1

مای ی ١ ٣ ٩ ٠سال سا ا ا )خورشيدي جريمبدأ ه(

گيري گاهشماري ايراني مبدأ اندازه3736 ميالدي2011-2012/ هجري قمري 1433-1432

آبادي رضا مرادي غياث

:ها افزار تبديل تقويم نرمwww.ghiasabadi.com/calendar

همراه با

مای زمان تان ن ار ان با ی ا می :ها بنگريد به براي آگاهي بيشتر در باره جشن

هاي ملي ايران باستان ها و گردهمايي راهنماي زمانِ جشن 1386، چاپ دوم، از همين نگارنده

1389 شهريور 13: تاريخ انتشار سالنما در وب

2

*

ل ه یو ا و ا سال

ثانيه30 دقيقه و 41 و 02ساعت 1390 ماه يكم فروردين، شنبهدوروز

ميالدي2011 مارس 21 هجري قمري و 1432 الثاني ربيع15برابر با بر مبناي طول سال اعتدالي گاهشماري ايراني

)بنگريد به پيوست پايان سالنما(

. اعالم شده است1389 ماه يكم فروردينشنبه، دو ثانيه روز 45 دقيقه و 50 و 02ساعت ، لحظه تحويل سال بر مبناي طول سال متغير دولتيدر تقويم

و تهران افق در لشوا و رمضان ماه هالل تيرؤ بر ديتأك با (يهالل هاي قمري متوسط و با تركيبي ناشناخته از ماه )همچون چند سال گذشته (امسال يدولت ميتقو در آن بر يمبتن يها مناسبت و يقمر ميتقو: يادآوري ميتقو با مطابق ناچار به سالنما نيا در يرسم التيتعط حال نيا با. ندارد مطابقت است، شده گرفته بكار زين سالنما نيا در كه ينگار ميتقو هشد شناخته يارهايمع و قواعد با وهيش نيا. اند شده ميتنظ) برخي مالحظات ديگر

.است شده اشاره خود يجا در ،)شوند يم مربوط محرم و رمضان يها ماه آغاز اي و ليتعط يروزها به كه يا اندازه تا (موجود اختالف چند به و است يدولت

3

*

ارمغان باد سالي خوش و خرم به همة

ن ی رز ا ی ا اوستا، تشتر يشت

4

ن 1432 االول جمادي/ الثاني ربيع March/ April 2011 ١٣٩٠ ورد

ه ه یک ه ه ه دو ه ه جنپ ھار آد

15 1 21 16 2 22

17 3 23 18 4 24 19 5 25

20 6 26 21 7 27 22 8 28 23 9 29

24 10 30 25 11 31 26 12 1

27 13 2 28 14 3 29 15 4 1 16 5

2 17 6 3 18 7 4 19 8

5 20 9 6 21 10 7 22 11 8 23 12

9 24 13 10 25 14 11 26 15

12 27 16 13 28 17 14 29 18 15 30 19

16 31 20

وز طبيعتر -13روز جمهوري اسالمي ايران -12نوروز -4نوروز -3نوروز -2نوروز -1 :ها يتعطيلجـشن -13 جـشن آبانگـاه -10 جـشن نخـستين شـنبه سـال / نويـسي روز شـادباش / روز اميـد -6شـنبه سـال چهارجشن نخـستين -3جشن نوروز، جشن سال نو -1 :ها جشن

روز، جشن فروردينگان فروردين -19روز، جشن سروشگان سروش -17بدر سيزده

5

April/ May 2011 ١٣٩٠ارد 1432 الثاني جمادي/ االول جمادي

ه ه یک ه ه ه دو ه ه جنپ ھار آد

17 1 21 18 2 22

19 3 23 20 4 24 21 5 25 22 6 26 23 7 27 24 8 28 25 9 29

26 10 30 27 11 1 28 12 2 29 13 3 30 14 4 1 15 5 2 16 6

3 17 7 4 18 8 5 19 9 6 20 10 7 21 11 8 22 12 9 23 13

10 24 14 11 25 15 12 26 16 13 27 17 14 28 18 15 29 19 16 30 20

17 31 21

شهادت حضرت فاطمه زهرا -17 :ها تعطيلي آوري زرتشت روز پيام/ گاهنبار ميديوزرِم، جشن ميانه بهار، جشن بهاربـد -15 جشن چهلم نوروز -10 ارديبهشتگانجشنروز، ارديبهشت -3 آوري گياهجشن -2 :ها جشن

6

د 1432 رجب/ الثاني جمادي May/ June 2011 ١٣٩٠ اد

ه ه یک ه ه ه دو ه ه جنپ ھار آد

18 1 22 19 2 23

20 3 24 21 4 25 22 5 26 23 6 27

24 7 28 25 8 29 26 9 30

27 10 31 28 11 1 29 12 2 1 13 3

2 14 4 3 15 5 4 16 6

5 17 7 6 18 8 7 19 9 8 20 10

9 21 11 10 22 12 11 23 13

12 24 14 13 25 15 14 26 16 15 27 17

16 28 18 17 29 19 18 30 20

19 31 21

زادروز امام علي، سيزدهم رجب در تقويم دولتي -26 قيام پانزده خرداد -15 اله خميني آيتدرگذشت -14 :ها تعطيلي خردادروز، جشن خردادگان -6 ارغاسوان، جشن گرما -1 :ها جشن

7

June/ July 2011 ١٣٩٠ ر 1432 شعبان/ رجب

ه ه یک ه ه ه دو ه ه جنپ ھار آد

20 1 22 21 2 23

22 3 24

23 4 25 24 5 26 25 6 27 26 7 28 27 8 29 28 9 30

29 10 1

30 11 2 1 12 3 2 13 4 3 14 5 4 15 6 5 16 7

6 17 8

7 18 9 8 19 10 9 20 11 10 21 12 11 22 13 12 23 14

13 24 15

14 25 16 15 26 17 16 27 18 17 28 19 18 29 20 19 30 21

20 31 22

زادروز امام قائم -26 رجب در تقويم دولتيبيست و هفتم، پيامبر اسالمبعثت -9 :ها تعطيلي خواري خامجشن -15 تيرروز، جشن تيرگان -13 جشن نيلوفر -6 سال نو در گاهشماري گاهنباري/ پاشونك، جشن آغاز تابستان جشن آب -1 :ها جشن

8

د 1432 رمضان/ شعبان July/ August 2011 ١٣٩٠ اد

ه ه یک ه ه ه دو ه ه جنپ ھار آد

21 1 23 22 2 24

23 3 25 24 4 26 25 5 27 26 6 28 27 7 29

28 8 30

29 9 31

1 10 1 2 11 2 3 12 3 4 13 4 5 14 5

6 15 6

7 16 7

8 17 8 9 18 9 10 19 10 11 20 11 12 21 12

13 22 13

14 23 14

15 24 15 16 25 16 17 26 17 18 27 18 19 28 19

20 29 20 21 30 21 22 31 22

شهادت امام علي -30 :ها تعطيلي خواره ميجشن -18 گاهنبار ميديوشـم، جشن ميانه تابستان -15 چله تابستانجشن -10 مردادروز، جشن مردادگان -7 :ها جشن

9

August/ September 2011 ١٣٩٠ ور 1432 شوال/ مضانر

ه ه یک ه ه ه دو ه ه جنپ ھار آد

23 1 23

24 2 24

25 3 25 26 4 26

27 5 27 28 6 28 29 7 29 30 8 30 1 9 31

2 10 1 3 11 2

4 12 3 5 13 4 6 14 5 7 15 6 8 16 7

9 17 8 10 18 9

11 19 10 12 20 11 13 21 12 14 22 13 15 23 14

16 24 15 17 25 16

18 26 17 19 27 18 20 28 19 21 29 20 22 30 21 23 31 22

عيد فطر -9 :ها تعطيليگاهنبـار -31 بازارجـشن -15شن جـ خـزان -8 عـروج مـاني )/ كـورش (زادروز داراب / شهريورروز، جـشن شـهريورگان -4 كشمين جشن -3 فغديه، جشن خنكي هوا -1 :ها جشن

پايان تابستانشن شَهيم، ج پتيه

10

September/ October 2011 ١٣٩٠ 1432 ذيقعده/ شوال

ه ه یک ه ه ه دو ه ه جنپ ھار آد

24 1 23

25 2 24 26 3 25 27 4 26 28 5 27 29 6 28 1 7 29 2 8 30

3 9 1 4 10 2 5 11 3 6 12 4 7 13 5 8 14 6 9 15 7

10 16 8 11 17 9 12 18 10 13 19 11 14 20 12 15 21 13 16 22 14

17 23 15 18 24 16 19 25 17 20 26 18 21 27 19 22 28 20 23 29 21

24 30 22

شهادت امام جعفر صادق -2 :ها تعطيليروز، جـشن رام -21 مهرگـان شنمهـرروز، جـ -16 ، جـشن تيـرروزي وزتيـرر -13 آيـين قاليـشويان اردهـال، بازمانـدي از تيرگـان -8 سال نو هخامنشي / ميتراكاناجشن -1 :ها جشن

جشن پيروزي كاوه و فريدون/ روزي رام

11

October/ November 2011 ١٣٩٠ آبان 1432 ذيحجه/ ذيقعده

ه ه یک ه ه ه دو ه ه جنپ ھار آد

25 1 23

26 2 24

27 3 25 28 4 26 29 5 27 30 6 28

1 7 29 2 8 30 3 9 31

4 10 1 5 11 2 6 12 3 7 13 4

8 14 5 9 15 6 10 16 7

11 17 8 12 18 9 13 19 10 14 20 11

15 21 12 16 22 13 17 23 14

18 24 15 19 25 16 20 26 17 21 27 18

22 28 19 23 29 20 24 30 21

عيد غدير -24 عيد قربان -16 :ها تعطيلي گاهنبار اَياثرَم، جشن ميانه پاييز -15 آبانگانشنروز، ج آبان -10 :ها جشن

12

November/ December 2011 ١٣٩٠ آ 1433محرم / 1432 ذيحجه

ه ه یک ه ه ه دو ه ه جنپ ھار آد

25 1 22

26 2 23

27 3 24 28 4 25

29 5 26 1 6 27 2 7 28 3 8 29 4 9 30

5 10 1 6 11 2

7 12 3 8 13 4 9 14 5 10 15 6 11 16 7

12 17 8 13 18 9

14 19 10 15 20 11 16 21 12 17 22 13 18 23 14

19 24 15 20 25 16

21 26 17 22 27 18 23 28 19 24 29 20 25 30 21

عاشورا -15تاسوعا -14 :ها تعطيلي و پايان پاييز) از مبدأ آغاز تابستان(گاهنبار ميديارِم، جشن ميانه سال گاهنباري )/ چله(جشن شب يلدا -30 آذرگانشنآذرروز، ج -9شن آذرج -1 :ها جشن

13

December 2011/ January 2012 ١٣٩٠ دی 1433 صفر/ محرم

ه ه یک ه ه ه دو ه ه جنپ ھار آد

26 1 22 27 2 23

28 3 24 29 4 25 30 5 26 1 6 27 2 7 28 3 8 29 4 9 30

5 10 31 6 11 1 7 12 2 8 13 3 9 14 4 10 15 5 11 16 6

12 17 7 13 18 8 14 19 9 15 20 10 16 21 11 17 22 12 18 23 13

19 24 14 20 25 15 21 26 16 22 27 17 23 28 18 24 29 19 25 30 20

اربعين، بيستم صفر در تقويم دولتي -24 : ها تعطيلي/ جشن پيكرتراشي -15 خواري گياهشن سيرسور، ج -14 آذرروز، دومين جشن ديگان به دي -8شن بازارج -5 نخستين جشن ديگان/ روز روز ميالد خورشيد، جشن خرم -1 :ها جشن

شن ديگانروز، چهارمين ج دين به دي -23 ها درامزينان، جشن درفشجشن -16مهرروز، سومين جشن ديگان به دي

14

ن 1433 االول ربيع/ صفر January/ February 2012 ١٣٩٠ ھ

ه ه یک ه ه ه دو ه ه جنپ ھار آد

26 1 21 27 2 22

28 3 23 29 4 24 1 5 25 2 6 26 3 7 27

4 8 28 5 9 29

6 10 30 7 11 31 8 12 1 9 13 2 10 14 3

11 15 4 12 16 5

13 17 6 14 18 7 15 19 8 16 20 9 17 21 10

18 22 11

19 23 12

20 24 13 21 25 14 22 26 15 23 27 16 24 28 17

25 29 18 26 30 19

-22 زادروز پيـامبر اسـالم و امـام جعفـر صـادق -21 شـهادت امـام رضـا -4درگذشت پيامبر اسالم و شهادت امام حسن مجتبـي، بيـست و هـشتم صـفر در تقـويم دولتـي -2 :ها تعطيلي

انقالب اسالمي پيروزيره -5 )كـورش (روز، آغـاز پادشـاهي داراب شـهريور -4 روز، جـشن بهمنگـان بهمن -2 زادروز فردوسي -1 :ها جشن ه، آتـش آبـان -10 جـشن نوســدهـا افـروزي بـر بـام روز، جـشن س /

بادروزيبادروز، جشن -22 ميانه زمستانجشن -15 بازي همگاني نمايش

15

ند 1433 الثاني ربيع/ ولاال ربيع February/ March 2012 ١٣٩٠ ا

ه ه یک ه ه ه دو ه ه جنپ ھار آد

27 1 20 28 2 21

29 3 22 30 4 23 1 5 24

2 6 25 3 7 26 4 8 27 5 9 28

6 10 29 7 11 1 8 12 2

9 13 3 10 14 4 11 15 5 12 16 6

13 17 7 14 18 8 15 19 9

16 20 10 17 21 11 18 22 12 19 23 13

20 24 14 21 25 15 22 26 16

23 27 17 24 28 18 25 29 19

ملي شدن صنعت نفت ايران -29 :ها تعطيلي -19 جـشن وخـشنكام -10 جـشن برزگـران / و بـانوان داشت زمـين اسفندگان، گرامي شناسفندروز، ج -5 بازي همگاني نمايش/ جشن آبساالن، بهارجشن / جشن اسفندي -1 :ها جشن

-29 فروردگـان -26 پايـان سـرايش شـاهنامه فردوسـي -25آخـر چارشـنبه -24آخـر سوري، جشن شب چهارشـنبه چارشنبه -23 گلدانجشن -20 نوروز رودها جشن هـا در افـروزي بـر بـام آتـش / در درياچه هامون و كوه خواجه)بخش ايراني نجات (شن اوشيدر ج/ زادروز زرتشت /)در آخرين روز سال (گاهنبار همسپتمدم، جشن پايان زمستان

استقبال از نوروز

16

اي در باره چكيده

گاهشماري جاللي

رضا مرادي غياث آبادي

تـا 485(شاه سـلجوقي الدين ملك اري خورشيديِ اعتدالي است كه در زمان سلطان جاللشود، يك نظام گاهشم نيز ناميده مي » محدث«و » سلطاني«، »شاهي ملك«هاي گاهشماري جاللي كه به نام

. شاه برگرفته شده است هاي ملك هاي گوناگون آن نيز از نام و لقب آغاز به تنظيم شده و نام) هجري قمري465 . يد خاص بر انطباق نوروز يا روز نخست سال با نقطه اعتدال بهاري بوده استهاي ايراني و با تأك هاي ديرين گاهشماري ساختار بنيادين اين گاهشماري بر مبناي سنت

. ايرانيان براي دستيابي به تقويمي اعتدالي كه حداكثر دقت و انطباق با تقويم طبيعي را داشته باشد، دانست هاي بسيار ديرينه و پرسابقه توان نتيجه و محصول نهايي كوشش گاهشماري جاللي را ميهاي سوم تا پنجم هجري براي تثبيت نوروز در اعتدال بهـاري بـه هايي است كه در سده و ديگر سامانه » خراجي«، »فارسيه«، »معتضدي«هاي و اصالح شده گاهشماري هشماري، شكل نهايي اين گا

هاي گيري تقويم يزدگردي نيز به دليل فقدان كبيسه) يعني در اواخر سده پنجم(در آن زمان . اند هاي پيشين و پسين بوده اند و فاقد دقت كافي، و يا بدون قابليت محاسباتي نظري براي سال رفته كار مي گاهشماري . شده است يك ماه در هر صد و بيست سال، عمالً از قاعده محاسباتي خود خارج شده؛ در حاليكه در نظام اصلي خود نيز بدون دقت كافي بوده و تا يك ماه با تقويم طبيعي دچار اختالف مي

.تر از آن در جهان به وجود نيامده است هجري خورشيدي فعلي ايران نيز ادامه همان گاهشماري جاللي است و تاكنون دقيقيـا (الملك در شهر اصفهان جه نظام شاه سلجوقي و به احتمال تحت تأثير وزيرش خوا شده است، در زمان ملك ناميده مي » شاهي زيج ملك « و زيج پيوسته به آن كه فرايند تنظيم گاهشماري جاللي

بـه » ابن كوشك بيهقي«و » ميمون بن نجيب واسطي«، »محمد بن احمد معموري«، »ابوعباس لوكري«، »ابومظفر اسفزاري«شناسان مشهور آن زمان همچون و با شركت گروهي از تقويم ) شهر ري پرداخت، بطور مستقل در شهر مرو به محاسباتي اي به مطالعه در تقويم مي كه بنا به عاليق شخصي و غير حرفه ) دار مرو ار خزانه خدمتك(ن خازني اآغاز شد؛ در حاليكه عبدالرحم » عمر خيام «سرپرستي

.رسميت شناخته شده رفته و بمشهور است كه بخشي از محاسبات خازني از سوي اين گروه پذي. جداگانه پرداخت و نتيجه پژوهش خود و از جمله شيوه سنجش نوروز را براي گروه خيام فرستاد روز، بـا 166797التاريخين مبدأ تقويم جاللي با مبدأ هجري قمري فاصله بين . ميالدي ژولي 1079 خراجي و 468 يزدگردي، 448 هجري قمري، 471مبدأ تأسيس تقويم جاللي برابر است با سال

. روز است507497) سلوكي(اسكندري روز و با مبدأ 393813بدأ گاهشماري ميالدي ژولي روز، با م170933 روز، با مبدأ خراجي 163173مبدأ تقويم يزدگردي با نقطه اعتدال بهاري بر اساس تعريفي مشخص از طول سال متوسط اعتدالي، اصل ثابت و نهادين در گاهشماري جاللي و يكـي از » نوروز سلطاني / نوروز جاللي «تطبيق روز نخست اين تقويم يا

ناشـناس در ، نويـسنده »زيج ايلخـاني «، خواجه نصير طوسي در » شرح زيج جديد سلطاني«و » شرح سي فصل«بنا به گزارش عبدالعلي محمد بن حسن بيرجندي در . نيادگزاران آن بوده است اهداف ب ري دارد، بلكه طول هر فصل نيز به دليل كوشش براي انطباق روزهاي هر مـاه خورشـيدي بـا ، در اين گاهشماري نه تنها طول سال با تقويم طبيعي براب »بيك زيج الغ «بيك در و الغ » المنجمين ربيع«

در نتيجه مجموع روزهـاي . شوند هاي طبيعي برابري داشته و نقاط اعتدال و انقالبين درست در ابتداي هر فصل تقويم جاللي واقع مي هاي همزمان آن، با طول فصل مدت زمان توقف خورشيد در برج روز اسـت كـه كـامالً بـا تقـويم 89) زمستان(ماهه سوم روز و مجموع روزهاي سه 90) پاييز(ماهه سوم روز، مجموع روزهاي سه 93برابر با ) بهار و تابستان (هاي نخست و دوم سال ماه از سه هر يك

. شود ديده نميها نظير تقويم جاللي است كه در ديگر تقويم طبيعي برابري دارد و اين ويژگي بسيار مهم و بيبيك و مال مظفر گنابادي گفت كه نوروز جاللي يا سلطاني، روزي است كه خورشيد تـا زمـان توان بنا به تعريف كامل و كوتاه خواجه نصير طوسي، الغ در تعريف نوروز جاللي يا مبدأ آغاز سال نو مي

. النهار محل به نقطه اعتدال بهاري رسيده باشد عبور از نصف

17

هاي ايراني براي نامگذاري برابرهاي ماهي دوازده بـرج را به عنوان نقطه آغاز سالشماري برگزيد و از نام) ميالدي ژولي622 مارس سال 19(ام، روز اعتدال بهاريِ شش ماه پيش از هجرت گروه خي

. ساليانه بهره بردگيـري را بـه دسـت هاي گوناگوني از تعريف طول سـال و قاعـده كبيـسه روزه، منابع موجود شيوه366هاي ش سالگيري در گاهشماري جاللي براي افزودن كسر سال و گزين در زمينه نظام كبيسه

با يكديگر تفـاوت اي الدين شيرازي تا اندازه هاي پيشنهادي يا گزارشي خواجه نصير طوسي، عبدالرحمان خازني، حسن بن حسين شاهنشاه سمناني، عبدالعلي بيرجندي، ميرم چلبي وقطب شيوه. دهند ميهـاي بنيـادين ايـن به گمـان ايـن نگارنـده و بـا در نظـر داشـتن فـرض . هاي گاهشماري جاللي است، تأكيد دارند هاي خماسي كه يكي ديگر از مهمترين ويژگي اما همگي آنها بر وجود كبيسه . دارند

كبيسه در يك 683(گذشته و آينده، شيوه يكسان ذبيح بهروز و احمد بيرشك هر سال مفروض در حاسبات نظري براي ها با تقويم طبيعي و دارا بودن قابليت م گاهشماري در تطبيق طول سال و فصل .هاي جاللي و هجري خورشيدي است اي انتقادها، بهترين و كاراترين شيوه اجراي كبيسه رغم وجود پاره هب) ساله2820دوره

:دو يادداشت ديگرضريب مفروض اين مقدار، . گيرد را با دقتي معين در بر مي (y)هاي برجي كه همه تعداد روزهاي متوسط سال (x)م گاهشماري خورشيدي، عبارت است از يافتن تعداد بنياد محاسباتي در هر نظا -

. روز دانسته شده است242199/0در گاهشماري ايراني . شود، در محاسبات تقويمي نيز طول سال متوسط بكار گرفته مي شـود استفاده مي ) ساعت كامل 24(شبانروز، از زمان متوسط همانگونه كه در تقسيم . طول سال، مانند طول شبانروز متغير است -

طـول متغيـر سـال . ثانيـه 46 دقيقه و 48 ساعت و 5 روز و 365: گيري دارد كه در گاهشماري ايراني عبارت است از هر نظام گاهشماري خورشيدي، تعريفي خاص از طول متوسط سال و قاعده كبيسه گيـري آن هاي جهان تعريف نشده و اصوالً تقويم، محصول تعريف يك نظام گاهشماري از طول متوسط سال و شـيوه كبيـسه در هيچيك از گاهشماري ) رود آنگونه كه در تقويم رسمي ايران بكار مي (

.شده آن است گيري دقيق طول سال متوسط تعريف دازهطول متغير، كاربردي در تقويم ندارد و ارزش گاهشماري ايراني در ان. است

:براي آگاهي بيشتر بنگريد به .1380هاي فرهنگي، شماري ايراني، تهران، دفتر پژوهش اكرمي، موسي، گاه

.1331بهروز، ذبيح، تقويم و تاريخ در ايران، تهران، .1379بيرشك، احمد، گاهشماري ايراني، تهران، بنياد دانشنامه فارسي،

نظرهـا در از ايـشان بـراي انجـام چنـدين گفتگـو در زمينـه اخـتالف ( شخـصي ، وبگـاه نگاهي نو بـه گاهـشماري ايرانـي حيدري ماليري، محمد، ). ايراني سپاسگزارم گيري گاهشماري نظام كبيسه

.1316زاده، حسن، گاهشماري در ايران قديم، تهران، كتابخانه طهران، تقي .1375اريخ در ايران، چاپ دوم، تهران، اميركبير، عبدالهي، رضا، تاريخِ ت

.1384هاي ملي ايران باستان، همايي ها و گرد راهنماي زمان جشن رضا،آبادي، مرادي غياث .1386هاي ايراني، پنجاه گفتار در زمينه پژوهش- نوروزنامه رضا،آبادي، مرادي غياث

.1381نبئي، ابوالفضل، گاهشماري در تاريخ، تهران، سمت، Richards, E. G., Mapping Time- the Calendar and its History, Oxford, 1998. Youschkevitch, A. P. & Rosenfeld, B. A., al- Khayyami, Dictionary of Scientific Biography, VIII, 1973.