Plana Cànain nàiseanta GàidhliG 2012-17

Fàs is Feabhas

Co-Chomhairle PhoblaCh 4mh an dàmhair 2011 Gu 5mh an FhaoilteaCh 2012

Clàr-innse

Pàirt 1

Am Plana

ro-ràdh an dreachd Plana Cànain nàiseanta Gàidhlig 2012-17 031 ro-ràdh 042 Aithghearrachd 063 An suidheachadh 094 Planadh airson fàs is feabhas - raointean leasachaidh 11 Dachaigh 12 Foghlam agus ionnsachadh 14 Coimhearsnachd 18 àite-obrach 21 ealain, meadhanan agus dualchas 23 Planadh corpais 25

5 Cur-an-gnìomh Plana Cànain nàiseanta Gàidhlig 2012-17 26 Pàirt Bòrd na Gàidhlig san obair 26 Planaichean Cànain Gàidhlig 26 Cruthachadh àrainneachd airson cur-an-gnìomh 27 Cumail sùil air adhartas agus ga mheasadh 28

Pàirt 2

Cur-an-gnìomh a’ Phlana

6 ro-innleachdan cur-an-gnìomh 30

Eàrr-ràdh 1

Beag-fhaclair: Giorrachadh agus briathrachas 56

Fiosrachadh 58

Plana Cànain nàiseanta GàidhliG 2012-17

am Plana

3

dr

eaCh

d –

air

son

Co

-Ch

om

ha

irle

aCh

ad

h

amPlana

Ro-ràdh an dreachd Plana Cànain Nàiseanta Gàidhlig 2012-17

Tha an dreachd seo den dara Plana Cànain nàiseanta Gàidhlig air a bhith air a tarraing ri chèile le Bòrd na Gàidhlig a rèir riatanas earrann 2 de dh’Achd na Gàidhlig (Alba) 2005. Tha i air a clò-bhualadh airson co-chomhairle phoblach a rèir fo-earrainn 2(3) den Achd. Bhon 4mh Dàmhair 2011, tha an dreachd Plana Cànain nàiseanta Gàidhlig 2012-17 air a bhith ri faotainn airson co-chomhairle phoblaich ann an cruth leabhrain agus air làrach-lìn Bhòrd na Gàidhlig www.gaidhlig.org.uk. Tha beachdan bho dhaoine fa leth, buidhnean stèidhichte no buidhnean neo-fhoirmeil air am fiathachadh ann an cruth litreach no tro phost-dealain. Thig àm na co-chomhairle gu ceann aig 5f air 5mh Faoilteach 2012. Bu chòir beachdan a bhith air an cur gu:

plana@gaidhlig.org.uk no: Plana Cànain Nàiseanta Gàidhlig 2012-17Bòrd na GàidhligDarachFèith nan ClachInbhir NisIV2 7PA

Thèid ath-bheachdachadh air an dreachd Plana Cànain nàiseanta Gàidhlig le Bòrd na Gàidhlig ri linn nam freagairtean a thig a-steach tro àm na co-chomhairle poblaich. An uair sin cuiridh am Bòrd an dreachd ùr-sgrìobhte gu Ministearean na h-Alba airson aonta. Tha fàilte air a cur air ur beachdan mu thaobh sam bith den dreachd Plana.

4

an

dr

eaCh

d P

lan

a Cà

na

in n

àisea

nt

a G

àid

hliG

2012-17

am Plana

1Ro-ràdh

Às leth Bòrd na Gàidhlig, tha mi toilichte an dreachd Plana Cànain Nàiseanta Gàidhlig

2012-17 a nochdadh airson co-chomhairle phoblach.

Ged is e dleastanas Bhòrd na Gàidhlig a th’ ann Plana Cànain Nàiseanta Gàidhlig

a chur ri chèile, agus a’ phrìomh àite a ghabhail ann a bhith a’ cur an gnìomh

pàirtean dheth, ’s e cnag na cùise gur e ro-innleachd nàiseanta a tha seo. Bu chòir

àite a bhith aig Riaghaltas na h-Alba, buidhnean poblach, ùghdarrasan ionadail,

buidhnean Gàidhlig agus buill den phoball uile, ann a bhith ga bhuileachadh. Is

ann tro fhaireachdainn de shealbh co-roinnte agus gach neach a’ gabhail pàirt

ghnìomhach ann an liubhairt a’ Phlana, a bhios an cothrom as fheàrr aig an ath

Phlana Cànain Nàiseanta Gàidhlig air a bhith soirbheachail.

Ann an co-theacsa caiteachais teann poblach, tha e nas cudromaiche na bha e

a-riamh gun aontaich Bòrd na Gàidhlig air dòigh gus tèarainteachd san àm ri teachd

fhaotainn don Ghàidhlig, leothasan a bhios an sàs còmhla rinn ann an liubhairt an ath

Phlana Cànain Nàiseanta Gàidhlig. Is e Plana Cànain Nàiseanta Gàidhlig ar cunntas

air dè a bu chòir a dhèanamh gus cleachdadh is tuigse don Ghàidhlig adhartachadh.

Tha e a’ mìneachadh mar a bhios Bòrd na Gàidhlig a’ dèanamh adhartais leis na

prìomh ghnìomhachdan, agus tha e a’ sireadh comhairle shoilleir a thairgsinn do

dh’ùghdarrasan ionadail agus do bhuidhnean poblach a thaobh nan ceumannan a

bu chòir dhaibh a ghabhail gus a’ Ghàidhlig a chuideachadh is adhartachadh tro am

Planaichean Gàidhlig fhèin.

Tha a’ Ghàidhlig mar chànan oifigeil ann an Alba. Aocoltach ri cànanan eile a

tha air an labhairt ann an Alba, tha a’ Ghàidhlig gu tur an eisimeil taic bho na

h-ùghdarrasan ionadail ann an Alba. Bhon tha am poball ann an Alba a’ cur taic ri

ceumannan a ghabhail gus dèanamh cinnteach gu bheil a’ Ghàidhlig a’ leantainn air

adhart ga labhairt ann an Alba, feumar gabhail ris gu bheil e riatanach goireasan

a riarachadh mu choinneamh an adhbhair sin. Chan eil e mar roghainn taic a chur

ri tèarainteachd don Ghàidhlig san àm ri teachd, às aonais a’ mhaoineachaidh co-

cheangailte air a bheil feum gus seo a choileanadh. Tha caiteachas air iomairtean

Gàidhlig a’ toradh bhuannachdan sònraichte do dhùthaich na h-Alba a thaobh an

eaconamaidh, foghlam agus cultar.

5

dr

eaCh

d –

air

son

Co

-Ch

om

ha

irle

aCh

ad

h

amPlana

Tha fianais againn gu bheil foghlam Gàidhlig a’ leantainn air adhart gu deagh chomas

còmhla ris gach buannachd inntinneil a tha dà-chànanas a’ tairgsinn don òigridh.

Mar sin, tha againn ri dhèanamh cinnteach gu bheil na buannachdan sin fosgailte

do thuilleadh dhaoine òga. Tha fianais againn gur e cànan a th’ ann an Gàidhlig air

a bheil a’ mhòr-chuid de mhuinntir na h-Alba a’ cur luach. Tha rannsachadh o chionn

ghoirid air taisbeanadh gu bheil 81% de shluagh na h-Alba nach eil airson ’s gun caill

Alba a h-ionannachd Ghàidhlig. Mar sin, feumaidh sinn a dhèanamh cinnteach gum

bi a’ Ghàidhlig air a cleachdadh barrachd agus air a h-adhartachadh mar chànan

do neach sam bith air feadh Alba a tha airson a bhith an sàs na h-ionnsachadh

no na cleachdadh. Tha fianais againn gu bheil dà-chànanas fad-beatha mar aon

de na feartan a chuireas bacadh air boile-inntinn, agus mar sin dh’fhaodadh gu

bheil buannachdan slàinte an lùib ionnsachadh is cleachdadh na Gàidhlig am measg

inbheach.

Tha mòran dhùbhlain ann fhathast a thaobh crìonadh sa chànan Ghàidhlig a thilleadh.

Bidh feum aig an ath Phlana Cànain Nàiseanta Gàidhlig air oidhirp cho-òrdanaichte

bho na buidhnean poblach agus na h-ùghdarrasan ionadail ann an Alba, a thuilleadh

air luchd-labhairt na Gàidhlig fhèin, ma tha sinn a’ dol a dhèanamh an adhartais a

tha a dhìth.

Mar sin, tha e cudromach gun èist sinn ris na beachdan air fad co-cheangailte ris

an dreachd Plana seo, agus gun gabh sinn cunntas air draghan sam bith a thig am

bàrr tro àm na co-chomhairle, mus cuir sinn am Plana Cànain Nàiseanta Gàidhlig

crìochnaichte gu Riaghaltas na h-Alba airson aonta. Cuirear fìor luach air gach

beachd a thig thugainn a thaobh nam molaidhean san dreachd Plana seo agus

bhiodh Bòrd na Gàidhlig fada nur comain airson tìde a ghabhail gus na beachdan

sin a lìbhrigeadh dhuinn.

Art MacCarmaigCathraiche, Bòrd na Gàidhlig

6

an

dr

eaCh

d P

lan

a Cà

na

in n

àisea

nt

a G

àid

hliG

2012-17

am Plana

2Aithghearrachd

Plana Cànain Nàiseanta Gàidhlig: inbhe agus adhbhar

Tha earrann 2 de Achd na Gàidhlig (Alba) 2005 a’ cur ìmpidh air Bòrd na Gàidhlig Plana Gàidhlig nàiseanta ullachadh agus a chur fa chomhair nam Ministearan Albannach, agus am Plana ath-leasachadh an taobh a-staigh de 5 bliadhna às dèidh dhan chiad riochd nochdadh.

Thog Plana Cànain nàiseanta Gàidhlig 2007-12 a’ cheist, ‘Carson a dh’fheumas sinn Plana nàiseanta Gàidhlig?’ Tha am freagairt a thugadh seachad aig an àm fhathast fìor, ’s e sin gu bheil staid na Gàidhlig cugallach agus ma tha i dol a thighinn beò gu feumar “saothair a cho-òrdanachadh agus stòrais a stiùireadh a dh’ionnsaigh ghnìomhan agus bhuilean aontaichte”.

Tha Plana Cànain nàiseanta Gàidhlig 2012-17 a’ mìneachadh nan gnìomhan agus nam builean sin agus mar a ghabhas iad coileanadh. Tha seo a’ gabhail a-steach Bòrd na Gàidhlig, buidhnean poblach, saor-thoileach is prìobhaideach agus daoine fa leth air feadh Alba. Tha am facal ‘sinn’, a tha a’ tighinn ron mhòr-chuid de na molaidhean sa Phlana, air a chleachdadh anns an t-seadh fharsaing sin seach a bhith a’ buntainn ri Bòrd na Gàidhlig a-mhàin. ’s e Plana airson Alba gu lèir a tha an seo.

Lèirsinn

Tha Plana Cànain nàiseanta Gàidhlig 2012-17 a’ cumail ri lèirsinn a’ chiad Phlana: ’s e sin, beatha sheasmhach dhan Ghàidhlig mar chànan fallain, beothail a tha air a cleachdadh, agus air a bheil luach is inbhe air a chur, barrachd is barrachd ann an Alba ioma-chultarach is ioma-chànanach an latha an-diugh.

Amasan

Tha ‘Fàs is feabhas’, fo-thiotal Plana Cànain nàiseanta Gàidhlig 2012-17, a’ comharrachadh nan trì amasan farsaing a tha a’ ruith tron Phlana gu lèir:

stad a chur air a’ chrìonadh ann an àireamh luchd-labhairt na Gàidhlig ann an Alba le bhith a’ cruthachadh »barrachd luchd-labhairt ùra

cur ris na suidheachaidhean sa bheil a’ Ghàidhlig air a cleachdadh, a rèir prìomh phrionnsapal Achd na Gàidhlig, »’s e sin co-ionannachd meas aig Gàidhlig agus Beurla

cuideachadh luchd-labhairt - fileantaich agus luchd-ionnsachaidh - gu bhith a’ toirt air adhart an comas anns a’ »Ghàidhlig agus am misneachd ann a bhith ga cleachdadh, agus dèanamh cinnteach gum mair a’ Ghàidhlig na cànan a tha fallain, beothail.

Prìomh Thargaid

’s e prìomh thargaid a’ Phlana nàiseanta stad a chur air crìonadh na Gàidhlig le bhith ag àrdachadh an àireamh de luchd-labhairt ùra a tha air an cruthachadh gach bliadhna chun na h-aon ìre ris na thathar a’ call den luchd-labhairt as sine.

7

dr

eaCh

d –

air

son

Co

-Ch

om

ha

irle

aCh

ad

h

amPlana

’s e na slatan-tomhais airson na targaid seo gun seall Cunntas-sluaigh 2021 gu bheil an t-àrdachadh ann an àireamh an luchd-labhairt òga a’ leantainn is gun seall Cunntas-sluaigh 2031 gu bheil àireamh an luchd-labhairt uile air a bhith mun aon ìre rè nan deich bliadhna.

Structar a’ Phlana

’s e cridhe a’ Phlana ‘earrann 4: Planadh airson fàs is feabhas’. Tha seo ann an sia roinnean, a’ còmhdach nan raointean leasachaidh a leanas: Dachaigh, Foghlam, Coimhearsnachd, àite-obrach, ealain, meadhanan agus dualchas, agus Planadh corpais.

Tha am Plana a’ tarraing air rannsachadh mu phlanadh cànain san fharsaingeachd agus foghlam, cùram-chloinne agus obair coimhearsnachd Ghàidhlig gu h-àraidh. Tha na roinnean planaidh cànain àbhaisteach – Togail cànain, Cleachdadh, inbhe agus Corpas – a’ ruith tron Phlana gu lèir. Tha Clàr 1 a’ sealltainn nam prìomh roinnean anns a bheil iad rin lorg.

Clàr 1

Roinn Prìomh shuidheachadh / raon-leasachaidh

Duill. Leas shuidheachadh / raon-leasachaidh

Duill.

Togail cànain Dachaigh 12 ealain, meadhanan, dualchas 23

Foghlam agus ionnsachadh 14 Coimhearsnachd 18

_ _ àite-obrach 21

_ _ Planaichean Cànain Gàidhlig 26

Cleachdadh cànain

Dachaigh 12 Foghlam agus ionnsachadh 14

Coimhearsnachd 18 Planaichean Cànain Gàidhlig 26

àite-obrach 21 _ _

ealain, meadhanan, dualchas 23 _ _

Inbhe Planaichean Cànain Gàidhlig 26 Gach suidheachadh/raon _

Corpas Planadh corpas 25 Gach suidheachadh/raon _

8

an

dr

eaCh

d P

lan

a Cà

na

in n

àisea

nt

a G

àid

hliG

2012-17

am Plana

Planadh airson fàs is feabhas: aithghearrachd

Tha am Plana a’ cur air adhart caochladh mholaidhean airson coileanadh na prìomh thargaid agus nan amasan a tha air an cur air adhart gu h-àrd:

taic do dhaoine a thaobh a bhith a’ togail chloinne leis a’ Ghàidhlig anns an dachaigh »

leudachadh agus leasachadh air foghlam tro mheadhan na Gàidhlig (FTG), ag amas air an àireamh chloinne »agus dhaoine òga ann am FTG a dhùblachadh rè beatha a’ Phlana

leudachadh agus leasachadh foghlam Gàidhlig do luchd-ionnsachaidh, aig gach ìre »

leudachadh air cleachdadh na Gàidhlig san dachaigh, sa choimhearsnachd agus san àite-obrach »

roinn ealain, meadhanan agus dualchais a leasachadh »

cur ri comas na Gàidhlig fhèin mar chànan gus dèiligeadh ri raon cleachdaidh a tha a’ sìor-fhàs »

a’ cruthachadh àrainneachd agus structar-taice a chumas na leasachaidhean sin a’ dol air dhòigh is gun tig iad »gu bhith air am faicinn mar rudan ‘àbhaisteach’

a’ cur nam puingean sin, mar a bhios iomchaidh, an lùib Phlanaichean Gàidhlig reachdail, saor-thoileach is »coimhearsnachd agus ann an Aontan Buil shingilte.

9

dr

eaCh

d –

air

son

Co

-Ch

om

ha

irle

aCh

ad

h

amPlana

3An suidheachadh

Adhbhair

Tha còig adhbhair air cùl Plana Cànain nàiseanta Gàidhlig 2012-17, mar a leanas:

Tha a’ Ghàidhlig air a bhith ga cleachdadh ann an Alba airson faisg air dà mhìle bliadhna. B’ i ciad chànan nan »Albannach agus thug i cruth air fèin-aithne Alba mar a tha e an-diugh. Buinidh a’ Ghàidhlig do Alba gu lèir.

Tha buannachd eaconamach an lùib leasachadh na Gàidhlig, mar eisimpleir: obraichean ùra co-cheangailte ris »a’ chànan, àrdachadh ann am fèin-mhisneachd choimhearsnachdan a nì e nas fhasa obraichean ùra a chur air chois, agus ìomhaigh shònraichte do Alba a tha tarraingeach do luchd-turais is eile.

Tha eòlaichean cànain air a dhearbhadh gu bheil a bhith a’ cleachdadh dà chànan a’ leasachadh chomasan »eanchainne, gu h-àraidh san òigridh.

Ged a tha còrr is 50% de mhuinntir an Aonaidh eòrpaich dà-chànanach, tha Alba agus an rìoghachd Aonaichte »gu lèir gu mòr air deireadh sa chùis seo. Faodaidh dà-chànanas Gàidhlig-Beurla a bhith na bhrosnachadh do shluagh a tha air fàs cleachdte ri aon-chànanas, agus na mhodail a ghabhas cur an sàs le cànain eile.

Tha dà-chànanas a’ toirt dà uinneag air an t-saoghal, rud a tha a’ cur taic ris an t-sealladh-beatha ioma- »chultarach a tha riatanach san latha an-diugh

Co-theacsa

sheall Cunntas-sluaigh nàiseanta 2001 gun robh àireamh luchd-labhairt na Gàidhlig air tuiteam o 1991 ach gun robh reat a’ chrìonaidh nas maille agus, gu h-àraidh, gun robh àireamh an luchd-labhairt òga air èirigh. Bha seo gu h-àraidh air sgàth cho soirbheachail is a bha foghlam tro mheadhan na Gàidhlig air a bhith, le taic bho leasachadh ann an inbhe na Gàidhlig agus anns na cothroman a tha ann gus a cleachdadh.

A dh’aindeoin sin, tha suidheachadh na Gàidhlig fhathast cugallach. A’ dol a rèir aois an luchd-labhairt ann an Cunntas 2001, tha a h-uile coltas gun seall Cunntas 2011 gu bheil àireamh luchd-labhairt na Gàidhlig fhathast a’ tuiteam, aig ìre nas maille ’s dòcha, agus, gu sònraichte, gu feum an reat aig a bheil luchd-labhairt ùra gan cruthachadh a dhol an-àird gu mòr airson dèanamh suas airson na thathas a’ call.

10

an

dr

eaCh

d P

lan

a Cà

na

in n

àisea

nt

a G

àid

hliG

2012-17

am Plana

Achd na Gàidhlig (Alba) 2005

Chaidh Achd na Gàidhlig (Alba) 2005 aontachadh le Pàrlamaid na h-Alba ann an 2005, le amas “inbhe na Gàidhlig a stèidheachadh mar chànan oifigeil ann an Alba aig a bheil co-ionannachd spèis ris a’ Bheurla.”

Bha an Achd a’ togail air an reachdas a bha ann cheana a thaobh còirichean mhion-chànain mar a’ Ghàidhlig, leithid Agartas nan Nàiseanan Aonaichte air Còirichean Dhaoine a bhuineas don bheag-chuid a thaobh dualchais, creideimh no cànain (1992), Cairt Eòrpach nan Cànan Roinneil no Mion-chànain aig Comhairle na h-Eòrpa (1992), agus na clàsaichean a’ buntainn ris a’ Ghàidhlig ann an Achdan a’ buntainn ri foghlaim, na meadhanan, croitearachd agus lagh an fhearainn aig Pàrlamaidean na rìoghachd Aonaichte agus na h-Alba.

Chuir Achd 2005 ìmpidh air Bòrd na Gàidhlig Plana Cànain nàiseanta Gàidhlig ullachadh do na Ministearan Albannach anns am biodh ro-innleachd gus àireamh luchd-labhairt na Gàidhlig a chur suas, cleachdadh na Gàidhlig a bhrosnachadh agus cothrom a thoirt don mhòr-shluagh eòlas a chur air cànan is cultar na Gàidhlig. Thug i cuideachd ùghdarras don Bhòrd ìmpidh a chur air buidhnean poblach Planaichean Cànain Gàidhlig ullachadh agus a chur an gnìomh, an taobh a-staigh de fhrèam a’ Phlana nàiseanta.

Chaidh a’ chiad Plana Cànain nàiseanta Gàidhlig fhoillseachadh ann an 2007, a’ còmhdach nam bliadhnaichean 2007-2012. Tha Plana 2012- 2017 a’ coileanadh an iarrtais san Achd airson plana ath-leasaichte a bhith air a dheasachadh an taobh a-staigh de 5 bliadhna den chiad fhear.

Builean Nàiseanta

Tha am Plana nàiseanta a’ cur taic ri Builean nàiseanta riaghaltas na h-Alba mar a leanas:

RAoN LeAsAChAIDh

BuIL NàIseANTA: àIReAMh

BuIL NàIseANTA: MìNeAChADh

Dachaigh | Foghlam agus ionnsachadh

5 Tha an cothrom as fheàrr aig ar cloinn gus soirbheachadh.

4 Tha ar daoine òga nan luchd-ionnsachaidh soirbheachail, daoine misneachail, com-pàirtichean èifeachdach agus saoranaich earbsach.

3 Tha sinn nas foghlamaichte, nas sgileil agus nas soirbheachaile, ainmeil airson ar rannsachadh agus ùr-ghnàthachadh.

Coimhearsnachd | àite-obrach

11 Tha coimhearsnachdan làidir agus taiceil againn far a bheil daoine cunntachail airson an gnìomhan agus a’ bhuaidh a tha aca air càch.

2 Tha sinn a’ coileanadh ar làn chomais eaconamach le barrachd chothroman cosnaidh math don t-sluagh againn.

ealain, meadhanan, dualchas

13 Tha sinn a’ dèanamh uaill à dearbh-aithne nàiseanta a tha làidir, cothromach agus in-ghabhalach.

Am Plana gu lèir 15 Tha ar seirbheisean poblach àrd-ghnèitheil, a’ dol am feabhas, èifeachdach agus freagairteach do fheumalachdan dhaoine ionadail.

11

dr

eaCh

d –

air

son

Co

-Ch

om

ha

irle

aCh

ad

h

amPlana

4Planadh airson fàs is feabhas - Raointean leasachaidh

Ro-ràdh

Chaidh dèiligeadh ris na sia raointean leasachaidh san earrainn seo – Dachaigh, Foghlam, Coimhearsnachd, àite-obrach, ealain, meadhanan agus dualchas, agus Planadh corpais – air leth o chèile on a tha e nas fhasa am mìneachadh mar sin ach tha iad, ann an da-rìribh, co-cheangailte, le adhartas ann an aon glè thric a’ brosnachadh leasachadh ann an raon eile.

Bu chòir, mar eisimpleir, gum biodh cothrom aig clann a thog a’ Ghàidhlig san dachaigh a toirt air adhart san sgoil agus a cur gu feum airson dibhearsain sa choimhearsnachd. Cuiridh leasachadh corpais rin cuid foghlaim agus neartaichidh na h-ealain an ùidh sa chànan.

san aon dòigh, faodaidh aon bhuidheann a bhith an sàs ann an diofar raointean. Mar eisimpleir, dh’fhaodadh Bòrd slàinte ann an coimhearsnachd Ghàidhlig a bhith a’ deasachadh logo dà-chànanach, a’ brosnachadh a luchd-obrach gus Gàidhlig a bhruidhinn ri euslaintich agus a’ co-obrachadh ri buidhnean eile air seirbheisean dà-chànanach chloinne.

Agus faodaidh diofar adhbhair a bhith aig buidhnean gnothach a ghabhail ris a’ Ghàidhlig, leithid buidheann iomairt a bhith toirt taic do thachartasan Gàidhlig fo sgiath turasachd.

Tha an colbh, ‘Cò?’, anns na Clàir ‘ro-innleachdan Cur-an-gnìomh’ (bho dhuilleag 30) a’ sealltainn nam buidhnean ri bheil gach amas a’ buntainn.

Air an adhbhar sin, tha am Plana a’ moladh gum bi ullachadh airson fàs agus feabhas a’ gabhail a-steach nan sia raointean leasachaidh mar aon.

Togail

Dachaigh

Foghlam

CleaChdadh

coimhEaRSNachD

ÀitE-obRach

CulTar

EalaiN

mEaDhaNaN

DualchaS

Cànan

PlaNaDh

coRPaiS

12

an

dr

eaCh

d P

lan

a Cà

na

in n

àisea

nt

a G

àid

hliG

2012-17

am Plana

DAChAiGh

“ Tha sinn ag aithneachadh cho cudromach is a tha togail cànain san dachaigh agus cho deatamach is a tha e gum bi barrachd chloinne a’ togail na Gàidhlig anns an dòigh seo.

Adhbhair

Tha a’ mhòr-chuid de chànain air an toirt le aon ghinealach dhan ath fhear san dachaigh, pròiseas ris an can eòlaichean-cànain ‘tar-chur eadar-ghinealach’. Tha am pròiseas seo lag ann am mòran a mhion-chànain, ge-tà, rud a tha a’ fàgail àireamh an luchd-labhairt aca a’ crìonadh glè thric. sin an staid sa bheil a’ Ghàidhlig aig an àm seo.

Tha e cudromach am pròiseas eadar-ghinealach a neartachadh air trì adhbhair:

le bhith cruthachadh luchd-labhairt Gàidhlig ùra, cuidichidh e gus stad a chur air a’ chrìonadh ann an àireamh »luchd-labhairt na Gàidhlig

cuidichidh e gus a’ Ghàidhlig a thoirt nas fhaisge air suidheachadh ‘fàs nàdarra’, far nach eil i cho mhòr an »crochadh air an sgoil no buidhnean eile den t-seòrsa sin

’s i a’ chiad chànan a dh’ionnsaichear, ‘a’ chainnt mhàthaireil’ mar a chanar rithe, ris a bheil barrachd dàimh aig »luchd-labhairt mar as trice, a tha iad nas cofhurtaile a’ cleachdadh agus a tha iad, mar sin, nas dòcha a thoirt dhan cuid chloinne fhèin.

Amasan

1Tuigse air cho cudromach is a tha an dachaigh mar mheadhan air togail na Gàidhlig

Deasaichidh agus cuiridh sinn an gnìomh ro-innleachd airson brosnachadh is taic a thoirt do thogail na Gàidhlig san dachaigh. Bidh seo a’ cuimseachadh gu h-àraidh air daoine a tha fileanta sa Ghàidhlig, a tha ga h-ionnsachadh no dìreach aig a bheil ùidh innte agus a dh’fhaodadh a bhith nam pàrantan san àm ri teachd. Tha na daoine òga a thàinig tro fhoghlam tro mheadhan na Gàidhlig o chionn bhliadhnaichean gu h-àraidh cudromach mar ghinealach ùr de luchd-labhairt Gàidhlig a tha a-nise a’ tighinn gu aois togail chloinne.

Bidh seo a’ gabhail a-steach iomairt follaiseachaidh agus fiosrachaidh tro na meadhanan clò-bhuailte, craobh-sgaoilte agus eleactronaigeach, taic agus stiùireadh tro thadhal dhachaighean agus tro leithid thaisbeanaidhean ann an clinigean ro-bhreith, agus cothrom pàirt a ghabhail ann am buidhnean agus tachartasan iomchaidh.

Bidh an iomairt air a stiùireadh le aon (no barrachd) de na buidhnean Gàidhlig, ag obair còmhla ri ùghdarrasan ionadail agus seirbheisean eile mar slàinte. Molaidh am Bòrd an t-amas seo a bhith air a ghabhail a-steach ann am Planaichean Cànain Gàidhlig agus ann an Aontan Buil shingilte.

13

dr

eaCh

d –

air

son

Co

-Ch

om

ha

irle

aCh

ad

h

amPlana

2

Taic a bhith ri fhaotainn a thaobh togail chloinne le Gàidhlig san dachaigh

Tha a’ phàirt seo den ro-innleachd a’ gabhail a-steach:

comhairle agus stiùireadh, agus cothrom pàirt a ghabhail ann am buidhnean-taice agus tachartasan eile »

taic phractaigeach, a’ gabhail a-steach oideachadh sa Ghàidhlig do phàrantan a tha airson an clann a »thogail leis a’ Ghàidhlig mar an ciad chànan agus aig nach eil misneachd nan comasan Gàidhlig fhèin

toirt lìonraidhean taice neo-fhoirmeil dhan teaghlach gu buil, a’ gabhail a-steach sheanairean is »sheanmhairean, càirdean eile agus nàbaidhean agus caraidean

seirbheisean taice iomchaidh, nam measg cùram-chloinne agus buidhnean ro-sgoile, gus sgilean cànain »chloinne a thoirt air adhart

cur ris na tha ri fhaotainn de ghoireasan agus chur-seachadan, nam measg leabhraichean, prògraman »telebhisein, DVDan is goireasan eadar-lìon, a chuidicheas oidhirpean phàrantan gus a’ Ghàidhlig a stèidheachadh mar chànan na dachaigh

Cuiridh Bòrd na Gàidhlig an ro-innleachd seo air bhog le bhith a’ toirt còmhla bhuidhnean agus dhaoine le ùidh ann an togail chloinne le Gàidhlig, le sùil ri plana gnìomh aontachadh, agus lìonraidhean a chur air chois gus an co-obrachadh seo a chumail a’ dol.

Far a bheil sin iomchaidh, molaidh am Bòrd gun tèid na h-amasan a tha air an cur an cèill gu h-àrd an gabhail a-steach ann am Planaichean Gàidhlig reachdail, saor-thoileach agus coimhearsnachd agus ann an Aontan Buil shingilte.

14

an

dr

eaCh

d P

lan

a Cà

na

in n

àisea

nt

a G

àid

hliG

2012-17

am Plana

FoGhLAm AGuS ioNNSAChADh

“ Tha sinn ag aithneachadh cho cudromach is a tha foghlam tro mheadhan na Gàidhlig (FTG) mar a’ phrìomh dhòigh air a bheil luchd-labhairt Gàidhlig ùra gan cruthachadh aig an àm seo agus feuchaidh sinn ris na h-àireamhan ann am FTG a chur suas gu mòr. Aig an aon àm tha sinn a’ cur luach air, is bheir sinn taic do, roinnean eile de fhoghlam Gàidhlig, leithid foghlam luchd-ionnsachaidh (ann an sgoiltean, foghlam leantainneach, adhartach is neo-fhoirmeil) agus fiosrachadh mun Ghàidhlig (me, GLPS agus eòlas Albannach).

Adhbhair

A rèir aithisgean a’ Chunntais-sluaigh nàiseanta, chaidh àireamh luchd-labhairt na Gàidhlig sìos 7,300 eadar 1991 agus 2001, no mu 730 anns a’ bhliadhna.

rè na h-ùine sin bha luchd-labhairt Gàidhlig ùra gan cruthachadh ann an diofar shuidheachaidhean, mar an dachaigh, foghlam tro mheadhan na Gàidhlig, cùrsaichean luchd-ionnsachaidh ann an sgoiltean is colaistean, agus clasaichean inbheach. Dhiubh sin ’s e foghlam tro mheadhan na Gàidhlig as èifeachdaiche a thaobh àireamhan agus cuideachd ’s e an aon fhear airson a bheil fiosrachadh cinnteach againn. Mar sin, ’s e foghlam tro mheadhan na Gàidhlig (FTG) a tha air a chleachdadh an seo gus obrachadh a-mach an reat aig am feumar luchd-ionnsachaidh ùra a chruthachadh gus crìonadh na Gàidhlig a stad.

Tha na h-ùghdarrasan ag innse gun robh 300 chloinne a’ tòiseachadh foghlam tro mheadhan na Gàidhlig gach bliadhna anns na 1990an. Bhiodh a’ chuid mhòr dhiubh air an clàradh, no ’s iongantach, mar luchd-labhairt Gàidhlig sa Chunntas-sluaigh: mar sin, às an aonais bhiodh an cunntas-sluaigh air a bhith a’ sealltainn call bliadhnail timcheall air 1,000. ’s e sin, a-rèist, reat a’ chrìonaidh – no na bha gan call den luchd-labhairt as sine gach bliadhna mu 2001.

Tha sin a’ ciallachadh, ma bhios an àireamh ann an aithisg 2011 an ìre mhath mar a bha ann an 2001, gum feum an reat aig a bheil luchd-labhairt ùra gan cruthachadh a dhol suas gu mu 1,000 sa bhliadhna ma tha an crìonadh ann an luchd-labhairt na Gàidhlig gu bhith air a stad.

Ged a thig cuid den luchd-labhairt ùra seo on teaghlach agus à foghlam luchd-ionnsachaidh (de gach gnè), bidh dùil ris a’ chuid mhòr tighinn, mar a tha a’ tachairt an-dràsta, à foghlam tro mheadhan na Gàidhlig. Mar sin, feumaidh an àireamh chloinne a tha a’ dol tro FTG, a tha an-dràsta mu 400 sa bhliadhna, dùblachadh rè beatha a’ Phlana, còmhla ri àrdachadh nas lugha anns na h-àireamhan a tha ag ionnsachadh Gàidhlig ann an àrd-sgoiltean is bun-sgoiltean, foghlam leantainneach is adhartach agus foghlam neo-fhoirmeil inbheach. Feumar àrdachadh 15% gach bliadhna gus an àireamh a tha tighinn gu FTG a dhùblachadh.

’s e an t-àrdachadh mòr seo ann am foghlam tro mheadhan na Gàidhlig am prìomh leasachadh a tha air a chur air adhart anns a’ Phlana agus tha a’ chuid mhòr den chòrr den Phlana an crochadh air. Tha e a’ cur feum air planadh calpa agus planadh luchd-obrach èifeachdach, àrdachadh mòr ann am maoineachadh agus deagh-rùn phoilitigeach a

15

dr

eaCh

d –

air

son

Co

-Ch

om

ha

irle

aCh

ad

h

amPlana

bhith a’ leantainn. Molaidh Bòrd na Gàidhlig gun tèid an t-amas seo a ghabhail a-steach ann am Planaichean Cànain Gàidhlig agus ann an Aontan Buil shingilte, mar a bhios iomchaidh.

Amasan

1

Cur ris na h-àireamhan ann am foghlam agus ionnsachadh Gàidhlig

Obraichidh sinn gus an àireamh a tha a’ tighinn do fhoghlam tro mheadhan na Gàidhlig a chur suas 15% gach bliadhna, a’ tòiseachadh le mu 400 sa bhliadhna ann an 2011-12.

’s e a’ chiad cheum chun a’ chinn-uidhe seo cumail a’ dèanamh a’ mhòr-shluaigh, agus pàrantan gu h-àraidh, mothachail air:

na buannachdan a tha an cois dà-chànanas Beurla is Gàidhlig, a thaobh comais, cultair, co-luadair agus »cothroman obrach

cho èifeachdach is a tha foghlam bogaidh tro mheadhan na Gàidhlig mar dhòigh air clann òga a »dhèanamh comasach air conaltradh sa Ghàidhlig aig ìre thràth.

nithear seo tro:

iomairt follaiseachaidh mhòr gus pàrantan agus daoine a tha an dùil a bhith nam pàrantan a dhèanamh »mothachail air FTG agus na buannachdan a tha na chois

toirt fiosrachadh, comhairle agus taic phractaigeach do phàrantan a thaobh mar a nì iad tagradh airson »foghlam tro mheadhan na Gàidhlig agus mar a chlàras iad an clann ann, agus comhairle is taic do ùghdarrasan a thaobh mar a chuireas iad air chois FTG.

Bidh an iomairt fiosrachaidh seo a’ gabhail a-steach nam meadhanan clò-bhuailte, craobh-sgaoilte is eleactronaigeach, seirbheisean comhairleachaidh agus taice agus tachartasan coimhearsnachd, agus bidh e air a chur air adhart le na buidhnean Gàidhlig agus buidhnean is seirbheisean eile ag obair còmhla ri chèile.

Bidh cuideam àraidh air leudachadh agus leasachadh seirbheis FTG aig ìre 0-3, an taobh a-staigh Frèam nam Bliadhnaichean Tràth aig riaghaltas na h-Alba agus COslA agus molaidhean na h-aithisg, Joining the Dots – A Better start for scotland’s Children (2011).

Bidh cuideam cuideachd air cumail suas nan àireamhan thairis air ìrean-gluasaid mar 0-3>ro-sgoil, ro-sgoil>bun-sgoil, bun-sgoil>àrd-sgoil agus àrd-sgoil>leantainneach/adhartach. Bidh bun-àireamhan stèidhte gus cuideachadh le planadh agus measadh na h-iomairt seo.

Bheir sinn taic cuideachd do leudachadh ann am foghlam luchd-ionnsachaidh (Fli), anns a’ bhun-sgoil is an àrd-sgoil, foghlam leantainneach is adhartach agus foghlam neo-fhoirmeil. Brosnaichidh sinn ath-leasachadh air na dòighean-teagaisg gus Fli a dhèanamh cho soirbheachail is a ghabhas ann an toirt luchd-ionnsachaidh gu ìre conaltraidh sa chànan.

neartaichidh sinn an structar-taice airson foghlam Gàidhlig san fharsaingeachd le:

stèidheachadh planadh calpa agus planadh luchd-obrach aig ìre nàiseanta gus bunait làidir a »chruthachadh airson leasachadh mairsinneach

16

an

dr

eaCh

d P

lan

a Cà

na

in n

àisea

nt

a G

àid

hliG

2012-17

am Plana

cur taic ri fastadh luchd-obrach mhisneachail, leis an trèanadh iomchaidh, airson an leudachaidh a »tha san amharc do fhoghlam Gàidhlig, is gu h-àraidh foghlam tro mheadhan na Gàidhlig, a’ gabhail a-steach ath-sgrùdadh air trèanadh ro-sheirbheis is insheirbheis fo iùil Teaching scotland’s Future (aithisg Donaldson), agus a’ gabhail a-steach bheachdan mar fòrladh pàighte do thidsearan gus a’ Ghàidhlig ionnsachadh

sireadh stòrasan airgead-calpa airson foghlam Gàidhlig a leudachadh, mar eisimpleir tro fhosgladh »sgoiltean Gàidhlig ùra, a’ gabhail a-steach stòrasan maoineachaidh a tha ann cheana leithid Urras nan sgoiltean Gàidhlig, an ‘scottish Futures Trust’ agus Developer Donations

obrachadh le na Ministearan Albannach agus na h-ùghdarrasan ionadail gus dèanamh cinnteach gum bi »ionmhas ann airson foghlam Gàidhlig a leasachadh

dèanamh cinnteach gu bheil amasan a’ buntainn ri foghlam air an còmhdach ann am Planaichean »Gàidhlig bhuidhnean agus Aontan Buil shingilte, mar is iomchaidh.

2Co-ionannachd inbhe a bhith aig foghlam agus ionnsachadh Gàidhlig

nì Bòrd na Gàidhlig na leanas airson an inbhe aig foghlam Gàidhlig a dhaingneachadh mar phàirt stèidhte de sheirbheis an fhoghlaim ann an Alba:

co-luadar ri na Ministearan Albannach a thaobh chòirichean laghail a thoirt do phàrantan air foghlam tro »mheadhan na Gàidhlig

sireadh gun toir na Ministearan Albannach stiùireadh, a’ mìneachadh foghlam tro mheadhan na Gàidhlig »is luchd-ionnsachaidh agus na tha air a shùileachadh bhuapa

dèanamh cinnteach gu bheil prionnsapail is cleachdaidhean Curraicealam airson sàr-mhathais air an cur »an gnìomh gu cunbhalach ann am foghlam Gàidhlig aig gach ìre

cruthachadh lìonraidhean-taice ann am foghlam Gàidhlig, a bhios nam meadhan air ro-innleachd »nàiseanta aontachadh air leasachadh curraicealaim agus stuth-teagaisg

3

Foghlam agus ionnsachadh Gàidhlig a leasachadh

leasaichidh sinn foghlam tro mheadhan na Gàidhlig, an taobh a-staigh den Churraicealaim airson sàr-mhathais, gus cur ris an tarraing a tha ann do phàrantan agus an earbsa a tha aca ann, a thaobh togail cànain agus foghlam san fharsaingeachd. Bidh seo a’ gabhail a-steach:

leasachadh dhòighean-teagaisg bogaidh gus cur ris an àireamh a tha a’ tighinn gu fileantachd sa »Ghàidhlig agus gu h-àraidh gus an comas sa Ghàidhlig a leasachadh a thaobh farsaingeachd cainnte agus gràmar

stiùireadh, trèanadh is goireasan a thoirt air adhart aig ìre nàiseanta, agus fastadh luchd-obrach aig ìre »ionadail, airson clann le feuman a bharrachd a chuideachadh gus dèanamh cho math ’s as urrainn dhaibh ann am foghlam tro mheadhan na Gàidhlig.

Bheir sinn taic an dà chuid do fhoghlam tro mheadhan na Gàidhlig agus foghlam luchd-ionnsachaidh tro bhith ag ullachadh stuth-teagaisg agus measaidh ealanta airson gach ìre agus roinn, agus ann an diofar riochdan agus chruthan, a’ gabhail a-steach stiùireadh air briathrachas agus litreachadh. Obraichidh sinn cuideachd a dh’ionnsaigh seata coitcheann de shlatan-tomhais, stèidhte air an Fhrèam Creideis agus Theisteanais Albannaich (sCQF).

17

dr

eaCh

d –

air

son

Co

-Ch

om

ha

irle

aCh

ad

h

amPlana

4

Neartachadh a’ cho-theacsa airson foghlam agus ionnsachadh Gàidhlig

neartaichidh sinn an co-theacsa airson foghlam Gàidhlig agus foghlam tro mheadhan na Gàidhlig ann an caochladh dhòighean, nam measg:

dèanamh phàrantan, phroifeiseantaich agus am mòr-shluagh mothachail air co-dhùnaidhean an »rannsachaidh air foghlam bogaidh agus air dà-chànanas, gu h-eadar-nàiseanta agus a thaobh na Gàidhlig gu sònraichte

toirt taic do phàrantan aig a bheil clann ann am foghlam Gàidhlig gus an urrainn dhaibh barrachd feum »a dhèanamh den chànan san dachaigh, a’ gabhail a-steach oideachadh anns a’ Ghàidhlig agus ann an sgrìobhadh Gàidhlig agus comhairle is taic a thaobh obair-dachaigh, briathrachas Gàidhlig agus an leithid sin

cur ris na tha ann de ghoireasan cur-seachad agus ionnsachaidh Gàidhlig a ghabhas cleachdadh san »dachaigh, leithid leabhraichean agus goireasan eadar-lìon

cur air chois chur-seachadan sa Ghàidhlig, gu h-ionadail agus gu nàiseanta »

dèanamh cheanglaichean a tha gu buannachd an dà thaobh eadar sgoiltean le foghlam Gàidhlig agus an »coimhearsnachdan, gu h-àraidh ann an sgìrean le inbhe iomairtean Gàidhlig no le 20%+ de luchd-labhairt Gàidhlig

deasachadh chùrsaichean agus ghoireasan airson clasaichean FTG san àrd-sgoil gus clann agus daoine »òga a dhèanamh mothachail air cultar na Gàidhlig, cothroman-cosnaidh agus cuspairean mar cho cudromach is a tha toirt na Gàidhlig do chloinn anns an dachaigh

deasachadh aonadan curraicealaim air cànan agus cultar na Gàidhlig, an taobh a-staigh den chùrsa »air eòlas Albannach a tha san amharc, a’ gabhail a-steach dòighean ùra air a’ Ghàidhlig a theagasg do mhòran, stèidhte air an iomairt Ciùil Òigridh.

18

an

dr

eaCh

d P

lan

a Cà

na

in n

àisea

nt

a G

àid

hliG

2012-17

am Plana

CoimhEARSNAChD

“ Tha sinn ag aithneachadh cho cudromach is a tha a’ choimhearsnachd a thaobh cleachdadh na Gàidhlig agus prìomh phrionnsapal Achd na Gàidhlig, ’s e sin co-ionannachd spèis a bhith aig a’ Ghàidhlig agus a’ Bheurla.

Adhbhair

Tha na coimhearsnachdan sam bheil a’ Ghàidhlig air a cleachdadh ann am beatha làitheil an t-sluaigh cudromach annta fhèin agus tha iad cuideachd nan goireas air leth feumail a tha a’ toirt cothrom do fhileantaich is luchd-ionnsachaidh an Gàidhlig a chur gu feum agus an comasan cànain a leasachadh. Tha seo a’ toirt dhaibh eòlas air a’ Ghàidhlig mar chànan bheò aig a bheil inbhe agus a bhios feumail dhaibh fhèin is dhan clann. Tha e deatamach, mar sin, na coimhearsnachdan sin a chuideachadh is a neartachadh agus aithne a thoirt do na fileantach a tha a’ còmhnaidh annta agus feum a dhèanamh de na sgilean cànain aca.

Tha rudan a’ tachairt ann am mòran de na sgìrean sin a tha ag obair an aghaidh na Gàidhlig, mar eisimpleir imrich (a-mach agus a-steach) agus dìth misneachd, a thaobh cuid den luchd-labhairt òga gu h-àraidh, nan comasan sa chànan ach, a dh’aindeoin sin, tha comharran gu bheil cuid a choimhearsnachdan a’ tòiseachadh air ùidh a ghabhail às ùr sa Ghàidhlig agus gu bheil dìlseachd aca dhan dualchas air an urrainnear togail.

Tha seòrsaichean ùra de choimhearsnachdan Gàidhlig ann a tha cudromach agus a gheibh taic, nam measg buidhnean-taice luchd-ionnsachaidh agus coimhearsnachdan-fuadain air an eadar-lìon, ach bidh a’ phrìomh chuideam air beòthas-cànain anns na coimhearsnachdan sa bheil cleachdadh na Gàidhlig air ìre àrd mu thràth, leithid sgìrean nan iomairtean Gàidhlig agus coimhearsnachdan dùthchail le 20%+ de luchd-labhairt na Gàidhlig.

Tha e gu h-àraidh cudromach gu bheil cothrom aig luchd-ionnsachaidh na Gàidhlig a’ chànan a chur gu feum ann an suidheachaidhean coimhearsnachd gus an urrainn dhaibh an sgilean a thoirt air adhart agus gun cùm iad suas an ùidh anns a’ Ghàidhlig. Tha seo nas cudromaiche buileach le daoine òga ann am foghlam tro mheadhan na Gàidhlig gus am bi iad a’ faicinn na Gàidhlig, chan ann mar chuspair sgoile ach mar chànan a tha feumail dhaibh nam beatha làitheil, a chumas iad a’ cleachdadh nuair a dh’fhàgas iad an sgoil agus a bhios iad airson a thoirt dhan cloinn fhèin nuair a ruigeas iad an ìre sin nam beatha.

Tha ceangal dlùth eadar leasachadh eaconamach agus leasachadh cànain. Tha iomairtean Gàidhlig, gu h-àraidh ann am foghlam agus na gnìomhachasan cruthachail – craoladh, foillseachadh, fèilltean agus tachartasan is ionadan ealain eile - a’ cruthachadh mòran chothroman-cosnaidh, glè thric ann an sgìrean far nach eil leasachadh eaconamach traidiseanta air a bhith cho soirbheachail. Uile-gu-lèir, thathas a’ meas gu bheil an ‘eaconamaidh Ghàidhlig’, leatha fhèin, air 1000 post làn-thìde a chruthachadh.

Cuideachd, tha leasachadh ann an cànan is cultar a’ toirt misneachd do sgìrean agus mar sin a’ cruthachadh àrainneachd fhreagarrach airson leasachadh sòisealta is eaconamach.

19

dr

eaCh

d –

air

son

Co

-Ch

om

ha

irle

aCh

ad

h

amPlana

Amasan

1Deagh-rùn a chruthachadh dhan Ghàidhlig sa choimhearsnachd

nì sinn coimhearsnachdan mothachail air a’ chànan gus am bi cothrom aig daoine a’ Ghàidhlig a chleachdadh mar an rogha cànain ann an uimhir a shuidheachaidhean is a ghabhas, a rèir prionnsapal co-ionannachd meas dhan dà chànan bho Achd na Gàidhlig.

Bidh pàirt chudromach aig Planaichean Gàidhlig ann an cruthachadh àrainneachd iomchaidh airson seo, a’ gabhail a-steach:

Planaichean Gàidhlig reachdail iarraidh Bòrd na Gàidhlig air na buidhnean poblach a tha ag ullachadh Phlanaichean Gàidhlig reachdail dèanamh cinnteach gu bheil iad a’ toirt cothrom don mhòr-shluagh a’ Ghàidhlig a chur gu feum nuair a tha iad a’ cleachdadh an seirbheisean agus gun dèan iad barrachd feum den Ghàidhlig ann a bhith a’ cuartachadh an gnothaich, a’ gabhail a-steach a bhith ga cleachdadh air soidhnichean is bileagan, ann an coinneamhan agus aig tachartasan.

Planaichean Gàidhlig saor-thoileach Thèid buidhnean-gnothaich prìobhaideach, iomairtean sòisealta, buidhnean a tha ag obair às leth ùghdarrasan poblach (AlOan) agus an treas roinn (buidhnean saor-thoileach) a bhrosnachadh is a chuideachadh gus Planaichean Gàidhlig saor-thoileach a dhealbh a bheir cothrom dhan mhòr-shluagh a’ Ghàidhlig a chleachdadh nan dèiligeadh riutha, a’ gabhail a-steach Gàidhlig air soidhnichean agus bileagan, ann an coinneamhan agus aig tachartasan.

Planaichean Gàidhlig coimhearsnachd Bheir Bòrd na Gàidhlig còmhla riochdairean on choimhearsnachd, na buidhnean Gàidhlig, buidhnean iomairt, buidhnean-gnothaich prìobhaideach agus na roinnean iomchaidh de ùghdarrasan ionadail agus de bhuidhnean poblach eile, le sùil ri Planaichean Gàidhlig coimhearsnachd ullachadh agus cothrom a thoirt dhaibh uallach a ghabhail airson leasachadh na Gàidhlig nan sgìrean fhèin. Bidh luchd-taic stèidhte sa choimhearsnachd na phàirt chudromach den seo.

Beachdaichear air coimhearsnachdan a bhrosnachadh le duaisean is teisteanais mar ‘Coimhearsnachdan Gàidhlig’ (leis na buannachdan agus na dleastanasan a tha an cois sin).

20

an

dr

eaCh

d P

lan

a Cà

na

in n

àisea

nt

a G

àid

hliG

2012-17

am Plana

2A’ Ghàidhlig a neartachadh ann an coimhearsnachdan sam bheilear ga cleachdadh tric

neartaichidh sinn coimhearsnachdan far a bheil a’ Ghàidhlig ga cleachdadh gu làitheil le:

fiosrachadh a thional air pròiseactan ath-bheothachadh cànain sa choimhearsnachd ann an ceàrnaidhean »eile agus modailean a dheasachadh de dheagh chleachdadh

cur taic ri leasachadh eacanomaigeach is sòisealta sna coimhearsnachdan sin airson daoine òga a »bhrosnachadh gus roghnachadh fuireach annta

coimhearsnachdan a bhrosnachadh gus seirbheisean a chur air dòigh airson luchd-ionnsachaidh na »Gàidhlig, an dà chuid gus prothaid a dhèanamh agus gus am bi ceangal eadar na sgìrean Gàidhlig is coimhearsnachdan ùra Gàidhlig a’ bhaile mhòir.

3

Cruthachadh is cur ri suidheachaidhean far an gabh a’ Ghàidhlig cleachdadh

Cruthaichidh sinn uimhir de chothroman is a ghabhas airson a’ Ghàidhlig a chleachdadh ann an suidheachaidhean poblach agus ann an raon de thachartasan foirmeil agus neo-fhoirmeil.

Gu sònraichte, thèid buidhnean poblach is prìobhaideach, iomairtean sòisealta is buidhnean saor-thoileach (an treas roinn) a bhrosnachadh – tro phròiseas nam Planaichean Gàidhlig agus ann an dòighean iomchaidh eile - gus a’ Ghàidhlig a chleachdadh mar phàirt den obair àbhaisteach aca, agus gheibh iad taic o sheirbheisean eadar-theangachaidh, trèanadh luchd-obrach agus maoineachadh. Bidh an eaglais, a tha air a bhith na deagh eisimpleir de chleachdadh na Gàidhlig sa choimhearsnachd, na pàirt den iomairt seo.

4

Cothrom a thoirt do luchd-ionnsachaidh agus òigridh a’ Ghàidhlig a chleachdadh

Brosnaichidh sinn luchd-labhairt na Gàidhlig gus a’ chànan a chleachdadh uimhir is a ghabhas anns a’ choimhearsnachd, a’ gabhail a-steach an dà chuid luchd-ionnsachaidh, òg agus aosta, agus fileantaich aig nach eil earbsa nan comasan fhèin sa Ghàidhlig.

Cuiridh sinn air chois lìonraidhean de chearcaill-còmhraidh Gàidhlig agus bheir sinn taic dhaibh agus craobh-sgaoilidh sinn fiosrachadh mun deidhinn. leigidh seo le luchd-ionnsachaidh is fileantaich a’ chànan a chleachdadh, is a thoirt air adhart, ann an suidheachaidhean neo-fhoirmeil mar coinneamhan agus tachartasan, dà-chànanach no Gàidhlig. Bidh prìomhachas aig pàrantan le clann ann am foghlam Gàidhlig.

nì Bòrd na Gàidhlig nas fhasa e do inbhich a tha ag ionnsachadh na Gàidhlig faighinn a-mach mu ghoireasan ionnsachaidh agus cùrsaichean Gàidhlig le bhith a’ toirt air adhart, ann am com-pàirt ri buidhnean eile, an làrach-lìn, learnGaelic.net. Thèid cur-seachadan agus cuairtean taobh a-muigh na sgoile a chur air dòigh do dhaoine òga ann am foghlam tro mheadhan na Gàidhlig, nam measg clubaichean agus spòrsan, agus, bho àm gu àm, tachartasan nach eil co-cheangailte ris an sgoil leithid campaichean samhraidh no sgeamaichean-cluiche. Bidh na buidhnean Gàidhlig, ùghdarrasan ionadail, buidhnean saor-thoileach agus daoine fa leth aig a bheil ùidh sa chùis ag obair còmhla gus na tachartasan seo a chur air chois, a chumail a’ dol agus a leasachadh.

21

dr

eaCh

d –

air

son

Co

-Ch

om

ha

irle

aCh

ad

h

amPlana

ÀiTE-oBRACh

“ Tha sinn ag aithneachadh cho cudromach is a tha an t-àite-obrach mar raon anns am faod luchd-labhairt a’ Ghàidhlig aca a chleachdadh agus a leasachadh, agus mar a dh’fhaodas seo inbhe a’ chànain a thogail.

Adhbhair

’s e raon chudromach a tha san àite-obrach airson sgilean labhairt, leughaidh is sgrìobhaidh Gàidhlig a thoirt air adhart. ’s urrainn luchd-fastaidh cuideachadh le seo le bhith a’ gabhail ris na sgilean sin nam pròiseas fastaidh agus am prògraman trèanaidh agus, san fharsaingeachd, le bhith a’ brosnachadh an luchd-obrach gus a’ Ghàidhlig a chleachdadh. nì seo feum ann an dà dhòigh: le bhith a’ toirt air adhart sgilean an luchd-obrach agus le bhith a’ cur ris na seirbheisean a thathas a’ tabhann dhan mhòr-shluagh anns a’ Ghàidhlig.

Cuidichidh e cuideachd gus tuigse a thoirt do dhaoine air prionnsapal co-ionannachd spèis, a tha aig cridhe Achd na Gàidhlig 2005, agus gus an dèanamh mothachail air cho feumail is a tha a’ Ghàidhlig dhaibh fhèin agus dhan choimhearsnachd a thaobh chothroman cosnaidh.

Amasan

1

Deagh-rùn a chruthachadh dhan Ghàidhlig san àite-obrach

Brosnaichidh is cuidichidh sinn luchd-fastaidh gus dèanamh cinnteach gu bheil a’ Ghàidhlig air a faicinn, air a cluinntinn agus air a cleachdadh gu cunbhalach san àite-obrach, gu bheil comas Gàidhlig a labhairt, a leughadh is a sgrìobhadh air fhaicinn mar sgil-obrach agus gu bheil barrachd puist ainmichte mar ‘Gàidhlig do-sheachaint’ no ‘Gàidhlig deatamach’.

Molaidh am Bòrd na h-amasan sin a bhith air an gabhail a-steach ann am Planaichean Cànain Gàidhlig – sna roinnean poblach, prìobhaideach agus saor-thoileach – agus ann an Aontan Buil shingilte, le cuideam àraidh air sgìrean nan iomairtean Gàidhlig agus coimhearsnachdan le 20%+ de luchd-labhairt na Gàidhlig.

2

A’ Ghàidhlig a neartachadh san àite-obrach, gu h-àraidh far a bheil i ga cleachdadh gu làitheil sa choimhearsnachd

Tionailidh sinn fiosrachadh air pròiseactan ann an àitichean eile airson cleachdadh mion-chànain a neartachadh san àite-obrach agus deasaichidh is craobh-sgaoilidh sinn modailean de deagh chleachdadh.

22

an

dr

eaCh

d P

lan

a Cà

na

in n

àisea

nt

a G

àid

hliG

2012-17

am Plana

3

Suidheachaidhean a chruthachadh far an cleachdar Gàidhlig san àite-obrach

Obraichidh sinn le luchd-fastaidh agus aonaidhean-ciùird gus luchd-obrach agus luchd-cleachdaidh sheirbheisean a bhrosnachadh a thaobh cleachdadh na Gàidhlig san àite-obrach, an dà chuid le bhith a’ cleachdadh barrachd Gàidhlig ann an suidheachaidhean a tha ann cheana agus a’ tòiseachadh leithid cearcaill-còmhraidh no coinneamhan dà-chànanach.

Feuchaidh sinn ri dòighean a lorg air an gabh luchd-labhairt Gàidhlig aithneachadh len co-obraichean agus am mòr-shluagh, a’ cleachdadh bhàidsichean no shoidhnichean, agus beachdaichear air duaisean no teisteanais – me, ‘luchd-taic na Gàidhlig’ – a chruthachadh airson obair mhath a chomharrachadh.

4

Cothroman do luchd-obrach a’ Ghàidhlig ionnsachadh is a leasachadh san àite-obrach

Brosnaichidh sinn luchd-fastaidh agus aonaidhean-ciùird gus cùrsaichean Gàidhlig no mun Ghàidhlig a thabhann air luchd-obrach. Bidh seo a’ gabhail a-steach sgrùdadh air sgilean-cànain agus feumalachdan trèanaidh agus a’ Ghàidhlig a bhith anns na prògraman trèanaidh leantainneach aca.

23

dr

eaCh

d –

air

son

Co

-Ch

om

ha

irle

aCh

ad

h

amPlana

EALAiN, mEADhANAN AGuS DuALChAS

“ Tha sinn ag aithneachadh cho cudromach is a tha ealain, meadhanan is dualchas Gàidhlig, an dà chuid air an son fhèin agus airson mar a tha iad a’ cruthachadh ùidh sa Ghàidhlig agus airson nan cothroman a tha nan lùib gus a’ Ghàidhlig a chleachdadh is a leasachadh.

Adhbhair

Tha dlùth-cheangal eadar cànan agus cultar: tha dìlseachd do chànan mar as trice a’ tighinn, chan ann a-mhàin on chànan fhèin ach o na tha i a’ riochdachadh dhan neach-labhairt mar shamhla agus a thaobh nam faireachdainnean is a’ chultar fharsaing a tha mun cuairt oirre.

Tha tuigse air dualchas, le bhith soilleireachadh na slighe eadar an-dè agus an-diugh, na bhunait air an gabh beatha cànain agus cultair stèidheachadh airson an latha a-màireach.

Tha pàirt chudromach aig na meadhanan agus foillseachadh ann a bhith a’ cur na Gàidhlig fa chomhair an t-sluaigh agus a’ toirt cothrom a cleachdadh ann an diofar raointean.

Mar sin, tha ealain, meadhanan agus dualchas, eatarra, nan co-theacsa cudromach airson ath-bheothachadh na Gàidhlig agus a’ cur gu mòr ris a’ Phlana nàiseanta, agus gu h-àraidh a phrìomh thargaid, togail àireamh luchd-labhairt na Gàidhlig, anns na dòighean a leanas:

neartachadh an dàimh a tha aig luchd-labhairt na Gàidhlig, agus aig daoine eile a thig na lùib, ris a’ »Ghàidhlig tro bhith a’ gabhail pàirt ann an ealain, meadhanan is dualchas

cuideachadh le fàs gnìomhachas turasachd le bhith tabhann chur-seachadan cultarach air luchd-turais »agus, san fharsaingeachd, le bhith toirt ìomhaigh fhollaiseach don Ghàidhealtachd agus do Alba a tha tarraingeach do luchd-turais

dèanamh sluagh Alba san fharsaingeachd mothachail, agus tuigseach, mun Ghàidhlig »

toirt cothrom do fhileantaich agus luchd-ionnsachaidh a’ chànan a chleachdadh agus toirt cothrom do »dhaoine eile eòlas a chur orra agus tòiseachadh ga h-ionnsachadh

cruthachadh chothroman-obrach do luchd-labhairt, luchd-leughaidh agus luchd-sgrìobhaidh na Gàidhlig »

cur ri prionnsapal co-ionannachd meas dhan dà chànan. »

Amasan

1

Ag àrach sàr-ìre

siridh sinn agus bheir sinn taic do dhaoine agus do bhuidhnean a tha ag amas air sàr-ìre ann an ealain, meadhanan agus dualchas na Gàidhlig, airson cur ris an àireamh de luchd-ealain a tha ag obair sa choimhearsnachd agus aig ìrean nàiseanta agus eadar-nàiseanta.

24

an

dr

eaCh

d P

lan

a Cà

na

in n

àisea

nt

a G

àid

hliG

2012-17

am Plana

siridh sinn gu h-àraidh ri structar-taice stèidhte a chruthachadh sa Ghàidhlig de sheirbheisean ealain, mar thacsa do gach roinn eile de ath-bheothachadh a’ chànain.

2

Ag àrach thachartasan-ealain aig ìre àrd

Cuiridh sinn ri àireamh agus ìre nan tachartasan-ealain a tha a’ togail inbhe na Gàidhlig, a’ brosnachadh leasachadh ann an sgilean labhairt, leughaidh is sgrìobhaidh agus a’ toirt cothrom a’ chànan a chleachdadh mar phàirt den phròiseas chruthachail.

san fharsaingeachd, cuiridh sinn ar taic ri barrachd feum a bhith ga dhèanamh den Ghàidhlig thairis air speactram nan ealain, meadhanan agus dualchais ann an Alba.

3

Ag àrach luchd-èisteachd agus cothrom pàirt a ghabhail anns na h-ealain

Cuiridh sinn ris an luchd-èisteachd a tha ann agus cruthaichidh sinn seòrsaichean ùra de luchd-èisteachd agus bheir sinn cothrom do bharrachd dhaoine eòlas a chur air ealain, meadhanan agus dualchas na Gàidhlig agus pàirt a ghabhail annta.

4

Ag àrach eaconamaidh chultarach na Gàidhlig

Obraichidh sinn gus na tha de chothroman cosnaidh ann an roinn ealain, mheadhanan agus dualchais na Gàidhlig a mheudachadh le bhith lorg stòrasan-taice ùra. Bidh seo a’ gabhail a-steach cur ris an roinn de mhaoineachadh a bharrachd a tha a’ tighinn o àitichean seach na buidhnean poblach, mar sin a’ cruthachadh modail a tha nas seasmhaiche.

5

Ag àrach com-pàirteachais

Bheir sinn ealain, meadhanan agus dualchas gu ìre a bhith nan rudan a tha ‘àbhaisteach’ ann am beatha phoblach na h-Alba, le cuideam gu sònraichte air a bhith a’ toirt taic do ionadan agus iomairtean foghlaim.

Thèid cur-an-gnìomh na ro-innleachd ealain, mheadhanan agus dualchais airson Gàidhlig a cho-òrdanachadh tro fhòram ro-innleachd nàiseanta nan ealain Gàidhlig (nGAs), a tha a’ gabhail a-steach riochdairean Bòrd na Gàidhlig, Alba Chruthachail, iomairt na Gàidhealtachd is nan eilean, MG AlBA, BBC Alba agus COslA, le taic o lìonra fharsaing de bhuidhnean ealain, meadhanan agus dualchais mar leas-bhuill fòram nGAs.

Tha structar na h-earrainn seo stèidhte air còig prìomh amasan Alba Chruthachail, a tha nam frèam planaidh làidir airson neartachadh agus leasachadh na roinne seo.

Far a bheil sin iomchaidh, molaidh Bòrd na Gàidhlig gun tèid na h-amasan seo a ghabhail a-steach ann am Planaichean Gàidhlig reachdail, saor-thoileach agus coimhearsnachd agus ann an Aontan Buil shingilte.

25

dr

eaCh

d –

air

son

Co

-Ch

om

ha

irle

aCh

ad

h

amPlana

PLANADh CoRPAiS

“ Tha sinn ag aithneachadh cho cudromach ’s a tha e a’ Ghàidhlig a neartachadh gus am bi i comasach air dèiligeadh ri diofar chuspairean agus a bhith air a cleachdadh san raon fharsaing de shuidheachaidhean sa bheil i air a cur gu feum.

Adhbhair

Tha ath-bheothachadh na Gàidhlig san dà dheichead mu dheireadh, còmhla ri na molaidhean airson tuilleadh leasachaidh a tha sa Phlana seo, a’ ciallachadh gu bheil na suidheachaidhean sa bheil a’ Ghàidhlig a’ nochdadh a’ sìor fhàs. Tha e cudromach, mar sin, gun cumar a’ neartachadh a’ chànain fhèin gus a h-uidheamachadh airson nan dùbhlan sin agus gus a cumail na cànan a tha fallain, beothail.

Tha e cudromach cuideachd gu bheil seirbheisean-taice mar eadar-theangachadh agus eadar-mhìneachadh rim faotainn agus gu bheil iad air bunait làidir, phroifeiseanta.

Planadh corpais Gàidhlig: Amasan

neartaichidh sinn a’ Ghàidhlig mar chànan le bhith:

cur molaidhean sQA air gnàthasan litreachaidh (GOC) an gnìomh »

co-obrachadh a thaobh cruthachadh agus cleachdadh briathrachas ùr Gàidhlig »

cur a-mach stiùireadh a thaobh mhodhan sgrìobhaidh is labhairt, agus gràmair »

deasachadh ghoireasan a chuidicheas le na tha seo »

stèidheachadh Acadamaidh Cànain Gàidhlig mar bhuidheann co-òrdanachaidh co-cheangailte ris an obair »seo.

Eadar-theangachadh agus eadar-mhìneachadh: Amasan

Cuiridh sinn air chois seirbheis phroifeiseanta eadar-theangachaidh is eadar-mhìneachaidh sa Ghàidhlig le bhith:

stèidheachadh ìrean proifeiseanta, a’ gabhail a-steach teisteanais airson eadar-theangairean agus eadar- »mhìneachairean

trèanadh aig gach ìre ann an sgilean eadar-theangachaidh agus eadar-mhìneachaidh »

cumail clàr dhaoine is bhuidhnean a tha a’ tabhann sheirbheisean eadar-theangachaidh is eadar- »mhìneachaidh, le fiosrachadh air na sgilean sònraichte agus an eòlas obrach aca.

26

an

dr

eaCh

d P

lan

a Cà

na

in n

àisea

nt

a G

àid

hliG

2012-17

am Plana

5CUR-AN-GNÌOMH PlANA CàNAiN NàiseANtA GàidHliG 2012-17

Pàirt Bòrd na Gàidhlig san obair

Cuidichidh Bòrd na Gàidhlig anns na dòighean a leanas gus am Plana a chur an gnìomh:

comhairleachadh nam Ministearan Albannach, mar a tha air iarraidh le Achd 2005 »

toirt comhairle do bhuidhnean poblach mu ullachadh agus cur-an-gnìomh am Planaichean Cànain Gàidhlig, mar »a tha air iarraidh san Achd

toirt còmhla ùghdarrasan poblach, buidhnean prìobhaideach is saor-thoileach agus daoine fa leth airson »aontachadh air an obair a tha ri dhèanamh

gabhail obair leasachaidh os làimh, air a cheann fhèin no còmhla ri buidhnean eile »

coimiseanadh obair rannsachaidh »

toirt seachad maoineachadh a chuidicheas a’ cur a’ Phlana nàiseanta an gnìomh »

Planaichean Cànain Gàidhlig

’s e Planaichean Cànain Gàidhlig aon de na prìomh innealan a bhios air an cleachdadh le Bòrd na Gàidhlig airson Plana Cànain nàiseanta Gàidhlig 2012-17 a chur an gnìomh.

Thug Achd na Gàidhlig (Alba) 2005 ùghdarras dhan Bhòrd iarrtas reachdail a thoirt do ùghdarras poblach sam bith ann an Alba, ùghdarras poblach thar-crìche no Buidheann Chorporra Pàrlamaid na h-Alba airson Plana Cànain Gàidhlig a dheasachadh, ag innse mar a tha iad a’ dol a chleachdadh na Gàidhlig nan obair làitheil agus a’ dol ga dhèanamh comasach do dhaoine eile a cleachdadh.

’s e prìomh adhbhar Plana Gàidhlig buidhnean a chuideachadh gus seirbheis nas fheàrr agus nas bitheanta a thoirt do luchd-cleachdaidh na Gàidhlig, an-dràsta agus san àm ri teachd. Tha Plana Gàidhlig na theisteanas poblach air deagh-ghean na buidhne dhan Ghàidhlig ach bu chòir dha cuideachd a bhith na ghoireas a chuidicheas am pròiseas leasachaidh.

Tha dùil gum bi na ceithir roinnean planadh cànain a leanas a’ ruith tron a h-uile Plana Cànain Gàidhlig:

Togail cànain: » a’ leasachadh sgilean labhairt, leughaidh is sgrìobhaidh sa Ghàidhlig

Cleachdadh na Gàidhlig: » ann an suidheachaidhean sòisealta, foirmeil agus obrach

Inbhe: » a’ Ghàidhlig a bhith ga cluinntinn is ga faicinn, agus a’ faighinn aire is inbhe

Corpas: » sìor leasachadh agus neartachadh na Gàidhlig mar chànan.

27

dr

eaCh

d –

air

son

Co

-Ch

om

ha

irle

aCh

ad

h

amPlana

Ged a bhios Planaichean Cànain Gàidhlig ag atharrachadh o bhuidheann gu buidheann, tha Bòrd na Gàidhlig a’ sùileachadh gum bi na targaidean cudromach a leanas anns gach Plana:

co-ionannachd spèis don Ghàidhlig is don Beurla »

poileasaidh na buidhne air a’ Ghàidhlig »

ìomhaigh-chorporra dà-chànanach, a’ gabhail a-steach suaicheantas na buidhne »

sgrùdadh air sgilean Gàidhlig luchd-obrach ann am Bliadhna 1 den Phlana »

fiosrachadh mun Ghàidhlig agus trèanadh cànain eile tràth am beatha a’ Phlana »

poileasaidh fastaidh a tha a’ gabhail ri comas sa Ghàidhlig mar sgil fheumail »

cleachdadh na Gàidhlig a bhith na phàirt de obair àbhaisteach na buidhne. »

Tha an stiùireadh reachdail air deasachadh Phlanaichean Gàidhlig fo Achd 2005 ag iarraidh gun tèid planaichean ath-sgrùdadh agus ùrachadh le na buidhnean poblach agus an cur a-steach às ùr gu Bòrd na Gàidhlig an taobh a-staigh còig bliadhna. Tha am Bòrd a’ sùileachadh gum bi na buidhnean a’ cur barrachd romhpa fhèin anns na planaichean às dèidh a’ chiad fhear agus gum bi deagh chleachdadh air a chumail a’ dol agus air a leudachadh annta.

A bharrachd air an stiùireadh fharsaing seo, tha Bòrd na Gàidhlig fad na h-ùine a’ deasachadh stiùireadh mionaideach air deagh chleachdadh a thaobh Planaichean Gàidhlig. Tha an goireas feumail seo ri fhaighinn air làrach-lìn Bòrd na Gàidhlig.

Tha sgioba aig Bòrd na Gàidhlig an taobh a-staigh de structar na buidhne airson buidhnean poblach a chuideachadh a’ deasachadh am planaichean, mar a tha na dhleastanas air a’ Bhòrd fon lagh. Tha oifigear sònraichte air ainmeachadh fa chomhair a h-uile buidheann air a bheil e mar uallach an cuideachadh agus an ceistean a fhreagairt mar a dh’èireas iad.

Bheir am Bòrd cuideachd taic airgid do bhuidhnean tro Mhaoin Buileachaidh Achd na Gàidhlig (GlAiF), le dùil gun cleachdar e gus pròiseactan fhaighinn gu dol agus gun gabh iad na pròiseactan a-steach nam buidsead fhèin tro thìde. Chan eil am Bòrd a’ sùileachadh gun cleachdar GlAiF gus Planaichean Gàidhlig a dheasachadh no airson obair a tha a’ dol cheana.

Cruthachadh àrainneachd airson cur-an-gnìomh

A bharrachd air a bhith gabhail pàirt ann an cur-an-gnìomh a’ Phlana nàiseanta, obraichidh Bòrd na Gàidhlig gus àrainneachd is bun-structar taiceil a chruthachadh airson seo le bhith:

ag àrach bheachdan a tha bàigheil don Ghàidhlig tro obair follaiseachaidh »

ag obrachadh le riaghaltas na h-Alba, COslA, ùghdarrasan ionadail agus buidhnean eile gus àrainneachd »phoilitigeach agus bun-structar taiceil a chruthachadh airson seo

a’ craobh-sgaoileadh fiosrachaidh agus a’ dèanamh cheanglaichean »

a’ coimiseanadh, is a’ maoineachadh, obair rannsachaidh a bheir taic dhan Phlana »

dèanamh cinnteach gu bheil sruth-ionmhais leantainneach agus airgead calpa airson na Gàidhlig aig ìre àrd gu »leòr agus air a phlanadh ann an leithid a dhòigh is gu bheil am feum as èifeachdaiche air a dhèanamh den taic a tha ann

a’ brosnachadh ùghdarrasan poblach gus sùim a ghabhail do Phlana Cànain nàiseanta Gàidhlig nuair a tha iad »a’ deasachadh Planaichean Gàidhlig reachdail agus Aontan Buil shingilte

28

an

dr

eaCh

d P

lan

a Cà

na

in n

àisea

nt

a G

àid

hliG

2012-17

am Plana

a’ dèanamh cinnteach gu bheil am Plana a rèir Builean nàiseanta riaghaltas na h-Alba agus, gu h-àraidh, gu »bheil e ag amas air “brosnachadh fèin-aithne làidir, chothromach agus fhosgailte aig ìre nàiseanta”.

Cumail sùil air adhartas agus ga mheasadh

Cumaidh Bòrd na Gàidhlig sùil air mar a tha buidhnean a’ cur an gnìomh nan leasachaidhean a tha air am mìneachadh ann am Plana Cànain nàiseanta Gàidhlig 2012-17. nì sinn seo le bhith a’ sgrùdadh ar dol-a-mach fhèin, a’ cumail sùil air obair nam buidhnean ris a bheil ceanglaichean foirmeil againn, agus a’ sireadh fiosrachaidh o bhuidhnean eile mu na tha iad air a dhèanamh gus leasachaidhean a’ Phlana nàiseanta a thoirt gu buil.

Gu sònraichte:

cumaidh sinn sùil air an dòigh a tha buidhnean a’ dèanamh feum den airgead leasachaidh a tha Bòrd na »Gàidhlig a’ toirt dhaibh airson cur-an-gnìomh a’ Phlana nàiseanta

cumaidh sinn sùil agus nì sinn ath-sgrùdadh air mar a tha ùghdarrasan poblach a’ cur an gnìomh nam »Planaichean Cànain Gàidhlig a dheasaich iad fo Achd 2005 agus mar a tha iad a’ cur gu feum maoineachadh sam bith a thàinig an cois seo

gabhaidh sinn pàirt ann an co-dhùnaidhean mu na Tabhartasan sònraichte agus cumaidh sinn sùil air mar tha »ùghdarrasan ionadail gan cur gu feum

iarraidh sinn fiosrachadh o àm gu àm air buidhnean poblach, prìobhaideach agus saor-thoileach air am pàirt-san »anns na leasachaidhean a tha air an cur air adhart anns a’ Phlana nàiseanta

nì sinn iomlaid air fiosrachadh, rannsachadh agus deagh chleachdadh le coimhearsnachdan cànain eile ann an »Alba agus nas fhaide air falbh

cumaidh sinn sùil air staitistigs oifigeil air comasan agus seirbheisean Gàidhlig. »

Plana Cànain nàiseanta GàidhliG 2012-17

Cur-an-Gnìomh a’ Phlana

30

Cur-an-Gnìomh a’ Phlana

an

dr

eaCh

d P

lan

a Cà

na

in n

àisea

nt

a G

àid

hliG

2012-17

6RO-iNNleACHdAN CUR-AN-GNÌOMH

DAChAiGh

1

Tuigse air cho cudromach is a tha an dachaigh mar mheadhan air togail na Gàidhlig

BUil GnìOMh CÒ Clàr-AMA

Tuigse aig a h-uile neach ris a bheil an gnothach seo a’ buntainn mu cho cudromach is a tha an dachaigh a thaobh clann a bhith a’ togail na Gàidhlig agus ga cleachdadh.

Brosnachadh ann an caochladh dhòighean do phàrantan, agus do fheadhainn a tha an dùil a bhith nam pàrantan, gus an clann a thogail le Gàidhlig anns an dachaigh.

Bòrd na Gàidhlig, riaghaltas na h-Alba, buidhnean Gàidhlig, ùghdarrasan ionadail, Bùird slàinte.

Tòiseachadh air deasachadh stuthan agus a’ brosnachadh dhaoine gus an cur an sàs o 2013 a-mach.

Cùrsaichean ‘Fiosrachadh mun Ghàidhlig’ do luchd-obrach ùghdarrasan ionadail agus na seirbheis slàinte, me tidsearan, mnathan-glùine agus luchd-tadhail slàinte; air a ghabhail a-steach ann am Planaichean Cànain Gàidhlig agus Aontan Buil shìngilte.

Ùghdarrasan ionadail, Bùird slàinte agus buidhnean poblach iomchaidh eile.

Co-cheangailte ri Planaichean Cànain Gàidhlig, a’ leantainn an clàr-ama.

Dèanamh na coimhearsnachd nas mothachaile air cho cudromach is a tha an dachaigh, tro Phlanaichean Cànain coimhearsnachd agus iomairtean follaiseachaidh.

Bòrd na Gàidhlig, buidhnean Gàidhlig agus buidhnean poblach iomchaidh eile.

Cuideam àraidh ann am bliadhnaichean 1-3 air sgìrean nan iomairtean Gàidhlig agus coimhearsnachdan le 20%+ de luchd-labhairt Gàidhlig.

31

Cur-an-Gnìomh a’ Phlana

dr

eaCh

d –

air

son

Co

-Ch

om

ha

irle

aCh

ad

h2

Taic a bhith ri fhaotainn a thaobh togail chloinne le Gàidhlig san dachaigh

BUil GnìOMh CÒ Clàr-AMA

Fàs anns an àireamh chloinne a tha a’ togail na Gàidhlig san dachaigh, leis an amas san ùine fhada gum bi a’ Ghàidhlig a’ tighinn beò anns an dòigh seo, a’ faighinn taic on sgoil agus o bhuidhnean eile ach gun a bhith an crochadh orra uile-gu-lèir.

Comhairle agus taic do theaghlaichean agus an lìonraidhean-taice mu chleachdadh na Gàidhlig anns an dachaigh.

Bòrd na Gàidhlig, riaghaltas na h-Alba, buidhnean Gàidhlig, ùghdarrasan ionadail agus Bùird slàinte.

sgeama comhairleachaidh phàrant a’ leantainn, 2012-17.

Cur air chois agus a’ foillseachadh chothroman do phàrantan FTG agus an lìonraidhean-taice gus a’ Ghàidhlig ionnsachadh agus a chleachdadh.

Bòrd na Gàidhlig, buidhnean Gàidhlig, buidhnean poblach iomchaidh, ùghdarrasan ionadail.

rè beatha a’ Phlana, a’ leantainn clàr-ama nam Planaichean Cànain Gàidhlig.

Cothroman do oileanaich colaiste agus oilthigh ionnsachadh mun Ghàidhlig san dachaigh.

Bòrd na Gàidhlig, oilthighean agus colaistean.

Planaichean Gàidhlig oilthighean agus cholaistean on bliadhna acadamaigeach 2013-14.

32

Cur-an-Gnìomh a’ Phlana

an

dr

eaCh

d P

lan

a Cà

na

in n

àisea

nt

a G

àid

hliG

2012-17

BUil GnìOMh CÒ Clàr-AMA

Barrachd chloinne gan togail ann an dachaighean sa bheil a’ Ghàidhlig mar chiad chànan, le sùil ri tar-chur eadar-ghinealach (’s e sin, clann ag ionnsachadh na Gàidhlig om pàrantan) a bhith a’ tachairt nas bitheanta.

lorg dhachaighean sa bheil a’ Ghàidhlig mar chiad chànan.

Bòrd na Gàidhlig, ùghdarrasan ionadail.

rannsachadh ri choimiseanadh ann an 2012.

suirbhidh anns na dachaighean sin gus faighinn a-mach dè an taic a tha a dhìth, aig ìre ionadail is nàiseanta.

Bòrd na Gàidhlig An t-suirbhidh ga dealbh agus a cuartachadh gu na dachaighean, 2012/13.

siostam taice agus tachartasan gan toirt air adhart.

Bòrd na Gàidhlig, ùghdarrasan ionadail, buidhnean Gàidhlig.

Bliadhnaichean 2-5 den Phlana.

Taic do sheirbheisean ro-sgoile, lìonraidhean-taice teaghlaich agus seirbheisean cùram-chloinne, gus frithealadh air cloinn le Gàidhlig mar chiad chànan.

Com-pàirteachasan chloinne aig na h-ùghdarrasan ionadail, buidhnean iomairt, iomairtean sòisealta, nhs.

An cuideam ann am bliadhnaichean 1-3 air sgìrean nan iomairtean Gàidhlig agus coimhearsnachdan le 20%+ luchd-labhairt.

Cur-seachadan agus goireasan do theaghlaichean. Cur-seachadan agus goireasan do theaghlaichean le Gàidhlig mar chiad chànan.

BnG, MG AlBA, ùghdarrasan, buidhnean Gàidhlig, iomairtean sòisealta.

Maoineachadh dhòighean ùra air taic a thoirt san dachaigh, 2012-13.

33

Cur-an-Gnìomh a’ Phlana

dr

eaCh

d –

air

son

Co

-Ch

om

ha

irle

aCh

ad

h

FoGhLAm AGuS ioNNSAChADh

1

Cur ris na h-àireamhan ann am foghlam agus ionnsachadh Gàidhlig

BUil GnìOMh CÒ Clàr-AMA

Barrachd phàrantan ùra mothachail air buannachdan dà-chànanas agus foghlam tro mheadhan na Gàidhlig (FTG), a’ tighinn gu àrdachadh san àireamh chloinne a tha air an clàradh ann am FTG.

Cruinneachadh, deasachadh, cur ri agus sgaoileadh fiosrachadh air na buannachdan a tha an cois dà-chànanas agus FTG, aig ìre ionadail is nàiseanta, le pàrantan agus daoine aig aois togail chloinne mar prìomh thargaid.

nàiseAnTABnG, riaghaltas na h-Alba, CnamP, Foghlam Alba, A’ Chomhairle Phàrant agus luchd-teagaisg Albannach, Fòram nàiseanta nam Pàrant.

iOnADAilstiùireadh: Ùghdarrasan ionadailTaic: Pàrantan, nhs, riaghaltas na h-Alba, CnamP, buidhnean Gàidhlig.

A’ leantainn, le ath-sgrùdadh bliadhnail gus dèanamh cinnteach gu bheil am fiosrachadh ga ùrachadh.

Manaidsearan mothachail air buannachdan dà-chànanais agus foghlam tro mheadhan na Gàidhlig, a’ ciallachadh taic nàiseanta do FTG.

Cùrsaichean ‘Fiosrachadh mun Ghàidhlig’ do mhanaidsearan le uallach airson ruith agus fàs sheirbheisean tro mheadhan na Gàidhlig an Alba.

stiùireadh: Bòrd na Gàidhlig (Planaichean Cànain Gàidhlig) Taic: nhs, Foghlam Alba, buidhnean Gàidhlig, buidhnean poblach, riaghaltas na h-Alba.

A’ leantainn, co-cheangailte ri Planaichean Cànain Gàidhlig.

34

Cur-an-Gnìomh a’ Phlana

an

dr

eaCh

d P

lan

a Cà

na

in n

àisea

nt

a G

àid

hliG

2012-17

BUil GnìOMh iOnADAil Clàr-AMA

àrdachadh luath agus susbainteach anns an àireamh chloinne, dhaoine òga agus inbhich ann am foghlam tro mheadhan na Gàidhlig (FTG) thairis air an raon ionnsachaidh 0-18 agus às a dhèidh.

Measadh ionadan agus na ghabhas iad, anns gach roinn de FTG, airson àireamh an luchd-ionnsachaidh a chur suas, le cuideam àraidh air an ìre 0-3.

stiùireadh: Ùghdarrasan ionadailTaic: BnG, foghlam leantainneach agus adhartach, nhs.

àrdachadh gach bliadhna o 2012. Clasaichean ìre Tràth Curraicealam airson sàr-mhathais, làn bho 2014. Clasaichean ìre 2 Curraicealam airson sàr-mhathais, làn 2017.

àrdachadh na cuid den churraicealam a tha air a lìbhrigeadh tro mheadhan na Gàidhlig, aghaidh-ri-aghaidh agus tron eadar-lìon no aig-astar, a’ ceangal ris a’ choimhearsnachd.

stiùireadh: Ùghdarrasan ionadailTaic: stòrlann, sQA, Foghlam Alba, CnamP.

A’ fàs gach bliadhna.

2 chùrsa aig àrd-ìre, 2014; an uair sin, 1 ùr gach bliadhna.

sireadh chothroman air leudachadh air foghlam tron Ghàidhlig ann am foghlam leantainneach agus adhartach.

stiùireadh: Foghlam leantainneach agus adhartach.Taic: leasachadh sgilean Alba, sQA.

2014 agus a’ leantainn. 2 cùrsa/mhodal dhreuchdail aig-astar, 2013; an uair sin, àrdachadh de 2 sa bhliadhna.

Leudachadh agus leasachadh air foghlam luchd-ionnsachaidh, ann am bun-sgoiltean is àrd-sgoiltean, foghlam leantainneach, adhartach is neo-fhoirmeil inbheach.

A’ toirt barrachd cothrom do gach aois ionnsachadh na Gàidhlig agus mun Ghàidhlig, an lùib Curraicealam airson sàr-mhathais, anns gach roinn.

Ùghdarrasan ionadail, riaghaltas na h-Alba, Foghlam Alba, foghlam leantainneach agus adhartach, leasachadh sgilean Alba.

stiùireadh air foghlam luchd-ionnsachaidh sgrìobhte, 2013.Cur-an-gnìomh o 2014.

sgioba luchd-obrach misneachail is breithneachail, comasach air siostam foghlaim adhartach, tacsail a lìbhrigeadh, an taobh a-staigh de Churraicealam airson sàr-mhathais.

rannsachadh na tha a dhìth de thidsearan agus a’ cur air chois goireas ùr ann am foghlam Gàidhlig gus trèanadh ro-sheirbheis thidsearan a leasachadh agus gus cothrom a thoirt do thidsearan air trèanadh san-dreuchd agus rannsachadh.

stiùireadh: Oilthighean srath Chluaidh, Obar Dheathain agus Dhùn Èideann. Taic: BnG, Foghlam Alba.

àrdachadh gach bliadhna anns an àireamh thidsearan ann am foghlam Gàidhlig agus tro mheadhan na Gàidhlig.

35

Cur-an-Gnìomh a’ Phlana

dr

eaCh

d –

air

son

Co

-Ch

om

ha

irle

aCh

ad

hBUil GnìOMh iOnADAil Clàr-AMA

Cothroman air trèanadh leantainneach do luchd-obrach ann am foghlam is ionnsachadh Gàidhlig, a’ ciallachadh leasachadh air an teagasg agus inbhe don trèanadh.

luchd-obrach foghlaim agus ionnsachaidh a’ faighinn trèanadh leantainneach agus a’ leasachadh an sgilean teagaisg.

rOinn 0-18 stiùireadh: Foghlam Alba, stòrlann.Taic: Ùghdarrasan, GTCs, BnG, sQA.

leAnTAinneACh/ ADhArTAChstiùireadh: Foghlam AlbaTaic: sQA, sFC.

Prògram trèanaidh bliadhnail dhan Ghàidhlig, deasaichte ro thoiseach na bliadhna sgoile agus air a chur an cèill do luchd-obrach foghlaim.

àrdachadh ann an àireamh nan sgoiltean Gàidhlig.

Planadh calpa: airson cur ris na seirbheis a tha ann is sgoiltean ùra a chruthachadh.

riaghaltas na h-Alba 2017 (maoin ùr airson sgoiltean ùra, nam measg sgoiltean Gàidhlig).

Leudachadh agus leasachadh air foghlam Gàidhlig na phàirt de phlanadh agus lìbhrigeadh foghlaim aig gach ìre air feadh Alba.

Moladh pròiseactan co-cheangailte ri leasachadh foghlaim Gàidhlig a bhith air a chur a-steach ann am Planaichean Cànain Gàidhlig agus Aontan Buil shingilte, mar a bhios iomchaidh.

Ùghdarrasan, foghlam leantainneach agus adhartach, Foghlam Alba, GTCs.

A’ leantainn rè beatha a’ Phlana.

36

Cur-an-Gnìomh a’ Phlana

an

dr

eaCh

d P

lan

a Cà

na

in n

àisea

nt

a G

àid

hliG

2012-17

2

Co-ionannachd inbhe a bhith aig foghlam agus ionnsachadh Gàidhlig

BUil GnìOMh CÒ Clàr-AMA

Còirichean phàrantan air foghlam tro mheadhan na Gàidhlig air aithneachadh san lagh.

Co-luadar le na Ministearan Albannach mu chòirichean laghail do phàrantan air foghlam tro mheadhan na Gàidhlig.

BnG, riaghaltas na h-Alba. 2014

stiùireadh nàiseanta ri fhaotainn air foghlam agus ionnsachadh Gàidhlig, ag amas air cunbhalachd san t-seirbheis.

stiùireadh nàiseanta ga ullachadh air foghlam Gàidhlig, an taobh a-staigh Curraicealam airson sàr-mhathais, le co-chomhairleachadh ris na h-uile aig a bheil pàirt ann.

stiùireadh: riaghaltas na h-Alba, Foghlam Alba, Bòrd na Gàidhlig.Taic: BnG, Foghlam Alba, Ùghdarrasan ionadail, sQA, COslA.

lùnastal 2013

Lìonraidhean air chois airson an luchd-obrach ann am foghlaim Gàidhlig agus anns na buidhnean-taice eile, airson comhairle agus fiosrachadh a roinn ri chèile, an dàimh ri lìbhrigeadh Curraicealam airson sàr-mhathais sa Ghàidhlig.

stèidheachadh agus leasachadh lìonraidhean nàiseanta agus ionadail aig diofar ìrean agus anns gach roinn de fhoghlam agus ionnsachadh Gàidhlig, a’ gabhail a-steach teagasg air an eadar-lìon agus aig-astar.

nàiseAnTAstiùireadh: Foghlam AlbaTaic: Ùghdarrasan ionadail, BnG, sQA.

iOnADAilstiùireadh: ÙghdarrasanTaic: Foghlam Alba, BnG.

lìonra Cheannardan-sgoile FTG – lùnastal 2012.luchd-obrach FTG - lùnastal 2014.

37

Cur-an-Gnìomh a’ Phlana

dr

eaCh

d –

air

son

Co

-Ch

om

ha

irle

aCh

ad

h3

Foghlam agus ionnsachadh Gàidhlig a leasachadh

BUil GnìOMh CÒ Clàr-AMA

Barrachd chloinne agus dhaoine òga a’ ruighinn làn fhileantachd, gu h-àraidh a thaobh beairteas cànain agus smachd air gràmar.

leasachadh dhòighean-teagaisg foghlaim bogaidh agus a’ tabhann trèanadh leantainneach do luchd-obrach gus an teagasg a leasachadh.

stiùireadh: Foghlam AlbaTaic: ionadan-trèanaidh thidsearan, GTCs, ùghdarrasan ionadail.

Cruthaich goireasan agus cothroman, 2013.

stiùireadh nàiseanta air cuideachadh chloinne agus dhaoine òga le feuman-taice a bharrachd gus dèanamh cho math is as urrainn dhaibh ann am foghlam tro mheadhan na Gàidhlig.

stiùireadh nàiseanta ga dhealbh air cuideachadh luchd-ionnsachaidh le feuman-taice a bharrachd ann am foghlam agus ionnsachadh tro mheadhan na Gàidhlig, mar phàirt den stiùireadh nàiseanta air foghlam Gàidhlig.

stiùireadh: Foghlam Alba, riaghaltas na h-Alba.Taic: Ùghdarrasan ionadail, nhs.

Tionail fiosrachaidh agus deasaich stiùireadh, 2013.

Barrachd ghoireasan foghlaim agus ionnsachaidh rim faotainn, ann an diofar mheadhanan agus riochdan, airson taic a chumail ris a h-uile roinn agus ìre de ionnsachadh Ghàidhlig, an taobh a-staigh den Churraicealam airson sàr-mhathais.

stuth-teagaisg ga chruthachadh ann an caochladh mheadhanan agus riochdan, airson freagairt air diofar dhòighean ionnsachaidh, tro cho-obrachadh eadar na prìomh bhuidhnean a tha a’ frithealadh air feuman foghlaim Gàidhlig.

rOinn 0-18 stiùireadh: stòrlann Taic: Foillsichearan Gàidhlig, MG AlBA, BBC, Cnl, buidhnean Gàidhlig, Foghlam Alba, Urras leabhraichean Alba, ùghdarrasan ionadail.

FAD-BeAThAstiùireadh: Foghlam leantainneach agus adhartach.Taic: stòrlann, sFC.

A’ leantainn, le ath-sgrùdadh bliadhnail airson dèanamh cinnteach gu bheil na stuthan a rèir Curraicealam airson sàr-mhathais agus gu bheil iad a’ freagairt air feumalachdan an luchd-ionnsachaidh.

38

Cur-an-Gnìomh a’ Phlana

an

dr

eaCh

d P

lan

a Cà

na

in n

àisea

nt

a G

àid

hliG

2012-17

4

Neartachadh a’ cho-theacsa airson foghlam agus ionnsachadh Gàidhlig

BUil GnìOMh CÒ Clàr-AMA

Barrachd chothroman aig inbhich, pàrantan is luchd-cùraim a’ Ghàidhlig ionnsachadh agus/no an sgilean sgrìobhaidh is leughaidh a leasachadh.

Cur air chois agus a’ leasachadh chothroman ionnsachaidh a thaobh na Gàidhlig do phàrantan is luchd-cùraim.

stiùireadh: Clì GàidhligTaic: Ùghdarrasan ionadail, AlOan, foghlam leantainneach, buidhnean-taice phàrantan.

Clasaichean Gàidhlig do phàrantan ann an sgoiltean le FTG, 2015.

Barrachd chothroman aig clann is daoine òga ann an FTG a’ Ghàidhlig a chleachdadh san dachaigh.

leudachadh air an roghainn ghoireasan cur-seachad, fuadain no dha-rìribh, a chleachdas òigridh san dachaigh.

stiùireadh: Buidhnean GàidhligTaic: BnG, ùghdarrasan, MG AlBA, stòrlann, BBC, Cnl.

Bho 2012

Barrachd chur-seachadan do chloinn is daoine òga, anns an sgoil agus sa choimhearsnachd.

Cur-seachadan do dhaoine òga sa sgoil is a’ choimhearsnachd, a’ cur ri an comas is am misneachd sa Ghàidhlig.

stiùireadh: Ùghdarrasan ionadail, AlOan, Alba Chruthachail.Taic: Buidhnean Gàidhlig, spòrs Alba, buidhnean ealain/coimhearsnachd.

Bho 2012

Barrachd chur-seachadan Gàidhlig do inbhich.

Tachartasan, nàiseanta agus ionadail, do inbhich.

stiùireadh: Ùghdarrasan, AlOan, Alba Chruthachail.Taic: Buidhnean Gàidhlig/ealain/coimhearsnachd.

Bho 2012

Ceangal eadar sgoiltean le foghlam Gàidhlig agus coimhearsnachdan Gàidhlig.

sgoiltean le FTG no Gàidhlig luchd-ionnsachaidh a’ dèanamh feum de an coimhearsnachdan ann an sgìrean le inbhe iomairt Gàidhlig no 20%+ de luchd-labhairt.

stiùireadh: Ùghdarrasan ionadailTaic: Buidhnean Gàidhlig, buidhnean ealain/coimhearsnachd, Foghlam Alba.

Bho 2012

39

Cur-an-Gnìomh a’ Phlana

dr

eaCh

d –

air

son

Co

-Ch

om

ha

irle

aCh

ad

hBUil GnìOMh CÒ Clàr-AMA

àrdachadh san àireamh dhaoine òga a’ dol air adhart gu cùrsaichean Gàidhlig, no le eileamaidean Gàidhlig, ann am foghlam dreuchdail agus àrd-ìre.

Oifigich Dhreuchdan a’ toirt fiosrachadh earbsach agus farsaing air cho feumail is a tha Gàidhlig ann an dèanamh roghainn dhreuchdan.

leasachadh sgilean Alba, ùghdarrasan ionadail.

Fiosrachadh air dreuchdan Gàidhlig, bho 2012.Fios mu eòlas-obrach Gàidhlig, 2013. stiùireadh sa Ghàidhlig, 2015.

Luchd-ionnsachaidh FTG nas mothachaile air na dh’fhaodas iad a dhèanamh airson na Gàidhlig agus cho cudromach is a tha toirt cànain dhan ath ghinealach.

Dealbhadh chothroman ann am Foghlam Pearsanta is sòisealta gus tuigse a thoirt air cultar na Gàidhlig agus air cùisean mar toirt na Gàidhlig dhan ath ghinealach.

stiùireadh: riaghaltas na h-Alba, Foghlam Alba.Taic: Ùghdarrasan ionadail, BnG.

2012, ann an stiùireadh nam Ministearan Albannach. Ga chur an gnìomh sna sgoiltean, 2014.

Fios aig daoine òga ann am foghlam tro mheadhan na Beurla mu chànan, cultar agus gnè na Gàidhlig, agus an t-àite a tha aice mar chànan bheò ann an Alba.

Toirt cothrom do dhaoine òga ionnsachadh mu chultar agus nàdar na Gàidhlig mar phàirt den chùrsa air eòlas Albannach a tha san amharc.

stiùireadh: riaghaltas na h-Alba, Foghlam Alba.Taic: Ùghdarrasan ionadail, BnG.

2012, ann an stiùireadh nam Ministearan.Goireasan-teagaisg agus trèanadh, 2014. Pìleat ann an sgoiltean, lùnastal 2015. Cur an gnìomh, lùnastal, 2016.

40

Cur-an-Gnìomh a’ Phlana

an

dr

eaCh

d P

lan

a Cà

na

in n

àisea

nt

a G

àid

hliG

2012-17

CoimhEARSNAChD

1

Deagh-rùn a chruthachadh dhan Ghàidhlig sa choimhearsnachd

BUil GnìOMh CÒ Clàr-AMA

Am mòr-shluagh a’ dèanamh feum den Ghàidhlig ann a bhith a’ dèiligeadh ri diofar sheirbheisean no a’ gabhail pàirt ann an tachartasan.

Planaichean Cànain Gàidhlig reachdail agus Aontan Buil shingilte.

Buidhnean poblach 8 planaichean ùr no ùraichte gach bliadhna sa chumantas.

Planaichean Cànain Gàidhlig saor-thoileach.

Buidhnean-gnothaich prìobhaideach, iomairtean sòisealta, AlOan, an roinn shaor-thoileach.

Mar a thèid planaichean saor-thoileach a chur a-steach gu BnG.

Planaichean Cànain Gàidhlig coimhearsnachd.

riochdairean coimhearsnachd, buidhnean Gàidhlig, roinnean foghlaim, AlOan, buidhnean iomairt, buidhnean-gnothaich, roinnean eile de ùghdarrasan.

A’ chiad Plana Cànain Gàidhlig coimhearsnachd ullaichte is foillsichte 2013, agus planaichean ann an sgìrean nan iomairtean Gàidhlig le 20%+ luchd-labhairt Gàidhlig rè beatha a’ Phlana.

A’ Ghàidhlig air a cluinntinn agus air a faicinn barrachd ann an sgìrean air feadh Alba.

soidhnichean dà-chànanach.

Buidhnean poblach, buidhnean Gàidhlig, buidhnean-gnothaich phrìobhaideach, iomairtean sòisealta, an roinn shaor-thoileach (an treas roinn).

Mar phàirt de phròiseas nam Planaichean Cànain Gàidhlig rè beatha a’ Phlana. Bileagan agus stuthan-

follaiseachaidh dà-chànanach.

Coinneamhan agus/no tachartasan dà-chànanach no Gàidhlig sa choimhearsnachd.

41

Cur-an-Gnìomh a’ Phlana

dr

eaCh

d –

air

son

Co

-Ch

om

ha

irle

aCh

ad

h2

A’ Ghàidhlig a neartachadh ann an coimhearsnachdan sam bheilear ga cleachdadh tric

BUil GnìOMh CÒ Clàr-AMA

Beòthas-cànain ga chumail suas ann an sgìrean nan Iomairtean Gàidhlig agus ann an coimhearsnachdan le 20% de luchd-labhairt Gàidhlig, le barrachd dhaoine òga a’ roghnachadh fuireach anns na sgìrean sin.

Tional fiosrachaidh air eisimpleirean matha de phròiseactan ath-leasachaidh cànain ann an sgìrean mar seo.

Bòrd na Gàidhlig rannsachadh a’ gabhail àite agus na co-dhùnaidhean air am foillseachadh, bliadhna 1 den Phlana.

Deasachadh Phlanaichean Cànain coimhearsnachd, le ceangal ri leasachadh sòisealta agus eaconamach, airson an cur an sàs gu h-ionadail.

Bòrd na Gàidhlig, ùghdarrasan ionadail, Comainn Taigheadais, hie, Uhi, buidhnean-gnothaich, An roinn eòrpa, buidhnean Gàidhlig, iomairtean sòisealta, an roinn shaor-thoileach (an treas roinn).

Planaichean coimhearsnachd a’ dèanamh sgrùdadh air àireamh luchd-labhairt Gàidhlig 16–25 san sgìre agus cumail sùil air atharrachadh sna h-àireamhan o àm gu àm.

A’ lorg sgilean Gàidhlig an coimhearsnachdan agus a’ toirt seachad airgead-tòiseachaidh gus an tionndadh nan seirbheisean coimeirsealta, gu h-ionadail agus nas fhaide air falbh.

hie, ùghdarrasan ionadail, riaghaltas na h-Alba, iomairtean sòisealta, an roinn shaor-thoileach (an treas roinn).

A’ tòiseachadh ann an sgìrean nan iomairtean Gàidhlig agus coimhearsnachdan le 20%+ de luchd-labhairt Gàidhlig, rè beatha a’ Phlana.

42

Cur-an-Gnìomh a’ Phlana

an

dr

eaCh

d P

lan

a Cà

na

in n

àisea

nt

a G

àid

hliG

2012-17

3

Cruthachadh is cur ri suidheachaidhean far an gabh a’ Ghàidhlig cleachdadh

BUil GnìOMh CÒ Clàr-AMA

Barrachd sheirbheisean poblach agus thachartasan rim faighinn sa Ghàidhlig, a’ cur ri cleachdadh na Gàidhlig ann an suidheachaidhean foirmeil agus sòisealta.

Cumail chruinneachaidhean agus thachartasan poblach sa Ghàidhlig.

Buidhnean poblach, buidhnean saor-thoileach, Bòrd na Gàidhlig.

Mar phàirt de phròiseas nam Planaichean Gàidhlig rè beatha a’ Phlana.

Cur air chois seirbheis eadar-theangachaidh coimhearsnachd, le taic o lìonra de eadar-theangairean.

BnG, buidhnean poblach, buidhnean Gàidhlig agus an roinn shaor-thoileach (an treas roinn).

An toiseach ann an sgìrean le inbhe iomairtean Gàidhlig agus 20%+ de luchd-labhairt Gàidhlig, rè beatha a’ Phlana.

Prògraman foghlam coimhearsnachd agus spòrs tro mheadhan na Gàidhlig.

Ùghdarrasan ionadail, AlOan, buidhnean Gàidhlig agus an roinn shaor-thoileach (an treas roinn).

Ùghdarrasan agus buidhnean Gàidhlig a’ toirt sùil air na prògraman a tha ann cheana, 2012/13, agus ag amas air leudachadh o 2013/14 a-mach.

Buidhnean poblach agus na buidhnean Gàidhlig a’ toirt seachad sheirbheisean làitheil tro mheadhan na Gàidhlig mar phàirt den obair àbhaisteach aca.

Buidhnean poblach agus buidhnean Gàidhlig.

An toiseach anns na sgìrean le 20%+ de luchd-Gàidhlig agus sgìrean nan iomairtean Gàidhlig rè beatha a’ Phlana.

43

Cur-an-Gnìomh a’ Phlana

dr

eaCh

d –

air

son

Co

-Ch

om

ha

irle

aCh

ad

h4

Cothrom a thoirt do luchd-ionnsachaidh agus òigridh a’ Ghàidhlig a chleachdadh

BUil GnìOMh CÒ Clàr-AMA

Goireasan, cùrsaichean agus cothroman cleachdaidh nas fhasa an lorg.

learnGaelic.net mar ghoireas trom faigh luchd-ionnsachaidh fiosrachadh sam bith a tha a dhìth orra, leis an teicneòlas a tha dol leis mar leasachain-fòn.

MG AlBA, BBC Alba, Bòrd na Gàidhlig, Bòrd eòlas Ceiltis.

A’ leantainn o Dàmhair 2011, agus a’ cumail a’ cur stuthan agus fiosrachadh ùr a-steach.

stèidheachadh, cuideachadh agus foillseachadh lìonraidhean de chearcaill-còmhraidh Gàidhlig agus cothroman cleachdaidh neo-fhoirmeil eile.

Bòrd na Gàidhlig, buidhnean poblach, buidhnean Gàidhlig agus buidhnean saor-thoileach.

Taic tro sgeamaichean a tha ann cheana, rè beatha a’ Phlana.

Cuideachadh do dhaoine òga a tha ag ionnsachadh na Gàidhlig an sgilean a chleachdadh agus a leasachadh ann an suidheachaidhean nach eil cho foirmeil.

stèidheachadh, cuideachadh agus foillseachadh prògram cunbhalach chur-seachadan agus chuairtean a-mach às an sgoil do dhaoine òga a tha ag ionnsachadh na Gàidhlig.

Ùghdarrasan ionadail, AlOan, buidhnean saor-thoileach, buidhnean Gàidhlig agus daoine fa leth.

Com-pàirteachasan stèidhichte ann am bliadhna 1.

stèidheachadh, cuideachadh agus foillseachadh thachartasan o àm gu àm, me campaichean airson luchd- ionnsachadh òga.

Buidhnean poblach, buidhnean Gàidhlig, buidhnean-gnothaich phrìobhaideach, iomairtean sòisealta, an roinn shaor-thoileach (an treas roinn).

stèidheachadh agus foillseachadh prògram thachartasan gach bliadhna.

Barrachd chothroman airson fileantaich agus luchd-ionnsachaidh a’ Ghàidhlig a chleachdadh còmhla.

Coinneamhan agus tachartasan dà-chànanach agus/no Gàidhlig anns a’ choimhearsnachd.

Buidhnean poblach, buidhnean Gàidhlig, buidhnean-gnothaich, iomairtean sòisealta agus an roinn shaor-thoileach (an treas roinn).

Obrachadh le buidhnean mar phàirt de phròiseas nam planaichean agus an clàr-ama.

44

Cur-an-Gnìomh a’ Phlana

an

dr

eaCh

d P

lan

a Cà

na

in n

àisea

nt

a G

àid

hliG

2012-17

ÀiTE-oBRACh

1

Deagh-rùn a chruthachadh dhan Ghàidhlig san àite-obrach

BUil GnìOMh CÒ Clàr-AMA

Barrachd feum ga dhèanamh den Ghàidhlig am measg an luchd-obrach fhèin agus nan dèiligeadh ris a’ mhòr-shluagh.

Planaichean Cànain Gàidhlig reachdail.

Buidhnean poblach Foillsich mu 8 planaichean ùra no ùraichte gach bliadhna.

Planaichean Cànain Gàidhlig saor-thoileach.

Buidhnean-gnothaich phrìobhaideach, iomairtean sòisealta, an roinn shaor-thoileach (an treas roinn).

Mar a thig planaichean saor-thoileach a-steach gu Bòrd na Gàidhlig.

sgeama ‘luchd-taic na Gàidhlig’.

Bòrd na Gàidhlig, buidhnean poblach, luchd-gnothaich, iomairtean sòisealta, roinn saor-thoileach.

stèidhichte, 2013/14.

45

Cur-an-Gnìomh a’ Phlana

dr

eaCh

d –

air

son

Co

-Ch

om

ha

irle

aCh

ad

hBUil GnìOMh CÒ Clàr-AMA

A’ Ghàidhlig air a faicinn agus a cluinntinn barrachd ann an àitichean-obrach air feadh Alba.

soidhnichean dà-chànanach.

Buidhnean poblach, agus Gàidhlig, buidhnean-gnothaich phrìobhaideach, iomairtean sòisealta, an roinn saor-thoileach.

A’ leantainn, mar phàirt de phròiseas nam Planaichean Cànain Gàidhlig agus an clàr-ama. Bileagan agus

stuth-follaiseachaidh dà-chànanach.

Coinneamhan agus tachartasan dà-chànanach no Gàidhlig.

Cur fàilte air a’ mhòr-shluagh sa Ghàidhlig, me, seirbheisean fàilteachais, fòn no post-dealain.

Comas Gàidhlig a bhruidhinn, a leughadh agus a sgrìobhadh a bhith air fhaicinn mar sgil-obrach ‘deatamach’ no ‘do-sheachaint’ ann an àitichean-obrach air feadh Alba.

Comharrachadh obraichean far an biodh a’ Ghàidhlig gu math na buidhne agus a’ chànain.

Gabhail ri sgilean Gàidhlig mar phàirt àbhaisteach den phròiseas fastaidh.

46

Cur-an-Gnìomh a’ Phlana

an

dr

eaCh

d P

lan

a Cà

na

in n

àisea

nt

a G

àid

hliG

2012-17

2

A’ Ghàidhlig a neartachadh san àite-obrach, gu h-àraidh far a bheil i ga cleachdadh gu làitheil sa choimhearsnachd

BUil GnìOMh CÒ Clàr-AMA

Beòthas-cànain san àite-obrach, mar thacsa don Ghàidhlig anns a’ choimhearsnachd, agus fàs ann an àireamh sheirbheisean a gheibh am mòr-shluagh tron Ghàidhlig.

Cruinneachadh fiosrachaidh air modailean de dheagh chleachdadh a thaobh neartachadh agus fàs mion-chànain san àite-obrach.

Bòrd na Gàidhlig rannsachadh agus foillseachadh nan co-dhùnaidhean ann am bliadhna 1 den Phlana.

Obrachadh le com-pàirtichean gus sgeamaichean taice a chur air chois agus a chumail a’ dol, a bheir cothrom do luchd-ionnsachaidh cur ris na sgilean aca, le taic o luchd-obrach a tha fileanta no nan luchd-ionnsachaidh adhartach.

luchd-fastaidh, aonaidhean-ciùird, Bòrd na Gàidhlig, buidhnean iomairt, buidhnean trèanaidh sgilean.

A’ leantainn, mar phàirt de phròiseas nam Planaichean Cànain Gàidhlig agus an clàr-ama.

47

Cur-an-Gnìomh a’ Phlana

dr

eaCh

d –

air

son

Co

-Ch

om

ha

irle

aCh

ad

h3

Suidheachaidhean a chruthachadh far an cleachdar Gàidhlig san àite-obrach

BUil GnìOMh CÒ Clàr-AMA

Barrachd feum air a dhèanamh den Ghàidhlig ann an diofar dhòighean, foirmeil agus neo-fhoirmeil, san àite-obrach.

Comharrachadh seòrsaichean àraidh obrach far am faodadh a’ Ghàidhlig a bhith air a cleachdadh le luchd-obrach, me post-dealain, buidhnean trèanaidh agus àirneas deasga.

Buidhnean poblach, buidhnean Gàidhlig, luchd-gnothaich, iomairtean sòisealta agus buidhnean saor-thoileach (an treas roinn).

A’ leantainn, mar phàirt de phròiseas nam Planaichean Cànain Gàidhlig agus an clàr-ama.

Cruthachadh chothroman ùra airson a’ Ghàidhlig a chleachdadh, me cearcaill còmhraidh neo-fhoirmeil, coinneamhan dà-chànanach.

Comharrachadh luchd-obrach le Gàidhlig ann an àitichean-obrach gus an aithnich co-obraichean agus am mòr-shluagh iad, me le bàidsichean no soidhnichean.

48

Cur-an-Gnìomh a’ Phlana

an

dr

eaCh

d P

lan

a Cà

na

in n

àisea

nt

a G

àid

hliG

2012-17

4

Cothroman do luchd-obrach a’ Ghàidhlig ionnsachadh is a leasachadh san àite-obrach

BUil GnìOMh CÒ Clàr-AMA

sgilean nas fheàrr aig luchd-obrach ann an labhairt, leughadh agus sgrìobhadh Gàidhlig, airson cuideachadh le fàs na Gàidhlig san àite-obrach agus airson am mòr-shluagh a bhrosnachadh gus barrachd feum a dhèanamh den Ghàidhlig nan dèiligeadh làitheil ri companaidhean agus buidhnean.

sgrùdadh air sgilean Gàidhlig luchd-obrach, a’ gabhail a-steach feuman trèanaidh.

Buidhnean poblach, buidhnean-gnothaich phrìobhaideach, iomairtean sòisealta agus an roinn shaor-thoileach (an treas roinn).

A’ leantainn, mar phàirt de phròiseas nam Planaichean Cànain Gàidhlig agus an clàr-ama.

Planaichean airson trèanadh Gàidhlig do luchd-obrach na phàirt de Phlanaichean Gàidhlig reachdail agus saor-thoileach.

luchd-fastaidh ag aontachadh leasachadh sgilean Gàidhlig a ghabhail a-steach nam prògraman trèanaidh àbhaisteach.

Ceanglaichean dlùth gan dèanamh eadar luchd-fastaidh agus seirbheisean trèanaidh sgilean Gàidhlig.

49

Cur-an-Gnìomh a’ Phlana

dr

eaCh

d –

air

son

Co

-Ch

om

ha

irle

aCh

ad

h

EALAiN, mEADhANAN AGuS DuALChAS

1

Ag àrach sàr-ìre

BUil GnìOMh CÒ Clàr-AMA

àrdachadh ann an àireamh an luchd-obrach ealain, mheadhanan agus dualchais aig ìre ionadail, nàiseanta agus eadar-nàiseanta, a’ cur ri inbhe agus fàs a’ chànain.

A’ lorg, cuideachadh agus leasachadh lìonra de bhuidhnean agus ionadan, le sùil ri seirbheisean cunbhalach ealain, mheadhanan agus dualchais a dhealbh a bheir tacsa do leasachadh na Gàidhlig.

Fòram nGAs agus leas-bhuill, buidhnean poblach, buidhnean-gnothaich phrìobhaideach, iomairtean sòisealta, an roinn shaor-thoileach (an treas roinn).

A’ leantainn, le ath-sgrùdadh tric air mar a tha an t-amas ga choileanadh.

Toirt fios do dhaoine is bhuidhnean ealain Ghàidhlig mu na 15 phrògraman taice aig Alba Chruthachail.

A’ leantainn.

Greisean-còmhnaidh luchd-ealain Gàidhlig.

Fiosrachadh ga fhoillseachadh tric.

Toirt seachad taic phearsanta agus cothrom air greisean-gnìomhachais is an leithid.

rannsachadh air stèidheachadh na sgeama, bliadhna 1. Cur-an-gnìomh o bhliadhna 2.

Brosnachadh shàr-luchd-ealain gu bhith nan tosgairean.

stèidheachadh, agus ath-sgrùdadh gach bliadhna.

Taic do thrèanadh agus rannsachadh a leasaicheas an roinn.

Aontachadh air prògram 5 bliadhna, 2012.

sgrùdadh agus leasachadh lìonraidhean agus fòraman.

Ath-sgrùdadh air na lìonraidhean a tha ann cheana, bliadhna 1.

50

Cur-an-Gnìomh a’ Phlana

an

dr

eaCh

d P

lan

a Cà

na

in n

àisea

nt

a G

àid

hliG

2012-17

BUil GnìOMh CÒ Clàr-AMA

Taic airson tàlant chruthachail Gàidhlig na rud cumanta.

Ag innse do na buidhnean mun phàirt a dh’fhaodas a bhith aca san obair.

Fòram nGAs agus leas-bhuill, buidhnean poblach, buidhnean-gnothaich, prìobhaideach, iomairtean sòisealta, an roinn shaor-thoileach.

Cur a-mach fiosrachadh gu cunbhalach.

51

Cur-an-Gnìomh a’ Phlana

dr

eaCh

d –

air

son

Co

-Ch

om

ha

irle

aCh

ad

h2

Ag àrach thachartasan-ealain aig ìre àrd

BUil GnìOMh CÒ Clàr-AMA

Barrachd thachartasan, aig ìre nas àirde, airson cur ri inbhe na Gàidhlig, airson brosnachadh ionnsachadh sgilean labhairt, leughaidh agus/neo sgrìobhaidh sa Ghàidhlig agus airson cothroman a chruthachadh gus a’ Ghàidhlig a chleachdadh mar phàirt den phròiseas chruthachail.

lorg agus foillseachadh mhodailean de dheagh chleachdadh.

Fòram nGAs agus leas-bhuill, buidhnean-gnothaich phrìobhaideach, iomairtean sòisealta agus an roinn shaor-thoileach (an treas roinn).

rannsachadh agus foillseachadh cho-dhùnaidhean, 2013/14.

Taic do bhuidhnean is dhaoine a tha air an ruith gu math, aig ìre àrd dealbhachaidh ealain.

Ath-sgrùdadh cunbhalach air buidhnean maoinichte.

Taic do fhèisean agus thachartasan le prògram cruthachail aig àrd ìre.

Bidh fiosrachadh air cothroman maoineachaidh/ coimiseanaidh ga fhoillseachadh tric. Buidhnean a’ tighinn

còmhla gus taic a chumail ri obair aig àrd ìre ann am film, TV is na meadhanan digiteach.

lorg chothroman air co-obrachadh gus taic a chumail ri obair ealain ùr aig ìre àrd.

Fòram nGAs agus leas-bhuill, companaidhean dealbhachaidh neo-eisimeileach.

Barrachd feum ga dhèanamh den Ghàidhlig thairis air speactram farsaing de obair ealain, meadhanan agus dualchais, airson taic a thoirt do leasachadh na Gàidhlig.

Planaichean Cànain Gàidhlig reachdail.

Buidhnean poblach. Mar phàirt de phròiseas nam Planaichean Gàidhlig agus an clàr-ama.

Planaichean Cànain Gàidhlig saor-thoileach.

Buidhnean neo-phrothaid, buidhnean-gnothaich.

A’ leantainn.

Planaichean Cànain Gàidhlig coimhearsnachd.

Buidhnean coimhearsnachd, buidhnean Gàidhlig, ùghdarrasan ionadail.

Foillseachadh a’ chiad Phlana Cànain coimhearsnachd, 2013. sgaoileadh gu coimhearsnachdan le 20%+ luchd-labhairt Gàidhlig rè beatha a’ Phlana.

52

Cur-an-Gnìomh a’ Phlana

an

dr

eaCh

d P

lan

a Cà

na

in n

àisea

nt

a G

àid

hliG

2012-17

3

Ag àrach luchd-èisteachd agus cothrom pàirt a ghabhail anns na h-ealain

BUil GnìOMh CÒ Clàr-AMA

àrdachadh anns an àireamh dhaoine a tha a’ gabhail pàirt ann an ealain, meadhanan agus dualchas sa Ghàidhlig, airson inbhe a’ chànain àrdachadh agus gus cothroman ùra a bhith ann a’ chànan a chleachdadh.

Deasachadh agus cuartachadh liostaichean thachartasan.

Fòram nGAs agus leas-bhuill, buidhnean poblach, buidhnean-gnothaich phrìobhaideach, iomairtean sòisealta, an roinn shaor-thoileach (an treas roinn).

rannsachadh agus foillseachadh, 2012/13.

Ag obair le raon fharsaing de bhuidhnean ealain, mheadhanan agus dualchais gus am bi a’ Ghàidhlig na pàirt àbhaisteach dem prògraman.

A’ leantainn.

Cur taic ri pròiseactan ealain sam bi am mòr-shluagh a’ gabhail pàirt.

Ag obair le buidhnean a bheir cothrom do ealain, meadhanan is dualchas Gàidhlig pàirt a ghabhail an obair eadar-nàiseanta.

Obrachadh le, agus cuideachadh, buidhnean ealain ionadail agus nàiseanta a tha a’ tabhann cothrom gabhail pàirt.

A’ leantainn, a’ cumail sùil air an àireamh a tha a’ gabhail pàirt tro na cunntasan bliadhnail.

Toirt taic do choimhearsnachdan gus cothrom a thoirt eòlas a chur air an obair no pàirt a ghabhail innte.

Cothrom air taic agus maoineachadh gu cunbhalach.

Obrachadh an lùib an ro-innleachd ealain Òigridh nàiseanta, Plana Cruthachaidh Foghlaim agus ealain, fosglan cruthachaidh GlOW, agus iomairtean iomchaidh eile.

Fòram nGAs agus leas-bhuill, Foghlam Alba agus buidhnean iomchaidh sam bith eile.

Taobh a-staigh den chiad bhliadhna den Phlana.

53

Cur-an-Gnìomh a’ Phlana

dr

eaCh

d –

air

son

Co

-Ch

om

ha

irle

aCh

ad

hBUil GnìOMh CÒ Clàr-AMA

Fàs anns an àireamh dhaoine a tha a’ gabhail pàirt ann an tachartasan ealain, meadhanan agus dualchais Ghàidhlig.

Brosnachadh com-pàirteachas agus co-obrachadh eadar coimhearsnachdan Gàidhlig air feadh Alba agus thall thairis.

Fòram nGAs agus leas-bhuill, com-pàirtearan iomchaidh thall thairis.

Cuideam rè beatha a’ Phlana air sgìrean nan iomairtean Gàidhlig agus/no le 20%+ luchd-labhairt.

Gabhail pàirt ann an tachartasan le inbhe nàiseanta (me, An Olympiad Cultair, Bliadhna Alba Chruthachail, Geamannan a’ Cho-fhlaitheis 2014).

Fòram nGAs agus leas-bhuill, buidhnean poblach, buidhnean-gnothaich phrìobhaideach, iomairtean sòisealta, an roinn shaor-thoileach (an treas roinn).

Bliadhna an Olympiad Cultair 2012, Bliadhna Alba Chruthachail 2012, Geamannan a’ Cho-fhlaitheis 2014.

4

Ag àrach eaconamaidh chultarach na Gàidhlig

BUil GnìOMh CÒ Clàr-AMA

àrdachadh anns na cothroman cosnaidh ann an ealain, meadhanan agus dualchas Gàidhlig, airson taic a thoirt do phrìomhachasan planadh cànain Gàidhlig agus leasachadh eaconamach.

Ullachadh aithisg air a’ bhuannachd eaconamach a tha Alba a’ faighinn à ealain, meadhanan agus dualchas na Gàidhlig.

Fòram nGAs agus leas-bhuill.

Coimiseanadh ann am bliadhna 1 den Phlana agus cur-an-gnìomh ann am bliadhna 2.

Cuideachadh le stèidheachadh ionadan cruthachail Gàidhlig mar thaic do leasachadh sa chànan agus an eaconamaidh.

Fòram nGAs agus leas-bhuill, buidhnean iomairt, ‘slighean Gnothachais’.

àireamh bheag de ionadan cruthachail gan lorg bliadhna 1. An uair sin, a’ meudachadh am buaidh.

Toirt sgilean agus stiùireadh do luchd-ealain Gàidhlig air cur ris an teachd-a-steach, me Còirichean seilbh innleachdail.

Fòram nGAs agus leas-bhuill, buidhnean trèanaidh.

Trèanadh, ga chur an gnìomh gu leantainneach o 2013/14 air adhart.

54

Cur-an-Gnìomh a’ Phlana

an

dr

eaCh

d P

lan

a Cà

na

in n

àisea

nt

a G

àid

hliG

2012-17

BUil GnìOMh CÒ Clàr-AMA

Roinn nas àirde de airgead a bharrachd a’ tighinn o àitichean seach na buidhnean poblach, a’ cruthachadh modailean a tha nas seasmhaiche a thaobh ionmhais san ùine fhada.

Cuideachadh nan prìomh bhuidhnean ealain Gàidhlig gus am bi iad tèarainte a thaobh ionmhais.

Fòram nGAs agus leas-bhuill.

rè beatha a’ Phlana.

Cuideachadh le leasachadh agus cleachdadh teicneòlais ùr gus cosgaisean dealbhaidh a chumail sìos.

Fòram nGAs agus leas-bhuill, an roinn phrìobhaideach agus luchd-comhairle iomchaidh.

sireadh taic luchd-gnothaich, urrasachd, comhairle mu ghnothachas agus taic carthannach airson nan ealain Ghàidhlig.

Fòram nGAs agus leas-bhuill, buidhnean ealain is gnothaich, ‘slighean Gnothachais’ agus buidhnean iomairt.

Obrachadh le ealain agus Gnothachas Alba sa chiad bhliadhna den Phlana.

A’ toirt air adhart turasachd chultarach sa Ghàidhlig tro bhith stèidheachadh com-pàirteachais eadar buidhnean, agus le buidhnean Gàidhlig a bhith dol an sàs ann am fòraman turasachd chultarach nàiseanta agus lìonraidhean eile.

Fòram nGAs agus leas-bhuill, Alba àosmhor, Museums Galleries scotland, national Archives of scotland, Visit scotland, event scotland, seirbheisean prìobhaideach, CalMac, agus buidhnean cèin iomchaidh.

A’ leantainn.

Dèanamh feum de àitichean a tha a’ faighinn inbhe shònraichte o UnesCO, me Glaschu, Dùn Èideann agus hiort, le bhith ag obair gu dlùth le UnesCO.

Fòram nGAs agus leas-bhuill, Dùn Èideann Baile litreachais UnesCO, Glaschu Baile Ciùil UnesCO.

rè beatha a’ Phlana.

55

Cur-an-Gnìomh a’ Phlana

dr

eaCh

d –

air

son

Co

-Ch

om

ha

irle

aCh

ad

h5

Ag àrach com-pàirteachais

BUil GnìOMh CÒ Clàr-AMA

ealain, meadhanan agus dualchas na Gàidhlig air am faicinn mar phàirt stèidhte de bheatha phoblach Alba, le cuideam sònraichte air taic do ionadan agus iomairtean foghlaim.

Planaichean Cànain Gàidhlig reachdail.

Buidhnean poblach. A’ leantainn, mar phàirt de phròiseas nam Planaichean Gàidhlig agus an clàr-ama.

Cuideachadh gus ealain, meadhanan agus dualchas na Gàidhlig a dhèanamh nas fhollaisiche ann an ionadan foghlaim Albannach.

riaghaltas na h-Alba, ùghdarrasan ionadail, sFC.

Ceangal ri saoghal an fhoghlaim sa chiad bhliadhna den Phlana.

Cur air adhart ionnsachadh agus tachartasan co-cheangailte ri ealain, meadhanan agus dualchas na Gàidhlig sa choimhearsnachd.

Fòram nGAs agus leas-bhuill, buidhnean poblach, ionadan foghlaim.

Ùghdarrasan agus buidhnean Gàidhlig a’ sgrùdadh nam prògraman a tha ann an-dràsta ann an 2012/13, le leudachadh o 2013/14 a-mach.

Cur taic ri lìbhrigeadh Curraicealam airson sàr-mhathais ann am foghlam tro mheadhan na Gàidhlig agus foghlam luchd-ionnsachaidh.

Fòram nGAs agus leas-bhuill, ùghdarrasan ionadail, Foghlam Alba.

Ceangal ri saoghal an fhoghlaim sa chiad bhliadhna den Phlana.

56

eàrr-ràdh 1

Beag-fhaclair: Giorrachadh agus briathrachas

GiOrrAChADh/BriAThrAChAs MìneAChADh

ALo ‘Arms-length Organisation’: buidheann stèidhte le buidhnean poblach gus seirbheis àraidh a ruith às an leth

Aonta Buil shingilte ‘single Outcome Agreement’: Aonta eadar riaghaltas na h-Alba is Com-pàirteachasan Planaidh Coimhearsnachd

BnG Bòrd na Gàidhlig

CnamP Comann nam Pàrant

CnL Comhairle nan leabhraichean

CosLA Caidreachas Ùghdarrasan ionadail na h-Alba

FLI Foghlam luchd-ionnsachaidh

Foghlam Alba Buidheann ùr a’ gabhail a-steach ionnsachadh agus Teagasg Alba (lTs) agus luchd-sgrùdaidh na Bànrighinn (hMie)

FTG Foghlam tro mheadhan na Gàidhlig

an

dr

eaCh

d P

lan

a Cà

na

in n

àisea

nt

a G

àid

hliG

2012-17

57

eàrr-ràdh 1

GLAIF Maoin Buileachaidh Achd na Gàidhlig

GLoW làrach-lìn: com-pàirteachas eadar Alba Chruthachail, Foghlam Alba agus riaghaltas na h-Alba

GLPs Gàidhlig luchd-ionnsachaidh sa Bhun-sgoil

GoC ‘Gaelic Orthographic Conventions’: stiùireadh ùghdarrasail air litreachadh na Gàidhlig, air fhoillseachadh le sQA

GTCs General Teaching Council for scotland

hIe iomairt na Gàidhealtachd ’s nan eilean

NGAs ro-innleachd nàiseanta airson nan ealain Ghàidhlig

sFC scottish Funding Council

sQA Ùghdarras Theisteanais na h-Alba

dr

eaCh

d –

air

son

Co

-Ch

om

ha

irle

aCh

ad

h

58

Fiosrachadh

Bòrd na GàidhligDarachFèith nan ClachInbhir NisIV2 7PA

Fòn: 01463 225454Post-d: plana@gaidhlig.org.uk

Gheibhear lethbhreacan a bharrachd bhon t-seòladh gu h-ard.

Gheibhear lethbhreac cuideach bhon làrach-lìn aig Bòrd na Gàidhlig: www.gaidhlig.org.uk

Dealbhte le Cànan. www.canan.co.uk

an

dr

eaCh

d P

lan

a Cà

na

in n

àisea

nt

a G

àid

hliG

2012-17