3

pis tre�ci

NNNNNNNNNNNNNNNNNasze sprawy

Sam na sam z natur�* Zbigniew Nienacki (fragment ksi��ki Pan Samochodzik i Winnetou) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

W lesie Kazimierz Przerwa-Tetmajer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14Koniec wakacji Anna Kamie�ska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15M�ka poety* Edmund Niziurski (fragment ksi��ki

Niesamowite przypadki Cymeona Maksymalnego) . . . . . . . . . . . . . . 16Wypracowanie* Barbara Tylicka (fragment ksi��ki Jeden dzie� Ani) . . 20Wybitny talent matematyczny* Ewa Ostrowska (fragment ksi��ki

Mama, Ka�ka, ja i gangsterzy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24Odpowiedzialno�� zbiorowa* Ewa Nowak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27Zwyci�stwo Masi Irena Landau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29Po�yczka* Ma�gorzata Karolina Piekarska

(fragment ksi��ki Klasa pani Czajki) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32Pieni�dze w przys�owiach �wiata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34Najwa�niejszy autorytet (opowie�� Marcina) (fragment artyku�u,

„Victor” 2006, nr 3) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35*** („Ucz� si� ciebie, cz�owieku…”) Jerzy Liebert . . . . . . . . . . . . . . . 36Wszystko jest mo�liwe Magda Papuzi�ska (fragment) . . . . . . . . . . . . . . 37Balonik Bu�at Okud�awa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41Kruche ciasteczka* Lucyna Legut (fragment ksi��ki Mi�o��

trzynastolatki) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

* tytu� nadany przez autorów podr�cznika

4

Nie trac� wiarygodno�ci. Z aktorem Markiem Kondratem rozmawiaKatarzyna Bielas (fragment wywiadu, ,,Gazeta Wyborcza”,18 stycznia 2003 r.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

Sztuka dedukcji*. Artur Conan Doyle (fragment ksi��ki Znak czterech) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

Dlaczego ogórek nie �piewa Konstanty Ildefons Ga�czy�ski . . . . . . . . . 48Co mo�e poeta… (anegdota literacka) Tadeusz Kwiatkowski . . . . . . . . 49Szcz��cie W�adys�aw Broniewski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

DDDDDDDDDDDDDDDDDDooko�a �wiata

Okno Marek H�asko (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52No i jak tu nie jecha�? Jeremi Przybora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54Mój Guru Wojciech �ukrowski (fragment ksi��ki

W�drówki z moim Guru) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55Jedwab Maria Zió�kowska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58W Egipcie* Tomasz Mirkowicz (fragment ksi��ki Pielgrzymka

do Ziemi wi�tej Egiptu) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61Pan wielki zabi� wobo* Henryk Sienkiewicz (fragment ksi��ki

W pustyni i w puszczy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66Najni�si ludzie �wiata Alfred Szklarski (fragment ksi��ki Przygody

Tomka na Czarnym L�dzie) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70Rycerze dróg Antonio Halik (fragment ksi��ki Moja wielka przygoda) . . . 75Tomek w krainie kangurów Alfred Szklarski (fragment) . . . . . . . . . . . 79Australia Stanis�aw Bara�czak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85Tajemnica kolosów z Wyspy Wielkanocnej* Thor Heyerdahl

(fragment ksi��ki Aku-aku) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85Niagara* Henryk Sienkiewicz (fragment ksi��ki Listy z podró�y

do Ameryki) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89Wielki Kanion Colorado Ludmi�a Marja�ska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92Dwa �wiaty* Ryszard Kapu�ci�ski (fragment ksi��ki Lapidarium V) . 93Kraina, która zachwyci�a miliony czytelników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95(Hobbit*) J.R.R. Tolkien (fragment ksi��ki Hobbit, czyli tam

i z powrotem) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98

5

PPPPPPPPPPPPPPPPPPPrawdziwe historie

Zdumienie, uniesienie, rado��* Irena Jurgielewiczowa (fragmentksi��ki By�am, byli�my) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102

Za�lubiny Polski z morzem* Melchior Wa�kowicz (fragment ksi��ki Walcz�cy gryf) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105

Skromne �ycie w Belwederze* Mieczys�aw Lepecki (fragment ksi��ki Pami�tnik adiutanta Marsza�ka Pi�sudskiego) . . . . . . . . . . . 109

Pie�� o �o�nierzach z Westerplatte Konstanty Ildefons Ga�czy�ski . . . . 112Polska musi walczy�!* Aleksander Kami�ski (fragment ksi��ki

Kamienie na szaniec) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113Bezbronny, niezwyci��ony* Arkady Fiedler (fragment

ksi��ki Dywizjon 303) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117Pie�� o fladze Konstanty Ildefons Ga�czy�ski (fragment) . . . . . . . . . . 121O co si� zak�adasz?* Marek Jaworski (fragment ksi��ki

Janusz Korczak) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123Kartka z dziennika „akcji” W�adys�aw Szlengel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125Czternastoletnia sanitariuszka my�li, zasypiaj�c Anna wirszczy�ska . 126Pierwsza przechadzka Leopold Staff . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127Tu zasz�a zmiana Maria D�browska (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128Piosenka dla córki Krzysztof Kasprzyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134Wdzi�czno�� i duma* Lech Wa��sa (fragment przemówienia) . . . . . . 135Wobec spraw najwa�niejszych (z dokumentów i przemówie�

Jana Paw�a II) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137

BBBBBBBBBBBBBBBBBiblioteka narodowa

Julian Tuwim** . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142Deszczyk* Julian Tuwim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143Dwa wiatry Julian Tuwim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144Kwiaty polskie Julian Tuwim (fragmenty) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145

** wszystkie niepodpisane teksty pochodz� od autorów podr�cznika

6

Jaros�aw Iwaszkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147Ikar Jaros�aw Iwaszkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148*** („Chcia�bym napisa…”) Jaros�aw Iwaszkiewicz . . . . . . . . . . . 153Opuszczony Jaros�aw Iwaszkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154

Czes�aw Mi�osz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155Przypowie�� o maku Czes�aw Mi�osz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156Przy piwoniach Czes�aw Mi�osz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157Wyprawa do lasu Czes�aw Mi�osz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157Na polowaniu* Czes�aw Mi�osz (fragment ksi��ki Dolina Issy) . . . 158

Tadeusz Ró�ewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160List do ludo�erców Tadeusz Ró�ewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161Ojciec Tadeusz Ró�ewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163Ga�� Tadeusz Ró�ewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164

Stanis�aw Lem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168Roboty Stanis�aw Lem (fragment widowiska telewizyjnego

Wierny robot) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169Wysoki Zamek Stanis�aw Lem (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174

Wis�awa Szymborska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176Nic dwa razy Wis�awa Szymborska (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . 177Muzeum Wis�awa Szymborska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178

Zbigniew Herbert . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179Pude�ko zwane wyobrani� Zbigniew Herbert . . . . . . . . . . . . . . . . . 180Pan od przyrody Zbigniew Herbert . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181Wilk i owieczka Zbigniew Herbert . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183

S�awomir Mro�ek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184Og�oszenie* S�awomir Mro�ek (fragment dramatu Szcz��liwe

wydarzenie) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185Artysta S�awomir Mro�ek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189

Kartki z kalendarza

Wrzesie�* Zofia Kossak (fragment ksi��ki Rok polski) . . . . . . . . . . . . 192O spacerze po cmentarzu wojskowym Jan Twardowski . . . . . . . . . . . . . 193Strofa �a�obna Marian Hemar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194

Polsko, nie jeste� ty ju� niewolnic�! (fragment) Leopold Staff . . . . . . . 194Rzadko na moich wargach… Jan Kasprowicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195Andrzejkowe przepowiednie Liliana Fabisi�ska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196Bo�e Narodzenie Joseph von Eichendorff . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198Op�atek Joanna Chapska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199Gwiazda Leopold Staff . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201Duch Marleya. Opowie�� wigilijna* Karol Dickens (fragment ksi��ki

Kol�da proz�, czyli opowie�� wigilijna o duchu) . . . . . . . . . . . . . . . . 202Zapomniane wró�by i obrz�dy* Zenon Giera�a (fragment ksi��ki

Cztery pory roku w obrz�dach i podaniach ludowych) . . . . . . . . . . . 209Witajcie w Roku Psa! Patrycja Mazuchowska (fragment artyku�u) . . . 210Walentynki* Ma�gorzata Musierowicz (fragment ksi��ki Pulpecja) . . 214Kto chce, bym go kocha�a Maria Pawlikowska-Jasnorzewska . . . . . . . 216Kraszanki, pisanki Maria Zió�kowska (fragment ksi��ki

Szczodry wieczór, szczodry dzie�) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217Baranek wielkanocny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220Niewinne oszustwa* Maria Zió�kowska (fragment ksi��ki

Szczodry wieczór, szczodry dzie�) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222Do mojej Matki Edward Szyma�ski (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224Trzeba marzy� Jonasz Kofta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225W�drówk� �ycie jest cz�owieka Edward Stachura . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226

1. Co opisuje posta� mówi�ca w wierszu? Czy tylko tytu�owy las? Uzasadnij swoje zdanie, powo�uj�c si� na tekst wiersza.

2. Postaraj si� wyodr�bni� obrazy poetyckie wyst�puj�ce w wierszu. Nazwij je i opisz w�asnymi s�owami.

3. Sprawd, czy w wierszu znajduj� si� znane ci poetyckie �rodki wyrazu, np. epitety i przeno�nie. Je�li tak, wypisz je.

oniec wakacji

Patrz, jesie�. Ka�da trawka d�wiga ci��kie kosze,Pe�ne ziaren pó�misy, przysadziste sto�y,Szeleszcz�ce bukiety, �egluj�ce spichrze1,Na powietrzu b��kitnym warcz�ce stodo�y.

A my?…

Anna Kamie�ska

1. Kto mówi w wierszu i do kogo si� zwraca?2. Z czym postaci mówi�cej w wierszu kojarzy si� tytu�owy koniec

wakacji? Powiedz o w�asnych skojarzeniach.

1 spichrz (cz��ciej: spichlerz) – budynek przeznaczony do sk�adowa-nia i przechowywania zapasów �ywno�ciowych, zw�aszcza zbo�a

15

29

wyci�stwo Masi

Wyst�puj�: TELEWIZOR oraz MASIA, MAMA, TATA, BABCIA, BRATTelewizor gra, Masia ogl�da.

MAMACóre�ko, mo�e zmy�aby� naczynia, jestem zm�czona.

MASIAZaraz.

MAMAAle za chwil� b�dzie twój ulubiony serial… wi�c mo�e teraz…

MASIAZaraz.

MAMAI tak nie doko�czysz ogl�dania tej noweli, musisz przestawi na inny program, wi�c mo�e…

MASIAZaraz.

31

Tata wychodzi, trzaskaj�c drzwiami.Mama wychodzi, pop�akuj�c.Babcia wychodzi do kuchni zmy� naczynia.Brat wychodzi, bardzo nie grzecznie wzruszaj�c ramionami.

MASIANo, nareszcie spokój, mo�na raz w �yciu obejrze te lewizj�.

KoniecIrena Landau

1. Jak rozumiesz wyraz „zwyci�stwo” zawarty w tytule scenki? Jaki to rodzaj zwyci�stwa? Dlaczego Masia zwyci��y�a?

2. Oce� post�powanie Masi i pozosta�ych domowników.3. Odegraj wraz z kole�ankami i kolegami przedstawion� scenk�.4. Podziel si� z klas� swoimi uwagami na temat programu

telewizyjnego. a. Które audycje i filmy najch�tniej ogl�dasz, a których nie lubisz?

Dlaczego? b. Policz, ile godzin dziennie sp�dzasz przed telewizorem.

Porównaj ten wynik z czasem po�wi�conym innym zaj�ciom. Spróbuj wyci�gn�� wnioski.

5. Przeczytaj program telewizyjny na najbli�szy tydzie�. Które audycje mo�esz poleci� swoim kole�ankom i kolegom? Dlaczego uwa�asz, �e warto je obejrze�?

Staro�ytny wódz grecki Pyrrus w jednej z bitew zwyci��y� Rzymian. Jednak straty w�ród jego wojska by�y tak wielkie, �e w kolejnej bitwie poniós� ca�kowi-

t� kl�sk�. St�d wzi��o si� okre�le-nie pyrrusowe zwyci�stwo, czyli zwyci�stwo pozorne, osi�gni�te zbyt wielkim kosztem, niewspó�-mierne do poniesionych strat.

61

Egipcie

Widok piramid w Gizie za dnia zrobi� na Alicji niesamowi te wra-�enie. Majestatyczne kolosy wci�� przyt�acza�y swoim ogromem, mimo �e od ich budowy up�yn��o tyle wieków.

– Partenon1 liczy dwa i pó� tysi�ca lat – rzek� Abib. – Ale kiedy Grecy zabierali si� do budowy, piramidy w Gizie mia�y ponad dwadzie�cia wieków. Greccy tury�ci ju� wtedy przyje�d�ali je ogl�-da, podobnie jak teraz tury�ci z ca�ego �wiata.

U stóp piramid sta�y rz�dy autokarów kairskich biur podró�y; co chwila podje�d�a�y nowe, �eby wyplu kolejn� parti� bladych ludzi w szortach, czapkach i okularach przeciws�onecznych. Cho porozumiewali si� ró�nymi j�zykami, byli tak samo ubrani, tak samo obwieszeni aparatami fotograficznymi i tak samo przysta-wali bezradnie, wpatruj�c si� os�upia�ym wzrokiem w gigantycz-ne grobowce egipskich w�adców. Potem otacza�a ich chmara prze-

1 Partenon – s�ynna �wi�tynia w Atenach wzniesiona na wzgórzu zwanym Akropol

� Piramidy w Gizie

65

1. Gdzie i kiedy rozgrywa si� akcja opowiadania? Kim s� boha-terowie?

2. Jakie miejsca w pobli�u Kairu odwiedzi�a Alicja? Co j� zachwyci�o, a co rozczarowa�o?

3. Które z obja�nie� Abiba zrobi�o na tobie najwi�ksze wra�enie? Dlaczego?

W 2004 roku Egipt odwiedzi�a rekordowa liczba turystów – prze-sz�o 8 milionów osób. Wp�ywy z turystyki przynios�y Egiptowi blisko 7 miliardów dolarów. Kraj ten jest ch�tnie odwiedzany tak�e przez Polaków. Ka�dego roku przybywa do Egiptu oko�o 100 tysi�cy naszych rodaków.

Turystów przyci�gaj� nie tylko staro�ytne zabytki i muzea, ale i rozkosze k�pieli w zawsze cie-p�ym Morzu Czerwonym. Wielk� atrakcj� s� przepi�kne rafy kora-lowe, czyli podwodne ogrody pe�ne niezwyk�ych ro�lin i mor-skich zwierz�t.

� Fragment rafy koralowej

112

ie� o��o�nierzach z�Westerplatte

Kiedy si� wype�ni�y dnii przysz�o zgin� latem,prosto do nieba czwórkami szli�o�nierze z�Westerplatte.

(A lato by�o pi�kne tego roku).

I tak �piewali: – Ach, to nic,�e tak bola�y rany,bo jak�e s�odko teraz i�na te niebia�skie polany.

(A na ziemi tego roku by�o tyle wrzosu na bukiety).

W Gda�sku stali�my tak jak mur,gwi�d��c na szwabsk�1 armat�,teraz wznosimy si� w�ród chmur,�o�nierze z�Westerplatte.

I ci, co dobry maj� wzroki s�uch, s�yszeli pono2,jak dudni� w�chmurach równy krokMorskiego Batalionu.

I �piew s�yszano taki: – Bys�oneczny czas wyzyska,b�dziemy grza si� w�ciep�e dnina rajskich wrzosowiskach.

Lecz gdy wiatr zimny b�dzie d��,i smutek kr��y� �wiatem,w �rodek Warszawy sp�yniemy w�dó�,�o�nierze z�Westerplatte.

Konstanty Ildefons Ga�czy�ski

1 szwabska – niemiecka2 pono – podobno

137

obec spraw najwa�niejszych

O Ojczynie

Ojczyzna jest nasz� matk� ziemsk�. Polska jest matk� szczegól-n�. Nie�atwe s� jej dzieje, zw�aszcza na przestrzeni ostatnich stu-leci. Jest matk�, która wiele przecierpia�a i wci�� na nowo cierpi. Dlatego te� ma prawo do mi�o�ci szczególnej.

(Fragment przemówienia powitalnego na lotnisku Ok�cie w Warszawie, 16 VI 1983)

O patriotyzmie

Mi�o� do ojczyzny jest warto�ci�, któr� nale�y kultywowa, ale bez ciasnoty duchowej, mi�uj�c zarazem ca�� rodzin� ludzk�.

(Fragment or�dzia na wiatowy Dzie� Pokoju, 1 I 2001)

o

� Jan Pawe� II podczas mszy �w. na Placu Pi�sudskiego w Warszawie

156

rzypowie�� o maku

Na ziarnku maku stoi ma�y dom,Pieski szczekaj� na ksi��yc makowyI nigdy jeszcze tym makowym psom,�e jest �wiat wi�kszy, nie przysz�o do g�owy.

Ziemia to ziarnko – naprawd� nie wi�cej,A inne ziarnka – planety i gwiazdy.A cho ich b�dzie chyba sto tysi�cy,Domek z ogrodem mo�e sta na ka�dej.

Wszystko w makówce. Mak ro�nie w ogrodzie,Dzieci biegaj� i mak si� ko�ysze.A wieczorami, o ksi��yca wschodziePsy gdzie� szczekaj�, to g�o�niej, to ciszej.

Czes�aw Mi�oszCopyright © 1980 by the Czeslaw Milosz Estate

1. Opisz kolejne obrazy poetyckie. Zauwa�, �e zawsze s� one zwi�zane z miejscem. Jakie to miejsca?

2. Spróbuj udowodni�, �e obrazy poetyckie zawarte w wierszu Czes�awa Mi�osza mo�na skojarzy� ze �wiatem bajkowym. Co o tym �wiadczy?

3. „Ziemia to ziarnko”, wszech�wiat to makówka. Co s�dzisz o tych metaforach? Jak ty sobie wyobra�asz �wiat i kosmos?

4. Przypowie�ci wyra�aj� prawdy o �wiecie i ludzkim losie. Jak� refleksj�, wed�ug ciebie, zawiera Przypowie�� o maku?

rrrr

� Przypowie�� to utwór, w którym przedstawione postaci i zda-rzenia odgrywaj� rol� przyk�adów ilustruj�cych jak�� ogóln� prawd� czy zasad� moraln�.

157

rzy piwoniach

Piwonie kwitn�, bia�e i ró�owe,A w �rodku ka�dej, jak w pachn�cym dzbanie,Gromady �uczków prowadz� rozmow�,Bo kwiat jest dany �uczkom na mieszkanie.

Matka nad klombem z piwoniami staje,Si�ga po jedn� i p�atki rozchyla,I d�ugo patrzy w piwoniowe kraje,Dla których rokiem bywa jedna chwila.

Potem kwiat puszcza i, co sama my�li,G�o�no i dzieciom, i sobie powtarza.A wiatr ko�ysze zielonymi li�miI c�tki �wiat�a biegaj� po twarzach.

Czes�aw Mi�oszCopyright © 1980 by the Czeslaw Milosz Estate

1. Porównaj wiersz Przy piwoniach z Przypowie�ci� o maku. Jakie podobie�stwa dostrzegasz?

2. Jakie uczucia wyra�a wiersz Przy piwoniach? Uzasadnij swoj� wy-powied.

3. Jaka refleksja zawarta jest w wierszu? We pod uwag� ukazane w wierszu dwa �wiaty i ich mieszka�ców. Który z dwu �wiatów wie o istnieniu obu, a który zna tylko siebie?

yprawa do lasu

Drzewa ogromne, �e nie wida szczytu,S�o�ce zachodz�c ró�owo si� paliNa ka�dym drzewie jakby na �wieczniku,A ludzie id� �cie�k�, tacy mali.

r

y

,

Estate

200

zakonne z danej parafii. (...) To równie� mia�o i ma swoj� wymo-w� – wspól noty parafialnej dziel�cej si� chlebem.

Ogromna jest rola op�atka w �yciu Polaków, prze�ama nie si� nim zawsze by�o i powinno by wielkim prze�y ciem, oznak� mi�o�ci, ��cz�c� nas z tymi, którzy s� daleko, z którymi mo�e jeste�my zwa-�nieni1. �ami�c si� op�atkiem, cz�sto trzeba prze�ama si� w sobie, by wyci�gn� r�k�, by w bieli op�atka znikn��o wszystko, co z�e, by nasze serca zap�on��y �arem autentycznej mi�o�ci, bo przecie� mi�o� przyniós� nam przez swe narodzenie Syn Bo�y – Odkupiciel wiata.

W niektórych regionach Polski op�atek smaruje si� mio dem. Przez wiar� w to, �e obecno� op�atka w domu przy nosi spo-kój, b�ogos�awie�stwo Bo�e, szcz��cie i dostatek, zachowywano zawsze jego kawa�ek a� do nast�pnej Wigilii. (…)

Zwyczajem nadal kultywowanym w rodzinach jest wk�a danie op�atka do listu z �yczeniami wysy�anymi do najbli� szych, na znak pami�ci, mi�o�ci i przyja�ni.

Joanna Chapska

1. Przedstaw pochodzenie zwyczaju �amania si� op�atkiem i jego symboliczne znaczenie.

2. Powiedz o innych polskich zwyczajach zwi�zanych z Bo�ym Naro-dzeniem. Opisz jeden z nich.

1 zwa�nieni – sk�óceni

� Op�atek na wigilijnym stole

201

wiazda

wieci�a gwiazda na niebie, Srebrna i staro�wiecka, wieci�a wigilijnie, Ka�dy zna j� od dziecka.

Zwisa�y z niej z wysoka D�ugie, b�yszcz�ce promienie, A ka�dy promie� to by�o Jedno �wi�teczne �yczenie.

I przyszli – nie magowie, Ju� troch� postarzali –Lecz wiejscy kol�dnicy, Zwyczajni ch�opcy mali.

Chwycili za promienie, Jak w dzwonnicy za sznury, A�eby �liczna gwiazda Nie uciek�a do góry.

Chwycili w gar� promienie, Trzymaj� z ca�ej si�y. I teraz w tym rzecz ca�a, By si� �yczenia spe�ni�y.

Leopold Staff

1. Opowiedz o sytuacji, która zosta�a przedstawiona w wierszu.2. Jak s�dzisz, czy opisane wydarzenia mog�y si� zdarzy� naprawd�? a) Które z nich s� prawdopodobne, a które nie?3. Do czego zosta�a porównana gwiazda w czwartej zwrotce i dwóch

pierwszych wersach pi�tej zwrotki?

202

uch Marleya1. Opowie�� wigilijna

Jest rzecz� najpewniejsz� w �wiecie, �e Marley ju� nie �y�. Nale�y to dobrze zapami�ta, bo inaczej zdarzenia, które zamierzam opowiedzie, wcale nie b�d� niezwyk�e. (…)

Och, tward� mia� r�k� ten Scrooge2 i umia� wyciska pot z ludzi. Chciwy, chytry, �apczywy stary grzesznik, dusi� i ze skóry obdziera� swoje ofiary. Twardy by� i ostry jak krzemie�, z którego �adna stal nie zdo�a�aby wy krzesa ani jednej iskierki szlachetnego ognia. Skryty, zamkni�ty w sobie i �yj�cy samotnie jak ko�ek. Ozi�b�o� natury zmrozi�a jego stare rysy, wyostrzy�a d�ugi nos, pokry�a bruzdami policzki, obwiod�a oczy czerwon� obwódk�, zabarwi�a sino�ci� w�skie wargi, d�wi�cza�a ostr� nut� w zgrzyt liwym g�osie, usztyw-ni�a chód. (…)

1 Marleya (wymawiaj: marleja)2 Scrooge (wymawiaj: skrud�)

214

alentynki

– Dzie� dobry, dzi� �wi�ty Walenty! – powiedzia�a Patrycja do Natalii i przeci�gn��a si� rozkosznie.

– Dopiero co �wita poczyna – odpowiedzia�a (…) Nata lia. – Czy ty zawsze, jak ju� si� obudzisz, musisz od razu budzi mnie?!

– Tak, bo jestem z tob� zwi�zana jak bli�niak. Gdzie ty, tam i ja. Jak ja si� budz�, a ty �pisz, to czuj� si� kompletnie osamot-niona w naszym �licznym pokoiku.

– Kiedy go sprz�tniemy? – spyta�a Natalia, ziewaj�c szero-ko, i potoczy�a zaspanym okiem po wn�trzu, które nie widzia�o szczotki ni odkurzacza od cza-sów przed Gwiazdk�. (…)

– Sprz�tniemy go, siostro, dzisiaj – postanowi�a Patrycja. – Ty masz zaj�cia o dwunastej, ja o dziesi�tej. Jest ósma. Zd��ymy!

a

217

1. Jakie „warunki” stawia posta� mówi�ca w wierszu przysz�emu ukochanemu?

Skomentuj te wymagania.2. Jak rozumiesz „warunek” zawarty w ostatniej linijce wiersza?

raszanki, pisanki

S�owianie, u których jajko odgrywa�o powa�n� rol� (…), robi-li kraszanki w IX wieku albo nieco wcze�niej, a Polacy, co zosta-�o stwierdzone bez �adnych w�tpliwo�ci, ju� w X wieku. Z tego wieku bowiem pochodz� najstarsze, jak dot�d, kra szanki polskie, odkryte w Ostrówku na Opolszczy�nie.

Ale myli�by si�, kto by s�dzi�, �e od razu w X wieku, �wie�o po przyj�ciu wiary chrze�cija�skiej, przodkowie nasi dali jajku naczel-ne miejsce na wielkanocnym stole. Duchowie�stwo chrze�cija�skie (…) widzia�o w jajku powa�ny atrybut magii1 poga�skiej, gro�ny

1 atrybut magii – tu: przedmiot magiczny