para toplumu 4

8/14/2019 Para Toplumu 4

1/108

1

PARA TOPLUMU

1984 Yurdaer ER AN Mustafa OKTAY


2/108

2

NDEK LER

DOLAR DALGALANIYOR .......................................I

BASLARKEN ...............................................IV

TRL E TL EKONOM -POL T KA PAZARDA ................XVI

B R NC BLM

I.1. G R ...............................................1

1.2. NSAN ...............................................4

1.3. PARA .............................................. 12

K NC BLM I. KES M: MBADELE DEER N N TEMEL

KARAKTER ST KLER

I Evrensel E de er Olan Parann, nsann, Organla ma

Potansiyelinin Simgesi Olarak Btnleyici

levi.................................. 19

II E.E.O.P.Mbadele Arac Olarak, Btnleyici

levi .................................. 21

III E.E.O.P.Dola m Arac Olarak, Btnleyici

levi .................................. 26

TV E.E.O.P.deme Arac Olarak, Btnleyici

levi .................................. 28

V E.E.O.P.l Birimi Olarak, Btnleyici

levleri ................................ 30

VI E.E.O.P. nsan Zamanda Btnleyici levi ..... 33

VII E.E.O.P.Metalarn Temsilcisi Olarak,Btnleyici levi...................... 36

VIII E.E.O.P.retimin ve Tketimin Arac Olarak,

Btnleyici levi .....................37

IX E.E.O.P.Birikim Arac Olarak, Btnleyici levi.38

X E.E.O.P. ktidar ve Mlkiyet Arac Olarak,

Btnleyici levi ................ .....45


3/108

3

, XI Birinci Kesimin zet-Sonular , ............. .....47

II. KES M: PARA TOPLUMUNUN OLUUMUNU ZORUNLU KILAN,YETERS ZL K VE DENGES ZL K ................ 55

I - Meta retimi li kisinin Kendine Yetersizli i 55

II - Meta retimi Sisteminin Dengesizli i ..............57

NC BLM

PARA TOPLUMUNA GE .................................. 67

B T R RKEN ............................................82


4/108

4

Organik kimya, daha imdiden canl ve

cansz madde arasndaki ayrm yoketti. nsanlar da canl ve

cansz diye ayrmak yanl : cansz-canl insanlar ve canl-canl

insanlar var. Cansz-canllar da yazyor, yryor, konu uyor

ve davranyorlar. Ama hi hata yapmyorlar; hata yapmayan

yalnzca makinalardr ve yalnzca cansz eyler retirler.

Canl-canllarsa srekli hata yapyor aryor, soru soruyor ve

ac ekiyorlar."

Y. .ZAMYAT N


5/108

5

"Dolar dalgalan yor!"

Sular ayaklarmdan belime

lerliyor-ekiliyor.

Gne altnda i rpertici bir nefes alp-verme,

titreyip-bzlme, gev eyip-rahatlama,

garip bir haz!..

Ve ben,

zaman d bir varlk

Enerji partikl,

insan!..

Ve ben Con Ahmet,

NSAN dalgasnda bir zerre-insan..Zaman ds bir zamanda

Suda ,


6/108

6

dalgada,

bundan milyar yl nceki

bir zamanda,

bzlp-gev eyerek

kumsal yalad nda dalga

kalm m orada,titreyip-bzlerek, gev eyip-rahatlayarak.

Ve ben

zamanda

oniki milyon yl ncebir a acn tepesinde,savunmasz,

titreyip-bzlerek; gev eyip-yaylarakyatt m yerde dalgalar ayaklarmdan belime

gelip-giderken.

Gn ,

dokuz milyon yl a a indi inde,elimde sivriltilmi bir sopa

titreyiprpererektopra e elerken,so uk bir Cola'ylarahatlyorum!..

"Dolar dalgalanyor!"

Ve ben gerilip-gev iyorum,her zerremde bin para olup

da lp-yaylyorum.Paralandka ben her atomumda,

o alp-byyorum, yaylp-geni liyorum.Blndke ben

oaldka ben

Yayldka ben

her zerremde ben,tkendike

rahatlyorum.


7/108

7

Gn,

iki milyon dokuz yz doksan be bin yldaha a a indi inde;

benelimde kil tabletle

Zift diyarndan Ur'a giderken

titreyip-bzlyorum.

Elimde telefon,

ayaklarmla sular dalgalandrrken, gev eyip-rahatlyorum.Dalgalar ykselip-alaldka

Ben,

kaslp-titriyor, gev eyip-rahatlyorum.

Garip bir haz bu,

PARA,.. dalgada.

Aklm,

bilgim,

gcm,zamanm, her eyim benim, PARA!.. Bende kendini

kendinde beni

yaratan PARA!..Kilde biimlenip, bakrda alazlanan,

gm te alp;

altnda parlayan,

k tta bir ku gibi

hafifleyip,

dalga dalga

yaylp-byyen,

varl m benim.Dolar bo alr, tekrar dolardalgalar ayaklarm yalar.

Ve bana,

garip bir haz verir

btn bunlar...

Bir sorsalar, ulan nedir


8/108

8

bu dalga!..

Neden,

dal-ga-la-nr bu PA-RA?

lm-i iktisat, keser hemen

Dalgay.

Dnya ekonomisinde

dalgada-durgunluk

durgunlukta-dalga!

enflasyon-stagnasyon

stagnasyon-enflasyon

ve de

stagflasyon!.

Sonsuz saylar, sonlu saylar..

saylarda ya ar dalga, kaybolur dalga. lmin srr da burda!..


9/108

9

BA LARKEN

"Trkiye ekonomisinin, Dnya ekonomisine entegrasyonu"

biiminde formle edilmi olan sorun, bilimsel bir inceleme

ve ara trma konusu olarak ortaya konuldu unda;bu ortayakoyu biimi, kanlmaz olarak, bir dizi soruya yol ayor

ve ncelikle bunlarn irdelenmesi gerekiyor.

lk akla gelen sorular unlar:

1- Bu formlasyon e er, salt Trkiyeye zg bir sorunu

ifade ediyorsa ve byle anlamak gerekiyorsa, burada

Trkiye'nin bir zgll (spesifikli i) var demektir.

1.1- E er Trkiyenin bir zgll varsa, bizi genelden

ayran bu zgll n, ne oldu unu belirlememiz ge-

rekir.

1.2- Bu ise, nce geneli tanmlamamz sonra tanmlad mzgenelden hareketle, Trkiye'yi bu genelden ayran

zgll belirlememiz gerekir.

1.3- Ancak, byle bir irdeleme sreci sonunda, Trkiyeekonomisinin Dnya ekonomisine entegrasyonu, sorununa

yakla abiliriz.

2- E er entegrasyon, Trkiye ile birlikte tm lkeler eko-nomilerinin de, bir sorunu olarak grlrse ve byle

yorumlanrsa, o zamanda sorun, genelin sorunu olur.

2.1- Ama,sorun tm lkelerin tek bir Dnya ekonomisindebirbirlerini btnlemeleri ise; o zaman da lkeleri,

iinde bulunulan tarihsel ko ullarda byle bir btn-

le meye ynelten, zorlayan ortak zgll belirlemek

gerekir.


10/108

10

3- Yapt mz bu belirlemelerin nda, ister sadeceTrkiye ekonomisinin enegrasyonu, ister di er lke

ekonomilerinin entegrasyonu erevesinde alalm sorunu, her

iki halde de geneli tanmak, kavramak zorunlulu u gelir

gndeme.

Tanmak deyince de, geneli btn zgllklerinden

soyup, zamanda ve mekanda de i mez ba ntlaryla grp

kavramak anla lr.

3.1- E er geneli, btn tarihsel zgllklerinden soyutlar

ve onun evriminin de i mez ba ntlarn yakalarsak,bu bize ya ad mz dnemdeki genelin zgll nkavrama imkn verir.

3.2- E er ya ad mz tarihsel zamanda, bir zgllk szkonusuysa bu, paralarn da zgll nde belirleyiciolur.

3.3- Genelin bu belirleyici zgll a a kartlmadan

salt paralarn zgll aranp irdelenmeyekalklrsa, yaplan irdelemede bilimsel adan do ru

olmaz.nk bu; neden-sonu ba n, para-btnili kisini, i ve d dinamiklerin etkile imini,

zgll n i ve d belirlenimleriyle olu anbtnl n, sakatlamak, paralamak ve nesnellikten

uzakla mak, znel belirlemelerle gerekli i arptmak

olur.

4- u halde, Trkiye ekonomisinin, Dnya ekonomisine entegras-yonu sorununa, bilimsel bir yakla mn temel ko ulu,

Trkiye ekonomisini de, ieren Dnya ekonomisini baz

alarak, toplumlar genelinden hareket etmek olacaktr.

4.1- Genel olarak toplumlarn iinde bulunduklar tarihsel

zgll , bu genel'in de i mezlik ba ntlarn


11/108

11

tanmlayarak a a karmalyz.4.2- Toplumlarn de i mezlik ba ntlarn;(toplum

karnca toplumu olmad na gre)ncelikle insann,de i mezlik ba ntlarnda aramamz gerek ir.

4.3- Toplum bilimlerinde insan, toplumsal bir varlkolarak ele alnr. Toplumsall de i mez birniteli i olarak belirlenir.

4.4- ktisat "bilimi"nde de toplumsalla m insanlar,sreklili i olan mal ve hizmet mbadelesi btnndeele alnrlar.

5- Her iki halde de ele alnan insan, toplumsalla ms in-sandr.

5.1- Ama toplumsalla m insan , insann tarihsel evrimsrecinin belirli bir asamasnda, dayatan zo-runlulu un biimled irdi i insandr.

5.2- Gerek bilim, kendi nesnesinin (toplum bilimlerinde bunesne insandr) zamanda ve mekanda snrsz, temelde i mezlik ba ntlarn kurar. Nesnesinin evriminingenel determinizmini de belirler.

5.3- Bu erevede, ne toplum bilimleri ne de iktisatbilimi, kuramlarnda nesneleri yaptklar insann,evriminin genel determinizmini olu turamam lardr.

5.4- Aralarnda iktisat bilimi de olmak zere, evrimingenel determinizmini kuramam (idealist), snr-lam (materyalist) tm toplum bilimleri bu temelden

yoksun oldukl ar iin gerek bilim olamam lardr.

5.5- ktisat bilimi, iktisat teorisinde gerek bilimolamamann zrn mantki-matematikselbiimleni inde gidermeye al m tr.

5.6- ktisat teorisinde ya anlan bu amaz, iktisaty

kanlmaz olarak iktisat politikacsna dn -


12/108

12

trm tr.

5.7- ktisat politikas haline gelen iktisat "bilimi"kendine uyarl kuramsal ereveleri, matematiksel

mant n ve soyutlamann aralaryla yapt e itlemelerle olu turmu tur.

6- Trkiye ekonomisinin Dnya ekonomisine entegrasyonu sorunu,

yukardaki aklama, irdeleme ve belirlemelerin nda,

ncelikle kuramsal erevede, aydnl a kavu turulmas

gereken bir sorundur. Gerekte, yalnz Trkiyenin de il,

Dnya ekonomisinde btnlenmek durumunda olan tm di erlkelerin de kuramsal erevede kar la acaklar bir

zorunluluktur.

6.1- Kuramsal ereveden (iktisat teorisi anlamnda)

yoksun iktisat "bilimi"nin retti i ve retece i

iktisat politikalar; ya anan zamanla snrl,toplumlarda varolan snf ve zmreler kadar

alternatifli, pragmatizmi ve rastlantsall esasalan, dene-gr'de byk kayplara, zararlara,

ykmlara mal olan, ya ama sreleri de tesadflere,siyasal dengelere ba l olan "bilimsel" nerilerdir.

6.2- Yukarda belirtilen kuramsal temelden yoksun iktisat

"bilimi"; zorunluluklarn bilgisine dayanmad , onun

yasalarn retemedi i iin, bizce ilm-iiktisattr!.. Gerek bir bilim olmas gereken iktisat

bilimini, iktisat "bilimi"nden ayrdetmek ve onun

tarihselle mi (a lm ) niteli ini belirtmek iin, bu

tarihi terkibi kullandk.

6.3- Bu al madaki amacmz, yeni bir alternatif iktisadi

politika olu turmak veya nermek de ildir.. Biz

sorunun, iktisat politikalarnn rastlantsallk

alannda de il, bilimin zorunluluklar alanndairdelenmesi gerekti ini d nyoruz.


13/108

13

nk,zorunluluklarn bilgisini ve yasalarn

reten bilim; ancak bu yolla rastlantsall a,olaslklara egemen olabilir. Ancak bu yolla ras-

lantsall n, olaslklarn belirleyicili inden

kurtulabilir, dene-gr'cl n, pragmatizmin yol

at kayplar, ykmlar nleyebilir.

7- Gerek bir bilim olmas gereken ktisat Bilimi; nesnesiolan NSAN' ve onun mbadele ili kilerinin evriminin geneldeterminizmini, yani bu evrimin zamanda ve mekanda snrsz,

zgl de i mezlik ba ntlarn belirlemek zorundadr.

7.1- a mzda, do a bilimlerinde kaydedilen ola anstgeli meler: Kuantum kuram, rlativite kuram, sistembilimi,vb. bize yepyeni ufuklar am tr. Bunlar,

insan, toplumu, sistem mant yla ele almamza,canll enerji partiklnden ba layan bir zincirde

izleyerek, onun zamanda ve mekandaki snrszl navarmamza, zorunlulukla rastlantsall , de i enle

de i meyeni ayrdetmemize, imkn veren ve d nceufkumuzu geni leten bilgiler, bilimsel bulgular,katklar ve anmlar getirmi dir.

7.2- Tpk a da fizikte oldu u gibi, matematiksel

formller, saylar ve a d kalm kuramlardan

syrlarak, toplumsal geli imin evrimini snrl bir

tarihsellik erevesinde aklamaya al an, yetersizve btnl aklamada tutarsz kuramlar (Marksist

ve neomarksist) a arak, d nsel srete do abilimlerinin nmze at zengin olanaklardan

yararlanp toplum bilimlerinde kaybedilmi olan NSAN' arayp bulmaya yneldik.

"1945'lerde Broglie ve Schrdinger'le ba layandalga mekani inin geli imi, derin ve mutlu bir

benzetmeyle fizikte ba arl bir teori elde etmenin


14/108

14

tipik bir rne i olmu tur"(1).

Fizikte Kuanta teorisi olarak ifade edilebilecek

a da alm, bizi de NSAN' yeni bir btnlkte

aramaya yneltti.

"Bir tanecikler sistemi olarak alnan atom,

durakl dalgalarn yaratld kk bir alggibi davranr" diyen Einstein ve L. nfeldin

gr leri,bizi, NSAN' da tpk bir atom gibi

d nmeye yneltti.Onu,ekirdek (insan) ve durakl

dalgalar (organla mas) btnl nden olu an birmadde-dalga btnl nde yorumlamamza yol at.

nsann bir maddi varlk olarak, do ayla ili -kisinde organlaryla ona ynelmesi, onun do aya bir

salnmdr.Ula t do a parasndan, salnmyla,sa lad , enerji ktlesinde bu etkinli inin

yansmasn gryoruz.

nsann do ayla ili kisi, bir ucu insanda

bir ucu da, ula abildi i do a parasnda olansalnm ve yansmas ile bir durakl dalga btnl

olu turur (2).Bu dalga hareketinin dinamik ucu insan, grece

pasif ucu do adr. nsann do a kar sndaki konumu

satran oynayan bir insan konumu de ildir.

Satrantaki insann eylemi, kar sndakinin eylem

olanaklaryla snrldr. Oysa do a kar sndaki

insann eylem olanaklar snrszdr.(3)

nsan kar snda do a pasif bir grnmdedir.. Ancak, in-

sann dalgalanmalaryla olu turdu u kar -evre, do aybozucu niteliklere brnd nde o pasif, halim selimdo a, insann varlk ko ullarn tehdit eden bir do a

haline gelebilir.

(1)A.Einstein-L. nfeld:Fizi in Evrimi,s.244

(2)A.Einstein-L. nfeld:Fizi in Evrimi,s.244

(3)N.Wiener: Sibernetik ve Toplum,s.60-61


15/108

15

7.3- Genelinde toplum bilimlerinin, zelinde iktisat biliminin

nesnesi olmas gereken NSAN', a da do a bilimlerininat yeni ufuklar iinde, yeni bir btnlkte arama

abamz, bizi u sonulara gtrd:

NSAN;

1) Danecik-dalga btnl nde kavranabilecek olan bir

canl organizmadr. Bir maddi btnlktr.

2) Do ayla kurdu u btnlkte sistemler btnnden

olu an, bir ak - akar sistemdir.

3) Kendine yetersiz bir sistemdir.

4) Kendi yaratt organlarla, do adan ba mszla arak,ona egemen olan bir organizmadr.

5) Snrsz organ yaratma yetene i olan, en geli kin bircanl organizmadr.

6) Do aya uyum sa lama yetene indeki snrszl yla,kendini tm di er canl organizmalardan ayrr.

8- Mbadele ili kisini, iktisat "bilimi"nin ereveledi itoplumsal insanla belirled i tarihsel zaman ve mekannd nda, snrsz zaman ve mekanda ele aldk.

8.1- NSAN'n varolu undan bu yana ve onun varl ndasonsuz olan temel bir ili kisi oldu unu saptadk.

8.2- Tm retim ili kilerinin z itibaryla bir mbadele

ili kisi oldu unu belirledik.

9- ktisat "bilimi"nde para, nmerer biimiyle ele alnr ve

i lenir. Onun temel karakteristi i olan evrensel e de erolma z zerinden sessizce geilir.

Para, yaratld ndan bu yana NSAN'n, insan-insan

dolaymnda organla masnn simgesidir. Bu srecin tm


16/108

16

potansiyel rgtlenmesinin simgesi olan para, ayn zamanda

bu srecin btnlenmesinin dinami idir. Byle bir iticig olarak para;

9.1- Organla ma srecinin btnleyicisidir.

9.2- Genel retim srecinin mbadele ili kisi zn a a

karp, bu sreci mbadele ili kisi temelindebtnler.

9.3- Dola mnn btn tarihsel ve mekansal engellerini,

ortadan kaldrarak, onu en son snrna ula mayazorlar ve o anlamda btnler.

9.4- deme arac olarak, btn kullanm de erlerini sre

iinde mbadele de erine dn trr ve her eyidola m alannda btnler.

9.5- llerin ls olarak, her eyi kendinde btnler.

9.6- Zaman, koordinatlarnda yo unla trarak btnler.

9.7- Enerjinin, bilginin, zamann birikimini ve birbir-

lerine dn mn sa lar ve onlar kendinde btnler.

9.8- Kendi iktidar hiyerar isini olu turur ve iktidardnya apnda btnler. zel mlkiyetin btn eski

biimlerini zer, de i tirir ve onu para mlkiyetinedn trerek "para toplumunun olu umuna yol aar.

10- a da gerek bilimlerin getirdi i, yeni anmlarn nda, insan ve insan toplumlarnn tarihsel evrimiyle

ilgili idealist ve materyalist tarih aklamalarnn

yetersizliklerini . ve snrllklarn grmemize yol at.

Tarihi, evrimin genel determinizmine ba lolarak kavramann gere ini duyurdu.

Sistem bilimin bize sa lad yeni bak as;


17/108

17

evrim srecini btn zenginlikleri iinde, zorunluluk ve

raslantlaryla birikim ve sramalaryla, nicel ve nitel

de i imleriyle vb. ok ynl kavranlr klmaktadr.

Ksaca, gemi imizden gelece imize uzanan bu s-

nrsz olu umun genel determinizmini bilgimizin ula t

yeni dzeylerde yeniden ve daha bir btn olarak kurabilmek

olana na artk sahibiz. te bu erevede;

10.1- nsan, enerjinin varolu biimlerinden biri, engeli mi bir sistemler btn olarak grebiliriz.

10.2- Onun ak sistem olma zelli inin btn evriminindinami i oldu unu,kendine yetersizli inin geli meve bymesinin tek itici gc oldu unu belirleye-biliriz.

10.3- Kendine yetersiz insanlarn birbirleriyle

eklemlenmelerinden, kapal (ilkel, kleci ve feodal

toplum),ve ak toplum sal siste mler (oban

toplumlar, devletleri) olu tu unu ve kapal-

kendine yeterli sistemlerle, ak ve kendine

yetersiz sistemlerin zorunlu birle meleriyle de

toplumsal sistemlerin evrildi ini kavrayabiliriz,

10.4- Toplumsall n, NSAN'n evrimindeki tarihselboyutunu ve evrili ini anlayabiliriz.

10.5- Ya ad mz toplumsal sistemin olu umunu (ierdi ibtn rejimlerle, yani kapitalist sosyalist,

komnist, fa ist vb.) ve temel karakterinibelirleyen yetersizli inin, sistemi yneltti i

yeni evreyi grebiliriz.


18/108

18

10.6- Ve nihayet evrimin genel determinizminin, ya ad mztoplumsal sistemin zorunlu evresi olan PARATOPLUMU'na gidi i belirledi ini de anlayabiliriz.

11- Yntem ve dil: Bilimde, dinde, toplumsal ya amda yada sanatta olsun, yanan, kaynayan kre so uyunca,

ate li ma ma, do mayla, sert, kemikle mi , hareketsizbir kabukla rtlr. Bilim, din, toplumsal ya am ve

sanatta do mala ma, d ncenin de i im gcnn tken-mesidir. Do mala an ey artk yanmaz, yalnzca scak-

lk verir-lkla r, so ur. sa'nn kavuran gne al-

tnda kollarn kaldrm hkran insanlara verdi i

vaazn yerini, byk bir katedraldeki bkkn dualaralr. Artk Galileo'nun "Gene de dnyor"u yerine, bir

gzlemevinin iyi stlm odalarndaki co kusuzhesaplar vardr (4).

Akademia'nn ta duvarlarna arpp d se de "yeni"kendini anlatabilmenin, "yeni"yi aklayabilmenin

yolunu, biimini bulmak zorundadr. Do u una uyarlbiimi bulamayan "yeni,gn na kamaz, kabul

gremez. Ama er ge "yeni" mutlaka bir, gn kendine

uyarl biimi bulur ve gn na kar.

Biz bu al mada "yeni" olan, yeni bir biimdesunmay denedik. Ve yle bir yntem izledik:

11.1- "Yeni"nin retiminde kullanlan "eski"lerin bktrc

tekrarndan kandk.

11.2- a da insann artk bilinlice uygulamas gereken, enaz enerji-emek ile en ok girdi sa lama ilkesine uyarlbir davran iinde olmaya al tk. Yzlerce sayfa

tutabilecek bir al may, yz sayfada yo unla trmayaaba harcadk.

(4 ) Y. .ZAMYAT N: Yeni Gndem,say 4,sayfa 35.


19/108

19

11.3- "Yeni"nin "eski"den kopu unun kanlmaz gere i olarak,genelinde toplum "bilim"lerin, zelinde iktisat

"bilimi"nin temellerine yneltti imiz ele tirilerde,

daha rahat anla lr olmak iin, yer yer bilinlicekaln, ayrt edici izgiler e k t i k . " lm-i

iktisat" , " lm-i simya" , "be er", "be er i

mnasebet" vb, gibi eski tamlamalar, terimler

kullandk. Benzetmelerle, a r mlarla anlatmakolaylk, yo unluk ve srat getirmeye al tk.

11.4- Dil'in yo un anlatma imkn veren,becerebildi imiz

ifade biimlerini ( iir, dialog, hikaye, zdeyi ler,

vb.) kullanmay denedik.

11.5-Ksaca,bugne kadar bilimsel anlatmn . arba llkve anla lmazlkta korudu u ciddiyetten, anla lr

olmak iin, uzak durmaya da zen gsterdik.


20/108

20

TRL E TL EKONOM -POL T KA PAZARDA...

- Bu ne biim dalga? Domates yz lira...

-Abi ihracat var, ihracat...

-Ulan kendin yeme elleme yedir... mi bu be... Kendimizdoyalm fazla olan satsn hkmet..-Yok efendim, yok.. pin ucu kam .. Narh koyacak bele-

diye... Uymadm ekecek ipe.. Rahmetli sa olacakt ki...-Hayr efendim.. Neye ihtiyacmz var u memlekette...-Ne demi ler, oban olmayan sry kurt kapar...-Do ru, do ru... Sopay grnce her ey girer hizaya...-Efendim, u memlekette olmyan m var?-Abi.. Ne istersen hepsi var... Senin paran yoksa ben n'apim..-Vallahi biz kendimize yetiyorduk. n'oldu byle anlyama-

dm...

Dolar iniyor.. domates kyor..Dolar kyor... domates gene kyor...

-Var bu i te bir dalga. mirim....


21/108

21

B R NC BLM

I.1. G R nsanlarn gnlk ya amlarnda, en basit bir al -veri

ili kisinde, ayakst olu turduklar alternatif ekonomi-politikalar, z itibaryla herbirinin kendi somutlu undan

kalkarak, biimlendirdikleri birer ekonomi-politikasdr.

ktisat bilimcisi(!)-iktisat siyasetisi anlamnda-ise bu somut bireyleri soyutlar, saylara dn trr. nk;

"Genel teori" (1) yeniden hayata dndrrken onu, matematiksel

mantkl bir ktisat Bilimcisi yapm tr. " ktisat Bilimi"ni

de bir "Mantki Bilim" (2) olarak biimlendirmi tir.

Politikann, prati in, ya anan zamanla snrl, zamann

dayatt pragmatizmin, olu turdu u ereveyi; Bilim'in

erevesi yapnca (teori-pratik btnl olarak) iktisat

bilimcisi (politikacs) sayla trd soyut bireylerle,saylarla, istatistiklerle, emalarla, grafiklerle

olu turulan bir toplam-toplum kavramna varr. Artk onun iin

toplum, saylarla soyutlanan bir matematiksel nesnedir.

Olu turdu u ekonomi politikalarnda, bu saylara dn trd insanlara; saylarn diliyle, saylarla snrl

(1)J.M.Keynes:1936da yaynlad ,Keynesgillerin ba yapt.

(2)A.S.Akat: ktisadi Analiz,sayfa, 6.


22/108

22

seenekler sunar. Btn bunlar yaparken, O da domatesi

yz Tl' ye alr yer.

Sokaktaki adam da, kendisini de, alternatif

ekonomi politikalar olu turmaya iten dolarn, insanlarngnlk ya amna kadar uzanan ve giren belirleyicili i kar-

snda, kendisinin sormaya gerek duymad , ama sokaktaki

adamn hakl olarak sordu u " Ne d ir bu dalga?" sorusunacevap vermez, veremez.

lm-i iktisadn, " nsanlarn ihtiyalar ve bunlartatmine matuf be eri faaliyetlerle me gul olan sosyal bir

i 1 i m" (3) oldu una ili kin fevkl be er(!) tanm, onun

hl bir ilm-i simya oldu unu ak biimde ifade eder.Ama kendisine giydirdi i " B i 1 i m s e l l i k" cbbesi

altnda, bu simyacl gizlidir.

Btn bilimler gibi iktisat bilimini de yaratan vegeli tiren paradr.

nsan paray, para da iktisad yaratm tr.

ktisadn bilimi olan(!), ktisat bilmi; darphanede, matbaadabaslan PARADA,insan suretinde kaydetti i ve kaybetti i

NSAN' , yani asl nesnesini, belirleyemedi i srece ilm-iiktisat, ilm-i simyadr.

Mal mbadelesinde bulunamayan garip Robinson, uzun

tart malar sonunda bilim d klnmasndan sonra, teorisiy-

le prati inin iki yakasn bir trl bir araya getiremeyen

ilm-i iktisat, teoride para para sra k kne ekilir.Ve kendini tarih-d kategorilerle zenginle tirmeye ynelir.Paradigmasn kurar.

" ktisatlar, hipotez ya da nerilerini hibir za-

man gerekle kar la trmazlar. Onun yerine herkes kendine

(3)Prof. kr BABAN: ktisat lminin Umumi Prensipleri,sayfa 3.


23/108


24/108

24

Bilim, enerjinin zgl belirlenimlerinde, al-

glanabilir, kavranabilir, her maddi biimleni inde sr-

drd evrimin (maddenin her varolu biimindeki evrimi

anlamnda) genel determinizmini belirler. Yani zorunluk

halkalarn ba layan yasalar olu turmak zorundadr.

Bu anlamda, zaman ve mekan snrszl nda, nesnesinin

zgl de i mezlik ba ntsn kuramayan her " Bilimse l"kuram (Toplum Bilim Kuram ) zamanda ve mekanda snrl, salt

zgl belirlenimlerle kstl, onlar gibi geici ve

tarihseldir.

"Genel determinizmi olmayan her evrim ve kuram,evrimini tamamlar ve nereye ynelece i bilinmez"(6).

Genel determinizmi olmayan bir evrim kuramna dayanan,

insan toplumuyla ilgili B i 1 i m snrl zaman ve mekanda,

ele ald nesnelerin, somut olgu ve olaylarn, bu ba lamda

ierdi i de i mezlikleri gremez. Bu nedenle, onlarnzamanda ve mekanda de i ebilir zelliklerinde, de i mezlik

ba ntlar kurar. zleri yakalayamaz, biimlerimutlakla trmaya ynelir.

1.2 . NSAN

lm-i iktisadn bilim olabilmesi iin; meta insanhalinde buldu u, sayla trd , matematiksel soyutlamada

tmden kaybetti i NSAN' , evrimin genel determinizminde

de i meyen z ile yakalayarak, kuramnn ekseni yapmaszorunludur. Bu konuya daha geni olarak ileride de ine-cegz.

Bilimin, NSAN' , zamanda ve mekandaki btn zglgrnmlerinden soyutlamas ve gerek B e e r i bulmas, onu

(6)Ylmaz ner:Canll n Evrimi,sayfa 333.


25/108


26/108


27/108


28/108

28

do adan enerji dn mn gerekle tiremedikleri ko ullarda

isel dengelerini kaybederler, dengesizlik hali ayn zamanda

yeni bir kapal sistemin olu um halidir.

Bu toplumsal organizmalarn belirli bir a amasnda

ortaya kan ve enerjisini esas itibaryla do rudan do adande il, di er toolumsal organizmalarn rettiklerini

ya malayarak varolabilen yeni tr toplumsal organizmalar(oban toplumlar) olu ur. Enerjilerini esas olarak ya ma

yoluyla kendi d larndan sa ladklar iin, k e n d i n ey e t e r s i z, bu anlamda birer ak sistem olan oban top-

lumlar sava -ya mac toplumlar olarak insan-insanili kilerinde dikeyine i -blmn de ilk ba latan topluluk-

lardr.

Bu kendine yetersiz toplumsal organizmalar, iinde

bulunduklar evre ko ullarnda kendilerini yeniden ret-

menin imknszl artt lde, kendilerini yeniden

retme trzlarn arzilikten, raslantsallktan karp

srekli klmann aresini, kendine yeterli olan yerle ik

ifti toplumlarn tepesine reklenmede bulurlar. Bu

reklenme sonucu ortaya kan yeni toplumsal organizmada

hem dikeyine, hem de yatayna is-blm birlikte varolur.

Bu toplumsal sentez, genel akar sistemin, yeni bira amas olup, kapal bir sistemdir. Bu kleci toplumda,insan-insan ili kisi, zgl bir nitelik kazanr. Bu insan--insan ili kisinde,kle ve efendi, organla may bir st d-zeye karrlar.

Bylece, akar sistemin genel dengesizli inde, yenibir denge modeli (tarihsel) gerekle mi olur.

Bu toplumsal organizmann yannda, farkl toplumsal


29/108

29

organizmalar da, (yar gebeler, yerle ik iftiler, uzman

avc topluluklar, oban topluluklar, tccar kavimler)

kendine yeterlilik ko ullarn, e itli derecelerde

yaratabildikleri lde; varlklarn srdrrler.

.

Bu toplumsal organizmalar, kendi geli im srelerin-

de, kar lkl ok ynl ili kiler ierisinde,birbirlerinin evrimini etkilemi lerdir.

Zaman ve mekanda, kapal sistemleri tarihselle tirenak sistemler, yeni kapal sistemlerin de, do u una neden

olmu lardr. Roma klecili inin ykl nda, Avrupa feoda-lizminin do u unda, oban devletlerin kendine yetersizli i,

akar sistemin dinami i olmu tur.

Btn bu anlata geldi imiz evrim srecinde, belirle-

yici olan, btn tarihsel, toplumsal, mekansal, zgllk-

lerinden soyutlad mz insann;

a) Bir canl varlk olarak, ak bir sistem olma

temel karakteristi ini ta d n,

b) Onun canll n ve trsel varl n srdrebil-mesinin tek olana nn da, do a ile kurmak zorunda oldu u

ili kide yatt n,

c) evre (do a) ile, yaratt kar -evre (insani-le tirilen do a) arasndaki uyumun, onun varlk ko ulu

oldu unu,

d) En geli mi bir canl sistem olarak NSAN' , di er tmcanllardan ayran temel niteli in, onun do a ile, zamanda ve

mekanda snrsz, bir uyum yetene inin oldu unu,

e) En geli mi bir canl sistem olan NSAN'n , tm

canl alemdeki sistemleri, belirleyebilme ve onlara egemen


30/108

30

olma potansiyeline sahip oldu unu,

f) Yaratt en geli kin toplumsal organizmalarla, daha

geri toplumsal organizmalar belirleyebilme ve onlara egemen

olma gcn ta d n,

g) Canll n evriminin temel ilkesi olan ve insansisteminde bilince vurmu biimiyle tezahr eden, en azemek ilkesi uyarnca, davran larn belirleyebilme, potan-siyeline sahip oldu unu grrz

Bu de i mez ve belirleyici zelliklerden ilk ikisi,

tm canll n de i mez karakteristikleridir. Di erleriise, NSAN' , tm di er canllardan ayran, de i mez temelkarakteristiklerdir.

nsan bir ak sistem olarak, evrensel bir akar

sistemde yeralr. Ve varoldu u tarihsel sre( NSAN'n, insan-do a ili kisinde)onun, organla ma sreci olarak

belirlenebilir.

Zaman ve mekanda snrl her tarihsel,toplumsal

organizmadaki somut insan, bu soyut NSAN`n, e itli

i levlerde ve i lerde paralanm zerreleri, zgl

grnmleridir.

Zamanda ve mekanda paralanm NSAN,ancak yukarda

sralad mz temel de i mezlikleri, veya zgl de i mezlikba ntlaryla, bu genel evrim srecinde, soyut bir btnlk

olarak ele alnabilir.

Sadece mekanda yaplan bir soyutlamayla, yani elmalarla

armutlar kar trmamak iin, yaplan insan genellemesi ile

olu turulan soyut insan, olsa olsa ancak, bir say olabilir.

Tp biliminde insan, bir trsel varlk olarak,


31/108

31

varolu undan beri de i mez zellikleri ile vardr. nk

varolu undan bu yana, ne midesi, ne beyni, ne de bunlararasndaki ili ki de i memi tir.

Tptaki insan, bu nedenle, kavramsal dzeyde somut

bir NSAN'dr. rne in; insan anatomisi stne yaplan, birbilimsel al madaki insan soyutlamas, bilimsel anlamda

bir soyutlamadr. Bu rne i DNA'lara kadar gtrsek de durumde i mez.

Oysa, btn toplum bilimlerinde, do u larndan bu

yana yaplan, btn Bilimsel al malarda soyutlananinsan, Tp Biliminin yapt gibi, insann zamanda vemekanda, zgl de i mezlik ba ntlarn ieren, bir soyut-lama de ildir. zellikle ktisat Bilimi , insan ve insan

ili kilerini,bu sistem anlay yla, zglde i mezliklerinde (zamanda ve mekanda) soyutlayarak;

kuramn,evrimin genel determinizmine dayandramam tr. Be- er ve be eri mnasebetler zerine olu turdu u, her ilmi

nazariyede ilm-i iktisad olarak kalm tr.

I.3. PARA

Be eri ihtiyalarn; para, be eri faaliyetlerin; para,

be erin ili kilerinin: para, be erin gcnn; para, be erin

bilgisinin; para, be erin zamannn; para ve nihayet be erin

kendisinin de para oldu u bir dnyada, paray, kuramnda

yerine oturtamad srece, ktisat , lm-i iktisatdr.

Be erin paraya dn t bir dnyada, insan-para

ili kisini bilim, kuramsal dzeyde, aydnl a kavu turmazorundadr.

Zamanda ve mekanda insan, sonsuz paralara blen

(paralayan) para, bu srete, onun kendi varolu unun bilincinevarmasn sa lar. Bilim, bu ak n ynn belirleyemedi i, bu


32/108

32

ak ta, a lmas gereken zorunluluklarn bilgisini

retemedi i; bu ba lamda bu ak n yasalarn olu turamad ve kavranlr klamad srece; kuramda ilm-i iktisad

olarak kalr. Pratikte ise, imdiye kadar varolageldi i gibi

snrl, kk ereveler iine hapsolarak, iktisadi siya-

setler retir ve iktisad siyasetcili i yapmaya devam eder.

Parann yaratt ilm-i iktisad, parada gzn a-t iin ve paray da bir mbadele arac olarak grp al-

glad ndan, gerek anlamda mbadele ili kisini, para ileba latr. Her ne kadar kei derisini, bu day, davar, (Mal)

(9), boynuzu, tuzu da para sayp, mbadele ili kisini birazdaha gerilere gtrrse de , bunu insan-insan ili kisi iinde

snrlad aktr.Be erden NSAN'a varamayan ilm-i iktisat, mbadele

ili kisinin de; NSAR-DOA ili kisinde, bir zorun-luluk olarak ortaya kt n ve bu sistemin (insan-do a

btnl nn olu turdu u akar sistem) zamanda ve mekanda

snrsz, de i mez bir ba nts oldu unu, kuramsal dzeyde

yerine oturtamaz.

Mbadele ili kisinin ticaret biimi, onun gzlerinikama trr. nk burada o, kr grr, zenginli i grr,

refah grr.

lm-i iktisad, be erin say- akal (en az emek) ilkesi uyarnca, hareket etti ini sylerken; bunu, be erimnasebetlerle snrlad iin insann do a ile ili kisindekisay-i akal ilkesini, sakalnn altnda gizler.

Ayn en az emek ilkesinin, insann do a ile ili kisinde,yanienerji al veri i ili kisinde de, temel ve de i mez birilke oldu unu gremez.Azalan kr oranlar yasasn bulurda,azalan say- akal yasasn, bu yakla m

( 9) Diliimizde, ze llik le do u anadoluda davara hl ma l de ni r, Asya Trklecinde Tavar, m al

demektir. Slav dillerinde de bu anlamda kullan l r. rne in Rusca'da TOBAP, L eh d ilinde TOWARma l yerine kullan l r.


33/108

33

temelinde bulamaz,yerli yerine oturtamaz.

Ksaca, mbadele ili kisi, insann do a ile kurdu uenerji al veri i ili kisi temelinde, ortaya kan ve za-

manda-mekanda snrl, zgl grnmlerle gnmze kadar

ula an, insan varolduka ok daha yeni biimlerle

olu up, srecek olan bir ili kidir.

NSAN'n organla mas, do al evresine ve onunbozucu etkilerine kar , bir kar -evre olu turmas,

zamanda-mekanda de i meyen, evrensel korunma ve varl nsrdrebilme zorunlulu u; btn bunlar hep, bu ili ki

iinde ve azalan say- akal ilkesi temelinde gerekle ir.

Bir sistem olarak NSAN'n, do a ile olan mbadeleili kisinin geli mesi srecinin belirli bir a amasnda,

toplumsalla masyla ortaya kan, toplumsal organizmann,insan-insan ili kisi temelinde olu turdu u mbadele

il i kisine, retim ili kisi denilmi tir. Mbadele ili kisi,

ilm-i iktisatda, toplumsal organizmalar arasnda, bir ili ki

olarak ba latlm ve en ileri biimleri de, ticari ili kiler

olarak bugne kadar grlegelmi tir.

Yakla k 5000 yl nce, mbadelenin aracn, yani

paray yaratan NSAN, para ile birlikte daha do rusu para,insano lu ile birlikte; 5000 yllk bir serven ya am tr.

Gene yakla k olarak, 3.000.000 yl nce, ilk mbadele

aracn; sopay (do a ile ili kisinde)ke feden, yaratan

NSAN, aralarn arac olan paray ise, yakla k 5000 ylnce, kendi tarihinin en byk bulu u olarak, yaratm tr.

Ama bugn, hl sopay bir mbadele arac olarak

toplumsal ili kilerinde kullanan insan; bir elinde sopa,

bir elinde para ile, en byk eli kisini ya arken, yaratt parann, enerji-bilgi-zaman btnl n sa layan, bir ara


34/108

34

olarak, bilincinde olmad n kantlam trr.

Bunun ak gstergesi de, kendi yaratt bu araca

egemen olamad iin, 5000 yldr srdrd kullu udur.

Parann kendine kul etti i insano lu, srekli onunkendisini para para eden gc kar snda, onu bir eytan

gibi grm , lanetlemi tir. "Para dedi in el kiri demi ,ondan kam tr. "Para ile saadet olmaz" demi , onu

d lam tr. "Parann ne kymeti var, mhim olan insanlk"demi , ama para o'nun yakasn hi brakmam , yakalad

her yerde onu paralam tr. Para para etti i beyninin birhcresine bile olsa girip, onun akl olmak istemi tir.

"Paran varsa cmle alem kulun, paran yoksa tmarhane

yolun" demi tir. Fakat insan, akln ba nda de il, bir

kar havada ta makta srar etti i iin, para da, onunkafasn, her seferinde, krmaya mecbur olmu tur.

nsano lunun 5000 yldr paraya olan kullu u srerken,

ilm-i iktisad; ne be erin yaratt para ile olan kavgasn,

ne be eri mnasebetlerde parann roln, ne de; parann birara olmaktan te ne oldu unu, btn tarihsel derinli i, boy-utlar ve i levleriyle ne grm , ne anlam ne de kavra-

m tr.

nsan-Para ili kisinde NSAN', zaman ve mekann s-nrszl nda kaybeden ilm-i iktisad, paray da, tarihsel

bir kategori olarak, yaratl ndan bu yana, geirdi i

biimsel de i meler, kei postundan k t paraya,ka tparadan elektronik paraya kadar olan de i iminin d nda;parann, NSAN ile olan de i mez ba ntsn kuramad ,

gene parann zorunlu mekansal biimlerinde (Numeraire-

ulusal), sakl olan evrensel zn, kavranlr klamad

iin; paray da saylarda, matematiksel i lemlerdekaybetmi tir. Ve onu sadece nmerer biimlerinde, ulusal


35/108

35

karakterleriyle alglaya gelmi tir.

Oysa insanlar, 5000 yldr pe inden ko turarak,

dnyalarn de i tirten bu en byk g para; NSAN'n

do a ile olu turdu u ak akar sistemde, do a ile kendisi

arasnda olu turmakta oldu u kar evrenin, maddeselvarolu unun, gerekle mesinin ve srdrlebilirli inin tm

potansiyelini ifade eder (10).

Parann, mbadele arac, deme arac, dola m arac,birikim arac, de er ls, metalarn temsilcisi ve

nihayet evrensel e derli i gibi bilinen btn i lev ve ni-teliklerini belirleyen z, ilm-i iktisad potasnda 150

yldr kaynatlan ilmi nazariyeler orbasnda buharla pumu tur. Kald ki, bilindi i sanlan parann bu i lev ve

niteliklerinin de, bugne dek en nemli boyutu olan bt n-l eyici i levi grlp kavranamam tr. . Parann bu ok nemlii levi, ba lba na bir irdeleme konusu olarak, ikinci

blmde ele alnacaktr.

Para, insanlararas mbadele ili kisinde, insanlarn

de er atfettikleri, yo unla m enerji ieren (11) her

nesnenin, kar lkl al veri inde, bir lm arac, arama

zorunlu undan do mu tur.

nsanlararas yo unla m enerji mbadelesinde (malmbadelesi), bir denge olu turmak zorunlulu u, nesnelerle

bir e de erlilik ta yan (yani mbadelelerine araclketti i nesnelerde yo unla m enerjiye grece e it enerji

ieren) bir nesnenin, arac klnmas yoluyla a lm tr. Buieri i ile dnyaya gelen para, tarihsel srete, grece

(10) nsann kendisinin kld , egemen oldu u ve bu anlamda kendisinin

yaratt maddi evre. (11) Enerji, insan n do adan e itli aralarla ald ve kendinde dn me u rat p emek

biimine sokarak d a verdi i gtr. Gcn yo unla t rd g her eyde, ayn zamanda bir

enerji birikimi yap yor demektir.


36/108

36

e de er enerji ieri ini terkederek; evrensel bir lm arac

olma zn, yani varl nn temeli olan bu karakteriniyitirmeden, i levselli ini srdrebilece i en uyarl

biime k t paraya ula m tr.

llerin ls olan para, lp bierek, do ayaegemen olan NSAN'n, enerjiyi, bilgiyi, zaman,bizzat

kendisi ile lmesini, mmkn klarak, bunlar birbirine

dn trc, bir lm arac olarak, NSAN'n do a ile

ili kisi nde, aklnn ls olmu tur.

Be erin, btn varl ile paraya dn mekte oldu ua mzda, NSAN'n ak bir sistem olarak,

yetersizli i' nin Tacir de olu an bilinci, tm toplumunbilinci haline geldi inde, para, akln ls olma

niteli ini, tm bireylerin kafasna sokmu olacaktr.Yani tm bireyler, her zerre insan, akln ls olan

paray, kavrad lde toplum, PARA TOPLUMU'na dn ecektir.

Do a ile ili kisinde, insanlar organla trarak ge-li ip byyen NSAN, paray, aklnn en geli mi lsn,kullanarak organla ma srecine, byk bir hz ka-

zandrm tr. NSAN aklnn ls olan para, snrszsayda zerre-insanda somutlanan varl nn, akl ls olmas

anlamnda, snrszdr.

Zamanda ve mekanda somut olan zerre insan; akln ls

olan paray kullanarak, insan-insan ili kisi iindeki,organla ma srecinde, organla trd somut zerre insand talayaca , maddesel bir organla ma dzeyine ula masyla;

akln ls olan para da, yukardaki snrszl nn snrna

varm olacaktr.

Ksaca; somut insan, maddi retim srecinden kendini,


37/108


38/108

38

kald , iktisadi siyasetler retme faaliyetinden ba n

kaldramad iin, parann be eriyet iin, bu ok nemlitoplumsal i levini de gremez!..

.


39/108

39

K NC BLM

I. KES M MBADELE DEER N N TEMEL KARAKTER ST KLER

I- Evrensel E de er Olan Parann, nsann Organla maPotansiyelinin Simgesi Olarak Btnleyici levi:

NSAN'n, insan-insan dolaymnda organla ma potan-siyelinin simgesi olan para, ayn zamanda bu dolaymdan

kurtulaca kerteye kadar ki dinamizminin ve tm canll nn

da simgesidir.

Bundan dolay para, tpk bir canl organizma gibi,

simgesel ya amn srdrecektir. Bu ba lamda, onun tarihsel ve

biimsel grnmleri, tpk bir canlnn ya am srecinin

e itli evreleri gibidir. Kei postunda do an para, geli ip-

serpilerek, altn a n ya ayarak, her canl gibi buru up yokolmaya mahkmdur.

Doa ile ili kilerinde, organlar yaratarak varl n

srdrmesi bir zorunluluk olan insann, geli iminin belirlibir kertesinde, eline ald sopann zoruyla organla trd

insan,hemcinsini, iine sokuldu u bu klece konumundankurtaran da para, kurtaracak olan da paradr. nk sopa

insan yeterlili e mahkum eder, onun temel karakteri olan,yetersizli inden kaynaklanan tm dinamizmini sndrr, btn

geli me potansiyelini, yaratc yeteneklerini dumura u ratr.

Oysa para, insann tm yetersizli ini rlplaka a karr, onu dinamik, yaratc yeteneklerinin geli -

mesin de, uyarc ve zorlayc olur. nk para tm bu geli-

imin simgesidir.

a mzda, parann geli tirdi i insan aklnnyaratt tm maddi, kltrel, sosyal ihtiyalar, en geli kin

ileti im a larnn iinde,uyarlmalar sonucu, kendisinin


40/108

40

do al ihtiyalar olarak gren insanlar, bu ihtiyalardan

uzakla trmak, bu ileti imden koparmak, a da ya amngerisine ekmek; ksaca insanlar kendine yeterli toplumlar

biiminde konserve etmek, ancak en eski konserve arac sopayla

mmknd.

e itli cazip sloganlarla kendine yeterli (ba msz,

ba lantsz) toplum zlemlerini dile getirenlerin,koltuklar altnda gizledikleri sopay, bir tarih dersi

olarak, insann bilmesi gerekir. Ayrca insann, paraylayaratlm olan btn organlarn, toplumsal nitelikleriyle,kleci ve feodal beylerin ki isel kullanmndankopar la rak , tm toplum bireylerinin kullanmna, potansiyel

olarak ald n da bilmesi gerekir.

Para, ksaca belirtti imiz bu i levleriyle ilm-i ik-tisata ne tannr, ne de bilinir. nk ilm-i iktisadn

paradigmasnda NSAN da, para da paranteze alnm tr.

Oysa Para:

1- Organla ma srecinde, insann organlktan kurtu-

laca bir kerteyi ve potansiyeli belirleyen bir simgeolarak, insan kendine ba lar ve onu, tm dinamizmiyle bu

sreci btnleyip, tamamlamaya yneltir, zorlar.

Bu srecin, kendili inden i leyi inde insano lu,kendini ve hemcinsini organ olmaktan karacak olan, bu ok

anlaml ieri ini , sadece para kazanmak biiminde alglayagelmi tir.

2- nsann, kendi yaratt sopann tahakkmne gi-

rerek, organ yaratma srecinde sapland kmaz, a masnayol am olan para, bu defa onu kendine kul ederek, ayn

zamanda ona, bu kulluktan kurtulmasnn ok e itli,zengin olanaklarn da yarattrm tr.


41/108

41

Mlkiyetin zel, snrl, feodal karakterini

paralam , btn maddi, manevi de erlerin zel mlkiyetbiiminin feodal rengini sre iinde ortadan kaldra,

kaldra, onlara herkesin elindeki parayla ula abilece i,

birer toplumsal kullanm de eri olma, niteli i kazandrma

yolunu am tr. Ve bylece para, insann organlktan kurtula-ca kertede, insan-para ili kisinin dn trerek insani-

le tirdi i do ay, potansiyel olarak tm insanlarn do ashaline getirmi olacaktr.

II - Evrensel E de er Olan Parann, Mbadele Arac OlarakBtnleyici levi:

Mbadele Nedir?

1- Ekonomistlerin anlad dar anlamyla mbadele, mal

ve hizmet alannda, insanlararas bir al veri ili kisidir.

Mbadele ili kisi bu dar anlamyla alnd nda, parann bugnk dnya gerekli inde oynad rol, anlayp, aklamak ve

kavramak mmkn de ildir.

2- Mbadele ili kisi, bir canl varlk (sistem) olaninsann, sistem niteli inin zorunlu bir i levidir. nk ak

bir sistem olan insan, bu ba lamda kendine yetersiz olaninsan, evresiyle, varolu ko ullaryla srekli al veri

iinde olmak zorundadr. Yani d dnyadan "girdileri" olanve d dnyaya "ktlar" olan; ak, yetersiz bir

sistemdir. Bu anlamda mbadele, onun varolu unun kopmaz birparasdr.

3- nsann varolu uyla birlikte, do ayla,evresiyle kurdu u

al veri ili kisinin (bu ili kide insan, kendini yeniden

retir) tarihsel sreteki evriminin, belirli bir a amasnda,

bu ili kiyi, insanlararas ili ki dolaymnda kurmaya


42/108

42

ynelmi tir (13). .

retim ili kileri adn alan insanlararas al veri

(mbadele) ili kisi, ekonomistlere gre ancak rettiklerininkar lkl de i -toku u sz konusu oldu unda, bir mbadele

ili kisi niteli i kazanr. nk iktisatlara gre"llebilirlik" burada ba lar ve burada, de er kavram do ar.

Ancak de er, nesne reten her reticinin retti inesnede yo unla trd , maddele tirdi i gcne gre ona

atfetti i veya biti i bir eydir. Ve her reticiye grede i ir. Bu anlamda de er ok merkezli olup, ortak bir l

niteli i ta maz. Bu a amada mbadele ncelikle, elde edilmekistenen de erler kar l nda, vazgeilebilecek de erlerde bir

ortak nokta olu tu unda gerekle ir. Bu ba lamda,insanlararasnda mbadele ili kisinin kurulmas, geli mesi ok

zorluklarla kar kar ya kalm tr.Zorluklarn di er bir yn de, nesnelerin mbadelesinin

mekansal birli i art ko masndadr.

zetlersek: genel olarak iktisatlarn, nesnelerin

mbadelesiyle ba lattklar mbadele ili kisinin, do u uyla

birlikte kar la t zorluklar, engeller unlardr;

a) Ortak lnn olmay ,b) Mekansal kopukluk,

c) retim ili kilerinin, mbadele konusu olabilecekfazla rn-nesne retmeye yeterli olmay ,vb.

(13) nsann do ayla kurdu u do rudan ili kinin,insan-insan dolaymnda

do ayla kurulan bir ili kiye dn mesinin tarihsel evrimi,bu blmn 2.

Kesiminde ayrntl olarak ele alnm tr.


43/108

43

Btn bunlar mbadele ili kilerinin geli mesini uzunsre engellemi tir.

Parann bir e de er olarak ortaya kmasyla, birinci

ve ikinci engeller a lm , nc engelin de de i im,dn msreci hzlanm tr.

a) Birinci engelin a lmasyla: Nesneler aras de i im

kolayla p yaygnla yor. Bylece rnler aracl ylainsanlararas mbadele ili kisi hzlanp yaygnla yor.

nsanlar arasnda yeni tr (tarihte ilk kez) ili kilerin ve

ba larn olu mas ba lyor.

b) kinci engelin a lmasyla: Mbadelenin gerek-

le ebilmesinde mekan birli i ko ulu ortadan kalkyor, mekankopuklu u engeli a lyor. Ve mbadele ili kisi artk, gerek

ihtiya sahibiyle de il, bundan byle mbadele aracnn sahibiolan ve bir anlamda nesnelerin mbadelesinde arac olan yeni

bir insan (tacir) aracl yla (14) gerekle iyor. Bu yeni tipinsan di er insanlardan ayrt eden temel zellikler ise, yle

sralanabilir.1- Do rudan maddi retimle ili kisi iinde yer almaz

2- retimde bulunan iin, retti i her ey birkullanm de eridir. Tacir iin her ey mbadele

de eridir.3- Kullanm de eri retenler, genelinde do a ile

ili kilerinde,kendi glerinin yaratabildi ikullanm de erleriyle, kendini snrlayan ve kendineyeterlili ini olu turmaya al an, insan tipidir. Bu

insan tipi, geli meye ak olmayan, kendi gcylesnrl bir kapal sistem olu turan, ve bunu a amayan,(14) Yerle ik ilkel ifti (neolitik) toplumlarda tapnaklarda toplanan

toplmsal ar tyla, tapnak adna kereste, sertta ve maden almalariin d arya tapnak adna yollanan tacirler, daha sonra tapnaki leri yansra kendi adlarna da ticaret yapmaya ba ladlar.Tapna a ba l olmayan tacirlerin ortaya kmasyla; tarmsal retim alanndan koparak tarmsal art-rnle beslenen bir snf olaraktoplumsal ya amda yerlerini alm lardr.A. enel: lkel TopluluktanUygar Topluma.: s. 207 .


44/108

44

pasif, konformist,ve statik ynyle, NSAN'n negatif yann

temsil eder. Bunlar kendilerine yeterlidirler ve mal

mbadelesi, bu tip insanlar iin, ancak tketemedikleri fazla

rnleri oldu unda sz konusudur. Yeni ihtiya maddeleriyle

kar la tklar ve ellerinde trampa edebilecekleri fazla rn

bulundu u lde, dn m onlarn sorunlar olur. Ve bu anlamdamaln, bir ba ka mala dn m arzi bir olaydr. Bu a amada,

mbadelenin ilkel dzeyi nedeniyle de, sz konusu dn m,kolayca gerekle emez.

Oysa tacir iin para, mbadele de eri oldu undan ve

kendisi iin bir kullanm de eri ta mad ndan, ve tacir

do rudan hibir kullanm de eri retmedi inden, kendi do alihtiyalarn bile, elindeki parayla satn alarak gidermek

zorundadr. Bu nedenlerle tacir, insan olarak kendine yetersiz

bir tiptir. Yani bu yetersizli iyle tpk do a kar sndaki

NSAN'n geli meye ak, dinamik, o anlamda pozitif veyetersiz bir yann temsil eder. Dn m, para-mal-para ba -

lamnda, tacir iin hayati bir sorundur.

4- retimde bulunan insan, ancak retti i kullanmde erlerine sahiptir. Tacir ise, parann btn nesnelerin

e de eri olma niteli i dolaysyla, sahip oldu u para kadar,kullanm de erlerine sahip olma durumundadr. Kullanm de eri

retenlerin zenginli i, yaratabilecekleri kullanm

de erleriyle snrldr. Tacirin zenginli i ise, mbadele

arac olan paray, mbadelenin arac olarak kullanabildi i,

dola mda dndrebildi i lde, snrszdr. Bu

snrszlktr ki onu, mbadele ili kilerini geni letip

yaygnla trmaya iter, zorlar.

- Para, mbadele ili kilerinde arac olarak kabul

edildi i, tannd lde, bu ili kilerin belirleyicisi olur.Dolaysyla, parann sahibi olan tacir de, bu ili kilerde

belirleyici duruma ve konuma sahip olur.


45/108

45

- Do rudan maddi retim, belirli bir mekana ba mll

zorunlu klar. Oysa tacirin byle bir mekansal ba mll yoktur. Tam tersine parann tedavl gibi, o da dola mdadr,

farkl mekanlardaki nesneler arasnda mbadele ili kisi kurmak

zorundadr. Dola m, Onun varl n retip, srdrp,

geli tirebilmesinin de temelidir.

Mbadele arac olan para; mekan engelini a arken, hermekana girebilecek, bu ba lamda ok ynl, yetenekli, para

olark kendisini retip; koruyup, biriktirip, geli tirecekolan, insan da yaratm tr.

c) nc engel: retim ili kileri, varolan retimili kilerine ait retim srelerinde, yaratlm olan ihtiya

nesnelerinin retimini bir yandan geli tirirken, te yandan,

ek olarak, yeni ihtiyalar yaratr. Ba ka mekanlarda, farklretim birimlerinde yaratlm olan, de i ik ihtiya

nesneleri; mbadele ili kileri aracl yla, bu birimlerdekendileri tarafndan retilmeyen veya retilemeyen, yeni bir

ihtiya nesnesi olarak belirirler. Bu ek drt veya uyar,

onlarn retim ili kilerini zorlar. Onlarn nisbiyeterlili ini ve i dengelerini sarsar, onlar sreklidengesizli e ve yetersizliqe sokar. Ve bu anlamda retim

ili kilerinin geli imi ve de i imi zerinde hzlandrc,pozitif etkiler yapar. Bu etkiler, kullanm de eri retimine

dayal, retim ili kilerini zorlad lde, o ili kileriinde var olan, retim aralarnn da verimlili i artrc

ynde geli tirilmesi ve yenilenmesi zorunlulu unu dayatr. Bu

dayatma, verili retim ili kileri iinde, kullanlan retimaralarn reten zanaatkr, retim aralarn geli tirmeynnde etkiler.

Zanaatkr da, tpk tacir gibi, mbadele de eri z

ta yan ve fakat ba kalar iin kullanm de eri niteli indeolan nesneler, retim aralar reten; yeni bir insan tipi


46/108

46

olarak, genel retim srecinde boy gsterir. ktisat

"bilimi"nin tanmlad kapitalist retim srecini ba latan,ilk sanayicilerin atalardr bunlar.

Mbadele arac olan para bylece:

1- Genel bir e de er olarak,

2- Mekansal kopuklu u a arak,3- Taciri yaratarak,

4- Mbadele de eri z ta yan nesneler, retimaralar reten zanaatkr geli tirerek; tm retim ili -

kilerinin, tarihsel sre iinde, kullanm de eri retimindenmbadele de eri retimi ili kilerine dn mne yol aar. Bu

ba lamda, mbadele arac olarak girdi i genel retim sre-cinde, retimin amac olma konumuna gelerek, retim srecinin

btn faktrlerinde ve a amalarnda, birli e ve btnle meye

yol aar.

III - Evrensel E de er Olan Parann, Dola m Arac OlarakBtnleyici levi:

lm-i iktisatta, parann dola m do al bir olaydr.Parann dola m hz byk merak, ilgi ve hesap konusudur. Ama

neden dola r bu para, diye sorulmaz. Sorulsa bile cevabaka ortaya konmaz.

nk, ilm-i iktisat ve iktisatlar, dnyaya gzlerini

atklarnda, paray dola r grm lerdir. Bu onlar iin birveridir. Ve genelde iktisatlar, do duklar, vatanda

olduklar lke parasnn ve di er lkelerin paralarnnzerlerinde ta dklar simgelerin tarihselli ini (ge-

icili ini) gz ard ederler. Simgeleri mutlakla trrlar,

hatta o simgelerle llen de erlerin koruyuculu unu,

iktisatl n yaparlar. Ve iktisat biliminin evrenselkarakterini, simgelerin snrlad dar bir alana ve ya anan

zaman dilimine hapsederler. Bu ba lamda iktisatlar, dola marac olarak paray; sadece lke snrlar iinde ki tedavl


47/108


48/108

48

ili kilerini, birbirini izleyen, bir sre haline getirdi.

Ancak, bu sreci geli tirip, yaygnla trabildi i lde,geli ip byyebilirdi.

Kendi dola m srecini, kendi yaratan para, araclkyapt metalarn dola mna, ters ynde dolanr. nk

metalar, nihai hedefleri olan, tketime do ru akarlar. Para

ise, metalar reten kayna a do ru gider.

Genel retim srecinde, retimle tketim arasnda, bir

arac olarak ortaya kan para, bu sreci btnler, bunlar

birbirine entegre eder.

Kullanm de eri, retimine dayal retim ili kilerini,

yaygnla an ve geli en al veri ili kilerinin dayatt , metaretimine yneltir, zorlar. retim birimlerini, kendileri iin

kullanm de erleri retiminden kopmaya, ba kalar iin retimyapmaya, yani meta retmeye iter. Bylece, tm retim

ili kilerini, mbadele de eri retimi ili kileri halinegetirir. Para dola mn, retim ili kilerine sokar.

retim ili kilerini de, dola m srecine entegre eder.

retim ili kisinde gizli olan, mbadele ili kisini plak halegetirir. Bylece, genel retim srecinin, mbadele ili kisine

dayal zn, a a kararak; tm sreci, kendi dola mnn vekendisini retmenin, temeli yapar. Yeni bir entegrasyon sreci

ba latr. Bu entegrasyon sreci, feodal retim ili kilerinin ve

feodal beylerin btn d talamalarna, direnmelerine,

horlamalarna, aristokrat hmanizmalarna, moral ve etik de eryarglarna s narak, a a lamalarna ra men, zorunlulu un trpleyici, a ndrc dayatmalaryla yryp geli mektedir.

IV - Evrensel E de er Olan Parann, deme Arac OlarakBtnleyici levi:


49/108

49

lm-i iktisatda parann deme arac olarak grd

i levler bilinir, ama parann gerek mbadele arac, gerekdola m arac olarak, yerine getirdi i btnleyici i levini;

deme arac olarak da,yerine getirmekte oldu u sz konusu

edilmez.

Para, ortaya kt ndan itibaren, deme arac olarak

da i lev grmeye ba lam tr.

Mbadele ili kisinde, taraflardan birinin, alc veyasatcnn vecibesini, anla malarndan bir sre sonra yerine

getirece ini vadetmesi ile kar lkl bor ve alacak ili kisi

do ar. Vade sonunda, taahht edilmi olan para veya malndenmesi ile, al veri ili kisi alacakl, borlu srecinden

geerek, gerekle mi olur.

Bizi burada ilgilendiren, parann belli bir vade

sonunda deme arac olarak devreye girmesidir. Bu ise bize,

ba langta al -veri in; ilerde gerekle ece i,

somutlanaca tasavvur edilen, d nlen bir para ile

yapld n gsterir.

deme arac olarak para, kendi e deqerlili ini, btn

kafalara kabul ettirebildi i lde:

1- De er l birimi olarak, herkesin, sahip oldu ukullanm de erlerini, zihninde bu lye vurarak, paraya

evirmesini,hayali paray yaratmasn, yani sahip

olduklarn, fiyatlandrmasn mmkn klar.

2- Zihninde bu i lemi yapabilen herkes, sahip oldu ude erleri lerek, bir satn alma gc olu turabilir.

3- Zihinlerde bu ekilde olu an hayali para, al -veri te bir mukavele, senet biimini alr ve bylece, satnalma arac i levi grr.Yaratlan hayali paraya uyarl

olarak olu turulan, senet,vb., gerek para gibi, bir


50/108

50

mbadele arac grevi stlenir.

Para, deme arac olarak i lev yklendi inde, herkes

sahip olduklar, tm kullanm de erlerini ve giderek btnvarolu ko ullarn, para ile lebilir. Geli en,yaygnla-

an ve dayatan mbadele ili kileri iinde bunlar hayali

paraya dn trmeye ba layabilir. Bylece parann dola m

srecine giren, hayali para gerek parann dola m sre-

cinde kendini retip bymesine yeni bir boyut getirir.

Toparlarsak, hayali para bylece:

a) Btn kullanm de erlerini, mbadele de erlerine

dn trr.

b) Kullanm de eri retimi ili kilerinin, mbadele

de eri retimi ili kilerine dn mesine yol aar.

c) Borlarn deme srelerinin, uzun vadeden ksavadeye ekilmesini zorlayarak, parann dola m hznn art-masn sa lar. Bu yolla da, parann reme ve byme hzn

artrr.

d) deme arac olan para, gerek para olarak, kendini

gnlk al veri i lemlerinde; kk boyutlu i lemlere

kaydrr, byk ticari i lemlerde ise, kredi para

olarak,yaratlm hayali para olarak, i lev stlenir.

deme arac olarak para, yukarda drt noktada zetle-

meye al t mz i levleri ile, do du u dnyay kendi dnyas

haline getirir. nsann kafasnda ve cebinde bir itici,drtc, zorlayc g olur. nsan kendi dnyasna eker ve

kendisi ile, yaratt sistemde btnle meye yneltir.


51/108


52/108

52

Evrensel e de erlili i asli niteli i olan para, kendi

de er l birimi ile bu nmerer biimlerin iinde gizlidir.Evrensel e de er olan parann, ulusal biimleri ile z

arasndaki varolan eli ki, sadece retim srecinde, dnya

apndaki genel retim srecinde, zlr.

Evrensel e de er olan para, de er ls olarak, me-

talardaki de er znn; yani i zamannn, zorunlu bir g-rnmdr.

Bu tanm, bizi eli kinin esas kayna na gtrr.Vefarkl ulusal ekonomilerde, ayn rnn, farkl i -zamann

ierdi ini ve evrensel bir e de er olarak parann; bueli kiyi zc, ayn rnde, ayn i -zamanna yakla mayado ru, ekonomileri zorlayc bir geli meye itti in i

aklar.

Ulusal paralarn, nmerer biimlerinde gizli olan

rn/i -zaman oran farkll , genel retim srecinde ortadan

kalkmaya do ru gittike, bu ba lamda tm retim sreci,

uluslararasla maya yneldi inde; yani genel retimsrecinde entegrasyona gidildike, parann nmerer niteli i

giderek silikle ir. inde gizli olan, evrensel e de er olma

niteli ine do ru yakla r. z ile biimi btnle ir. Dnyaparas gerekle ir.Bu hzl anlatm, Dolarn dnya paras

olarak qnmzde grd i levin hzn yanstmak iinkullanlm tr.

Bu srecin i leyi i srasnda para, tm de er

llerini, tm de er yarglarn kendi l biriminedn trr.

nsan evresini, do ay, lerek-bierek

dn trp, kendi do as klmaktadr. Ve lmnyaygnla trdka, bu anlamda bilgisini artrdka, do aya

egemenli ini geli tirip peki tirmektedir.


53/108

53

lerek ve lmn yaygnla trarak do aya egemen-li ini artran insan, ayn zamanda, l birimlerine ve

kalplarna kendini ba ml klmak durumuna da girmektedir.

Giderek insan, l birimlerini ve kalplarn

mutlakla trp, insan-do a ve insan-insan ili kilerini,

llerin snrlad alana hapsetmektedir. Ba ka deyi le,mutlakla trd lekler ve kalplar tarafndan teslim

alnmaktadr. Do a hakkndaki bilgimizi, lerek ve ancak,lbirimimizin ula abilece i snrlara kadar geli tirebiliriz.

Oysa, insan-do a ili kilerinin dayatt zorunluluklar, ye-

tersizlikler, dengesizlikler, insan bu snrlar a mayaiter. Bilgimizin geli imi, yaratt mz her l biriminin;

bizi hapsetti i snrlar, a abilmemiz lsnde mmkndr. Bu

nedenle, insann yaratt llere teslim olmas, o ly veo bilgiyi mutlakla trmasn do urur. Her trl do matizmin,

ideolojinin, konservatizmin kayna da buradadr.

Para, insano lunun yaratt evrensel bir l arac

olarak, her eyi kendi l birimine tabi klar, her eyiegemenli i altna alr. Btn llerin ls olarak, yeni

bir btnlk olu turur. Ve bu srete para, insan iin; zamannkendili indenli ini,do all n ykp, zaman,insann kendisiiin kazanlmas gereken hale getirerek, anlaml klan,kavranlr klan, bir l birimi olur. Zamann da para ilellebilir hale qelmesiyle insan, para dolaymnda zamann

de erini kavrar. Bylece zamannn her ann para ile, lme

zorunda kalr. Ya ad her an, her trl ili kisini para ileler.

Tm l birimlerine egemen olmaya ynelen para, bu

yanyla her insana, ancak cebindeki kadaryla hkmedebilece i,

lebilece i bir egemenlik alan belirler.


54/108


55/108

55

byme ve serpilme dinamikleridir.

nsan da ayn srete, geli ip serpilebilir. Ve s-nrl olan do al mrn, bir ya am zaman olarak bytpgeli tirebilir. Ksaca bu, zamanda yo unla ma, on yl birylda ya amak demektir. Parann bu m r e mr katan i levini,gnmzde olsun, artk yerine getirmesinin olanaklar varken, lm-i ktisadn ve iktisat siyasetlerinin bunu engellemeyekalkmalar; katolikli in insanlar orta a a hapsetmeyeynelik ideolojisi ve prati i gibi, 21. yzyln e i indekiinsanl da, yeni bir orta a a hapsetmesi, hatta, insanido al mrn bile ya amaktan, mahrum etmesi demektir.

b) Zaman Boylamnda:

Para, insanlarn farkl kronolojik zamanlara zg

ya am biimlerini, btnle meye ynelten; yani ayni krono-lojik zamanda ayni ya am biimini payla malarn ve sr-drmelerini mmkn kilan sreci ba latan bir aratr.

zellikle, son otuzyln dnyasnda, l bedevisininya am biiminde, a1m oldu u mesafe ile, petro-dolarn bu

geli medeki belirleyici roln hatrlarsak; zerindedurdu umuz parann, bu i levini yerine getiri inin, arpcbir rne i oldu unu grrz.

c) Ya am zamanndaki yo unla ma, farkl ya am bi-

imlerinin, ayni kronolojik zaman diliminde, en ileri ya am

biimiyle, btnle melerine yol aar.

Para, nndeki engelleri, devletler, lke snrlarn

ortadan kaldrarak, dnya paras olma niteli ine ula t

lde, dnya apnda ya am zaman yo unla mas, hzla den-

gelenmeye ba lar. Bu sre ya am biimi farkllklarn da,

sratle siler sprr.

Bu olgunun en ak rne i, ulusal paralarn lke

iindeki dola m hzlarnn artmas lsnde, o ulus


56/108

56

btnl ndeki farkl ya am biimlerini; ya am zaman yo-

unla mas temelinde, en ileri biimde btnle meye, hzlayneltmi olmasdr.

VII- Evrensel E de er Olan Parann, Metalarn Temsilcisi OlarakBtnleyici levi:

Bilindi i gibi iktisat "Bilimi"nde ve iktisatlarna znda, parann, tm metalarn temsilcisi oldu u kabul veifade edilir.

Bu ifadeden u anla lr: Para, metalarn e de eri-

dir. Bu e de er olma niteli i ile btn metalar temsileder. Parann temsilcili ine ili kin byle bir yakla m,

garip bir totolojidir. Para e de er oldu undan metalarntemsilcisidir. Yahut metalarn temsilcisi oldu undan

e de erdir.

Bu totoloji ok eyi gizlemektedir.1- Paraya giydirilen ulusal kostmler nedeniyle, ondaki

evrensel nitelikler grlmez. Bu tpk bir insana esitli

ulusal, folklorik kostmler giydirince; ayn insann ngiliz,Arap, Japon, Trk ve benzeri olarak nitelenmesi gibidir. Ama bu

kostmlerin iindeki insann, hep ayn insan oldu unun

grlmemesidir.

2- Parann metalarn temsilcisi olmasn, onun e de-

erlili i ile aklamak gibi bir totoloji, herkese bu

i in, do al bir olaym gibi alglanmasna yol aar.

nsanlararas mbadele ili kisinin bir zorunlulu uolarak do an parann, bu do umu tescil edilir de, onun do ardo maz ba msz bir kimlik kazanarak dnp, kendisiniyaratan kendine bendedi i zerinde hi durulmaz.

3- Kendisini yaratan insann beynine yerle ip,

onun elinde sihirli bir de nek gibi maddele erek,


57/108


58/108

58

mbadele de eri biimine sokarak, onlar metala trmakla i e

ba lar. Arkasndan retim aralarn ve i gcn metala trmaksuretiyle, srdrd metala trma srecine; retici gc de

katarak, tm retim faktrlerini metala trarak, bu sreci

btnler. Btn retim faktrlerinin temsilcisi olarak da,

retim arac niteli ini kazanr. Bunu yapmakla, kullanm de eriretimi ili kilerini,giderek tmyle, mbadele de eri retimi

ili kilerine dn trr. Bu yeni ili kide, rnler artkmbadele amal retildiklerinden, mbadele de eri ta rlar.

rnlerin kullanm de eri z; bu yeni biimin iinde,mbadele de erinde sakl kalr.

2- Para, btn metalarn temsilcisi olarak, onlarndo rudan ya da dolayl tketiminde de, tketim arac olaraki lev grr.

3- Para bylece, genel retim srecinin temel arac

olur. Metalarn evrensel e de eri olma niteli i ile de,retimin amac olma durumuna gelir. Bununla da kalmaz, insann

tm ya amnn amac olur. Ve insanlar, bu ba lamdabirbirlerine entegre eden bir ara halini alr.

IX - Evrensel E de er Olan Parann Birikim Arac OlarakBtnleyici levi:

lm-i iktisatta para, di er bir ynyle de,servet vesermaye birikimi arac olarak tanmlanr.

Bu tanm, parann servet birikimi arac olma i levinde

u noktalar grmez ya da farketmez.

1- Parann bakr, gm , altn gibi kymetli madenlerbiiminde kullanld dnemlerde; servet birikimine araclk

etti i vurgulanmakla birlikte, altn standardndan kopan ka t

parann,artk servet birikimi arac olma i levinin sona erdi i

gere i pek belirtilmez.


59/108

59

Gemi ten bu yana, paray servet biriktirme arac

olarak tanm insanlarn, altndan kopmu bir parann retimeynelmeden, retim arac olmadan,de erini koruyamayaca

aktr. Bu durumda parann, bir ka t tomar haline

gelebilece i gere inin; sistemin bir rasyoneli olarak, akave srarla, anlatlp vurqulanmamasnn; ilm-i

ik t i sadn , para konusundaki bu anlay szl nn,

anlam ve nedenleri ne olabilir?

a ) B u , y a b i l d i i m i z i k t i s a t i l m i n i n , d o a l c m a n t n d a n k a y n a k l a n m a k t a v e b u b a l a m d a , s i s t e m i n

z o r un l u lu k l ar n d i l e g e t i r e m e m e k t e d i r.

E e r do a lc man t k t an kopup , zo run lu luk la r nbilgisini reten bir bilim disiplini olabilseydi, o zaman

b i l i m o l a r a k k e n d i s i n i n d e , b u h a l i y l e , s o n a

e r e b i l e c e ini ve tarihselli ini ifade etmek zorunda

kalrd.

b ) Ya da ik t i s a t l a r do a l b i r s ezg iy le , bu

ve benze r i b i r s r s i s t emin r a syone l l e r iy l e ba l g e r e k l e r i n , a n l a l r k l n m a m a s n d a , k e n d iv a r o l u l a r n n , h i k m e t - i v c u t l a r n n n ed en in i

grmektedi r le r.

O y s a p a r a , a l t n s t a n d a r d n d a n k o p a r a k , k a tpara biimini almakla, dnyaya geldi inden bu yana

girdi i, e i t l i b i imle rden sonra ; kend i z

n i t e l i i ne uygun , en ge l i mi b i imine u la m t r.Bu , pa ran n kend i t a r ih inde , pa ra o l a rak ya ad veg e r e k l e t i r d i i e n b y k d e v r i m d i r.

nk pa ra a l t n s t anda rd ndan kopmu , ka tp a r a b i i m i y l e o ;

a) Btn kullanm de eri niteliklerini yitirmi tir.Artk bir ka t p a r a s d r .


60/108


61/108

61

du u sylenerek, olay; bu ema iinde hikaye edilir.

Se rmaye b i r ik imin in , bu do a lc ev r imse l emas ; t a r ihse l o lgu la ra pek uymamas yan nda ,mbade le de eri retimi sisteminin do u unu vegeli imini de arpt r. Fakat bel ir t i len arpkl nayd n la t lmas , b i z i a s l konumuzdan sap t r aca i i n , imd i l ik k sa b i r a k l amay la ye t inece iz.

Yukar daki tan m, parann evrense l e de e rolma, temel niteli ini gizledi inden, parann evrensel

bir sermaye birikimi arac olma i lev in i ve bui l ev in t a r ihse l s re tek i ge l i imin i , gza rd ede r.B iz i bu rada , pa ran n a l t n s t anda rd ndan kopu uo l g u s u i l g i l e n d i r d i i iin, bu olguyu rnekleyerekaklamak istiyoruz.

B u g n , u l u s l a r a r a s s e r m a y e b i r i k i m i n i n v e r e t i m i n i n a r a c o l a n do la r , d n n m e r e rn i t e l i iy le b i r u lusa l parayd . Tpk d i er ulusalparalar gibi, altn standardna ba l, bir ka tpa rayd . nk ev rense l e de e r n i t e l i i n i h l a l t n t a m a k t a y d . U l u s l a r a r a s d e e r l s ,e v r e n s e l e d e e r l s , a l t n id i .

1971'den bu yana ok ey de i ti. Dolar, artknmerer biimiyle de olsa, bir dnya parasdr .

1944'de, Breton Woods toplants nda, al t nab a l d e e r s a b i t e s i y l e , i l i k i s i n i k o p a r m t r .

Artk o, uluslararas sermayenin paras olmu tur. Yaniksaca, dnya f inansnn ret im aracdr.U l u s l a r a r a s m a l i s e r m a y e d e , p a r a i l e p a r a r e t i m i , d o l a r l a d o l a r r e t i m i , o l a r a kg r l e b i l i r. D n y a m a l i s e r m a y e s i n i n e l i n d e k ido la r,dnya pa ras o l a rak ,

a) Dnya ticaretinde mbadele arac,

b) retim ili kilerinin, mbadele ili kisi biimin dek i zn n , p l ak ha le ge lmes i ned en iy le de ;

uluslararas sermayenin, retim srecinde, retim aracolmu tur.

Ve bylece, mali sermaye elindeki dolarla, hem retim

hem de mbadele srelerinin, belirleyicisi olmu tur. Yani


62/108

62

ticaret ve sanayi sermayeleri mali sermayenin reme organlarhaline gelmi tir. Ayrca dolar, tpk bir meta gibi, dnyapara borsalarnda, uluslararas finans kurulu lar eliyle

ekilip srlerek; her borsaya med-cezir dalgas gibi gelip-

giderek, meta retimi ve dola m d nda; kendi asli

niteli ine en uyarl, yeni bir dola m sreci yaratm tr(15).

Parann, para olarak retiminin tarihi, tacir kadar

eskidir. Tacirin, birikim srecinin belirli bir kertesinde,

rne in; Roma klecili inde, Ortaa feodalitesinde, tefe-

cilik, bankerlik ve bankaclk olgularnda, gzlemlenebilece igibi, yeni tacirler yaratmak ve mbadele ili kilerini

geli tirip yaygnla trmak amacyla; gnmz mali sermayesininatas olarak, para ile para retimini ba latt n gryoruz.

Bu ksa aklama, ilm-i iktisat'n klasik retim

paradigmas temelinde, sermaye birikimini aklamasnn ye-

tersizli ini, tarihsel olgulara denk d meyen anlatmnn

arpkl n gsterir.

3- Parann, altn para standardndan kopmas ve ka tpara haline gelmesi; Amerikan dolarnn 15 A ustos 1971'de

Ba kan Nixon'un "Bundan byle dolarn altnla de-

i tirilmeyece ini" ilan etmesiyle ba lar. Ve uluslararas

platformda ABD'nin dayatmasyla, (16) di er devletler tara-fndan da mecburi bir kabullenmeyle, gerekle ir. Bu nedenle,olgunun irdelenmesini, yukarda ele ald mz ulusal dzeyi

tamamlayc nitelikte olmak zere; uluslararas dzeyde de(l5) cnc Blm de, bu yeni sre daha geni olarak ant lacakt r.(16) Nixon, "ABD hkmetinin alm olduqu bu karar insanl k tarihinin en byk para re-

formudur" demistir. J.K. Galbraith. L'argent, sayfa 469 Nxon, zel bir konu mas nda bukarara direnenleri ima ederek "Btn bu piler benim nas l bir adam olduqumuanlayacaklar." demi tir. "16 Aralik 1971'de Almanya, Fransa, Japonya, ngiltere gibiABD'nin nemli ortaklar n n kat ld Washington anla mas imzaland . ABD temsilcisiConnally bu toplant da yapt rktc a klamalarla evresine deh et sa yordu.Kar s ndakiler kendilerini en gsz olduklar bir durumda hissediyorlardi. Veyapacaklar bir ey yoktu". Jacgues Malterre, Dnya Para Bunal m , s.9-10


63/108

63

yapmamz gerekir.

Uluslararas platformda alnan, altn standardndan

kopma karar, ulusal siyasal otoriteleri de altna ba ml

olmaktan kurtararak;onlar kendi paralarnn de erlerini be-

lirlemede ba mszla trm tr. Aslnda bu ba mszlk szde,

grece bir ba mszlktr. nk uluslar, uluslararas birhiyerar iye tabidir.

Evrensel e de er olan para, kendi dola m srecinde

olu turdu u birikimlerle, sermayelerle, kendine dayaluluslararas hiyerar iyi de olu turmu tur. Bu hiyerar inin en

st kademesinde yeralan, siyasal karar merci, uygulad ekonomi politikasyla, di er siyasal karar merkezlerinin de

ekonomi politikalarn belirler. Baska bir deyi le, di eruluslarn para birimlerinin, de er llerinin belirlenme-

sinde; yukarda sz konusu edilen siyasal karar merciinin

politikas, asl belirleyici faktr olarak ortaya kar.

Sermayenin birikim srecinde, ula t finans dzeyi;

geli tirdi i bu yeni para sistemi mekanizmasyla, ulusal

sermayeleri kendisiyle btnle meye zorlar ve gerekli kurum-lar da yaratr. Bu entegrasyonun geli me srecinde, sisteminrasyonelleri gerekle ir. Ulusal ekonomi politikalarnn sonugzkr. Ulusal karakterli bireyler atomize olur. Onlarnaralarndaki btn ba lar, para ba haline gelir.

Parann evrensel e de er olu u, insanlar kendi z

niteli ine uyarl toplum biiminin, en st a amasnda

btnlenmeye yneltir. Bylece dnyada, yeni bir toplumsalmadde,bir sistem olu ur. PARA TOPLUMU .

4- Parann birikim arac olarak bugne kadar hi

zerinde durulmam olan i levleri yle sralayabiliriz;

Birikim arac olarak para;


64/108

64

a) Toplumsal bir gtr-enerjidir. Ve bu gcgeli tirerek, biriktirmenin de aracdr, Vice verca.

b) Toplumsalla m insann, do a ile ili kisinin

aracdr. Di er bir deyi le insann, insan-insan ili kisidolaymnda, do ayla kurdu u ili kinin aracdr. Bu ba lamdatoplumsalla m insann, do a hakknda bilgisini geli tirmeve biriktirme aracdr.

c) Toplumsalla m insann, zamann biriktirme, yo-unla trma ve bytmenin aracdr.

nsano lunun, kendini yetkinle tirme srecinde, do a

ile ya ad tarihsel serven, ierikleri ok zengin olan basit kelime ile zetlenebilir:

ENERJ , B LG , ZAMAN. te para, birbirlerine

dn ebilen, bu g kayna nn, llebilirli inisa layan ve onlar kendinde btnleyip, geli tiren,

biriktirip, yo unla tran (vice verca.), bir aratr. ktisat"Bilimi"nin Akademiya'sndan ok uzakta, onun A'sndan

B'sinden bihaber olan, geni kitlelerin, parann bui levlerini sezipte, birer zdeyi biiminde

betimlemesine, a mamak mmkn de il..rne in; "cebindeki

paran kadar konu ","Ka paralk adamsn","ok dola an ok

bilir", "Vakit nakittir" v.b, deyi lerle parann bu i lev-lerini, gnlk ya amlarnda srekli vurgulayarak, bir reti gibi

yaygnla trmalarna kar n, iktisat "bilimi"nin; kendidilinde, parann bu i levlerinin ifade edilmemi olmas,

parann, bu ok nemli i levlerinin, "vaka-i adiye" olarakalglanmasndan kaynaklanm olsa gerekir!..

X- Evrensel E de er Olan Parann, ktidar ve Mlkiyet AracOlarak Btnleyici levi

Kullanm de eri retimine dayal, toplumsal organiz-


65/108

65

malarda varolan iktidar ve mlkiyet ili kilerinde, alnna

hkmdarn ka esini yiyerek dola ma giren para; iktidarhiyerar isinin de, mlkiyet ili kilerin de,grece belirleyicisi

olur. nk bu tr toplumlarda, iktidarn da, mlkiyetin de,

esas belirleyicisi; SOPA'dr.

Btn bunlar, bilinen eylerdir. Parann, evrensel bir

e de er olarak, gerekle tirmek zorunda oldu u, fakatgrlmek ve bilinmek istenmeyen her zorunluluk gibi, ger-

ekle mesi nlenemez, ertelenemez hale gelince fark edilen;parann bu zorunlulu unu da, dolar, dnya paras olarak,

kaplar alarak, haber vermektedir. Kaplar kapasak da,

kulaklarmz tkasak da,darbeler iddetlenmektedir.

Bu zorunluluk, evrensel e de er olan parann, dolarda

kendi maddi biimini bularak gerekle tirmekte oldu u birzorunluluktur.

Bu zorunluluk, dnya paras olan dolarn, kendi nite-li ine uyarl bir iktidar gerekle tirmek zorunlulu udur.

Dolarn dnya apnda kurmaya yneldi i bu iktidar veonun dalga dalga kaplara yklenmesini; onu hl uluslararas

bir deme arac olarak grenlerin kavrayamamalar do aldr. Vebtn bunlara tepki olarak;

a) ABD'ye kar ba mszlk sloganlar atmalar, "tamba msz ve gerekten demokratik" bir toplum kurma ideoloji vepratikleri,

b) Gene dolarn bu yklenmesini, Amerikan emperya-

lizminin yeni hegemonya oyunlar, uluslararas sermayenin

gizli,kapakl manevralar olarak nitelemeleri, Dolar' hl

Amerikan dolar olarak grmelerinin do al sonulardr.

Dolar'a dnya paras diyenlerin ise, gremedikleri


66/108


67/108

67

dnya paras olarak, artk dolara devretmektedir. Dnya

apnda, uluslararas mali sermayeye devr-i teslim biiminde

sren bu sessiz trenin, son blmne girilmektedir.

Mlkiyetin, zel-mlkiyet olarak tm eski biimleri

topra a gmlrken, dnyadaki tm parseller btnlenirken,yani dnya para toplumunun lkesi haline gelirken; insanlar daasrlardr kendilerini topra a, tm gayri menkul fasilesineba layan mlkiyet zincirlerinden bo anacaklar, tpk bir ku gibi, ka ttan bir para gibi hafifleyip sermaye rzgarlarnda

arktan-garba, imalden-cenuba, yedi iklim drt bucak

savrulacaklardr. Bu rzgarlarn dalgalandrd dnyada, tekdayanaklar, yrekleri stnde ta dklar czdanlar ve banka

ekleri, kredi kartlar, olacaktr.

nsanlarn paralar kadar zgr olabileceklerinigrp, kavrayabilecekleri bir dnyaya gidi tir bu.

XI - Birinci Kesimin ZET - SONULARI

1- Evrensel e de er olan parann, organla ma potansiyeli-nin simgesi olarak btnleyici i levi:

nsan'n insan-insan dolaymnda organla ma potansiyelinin simgesi olan para;

1.1- Bu dolaymn zlp, sona erece i tarihsel a amayakadar, insann tm canll nn da simgesi kalacaktr.

1.2- Organla ma potansiyelini temsil eden para, insan

kendine ba lar ve onu tm dinamizmiyle, bu srecibtnleyip, tamamlamaya yneltir, zorlar.

1.3- Para, insan kendine kul etmekle birlikte, ona, bukulluktan kurtulmasnn e itli olanaklarnya ra tmas n n da yo lunu aa r.

2- Evrensel e de er olan para, mbadele arac olarak:


68/108

68

2.1- Kendisiyle birlikte, kendine uyarl ilk insan tipini,taciri yaratarak,

2.2- Mbadele ili kisinin,takas biimiyle a amad me-kansal kopuklu u a arak,

2.3- Mbadele de eri z t a y a n n e s n e l e r, r e t i ma r a lar reten, zanaatkar geli tirerek,

2.4-Tm, retim ili k i l e r i n i n , ta r i h s e l s r e

i i nd e, kullanm de eri retiminden, mbadele

de eri retimine, dn mn mmkn klm ve

bu ba l amda ; mbade le a rac o l a rak g i rd i i

g e n e l r e t i m s r e c i n i n , b t n f a k t r l e r i n d e

v e a a m a l a r n d a , p a r a m e r k e z l i b i r b i r l i e

v e b t n l e gidi i ba latm t r.

3 - E v r e n s e l e d e e r o l a n p a r a , d o l a m a r a c

o l a r a k :

3 . 1 - T m m b a d e l e i l i k i s i n i n h a l k a l a r n ,b i rb i r ine z inc i r l eme ba layarak, kendi dola msrecini yaratr.

3 . 2 - P a r a , d o l a m n r e t i m i l i k i l e r i n esokarak , bu i l i kileri dola m srecine entegreeder.

3.3- retim ili kisinde gizli olan mbadele ili kisini,plak hale getirir.

3.4-Bylece genel retim surecinin, mbadeleil i kis ine dayal zn a a k a r a r a k , t ms r e c i k e n d i d o l a mnn ve kendisini retmenin


69/108

69

temeli yapmak suret iyle; yeni bir entegrasyons r e c i b a l a t r.

3.5- Para, do u undan bu yana, dola mnda zorunlu,b a k r , g m , a l t n , b a n k n o t v b . g i b i t a -ri h se l ve ulusa l(nume rer)mekansal biiml erind e,kendi z niteli ini koruyarak, kesintisizsrdrd dola mn geli t i r i p ,y a y g n l a t r a r a k ; t a r i h s e l v e m e k a n s a lbiimlerini tketerek, ortadan kaldrarak, yadaa arak, kendi z niteli ine en uyarl tarihselbiimde, btnlenmeye do ru gider.

4- Evrensel e de er olan para, deme arac olarak:

G e r e k k e n d i e v r e n s e l n i t e l i i n e u y a r l b i i m i y l e , g e r e k s e n u m e r e r b i i m i y l ee d e e r l i l i i n i k a b u l e t t i r e b i l d i i lde:

4 .1 -De e r l b i r i m i o l a r a k , h e r k e s i n s a h i po lduk la r ku l l an m de er ler in i , f iya t lan-dr mas n mm kn klar.

4.2- Zihninde bu i lemi yapabilen herkes, sahipoldu u d e e r l e r i l e r e k , b i r s a t n a l m a g c o l u tu rab i l i r .

4 . 3 - Z i h i n l e r d e b u e k i l d e o l u a n h a y a l i p a r a ,b i r m u k a v e l e , s e n e t b i i m i n d e s o m u t l a - a r a k , s a t n a l m a a r a c , y a n i g e r e k p a r ag ib i , b i r m b ad e le a rac g rev i s tl eni r .

Zihinde yaratlan bu hayali para somut biim-leriyle, senet vb. gibi, tpk gerek paraym gibi dola ms r e c i n e g i r e r, o n u n k e n d i n i r e t m e s i n e , y e n i b i rbo yu t ka za nd r r. Gerek ve hayali biimleriyle para,btn i levlerinde birbir ini tamamlar.

Bylece:

a) Btn, kullanm de erlerinin mbadelede erlerine dn mesine haciz, ipotek vb.yoluyla ,

b ) K u l l a n m d e e r i r e t i m i i l i k i l e r i n i n ,m b a d e l e de eri retimi ili kilerine dn mesine yolaar.

c ) d e m e a r a c o l a r a k p a r a ; d o d u u d n y a y k e n di d n y a s h a l i n e g e t i r i r , i n s a n n k a f a s n d a v e


70/108

70

cebinde bir i t ici , drtc g olarak insan , kendidnyasna eker ve kendisiyle btnler.

5- Evrensel e de er olan para, l bir im i ol ara k:

Nesnelerdeki de er znn , yani i -zamannnzorunlu bir grnm biimidir.

5.1-Bu tanm bize evrensel e de er olan parann, farklulusal ekonomilerde,farkl i -zamanlar ieren aynnesnede,bu farkll ortadan kaldrma ynndeulusal ekonomileri zorlayarak, ayn rnde ayn i -zamanna do ru onlar itti ini,yneltti ini aklar.

5 . 2 - U l u s a l p a r a l a r d a g i z l i o l a n , r n i - z a m a n oran fark l l , dnyada, genel retim srecindeortadan kalkmaya do ru gittike, parann ulusalniteli i d e g i d e r e k s i l i k l e i r , k e n d i a s l in i t e l i i n e d o r u y a k l a r.z ile biimibtnle ir , ve bylece dnya paras g e r e k l e i r .

5 . 3 - B u s r e t e p a r a t m d e e r l l e r i n i , t md e er yar gl ar n , ken di l bir imiyle lle-bilir hale getirir.

5 .4- Para , insann yara t t b i r lm arac o larak ,her eyi kendi l bi ri mi ne ba ml k lar. Her ey i , egemen l i i a l t n a a l r. B t n l l e r i nls ol ar ak , her eyi kendinde btnle tirir.

5.4- nsan evresine, do aya lerek egemen olmaktadr.lmn yaygnla t rd ka , bu anlamda b i lg is in ia r t r d k a d o a y a e g e m e n l i i n i g e l i t i r i pp e k i tirir.

5.6- l birimleri ve kalplar, giderek insan kendineba ml klabilir. E er insan l birimlerini,

k a l p l a r n m u t l a k l a trp dondurursa kendi yarat-t k l a r n a t e s l i m o l u r. H e r t r l d o g m a t i z m i n ,i d e olojilerin, kendine yeterlilik felsefelerinin kay-n a b u r a d a d r.

5.7- Oysa, insan-do a ili kilerinin dayatt zorunluluklaryetersizlikler, dengesizlikler, insan; bu l vekalplarn snrlarn a maya iter. nk bilgimizin


71/108

71

ge l i mes i , yara t t mz her l bir iminin b iz i hapse t t i i s n r l a r , a ab i lmemiz

lsnde mmkn olabilmektedir.

5.8- Ve nihayet para, zamann insan iin kendili in-denli ini, do all n ykar. Zaman,insann

kendisi iin kazanlmas gereken hale getirerek

anlaml klan, kavranlr klan bir l birimi olur.

6 - E v r e n s e l e de e r o l a n p a r a n n , i n s a n z a m a n d abt nl ey ici i levi:

Para ,zaman koordinat la r nda zaman yo unla -t rarak, dnyay a d a y a a m b i i m i n d e ,b t n l e m e y e y n e l t i r .

P a r a b u i l ev le r i :

6.1- Dola m hzn artrdka, ya am zamannyo unla trarak, zaman enleminde gn saate, ylaya indirerek, gerekle tirir.

6.2- Dola mn hzlandrp, geli tirdike; ayn kronolo-j ik zamandaki fark l ya am bi imler in i , zamanboylamnda , en i le r i ya am bi iminde ,btnle meye yneltir.

6.3- Zaman enlemindeki yo unla mann, dnya apndadengelenmesi lsnde, zaman boylamndaki farklya am biimleri; ayn zaman diliminde, en ileri ya am

biiminde, btnle meye ynelir.7- Evrensel e de er olan parann, metalarn temsilcisi olarak

btnleyici i levi :

7.1- Para, giydi i ulusal kostmler iinde, yklendi itemsilcilik niteli iyle, esas alnr ve mutlakla -trlrsa; onun evrensel e de er olma niteli i vemetalarn evrensel temsilcili i, gz ard edilmi ,


72/108

72

gizlenmi olur.

7.2- zellikle, tm toplumsal belirlenimlerintarihselli ini, olgu, olay, ili ki, biim, yap

vb.nin srekli de i imi ve ak iinde oldu unugz ard eden, onlar zamanda ve mekandasnrlayp, mutlakla trarak, gerekli i kavramayaal an do alc anlay ; paray da ulusallkgerekli inde dondurur. Onu dinamik karakterinialglayp, kavramadan,statik bir olgu gibi ele alr.Parann, gerek evrensel e de er olma, gereksemetalarn evrensel temsilcisi olma, niteliklerinitarihsel s re iinde kendi dinamizmiyleolu turu unu; gremez, kavrayamaz. Parann buevrensel karakterini ve dinamizmini, kavrayamayan,ulusallk snrlarna hapseden, statikle tirentoplumlar; kendine yeterlili e ve kmeye mahkumdur.Geli me ve varolu , parann dinamizmini kavrayanla-rn hakkdr.

7.3- Para evrensel bir meta olarak, metalarn zaman

ve mekanla snrl varolu ko ullarn a ar. Kendid ndaki btn metalarn, tkenerek yok olmaniteliklerine kar n para, onlarn temsilcisi

para toplumu 4

Documents