*OSMANLI TOPLUM

YAPISI

a.Yönetenler

*SARAY

HALKI

*SEYFİYE *İLMİYE *KALEMİYE

*

*Osmanlı padişahları üç buçuk asır boyunca

Fatih’in yaptırdığı Topkapı Sarayı’nda

oturdular. Padişahın meskeni olan bu sarayda,

halka ilişkiler, yabancı devlet temsilcileriyle

görüşmeler ve devlet törenleri yapılırdı.

TOPKAPI SARAYI

*

*Arapça «seyf» kelimesinin anlamı kılıçtır. Bu kelime isim olarak kullanıldığında yönetim görevinde bulunan askeri zümreyi ifade eder. Bu sınıfın tabanlarını eyaletlerde tımarlı sipahiler, merkezde kapıkulu askerleri teşkil ediyordu. Sadrazam, vezirler, beylerbeyi ve sancak beyleri, kapıkulu zabitleri ve neferleri ile tımarlı sipahiler ve deniz askerleri bu grubun üyelerindendi.

*Kapıkulu askerleri, enderun hizmetlileri, kale muhafızları, subaşıların maaşları (ulufe) hazineden nakit olarak verilirdi. Tımarlı sipahiler, sancak beyleri, beylerbeyi ve vezirler ise hizmet karşılığı olarak dirlik alırlardı.

Seyfiyenin divandaki temsilcileri;

*Sadrazam

*Kubbealtı vezirleri

*Yeniçeri ağası

*Kaptan-ı derya

*

*Din, adalet ve eğitim-öğretim faaliyetlerinde

bulunanlar ve bilginler ilmiye sınıfını

oluşturmaktaydı. Şeyhülislam, kadıasker,

kadılar, müftüler, müderrisler, imamlar,

müezzinler ve medrese öğrencileri bu sınıfın

üyeleriydi. İlmiye sınıfı mensupları eğitimin

ücretsiz olduğu yerlerde yetişiyordu.

*

İlmiyenin divandaki

temsilcileri;

*Kadıasker

*Şeyhülislam

*

*Devlet dairesinde çalışan her türlü iradi

memurların oluşturduğu üst seviye bürokrat

zümre, kalemiye sınıfını oluşturmaktaydı.

Defterdar, nişancı, reisülküttap ve divan

katipleri bu sınıfın üyeleriydi.

Müslüman ailelerden seçilen kalemiye üyeleri

çalıştıkları bürolarda usta-çırak ilişkisi içinde

yetiştirilirlerdi.

*

Kalemiyenin divandaki temsilcileri;

*Nişancı

*Defterdar

*Reisülküttap

b.Yönetilenler

Tüccar ve

Esnaf

Köylüler Göçebeler

(Konargöçerler

*Tüccar ve Esnaf

*Tüccarlar reayanın en önemli gruplarından

olup zorunlu tüketim maddelerini alma,

taşıma, depolama ve üretim için gerekli

malzemeyi temin ile ilgileniyorlardı. Başta

İstanbul olmak üzere büyük şehirlerin çeşitli

ihtiyaçlarını karşılama işini tacirler ve

toptancılar üstlenmişti. Rumlar, Yahudiler ve

Ermenilerin yanı sıra Türkler de ticaretle

uğraşıyorlardı.

Osmanlı şehir halkının bir diğer

grubu da esnaftı. Mahalli

üretim ve ticaret esnaf

tarafından yapılmaktaydı.

Osmanlı devletinde XVII. yüz

yılda iki yüz yirmi beş değişik

meslek sahibi yine esnaf vardı.

Kağıtçı, ciltçi, terzi, kürkçü,

kalaycı, terzi, kılıççı, kalkancı,

çadırcı, bıçakçı, iğneci ve

berberler bunlardan

bazılarıydı.

Küçük ticaret erbabından ve

zanaatkarlardan oluşan esnaf ,

hem iş kollarıyla ilgili ham

maddeyi işleyerek üretim

yapıyor hem de bunların

satışıyla meşgul oluyorlardı.

*Köylüler

*Osmanlı nüfusunun büyük kısmı köylerde

yaşamaktaydı. Tımar beyleri, çiftçi aileleri,

mukataa usulüyle toprağı işleyenler, mülk

sahipleri, müsellemler ve muaflar köy nüfusunu

oluşturmaktaydılar. Köylülerin büyük bir

bölümü ise ‘çifthane sistemi’ ile devletin

kendilerine tahsis ettiği raiyyet çiftliklerini

işleten ailelerden oluşmaktaydı. 100-150

dönüm tahsisi yapılan bu çiftlikler satılamazdı.

Fakat babadan oğula bir işletme olarak

geçerdi.

*Hukuken bir dirlik

sahibinin reayası olan

köylünü temel görevi

toprakları işlemekti.

Kürekçilik, marangozluk,

kuşçuluk ve madencilik

işleri de köylüler

tarafından yapılırdı.

*Göçebeler(konargöçerler)

*Osmanlı toplumunda hayvancılıkla uğraşan

göçebeler şehirlerin et, yağ, yoğurt, tereyağı

ve peynir ihtiyaçlarının çoğunu karşılardı.

* Yeni fethedilen yerlere göçebelerin

yerleştirilmesi sonucu Anadolu’da Van Gölü

çevresi, Diyarbakır, Maraş ve Sivas arasında

yoğun olarak göçebe nüfus oluşmuştur.

*

*Göçebeler vergi muafiyeti

karşılığında yol, kavşak ve

dağların korunmasında

görev alırlardı. Sahillerde

yaşayanlar donanma için

malzeme sağlamak ve gemi

yapımında çalışmak

zorundaydılar.

*SOSYAL HAREKETLİLİK

*Osmanlı toplumunda ayrı fonksiyonlara sahip

zümrelerin bulundukları görevlerden

ayrılmamaları arzu edilmekle birlikte, sınıflar

arası geçişler için bir engel yoktu. Yönetenler

sınıfına geçebilmek için devlete ve İslam dinine

hizmet ile görevinde başarılı olmak

gerekiyordu.

*Enderun’dan alınan eğitimden sonra askeri sınıfa girilebilir ve genellikle seyfiye içinde en yüksek mevkilere ulaşılabilirdi. Ayrıca medrese öğrenimi görmüş, kabiliyetli ve liyakat sahibi kişilerde adalet, eğitim, din ve sivil bürokraside en üst makamlara gelebilirlerdi. Yönetici sınıfa geçebilmenin en önemli şartı Islahat Fermanı’na kadar «Müslüman olmaktı. Osmanlı devletinde sınıflar arası geçişe imkan sağlayan bu sisteme dikey hareketlilik denilmekte idi.

*Köyden şehre veya bir bölgeden başka bir

bölgeye göçerek yerleşim; bulunduğu

bölgenin sosyoekonomik yapısını bozmamak

şartıyla serbestti. Toplumda yatay

hareketlilik olarak adlandırılan bu

hareketlerin bir kısmı kendiliğinden

gerçekleştiği gibi bir kısmı da devletin imar

ve iskan politikasının uygulanması sonucu

gerçekleşmekteydi. Yatay hareketliliği

teşvik eden uygulamalardan biri de

bataklık ve ıssız yerlere vakıf tesisler

kurarak o yerlerin şenlendirilmesi ve

dolayısıyla bölgenin sosyal ve ekonomik

hayatının canlandırılması metoduydu.

*Osmanlı devletinin kuruluş ve yükseliş

döneminde bazı zümreler, kendiliklerinden

sürekli batıya doğru göç etmişler, zaviyeler

kurarak yerleştikleri bölgeyi imar etmişlerdi.

Askeri hareketlerle birlikte buralara gelen

oymaklar ve topraksız köylülerin de bu

zaviyeler çevresine binalar yapması ve

yerleşmesi sonucunda köylüler ortaya çıkmıştır.

*MİLLET SİSTEMİ

*Osmanlı toplumunun büyük bir kısmını Türkler

oluşturmasına rağmen toplumun diğer unsurları

Rum, Ermeni, Yahudi, Rumen, Slav ve

Araplardı. Devlet, toplum yapısını şekillendiren

din temeline dayanmaktaydı. Osmanlı

Devleti’nin ülkede yaşayan toplulukları din ya

da mezhep esasına göre örgütleyerek yönetme

biçimine «millet sistemi» deniyordu. Devlet her

inanç topluluğunu kendi içinde serbest

bırakarak onlara belirli bir özerklik tanımıştı.

Osmanlı toplumunda Türk, Arap, Acem, Boşnak

ve Arnavutlar Müslüman çoğunluğu

oluştururken Ortodoks, Ermeni ve Yahudiler

diğer üç temel millet olarak kabul ediliyordu.

*Sayı bakımından en kalabalık olan Ortodokslar

dini ve idari merkezleri Fener Patrikhanesi idi.

Ortodoksların büyük çoğunluğu Rum olduğu için

bu patrikhaneye Rum Patrikhanesi de denirdi.

Eflak-Boğdan halkı, Karadağ, Sırp ve Bulgarlar

da bu kiliseye bağlıydı.

*Osmanlı toplumu içinde ayrı bir statüsü olan

diğer Hristiyan millet de Ermenilerdi. Fatih

İstanbul’un fethinden sonra Bursa’daki

başpiskosu İstanbul’a getirdi. Onu Ermeni

Kilisesi Patriği tayin ederek Rum patriği ve

Hahambaşı ile eşit yetkiler verdi. XIX.YY ikinci

yarısından itibaren Ermeniler arasında Katolik

ve Protestanlığı benimseyenler de oldu.

*Osmanlı toplumunda yer alan dini gruplardan

bir diğeri de Museviler olup genelde İstanbul,

İzmir, Selanik gibi liman şehirlerinde; Bağdat,

Halep gibi nüfusu kalabalık yerlerde

yaşıyorlardı.

*Ayrıca İspanya, Polonya ve Avusturya’da

karşılaştıkları kötü muamele nedeniyle

Yahudiler Osmanlı ülkesine yerleşti.

*Bunun dışında sayıları az olmakla birlikte

Süryani, Nasturi ve Yakubi gibi Hristiyan

kiliseleri de vardı.

*OSMANLI AİLESİ

*Osmanlı ailesinin temel yapısını İslam hukuku

ve Türk töresi şekillendiriyordu. Aile, devlet

müdahalesinden uzak özel bir kurumdu. Kendi

iradesiyle veya ailelerine danışarak evlenmeye

karar veren kişilerin bizzat ya da taraflardan

birinin veya her ikisinin kadıya başvurusu ile

evlenme işlemleri başlardı. Şahitlerin

huzurunda evlenmek istediklerini beyan eden

tarafların nikahları kıyılır ve akdin kadı

defterine kaydedilmesi ile evlilik gerçekleşirdi.

Köylerde ise nikah imam tarafından kıyılırdı.

Bazı gayrimüslimlerde evlenmede bu yöntemi

izlemişlerdi.

*Osmanlı toplumunda düğün töreni geleneğe

uygun olarak önce kız evinde kadın davetlilerin

toplanması ile başlardı. Kadınlar kendi

aralarında sohbet eder, eğlenirlerdi. Daha sonra

damadın davetlileri ile kız evinden gelin almak

için gele düğün alayı yapılırdı. Bu sırada damat

evinde yemekler hazırlanırdı. Bütün

davetlilerin damat evine gelmesiyle düğün

eğlencesi başlardı.

*Tek eşliliğin hakim olduğu Osmanlı ailesi

genellikle karı-koca ve çocuklardan ibaretti.

Kasaba ve şehirlerde büyük aile tiplerine de

rastlanılmaktaydı.

*Osmanlı toplumunda doğum ve ölüm sadece

aileyi ilgilendiren olay olarak görülmezdi.

Doğum, mahallenin de katıldığı geleneksel

tören halinde kutlanırdı. Vefat eden kişi aile,

akraba ve mahallenin katılımı ile defnedilir,

cenazenin ardından dua edilip cenaze yemeği

verilirdi.

*SOSYAL YARDIMLAŞMA

*Osmanlı Devleti’nin kurulduğu yıllarda

Anadolu’da Ahi birlikleri toplumsal

yardımlaşma ve dayanışmada önemli rol

oynamışlardır. Ahiler; şehir ve kasabalarda

faaliyet gösteren teşkilat olup sosyal

yardımlaşma dışında topluma zarar veren kişi

ve kuruluşları da ıslah etmişler.

*Osmanlı döneminde en önemli sosyal yardım

kuruluşu vakıflardır. Uygurlar zamanında

başlayan vakıf geleneği Türklerin İslamiyet’i

kabul etmelerinden sonra dini bir özellik

kazanarak devam etti. Vakıf; bir malı, menfaati

kamuya bırakılmak üzere özel mülkiyetten

çıkarmaktır. Vakıflar; hayır yapmak, topluma

faydalı olmak, dini ihtiyaçları gidermek, sağlık,

kültür ve bayındırlık alanlarında toplumun

ihtiyaçlarını karşılamak, toplumun kültür ve

sanat düzeylerini yükseltmek amacıyla

kurulmuştu. Bunlardan başka Türk kültürünün

yeni fethedilen topraklarda yerleşmesi ve

yayılması, sınırlar dışında yaşayan Türklerin

Anadolu’ya gelişlerinde kolaylık sağlanması

amaçlarına yönelik vakıflarda kurulmuştur.

*TOPLUMSAL YAŞANTI

*Saray

*Osmanlı Devleti’nde Fatih Sultan Mehmet

zamanından Sultan Abdülmecit’e kadar 380 yıl

devletin idare merkezi ve padişahların resmi

ikametgahı olan Topkapı Sarayı harem, birun ve

enderun bölümlerinden oluşmaktaydı. Mütevazi

bir yaşantının hüküm sürdüğü sarayda günlük

hayatı İslam dininin kuralları ve sarayın kendi

gelenekleri şekillendirmekteydi.

*Padişahın ailesi ile birlikte özel hayatını

yaşadığı bölüm haremdi. Padişahın annesi,

eşleri, çocukları ve onların hizmetlerini

yapacak dadı, sütanne, kalfa ve cariyeler bu

bölümde yaşardı.

*Haremde padişah ve ailesi dışında beş altı

yaşlarında iken buraya cariye alınan cariyeler

de yer alır eğitilirdi. Disipline dayalı temel

değerleri esas alan eğitim veren haremde,

cariyelere gruplar halinde özel hocalar

tarafından okuma yazma ve sarayın görgü

kuralları öğretilirdi. Ayrıca kopuz, keman, ney,

def, musikar gibi müzik aletleri kullanma

becerisine yönelik çalışmalarda yapılırdı.

*Sarayın bölümlerinden biri olan enderunda,

devşirme yöntemiyle alınan çocuklar eğitilirdi.

Birun ise sarayın çeşitli hizmetlerini gören

görevlilerden oluşmaktaydı. Her iki bölümde de

devletin resmi kurallarına uygun bir yaşantı

vardı.

*ŞEHİR

*Müslüman halkın gündelik hayatı sabah

namazıyla başlar akşam namazı ile sona ererdi.

Haftalık dinlenme günü ilk dönemlerde

Perşembe iken sonraları Cuma olarak

belirlendi. Bayramlar ise yıllık ‘dinlenme

günleri’ değerlendirilirdi.

*Osmanlı toplumunda

gündelik işlerden

sayılan yemek, az

masraflı ve çabuk

hazırlanan türdendi.

Sofrada bir iki çeşit

yemek olduğunda

bununla yetinilirdi.

Pirinç, koyun eti, sebze

çok tüketilirdi. Süt

mamulleri özellikle

yoğurt önemli

gıdalardandı.

*Şehrin belli yerlerine bulunan iş yerlerine yaya

gidilirdi. Dükkanlar hem imarethane hem de

satış yeriydi. Et kervanıyla gelen mallar önce

büyük hanlarda depolanır sonra esnafa dağıtım

yapılırdı. Osmanlı şehirlerinde akşam olunca iş

yerlerinin bulunduğu mahalleler gece

bekçilerine bırakılarak gün batmadan eve

dönülüyordu. Akşam yemeği ve yatsı

namazından sonra hayat duruyor ve dinlenme

saati başlıyordu.

*Osmanlı toplumunda kadın aile içi düzenin

sağlanması ve çocukların eğitiminden

sorumluydu. Bu dönemde ekonomik faaliyetlere

pek katılmayan kadın toplumda anne olarak

saygı görürdü.

*KÖY

*Osmanlı ülkesinde dağınık olan köylerin birçoğu beş

altı haneden oluşuyordu. Dört, beş yüz hanelik

yerler kasaba sayılıyor fakat buralarda da köy hayatı

yaşanıyordu. Birbirinden ayrı Müslüman ve Hristiyan

olduğu gibi karışık olanlarda vardı.

*Köylerde yaşayanların temel uğraşı tarımdı. Yörenin

coğrafi ve iklim özelliklerine göre; buğday, arpa,

yulaf, mısır gibi çeşitli ürünler yetiştirilirdi.

*GÖÇEBELER

*Göçebeler hayatlarını yaylak ve kışlak arasında

sürdürüyorlardı. Bunlar at, koyun, keçi, katır

ve deve besliyorlardı. Bir yere yerleşecekleri

zaman çadırlarını yazın genellikle köy, harabe

veya eski iskan mahalleri yakınına, kışın ise

kasaba çevrelerine kurarlardı. İlk Türk

toplumlarında kullanılan çadır göçebeler

tarafından da kullanılmaktaydı. Bu çadırlar çok

çabuk kurulup kaldırılabilir nitelikteydi.