2 MARDI, ILS 19 DA NOVEMBER 2013

L’englais na tanscha betgOccurrenza a Ligiaun davart linguas e culturas

■ (gsc) «Emprender bein tudestg edandantamein engles gia en scola pri-mara»: Uschia tunass il pensum danoss uffants en scola tenor il com-mentari da l’emprima pagina en LaQuotidiana dals 14 da november. En ilchantun Tessin tuna quai sumeglianta-main: «Franzos da la terza a la settavla,tudestg davent da la settavla, englais da-vent da l’otgavla» (La Quotidiana dals11 d’october 2013). I crescha il squitschda lezs trais linguatgs sin il talian, linguauffiziala e da scola en l’entir chantun.«Coscienza Svizzera» (www.coscienza-svizzera.ch) arranscha dapi onns dietase debattas davart il futur dal talian «enfatscha a la penetraziun massiva da l’en-glais sco lingua da la globalisaziun». Erils pajais francofons e germanofons ba-dan lez trend, ma lur linguatgs èn pliferms ch’il talian. Il franzos è uffizial enFrantscha, en ina gronda part da l’Afri-ca a sid da la Sahara, tar l’ONU ed en

Canada. Il tudestg, cun sia forza econo-mica e culturala, dominescha enl’Europa centrala e schizunt en il Tiroldal sid, pia en ina pitschna part da l’Ita-lia. Il talian perencunter, renconuschìsco lingua da minoritad en lieus daCroazia e Slovenia, è bunamain svanì dalas anteriuras colonias (Eritrea, Etiopia,Libia, Rodos, Somalia) e vegn duvrà enCorsica mo sco idiom u «lingua corsa»;i s’enclegia che la flaivlezza economicada l’Italia indeblescha la posiziun dallinguatg. La proxima scuntrada da«Coscienza Svizzera» ha lieu sonda, ils23 da november da las 09.30 a las 12.30a Ligiaun en la salaTami da la Bibliotecachantunala cun il sustegn da l’Uffizi fe-deral da la cultura, dal Departamentchantunal d’educaziun, da la «Comuni-tà radiotelevisiva italofona» e dal Forumper il talian en Svizra. Il tema tuna: «Da-re valore di scambio alla propria linguanell’epoca delle globalizzazioni.»

«Scambio» pon ins translatar cun «ba-rat»; l’artitgel 70 da la constituziun fe-derala ha num per talian: «La Confede-razione e i Cantoni promuovono lacomprensione e gli scambi tra le comu-nità linguistiche.» L’emprim vegn insbeneventà da Gerardo Rigozzi, directurda la biblioteca, e Remigio Ratti, parsu-ra da «Coscienza Svizzera». Suenter inacurta introducziun dal linguist AlessioPetralli refereschan tschintg persunali-tads vaira differentas durant mintgamaiventg minutas.

Tschintg referats vaira differentsClaudio Giovanardi, docent da lingui-stica taliana (Universitad Roma Tre), hatschernì il titel: «L’italiano nel mondo staabbastanza bene.» El vul preschentar, da-vent da las 09.50, la derasaziun dal taliane mussar co ch’ins possia rinforzar sia en-conuschientscha. Ins po spetgar ch’el re-sguardia era la vasta emigraziun taliana

en il mund. A las 10.10 vegn ClaudioMarazzini, docent d’istorgia dal talian(Universitad dal Piemunt oriental), a re-ferir davart sias funcziuns dapi DanteAlighieri (1265–1321): «Duranttschientaners mo per communitgar sinaut livel, lura lingua naziunala per il pie-vel e la birocrazia, oz en la societad glo-bala.» A las 10.30 vegn il linguist RaffaeleSimone (Universitad RomaTre); el fa at-tent a la funcziun dal taliana sco «linguafranca di tanti immigrati» che duaja ancvegnir linguatg dals Talians. Suenter lapausa, a las 11.10, referescha il TessinaisMauro Dell’Ambrogio (Berna), secretarida stadi per furmaziun, perscrutaziun edinnovaziun, davart «las linguas en l’ad-ministraziun federala». El rapporta cheblers funcziunaris federals d’aut livel sap-pian bain talian, ma che quai na saja betgil cas sin livels pli bass, nua ch’ins discur-ria adina dapli englais. Il referent mane-gia che gist las minoritads duajan postu-

lar il diever general da lezza lingua percommunitgar, damai ch’ils quatter lin-guatgs naziunals sajan aduals en fatschaa l’englais. La surpraisa da l’occurrenzavegn ad esser il davos referat, quella dal’immunologa Maria Luisa Villa (Uni-versitad da Milaun), intitulà: «L’inglesebasta sempre meno»*. L’autura manegia:«Sch’il talian scientific vegn emblidà, pu-dess quai franar la perscrutaziun en Ita-lia, perquai che la scienza cumpiglia ipo-tesas ch’ins sto exprimer cun pleds. [Il fi-sicherWerner]Heisenberg scheva: ‘La fi-sica na represchenta betg la realitad, ma-bain nossamoda emaniera da la chapir.’»Maria Luisa Villa prevesa «in bun futurper il talian en la gronda famiglia dals lin-guatgs neolatins». Tgi che sa talian – urumantsch – chapescha pli tgunsch fran-zos, portugais, spagnol e perfin rumen.

* Bibliografia: Maria Luisa Villa, L’inglese nonbasta. Turin (Mondadori Bruno) 2013.

Structuras cumpetitivasen il turissem grischun

La nova broschura davart la refurma dal turissem grischun 2006–2013 è cum■ (cc) Il project da refurma dal turis-sem ch’è vegnì lantschà l’onn 2006 eche sa cloma «Structuras cumpetiti-vas e repartiziun da las incumbensasen il turissem grischun» termineschala fin da l’onn 2013. Sin la fin da la refur-ma dal turissem ha l’Uffizi per economiae turissemdalGrischun publitgà ina bro-schura d’infurmaziun. Quella tracta larefurma a partir da l’onn 2006 fin l’onn2013. Ella illustrescha ils aspects centralsdal project cumplessiv e dat ina survistagenerala da las novas structuras da desti-naziun e da las sfidas che ston vegnirschliadas sco er ina perspectiva sin ilsonns proxims.

Dapi il cumenzament dal project darefurma «Structuras cumpetitivas e re-partiziun da las incumbensas en il turis-sem grischun» l’onn 2006 èsi capità bleren il turissem grischun. La finamira da larefurma è stada quella d’amplifitgar lacumpetitivitad dal turissem tras novasstructuras e tras la repartiziun correspun-denta da las incumbensas. Mesiras ac-cumpagnantas han cumplettà il projecten blers reguards. En ina broschura d’in-furmaziun finala vegni mussà tge che larefurma ha cuntanschì durant ils ultimsotg onns. La broschura dat ina survistadavart la furmaziun da las destinaziunsen las singulas valladas dal chantun scoer davart lasmesiras accumpagnantas. Labroschura cumpiglia 52 paginas e vegnrepartida als circuls politics ed econo-

mics turisticamain interessads sco er a tutlas organisaziuns turisticas en il chantunGrischun. La refurma cumplessiva dalturissem ha pudì vegnir realisada cunsuccess durant ils ultims onns er perquaiche tut ils partenaris participads al pro-ject han lavurà cuminaivlamain per du-magnar las sfidas.

Realisà cun successla refurma da las structuras

En connex cun la refurma dal turissemèn vegnidas schliadas en il chantun lasstructuras ch’eran sa furmadas durantonns ed ins ha chattà novas furmas percollavurar e per repartir las incumbensas.Il turissem grischun è oz bler pli cumpe-titiv – e las incumbensas tranter ils sin-guls acturs èn repartidas enmoda bler pliclera. Da las 92 organisaziuns turisticasda quella giada ch’eran per il pli localasèn resultadas quatter organisaziuns per lagestiun da destinaziuns (OGD) e plirasorganisaziuns turisticas regiunalas(OTReg). La bilantscha da la refurma dalas structuras per il turissem grischunch’il chantun ha obtegnì ensemen cuntut ils acturs impurtants da la branschadurant ils onns 2006 fin 2013 è positiva:In aut grad da professiunalisaziun è vegnìcuntanschì areguard la direcziun da lasdestinaziuns, areguard lur commerziali-saziun ed areguard la concepziun da lurpurschidas. La nova regulaziun da la fi-nanziaziun dal turissem n’ha betg pudì

vegnir realisada perquaichantunala davart il turissrefusada a l’urna. Las novasdestinaziun ston pia vegnvinavant cun agid da leschlas davart il turissem. Laston ussa chattar atgnas solrantir la coordinaziun da lsas e la finanziaziun dal tudestinaziuns.

Meglierà las premper dapli cumpetit

L’Universitad da Berna, scdependenta che vegn d’ordlisà la refurma dal turissemha giuditgà il concept, il prsultat. Ultra da quai ha l’USon Gagl (HSG) examinàinternaziunals per il turissUssa hai numda svilupparrissem dal Grischun. Il nocooperaziun en il turiss2014–2021 che vegn tracgrond en la sessiun da deprevesa in stausch d’innovmunicaziun a las medias2013).

La broschura sco er auters docupon vegnir chargiads giu da l’inwww.awt.gr.ch, rubrica «ThemBündner Tourismusreform 2006–empustads directamain e gratufizi per economia e turissem, Gr7001 Cuira (telefon 081 257 23 42e-mail info@awt.gr.ch)

La bro«Strupetitiziun dbensasem gina surala dziun e

La mort a Dallase sias consequenzas

■ Avant 50 onns, ils 22 da november1963 ha gì lieu l’attentat sin John F.Kennedy a Dallas. In attentat che haschoccà las perditgas sin las vias daDallas, ils Stadis Unids da l’America etut il mund, perquai che las camerashan filmà la fatscha surrienta da l’em-prim president da pop e suenter ils de-tagls sanguinus da sia mort. La naziunamericana n’ha mai propi «magunà»quest attentat. Quai mussa l’obsessiunperduranta cun quest terribel eveni-ment, las speculaziuns sco l’istorgia fissstada in’autra sche JFK avess survivì l’at-tentat e natiralmain las miriadas da teo-rias ch’emprovan d’explitgar l’attentat.Igl era fitg difficil d’acceptar che presi-dent Kennedy, l’um il pli pussent en ilmund dal vest, pudess vegnir assassinàentaifer mo in pèr secundas d’in fanati-cher sco Harvey Oswald. L’omicidi hatransfurmà ils StadisUnids,ma l’omicidiha era transfurmà il servetsch che ha l’o-bligaziun da proteger la vita dal president– il servetsch secret dals Stadis Unids dal’America.

Sch’ins vesa ozendi ils maletgs daKennedy, sia «first lady» Jacky ed il gu-vernatur da Texas e sia dunna en ilgrond auto cabriolet, alura para quaiplitost in zic naïv e nunprudent. Clerch’il servetsch secret è vegnì confruntàcun gronda critica. Nagin dals agentsavess gì l’idea da controllar ils bajetgslung la ruta da l’auto cun il president.Il servetsch secret na veva stabilì naginacollavuraziun cun la polizia a Dallas eder avant lieu cun mo 28 persunas. In ul-teriur problem era che Kennedy sa cum-

purtava betg sco ils presidents avant el.El aveva fitg gugent contacts persunalscun il pievel e sa rendeva gugent en ful-las per dar il maun a l’American ed al’Americana.

Suenter l’attentat ha il servetsch secretimmediatamain midà tschertas directi-vas. Natiralmain eran davent da qua laslimusinas cabriolet strictamain scuman-dadas. L’agent Brian Leary, che ha lafuncziun da pledader da medias per ilservetsch secret, ha ditg en in’intervistasin CNN che sia firma saja sa sviluppadaensemen cun il svilup dal privel. Dispo-niva il survetsch ils 1963 anc d’in budgetda 5,5 milliuns dollars era la summa cre-schida cuntinuantamain sin 1,6 milliar-das l’onn passà.

Obama vegn conduì en ina limusinach’è armada e cuirassada en tala manierach’ella vegn titulada «the Beast» – la be-stia. Tgi che vul s’avischinar a presidentObama sto ir tras in detectur da metal epresumablamain vegn era sia vita «radio-grafada» da radent avant ch’el mo poavair la speranza da vesair il president acurta distanza.

L’attentat ha pia fullà via a la tendenzad’acceptar la pussanza dals servetschs se-crets da sfuignar en nossas vitas privatasper pudair proteger il mund e ses cuman-dants e presidents d’acts terroristics. Tgisa sch’ils scandals da spiunascha da laNSA midan insatge vi da noss’acceptan-za da la violaziun da la sfera privata perproteger il bain dal stadi e sch’ils ser-vetschs secrets han da sa sviluppar enavos50 onns suenter Dallas?

Andrea L. Rassel, Kreuzlingen

Avant 50 onns ha gì lieu l’attentat sin John F. Kennedy a Dallas. KEYSTONE