T.C.

FIRAT ÜN�VERS�TES�

SOSYAL B�L�MLER ENST�TÜSÜ

TÜRK D�L� VE EDEB�YATI ANA B�L�M DALI

PEYAM� SAFA’NIN “YALNIZIZ” ROMANINDA

SÖZ D�Z�M�

YÜKSEK L�SANS TEZ�

DANI�MAN HAZIRLAYAN

Doç. Dr. Ahat ÜSTÜNER Ferdi GÜZEL

ELAZI�-2007

T.C.

FIRAT ÜN�VERS�TES�

SOSYAL B�L�MLER ENST�TÜSÜ

TÜRK D�L� VE EDEB�YATI ANA B�L�M DALI

PEYAM� SAFA’NIN “YALNIZIZ” ROMANINDA SÖZ D�Z�M�

YÜKSEK L�SANS TEZ�

Bu tez 02 / 03 / 2007 tarihinde a�a��daki jüri taraf�ndan oy birli�i / oy çoklu�u ile

kabul edilmi�tir.

Dan��man Üye Üye

Doç. Dr. Ahat ÜSTÜNER Prof. Dr. Ahmet BURAN Yrd. Doç. Dr. Ercan ALKAYA

Bu tezin kabulü, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yönetim Kurulu’nun ....... / ....... / .......

tarih ve ......................... say�l� karar�yla onaylanm��t�r.

I

ÖZET

Yüksek Lisans Tezi

Peyami Safa’n�n “Yaln�z�z” Roman�nda Söz Dizimi

Ferdi GÜZEL

F�rat ÜniversitesiSosyal Bilimler Enstitüsü

Türk Dili ve Edebiyat� Ana Bilim Dal�

2007, sayfa : X + 120

Bu çal��mada edebiyat�m�z�n en önemli yazarlar�ndan biri olan Peyami Safa’n�n“Yaln�z�z” isimli roman�ndan 40 sayfa söz dizimi yönünden incelenmi�tir. Amac�m�z sözdizimi çal��malar�na katk�da bulunmak ve bu eserden hareketle Peyami Safa’n�n dili nas�lkulland���n� tespit edip üslûbu ile ilgili birtak�m bilgilere ula�makt�r.

Yapt���m�z incelemeden �u sonuçlar� elde ettik:1. Eserin farkl� yerlerinden seçti�imiz k�rk sayfada 952 cümle tespit ettik. Tespit

etti�imiz cümleleri yap�s�na göre inceledik. Bu cümlelerin 633’ü basit, 17’si �artl�birle�ik, 31’i iç içe birle�ik, 96’s� s�ral�, 85’i ba�l�, 89’u kesik cümledir. Basit cümleler% 66.49 ile en fazla kullan�lan cümledir. Di�er cümlelerin oran� �öyledir: s�ral� cümleler% 10.08, kesik cümleler % 9.35, ba�l� cümleler % 8.93, iç içe birle�ik cümleler % 3.26,�artl� birle�ik cümleler % 1.79

2. Basit ve birle�ik cümleleri yükleminin yerine, yükleminin türüne ve anlam�nagöre inceledik. Toplam� 681 olan bu cümlelerin oranlar� �öyledir:

Yükleminin yerine göre cümleler: kurall� cümle % 88.11, devrik cümle % 11.89Yükleminin türüne göre cümleler: isim cümlesi % 26.87, fiil cümlesi % 73.13Anlam�na göre cümleler: olumlu cümle %74.89, olumsuz cümle % 15.27, soru

cümlesi % 9.843. �nceledi�imiz k�rk sayfada 3077 kelime grubu tespit ettik. Kelime gruplar�n�n

üçte birinden fazlas�n� s�fat tamlamalar� olu�turmaktad�r. S�fat tamlamas�n�n oran�% 36.20’dir. S�fat tamlamas�n� % 22.32 ile isim tamlamas�, % 10.33 ile birle�ik fiil,% 8.68 ile edat gurubu takip etmektedir.

4. Yazar�n ço�unlukla k�sa cümleler kulland��� görülmektedir. Basit ve birle�ikcümleler üzerinde yapt���m�z kelime say�s� incelemesine göre cümlelerin % 12.19’u ikikelimeden, % 14.80’i üç kelimeden, % 14.54’ü dört kelimeden, % 11.16’s� be�kelimeden , % 9.10’u alt� kelimeden olu�maktad�r.

Elde edilen verilerin yorumlanmas�yla Peyami Safa’n�n cümle kurmakta ve dilimuhtevaya göre kullanmakta çok usta oldu�u, tasvire önem verdi�i sonucuna ula��ld�.

Anahtar Kelimeler: Peyami Safa, Yaln�z�z, cümle, kelime grubu, tasvir

II

ABSTRACT

Master Thesis

The Syntax �n The Novel “Yaln�z�z” Of Peyami Safa

Ferdi GÜZEL

F�rat UniversityThe �nstitute Of Social Sciences

Turkish Language And Literature Department

2007, page: X + 120

In this work, 40 pages that are chose from one of the most important author of ourliterature, Peyami Safa’s novel named “Yaln�z�z”, are examined in point of syntax. Ouraim is to contribute to syntax works and to determine how Peyami Safa uses the languageand to reach some informations about his style by using this work.

We got these results from the examination we did:1.We determined 952 sentences from 40 pages that we chose from different parts

of the work. We examined the sentences that we determined, according to theirstructures. 633 of these sentences are simple clauses, 17 of these are conditional clauses,31 of these are independent clauses, 96 of these are coordinete sentences, 85 of these aredependent clauses, 89 of these are uncompleted clauses. The most used sentence issimple sentence with % 66.49. The proportion of others are like this: coordinetesentences % 10.08, uncompleted clauses % 9.35, dependent clauses % 8.93, independentclauses % 3.26, conditional clauses % 1.79.

2. We examined simple and complex sentences according to predicate’s place,predicate’s type and predicate’s meaning. The proportion of these sentences, 681 in total,are like this:

Sentences according to predicate’s place: rugular sentences % 88.11, invertedsentences % 11.89

Sentences according to predicate’s type: noun clauses % 26.87, verbal clauses %73.13

Sentences according to predicate’s meaning: positive sentences %74.89, negativesentences % 15.27, guestion sentences % 9.84

3. We determined 3077 word groups in 40 pages that we examined. Adjectivephrases form more than one third of the word proups. The proportion adjective phrasesare % 36.20. The proportion of noun phrases are % 22.32, verbal compounds are %10.33,preposition groups are % 8.64.

4. �t is seen that the author used short sentences mostly. According the wordnumber examination on simple and complex sentences, %12.19 of sentences are formedof two words, % 14.80 of them are formed of three words, % 14.54 of them are formed offour words, % 11.16 of them are formed of five words, % 9.10 of them are formed of sixwords.

As the gotten datums are interpreted, it is reached that Peyami Safa is very skilledat making sentences and using language according to contents and gives importance todescription.

KeyWords: Peyami Safa, Yaln�z�z, sentence, word group , description

III

��NDEK�LER

ÖZET…………………………………………………………………………………... ISUMMARY……………………………………………………………………………. II�Ç�NDEK�LER………………………………………………………………………… IIIÖN SÖZ………………………………………………………………………………... IXKISALTMALAR ………………………………………………………………………. XG�R��…………………………………………………………………………………... 1YAZAR VE ESER HAKKINDA……………………………………………………… 31.PEYAM� SAFA ………………………………………………………………….. 3a.Hayat� …………………………………………………………………………... 3b.Edebi �ahsiyeti …………………………………………………………………. 3c.Eserleri …………………………………………………………………………. 82.YALNIZIZ……………………………………………………………………….. 9

B�R�NC� BÖLÜMKEL�ME GRUPLARI………………………………………………………………... 15I.TEKRAR GRUBU…………………………………………………………………. 191. TEKRAR GRUBUNUN TÜRLER�……………………………………………. 19a. Aynen Tekrarlar………………………………………………………………. 19b. Z�t Anlaml� Tekrarlar…………………………………………………………. 20c. Yak�n Anlaml� Tekrarlar ……………………………………………………… 202. CÜMLEDEK� GÖREV�YÖNÜNDEN TEKRAR GRUBU…………………... 20a. Tekrar Grubunun Zarf Tümleci Olarak Görev Yapmas�……………………… 20b. Tekrar Grubunun Yüklem Olarak Görev Yapmas�…………………………… 203.TEKRAR GRUBUNUN KEL�ME GRUPLARI �Ç�NDEK� DURUMU ………. 21a. Tekrar Grubunun S�fat Tamlamas�nda S�fat Unsuru Olarak Görev Yapmas�… 21b. Tekrar Grubunun Birle�ik Fiilin �sim Unsuru Olarak Görev Yapmas�………. 21

II.BA�LAMA GRUBU……………………………………………………………… 211.CÜMLEDEK� GÖREV�YÖNÜNDEN BA�LAMA GRUBU………………… 21a. Ba�lama Grubunun Özne Olarak Görev Yapmas� …………………………… 21b. Ba�lama Grubunun Yüklem Olarak Görev Yapmas�……………………... 21c. Ba�lama Grubunun Nesne Olarak Görev Yapmas�………………………….. 22ç. Ba�lama Grubunun Dolayl� Tümleç Olarak Görev Yapmas�………………... 22d. Ba�lama Grubunun Zarf Tümleci Olarak Görev Yapmas�……………….. 222. BA�LAMA GRUBUNUN KEL�ME GRUPLARI �Ç�NDEK� DURUMU…... 22a. Ba�lama Grubunun �sim Tamlamas�nda Tamlayan Olarak Görev Yapmas� …. 22b. Ba�lama Grubunun �sim Tamlamas�nda Tamlanan Olarak Görev Yapmas�…. 23c. Ba�lama Grubunun S�fat Tamlamas�nda Tamlayan Olarak Görev Yapmas� ... 23ç. Ba�lama Grubunun Edat Gruplar�nda �sim Unsuru Olarak Görev Yapmas� ... 23

III. SIFAT TAMLAMASI…………………………………………………………… 231. KURULU�U YÖNÜNDEN SIFAT TAMLAMALARI ……………………….. 24a. Tamlayan� Tek Kelime Olan S�fat Tamlamalar�……………………………… 24aa. Tamlayan� Niteleme S�fat� Olan S�fat Tamlamalar� ……………………… 24ab. Tamlayan� Belirtme S�fat� Olan S�fat Tamlamalar�……………………… 24

b. Tamlayan� Kelime Grubu Olan S�fat Tamlamalar�…………………………... 25ba. Tamlayan� �kileme Grubu Olan S�fat Tamlamalar� ………………………. 25bb. Tamlayan� S�fat-Fiil Grubu Olan S�fat Tamlamalar�…………………….. 25bc. Tamlayan� Edat Grubu Olan S�fat Tamlamalar�…………………………... 26

IV

bç. Tamlayan� K�saltma Grubu Olan S�fat Tamlamalar�…………………….. 26bd. Tamlayan� Say� Grubu Olan S�fat Tamlamalar�………………………….. 26be. Tamlayan� Ba�lama Grubu Olan S�fat Tamlamalar� …………………….. 26bf. Tamlayan� �sim Tamlamas� Olan S�fat Tamlamalar�……………………... 27

2. CÜMLEDEK� GÖREV�YÖNÜNDEN SIFAT TAMLAMASI……………….. 27a. S�fat Tamlamas�n�n Özne Olarak Görev Yapmas� ……………………………. 27b. S�fat Tamlamas�n�n Yüklem Olarak Görev Yapmas� ………………………… 27c. S�fat Tamlamas�n�n Nesne Olarak Görev Yapmas�…………………………... 27ç. S�fat Tamlamas�n�n Yer Tamlay�c�s� Olarak Görev Yapmas�………………… 28d. S�fat Tamlamas�n�n Zarf Tümleci Olarak Görev Yapmas� …………………… 283. SIFAT TAMLAMASININ KEL�ME GRUPLARI �Ç�NDEK�DURUMU ……. 28a. S�fat Tamlamas�n�n �sim Tamlamas�nda Tamlayan Olarak Görev Yapmas� …. 28b. S�fat Tamlamas�n�n �sim Tamlamas�nda Tamlanan Olarak Görev Yapmas�…. 28c. S�fat Tamlamas�n�n �sim Tamlamas�nda Hem Tamlayan Hem de TamlananOlarak Görev Yapmas� ………………………………………………………… 29ç. S�fat Tamlamas�n�n Edat Grubunun �sim Unsuru Olarak Görev Yapmas� …... 29d. S�fat Tamlamas�n�n Ba�ka S�fat Tamlamalar�nda S�fat Unsuru Olarak GörevYapmas�………………………………………………………………………... 29e. S�fat Tamlamas�n�n Ba�ka S�fat Tamlamalar�nda �sim Unsuru Olarak GörevYapmas�………………………………………………………………………... 29f. S�fat Tamlamas�n�n Birle�ik Fiilin �sim Unsuru Olarak Görev Yapmas� ……. 30

IV. �S�M TAMLAMASI …………………………………………………... 301. KURULU�U YÖNÜNDEN �S�M TAMLAMALARI …………………………. 30a. Unsurlar� Tek Kelimeden Olu�an �sim Tamlamalar�…………………………. 30aa. Belirtili �sim Tamlamas�………………………………………………….. 30ab. Belirtisiz �sim Tamlamas�………………………………………………... 31

b. Unsurlar�ndan Biri veya �kisi Kelime Grubu �eklinde Olan �simTamlamalar� ……………………………………………………………………. 31

2. CÜMLEDEK� GÖREV�YÖNÜNDEN �S�M TAMLAMASI…………………. 32a. �sim Tamlamas�n�n Özne Olarak Görev Yapmas�……………………………. 32b. �sim Tamlamas�n�n Yüklem Olarak Görev Yapmas� …………………………. 32c. �sim Tamlamas�n�n Nesne Olarak Görev Yapmas�…………………………… 33ç. �sim Tamlamas�n�n Yer Tamlay�c�s� Olarak Görev Yapmas� ………………… 33d. �sim Tamlamas�n�n Zarf Tümleci Olarak Görev Yapmas�…………………… 333. �S�M TAMLAMASININ KEL�ME GRUPLARI �Ç�NDEK� DURUMU……... 33a. �sim Tamlamas�n�n S�fat Tamlamalar�nda S�fat Unsuru Olarak GörevYapmas�………………………………………………………………………... 33b. �sim Tamlamas�n�n Di�er �sim Tamlamalar�nda Tamlayan veya TamlananOlarak Görev Yapmas� ………………………………………………………… 34c. �sim Tamlamas�n�n Birle�ik Fiilin �sim Unsuru Olarak Görev Yapmas� ……. 34ç. �sim Tamlamas�n�n Edat Grubunun �sim Unsuru Olarak Görev Yapmas�…... 34

V. B�RLE��K F��L…………………………………………………………………... 341. B�RLE��K F��L�N TÜRLER�………………………………………………….. 35a. �sim + Yard�mc� Fiil Kurulu�undaki Birle�ik Fiiller …………………………. 35b. Fiil + Yard�mc� Fiil Kurulu�undaki Birle�ik Fiiller …………………………... 36c. Anlamca Kayna�m�� Birle�ik Fiiller 36

VI. UNVAN GRUBU………………………………………………………………... 37VII. SAYI GRUBU…………………………………………………………………... 371. CÜMLEDEK� GÖREV�YÖNÜNDEN SAYI GRUBU……………………….. 37a. Say� Grubunun Yüklem Olarak Görev Yapmas�……………………………… 37

V

2. SAYI GRUBUNUN KEL�ME GRUPLARI �Ç�NDEK� DURUMU…………... 37a. Say� Grubunun S�fat Tamlamalar�nda S�fat Unsuru Olarak Görev Yapmas�… 37

VIII. EDAT GRUBU………………………………………………………………… 381. EDAT GRUBU TE�K�L EDEN EDATLAR…………………………………... 38a. “Gibi” �le Kurulan Edat Grubu……………………………………………….. 38b. “Evvel” �le Kurulan Edat Grubu ……………………………………………… 38c. “Sonra” �le Kurulan Edat Grubu ……………………………………………… 38ç. “�çin” �le Kurulan Edat Grubu ………………………………………………... 39d. “�le” �le Kurulan Edat Grubu…………………………………………………. 39e. “Kadar” �le Kurulan Edat Grubu……………………………………………… 40f . “Beri” �le Kurulan Edat Grubu……………………………………………….. 40g. “Do�ru” �le Kurulan Edat Grubu……………………………………………... 40�. “Ba�ka” �le Kurulan Edat Grubu ……………………………………………... 40h. Di�er Edatlarla Kurulan Edat Gruplar�……………………………………….. 412. CÜMLEDEK� GÖREV�YÖNÜNDEN EDAT GRUBU………………………. 41a. Edat Grubunun Yüklem Olarak Görev Yapmas� ……………………………... 41b. Edat Grubunun Zarf Tümleci Olarak Görev Yapmas�………………………... 413. EDAT GRUBUNUN KEL�ME GRUPLARI �Ç�NDEK� DURUMU………….. 42a. Edat Grubunun S�fat Tamlamalar�nda S�fat Unsuru Olarak Görev Yapmas�… 42b. Edat Grubunun Birle�ik Fiilin �sim Unsuru Olarak Görev Yapmas�……….. 42

IX. KISALTMA GRUPLARI………………………………………………………… 42A. �SNAT GRUBU………………………………………………………………….. 421. CÜMLEDEK� GÖREV�YÖNÜNDEN �SNAT GRUBU ……………………… 43a. �snat Grubunun Zarf Tümleci Olarak Görev Yapmas� ………………………... 432. �SNAT GRUBUNUN KEL�ME GRUPLARI �Ç�NDEK�DURUMU …………. 43a. �snat Grubunun S�fat Tamlamalar�nda S�fat Unsuru Olarak Görev Yapmas�… 43

B.YAKLA�MA GRUBU…………………………………………………………... 431. YAKLA�MA GRUBUNUN KEL�ME GRUPLARI �Ç�NDEK� DURUMU ….. 43a.Yakla�ma Grubunun S�fat Tamlamalar�nda S�fat Unsuru Olarak GörevYapmas�………………………………………………………………………...

43

C. BULUNMA GRUBU…………………………………………………………….. 441. CÜMLEDEK� GÖREV�YÖNÜNDEN BULUNMA GRUBU ………………... 44a. Bulunma Grubunun Zarf Tümleci Olarak Görev Yapmas�…………………… 44

Ç. UZAKLA�MA GRUBU …………………………………………………………. 441. CÜMLEDEK� GÖREV�YÖNÜNDEN UZAKLA�MA GRUBU…………….. 44a. Uzakla�ma Grubunun Zarf Tümleci Olarak Görev Yapmas� …………………. 44b. Uzakla�ma Grubunun Yüklem Olarak Görev Yapmas�………………………. 442. UZAKLA�MA GRUBUNUN KEL�ME GRUPLARI �Ç�NDEK� DURUMU ... 44a. Uzakla�ma Grubunun S�fat Tamlamalar�nda S�fat Unsuru Olarak GörevYapmas�………………………………………………………………………... 44

D. DE����K �EK�LLERDE KURULAN KISALTMA GRUPLARI ……… 45X. B�RLE��K �S�M…………………………………………………………………... 451. B�RLE��K �SM�N KEL�ME GRUPLARI �Ç�NDEK� DURUMU …………….. 45a. Birle�ik �smin Ba�lama Gruplar�nda �sim Unsuru Olarak Görev Yapmas� ....... 45b. Birle�ik �smin �sim Tamlamalar�nda Tamlayan Olarak Görev Yapmas�…….. 46c. Birle�ik �smin Edat Gruplar�nda �sim Unsuru Olarak Görev Yapmas�……….. 46ç. Birle�ik �smin S�fat Tamlamalar�nda Tamlanan Olarak Görev Yapmas� ……. 46

XI. �S�M-F��L GRUBU………………………………………………………………. 461. CÜMLEDEK� GÖREV�YÖNÜNDEN �S�M-F��L GRUBU ………………….. 46a. �sim-Fiil Grubunun Özne Olarak Görev Yapmas�……………………………. 46

VI

b. �sim-Fiil Grubunun Yüklem Olarak Görev Yapmas�………………………… 46c. �sim-Fiil Grubunun Nesne Olarak Görev Yapmas� …………………………… 46ç. �sim-Fiil Grubunun Yer Tamlay�c�s� Olarak Görev Yapmas�………………… 462. �S�M-F��L GRUBUNUN KEL�ME GRUPLARI �Ç�NDEK� DURUMU ……... 47a. �sim-Fiil Grubunun �sim Tamlamalar�nda Tamlanan Olarak Görev Yapmas� . 47b. �sim-Fiil Grubunun �sim Tamlamalar�nda Tamlayan Olarak Görev Yapmas� . 47c. �sim-Fiil Grubunun Edat Grubunda �sim Unsuru Olarak Görev Yapmas�…... 47ç. �sim-Fiil Grubunun Ba�lama Grubunda �sim Unsuru Olarak Görev Yapmas� 47

XII. SIFAT-F��L GRUBU……………………………………………………………. 471. CÜMLEDEK� GÖREV�YÖNÜNDEN SIFAT-F��L GRUBU ………………… 48a. S�fat-Fiil Grubunun Özne Olarak Görev Yapmas�……………………………. 48b. S�fat-Fiil Grubunun Yüklem Olarak Görev Yapmas� ………………………… 48c. S�fat-Fiil Grubunun Nesne Olarak Görev Yapmas�…………………………... 48ç. S�fat-Fiil Grubunun Yer Tamlay�c�s� Olarak Görev Yapmas� ………………... 482. SIFAT-F��L GRUBUNUN KEL�ME GRUPLARI �Ç�NDEK�DURUMU ……. 48a. S�fat-Fiil Grubunun S�fat Tamlamalar�nda S�fat Unsuru Olarak GörevYapmas�………………………………………………………………………... 48

XIII. ZARF-F��L GRUBU …………………………………………………………… 491. ZARF-F��L GRUBU TE�K�L EDEN EKLER ………………………………… 49a. “-ken” Eki ……………………………………………………………………... 49b. “-ArAK” Eki …………………………………………………………………. 49c. “-IncA” Eki …………………………………………………………………… 50ç. “-Ip/-Up” Eki ………………………………………………………... 50d “- mAdAn” Eki ………………………………………………………………. 50e. “-dIkçA/-dUkçA ” Eki ………………………………………………. 50

�K�NC� BÖLÜMCÜMLE………………………………………………………………………………... 51CÜMELELER�N YAPILARINA GÖRE SINIFLANDIRILMASI …………………… 52

1. BAS�T CÜMLE ………………………………………………………………. 522. B�RLE��K CÜMLE …………………………………………………………….. 52a. Giri�ik Cümle …………………………………………………………………. 54b. Ki’ li Cümle…………………………………………………………………… 55c. �ç içe Birle�ik Cümle ………………………………………………………….. 56ç. �artl� Birle�ik Cümle …………………………………………………………... 563. SIRALI VE BA�LI CÜMLELER……………………………………………… 574. FARKLI CÜMLE TÜRLER�…………………………………………………... 60

I. CÜMLEÇE��TLER�……………………………………………………………….. 61A. YAPILARINA GÖRE CÜMLELER…………………………………………….. 611. BAS�T CÜMLELER ……………………………………………………………. 62a. Basit �sim Cümleleri …………………………………………………………... 62b. Basit Fiil Cümleleri …………………………………………………………… 622. B�RLE��K CÜMLELER……………………………………………………….. 63a. �artl� Birle�ik Cümle ……………………………………………….................. 63b. �ç �çe Birle�ik Cümle…………………………………………………………. 643. BA�LI CÜMLELER …………………………………………………………… 65a. Ki’ li Ba�l� Cümleler ………………………………………………………….. 65b. “Ve” Ba�lac�yla Kurulan Cümleler ………………………………………….. 65c. Di�er Ba�laçlarla Kurulan Cümleler …………………………………………. 66

VII

4. SIRALI CÜMLELER ………………………………………………………….. 675. KES�K CÜMLELER…………………………………………………………… 67B. YÜKLEM�N�N TÜRÜNE GÖRE CÜMLELER ………………………………... 691. �S�M CÜMLELER�…………………………………………………………….. 69a. Yüklemi Tek Kelime + Ek-Fiil �eklinde Olanlar …………………………….. 69b. Yüklemi Kelime Grubu + Ek-Fiil �eklinde Olanlar ………………………….. 692. F��L CÜMLELER�……………………………………………………………... 69a. Yüklemi Basit Kipli Olan Fiil Cümleleri……………………………………... 70b. Yüklemi Birle�ik Kipli Olan Fiil Cümleleri ………………………………….. 70

C. YÜKLEM�N�N YER�NE GÖRE CÜMLELER ………………………………… 701. KURALLI CÜMLELER………………………………………………………... 702. DEVR�K CÜMLELER …………………………………………………………. 71Ç. ANLAMINA GÖRE CÜMLELER………………………………………………. 711. OLUMLU CÜMLELER ………………………………………………………... 712. OLUMSUZ CÜMLELER………………………………………………………. 72a. Olumsuz �sim Cümleleri ……………………………………………………… 72b. Olumsuz Fiil Cümleleri ………………………………………………………. 733. SORU CÜMLELER�…………………………………………………………… 73a. Soru Ekiyle Kurulan Soru Cümleleri …………………………………………. 73b. Soru Kelimeleriyle Kurulan Soru Cümleleri …………………………………. 73

II. CÜMLEN�N UNSURLARI………………………………………………………... 74A. YÜKLEM………………………………………………………………………... 741. Fiil Cümlelerinde Yüklem ……………………………………………………… 74a. Basit Kipli Fiillerin Yüklem Olmas�………………………………………….. 74b. Birle�ik Kipli Fiillerin Yüklem Olmas�………………………………………. 75c. �sim + Yard�mc� Fiil Kurulu�undaki Birle�ik Fiillerin Yüklem Olmas�……… 75ç. Fiil + Yard�mc� Fiil Kurulu�undaki Birle�ik Fiillerin Yüklem Olmas� ………. 76d. Anlamca Kayna�m�� Birle�ik Fiillerin Yüklem Olmas�……………………… 762. �sim Cümlelerinde Yüklem …………………………………………………….. 76a. Yüklemi Tek Kelime Olan �sim Cümleleri …………………………………… 77b. Yüklemi Kelime Grubu Olan �sim Cümleleri ………………………………… 77ba. S�fat Tamlamas�n�n Yüklem Olarak Görev Yapmas� ………………… 77bb. Tekrar Grubunun Yüklem Olarak Olarak Görev Yapmas�……………... 77bc. Ba�lama Grubunun Yüklem Olarak Görev Yapmas�…………………. 77bç. �sim Tamlamas�n�n Yüklem Olarak Görev Yapmas�…………………….. 77bd. Say� Grubunun Yüklem Olarak Görev Yapmas�………………………… 78be. Edat Grubunun Yüklem Olarak Görev Yapmas� ……………………… 78bf. �sim-Fiil Grubunun Yüklem Olarak Görev Yapmas�…………………….. 78bg. S�fat-Fiil Grubunun Yüklem Olarak Görev Yapmas�……………………. 78

B.ÖZNE……………………………………………………………………………... 781. Öznesi Tek Kelime Olan Cümleler……………………………………………… 782. Kelime Gruplar�ndan Olu�an Özneler ………………………………………….. 79a. Ba�lama Grubunun Özne Olarak Görev Yapmas� …………………………… 79b. S�fat Tamlamas�n�n Özne Olarak Görev Yapmas�……………………………. 79c. �sim Tamlamas�n�n Özne Olarak Görev Yapmas�……………………………. 79ç. �sim-Fiil Grubunun Özne Olarak Görev Yapmas�……………………………. 80d. S�fat-Fiil Grubunun Özne Olarak Görev Yapmas�…………………………… 80

C. NESNE…………………………………………………………………………… 801. Nesne Türleri ……………………………………………………………………. 80a. Belirtisiz Nesne ……………………………………………………………….. 80

VIII

b. Belirtili Nesne ………………………………………………………………… 802. Kelime Gruplar�ndan Olu�an Nesneler…………………………………………. 81a. Ba�lama Grubunun Nesne Olarak Görev Yapmas� …………………………. 81b. S�fat Tamlamas�n�n Nesne Olarak Görev Yapmas�…………………………... 81c. �sim Tamlamas�n�n Nesne Olarak Görev Yapmas�…………………………… 81ç. �sim-Fiil Grubunun Nesne Olarak Görev Yapmas� …………………………… 81

Ç. YER TAMLAYICISI …………………………………………………………….. 821. Yer Tamlay�c�s� Tek Kelime Olan Cümleler …………………………………... 822. Kelime Gruplar�ndan Olu�an Yer Tamlay�c�lar� ………………………………... 82a. Ba�lama Grubunun Dolayl� Tümleç Olarak Görev Yapmas� ……………….. 82b. S�fat Tamlamas�n�n Yer Tamlay�c�s� Olarak Görev Yapmas� ……………….. 82c. �sim Tamlamas�n�n Yer Tamlay�c�s� Olarak Görev Yapmas� ………………… 82ç. �sim-Fiil Grubunun Yer Tamlay�c�s� Olarak Görev Yapmas�………………… 83d. S�fat-Fiil Grubunun Yer Tamlay�c�s� Olarak Görev Yapmas�………………... 83

D. ZARF TÜMLEC�………………………………………………………………… 831. Ek Almadan Zarf Tümleci Olan Unsurlar ………………………………………. 832. Ek Alarak Zarf Tümleci Olan Unsurlar………………………………………… 84a. Vas�ta Eki Alan Zarf Tümleçleri ……………………………………………… 84b. Zarf-Fiil Eki Alan Zarf Tümleçleri …………………………………………… 843. Kelime Gruplar�ndan Olu�an Zarf Tümleçleri ………………………………….. 84a. Tekrar Grubunun Zarf Tümleci Olarak Görev Yapmas�……………………… 84b. Ba�lama Grubunun Zarf Tümleci Olarak Görev Yapmas�……………….. 84c. S�fat Tamlamas�n�n Zarf Tümleci Olarak Görev Yapmas�…………………… 85ç. �sim Tamlamas�n�n Zarf Tümleci Olarak Görev Yapmas� ……………………. 85d. Edat Grubunun Zarf Tümleci Olarak Görev Yapmas�………………………... 85e. K�saltma Gruplar�n�n Zarf Tümleci Olarak Görev Yapmas�………………….. 85

SONUÇ VE DE�ERLEND�RME……………………………………………………... 86

ÜÇÜNCÜ BÖLÜMCÜMLE TAHL�LLER�……………………………………………………………… 96KAYNAKLAR………………………………………………………………………… 117ÖZGEÇM��…………………………………………………………………………… 120

IX

ÖN SÖZ

Peyami Safa ve eserleri ile ilgili pek çok ürün verilmi� olmas�na ra�men,

eserlerinin söz dizimine yönelik bir çal��ma yap�lmam��t�r. Zaten Türkçenin grameri

üzerine yap�lan çal��malar�n pek az� söz dizimine yöneliktir. Söz dizimi, gramerimizin en

fazla ihmale u�rayan alanlar�ndan biridir.

“Peyami Safa’n�n ‘Yaln�z�z’ Roman�nda Söz Dizimi” ad�n� ta��yan bu

çal��mam�z� hem söz dizimi ara�t�rmalar�na katk�da bulunmak hem de Peyami Safa gibi

büyük bir yazar�m�z�n dili nas�l kulland���n� belirleyebilmek amac� ile haz�rlad�k.

Çal��mam esnas�nda yard�mlar�n� esirgemeyen de�erli hocam Doç. Dr. Ahat

ÜSTÜNER’e te�ekkürü borç bilirim.

ELAZI�-2007 Ferdi GÜZEL

X

KISALTMALAR

be: ba�lama edat�

bln: belirtili nesne

bsn: belirtisiz nesne

cdu: cümle d��� unsur

çe: çekim edat�

f: fiil

i: isim

ö: özne

s: s�fat

ty: tamlayan

tn: tamlanan

y: yüklem

yf: yard�mc� fiil

yt: yer tamlay�c�s�

zt: zarf tümleci

1

G�R��

Bir dilin geli�mesinde en fazla eme�i geçenlerin ba��nda yazarlar gelir. Yazarlar

farkl� cümle yap�lar�, kelimeleri farkl� anlamlara gelecek �ekilde kullanmalar�,

denenmemi�i denemeleri ile dilin zenginle�mesine katk�da bulunurlar. �üphesiz Peyami

Safa dilimize çok büyük katk�larda bulunmu� önemli bir yazar�m�zd�r. Dil üstüne pek çok

yaz�s� olan, gramer kitab� yazacak kadar dile hakim olan bu yazar�m�z eserlerinde dili

özenle kullanm��t�r. Özellikle olgunluk ça��nda yazd��� romanlar, hem dilimizin hem de

edebiyat�m�z�n zirvelerinde yer alan eserlerdir. Bu sebeple söz dizimi alan�nda çal��ma

yapmaya karar verince bu büyük yazar�m�z�n “Yaln�z�z” isimli roman�n� seçtik. Bu

çal��madaki as�l amac�m�z, söz dizimi çal��malar�na katk�da bulunmak ve Peyami Safa’

n�n dili nas�l kulland���n� tespit edip üslûbu hakk�nda birtak�m bilgilere ula�makt�r.

Çal��mam�zda eserin 1997 y�l�nda MEB taraf�ndan yay�mlanan dördüncü

bask�s�n� kulland�k. �ncelememizde, üç bölümden olu�an eserin birinci bölümünden

25.-35. ve 114.-119. sayfalar�; ikinci bölümünden 179.-183., 198.-202. ve 259.-263.

sayfalar�; üçüncü bölümünden 364.-368. ve 451.-455. sayfalar� seçtik. Toplam k�rk

sayfay� tarad�k, metnimizde bulunan cümle çe�itleri ve kelime gruplar� ile ilgili baz�

sonuçlar elde ettik. Bunlar� tablolar halinde gösterdik.

Kelime gruplar� ve cümle çe�itleri ile ilgili olarak verilen örneklerin eserdeki

sayfa numaralar�n� örneklerin kar��s�nda gösterdik. Söz dizimi ile ilgili yap�lan çal��malar

dikkate al�nd���nda eserler aras�nda özellikle s�n�fland�rmada önemli farkl�l�klar�n oldu�u

görülmektedir. Gramerimizin pek çok alan�nda oldu�u gibi söz dizimi alan�nda da ne

yaz�k ki gramercilerimiz aras�nda fikir birli�i yoktur.

Bu çal��may� haz�rlarken söz dizimi ile ilgili kitap ve makaleleri, baz� eserler

hakk�nda haz�rlanm�� söz dizimi ve üslûp ile ilgili çal��malar� gözden geçirdik.

�ncelememizde Leyla Karahan’�n yapt��� tasnifi (Karahan, 1999) esas ald�k. Karahan’dan

farkl� olarak yap�s�na göre cümleler k�sm�na “kesik cümle”yi ilave ettik. Gerçi Karahan

da eserinde kesik cümleye de�inmi� fakat tasnifte bu cümle türüne yer vermemi�tir.

Eserde kesik cümlenin hayli fazla oldu�unu da göz önünde bulundurarak yap�s�na göre

cümleler k�sm�na bu cümle türünü eklemeyi uygun gördük.

Çal��mam�z� “Kelime Gruplar�”, “Cümle” ve “Cümle Tahlilleri” olmak üzere üç

ana bölüme ay�rd�k.

I. bölümde kelime gruplar�n�; “tekrar grubu, ba�lama grubu, s�fat tamlamas�, isim

tamlamas�, birle�ik fiil, unvan grubu, say� grubu, edat grubu, k�saltma gruplar� (isnat

2

grubu, yakla�ma grubu, bulunma grubu, uzakla�ma grubu), isim-fiil grubu, s�fat-fiil

grubu, zarf-fiil grubu, birle�ik isim” �eklinde s�n�fland�rarak bunlar� yap�lar�na,

cümledeki ve di�er kelime gruplar� içindeki görevlerine göre inceledik ve metnimizden

bu kelime gruplar�na örnekler verdik.

II. bölümde cümleleri, “Cümle Çe�itleri” ve “Cümlenin Unsurlar�” olmak üzere

iki ana ba�l�k alt�nda ele ald�k. Cümleleri “yap�lar�na, yüklemlerinin yerine,

yüklemlerinin türüne ve anlamlar�na” göre inceledik. “Cümlenin Unsurlar�” k�sm�nda

cümlenin unsurlar�n� ayr� ayr� ba�l�klar halinde ele al�p bu ögelerin hangi kelime

gruplar�ndan olu�tu�unu gösterdik.

“Sonuç ve De�erlendirme” ba�l��� alt�nda cümle çe�itleri ve kelime gruplar� ile

ilgili istatistikî bilgileri tablolar halinde gösterdik. �ncelememiz neticesinde ula�t���m�z

bilgileri maddeler halinde vererek yazar�n üslûbu ile ilgili özellikleri tespit etmeye

çal��t�k.

III. bölümde metnin de�i�ik yerlerinden seçti�imiz cümleleri söz dizimi yönünden

inceledik.

Bilgi ve metot yönünden yararland���m�z kaynaklar� “Kaynaklar” ba�l��� ile

çal��mam�z�n sonunda gösterdik.

3

YAZAR VE ESER HAKKINDA

1. PEYAM� SAFA

a. Hayat�

1899’da �stanbul’da do�an Peyami Safa, Servet-i Fünûn dönemi �airlerinden

�smail Safa’n�n o�ludur. Sivas’a sürgüne gönderilen babas�n�n orada ölmesi üzerine iki

ya��nda yetim kalm��, bu yüzden “Yetim-i Safa” ad�yla an�lm��t�r. Babas�z büyümenin

ac�lar�n�n yan� s�ra, sekiz dokuz ya�lar�nda yakaland��� bir kemik hastal��� dolay�s�yla

uzun süre bu hastal���n fiziksel ve ruhsal bunal�mlar�n� ya�am��t�r. Sonradan bu günlerini

ünlü “Dokuzuncu Hariciye Ko�u�u” adl� roman�nda dile getirmi�tir.

Hastal�k ve sava��n yol açt��� maddî s�k�nt�lar dolay�s�yla ö�renimini

sürdürememi� olan Peyami Safa, hayat�n� kazanmak ve annesine bakmak için Vefa

�dadisi’ndeki ö�renimini yar�da b�rakm��t�r. Aç�lan s�nav� kazanarak Posta-Telgraf

Nezareti’ne girmi�, Birinci Dünya Sava��’n�n ba�lamas�na kadar orada çal��m��, bir süre

de Bo�aziçi’ndeki Rehber-i �ttihat Mektebi’nde ö�retmenlik yapm��t�r.

Daha sonra a�abeyi �lhami Safa’n�n iste�ine uyarak ö�retmenlikten ayr�lm��

(1918) ve birlikte ç�kard�klar� 20. As�r adl� ak�am gazetesinde “Asr�n Hikâyeleri” ba�l���

alt�nda yazd��� öykülerle gazetecilik ya�am�na ba�lam��t�r. �mzas�z yazd��� bu öykülerin

tutulmas� üzerine ad�n� kullanmaya ba�layan yazar; Son Telgraf, Tasvir-i Efkâr, Milliyet,

Cumhuriyet, Tercüman, Son Havadis gibi çe�itli gazetelerde yaz�lar yazm��, f�kra

yazarl��� ve ba�yazarl�k yapm��, ayn� zamanda romanlar�n� da tefrika etmi�tir.

Ülkede yay�mlanan belli ba�l� bütün gazete ve dergilerde yazan Peyami Safa

birkaç derginin de sahibi olmu�tur. 1936 y�l�nda 21 say� ç�kard��� Kültür Haftas� ve

1953-1960 y�llar� aras�nda yay�mlad��� 63 say� devam eden Türk Dü�üncesi adl� ayl�k

fikir ve kültür dergisi bunlar�n en önemlileridir.

O�lu Merve’nin genç ya�ta ölmesi üzerine büyük bir sars�nt� geçirmi�, bu

hadiseden k�sa bir süre sonra 15 Haziran 1961’de �stanbul’da ölmü�tür. (Bak�rc�o�lu,

1997: 106-107; Timurta�, 1970: V-X )

b. Edebi �ahsiyeti

Peyami Safa, kendi kendisini yeti�tirmi� ender �ahsiyetlerden biridir. Ya�amak

için yazmak; yazmak için de okumak, ara�t�rmak, kendini yeti�tirmek zorundad�r.

Peyami Safa çok yönlü bir �ahsiyettir. Sanat, edebiyat, felsefe, psikoloji, sosyoloji,

4

siyaset gibi pek çok alanla ilgili eser yazm��t�r. Müzik, resim gibi sanat dallar�yla

yak�ndan ilgilenmi�, bu konularda pek çok yaz� yazm��t�r. Bir doktor kadar t�p bilgisine

sahip oldu�u söylenir. Onun t�p hakk�ndaki engin bilgisine �ahit olan Ayhan Songar,

Haziran 1981’de Türk Edebiyat�’nda ç�kan bir yaz�s�nda amatörlü�ü mümkün olmayan

tek mesle�in t�p, bunun tek istisnas�n�n da Peyami Safa oldu�unu söylemektedir

(Ayvazo�lu, 1998: 501).

Be�ir Ayvazo�lu, Safa’y� �öyle anlatmaktad�r.

“... Roman tekni�ine ciddi yenilikler getirmi� bir edebiyat adam�, resimden ve

müzikten çok iyi anlayan bir estet/ele�tirmen ve ciddi tezleri bulunan bir fikir adam�yd�.

Hatta ispiritizma celselerinde ruh ça��ran bir medyum. Ve bir dava adam�, bu dava için

zaman zaman kalemini k�l�ç gibi kullanan usta bir polemikçi…” (Ayvazo�lu, 1998:

12-13)

Tam 43 y�l, hemen hiç ara vermeden Türkiye’de yay�mlanan hemen tüm gazete

ve dergilerde çe�itli zamanlarda f�kra, makale ve romanlar�n� yay�mlam��, son derece

verimli bir yazar olmu�tur. Ayvazo�lu’na göre Peyami Safa’n�n kitaplar� be� yüz

civar�ndad�r. Gazete ve dergilerdeki yaz�lar�n�n eksiksiz bir dökümü de yap�lamam��t�r

(Ayvazo�lu, 1998:23 ).

Yaln�zca kalemi ile geçinen Safa, edebi eserlerinin d���nda pek çok roman kaleme

alm��t�r. Para kayg�s�yla yazd��� bu romanlarda “Server Bedi” takma ad�n� kullanm��t�r.

Yüz civar�nda olan bu eserler aras�nda, Cumbadan Rumbaya (1936) roman� ile Cingöz

Recai polis hikâyeleri dizisi en ünlüleridir.

Hakk� Süha Gezgin, “Server Bedi’i, ayn� sermayenin daha a�a�� bir semtte açt���

ba�ka bir ma�aza gibi dü�ünebiliriz. Onda sanat endi�esi, güzel yaratmak gayesi aramak,

bo�una emek harcamak olur. O, Peyami’nin sadece kazanmak için kulland��� bir kalem

amelesidir.” demi�tir (Gezgin, 1997: 237).

Eserlerinde toplumdaki ahlaki çöküntüyü, bat�l�la�man�n yaratt��� manevi bo�lu�u

nesiller ve sosyal çevreler aras�ndaki çat��may�, ruh-beden çat��mas�n� dile getirmi�tir. Z�t

kavramlar�, duygu ve dü�ünce tezad�n� ustaca i�leyen Peyami Safa çok ba�ar�l� psikolojik

çözümlemeler yapm��t�r. “�nsana bakt��� halde insan� göremiyor.” (Safa, 1970:59) diye

ele�tirdi�i Türk roman�na psikolojik çözümlemeyi kazand�rm��, Türk edebiyat�na gerçek

anlamda psikolojik roman� getirmi�tir.

5

Kendisiyle yap�lan bir röportajda yöneltilen, “Sahibi bulundu�unuz Türk

Dü�üncesi dergisini hangi gayelerle yay�ml�yorsunuz?” sorusuna verdi�i cevap

romanlar�n�n da as�l konusunu te�kil etmektedir:

“Bizde on dokuzuncu asra has maddeci bir medeniyet telâkkisinin gerili�ini

anlatmak, modern bat� fikir cereyanlar�yla temas kurmak, gerçek bir kültür ve medeniyet

anlay��� içinde Türk fikir ve sanat hayat�n�n geli�mesine çal��mak gayesiyle.” (Yazo�lu,

1997: 151-152)

Daha çocuk ya�ta iken edebiyatla u�ra�maya ba�layan hikâyeler yaz�p roman

denemeleri yapan yazar�m�z, ad�n� on dokuz ya��nda iken ilk otuz kadar�n� imzas�z

yazd��� “Asr�n Hikâyeleri” ile duyurmu�, devrin ayd�nlar� taraf�ndan takdir edilmi�tir.

Yakup Kadri, “Bize bir üslûp getirdin.” demi�; Yahya Kemal, “�smail Safa’n�n en güzel

eseri Peyami’dir.” diye nükte yapm��t�r ( Ayvazo�lu, 1999: 70 ).

�lk önemli roman� olan “Sözde K�zlar”�, 1922’de yazan Peyami Safa 1937’de Her

Ay’da yay�mlanan bir yaz�s�nda sanat hayat�n�n dönemlerini �öyle s�ralam��t�r:

“Benim kitaplar�m üç merhale geçirmi�tir:

‘Sözde K�zlar’, ‘Mah�er’, ‘Canan’ çocukluk kitaplar�md�r. Bunlar yirmi ya��m�n

etraf�nda do�mu�lard�r. Hepsini, bilhassa ‘Canan’� ele al�nmayacak kadar kusurlu

bulurum.

�kinci devre kitaplar�m: ‘�im�ek’, ‘Bir Ak�amd�’d�r. Bunlarda teknikten ziyade

insan ruhuna ait endi�eler itibariyle bir fark görülür. Vaka ile beraber saiklere nüfuz etme

ihtiyac� da art�yor.

Üçüncü devre kitaplar�m: ‘9. Hariciye Ko�u�u’, ‘Fatih-Harbiye’, ‘Bir Tereddüdün

Roman�’d�r. Bunlarda çal��ma hedefime daha çok yakla�t���m� san�yorum.” (Kudret ,

1978: 312-313)

Yazar�n hakikaten de en iyi romanlar� üçüncü devrede ad�n� and��� eserleri ve

daha sonra yazm�� oldu�u “Matmazel Noraliya’n�n Koltu�u” ile “Yaln�z�z” adl�

eserleridir. “Dokuzuncu Hariciye Ko�u�u, Bir Tereddüdün Roman�, Matmazel

Noraliya’n�n Koltu�u ve Yaln�z�z” gerek üslûp gerekse roman tekni�i bak�m�ndan

mükemmel eserlerdir.

Onun en önemli vas�flar�ndan biri de üslûbunun muhteva ile uyum içinde

olmas�d�r. Eserlerine bak�ld���nda üslûbu muhtevan�n belirledi�i görülmektedir.

Pek çok ele�tirmen Peyami Safa’n�n roman� çok iyi bilen bir romanc� oldu�u

konusunda hemfikirdir. Hatta baz� yazarlar�m�z onun roman�n zirvesi oldu�unu

6

söylemektedir. Yine ele�tirmenlerin üzerinde fikir birli�ine vard�klar� ba�ka bir yönü de

dili kullanmadaki ustal��� ve üslubûnun güzelli�idir.

“F�kra, ba�makale yazar�yd�; polemik ustas�yd�; tercümeler yapt�; ara�t�rma ve

‘Do�u-Bat� Sentezi’, ‘Türk �nk�lab�na Bak��lar’ gibi dü�ünce eserleri verdi. Bütün

bunlar�n aras�nda romanc�l��� en önemli vasf�yd�. Kanaatimce roman dünyam�z�n

zirvesidir.” ( Niyazi: 2004 )

“Ruh hallerini çözümlemekteki ba�ar�s�, kurgudaki ustal���, dilinin k�vrakl���,

anlat�m tekni�i üzerindeki denemeleri ile bir romanc�dan beklenen birçok meziyetlere

sahip yetenekli bir yazard�.” (Moran, 1997: 194)

“Türk edebiyat�nda roman� en iyi bilen romanc�lar�n ba��nda gelir Peyami Safa.”

(Bak�rc�o�lu, 1997: 93)

“Peyami bütün hayat�n� sanata vermi�tir… Kalemi, kendi kendine kald���

demlerde ayr� renk, ba�ka koku, yeni hayal, denenmemi� tahlil arar; yine ayn� kalem,

kazanç tarlas�nda bir saban gibi i�lerdi.” (Gezgin, 1997: 237)

“Daha ilk hikâyelerinden ba�layarak son romanlar�na kadar, konu�ma dilini üstün

bir ba�ar�yla kullanm��t�r. Güzel yaz� gösteri�lerinden, yapmac�klardan, gereksiz söz

oyunlar�ndan kaç�nan sanatç� genellikle k�sa cümlelerle ve klasik denebilecek kadar sade,

ayn� zamanda k�vrak bir anlat�mla yazm��t�r.” (Kudret, 1978: 314)

“Edebiyat-� Cedide roman�nda uzun uzun anlatmalar, birçok benzetmeler ve

tasvirlerle var�lan sonuca Peyami Safa hiçbir özentiye kap�lmadan, gereksiz ayr�nt�lara

dalmadan yapmac�ks�z birkaç cümle ile en k�sa yoldan varmay� ba�arm��t�r.” (Kudret

1978: 321)

Tanp�nar, “Dokuzuncu Hariciye Ko�u�u” ile ilgili yaz�s�nda “ …bu son senelerin

c�l�z ve lezzetsiz mahsulleri içinde de ara s�ra baz� cazibeleri ve hususiyetleri ta��yan

eserlere de tesadüf etmek mümkündür. ��te Peyami Safa Bey’in ‘Dokuzuncu Hariciye

Ko�u�u’ bu nadir kitaplardand�r. Okuyup bitirdi�im zaman, edebiyat�m�z�n bu uyu�uk

havas�nda böyle bir kitab�n nas�l olup da yaz�labildi�ine hayret ettim.” demektedir

( Tanp�nar, 1992: 363 ).

En yak�n dostlar�ndan biri olan Ergun Göze, “Ondan sonra öyle bir romanc� daha

gelmedi.” demi�tir (Yard�m, 2000: 16).

1941’de Yedigün’de yay�mlanan “Peyami Safa Hakk�nda Ne Diyorlar” adl�

yaz�da Peyami Safa’y� nesrin virtüözü olarak gösteren Mithat Cemal, “O, bir tek cümleyi

7

k�rk elli �ekilde ifade etme sanat�na ve günlük gazetelerde ç�kt��� halde her sat�r yaz�y�

sanat eseri yapmak s�rr�na sahiptir.” demektedir (Ayvazo�lu, 1998: 375).

Tar�k Bu�ra, yazar�n üslûpta bir dönemeç oldu�unu belirtmi�; Cemil Meriç,

Peyami Safa d���ndaki romanc�lar�n pek ço�unun üslûbu olmad���n� söylemi�tir (Tekin,

1990: 25).

H. Cahit Yalç�n, “P. Safa en derin ruh tahlillerine hafif f�rça darbeleri ile

dokunmak ve yorgunluk vermeden bizim içimizde istedi�ini canland�rmak s�rr�n�

biliyor.” demi�tir (Tekin, 1990: 4).

“Peyami Safa, sadece roman yazar� de�il, ayn� zamanda “roman sanat�” üzerinde

dü�ünen, bu yönde dikkate de�er görü�ler ve teklifler ileri süren, dolay�s�yla kaleme

alaca�� eserlerini sa�lam temeller üzerine oturtmaya çal��an seçkin bir sanatkâr�m�zd�r.

Onun “roman sanat�”na dair makale, mülakat, sohbet ve tenkit yaz�lar�n� dikkate

ald���m�zda, �u gerçek ortaya ç�kar: Bizde, roman�, sadece telif plan�nda b�rakmay�p

“�ekil” ve “teknik” planda da de�erlendiren, bu konudaki görü�leriyle dört ba�� mamur

say�labilecek bir nazariyenin sahibi olan ilk isim �üphesiz ki P. Safa’d�r.” (Tekin, 1990:

15 )

“… Peyami Safa’n�n de�i�ik tümce yap�lar� kurmadaki becerisi kabul edilmi�tir.

‘Dokuzuncu Hariciye Ko�u�u’ üzerine yazan Cahit S�tk� bu özelli�ini, ‘Bu kitap bugünkü

Türkçenin sanatkâr elinde ne harikalar verebilece�ini ispata kafidir. Bir hastal���n destan�

olan bu kitapta bir m�sra kadar güzel cümleler var.’ diye belirtir. Hüseyin Cahit Yalç�n,

‘Üslûpta ufac�k bir laubalilik ve iptidailik yok. Sade, fakat yüksek.’ diye yazar.”

( Kurdakul, 1992: 121)

Tekin, kahramanlar� seviyelerine göre konu�turmada usta olan yazar�n “Bir

romanc�, kahramanlar�n� dü�ündürür, konu�turur veya onlar�n bak���yla hadiseleri

süzerken, kendisinin de�il, onlar�n kelimelerini kullanmak zorundad�r.” sözünü aktararak,

Peyami Safa’n�n roman kahramanlar�n� “�ahsiyet ve kültürlerine göre” konu�turmaya

özellikle dikkat etti�ini, bu özelli�in hem kahramanlar�n eserin terkibinde ba��ms�z bir

�ahsiyet olarak yer almalar�n� hem de eserin gerçekçi bir nitelik kazanmas�n� sa�lad���n�

söylemektedir (Tekin, 1990: 23).

Peyami Safa’n�n üzerinde durulmas� gereken önemli özelliklerinden biri de dile

verdi�i önemdir.

8

Dil ile ilgili toplanan pek çok komisyonda görev yapan, Türk Dil Kurumu üyesi

olan yazar�m�z gramer kitab� yazacak kadar dile hakimdir. Hem Türkçe hem Frans�zca

gramer kitab� yazm��t�r.

Bir dil akademisi kurulmas� fikrini savunan birçok yaz� yazm��, terim bahsi

üzerinde çok fazla durmu�, Türkçesi olan yabanc� kelimelerin dile girmesine ve

kullan�lmas�na kar�� ç�km��t�r. Dilin do�ru kullan�lmas�, gramer kaidelerine uygun

yaz�lmas� konusunda hassas olan yazar a��r� öz Türkçecili�i geçmi�le olan ba�lar�m�z�

kopard��� için ele�tirmi�, ayn� sebeple harf de�i�ikli�ine de kar�� ç�km��t�r.

Kültürümüzden faydalanabilmek, geçmi�le olan ba�lar� koparmamak için Arap

harflerinin de ö�retilmesi gerekti�ini savunmu�tur.

Nesirde “konu�ur gibi bir üslûp” un kar��s�nda yer alm��, böyle bir üslûbu

edebiyat aç�s�ndan bir felaket olarak görmü�tür. Yazara göre böyle bir üslûp genç

yazarlarda özel ifade kabiliyetini, �ahsi üslûbu ve yaratma imkânlar�n� yok etmektedir

( Safa : 1970:77 ).

Safa, “Kalemi elime ald���m günden beri Türkçenin müdafaas� için yazd���m

sat�rlar� birbirine eklesem �stanbul-Ankara �imendifer hatt�ndan daha uzun olur.”

demektedir (Safa, 2000: 55 ). Üstelik bu sözü 1940’ ta söylemi�, bu tarihten ölümüne

kadar dil ile ilgili pek çok yaz� yazm��t�r.

c. Eserleri

Roman ve Hikâyeler: Gençli�imiz (1922), Siyah Beyaz Hikâyeler (1923),

�stanbul Hikâyeleri (1923), �im�ek (1923), Sözde K�zlar (1923), A�k Oyunlar� (1924),

Süngülerin Gölgesinde (1924), Mah�er (1924), Bir Ak�amd� (1924), Bir Genç K�z

Kalbinin Cürmü (1925), Ate�böcekleri (1925), Canan (1925), Dokuzuncu Hariciye

Ko�u�u (1930), Fatih-Harbiye (1931), Atilla (1931), Bir Tereddüdün Roman� (1933),

Matmazel Noraliya’n�n Koltu�u (1949), Yaln�z�z (1951), Biz �nsanlar (1959).

Hikâyeleri daha sonra Halil Aç�kgöz taraf�ndan derlenmi� , 1980’de “Hikâyeler”

ad�yla yay�mlanm��t�r.

Piyes:Gün Do�uyor (1932)

�nceleme-Deneme: Zavall� Celal Nuri Bey (1914), Türk �nk�lâb�na Bak��lar

(1938), Büyük Avrupa Anketi (1938), Felsefî Buhran (1939), Millet ve �nsan (1943),

Mahutlar (1959), Do�u-Bat� Sentezi (1963), Nasyonalizm-Mistisizm-Sosyalizm (1968),

Sanat-Edebiyat-Tenkit (1970), Osmanl�ca-Türkçe-Uydurmaca (1970), Sosyalizm-

9

Marksizm-Komünizm (1971), Din-�nk�lâp-�rtica (1971), Kad�n-A�k-Aile (1973),

Yazarlar-Sanatç�lar-Me�hurlar (1976), E�itim-Gençlik-Üniversite (1976), 20. As�r-

Avrupa ve Biz (1976)

Ders Kitaplar�: Cumhuriyet Mekteplerine Millet Alfabesi (1929), Cumhuriyet

Mekteplerine Alfabe (1929), Cumhuriyet Mekteplerine K�raat (Dört cilt, 1929), Yeni

Talebe Mektuplar� (1930), Büyük Mektup Numuneleri (1932), Türk Grameri (1941) , Dil

Bilgisi (1942), Frans�z Grameri (1942), Türkçe �zahl� Frans�z Grameri (1948)

Bunlar�n d���nda yazar�n Kurtulu� Sava�� komutanlar� ve dünya siyasetinin

me�hurlar� ile ilgili pek çok biyografik eseri, baz� tercümeleri, en me�hurlar� “Cingöz

Recai” serisi olan yüz kadar polisiye roman� vard�r. (Timurta�, 1970: XI-XIII;

Ayvazo�lu, 1998: 511-516)

2. YALNIZIZ

�lk bask�s� 1951’de yap�lan Yaln�z�z, daha sonraki bask�lar�nda eserin giri�i

niteli�inde olan “Prolog” bölümü olmadan yay�mlanm��t�r. Bu bölümün eserden

ç�kar�lmas� anlamda kopuklu�a yol açmaktad�r. Çünkü Samim’in Meral hakk�ndaki ilk

�üpheleri, do�ruluk özlemi ve do�rulu�a verdi�i de�er ilk kez bu bölümde anlat�lm�� ve

Simeranya hakk�ndaki ilk bilgiler yine burada verilmi�tir Bu bölümde ya�ananlar roman

boyunca zaman zaman kar��m�za ç�kmakta, bunlara göndermeler yap�lmaktad�r. Ergun

Göze, Peyami Safa’n�n bu bölümü fazla “santimantal-duygusal” buldu�u için ç�kard���n�

söylemektedir. Fakat bu güzel parçan�n unutulmas�na gönlü raz� olmayan Göze, kitab�n

MEB bask�s�na “Prolog”u da koydurmu�tur (Göze, 1988:103).

Mehmet Tekin, “Prologsuz okunan veya incelenen Yaln�z�z roman�n�n eksik

okunmu�, eksik incelenmi� olaca��n� kabul etmek gerekir.” demektedir (Tekin, 1990:

137).

Prolog bölümü bir �üphesiyle ba�lar. Samim, sevgilisinin kendinden bir �eyler

gizledi�inden �üphelenmektedir. Bu �üpheyle yürürken sokakta bir kad�nla kar��la��r.

Aralar�nda geçen bir konu�madan sonra bir bara girer, burada bir süre otururlar. Sonra

kad�n annesinin hasta oldu�unu söyleyerek birlikte eve gitmelerini teklif eder. Birlikte

kad�n�n evine giderler. Geceyi kad�n�n evinde geçiren Samim sabah uyan�nca kad�n�

göremez Kad�n, Samim’in cüzdan�n� çalm�� ve ortadan kaybolmu�tur. Do�ruluk özlemi

içinde olan Samim feci bir �ekilde aldat�lm��t�r. Geldikleri yer ev de�il, Ermeni bir

10

kad�na ait pansiyondur. Kad�n�n annesi yoktur ve mü�terileri soydu�u için çal��t���

bardan kovulmu�tur.

“Prolog” d���nda üç bölümden olu�an roman�n birinci bölümü on iki, ikinci

bölümü on iki , üçüncü bölümü be� k�s�m olarak tertip edilmi�tir.

Olay �kinci Dünya Sava��’ndan hemen sonra �stanbul Ye�ilköy’deki bir kö�kte

ba�lar. Bu kö�kte ya� s�ras�na göre Samim, Mefharet ve Besim isminde üç karde�

varl�kl� bir hayat ya�amaktad�r. Bu karde�lerin en büyü�ü Samim’dir. Samim kendine

has fikirleri, çe�itli konularda derin bilgisi olan bir fikir adam�, Besim ise keyfine

dü�kün, umursamaz ve sevimli bir tiptir. A��r� heyecanl� ve sinirli olan Mefharet

duldur. Mefharet’in Dame de Sion Lisesi’ne giden Selmin isimli bir k�z� ve Galatasaray

Lisesi’nde okuyan Ayd�n isimli bir de o�lu vard�r. Aile aslen Arnavut’tur. Selmin, Ferhat

isimli bir gençle ni�anl�d�r. Ferhat �rkç�l��a varan milliyetçi fikirleri sebebiyle hem

Selmin hem de Mefharet ile ço�u zaman kavga etmektedir. Hatta bir toplant�da

Arnavutlar� küçük gören bir konu�ma yapt��� için Mefharet, Ferhat’� evinden kovar.

Mefharet, Ferhat’� istemedi�i için anne ile k�z�n aras� sürekli aç�kt�r. �leriki günlerde

Selmin’de sararma, mide bulant�s� ve ba� dönmesi gibi rahats�zl�klar ba�lar. Sonunda

Selmin’in hamile oldu�u anla��l�r. Büyük bir üzüntüye kap�lan Mefharet, k�z�

konu�mad��� için, olay�n failini aramaya ba�lar. Selmin aylard�r ni�anl�s�ndan ayr�

oldu�undan Mefharet herkesten �üphelenmektedir. Özellikle de son zamanlardaki hal ve

hareketleri dolay�s�yla a�abeyi Samim’den. Mefharet ve Besim gizlice Samim’in odas�na

girerek onun hat�ra defterini okurlar. Burada kimli�i belirsiz bir sevgiliyle kar��la��rlar,

fakat kesin bir �ey elde edemezler. Ayn� evin içinde ya�ad�klar� için sürekli kar�� kar��ya

gelen anne ile k�z aras�ndaki tart��malar artar, ev cehenneme döner. Mefharet, Selmin’i

sürekli s�k��t�rmakta, fakat istedi�ini ö�renememektedir.. Epey bir u�ra��dan sonra

Selmin kimden hamile oldu�unu itiraf eder. Ara s�ra evlerine gelip yemek yiyen aile

aras�nda “aç adam” olarak an�lan bir yabanc�... Daha sonra aç adamla ilgili ara�t�rmalar

yap�l�r ve aç adam�n komünist bir kanun kaça�� oldu�u ö�renilir. Fakat ye�eninin böyle

bir adamla ili�kisi olamayaca��na inanan Samim, Selmin’i konu�turarak gerçekleri

ö�renir. Selmin hamile de�ildir; annesinden intikam almak için bu oyunu düzenlemi�tir.

Samim’in evdekilerden gizli bulu�tu�u sevgilisi Meral’dir. Üstelik Samim

gençli�inde Meral’in annesiyle a�k ya�am��t�r. Meral, ya�anan bu a�ktan habersizdir.

Meral, ayn� zamanda Ferhat’�n da k�z karde�idir. Necile e�inden ayr�lm�� oldu�u için ayr�

bir evde, çocuklar ise babalar� Nail Bey ile birlikte ya�amaktad�r. Meral’in basit zevkler

11

pe�inde ko�an Feriha isminde bir arkada�� vard�r. Bu zevkleri yüzünden toplum

taraf�ndan d��lanm��t�r. Paris’te ya�l� bir adamla dost hayat� ya�amaktad�r. Feriha’n�n,

�stanbul’a yapt��� ziyaret, Meral’in akl�n� çelmi�tir. Meral, Feriha’ya hem ac�makta hem

de imrenmektedir. Özellikle Paris sevdas� akl�n� ba��ndan almakta, onu Feriha’ya

yakla�t�rmaktad�r. Samim’den, Ferhat’tan yani çevresinden kurtulmak, zevklerine göre

ya�amak isteyen Meral, Feriha ile görü�meye ba�lar. Samim bunun fark�na var�r ve

aralar� aç�l�r. Samim onu yeniden kazanmak ister ve ikna etmeye çal���r. Meral türlü

yalanlarla Samim’i kand�rmaya çal��makta, ba�ka erkeklerle de gezip tozmaktad�r. Bir

yandan da Paris’e kaçmak için planlar yapmaktad�r.

Meral sonunda Feriha ile Paris’e kaçmaya karar verir ve bir gece kaçma plan�n�

uygulamaya sokar. Feriha taksiyle gelip kendisini evden alacakt�r; fakat Ferhat

karde�inin kaçaca��n� anlam��, odas�n�n kap�s�n� kilitlemi�tir. Odas�nda kilitli kalan

Meral tezatlar aras�nda gidip gelmekte, art�k ne yapaca��n� bilememektedir. Tek kurtulu�

yolu olarak intihar� görür, tam buna karar vermi�ken bir kaza sonucu yanarak ölür. O

gece ya�ad��� esrarengiz olaylardan bir felaket oldu�unu sezen Necile, k�z�n�n öldü�ünü

ö�renir ve bu haberi Samim’e de verir. Samim, onu teselli etmek için Necile’nin yan�na

ko�ar fakat bu iste�ini gerçekle�tiremez; Necile kalp krizi geçirerek ölmü�tür.

Eser, sadece maddenin insan� tatmin edemeyece�i, manevi de�erlere de gereken

önemin verilmesi gerekti�i, manevi de�erlerden yoksun olanlar�n sonlar�n�n felaket

olaca��, dünyada huzurun ancak madde ile manan�n bar��t�r�lmas� halinde sa�lanabilece�i

dü�ünceleri üzerine kuruludur.

Roman ayn� zamanda bir ütopya roman�d�r. Yazar, “Simeranya” adl� ütopik bir

ülke tasarlam��t�r. Zaman�m�zdan yüz elli y�l sonra bütün z�tl�klar�n bar��t�r�ld���, yalan�n

olmad��� bir huzur ülkesi. Safa bu ütopyada e�itim, sa�l�k, a�k gibi pek çok konuya

de�inmi�, bunlarla ilgili problemlerin çözümünü sunmu�tur.

Simeranya eserde �öyle tan�mlanm��t�r: “... bugünkü insan�n kendi kendisi

hakk�ndaki telâkkisinden, bilgisinin temellerine, metotlar�na ve bütün sosyal

müesseseleriyle de�er sistemine kadar ba�tan ba�a ink�lâba muhtaç bir dünyan�n

huzursuzlu�unu duyan bir adam�n 150 y�l sonraki tekâmül imkânlar�n� dü�ünerek

tasarlad���muhayyel bir ülkedeki hayat....” (Safa: 1997: 145)

12

“Yaln�z�z”da merak unsuru çok iyi düzenlenmi�tir. Yazar, okuyucuyu meraktan

meraka sürükleyerek ilgiyi canl� tutmay� ba�armaktad�r. Kurgu tek kelime ile

mükemmeldir.

Necmettin Hac�emino�lu, bölümler aras�ndaki münasebetleri t�pk� bir tiyatro

eserinin perdeleri aras�ndaki münasebete benzetmi�, eserde herhangi bir kopuklu�un

olmad���n�, eserin bir dram oldu�unu söylemi�tir. Ayn� görü� M. Tekin taraf�ndan da

tekrarlanm��t�r (Hac�emino�lu, 1961: 34; Tekin, 1990: 138).

Peyami Safa, roman tekni�i konusunda çal��m��, kendisini yeti�tirmi�, roman

tekni�ine ciddi yenilikler getirmi� bir sanatkârd�r. Kendisiyle yap�lan bir röportajda konu

ile ilgili olarak �unlar� söylemi�tir:

“Zannediyorum ki benim her roman�mda ötekilere nispetle bir ba�kal�k ve ayr�l�k

vard�r. Çünkü her birinde kendi kendimi a�mak ve çok arad���m bir mükemmeliyete

ula�mak istedim. Tek imkân içinde kal�planmak ve kendi kendimi tekrarlamaktansa

say�s�z imkânlar� dememeye çal��mak benim yaratma huyumdur.” (Tekin, 1990: 153)

Özellikle bu roman onun roman tekni�indeki ustal���n� çok iyi göstermektedir.

Romanda; gösterme, iç monolog, iç diyalog, geriye dönü�, montaj, �uur ak���, kamera

tekni�i gibi teknikler ba�ar�yla kullan�lm��t�r. Özellikle gösterme tekni�i anlat�mda

anlat�c�n�n rolünü en aza indirmesi dolay�s�yla üzerinde durulmas� gereken bir tekniktir.

Safa, eserdeki kahramanlar� “yans�t�c� merkez” olarak kullanmakla bu tekni�i ba�ar�yla

uygulam��t�r. Eserde 1. ve 3. �ah�s olmak üzere iki anlat�c� vard�r; a��rl���n 3. �ah�sta

oldu�u romanda, yans�t�c� merkezlerin anlat�mlar�nda ve Samim’in hat�ra defterinde 1.

�ah�s görülmektedir. Roman boyunca �ah�slar aras�nda geçi�ler çok s�kt�r. Yazar,

kahraman�n ruh halini daha iyi yans�tabilmek ve anlat�c�n�n rolünü en aza indirebilmek

için s�k s�k birinci �ah�s a�z�ndan anlat�m tekni�ini kullanm��t�r. Ayn� paragrafta bile her

iki anlat�c�ya yer vermi�; anlat�mlar iç içe geçmi�tir.

Peyami Safa’n�n romanlar� ve roman sanat� hakk�nda etrafl� bir inceleme yapan

Mehmet Tekin eserde anlat�c� ile ilgili olarak �unlar� söylemektedir: “Safa, 3. �ah�s

anlat�c�n�n eser üzerindeki hakimiyetini - veya tasarrufunu- en aza indirirken, ça�da�

anlat�m tekniklerinden çokça faydalan�r. Yazar�n bu konudaki ilk uygulamas�, ‘yans�t�c�

merkez’ seçiminde kendini gösteriyor. Fonksiyonu itibariyle bir aynaya benzeyen

‘yans�t�c� merkez’ rolündeki ki�i, kendisine gelen görüntüleri, do�rudan do�ruya

okuyucuya yans�t�r, yahut ta yans�t�lmas�na vesile olur. P. Safa bu yönteme ba�vururken

de�i�ik bir anlay��la hareket eder ve “yans�t�c� merkez” olarak- daha önceki baz�

13

romanlar�nda oldu�u gibi- sadece bir ki�iyi de�il, birkaç ki�iyi kullan�r. Yazar, bu

davran���yla ‘yans�t�c� merkez’ yöntemine yenilik ve esneklik kazand�rm�� olur.

‘Yans�t�c� merkez’ rolündeki ki�iyi, yazar de�il hadiselerin seyri ve mahiyeti tayin eder.”

(Tekin, 1990: 138)

Eser boyunca “yans�t�c� merkezler” de�i�ir. Olay�n önemli kahramanlar�

“yans�t�c� merkez” olarak görülür. Yazar bu yolla eserde ya�ananlara ve ki�ilere bir de

olay kahramanlar�n�n gözüyle bakma imkân� verir.

Romandaki bir ba�ka yenilik de yazar�n sözcü ile kahraman� birle�tirmesidir.

Safa’n�n daha önceki eserlerinde yazar� temsil eden bilge bir ki�i yer almaktad�r. Mesela

“Biz �nsanlar”daki Necati, “Fatih- Harbiye”deki Ferit yazar�n sözcüsü konumunda olan

bilge karakterlerdir. Safa bu eksikli�i kahraman ile sözcüyü birle�tirip, kahramana bir

�ahsiyet kazand�rmakla gidermi�tir.

Tekin, konu ile ilgili olarak �unlar� söylemektedir. “Bir �ahsiyet olarak, yazardan

ziyade kendi ad�na konu�an Samim, P. Safa’n�n �imdiye kadar gördü�ümüz ‘sözcü’

lerinden ayr�l�r. Di�er sözcülerin eser üzerindeki menfi tesirlerini Samim’de göremeyiz.

P. Safa, bu menfi tesiri, as�l kahramanla ‘sözcü’ yü birle�tirerek ortadan kald�r�r. Halbuki

önceki romanlarda, ‘sözcü’, as�l kahraman�n yan�nda ikinci bir ki�i idi.” (Tekin, 1990:

141)

Eserde montaj tekni�ine çok ba�vurulmu�tur. “Proust, Novalis, Hegel, Goethe,

Bergson, Nietzsche” gibi pek çok büyük dü�ünür ve yazardan al�nt�lar yap�lm��t�r. Bu

al�nt�lar hem Samim’in entelektüel seviyesini hem de dü�üncelerini göstermesi aç�s�ndan

önemlidir. Ayr�ca bu al�nt�lar esere fikir yönünden bir derinlik ve a��rl�k kazand�rm��t�r.

Safa’n�n en önemli özelliklerden biri de ki�ilerin iç dünyalar�na inmeyi çok iyi

ba�arabilmesidir. Safa’n�n ruhsal çözümlemelerinin edebiyat�m�z�n en iyi çözümlemeleri

oldu�u söylenebilir. Yazar�n bu yetene�inin “Yaln�z�z”da daha geli�mi� oldu�u

görülmektedir.

Yaln�z�z dil ve üslûp aç�s�ndan da oldukça ba�ar�l� bir eserdir. Yerine göre k�sa

yerine göre çok uzun cümlelerin yer ald��� eserde bahsedilenler çok a��r olmas�na

ra�men, Safa anla��l�r bir dille anlatma ustal���n� göstermi�tir. Yazar, roman

kahramanlar�n� sosyal ve kültürel seviyelerine uygun bir �ekilde konu�turmu�tur.

Okuyucu sadece konu�malar�na bakarak bile kahramanlar hakk�nda pek çok bilgiye

ula�abilir.

14

Roman gerek tekni�i ve kurgusu gerekse üslûbu bak�m�ndan çok be�enilen bir

eserdir.

Romandaki üslûbu çok be�enen Agah S�rr� Levend, üslûp hakk�nda “…roman�n

ula�t��� zirvelerden biri olarak kabul etmeliyiz.” demektedir (Levend, 1952: 342).

Hac�emino�lu’na göre romanda en ufak bir usul, mant�k veya teknik hatas�

yoktur. Her anlam�yla mükemmel bir eserdir: “�nsan kitab� bitirdi�i zaman; –Her

bak�mdan mükemmel bir roman okudum. Bu konu, bu �ah�slar, bu hadiseler, bundan

daha güzel i�lenemez, bundan daha iyi tan�t�lamaz ve bundan daha mükemmel

anlat�lamaz. Yani Yaln�z�z ancak bu kadar güzel yaz�labilirdi diyor.” (Hac�emino�lu:

1963: 37)

Roman�n “düalizm (kutupluluk) dü�üncesi” üzerine kurulu bir dü�ünce roman�

oldu�unu belirten Gürsel Aytaç: “Bence Yaln�z�z, kurgu ve anlat�m tekni�iyle dü�ünce

roman� türünün ba�ar�l� bir örne�i say�lmaya de�er bir roman.” demektedir (Aytaç, 1983:

13-17).

Roman üslûp, dil, teknik ve kurgu itibariyle edebiyat�m�z�n en k�ymetli eserlerinin

ba��nda yer almaktad�r. Peyami Safa “Besim” ve “Samim” ile edebiyat�m�za iki

unutulmaz tip kazand�rm��t�r. Özellikle “Besim” tipinin edebiyat�m�z�n ölümsüz

tiplerinden biri olaca�� muhakkakt�r.

15

B�R�NC� BÖLÜM

KEL�ME GRUPLARI

Kelime gruplar�na pek çok gramer kitab�nda yer verilmedi�i görülmektedir.

Kelime gruplar�n�n yer ald��� eserlerde ise bu gruplar�n say�s� ve s�n�fland�r�lmas�nda

önemli farkl�l�klar göze çarpmaktad�r. Konunun uzmanlar�n�n kelime gruplar� hakk�ndaki

görü�leri �öyledir:

Tahsin Banguo�lu, “Türkçe’nin Grameri” adl� eserinde kelime gruplar�n�

“belirtme öbekleri” diye adland�rm��t�r. Banguo�lu, kelime gruplar�yla ilgili olarak,

“Sözü geli�tirmek üzere kelimeler öbeklenirler, kavramlar aras�nda derece derece ili�kiler

meydana getirirler. Böylece tek kavramdan anlatmaya do�ru giderler. Bunlara kelime

öbekleri (groupe de mot) diyoruz.” demektedir. Kelime gruplar�n� “ad tak�mlar�, s�fat

tak�mlar�, zarf öbekleri, tak� öbekleri, çekim öbekleri, ba�lam öbekleri, yana�ma

tak�mlar�, katma öbekler” olmak üzere sekiz ba�l�k alt�nda incelemi�tir. Yazar ayr�ca

çekim öbeklerini, “isim öbekleri, fiil öbekleri”, yana�ma tak�mlar�n� “san öbekleri, ayama

ve soyad� öbekleri, künye ve mahlas”, katma öbekleri “ünlem öbekleri, saplama öbekleri”

olarak k�s�mlara ay�rm��t�r (Banguo�lu, 2004:497-519).

Muharrem Ergin, “Türk Dil Bilgisi”nde kelime grubunu, “Birden fazla kelimeyi

içine alan, yap�s�nda ve manas�nda bir bütünlük bulunan, dilde bir bütün olarak muamele

gören bir dil birli�idir.” �eklinde tan�mlam��t�r.

Ergin, kelime gruplar�n� tek bir nesneyi veya hareketi birlikte kar��layan kelimeler

toplulu�u olarak de�erlendirmi�, bunlar�n bir kelimeymi� gibi çekime tabi tutuldu�unu,

sona gelen i�letme ekinin bütün grubu kapsam� içine ald���n� söyledikten sonra, bunlar�

“belirtme grubu” olarak isimlendirmi�tir.

Yazar, Türkçedeki as�l unsurun yard�mc� unsurdan sonra gelmesi kanununun

kelime gruplar�nda da görüldü�ünü, bu gruplarda belirtilen unsurun sonda, belirten

unsurun önde bulundu�unu, kelime gruplar�nda kelime s�ras�n�n zaman s�ras�na

dayand���n�, kelime gruplar�n�n, kelime gruplar� ve cümle içinde daima tek bir kelime

gibi vazife gördü�ünü belirtmi�tir (Ergin 1985:353-355).

Ergin, “tekrarlar, ba�lama grubu, s�fat tamlamas�, iyelik grubu ve isim tamlamas�,

aitlik grubu, birle�ik isim, birle�ik fiil, unvan grubu, ünlem grubu, say� grubu, edat grubu,

isnat grubu, genitif, datif, lokatif, ablatif gruplar�, fiil grubu, partisip grubu, gerundium

16

grubu ve k�saltma grubu” olmak üzere yirmi kelime grubundan bahsetmektedir (Ergin

1985: 353-375).

M. Kaya Bilgegil, “Türkçe Dilbilgisi” adl� eserinde kelime gruplar�n� “belirtme

(tayin) gruplar�” olarak adland�r�p “Birden Ziyade kelimeden meydana geldi�i halde,

cümledeki görevi bak�m�ndan bir tek kelimeden farks�z olan, gerekti�i takdirde yine bir

kelime imi� gibi çekim eki alabilen isim soyundan kelimelerin te�kil etti�i birle�ik sözlere

belirtme (tayin) gruplar� diyoruz.” �eklinde tarif etmektedir (Bilgegil, 1984:115).

Yazar, kelime gruplar�n�, “isim tamlamalar�, s�fat tamlamalar�, ba�laç gruplar�,

zarf gruplar�, isim gruplar�, ikizlemeler, edat gruplar� ve ünlem gruplar�” olarak, sekiz

ba�l�k alt�nda incelemektedir (Bilgegil, 1984: 115-163).

Vecihe Hatibo�lu, “Türkçenin Sözdizimi”nde bu gruplar� “yarg�s�z anlat�mlar”

olarak isimlendirmi�, “Yarg�s�z anlat�mlar en az iki sözcü�ün türlü ilgi ve nedenlerle yan

yana s�ralanmas�ndan do�an birliklerdir.” tan�m�n� yapm��t�r (Hatibo�lu, 1972: 2).

Yazar, “yarg�s�z anlat�mlar” olarak isimlendirdi�i kelime gruplar�n�, “tamlamalar,

birle�ik sözcükler, deyimler, ikilemeler” �eklinde dörde ay�rmakta; tamlamalar�, “ad

tamlamas�, ad�l tamlamas�, s�fat tamlamas�, ikilemeli tamlama, iyelikli tamlama, ç�kmal�

tamlama, kalmal� tamlama, yönelmeli tamlama, ilgeçli tamlama, ba�laçl� tamlama” diye

s�n�fland�rmaktad�r (Hatibo�lu, 1972: 5-95).

Vecihe Hatibo�lu, “Kelime Gruplar� ve Kurallar�” adl� makalesinde, kelime

gruplar�n�n en küçü�ünün iki, en büyü�ünün ise on kelime ile kuruldu�unu

söylemektedir.

Hatibo�lu, kelime gruplar�n� gramer yönünden “yap�bilim (morphologie) ve

sözdizimi (syntaxe)” olarak iki bölümde incelemi�, bunlar� “aralar�nda kal�pla�ma

bulunan kelime gruplar�” ve “aralar�nda kal�pla�ma bulunmayan kelime gruplar�” olarak

da ele alm��t�r. Birle�ik kelimeleri , deyimleri, bilmeceleri, atasözlerini, vecizeleri ve argo

ifadeleri “kal�pla�m�� kelime gruplar�” olarak de�erlendiren yazar; s�fat tamlamas�, zarf-

fiil grubu, isim tamlamas� gibi kelime gruplar�n� da “kal�pla�mam�� kelime gruplar�”

olarak isimlendirmi�tir (Hatibo�lu, 1964:203-244).

Tahir Nejat Gencan, “Dilbilgisi”nde kelime gruplar� için ayr� bir bölüm

ay�rmam��t�r. �sim ve s�fat tamlamalar�ndan “tak�m” olarak bahseden yazar pek çok

kelime grubuna de�inmemi�tir (Gencan, 1962:136-138).

Haydar Ediskun’un “Yeni Türk Dilbilgisi” adl� eserinde de kelime gruplar� ile

ilgili bir bölüm yoktur. Yazar isim ve s�fat tamlamalar�ndan “tak�m” olarak bahsetmi�tir.

17

Kelime gruplar� hakk�nda “Türkçede kelimelerin grupla�mas�ndaki temel kaide �udur:

Önce yard�mc� öge, sonra esas öge gelir.” hükmüne yer vermi�tir (Ediskun, 1985:

114-116).

Leyla Karahan “Türkçede Söz Dizimi -Cümle Tahlilleri-” nde kelime grubunu :

“Bir varl���, bir kavram�, bir niteli�i,bir durumu vaya bir hareketi kar��lamak üzere,

belirli kurallar içinde yan yana gelen kelimeler toplulu�udur.” diye tan�mlamaktad�r

( Karahan, 1999:11).

Yazar, kelime gruplar�n�n özelliklerini �u �ekilde s�ralam��t�r:

1. Kelime gruplar�, cümle ve di�er kelime gruplar� içinde, tek kelime gibi isim,

s�fat, zarf ve fiil görevi görür.

2. Kelimelerin grup içindeki s�ralan��� s�ral�d�r. Görev bak�m�ndan birbirine denk

olmayan unsurlar�n bulundu�u bir kelime grubunda ana unsur, genellikle grubun

sonundad�r… Fiile dayal� gruplarda bu düzen ayn� zamanda hareketin olu� s�ras�n�

gösterir… Sadece birle�ik fiil ile edat grubunda, ana unsur ba�ta bulunur. Bu gruplarda

ikinci unsur bir çekim unsurudur.

3. Kelime gruplar�nda unsurlar�n s�ras�, konu�ma ve �iir dilinde bozulabilir.

4. Kelime gruplar�n�n di�er kelime ve kelime gruplar�yla ili�kisi grubun

sonundaki çekim ekleriyle sa�lan�r. Çekim eki ba�land��� kelimeye de�il, o kelime

grubuna aittir.

5. �kiden fazla kelimeli kelime gruplar�nda iç içe geçmi�, birbirini tamamlayan

ba�ka kelime gruplar� bulunur.

6. Kelime gruplar�n�n vurgusu grubun yap�s�na göre de�i�ir. Vurgu ba�ta, sonda

veya sondan bir önceki kelime üzerinde olabilir. Baz� gruplarda, bütün unsurlar�n

vurgusu ayn�d�r.

Karahan, kelime gruplar�n�, “isim tamlamas�, s�fat tamlamas�, s�fat-fiil grubu,

zarf- fiil grubu, isim-fiil grubu, tekrar grubu, edat grubu, ba�lama grubu, unvan grubu,

birle�ik isim, ünlem grubu, say� grubu, birle�ik fiil ve k�saltma gruplar� olmak üzere on

dörde ay�rm��; ayr�ca k�saltma gruplar�n� da “isnat grubu, yükleme grubu, yakla�ma

grubu, bulunma grubu, uzakla�ma grubu, vas�ta grubu” �eklinde s�n�fland�rm��t�r.

Çal��mam�zda Leyla Karahan’�n yapt��� bu tasnif esas al�nm��t�r ( Karahan, 1999: 11-44).

Karahan, “Türkçede Söz Dizimi” adl� kitab�n�n 2004 tarihli 7. bask�s�nda

k�saltma gruplar�na e�itlik grubunu eklemi�, daha önce örnek verip de müstakil ba�l�klar

alt�nda incelemedi�i “birinci unsuru uzakla�ma ikinci unsuru yönelme, ikinci unsuru

18

yönelme, ikinci unsuru bulunma eki ta��yan gruplar”� da k�saltma grubu içinde müstakil

ba�l�klar alt�nda incelemi�tir (Karahan, 2004a: 83-84).

Ne�e Atabay, Sevgi Özel ve Ayfer Çam “Türkçenin Söz Dizimi” adl� eserlerinde

sadece tamlamalara de�inmi�, di�er kelime gruplar�na yer vermemi�lerdir (Atabay, Özel

ve Çam, 1981: 7-8).

Rasim �im�ek, “Örneklerle Türkçe Sözdizimi”nde kelime gruplar�n� “belirtme

öbekleri” olarak isimlendirmi�; “iyelik öbekleri, niteleme öbekleri, çekim öbekleri,

ikileme, ba�laç öbekleri ve ünlem öbekleri” olmak üzere alt� ana grupta incelemi�tir. Bu

gruplar� da kendi içinde bölümlere ay�rm��t�r. Birinci grupta “ad tak�m�, ad�l tak�m�”,

ikinci grupta “ ön ad tak�m�, say� öbe�i, san öbe�i, belirteç öbe�i”, üçüncü grupta “ ad

öbekleri, eylem öbekleri, ilgeç öbekleri” yer almaktad�r (�im�ek, 1987: 321-400).

Ata Çat�kka� “Türk Dili K�lavuzu” adl� eserinde , “Kelime grubu dedi�imiz

zaman birden fazla kelimeden meydana gelen; mana ve yap�s�nda bir bütünlük bulunan

ve tek bir nesne veya hareketi birlikte kar��layan kelimeler toplulu�u akl�m�za gelir.”

demekte ve bu gruplar� “belirtme grubu” olarak adland�rmaktad�r. Yazar kelime

gruplar�n� “ba�lama grubu, iyelik grubu ve isim tamlamas�, genitif, datif, lokatif ve

ablatif gruplar�, s�fat ve partisip grubu, aitlik grubu, tekrarlar ve ikilemeler , unvan

grubu, isnat grubu, akkuzatif grubu, k�saltma gruplar�, ünlem grubu, say� grubu, edat

grubu, fiil grubu, gerundium grubu” olmak üzere on be�e ay�rm��t�r (Çat�kka�, 2001:

193-202).

Süer Eker, “Ça�da� Türk Dili” nde kelime guruplar�n� “tamlamalar, aitlik grubu,

unvan grubu, tekrar gruplar�, birle�ik sözcükler, say� grubu, edat grubu, s�fat- fiil (ortaç)

grubu, zarf-fiil grubu, eylem grubu, birle�ik eylem grubu, ünlem grubu, ba�lama grubu,

k�saltma gruplar�, dayanma grubu, deyimler, atasözleri/savlar” olmak üzere on yediye

ay�rm��t�r. (Eker, 2005: 460-479).

Yukar�da ifade edilenleri de�erlendirdi�imizde kelime gruplar�n�n ne oldu�u

konusunda bir birlik oldu�u fakat bunlar�n çe�itleri, miktar� ve isimlendirilmesi

konusunda pek çok farkl�l���n görüldü�ü göze çarpmaktad�r. Kelime gruplar� için

“kelime grubu, belirtme öbe�i, yarg�s�z anlat�mlar, tak�mlar” gibi terimler kullan�lm��t�r.

Ergin’de 20, Bilgegil ve Banguo�lu’nda 8, Hatibo�lu’nda 10, Karahan’da 14, Gencan

ve Ediskun’da 2, �im�ek’te 6, Çat�kka�’da 15, Eker’de 17 çe�it kelime grubu yer

almaktad�r.

19

Yazarlar�n kelime gruplar�n� hangi ölçülere göre s�n�fland�rd�klar� da net olarak

belli de�ildir. Mesela k�saltma gruplar�nda s�n�fland�rma fark� çok belirgindir. K�saltma

gruplar� çe�itli ara�t�rmac�lar taraf�ndan farkl� �ekillerde tasnif edilmi�tir. Bunlar�n bir

k�sm� baz� ara�t�rmac�lar taraf�ndan ele al�nmam��, bir k�sm� ise farkl� ba�l�klar alt�nda

incelenmi�tir. Leyla Karahan; isnat, yükleme, yakla�ma, bulunma, uzakla�ma ve vas�ta

gruplar�n� “k�saltma gruplar�” ba�l��� alt�nda ele alm��t�r (Karahan, 1999: 39-44). Metin

Karaörs de bu gruplar�n ayn� ba�l�k alt�nda ele al�nmas� gerekti�i görü�ündedir. Yazar,

“�snat, ilgi, yakla�ma, bulunma, uzakla�ma ve yapma gruplar�n� k�saltma gruplar� ad�

alt�nda toplamak daha uygundur. Çünkü bunlar�n sonunda bir fiil dü�erek k�salm�� �ekle

gelmi� durumdad�r. Ayr�ca isnat grubu d���nda olan bu gruplara hal grubu demek de

uygun olur.” demektedir (Karaörs 2004: 28). Biz de Karahan ve Karaörs’ün görü�üne

kat�larak bu gruplar�n hepsi birer k�saltma grubu oldu�u için bunlar�n ayn� ba�l�k alt�nda

ele al�nmas� gerekti�ini dü�ünüyoruz.

Baz� ara�t�rmac�larda “aitlik grubu” olarak görülen grup da, kelime gruplar�n�n en

az iki kelimeden olu�mas� kural�na ayk�r� oldu�u için tart��mal�d�r. Süer Eker’in

“atasözleri”ni kelime grubu olarak almas�n�n mant���n� anlamak zordur. Bu yakla��m

kelime gruplar�n�n yarg�s�z ifadeler olmas� ilkesi ile çeli�mektedir.

Kelime gruplar�n�n temel özelliklerini ve uzmanlar�n konu hakk�nda

söylediklerini de�erlendirerek �öyle bir tan�m yapabiliriz: Birden çok kelimenin belirli

kurallar içinde yan yana gelmesinden olu�an, cümle ve kelime gruplar� içinde tek kelime

gibi i�lem gören yarg�s�z anlat�m birimlerine kelime grubu denir.

I.TEKRAR GRUBU

Metnimizde tekrar grubu fazla kullan�lmam��t�r. Ayn� kelimelerin, z�t anlaml�

kelimelerin ve yak�n anlaml� kelimelerin tekrar� ile olu�turulmu� 27 tekrar grubu tespit

edilmi�tir. Bu grup cümle ve kelime gruplar� içinde isim, s�fat ve zarf görevi

üstlenmektedir.

1. TEKRAR GRUBUNUN TÜRLER�

a. Aynen Tekrarlar

hafif hafif 31

a��r a��r 116

hüngür hüngür 119

zaman zaman 200

20

p�r�l p�r�l 454

teker teker 455

b. Z�t Anlaml� Tekrarlar

uzay�p k�salan 179

sa�a sola 179

iyi kötü 180

belli belirsiz 182

gidi� geli� 198

alt üst 365

c. Yak�n Anlaml� Tekrarlar

yar�m yamalak 201

yalan yanl�� 201

filan falan 367

2. CÜMLEDEK� GÖREV� YÖNÜNDEN TEKRAR GRUBU

a. Tekrar Grubunun Zarf Tümleci Olarak Görev Yapmas�

�imdi a��r a��r kald�r göz kapaklar�n�, dedi, aç gözlerini.116

Karde�i yine bir ka��n� yukar� kald�rm��, hafif hafif ba��n� sall�yor ve

gülümsüyordu. 31

Samim a��r a��r içini çekti ve cevap vermedi. 183

Selmin'in gebe olmad���n� ve Ferhat'la evlenmekte inat etmedi�ini

anlad�ktan sonra, Mefharet'in ruhunu birdenbire dolduran bo�luk, onu kendi

içindeki yokla�ma hamlesiyle ans�z�n temasa getirdi�i için tahammül edilmez bir

s�k�nt� içinde hüngür hüngür a�latm��t�r.199

Son basamaklar� a��r a��r ç�kt�. 453

b. Tekrar Grubunun Yüklem Olarak Kullan�lmas�

Her �ey p�r�l p�r�l. 454

21

3. TEKRAR GRUBUNUN KEL�ME GRUPLARI ��NDEK� DURUMU

a. Tekrar Grubunun S�fat Tamlamas�nda S�fat Unsuru Olarak Görev Yapmas�

Yine gözleri yayl� kap�n�n buzlu camlar�nda uzay�p k�salan gölgelere

dikili. 179

K�vr�k ve uzun kirpiklerinde belli belirsiz ç�rp�n��lar vard�. 182

…sosyolojideki neticesi cemiyetlerin mahiyetlerini anlamaktan ziyade

pratik ihtiyaçlar�n� ara�t�ran monografi ve istatistiklerin ortaya döktü�ü bir sürü

yalan yanl�� rakam. 201

b. Tekrar Grubunun Birle�ik Fiilin �sim Unsuru Olarak Görev Yapmas�

Selmin de alt üst etti asab�m�. 365

II. BA�LAMA GRUBU

Metnimizde “ve, ile, veya, veyahut, de�il, ne….ne…, ….de…..de, ….mi….mi”,

ba�laçlar� ba�lama gruplar�n�n olu�turulmas�nda kullan�lan ba�laçlard�r. Bu gruplar�n

olu�turulmas�nda en fazla “ve” ba�lac� kullan�lm��t�r. Bu grup cümlede özne, yüklem,

nesne, yer tamlay�c�s� ve zarf tümleci olarak görev yapabilmektedir. Ayr�ca isim

tamlamalar�nda tamlayan ve tamlanan, s�fat tamlamalar�nda tamlayan ve edat gruplar�nda

isim unsuru olarak kullan�lmaktad�rlar.

1. CÜMLEDEK� GÖREV� YÖNÜNDEN BA�LAMA GRUBU

a. Ba�lama Grubunun Özne Olarak Görev Yapmas�

Yüzünde hâlâ kan ve �i�kinlik vard�. 31

Yüzü ve göz kapaklar� da hareketsizdi. 32

Odas�na götürüp onu yata��na yat�rmak ve s�cak su haz�rlan�ncaya kadar

sinirlerini yat��t�rmak için, a�abeyim ve ben epey zahmet çektik. 115

Ç�rp�nmak ve çabalamak batmakt�r. 117

Pasiflik ve aktiflik birer cepheleriyle ayn� �eydirler. 198

A�abeyim ve yenge aylardan bahsediyorlar. 364

b. Ba�lama Grubunun Yüklem Olarak Görev Yapmas�

Yine salon tenha ve karanl�k. 179

Birincisi diyalektik, veyahut onun tabiriyIe "lastikli dü�ünce" veya ruh

hareketidir. 198

22

Gök hafif bulutlu, hava kuru ve rüzgârs�zd�. 451

c. Ba�lama Grubunun Nesne Olarak Görev Yapmas�

Fakat burada herkes, meseleyi tulumba tatl�siyle sade kahve aras�nda konu�ur,

bebe�in sar���n m�, esmer mi olaca��n� ve kime benzeyece�ini sorarlar, geçer gider. 27

Samim’den cevap alamay�nca, onu bu kadar susturan meselenin burada on

dakika kadar beklemesinden ibaret olmad���n� anlad��� halde, konu�maya

mecbur etmek için, yolda Feriha’ n�n annesine rastlad���n� ve lafa tutuldu�unu

söyledi. 182

ç. Ba�lama Grubunun Dolayl� Tümleç Olarak Görev Yapmas�

Fakat insan dü�üncesi bu sefer de öteki aya�� üzerindedir ve kendi

kendisini yaln�z tabiat yap�s� içinde anlatmaktan öteye geçemedi�i için, manevi

kudretinin tam �uurundan da, geli�mesi imkânlar�ndan da mahrum kalm��t�r.

201

Bunlardan ba�ka üçüncü bir hal daha vard�r ki, orada ne diyalektik

harekete, ne de z�tlar�n ayn� zamanda mevcut olu�una rastlan�r. 198

�nsandaki varla�ma hamlesi, ölüm korkusu ve nefretiyle birlikte ebedilik

özleyi�ini vücuda getirir; yokla�ma hamlesi ihtiyarl��a ve ölüme götürür. 198

Yerde ve karyolan�n alt�nda terlikler yok. 454

d. Ba�lama Grubunun Zarf Tümleci Olarak Görev Yapmas�

En �iddetli arzular bana en biçimsiz anlarda ve en münasebetsiz

tahriklerle gelir. 36

2. BA�LAMA GRUPLARININ KEL�ME GRUPLARI ��NDEK�

DURUMU

a. Ba�lama Grubunun �sim Tamlamas�nda Tamlayan Olarak Görev

Yapmas�

Sessizlik onun sihir ve telkin �artlar�ndan biriydi. 116

Çaresizlik ve tehlike anlar� vard�r ki, o zaman ç�rp�nmaya ve hayk�rmaya

gelmez. 117

Ötede muazzam, koskocaman bir gerçekler alemi, gerçek sevgiler ve

23

k�ymetler alemi var. 262

b. Ba�lama Grubunun �sim Tamlamas�nda Tamlanan Olarak Görev

Yapmas�

Sonra ablam�n bacaklar�n� ve dizlerini o�maya ba�lad�.115

Birbirinin üstünden kalk�p giden s�k�nt� anlar�n�n bazan tükenmezlik ihti-

malini dü�ündüren sonsuzluk vehmi ve deh�eti.179

�nsandaki varla�ma hamlesi, ölüm korkusu ve nefretiyle birlikte ebedilik

özleyi�ini vücuda getirir.198

…psikolojideki neticesi vatmanlar�n dikkatini ve haf�zas�n� yar�m yama-

lak ölçmekten ileri gitmeyen bir faydac�l�k.201

c. Ba�lama Grubunun S�fat Tamlamas�nda Tamlayan Olarak Görev

Yapmas�

Hiç olmazsa onun baz� gev�ek ve m�zm�z hassasiyet anlar� var… 28

Dolgun ve gev�ek yanaklar� sark�yordu. 31

Ablam�n ona çevrilen hayran ve minnettar gözlerinde iri ya�lar vard�.119

Kal�n ve biçimli dudaklar�n�n uçlar� sinirli bir gerginlikle uzam��t�.181

K�vr�k ve uzun kirpiklerinde belli belirsiz ç�rp�n��lar vard�.182

Kanad� itti, içeriye girdi, alt kat sofaya giden dar ve uzun koridorda,

pardösüsünü ve �apkas�n� ç�karmadan yürüdü. 452

ç. Ba�lama Grubunun Edat Gruplar�nda �sim Unsuru Olarak Görev

Yapmas�

Bu, Simeranyada, insana gelen de�il, insan�n, ona gitti�i bir netice gibi

görülür. 199

III. SIFAT TAMLAMASI

Metin s�fat tamlamalar� bak�m�ndan oldukça zengindir. En fazla kullan�lan

kelime grubu s�fat tamlamas�d�r. S�fat tamlamas�n�n s�fat unsuru hem tek kelimeden hem

de kelime grubundan olu�abilmektedir. S�fat tamlamalar� cümlede özne, yüklem, nesne,

yer tamlay�c�s� ve zarf tümleci olarak görev yapmaktad�r. Bu grup di�er kelime gruplar�

içinde de çe�itli görevler üstlenmektedir.

24

1. KURULU�U YÖNÜNDEN SIFAT TAMLAMALARI

a. Tamlayan� Tek Kelime Olan S�fat Tamlamalar�

aa. Tamlayan� Niteleme S�fat� Olan S�fat Tamlamalar�

yüksek ses 25

küçük çatal 26

sade kahve 27

platin saç 27

trajik mahluk 28

acaip rüyalar 29

bahtiyar zat 30

karars�z bak�� 31

sevimli göz 35

�iddetli arzu 114

eski usul 115

güzel yollar 118

donuk p�r�lt� 179

lastikli dü�ünce 198

korkunç sezgi 199

karmakar���k nokta 259

sahte his 262

mü�terek hat�ra 262

sinirli ad�m 365

harap kameriye 452

yuvarlak masa 453

geni� kanape 454

ab. Tamlayan� Belirtme S�fat� Olan S�fat Tamlamalar�

hiçbir mesele 25

be�inci derece 26

bu k�z 27

dört ay 27

bütün felaketler 28

25

iki gün 30

�u sigara 33

bu mesele 33

bu öfke 35

on gün 114

kaç dakika 115

birkaç kere 115

o anlar 116

öteki salon 180

her taraf 183

birer cephe 198

bu sefer 200

birçok �ey 260

hangi his 260

ba�ka temayüller 262

birkaç kelime 365

çeyrek as�r 452

�u koltuk 455

b. Tamlayan� Kelime Grubu Olan S�fat Tamlamalar�

ba. Tamlayan� �kileme Grubu Olan S�fat Tamlamalar�

belli belirsiz ç�rp�n��lar 182

bir sürü yalan yanl�� rakam 201

bb. Tamlayan� S�fat-Fiil Grubu Olan S�fat Tamlamalar�

iri mavi gözlerinde parlayan i�tah 25

bu eve ba�layan lezzet 30

ince vücudunun kolayca geçebilece�i bo�luk 181

ya�ad���m�z ça� 200

bana olan ba�l�l���n 260

kuvvetli bir utanc�n k�lavuzlu�uyla do�acak idrak 263

çam dallar�na vuran ���k 452

birbirine benzemeyen bu kokudan daha anla��lmaz cevaplar 455

26

bc. Tamlayan� Edat Grubu Olan S�fat Tamlamalar�

tav�an gibi korkak uyku 25

Samim’in bulundu�u istikametten bu kadar uzak 181

yukar�ya do�ru bir hareket 182

varla�ma gibi aktif 199

Yahya Kemal gibi �airler 200

a�k gibi ulvi 259

Renginaz gibi tertipli 453

ilk bak��ta if�a edecek kadar buru�uk 454

resimlerden al�nan intibalar kadar silik 455

bç. Tamlayan� K�saltma Grubu Olan S�fat Tamlamalar�

Samim’den daha trajikmahluk 35

yere serici hakimiyet 180

buzlu cama tak�l� göz 180

tahmine müsait bir i�aret 182

tap�nd���m�z k�ymetlere ba�l� alaka 260

bd. Tamlayan� Say� Grubu Olan S�fat Tamlamalar�

on dört dakika 30

yirmi alt� sene 454

be. Tamlayan� Ba�lama Grubu Olan S�fat Tamlamalar�

dolgun ve gev�ek yanak 31

hayran ve minnettar göz 117

fani ve geçici benlik 199

ikili ve tezatl� hareket 200

alçak ve dolgun bir ses 259

içinde pi�ti�i ve ç�rp�nd��� batakl�k 261

yanl�� ve küçük jest 263

dar ve uzun koridor 452

27

bf. Tamlayan� �sim Tamlamas� Olan S�fat Tamlamalar�

yalan�n k�st��� bir ses 28

zekan�n yapabildi�i �ey 180

korkunun inceltti�i ses 182

Meral’in verece�i cevap 261

2. CÜMLEDEK� GÖREV� YÖNÜNDEN SIFAT TAMLAMASI

a. S�fat Tamlamas�n�n Özne Olarak Görev Yapmas�

Tav�an gibi korkak uykular vard�r.25

�ki eliyle bo�lu�u iten Mefharet ba��rd�.33

Cins hayvan, binicinin sinirlenmesini, ç�rp�nmas�n�, onu mahmuzlamas�n�

affetmez.118

�nce yüzünde, gözlerinin alt�ndan yanaklar�na do�ru inen bir gölge

vard�. 181

So�uk bir tahlil imkâns�zd�. 259

Bütün pencereler karanl�kt�.452

b. S�fat Tamlamas�n�n Yüklem Olarak Görev Yapmas�

Samim’den daha trajik mahluksun sen

Bir hizmetçi için bu bile hat�r� say�l�r bir hürriyettir. 115

Bu bir an. 262

Bu musibet hastal���n panez... panzam... pan... panzehiri s�k� perhiz. 364

As�l benim cinlerimi ba��ma ü�ü�türen o domuz k�zd�r. 366

Bu da ayr� mesele. 367

Bahçe yine bu bahçe, ev yine bu evdi . 452

c. S�fat Tamlamas�n�n Nesne Olarak Görev Yapmas�

Bir pençe gibi uzatt��� elindeki öfke, yakalad��� sandalyeyi tak�rdatarak çekti. 31

A�abeyim bu cümleyi ablama birkaç kere alçak sesle söyletti. 115

Alt taraf�n� okuyal�m. 364

A��r bir söz söylemedi. 367

Necile’nin yatt��� odadan çam dallar�na vuran ����� arard�. 452

Son basamaklar� a��r a��r ç�kt�. 453

28

ç. S�fat Tamlamas�n�n Yer Tamlay�c�s� Olarak Görev Yapmas�

�stanbul’da, hele bu züppe köyde herkes büyük bir mesele de�ildir. 27

Bundan sonra onu hiç bir i�ime, hiç bir zevkime kar��t�rmam. 31

Oturdu�um koltukta, ablamla beraber ben de gözlerimi kapad�m. 115

Hay�r, öteki salona geçiyorlar. 180

K�vr�k ve uzun kirpiklerinde belli belirsiz ç�rp�n��lar vard�. 182

Bahçe kap�s�n�n önünde indi, yüzünü demir parmakl��a yakla�t�rd� ve

içeriye bakt�. 451

d. S�fat Tamlamas�n�n Zarf Tümleci Olarak Görev Yapmas�

Üzüntüne gelince, o zaman da söyledim sana. 29

Kadere teslim olmak laz�md�r o anlarda. 117

Samim’in hayali bir anda onlar�n oturduklar� yere gitti. 259

O da sinirli son zamanlarda. 366

Elektrikleri ve kap�lar� aç�k b�rakt�klar�na göre k�sa bir zamanda

dönecekler. 453

3. SIFAT TAMLAMASININ KEL�ME GRUPLARI ��NDEK� DURUMU

a. S�fat Tamlamas�n�n �sim Tamlamas�nda Tamlayan Olarak Görev

Yapmas�

ye�il zeytin taba�� 26

bu evin havas� 29

bahtiyar zat�n ad�n� 31

s�cak suyun içinde 114

yeni ça��n ba�� 200

bu y�k�l���n s�rr� 260

mü�terek hat�ralar�n mazereti 262

harap kameriyenin önü 452

b. S�fat Tamlamas�n�n �sim Tamlamas�nda Tamlanan Olarak Görev

Yapmas�

sesinin imal� tonu 30

29

Mefharet’in karars�z bak��lar� 31

Besim’in sevimli gözleri 35

memleketinin bir oteli 261

ceketinin d�� cebi 364

evin sol taraf� 451

vücudun buhranl� ç�rp�n��lar� 454

ayaklar�n�n ba� parma�� 455

c. S�fat Tamlamas�n�n �sim Tamlamas�nda Hem Tamlayan Hem de

Tamlanan Olarak Görev Yapmas�

d��ar�dan gelen horoz seslerinin ince çerçevesi 115

yayl� kap�n�n buzlu camlar� 179

bu tarih prosesinin bütün safhalar� 202

bu ��ll���n sefil ya�ama telakkisi 260

ç. S�fat Tamlamas�n�n Edat Grubunun �sim Unsuru Olarak Görev Yapmas�

iki günden beri 30

bir pençe gibi 31

bir tereddütten sonra 183

sislere bürünmü� bir ���k gibi 259

on gün kadar 364

d. S�fat Tamlamas�n�n Ba�ka S�fat Tamlamalar�nda S�fat Unsuru Olarak

Görev Yapmas�

yuvarlak etli yüz 27

tek tarafl� tasavvur 199

uzun gövdeli a�açlar 454

e. S�fat Tamlamas�n�n Ba�ka S�fat Tamlamalar�nda �sim Unsuru Olarak

Görev Yapmas�

�u tombul zeytinler 26

bu züppe köy 27

ikimavi ku� 35

30

kristal bir surahi 260

karanl�k iki pencere 451

f. S�fat Tamlamas�n�n Birle�ik Fiilin �sim Unsuru Olarak Görev Yapmas�

Anam rahibe gibi çekilmi� bir kö�eye. 366

IV. �S�M TAMLAMASI

�sim tamlamas�, metinde s�fat tamlamas�ndan sonra en çok kullan�lan kelime

grubudur. Metnimizdeki isim tamlamalar�n�n unsurlar� hem tek kelimeden hem de kelime

gruplar�ndan olu�abilmektedir. �sim tamlamalar� cümlede özne, yüklem, nesne, yer

tamlay�c�s� ve zarf tümleci olarak görev yapmaktad�r. Bu grup di�er kelime gruplar�

içinde de çe�itli görevler üstlenmektedir.

1. KURULU�U YÖNÜNDEN �S�M TAMLAMALARI

a. Unsurlar� Tek Kelimeden Olu�an �sim Tamlamalar�

aa. Belirtili �sim Tamlamas�

Besim’in fikirleri 26

�öminenin önü 26

benim k�z�m 26

ablas�n�n tansiyonu 27

gözlerinin ucu 28

annemin ç�k��� 30

onun eli 32

Mefharet’in omuzlar� 35

trenin gelmesi 114

isyan�n tekni�i 117

Samim'in kar��s� 181

faydas�zl���n�n bedaheti 260

senin arkada��n 261

benim fikirlerim 263

“g” nin üstü 364

arkada��n�n evi 367

yorgan�n�n ucu 452

e�yan�n yerleri 454

31

ab. Belirtisiz �sim Tamlamas�

saat cam� 25

ebe gözü 26

çay yudumu 28

kedi yavrusu 29

telkin dozu 32

cinayet staj� 115

derece fark� 117

ayak sesleri 180

göz hareketleri 182

dü�ünce hayat� 198

insan dü�üncesi 200

“Simerenya” kitab� 202

saman çöpü 263

yol yorgunlu�u 364

yatak odas� 368

bahçe kap�s� 453

b. Unsurlar�ndan Biri veya �kisi Kelime Grubu �eklinde Olan �sim

Tamlamalar�

küçük ve yuvarlak bir francala diliminin üstü 25

lezzet an�n�n safiyeti 25

be�inci derecede bir belediye memurunun tasdikinden sonra tasarruf etmesi

adeti 26

ev halk�ndan birinin �erefi 26

Mefharet’in yuvarlak etli yüzü 27

lezzetin dille damak aras�ndan tat merkezine gidi�inin hiç bir an� 28

k�vr�k ve uzun kirpiklerinin alt�n çerçevesi içinde bu�ulanan ye�il gözlerinin

ucu 30

benim en büyük �ans�m�n önü 31

karde�inin iki eli 34

Simeranya ka�ifinin yaz�hanesi 35

32

bir da� manast�r�n�n dibi görünmeyen karanl�k koridoru 114

onun sihir ve telkin �artlar�ndan biri 115

benim �eref mefhumuna ba�l�l���m 118

birbirinin üstünden kalk�p giden s�k�nt� anlar�n�n bazan tükenmezlik ihti-

malini dü�ündüren sonsuzluk vehmi ve deh�eti 179

hayretin oldukça ba�ar�l� bir taklidi 182

“Vur patlas�n, çal aynas�n” ahlak� 200

a�k gibi bir ruh depremi 261

bu evin y�k�lmamas� 366

çam a�açlar�n�n arkas�nda kalan evin sol taraf� 451

Renginaz’�n oda kap�s� 452

Necile’nin aynan�n içinden ona bir an �uh, süzgün ve �eytani bir yan

gözle bak��� 455

2. CÜMLEDEK� GÖREV� YÖNÜNDEN �S�M TAMLAMASI

a. �sim Tamlamas�n�n Özne Olarak Görev Yapmas�

Selmin’in yüzü solgundu. 29

Sen ne dersen de, benim �üphem devam ediyor. 34

“Her �ey mümkün” cevab� onu ümide ve deh�ete dü�ürüyor. 180

�nsan�n tabiat üzerindeki dikkati azalm�� ve dü�üncesinin yere (maddeye)

basan aya�� k�salm��t�r. 200

Akdeniz kültüründe insan dü�üncesi tek ayakl� de�ildir. 200

Samim’in hayali bir anda onlar�n oturduklar� yere gitti. 259

Renginaz’�n oda kap�s� da aç�kt�. 452

b. �sim Tamlamas�n�n Yüklem Olarak Görev Yapmas�

Selmin benim k�z�m, senin ablan�n k�z�. 26

Ben de evin içindeyim. 29

Sessizlik onun sihir ve telkin �artlar�ndan biriydi . 116

�syan�n tekni�idir. 118

33

Kendi fani ve geçici benli�inin üstüne s�çramak, kendi kendini a�mak için

yapt��� bütün fedakarl�klar (her türlü a�k ve kahramanl�k) , varla�ma hamlesinin

devam�d�r. 199

c. �sim Tamlamas�n�n Nesne Olarak Görev Yapmas�

Besim’in fikirlerini bilirdi. 26

A�abeyimin halini be�enmiyorum.28

Hiç bir hayk�r�� Selmin’in tarihini de�i�tiremez. 118

Samim bunun korkudan ihtiyata ve dirayete do�ru bir geçi� i�areti

oldu�unu bilirdi. 181

Geni� kanapenin üstündeki battaniye, orada -herhalde Renginaz

olacak- birinin uzand���n� gösteriyor. 454

ç. �sim Tamlamas�n�n Yer Tamlay�c�s� Olarak Görev Yapmas�

�nsan vücudunda lüzumsuz bir organ yoktur. 26

Duvar saatine bakt� ve aya�a kalkt�. 34

Ablam�n üstüne biraz e�ildi. 116

Ablam�n ona çevrilen hayran ve minnettar gözlerinde iri ya�lar vard�. 119

�ngiliz Sefarethanesinin önünden kar��ya geçiyorduk onunla. 183

Haf�zas�n�n karmakar���k noktalar�nda ���klar yan�p sönüyordu. 259

Cevap alamay�nca kap�n�n önüne geldi ve tekrarlad�. 452

d. �sim Tamlamas�n�n Zarf Tümleci Olarak Görev Yapmas�

Ablam�n ayaklar�n� lengerdeki s�cak suyun içinde k�pk�rm�z� kesilmi�

görünce, sabah karanl���, can�m istakoz istedi. 114

3. �S�M TAMLAMASININ KEL�ME GRUPLARI ��NDEK� DURUMU

a. �sim Tamlamas�n�n S�fat Tamlamalar�nda S�fat Unsuru Olarak Görev

Yapmas�

k�z�n oturdu�u ev 27

�nsan�n en kolay aldatabildi�i budala 116

beklemenin art�rd��� zaaf 179

zekan�n yapabildi�i �ey 180

34

korkunun inceltti�i ses 183

Meral’in verece�i cevap 261

b. �sim Tamlamas�n�n Di�er �sim Tamlamalar�nda Tamlayan veya

Tamlanan Olarak Görev Yapmas�

francala diliminin üzeri 27

Simeranya ka�ifinin yaz�hanesi 35

bu temizlik hasretinin s�rr� 35

ayak seslerinin uzakla�mas� 116

Alemda��’ndan gelen tereya��n�n aç�l�� töreni 116

insan�n varla�ma hamlesi 199

varla�ma hamlesinin devam� 199

Renginaz’�n oda kap�s� 452

elbise dolab�n�n kapa�� 453

Necile’nin, kap�s� aç�k duran yatak odas� 453

c. �sim Tamlamas�n�n Birle�ik Fiilin �sim Unsuru Olarak Görev Yapmas�

Aç adam�n metresi kendi odas�na kapanm��t�. 115

Hiç kimse onun yüzüne bakm�yor. 261

Emine’nin üstüne yürüdü. 366

Babas�n�n yüre�ine indirecek. 367

Yerin dibine geçtim bugün Selmin’in önünde. 367

ç. �sim Tamlamas�n�n Edat Grubunun �sim Unsuru Olarak Görev Yapmas�

yemek salonunun kap�s�na kadar 32

bu ini�in derecelerine göre 32

dinin, iman�n hakk� için 366

yatak odas�na do�ru 368

gece yar�s�ndan sonra 452

V. B�RLE��K F��L

Metnimizde en fazla kullan�lan üçüncü kelime grubu birle�ik fiildir. Birle�ik

fiiller cümlede yüklem görevi üstlenmektedir.

35

1. B�RLE��K F��L�N TÜRLER�

a. �sim + Yard�mc� Fiil Kurulu�undaki Birle�ik Fiiller

“Etmek, olmak, yapmak, bulunmak, ba�lamak” fiilleri bu grubu olu�turan

yard�mc� fiillerdir. En fazla kullan�lan birle�ik fiiller “etmek” yard�mc� fiili ile

kurulanlard�r. “Olmak” yard�mc� fiili ile kurulan birle�ik fiiller de çok kullan�lm��t�r.

Di�er yard�mc� fiillerle olu�turulan birle�ik fiiller çok azd�r.

Dikkat etmedin mi? 26

Besim, rica ederim. 26

�yi ke�fettin. 27

Eet, et, benden de �üphe et. 28

Yalan�n k�st��� bir sesle ilave etti. 28

Kime a��k, onu merak ediyorsun. 29

Ablac���m, müsaade et, benimle konu�acaks�n, dur biraz. 31

Kad�n�n öfkesi tecessüsüne bir anda teslim oldu. 33

Tela� etme. 34

Sonra ablam�n bacaklar�n� ve dizlerini o�maya ba�lad�. 115

Kendini denize dü�mü� farzet.116

Emin ol, batmayaca��na, selamete ç�kaca��na emin ol. 116

Mesele diye kar��m�za ç�kan zorluklar�n ço�unu kendi ruhumuzun içinde

halledebiliriz. 117

Cins hayvan, binicinin sinirlenmesini, ç�rp�nmas�n�, onu mahmuzlamas�n�

affetmez. 118

Söyleyiniz de izah edeyim. 183

Sustu; bu sözlerin Samim’i de�i�tirmedi�ini anlay�nca, hareketleri ço�alan

gözleriyle hiç bir �eyi görmeden her tarafa bakmaya ba�lad�. 183

Sinirli ad�mlarla dola�ma�a ba�lad�. 365

Viyanal� bir kad�n�n apartman�nda mezattan sat�n ald�klar� bu yatak

odas� tak�m�n�n gençli�ini,kendi vücudundan esirgemedi�i bir titizlikle nas�l

muhafaza edebilmi�ti? 454

Çe�itli hat�ralara ba�l�, fakat birbirleriyle ili�i�i olmayan hayal

unsurlar� teker teker, ve yüksek bir yerden uçarak dü�en ka��tlar�n üzerindeki

resimlerden al�nan intibalar kadar silik, yar�m bir süratle zihninde belirip

kayboluyordu. 455

36

b. Fiil + Yard�mc� Fiil Kurulu�undaki Birle�ik Fiiller

Bu fiillerin tamam�na yak�n� yeterlik fiilidir.

�ri mavi gözlerinde parlayan i�tahtan yüzünün niçin güldü�ünü, onu hiç

tan�mayanlar da bir bak��ta anlayabilirlerdi. 25

1923’ ün ortas�na kadar do�anlar bu emniyetle konu�abilirler. 28

Söyleyemem, day�, mazur gör. 30

Gizleyemezsin benden. 32

�ki dakika bile konu�amad�k. 34

Bu temizlik hasretinin s�rr�n� �imdi bir yaz�hanenin gözünde bulabiliriz. 35

Gelmeyebilir mi? 180

Haf�zas�n�n karmakar���k noktalar�nda ���klar yan�p sönüyordu. 259

�imdi, bir taksiye atlay�p on dakika sonra oraya gidebilir ve bunlar�

söyleyebilirdi. 260

Bu hayal onlara nas �l bask�n ç�kabiliyor?

Ömrüm oldukça unutamam. 367

Beklemekten ba�ka ne yapabilirdi? 453

c. Anlamca Kayna�m�� Birle�ik Fiiller

Unsurlar�ndan biri veya hepsi kendi sözlük anlam�n�n d���nda kullan�lan birle�ik

fiillerdir. Bu fiiller özellikle kahramanlar�n konu�malar�nda çok görülmektedir.

Yutkunurken, bu ilahi lezzet an�n�n safiyetini hiçbir dü�ünce ile buland�rma�a raz�

olmad���n� anlatmak için de ka�lar�n� çatt�. 25

Bir Orta Anadolu köyünde herkes k�zca��z�n ba��na bela kesilir.27

Aç adam�n Selminle maceras�, ablam kadar onu da ç�lg�na

döndürmü�tü. 115

Göz göze geldiler. 182

Dün gelmedi�ime can�n�z s�k�ld�, anl�yorum. 183

�nsandaki varla�ma hamlesi, ölüm korkusu ve nefretiyle birlikte ebedilik

özleyi�ini vücuda getirir. 198

Fakat insan dü�üncesi bu sefer de öteki aya�� üzerindedir ve kendi

kendisini yaln�z tabiat yap�s� içinde anlatmaktan öteye geçemedi�i için, manevi

kudretinin tam �uurundan da, geli�mesi imkânlar�ndan da mahrum kalm��t�r. 201

37

Selmin de alt üst etti asab�m�. 365

Samim de on gündür Meralle kesmi� selam� sabah�. 365

Kulaklar�m�n dibine kadar k�zard�m. 365

Bu evde bir taraf�na inecekti. 366

Yerin dibine geçtim bugün Selmin’in önünde. 367

Kulak verdi. 368

Sa� taraftaki harap kameriyenin önüne gelince, onun eski, çok eski heyecan

günlerine ait hayaller saklayan karanl���nda bir hat�ra kuyusuna dü�memek için

gözlerini kaç�rd� ve bu sefer h�zla yürüdü. 452

Kalbi çarp�yordu. 453

VI. UNVAN GRUBU

Metnimizde unvan grubu fazla görülmemektedir. Metnimizde “abla, han�m, bey”

unvanlar� kullan�lm��t�r.

Vallahi Mefharet Abla, dedi, sen �u tombul zeytinleri nereden ald���n� söylersen

daha ciddi bir bahse girmi� olursun. 26

Nas�ls�n�z Selmin Han�m? 30

Hah! dedi, Besim Bey, karakola gidiyorum ben. 119

VII. SAYI GRUBU

Say� grubu metnimizde en az kullan�lan gruplardand�r. Bu grup cümlede isim ve

s�fat görevi yapmaktad�r.

1. CÜMLEDEK� GÖREV� YÖNÜNDEN SAYI GRUBU

a. Say� Grubunun Yüklem Olarak Görev Yapmas�

Bir hafta evvel ablas�n�n tansiyonu yirmi birdi. 27

2. SAYI GRUBUNUN KEL�ME GRUPLARI ��NDEK� DURUMU

a. Say� Grubunun S�fat Tamlamalar�nda S�fat Unsuru Olarak Görev

Yapmas�

on dört dakika 30

yirmi iki sene 454

yirmi alt� sene 454

38

VIII. EDAT GRUBU

Metnimizde “gibi, kadar, için, ile, evvel, sonra, göre, ba�ka, ra�men, üzere, beri,

do�ru, kar��,” vb. edatlarla kurulan edat gruplar� kullan�lm��t�r. “�le, kadar, için, gibi,

sonra ve do�ru” edatlar� ile kurulanlar metnimizde en çok kullan�lan edat gruplar�d�r. Bu

gruplar cümlede zarf tümleci ve yüklem olarak, kelime gruplar� içinde s�fat ve isim olarak

görev yapmaktad�r.

1. EDAT GRUBU TE�K�L EDEN EDATLAR

a. “Gibi” �le Kurulan Edat Grubu

Herkes bunu biliyor ve herkes senin gibi dü�ünmüyor. 27

Mefharet’in yuvarlak etli yüzü o kadar �i�iyor ve k�zar�yordu ki, platin saçlar�

a�arm�� gibi görünüyordu. 27

Mefharet yumruklar�n� s�km��, meçhulü odan�n içinde ar�yormu� gibi etraf�na

bak�p soruyordu. 34

Besim ablas�na dü�ünmek için vakit b�rakmak ister gibi durdu ve cevap verdi. 34

Ablam�n karn� üzerinde Hasibe’nin öfkeli elleri kudurur gibi oldu. 115

Meral onun her zamanki gibi hat�r sormas�n� bekliyor. 181

Karanl�kta yaz�lm�� gibi. 364

Ferhat mektubu yere atacakm�� gibi elini bir sallad� ve ba��rd�. 364

Anam rahibe gibi çekilmi� bir kö�eye. 366

b. “Evvel” �le Kurulan Edat Grubu

Karde�i dilimi �s�rmadan evvel, ona gözünün kuyru�iyle f�rlatt��� bir bak��la, e�er

büyük bir mesele açacaksa, fena bir an seçti�ini hat�rlatmak istedi, sonra dilimi �s�rd�. 25

Bir iki kere daha yutkunduktan sonra, lokmadan evvel sordu. 25

Bir hafta evvel ablas�n�n tansiyonu yirmi birdi. 27

Ondan evvel bak��lar� Samim’in bulundu�u istikametten bu kadar uzaklara

gitmezdi. 181

c. “Sonra” �le Kurulan Edat Grubu

Bir iki kere daha yutkunduktan sonra, lokmadan evvel sordu. 25

Mefharet gözlerinin ucuyle etraf� yoklad�ktan sonra ba��rd�. 28

Dilinin ucuyle dudaklar�n� yalad�ktan sonra ba��n� sallad�. 28

Bundan sonra onu hiç bir i�ime, hiç bir zevkime kar��t�rmam. 31

39

O o�landan sonra kiminle tan��t�? 34

Masaj bittikten sonra avucunu ablam�n aln�na koydu, durdu. 116

Yirmi ya� heyecan� otuz y�l sonra da farks�z. 179

Ve daha birçok �eyler söyledikten sonra a��r a��r salondan ç�kacakt�. 260

Çeyrek as�r evvel de, bazan gece yar�s�ndan sonra buraya gelirdi. 452

ç. “�çin” �le Kurulan Edat Grubu

Yutkunurken, bu ilahi lezzet an�n�n safiyetini hiçbir dü�ünce ile buland�rma�a

raz� olmad���n� anlatmak için de ka�lar�n� çatt�. 25

Bu kadar� senin sahnede bir kolunu yukar� kald�rarak ve gerinen bir kedi yavrusu

gibi elini havada zarif bir dalgalan��la kabartarak uzun bir tirad çekmen için kafi

de�il. 29

Mefharet a��r vücuduna lay�k olmayan bir çeviklikle hemen aya�a kalkmak

istedi�i için sandalyeyi devirdi. 32

Besim onu tutmak için aya�a kalkm��t�. 32

Nizam� alem hakk� için sessiz bir cemiyeti bu gürültüye tercih ederim. 35

Onun ç��l�klar� üzerine ko�up geldi�im için henüz kahvalt�

etmemi�tim. 114

Bunu görmek için de sab�r laz�m. 118

Geç kald���m için mi? 181

�nsan mümkün olmayan �eyi istemek için kendini yormaz ve

para1amaz. 199

Emine, dinin, iman�n hakk� için söyle. 366

Samim, onun ayaklar�na verdi�i ehemmiyeti bildi�i için, en tela�l�

an�nda bile terlikle soka�a u�ramayaca��ndan emindi. 454

d. “�le” �le Kurulan Edat Grubu

Alçak sesle ilave etti. 30

Besim evvela onun elini tutmak istedi; fakat bu temas�n bir patlama ile

neticelenmesinden ürkerek Selmin’e gitti… 32

Alt kat sofada Hasibe ile kar��la�t�m. 119

40

e. “Kadar” �le Kurulan Edat Grubu

Büyük baban� aramak için Sofokles’e kadar ç�k. 28

Mersin’e gelinceye kadar iyi idim. 364

On gün kadar kalaca��m. 364

Yorgan�n�n ucu yere de�ecek kadar sarkm��t�. 452

Samim ortadaki yuvarlak masaya yakla�t�. Biraz ileride, elbise dolab�n�n

kapa�� ard�na kadar aç�kt�. 453

f. “Beri” �le Kurulan Edat Grubu

Dört aydan beri ni�anl�s�ndan ayr� bu k�z. 27

Anlad���n� iki günden beri anl�yordum. 30

Ne zamandan beri bu? 367

Üç günden beri. 367

Bu kö�ke her geli�inde a�a��daki salona al�nd��� için, yirmi iki seneden

beri bu odaya ilk defa girecekti. 454

g. “Do�ru” �le Kurulan Edat Grubu

Mefharet kalkt� ve Besim’e gözleriyle bir i�aret çektikten sonra, k�ziyle yüzyüze

gelmemek için, bahçeye bakan teras�n merdivenlerine do�ru yürüdü. 29

Besim ye�il zeytin taba��n� ona do�ru sürdü. 29

Mefharet sofran�n kar�� taraf�nda oturan k�z�na do�ru e�ildi. 31

Ak�ama do�ru, dedi. 197

Gözleri onun üzerinden duvar saatine do�ru gitti, sonra bütün bo�

masalar�n üstünden aynalara do�ru kayd�.180

Yast�k öne do�ru kaym��. 454

�. “Ba�ka” �le Kurulan Edat Grubu

Bu dünyada ölümden ba�ka hemen her �eyin bir çaresi vard�r. 118

Ve bu tek sualin cevab�n� bile iyi kötü veremeyecek kadar, buzlu cama ta-

k�l� gözlerin toplad��� duyu muhtevalar�n� kaybetmekten ba�ka zekan�n yapabildi�i

�ey yok. 180

Bunlardan ba�ka üçüncü bir hal daha vard�r ki, orada ne diyalektik

harekete, ne de z�tlar�n ayn� zamanda mevcut olu�una rastlan�r. 198

41

Beklemekten ba�ka ne yapabilirdi? 453

h. Di�er Edatlarla Kurulan Edat Gruplar�

Besim, telkin dozunu bu ini�in derecelerine göre ayarlayarak ablas�na

yakla�t�. 33

Onun ç��l�klar� üzerine ko�up geldi�im için henüz kahvalt�

etmemi�tim. 114

Camda uzayan ve geni�leyen gölgenin, tam ona benzemek üzere iken,

anla��lmaz hangi bulan�k çizgi ve k�m�ldan�� farkiyle ondan ayr�lmas�n�n verdi�i

hayal k�r�kl���. 179

�nsan bu s�k�nt�ya en büyük felaketlere kar�� mücadeleyi tercih

edebilir. 199

Fakat bu z�tl�k birbirlerine göredir: Rölatif’tir. 199

Geçen asr�n sonuna kadar, dört be� yüz y�l süren bu tabiatç� dü�üncenin,

baz� ruhçulardan ve din felsefecilerinden gelen mukavemetlere ra�men nas�l

muzaffer oldu�unu ve teknik mucizelerini verdi�ini görüyoruz. 201

…yirminci asr�n her biri iflas eden büyük ihti lalleri ve dünya harpleriyle

y�k�lmak üzere oldu�unu gösteriyor.201

Hatta ona kar�� duydu�umuz müsamahan�n içinde… 261

2. CÜMLEDEK� GÖREV� YÖNÜNDEN EDAT GRUBU

a. Edat Grubunun Yüklem Olarak Görev Yapmas�

E�er senin gibi isyan etmiyor, hayk �rm�yorsak, daha güzel yollar

gördü�ümüz içindir. 119

Fakat bu z�tl�k birbirlerine göredir: Rölatif’tir. 199

Ne zamandan beri bu? 367

b. Edat Grubunun Zarf Tümleci Olarak Görev Yapmas�

Bir iki kere daha yutkunduktan sonra, lokmadan evvel sordu. 25

Dört aydan beri ni�anl�s�ndan ayr� bu k�z. 27

Besim ye�il zeytin taba��n� ona do�ru sürdü. 29

Alçak sesle ilave etti. 30

Besim onu tutmak için aya�a kalkm��t�. 32

42

Nutkun bitti�ine hükmetti�im için do�ruldum. 118

Alt kat sofada Hasibe ile kar��la�t�m. 119

Eve döndükten sonra bir daha hiç ç�kmad�n�z m�? 197

On gün kadar kalaca��m. 364

Anam rahibe gibi çekilmi� bir kö�eye. 366

3. EDAT GRUBUNUN KEL�ME GRUPLARI ��NDEK� DURUMU

a. Edat Grubunun S�fat Tamlamalar�nda S�fat Unsuru Olarak Görev

Yapmas�

tav�an gibi korkak uykular 25

Yahya Kemal gibi �airler 200

a�k gibi bir ruh depremi 261

karanl�k iki pencereden ba�ka bir �ey 451

ilk bak��ta if�a edecek kadar buru�uk 454

b. Edat Grubunun Birle�ik Fiilin �sim Unsuru Olarak Görev Yapmas�

Kulaklar�m�n dibine kadar k�zard�m. 365

IX. KISALTMA GRUPLARI

Kelime gruplar� ve cümlelerden y�pranma veya kal�pla�ma yoluyla ortaya ç�kan

bu gruplar genellikle isim-fil, s�fat-fiil veya zarf-fiil gruplar�ndan k�salm��t�r. Bu

gruplardan metnimizde tespit edilenler isnat, yakla�ma, uzakla�ma ve bulunma

gruplar�d�r. Ayr�ca ikinci unsuru yönelme; birinci unsuru uzakla�ma, ikinci unsuru

yönelme eki ta��yan iki çe�it k�saltma grubu daha tespit edilmi�tir. Bu gruplar

cümlede genellikle zarf tümleci, kelime gruplar� içinde ise s�fat olarak görev

yapmaktad�r.

A. �SNAT GRUBU

nesebi meçhul 31

kap�s� aç�k 262

43

1. CÜMLEDEK� GÖREV� YÖNÜNDEN �SNAT GRUBU

a. �snat Grubunun Zarf Tümleci Olarak Görev Yapmas�

…ve dirseklerini vücuduna yap��t�rarak, ba�� önde, bir çare

ara�t�rmas�… 455

2. �SNAT GRUBUNUN KEL�ME GRUPLARI ��NDEK� DURUMU

a. �snat Grubunun S�fat Tamlamalar�nda S�fat Unsuru Olarak Görev

Yapmas�

nesebi meçhul ve gayr�sahih evlâd-� vatan 31

kap�s� aç�k duran yatak odas� 453

B. YAKLA�MA GRUBU

bana mahsus 33

yere serici 119

cama tak�l� 180

tahmine müsait 182

kendisine lay�k 260

1. YAKLA�MA GRUBUNUN KEL�ME GRUPLARI ��NDEK� DURUMU

a. Yakla�ma Grubunun S�fat Tamlamalar�nda S�fat Unsuru Olarak Görev

Yapmas�

bana mahsus, çok orijinal bir �eref 33

ahlak�ma ayk�r� hiç bir nokta 35

yere serici hakimiyet 180

cama tak�l� göz 180

tahmine müsait bir i�aret 182

Allah’a ba�l� “kozmolojik” iki görü�ü 200

kendisine lay�k sefil bir dekor 260

k�ymetlere ba�l� alaka 260

çe�itli hat�ralara ba�l�, fakat birbirleriyle ili�i�i olmayan hayal

unsurlar� 455

44

C. BULUNMA GRUBU

yüzünde �im�ekler 119

ikide bir 179

1. CÜMLEDEK� GÖREV� YÖNÜNDEN BULUNMA GRUBU

a. Bulunma Grubunun Zarf Tümleci Olarak Görev Yapmas�

Gözlerinde kara bulutlar, yüzünde �im�ekler, ba��ndan acele geçirdi�i

için üstünde çarp�k duran sokak elbisesi, elinde havaya savurmaya haz�rlan-

d��� bir el bombas� gibi uzayan çantas�, önümden geçerken durdu. 119

Ç. UZAKLA�MA GRUBU

Samim’den daha trajik 28

en ahlakl� adamdan daha zarars�z 35

en küçük sezi� kabiliyetinden de mahrum 180

“Bugün var�z, yar�n yok”tan ibaret 201

1. CÜMLEDEK� GÖREV� YÖNÜNDEN UZAKLA�MA GRUBU

a. Uzakla�ma Grubunun Zarf Tümleci Olarak Görev Yapmas�

Aktüelin yere serici hakimiyeti alt�nda zeka, her an� bir a�aca benzeyen

ihsanlar�n orman�nda yolunu kaybetmi�, toptan kavray��lara imkân veren külli

mefhumlar� yerinde kullanmaktan aciz, hatta en küçük sezi � kabiliyetinden de

mahrum, sabit bir fikrin pe�inde sürükleniyor. 180

b. Uzakla�ma Grubunun Yüklem Olarak Görev Yapmas�

En ahlakl� adamdan daha zarars�z�m. 35

2. UZAKLA�MA GRUBUNUN KEL�ME GRUPLARI ��NDEK�

DURUMU

a. Uzakla�ma Grubunun S�fat Tamlamalar�nda S�fat Unsuru Olarak Görev

Yapmas�

Samim’den daha trajikmahluk 28

hakaretten daha müthi� bir lakaydi 261

Selmin’inkinden daha koyu ye�il, f�rlak, az kirpikli ve gölgesiz göz 31

“Bugün var�z, yar�n yok” tan ibaret bir fanilik endi�esi 201

45

D. DE����K �EK�LLERDE KURULAN KISALTMA GRUPLARI

Bunlar çe�itli gruplar�n y�pranm�� ve kal�pla�m�� �ekilleridir. Bu

gruplardan metnimizde ikinci unsuru yönelme; birinci unsuru uzakla�ma, ikinci

unsuru yönelme eki ta��yan iki çe�it k�saltma grubu tespit edilmi�tir.

Mefharet kalkt� ve Besim’e gözleriyle bir i�aret çektikten sonra, k�ziyle yüz yüze

gelmemek için, bahçeye bakan teras�n merdivenlerine do�ru yürüdü. 29

Hatta onunla göz göze gelmekten çekindi�i belliydi. 181

Fakat bu z�tlar�n gece ile gündüz gibi birbirini takip etmedikleri, iç içe ve

ayn� zamanda mevcut olduklar� da dü�ünülebilir. 198

Birincisi diyalektik, veyahut onun tabiriyle "lastikli dü�ünce" veya ruh

hareketidir ki, bir uçtan ötekine ve ötekinden yine berikine gitmektedir.198

Akdeniz kültüründe insan dü�üncesi tek ayakl� de�ildir, tabiat� ve ilahi

prensibi anlamak için iki istikametli bir idrak hamlesi yapm��, fakat zaman

zaman birinden ötekine geçti�i için, iki aya��n� yere tam basamam��t�r. 200

Bu ��ll�ktan daha mazur bir genelev kar�siyle Galata meyhanelerinden

birinde kar�� kar��ya otursayd�n, daha az i�renç olurdun. 260

…�u kanapede yan yana oturup birbirlerine yaslanarak kitap

okuduklar� anlar ... 455

X. B�RLE��K �S�M

Metnimizdeki birle�ik isim say�s� çok azd�r. Bu isimlerin hepsi edebiyat

dünyas�na aittir. Bu grup kelime gruplar� içinde isim görevi yapmaktad�r.

Vilma Banki 27

Pierre Loti 200

Yahya Kemal 200

La Dame aux Camelias 261

Armand Duval 262

1. B�RLE��K �SM�N KEL�ME GRUPLARI ��NDEK� DURUMU

a. Birle�ik �smin Ba�lama Gruplar�nda �sim Unsuru Olarak Görev Yapmas�

Pierre Loti veya ondan ilham alan Yahya Kemal 200

Armand Duval ile bu herif 262

46

b. Birle�ik �smin �sim Tamlamalar�nda Tamlayan Olarak Görev Yapmas�

Vilma Banki’ nin “Seher Vaktinde” ki cehennem azab� 27

c. Birle�ik �smin Edat Gruplar�nda �sim Unsuru Olarak Görev Yapmas�

Yahya Kemal gibi 200

ç. Birle�ik �smin S�fat Tamlamalar�nda Tamlanan Olarak Görev Yapmas�

ondan ilham alan Yahya Kemal 200

XI. �S�M-F��L GRUBU

Bu grup cümle ve kelime gruplar� içinde isim görevi yapmaktad�r.

1. CÜMLEDEK� GÖREV� YÖNÜNDEN �S�M-F��L GRUBU

a. �sim-Fiil Grubunun Özne Olarak Görev Yapmas�

Oraya ka� kendi kendinden nefret ifade eder. 35

Kadere teslim olmak laz�md�r o anlarda. 118

Ba�ka temayüller aramak laz�md�. 262

b. �sim-Fiil Grubunun Yüklem Olarak Görev Yapmas�

Marifet o anlar� geçirmektir. 117

c. �sim-Fiil Grubunun Nesne Olarak Görev Yapmas�

Karde�i dilimi �s�rmadan evvel, ona gözünün kuyru�iyle f�rlatt��� bir bak��la,

e�er büyük bir mesele açacaksa, fena bir an seçti�ini hat�rlatmak istedi, sonra dilimi

�s�rd�. 25

Sizleri o kadar yaln�z b�rakmak istemem. 364

ç. �sim-Fiil Grubunun Yer Tamlay�c�s� Olarak Görev Yapmas�

Hemen odadan ç�kmaya cesaret edemedim. 116

“Babam bir ho�” derken Samim’e verdi�i bulan�k his içinde de �üphe,

sislere bürünmü� bir ���k gibi k�lavuzluk vazifesini yapma�a devam etmi�ti. 259

47

2. �S�M-F��L GRUBUNUN KEL�ME GRUPLARI ��NDEK� DURUMU

a. �sim-Fiil Grubunun �sim Tamlamalar�nda Tamlanan Olarak Görev

Yapmas�

buradan ç�k�p gitmek arzusu 180

çantas�ndan mendilini almak bahanesi 181

ona gitmek ihtiyac� 261

b. �sim-Fiil Grubunun �sim Tamlamalar�nda Tamlayan Olarak Görev

Yapmas�

Selmin’in bunlar� istedi�i gibi çal��t�rmas� 26

bu temas�n bir patlama ile neticelenmesi 32

binicinin sinirlenmesini, ç�rp�nmas�n�, onu mahmuzlamas�n� 118

c. �sim-Fiil Grubunun Edat Grubunda �sim Unsuru Olarak Görev Yapmas�

yutkunurken, bu ilahi lezzet an�n�n safiyetini hiçbir dü�ünce ile buland�rma�a raz�

olmad���n� anlatmak için 26

büyük baban� aramak için 28

bunu görmek için 118

tam ona benzemek üzere iken 179

onlar� ezmen için 260

ç. �sim-Fiil Grubunun Ba�lama Grubunda �sim Unsuru Olarak Görev

Yapmas�

alakas�n�n merkezini ba�ka tarafa kayd�rmak ve öfkesini azaltmak 33

onu yata��na yat�rmak ve s�cak su haz�rlan�ncaya kadar sinirlerini

yat��t�rmak 114

XII. SIFAT-F��L GRUBU

S�fat-fiil grubu metnimizde çok kullan�lan gruplardan biridir. Bu grup cümle ve

kelime gruplar� içinde isim ve s�fat olarak görev yapmaktad�r.

48

1. CÜMLEDEK� GÖREV� YÖNÜNDEN SIFAT-F��L GRUBU

a. S�fat-Fiil Grubunun Özne Olarak Görev Yapmas�

1923’ ün ortas�na kadar do�anlar bu emniyetle konu�abilirler. 28

As�l benim cinlerimi ba��ma ü�ü�türen o domuz k�zd�r. 366

b. S�fat-Fiil Grubunun Yüklem Olarak Görev Yapmas�

En çirkin merhamet hedefini �a��rand�r. 261

c. S�fat-Fiil Grubunun Nesne Olarak Görev Yapmas�

Tahmin etti�imizi ne biliyorsun? 30

Ne kadar rahat ya�ad���m� görüyorsun. 35

….yolda Feriha’n�n annesine rastlad���n� ve lafa tutuldu�unu

söyledi. 182

Beni üzmek istemedi�ini iddia etme. 363

ç. S�fat-Fiil Grubunun Yer Tamlay�c�s� Olarak Görev Yapmas�

Neden onun hasta annesine, bir ucundan ahengini bozdu�u bütün bir

cemiyete ve �imdi onun günah�nda hiç bir taksirleri olmad��� halde �st�rap

duyanlara ac�m�yorsun? 261

2. SIFAT-F��L GRUBUNUN KEL�ME GRUPLARI ��NDEK� DURUMU

a. S�fat-Fiil Grubunun S�fat Tamlamalar�nda S�fat Unsuru Olarak Görev

Yapmas�

iri mavi gözlerinde parlayan i�tah 25

…sesinin imal� toniyle sana geçmi�i hat�rlatmaktan çekinecek dost bir tabibi

haz�k 30

hiç bir istikamet be�enmeyen huzursuz bak��lar 31

ablam�n ona çevrilen hayran ve minnettar gözleri 119

mümkün olmayan �ey 199

tahammül edilmez bir s�k�nt� 199

bin y�l topallayan bu dü�ünce 200

sislere bürünmü� bir ���k 259

oradan gelen bir arkada� 262

49

kuvvetli bir utanc�n k�lavuzlu�uyla do�acak idrak 263

alt kat sofaya giden dar ve uzun koridor 452

yüzüstü dönmü� bir terlik 453

birbirine benzemeyen bu kokudan daha anla��lmaz cevaplar 455

XIII. ZARF-F��L GRUBU

Metnimizde “-ken , -ArAK , -IncA/-UncA, -Ip/-Up” ekleriyle kurulan zarf-fiil

gruplar� ço�unluktad�r. Bu grup cümlede zarf tümleci olarak görev yapmaktad�r.

1. ZARF-F��L GRUBU TE�K�L EDEN EKLER

a.“-ken” Eki

Besim francala diliminin üzerine tereya�dan sonra çilek reçeli sürerken, verece�i

cevaptan evvel alaca�� lezzeti dü�ünüyor ve yutkunuyordu. 27

Besim çay yudumunu emerken, lezzetin dille damak aras�ndan tat merkezine

gidi�inin hiç bir an�n� �uursuz b�rakmak istemiyor ve gözlerini yumuyordu. 28

Besim k�z�n fincan�na çay koyarken ba��m sallad�. 30

K�z� ç�karken, annesi, arkas�ndan ba��rd�. 32

Hasibe titreyen elleriyle ablam�n ayaklar�n� kurularken, a�abeyim, bize

arkas�n� dönmü�, pencereden bahçeyi seyrediyordu. 115

Samim kap�ya do�ru yürürken birdenbire durdu. 180

Ferhat kahveyi almak için elini uzat�rken durdu. 365

b. “-ArAK” Eki

Kad�n a�z�n� yar� açarak derin bir nefes ald�. 27

Besim çay ibri�ine do�ru giden elini birdenbire çekerek s�çrad�. 27

Besim evvela onun elini tutmak istedi; fakat bu temas�n bir patlama ile

neticelenmesinden ürkerek Selmin’e gitti, onu koltu�unun alt�ndan tutarak kald�rd�. 32

Onu gözlerimle bile selamlamay� unutarak solu�u hemen sofada

ald�m. 119

Nihayet, endi�esini, çantas�ndan mendilini almak, bahanesine sararak, onun

gözünden kaç�rabilece�ini umdu ve elini uzat�rken sordu. 181

Meral ona do�ru e�ilerek sordu. 182

50

c. “-IncA/-UncA” Eki

Ablam�n ayaklar�n� lengerdeki s�cak suyun içinde k�pk�rm�z� kesilmi�

görünce, sabah karanl���, can�m istakoz istedi. 114

Samim yine a�z�n� açmay�nca, Meral korkunun inceltti�i sesiyle

tekrarlad�.182

Fakat yol yorgunlu�u mu nedir, biraz da galiba deniz tuttu, buraya

gelince ba��m fazlaca dönmeye ba�lad�. 364

Cevap alamay�nca, k�z karde�inin odas�na do�ru birkaç ad�m daha att�

ve ba��rd�. 368

Evin önüne gelince ba��n� kald�rd�. 452

ç. “-Ip/-Up” Eki

�çimden Hasibe’nin buradaki i�ini çabuk bitirip kahvalt�y� bir an evvel

haz�rlamas�n� istemeye ba�lam��t�m. 115

Ne yaman heriftir ki, ona Selmin’i ve aç adam�, bana da istakozu ve

Alemda��’n�n tereva��n� unutturup ikimizi de a�lat�r! 118

Nonoku kuca��ma al�p hemen eve getirdim. 183

�imdi, bir taksiye atlay�p on dakika sonra oraya gidebilir ve bunlar �

söyleyebilirdi. 263

d. “- mAdAn” Eki

Evvela onun reflekslerine uymak, sonra ona sezdirmeden hakim olmak

laz�md�r. 118

Sustu; bu sözlerin Samim’i de�i�tirmedi�ini anlay�nca, hareketleri ço�alan

gözleriyle hiç bir �eyi görmeden her tarafa bakmaya ba�lad�. 183

Kanad� itti, içeriye girdi, alt kat sofaya giden dar ve uzun koridorda,

pardösüsünü ve �apkas�n� ç�karmadan yürüdü. 452

e. “-dIkçA/-dUkçA ” Eki

Ömrüm oldukça unutamam. 36

51

�K�NC� BÖLÜM

CÜMLE

Cümle de�i�ik gramer kitaplar�nda �u �ekillerde tarif edilmi�tir:

“Kendi kendine yeten bir yarg� bir cümle say�l�r.” (Banguo�lu, 2004: 522)

“Bir duyguyu, bir dü�ünceyi, bir iste�i, bir yarg�y�, bir olay� anlatmak için

kurulan sözcük dizisine tümce denir.” (Gencan, 1962: 114)

“Bir yarg�y� bildirmek üzere tek ba��na kullan�lan çekimli bir eyleme veya

çekimli bir eylemle birlikte kullan�lan sözcükler dizisine tümce denir.” (Hatibo�lu, 1972:

99)

“Cümle, bir fikri, bir dü�ünceyi, bir hareketi, bir duyguyu, bir hadiseyi tam olarak

bir hüküm halinde ifade eden kelime grubudur.” (Ergin, 1985: 398)

“�ki unsur aras�ndaki olumlu veya olumsuz ilgiyi sözü dinleyende soruya yer

b�rakmayacak �ekilde tam olarak haber veya dilek (in�a) yoluyla ifade eden kelimeler

dizisine cümle denir.” (Bilgegil, 1984:12)

“Bir yarg� ta��yan; bir dü�ünceyi, bir duyguyu, bir iste�i dile getiren çekimli bir

eyleme ya da çekimli bir eylemle veya ekeylem alm�� ad soylu bir sözcükle düzenlenen

anlaml� en geni� dil birli�ine ‘tümce’ denir.” (Kükey, 1975: 261)

“Cümle, içinde ya bir tek ba��ms�z hüküm, ya da yeteri kadar yan hükümle bir

tek temel hüküm bulunan kelime dizisidir.”(Ediskun, 1985:323)

“Yarg� birimi olan tümce, ya tek bir dü�ünceyi, tek bir duyguyu yans�t�r; ya da

birden çok duygu ve dü�ünce, tümce kal�b� içinde bir araya gelerek bir temel yarg�ya

ba�lan�r.” (Dizdaro�lu, 1976: 187)

“Bir hüküm (yarg�) bildirmek üzere tek ba��na kullan�lan çekimli bir fiile veya

çekimli bir fiille birlikte kullan�lan kelimeler dizisine cümle denir.” (Gülensoy, 2000:

428)

“Bir dü�ünceyi, bir duyguyu, bir iste�i, bir haberi ... eksiksiz ve yarg�ya

ba�layarak anlatan sözcük dizisine ‘tümce’ denir.” ( Atabay, Özel ve Çam, 1981: 11)

“Cümle, bir hüküm bildirmek için kullan�lan en geni� ve en büyük kelime

grubudur.” (Karaörs, 1993: 36)

“Duygu ve dü�üncelerimizi anlatan ve içinde yarg� bulunan sözcük dizisine

cümle denir.” (Hengirmen, 1995: 323)

52

“Bir duyguyu, bir dü�ünceyi, bir durumu, bir olay� yarg� bildirerek anlatan kelime

veya kelime dizisine cümle denir.” (Karahan, 1999:11)

Yukar�da da görüldü�ü gibi çe�itli gramer kitaplar�nda yer alan cümle tan�mlar�,

ara�t�r�c�lar�n cümle kabullerinin farkl� olmad���n� göstermektedir. Bizim de yapaca��m�z

tan�m bunlardan pek farkl� olmayacakt�r: “Cümle, bir dü�ünceyi, bir duyguyu, bir olay�,

bir haberi tam bir yarg� halinde bildiren çekimli bir fiil veya ek fiille bu fiile ba�l�

kelimeler dizisine denir.”

CÜMLELER�N YAPILARINA GÖRE SINIFLANDIRILMASI

Cümlenin yap� bak�m�ndan s�n�fland�r�lmas� konusunda önemli anla�mazl�klar

vard�r. Yap� konusunda büyük bir kavram karga�as� ya�anmaktad�r. Ayn� �eyi anlatmak

için farkl� terimler kullan�lm��, ayr� �eylerin ayn� terimle kar��land��� da olmu�tur.

Cümlenin yap�s� konusunda meydana gelen karma�ay� Karahan, �öyle

aç�klamaktad�r: “ Cümleyi bir taraftan yarg�l� anlat�m �eklinde tan�mlarken, di�er taraftan

yarg�s�z anlat�mlar� cümle saymak çeli�kisi; henüz ‘yarg�’ kavram�nda anla�amam��,

‘bitmi�lik’ ve ‘bitmemi�lik’, yarg� ile yarg�s�zl�k aras�nda ‘yar� bitmi�lik’, yani yan yarg�,

yar�m yarg� gibi gerçek olmayan noktalar vehmeden ara�t�r�c�lar�n vehimleri de

s�n�fland�rmalardaki farkl�l��a sebep olan di�er faktörlerdendir.” (Karahan 2000: 16-17)

1. BAS�T CÜMLE

Çe�itli gramer kitaplar�nda yazarlar, içinde isim veya fiil cinsinden bir yüklem

bulunan, bir tek yarg� ta��yan cümleye “basit cümle” ad�n� vermi�lerdir.

Baz� yazarlar içinde fiilimsi bulunan cümleleri basit, baz�lar� ise birle�ik cümle

olarak kabul etmektedir. �çinde fiilimsilerin yer ald��� cümleler hakk�ndaki görü� ve

de�erlendirmeler a�a��da “Birle�ik Cümle” ba�l��� alt�nda ele al�nm��t�r.

2. B�RLE��K CÜMLE

Birle�ik cümlenin tan�m�nda ve anlay���nda farkl�l�klar vard�r. Ara�t�rmac�lar�n

birle�ik cümle tan�m�na göz at�p bu cümleleri nas�l s�n�fland�rd�klar�na bakt�ktan sonra

birle�ik cümle türleri ve bunlarla ilgili sorunlar üzerinde duraca��z.

Banguo�lu, birle�ik cümleyi, “Anlam ve �ekil ili�kileri olan birden fazla yarg�n�n

bir araya gelmesiyle kurulmu� cümleye birle�ik cümle (phrase composee) ad�n�

veriyoruz.” �eklinde tan�mlam��t�r. Yazar, fiilimsilerle kurulan cümleleri, eserinde

53

“Karma��k Birle�ik Cümle” k�sm�nda ele alm��, “Tümleme Birle�ik Cümle” k�sm�nda ise

“�art, ilinti zamiri ve ba�lam cümlesi”ne yer vermi�tir (Banguo�lu, 2004: 547-585).

Muharrem Ergin, “Türk Dil Bilgisi” adl� eserinde giri�ik cümleye yer vermezken,

birle�ik cümleyi “�artl� birle�ik cümle, ki’li birle�ik cümle, iç içe birle�ik cümle” diye üç

grupta toplam��t�r (Ergin, 1985:405-445).

Hatipo�lu, “ Bir tümcede birden çok çekimli eylem kullan�labilir. Bu tür tümceye

birle�ik tümce ad� verilir. Birle�ik tümce bir veya birkaç iç tümce, ara tümce, yan tümce

ile bir temel tümceden kurulan tümceye denir.” demektedir. Yazar “ba�laçl�, dilekli,

ko�ullu, ilgeçli, olumsuzluk ko�ac�yla kurulu, sorulu, ikilemeli, kal�pla�m�� yan

cümleler”i birle�ik cümle olarak göstermi�tir ( Hatipo�lu, 1972: 146-152).

Bilgegil, “Birden ziyade yüklemi bulunan cümlelere birle�ik cümle diyoruz.”

demi�; birle�ik cümleleri, “giri�ik-birle�ik, �artl� birle�ik, s�ral�, ba�l�, ki ba�lac�yla

kurulan” cümleler �eklinde s�n�fland�rm��t�r (Bilgegil, 1984:73-97).

Dizdaro�lu, “Bir temel yarg� ile bir ya da birden çok yan yarg�dan olu�an, içinde

bir temel cümle ile bir ya da birkaç tümcemsi, yan tümce, iç tümce bulunan yarg�l�

anlat�ma birle�ik tümce denir.” diye tan�mlam��; bu cümleleri “giri�ik, kayna��k, ko�ul,

ilgi, katmerli birle�ik” k�s�mlar�na ay�rm��t�r (Dizdaro�lu, 1976: 191-222).

Gencan, “Tümleyen ve tümlenen önermelerden kurulmu� söz dizisine birle�ik

tümce denir.” diyerek, içinde fiilimsi ve �art kipi bulunan cümleleri birle�ik cümle olarak

kabul etmi�tir (Gencan, 1962: 110-120).

Birle�ik cümle s�n�fland�rmalar� incelendi�inde büyük bir karma�an�n oldu�u

görülmektedir. Tan�mlar�na yer veremedi�imiz di�er yazarlar�m�zda da farkl� birle�ik

cümle türleri yer almaktad�r.

Tuncer Gülensoy, Vecihe Hatibo�lu ile edatl�, sorulu ve ikilemeli yan cümlelerde

birle�mektedir. Yine Tuncer Gülensoy ve Vecihe Hatibo�lu; Ne�e Atabay, Sevgi Özel,

Ayfer Çam ile edatl� yan cümle, sorulu yan cümle ve de�il olumsuzluk edat� ile kurulan

yan cümlelerde birle�mektedirler. Hengirmen ise ba�l�klar� kullanmam��, bu cümlelere

örnekler vermi�tir.

Baz� yazarlar�m�z s�ral� cümleleri ve ba�l� cümleleri birle�ik cümlenin bir türü

olarak ele alm��t�r.

Birle�ik cümle ile ilgili temel sorunlar a�a��da ele al�nm��t�r.

54

a. Giri�ik Cümle: Üzerinde en çok tart���lan sorunlardan biri içinde fiilimsi

(isim-fil, s�fat-fiil, zarf-fiil) bulunan cümlelerin basit mi yoksa birle�ik mi kabul edilmesi

gerekti�idir. Giri�ik cümleyi, birle�ik cümlenin bir çe�idi olarak kabul edenler

fiilimsilerle kurulan cümlecikleri yan cümle olarak kabul etmektedirler.

Banguo�lu, Bilgegil, Gencan, Ediskun, Hatibo�lu, Gülensoy, Kükey, Dizdaro�lu,

�im�ek ve Hengirmen giri�ik cümlelerin s�fat-fiil, isim-fiil ve zarf-fiillerden herhangi

biriyle kurulabilece�ini örneklerle göstermi�lerdir. Bu yazarlar�m�z, bir temel cümle ile

birlikte bir veya birkaç yan cümleden kurulan cümleye “giri�ik cümle” ad�n� vermi�lerdir.

Ne�e Atabay, Sevgi Özel ve Ayfer Çam ise filimsilerden yaln�zca zarf-f�iller ile

giri�ik cümle kurulabilece�ini söyleyerek, s�fat-fiiller ve isim-fillerin yan cümle

olu�turmayaca��n� sadece kendilerinin öge olabilece�ini belirtmi�lerdir. Bu noktada

giri�ik cümle bahsinde di�erlerinden ayr�l�rlar ( Atabay, Özel ve Çam, 1981: 109).

Muharrem Ergin, “Türk Dil Bilgisi” adl� eserinde giri�ik cümleye yer vermemi�tir

(Ergin, 1985:405-445).

Leyla Karahan ve Metin Karaörs de çal��malar�nda giri�ik cümleye yer

vermemi�lerdir (Karahan, 1999:60-72; Karaörs, 1993: 44-50).

Leyla Karahan, 1993’te, Türk Gramerinin Sorunlar� Toplant�s�’nda sundu�u

“Türkçede Birle�ik Cümle Problemi” adl� bildirisinde bu cümleleri birle�ik cümle kabul

edenlerin hareket noktas�n� �öyle aç�klamaktad�r: “Bu tür cümleleri birle�ik yap�l� kabul

edenlere göre s�fat-fiil, isim-fiil ve zarf-fiiller yar�m yarg� veya yan yarg� bildiren

kelimelerdir. Bundan dolay�, bu kelimelerin her biri, temel cümleye ba�lanan birer yan

cümle, cümlemsi veya cümleciktir. Yüklemin görevi bu yarg�lar� sonuca ba�lamakt�r. Bu

tür cümleler, ta��d�klar� birden fazla yarg�dan dolay� basit de�il, birle�ik cümledir.”

Bu aç�klamadan sonra Leyla Karahan bildirisinde, tek yarg�l� her cümlenin basit

cümle oldu�unu; isim-fiil, s�fat-fiil ve zarf-fiillerin di�er isim, s�fat ve zarflardan görev

bak�m�ndan hiçbir farklar�n�n olmad���n�, bu kelimelerin varl���n�n basit cümlenin

yap�s�n� etkileyemeyece�ini söylemi�tir (Karahan, 2004b:36-39).

Bildirinin sonunda yap�lan tart��mada, kat�l�mc�lar�n büyük bir bölümü

Karahan’�n görü�ünü desteklemi�, Karahan’�n önemli bir soruna çözüm getirdi�i

noktas�nda birle�mi�lerdir (Karahan, 2004b: 38-42).

Karahan, bu görü�ünü Türk Dili dergisinde yay�mlad��� makalesinde daha özlü

bir �ekilde ifade etmektedir: “Yarg� ve yarg�s�zl���n, yani bitmi�lik ve bitmemi�li�in

‘yan’�, ‘yar�m’� olamaz. Bir söz veya söz dizisi ya yarg� bildirir ya da bildirmez.

55

Bildirirse cümledir; bildirmezse cümle de�ildir.” diyerek yan cümle, dolay�s�yla

fiilimsilerin birle�ik cümle olu�turdu�u görü�üne kar�� ç�kmaktad�r (Karahan, 2000:

16-23).

Fiilimsilerin birle�ik cümle olu�turamayaca��n� savunanlardan biri de Hamza

Zülfikar’d�r. Yazar, “Cümlede fiilden yap�lm�� isim, zarf ve s�fat görevindeki �ekillerin

bir yarg� ta��mad��� ve bir zamana ba�l� bulunmad��� göz önüne al�n�rsa, bunlarla kurulan

gruplara yan cümle denemez, dolay�s�yla bu yap�lar birle�ik bir cümle diye

gösterilemez.” demektedir (Zülfikar, 1995: 648).

Biz de fiilimsilerin birle�ik cümle olu�turmayaca�� görü�ündeyiz.

b. Ki’ li Cümle: Bu cümleye çe�itli kaynaklarda “ki” li birle�ik cümle , ilinti

zamiri cümlesi, ki ba�lac�yla kurulan cümle, ilgi cümlesi, ba�laçl� yan cümle” gibi adlar

verilmi�tir.

Bu cümlenin birle�ik cümle oldu�unu savunan ara�t�rmac�lar, “ki” ba�lac�n�n

dilimize Farsçadan geldi�ini ve bu ba�laçla kurulan cümlelerin Türkçenin söz dizimine

ayk�r� oldu�unu ileri sürerler. Çünkü, bu cümlelerde temel yarg� ba�ta, yan yarg� ise

sonda yer almaktad�r.

Ba�l� cümle oldu�unu savunanlar ise bu ba�laçla ba�lanan cümlelerin her birinin

tek ba��na yarg� bildiren müstakil cümleler oldu�unu, “ki” ba�lac�n�n cümleleri ba�lama

aç�s�ndan öteki ba�laçlardan bir fark� olmad���n� söylerler.

Ergin, Banguo�lu, Hatibo�lu, Dizdaro�lu, Gülensoy, Kükey, Hengirmen, Atabay,

Özel ve Çam; “ki” ba�lac�yla kurulan cümleleri birle�ik cümle olarak kabul etmi�lerdir.

Ba�l� cümleyi de birle�ik cümlenin bir türü olarak de�erlendiren Bilgegil, bu

ba�laçla kurulan cümlelere “Ki Ba�lac� �le Kurulan Cümleler” ba�l��� alt�nda yer

vermi�tir. (Bilgegil, 1984:73-98).

Gencan, “ki” ile kurulan cümleleri ba�l� cümle saym��, bu cümleleri “Ki �le

Ba�lanan Cümlecikler” ba�l��� alt�nda ele alm��t�r (Gencan, 1962:125).

�im�ek, “ki” ile olu�turulan cümleleri “�lgi Tümcesi” ad� alt�nda ayr� bir cümle

türü olarak incelemi�tir (�im�ek, 1987: 302-313).

Ediskun ve Karahan, ki’li cümlelere “ki’li ba�l� cümle” ad�n� vermi�, bu cümle

türünü “ba�l� cümle” olarak de�erlendirmi�lerdir (Ediskun, 1985: 387-389 ; Karahan,

1999: 64-65).

56

Ki’li cümleleri, “ba�l� cümle” olarak de�erlendiren bir ba�ka çal��ma da �smet

Cemilo�lu taraf�ndan yay�mlanm��t�r (Cemilo�lu:2001: 61-67).

Biz de bu tür cümleleri ba�l� cümle sayd�k.

c. �ç içe Birle�ik Cümle: Hemen hemen bütün ara�t�rmac�larda, bir cümlenin

herhangi bir görevle ba�ka bir cümlenin içinde yer ald��� cümleler, “iç içe birle�ik cümle”

olarak geçmektedir. Ancak, Dizdaro�lu di�erlerinden farkl� olarak bu cümleye “kayna��k

cümle”, Gencan ve Hengirmen ise “giri�ik tümce” ad�n� vermi�lerdir ( Dizdaro�lu 1976:

190-222; Gencan, 1962:124; Hengirmen, 1995:359).

Ara�t�rmac�lar�n ço�unlu�u taraf�ndan birle�ik cümle olarak kabul edilen iç içe

birle�ik cümle hakk�nda farkl� görü�leri olanlar da vard�r.

“Türkçede Söz Dizimi -Cümle Tahlilleri-” adl� kitab�nda (Karahan, 1999:61-63)

iç içe ve �artl� birle�ik cümleye yer veren Leyla Karahan daha sonra birle�ik cümle

konusundaki görü�lerini de�i�tirmi�, birle�ik cümlenin varl���n� reddetmi�tir.

Karahan, kendisine yöneltilen bir soruyu yan�tlarken, yüklemin bir yarg� etraf�nda

te�ekkül etti�i dü�ünüldü�ünde �artl� ve iç içe birle�ik cümlelerin basit cümle say�lmas�

gerekti�ini söylemi�tir (Karahan, 2004b: 41).

Yazar, iç iç birle�ik cümle hakk�nda �unlar� söylemektedir: “Cümle yüklem

üzerine kurulur ve onun etraf�nda geni�ler. Unsurlar yap�lar� ne olursa olsun -kelime,

kelime grubu veya cümle- yüklemin tamamlay�c�s�d�r ve isim de�erindedir. “Ay�e ‘Okula

gidece�im.’ dedi.” cümlesindeki “Okula gidece�im.” sözü de yap�ca cümle olmas�na

ra�men, bir isim de�erindedir ve yüklemin tamamlay�c�s�d�r. Cümleyi “Ay�e �unu dedi.”

�ekline çevirirsek de�i�en sadece nesnenin yap�s� olacakt�r; cümle, cümle olma özelli�ini

devam ettirecektir.” (Karahan 2000: 20-21)

�smet Cemilo�lu da “Dede Korkut Hikâyeleri Üzerinde Söz Dizimi Bak�m�ndan

Bir �nceleme” adl� eserinde �artl� birle�ik cümleyi basit cümle olarak ele alm��t�r

(Cemilo�lu:2001: 61-67).

d. �artl� Birle�ik Cümle: “�artl� birle�ik cümle, �art cümlesi, ko�ul cümlesi,

ko�ullu yan cümle” gibi adlar�n verildi�i �art cümlesi hemen hemen bütün

ara�t�rmac�larda ayn� tan�m ve fonksiyonla yer alm��t�r. Fakat bu cümleyi birle�ik cümle

olarak kabul etmeyen ara�t�rmac�lar da vard�r.

57

Gürer Gülsevin, Türk Dili Dergisi’nde yay�mlanan, “Türkçede -sA �art

Gerundiumu Üzerine” adl� yaz�s�nda , -sA ekinin bir kip eki olmad���n�, onun “kipler”

bahsinde de�il, “gerundiumlar” bölümünde verilmesi gerekti�ini ifade ederek �unlar�

söylüyor:

“ ‘Gerundiumlar, fiillerden türeyen ve cümlenin yükleminin zarf� olan �ekillerdir.’

prensibinden hareket edilince, Türkçe gramerde bugüne kadar fiil kipleri bahsinde

dilek-�art diye verilegelen -sA ekinin de asl�nda gerundiumlar bölümünde verilmesi

gerekti�i gerçe�i ortaya ç�kar.”

Bu ekin ki�i eki almas� itiraz�na cevap olarak, zarf-fiil eklerinin baz�lar�n�n birkaç

ekin birle�mesinden olu�tu�una, çe�itli gramer kitaplar�nda zarf-fiil eklerinin ki�i eki

alabilece�inin söylendi�ine de�inip bu ekin ki�i eki alm�� olmas�n�n zarf-fiil karakteri

ta��mas�n� engellemeyece�ini söylemi�tir (Gülsevin, 1990: 276-279).

Leyla Karahan da Gülsevin ile ayn� görü�tedir. Karahan, Türk Dili’nde

yay�mlanan “Yap� Bak�m�ndan Cümle S�n�fland�rmalar� Üzerine” adl� makalesinde bu

görü�ünü etrafl� bir �ekilde aç�klam��t�r.

Yazar, �art ekini istek ifade etmedikçe bir kip eki de�il bir zarf-fiil eki olarak

kabul etmemiz gerekti�ini söylemektedir: “ -sA ekli bir kelime veya kelime grubu, �art,

zaman vb. ifadelerle yüklemin anlam�n� tamamlar. Zarf-fiil, isim-fiil ve s�fat-fiiller gibi

-sA ekli bir kelime veya kelime grubunda da yarg� yani bitmi�lik anlam� yoktur. Yani bu

yap� cümle de�ildir, cümlenin bir unsurudur, genellikle zarf�d�r.” (Karahan, 2000: 19-20)

�smet Cemilo�lu da �artl� birle�ik cümleleri, basit cümle olarak de�erlendirmi�tir.

(Cemilo�lu:2001: 61-67).

3. SIRALI VE BA�LI CÜMLELER

Üzerinde anla��lamayan di�er bir konu da s�ral� cümledir. Ara�t�rmac�lar�n bir

bölümü, yazd�klar� eserlerde s�ral� cümle konusu üzerinde hiç durmam��, bir k�sm� ise

s�ral� cümleyi birle�ik cümlenin bir çe�idi olarak ele alm��t�r.

Kavram karga�as� bu alanda da görülmektedir. Baz� ara�t�rmac�lar s�ral� ve ba�l�

cümleyi tek terimle kar��lam�� ; bir k�sm� her iki cümle için “ba�l�” , bir k�sm� da “s�ral�”

terimini kullanm��t�r. Çe�itli gramer kitaplar�nda ba�l� cümleler genel olarak “ba�lama

edatlar�yla birbirlerine ba�lanan cümleler” �eklinde tan�mlan�rken, kimi ara�t�rmac�lar

“ba�l� cümle” terimi ile anlam ba�lant�s�, ek ve öge ortakl���n� kastetmi�tir.

58

Muharrem Ergin, Türk Di1bilgisi adl� kitab�nda yap� bak�m�ndan cümleleri basit

ve birle�ik olmak üzere iki ana bölüme ay�rm��, s�ral� cümleye yer vermemi�tir (Ergin,

1985: 412-416).

Bununla birlikte, s�ral� ve ba�l� cümleyi ele al�p i�leyen ara�t�rmac�lar�n say�s� az

de�ildir. Bu yazarlardan baz�lar�, bu cümleleri birle�ik cümlenin bir türü olarak

de�erlendirmi�lerdir.

Vecihe Hatibo�lu, “Türkçenin Sözdizimi” adl� eserinde, “Anlam yak�nl���yla

ba�lanm�� tümcelere s�ral� tümce denir, birle�ik ya da giri�ik tümceler de s�ral� tümce

olu�turur.” demi�tir. S�ral� cümleyi unsurlar�n�n ortak olmas� veya unsurlar�n�n ortak

olmamas�na göre ba��ml� s�ral� ve ba��ms�z s�ral� cümle �eklinde ikiye ay�rm��t�r. S�ral�

cümlelerin baz�lar�n�n basit, baz�lar�n�n birle�ik, baz�lar�n�n giri�ik baz�lar�n�n da kesik

veya devrik cümle olabilece�ini ifade etmi�tir (Hatibo�lu, 1972:155-158).

M. Kaya Bilgegil, Türkçe Dilbilgisi adl� eserinde s�ral� cümleyi, birle�ik cümlenin

bir türü olarak “anlam yak�nl��� olan müstakil cümlelerin noktalama i�aretleri ve

fiilimsilerle birbirine ba�lanmas�ndan olu�an cümle” �eklinde de�erlendirmi� ve s�ral�

cümlenin hem basit cümlelerden, hem temel cümlelerden, hem yan cümlelerden, hem de

giri�ik cümleler ile �artl� cümlelerden meydana gelebilece�ini söylemi�tir. Yazar ba�l�

cümleyi de birle�ik cümlenin bir türü olarak de�erlendirmi� ve incelemi�tir. Ki ba�lac�

ile kurulan cümleleri ayr� bir ba�l�k alt�nda vermi�tir (Bilgegil, 1984: 73-98).

Tahsin Banguo�lu, bu cümleleri “ Tümleme Birle�ik Cümle” ba�l��� alt�nda s�ral�

ve ba�l� ayr�m� yapmadan birlikte ele alm��, “çe�itli anlam ili�kileri olan iki yarg�n�n bir

ba�lamla birle�erek meydana getirdikleri cümlelere” ba�lam cümlesi ad�n� vermi�tir

(Banguo�lu, 2004: 554-562).

Ara�t�rmac�lar�n bir bölümü ise s�ral� ve ba�l� cümleye ayr� bir cümle türü olarak

yer vermi�tir. Ancak ara�t�rmac�lar�n baz�lar� ba�l� cümle, s�ral� cümle ayr�m� yapmadan

bu iki cümle türünü bir arada ele alm�� veya ba�l� cümleye hiç de�inmemi�tir.

Hikmet Dizdaro�lu, Tümce Bilgisi adl� kitab�nda s�ral� cümleyi “Ba�lan��lar�na

Göre Tümce Türleri” maddesinde ele al�p incelemi�tir (Dizdaro�lu, 1976: 223-247).

Haydar Ediskun, Türk Dilbilgisi adl� kitab�nda s�ral� ve ba�l� cümleyi

“Biçimlerine Göre Cümleler” maddesinde incelemi�tir ( Ediskun, 1985: 383-389).

Baz� ara�t�rmac�lar ba�l� ve s�ral� cümleleri “s�ral� cümle” ad� ile vermi�, s�ral�

cümleyi “ba��ml� s�ral� cümle” ve “ba��ms�z s�ral� cümle” olmak üzere ikiye ay�rm��t�r

59

(Gülensoy, 2004:438-439; Atabay, Özel ve Çam, 1981: 105-108; Hengirmen, 1995:

358-361).

T. Nejat Gencan, Dilbilgisi adl� eserinde s�ral� ve ba�l� cümleyi “Ba��ms�z

Önermelerden Birle�mi� Tümce” maddesinde ele al�p incelemi�tir. Yazar ba�l� cümle

maddesinde ba�laçlardan bahsetmemi�, ek ve öge ortakl��� ile anlam ba�lant�s� üzerinde

durmu�tur. Yazar “ki” ba�lac�yla kurulan cümlelere ba�l� cümle içinde müstakil bir

ba�l�kla yer vermi�tir (Gencan, 1962:121-125).

Mahmut Fidanc� ba�l� ve s�ral� cümleleri “s�ral� cümleler” olarak de�erlendirmi�,

bu cümleleri “ba��ml� s�ral� cümle, ba��ms�z s�ral� cümle, aç�klamal� s�ral� cümle”

k�s�mlar�na ay�rm��t�r. Ayr�ca ba��ml� ve ba��ms�z cümlelerin art arda s�raland���

“karma��k s�ral� cümle” den de söz etmi�tir (Fidanc�, 1996: 1321-1322).

Mehmet Gece, Türk Dili dergisinde yay�mlanan “Türkiye Türkçesinde Ba�l�

Cümle” makalesinde s�ral� ve ba�l� cümleleri “ba�l� cümle” ad�yla de�erlendirmi�tir

(Gece, 1998: 335- 337).

Rasim �im�ek de s�ral� cümle-ba�l� cümle ayr�m� yapmam�� bu iki cümle türünü

“S�ral� Tümce” ba�l��� alt�nda incelemi�tir. Yazar s�ral� cümleyi “Ba�l�ba��na yarg�

bildirir nitelikteki tümcelerin ba�lan�p s�ralanmas�yla olu�an çok yarg�l� anlat�ma s�ral�

tümce denir.” �eklinde tan�mlam��; s�ral� cümlelerin virgül, noktal� virgül ya da

ba�laçlarla ba�lan�p s�raland���n� belirtmi�tir (�im�ek, 1987: 292).

Leyla Karahan, “Türkçede Söz Dizimi” adl� eserinde s�ral� cümleyi ve ba�l�

cümleyi ayr� cümle türleri olarak de�erlendirmi� ve “tek ba��na yarg� bildiren cümlelerin

bir anlam bütünlü�ü içinde s�ralanmas�ndan olu�an cümlelere” s�ral� cümle, “ba�lama

edatlar�yla birbirine ba�lanm�� cümlelere” ba�l� cümle ad�n� vermi�tir (Karahan, 1999:

64-67).

Karahan’�n daha sonra cümle türleri hakk�ndaki görü�lerini de�i�tirdi�i

görülmektedir. Türk Dili’nde yay�mlanan “Yap� Bak�m�ndan Cümle S�n�fland�rmalar�

Üzerine” adl� makalesinde birle�ik cümleyi tamamen reddeden yazar, ba�l� ve s�ral�

cümle ile ilgili olarak, “Birden fazla cümlenin birbirlerine gramatikal unsurla ba�lanmas�

durumunda ‘cümlelerin ba�lan�� �ekilleri’ bir s�n�flama konusu olabilir.” demekte; bu

s�n�flamada edatlarla, eklerle ve di�er unsurlarla sa�lanan ba�lan��lar�n ele

al�nabilece�ini eklemektedir. Noktalama i�aretleriyle birbirlerine ba�lanan ancak

aralar�nda anlam ba�lant�s�n� destekleyen gramatikal unsur bulunmayan cümleleri söz

diziminin konusu olarak görmemektedir (Karahan, 2000: 23).

60

Karahan, “Türkçede Söz Dizimi” adl� kitab�n�n 2004 tarihli 7. bask�s�nda bu

görü�lerine uygun olarak “cümlenin ba�lan�� �ekilleri” ba�l��� alt�nda cümlelerin

ba�lanma �ekillerini dörde ay�rm��t�r. Yaln�z, “Yap� Bak�m�ndan Cümle S�n�fland�rmalar�

Üzerine” adl� makalesinde aralar�nda anlam ba�lant�s�n� destekleyen gramatikal unsur

bulunmayan cümleleri söz diziminin konusu olarak görmedi�i halde bu kitapta bu tür

cümlelere “Anlam �li�kisiyle Ba�lanan Cümleler” ba�l���yla yer vermi�tir. Yazara göre

“anlam paralelizmi, baz� içerik özellikleri, s�ralama, dereceleme…” anlam ili�kisini

sa�lamada yeterli olabilmektedir. Karahan’�n “Cümlenin Ba�lan�� �ekilleri” ba�l���

alt�nda yapt��� s�n�fland�rma �öyledir:

1. Ba�lama edatlar�yla ba�lanan cümleler

2. Ortak cümle ö�eleriyle ba�lanan cümleler

3. Ortak kip/�ah�s ekleriyle ba�lanan cümleler

4. Anlam ili�kisiyle ba�lanan cümleler (Karahan, 2004a: 85-99)

Karahan, kitab�n�n bu bask�s�nda eski bask�lar�ndan farkl� olarak “cümle

tahlilleri” bölümünde cümleleri sadece ö�e yönünden de�erlendirmi�, cümle türlerine yer

vermemi�tir.

4. FARKLI CÜMLE TÜRLER�

Baz� yazarlar�m�z yap�s�na göre farkl� cümle türleri üzerinde durmu�tur.

Ne�e Atabay, Sevgi Özel, Ayfer Çam; Tuncer Gülensoy, Vecihe Hatibo�lu

Mehmet Hengirmen ve Rasim �im�ek yap�s� bak�m�ndan cümle çe�itlerine di�er

yazarlar�m�zdan farkl� olarak “ara cümle”yi de eklemi�lerdir. Onlar genel olarak ara

cümleyi, “birle�ik veya yal�n s�ral� cümlelerde anlam� biraz daha aç�klamak için araya

giren ve ba��ms�z kullan�labilen cümle” �eklinde tarif etmi�lerdir (Atabay, Özel ve Çam,

1981: 105; Gülensoy, 2000: 437; Hatibo�lu, 1972: 152; Hengirmen, 1995: 356; �im�ek,

1987: 318).

Çe�itli gramer kitaplar�nda yüklemin yerine göre cümle türleri aras�nda yer alan

devrik cümleyi Tuncer Gülensoy yap�s�na göre cümle çe�itleri içinde ele alm��t�r

( Gülensoy, 2000: 439).

Gülensoy ve �im�ek kesik cümleleri yap�s�na göre cümleler k�sm�nda ayr� bir

cümle çe�idi olarak ele alm��lard�r (Gülensoy, 2000: 439; �im�ek, 1987: 313 ).

Leyla Karahan, Türk Dili’nde yay�mlanan “Yap� Bak�m�ndan Cümle

S�n�fland�rmalar� Üzerine” adl� makalesinde üç grup halinde sundu�u baz� cümle

61

örnekleri üzerinde yapt��� aç�klamalarla yap� bak�m�ndan cümle s�n�fland�r�lmas�

konusundaki eski görü�lerini de�i�tirmi�tir.

Karahan makalesinde basit cümle ile cümlenin ayn� oldu�unu belirtmekte “Cümle

“tek yarg�” eksenlidir ve yarg� da bir “bitmi�lik” ifade eder. Bu kabule göre cümle ve

basit cümle tan�mlar� örtü�mektedir. Yani “cümle” kavram� “basit cümle” kavram�na

denktir, e�ittir. Cümle kavram� ayn� zamanda “basitlik” niteli�ini de içinde ta��maktad�r.”

demektedir.

S�ral� ve ba�l� cümleleri “cümleler toplulu�u” olarak de�erlendiren yazar,

“Cümle ile cümleler toplulu�u aras�nda yap� bak�m�ndan bir s�n�fland�rma olamaz; çünkü

nicelikleri farkl�d�r” demektedir. Birle�ik cümlenin de varl���n� kabul etmeyen yazar

sadece “cümlenin ba�lan�� �ekilleri”ne dayal� bir s�n�fland�rman�n yap�labilece�ini

söylemektedir. Aralar�nda anlam ba�lant�s�n� destekleyen gramatikal unsur bulunmayan

cümleler toplulu�unu ise söz diziminin konusu olarak görmemektedir (Karahan, 2000:

23). Fakat yazar daha sonra son görü�ünden vazgeçmi� “anlam paralelizmi, baz� içerik

özellikleri, s�ralama, dereceleme…”nin anlam ili�kisini sa�lamada yeterli olabilece�ini

belirtmi�tir. (Karahan, 2004a: 85-99)

I. CÜMLE ÇE��TLER�

�ncelememizde Leyla Karahan’�n yapt��� tasnif (Karahan, 1999) esas al�nm��t�r.

Karahan’dan farkl� olarak yap�lar�na göre cümleler k�sm�na “kesik cümle” ilave

edilmi�tir.

Cümleleri dört ana ba�l�k alt�nda inceleyebiliriz:

1. Yap�s�na göre cümleler (basit cümle, birle�ik cümle, ba�l� cümle, s�ral� cümle,

kesik cümle)

2. Yükleminin türüne göre cümleler (isim cümlesi, fiil cümlesi)

3. Yükleminin yerine göre cümleler (kurall� cümle, devrik cümle)

4. Anlam�na göre cümleler (olumlu cümle, olumsuz cümle,soru cümlesi)

A. YAPILARINA GÖRE CÜMLELER

Metnimizdeki 952 cümleden 633’ü basit cümledir. Bu cümlelerin yap�lar�na göre

cümleler içindeki oran� % 66.49’ dur.

62

1. BAS�T CÜMLELER

a. Basit �sim Cümleleri

Cesareti yoktu. 25

Üç sabaht�r böyle. 26

Mesele yok. 30

Her caninin içinde temiz bir dünya vard�r. 34

Herife tutkundu galiba. 115

Çabalamak, ç�rp�nmak fena. 116

Yirmi ya� heyecan� otuz y�l sonra da farks�z. 179

Sallant�n�n bir ucu tekrar tabiata ve akla dönmek üzeredir. 200

So�uk bir tahlil imkâns�zd�. 259

En çirkin merhamet hedefini �a��rand�r .. 261

O za’f�n kuyusu içinde, dikkati inhisar alt�na alan hayallerin cazibesiyle

k�salt�lm�� bir ruhun, bir an süren büyü aleminde, ba�ka de�erleri hat�rlamas�na

imkân var m�? 263

Zehir doluydu gözleri. 365

Onun gözünde biz yokuz. 366

As�l benim cinlerimi ba��ma ü�ü�türen o domuz k�zd�r. 366

Bütün kap�lar kapal�yd�. 453

Her �ey p�r�l p�r�l. 454

Nerede bunlar?

b. Basit Fiil Cümleleri

Bir ka�� yukar� kalkm��t�. 25

Biliyorum. 29

Mefharet a��r vücuduna lay�k olmayan bir çeviklikle hemen aya�a kalkmak

istedi�i için sandalyeyi devirdi. 32

En �iddetli arzular bana en biçimsiz anlarda ve en münasebetsiz

tahriklerle gelir. 114

Mesele diye kar��m�za ç�kan zorluklar�n ço�unu kendi ruhumuzun içinde

halledebiliriz. 118

Yine bir �eye can�n�z m� s�k�l�yor? 181

�nsan�n varla�ma hamlesinden ebedilik hayali ve ne�esi do�ar. 199

63

Millet, insan, gurur, vicdan, aile, baba sayg�s� ve bana olan ba�l�l���n

birdenbire nas�l yok olmu�tur? 260

Gizliyorsun. 261

Sizleri o kadar yaln�z b�rakmak istemem. 364

Bu evde bir taraf�na inecekti. 366

Ömrüm oldukça unutamam. 367

Evin önüne gelince ba��n� kald�rd�. 452

E�yan�n yerleri hiç de�i�memi�ti. 454

Evin ba�ka bir odas�nda olmas�nlar? 455

2. B�RLE��K CÜMLELER

Metnimizde 17’si �artl� birle�ik, 31’i iç içe birle�ik olmak üzere 48 tane birle�ik

cümle vard�r.

a. �artl� Birle�ik Cümle

Metnimizde 17 adet �artl� birle�ik cümle yer almaktad�r. Bu cümlelerin yap�lar�na

göre cümleler içindeki oran� % 1.79’dur.

En küçük bir endi�e ruhta ç�t ç�karsa dört nala kaçarlar. 25

Bu mesele t�marhanede halledilebilse ben de seninle ç�ld�r�r�m.

Sakin olsayd�n kendine gelirdin. 33

So�ursa bir i�e yaramaz. 116

E�er senin gibi isyan etmiyor, hayk�rm�yorsak, daha güzel yollar gördü-

�ümüz içindir. 119

Bu ��ll�ktan daha mazur bir genelev kar�s�yle Galata meyhanelerinden

birinde kar�� kar��ya otursayd�n, daha az i�renç olurdun. 260

Fakat senin arkada��n altm��l�k bir zamparaya sahte hislerle ba�lanmay�p

da, hatta onu gerçekten sevseydi, Armand Duval ile bu herif aras�ndaki fark�

bize az çok unutturarak müsamaham�za epeyce hak kazanabilirdi. 262

Selmin olsayd� onun yerinde, mü�terek hat�ralar�n mazeretine

tutunabilirdin. 262

Bu his, beni seviyorsan, benim senin içindeki hayalimin bildi�i bir

hakikati benim realitemden gizlemen için bir sebep de�ildir. 263

Bunlardan çekinseydin, gitmezdin ona. 263

Yol yorgunlu�um geçerse düzelece�imi ümit ediyorum. 364

64

Gizlerse hap� yuttu. 366

Art�k istesen de iyi kahve pi�iremezsin sen. 368

On defa pi�irsen yine budur.368

Necile soka�a ç�km��sa, iskarpinlerini bu odada giymedi mi? 454

b. �ç �çe Birle�ik Cümle

Metinde yer alan 31 iç içe birle�ik cümlenin yap�lar�na göre cümleler içindeki

oran� % 3.26’d�r.

Yüksek sesle : — Dün gece uyumad�m, Besim, dedi. 25

— Kime benzeyece�ini evvela ben sana sorabilir miyim? dedi. 27

— Bu bir kromozon muammas�d�r, dedi, üçümüzün de ayn� anan�n ve ayn�

baban�n çocuklar� oldu�umuz muhakkak. 28

— O halde benden, meseleyi on dört dakikada halledecek ve seni bir sene sonra

bir mecliste görüp de “Nas�ls�n�z Selmin Han�m?” diye sorarken sesinin imal� toniyle

sana geçmi�i hat�rlatmaktan çekinecek dost bir tabibi haz�k�n adresini soracaks�n. 30

— Bence de o müsavi, dedi, annem benim en büyük �ans�m�n önüne dikildi. 31

Gözlerinin uciyle ablas�na bakarak, alçak sesle: — �tiraf ediyoruz, dedi. 31

— Söyle diyorum! 32

— Ben sana bir �ey söyleyeyim mi, Besim, dedi, istersen ç�ld�rd���ma hükmet. 34

— Gel, dedi, Simeranya’ya filan kulak asma. 35

“Biraz daha iyiyim” demeni rica ederim. 116

— �imdi a��r a��r kald�r göz kapaklar�n�, dedi, aç gözlerini. 117

— Sen uyu biraz, dedi, çok erken uyand �n, sinirlerin de yoruldu, �imdi

güzel uyursun. 119

— Hah! dedi, Besim Bey, karakola gidiyorum ben. 119

“ Her �ey mümkün” cevab� onu ümide ve deh�ete dü�ürüyor. 180

— Çok müteessirim, dedi. 182

— Bilmiyorum, dedi. 182

Meral yine bir tereddütten sonra, k�saca: — Ak�ama do�ru, dedi. 183

O kadar tembih ettim ona ben, eve erken gel diye. 365

— Hiç bir �ey bilmiyorum, vallahi, küçük bey … dedi. 366

— Ne zamandan beri bu? diye sordu. 377

�eytan gebert �u kahpeyi diyor. 367

65

Ev bir kere ç��r�ndan ç�kt�, diyorum sana.368

3. BA�LI CÜMLELER

Metnimizde 16’s� “ki” ba�lac�, 69’u di�er ba�laçlarla kurulmu� 85 ba�l� cümle

yer almaktad�r. Ba�l� cümlelerin yap�lar�na göre cümleler içindeki oran� % 8.93’ tür.

a. Ki’ li Ba�l� Cümleler

�nan ki böyle bir �ey imkâns�z de�ildir. 28

Bana mahsus, çok orijinal bir �erefle seni temin ederim ki, abla, ni�anl�siyle

de�il. 33

Parmaklar�nda öyle bir kin vard� ki, elleri han�m�n�n bo�az�na kadar

ç�ksa onu bo�abilirdi. 115

Çaresizlik ve tehlike anlar� vard�r ki, o zaman ç�rp�nmaya ve hayk�rmaya

gelmez. 117

Kabul et ki aç adam - Selmin maceras� do�rudur.

Dü�ün ki yaln�z da de�ilsin. 118

Ne yaman heriftir ki, ona Selmin’i ve aç adam�, bana da istakozu ve

Alemda��’n�n tereya��n� unutturup ikimizi de a�lat�r! 119

�nce yüzünde, gözlerinin alt�ndan yanaklar�na do�ru inen bir gölge vard� ki,

dün geceyi uykusuz ve buhranl� geçirdi�i zann�n� veriyordu. 181

Birincisi diyalektik, veyahut onun tabiriyle “lastikli dü�ünce” veya ruh

hareketidir ki, bir uçtan ötekine ve ötekinden yine berikine gitmektedir. 198

Bunlardan ba�ka üçüncü bir hal daha vard�r ki, orada ne diyalektik

harekete, ne de z�tlar�n ayn� zamanda mevcut olu�una rastlan�r. 198

Söyleme�e hacet yok ki, bu bir ruh hamlesi ve hareket halinde bir

ebedilik prensibidir. 199

Söyleme�e hacet yok ki, �iir tarafiyle bu bir geçicilik melankolisi, hayat

tarafiyle bir uzviyet hamlesi ve hareket halinde bir fanilik prensibidir. 200

Tabiidir ki imkân yoktur. 364

b. “Ve” Ba�lac�yla Kurulan Cümleler

Metnimizde en fazla kullan�lan ba�laç oldu�u için “ve” ba�lac� ayr� bir ba�l�k

alt�nda ele al�nm��t�r. Bu ba�laçla kurulan ba�l� cümlelerin say�s� 52’dir.

Sabahlar� midesi bulan�yor ve ba�� dönüyor. 26

66

Besim buna dikkat etti ve sustu. 27

Herkes bunu biliyor ve herkes senin gibi dü�ünmüyor. 27

Besim durdu ve ba��n� sallad�. 30

Arkaya do�ru sendeledi ve bir dü�me tehlikesi geçirdi. 32

Batar insan ve bo�ulur. 117

Yakla�t� ve Samim'in bak��lar�ndan kaçan gözleri, masa ile kanepe aras�nda,

ince vücudunun kolayca geçebilece�i bo�luk üstünde lüzumundan çok fazla

durdu. 181

�nsan mümkün olmayan �eyi istemek için kendini yormaz ve

para1amaz. 199

�ahsiyetimiz orada bütünle�ir ve tam dolgunlu�u içinde z�tl�klar�

kar��lar. 263

Salona döndü ve bekledi . 368

Samim hep sorard� ve birbirine benzemeyen bu kokudan daha

anla��lmaz cevaplar al�rd�. 455

c. Di�er Ba�laçlarla Kurulan Cümleler

Hiç olmazsa onun baz� gev�ek ve m�zm�z hassasiyet anlar� var da, içindeki trajedi

barutunu lakrimal bezelerinde �slat�yor. 28

Selmin çatal�n� zeytine soktu, fakat elinden b�rakt�. 30

Bu evde bir �ey dönüyor fakat anlayaca��m ben. 32

Bir k�z�n daha olsayd� da sana gösterseydim... 35

Eski usuldür ama ben faydas�n� kendi üzerimde çok görmü�ümdür. 116

Ablam�n ilaçs�z uyuyaca�� muhakkakt�, fakat Hasibe’nin k�zartt���

ekmeklerin so�umad��� muhakkak de�ildi. 119

Söyleyiniz de izah edeyim. 183

�nsan bu s�k�nt�ya en büyük felaketlere kar�� mücadeleyi tercih edebilir,

çünkü bu çarp��ma insanda varla�ma hamlesini k�rbaç1ar ve onu yokla�ma

hamlesinin korkunç sezgisi içinde bunalmaktan kurtar�r. 199

�nsan�n yokla�ma hamlesinden do�an fanilik duygusu ya Pierre Loti veya

ondan ilham alan Yahya Kemal gibi �airlerde bir geçicilik hüznü uyand �r�r,

yahut da orta adamda “Bugün var�z, yar�n yok”, “Bir günün beyli�i beyliktir”

67

tarz�nda hedonist, keyif ve kazanç temayüllerini azd�ran bir ya�ama telakkisi

içinde “Vur patlas�n, çal aynas�n” ahlak� vücuda getirir. 200

O anlar�m�z�n içinde var�z veyahut yokuz. 263

Ya bavulunu bir arkada��n�n evinde haz�rl�yor, yahut da sat�yor

elbiselerini. 367

K�z karde�imle uyu�am�yorum da sana aç�yorum kalbimi. 367

4. SIRALI CÜMLELER

Metnimizde basit cümlelerden sonra en fazla s�ral� cümleler kullan�lm��t�r. 952

cümlenin 96’s� s�ral� cümledir. Bu cümlelerin yap�lar�na göre cümleler içindeki oran� %

10.08’dir.

Seninde uykular�n öyledir, bilirim. 25

Besim, rica ederim, Selmin benim k�z�m, senin ablan�n k�z�. 26

Fakat burada herkes, meseleyi tulumba tatl�s�yle sade kahve aras�nda konu�ur,

bebe�in sar���n m�, esmer mi olaca��n� ve kime benzeyece�ini sorarlar, geçer gider. 27

�yi ke�fettin: Bana benzeyecek. 27

Söyleyemem, day�, mazur gör. 30

Ara�t�r�r�z, anlar�z onu da. 34

Masaj bittikten sonra avucunu ablam�n aln�na koydu, durdu.116

Ne yaman heriftir �u a�abeyim, ne büyücüdür! 119

Bilmiyorum, bir �ey mi duydunuz? 182

Ayaklar�m kendili�inden gitti, sürüklendi. 262

Sürüklenirsek hiçiz, dayan�rsak var�z. 263

Turgut onlar� görmü�, onlar görmemi�ler. 365

K�z üç be� laf etti, ok gibi ci�erime i�ledi. 367

Gök hafif bulutlu, hava kuru ve rüzgars�zd�. 451

Bahçe yine bu bahçe, ev yine bu evdi. 452

Geriye döndü, merdiven ba��na gelerek daha yüksek sesle ba��rd�. 453

5. KES�K CÜMLELER

Metnimizde kesik cümleler önemli bir yer tutmaktad�r. Kesik cümle % 9.35 ile

en çok kullan�lan üçüncü cümle türüdür. Metinde 89 adet kesik cümle yer almaktad�r.

Hele Selmin’in, Selmin’in... 26

68

Seninle hiç bir... 29

Bir ayak sesi. 29

Casusluk çirkin bir �ey ama... 34

F�rsat bulam�yorsun da ondan. 35

Yava� ayol! 115

Bulutsuz, masmavi, sakin ... bulutsuz masmavi, sakin. 117

Sana bir misal daha. 118

Yine arzuyu f�rçalayan ve gururu buru�turan bir sab�rs�zl�k. 179

Camda uzayan ve geni�leyen gölgenin, tam ona benzemek üzere iken,

anla��lmaz hangi bulan�k çizgi ve k�m�ldan�� farkiyle ondan ayr�lmas�n�n verdi�i

hayal k�r�kl���. 179

Birbirinin üstünden kalk�p giden s�k�nt� anlar�n�n bazan tükenmezlik ihti-

malini dü�ündüren sonsuzluk vehmi ve deh�eti. 179

Geç kald���m için mi? 181

Saat kaçta? 183

Gündüzkü sahnelerden, ve daha evvelkilerden hat�ralar. 259

Ba�ka ... 262

Benim Parise kar�� za’f�m. 262

Bilmem ki... 367

Üç .. üç günden beri ... 367

�urada, �u çimlerin üstünde, önünde küçük bebek arabasiyle duran ve

pencerelere bak�p “Rina ... Rina ...” diye ba��rarak dad�s�n� ça��ran be� ya��ndaki

Meral'in sesi. 452

Nas�l, bu kad�n, nas�l, yirmi... 454

Tuvalet masas�n�n önünde, nefesini kesecek bir dikkatle duda��n�

boyayan Necile’nin aynan�n içinden ona bir an �uh, süzgün ve �eytani bir yan

gözle bak���; gardrobun önünde parmaklar�n�n ucuyle alt duda��n� hafifçe

tutarak elbise be�enmek için geçirdi�i bir tereddüt an�; ayakta, bir yumru�unu

avucunun içine alarak ve dirseklerini vücuduna yap��t�rarak, ba�� önde, bir

çare ara�t�rmas�; �u koltukta ç�r�lç�plak ve ayak ayak üstüne atarak oturup

sigara içi�leri (bütün vücudunda, bilhassa dizlerinde ayaklar�n�n ba� par-

ma��na kadar çizgilerindeki zarafet); �urada bir kahkaha; yata��n�n yan�nda

bir k�vr�l��; pencerenin önünde gev�ek ve dalg�n bir duru�; o zamanki ipek

69

çoraplar�n üzerindeki bagetin manas � için aralar�nda geçen ve saatler süren

garip bir münaka�a; yataktan atlarken kalças�n�n bir parlay���; �u kanapede

yanyana oturup birbirlerine yaslanarak kitap okuduklar� anlar ... 455

B. YÜKLEM�N�N TÜRÜNE GÖRE CÜMLELER

1. �S�M CÜMLELER�

“Yaln�z�z”dan seçti�imiz 40 sayfadaki 633’ü basit, 48’i birle�ik, toplam 681

cümlenin 183 tanesi isim cümlesidir. �sim cümlelerinin yükleminin türüne göre cümleler

içindeki oran� % 26.87’dir.

a. Yüklemi Tek �sim + Ek-Fiil �eklinde Olanlar

Tav�an gibi korkak uykular vard�r. 26

Benim ba�ka bir üzüntüm daha var. 28

Yüzü ve göz kapaklar� da hareketsizdi. 32

Her caninin içinde temiz bir dünya vard�r.35

Meral'de yine sabit bak�� cesareti yoktu. 182

So�uk bir tahlil imkâns�zd�. 259

Onun gözünde biz yokuz. 366

Samim de hakl�d�r. 367

Bütün pencereler karanl�kt�. 452

b. Yüklemi Kelime Grubu + Ek-Fiil �eklinde Olanlar

Ben de evin içindeyim. 29

Sessizlik onun sihir ve telkin �artlar�ndan biriydi . 116

Menfi, miskin, aciz bir tevekkül de�ildir bu. 118

Her hazz�n kedere ve her kederin hazza gidi�i veya iradi ile gayri iradi

aras�nda gidi� geli� böyle bir iç diyalektik hareketinin neticesidir. 198

En çirkin merhamet hedefini �a��rand�r . 261

As�l benim cinlerimi ba��ma ü�ü�türen o domuz k�zd�r. 366

Her �ey p�r�l p�r�l. 454

2. F��L CÜMLELER�

Metnimizdeki 681 cümleden 498’i fiil cümlesidir. Bu cümlelerin yükleminin

türüne göre cümleler içindeki oran� %73.13’tür.

70

a. Yüklemi Basit Kipli Olan Fiil Cümleleri

Yoksa ç�ld�raca��m. 25

Daha sonra devam etti. 27

A�abeyimin halini be�enmiyorum. 28

Mefharet yakla�t�. 31

�imdi, �imdi, odas�na gidelim. 34

Hiç s�kma kendini. 117

Bir �eyler biliyor musun? 366

Son basamaklar� a��r a��r ç�kt�. 453

b. Yüklemi Birle�ik Kipli Olan Fiil Cümleleri

Besim’in fikirlerini bilirdi. 26

Dudaklar�n�n etraf� kabarm��t�. 27

Dün gece ç�ld�racakt�m. 29

Selmin k�m�ldanm�yordu. 32

Kad�n Selmin’in dokuz ay on gün bu kar�nda oturdu�unu mu

dü�ünmü�tü ? 115

�ngiliz Sefarethanesinin önünden kar��ya geçiyorduk onunla. 183

Az daha selam vermeden geçecekti. 365

Pencerelere bakard�. 454

C. YÜKLEM�N�N YER�NE GÖRE CÜMLELER

Metnimizdeki 681 cümleden 600’ü kurall�, 81’i devrik cümledir. Yükleminin

yerine göre cümleler içinde kurall� cümlelerin oran� % 88.11, devrik cümlelerin oran� %

11.89’dur.

1. KURALLI CÜMLELER

Besim, konu�urken dü�ünmeyi sevmeyen adamlar�n sür’atiyle cevap verdi. 26

Benim ba�ka bir üzüntüm daha var. 28

Hem de sizin gibi her ku�u bayku� sanan kabus tiryakileri aras�nday�m. 29

Mermerle�mi� bir f�rt�na gibi kar��m�za dikildin. 34

Kad�nca��z�n yüzünde f�rt�nalar vard�. 115

71

Cins hayvan, binicinin sinirlenmesini, ç�rp�nmas�n�, onu mahmuzlamas�n�

affetmez. 118

Ablam�n ona çevrilen hayran ve minnettar gözlerinde iri ya�lar vard�. 119

Meral daha cesaretsiz bir sesle sordu. 182

�nsan�n varla�ma hamlesinden ebedilik hayali ve ne�esi do�ar. 199

Ya�ad���m�z ça� bu ruh hali içindedir. 200

Burada “benim” fikirlerim yok. 263

Bu evde bir taraf�na inecekti. 365

Son basamaklar� a��r a��r ç�kt�. 453

Evin ba�ka bir odas�nda olmas�nlar? 455

2. DEVR�K CÜMLELER

Dört aydan beri ni�anl�s�ndan ayr� bu k�z. 27

Samim’den daha trajik mahluksun sen. 28

Bir �eyler yaz�yor geceleri. 34

Dü�ün bunu. 117

Bugün hiç konu�mayacak m�s�n�z benimle? 183

Selmin de alt üst etti asab�m�. 365

Anam rahibe gibi çekilmi� bir kö�eye 366

Her i�i ters bu evin. 367

Çünkü t�ls�m� bozuldu bu evde her �eyin. 368

Gel buraya. 368

Nereden s�z�yordu bu? 454

Vücudu da biraz böyle kokard� onun. 455

Nerede bunlar? 455

Ç. ANLAMINA GÖRE CÜMLELER

Metnimizdeki 681 cümlenin 510’u olumlu cümle, 104’ü olumsuz cümle, 67’si

soru cümlesidir. Anlam�na göre cümleler içinde olumlu cümlelerin oran� % 74.89,

olumsuz cümlelerin oran�% 15.27, soru cümlelerinin oran�% 9.84’tür.

1. OLUMLU CÜMLELER

Yalan�n k�st��� bir sesle ilave etti . 28

Ben bu evin havas�nda bir a��rl�k duyuyorum, Besim. 29

72

Besim onu tutmak için aya�a kalkm��t�. 32

Nizam� alem hakk� için sessiz bir cemiyeti bu gürültüye tercih ederim. 35

En �iddetli arzular bana en biçimsiz anlarda ve en münasebetsiz

tahriklerle gelir. 114

Bu bir masajdan ziyade cinayet staj�na benziyordu.115

Kaderin aksilikleri kar��s�nda da intibaktan hakimiyete giden sab�r

köprüsü üzerinde sakin olmal�s �n. 118

�ki ay içinde en büyük farklardan biri de bu. 181

Samim bir daha sordu. 183

Ortaça� boyunca insan dü�üncesi yine tek ayak üstünde görünür. 200

Her �eyini kaybetmi�. 261

Yenge han�m ona iyi bakar. 364

Yahu ben utanmas�n� bilirim be. 367

Ferhat ba��rd�. 368

Evin önüne gelince ba��n� kald�rd�. 452

Belki a�a��da telefonun bulundu�u arka odada oturuyorlar. 455

2. OLUMSUZ CÜMLELER

a. Olumsuz �sim Cümleleri

�sim cümleleri “yok, de�il” kelimeleri ve “-sIz/-sUz” eki ile olumsuz

yap�lmaktad�r.

Cesareti yoktu. 25

Ciddi konu�ulacak bir mesele de�il. 26

�imdilik insan� bundan ba�ka bu eve ba�layan lezzet yok. 29

Yüzü ve göz kapaklar� da hareketsizdi. 32

Yirmi ya� heyecan� otuz y�l sonra da farks�z. 179

Meral'de yine sabit bak�� cesareti yoktu. 182

So�uk bir tahlil imkâns�zd�. 259

Çünkü saman çöpü de�iliz. 263

Orada da kimseler yoktu. 453

73

b. Olumsuz Fiil Cümleleri

Fiil cümleleri “–mA” olusuzluk eki ve “ ne …. ne… ” ba�lac� ile olumsuz

yap�lmaktad�r. Metnimizde birkaç tane biçimce olumlu, anlamca olumsuz cümle yer

almaktad�r.

Karde�i küçük ve yuvarlak bir francala diliminin üstünde saat cam� takar gibi

dikkatle yerle�tirdi�i jambona tereya��n� sürerken hiçbir meseleyi ciddi konu�mazd�. 25

Dün gece hiç uyumad�m. 25

Kimseden �üphe etmiyorum. 28

Bahtiyar zat�n ad�n� sorma. 34

Hemen odadan ç�kmaya cesaret edemedim. 116

Bu sual cevaps�z b�rak�lamazd�. 182

Bunlardan ba�ka üçüncü bir hal daha vard�r ki, orada ne diyalektik

harekete, ne de z�tlar�n ayn� zamanda mevcut olu�una rastlan�r. 198

A��r bir söz söylemedi. 367

Fakat Meral’in sesinden kurtulamad�. 452

E�yan�n yerleri hiç de�i�memi�ti. 454

3. SORU CÜMLELER�

a. Soru Ekiyle Kurulan Soru Cümleleri

Dikkat etmedin mi? 26

Söylemiyor de�il mi kimden oldu�unu? 34

Senin ahlak�n var m�, Besim? 35

Yine bir �eye can�n�z m� s�k�l�yor? 181

Kimseyi görmediniz mi? 183

Senin böyle sürükleni�lerin yok mudur, Samim? 263

Paris’e mi kaçacak? 365

Gelmeyecekler mi? 455

b. Soru Kelimeleriyle Kurulan Soru Cümleleri

Selmin’in bunlar� istedi�i gibi çal��t�rmas�n� niçin tabii bulmuyorsun ? 26

Seni böyle solduran mesele nedir? 30

Tahmin etti�imizi ne biliyorsun? 30

Kim öyle ise? 34

74

O o�landan sonra kiminle tan��t�? 34

Ne diyor? 34

Ben sana Ayd�n için ne dedim? 118

Neniz var? 182

Hay�r, saat kaçta baytara gittiniz? 183

Hangi ihtiyaç, hangi zaruret, hangi zaptedilmez arzu, hangi his ve kader

birli�i seni bu son basama�a itti? 259

Millet, insan, gurur, vicdan, aile, baba sayg�s� ve bana olan ba�l�l���n

birdenbire nas�l yok olmu�tur? 260

Hele niçin bana yalan söyledin? 263

Neden onun hasta annesine, bir ucundan ahengini bozdu�u bütün bir ce-

miyete ve �imdi onun günah�nda hiç bir taksirleri olmad ��� halde �st�rap

duyanlara ac�m�yorsun? 261

Bu hayal onlara nas�l bask�n ç�kabiliyor? 262

Ne biliyorsun hemen gelece�ini? 365

Ben neyim be? 367

Beklemekten ba�ka ne yapabilirdi? 453

Nereden s�z�yordu bu? 454

II. CÜMLEN�N UNSURLARI

A. YÜKLEM

1. Fiil Cümlelerinde Yüklem

Yüklemi fiil olan cümlelerde basit veya birle�ik kipli bir çekimli fiil veya bir

birle�ik fiilin yine basit ya da birle�ik kipli �ekli yer almaktad�r. Birle�ik fiil özelli�i

gösteren yüklemler isim+yard�mc� fiil, fiil+yard�mc� fiil kurulu�undad�r. Anlamca

kayna�m�� birle�ik fiiller de yüklem olarak kullan�lmaktad�r. Metnimizde genellikle

görülen geçmi� zaman kipi kullan�lmakla birlikte �ah�slar�n konu�malar�nda hemen

hemen her kip görülmektedir.

a. Basit Kipli Fiillerin Yüklem Olmas�

Yoksa ç�ld�raca��m. 25

A�abeyimin halini be�enmiyorum. 28

Mefharet yakla�t�. 31

75

�imdi, �imdi, odas�na gidelim. 34

Hiç s�kma kendini. 117

Bir �eyler biliyor musun? 366

Son basamaklar� a��r a��r ç�kt�. 453

b. Birle�ik Kipli Fiillerin Yüklem Olmas�

Besim’in fikirlerini bilirdi. 26

Dudaklar�n�n etraf� kabarm��t�. 27

Dün gece ç�ld�racakt�m. 29

Selmin k�m�ldanm�yordu. 32

�ngiliz Sefarethanesinin önünden kar��ya geçiyorduk onunla. 183

Az daha selam vermeden geçecekti. 365

Pencerelere bakard�. 454

c. �sim + Yard�mc� Fiil Kurulu�undaki Birle�ik Fiillerin Yüklem Olmas�

Besim, rica ederim. 26

�yi ke�fettin. 27

Eet, et, benden de �üphe et. 28

Kime a��k, onu merak ediyorsun. 29

Söyleyemem, day�, mazur gör. 31

Kad�n�n öfkesi tecessüsüne bir anda teslim oldu. 33

Tela� etme. 34

Sonra ablam�n bacaklar�n� ve dizlerini o�maya ba�lad�. 115

Mesele diye kar��m�za ç�kan zorluklar�n ço�unu kendi ruhumuzun içinde

halledebiliriz. 117

Cins hayvan, binicinin sinirlenmesini, ç�rp�nmas�n�, onu mahmuzlamas�n�

affetmez. 118

Söyleyiniz de izah edeyim. 183

�lahiyatç� görü� hakimdir ve ilim yine bir din karakteri alma�a

ba�lar. 200

Millet, insan, gurur, vicdan, aile, baba sayg�s� ve bana olan ba�l�l���n

birdenbire nas�l yok olmu�tur? 260

Sinirli ad�mlarla dola�ma�a ba�lad�. 365

76

ç. Fiil + Yard�mc� Fiil Kurulu�undaki Birle�ik Fiillerin Yüklem Olmas�

1923’ ün ortas�na kadar do�anlar bu emniyetle konu�abilirler. 28

Söyleyemem, day�, mazur gör. 30

Selmin omuzlar�n� kald�r�p indirdi. 31

Gizleyemezsin benden. 32

�ki dakika bile konu�amad�k. 34

Bu temizlik hasretinin s�rr�n� �imdi bir yaz�hanenin gözünde bulabiliriz. 35

Gelmeyebilir mi? 180

Haf�zas�n�n karmakar���k noktalar�nda ���klar yan�p sönüyordu. 259

�imdi, bir taksiye atlay�p on dakika sonra oraya gidebilir ve bunlar�

söyleyebilirdi. 260

d. Anlamca Kayna�m�� Birle�ik Fiillerin Yüklem Olmas�

Yutkunurken, bu ilahi lezzet an�n�n safiyetini hiçbir dü�ünce ile buland�rma�a raz�

olmad���n� anlatmak için de ka�lar�n� çatt�. 25

Bir Orta Anadolu köyünde herkes k�zca��z�n ba��na bela kesilir. 27

Aç adam�n Selminle maceras�, ablam kadar onu da ç�lg�na

döndürmü�tü. 115

Her �ey mümkün" cevab� onu ümide ve deh�ete dü�ürüyor. 180

Göz göze geldiler. 182

Dün gelmedi�ime can�n�z s�k�ld�, anl�yorum. 183

Selmin de alt üst etti asab�m�. 365

Samim de on gündür Meralle kesmi� selam� sabah�.365

Kulaklar�m�n dibine kadar k�zard�m. 365

Bu evde bir taraf�na inecekti. 366

Yerin dibine geçtim bugün Selmin’in önünde. 367

Kulak verdi. 368

2. �sim Cümlelerinde Yüklem

�sim cümlelerin yüklemi tek kelimeden olu�abildi�i gibi kelime grubu �eklinde de

olabilmektedir. Yüklemi tek kelimeden olu�an cümlelerde yüklem genellikle bildirme eki

77

almakta; fakat zaman zaman 3. �ah�s bildirme eki kullan�lmamaktad�r. Yüklemi tek

kelimeden olu�an cümlelerde “var” ve “yok” kelimelerinin çok kullan�ld���

görülmektedir. Pek çok kelime grubu cümlede yüklem olarak görev yapabilmektedir.

a. Yüklemi Tek Kelime Olan �sim Cümleleri

Tav�an gibi korkak uykular vard�r. 26

Benim ba�ka bir üzüntüm daha var. 28

Yüzü ve göz kapaklar� da hareketsizdi. 32

Meral’de yine sabit bak�� cesareti yoktu. 182

So�uk bir tahlil imkâns�zd�. 259

Onun gözünde biz yokuz. 366

Bütün pencereler karanl�kt�. 452

b. Yüklemi Kelime Grubu Olan �sim Cümleleri

ba. S�fat Tamlamas�n�n Yüklem Olmas�

Samim’den daha trajik mahluksun sen. 28

Bir hizmetçi için bu bile hat�r� say�l�r bir hürriyettir. 115

Bu musibet hastal���n panez ... panzam ... pan ... panzehiri s�k�

perhiz. 364

As�l benim cinlerimi ba��ma ü�ü�türen o domuz k�zd�r. 366

Bu da ayr� mesele. 367

Bahçe yine bu bahçe, ev yine bu evdi. 452

bb. Tekrar Grubunun Yüklem Olarak Kullan�lmas�

Her �ey p�r�l p�r�l. 454

bc. Ba�lama Grubunun Yüklem Olarak Görev Yapmas�

Yine salon tenha ve karanl�k.179

Gök hafif bulutlu, hava kuru ve rüzgars�zd�. 451

bç. �sim Tamlamas�n�n Yüklem Olarak Görev Yapmas�

Selmin benim k�z�m, senin ablan�n k�z�. 26

Ben de evin içindeyim. 29

78

Sessizlik onun sihir ve telkin �artlar�ndan biriydi . 116

�syan�n tekni�idir.118

Kendi fani ve geçici benli�inin üstüne s�çramak, kendi kendini a�mak için

yapt��� bütün fedakarl�klar (her türlü a�k ve kahramanl�k), varla�ma hamlesinin

devam�d�r. 199

bd. Say� Grubunun Yüklem Olarak Görev Yapmas�

Bir hafta evvel ablas�n�n tansiyonu yirmi birdi. 27

be. Edat Grubunun Yüklem Olmas�

E�er senin gibi isyan etmiyor, hayk �rm�yorsak, daha güzel yollar

gördü�ümüz içindir. 119

Fakat bu z�tl�k birbirlerine göredir: Rölatif’tir. 199

Ne zamandan beri bu? 367

bf. �sim-Fiil Grubunun Yüklem Olarak Görev Yapmas�

Marifet o anlar� geçirmektir. 117

bg. S�fat-Fiil Grubunun Yüklem Olarak Görev Yapmas�

En çirkin merhamet hedefini �a��rand�r. 261

B.ÖZNE

1. Öznesi Tek Kelime Olan Cümleler

Besim, konu�urken dü�ünmeyi sevmeyen adamlar�n sür’atiyle cevap verdi. 26

Ben de evin içindeyim. 29

Sessizlik onun sihir ve telkin �artlar�ndan biriydi. 116

Fakat heyecan devam etmektedir. 179

Meral daha cesaretsiz bir sesle sordu.182

Selmin de alt üst etti asab�m�. 365

Anam rahibe gibi çekilmi� bir kö�eye 366

Samim de hakl�d�r. 367

Gök hafif bulutlu, hava kuru ve rüzgars�zd�. 451

Nerede bunlar? 455

79

2. Kelime Gruplar�ndan Olu�an Özneler

Metnimizde ba�lama grubu, s�fat tamlamas�, isim tamlamas�, isim-fiil grubu ve

s�fat-fiil grubu cümlede özne olarak görev yapabilmektedir.

a. Ba�lama Grubunun Özne Olarak Görev Yapmas�

Yüzü ve göz kapaklar� da hareketsizdi. 32

Odas�na götürüp onu yata��na yat�rmak ve s�cak su haz�rlan�ncaya kadar

sinirlerini yat��t�rmak için, Odas�na götürüp onu yata��na yat�rmak ve s�cak su

haz�rlan�ncaya kadar sinirlerini yat��t�rmak için, a�abeyim ve ben epey zahmet

çektik.115

Ç�rp�nmak ve çabalamak batmakt�r. 117

Pasiflik ve aktiflik birer cepheleriyle ayn� �eydirler. 198

A�abeyim ve yenge aylardan bahsediyorlar. 364

b. S�fat Tamlamas�n�n Özne Olarak Görev Yapmas�

Tav�an gibi korkak uykular vard�r. 25

�ki eliyle bo�lu�u iten Mefharet ba��rd�. 33

Cins hayvan, binicinin sinirlenmesini, ç�rp�nmas�n�, onu mahmuzlamas�n�

affetmez. 118

�nce yüzünde, gözlerinin alt�ndan yanaklar�na do�ru inen bir gölge

vard�. 181

So�uk bir tahlil imkâns�zd�. 259

Bütün pencereler karanl�kt�. 452

c. �sim Tamlamas�n�n Özne Olarak Görev Yapmas�

Selmin’in yüzü solgundu. 29

Sen ne dersen de, benim �üphem devam ediyor. 34

“Her �ey mümkün” cevab� onu ümide ve deh�ete dü�ürüyor. 180

�nsan�n tabiat üzerindeki dikkati azalm�� ve dü�üncesinin yere (maddeye)

basan aya�� k�salm��t�r. 200

Samim’in hayali bir anda onlar�n oturduklar� yere gitti. 259

Feriha senin yak�n bir arkada��n da de�il. 262

Renginaz’�n oda kap�s� da aç�kt�. 452

80

ç. �sim-Fiil Grubunun Özne Olarak Görev Yapmas�

Oraya ka� kendi kendinden nefret ifade eder. 35

Kadere teslim olmak laz�md�r o anlarda. 118

Ba�ka temayüller aramak laz�md�. 262

d. S�fat-Fiil Grubunun Özne Olarak Görev Yapmas�

1923’ ün ortas�na kadar do�anlar bu emniyetle konu�abilirler. 28

As�l benim cinlerimi ba��ma ü�ü�türen o domuz k�zd�r. 366

C. NESNE

Nesneyi belirtisiz nesne ve belirtili nesne olarak ikiye ay�r�p bu nesne türlerine

metinden örnekler verdik. Metnimizde ba�lama grubu, isim tamlamas�, s�fat tamlamas�

ve isim-fiil grubunun nesne olarak görev yapt���n� tespit ettik.

1. Nesne Türleri

a. Belirtisiz Nesne

Bir �eyler yaz�yor geceleri. 34

Simeranya ka�ifinin yaz�hanesine anahtar uydurmakta benim ahlak�ma ayk�r� hiç

bir nokta göremiyorum. 35

Çok müteessirim, dedi. 182

Yak�nlarda uzun fas�lalarla damlayan bir su ��r�lt�s�ndan ba�ka bir �ey

duymuyordu. 453

b. Belirtili nesne

Selmin’ in bunlar� istedi�i gibi çal��t�rmas�n� niçin tabii bulmuyorsun? 26

Zavall�y� babas�na bile vurdururlar. 27

Bahtiyar zat�n ad�n� da söyler misin? 30

Ne kadar rahat ya�ad���m� görüyorsun. 35

Kollar�n�, bacaklar�n� tamamiyle rahat b�rak. 117

Üstündekini yere vurur. 118

Necile’ nin yatt��� odadan çam dallar�na vuran ����� arard�.452

81

2. Kelime Gruplar�ndan Olu�an Nesneler

a. Ba�lama Grubunun Nesne Olarak Görev Yapmas�

Fakat burada herkes, meseleyi tulumba tatl�siyle sade kahve aras�nda konu�ur,

bebe�in sar���n m�, esmer mi olaca��n� ve kime benzeyece�ini sorarlar, geçer gider. 27

Samim’den cevap alamay�nca, onu bu kadar susturan meselenin burada on

dakika kadar beklemesinden ibaret olmad���n� anlad��� halde, konu�maya

mecbur etmek için, yolda Feriha’n�n annesine rastlad���n� ve lafa tutuldu�unu

söyledi. 182

b. S�fat Tamlamas�n�n Nesne Olarak Görev Yapmas�

Bir pençe gibi uzatt��� elindeki öfke, yakalad��� sandalyeyi tak�rdatarak çekti. 31

A�abeyim bu cümleyi ablama birkaç kere alçak sesle söyletti. 115

Alt taraf�n� okuyal�m. 364

A��r bir söz söylemedi. 367

Necile’nin yatt��� odadan çam dallar�na vuran ����� arard�.452

Son basamaklar� a��r a��r ç�kt�. 453

c. �sim Tamlamas�n�n Nesne Olarak Görev Yapmas�

Besim’ in fikirlerini bilirdi. 26

A�abeyimin halini be�enmiyorum.28

Hiç bir hayk�r�� Selmin’ in tarihini de�i�tiremez. 118

Samim bunun korkudan ihtiyata ve dirayete do�ru bir geçi� i�areti

oldu�unu bilirdi.181

Geni� kanapenin üstündeki battaniye, orada -herhalde Renginaz

olacak- birinin uzand���n� gösteriyor. 454

ç. �sim-Fiil Grubunun Nesne Olarak Görev Yapmas�

Karde�i dilimi �s�rmadan evvel, ona gözünün kuyru�iyle f�rlatt��� bir bak��la,

e�er büyük bir mesele açacaksa, fena bir an seçti�ini hat�rlatmak istedi, sonra dilimi

�s�rd�. 25

Sizleri o kadar yaln�z b�rakmak istemem.

82

Ç. YER TAMLAYICISI

Yer tamlay�c�s� olan cümle unsurlar� da ya tek kelimeden ya da kelime grubundan

olu�makt�r. Metnimizde çe�itli kelime gruplar� yer tamlay�c�s� olarak görev yapmaktad�r.

1. Yer Tamlay�c�s� Tek Kelime Olan Cümleler

Yüzünde hâlâ kan ve �i�kinlik vard�. 31

Kad�n k�z�na hayk�rd�. 32

A�abeyim karyolaya yakla��yordu. 115

A�abeyim ve yenge aylardan bahsediyorlar. 364

Mektuba, Selmin’e, Meral’e, sana, ona, buna, kahveye, kendime, kadere,

her �eye, kainata sinirleniyorum. 366

Bahçeye girdi. 451

�çeriden ayd�nl�k geliyordu. 452

Odada hiç bir kar���kl�k yok. 455

2. Kelime Gruplar�ndan Olu�an Yer Tamlay�c�lar�

a. Ba�lama Grubunun Dolayl� Tümleç Olarak Görev Yapmas�

Bunlardan ba�ka üçüncü bir hal daha vard�r ki, orada ne diyalektik

harekete, ne de z�tlar�n ayn� zamanda mevcut olu�una rastlan�r.198

�nsandaki varla�ma hamlesi, ölüm korkusu ve nefretiyle birlikte ebedilik

özleyi�ini vücuda getirir; yokla�ma hamlesi ihtiyarl��a ve ölüme götürür.198

Yerde ve karyolan�n alt�nda terlikler yok. 454

b. S�fat Tamlamas�n�n Yer Tamlay�c�s� Olarak Görev Yapmas�

�stanbul’da, hele bu züppe köyde herkes büyük bir mesele de�ildir. 27

Bundan sonra onu hiç bir i�ime, hiç bir zevkime kar��t�rmam. 31

Oturdu�um koltukta, ablamla beraber ben de gözlerimi kapad�m. 115

Hay�r, öteki salona geçiyorlar. 180

K�vr�k ve uzun kirpiklerinde belli belirsiz ç�rp�n��lar vard�. 182

Bahçe kap�s�n�n önünde indi, yüzünü demir parmakl��a yakla�t�rd� ve

içeriye bakt�.451

c. �sim Tamlamas�n�n Yer Tamlay�c�s� Olarak Görev Yapmas�

�nsan vücudunda lüzumsuz bir organ yoktur. 26

83

Duvar saatine bakt� ve aya�a kalkt�. 34

Ablam�n üstüne biraz e�ildi 116

Mesele diye kar��m�za ç�kan zorluklar�n ço�unu kendi ruhumuzun içinde

halledebiliriz.118

�ngiliz Sefarethanesinin önünden kar��ya geçiyorduk onunla. 183

Haf�zas�n�n karmakar���k noktalar�nda ���klar yan�p sönüyordu. 259

Yaz� titrek, “g” nin üstünde aksan yok. 364

Cevap alamay�nca kap�n�n önüne geldi ve tekrarlad�. 452

ç. �sim-Fiil Grubunun Yer Tamlay�c�s� Olarak Görev Yapmas�

Hemen odadan ç�kmaya cesaret edemedim. 116

“Babam bir ho�” derken Samim’e verdi�i bulan�k his içinde de �üphe,

sislere bürünmü� bir ���k gibi k�lavuzluk vazifesini yapma�a devam etmi�ti. 259

d. S�fat-Fiil Grubunun Yer Tamlay�c�s� Olarak Görev Yapmas�

Neden onun hasta annesine, bir ucundan ahengini bozdu�u bütün bir ce-

miyete ve �imdi onun günah�nda hiç bir taksirleri olmad��� halde �st�rap

duyanlara ac�m�yorsun? 261

D. ZARF TÜMLEC�

Cümlede zarf tümleci olan unsurlar hem eksiz olabilmekte, hem de ek

alabilmektedir. Cümlenin di�er unsurlar� gibi zarf tümleçleri de hem tek kelimeden hem

de kelime grubundan olu�abilmektedir.

1. Ek Almadan Zarf Tümleci Olan Unsurlar

Selmin hiç k�m�ldamad�. 31

�imdi, �imdi, odas�na gidelim. 34

Do�ru söyle. 117

His bulant�lar�n derhal geçer. 118

Onu gözlerimle bile selamlamay� unutarak solu�u hemen sofada

ald�m. 119

Samim yine sustu. 182

Samim a��r a��r ba��n� kald�rd�. 183

84

2. Ek Alarak Zarf Tümleci Olan Unsurlar

a. Vas�ta Eki Alan Zarf Tümleçleri

Seninle ciddi konu�mak istiyorum. 25

Henüz ona bir ebe gözüyle bakmad�m. 26

Yalan�n k�st��� bir sesle ilave etti. 28

A�abeyim bu cümleyi ablama birkaç kere alçak sesle söyletti. 116

Samim merdiveni süratle ç�kt�. 453

b. Zarf-Fiil Eki Alan Zarf Tümleçleri

K�z� ç�karken, annesi, arkas�ndan ba��rd�. 32

Ablam�n ayaklar�n� lengerdeki s�cak suyun içinde k�pk�rm�z� kesilmi�

görünce, sabah karanl���, can�m istakoz istedi. 114

Ne yaman heriftir ki, ona Selmin’i ve aç adam�, bana da istakozu ve

Alemda��’n�n tereva��n� unutturup ikimizi de a�lat�r! 118

Meral ona do�ru e�ilerek sordu. 182

Ferhat kahveyi almak için elini uzat�rken durdu. 365

Ömrüm oldukça unutamam. 367

Kanad� itti, içeriye girdi, alt kat sofaya giden dar ve uzun koridorda,

pardösüsünü ve �apkas�n� ç�karmadan yürüdü. 452

3. Kelime Gruplar�ndan Olu�an Zarf Tümleçleri

a. Tekrar Grubunun Zarf Tümleci Olarak Görev Yapmas�

�imdi a��r a��r kald�r göz kapaklar�n�, dedi, aç gözlerini.116

Karde�i yine bir ka��n� yukar� kald�rm��, hafif hafif ba��n� sall�yor ve

gülümsüyordu. 31

Samim a��r a��r içini çekti ve cevap vermedi. 182

Son basamaklar� a��r a��r ç�kt�. 453

b. Ba�lama Grubunun Zarf Tümleci Olarak Görev Yapmas�

En �iddetli arzular bana en biçimsiz anlarda ve en münasebetsiz

tahriklerle gelir. 36

85

c. S�fat Tamlamas�n�n Zarf Tümleci Olarak Görev Yapmas�

Üzüntüne gelince, o zaman da söyledim sana. 29

Kadere teslim olmak laz�md�r o anlarda. 117

Samim’in hayali bir anda onlar�n oturduklar� yere gitti. 259

O da sinirli son zamanlarda. 366

Elektrikleri ve kap�lar� aç�k b�rakt�klar�na göre k�sa bir zamanda

dönecekler. 453

ç. �sim Tamlamas�n�n Zarf Tümleci Olarak Görev Yapmas�

Ablam�n ayaklar�n� lengerdeki s�cak suyun içinde k�pk�rm�z� kesilmi�

görünce, sabah karanl���, can�m istakoz istedi. 114

d. Edat Grubunun Zarf Tümleci Olarak Görev Yapmas�

Bir iki kere daha yutkunduktan sonra, lokmadan evvel sordu. 25

Dört aydan beri ni�anl�s�ndan ayr� bu k�z. 27

Besim ye�il zeytin taba��n� ona do�ru sürdü. 29

Nutkun bitti�ine hükmetti�im için do�ruldum. 118

Alt kat sofada Hasibe ile kar��la�t�m. 119

Eve döndükten sonra bir daha hiç ç�kmad�n�z m�? 197

On gün kadar kalaca��m. 364

Anam rahibe gibi çekilmi� bir kö�eye. 366

e. K�saltma Gruplar�n�n Zarf Tümleci Olarak Görev Yapmas�

Gözlerinde kara bulutlar, yüzünde �im�ekler, ba��ndan acele geçirdi�i

için üstünde çarp�k duran sokak elbisesi, elinde havaya savurmaya haz�rlan-

d��� bir el bombas� gibi uzayan çantas�, önümden geçerken durdu. 119

Aktüelin yere serici hakimiyeti alt�nda zeka, her an� bir a�aca benzeyen

ihsanlar�n orman�nda yolunu kaybetmi�, toptan kavray��lara imkân veren külli

mefhumlar� yerinde kullanmaktan aciz, hatta en küçük sezi � kabiliyetinden de

mahrum, sabit bir fikrin pe�inde sürükleniyor. 180

Ve dirseklerini vücuduna yap��t�rarak, ba�� önde, bir çare

ara�t�rmas�… 455

86

SONUÇ VE DE�ERLEND�RME

Eserden seçti�imiz 40 sayfada, 952 cümle tespit ettik. Bu cümleleri önce yap�s�na

göre ele ald�k. Sonra basit ve birle�ik cümleleri yükleminin yerine, yükleminin türüne ve

anlam�na göre inceledik. Metinde yer alan kelime gruplar� ile ilgili genel bir

de�erlendirme yapt�k. Son olarak metindeki cümlelerin kaçar kelimeden olu�tu�unu

tespit ettik. Cümle ve kelime gruplar� üzerinde yapt���m�z inceleme ile Peyami Safa’n�n

üslûbunu, dili nas�l kulland���n� tespit etmeye çal��t�k. �statistikî bilgileri tablolar halinde

gösterdik.

Yap�s�na göre cümleler ile ilgili istatistikî bilgiler a�a��daki tabloda verilmi�tir.

TABLO-1

YAPISINA GÖRE CÜMLELER

1. Cümlelerin yar�dan fazlas�n�n basit cümle oldu�u görülmektedir. Bu cümlelerin

önemli bir k�sm� k�sa cümlelerdir. Metindeki cümlelerin büyük ço�unlu�unun hem basit

hem de k�sa olmas� metnin ak�c�l���na önemli bir katk� sa�lam��t�r. Bu sayede konusu

oldukça a��r olan roman�n okunmas� kolayla�t�r�lm��t�r.

2. Ba�l� cümlelerden 16 tanesi “ki” ba�lac� ile kurulmu�tur. Yazar�n en çok “ve”

ba�lac�n� kulland��� görülmektedir. Bu ba�laç ba�l� cümlelerde 50 kez tek, 2 kez de

di�er ba�laçlarla birlikte kullan�lm��t�r. “da, fakat, ama, ya, yahut, veyahut, çünkü”

metinde cümleleri birbirine ba�lamakta kullan�lan öteki ba�laçlard�r. Bu ba�laçlar fazla

Cümle Türü Cümle Say�s� Toplam CümlelereOran�%

BAS�T CÜMLE 633 66.49�ARTLI B�RLE��KCÜMLE

171.79

B�RLE�

�K

�Ç �ÇE B�RLE��KCÜMLE

313.26

SIRALI CÜMLE 96 10.08BA�LI CÜMLE 85 8.93KES�K CÜMLE 89 9.35TOPLAM 952 100

87

kullan�lmam��t�r. Ba�laçlarla birbirlerine ba�lanan cümlelerden birinin özellikle

ikincisinin önemli bir k�sm�n�n bir veya iki unsurdan olu�mas� dikkat çeken bir noktad�r.

Yakla�t� ve Samim’in bak��lar�ndan kaçan gözleri, masa ile kanepe

aras�nda, ince vücudunun kolayca geçebilece�i bo�luk üstünde lüzumundan çok

fazla durdu. 181

Besim francala diliminin üzerine tereya�dan sonra çilek reçeli sürerken, verece�i

cevaptan evvel alaca�� lezzeti dü�ünüyor ve yutkunuyordu. 27

Besim buna dikkat etti ve sustu. 27

Kahve fincan�n� piyanonun üzerine koyan Ferhat bir sigara yakt� ve

ba��rd�. 368

Cevap alamay�nca, k�z karde�inin odas�na do�ru birkaç ad�m daha att�

ve ba��rd�. 368

Sigaras�n� tablaya bast�rd� ve aya�a kalkt�. 455

Ba�l� cümleler de di�er bütün cümleler gibi ço�unlukla k�sad�r. Ba�l�

cümlelerden 10 tanesinin d���ndakiler iki basit cümlenin ba�laçlarla ba�lanmas�yla

olu�mu�tur. 2 ba�l� cümlede �artl� birle�ik, 1 tanesinde de iç içe birle�ik cümle yer

almaktad�r. 4 ba�l� cümlenin içinde yine ba�l� cümle, 5 tanesinin içinde de s�ral� cümle

vard�r.

3. S�ral� cümlelerin yar�dan fazlas� iki basit cümlenin bir araya gelmesinden

olu�maktad�r. Bu cümlelerin 66 adeti iki basit cümleden olu�maktad�r. Üç basit

cümleden olu�an s�ral� cümlelerin say�s� 11’dir. Baz� s�ral� cümlelerin içindeki cümleler

farkl� yap�dad�r. �ki cümleden olu�an s�ral� cümlelerden 5 tanesinin içinde birle�ik cümle

yer almaktad�r. 10 s�ral� cümlenin içinde de ba�l� cümle vard�r.

�çindeki cümle say�s� üçten fazla olan s�ral� cümleler fazla de�ildir. �çindeki

cümle say�s� en fazla olan s�ral� cümle , “Bu y�k�l���n s�rr�n� bul, kendini çöz, içini

ay�kla, �uurundan utanan ve ruhunun izbelerinde kaçacak delik arayan suçlu

hislerini yakala, getir, ikimizin de gözümüzün önüne koy, onlar� ezmen için sana

yard�m edeyim, kurtul, ferahla, günah�n�n zevkini de�il, çirkinli�ini payla�t���n

bir mahlukun arkada�l���ndan üstüne s�çrayan lekeleri temizle!” (260)

cümlesidir. Bu s�ral� cümle on basit cümlenin bir araya gelmesi ile olu�mu�tur.

88

S�ral� cümlelerin ço�unlukla k�sa oldu�u görülmektedir. S�ral� cümlenin

içinde yer alan cümleler ço�unlukla bir veya birkaç unsurdan olu�maktad�r. En

uzun s�ral� cümle: “Bunun felsefedeki neticesi kaba bir pozitivizm, psikolojideki

neticesi vatmanlar�n dikkatini ve haf�zas�n� yar�m yamalak ölçmekten ileri

gitmeyen bir faydac�l�k, sosyolojideki neticesi cemiyetlerin mahiyetlerini

anlamaktan ziyade pratik ihtiyaçlar�n� ara�t�ran monografi ve istatistiklerin

ortaya döktü�ü bir sürü yalan yanl�� rakam, politikadaki neticesi, Ortaça��n din

harpleri yerine ekonomik ihtilaflardan do�an para harplerini getirmesi,

ahlaktaki neticesi de “Bugün var�z, yar�n yok” tan ibaret bir fanilik endi�esi

içinde mahzunla�an insan�, konfor, lüks, ç�lg�nca macera, e�lence ve cinsi

azg�nl�klar pe�inde gününü gün etmekten ba�ka ideallerden tedirgin eden bir

ya�ama telakkisine sürüklemesidir.” (201) cümlesidir. Bu cümle 84 kelimeden

olu�maktad�r.

S�ral� cümlelerin önemli bir k�sm�n�n konu�ma cümlesi oldu�u

görülmektedir.

4. Metnimizde müstakil 31 iç içe birle�ik cümle vard�r. S�ral� ve ba�l� cümlelerin

içindekiler bu say�ya dahil de�ildir. Bu cümlelerden 22 tanesi, yüklemi “dedi, söyledi

vb.” olan aktarma cümlelerdir. Konu�malar�n bu kadar fazla oldu�u bir metinde aktarma

cümlelerinin bu kadar az olmas� yazar�n tekni�i ile ilgili bir durumdur. Yazar anlat�c�n�n

rolünü en aza indirmek için “dedi, söyledi” ifadeleriyle kurulan cümleleri mümkün

oldu�unca az kullanm��t�r. Çünkü, “…içinde dedim, dedi ve benzeri kelimeler yer alan

metinler anlat�m tekni�i bak�m�ndan zay�f metinlerdir.” (Akta�, 1993: 127 )

Bu cümlelerle ilgili dikkat çeken ba�ka bir husus da yazar�n farkl� ifade

imkânlar�n� kullanarak, monotonlu�u ortandan kald�rmay�, anlat�c�n�n rolünü

zay�flatmay� denemesidir. Yazar “dedi, söyledi” ifadelerini her zaman cümle sonunda

kullanmam��t�r. 9 cümlede “dedi” ifadesi cümle sonunda yer almaktad�r. �çinde 2 basit

cümle yer alan 9 cümlede bu ifadeler iki cümlenin aras�nda kullan�lm��t�r. �çinde 4 basit

cümle yer alan 1 cümlede de “dedi” kelimesine birinci cümleden sonra yer verilmi�tir.

Bu durum Peyami Safa’n�n roman tekni�ine verdi�i önemi, tekni�inin kuvvetini çok iyi

göstermektedir.

89

5. Kesik cümlelerin oldukça fazla oldu�u görülmektedir. Metinde 89 adet kesik

cümle tespit edilmi�tir. Bu cümlelerin 20 kadar� soru ifade eden cümlelerdir. Bu tür

cümlelerin fazlal���n�n temel sebebi eserin ayn� zamanda psikolojik bir roman

olmas�ndand�r. Yazar kesik cümleleri ba�ar�yla kullanm��, kahraman�n o andaki

psikolojik durumunu, karars�zl���n�, tedirginli�ini, �üphelerini bu cümlelerle gerçekçi bir

biçimde vermi�tir.

Basit ve birle�ik cümleler yükleminin yerine, yükleminin türüne ve anlam�na

göre incelenmi�; 2, 3 ve 4 numaral� tablolarda istatistikî bilgiler verilmi�tir. Bu tasnife

s�ral� ve ba�l� cümlelerin içindeki cümleler dahil edilmemi�tir.

TABLO-2

YÜKLEM�N�N YER�NE GÖRE CÜMLELER

Cümle Türü Cümle Say�s� Toplam CümlelereOran�%

KURALLI CÜMLE 600 88.11DEVR�K CÜMLE 81 11.89TOPLAM 681 100

6. �statistiklerde de görüldü�ü gibi devrik cümle say�s� azd�r. Bu cümlelerin

hemen hemen hepsi konu�ma cümleleridir. Konu�ma cümleleri ve yans�t�c� merkez

olarak seçilen ki�ilerin anlat�c� oldu�u konumda kurulan cümlelerin d���nda sadece dört

devrik cümle tespit edilmi�tir. Bu cümlelerin yer ald��� paragraflarda da anlat�m iç içe

geçmi� durumdad�r. Bu cümleleri söyleyenin yazar m�, kahraman m� oldu�u tam olarak

belli de�ildir. �fadeler yazara aitmi� gibi görünse de yazarla kahraman bütünle�mi�tir.

Yaz�da devrik cümleye kar�� olan yazar ki�ilerin konu�malar�n� gerçekçi bir

�ekilde verebilmek amac�yla devrik cümle kullanm��t�r. Kendisiyle yap�lan bir

röportajda, “ ‘Devrik cümleyi, güzel buldu�um için kullan�yorum, dil kurallar�ndan

habersiz boyac�n�n, bir simitçinin konu�mas�ndaki canl�l���, tazeli�i sevdi�im için

kullan�yorum’ diyenlere ve bunda �srar edenlere ne cevap verirsiniz?” sorusuna verdi�i,

“Ciddi konu�maya devam edelim…” (Yazo�lu, 1997: 152-153) cevab� onun devrik

cümle hakk�ndaki dü�üncelerini çok güzel özetlemektedir.

90

TABLO-3

YÜKLEM�N�N TÜRÜNE GÖRE CÜMLELER

Cümle Türü Cümle Say�s� Toplam CümlelereOran� %

�S�M CÜMLES� 183 26.87F��L CÜMLES� 498 73.13TOPLAM 681 100

7. Eserde Türkçenin yap�s�na uygun olarak fiil cümlelerinin ço�unlukta oldu�u

görülmektedir. Fakat isim cümlelerinin oran� da az�msanacak gibi de�ildir. Eser ayn�

zamanda bir dü�ünce roman� oldu�u için baz� bölümlerde aç�klama cümleleri çok

kullan�lm��t�r. Bu cümlelerin önemli bir k�sm�n�n yüklemlerinin isim soylu kelime veya

kelime grubu olmas� isim cümlelerinin say�s�n� art�rmaktad�r.

TABLO-4

ANLAMINA GÖRE CÜMLELERCümle Türü Cümle Say�s� Toplam Cümlelere

Oran� %OLUMLU CÜMLE 510 74.89OLUMSUZ CÜMLE 104 15.27SORU CÜMLES� 67 9.84TOPLAM 681 100

Kelime gruplar� içinde en fazla kullan�lan� s�fat tamlamas�d�r. Baz� kelime

gruplar�n�n çok fazla kullan�ld���, baz�lar�n�n yok denecek kadar az oldu�u

görülmektedir. Ünlem grubu ise hiç kullan�lmam��t�r.

Metindeki kelime gruplar� ile ilgili istatistikî bilgiler 5 numaral� tabloda

verilmi�, sonra kelime gruplar�ndaki dikkat çeken noktalar üzerinde durulmu�tur.

91

TABLO-5

KEL�ME GRUPLARI

Kelime Grubu Türü Kelime Gruplar�n�nSay�s�

Toplam KelimeGruplar�na Oran�%

TEKRAR GRUBU 27 0.87BA�LAMA GRUBU 136 4.41SIFAT TAMLAMASI 1114 36.20�S�M TAMLAMASI 687 22.32B�RLE��K F��L 318 10.33UNVAN GRUBU 3 0.09SAYI GRUBU 9 0.29EDAT GRUBU 267 8.68KISALTMA GRUPLARI 51 1.66B�RLE��K �S�M 5 0.16�S�M-F��L GRUBU 112 3.63SIFAT-F��L GRUBU 249 8.09ZARF-F��L GRUBU 99 3.21TOPLAM 3077 100

8. Eserdeki kelime gruplar�n�n üçte birinden fazlas�n� s�fat tamlamalar�

olu�turmaktad�r. Bu durum yazar�n tasvire çok önem verdi�inin göstergesidir. P.

Safa’n�n detaylara önem verdi�i, iyi bir gözlemci oldu�u anla��lmaktad�r. Yazar�n

resim sanat� ile yak�ndan ilgilenmi� olmas� bu durumu aç�klamaktad�r.

Yazar�n tasvire verdi�i önemi gösteren birkaç örnek cümle verelim:

K�vr�k ve uzun kirpiklerinin alt�n çerçevesi içinde bu�ulanan ye�il gözlerinin

ucundan sivrilen keskin bir anlay��la cevap verdi. 30

Selmin’inkinden daha koyu ye�il, f�rlak, az kirpikli ve gölgesiz gözlerinde, hiçbir

istikamet be�enmeyen huzursuz bak��larla derin bir nefes ald�. 31

�imdi gözlerinin önüne bulutsuz, masmavi, sakin bir gökyüzü getir. 117

Ablam�n ona çevrilen hayran ve minnettar gözlerinde iri ya�lar

vard�. 119

Koyu kahverengi uzun robdö�ambr� içinde, zay�f vücudiyle, bir da�

manast�r�n�n dibi görünmeyen karanl�k koridorunda, sessiz ve a��r adamlarla

sabah duas�na giden rahibin hayaletine benziyordu . 115

Yine gözleri yayl� kap�n�n buzlu camlar�nda uzay�p k�salan gölgelere

dikili. 179

92

Görüldü�ü gibi yazar baz� cümlelerde hemen hemen bütün varl�k veya

kavramlar için bir veya birden fazla s�fat kullanmakta, sadece varl��� vermekle

yetinmeyip adeta onun resmini çizmektedir. Tasvirin yo�un oldu�u bölümlerde yazar

s�k s�k benzetmelerden faydalanm��, imajl� bir dil kullanm��t�r.

9. S�fat tamlamas�ndan sonra en fazla kullan�lan kelime grubu isim

tamlamas�d�r. Metnimizde hemen hemen her yap�da isim tamlamas� yer

almaktad�r. Yazar, baz� kaynaklarda karma tamlama olarak adland�r�lan;

tamlayan�, tamlanan� veya her iki unsuru da s�fatlar taraf�ndan nitelenen

isim tamlamalar�n� çok kullanm��t�r.

10. Yazar sadece varl�k ve kavramlar� de�il hareketleri de göz önünde

canland�r�labilecek �ekilde anlatmaya çal��m��t�r. Zarflar�n çok kullan�lmas� bunu

göstermektedir. Metinde 99 adet zarf-fiil grubu kullan�lm��t�r. Tekrar gruplar�n�n ve

edat gruplar�n�n önemli bir k�sm�n�n da zarf görevinde kullan�ld��� göz önüne al�n�rsa

yazar�n hareketin olu� �eklini anlatmaya önem verdi�i anla��lmaktad�r. Hareket

tasvirleri ki�inin karakterini, o andaki ruh halini ortaya koymada önemli bir araç

oldu�u için yazar s�k s�k zarf görevli kelime ve kelime gruplar� kullanm��t�r.

11. S�fat-fiil grubu da eserde önemli bir yere sahiptir. Bu grubun önemli bir

k�sm� s�fat göreviyle kullan�lm��t�r. “–An” ve “–dIk/ -dUk” s�fat fiil eki ile kurulan

s�fat-fiil gruplar� ço�unluktad�r.

12. Kelime gruplar� içinde birle�ik fiilin önemli bir yer tuttu�u görülmektedir.

Anlamca kayna�m�� birle�ik fiiller çok kullan�lm��t�r. Anlamca kayna�m�� birle�ik

fiillerden deyimle�mi� olanlar�n�n önemli bir k�sm� kahramanlar�n konu�malar�nda

geçmektedir. Yazar ki�ilerin kültürel seviyelerini göstermek için deyimlerden s�k s�k

faydalanm��t�r. Mesela biraz külhanbeyi olan Ferhat’�n konu�malar�nda pek çok deyim

yer almaktad�r.

…Ç���r�ndan ç�kt� bu ev. Dünya ç���r�ndan ç�kt�. Ne dünyas� be?

Kendimiz bir haltettik mi, dünyay� da beraber suçland�r�r�z. Ne dünyas�? Bu

evin temeli bozuk zaten. Babam�n ... Tövbe esta�furullah ... �imdi hasta

adama a�z�mdan bir küfür ç�kacak. Ald� ba��n�, gitti Mersine. �sabet. Bu evde

bir taraf�na inecekti. Anam rahibe gibi çekilmi� bir kö�eye. Onun gözünde biz

yokuz. As�l benim cinlerimi ba��ma ü�ü�türen o domuz k�zd�r. Müdüriyette -

görmü�ler onu bugün. �imdi gelsin, soraca��m. Gizlerse hap� yuttu. Çakar�m

ben. 366

93

…Babas�n�n yüre�ine indirecek. �eytan gebert �u kahpeyi diyor. Yahu,

Emine, bak, ben çapk�n�m, külhanbeyiyim, hergeleyim, filan falan ama

yüre�im temizdir. Yahu ben utanmas �n� bilirim be. Yerin dibine geçtim bugün

Selmin' in önünde. K�z üç be� laf etti, ok gibi ci�erime i�ledi. A��r bir söz

söylemedi. Fakat manas�na bak sen laf�n. Zehirdi zehir. Ömrüm oldukça

unutamam. Hakl�d�r bu k�z. Samim de hakl�d�r. Bizim surat�m�za

bak�lmaz. 367

Kahramanlar�n konu�malar� d���nda pek az deyim kullan�lm��t�r. Bunun sebebi,

yazar�n basmakal�p ifadelerin özel ifade kabiliyetini yok etti�ini dü�ünmesidir. Safa’ya

göre, “halk tabirlerinden, atasözlerinden, beylik ifade �ekillerinden, basmakal�p

üslûptan kaç�nmak” iyi bir nesrin özelliklerindendir. (Safa, 1970: 93)

Bir isim bir fiilden olu�an yard�mc� birle�ik fiiller de çok

kullan�lm��t�r. Bu birle�ik fiillerin çok büyük bir k�sm� “etmek” yard�mc� fiili

ile olu�turulmu�tur. �ki unsuru da fiil olan birle�ik fiillerin tamam�na yak�n�

yeterlik fiilidir. Bu fiilin hem olumlusu hem de olumsuzu s�kça kullan�lm��t�r.

13. Tekrar guruplar�n�n 14’ü zarf, 7’si s�fat, 6’s� da isim olarak görev yapm��t�r.

Peyami Safa’n�n “a��r a��r” tekrar grubunu çok kulland��� görülmektedir. Bu tekrar

grubu 27 tekrar grubu içinde 8 defa kullan�lm��t�r.

14. Edat grubu metnimizde en fazla kullan�lan gruplardand�r. Benzerlik, zaman,

yön, sebep, miktar ve derece ili�kisi kuran edatlar�n çok kullan�ld��� görülmektedir.

“ kadar, için, gibi, sonra ve do�ru” edatlar� ile kurulan edat gruplar� ço�unluktad�r. Bu

gruplar�n tamam�na yak�n� zarf göreviyle kullan�lm��t�r. Sadece otuz kadar edat grubu

cümlede s�fat görevi üstlenmi�tir. Bu grup birkaç cümlede de yüklem olarak görev

yapm��t�r.

15. Ba�lama gruplar�n�n önemli bir k�sm� “ve” ba�lac� ile olu�turulmu�tur. 136

ba�lama grubunun 111’i bu ba�laç ile kurulmu�tur.

16. Safa, kendisiyle yap�lan bir röportajda, “Çapra����, en küçük unsurunu feda

etmeden, sade bir �ekilde ifade etmeye daima çal���r�m. Fakat, bunun mümkün

olmad��� yerlerde, sadeli�e hiç bir de�eri feda etmem.” demektedir. (Yazo�lu, 1997:

153 )

94

Yazar, röportajda söyledi�i gibi bu eserinde mümkün oldu�u kadar k�sa ve

anla��l�r cümleler kullanmaya çal��m��, zaman zaman da uzun karma��k cümlelere yer

vermi�tir. Cümlelerin uzunluk ve k�sal���n� muhteva belirlemektedir. Hareketin

anlat�ld��� k�s�mlarda cümleler ço�unlukla k�sad�r. Dü�ünce cümlelerinin ise genellikle

uzun oldu�u görülmektedir. Cümlelerin uzunlu�u ve k�sal��� roman kahramanlar�na

göre de de�i�iklik göstermektedir. Her roman kahraman�n�n kurdu�u cümle kendi

kültür düzeyine göredir. Edebiyat�m�zda roman kahramanlar�n� kendi seviyelerine göre

konu�turmada hiçbir yazar�m�z Peyami Safa kadar ba�ar�l� de�ildir.

Yazar�n k�sa cümleleri tercih etmesi anlat�m�n ak�c� olmas�n�, konusu a��r olan

roman�n daha kolay okunmas�n� sa�lam��t�r. Basit cümlelerin önemli bir k�sm�, iki ile

alt� aras� kelimeden olu�maktad�r. Konu�ma cümleleri gerçe�e uygundur, k�sad�r.

Samim’in hat�ra defterinde, özellikle “Simeranya” n�n anlat�ld��� bölümlerde çok uzun

cümlelere rastlanmaktad�r. Burada cümlelerin uzun olmas� muhtevaya uygundur çünkü

bu defteri tutan ki�i zengin bir kültürel birikime sahip ayd�n bir insand�r.

Metindeki en uzun cümle 455. sayfadaki kesik cümledir. Bu cümle parantez

içinde verilmi� 10 kelimelik bir arasözle birlikte 118 kelimeden olu�maktad�r.

Basit ve birle�ik cümleler üzerinde yap�lm�� olan kelime say�s� incelemesi

a�a��daki tabloda gösterilmi�tir.

TABLO-6

CÜMLEDEK� KEL�ME SAYISI

Cümledeki Kelime Say�s� Cümle Say�s� Toplam CümlelereOran�%

Tek Kelimeden Olu�an Cümleler 49 7.20�ki Kelimeden Olu�an Cümleler 83 12.19Üç Kelimeden Olu�an Cümleler 101 14.80Dört Kelimeden Olu�an Cümleler 99 14.54Be� Kelimeden Olu�an Cümleler 76 11.16Alt� Kelimeden Olu�an Cümleler 62 9.10Yedi Kelimeden Olu�an Cümleler 45 6.60Sekiz Kelimeden Olu�an Cümleler 20 2.94Dokuz Kelimeden Olu�an Cümleler 30 4.40On Kelimeden Olu�an Cümleler 23 3.38Ondan Fazla Kelimeden Olu�an Cümleler 93 13.66Toplam 681 100

95

17. Peyami Safa, cümle kurmakta usta yazarlar�m�zdan biridir. Bu özelli�i pek

çok ele�tirmen taraf�ndan kabul edilmi�tir. Yazar eserde farkl� yap�da pek çok cümle

kullanm��, farkl� yap�daki cümleleri bir araya getirmede büyük ba�ar� göstermi�tir.

A�a��ya ald���m�z birkaç cümle onun cümle kurmaktaki ustal���n� çok iyi

göstermektedir:

�nsan�n yokla�ma hamlesinden do�an fanilik duygusu ya Pierre Loti

veya ondan ilham alan Yahya Kemal gibi �airlerde bir geçicilik hüznü uyand�-

r�r, yahut da orta adamda "Bugün var�z, yar�n yok", "Bir günün beyli�i

beyliktir" tarz�nda hedonist, keyif ve kazanç temayüllerini azd�ran bir ya�ama

telakkisi içinde “Vur patlas�n, çal aynas�n” ahlak� vücuda getirir. 200

Söyleme�e hacet yok ki, �iir tarafiyle bu bir geçicilik melankolisi, hayat

tarafiyle bir uzviyet hamlesi ve hareket halinde bir fanilik prensibidir. 200

�yi dü�ün: Ç�rp�nmak ve çabalamak batmakt�r; hayk�rmak bo�ulmakt�r;

sakin ol.117

Yine gözleri yayl� kap�n�n buzlu camlar�nda uzay�p k�salan gölgelere

dikili. 179

Aktüelin yere serici hakimiyeti alt�nda zeka, her an� bir a�aca benzeyen

ihsanlar�n orman�nda yolunu kaybetmi�, toptan kavray��lara imkân veren külli

mefhumlar� yerinde kullanmaktan aciz, hatta en küçük sezi � kabiliyetinden de

mahrum, sabit bir fikrin pe�inde sürükleniyor: Ya gelmezse? 180

Ve yine odan�n havas�nda o koku: Lavanta çiçe�i ile zencefil

aras�nda, uçuk ve keskin, bir anda his köklerini saran ve içinde ç�plak bir

bakirenin uzun gövdeli a�açlara t�rmand��� vah�i bir ormanda s�cak bir yaz

gecesi hayali uyand�ran bir gurbet ve �ehvet kokusu. 454

Bu y�k�l���n s�rr�n� bul, kendini çöz, içini ay�kla, �uurundan utanan ve

ruhunun izbelerinde kaçacak delik arayan suçlu hislerini yakala, getir,

ikimizin de gözümüzün önüne koy, onlar� ezmen için sana yard�m edeyim, kur-

tul, ferahla, günah�n�n zevkini de�il, çirkinli�ini payla�t���n bir mahlukun

arkada�l���ndan üstüne s�çrayan lekeleri temizle! 260

Peyami Safa; cümle kurmakta, dili muhtevaya göre kullanmakta usta bir yazar

oldu�unu bu eseriyle bir kez daha göstermi�, dilimize ve edebiyat�m�za her anlamda

mükemmel bir eser kazand�rm��t�r.

96

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

CÜMLE TAHL�LLER�

-1-

“Tav�an gibi korkak uykular / vard�r.” (25)

Bu cümle,

a. Yap�s�na göre, basit cümledir.

b. Yükleminin türüne göre, isim cümlesidir.

c. Yükleminin yerine göre, kurall� cümledir.

ç. Anlam�na göre, olumlu cümledir.

Cümle Unsurlar� :

1. vard�r: yüklem, -d�r bildirme eki (ek-fiilin geni� zaman�) , teklik 3. �ah�s

2. tav�an gibi korkak uykular: özne

Kelime Gruplar� :

1. tav�an gibi / korkak uykular: s�fat tamlamas�s i

korkak / uykular: s�fat tamlamas�s i

tav�an /gibi: edat grubui çe

-2-

“Herkes bunu biliyor / ve / herkes senin gibi dü�ünmüyor.” (27)

Burada “ve” ba�lac�yla ba�lanm�� iki basit cümle vard�r.

A. B�R�NC� CÜMLE

“Herkes / bunu / biliyor.”

Bu cümle,

a. Yap�s�na göre, basit cümledir.

b. Yükleminin türüne göre, fiil cümlesidir.

c. Yükleminin yerine göre, kurall� cümledir.

97

ç. Anlam�na göre, olumlu cümledir.

Cümle Unsurlar� :

1. biliyor: yüklem, �imdiki zaman kipi, teklik 3. �ah�s

2. herkes: özne

3. bunu: belirtili nesne, -u yükleme eki

B. �K�NC� CÜMLE

“Herkes / senin gibi / dü�ünmüyor.”

Bu cümle,

a. Yap�s�na göre, basit cümledir.

b. Yükleminin türüne göre, fiil cümlesidir.

c. Yükleminin yerine göre, kurall� cümledir.

ç. Anlam�na göre, olumsuz cümledir.

Cümle Unsurlar� :

1. dü�ünmüyor: yüklem, �imdiki zaman kipi, teklik 3. �ah�s

2. herkes: özne

3. senin gibi: zarf tümleci

Kelime Gruplar� :

1. senin / gibi: edat grubui çe

-3-

“Yalan�n k�st��� bir sesle / ilave etti.” (28)

Bu cümle,

a. Yap�s�na göre, basit cümledir.

b. Yükleminin türüne göre, fiil cümlesidir.

c. Yükleminin yerine göre, kurall� cümledir.

ç. Anlam�na göre, olumlu cümledir.

Cümle Unsurlar� :

1. ilave etti: yüklem, görülen geçmi� zaman kipi, teklik 3. �ah�s

2. (o): gizli özne

98

3. Yalan�n k�st��� bir sesle: zarf tümleci, -la vas�ta eki

Kelime Gruplar� :

1. ilave / et- : birle�ik fiili yf

2. yalan�n k�st��� / bir ses: s�fat tamlamas�s i

bir / ses: s�fat tamlamas�s i

yalan�n / k�st���: belirtili isim tamlamas�ty tn

-4-

“Bahtiyar zat�n ad�n� / da / söyler misin?” (30)

Bu cümle,

a. Yap�s�na göre, basit cümledir.

b. Yükleminin türüne göre, fiil cümlesidir.

c. Yükleminin yerine göre, kurall� cümledir.

ç. Anlam�na göre, soru cümlesidir.

Cümle Unsurlar� :

1. söyler misin: yüklem, geni� zaman kipi , teklik 2. �ah�s

2. (sen): gizli özne

3. Bahtiyar zat�n ad�n�: belirtili nesne, -� yükleme eki

da: cümle d��� unsur

Kelime Gruplar� :

1. bahtiyar zat�n / ad�: belirtili isim tamlamas�ty tn

bahtiyar / zat: s�fat tamlamas�s i

99

-5-

“ K�vr�k ve uzun kirpiklerinin alt�n çerçevesi içinde bu�ulanan ye�il gözlerinin

ucundan sivrilen keskin bir anlay��la / cevap verdi.” (30)

Bu cümle,

a. Yap�s�na göre, basit cümledir.

b. Yükleminin türüne göre, fiil cümlesidir.

c. Yükleminin yerine göre, kurall� cümledir.

ç. Anlam�na göre, olumlu cümledir.

CümleUnsurlar� :

1. cevap verdi: yüklem, görülen geçmi� zaman kipi, teklik 3. �ah�s

2. (o): gizli özne

3. K�vr�k ve uzun kirpiklerinin alt�n çerçevesi içinde bu�ulanan ye�il gözlerinin

ucundan sivrilen keskin bir anlay��la: zart tümleci, -la vas�ta eki

Kelime Gruplar� :

1. cevap/ver- : birle�ik fiili yf

2. k�vr�k ve uzun kirpiklerinin alt�n çerçevesi içinde bu�ulanan ye�il gözlerinins

ucundan sivrilen/ keskin bir anlay��: s�fat tamlamas�i

keskin / bir anlay��: s�fat tamlamas�s i

bir / anlay��: s�fat tamlamas�s i

k�vr�k ve uzun kirpiklerinin alt�n çerçevesi içinde bu�ulanan ye�il gözlerininyt

ucundan/ sivrilen: s�fat-fiil grubuy

k�vr�k ve uzun kirpiklerinin alt�n çerçevesi içinde bu�ulanan ye�il gözlerinin / ucu:ty tn

belirtili isim tamlamas�

100

k�vr�k ve uzun kirpiklerinin alt�n çerçevesi içinde bu�ulanan / ye�il gözler: s�fats i

tamlamas�

ye�il / göz: s�fat tamlamas�s i

k�vr�k ve uzun kirpiklerinin alt�n çerçevesi içinde / bu�ulanan: s�fat-fiil grubuyt y

k�vr�k ve uzun kirpiklerinin alt�n çerçevesi / içi: belirtisiz isim tamlamas�ty tn

k�vr�k ve uzun kirpiklerinin/ alt�n çerçevesi: belirtili isim tamlamas�ty tn

alt�n / çerçeve: s�fat tamlamas�s i

(onun) / k�vr�k ve uzun kirpikleri: belirtili isim tamlamas�ty tn

k�vr�k ve uzun / kirpikler: s�fat tamlamas�s i

k�vr�k / ve / uzun: ba�lama grubui be i

-6-

“Gözlerinin uciyle ablas�na bakarak / alçak sesle / ‘�tiraf ediyoruz’ / dedi.” (31)

Bu cümle,

a. Yap�s�na göre, iç içe birle�ik cümledir.

b. Yükleminin türüne göre, fiil cümlesidir.

c. Yükleminin yerine göre, kurall� cümledir.

ç. Anlam�na göre, olumlu cümledir.

Cümle Unsurlar� :

1. dedi: yüklem, görülen geçmi� zaman kipi, teklik 3. �ah�s

2. (o): gizli özne

3. �tiraf ediyoruz: belirtisiz nesne

4. gözlerinin uciyle ablas�na bakarak: zarf tümleci

101

5. alçak sesle: zarf tümleci

Kelime Gruplar� :

1. �tiraf ediyoruz: iç cümley

itiraf / et- : birle�ik fiili yf

2. alçak / ses: s�fat tamlamas�s i

3. gözlerinin ucuyla / ablas�na / bakarak: zarf-fiil grubuzt yt y

gözlerinin / ucu: belirtili isim tamlamas�ty tn

(onun) / gözleri: belirtili isim tamlamas�ty tn

-7-

“Bu temizlik hasretinin s�rr�n� / �imdi / bir yaz�hanenin gözünde /

bulabiliriz.” ( 35)

Bu cümle,

a. Yap�s�na göre, basit cümledir.

b. Yükleminin türüne göre, fiil cümlesidir.

c. Yükleminin yerine göre, kurall� cümledir.

ç. Anlam�na göre, olumlu cümledir.

Cümle Unsurlar� :

1. bulabiliriz: yüklem, geni� zaman kipi, çokluk 1. �ah�s

2. (biz): gizli özne

3. bu temizlik hasretinin s�rr�n�: belirtili nesne, -� yükleme eki

4. �imdi: zarf tümleci

5. bir yaz�hanenin gözünde: yer tamlay�c�s�, -de bulunma eki

102

Kelime Gruplar� :

1. bul / a- bil- : birle�ik fiilf yf

2. bir / yaz�hanenin gözü: s�fat tamlamas�s i

yaz�hanenin / gözü: belirtili isim tamlamas�ty tn

3. bu temizlik hasretinin / s�rr�: belirtili isim tamlamas�ty tn

bu / temizlik hasreti: s�fat tamlamas�s i

temizlik / hasreti: belirtisiz isim tamlamas�ty tn

-8-

“Parmaklar�nda öyle bir kin vard� ki, elleri han�m�n�n bo�az�na kadar

ç�ksa onu bo�abilirdi.” (115)

Bu cümle “ki” ba�lac�yla ba�lanm�� iki cümleden olu�maktad�r.

B�R�NC� CÜMLE

“Parmaklar�nda / öyle bir kin / vard�.”

Bu cümle,

a. Yap�s�na göre, basit cümledir.

b. Yükleminin türüne göre, isim cümlesidir.

c. Yükleminin yerine göre, kurall� cümledir.

ç. Anlam�na göre, olumlu cümledir.

Cümle Unsurlar� :

1. vard�: yüklem, ek-fiilin görülen geçmi� zaman kipi, teklik 3. �ah�s

2. öyle bir kin: özne

3. parmaklar�nda: yer tamlay�c�s�, -da bulunma eki

103

Kelime Gruplar� :

1. öyle / bir kin: s�fat tamlamas�s i

bir / kin: s�fat tamlamas�s i

2. (onun) / parmaklar�: belirtili isim tamlamas�ty tn

�K�NC� CÜMLE

“Elleri han�m�n�n bo�az�na kadar ç�ksa / onu / bo�abilirdi.”

Bu cümle,

a. Yap�s�na göre, �artl� birle�ik cümledir.

b. Yükleminin türüne göre, fiil cümlesidir.

c. Yükleminin yerine göre, kurall� cümledir.

ç. Anlam�na göre, olumlu cümledir.

Cümle Unsurlar� :

1. bo�abilirdi: yüklem, geni� zaman kipinin hikâyesi, teklik 3. �ah�s

2. (o): gizli özne

3. onu: belirtili nesne, -u yükleme eki

4. Elleri han�m�n�n bo�az�na kadar ç�ksa: zarf tümleci

Kelime Gruplar� :

1 bo� / a-bil- : birle�ik fiilf yf

2. Elleri / han�m�n�n bo�az�na kadar / ç�ksa: �art cümlesiö zt y

han�m�n�n bo�az�na / kadar: edat grubui çe

han�m�n�n / bo�az�: belirtili isim tamlamas�ty tn

3.(onun) / elleri: belirtili isim tamlamas�ty tn

104

-9-

“Biz senin yan�nday�z / ve / derece farkiyle ayn� his anlar�n�

ya��yoruz.” (118)

Bu cümle “ve” ba�lac�yla ba�lanm�� iki cümleden olu�maktad�r.

A. B�R�NC� CÜMLE

“Biz / senin yan�nday�z.”

Bu cümle,

a. Yap�s�na göre, basit cümledir.

b. Yükleminin türüne göre, isim cümlesidir.

c. Yükleminin yerine göre, kurall� cümledir.

ç. Anlam�na göre, olumlu cümledir.

Cümle Unsurlar� :

1.senin yan�nday�z: yüklem, -�z bildirme eki (ek - fiilin geni� zaman�), çokluk

1. �ah�s

2. biz: özne

Kelime Gruplar� :

1. senin / yan�n: belirtili isim tamlamas�ty tn

B. �K�NC� CÜMLE

“Derece farkiyle / ayn� his anlar�n� / ya��yoruz.”

Bu cümle,

a. Yap�s�na göre, basit cümledir.

b. Yükleminin türüne göre, fiil cümlesidir.

c. Yükleminin yerine göre, kurall� cümledir.

ç. Anlam�na göre, olumlu cümledir.

Cümle Unsurlar� :

1. ya��yoruz: yüklem, �imdiki zaman kipi, çokluk 1.�ah�s

2.(biz): özne

105

3. ayn� his anlar�n�: belirtili nesne, -� yükleme eki

4. derece farkiyle: zarf tümleci, -la vas�ta eki

Kelime Gruplar� :

1. ayn� / his anlar�: s�fat tamlamas �s i

his / anlar�: belirtisiz isim tamlamas�ty tn

2. derece / fark�: belirtisiz isim tamlamas�ty tn

-10-

“ ‘Her �ey mümkün cevab�’ / onu / ümide ve deh�ete dü�ürüyor.” 180

Bu cümle,

a. Yap�s�na göre, iç içe birle�ik cümledir.

b. Yükleminin türüne göre, fiil cümlesidir.

c. Yükleminin yerine göre, kurall� cümledir.

ç. Anlam�na göre, olumlu cümledir.

Cümle Unsurlar� :

1. ümide ve deh�ete dü�ürüyor: yüklem, �imdiki zaman kipi, teklik 3. �ah�s

2. “Her �ey mümkün” cevab�: özne

3. onu: belirtili nesne, -u yükleme eki

Kelime Gruplar� :

1. ümide ve deh�ete / dü�ür- : birle�ik fiili yf

ümit / ve / deh�et: ba�lama grubui be i

2. “Her �ey mümkün” / cevab�: belirtisiz isim tamlamas�ty tn

Her �ey / mümkün: iç cümleö y

106

her / �ey: s�fat tamlamas�s i

-11-

“Sustu / bu sözlerin Samim’i de�i�tirmedi�ini anlay�nca, hareketleri

ço�alan gözleriyle hiç bir �eyi görmeden her tarafa bakmaya ba�lad�.” (183)

Bu cümle, iki cümleden olu�an s�ral� bir cümledir.

B�R�NC� CÜMLE

“Sustu.”

Bu cümle,

a. Yap�s�na göre, basit cümledir.

b. Yükleminin türüne göre, fiil cümlesidir.

c. Yükleminin yerine göre, kurall� cümledir.

ç. Anlam�na göre, olumlu cümledir.

Cümle Unsurlar� :

1. sustu: yüklem, görülen geçmi� zaman kipi, teklik 3. �ah�s

2. (o): gizli özne

�K�NC� CÜMLE

“Bu sözlerin Samim'i de�i�tirmedi�ini anlay�nca / hareketleri ço�alan

gözleriyle / hiçbir �eyi görmeden / her tarafa / bakmaya ba�lad�.”

Bu cümle,

a. Yap�s�na göre, basit cümledir.

b. Yükleminin türüne göre, fiil cümlesidir.

c. Yükleminin yerine göre, kurall� cümledir.

ç. Anlam�na göre, olumlu cümledir.

Cümle Unsurlar� :

1. bakmaya ba�lad�: yüklem, görülen geçmi� zaman kipi, teklik 3. �ah�s

2. (o): gizli özne

3. Bu sözlerin Samim’i de�i�tirmedi�ini anlay�nca: zarf tümleci

107

4. hareketleri ço�alan gözleriyle: zarf tümleci, -le vas�ta eki

5. hiçbir �eyi görmeden: zarf tümleci

6. her tarafa: yer tamlay�c�s�, -a yakla�ma eki

Kelime Gruplar� :

1. bakmaya / ba�la- : birle�ik fiili yf

2. her / taraf: s�fat tamlamas�s i

3. hiçbir �eyi / görmeden: zarf-fiil grububln y

hiçbir / �ey: s�fat tamlamas�s i

4. hareketleri ço�alan / gözler: s�fat tamlamas�s i

hareketleri / ço�alan: s�fat-fiil grubuö y

5. bu sözlerin Samim’i de�i�tirmedi�ini / anlay�nca: zarf-fiil grububln y

bu sözlerin / Samim’i de�i�tirmedi�i: belirtili isim tamlamas�ty tn

Samim’i / de�i�tirmedik (i): s�fat-fiil grububln y

bu / sözler: s�fat tamlamas�s i

-12-

“�nsandaki varla�ma hamlesi, ölüm korkusu ve nefretiyle birlikte ebedilik

özleyi�ini vücuda getirir / yokla�ma hamlesi ihtiyarl��a ve ölüme götürür.” (198)

Bu cümle, iki cümleden olu�an s�ral� bir cümledir.

108

B�R�NC� CÜMLE

“�nsandaki varla�ma hamlesi/ ölüm korkusu ve nefretiyle birlikte /

ebedilik özleyi�ini / vücuda getirir.”

Bu cümle,

a. Yap�s�na göre, basit cümledir.

b. Yükleminin türüne göre, fiil cümlesidir.

c. Yükleminin yerine göre, kurall� cümledir.

ç. Anlam�na göre, olumlu cümledir.

Cümle Unsurlar� :

1. vücuda getirir: yüklem, geni� zaman kipi, teklik 3. �ah�s

2. �nsandaki varla�ma hamlesi: özne

3. ebedilik özleyi�ini: belirtili nesne, -i yükleme eki

4. ölüm korkusu ve nefretiyle birlikte: zarf tümleci

Kelime Gruplar� :

1. vücuda / getir- : birle�ik fiili yf

2. ölüm korkusu ve nefretiyle / birlikte: edat grubui çe

ölüm / korkusu ve nefreti: belirtisiz isim tamlamas�ty tn

korku / ve / nefret: ba�lama grubui be i

3. �nsandaki / varla�ma hamlesi: s�fat tamlamas�s i

varla�ma hamlesi: belirtisiz isim tamlamas�ty tn

�K�NC� CÜMLE

“Yokla�ma hamlesi / ihtiyarl��a ve ölüme / götürür.”

Bu cümle,

109

a. Yap�s�na göre, basit cümledir.

b. Yükleminin türüne göre, fiil cümlesidir.

c. Yükleminin yerine göre, kurall� cümledir.

ç. Anlam�na göre, olumlu cümledir.

Cümle Unsurlar� :

1. götürür: yüklem, geni� zaman kipi, teklik 3. �ah�s

2. yokla�ma hamlesi: özne

3. ihtiyarl��a ve ölüme: dolayl� tümleç, -e yakla�ma eki

Kelime Gruplar� :

1. ihtiyarl�k / ve / ölüm: ba�lama grubui be i

2. Yokla�ma / hamlesi: belirtisiz isim tamlamas�ty tn

-13-

“�nsan�n varla�ma hamlesinden / ebedilik hayali ve ne�esi / do�ar.” (199)

Bu cümle,

a. Yap�s�na göre, basit cümledir.

b. Yükleminin türüne göre, fiil cümlesidir.

c. Yükleminin yerine göre, kurall� cümledir.

ç. Anlam�na göre, olumlu cümledir.

Cümle Unsurlar� :

1. do�ar: yüklem, geni� zaman kipi, teklik 3. �ah�s

2 ebedilik hayali ve ne�esi: özne

3. �nsan�n varla�ma hamlesinden: yer tamlay�c�s�, -den ayr�lma eki

Kelime Gruplar� :

1. ebedilik / hayali ve ne�esi: belirtisiz isim tamlamas�

ty tn

110

hayal / ve / ne�e: ba�lama grubui be i

2. �nsan�n / varla�ma hamlesi: belirtili isim tamlamas�ty tn

varla�ma / hamlesi: belirtisiz isim tamlamas �ty tn

-14-

“So�uk bir tahlil / imkâns�zd�.” (259)

Bu cümle,

a. Yap�s�na göre, basit cümledir.

b. Yükleminin türüne göre, isim cümlesidir.

c. Yükleminin yerine göre, kurall� cümledir.

ç. Anlam�na göre, olumsuz cümledir.

Cümle Unsurlar� :

1. imkâns�zd�: yüklem, ek-fiilin görülen geçmi� zaman kipi, teklik 3. �ah�s

2. so�uk bir tahlil: özne

Kelime Gruplar� :

1. so�uk / bir tahlil: s�fat tamlamas�s i

bir / tahlil: s�fat tamlamas�s i

-15-

“Feriha / senin yak�n bir arkada��n da de�il.” (262)

Bu cümle,

a. Yap�s�na göre, basit cümledir.

b. Yükleminin türüne göre, isim cümlesidir.

c. Yükleminin yerine göre, kurall� cümledir.

111

ç. Anlam�na göre, olumsuz cümledir.

Cümle Unsurlar� :

1. senin yak�n bir arkada��n de�il: yüklem, ek-fiilin geni� zaman�, teklik

3.�ah�s

2 . Feriha: özne

da: cümle d��� unsur

Kelime Gruplar� :

1. senin / yak�n bir arkada��n: belirtili isim tamlamas�ty tn

yak�n / bir arkada�: s�fat tamlamas�s i

bir / arkada�: s�fat tamlamas�s i

-16-

“Bunlardan çekinseydin / gitmezdin/ ona.” (263)

Bu cümle

a. Yap�s�na göre, �artl� birle�ik cümledir.

b. Yükleminin türüne göre, fiil cümlesidir.

c. Yükleminin yerine göre, devrik cümledir.

ç. Anlam�na göre, olumsuz cümledir.

Cümle Unsurlar� :

1. gitmezdin: yüklem, geni� zaman kipinin olumsuzu, teklik 2. �ah�s

2. (sen): gizli özne

3. bunlardan çekinseydin: zarf tümleci

Kelime Gruplar�

1. bunlardan / çekinseydin: �art cümlesiyt y

112

-17-

“Samim odada dola��yor / karyolan�n ayak ucunda duruyor / kar��s�na

çekti�i Meral’in hayaline soruyordu.” (263)

Bu cümle, üç cümleden olu�an s�ral� bir cümledir.

B�R�NC� CÜMLE

“Samim / odada / dola��yor(du).”

Bu cümle,

a. Yap�s�na göre, basit cümledir.

b. Yükleminin türüne göre, fiil cümlesidir.

c. Yükleminin yerine göre, kurall� cümledir.

ç. Anlam�na göre, olumlu cümledir.

Cümle Unsurlar� :

1. dola��yordu: yüklem, �imdiki zaman kipinin hikâyesi, teklik 3. �ah�s

2. Samim: özne

3. odada: yer tamlay�c�s�, -da bulunma eki

�K�NC� CÜMLE

“Karyolan�n ayak ucunda / duruyor(du).”

Bu cümle,

a. Yap�s�na göre, basit cümledir.

b. Yükleminin türüne göre, fiil cümlesidir.

c. Yükleminin yerine göre, kurall� cümledir.

ç. Anlam�na göre, olumlu cümledir.

Cümle Unsurlar� :

1. duruyordu: yüklem, �imdiki zaman kipinin hikâyesi, teklik 3. �ah�s

2. (o): gizli özne

3. karyolan�n ayak ucunda: yer tamlay�c�s�, -da bulunma eki

Kelime Gruplar� :

1. karyolan�n / ayak ucu: belirtili isim tamlamas�ty tn

113

ayak / ucu: belirtisiz isim tamlamas�ty tn

ÜÇÜNCÜ CÜMLE

“Kar��s�na çekti�i Meral’in hayaline/ soruyordu.”

Bu cümle,

a. Yap�s�na göre, basit cümledir.

b. Yükleminin türüne göre, fiil cümlesidir.

c. Yükleminin yerine göre, kurall� cümledir.

ç. Anlam�na göre, olumlu cümledir.

Cümle Unsurlar� :

1. soruyordu: yüklem, �imdiki zaman kipinin hikâyesi, teklik 3. �ah�s

2. (o): gizli özne

3. kar��s�na çekti�i Meral’in hayaline: yer tamlay�c�s�, -e yakla�ma eki

Kelime Gruplar� :

1. kar��s�na çekti�i / Meral’in hayali: s�fat tamlamas�s i

Meral’in / hayali: belirtili isim tamlamas �ty tn

kar��s�na / çektik (i): s�fat fiil grubuyt y

onun / kar��s�: belirtili isim tamlamas�ty tn

-18-

“Yol yorgunlu�um geçerse / düzelece�imi / ümit ediyorum.” (364)

Bu cümle

a. Yap�s�na göre, �artl� birle�ik cümledir.

b. Yükleminin türüne göre, fiil cümlesidir.

c. Yükleminin yerine göre, kurall� cümledir.

ç. Anlam�na göre, olumlu cümledir.

114

Cümle Unsurlar� :

1. ümit ediyorum: yüklem, �imdiki zaman kipi, teklik 1. �ah�s

2. (ben): gizli özne

3. düzelece�imi: belirtili nesne, -i yükleme eki

4. yol yorgunlu�um geçerse: zarf tümleci

Kelime Gruplar� :

1. ümit / et- : birle�ik fiili yf

2. yol yorgunlu�um / geçerse: �art cümlesiö y

(benim) / yol yorgunlu�um: belirtili isim tamlamas�ty tn

yol / yorgunlu�u: belirtisiz isim tamlamas�ty tn

-19-

“Samim / de / on gündür / Meralle / kesmi� selam� sabah�.” (365)

Bu cümle,

a. Yap�s�na göre, basit cümledir.

b. Yükleminin türüne göre, fiil cümlesidir.

c. Yükleminin yerine göre, devrik cümledir.

ç. Anlam�na göre, olumlu cümledir.

Cümle Unsurlar� :

1. selam� sabah� kesmi�: yüklem, duyulan geçmi� zaman kipi, teklik 3.�ah�s

2. Samim: özne

3. on gündür: zarf tümleci

4. Meralle: zarf tümleci

de: cümle d��� unsur

115

Kelime Gruplar� :

1. selam� sabah� / kes- : birle�ik fiili yf

selam / sabah: tekrar grubui i

2. on / gün: s�fat tamlamas�s i

-20-

“Ayaklar�n�n alt�nda ezilen kuru yapraklar�n ç�t�rt�s�ndan ba�ka ses

duymuyordu.” (451)

Bu cümle

a. Yap�s�na göre, basit cümledir.

b. Yükleminin türüne göre, fiil cümlesidir.

c. Yükleminin yerine göre, kurall� cümledir.

ç. Anlam�na göre, olumsuz cümledir.

Cümle Unsurlar� :

1. duymuyordu: yüklem, �imdiki zaman kipinin hikâyesi, teklik 3. �ah�s

2. ayaklar�n�n alt�nda ezilen kuru yapraklar�n ç�t�rt�s�ndan ba�ka ses: özne

Kelime Gruplar� :

1. Ayaklar�n�n alt�nda ezilen kuru yapraklar�n ç�t�rt�s�ndan ba�ka / ses:s i

s�fat tamlamas�

ayaklar�n�n alt�nda ezilen kuru yapraklar�n ç�t�rt�s�ndan / ba�ka: edati e

grubu

ayaklar�n�n alt�nda ezilen kuru yapraklar�n / ç�t�rt�s�: belirtili isimty tn

tamlamas�

ayaklar�n�n alt�nda ezilen / kuru yapraklar: s�fat tamlamas�s i

116

kuru / yapraklar: s�fat tamlamas�s i

ayaklar�n�n alt�nda / ezilen: s�fat-fiil grubuyt y

ayaklar�n�n / alt�: belirtili isim tamlamas�ty tn

(onun) / ayaklar�: belirtili isim tamlamas�ty tn

117

KAYNAKLAR

Aly�lmaz, C., Orhun Yaz�tlar�n�n Söz Dizimi, Atatürk Üniversitesi Yay., Erzurum 1994

Akta�, �., Edebiyatta Üslûp ve Problemleri, Akça� Yay., Ankara 1993

Aytaç, G., “ Peyami Safa’n�n Yaln�z�z Roman�”, Milli Kültür, S.42 , Ekim 1983, s.14-

17

Ayvazo�lu, B., Peyami -Hayat�, Sanat�, Felsefesi, Dram�-, Ötüken Yay., �stanbul 1998

Bak�rc�o�lu, Z., Ba�lang�çtan Günümüze Türk Roman�, Ötüken Yay., �stanbul 1997

Bilgegil, M. K., Türkçe Dilbilgisi, Dergah Yay., �stanbul 1984

Banguo�lu, T., Türkçenin Grameri, 7. bask�, TDK Yay., Ankara 2004

Cemilo�lu, �., 14. Yüzy�la Ait Bir K�sas-� Enbiya Nüshas� Üzerinde Sentaks

�ncelemesi, TDK Yay., Ankara 1994

……………. , Dede Korkut Hikâyeleri Üzerinde Sözdizimi Bak�m�ndan Bir �nceleme,

TDK Yay., Ankara 2001

Çat�kka�, A., Türk Dili K�lavuzu, Alfa Yay., �stanbul 2001

Dizdaro�lu, H., Tümce Bilgisi, TDK Yay., Ankara 1976

Ediskun, H., Türk Dilbilgisi, Remzi Kitap Evi , �stanbul 1985

Eker, S., Ça�da� Türk Dili, 3. bask� , Grafiker Yay., Ankara 2005

Ergin, M., Türk Dil Bilgisi Bayrak Yay., �stanbul 1987

Fidanc�, M., “S�ral� Cümle”, Türk Dili, Haziran 1996, S. 534, s. 1315-1324

Gece, K. M.,“Türkiye Türkçesinde Ba�l� Cümle”, Türk Dili, Ekim 1998, S. 562,

s. 332-339

Gencan, T. N., Dilbilgisi, TDK Yay., Ankara 1962

Genç, A., “Peyami Safa ve Dil Sorunu”, Milli Kültür, S. 74, Temmuz 1990, s. 43-44

Gezgin, H. S., Edebi Portreler, Tima�Yay., �stanbul 1997

Göze, E., Peyami Safa, Kültür ve Turizm Bakanl��� Yay., Ankara 1988

Gülensoy, T., Türkçe El Kitab�, Akça� Yay., Ankara 2000

Gülsevin G., “Türkçede -sA Gerundiumu Üzerine”, Türk Dili, S. 467, Kas�m 1990,

s. 276-279

Hac�emino�lu, N., “Yaln�z�z”, Türk Yurdu, S. 297, Haziran- Temmuz 1961, s. 35-38

…………………, “Yaln�z�z – IV Kompozisyon-“ , Türk Yurdu, S. 300, Temmuz

1963, s. 35-37

Hatibo�lu, V., Türkçenin Sözdizimi, TDK Yay., Ankara 1972

118

…………….., “Kelime Gruplar�” , TDAY-Belleten 1963, Ankara l964

Hengirmen., M., Türkçe Dilbilgisi, Engin Yay., Ankara 1995

Karahan, L., Türkçede Söz Dizimi-Cümle Tahlilleri-, Akça� Yay., Ankara 1999

…………..., “Yap� Bak�m�ndan Cümle S�n�fland�rmalar� Üzerine”, Türk Dili, Temmuz

2000, S. 583, s. 16-23

……………, Türkçede Söz Dizimi-Cümle Tahlilleri-, Akça� Yay., Ankara 2004a

…………..., “Türkçe’de Birle�ik Cümle Problemi”, Türk Gramerinin Sorunlar�

Toplant�s� (22-23 ekim 1993), 2. bask�, TDK Yay., Ankara 2004b, s. 36-42

Karaörs, M., “Cümle Bilgisinde �simlendirme, S�n�fland�rma ve Tahlil Metotlar�n�n

Birli�i”, Türk Gramerinin Sorunlar� Toplant�s� (22-23 ekim 1993), 2. bask�, TDK

Yay., Ankara 2004, s. 21-35

……………, Türk Lehçelerinde Kar��la�t�rmal� �ekil ve Cümle Bilgisi, Akça� Yay.,

Ankara 2005

Korkmaz, Z., Türkiye Türkçesi Grameri (�ekil Bilgisi), TDK Yay., Ankara 2003.

……………, “ Türkçede Birle�ik Fiiller ve Anlam Kaymalar�”, Türk Dili, Temmuz

1998, S. 559, s. 3-14

Kudret, C., Edebiyat�m�zda Hikâye ve Roman II, Varl�k Yay., �stanbul 1978

Kurdakul, �., Ça�da� Türk Edebiyat� II, Bilgi Yay�nevi , Ankara 1992

Kükey,M., Türkçenin Sözdizimi, Ankara 1975

Levend, A. S., “Peyami Safa’n�n Yeni Roman� Yaln�z�z”, Türk Dili, S. 1 , Mart 1952

s. 22-30

Özel, S., ( N.Atabay, A.Çam), Türkiye Türkçesinin Sözdizimi, TDK Yay., Ankara 1981

Moran, B., Türk Roman�na Ele�tirel Bir Bak�� I, �leti�im Yay�nlar�, �stanbul 1997

Niyazi M., Peyami Safa’n�n Üslûbu, Zaman , 28 Haziran 2004

Pasl�, Z., “Peyami Safa’n�n On Bir Roman�nda Kelime Hazinesi, Dil ve Üslûp

Özellikleri, Hisar, S.121-122, Ocak- �ubat 1974

Safa, P., Sanat-Edebiyat-Tenkit, Ötüken Yay., �stanbul 1970

………, Osmanl�ca-Türkçe-Uydurmaca , Ötüken Yay., �stanbul 2000

………, Dokuzuncu Hariciye Ko�u�u , Ötüken Yay., �stanbul 1993

………, Fatih-Harbiye , Ötüken Yay., �stanbul 1998

………, Bir Tereddüdün Roman�, Ötüken Yay., �stanbul 1975

………, Matmazel Noraliya’n�n Koltu�u , Ötüken Yay., �stanbul 1995

119

………, Yaln�z�z, Ötüken Yay., �stanbul 1991

………, Yaln�z�z, 4. bask�, MEB Yay., �stanbul 1997

�im�ek, R., Örneklerle Türkçe Söz Dizimi, Kuzey Gazetecilik, Trabzon 1987

Tanp�nar, A. H., Edebiyat Üzerine Makaleler, Dergah Yay., �stanbul 1992

Tekin, M., Peyami Safa’n�n Roman Sanat� ve Romanlar� Üzerinde Bir Ara�t�rma,

Selçuk Üniversitesi Rektörlü�ü Yay., Konya 1990

Timurta�, F. K., Peyami Safa - Seçmeler, MEB Yay., Ankara 1970

Türk Gramerinin Sorunlar� Toplant�s� (22-23 ekim 1993) , 2. bask�, TDK Yay., Ankara

2004

Türk Gramerinin Sorunlar� II, TDK Yay., Ankara 1999

Üstüner, A., “Bo�aç Han Hikâyesinde Cümlelerin Yap�s�”, Türk Dili, S. 576 , Aral�k

1996 s. 1077-1085

…………, “Cümlenin Ö�eleri Konusundaki Kar���kl�klar”, Türk Dili, S. 553 , Ocak

1998 s. 18-30

Yard�m, M. N., Romanc�lar Konu�uyor, Kaknüs Yay., �st., 2000

Yazo�lu, S., “Peyami Safa”, Güzel Yaz�lar - Röportajlar, TDK Yay., Ankara 1997

Zülfikar, H., “Giri�ik Cümle Sorunu”, Türk Dili, 1995, S. 522, s. 643-648

120

ÖZ GEÇM��

07 .07. 1979’da Elaz��’da do�dum. �lk ve orta ö�renimimi Elaz��’da tamamlad�m.

2000 y�l�nda Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyat�

Bölümü’nü bitirdim. Ayn� y�l Elaz��’�n Palu ilçesinde Türkçe ö�retmeni olarak göreve

ba�lad�m. �u an Elaz�� Merkez Endüstri ve Meslek Lisesi’nde Türk Dili ve Edebiyat�

ö�retmeni olarak görev yapmaktay�m.