DEMOKRACIASipas definicionit onkologjik ne fjalort e ndryshm gjuhsor demokracia sht qeverisja e popullit ku pushteti suprem i takon popullit i cili eushtron at vete ne mnyre te drejtprdrejte apo nprmes prfaqsuesve te vet te zgjedhur nesistem te lire zgjedhori. Ndrsa fjalorii gjuhs shqipe jep ket definicion te varfrdemokracia sht regjim asistem politik ku pushteti ushtrohet nga populli drejtprdrejt osenprmjet organeve te zgjedhura kushtetasit gzojn liri dhe te drejta te barabarta . Nga greqishtja demos popull dhecratio qeverisje pra qeverisje e popullit.Elementet e DemokracisElementet kryesore te demokracis jan:-Sovraniteti popullor,-qeverisja e se drejts shteti ligjor,-ndarja dhe kufizimi i pushtetit,-zgjedhjet e lira re drejtprdrejta dhepluraliste,-sigurimi dhe garantimi i lirive dhe te drejtave tqytetarve,-pluralizmi politik dhe ekonomik ,-prgjegjsia politike,-procedura demokratike e ,marrjeve tvendimeve dhe-kultura dhe toleranca politike.

Format e demokracis sipas kriterit historik:1-Demokracia e poliseve greke.2-Demokracia liberale borgjeze3-Demokracia socialiste e bazuar ne diktaturn e proletariatit4-Demokracia bashkkohore e bazuar n shtetin modernjuridik.

Sipas raporteve te demokracive me raportet shoqrore dallojm:1-DEMOKRACIN FIKTIVE-mosprputhja e plot n mes te parimeve demokratike t proklamuara me aktetjuridike dhe politike te nj shtetit dhe praktiks s shkeljes flagrante t ktyreparimeve .2-DEMOKRACIA FORMALE- ku me akte kushtetuese dhe ligjore proklamohen parimet demokratike dhe barazia paraligjit kurse ne jetn eprditshme kto parime nuk realizohen porcenohen dhe shkelen ngaorganet dhe institucionet shtetrore.3--DEMOKRACIA REALE- ku parimet demokratike t proklamuara me aktejuridike dhe politike zbatohen dhe materializohen nga organet dheinstitucionet shtetrore.

Sipas mnyrs s realizimit t demokracis dallojm dy forma:Demokracia e Drejtprdrejt dhe e Trthort( prfaqsuese).DEMOKRACIA E DREJTPRDREJTE bazohet n qeverisjen e drejtprdrejtt qytetarve dhe popullit me pushtetin shtetror,pra kjo shprehet meparimin sovranitetit buron nga populli dhe i takonatij dhe format eksaj demokracie jan: Referendumi, plebishiti, iniciativa popullore,tubimet zgjedhore dhe forma ttjera t deklarimit personal.Referendumi nnkupton deklarimin e drejtprdrejt personal tqytetarve ( popullit) pr ndonj akt juridik tpushtetit apo pr ndonjshtje tjetr pr t ciln organikompetent duhet t marrvendim.Vullneti prmes referendumit shpreh interesat e qytetarvedhe ka fuqine ligjit dhe obligim te gjith ta zbatojn vendimin. Zakonisht shtja nn referendum formulohet prmes pyetjeve konkretn t cilat shtetasit prgjigjen me po ose jo. Nseshumica e trupit elektoral prgjigjet nmnyr pozitive ather referendumi konsiderohet se sht isuksesshm.Referendumi sipas lnds ( llojit t aktit) pr tcilin vendoset ndahet n-referendum legjislativ,-referendum kushtetues,-referendum politik-statusor dhe-referendum lokal.

Referendumi Legjislativ sht deklarimi i drejtprdrejt i qytetarvenprocesin legjislativ dhe kjo pjesmarrje mund t shprehet n dymnyra :n miratimin e drejtprdrejt t ligjeve dhe me dhnjn paraprake tplqimit t popullit pr nxjerrjen e ligjeve.Referendumi Kushtetues- sht deklarimi i drejtprdrejt iqytetarve pr aktin themeltar juridik t shtetit-kushtetutn. Ky deklarim ka fuqi konstituive dhe vendim marrse dhe obligon parlamentin t shpall ose t refuzoj kushtetutn varsisht nga deklarimi.

Referendumi Politik-Statusor, sht forma m e shpesht dheprfshin marrjen e vendimit q prcakton statusin politik t shtetit dhezbatohet kur formohet shteti i ri, shpallet shkputja nga shteti ekzistues, shpallja epavarsis, bashkimi me shtetin tjetr, hyrja ose lidhja federale osekonfederate me shtetetjera, ndrrimi i regjimit politik, prcaktimi iforms qeverisse etj.

Referendumi Lokal- zbatohet n rastet kur merret vendim n sfern eurbanizimit, investimeve, infrastrukturn komunale, shpalljen evetkontributit t qytetarve pr ndrtimin eobjekteve vitale.

Referendumi baz t karakteritdhe pasojave juridike t vendimit t marra n referendum dallojm: referendumin e detyrueshm , referendumin fakultativ dhe referendumin konsultativ.

Referendumi I Detyrueshm- Ku prmiratimin e nj akti juridik apo tndonj shtje tjetr politik n kushtetut ose nligj , caktohet shprehimisht vendosja prmes referendumit . n kto rastevendimi imarr ka karakter obligues q organet shtetrore t marrin vendim npajtim me rezultatin e referendumit.

Referendumi Fakultativ- Paraqet formn e drejtprdrejt t deklarimit tqytetarve q nuk i obligon organet shtetrore n marrjen e vendimit ,mirpo ne rast se prshkak t rndsis se ndonj vendimi organetshtetrore vendosin q shtja t nxirret n referendum ather vendimi imarr prmes referendumit nga qytetart i obligon organet q tazbatojn. ( Sidomos n raste kur kamospajtime n opinion pr marrjen nj vendimi politik ose aktijuridik)

Referendumi Konsultativ- zbatohet n raste kur organetpara vendimitose pas marrjes s tij dshirojn tnjoftohen me mendimin dhe vullnetine trupit elektoral. Shpallja e ktij deklarimi nuk ka detyrimligjor pr organet shtetrore dhe rezultatet e tij kan karakter kshilldhns dhejo detyrues.

Plebisciti- sht form e realizimit t demokracis s drejtprdrejtkurvendoset pr shtje t rndsishme si formae regjimit politik, bashkimiose ndarja me nj shtet tjetr,dhnia e besimit ndonj lideri partiak etj.Pra por dallim pre referendumit pr deklarim nuk ka ndonj akt juridikkonkret por shtje q jan tlidhura me strukturn e shtetit dhemnyrn e qeverisjes. Dallim tjetr sht sereferendumi ka t bj medeklarim po ose jo ndaj nj aktijuridik kurse plebishiti deklarim ndaj njindividi. Zbatimi i kombinuar referendum dhe plebishitit bhet kurqytetart krahas deklarimit pr ndonj aktjuridik deklarohen edhe me atse i japin besimin nj individi pr qeverisja.

Iniciativa Popullore- nnkupton autorizimin e trupit elektoral q tndrmarr iniciativ pr fillimin e procedurs pr nxjerrjene kushtetuts,ligjit ose t ndonj akti tjetr juridik przgjedhjen ose shkarkimin endonj funksionari nga funksionet politike. Pra pr nxjerrjen e ndonj aktijuridik. Iniciativa m s shpeshti paraqitet si nism q i drejtohetparlamentit pr miratimin e ndonj ligji dhe prmes mbledhjes secaktuart nnshkrimeve pr propozimin e kandidatve prparlament, shef shteti etj.

Tubimet E Zgjedhsve-Jan tubime ku zgjedhsit diskutojn dhe marrinvendime pr punn e prfaqsuesve t tyre n organet shtetrore dheushtrojn kontrollin politik ndaj tyre si dhe bjn kandidimin pr deputet,caktojn listat kandiduese etj.

Anketat Dhe Intervistat- jan form edeklarimit personal t qytetarveprmes t cilave organet shtetrore, institucionet e tjera politikeshtetrore dhe jo-shtetrore bjn hulumtimin e opinionit publik dhe tedisponimit t tyre lidhur me ndonj akt juridik apo politik apoveprimtjetr t organeve shtetrore . vendimet e tilla nuk kan karakter obliguespor ndihmojn n marrjen evendimeve . Anketa sidomos ndihmojnlidhur me popullaritetin e personaliteteve publike n popull dhe sidomosaplikohen n prag t zgjidhjeve parlamentare ,pastaj pr prestigjin ekandidatve etj.Prparsit dhe vshtirsit e realizimit te konceptit tedemokracis sedrejtprdrejtIthtart e demokracis se drejtprdrejte theksojn se ajo shpreh me semiri sovranitetin popullor dhe paraqet formn me te mire te pjesmarrjesse popullit ne krijimin dherealizimin politikave publike.Ata theksojn tri prparsi te ksaj formete demokracis1. Vendosja burimore e popullit2. Depolitizomi i vendimeve politike3. Shoqrizimi i Pergjegjesise

Ne ann tjetr autoret qe jan ithtar te demokracis prfaqsuesetheksojn kto vshtirsi:1. Ngadalsia e marrjes se vendimeve politike2. Shpenzimet kostoja e larte eprocesit te vednimarrjes politike3. Mungesa e kompetencs profesionale ne vendimmarrje politike.

DEMOKRACIA E PARLAMENTARE ( prfaqsuese)- sht form kryesore e demokracis s trthort dhe sot paraqetmodel dominant te sistemevebashkohese politike dhe nnkupton realizimin e vullnetit politik t popullitnprmjet institucioneve dhe trupave prfaqsues t zgjedhur nmnyrt drejtprdrejt nga populli. Kjo realizohet nndrlidhje te ngusht t triinstitucioneve themelore:1.trupit elektoral ,2.organit prfaqsues dhe3.qendra e vendosjes politike.Trupi elektoral sht barts i sovranitetit dhepasi q ai nuk mundet taushtroj pushtetin drejtprdrejt ai zgjedh prfaqsuesit e tij-trupinprfaqsues parlamentin. Pra trupi elektoral zgjedh organet prfaqsueseduke i ngarkuar me mandat dheushtron kontroll politik ndaj tyre prmesprocesit t zgjedhjeve. Trupi elektoral prbhet ngat gjith qytetart.E Drejta e zgjedhjes s prgjithshme kuptohet edrejta e do qytetari padallim feje, gjinie, kombi , prkatsi politike, pozit etj. Q me votn etijt merr pjes n zgjedhjet e organeve prfaqsuese apo edhe vet tkandidohet n ato organe. Kjo edrejt prfshin legjitimacionin aktiv dhepasiv t zgjedhurit n proces.1-Legjitimacioni Aktiv prfshin t drejtn e do qytetari ai me votne tijt zgjedhe antart eorganit prfaqsues( parlamentit, senatoret , shefine shtetit etj.2-Legjitimacioni Pasiv prfshin t drejtn e do qytetari q tvetkandidohet dhe zgjedhn antar t organeve prfaqsuese politike dheshtetrore. Zakonisht e drejta e votsvlen pr arritjes s moshs 18vjeare.3-E drejta e barabart e vots q nnkupton se do vot e qytetarve eka fuqin e njjt te votes.Organi prfaqsues i zgjedhur nga trupi elektoral paraqet trsin e eparlamentarve t zgjedhur drejtprdrejt nga qytetart dhe ky organparaqitet me emrtime t ndryshme si parlament . Ky organ edhe paszgjedhjes se tij edhe pse marr mandatfuqi plot pr qeverisje periodike ainuk ka garancion se do taprfundoj mandatin e tij t plot. Praparlamenti mund te marr mandat t detyrueshm dhe t lir. Mandat idetyrueshm sht kur antart eparlamentit mbesin t lidhur ngushtme elektoratin kurse ne rastin memandat t lir gzojn njpavarsi mt madhe ndaj zgjedhsve por edhe n kt rast nse ju kundrviheninteresave t tyre trupit elektoralmund t humbasin n zgjedhje eardhshme.

Qendra e vendosjes politike.-sht nocion i gjer dhe nnkupton tgjithainstitucionet shtetrore dhe politike. N shtet demokratike qendra evendosjes politike koncentrohet n tri deg kryesore tqeverisjes; ndegn legjislative e cila ushtrohet nga parlamenti, n degnekzekutiveq ushtrohet nga shefi i shtetit dheqeveria si dhe dega gjyqsore q jubesohet gjykatsve t pavarur.

Prparsit dhe vshtirsit ne implementimin e demokracisprfaqsuesePerparsite jan:1. Vendimmarrja e shpejte ne procedureparlamentare2. Vendimmarrja parlamentare si rregull trajtohet si qeverisje kompetentedhe profesionale 3. Siguron konkurrence dhe alternativa ne procesin evendimmarrjes qeshprehet ne raport pozite opozite.

Vshtiresit1. Nganjher nuk shprehe vullnetin e shumics se qytetarve2. Vendosja parlamentare shpeshher sht e prkohshme3. vendimmarrja shpeshher bie ne krize parlamentare

DEMOKRACIA MAZHORITARE DHE KONSENSUALEDemokracia mazoritare bazohet ne konceptin eqeverisjes se shumices.Ajo nnkupton ekzistimin e mazhorances stabile parlamentare e cilazgjedhe qeverin dhe realizon programin qeveritarte qeverisjes i cili kafituar zgjedhjet parlamentare. Kjo demokraci sht tipike nesistemetparlamentare dypartiake ku vlen parimi fituesi merrgjithka, humbsikalon ne opozite dhe nuk participin ne qeveri.Demokracia Konsensuale funksionon ne shoqri heterogjene politike menj spektr te gjere tediversiteteve politike. Qeverisa politike reflektonkompromiset e domosdoshme politike pr te ndrtuarkonsensusin enevojshme politik i cili siguron qeverisjen eshumics.

SHTETI LIGJOR1.1-Kuptimi i shtetit ligjor-trsia e normave juridike t nj shtetitparaqesin sistemin juridik n baz t s cilave sigurohet qeverisje esedrejts prkatsisht shtetit ligjor. Pra shteti ligjor nnkupton sistemin nt cilin pushteti shtetror, n veanti ai ekzekutiv dhe administrativ shti kufizuar me normat e veta juridike n at mnyr q ju garantohetpacenueshmria e lirive dhe t drejtave themelore t qytetarve. Sipasktij parimi t gjitha organet shtetrorei nnshtrohen ligjit.Institucionalizimi i pushtetit shtetror duhet tshprehet prmes triatributeve themelore: legjimitetit, autoritetit dhe fuqia politike.1-Legjimiteti buron nga populli nga trupi elektoral i cili merr pjesdrejtprdrejt n zgjedhjen e organeveprfaqsuese dhe ne mandatimine ktyre organeve pr perioda t caktuara.2-Autoriteti- e ka burimin n kushtetut dhe ligj andaj dheju nnshtrohenatyre. Njkohsisht kushtetuta dhe ligji bjn dhe kufizimin e pushtetit.3-Fuqia Politike-paraqet trsin e kompetencave t organevedheinstitucioneve shtetrore dhe manifestohet veanrisht mes legjislacionitdhe ekzekutivit pra parlamentit dhe qeveris.

ELEMENTET E SHTETIT LIGJOR JAN:-Parimi i kushtetutshmris dhe ligjshmris,-Barazia para ligjit,-Parimi imosdiskriminimit-Lirit dhe te drejtat e qytetarit dhe minoriteteve-Ndarja dhe kufizimi ipushtetit,-Gjyqsia e pavarur,-Depolitizimi i shrbimeve publike t shtetit-Shoqria Civile etj.

Kushtetutshmria- sipas kuptimit politik juridik me kushtetutshmrikuptojm procesin e harmonizimit t gjitha akteve juridike n mesvetidhe pajtueshmrin e tyre mekushtetutn si dhe kufizimi dheinstitucionalizimi i pushtetit shtetror.Pra kushtetuta nkuptimin pozitiv-juridik nnkupton harmonizimin e t gjitha akteve juridike me kushtetutnndrsa n kuptimin formal kushtetuta nnkupton respektimin e kushtetuts dhe harmonizimin e t gjitha akteve juridike me aktetme fuqime t lart.

Me Ligjshmri kuptohet procesi i harmonizimit t gjitha akteve dheveprimeve juridike me ligjin.

Barazia para ligjit dhe parimi i mos diskriminimit-Barazia para ligjit parqetnj standard ndrkombtar i cili duhet trealizohet edhe me prcaktimetligjore e edhe me mekanizmatdhe institucioneve ligjore, me t cilatqytetaret mbrohen nga arbitrariteti ikujtdo qofte. Ndrsa lirit dhe tdrejtat e qytetarit jan t prfshira n disa konventa ndrkombtare tcilat shtetet e reja duhet ti zbatojn n legjislacionet e tyre . Problemi iveant n kt drejtim sht e drejta e minoriteteve.

Konventatndrkombtare q duhet t zbatohen jan:-Deklarata universale e t drejtave t njeriut-Konventa ndrkombtare pr ndaljen e dnimeve dhe krimeve tgjenocidit.-Konventa ndrkombtare pr tdrejta civile dhe politike-Konventa ndrkombtare ekonomike , sociale dhe ekonomike- Konventa ndrkombtare pr eliminimin e te gjitha formave tediskriminimit racial. - Konventa ndrkombtare kundr torturs dhe krimeve tjera- Konventa ndrkombtare pr eliminimin e te gjitha formave tediskriminimit ndaj gruas .- Konventa ndrkombtare mbi te drejtat ndaj femiut

Gjyqsia e Pavarur nnkupton ekzistimin e gjykatave te pavaruradhepunn e tyte ne pajtim meligjin., Disa nga kushtet pr nj gjyqsi tpavarur jan:a)pavarsia e gjykatavenga legjislativi dhe ekzekutivi,b) depolitizomi i gjykatave( antaret e saj nuk mundte merrendrejtprdrejt dhe aktivisht ne jetn politike. c) zgjedhja e gjyqtarvemeafate t gjata prmes ksaj ata marrin garancin se do te jen t pavarurnga ndryshimet politiked) financimi i pavarur-t menagjojn vet buxhetin e tyre.e) respektimi i procedurave gjyqsore- Paanshmria e gjyqtarveneushtrimin e funksionit t tyre kjo sigurohet duk i mbrojtur gjyqtartngakrcnimet politike dhe duke zgjedhur gjyqtar me tiparete larta moraledhe profesionale.f) Paanshmria e gjyqtareveDepolitizomi i shrbimeve publike- Shrbimet publike paraqesin organetprmes te cilave shteti qytetarve ttij ju ofron shrbimet publike nfunksion t realizimit te interesave personale dhe publike dhekanekarakter kryesisht administrativ. N kt drejtim rndsi t veantkaedhe depolitizimi i policis dhe ushtris dhe vnia e tyren kuadr tligjit.Shoqria Civile- nnkupton strukturn jo shtetrore dhe joqeveritare tcilat reflektojn mendimin e lir t qytetarve.Koncepti i ksaj shoqriebazohet n t drejtn e qytetarve q lirisht t formojn organizata dheshoqata jo qeveritare dhe ne mnyr t organizuar. Pr t br presion nqendrat e vendosjes politike n artikulimin e krkesave ttyre.

Mbrojtja e prons dhe e pasuris s qytetarve paraqet parakusht prfunksionimin e shtetit ligjor.Ndrtimi i shtetit ligjor n Kosov:-Pas prfundimit t lufts dhe vendosjess Kosovs nn administrimin e OKB-s kan filluar hapa epar nndrtimin e shtetit ligjor dhe vendosjen e sundimit t ligjit n shoqri. Methemelimin e organeve ligjdhnse , ekzekutive dhe gjyqsore nKosovjan krijuar kushte pr ndrtimin e shtetit ligjor dhesigurimin e parimit tsundimit t s drejts.FORMAT KRYESORE T PUSHTETIT SHTETROR JAN: pushtetikushtetutdhnes dhe legjislativ, pushtetiekzekutiv-administrativ dhepushteti gjyqsor.

Pushteti Kushtetutdhnes Dhe Legjislativ konsiston n autorizimineorganeve m t larta shtetrore pr t miratuar kushtetutn si akt m tlart , ligjet , aktet nnligjore dheaktet e tjera tprgjithshme juridike.Pr mes ktij funksioni ndrtohet sistemi kushtetues dhe juridik i cilimundson qeverisjen e s drejts si parim themelori demokracis. Kypushtet ushtrohet nga bartsit e sovranitetit ( parlamenti, kuvendi , senatietj. N baz t asaj se kt funksion n mnyr t pavarur e ushtrojnorganet legjislative kemi shtetet parlamentare dhekur ky funksionushtrohet nn mbikqyrje e shefit t shtetit kemishtetet presidenciale.Pushteti Ekzekutiv- sht form e pushtetit q konsiston n zbatimin edrejtprdrejt te ligjeve dhe akteve tjera juridike n njrn an dhe neann tjetr t politiks shtetrore. Bartst ktij pushteti jan qeveriadhe organet administrative. N shtet parlamentareqeveria formohet dhembikqyret nga parlamenti . Qeveria formondhe mbikqyr organetadministrative ndrsa roli i administrats sht zbatimi i ligjeve, i planeveshtetrore, t politiks shtetrore etj. Organete administrats jan :ministrit, sekretariatet, drejtorit etj.Pushteti Gjyqsor-sht form pushtetit q konsiston n ndarjen e sdrejts apo sigurimin e ligjshmris n shoqri. Kt pushtet eushtrojngjykatat e pavarura si organetradicionale te shtetit. Funksionin eushtrojn si procedur gjyqsore dhe n bazt ligjit dhe sistemigjyqsor zakonisht sht unik. Sistemi ijurisprudencs ka dy kuptime:kuptimi i ngushte q nnkupton gjykatat dhe kuptimi i gjer qnnkuptonedhe prokurorit, avokaturn etj. Parimet kryesoret gjyqsis jan:Ligjshmria, parimi i s vrtets materiale, dyshkallshmria , publicitetitpuns, pavarsia etj.

Ushtrimi i pushtetit shtetror njeh dy parime kryesore: parimin eunitetitt pushtetit dhe parimin e ndarjes spushtetit shtetror.PARIMI I UNITETIT T PUSHTETIT SHTETROR sht form ku pushtetisht i koncentruar n njorgan suprem t pushtetit shtetror i ciliformon dhe mbikqyr organet etjera. Pra ky parim bazohet ndominiminorganit legjislativ ndaj organeve ekzekutive dhe gjyqsore dhe shprehetn dy mnyra: zgjedhjen dhe formimin ektyre organeve nga organilegjislativ dhe prfaqsues dhe n mbikqyrjen dhe kontrollimin politik tpuns s ktyre organeve ngaorgani legjislativ.

Historikisht njihen tri forma t rregullimit shtetror t bazuara n unitetin e pushtetitshtetror: sistemi autokratik, sistemi i kuvendit dhe sistemi i konvents.

Sistemi Autokratik Jan t bazuara n parimin e unitetit t pushtetit i cilirealizohet n favor t organeve ekzekutive. Ato dominojn mbi organetprfaqsuese dhe legjislative duke i mbajtur nn kontroll dhe duke marrvendime m t rndsishme politike . Shembull jan regjimet fashiste.

Sistemi I Kuvendit- ktu kocentrimi i pushtetit sht n kuvend si organprfaqsues dhe legjislativ. Ky organ prve funksionit legjislativ ushtronedhe funksionin e kontrollit ndaj organeve tjera t pushtetit. Zakonishtsht zbatuar n sistemet socialiste dhe bazohet n sistemin e delegimit icili mundson prfaqsimin ne kuvend t tri bazave deleguese: t punss bashkuar, organizatave shoqrore-politike dhe bashksive shoqrore-politike. P.sh ish Jugosllavia dhe kuvendi i ish KSA t Kosovs me tridhoma. Ndrsa n varantin sovjetik ky pushtet i takonte sovjetve kuvend t rndsishme kishin Presidiumi suprem dhe Kshilli i ministrave.

Sistemi I Konvents- sht sistem n t cilin organi legjislativ pjesrishtdhe n mnyr t trthort e ushtron edhe pushtetin ekzekutiv. Pr hert par sht aplikuar gjat revolucionit francez n kohn e qeverisjes s jakobinve. Shembull sht Zvicra ku kuvendi federativ zgjedh kshillinfederativ prej 7 antareve n kompetenc t cilit sht pushtetiekzekutiv. Parlamenti mund t anuloj ose pranoj propozimet e ktijkshilli.

PARIMI I NDARJES S PUSHTETIT SHTETROR-nnkupton formn eqeverisjes shtetrore q bazohet n ushtrimin e pavarur t pushtetitlegjislativ, ekzekutiv dhe gjyqsor dhe ekziston n ato shtet ku do njranga kto organe sht kompetent pr kryerjen e pavarur t punve tcaktuara me kushtetut dhe me ligj. Kjo pavarsi shprehet me faktin seorganet e nj dege t pushtetit shtetror nuk munden t urdhrojnorganet e degve t tjera t nxjerrin ndonj akt ose t ndrmarrin ndonjveprim t caktuar. Ky sistem sht paraqitur n kohn e revolucionitborgjez si prpjekje pr kufizimin e pushtetit t monarkut. Prfaqsueskryesor i ksaj teorie sht Monteskie. Jan tri sisteme t bazuara n parimin e ndarjs s pushtetit shtetror-sistemi parlamentar, sistemi presidencial dhe sistemi i przier.

Sistemi Parlamentar-sht form e ndarjes s pushtetit n t cilin roldominant ka parlamenti si organ legjislativ dhe prfaqsues. Pr her tpar sht aplikuar n Angli shek. XVIII. N sistemet parlamentaresiprfaqsisht duket se vend qendror ka parlamenti , kurse n fakt ktrol e ka qeveria t ciln e formon shumica parlamentare. Varsisht ngaraporti n mes t parlamentit dhe qeveris dallojm dy modele: sisteminparlamentar anglez dhe sistemin parlamentar evropian. N sistemi anglezparlamenti edhe pse e formon qeverin( me propozimin e monarkut) nuke ka t drejtn e shprndarjes dhe marrjes s mandatit t tyre. Prkundrksaj qeveria n raste t caktuara ka t drejt t marr iniciativ q tshprndaje parlamentin. Rolin e qeveris e luan kabineti. Ndrsa nsistemin evropian pushtetin ekzekutiv e ushtron qeveria parlamentare t ciln e formon dhe kontrollon parlamenti. Mandatin pr formimin eqeveris e ka partia politike qe ka fituar zgjedhjet parlamentare .N rastse asnj parti nuk e ka shumicn vjen deri te formimi i qeveris skoalicionit t ciln e formojn dy apo m shum parti. Parlamenti ka tdrejt t mbikqyr punn e qeveris, ushtroj votbesimin , shkarkojdhe zgjedhe qeverin e re.

Sistemi Presidencial- sht form e qeverisjes shtetrore e bazuar nndarjen e funksioneve n mes te parlamentit dhe shefit t shtetit. Shefi ishtetit n kto sisteme paraqitet si barts i pushtetit ekzekutiv. Ai ka tdrejta n radhe t par q t kontrolloj aktivitetin legjislativ tparlamentit prmes prdorimit t vetos suspenzive n kthimin e ligjeven rishqyrtim n parlament. N ann tjetr ai sht i obliguar tuprmbahet ligjeve t parlamentit. Shefi i shtetit pr punn e tij nuk iprgjigjet parlamentit por trupit elektoral . n kto shtet presidentitformon kabinetin e tij i cili e ushtron funksionin e qeveris. Antart ekabinetit i emron vet presidenti i cili edhe mundet ti shkarkoj ata.Form me t zhvilluar t ktij sistemi e kan SHBA-t ku shprehet mepozit t fort presidenti ndaj kongresit dhe me funksion t pavarur tgjykats kushtetuese.

Sistemi I Przier- Ky sistem paraqet formn hibride t qeverisjes t bazuarn kombinimin e parimeve t sistemeve parlamentare dhe presidenciale.N kto sisteme parlamenti edhe pse emron shefin e shtetit dhe formonqeverin nuk ka t drejt t kontrolloj pun e tyre dhe ti shkarkoj ata.Pr her t par sht paraqitur ne Franc ne vitin 1958 me kushtetutne DE GOLIT. Ku qeveria prcakton dhe udhheq politikn shtetrore dhepr punn e saj i prgjigjet parlamentit. Kshtu edhe pse kryetari irepubliks emron kryeministrin e me propozimin e tij edhe antart etjer t qeveris Parlamenti ka t drejt t mbikqyr pun e saj dhe tushtroj shtjen e votbesimit n parlament. Kur qeveria shkarkohet nparlament kryeministri jep dorheqje . N kto raste kryetari ka dymundsi t emroj kryeministr t ri ose t shprndaj parlamentin dhet shpall zgjedhje t reja. Forma t caktuara t ktij sistemi e hasimedhe ne republikn e Shqipris dhe t Kosovs.

PARLAMENTARIZMI---Paraqitja dhe zhvillim i parlamentarizmit n bot.-Parlamenti si institucionpolitik dhe bashkohs sht paraqitur n shek. VVII dhe XVIII si nj nga tarriturat e revolucionit borgjez dhe si nj nga bazat e demokracisqytetare dhe t shtetit ligjor. sht paraqitur n Angli si rezultat i luftsmidis ushtris mbretrore dhe ithtarve t parlamentarizmit q sollimiratimin e dy akteve historike peticionit mbi t drejtat dhe aktit mbitolerancn n vitin 1685. Me kt n Angli u vendos sistemi i qeverisjesne form t monarkis kushtetuese n at mnyr q mbreti nautorizimet e tij ishte i kufizuar me kushtetute dhe me ligj. N ktperiudh Anglia kishte sistemin e monarkis kushtetuese dhe joparlamentare. Pra monarku kishte t drejt t emroj kryetarin dheantart e qeveris pa plqimin e parlamentit. Kjo zgjati deri n reformate vitit 1832 kur u prcaktuan rregullat e sistemit parlamentar. Me kt nAngli u zhvillua sistemi i demokracis parlamentare i bazuar n ndarjen epushtetit midis parlamentit , qeveris apo kabinetit qeveritar dhe mbretit.Nj shekull m von edhe ne Franc pas fitores s revolucionit pothuajsen mnyr t njjt u prcaktuan rregullat e qeverisjes parlamentare m von n shekullin e XIX sistemi qeveriss i bazuar n rregullat eqeverisjes parlamentare u aplikua n shume vende t Evrops. Sistemievropian dallon nga ai anglez kur sht n pyetje raporti i parlamentit meqeverin. N sistemin anglez qeveria ka funksione m t gjera ekzekutivedhe ka nj pavarsi m t theksuar ndaj parlamentit ( ka t drejtn eshprndarjes s parlamentit) n sistemin evropian funksionon qeveriaparlamentare e cila formohet dhe kontrollohet nga parlamenti. Sistemiparlamentar sht dinamik dhe jo proces statik dhe sht n konkurrenct vazhdueshme me sistemet paralele politike si sistemet presidenciale ,sistemet e kuvendit dhe sistemet e konvents.

Kuptimi i prgjithshm i parlamentarizmit- Kuptimi i sistemit parlamentarsht se trupi elektoral ose trsia e shtetasve q kan t drejt voteprcaktojn njerzit q do t i prfaqsojn. Kta prfaqsuesit e popullite prbejn parlamentin dhe me an t votbesimit t tyre ngarkojnqeveritart me funksionimin e qeverisjes, te drejtimit politik dheadministrativ t vendit. sht sistem q pr dallim nga ai presidencial kundarja e pushtetit shtetror sht rigoroze n sistemin parlamentarprcaktohen rregulla elastike t ndarjes s pushtetit n legjislativekzekutiv dhe gjyqsor. Pra ktu ekziston nj kufizim dhe varshmrifunksionale n mes t pushtetit legjislativ dhe ekzekutiv. Karakteristikat kryesore t sistemeve parlamentare jan: 1-Prcaktimi i raporteve specifike midis pushtetit legjislativ dheekzekutiv . pushteti ekzekutiv n shumicn e vendeve parlamentare innshtrohet kontrollit t parlamentit. 2-N kto sisteme organet ekzekutive po marrin rol kryesor politikprkatsisht t qendrs vendimtare t vendosjes politike. Kjo shprehetme faktin se shumica e akteve t cilat i miraton parlamenti i prgatit dhepropozon qeveria. 3- Qeveria formohet dhe funksionon sipas rregullave parlamentare.Mandatin pr formimin e qeveris e ka partia shumic n parlament, nrast se asnj parti nuk e ka shumicn ather qeveria formohet nga dyapo m shum parti. 4-Karakteristik tjetr jan zgjedhjet e lira t drejtprdrejta dhe shum-partiake parlamentare. 5- Karakteristik tjetr sht raporti i parlamentit me shefin e shtetit nsistemet tipike parlamentare si dhe kuvendore shefi i shtetit zgjidhet dhekontrollohet nga parlamenti. N kto sisteme ai s bashku me qeverinushtron pushtetin ekzekutiv. Ndrsa n sistemet e kombinuara parlamentinuk ushtron kontrolle mbi shefin e shtetit i cili zgjidhet drejtprdrejt ngapopulli.

LLOJET E SISTEMEVE PARLAMENTARE sistemet parlamentare tipizohensipas tri kritereve kryesore:1. sipas forms s rregullimit shtetror, 2. sipas raportit t parlamentit me qeverine dhe 3. sipas numrit t partive q marrin pjes n jetn parlamentare.1. sipas forms s rregullimit shtetror- jan t njohura dy forma kryesore: monarkit parlamentare dhe republikat parlamentare.

Monarkit Parlamentare-nnkuptojn rregullimin shtetror t bazuar n zgjedhjen e shefit t shtetit sipas parimit te trashgimis s postitmbretror dhe n rolin dominant t parlament n t. N kto shtetemonarku nuk paraqet faktor t rndsishm politik dhe nuk qeveris mepushtetin. Ndrsa parlamenti ushtron pushtetin shtetror me qeverin.Kjo form sht na Angli., Spanj, Suedi etj. Pra monarku ushtronfunksione formale dhe ceremoniale.Republika Parlamentare-parqet formn e rregullimit shtetror t bazuarn ndarjen e pushtetit n legjislativ , ekzekutiv dhe gjyqsor. Barts tpushtetit legjislativ sht parlamenti, atij ekzekutiv sht kryetari irepubliks dhe qeveria dhe i atij gjyqsor jan gjykatat e pavarura. Prdallim nga monarkit kryetari i republiks zgjidhet nga parlamenti osenga zgjedhjet e drejtprdrejta nga populli. N kt sistem dominonparlamenti sidomos n pushtetin ekzekutiv pra parlamenti formonqeverin, kontrollon punn e saj dhe mund ta shkarkoj me votbesim.

Sistemet parlamentare sipas raportit t organeve shtetrore jan: -sistemet e pastrta parlamentare, -sistemet gjysm parlamentare dhe -sistemet e prziera parlamentare .Sistemet e pastrta parlamentare- Parlamenti paraqet qendrn kryesoret vendosjes politike. Ai zgjedh kryetarin si shef t shtetit dhe qeverin siorgan ekzekutiv. Edhe pse mandatarin( kryeministrin) pr formimin eqeverise e propozon shefi i shtetit ajo i nnshtrohet kontrollit t plot tparlamentit. Parlamenti e ka t drejtn q n do koh t shtroj shtjene votbesimit t qeveris n parlament. Po ashtu parlamenti ka t drejtne shkarkimit t shefit t shtetit.

Sistemet Gjysm Parlamentare- paraqet formn dominonte tparlamentarizmit sot. Shefi i shtetit ka t drejt t firmos ligjet eparlamentit ti riktheje ato pr rishqyrtim n parlament dhe te prdorveton suspenzive ndaj ligjeve dhe akteve t tjera t miratuara ngaparlamenti. N ann tjetr shefi i shtetit zgjidhet nga parlamenti dhesht i obliguar tu prmbahet rregullave te parlamentit. Parlamenti ka tdrejtn t filloj procedurn pr shkarkimin e shefit te shtetit dhe tashkarkoj me procedur sipas kushtetuts dhe ligjit. Jan t njohura dymodele t ktij sistemi:ai anglez dhe kontinental. N sistemin kontinentalqeveria parlamentare zgjidhet nga shumica parlamentare dhekontrollohet nga parlamenti. Kjo qeveri zbaton vendimet dhe politiken eprcaktuar n parlament. Ndrsa roli i shefit t shtetit sht i kufizuar dheformal. Ndrsa n sistemin anglez Kabineti qeveritar ka rol dominant dhene raste t caktuara mund t propozoje monarkut t shkarkojparlamentin. Shef i kabinetit emrohet lideri i partis q ka fituarzgjedhjet dhe ai zbaton programin asaj partie.Sistemet E Prziera Parlamentare .-Kto paraqesin kombinim t parimevet sistemit parlamentar dhe presidencial. N shtetet e tilla pushtetindahet n mes t parlamentit q ushtron pushtetin legjislativ, zgjedhordhe mbikqyrs dhe shefit t shtetit i cili sht barts i pushtetitekzekutiv-politik.Sipas numrit t partive q marrin pjes n jetn parlamentare sistemetparlamentare ndahen n : sisteme parlamentare nj partiake, sisteme dy partiake dhe sisteme shum partiake.

Sistemet Parlamentare Nj Partiake-bazohen n parimin e monizmitpolitik t bazuara n ndalimin e veprimit t partive politike t tjera tpluralizmit politik. Ato kt e shprehin prmes kushtetuts. Jan shtetetotalitare dhe autokratike ku edhe pse funksionojn organet prfaqsuesenuk aplikohen rregullat e demokracis parlamentare.( shembull ishshtetet socialiste).

Sistemet Parlamentare Dy Partiake- sht i bazuar n luftn dherivalitetin n mes t dy partive kryesore politike. Kto sisteme aplikojnsistemin parlamentar t bazuar n sistemin shum partiak mirpo luftapr pushtet ushtrohet vetm n mes t dy partive kryesore rreth t cilavepozicionohet shumica e trupit elektoral t nj shteti. Pra n jetn politikemarrin pjes nj numr i madh i partive me orientime t ndryshmepolitike mirpo lufta bhet vetm n mes t dy partive . Karakteristik ektyre sistemeve sht se kto dy parti i ndrrojn pozicionet n pushtet.Prfaqsues tipik jan SHBA- ku jan dy parti kryesore ajo Republikanedhe demokratike dhe Anglia ku dominojn partit :Konzervative dhe ajoLaburiste.

Sistemet Shum Partiake- i hasim n ato shtete ku lufta parlamentarezhvillohet midis shum partive t ndryshme politike prej t cilave asnjranuk ka rol dominant politik. Karakteristik tjetr sht koalicionet eshpeshta politike t cilat lidhen n mes t partive me orientime tengjashme politike. Kto sisteme jan mjaft t prhapura n shum shtetesi ne Franc, Gjermani, Itali, Spanje, Greqi, Poloni, Shqipri etj.

PARLAMENTI1-Kuptimi dhe prejardhja e parlamentit-Parlamenti sht institucion kushqyrtohen apo diskutoje shtje t ndryshme( kuptimi etimologji) dheparlamenti nnkupton trupin prfaqsues politik q ushtron funksioninligjdhns( kuptimi politik). Parlamenti sot n bot paraqet organinshtetror t cilit I sht besuar nxjerrja e ligjeve dhe paraqitet n forma tndryshme si parlament, kuvend, senat, kongres etj. Parlamenti gjenezn eka n Angli pas pushtimit nga nomadt dhe paraardhsi I tij shtinstitucioni CURIA REGIS apo kshilli mbretror. Q I kryente funksionetekzekutiv, legjislativ dhe gjyqsor. Parlamenti sht paraqitur si shpreheje prpjekjeve t aristokracis pr t kufizuar pushtetin e monarkut.Dokumenti I par si rezultat I ktyre prpjekjeve ishte MAGNA CARTALIBERTATEM-me t ciln ju kufizua mundsia monarkut pr caktimin etatimeve pa plqimin e kshillit mbretror. Ndrsa q nga shek. I XIVvendoset emrtimi parlament n vend t CONCILIUM dhe CURIA . Nfillim ky parlament kishte vetm nj dhom dhe m von dy dhoma.Dhoma e Komunave e cila prbhej nga prfaqsuesit e qytetarve dhefshatarve dhe dhoma e Lordve e cila prbhej nga prfaqsuesit eshtress s pasur aristokrate. Pra n fillim parlamenti nuk merrej menxjerrjen e ligjeve por n dhnien e plqimit pr caktimin e lartsive ttatimeve. Ndrsa teoria mbi parlamentin si organ legjislativ paraqitet nshek. XVIII nn ndikimin e filozofit Monteskies sikur ligjet do t nxirrtemonarku nuk do t kishte liri dhe shumica m mir e ushtron funksioninlegjislativ se sa vetm nj njeri. Kjo ide u materializua pr her t parme kushtetutn e SHBA n vitin 1787 dhe me von me kushtetutn eFrancs n vitin 1791. Nga aspekti I realizimit t demokracis parlamenti paraqet formn dominonte te realizimit te demokracis ,ku qytetaret npa mundsi t marrin pjes n mnyr t drejtprdrejt n jetn politikeata me votn e tyre zgjedhin prfaqsuesit e tyre t cilve ju besohetushtrimi I funksioneve qeverisse. Pra: A-Fillimisht parlamenti ishte instrument prkufizimin e pushtetit tmonarkut dhe bartjes s disa funksioneve t tij n organet prfaqsuese B-Krahas aplikimit t sistemit parlamentar si form e qeverisjesparlamenti merr atributet e organet ligjdhenes dhe prfaqsues .C- Aktualisht parlamenti n sistemet demokratike paraqet institucionkryesor politik q mundson funksionimin e demokracis parlamentaredhe pluralizmit .

Funksionet e parlamentit mund t ndahen n :legjislativ ,zgjedhor dhembikqyrs FUNKSIONI LEGJISLATIV-Parlamenti sht trup ligjdhns t cilit I besohetushtrimi I pushtetit legjislativ. Funksioni ligjdhns ka kufirin e lart dhekufirin e ult. Kufiri I lart prfshin t drejt deri n nxjerrjen e aktit m tlart kushtetuts dhe kufiri I ult n nxjerrjen e urdhresave dhe aktevennligjore. Funksioni I nxjerrjes s ligjeve prfshin tri faza t procesitlegjislativ: 1-Fazn e iniciativs legjislative 2- Fazn e shqyrtimit dhe tmiratimit t ligjeve 3- faza e hyrjes n fuqi t ligje.1-Iniciativa legjislativ-nnkupton t drejtn e propozimit t ligjve nprocedurn parlamentare . kjo e drejt ju njihet n radh t parparlamentarve , mirpo n vendet me sistem parlamentar t qeverisjespropozues kryesor t ligjeve sht qeveria. Prpos qeveris kjo e drejt Injihet edhe shefit t shtetit. N shum shtete parlamentare shefi I shtetite ka t drejtn e vetos ndaj ligjeve t parlamentit.2-Shqyrtimi I ligjeve n parlament-paraqet fazn ku parlamentart japinvrejtjet dhe propozimet tyre ndaj tekstit t propozuar ligjor. Kto vrejtjemund t jepen n form t amendamenteve. Pas shqyrtimit fillonprocedura e miratimit ku propozimi mund t pranohet ose t hudhetposht. Ligjet mund t miratohen nga shumica parlamentare dhe n rastet caktuar nga shumica e kualifikuar e antarve. Kjo procedur sht endrlikuar n parlamentet me dy dhoma ose bikamerale. Te kto sistemeligjet aprovohen vetm kur marrin shumicn n t dy dhomat eparlamentit.3-hyrja n fuqi- paraqet fazn e tret dhe t fundit t procesit legjislativku ai fillon t prodhoj pasoja juridike. Lidhur me kt rol t rndsishmkan organet ekzekutive ( qeveria) t cilat mund t shtyjn hyrjen n fuqite ligjeve. Parimisht ligjet e miratuara hyjn fuqi 8 dite pas miratimit( VOCATIO LEGIS. N raste te caktuara mund t vendoset se hyjn n fuqiditn e miratimit apo t shpalljes s tyre e n disa raste vendoset prfillimin e aplikimit t tryre pas nj kohe t gjat.-n kuptimin e gjer funksioni ligjdhns I parlamentit prfshin edhe ktoautorizime nxjerrjen e buxhetit dhe llogarin prfundimtare, ratifikiminmarrveshjeve ndrkombtare q I lidh qeveria apo shefi I shtetit,Vendosja pr luftn dhe paqen dhe Shpallja e referendumit.

FUNKSIONI ZGJEDHOR I PARLAMENTIT- prfshin funksionet si n vijim:a-zgjedhja dhe shkarkimi I shefit t shtetit.b- zgjedhja dhe shkarkimi I qeveris apo antarve t caktuar t saj.3- zgjedhja dhe shkarkimi I eprorve t organeve dhe organizatave administrative 4- zgjedhja dhe shkarkimi I bartsve t funksioneve gjyqsore5- zgjedhja dhe shkarkimi I gjykatsve t gjykatave kushtetuese6-Zgjedhja dhe shkarkimi I bartsve t tjer t autorizimeve publike.a) N sistemet parlamentare dhe kuvendare parlamenti n mnyr tpavarur zgjedhe dhe shkarkon qeverin si dhe shefin e shtetit. Pra nkto sisteme qeveria dhe shefi I shtetit pr pun e tyre I prgjigjenparlamentit.b-N sistemet e prziera parlamentare presidenciale ka t drejt tzgjedhe dhe t shkarkoj vetm qeverin kurse shefi I shtetit zgjidhet ngat gjitha qytetart me t drejt vote.c) n sistemet presidenciale , parlamenti nuk ka autorizime zgjedhore nraport me shefin e shtetit dhe qeverin. N kto sisteme shefi I shtetitzgjidhet nga trupi elektoral dhe pr punn e vet nuk I jep llogariparlamentit edhe pse kufizohet n disa obligime ndaj parlamentit.

FUNKSIONI MBIKQYRS I PARLAMENTIT-Ky funksion nnkupton ushtrimine kontrollit politik ndaj pushtetit n veanti t qeveris. Pra n sistemetparlamentare apo kuvendare parlamenti zgjedhe dhe shkarkon qeverin eedhe shefin e shtetit ( kryetarin e republiks) me shefin e shtetitautorizimet jan m t kufizuara. Qeveria e cila formohet dhe funksiononnn mbikqyrjen e parlamentit njihet si qeveria parlamentare.Instrumentet e kontrollit parlamentar t puns s qeveris sht e drejtae parlamentit te miratoj buxhetin pastaj instrumentet me t cilat shtrohetprgjegjsia e qeveris n parlament. Mjetet me t cilat shtrohetprgjegjsia e qeveris jan raportet e rregullta t qeveris n parlamente q paraqesin mjetet e prhershme . Mjetet e rregullta te kontrollit parlamentare jan Miratimi i buxhetit dheparaqitja e raporteve periodike ne parlamentMiratimi i buxhetit paraqet nj akt te rndsishm pr punn e doqeverie duke prcaktuar lartsin e buxhetit parlamenti prcakton tehyrat dhe te dalat e shpenzimeve publikeParaqitja e raporteve periodike, ne sistemet tipike parlamentare qeveriasht e obliguar qe pr punn e saj te njoftoje parlamentin prmesraporteve periodike

Mjetet e jashtzakonshme te kontrollit parlamentare jan 1-pyetjet edeputetve, 2- interpelanca e parlamentare 3- komisionet parlamentare.Pyetjet e deputetve- Jan instrument I kontrollit parlamentar kudeputett I drejtohen me pyetje t caktuara qeveris apo ministrit . ktopyetje kan t bjn me njoftimin e deputetve pr aspektet konkrete tepuns s qeveris. Pyetjet mund t parashtrohen me goj ose me shkrimdhe zakonisht ne fund t seancs parlamentare. Ministri mund tprgjigjet drejtprdrejt apo edhe me shkrin ne seancn tjetr nsepyetja sht br me shkrim. Dhe lidhur me pyetjen e deputetit nukhapet diskutimi parlamentar pasi q n kt shqyrtim marrin pjes vetmdeputeti q pyet dhe ministri I cili flet ne emr te qeveris.interpelanca parlamentare- sht nj nga institutet m t vjetra t kontrollitparlamentar ndaj qeveris. Derisa t pyetjet e deputetve marrin pjes vetmdeputeti q pyet dhe ministri q prgjigjet te interpelanca parlamentare hapetdebate dhe shqyrtimi ku marrin pjes t gjith parlamentart dhe antart e qeveris dhe qllimi I interpelancs sht hapja e debatit pr lshimet dhedobsit eventuale t qeveris apo ministrive prkatse si dhe marrja esanksioneve lidhur me kto lshime. Zakonisht interpelanca ushtrohet ngapartia opozitare N parlament.komisionet anketuese parlamentare-zakonisht formohet n ato raste kurlidhur me ndonj shtje n parlament ekzistojn mendime t ndryshme midispartis n pushtet dhe n opozit Andaj formohet komisioni anketues meprbrje shum partiake pr mbledhjen e fakteve dhe provave relevantelidhur me ndonj shtje . Pastaj n seancn e radhs prezantohet raporti Ikomisionit dhe hapet diskutimi parlamentar I cili prfundon me miratimin apohedhjen e tij. Zakonisht ky funksion ushtrohet kur qeveria ka keqprdorimeapo edhe ministri t korruptuara.Votbesimi I qeveris- Prmes tij deputett I marrin mandatin qeveris paraskadimit t afatit pr t cilin sht zgjedhur ajo. Propozimin pr fillimin e njprocedure te till mund ta jep nj numr I caktuar I deputetve. Ndrsashkaqet pr votbesim jan t ndryshme dhe si pasoj e paknaqsis sparlamentit m punn e qeveris dhe mosrealizimit t programit t puns ssaj. Konsiderohet se qeveria a ka humbur votbesimin nse votbesimin e saje prkrah shumica e deputetve n parlament. Votbesimi mund t iniciohetedhe nga vet qeveria kur ajo dshiron t dij se a gzon besimin eparlamentit pr realizimin e programit te saj. Zakonisht n sistemet shum-partiake partit opozitare me an t votbesimit arrijn q n rrugparlamentare ta rrzojn qeverin. Ndrsa n sistemet dy partiake kjo ndodhshum rrall.shkarkimi I qeveris- N raste kur qeveris I merret votbesimi ajo sipas fuqisligjore konsiderohet e shkarkuar dhe duhet t jep dorheqje kolektive.Shkarkimi sht akt me t cilin qeveris parlamentare apo t asaj skoalicionit I merret mandati nga shumica parlamentare dhe zakonisht ndodhen sistemet e pastrta parlamentare. Ndrsa procedura e zgjedhjes sqeveris s re fillon q nga akti I shkarkimit t qeveris aktuale dhe bhetsipas rregullave parlamentare ku shefi I shtetit propozon mandatarin e ri I cilim pastaj propozon ministrat n qeverin e tij.

-STRUKTURA E PARLAMENTIT- historia e zhvillimit parlamentar t vendeve tndryshme njeh parlamentet njdhomshe ( monokamerale) dhe dy-dhomsh( bicameral) por ka pasur raste kur parlamenti sht prbr edhenga tri e pes dhoma. Parlamenti I par I Anglis ka pasur dy dhoma: Dhomne komunave dhe dhoma e lordve megjithse sot n realitet organ I vetmligjvns sht dhoma e komunave. Zakonisht ky sistem sht I aplikuar nshtetet multinacionale dhe ato me rregullim federativ apo konfederativ.Struktura dy-dhomshe mundson prfaqsim me real t opinionit t vendit.Zakonisht n opinion profilizohen dy shtresa shoqrore: ajo novatore qangazhohet pr ndryshime dhe ajo konservatore q ka pr qllim ruajtjen estatus quo. Andaj struktura dy-dhomshe mundson q kto dy shtresa tprfaqsohen m mir. Ndrsa sistemi nj dhomsh sht karakteristik prshtetet unitare dhe nj-nacionale-ithtart e ktij sistemi theksojn prparsin Sigurimin e veprimeve unike t parlamentit n mbrojtjen m efikase tpakics opozitare etj. Sistemi nj dhomsh sht aplikuar edhe ne vendet ish-socialiste pas rrzimit t regjimit komuniste. N sistemin dy-dhomsh dhomae lart apo dhoma e dyt sht organ federal dhe prfaqson njsit federale .kjo dhom paraqitet n dy forma kryesore A) Senati- si n ShBA , Zvicr,Kanada etj. Dhe b) n form t kshillit si n gjermani. N pikpamje tdhoms s dyt jan t njohura 4 sisteme.1-Sistemi sipas t cilit dhoma e dyt formohet n baz t prfaqsimit t njsive federale dhe te shteteve antare-SBA, Zvicr, Gjermani etj,.2--Sistemi sipas t cilit dhoma e dyt formohet n baz t zgjedhjeve tprgjithshme dhe aplikohet n senatin e Italis.3- Sistemi sipas t cilit dhoma e dyt formohet n baz t emrimit tantareve t saj dhe aplikohet n Kanada ku kryeministri I cakton ata.4- Sistemi sipas t cilit dhoma e dyt formohet n baz t trashgimis tfunksionit . N disa raste kompetenca e t dy dhomave sht e njjt e nedisa raste apo vende kompetencat e dhoms s dyt jan m t kufizuara.

Organizimi I brendshm I parlamentit Dominon pikpamja se organizmi Ibrendshm paraqet qshtje autonome t do parlamenti andaj shumica eparlamenteve nxjerrin rregulloret e puns pe qllim pr t rregulluar mnyrne puns s tyre, organet, trupat dhe komisionet parlamentare , mnyra emarrjs s vendimeve etj. Mirpo shumica e sistemeve kushtetuese kanpranuar pikpamjen se kto rregulla duhet t jen n pajtim me parimetkushtetuese dhe t I nnshtrohen kontrollit t kushtetutshmris nga ana egjykatave kushtetuese. Ky organizim ka rndsi sidomos pr mbledhjet eparlamentitt, udhheqjen e parlamentit, grupet parlamentare dhe komisionetparlamentare

Mbledhjet (seancat) e parlamentitMbledhjea e parlamentit nnkupton seancat e dhomave te tij. Lidhur memenyren e mbajtjes se mbledhjeve jane te njohura dy sisteme1) Sistemi i par i jep liri t plot parlamentit q vet t prcaktoj mbledhjet,kohzgjatjen e tyre dhe rendin e dits. Pra parlamenti cakton vet orarin eseancave pa u kufizuar ne sesione t caktuara.2) Sistemi tjetr sht I sesioneve. Sesion quhet mbledhja e prgjithshme eparlamentit e thirrur n mnyr periodike pr t vendosur pr shtjet q jannn kompetencat e saj. Etj.Lidhur me organizimin dhe mbajtjen e mbledhjeve te parlamentit prkatsishtsesioneve te parlamentit jan me rndsi tri shtje:1-Konvokimi I mbledhjeve2- caktimi I rendit te dits dhe3- Mnyra e marrjes s vendimeve.-Konvokimi I mbledhjeve e bn kryesuesi I parlamentit por n sance t jashtzakonshme parlamenti konvokohet edhe me krkes t kryetarit t republiks, me krkes t qeveris dhe me krkesn e nj t trets t deputetve sparlamentit.-----=Caktimi i rendit t dits- zakonisht bhet ne baz t orarit t punimeve tparlamentit pr nj periudh m t gjat nga ana e parlamentit-dhe kjo vlenpr sesionet e rregullta ndrsa pr sesionet e jashtzakonshme rendin e ditse cakton propozuesi i sesionit pra qeveria, shefi i shtetit dhe grupi ideputetve t parlamentit.Vendimmarrja Parlamentare- Lidhur me kt do parlament merr vendime tplotfuqishme sipas mnyrs s caktuar me rregulloren e tij ose sipasparimeve kushtetuese dhe natyrisht pr marrjen e vendimeve sht inevojshm prezenca e mjaftueshm e deputetve. Jan t njohura dy mnyrapr marrjen e vendimeve:1-marrja e vendimeve me shumicn e thjesht t votave t deputetve dhe2- prmes shumics s kualifikuar pre dy t tretave te deputetve tparlamentit- zakonisht kjo bhet pr zgjedhjen dhe shkarkimin e kryetarit teshtetit, t qeveris, pr votbesimin t qeveris etj. Ndrsa n rastet kurparlamenti ka dy dhoma apo edhe m shum shpesh prcaktohet se pr marrjen e ndonj vendimi duhet t deklarohen njejt t dy dhomat eparlamentit. Zakonisht votimi n parlament bhet n mnyr publike dhe nrast kur shprehimisht sht prcaktuar bhet ne mnyr t fsheht.

Udhheqja e parlamentit- sht organ i zgjedhur nga parlamenti i cili kryesondhe udhheq punn e tij. Zakonisht kryetari zgjidhet nga radht e shumicsparlamentare dhe i nnshtrohet rizgjedhjes kur ndrron shumicaparlamentare . n kto raste mandatarin pr kryetar e propozon partia politkepozitare kurse partit opozitare propozojn kandidatt pr nnkryetar tp[parlamentit. Kryetari duhet t ushtroj funksionin e tij n mnyr objektive tkujdeset pr ligjshmrin e puns s parlamentit , efikasitetin e pun,procedurn e vendosjes etj.. Si rregull kryetari i parlamentit nuk merr pjes ndebat . n parlamentet me dy dhoma veanrisht n dhomn e ult mund tket dy kryesi-jopartiake dhe t depolitizuar pr shembull kryesuesi idepolitizuar sht spikeri i dhoms s ult n Angli, ai zgjidhet nga radht eantarve t dhoms s komunave me propozim t qeveris pas nj konsulteme opozitn. Mnyr tjetr sht kur funksionin e kryetarit t parlamentit eushtron sipas nj funksioni tjetr p.sh n SHBA- nnpresidenti i shtetit shtedhe kryetar i senatit.

Grupet parlamentare- paraqesin trupin punues t parlamentit q tubojndeputett e nj partie politike apo t nj koalicioni politik. Kto grupeharmonizojn qndrimet e deputetve t partis dhe marrin qndrim prmnyrn e deklarimit t tyre kur n seanc t parlamentit vendoset prndonj yshtje. Qdo grup e ka kryetarin e vet. Varsisht nga pozita dheprbrja e tyre grupet parlamentare ndahen n 1- grupe parlamentare tformuara nga deputett e partive politike n pushtet 2- grupe parlamentare tformuara nga deputett e partive opozitare 3-grupe parlamentare t formuaranga deputett e pavarur.

Komisionet parlamentare- Jan trupa punues t parlamentit q ushtrojnfunksione t caktuara dhe jan t njohura dy lloje t tyre:1-Komisionet e prhershme dhe2-Komisionet parlamentare AD HOC.1.Komisionet e prhershme jan trupa t prhershm punues q formohenpas fillimit dhe mandatimit t parlamentit . Ato prgatisin materiale tndryshme dhe formulojn qndrime profesionale pr shtjet pr t cilatvendos parlamenti. Por vendimet dhe qndrimet tyre nuk paraqesin detyrimgjat marrjes s vendimeve nga ana e parlamentit. Ndrsa komisionet AdHOC jan trupa punues t parlamentit q formohen prej rastit n rast praformohen pr raste konkrete dhe zakonisht quhen komisione anketuese kufunksioni i tyre sht informimi i parlamentit pr shtjet e shtruara n bazt anketimit.

Roli i Opozits ne parlamentNe shtetet demokratike opozita ka pr detyre kontrollin e qeveritare qeposedojn mandatin qeveriss prkatsisht telekomandn. Kjo do te thot seopozita kujdeset qe qeveritari ti prezanton interesat e atyre te cilt atij jakane dhne pr nj kohe te caktuar baterit e tyre. Ajo kritikon zgjedhjen eprogramit dhe prpiqet te tregoj se cilin program me te mire do ta lshonteajo ne rast se votuesit do te ja kishin dhne asaj baterit e tyre.

Transparenca e puns se parlamentit Parlamentet si sinonim te sovranitetit popullor jan te hapura para opinionitdhe zgjedhseve ne te gjitha segmentet e puns se tyre. Qytetaret dhezgjedhsit kane nevoje te shohin se si punon parlamenti dhe sa i realizonpritjet e tyre si zgjedhs dhe si kontribuues te formimit te parlamentit. Transparenca e puns se parlamentit siguron nj lloj kontrolli politik qe i bjnzgjedhsit puns se tij.

Disiplina parlamentare dhe mbajtja e rendit ne parlamentRregullorja e brendshme e puns se parlamentit qe me te drejte quhet shpeshedhe kushtetute e parlamentit, cakton procedurat parlamentare ne funksionte krijimit te rendit dhe mirvajtjes se puns ne parlament. E cila duhet tesiguroje nj atmosfere demokratike parlament pr te shmangur veprimet arbitrare.

Debati parlamentarParlamenti sht institucion i debatit, ballafaqimit politik dhe shprehjes semendimeve dhe opinioneve te ndryshme politike. Parlamenti sht negacion injemendesise politike dhe monizmit politik dhe vend i shprehjeve ediversiteteve dhe alternativave politike

Gjuha joparlamentareGjuhe joparlamentare konsiderohet fjala ose fjalimi fyes, i cili fyen dinjitetinpersonal te anuarve te parlamentit, anuarve te qeverise, kryeministrit,presidentit ose funksionarve tjere te larte ose dinjitetin dhe integritetin ebashksive etnike gjuhesore fetare ose nxisin urrejtje etnike raciale osediskriminime tjera.

Marrja e fjals parlamentareNse deputeti nuk i prmbahet kohzgjatjes se fjalimit te tij atij i merret fjaladhe vetm me ndrhyrjen e kryetarit mund ti akordohet nj kohe e shkurtrshtese. Fjala mund ti merret deputetit i cili arbitrarisht del ne foltore teparlamentit dhe pa ftese dhe leje merr fjaln.

Replika parlamentareReplika parlamentare paraqet institucionin te debatit parlamentar qe i jep tedrejtn e nj deputeti ti kundrprgjigjet folsit, i cili ne mnyre tedrejtprdrejte ose te trthort la prmendur ose aluduar emrin e tij, qofte nekontestin negativ ose ne forme tjetr fyese.

Kriza parlamentare-kuptimi, shkaqet dhe mnyrat e tejkalimitKriza parlamentare nnkupton pamundsin e parlamentit pr te ushtruarfunksionet e veta kushtetuese. Ne radhe te pare kjo pamundsi shprehet nebllokimin e parlamentit ne ushtrimin e funksionit legjislativ dhe ne zgjedhjenqeverise. Shkaqet me te shpeshta ne shfaqjen e krizave parlamentare jan:1. Mungesa e mazhorancave stabile parlamentare.2. Konfliktet ne mes te parlamentit dhe presidentit rreth zgjedhjes sekryeministrit dhe qeverise.3. Dshtimi i koalicioneve parlamentare dhe qeveritare dhe pamundsia endrtimit te koalicioneve te reja4. Mosvotimi i buxhetit ne parlament.5. Obstruksioni parlamentar nga ana e opozits.

Shprndarja e ParlamentitShprndarja e parlamentit paraqet nj institucion parlamentar qe nnkupton prfundimin e mandatit para skadimit te mandatit te rregullt pr te cilin shtzgjedhur. Shprndarja e parlamentit vjen si pasoje e rrethanave te caktuarakushtetuese dhe politike te cilat bllokojn punn e tij, bjn te pamundshmeushtrimin e funksioneve kushtetuese dhe krizave te tjera parlamentare te cilatnuk mund te tejkalohen me mjete te tjera politike.

Koalicionet parlamentare dhe qeveritare Jan instrumente politike qe nnkuptojn bashkimin e dy apo me shumepartive politike me qellim te krijimit te mazhorancave parlamentare dheqeverise se koalicionit. Koalicionet politike mund te klasifikohen sipas dykritereve kryesore:1. Ne baze te kohs se lidhje s se tyre jan te njohura koalicionetparazgjedhore dhe ato pas zgjedhore2. Ne baze te numrit te partive qe formojn koalicionet politike jan te njohurakoalicionet biletarale qe ndrtojn dy parti politike dhe koalicionet e gjera qeprfshin nj spektr te gjere te partive politike ne pushtet.

Mandati parlamentar- shpreh raportin n mes t zgjedhjeve dhe deputetven parlament dhe kuptohet n dy mnyra:a- n kuptimin t kohzgjatjes funksionit t deputeteve n parlamentb-n kuptim t autorizimeve t deputetit n parlament dhe raportit t tij mezgjedhsit.

Zakonisht mandati kohor zgjat 4 vjet, ndrsa n vartsi se qfar pozite kadeputeti n parlament dhe t raportit t tij me zgjedhsit jan t njohura dylloje t mandatit parlamentar1-mandati imperativ dhe2-mandati i lir parlamentar.Mandati imperativ( urdhrues , detyrues)-nnkupton kufizimin e fushveprimitte deputetve n parlament. Ai paraqitet si prfaqsues I njsis s caktuarelektorale dhe I zgjedhsve te tij. Duke zgjedhur deputetin si prfaqsueszgjedhsit atij I japin autorizimin q ai t vendos n emr t tyre. Ky mandatquhet imperativ sepse deputeti nuk mund t bj asgj jasht asaj q shtprfshir n mandatin q ka marr nga zgjedhsit. Andaj zgjedhsit mund t I japin deputetit udhzime duke I diktuar atij zgjedhjet pr t cilat ai duhet tivotoj dhe n munges t ktyre udhzimeve ai duhet te frymzohet ngaopinioni dhe interesat e zgjedhsve. Ky mandat ka pr qllim realizimin edemokracis s drejtprdrejt. Aktualisht shumica e parlamenteve e kanbraktisur kt lloj mandati. Ky mandat e shndrron deputetin n transmetuesmekanik t dshirave jasht parlamentit.

Mandati i lir- ky mandat nuk e kufizon veprimin e deputetit n parlament meqndrimet e trupit te tij elektoral. Pra sipas ktij mandati deputeti nukprfaqson vetm trupin e tij elektoral por ai prfaqson tr popullin e atijvendi. Mirpo kjo nuk do t thot q deputeti me mandat t lir mund tushtroj funksionin n kundrshtim me interesat dhe vullnetin e zgjedhsve.

Revokimi- nnkupton marrjen e mandatit t deputetit para skadimit tmandatit pr t cilin ai sht zgjedhur. sht paraqitur pr her t par nnndikimin e ideologve t borgjezis kur kjo po prgatitej pr marrjen epushtetit nga fisnikria feudale. Revokimi ka gjetur zbatim sidomos n shtetete regjimeve komuniste dhe socialiste. Prjashtimisht ksaj edhe sot revokimigjen zbatim t kufizuar. Por pr veq revokimit ekzistojn edhe mnyra t tjerat revokimit t mandatit t deputetit para afatit. Si jan : vdekja e deputetit, shprndarja e parlamentit n mbarim t afatit t legjislaturs dhe parambarimit t ktij afati, kur deputeti merr funksione t tjera q janinkompatibile me mandatin parlamentar, me dorheqjen e deputetit( praaskush nuk mund ta ndaloj at nga e drejta e tij pr dorheqje.

Imuniteti parlamentar-Pr her t par u aplikua n Angli me ligjin mbi tedrejtat( Bill of righs) . Imuniteti ju afron bartsve t funksioneve prfaqsuesedhe politike garancin kushtetuese se gjat kohs s ushtrimit t funksionevet tyre nuk do ti nnshtrohen masave represive shtetrore dhe prfshinpaprgjegjsin penale dhe paprekshmrin penale t prfaqsuesit.

Paprgjegjsia penale- nnkupton q deputeti nuk ka prgjegjsi ligjore dhenuk mund t ndiqet pr shkak t mendimeve t shprehura dhe vots s dhngjat funksionit si deputet.

Paprekshmria penale- nnkupton kto kufizime: ndaj deputetit t parlamentitnuk mund t fillohet ndjekja penale e as q mund t privohet nga liria paplqimin e parlamentit dhe se procedura penal ndaj deputetit mund t fillohetpa plqimin e parlamentit vetm n rast se ai kryen vepr penale tdnueshme mbi 5 vjet. Paprekshmria e deputetit pra nuk sht absolute porrelative ngase me vendimin e parlamentit atij mund t i merret kjo e drejt.Dhe deputetin nuk e mbron imuniteti kur kryen vepr penale t dnueshmembi 5 vjet. Paprekshmria penale pr dallim nga paprgjegjsia e deputetit pr mendimin dhe votn e dhn n parlament ( e cila nuk sht e kufizuar)paprekshmria sht e kufizuar n aspektin kohor sepse pas skadimit t afatitt mandatin nuk gzon imunitet dhe barazohet me t gjith qytetart.

Shumica e shteteve njohin imunitetin parlamentar pr kto funksione:-deputet parlamentar qendror dhe ata te parlamenteve lokale,-shefit t shtetit,-eprorve t organeve dhe organizatave administrative q i emronparlamenti,-gjyqtart, prokurort publik,-gjyqtart e gjykatave kushtetuese, dhe-persona t tjer q gzojn imunitet parlamentar sipas ndonj ligji tveant.

N republikn e Kosovs t njjtat funksione si m lart kan imunitet dhesipas kushtetuts se Kosovs pr shtje t imunitetit parlamentar kuvendiformon komisionin imunitet-mandatar i cili vendos pr raste konkrete.

SHEFI i shtetit sht institucion i cili prfaqson shtetin brenda dhe jasht dheparaqitet n dy forma kryesore: n forme t monarkut dhe ne forme tekryetarit te republiks. Varsisht nga forma e e paraqitjes se shefit te shtetitekzistojn qeverisje shtetrore monarkike dhe republikane.1) Monarku zgjidhet n baz t parimit t trashgimis dhe me mandat tprjetshm. Ai nuk ka prgjegjsi politike ndaj organeve tjera shtetrore porprgjigjet materialisht n kontestet e ndryshme civile. Format m t njohurat monarkis jan monarkia absolute , monarkia kushtetuese dhe monarkiaparlamentare2) 2) Kryetari i republiks si shef i shtetit paraqet institucion zgjedhor, ai zgjidhetn dy mnyra: t drejtprdrejt nga trupi elektoral dhe nga ana e parlamentit.Mandati i tij sht i kufizuar dhe si rregull i njjti mundet t zgjidhet shef ishtetit m s shumti dy her-dy mandate. Pozita e kryetarit t republikssht i kushtzuar me formn e qeverisjes t ciln e aplikon nj shtet. N shtetet me sistem parlamentar dhe kuvendar ai zgjidhet nga parlamenti dhes bashku me qeverin ushtron funksion ekzekutiv. N praktik n sistem ttilla kryetari ushtron vetm funksione formale dhe nuk ka ndikim te theksuarn jetn politike. N sistemet e prziera ( parlamentare-presidenciale) pozitae shefit t shtetit ndryshon ai zgjidhet nga trupoi elektoral dhe nuk shtprgjegjs para parlamentit. N kto shtet kryetari propozon mandatarin prformimin e qeveris , dhe zgjedh funksionar t tjer. N sistemetpresidenciale kryetari i shtetit paraqet institucion kryesor politik. N ktoshtete pushteti sht i ndar n tri branzhe kryesore por presidenti shtfunksioni kryesor dhe i cili krahas funksionit ekzekutiv ushtron edhe kontrollndaj funksionit legjislativ t parlamentit.

Monocefalizmi dhe BicefalizmiNe sistemet bashkoheore shefi i shtetit eshte bartes i ekzekutivit te pushtetitshtetror. Varsisht se a e ushtron funksionin ekzekutiv vet apo me qeverin kemi trilloje t pushteteve ekzekutive: pushteti monocefal, bicefal dhe t przier.1.Pushteti ekzekutiv monocefal sht kur shefi i shtetit sht barts i vetn i trpushtetit ekzekutiv dhe njkohsisht sht shef i qeveris si p.sh SHBA.2.Pushteti ekzekutiv bicefal sht kur dy organe t larat shtetrore e ushtrojnparalelisht funksionet ekzekutive. N kto shtet roli i shefit t shtetit sht formalndrsa barts i vrtet i pushtetit ekzekutiv sht qeveria.( sistemet parlamentare)3.Pushteti Ekzekutiv i przier ekziston n ato shtet ku shefi i shtetit dhe qeveriaparalelisht ushtrojn funksionin ekzekutiv p.sh Franca.N aspektin organizativ shefi i shtetit mund t paraqitet n dy forma: individual dhekolegial: Prderisa monarku paraqitet gjithmon individual, kryetari mund tefunksionoj edhe individual dhe kolegjial( komitetet, presidiumet etj) kjo formkolegjial zbatohet vetm ne Zvicr ku shef i shtetit sht kshilli federal prej 7antarve.

Funksionet e shefit t shtetit-Funksion i prgjithshm sht prfaqsimi i shtetitbrenda dhe jasht . Si prfaqsues legjitim ai emron dhe shkarkon prfaqsuesitdiplomatik n botn e jashtme, pranon letra akreditive dhe kredenciale tprfaqsuesve te huaj , i jep mirnjohje dhe dekorata , bn faljen e kryesve teveprave penale. Ndrsa funksioni zgjedhor i tij sht se propozon mandatarin eqeveris, gjyqtart e gjykatave kushtetuese dhe ushtarake. N shumicn e vendevesht edhe komandant i forcave t armatosura . Shefi i shtetit miraton vendime dheaktvendime, urdhresa, dekorate dhe akte te tjera nnligjore. Ai nnshkruan dhedekreton ligjet e miratuara n parlament.

Pozita dhe prgjegjsia e shefit t shtetit-N sistemet monarkike shefi i shtetit nukprgjigjet pr veprimet e tij ai nuk i nnshtrohet prgjegjsive politike dhe penale. Nsistemet presidenciale shefi i shtetit nuk ka prgjegjsi politike ndaj ndonj organitjetr dhe nuk mund t shkarkohet para skadimit t afatit. Prgjegjsia e tij mund tshtrohet nga trupi elektoral vetm n rastet e shkeljes s rnd t dispozitavekushtetuese. Parlamenti n sistemet monarkike dhe presidenciale nuk ushtronkontrollin politik ndaj puns s shefit t shtetit. Prkundr ksaj parlamenti sht ivarur nga dy aspekte:1.N kto shtete shefi i shteti ka t drejt t shprndaj parlamentin dhe t shpallzgjedhjet e parakohshme parlamentare., dhe2. Shefi i shtetit nnshkruan dhe dekreton ligjet e miratuara n parlament dhe ka tdrejtn e prdorimit t vetos ndaj akteve t miratuara n parlament.Ndrsa n sistemet parlamentare ku shefi i shtetit zgjidhet nga parlamenti ai mban prgjegjsin politike ndaj parlamentit deri n shkarkimin eventual t parlamentit. Nsistemet parlamentare ku shefi i shtetit zgjidhet nga qytetart drejtprdrejtparlamenti nuk ka t drejt ta shtroj shtjen e prgjegjsis politike t tij.

QEVERIA-si shefi i shtetit sht qeveria sht organ i pushtetit ekzekutiv por prdallim qeveria nuk ekziston n t gjitha shtetet pro vetn n ato shtete parlamentareme sistem bicefal t pushtetit ekzekutiv. N sistem presidenciale qeveri nuk shtorgan i pavarur por trup kshillues i presidentit i cili e formon qeverin. Ndrsa nsistemet kuvendare qeveria sht organ t cilit parlamenti ja beson disa funksioneekzekutive qeverin n sistemet presidenciale e formon parlamenti. N sistemetpresidenciale qeveria formohet dhe kontrollohet nga shefi i shtetit. Jan t njohura dymodele t qeveris : qeveria parlamentare dhe qeveria e kabinetit.Mnyra e zgjedhjes se qeveriseQeveria si organ i pushtetit ekzekutiv ne sistemet parlamentare e formon parlamenti.Ne sistemet parlamentare qeveria nuk paraqet organ autonom dhe zgjedhet ekontrollohet nga ana e parlamentit.. Ne shumicn e shteteve parlamentare rol terndsishm ne formimin e qeveris e ka shefi i shtetit i cili propozon mandatarin prformimin e qeverise .

Qeveria parlamentare-zgjidhet sipas rregullave parlamentare pas zgjedhjeve trregullta parlamentare , ku krahas konstituivit t parlamentit zgjidhet edhe qeveria siorgan ekzekutiv. Mandatin pr formimin e qeveris e ka partia e cila i ka fituarzgjedhjet. N rastet kur asnj parti nuk e ka shumicn ather formohet qeveria ekoalicionit nga dy apo m shum parti. N sistemet politike ku zbatohet parimi iunitetit t pushtetit e sidomos ato kuvendare qeveria n tersi i nnshtrohet kontrollitt kuvendit. Ndrsa n sistemet bashkohore qeveria paraqet organ kryesorparlamentar dhe kjo qeveri udhheq me pushtetin shtetror.

Qeveria e kabinetit-edhe pse formohet nga parlamenti kjo qeveri funksionon si organi pavarur shtetror. Rolin dominant n formimin e saj e ka kryeministri i cili pasmarrjes s mandatit nga ana e shefit t shtetit e formon kabinetin nga personat tcilt i zgjedh ai personalisht . Kjo qeveri ka funksione t gjra shtetrore dhe politike.Parlamenti nuk mund t shtroj shtjen e votbesimit t qeveris s kabinetit.Qeverin e kabinetit e formon partia politike e cila gjendet n pushtet dhe zakonishtky sistem gjen zbatim n shtete dy partiake. Prpos n shtetet parlamentare qeveriaformohet edhe nga presidenti n sistem presidenciale.

Qeveria teknike apo e eksperteve-sht qeveri me karakter jasht partiak dhe nukformohet dhe nuk funksionon n baz t rregullave parlamentare . At e prbjnekspertet nga parti t ndryshme ose dhe nga ekspert q nuk i takojn asnj partiepolitike. Mandati i tyre prfundon me eliminimin e shkaqeve q kan shkaktuarkrizn parlamentare.

Qeveria e shptimit kombtar- aplikohet kur shteti sht n kriz t thell politikedhe ekonomike apo edhe i prfshir n luft civile ose ndretnike. Qllimi i saj shtshptimi i vendit dhe kombit kur i rrezikohet substanca e tij ekonomike dhe politike.Edhe kjo zgjidhet jasht rregullave parlamentare dhe n t hyjn personalitete tshquara. Mandati i saj sht i kufizuar me eliminimin e gjendjes s jasht zakonshme.

Qeveria ne hijeQeveria ne hije paraqet qeveri opozitare e cila funksionon si kunderqeveri eekzekutivit zyrtar. Ajo formohet nga partit opozitare si alternative ekzistuese dhe siforme e lufts politike qe bn opozita

Funksionet e qeveris- Qeveria si organ i pushtetit shtetror ka autorizim t organitt pavarur vetm n sistemet parlamentare t pushtetit. N sistemet presidencialedhe kuvendar qeveria sht organ formal q ushtron pushtetin ekzekutiv n emr tparlamentit. Sot shumica e shteteve parlamentare qeveria sht organ aktiv politikq prve zbatimit t vendimeve t organeve t tjera shtetrore, ajo qeveris edheme pushtetin , n prcaktimin dhe krijimin e saj. Krahas funksionit ekzekutiv dheoperativ qeveria ka funksione zgjedhore, ajo zgjedhe dhe shkarkon bartsit efunksioneve shtetrore q nuk zgjidhen nga shefi i shtetit dhe parlamenti. N gjendjet jasht zakonshme politike dhe ekonomike shumica e shteteve prcaktojnmundsin e bartjes s disa autorizimeve t parlamentit n qeveri.Prgjegjsit e qeveris-n sistemet ku zbatohet parimi i unitetit t pushtetit dhe nato kuvendare qeveria zgjidhet dhe kontrollohet nga kuvendi. Pozit t njjt qeveriae ka edhe n sistemet presidenciale ku formohet dhe kontrollohet nga shefi i shtetit.Prgjegjsia sht me e theksuar kur ajo funksionon n form t qeverisparlamentare duke u formuar nga shumica parlamentare apo koalicioni politik kuqeveria i nnshtrohet kontrollit si: instituti i interpelancs, instituti i votbesimit dheshkarkimi. Prgjegjsia mund t jet individuale dhe kolektive. Individuale sht kurministri prgjigjet pr gjendjen dhe problemet n resurse t caktuara ku ai kryesonapo udhheq ndrsa prgjegjsia kolektive sht kur qeveria nuk mund t zbatojprogramin e saj. Ndrsa qeveria e kabinetit ka m pak prgjegjsi ndaj parlamentit.

PARTIT politike si subjektet themelore parlamentare jan grupe t angazhuara tqytetarve n baza t prcaktimeve politike dhe paraqesin subjekte themeloreparlamentare. Me veprimin e tyre politik krijohen dhe funksionojn rregullat esistemet parlamentare ne baz t konkurrencs shum partiake dhe politike dhe ecila ka pr qllimi marrjen, ruajtjen dhe pjesmarrjen n pushtetin shtetror.

Paraqitja dhe zhvillimi i partive politike- jan paraqitur q nga shek. XII si rezultat iprpjekjeve t forcave progresive pr t aplikuar parlamentarizmin si mjet kundrmonarkis absolute t monarkut. Fillimisht si form e par e partive politike merret viti1215 kur n Angli miratohet karta e madhe e lirive( Magna carta libertatem) sidokument i par historik m t cilin kufizohet pushteti absolut i monarkut. Ndrsa nekuptimin bashkohor paraqiten prap n Angli me bashkimin e saj me Skocinparaqitet partia TORY e m von edhe e igve. Partin Tory e formuan shtresae aristokracis e lidhur me dhomn e lordve q ishin pro monarkis dhe partia eigve q ishin liberalt dhe industrialistt e ri me dhomn e ult t parlamentit. Mvon partia Tory transformohet n partin Konzervative dhe partia e igonve n atLiberale. M von paraqitet edhe partia Laturiste e cila s bashku me atKonservatore paraqesin partner t barabart politik n Angli. Edhe pse n Angli kaedhe pareti t tjera me ndikimi t vogl mund t thuhet se Anglia ka ndrtuar modeldy partiak parlamentar. Edhe ne SHBA sht ndrtuar siteni dy partiak. Partia m evjetr sht ajo demokratike e formuar nga Tomas Xheferson dhe partia republikane.Prpos tyre veprojn edhe parti t tjera me ndikim t vogl m jetn politike. Prdallim nga Anglia roli i partive politike n SHBA sht m i kufizuar pasi n SHBAvepron sistemi presidencial ku dominon presidenti. Parimet e shum partive dhe tpluralizmit politik jan aplikuar edhe n shum shtete t Evrops. Skema politikefranceze paraqitet me nj numr t madh t partive politike me orientime tndryshme programore dhe politike dhe me t njohura jan: partia Socialiste,komuniste, republikane. Ndrsa ne Itali partit m t njohura jan: partia Komuniste ,socialiste , demokristiane etj.Kuptimi partive politike dhe karakteristika e tyre Sipas teoricentit Fridrih partit politike paraqesin nj grup te qytetarve teorganizuar ne mnyre stabile me qellim te sigurimit dhe ruajtjes se pushtetit ndaj njgrupi tjetr. Politologu Hasbahuva thekson se partit politike paraqesin bashkimin enjerzve me bindje dhe qllime te njjta politike me qellim te marrjes se pushtetitshtetror dhe realizimin e qllimeve te tyre politikeDisa nga karakteristikat e partive jan:1-partit politike jan institucion dhe organizatat politike vullnetare q tubojnnjerzit me orientime t njjta politike.2-Qllimi themelor i tyre sht pjesmarrja n jetn politike me qllim t marrjes,ruajtjes dhe pjesmarrjes n pushtetin shtetror.3-partit politike e ushtrojn ndikimin e tyre politik n kuadr t sistemit parlamentarduke ju nnshtruar konkurrencs me partit e tjera politike.4-Ato kan struktur t organizuar t brendshme n pikpamje territoriale dheorgane drejtuese.5-Ato kan programet e tyre ku shprehin qllimet dhe kahjet e tyre politike.6-Ato kan antarsin e tyre ku varsisht nga numri i antarve ato shprehin forcnreale t tyre.7-partit luftn pr marrjen e pushtetit e bjn ne kuadr t zgjedhjeve t lira tdrejtprdrejta parlamentare dhe presidenciale.

Jan t njohura tri kushte pr formimin e nj partie pr t vepruar n skenn politiket nj shteti:1-Ato duhet t ken numr t caktuar t anuarve dhe sillet nga 100 deri n 1000antar2-duhet t ket programin apo statusin politik ku shprehen orientimet programore tesaj, ku prcaktohet struktura e brendshme organizative dhe rregullohen shtjet etjera.3-ato duhet t regjistrohen pran organit kompetent shtetror me t cilin akt atobhen pjesmarrse legjitime te jets politike te nj shteti.

Llojet e partive politikePartit politike mund t ndahen n baz t 4 kritereve kryesore:1-n baz t orientimit t tyre programor2-N baz t raportit t tyre me pushtetin shtetror3-n baz t veprimit parlamentar4- n baz t kritereve tjera.Partit politike n baz t orientimit t tyre programor mund t klasifikohen:1-Partit majtiste 2- Partit djathtiste dhe 3-partit e qendrsPartit majtiste- jan t gjitha ato parti t cikat angazhohen pr masa liberale nshoqri, pr iden socialiste dhe komunizmit dhe pr programet e tjera sociale nshoqri. Ato angazhohen pr ndryshime evolutive n shoqri dhe pr krijimin eshoqris sociale t bazuar n mirqenn politike dhe ekonomike t qytetarve. Ataveprojn me emrtime te ndryshme si : socialiste, social-demokratike , liberale etj.N prgjithsi ndahen n dy grupe:a) n partit majtiste bolshevike t bazuara ne ideoligjin marksiste dhe praktiknbolshevike mbi rolin udhheqs t partis komuniste dhe prisje ideore e shoqris.B) partit majtiste t transformuara dhe t demokratizuara nga partit e dikurshmebolshevike n parti moderne socialiste dhe social demokrate.

Partit politike djathtiste- pr dallim nga ato majtiste kto angazhohen pr programeantikomuniste dhe antisocialiste. Kto parti n programet e tyre angazhohen prshtet kombtare t bazuara na shtetin e fort juridik, dhe mund te ndahen ne:1.Partit ekstremiste djathtiste jan parti nacionaliste dhe shoviniste q bazohen nprogramet nacionaliste-shoviniste. Pra angazhohen pr hegjemonizmin e kombit ttyre dhe pr shtyp[je klasore dhe politike te kombeve dhe popujve t tjer port ktqllim ato nuk prjashtojn edhe prdorimin e dhuns. 2.Partit politike djathtiste tcilat anojn kah qendra angazhohen pr dezideologjizmin e shoqris, pr shtetinligjor , pr qeverisje t s drejts dhe pr barazin e t gjith qytetarve para ligjit.

Partit politike t qendrs-Konsiderohen ato t cilat pozicionohen n qendr dukemarr atribute t partive majtiste dhe djathtiste. Konsiderohen t moderuara ngaseangazhohen pr metoda demokratike t veprimit politik.Klasifikimi i partive politike n baz t raportit t tyre me pushtetin shtetror jane:1.partit politike n pushtet ( pozit)dhe2. partit politike n opozit( opozitare)Partit politike n pushtet konsiderohen t gjitha ato cilat n zgjedhjet e lira fitojnshumicn e vendeve parlamentare nga trupi elektoral. Konsiderohet se nj parti e kashumicn relative t parlamentit po qe se fiton m s shumti vende parlamentare nraport me partit e tjera. Kto parti n t shumtn e rasteve formojn s bashku meparti t tjera qeverisin e koalicionit. Ndrsa shumicn absolute e kan ato partipolitike t cilat fitojn m tepr se gjysmn e vendeve parlamentare. Kjo parti fitonmandatin pr formimin e qeveris s saj e cila njihet si qeveri parlamentare. Jan tnjohura dhe rastet kur partit politike fitojn shumicn e kualifikuar por e 2/3 tevendeve parlamentare. Kto parti vendosin n mnyr t pavarur pr shtjet me trndsishme nga fushveprimi i parlamentit ( ndryshimi i kushtetuts, zgjedhja dheshkarkimi i qeveris etj).

Partit politike opozitare- jan ato parti q n parlament paraqesin pakic pra kanm pak vende n parlament se sa partit n pushtet. Funksioni kryesor i partivepolitike opozitare sht kritike e programit t partis n pushtet dhe te qeveris ssaj.Varsisht nga mnyra e veprimit t partive n parlament t gjitha partit politikeopozitare mund t ndahen ne :1-partit opozitare konstruktive dhe destructive2- partit opozitare q participojn n formimin e qeveris dhe ato q nuk marrinpjes n formimin e qeveris.1.Partit opozitare konstruktive jan ato q kritikojn programin e partis n pushtetdhe te qeveris s saj dhe duke ofruar programet e tyre. Ndrsa destruktive janato t cilat vetm e kritikojn veprimet e partis n pushtet duke mos ofruarzgjedhjet e tyre alternative.Partit opozitare t cilat marrin pjes n formimin e qeveris duke fituar resurse tcaktuara n prbrjen e qeveris prmes koalicioneve me partin q ka fituarshumicn relative t vendeve n parlament. Ndrsa partit politke q nuk marrinpjes n ushtrimin e pushtetit shtetror jan ato parti opozitare q nuk participojnn strukturn e pushtetit shtetror, zakonisht aty ku ka konfrontime dhe orientime tpapajtueshme politikeKlasifikimi i partive politike n baz t pjesmarrjes s tyre n parlament Partitpolitike parlamentare jan t gjitha ato t cilat q n zgjedhjet parlamentare kanfituar nj ose m shum vend parlamentare. Ndrsa jasht parlamentare jan ato qnuk kan arrit t fitojn asnj vend n parlament. Ose nuk fitojn vota tmjaftueshme nga trupi elektoral pr tu br parti parlamentare n baz t parimitproporcional

ZGJEDHJET PARLAMENTARERoli i zgjedhjeve ne demokraciNuk ka sistem demokratik pa zgjedhje te lira te prgjithshme dhe te drejta .Sovraniteti i popullit ne demokraci realizohet me pjesmarrjen e tij ne marrjen evendimeve politike dhe te drejtn e zgjedhjeve te institucioneve demokratike tecilave ju besohet mandati pr te qeverisur vendin.Zgjedhjet si proces i funksionimit te demokracisDemokracia funksionon nprmjet zgjedhjeve periodike ne te cilat krijohetlegjitimiteti politike dhe merret mandati pr qeverisjen e vendit. Zgjedhjet jan mjetme te cilat vihet ne funksion demokracia.

Zgjedhjet si instrument i krijimit te legjitimitetit te pushtetit dhe pjesmarrjes seqytetarve ne jetn publikePushteti shtetror dhe qeveria legjitimohet prmes zgjedhsve . Prmes zgjedhjeveqytetaret me te drejte vote marrin pjese ne jetn publike duke i zgjedhurinstuticionet prfaqsuese te cilave ju japin mandatin per drejtimin e vendit . Vullnetii popullit do te jete baze pr autoritetet qeveritare,

Zgjedhjet si instrument i kontrollit politikDuke qene te karakterit periodik zgjedhjet shprblejn alternativat politike teqeverisjes se mire duke mandatar serish pr qeverisjen e vendit dhe ndshkojnqeverisjen e keqe me nj alternative te re politike duke i besuar asaj mandatin qe nekatr vitet e ardhshme ta drejtoj politiken e vendit.

Zgjedhjet si instrument i pluralizmit politikZgjedhjet mundsojn konkurrencn politike te partive politike te cilat zgjedhsve upropozojn alternative te ndryshme qeverisse. Ne zgjedhje zhvillohet mejdani politiki partive politike. Partia qe fiton qeverise vendin kurse ajo qe humbe kalon neopozite.

Llojet e zgjedhjeve ne demokraci Jan ;1. Ne baze te organit prfaqsues qe zgjidhet kemi zgjedhje parlamentare dhepresidenciale2. sipas nivelit te organeve qe zgjedhn kemi zgjedhje lokale dhe ato qendrore3. sipas mnyrs se zgjedhjes kemi zgjedhje te drejtprdrejta dhe te trthorta4. ne baze te periudhs kohore jan te njohura zgjedhje te rregullta, te jashtzakonshme dhe te parakohshme.

Zgjedhejt parlamentarennkupton trsin e rregullave formale-juridike dheprocedurale me t cilat prcaktohet mnyra e zgjedhjes dhe konstituivit t organeveprfaqsuese. Ekzistojn tri lloje t zgjedhjeve parlamentare: te rregullta, t jashtzakonshme dhe zgjedhjet e parakohshme.

Zgjedhjet e rregullta parlamenaterKto zgjedhje mbahen pas skadimit t mandatitt rregullt parlamentar dhe jan t njohura dy lloje:1-mnyra e par sht q pas skadimit t mandatit t parlamentit t vjetr zgjidhetparlamenti i ri me prbrje te plot. Ana pozitive sht se gjat gjith kohsparlamenti ka prbrje homogjene dhe ana negative sht s krijon zbraztirparlamentare deri ne konstituimin e parlamentit t ri( kjo zbraztir quhet CAPITASMINUTIO-zhdukja e kreut)2-Mnyra e dyt nnkupton prtritjen e pjeserishme te parlamentit ekzistues meantar t ri. Pra nuk bhet zgjidhja e tr parlamentit por vetm e nj pjese t antareve ju skadon mandati dhe n vend t tyre gjedhet nj numr i deputetve.Ana pozitive e ksaj sht nuk krijohet zbrastir apo capitas minutio ndrsa ananegative sht zhvillimi i shpesht i zgjedhjeve t rregullta parlamentare. Prposktyre dy sistemeve sht i njohur edhe rasti i zgjedhjes s deputetve n baz ttrashgimis s funksionit p.sh parlamenti anglez ku nj pjes e antarve tdhoms s lordve ka mandat t prjetshm.

Zgjedhjet e jashtzakonshme parlamentare-Mbajtja e tyre mbahet si pasoj errethanave t jashtzakonshme t cilat krkojn mbajtjen e tyre dhe si shkaszakonisht merren krizat e ndryshme politike dhe ekonomike, gjendja e lufts apoedhe ndryshimet e tjera te thelle politike. Pastaj jan edhe krizat parlamentare tcilat kan si pasoj bllokimin e puns s parlamentit dhe q paraqiten si rezultat ikonflikteve te brendshme parlamentare midis partis n pushtet dhe opozit.

Zgjedhjet e parakohshme parlamentare-Shpallja e tyre sht rezultat i ndrprerjes smandatit t parlamentit ekzistues me vendim te posam t nj organi tjetrshtetror. Kjo vjen n shprehje kur shefi i shtetit ka t drejt t shprndajparlamentin dhe t shpall zgjedhjet e parakohshme.

Parimet themelore te zgjedhjeve demokratike parlamentare jan:1-E drejta e zgjedhjes s prgjithshme2- 2-E drejta e barabart e votes3- Zgjedhjet e lira dhe t drejtprdrejta4- Votimi i fsheht5- Zgjedhjet shumpartiake6- Shtypi dhe informimi i lir

E drejta e zgjedhjes s prgjithshme-Nnkupton e drejta e do qytetari padallim gjinie, moshe, prkatsie politike, profesion apo dallim tjetr q tmarr pjes me votn e tij n zgjedhjen e organeve prfaqsuese apo qedhe vet te kandidohet dhe t zgjidhet n ato organe. Kjo prfshinLegjitimacionin aktiv-t drejtn q t propozoj dhe t votoj pr zgjedhjene organeve prfaqsuese dhe legjitimacionin pasiv q prfshin t drejtn tkandidohet vet dhe t ushtroje funksione prfaqsuese.E drejta e barabart e vots-nnkupton fuqia e njjt e vots s doqytetari pra vota e do qytetari ka pesh t njjt dhe sht e barabartme votn e t tjerve dhe siguron barazin e t gjith qytetarve nprocesin e zgjedhjeve.Zgjedhjet e lira dhe t drejtprdrejta-konsiderohen si t tilla nse sigurojnkushtet e barabarta pr kandisim dhe zgjedhje te te gjith qytetarve qmarrin pjes, procedur demokratike pr konkurrenc korrekte politike tpartive politike q marrin pjes, rolin objektiv dhe t paanshm t mjetevet informimit gjat procesit zgjedhor,. Kontroll ndrkombtar t procedurss zgjedhjeve parlamentare.

Votimi i fsheht-Prmes ktij votimi qytetart lirisht n baz t bindjeve tveta votojn n procesin zgjedhor . kjo siguron qytetarin nga presioneteventuale pr shkak t mnyrs s votimit. Zakonisht bhet n at mnyrq qytetart i plotsojn fletvotimet n lokalet dhe n hapsir tmbyllur, t cilat m pastaj i hedhin n kutin e posame t zgjedhjeve

Zgjedhjet shum partiake( pluraliste)-Cilsohen vetm ato q zhvillohen n baz t konkurrencs politike t partis t cilat marrin pjes n garnparlamentare me qllim t marrjes apo t ruajtjes s pushtetit shtetror,ndrsa zgjedhjet moniste n t cilat ndalohet pjesmarrja e lir e partivepolitike t tjera jan jodemokratike.

Shtypi dhe informimi i lir-Nj nga parakushtet pr mbajtjen e zgjedhjevet lira sht shtypi dhe informimi i lir. Prmes tij krijohen kushtet przhvillimin e nj gare korrekte parlamentare n t ciln t gjithpjesmarrsit jan t barabart. Roli i tyre sht pozitiv kur atodepolitizohen dhe ofrojn kushte pr prezantim publik t programeve tpartive politike dhe t aktivitetit t tyre parazgjedhor.

Procedura e zgjedhjeve parlamentareN sistemet krahasuese zgjedhore procedura e zgjedhjeve parlamentarekalon m 5 faza kryesore:1-Shpallja e zgjedhjeve2-fushata parazgjedhore3-Votimi apo zgjedhja e deputetve4-Ndarja e Mandatave parlamentare dhe5Konstituimi I parlamentit

Shpallja e zgjedhjeve parlamentare- Momenti i shpalljes s zgjedhjeveparlamentare varet nga karakteri dhe forma e zgjedhjeve. N rastet ezgjedhjeve te rregullta zakonisht shpallen tre muaj para skadimit tmandatit parlamentar t parlamentit t vjetr. Pr zgjedhjet e jashtzakonshme zgjedhjet shpallen dhe caktohen sipas marrveshjes spartive politike n parlament apo me vendim t parlamentit. Ndrsashpallja e zgjedhjeve te parakohshme zakonisht caktohet me aktin e organimbi shprndarjen e parlamentit. N shtetet me rregullim parlamentarzgjedhjet I shpall kryetari I parlamentit ndrsa n sistemet presidencialezgjedhjet I shpall presidenti apo shefi I shtetit.Aktivitet paraelektoral pas shpalljes s zgjedhjeve prfshin kto veprime:emrimin e komisioneve zgjedhore, hartimin e listave zgjedhore, caktimin etrupit elektoral, emrimin e kshillave t votim,it , caktimin e njsiveelektorale , vendvotimet etj.

Komisionet zgjedhore- Kto udhheqin dhe drejtojn procedurnparlamentare duke filluar q nga shpallja e deri n kumtimin e rezultatevedefinitive zgjedhore. N kompetencn e tyre jan kto shtje:-hartimi dhe shprndarja e materialit zgjedhor n t gjitha njsitelektorale,-Emrimi I procedurs se zgjedhjeve,-Emrimi I kshillave t votimit n njsit elektorale,-shpallja dhe kumtimi I rezultateve preliminare dhe definitive.-Shqyrtimi dhe vendosja n shkall t par lidhur me ankesat prparregullsit e zgjedhjeve, dhe-pun t tjera t prcaktuara me ligj.

Listat zgjedhore- Paraqesin dokumente publike n t cilat evidentohen tgjith qytetart q kan t drejtn e zgjedhjeve dhe at n listat zgjedhoret njsis s caktuar zgjedhore.. Ata mund t realizojn t drejtat e tyrezgjedhore vetm nse jan t evidentuar n listat zgjedhore. N kto listaevidentohen t gjith qytetart e moshs madhore (mbi moshn 18vjeare) me prjashtim t atyre qytetarve t cilve ju sht marr kjo e drejt me vendim t plotfuqishm gjyqsor. N lista zgjedhore qytetartevidentohen sipas vendbanimit t tyre.

Trupi zgjedhor-parqet numrin e prgjithshm t qytetarve t nj shteti met drejt zgjedhore. Trupi elektoral caktohet n do njsi elektorale dhevarsisht nga numri I tij caktohen rezultate zgjedhore, prkatsishtshpallen kandidatt t cilt I kan fituar zgjedhjet. Parimisht trupinelektoral e prbjn shtetasit t cilt n momentin e shpalljes szgjedhjeve kan vendbanim n shtetin ku mbahen zgjedhjet, prjashtimishtdisa shtet n prbrje te trupit elektoral fusin edhe qytetart mevendbanim n shtet tjera t cilt e kan shtetsin e shtetit ku mbahenzgjedhjet.

Kshilla e votimit-Jan komisione dhe trupa zgjedhor t cilt n mnyr tdrejtprdrejt udhheqin me votimet ne zgjedhjet parlamentare dhepresidenciale. Funksioni kryesor I tyre sht kujdesi pr mirvajtjen eprocedurs s zgjedhjeve. Ato kryejn t gjitha veprimet teknike q jumundsojn qytetarve deklarim t lir n zgjedhjeve. Ato formohen n tgjitha njsit elektorale t prcaktuara me ligj apo edhe me vendim. Ato ngakomisionet gjegjse zgjedhore pranojn materialin zgjedhor: kutiat evotimit, fletvotimet, lista zgjedhore tej. Pas prfundimit t votimevekshillat e votimit bjn numrimin e votave. Zakonisht sipas praktikskshillat e votimit kan prbrje shum-partiake ku prfaqsohen te gjithapartit q kan kandidatt e tyre ne njsin e caktuar elektorale prmesprfaqsuesve t tyre,dhe n krye gjendet kryetari t ciln e emronkomisioni kompetent zgjedhor.

Njsia Zgjedhore Elektorale- Paraqet vendin apo territorin n t cilinzgjidhet numri I caktuar I deputeteve. Pra n pamundsi q t gjithqytetart me t drejt zgjedhore s bashku t zgjedhin t gjith antart eorganit prfaqsues , I tr trupi elektoral ndahet n njsi t caktuaraelektorale n t cilat zgjidhet nj apo m shum deputet. Numri I njsivezakonisht varet nga numri I deputetve q ka organi prfaqsues, nganumri I trupit elektoral. Zakonisht ky numr prputhet me njsitadministrative-territoriale t shtetit. N njsit elektorale zgjedhjet bhenn dy mnyra: 1-sipas parimit nj deputet nj njsi elektorale ( praktikohetne shtetet me numr t vogl t trupit elektoral dhe 2- sipas parimit tlists zgjedhore dhe zgjedhjes s m shum deputeteve n nj njsielektorale( kjo zbatohet ku ka nj numr t madh t trupit elektoral dhenumr t madh t deputeteve.

Vendi I Votimit- Parqet lokalin apo hapsirn n t ciln qytetart votojnme rastin e zgjedhjeve revokimeve apo t referendumit. Kjo hapsir apolokal duhet t siguroj t gjitha kushtet teknike pr nj votim t lir. Kjobhet n at mnyr q qytetart n vende t posame I mbushinfletvotimet pa pranin e askujt e t cilat pastaj I hedhin ne kutin eposame t votimit. N kt lokal sht e ndaluar ekspozimi I do simbolipartiak apo fotografie tjetr t kandidatve q marrin pjes n zgjedhje.

Fushata parazgjedhore-.Fillon q nga skadimi I afatit pr paraqitjen ekandidatve pr zgjedhjet parlamentare nga ana e subjekteve q marrinpjes n zgjedhje dhe zgjat deri n 48 or para mbajtjes s zgjedhjeve, kurfillon e ashtuquajtura qetsi apo heshtja parazgjedhore.Qllimi I fushats parazgjedhore sht njoftimi i trupit elektoral me programet e partive politke dhe t kandidatve t pavarur si dhe dhenja epremtimeve parazgjedhore mbi masat dhe aktivitetet q do ti ndrmarrinpoqe se zgjedhn n organet prfaqsuese. Aktiviteti parazgjedhorprfshin kto aktivitete t subjekteve q marrin pjes n zgjedhje:-promovimi publik t programeve t partive politike,-mbajtjen e tubimeve parazgjedhore t partive q kan kandiduar,-prezantimi prmes mjeteve t informimit publik t kandidatve q marrinpjes n zgjedhje dhe -ballafaqimi publik I programeve te partive politikeq marrin pjes n zgjedhje.Rol t rndsishm luajn mjetet e informimit publik t cilat duhet tsigurojn trajtim t barabart t t gjitha subjekteve politike q marrinpjes n zgjedhje . kontrollimin e ktyre mjeteve gjat kohs s zhvillimitt fushats parazgjedhore e bjn komisionet pluraliste t cilat e caktojnorarin dhe termint e prezantimit publik t subjekteve zgjedhore.

Qetsia ( heshtja) zgjedhore-sht institucion I zgjedhjeve I cili nnkuptonpushimin e aktivitetit dhe t prononcimit publik t subjekteve zgjedhore.Ajo n shumicn e sistemeve elektorale fillon 48 or para mbajtjes szgjedhjeve dhe prfundon m komunikimin e rezultateve t para zgjedhorenga ana e komisionit qendror zgjedhor. Ky ndalim prfshin: Ndalimin etheksimit t simboleve partiake dhje politike n afrsi t vendvotimeve,ndalimin e kumtimit t parakohshm t rezultateve zgjedhore nga ana esubjekteve zgjedhore dhe ndalesat e tjera t parcaktuara me ligjin zgjedhordhe akte t tjera juridike.

Votimi( zgjedhja e deputetve) Paraqet fazn finale t zgjedhjeveparlamentare. Zgjedhja n shumic e sistemeve parlamentare bhet nmnyr t drejtprdrejt , me votim t fsheht dhe me pjesmarrjen e tgjith qytetarve me t drejt vote t cilt jan evidentuar n listatzgjedhore n momentin e zgjedhjeve. Zgjedhjet mbahen n vende tcaktuara dhe si rregull zgjasin nj dit. Ecuria dhe procedura e votimitmbikqyret nga kshillat e votimeve dhe komisionet kompetente zgjedhore.Prjashtim nga votimi I drejtprdrejt bjn rastet kur votohet prmesletrs apo plikos s veant jasht vendit t caktuar pr votim, kto rastezakonisht prfshijn personat t cilt pr shkaqe t ndryshmeshndetsore nuk mund t vijn n vendvotime si dhe personat q gjendenn shrbimin ushtarak apo n institucione pr vuajtjen e dnimeve.Zgjedhjet parlamentare jan publike dhe zhvillohen nn mbikqyrjen emjeteve te informimit publik dhe t prfaqsuesve t organizatave dheinstitucioneve kompetente ndrkombtare. Pas prfundimit t zgjedhjevekomisioni qendror kumton rezultatet preliminare dhe pas afatit t caktuaredhe ato definitive.

Zgjedhjet njeraundesh dhe dyraundesheZgjedhjet njraundesh nnkuptojm prfundimin e zgjedhjeve ne rrethin epare pa marre parasysh se a ka fituar nj kandidat ose parti politikeshumicn absolute te votaveZgjedhjet dyraundeshejane ather kur krkohet ne raundin e pare fitimi ishumics absolute nga kandidatet ose subjektet elektorale, ne rastmungese te ksaj shumice organizohet raundi i dyte zgjedhor pas dy javvene te cilin shpallet fitues kandidati i cili fiton shumicn.Ndarja e mandateve parlamentare- Pas prfundimit t zgjedhjeve dhekumtimit t rezultateve definitive bhet ndarja e mandateve , prkatsisht bhet strukturimi I parlamentit. Me kt akt materializohet vullneti I trupitelektoral. Jan t njohura tri parime kryesore pr ndahen e mandateve : 1-parimi I shumics, 2-parimi I prfaqsimit proporcional dhe 3- parimi Ikombinuar,.

Parimi i shumics- mandate parlamentar sipas ktij parimi I ndahetkandidatve t cilt n krahasim me t tjert kan fituar m shum vota nnjsit e caktuara. Ndrsa n baz t parimit t shumics bhet n dyvariante: Variantit t shumics relative dhe te shumics absolute.1-Parimi i shumics relative-nnkupton ndarjen e grupit elektoral n njsit vogla zgjedhore n t cilat zgjidhet nga nj prfaqsues apo deputet nparlament. Kjo do t thot se caktohet numr I nj