phƯƠng phÁp dẠy hỌc lÀm vĂn gvc. nguyễn Đăng châu

PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC LÀM VĂN

GVC. Nguyễn Đăng Châu

11snv, cvh 2013-2014

I. Vị trí và mục tiêu của môn Làm văn trong trường phổ thông trung học

1. Vị trí

Có thể nói kĩ năng làm văn là thước đo năng lực ngôn ngữ, vốn văn học, vốn

sống, sự phát triển nhân cách... của học sinh sau một giai đoạn học tập tiếng Việt

và văn học. Chính điều này nêu rõ vị trí đặc biệt quan trọng của phân môn Làm

văn trong nhà trường.

2. Mục tiêu

- Hoàn chỉnh các tri thức về làm văn: Những vấn đề lí thuyết và thực hành đã được

học, rèn luyện ở cấp dưới sẽ được củng cố, bổ sung, nâng cao. Xong lớp 12, học

sinh sẽ được trang bị một hệ thống trọn vẹn, đầy đủ những vấn đề lí thuyết cơ bản

cũng như rèn luyện những kĩ năng chính trong việc xây dựng văn bản.

- Nâng cao năng lực sử dụng ngôn ngữ:

- Nâng cao năng lực tư duy

II. Chương trình và sách giáo khoa phần làm văn ở trường phổ thông trung học

1. Chương trình

Lớp 10: Ôn lại các kiểu văn bản đã học ở THCS và học thêm một số nội

dung mới. Các kiểu văn bản ôn luyện bao gồm 4 kiểu: tự sự, miêu tả, biểu

cảm, thuyết minh. Các nội dung mới bao gồm hình thành và rèn luyện năng

lực liên tưởng, tưởng tượng, khả năng quan sát, thể nghiệm đời sống; biết

suy nghĩ, phát hiện vấn đề từ đời sống; biết đọc và tích lũy kiến thức,…

Lớp 11: Tập trung ôn lại và mở rộng, nâng cao các tri thức và kĩ năng về

kiểu văn bản nghị luận mà trọng tâm là giới thiệu và luyện tập bốn thao tác

lập luận chưa được học ở các lớp dưới: phân tích, so sánh, bác bỏ và bình

luận.

2

Lớp 12: Tiếp tục hoàn thiện về văn nghị luận, trọng tâm là các dạng bài

nghị luận, luyện tập kết hợp các thao tác và hoàn chỉnh kĩ năng viết bài (bố

cục, mở bài, khai triển nội dung, kết luận)

Riêng loại văn bản hành chính – công vụ thì học nối tiếp, có nghĩa là học

sinh THPT sẽ học một số văn bản hành chính công vụ không lặp lại ở

THCS.

2. Sách giáo khoa

(Tham khảo tổng thuật của nhóm 5-11snv)

Tổng thuật về chương trình và nội dung phân môn Làm văn trong nhà

trường phổ thông:

2.1 Lý thuyết về kĩ năng Làm Văn:

Stt Lớp Tên bài học Nội dung chính Chương trình

Cơ

bản

Nâng

cao

1 10 Lập dàn ý bài văn

tự sự.

- Lập dàn ý bài văn tự sự là nêu rõ

những nội dung chính cho câu

chuyện mà mình sẽ kể, sẽ viết.

- Dàn ý: 3 phần:

+ MB: giới thiệu câu chuyện

+ TB: những sự việc, chi tiết chính

theo diễn biến câu chuyện

+ KB: kết thúc câu chuyện

X

2 Tóm tắt văn bản

tự sự dựa theo

nhân vật chính.

Tóm tắt câu chuyện theo nhân vật

chính là viết hoặc kể lại một cách

ngắn gọn những sự việc cơ bản xảy

ra với nhân vật đó.

X X

3 Chọn sự việc chi

tiết tiêu biểu.

- Sự việc diễn ra tả bằng lời nói, cử

chỉ, hành động của nhân vật trong

mối quan hệ với nhân vật khác.

- Chi tiết là “tiểu tiết của tác phẩm

mang sức chứa lớn về tư tưởng và

cảm xúc”.

- Sự việc chi tiết tiêu biểu có tác

dụng dẫn dăt câu chuyện, tô đậm

tính cách nhân vật, tập trung thể

hiện chủ đề.

X X

4 Các hình thức kết - Có nhiều hình thức kết cấu khác X X

3

cấu của văn bản

thuyết minh

nhau:

+ Theo trình tự thời gian

+ Theo trình tự không gian

+ Theo trình tự logic

+ Theo trình tự hỗn hợp

5 Lập dàn ý bài văn

thuyết minh.

- MB: giới thiệu đề tài cho người

đọc nhận ra thể loại thuyết minh.

- TB:

+ Tìm ý

+ Sắp xếp ý

- KB: kết luận vấn đề thuyết minh

X

6 Tính chuẩn xác,

hấp dẫn của văn

bản thuyết minh.

- Văn bản thuyết minh cần phải

chuẩn xác, những tri thức trong văn

bản phải có tính khách quan, khoa

học, đáng tin cậy.

- Văn bản thuyết minh cần phải hấp

dẫn để thu hút sự chú ý của người

đọc, người nghe, cần sử dụng nhiều

hình tượng sinh động, nhiều so sánh

cụ thể và câu văn phải biến hóa linh

hoạt.

X

7 Phương pháp

thuyết minh.

- Các phương pháp thuyết minh

thường gặp: định nghĩa, chú thích,

phân tích, phân loại, liệt kê, giảng

giải, nguyên nhân - kết quả, nêu số

liệu, so sánh…

X


thuyết minh

- Tóm tắt văn bản thuyết minh nhằm

nắm và hiểu nội dung chính của văn

bản thuyết minh đó. Bản tóm tắt

phải rõ ràng, chính xác so với văn

bản gốc.

- Muốn tóm tắt văn bản thuyết minh,

cần xác định mục đích, yêu cầu tóm

tắt, đọc văn bản gốc để nắm vững

đối tượng thuyết minh, tìm bố cục

văn bản

X X

9 Lập dàn ý trong

văn bản nghị luận

- Dàn ý gồm 3 phần:

+ MB: giới thiệu và định hướng

triển khai vấn đề.

+ TB: triển khai các luận điểm, luận

cứ.

+ KB : nhấn mạnh hoặc triển khai

vấn đề.

X

4

10 Lậpluận trong văn

bản nghị luận.

- Lập luận là đưa các lí lẽ, bằng

chứng nhằm dẫn dắt người nghe

(đọc) đến một kết luận nào đó mà

ngườ nói (viết) muốn đạt tới.

- Để xây dựng một lập luận trong

văn bản nghị luận, cần xác định luận

điểm chính xác, minh bạch, luận cứ

thuết phục, vận dụng các phương

pháp lập luận hợp lí.

X

11 Các thao tác nghị

luận.

- Thao tác nghị luận là những động

tác thực hiện theo trình tự và yêu

cầu kĩ thuật được quy định trong

hoạt động nghị luận.

- Phân tích, tổng hợp, diễn dịch, quy

nạp và so sánh là những thao tác

thường gặp trong hoạt động nghị

luận.

X

12 Đề văn nghị luận. - Người ta chia đề văn nghị luận ra

hai loại:

+ Nghị luận chính trị - xã hội.

+ Nghị luận văn học.

- Để viết bài văn nghị luận đúng và

hay người viết cần tìm hiểu đề văn

nghị luận.

X

13 Luận điểm trong

bài văn nghị luận.

- Luận điểm là tư tưởng, quan điểm

của người viết đối với vấn đề nghị

luận trong bài văn, được thể hiện

dưới hình thức những câu văn có

tính chất khẳng định hay phủ định.

X

14 Trình bày một vấn

đề

- Trình bày tuân theo thứ tự sau:

+ Chào hỏi, tự giới thiệu

+ Trình bày lần lượt các nội dung

+ Kết thúc và cảm ơn

X X

15 11 Phân tích đề, lập

dàn ý bài văn nghị

luận

Phân tích đề là công việc đầu tiên

trong quá trình làm một bài văn nghị

luận.

Qua việc phân tích đề, giúp các

em có ý thức trong việc đọc kĩ đề

bài, chú ý những từ ngữ then chốt để

xác định yêu cầu về nội dung, hình

thức và phạm vi tư liệu cần dùng.

Từ đó, có thể triển khai quá trình lập

X

5

dàn ý một cách logic và chặt chẽ

nhất

16 Thao tác lập luận

phân tích

- Mục đích là làm rõ đặc điểm về

nội dung, hình thức, cấu trúc và các

mối quan hệ bên trong, bên ngoài

của đối tượng (sự vật, hiện tượng).

X X


so sánh

- Mục đích là làm sáng tỏ đối tượng

đang nghiên cứu trong tương quan

với đối tượng khác. So sánh đúng

làm cho bài văn nghị luận sáng rõ,

cụ thể, sinh động và có sức thuyết

phục.

X X


bác bỏ

- Là dùng lí lẽ và chứng cứ để gạt bỏ

những quan điểm, ý kiến sai lệch

hoặc thiếu chính xác… từ đó, nêu ý

kiến đúng của mình để thuyết phục

người nghe (người đọc).

X X


bình luận

- Nhằm đề xuất và thuyết phục

người đọc (người nghe) tán đồng

với nhận xét, đánh giá, bàn luận của

mình về một hiện tượng (vấn đề)

trong đời sống hoặc trong văn học

X X

20 Đọc văn nghị luận - Văn nghị luận là văn thuyết lý,

trực tiếp trình bày các luận điểm, thể

hiện những tư tưởng, quan điểm,

đạo lí ở đời, có thể là các tư tưởng

chính trị, triết học, đạo đức, xã

hội…

- Giúp HS khi đọc nắm bắt được vấn

đề và các tư tưởng sâu sắc; cảm

nhận được tình cảm chính nghĩa

thấm đượm trong tư tưởng của bài

văn và phải phát hiện được cách nêu

và luận giải vấn đề của tác giả, cách

phân tích, phê phán, bác bỏ giàu sức

thuyết phục của bài văn.

X


nghị luận

- Là trình bày ngắn gọn nội dung

của văn bản gốc theo một mục đích

định trước.

- Văn bản tóm tắt cần phản ánh

trung thực nội dung văn bản gốc.

X

22 Các kiểu kết cấu

của bài văn nghị

- Kết cấu là cách tổ chức nội dung

và hình thức của bài văn.

X

6

luận - Một số kiểu kết cấu thường gặp:

kiểu kết cấu đẳng lập, kiểu kết cấu

tăng tiến, kiểu kết cấu đối chiếu…

23 Chữa lỗi lập luận

trong văn nghị

luận

- Liệt kê các lỗi thường gặp khi lập

luận và sửa lỗi lập luận. Giúp HS

phân tích lỗi sai, sửa chữa nó. Rèn

luyện cho các em có khả năng tạo

các lập luận chặt chẽ, sắc xảo.

X

24 Lựa chọn và nêu

luận điểm

- Luận điểm là linh hồn của bài văn

nghị luận.

- Các luận điểm nêu ra cần phải rõ

ràng, sát với đề, phải đúng đắn, có

tính khái quát và ý nghĩa đối với

thực tế xã hội. Cao hơn nữa, luận

điểm phải mới mẻ, sâu sắc.

X

25 Sử dụng luận cứ - Luận cứ là nền tảng và là chất liệu

để làm nên bài văn nghị luận.

Luận cứ phải được lựa chọn theo

các tiêu chí sau: luận cứ phải phù

hợp với yêu cầu khẳng định luận

điểm, phải xác thực, tiêu biểu, mới

mẻ và vừa đủ đáp ứng yêu cầu

chứng minh toàn diện cho luận

điểm.

X

26 Mở bài - Mở bài là khâu đầu tiên của bài

văn và có tầm quan trọng thực sự

đối vói người viết.

- Giúp HS hiểu được viết mở bài là

thực chất là trả lời câu hỏi: Ở bài

viết này, cần viết về điều gì, cần trao

đổi và làm sáng tỏ vấn đề gì?

X

27 Thân bài - Thân bài là phần chính, phần quan

trọng và dài nhất của bài văn nói

chung, văn nghị luận nói riêng. Có

nhiệm vụ làm sáng tỏ vấn đề mà mở

bài đã nêu.

X

28 Kết bài - Kết bài là phần cuối của bài văn,

nhằm tổng kết, “gói lại” vấn đề đã

đặt ra ở mở bài và phát triển ở thân

bài. Không chỉ thế, một kết bài hay

còn tiếp tục khơi gợi suy nghĩ, tình

cảm của người đọc.

X

29 Diễn đạt trong văn - Một bài văn hay phải có những ý X X

7

nghị luận sâu sắc, mởi mẻ, phù hợp với yêu

cầu của đề, đồng thời phải được

diễn đạt bằng những từ ngữ, câu

văn, đoạn văn chính xác, sinh động,

truyền cảm và giàu sức thuyết phục

- Giúp HS tránh các lỗi về dùng từ,

viết câu, sử dụng giọng điệu không

phù hợp với chuẩn mực diễn đạt của

vài văn nghị luận.

30 Hình thức trình

bày bài văn

- Trình bày một bài văn là sự thể

hiện nội dung, câu chữ, bố cục của

bài văn đó thành hình thức cụ thể

trên trang giấy.

- Giúp HS tránh được những sai sót

trong trình bày và phải đáp ứng

được một số yêu cầu sau: chữ viết

cần đúng và đẹp, lề và bố cục các

phần rõ rệt, trích dẫn đúng quy cách,

trình bày dẫn chứng cân đối, hàihòa.

X

2.2. Đặc điểm cơ bản về các thể loại trong môn Làm văn:


Cơ

bản

Nâng

cao

1 10 Miêu tả và biểu

cảm trong bài văn

nghị luận

- Miêu tả có nghĩa là vẽ lại- bằng

ngôn ngữ hoặc một phương tiện

nghệ thuật nào khác- một sự vật, sự

việc, phong cảnh hoặc con người

sao cho thật chân thật, cụ thể, sinh

động.

- Biểu cảm là bộc lộ tình cảm, cảm

xúc của mình về thế giới xung

quanh.

=> Nhờ hai yếu tố đó mà câu

chuyện trở nên sinh động, hấp dẫn,

có sức truyền cảm mạnh mẽ.

X

2 Văn bản quảng

cáo

- Là loại văn bản cung cấp rộng rãi

các thông tin, tri thức liên quan đến

hàng hóa, dịch vụ nhằm mục đích

tiêu thụ sản phẩm, giới thiệu hoạt

động của các tổ chức, doanh nghiệp.

X

8

- Được thiết kế theo 2 dạng cơ bản:

+ Quảng cáo bằng ngôn ngữ thuần

túy

+ Quảng cáo bằng lời, kết hợp với

hình ảnh minh họa.

3 11 Bản tin - Là một thể loại văn bản báo chí

nhằm thông tin một cách chân thực,

kịp thời những sự kiện thời sự có ý

nghĩa trong đời sống.

- Trước khi viết tin, cần khai thác,

lựa chọn sự kiện có ý nghĩa cụ thể,

chính xác (khi nào, ở đâu, ai làm,

xảy ra thế nào, kết quả ra sao…)

X X

4 Phỏng vấn và trả

lời phỏng vấn

- Là cuộc hỏi – đáp có mục đích,

nhằm thu nhập hoặc cung cấp thông

tin về một chủ đề được quan tâm.

X X

5 Nghị luận xã hội

và nghị luận văn

học

- Nghị luận xã hội là những bài văn

bàn về các vấn đề xã hội – chính trị:

một tư tưởng, đạo lý; một lối sống

cao đẹp; một vấn đề thiên nhiên,

môi trường…

- Nghị l uận văn học là những bài

văn bàn về các vấn đề văn chương –

nghệ thuật: phân tích, bàn luận về vẻ

đẹp của tác phẩm văn học hay trao

đổi về một vấn đề lí luận văn học…

-Giúp HS nắm được một số kiến

thức khái quát và cách phân biệt các

dạng đề văn của hai loại nghị luận

này.

X

6 Nghị luận về một

bài thơ, đoạn thơ

- Nêu luận điểm, nhận xét, đánh giá

về nội dung và nghệ thuật của một

bài thơ, đoạn thơ.

- Cho HS viết được một bài văn

nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ.

X X


ý kiến bàn về văn

học

- Giúp HS phân tích, nhận xét, đánh

giá về một ý kiến bàn về văn học.

X X


tư tưởng, đạo lí

- Rèn luyện cho HS kĩ năng viết

được bài văn nghị luận nhận xét,

đánh giá về một tư tưởng, đạo lí.

X X


hiện tượng đời

- Rèn luyện cho HS kĩ năng viết

được bài văn nghị luận nhận xét,

X X

9

sống đánh giá về một hiện tượng đời

sống.

10 12 Nghị luận về một

tác phẩm, một

đoạn trích văn

xuôi.

- Đối tượng của bài nghị luận có thể

là giá trị nội dung và nghệ thuật của

tác phẩm nói chung, có thể chỉ là

một phương tiện, thậm chí một khía

cạnh nội dung hay nghệ thuật của

một tác phẩm hoặc của các tác

phẩm, đoạn trích khác nhau.

- Giúp HS biết nhận xét, đánh giá và

có kĩ năng vận dụng các thao tác lập

luận.

X X

11 Văn bản tổng kết - Là loại VB được sử dụng rất rộng

rãi trong đời sống.

- Nhằm giúp HS nhìn lại toàn bộ

những kiến thức có được trong học

tập, nghiên cứu… hoặc những công

việc đã thực hiện trong lao động,

công tác… với một khoảng thời gian

nhất định; từ đó phân tích, đánh giá,

rút ra những kết luận, bài học và nêu

lên phương hướng cho những hoạt

động tiếp theo.

X X

2.3 Thực hành về kĩ năng môn Làm Văn:

2.3.1 Kĩ năng thực hành văn bản:


Cơ

bản

Nâng

cao

1 10 Quan sát thể

nghiệm đời sống

- Quan sát là xem xét, nhưng không

phải là xem xét ngẫu hứng về bề

ngoài, mà xem xét có mục đích,

chăm chú nhằm khám phá, phát hiện

những thay đổi, điều ẩn kín mà mắt

thường dễ bỏ qua.

- Thể nghiệm là một cách tích lũy

vốn sống quan trọng đối với việc

làm văn.

X

2 Đọc, tích lũy kiến

thức.

- Đọc tích lũy kiến thức rất quan

trọng đối với việc làm văn. Một mặt,

X

10

đọc để có thêm các kiến thức gián

tiếp, mặt khác đọc, viết có quan hệ

mật thiết với nhau.

3 Liên tưởng, tưởng

tượng.

- Liên tưởng là hoạt động tâm lí của

con người, từ việc này mà nghĩ đến

việc kia, từ người này liên tưởng

đến người khác.

- Tưởng tượng là hoạt động tâm lí

nhằm tái tạo, biến đổi các biểu

tượng trong trí nhớ và sáng tạo ra

các hình tượng mới.

X

2.3.2 Thực hành văn bản:

Stt Lớp Tên bài Nội dung chính Chương trình

Cơ

bản

Nâng

cao

1 10 Viết bài làm văn

số 1

- Cảm nghĩ về một hiện tượng đời

sống (hoặc một tác phẩm văn học). -

- Rèn luyện học sinh viết được bài

văn bộc lộ những cảm nghĩ chân

thật của bản thân về một đề tài gần

gũi, quen thuộc trong đời sống.

X Chọn

một

trong

sáu

kiểu

văn

bản

2 Viết bài làm văn

số 2

- Rèn luyện các em biết vận dụng

kiến thức và kĩ năng đã học, viết

được một bài văn tự sự có sử dụng

yếu tố miêu tả, biểu cảm.

- Vận dụng một cách nhuần nhuyễn

kiến thức về kiểu văn bản tự sự,

miêu tả và kiến thức về tác phẩm

văn học khi viết bài.

Văn

bản tự

sự

Văn

tự sự

và

miêu

tả

3 Luyện tập viết bài

văn tự sự

- Để viết đoạn văn tự sự, cần hình

dung sự việc xảy ra như thế nào rồi

lần lượt kể lại diễn biến của nó, chú

ý sử dụng các phương tiện liên kết

câu để đoạn văn được mạch lạc, chặt

chẽ.

- Qua đó giúp các em hiểu được

nhiệm vụ của đoạn văn trong văn

bản tự sự, viết được các đoạn văn tự

sự

X

11


số 3

- Vận dụng kiến thức, kĩ năng và rút

kinh nghiệm bài làm văn số 2 để

viết một bài văn tự sự có một số yếu

tố hư cấu.

- Biết vận dụng tổng hợp kiến thức

về kiểu văn bản biểu cảm, kiến thức

văn học, kiến thức đời sống để viết

bài văn biểu cảm.

Văn

bản tự

sự

Văn

bản

biểu

cảm

5 Luyện tập về các

kiểu văn bản và

phương thức biểu

đạt.

- Giúp học simh nắm vững đặc điểm

của các kiểu văn bản và phương

thức biểu đạt.

- Rèn luyện kĩ năng kết hợp các

phương thứ biểu đạt trong một văn

bản.

X

6 Thực hành lập ý

và viết đoạn văn

theo các yêu cầu

khác nhau.

- Vận dụng kiến thức đã học về mục

đích, yêu cầu của văn bản và

phương thức biểu đạt vào thực hành

lập ý và viết đoạn văn theo các yêu

cầu khác nhau.

X


số 4

- Vận dụng những kiến thức và kĩ

năng đã học về văn bản thuyết minh

để viết được một bài văn nhằm trình

bày một cách chuẩn xác một sự vật,

sự việc hiên tượng quen thuộc trong

thực tế đời sống.

Văn

thuyết

minh

Thi

cuối

kì I


số 5 (Văn thuyết

minh)

- Viết một bài văn thuyết minh

nhằm trình bày một cách cụ thể,

chuẩn xác, hấp dẫn, sinh động về

một sự vật hay hiện tượng.

X X

9 Luyện tập viết

đoạn văn thuyết

minh.

- Rèn luyện kĩ năng viết đoạn văn

thuyết minh:

+ Nắm vững các kiến thức về đoạn

văn thuyết minh và kĩ năng viết

đoạn văn thuyết minh.

+ Có đủ tri thức cần thiếc và chuẩn

xác để làm rõ ý của đoạn.

+ Sắp sếp hợp lí các tri thức đó theo

một trật tự rõ ràng, rành mạch.

+ Vận dụng đúng đắn, sáng tạo

những phương pháp thuyết minh và

diễn đạt để đoạn văn trở nên cụ thể,

sinh động, hấp dẫn

X

10 Luyện tập vận - Củng cố hiểu biết về một số hình X

12

dụng các hình

thức kết cấu văn

bản thuyết minh.

thức kết cấu văn bản thuyết minh.


số 6

- Viết một bài văn thuyết minh khoa

học, chuẩn xác, hấp dẫn sát với yêu

cầu của dạng bài

Thuyết

minh

văn

học

Văn

thuyết

minh


số 7 (Văn nghị

luận)

- Với những kiến thức về văn nghị

luận đã học, thực hành viết một bài

văn nghị luận có nội dung sát với

thực tế sinh hoạt và học tập ở trường

trung học phổ thông.

X X

13 Viết văn bản

quảng cáo

- Tập viết một văn bản quảng cáo

phù hợp với tình huống đã chọn

X

14 Luyện tập viết

đoạn văn nghị

luận

- Viết được các đoạn văn ngắn phù

hợp v ới vị trí và chức năng của

chúng trong bài văn nghị luận.

X

15 Thực hành thao

tác chứng minh,

giải thích, quy

nạp, diễn dịch

- Nắm vững yêu cầu của các thao

tác chứng minh, giải thích, quy nạp,

diễn dịch đã học.

- Biết vận dụng tổng hợp các thao

tác trên để viết đoạn văn, bài văn

nghị luận.

X

16 Thực hành viết

các đoạn văn

chứng minh, giải

thích, quy nạp,

diễn dịch

- Giúp học sinh biết vận dụng các

thao tác lập luận đã học để virts

đoạn văn thể hiện một luận điểm.

- Biết huy động tri thức tích lũy

được để viết đoạn văn có sức thuyết

phục.

X

17 Luyện tập trình

bày một vấn đề

- Biết cách lập đề cương để trình

bày một vấn đề trước tập thể

- Diễn đạt bằng lời một cách rõ

ràng, chặt chẽ và có sức thuyết

phục.

X

18 11 Luyện tập, phân

tích đề, lập dàn ý

cho bài văn nghị

luận.

- Giúp HS biết cách phân tích đề,

cũng như cách tìm ý và lập dàn ý

cho bài văn nghị luận.

X

19 Bài viết số 1

(Nghị luận xã hội)

- Gợi ý cách làm một bài nghị luận

xã hội dựa vào các kiến thức và kĩ

năng đã được học.

- HS cần đọc kĩ đề để xác định vấn

đề cần nghị luận và cách xác định

X X

13

các luận điểm, luận cứ và lựa chọn

thao tác lập luận phù hợp. Từ đó lập

dàn ý và viết bài.

20 Bài viết số 2 - Nghị luận văn học: viết được bài

văn nghị luận về một tác phẩm đã

học có sử dụng thao tác lập luận

phân tích.

- Nghị luận xã hội: rèn luyện kĩ

năng viết bài văn nghị luận về một

tư tưởng, đạo lí gần gũi, giản dị

nhưng sâu sắc.

X

(Nghị

luận

văn

học)

X

(Nghị

luận

xã

hội)

21 Luyện tập thao tác

lập luận phân tích

(Về xã hội)

- Giúp HS củng cố, nâng cao tri thức

về thao tác lập luận phân tích. Và

biết cách vận dụng thao tác lập luận

phân tích trong bài văn nghị luận

X X



(Về tác phẩm thơ)

- Giúp HS biết vận dụng kĩ năng

thao tác lập luận phân tích vào việc

đọc – hiểu và phân tích một tác

phẩm thơ.

X


(Nghị luận văn

học)

- Qua việc viết bài nghị luận phân

tích về nội dung và nghệ thuật của

một tác phẩm văn học trung đại,

giúp HS biết vận dụng kĩ năng phân

tích khi viết bài, đồng thời khắc

phục và hạn chế những sai sót ở các

bài viết trước.

X X



(Tác phẩm văn

xuôi)

- Củng cố lại thao tác lập luận phân

tích, giúp các em biết vận dụng kĩ

năng này vào việc viết bài phân tích

văn xuôi.

X

25 Luyện tập về thao

tác lập luận so

sánh

- Luyện cho các em biết cách vận

dụng thao tác lập luận so sánh để

làm sáng tỏ một ý kiến, một quan

điểm, giúp cho đoạn văn có sức

thuyết phục, hấp dẫn.

X X

26 Luyện tập kết hợp

các thao tác lập

luận

- Giúp các em hiểu sâu hơn vai trò

của các thao tác lập luận trong văn

nghị luận. Đồng thời biết cách vận

dụng một số thao tác lập luận đã học

để biết bài văn nghị luận.

X

27 Luyện tập phỏng

vấn và trả lời

phỏng vấn

- Củng cố lại hiểu biết về phỏng vấn

và trả lời phỏng vấn cho HS.

Tổ chức phỏng vấn cho các em

X X

14

thông qua hình thức hỏi – đáp trực

tiếp.

28 Luyện tập viết bản

tin

- Ôn tập, củng cố lại cách viết một

bản tin đơn giản, đúng quy cách.

X X


(Kiểm tra tổng

hợp cuối HK 1)

- HS phải biết vận dụng những kiến

thức và kĩ năng đã học một cách

tổng hợp, toàn diện để làm bài kiểm

tra cuối học kì.

X

30 Luyện tập vận

dụng kết hợp các

thao tác lập luận

phân tích và so

sánh

- Củng cố những tri thức và kĩ năng

cơ bản về các thao tác lập luận phân

tích và so sánh.

- Vận dụng và kết hợp các thao tác

trong bài văn nghị luận về một hiện

tượng, một vấn đề gần gũi, quen

thuôc trong đời sống hoặc trong văn

học.

X

31 11 Bài viết số 5

(Nghị luận văn

học)

- Đưa ra các đề văn, giúp các em

biết viết bài văn nghị luận phân tích

một tác phẩm văn xuôi hoặc kịch.

X X


tác lập luận bác

bỏ

- Củng cố và nâng cao hiểu biết về

thao tác lập luận bác bỏ. Giúp các

em biết cách vận dụng thích hợp

trong bài văn nghị luận.

X X

33 Bài viết số 6 - Nghị luận xã hội: quan tâm đến

những vấn đề xã hội đặt ra, trình bày

được quan niệm, ý kiến của mình

một cách chặt chẽ, thuyết phục.

- Nghị luận văn học: vận dụng được

kĩ năng phân tích thơ và kiến thức

về các tác phẩm đã học.

X

(Nghị

luận xã

hội)

X

(Nghị

luận

văn

học)



X


tác lập luận bình

luận

- Ôn lại những hiểu biết về thao tác

lập luận bình luận và cách vận dụng

nó.

X X

36 Bài viết số 8 X



X X

38 Bài viết số 2 X

(Nghị

luận xã

hội)

X

39 Luyện tập vận - Giúp HS nhận biết được sự kết X X

15

dụng kết hợp các

phương thức biểu

đạt trong bài văn

nghị luận

hợp của các phương thức biểu đạt,

tác dụng và cách vận dụng chúng

trong bài văn nghị luận


(Nghị luận văn

học)

X X

41 Luyện tập về một

vấn đề xã hội

trong tác phẩm

văn học

- Qua một tác phẩm văn học, giúp

các em nắm được đặc điểm của bài

nghị luận về một vấn đề xã hội được

đặt ra trong tác phẩm này. Giúp các

em viết bài văn theo yêu cầu của

dạng đề này.

X X

42 Bài viết số 4 X X

43 Thực hành chữa

lỗi lập luận trong

văn nghị luận.

- Ôn lại các lỗi lập luận thường gặp

đã học ở bài trước. Cho các em thảo

luận phát hiện và chữa lỗi một số

đoạn văn để lập luận trở nên chặt

chẽ, giàu sức thuyết phục.

X


(Nghị luận văn

học)

X X

45 Bài viết số 6 X (NL

Văn

học)

X (NL

Xã

hội)

46 Luyện tập về cách

sửa chữa VB

- Giúp các em nhận thức được rằng

viết là một việc rất nghiêm túc; để

có một VB tốt, phải sửa chữa rất

công phu. Và cho các em vận dụng

nhận thức đó vào việc tạo lập VB.

X


dùng một số quan

hệ từ

- Cung cấp kiến thức giúp các em

nhận biết được và nắm vững cách

chữa lỗi có liên quan đến việc dùng

các quan hệ từ.

X


tránh lỗi diễn đạt

có nhiều khả năng

hiểu khác nhau

- Đưa ra các ví dụ giúp HS nhận biết

được một số cách diễn đạt có nhiều

khả năng hiểu khác nhau. Đồng

thời, giúp các em vận dụng kiến

thức trong việc đọc – hiểu VB, tránh

lối viết câu có nhiều cách hiểu

không mong muốn.

X


tránh một số loại

- Giúp HS nhận biết được một số

loại lỗi logic, đồng thời biết cách

X

16

lỗi logic tránh và sửa chữa những lỗi đó.

50 Luyện tập văn bản

tổng kết

- Rèn luyện kĩ năng viết văn bản

tổng kết.

X

51 Rèn luyện kĩ năng

mở bài, kết bài

trong bài văn nghị

luận

- Mở rộng kiến thức để các em hiểu

sâu hơn về chức năng của mở bài và

thân bài trong bài văn nghị luận.

Bên cạnh đó, giúp các em có kĩ năng

vận dụng linh hoạt, sáng tạo các

kiểu mở bài và kết bài thông dụng.

X



X


(Kiểm tra tổng

hợp cuối năm)

X

III. Một số tiền đề lí thuyết của việc dạy học làm văn

1. Ngôn ngữ học văn bản

2. Lí thuyết giao tiếp ngôn ngữ

3. Lôgic học

4. Lí luận văn học

(Sinh viên tham khảo tài liệu đã chỉ dẫn)

IV. Phương pháp dạy học làm văn

1. Phương pháp dạy lí thuyết

- Lí thuyết làm văn ở trường phổ thông là lí thuyết thực hành. Sách giáo khoa

phần Làm văn hiện nay ở bậc trung học bao gồm lí thuyết về kiểu bài và lí thuyết

về kĩ năng; trong đó, lí thuyết kĩ năng chủ yếu là thực hành nhận biết và tạo lập

các loại văn bản. Vì vậy, “Cần qua thực hành mà dạy lí thuyết, từ thực hành mà

khẳng định lí thuyết, mỗi kiến thức lí thuyết phải được minh hoạ sinh động bằng

một mẫu thực hành”

- Mục đích cuối cùng của việc dạy làm văn là giúp học sinh rèn được kĩ năng

xây dựng các loại văn bản một cách chính xác về nội dung, chặt chẽ trong lập luận,

trong sáng về chữ nghĩa, phù hợp với hoàn cảnh và mục đích giao tiếp.

17

- Lí thuyết kĩ năng chỉ là những chỉ dẫn, làm cơ sở cho thực hành văn bản một

cách tự giác, có ý thức.

a. Truyền đạt trực tiếp các khái niệm, các vấn đề lí thuyết

- Phương pháp này sẽ giúp cho học sinh đến thẳng với những lí thuyết cần nắm,

tiết kiệm thời gian song chỉ hợp với học sinh có khả năng tư duy trừu tượng tốt.

- Phương pháp này thường phải dùng khái niệm để giải thích khái niệm. Khái

niệm mới chỉ có thể hình thành một cách chính xác, đầy đủ khi mà những khái

niệm dùng để giải thích cho khái niệm mới phải được học sinh hiểu một cách rõ

ràng.

- Chẳng hạn, nhóm bài lí thuyết làm văn trong SGK Ngữ văn 12 Nâng cao bao

gồm các bài sau: Nghị luận xã hội và nghị luận văn học, Các kiểu kết cấu của bài

văn nghị luận, Luyện tập kết hợp các thao tác lập luận và Luyện tập kết hợp các

phương thức biểu đạt trong bài văn nghị luận, Lựa chọn và nêu luận điểm, Sử

dụng luận cứ, Mở bài, Thân bài, Kết bài, Diễn đạt trong văn nghị luận, Hình thức

trình bày bài văn. Những khái niệm này học sinh đã được làm quen từ các lớp dưới

song chủ yếu là thực hành, nay đến lớp 12 mới được hiểu kĩ về nội hàm các khái

niệm.

- Chú ý phân biệt nội dung và cấp độ của một số thuật ngữ khái niệm. Chẳng

hạn, cần phân biệt khái niệm thao tác lập luận và phương thức biểu đạt. Phương

thức biểu đạt lớn hơn các thao tác lập luận. SGK Ngữ văn dạy học sinh sáu

phương thức biểu đạt chính: tự sự, miêu tả, biểu cảm, thuyết minh, nghị luận và

hành chính-công vụ. Còn thao tác lập luận là nói đến các thao tác dùng trong

phương thức nghị luận (văn nghị luận). Có nhiều thao tác lập luận, nhưng nhà

trường phổ thông chủ yếu trang bị cho học sinh một số thao tác cơ bản như: chứng

minh, giải thích, phân tích, so sánh, bình luận, bác bỏ. Như vậy, một văn bản có

thể kết hợp các phương thức biểu đạt khác nhau. Để viết được bài văn nghị luận

hay, ngoài yêu cầu kết hợp các phương thức biểu đạt như (biểu cảm, thuyết minh,

tự sự, miêu tả) còn phải biết kết hợp các thao tác lập luận nữa.

b. Phương pháp phân tích mẫu và thực hành theo mẫu.

18

- Hiện nay, trong giảng dạy văn nói chung và giảng dạy làm văn nói riêng, việc

phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh là một yêu cầu có tính nguyên tắc.

Vì thế, nói đến bắt chước hoặc theo mẫu dường như là lạc hậu. Thật ra, sản phẩm

của hoạt động ngôn ngữ không phải là cái gì đó cao siêu, trừu tượng. Chúng được

tạo ra trong bối cảnh giao tiếp nhất định, với mục đích giao tiếp nhất định, chứa

đựng trong hình thức thể loại nhất định. Trước khi sáng tạo lời hay, ý đẹp, chắc

chắn học sinh phải rèn luyện nhiều, trong đó có bắt chước, học và làm theo mẫu.

- Phương pháp phân tích mẫu để hình thành những kiến thức lí thuyết, những

khái niệm khoa học đòi hỏi việc lựa chọn mẫu hết sức cẩn thận. Trước hết, mẫu đó

phải đáp ứng được những dữ kiện để hình thành lí thuyết. Các dữ kiện này càng

nhiều, càng đa dạng thì việc hình thành lí thuyết ở học sinh càng thuận lợi. Mẫu lí

tưởng nhất là mẫu đáp ứng được mọi dữ kiện cho việc hình thành lí thuyết, nhưng

trong thực tế không phải lúc nào cũng có thể chọn được những mẫu như vậy. Bởi

thế, khi lựa chọn mẫu cần chú ý lựa chọn những mẫu càng nhiều dữ kiện đáp ứng

được cho việc hình thành những phần lí thuyết quan trọng nhất càng tốt. Khi đã có

mẫu, nên khai thác triệt để các dữ kiện của mẫu, tránh tình trạng dùng nhiều mẫu

trong một giờ giảng. Hiện nay, khi dạy theo mẫu, giáo viên thường sử dụng mẫu

của sách giáo khoa. Đó là những mẫu tốt đã được lựa chọn cẩn thận, đáp ứng

tương đối đầy đủ các dữ kiện để hình thành lí thuyết. Ngoài ra, giáo viên còn có

thể chọn những mẫu khác khi thấy cần thiết.

- Ngoài việc đáp ứng được những dữ kiện để hình thành lí thuyết, việc chọn mẫu

còn phải đáp ứng những yêu cầu về mặt nội dung. Tốt nhất là nội dung từ văn bản

văn học, văn bản hành chính sự vụ quen thuộc, là nội dung phù hợp với lứa tuổi

học sinh.

- Việc dẫn mẫu một văn bản hoàn chỉnh vào sách giáo khoa là việc rất khó thực

hiện vì độ dài quá lớn của các văn bản. Vì thế, trong phần nội dung các bài học,

tuỳ thuộc vào vấn đề lí thuyết, các tác giả sách thường chỉ dẫn một trích đoạn vừa

đủ để khắc hoạ lí thuyết. Để tránh tình trạng học sinh hiểu kiến thức một cách rời

rạc, tách biệt, thiếu tính khái quát, giáo viên nên giới thiệu thêm vai trò của các

19

trích đoạn ấy trong văn bản hoàn chỉnh của nó hoặc sử dụng những mẫu hoàn

chỉnh hơn, có dung lượng lớn hơn, đáp ứng được việc minh hoạ cho nhiều phần lí

thuyết.

- Cần phân biệt việc dẫn mẫu, phân tích mẫu để hình thành khái niệm mới,

hình thành lí thuyết mới cho học sinh với việc dẫn mẫu, phân tích mẫu nhằm minh

hoạ cho khái niệm, cho lí thuyết. Một đằng từ thực tế hoạt động ngôn ngữ sinh

động đi đến khái quát hoá kiến thức lí thuyết theo con đường qui nạp. Một đằng là

dẫn chứng, thuyết minh và cụ thể hoá lí thuyết. Tuỳ theo dung lượng bài giảng mà

ta chọn một trong hai quá trình này.

2. Phương pháp dạy thực hành

Thực hành làm văn là những giờ dùng để luyện tập, hình thành kĩ năng kĩ xảo tạo

sinh văn bản cho học sinh. Thời gian dùng để luyện tập có thể được bố trí xen kẽ

với việc giảng lí thuyết nhưng thường được tách ra thành những tiết luyện riêng.

Hiện nay, chương trình và sách giáo khoa làm văn không định ra cụ thể số tiết thực

hành cho từng chương hoặc từng bài cụ thể nhưng qua sách giáo viên, chúng ta có

thể tìm được những chỉ dẫn rõ hơn cho tỉ lệ giữa lí thuyết và thực hành ở từng bài,

từng chương. Nhìn chung, ở tất cả các bài, tỉ lệ thực hành luyện tập phải chiếm tối

thiểu một nửa số thời gian dành cho bài học. Để những tiết thực hành đạt hiệu quả,

giáo viên cần chú ý:

a- Cung cấp đầy đủ những kiến thức lí thuyết định hướng thực hành. Không có lí

thuyết định hướng, học sinh sẽ nói, viết tuỳ tiện. Có những tiết luyện tập chỉ nhằm

vào việc luyện một thao tác, khẳng định, củng cố một loại kiến thức nhưng phần

lớn những tiết luyện tập đều nhằm vào việc củng cố, làm sáng tỏ lí thuyết cũng

như rèn luyện kĩ năng. Bởi vậy, dù là giờ thực hành nhằm khẳng định, củng cố, rèn

luyện một hay nhiều kĩ năng...giáo viên cũng đều cần cung cấp đủ các nội dung lí

thuyết, dù là lí thuyết về các thao tác thực hành.

b- Chuẩn bị tốt nội dung viết ( hoặc nói ). Nếu chỉ có kiến thức lí thuyết về các

kiểu bài làm văn và các thao tác làm văn, học sinh chưa thể tạo ra được một bài

văn tốt. Học sinh sẽ không biết viết gì, nói gì trong bài làm của mình khi chưa có

20

những hiểu biết đầy đủ về đối tượng trình bày. Bởi vậy, tư liệu, vốn hiểu

biết...càng phong phú, đa dạng thì nội dung càng sâu sắc, hàm súc, sáng tỏ. Ngược

lại, vốn tư liệu và hiểu biết quá ít ỏi, mờ nhạt thì nội dung thường dàn trải, mơ hồ

và sự liên kết nội dung sẽ lỏng lẻo.

c- Tạo được nhu cầu giao tiếp cho học sinh. Đây là điều hết sức quan trọng, đặc

biệt đối với những giờ luyện nói. Học sinh sẽ không thể nói được, viết được bất cứ

điều gì khi các em không có nhu cầu giao tiếp. Bởi vậy, việc khơi gợi ý muốn biểu

đạt, khơi gợi sự hứng thú với vấn đề trình bày sẽ giúp các em thể hiện chân thật

những suy nghĩ riêng của mình trong bài văn, tránh được tình trạng nói lại, hoặc

nói như người khác đã nói.

d- Tạo môi trường giao tiếp tốt. Đây là yêu cầu quan trọng đối với giờ luyện nói.

Môi trường ở đây được quan niệm là không khí lớp học, nét mặt, cử chỉ, lời nói

của giáo viên; là các hoạt động của học sinh

3. Phương pháp ra đề làm văn

a- Phần cung cấp dữ kiện làm bài thường giữ một vị trí quan trọng trong đề bài.

Đây chính là phần người soạn đề gợi ý, định hướng nội dung cho học sinh. Phần

này sẽ giúp học sinh trả lời được câu hỏi: viết cái gì? Để định hướng, người soạn

thường đưa vào đề bài một câu văn, câu thơ, một đoạn trích, một ý kiến hoặc một

câu ca dao, tục ngữ nào đó...Chính lời dẫn này chứa đựng vấn đề hoặc chỉ ra vấn

đề cần trình bày trong bài viết. Bởi vậy, khi đưa lời dẫn vào đề bài, giáo viên

không nên tuỳ tiện mà cần phải cân nhắc kĩ từng dấu chấm, dấu phẩy, bảo đảm các

ý được hiểu đầy đủ, chính xác.

b- Phần yêu cầu làm bài dù được đưa vào đề bài dưới dạng nào, trực tiếp hay gián

tiếp, học sinh đều phải nhận thức được. Phần yêu cầu nếu quá chung chung, học

sinh sẽ viết lung tung, mơ hồ, lạc hướng. Chúng ta có thể quan niệm phần yêu cầu

làm bài là phần mang đặc tính thông tin hiệu lệnh. Phần này chứa một loạt những

mệnh lệnh, những yêu cầu mà đề bài đòi hỏi học sinh phải giải quyết.

Đề văn không chỉ cần bảo đảm chính xác về mặt nội dung, đầy đủ về những

chỉ dẫn mà còn đòi hỏi sự mẫu mực trong cách diễn đạt.

21

Nói chung, yêu cầu của một đề văn phải đầy đủ bốn nhân tố: nội dung, mục

đích, đối tượng và cách thức.

4. Phương pháp chấm và trả bài làm văn

A- Chấm bài

1. Thái độ chấm bài

2. Phương pháp chấm bài

B- Trả bài

1. Nhắc lại đề văn đã làm

2. Xác định yêu cầu của đề

3. Đánh giá chung kết quả làm bài của lớp

- Dẫn chứng ưu khuyết điểm

- Phân tích sửa chữa lỗi

4. Xây dựng dàn bài mẫu

5. Đọc bài tiêu biểu

6. Trả bài

V. Một số kĩ năng làm văn cần rèn luyện cho học sinh

1. Kĩ năng tìm hiểu, phân tích đề nhằm xác định nội dung, yêu cầu của đề bài và

phương hướng triển khai bài viết.

Để có thể xác định được nội dung, yêu cầu của đề bài và vạch ra được

phương hướng triển khai bài viết một cách đúng đắn, học sinh cần phải:

- Đọc kĩ đề bài, chú ý tới các dữ kiện đề bài đưa ra và những yêu cầu mà đề bài đòi

hỏi. Khi có những lời dẫn, cần hết sức thận trọng, tìm hiểu cẩn thận từng từ ngữ,

từng mối quan hệ giữa các thành phần câu để có thể hiểu một cách chính xác nội

dung vấn đề được nêu. Nếu lời dẫn là một câu tục ngữ, châm ngôn, hoặc lời nói có

ngụ ý sâu xa cần phải xem xét nghĩa đen lẫn nghĩa bóng để có thể hiểu đúng

hướng, tránh hiểu lầm hoặc suy diễn thiếu cơ sở.

- Xác định những vấn đề chính của đề: nội dung, giới hạn, dạng đề, mức độ cần

giải quyết...Để có thể định được phương hướng triển khai bài viết, học sinh cần

22

phải trả lời được các câu hỏi: Viết cái gì ? Viết để làm gì ? Viết cho ai ? Viết theo

cách nào ?...

2. Kĩ năng tìm ý, lập dàn ý.

Kĩ năng tìm ý, lập dàn ý giúp bài viết có ý, đủ ý và có bố cục; kết cấu bài

văn hợp lí.

Tìm ý là triển khai nội dung đề bài thành một hệ thống ý nhằm bao quát sự

vật, sự việc, phạm vi xã hội hoặc lĩnh vực liên quan đến nội dung.

Dàn ý được lập trên cơ sở đã xác định được hệ thống ý sau khâu tìm ý. Lập

dàn ý là cách sắp xếp nội dung chủ yếu của bài viết theo một chiến lược giao tiếp

nhất định. Đó là cách tổ chức các luận điểm của bài viết sao cho không phải chỉ

bộc lộ được nội dung cần trình bày mà còn có ảnh hưởng tích cực tới người đọc,

giúp họ nhận thức bài viết của mình một cách dễ dàng, tác động tới tư tưởng, tình

cảm và hành động của họ theo ý mà mình mong muốn.

Trong dàn ý, nội dung cần trình bày được phân ra thành những nhóm nhỏ

theo sự qui định của từng tiểu chủ đề. Mỗi chủ đề thể hiện một ý riêng không trùng

lặp ý với tiểu chủ đề khác. Trong từng tiểu chủ đề, các tư liệu được phối hợp, sắp

xếp hợp lí sao cho bản thân các ý được nổi bật và sau đó đến lượt mình, các tiểu

chủ đề lại được cân nhắc, định vị chính xác để cùng phối hợp với nhau góp phần

làm sáng tỏ chủ đề chung của toàn bộ bài viết.

3. Kĩ năng diễn đạt đúng theo dàn ý và phép hành văn nhằm bảo đảm các yêu cầu

về nội dung của bài văn. Trong nhà trường hiện nay còn tình trạng khi làm văn có

lập dàn ý nhưng do khi viết không điều khiển được ngòi bút, không điều khiển

được dòng suy nghĩ nên bài viết hoặc không bám sát dàn ý, hoặc thoát li hoàn toàn

dàn ý. Việc này đã làm cho dàn ý mất hết ý nghĩa và việc lập dàn ý trở thành hình

thức, máy móc. Bởi vậy, việc rèn luyện kĩ năng viết đúng theo dàn ý đã lập là điều

hết sức cần thiết đối với học sinh.

4. Kĩ năng lập luận là kĩ năng đưa ra vấn đề, trình bày vấn đề sao cho có tính

thuyết phục và luôn luôn bảo đảm được sự nhất quán trong suốt quá trình trình

bày. Luận điểm, luận cứ, luận chứng là những yếu tố quan trọng của lập luận.

23

Những yếu tố này cần phải cùng hướng, phù hợp với lập luận. Nếu lập luận theo

chiều hướng tích cực thì các yếu tố đưa ra cũng phải theo hướng tích cực, còn nếu

lập luận đi theo hướng tiêu cực thì các yếu tố đưa ra cũng cần theo hướng tiêu cực.

Khi lập luận theo hướng này mà các yếu tố của lập luận lại đi theo hướng khác, kết

quả là sẽ phá vỡ nội dung, thiếu tính nhất quán.

Luận điểm được coi là một trong những nội dung quan trọng mà người viết

muốn đề cập tới, phục vụ cho việc làm sáng tỏ luận đề chung của cả bài viết. Luận

điểm trong bài văn của học sinh được coi là một tiểu chủ đề. Còn luận cứ là những

lí lẽ mà người viết đưa ra nhằm thuyết minh, làm sáng tỏ luận điểm. Đây chính là

những ý phụ của luận điểm. Một luận điểm có thể có nhiều luận cứ hoặc chỉ có thể

có một luận cứ. Như vậy, luận điểm không cùng bậc với luận cứ, nó thuộc bậc

trên, bậc lớn hơn. Còn luận chứng là những tài liệu, dẫn chứng, minh hoạ...làm

sáng tỏ cho luận cứ. Vì vậy, lập luận chính là sự xâu chuỗi các luận chứng, luận cứ

sao cho hợp lí nhất, có tính thuyết phục người đọc nhất, giúp cho người đọc nhận

ra luận điểm, tin ở luận điểm và hành động theo hướng mà luận điểm đưa ra. Để

lập luận được chặt chẽ, ta có thể áp dụng một số thủ pháp kết cấu: thủ pháp liệt kê,

thủ pháp phân chia, thủ pháp mắc xích, thủ pháp hỏi-đáp, thủ pháp lập luận ba

đoạn, thủ pháp song hành, thủ pháp tương phản.

5. Kĩ năng hành văn đúng phong cách, phù hợp với nội dung bài viết là rất cần

thiết đối với thực hành làm văn. Hành văn vòng vèo, từ ngữ sáo mòn, kiểu

cách...khiến cho lời văn cầu kì, sến mà học sinh cứ tưởng là hay, là bay bổng...

6. Kĩ năng hoàn thiện bài viết đòi hỏi học sinh biết tự nhận xét, tự đánh giá và điều

chỉnh bài viết của mình. Học sinh phải tập nhận xét, tập liên kết và so sánh từ hình

thức đến nội dung của từng phần, từng đoạn, từng câu, từng từ nhằm chỉnh sửa

đúng theo quan điểm chung về hình thức và ý tưởng riêng về nội dung của mình.

24

Phụ lục

Giới thiệu chương trình môn Ngữ văn Trung học phổ thông

I. “Mục tiêu chung.

Môn Ngữ văn có vị trí hết sức quan trọng trong việc thực hiện mục tiêu chung của

giáo dục phổ thông góp phần hình thành những con người có trình độ học vấn phổ

thông trung học, chuẩn bị cho họ hoặc ra đời thành người lao động có kiến thức và

kĩ năng thực hành nghề nghiệp, hoặc tiếp tục học lên ở bậc cao hơn.

Thông qua việc cho học sinh (HS) tiếp xúc rộng rãi và sâu sắc hơn với những giá

trị tinh thần cao đẹp, đa dạng và phong phú của văn học, môn Ngữ văn còn có vai

trò hết sức to lớn trong việc giáo dục tư tưởng, tình cảm cao đẹp cho học sinh, giúp

các em tiếp nhận một cách sâu sắc và có hệ thống những giá trị tư tưởng lớn của

văn học dân tộc và nhân loại như chủ nghĩa yêu nước, chủ nghĩa anh hùng, chủ

nghĩa nhân văn...thể hiện ở nhiều khía cạnh và dưới nhiều màu sắc khác nhau,

trong những quan hệ đa dạng và phong phú của con người, cũng như trong cuộc

đấu tranh cho độc lập, tự do, cho lẽ phải, sự công bằng, cho hạnh phúc và nhân

phẩm.

Với tinh thần đó, chương trình (CT) môn Ngữ văn hướng tới những mục tiêu-

nhiệm vụ sau đây:

1. Trên cơ sở vốn tri thức Ngữ văn HS đã tiếp thu được ở Trung học cơ sở

(THCS), CT môn NGữ văn Trung học phổ thông (THPT) nhằm giúp các em

nâng cao trình độ hiểu biết lên một bước mới về những thành tựu tiêu biểu của

văn học Việt Nam và một số thành tựu quan trọng của văn học thế giới, nắm

được một số vấn đề của lịch sử văn học Việt Nam, một số khái niệm cơ bản

của lí luận văn học, ngôn ngữ học và văn hoá Việt Nam giúp cho việc đọc-hiểu

tác phẩm văn học một cách chủ động, có hiệu quả. Thông qua thực hành, tiếp

tục củng cố kiến thức và kĩ năng đã học ở THCS; trang bị thêm một số kiến

25

thức cơ bản, thiết thực về tiếng Việt, các qui tắc hoạt động của tiếng Việt,

những hiểu biết về văn bản và tạo lập các loại văn bản

2. Tiếp tục hình thành và rèn luyện cho HS những kĩ năng cơ bản về ngữ văn, từ

các kĩ năng nghe, nói, đọc, viết đến các kĩ năng phân tích, tổng hợp, khái quát,

chú trọng kĩ năng đọc- hiểu tác phẩm văn học. Tạo cho HS năng lực cảm thụ

thẫm mĩ và khả năng phân tích đánh giá văn học ở một mức độ cần cho đời

sống của con người có văn hoá, khả năng diễn tả những tình cảm và suy nghĩ

của mình bằng tiếng mẹ đẻ một cách trong sáng, trôi chảy, mạch lạc.

3. Qua các giờ ngữ văn, xây dựng và bồi dưỡng cho HS lòng yêu quí văn học, yêu

quí tiếng Việt, biết xúc động trước những lời hay ý đẹp, trước những tâm hồn

cao cả, nhân hậu. Môn Ngữ văn có thể giúp cho HS hiểu được bản thân mình

cũng như hiểu được người khác một cách tinh tế và sâu sắc.

Mục tiêu riêng của từng ban.

Trên cơ sở mục tiêu chung trên đây, môn Ngữ văn THPT ở mỗi ban có những mục

tiêu riêng, cụ thể như sau:

Ban khoa học tự nhiên (sau này gọi là chương trình chuẩn)

1. Mục tiêu CT môn Ngữ văn của ban này là sự thực hiện mục tiêu chung của

môn Ngữ văn THPT vào ban KHTN. Không có định hướng nghề nghiệp như

ban Khoa học xã hội và Nhân văn, CT này nhằm đảm bảo đào tạo năng lực ngữ

văn phổ thông, giáo dục tư tưởng nhân văn và thẩm mĩ cho HS. Cụ thể là:

a. Cung cấp một khối lượng tri thức văn học phổ thông (về tác giả, tác phẩm, thể

loại, ngôn ngữ văn học, về văn học sử và lí luận văn học) mà mọi công dân đều

phải có, để làm nền tảng tự bồi dưỡng tri thức ngữ văn sau này, dù là đã theo

các ngành nghề khác.

b. Qua các giờ học ngữ văn, bồi dưỡng cho HS tình cảm thẩm mĩ, kĩ năng đọc

hiểu, năng lực phân tích, đánh giá, cảm thụ nghệ thuật có phương pháp đủ làm

cơ sở cho việc đọc và thưởng thức văn học một cách đúng đắn và sáng tạo.

c. Về tiếng Việt, làm cho HS biết hiểu đúng, nói đúng, viết đúng các văn bản

thông dụng; biết diễn đạt một cách sáng tỏ, mạch lạc và tương đối thành thạo tư

26

tưởng, tình cảm của mình trong lời nói cũng như trong các văn bản viết thông

dụng.

2. CT môn Ngữ văn ở ban KHTN đảm bảo tốt chất văn, phẩm chất nghệ thuật cao

của các tác phẩm được chọn.

Thông qua việc giảng dạy những áng văn ấy, giúp HS dù có khuynh hướng về

KHTN cũng nhận thức được:

a. Văn học rất cần cho sự sống của con người. Văn học có khả năng to lớn để bồi

dưỡng cho con người sống có tâm hồn, tình cảm, cảm xúc và tưởng tượng.

b. Văn học rất cần cho khoa học và kĩ thuật. Những áng văn hay không chỉ đem

đến cho con người những khoái cảm thẩm mĩ thanh cao và những tư tưởng tình

cảm tốt đẹp, mà còn kích thích mạnh mẽ cảm hứng, trí tưởng tượng và niềm

say mê tìm tòi, sáng tạo trong khoa học và ứng dụng khoa học vì con người

trong các lĩnh vực khác nhau của đời sống.

Ban Khoa học xã hội và Nhân văn (sau này gọi là chương trình nâng cao)

Đối với ban KHXH-NV, môn Ngữ văn là một trong những môn học có vai trò

định hướng đặc biệt quan trọng (định hướng học tập và định hướng nghề nghiệp

cho HS)

1. Mục tiêu của CT môn Ngữ văn ở ban này có khác so với mục tiêu ở ban

KHTN. Cụ thể là:

a. Kiến thức văn học (về tác giả, tác phẩm, thể loại, ngôn ngữ văn học, về văn học

sử và lí luận văn học) phải được cung cấp một cách sâu rộng, có hệ thống.

b. Năng lực cảm thụ thẩm mĩ phải được xây dựng vững chắc và tinh tế; khả năng

phân tích, đánh giá văn học với sự kết hợp giữa trực cảm và suy lí logic phải

đạt mức độ tự giác, chủ động và khá thành thạo; khả năng diễn đạt những suy

nghĩ và tình cảm bằng nói và viết tiếng mẹ đẻ, chẳng những phải đạt yêu cầu

chính xác, sáng tỏ, trôi chảy mà còn phải hướng tới tiêu chuẩn hay và hấp dẫn

ở một chừng mục nào đấy. Vận dụng các kĩ năng nghe, nói, đọc, viết một cách

khá thành thạo trong giao tiếp hàng ngày cũng như trong việc tạo lập các loại

văn bản thông thường; có kĩ năng đọc hiểu tác phẩm khá tốt.

27

2. Trên cơ sở vốn kiến thức, vốn tư tưởng, tình cảm và những năng lực nói trên,

giúp HS có định hướng chắc chắn và có hứng thú thật sự khi tiếp tục học lên bậc

đại học về các môn khoa học xã hội, giúp các em (kể cả các em không có điều kiện

học lên) có khả năng tham gia một cách chủ động và có hiệu quả vào những hoạt

động có tính chất đại chúng về văn hoá, văn nghệ trong đời sống xã hội. Đối với

những HS có năng khiếu văn học thật sự thì tạo điều kiện khơi dậy và phát huy ở

các em sự say mê đọc văn, học văn, niềm hứng thú và nhiệt tình tham gia vài các

hoạt động sáng tác hoặc nghiên cứu phê bình văn học theo khả năng của mình.

II. Nguyên tắc xây dựng chương trình.

1. Bám sát mục tiêu đào tạo người lao động mới

2. Bảo đảm nguyên tắc kế thừa và phát triển

3. Lấy quan điểm tích hợp làm nguyên tắc chỉ đạo để tổ chức nội dung chương

trình, biên soạn sách giáo khoa và lựa chọn các phương pháp giảng dạy. Tích

hợp là sự phối hợp các tri thức gần gũi, có quan hệ mật thiết với nhau trong

thực tiễn, để chúng hỗ trợ và tác động vào nhau, phối hợp với nhau nhằm tạo

nên kết quả tổng hợp nhanh chóng và vững chắc. Đó là quan điểm đã được hầu

hết các nước trên thế giới vận dụng từ lâu và hiệu quả đã được kiểm nghiệm. ở

Việt nam, do đã có sự tách bạch các phân môn trong một thời gian dài, chưa có

sự chuẩn bị cần thiết, đầy đủ, nên đang được thực hiện từng bước, dần dần.

3.1. Trong CT Ngữ văn này, các bộ phận tuy không gọi là phân môn, nhưng vẫn

bảo lưu ba bộ phận Văn, Tiếng Việt, Làm văn với những nội dung tương

đối độc lập. Nhưng ba bộ phận này hợp làm một, bởi Ngữ văn là môn dạy

học đọc, nghe, nói, viết trên cơ sở cho HS nắm chắc tri thức về tiếng Việt,

văn bản và lịch sử văn học. Ba bộ phận Văn, Tiếng Việt, Làm văn tuy khác

nhau về nội dung và kĩ năng nhưng vẫn có nhiều điểm chung cơ bản: đó là

tiếng Việt và sự biểu đạt bằng tiếng Việt, có đối tượng nghiên cứu chung là

văn bản tiếng Việt và có mục tiêu chung là rèn luyện kĩ năng nghe, nói, đọc,

viết. Các kĩ năng này tự chúng có mối liên hệ khăng khít với nhau, đã được

kinh nghiệm và khoa học xác nhận. Chẳng hạn, nghe tốt quan hệ với nói tốt,

28

đọc tốt làm tiền đề cho viết tốt. Kết quả nghe đọc chuyển vào trí nhớ sẽ tác

động tích cực tới năng lực nói, viết. Bỏ qua việc tích hợp là bỏ phí một khả

năng cơ bản để nâng cao hiệu quả đào tạo. Năng lực tiếng Việt phải biểu

hiện thành năng lực đọc hiểu. Chỉ những ai thực sự hiểu rõ tiếng Việt và nội

hàm văn hoá của nó, có ngữ cảm tốt thì mới thực sự hiểu các văn bản văn

học tiếng Việt. Và chỉ khi đọc hiểu được văn bản thì học sinh mới thực sự

thiết tha yêu tiếng Việt. Tách việc học văn với học tiếng là tạo cho học sinh

thói quen bình tán văn học mà không dựa vào sự hiểu biết đích thực về văn

bản tiếng Việt, và mặt khác, không có năng lực đọc hiểu văn bản tiếng Việt,

HS không thể tự mình hiểu và thưởng thức các tác phẩm tiếng Việt khác.

Đọc kĩ văn bản văn học HS sẽ học tiếng Việt ở các mẫu mực biểu đạt của

các bậc thầy văn hoá. Đồng thời học tốt việc đọc văn sẽ giáo dục cho HS ý

thức tôn trọng tính khách quan của văn bản, và rèn luyện tính trung thực,

không tuỳ tiện thay đổi văn bản của người khác vì động cơ cá nhân của

mình.

3.2. Vận dụng quan điểm tích hợp đòi hỏi phải quan niệm lại các bộ phận của

môn Ngữ văn và tổ chức chúng thành môn học thống nhất, đổi mới phương

pháp biên soạn sách giáo khoa và đổi mới phương pháp dạy học và tổ chức

dạy học

3.3. Các khái niệm được đưa vào chương trình phải được lựa chọn cho phù hợp

với sự phát triển hiện nay của từng ngành học hữu quan và cố gắng vươn tới

trình độ chung của thế giới, đảm bảo cho CT có tính dân tộc và hiện đại, tạo

cơ sở vững chắc cho học sinh bước vào đời hoặc học lên trình độ cao hơn.

3.4. CT Ngữ văn dựa vào những khái niệm cơ bản của lí luận dạy học như năng

lực, tri thức, kĩ năng, trong đó việc cung cấp tri thức, rèn luyện kĩ năng phải

đi đôi với nhau nhằm hướng tới hình thành các năng lực cho con người lao

động mới. Một trong những khái niệm cơ sở để xây dựng CT môn Ngữ văn

là khái niệm năng lực đọc hiểu, một năng lực bao gồm các năng lực cảm

nhận, lí giải, thưởng thức, ghi nhớ và đọc nhanh, mà năng lực lí giải là quan

29

trọng nhất. Đọc hiểu bắt đầu từ đọc chữ, đọc câu, hiểu nghĩa của từ và sắc

thái biểu cảm, hiểu nghĩa của hình thức câu, hiểu mạch văn, bố cục và nắm

được ý chính, cũng như chủ đề của tác phẩm. Lí giải là hiểu đặc sắc về nghệ

thuật và ý nghĩa xã hội của tác phẩm trong ngữ cảnh của nó. Trong quá

trình học đọc, HS sẽ biết cách đọc để tích luỹ kiến thức, đọc để lí giải, đọc

để đánh giá và đọc sáng tạo, phát hiện. HS sẽ học cách trích câu hay trích

chi tiết, trích ý, học cách thuyết minh, thuật lại nội dung văn bản đã học. Hệ

thống văn bản được lựa chọn nhằm thực hiện việc đào tạo năng lực đọc

hiểu, qua đó, vừa cung cấp tri thức văn học (lịch sử văn học, lí luận văn

học), văn hoá dân tộc, vừa rèn luyện kĩ năng đọc mà học sinh có thể mang

theo suốt đời sau khi tốt nghiệp THPT để có thể đọc hiểu nhiều loại văn bản

thông dụng trong đời sống.

Cùng với việc coi trọng năng lực đọc, các năng lực nghe, nói, viết

cũng đều được coi trọng thích đáng.

III. Kết cấu của chương trình

Thực hiện các nguyên tắc trên, CT Ngữ văn THPT được tổ chức như sau:

1. CT Ngữ văn gồm có ba bộ phận: Văn, Tiếng Việt, Làm văn, mỗi bộ phận có

phần tri thức riêng, nhưng tất cả được tích hợp trong hoạt động nghe, nói, đọc,

viết mà chủ yếu là đọc hiểu và làm văn. Do đó, hai trục tích hợp chính của CT

là đọc và viết. Các tác phẩm, đoạn trích văn học được sắp xếp theo hai trục:

Đọc văn và Làm văn. Phần tiếng Việt vừa phục vụ cho việc Đọc văn, vừa phục

vụ cho trục Làm văn (bao gồm cả nói). Muốn thế, nó không chỉ cung cấp tri

thức về tiếng Việt, văn bản, phong cách học, thi luật, mà còn có nhiệm vụ làm

giàu vốn từ và rèn luyện kĩ năng tạo lập văn bản cho HS. Trong trục Đọc văn

bản còn thực hiện tích hợp giữa tri thức văn học với tri thức lí luận văn học,

lịch sử văn học và văn hoá dân tộc. Trong trục Làm văn còn tích hợp kĩ năng

tạo lập văn bản với kĩ năng tư duy logic, năng lực quan sát, phân tích, liên

tưởng và các tri thức đời sống. Như vậy, nội dung tích hợp khá phong phú và

toàn diện.

30

2. Việc xác định trục tích hợp như trên sẽ chi phối cách lựa chọn và sắp xếp nội

dung trong các phần Đọc văn và Làm văn cũng như tiếng Việt. Phần Đọc văn

phần lớn kế thừa văn bản về văn học Việt Nam và văn học nước ngoài đã chọn

lọc của CT văn học hiện hành (ngoại trừ những bài đã đưa vào CT THCS),

nhưng giảm bớt số lượng để tăng thêm văn bản nghị luận, văn bản nhật dụng

(theo cách hiểu của CT THCS) và một vài loại văn bản khác nhue sử truyện,

địa lí để mở rộng diện đọc cho HS và tăng thêm tri thức về văn hiến Việt Nam.

Việc bổ sung các loại văn bản khác nhằm mục đích tăng thêm vốn từ là để cho

HS đọc báo và các loại sách không phải văn học. Đây là điều mà các nhà ngôn

ngữ học đã lưu ý. CT cũng đưa vào một số bài nghị luận xã hội và văn học thời

trung đại như bình sử, điều trần, tựa, bạt của Hoàng Đức Lương, Cao Bá Quát,

Nguyễn Trường Tộ...Văn học nước ngoài có đưa thêm một bài nghị luận của

Ăngghen, chân dung văn học của Svaigơ, tựa Tấn trò đời của Bandắc, phê bình

văn học của Biêlinxki. Trong CT, văn bản thơ chiếm khoảng 32%, truyện, kí

chiếm 28%, văn nghị luận và nhật dụng chiếm gần 20%.

3. Về văn bản được lựa chọn, CT cũng có một số thay đổi. CT văn học dân gian

đưa thêm truyền thuyết, truyện cổ tích, truyện cười, và đưa truyện thơ các dân

tộc thiểu số vào phần đọc thêm để tạo nên sự cân đối giữa văn học người Kinh

và văn học các dân tộc anh em, và cho HS học những tác phẩm dân gian hay.

Về văn học nước ngoài, bảo lưu các tác giả thơ Đường và tiểu thuyết chương

hồi, kịch Sêchxpia, Huygô, Bandắc, Tago, Lỗ Tấn, Hêminguê, nhưng giảm bớt

tác giả Nga, chỉ để lại Gorki, Sôlôkhôp, đưa thêm TSêkhôp, Pautôpxki, Puskin

vào để đọc thêm. Văn học Mĩ bớt Mác Tuên, mà đưa thêm Kapka...

4. Việc tôn trọng tiến trình lịch sử và thể loại văn học vốn có của từng thời kì

không cho phép tích hợp hàng ngang giữa Văn, Tiếng Việt và Làm văn trong

tuần học như THCS, mà sẽ phối hợp và đan xen nhịp nhàng theo nhiều phương

thức giữa ba bộ phận Đọc văn, Tiếng Việt và Làm văn. Chẳng hạn bài “Hoạt

động giao tiếp. Các nhân tố giao tiếp trong tiếng Việt được đặt vào trong những

giờ đầu của bộ phận tiếng Việt ở lớp 10 sẽ là một cơ sở để đọc hiểu văn bản và

31

làm văn. Ngoài một số bài tiếng Việt có nội dung riêng, khoảng 40 tiết, 20 tiết

còn lại sẽ ghép vào phần Đọc văn hoặc làm văn nhằm rèn luyện tiếng Việt. Các

bài về phong cách văn bản lồng ghép sau các bài Đọc văn hoặc Làm văn có

phong cách tương ứng. Chẳng hạn bài phong cách sinh hoạt gắn với bài tập

nói; phong cách khoa học, phong cách báo chí gắn với bài thuyết minh; phong

cách hành chính gắn với văn bản ứng dụng; phong cách chính luận gắn với văn

nghị luận; phong cách văn chương nghệ thuật gắn với văn tự sự và thơ ca. Bộ

phận Làm văn một phần lấy đề tài trong bài đọc hiểu các loại, phần khác gắn

với các lĩnh vực đời sống gần gũi với HS.

5. Để thực hiện việc dạy đọc hiểu, cuối mỗi văn bản ngoài phần sơ lược về tác

giả, giới thiệu văn bản, chú thích các từ mới, từ khó đối với HS, còn có một hệ

thống câu hỏi gợi ý HS tìm hiểu, suy ngẫm, theo một số trong các định hướng

như sau: câu hỏi về ý nghĩa của chi tiết, hình tượng, biểu tượng; câu hỏi về kết

cấu; câu hỏi để liên tưởng suy luận; câu hỏi về chủ đề, tư tưởng; câu hỏi để

đánh giá, so sánh với một số tác phẩm khác; câu hỏi về sáng tác, phong cách

tác giả trên cơ sở các bài đọc hiểu của cùng một tác giả; hoặc câu hỏi về một

tập thơ hay về một trường phái, khuynh hướng văn học trên cơ sở bài đọc hiểu

và các bài đọc thêm, câu hỏi về thu hoạch. Hạn chế loại câu hỏi tìm biểu hiện

cho một nội dung mà người soạn đã cho sẵn. Loại câu hỏi đó thường chỉ dạy

HS tìm vị trí trên bản đồ của một địa danh đã cho biết trước, không giúp phát

triển trí lực, ít dạy cho HS tính chủ động và lòng tự tin. Cuối mỗi cụm bài sẽ có

trình bày một số tri thức lí luận về thể loại hay tri thức văn hoá, không có giờ

dạy riêng, song giáo viên và HS sẽ sử dụng trong bài đọc hiểu.

6. Phần tiếng Việt trong chương trình bố trí thành ba cụm nội dung như sau:

6.1. Cụm I (12 tiết) gồm các vấn đề chung sẽ được học ở đầu mỗi lớp, được

trình bày riêng, bao gồm các nội dung như:

+ Hoạt động giao tiếp, các nhân tố giao tiếp: 3 tiết.

+ Những yêu cầu chung về sử dụng tiếng Việt (chính tả, từ ngữ, ngữ pháp): 3 tiết.

+ Đặc điểm loại hình tiếng Việt: 2 tiết.

32

+ Khái quát về lịch sử tiếng Việt: 2 tiết.

+ Chuẩn hoá tiếng Việt: 2 tiết

6.2. Cụm II (30 tiết) về phong cách văn bản, bao gồm các nội dung như:

+ Từ ngôn ngữ chung đến lời nói cá nhân. Sáng tạo ngôn từ: 2 tiết.

+ Đặc điểm ngôn ngữ dạng nói và dạng viết: 2 tiết

+ Văn bản. Đặc điểm của văn bản, các thành tố nội dung của văn bản: 4 tiết

+ Phong cách sinh hoạt: 2 tiết

+ Phong cách khoa học: 2 tiết

+ Phong cách chính luận: 2 tiết

+ Phong cách báo chí: 2 tiết

+ Phong cách hành chính: 2 tiết

+ Phong cách văn chương nghệ thuật: 4 tiết

+ Thi luật. Tính nhạc trong tiếng Việt. Một số thể thơ quen thuộc (thơ lục bát, thơ

thất ngôn...): 2 tiết.

+ Các phép tu từ: 6 tiết

Những nội dung này ở cụm II sẽ được gắn với các cụm thể loại của bài đọc hiểu

hoặc bài làm văn.

6.3. Cụm III (18 tiết) gồm những tri thức và kĩ năng cần được ôn lại và nâng cao

(đã học ở THCS), được chuyển thành bài thực hành trong các bài Đọc văn và Làm

văn (không có bài học riêng), chú trọng những nội dung như:

+ Nghĩa của từ trong sử dụng. Hiệu quả sử dụng các từ cùng trường nghĩa, các từ

đồng nghĩa, trái nghĩa, đồng âm, các từ tượng thanh, tượng hình...Từ vựng phương

ngữ địa lí và phương ngữ xã hội. Từ Hán Việt. Lựa chọn và thay thế từ ngữ.. Phát

hiện và chữa lỗi về dùng từ...

+ Câu phân loại theo mục đích nói và việc thực hiện các hành động nói. Nghĩa

tường minh và nghĩa hàm ẩn. Lựa chọn và chuyển đổi các kiểu câu. Lời dẫn trực

tiếp và lời dẫn gián tiếp. Phát hiện và chữa lỗi về câu. Các kiểu kết cấu đoạn văn

và chức năng tổ chức văn bản của đoạn văn. Liên kết câu và liên kết đoạn văn

trong văn bản.

33

Cụm III gồm những tri thức đã chuyển thành bài thực hành trong các bài

đọc hiểu.

7. Phần Làm văn là một trục tích hợp của CT Ngữ văn nhưng không lặp lại tri

thức về kiểu văn bản và phương thức biểu đạt mà HS đã học ở THCS. CT làm văn

THPT hướng chủ yếu vào:

7.1 Cung cấp các tri thức về hoạt động tìm ý và lập dàn ý như quan sát, liên tưởng,

tưởng tượng, các phép suy lí như quy nạp, diễn dịch, phân tích, tổng hợp, so sánh;

cách lập luận và cách phản bác một ý kiến; cách lập luận và cuối cùng là cách sữa

chữa, hoàn thiện một bài văn, chứ không đơn giản là kĩ năng hình thức.

7.2 Cho HS viết các loại bài đã học ở THCS để ôn luyện, củng cố và từ lớp 11 trở

đi ttập trung vào văn nghị luận, trong đó tỉ lệ bài văn nghị luận xã hội so với tỉ

lệ bài văn nghị luận văn học là 2/1.

7.3 Luyện nói với các hình thức có yêu cầu ngày càng cao hơn.

7.4 Cung cấp các bài văn ứng dụng mới chưa học ở THS. Các tri thức làm văn

được trình bày như các bài tập đẻ HS bắt đầu mô phỏng, viết thêm và về sau

tự mình sáng tạo, không trình bày theo lối tự luận hàn lâm,trừu tượng ít bổ ích.

8. Đơn vị bài học trong CT này chưa phải là đơn nguyên khép kín như sách nước

ngoài mà được hiểu như một hoạt động học tập của HS được giáo viên hướng

dẫn nhằm đạt tới kết quả dự kiến, có thể kiểm tra, xác nhận. Theo quan điểm

đó, trong CT sẽ có bài đọc hiểu, bài rèn luyện kĩ năng, bài tổng quan, bài lí

thuyết, bài ôn tập, bài tổng kết; làm văn bắt đầu từ ra đề cho HS làm cho đến

khâu kết thúc ở khâu trả bài. Như vậy, có bài dài, bài ngắn. CT dạy học là sự

sắp xếp, bố trí một chuỗi bài liên tục xen nhau hợp lí giữa Đọc văn, Tiếng Việt

và Làm văn vừa theo trình tự văn học sử, vừa theo cụm thể loại, vừa kết hợp ba

bộ phận của môn Ngữ văn.

9. Theo phương hướng trên, CT Ngữ văn dự kiến sẽ được thực hiện tổng hợp

trong một cuốn sách gồm có ba phần, phần “Đọc văn” gồm “lịch sử, thể loại,

văn bản”, “tri thức và phương pháp đọc hiểu”, phần tri thức Tiếng Việt và phần

Làm văn nói và viết là phần học và rèn luyện năng lực biểu đạt. CT học trong

34

mỗi học kì được thể hiện trong một tập sách giáo khoa với ba phần nêu trên.

Cuối sách có bảng sắp xếp chuỗi bài liên tục phối hợp cả ba bộ phận để HS và

giáo viên theo dõi, ngoài ra còn có bảng ghi từ Hán Việt và bảng chỉ dẫn các

khái niệm lí luận văn học, tiếng Việt, làm văn có trong sách.

phƯƠng phÁp dẠy hỌc lÀm vĂn gvc. nguyễn Đăng châu

Documents