1

Poczucie sensu życia u studentów UTW

Katarzyna Latta

Poczucie sensu życia wydaje się być tematem niezwykle nurtującym. Pozwala on

odpowiedzieć na pytanie, co powoduje, że życie dla człowieka ma istotne znaczenie. Każdy

człowiek jest inny, ma indywidualny zespół cech osobowości. Dlatego też dla każdej jednostki

inne mogą być wartości, cele i marzenia, które nadają życiu sens. Warto zwrócić uwagę nie

tylko na ogólnie pojmowany sens życia, tylko na kluczowe pojęcie, jakim jest słowo: poczucie.

Oznacza ono subiektywne odczucia osoby, odnoszące się do własnego, i tylko własnego

przeżywania czy przekonania na temat sensu życia. Dlatego właśnie warto poświęcić uwagę

temu zagadnieniu, bo może ono ukazać, jak różnorodne dla ludzi znaczenie ma jakże

najważniejsza wartość – bez której nie istniałyby inne – życie.

Przegląd koncepcji oraz dotychczasowych badań w tematyce sensu życia

1. Sens życia zawarty w logoteorii Viktora E. Frankla

Viktor E. Frankl był wiedeńskim psychiatrą i psychologiem, twórcą logoterapii. Zwraca w

niej uwagę na obszary ludzkiej aktywności, tj. potrzeby i dążenia, które w innych koncepcjach

są pomijane. Frankl określa je jako ludzki wymiar egzystencji, nazywany przez niego

noetycznym lub duchowym. Brak zważania na te potrzeby może prowadzić do przeżywania

przez osobę tzw. frustracji czy próżni egzystencjalnej oraz zaburzeń neurotycznych,

objawiających się pod postacią nerwicy noogennej. Zazwyczaj łatwiej jest dostrzec brak

poczucia sensu życia niż jego posiadanie, dlatego tak ważne jest poruszenie tego tematu. Warto

też zauważyć, że poczucie sensu to jeden z tematów, który najbardziej ludzi interesuje, gdyż

jest ważny dla poczucia szczęścia i utrzymania zdrowia psychicznego. Logoteoria opowiada

się także za wolnością i odpowiedzialnością człowieka oraz za tym, że człowiek jest jednostką

niepowtarzalną i cechuje go bardzo dużo możliwości spełniania się (Popielski, 1987a).

Godne uwagi jest zwrócenie się do określenia ,,poczucie” sensu życia. Pokazuje ono to,

że te pojęcie odnosi się do jednostki go doświadczającej. Odwołuje się ono też do konkretnego

celu, realizowanych wartości. Intensywność poczucia sensu życia można uznać za siłę

motywacyjną. Coś, co daje sens jednostce – oznacza, że jest celowe, satysfakcjonujące oraz

służy rozwojowi i stawaniu się. Poczucie sensu życia nie zależy od osobowości, wykształcenia

2

czy pochodzenia. Różny jest jego sposób ujawniania się oraz intensywność, ale nie sam fakt

zaistnienia (Popielski, 1987c).

Zważając na edukację w starości oraz rozwój dążący do pełni człowieczeństwa, bardzo

ważne jest wspieranie w podążaniu do odpowiedzialności i wolności w odniesieniu do siebie i

swojego życia. Ma to na celu wsparcie egzystencjalnego sensu, a także przezwyciężenie pustki

egzystencjalnej (Frankl, 1978).

Frankl podkreśla również, że człowiek znajdując się nawet w beznadziejnej sytuacji –

której nie może zmienić – potrafi się unieść, przezwyciężyć siebie i zmienić siebie. W ten

sposób można cierpienie przemienić w powodzenie (Frankl, 2009).

Koncepcja Frankla jest fundamentalną koncepcją, odnoszącą się do poczucia sensu

życia. Dlatego niezmiernie ważne było jej przywołanie. Warto też zwrócić uwagę na to, że

stanowi ona podstawę teoretyczną Skali Sensu Życia PIL J. C. Crumbaugha i L. T. Maholicka,

która jest wykorzystywana do badań własnych.

2. Możliwości realizacji sensu życia w ujęciu Kazimierza Popielskiego

Według Popielskiego poczucie sensu życia to doświadczenie, które jest przeżywane i

przejawiane całością bytu jednostki. Powoduje ono także motywację do działania i ma

pozytywny wpływ na zdrowie. Ponadto jest ono spowodowane przeżywaniem własnej

egzystencji w odniesieniu do danej społeczności, kultury, otoczenia, przeszłości i przyszłości.

Można powiedzieć, że człowiek poprzez działanie odwołuje się do wartości, realizuje cele z

nimi związane, a dzięki temu doświadcza poczucia sensu życia. Człowiek nie może prawidłowo

funkcjonować, tkwiąc w bezsensie. Doświadcza wtedy pustki egzystencjalnej i może

przejawiać reakcje depresyjne, agresywne czy tendencje samobójcze (Popielski, 2007).

Sens życia jest też rozumiany jako podążanie ku celom i wartościom, a także

akceptowanie swego osobistego życia. Ta akceptacja przebiega poprzez doświadczenie

jednostki, które jest świadome i związane z emocjami. Dzięki temu człowiek jest

usatysfakcjonowany z życia. Życie w poczuciu sensu, który można realizować jest dla

człowieka darem (Popielski, 2008a).

Rozumienie znaczenia sensu rozwikłuje się i urzeczywistnia w trakcie życia,

zaangażowania i indywidualnego działania. Ułatwiają to zachowania ludzi w grupie oraz

kultura. Jednak poczucie sensu życia jest osiągane osobiście (Popielski, 2008b).

Sens życia może być spełniany na różne sposoby, m. in. poprzez uwzględnianie

powiązań przyczynowo-skutkowych, doświadczanie siebie, aktywność związaną z

3

wyznawanymi wartościami, zaangażowanie, i tym podobne kontemplowanie życia. Jeśli

człowiek nie posiada w życiu sensu, staje się niedojrzałym egzystencjalnie. Poczucie sensu

życia odnosi się do przeżywania potrzeby bycia dla czegoś i dążeniu ku czemuś. Jest to

podstawowa potrzeba potrzeb – dlatego jest uniwersalną potrzebą, wyrażającą się w

różnorodnej realizacji (Popielski, 2007).

Przykładem takiej realizacji może być edukacja człowieka starszego, która daje mu

możliwość osiągnięcia pełni istnienia. Edukacja w starości może być sposobem samorealizacji

oraz spełniania siebie, co powoduje satysfakcję i motywuje do życia (Popielski, 1994).

Teoria Popielskiego wskazuje na to, że nauka dla człowieka starszego może być formą

samorealizacji. Można więc przypuszczać, że badana grupa – studenci Uniwersytetu Trzeciego

Wieku – dzięki swojej aktywności będą osobami samoaktualizującymi się. Ten fakt będzie im

dawał wysoki poziom poczucia sensu życia.

3. Kazimierz Obuchowski o poczuciu sensu życia u starszego człowieka

Kazimierz Obuchowski twierdził, że potrzeba sensu życia, tak samo jak potrzeba

poznawcza czy kontaktu emocjonalnego, to fundamentalna potrzeba człowieka także w

starszym wieku. Zaś celem życia jest sens istnienia jednostki w rzeczywistości, zorientowanie

się jakie ma miejsce w świecie, wypracowanie swojego przekonania, dlaczego żyje i za pomocą

czego te życie jest uzasadniane (Obuchowski, 1983).

Obuchowski podkreśla także, że dla osoby starszej, bardziej niż dla innych, ważne są

więzi rodzinne, sąsiedzkie czy ze znajomymi. Żyjąc wśród bliskich, człowiek starszy może

realizować potrzeby egzystencjalne, ale i inne. Dzięki otrzymywanemu wsparciu, możliwa jest

samorealizacja w różnych dziedzinach życia, a także samodoskonalenie, dokształcanie i rozwój

(Obuchowski, 2000).

Zagadnienie sensu życia dla starzejącej się osoby nabiera coraz większego znaczenia.

Wśród różnych czynników, bardzo ważne są te, które odnoszą się do aktywności społecznej i

do przemyśleń nad własnym życiem – prowadzące do starań ich zbilansowania. Człowiek

starszy cechuje się gorszym funkcjonowaniem fizycznym i psychicznym. Myśl o zbliżającej

się śmierci może powodować lęk. To wszystko prowadzi do refleksji i prób bilansu. W takiej

sytuacji niezbędne jest istnienie w życiowej aktywności człowieka jakiejś wartości, która nada

życiu sens i pozwoli właściwie funkcjonować (Obuchowski, 2000).

Poszukiwanie sensu jest konieczne, ponieważ oprócz tego, że człowiek stawia sobie

pytanie o sens życia, to również życie zadaje człowiekowi pytania i wymaga od niego

4

odpowiedzi w odniesieniu do poczucia odpowiedzialności za swoją egzystencję (Obuchowski,

2000).

Istotą poglądów Obuchowskiego jest wskazanie jak ważne jest poczucie sensu życia.

Traktuje ją jako jedną z podstawowych potrzeb. Dodatkowo potrzeba ta jest szczególnie ważna

dla starszego człowieka. Tak samo jak udział w jakiejś aktywności. To wszystko pokazuje, że

są to istotne zagadnienia i warto jest realizować badania na ten temat.

4. Sens życia starszych pensjonariuszy w badaniach Barbary Mróz

Barbara Mróz zwraca uwagę na to, że poczucie sensu życia to składnik funkcjonowania

człowieka, niezbędny w każdym wieku. Natomiast najbardziej pożądany jest on

prawdopodobnie u ludzi starszych, dlatego, że jest to okres, w którym ocenia się swoje

dotychczasowe życie, a także należy się pogodzić z perspektywą śmierci (Mróz, 2007).

Zwrócono także uwagę na to, że XXI wiek będzie w znaczący sposób pokazywał istotę

starzenia się ludności świata. Jest to związane z tym, że problem starzenia się dotyka całej

ludzkości. Należy go więc rozumieć w zakresie globalnym. Jednym z rozwiązań tego problemu

jest włączanie starszych osób do jakiejś aktywności (Jan Paweł II, 2002).

W dzisiejszym świecie nastąpił wzrost liczby osób starszych. Dlatego niezbędne jest

poświęcenie szczególnej uwagi na społeczeństwo tzw. trzeciego wieku. Należy pomagać jego

członkom realizować swoje możliwości w sposób pełny (Jan Paweł II, 2005).

Mróz przeprowadziła badanie, w celu odpowiedzi na pytanie, jaki jest poziom poczucia

sensu życia u osób starszych. Badała ludzi w podeszłym wieku, którzy zamieszkiwali pensjonat

dla osób starszych. Otrzymane wyniki wskazały na wysoki poziom poczucia sensu życia u osób

starszych. Pokazuje to również pełną realizację własnej osobowości oraz akceptację formy

swojego funkcjonowania (Mróz, 2007).

Badania Mróz są ważne ze względu na temat niniejszej pracy. Dzięki nim można

zbudować podstawę hipotezy badawczej, mówiącej o tym, że również u studentów

Uniwersytetu Trzeciego Wieku poziom poczucia sensu życia będzie wysoki. Gdyż badane

grupy (w badaniach Mróz i własnym) są podobne pod względem okresu życia.

5. Najnowsze badania poczucia sensu życia, prowadzone przez Norberta Pikułę

Norbert Pikuła zwraca uwagę na to, że jednym z wyzwań współczesnego świata jest

starzejące się społeczeństwo. Głównym zagadnieniem jest tworzenie systemu emerytalnego

5

oraz zabezpieczenie ekonomiczne. Autor zastanawia się, czy nie należy bardziej skupić się na

czynnikach społecznych i kulturowych związanych z ludźmi starszymi. Umożliwienie bycia

członkiem jakiejś społeczności pomaga seniorowi w sposób bardziej przemyślany przeżywać

starość. Natomiast indywidualne zaspokajanie potrzeb wyższego rzędu pomaga doświadczać

niezależności i kształtować własną przestrzeń życiową. Na podstawie tych twierdzeń autor

przeprowadził badanie, którego celem była eksploracja oraz opis zjawiska sensu życia osób

starszych w kontekście ich potrzeb, wieku, miejsca zamieszkania, relacji społecznych, celów w

życiu, duchowości i poczucia własnej wartości. W badaniu tym zwrócono uwagę na czas

teraźniejszy, odzwierciedlający sens życia człowieka ,,tu i teraz” i mający znaczenie w

odniesieniu do podejmowanej aktywności i realizacji siebie. Dzięki uwzględnieniu takiej

perspektywy można zrozumieć to, co powoduje, że życie jest sensowne. Wyniki badania

pokazały, że 63% osób starszych rozumie sens życia jako zdecydowanie prawdziwy i

wyjątkowy. Natomiast za prawdziwy uznaje go 25% badanych seniorów (Pikuła, 2015).

Sens życia to podstawowy warunek pełnego rozwoju. Kiedy człowiek posiada sens

życia, jest zdolny do określenia swoich celów i swojego miejsca w życiu. Sens daje

człowiekowi siłę do podejmowania aktywności, pozwala się rozwijać i osiągać cele. Ponadto

mobilizuje człowieka do działania, podtrzymuje motywację i sprawia satysfakcję. Należy

pamiętać, że starość to nie zastój, ani nie koniec życia. Jest to raczej rozwój i dążenie do bycia

pełnym człowiekiem (Pikuła, 2016).

Zaletą badań Pikuły jest przede wszystkim ich świeżość oraz współczesne podejście.

Na ich podstawie można wywnioskować, że prawie wszystkie osoby starsze uznają sens życia

jako prawdziwy. Może to wskazywać na rozumienie przez starsze osoby znaczenia tego

zjawiska, jakie ono odgrywa w ich życiu.

Metodologia badań

Na podstawie wcześniejszych koncepcji oraz przeprowadzonych badań przez innych

autorów postawiono założenia, jakie zostały uwzględnione w podjętych badaniach własnych.

Postawiono pytanie badawcze, na które poszukiwano odpowiedzi oraz odnoszącą się do tego

hipotezę.

6

Pytanie badawcze

Czy istnieją różnice w poczuciu sensu życia oraz jego sferach (akceptacja siebie,

afirmacja życia, świadomość celu, poczucie wolności, ocena przyszłości, stosunek wobec

śmierci) u studentów UTW w zależności od poziomu kształcenia oraz wieku?

Hipoteza badawcza

Poziom poczucia sensu życia u studentów UTW będzie wysoki. Istnieją istotne

statystycznie różnice w poczuciu sensu życia u studentów Uniwersytetu Trzeciego Wieku w

zależności od poziomu kształcenia oraz wieku. Im wyższy poziom kształcenia oraz wiek, tym

wyższe poczucie sensu życia. Szczególnie sfera akceptacji siebie będzie na wysokim poziomie.

Zastosowana metoda badawcza i sposób pomiaru zmiennych

W badaniach zastosowano Skalę Sensu Życia PIL J. C. Crumbaugha i L. T. Maholicka.

Uwzględniono właśnie to narzędzie z kilku powodów. Po pierwsze, jest ono najczęściej

stosowane we współczesnych badaniach do pomiaru poczucia sensu życia. Dodatkowo, ma

bardzo wysoką rzetelność. Poza tym, jego struktura (podział na części A, B, C) pozwala nie

tylko na pomiar ilościowy, ale też jakościowy tej zmiennej. Dzięki temu poczucie sensu życia

może zostać ujęte w sposób wszechstronny.

Charakterystyka osób badanych

W badaniu wzięło udział stu studentów Uniwersytetu Trzeciego Wieku w wieku od 55

do 85 lat z co najmniej jednorocznym stażem kształcenia. Średnia wieku wyniosła 67,63 lat

(SD = 6,38), zaś średni staż wyniósł 4,2 lata (SD = 3,19). Grupę badanych stanowiło

osiemdziesiąt pięć kobiet oraz piętnastu mężczyzn. Badanych podzielono na trzy grupy ze

względu na długość stażu kształcenia. W pierwszej grupie (N = 25) znalazły się osoby o stażu

jednorocznym lub dwuletnim. W grupie drugiej (N = 49) umieszczono osoby o stażu trzy lub

czteroletnim. Zaś grupa trzecia (N = 26) odnosiła się do osób o stażu pięcioletnim bądź

dłuższym. Dodatkowo, dokonano podziału osób badanych, uwzględniając ich wiek. W ten

sposób otrzymano trzy grupy, gdzie pierwsza grupa (N = 19) obejmowała osoby od 55 do 62

lat. Zaś druga grupa (N = 58) odnosiła się do osób w wieku od 63 do 70 lat. Natomiast w grupie

trzeciej (N = 23) znalazły się osoby powyżej 70. roku życia.

7

Wyniki badań i analiza danych

Analiza statystyczna została wykonana za pomocą pakietu oprogramowania

statystycznego i analitycznego Statistica (wersja 13.1.), wydanego przez firmę StatSoft. W

niniejszych obliczeniach statystycznych założono rozkład normalny.

Pytanie badawcze, jakie zadano w badaniach własnych, dotyczyło tego, czy istnieją

różnice w poczuciu sensu życia oraz jego sferach (akceptacja siebie, afirmacja życia,

świadomość celu, poczucie wolności, ocena przyszłości, stosunek wobec śmierci) u studentów

UTW w zależności od poziomu kształcenia oraz wieku.

Analiza ilościowa poczucia sensu życia studentów UTW

1. Poczucie sensu życia studentów UTW ze względu na staż kształcenia

Wyniki przeprowadzonych badań wykazały dwie istotne statystycznie różnice, w

zakresie dwóch z pięciu sfer poczucia sensu życia u studentów UTW, ze względu na staż

kształcenia. W zakresie ogólnego poczucia sensu życia, studenci z krótkim stażem uzyskali

wynik 108,56; zaś studenci z długim stażem uzyskali wynik 99,85. Jednak różnica ta nie była

istotna statystycznie.

Pierwszą istotną różnicą jest różnica w zakresie sfery afirmacji życia (t = 2,045; p<0,05).

Studenci z niskim stażem kształcenia bardziej afirmują życie, co oznacza bardziej pozytywny

stosunek do życia, czerpanie radości z codzienności czy optymizm i poczucie szczęścia.

Studenci z długim stażem mniej afirmują życie. Podobnie w przypadku oceny

przyszłości (t = 2,116; p<0,05), wyższe wyniki uzyskały osoby z krótkim stażem kształcenia

niż osoby z długim stażem kształcenia.

Sprawdzono również istotność różnic w zakresie poczucia sensu życia u studentów

UTW w zależności od wieku.

2. Poczucie sensu życia studentów UTW ze względu na wiek

Wykazano jedną istotną statystycznie różnicę w zakresie sfery akceptacji siebie

poczucia sensu życia u studentów UTW, uwzględniając ich wiek. W zakresie ogólnego

poczucia sensu życia, studenci młodsi uzyskali wynik 110,26; zaś studenci starsi uzyskali

8

wynik 101,74. Ponownie, nie wykazano statystycznie istotnej różnicy w ogólnym wyniku

poczucia sensu życia.

Istotna różnica została wykazana w zakresie akceptacji siebie (t = 3,047; p<0,05). Na

tej podstawie można stwierdzić, że młodsi studenci bardziej akceptują siebie niż studenci starsi.

Analiza jakościowa poczucia sensu życia studentów UTW

1. Poczucie sensu życia studentów UTW ze względu na staż kształcenia

Przeanalizowano część projekcyjną B skali PIL, która zawierała 14 zdań

niedokończonych, uzupełnionych przez badanych. Poszczególne twierdzenia zostały

podzielone na pięć kategorii.

Pierwszą z nich są Dążenia i cele. W odniesieniu do pierwszego zdania (Moje życie

jest…) zauważono, że w przypadku studentów z krótszym stażem jest więcej określeń

pozytywnych. Zaś studenci dłużej kształcący się najczęściej nie oceniają życia ani wyraźnie

pozytywnie, ani wyraźnie negatywnie. Najczęściej wybieraną odpowiedzią wśród studentów z

krótkim stażem były odpowiedzi, takie jak: ciekawe, szczęśliwe, udane czy dobre. Zaś u

studentów z dłuższym stażem nauki najczęściej pojawiające się odpowiedzi to: splot różnych

wydarzeń, umiarkowane, jakie jest czy w miarę. Drugie zdanie, odnoszące się do tej kategorii

(Mam nadzieję, że potrafię…) u studentów z krótkim stażem kształcenia najczęściej było

dokańczane słowami: wiele czy wszystko. Ponadto, to co potrafią często odnosiło się do innych

(np. dużo uczynić dla innych). Może to świadczyć o tym, że te osoby chcą jeszcze coś zdziałać,

realizować się, ale też dać coś od siebie dla innych. Zaś studenci z dłuższym stażem głównie

nastawieni są na realizowanie swoich potrzeb, a także na to, by po prostu żyć czy przetrwać

życie. Wyniki trzeciego twierdzenia (Więcej niż czegokolwiek w życiu pragnąłbym…) tej

kategorii nie wykazały różnic pomiędzy studentami z krótkim i długim stażem kształcenia.

Obie grupy przede wszystkim pragną w życiu podstawowych wartości, jakimi są zdrowie,

szczęście i miłość. W przypadku kolejnego twierdzenia (Jedynym celem mojego życia jest…)

u studentów z krótkim stażem ponownie pojawiły się wartości, takie jak dobro, rodzina i

szczęście. Zaś u studentów z długim stażem wskazywano przede wszystkim na zdrowie i na to,

aby po prostu przetrwać.

Drugą kategorią są Osiągnięcia w życiu. Pierwsze twierdzenie tej kategorii (W życiu

już osiągnąłem…) u studentów z krótkim stażem najczęściej było uzupełniane słowami: dużo,

wiele, wszystko. Zaś studentów z długim stażem można w tym przypadku podzielić na dwie

9

podgrupy. Mniej więcej połowa osób odpowiadała podobnie jak studenci z krótkim stażem,

natomiast druga część studentów z długim stażem wskazywała na to, że jeszcze nie wszystko

osiągnęli w życiu, że osiągnęli prawie wszystko, a może nawet niewiele. Kolejne twierdzenie

(Moją największą ambicją jest…) u studentów z krótkim stażem było dokańczane najczęściej

odniesieniami do siebie (być aktywnym, niezależnym, szczęśliwym), a mniejsza część osób

odnosiła się do pomocy innym, najczęściej rodzinie. Wśród studentów z długim stażem także

większość zwraca uwagę na własne potrzeby, a kilka osób na potrzeby innych. Pojawiły tutaj

się także odpowiedzi, mówiące o braku ambicji.

Kolejną kategorią jest Ocena sytuacji trudnej i przykrej. W tej kategorii nie wykazano

różnic pomiędzy grupami. Zdanie „Najbardziej beznadziejną rzeczą jest…” zarówno studenci

z krótkim stażem, jak z długim najczęściej uzupełniali stwierdzeniami określającymi poczucie

bezsensu, braku aktywności, takimi jak: pustka, bezczynność, marazm, stagnacja czy nuda.

Drugim najczęściej wymienianym sformułowaniem była choroba. Podobne odpowiedzi były

także w kolejnym zdaniu (Przykrość sprawia mi…). Tutaj najczęściej pojawiającymi się

uzupełnieniami było kłamstwo oraz wyrażane obelgi czy słowa obrażające osobę badaną, a

także głupota ludzka.

Przedostatnią kategorią jest Postawa wobec śmierci i samobójstwa. Wśród studentów

z niskim stażem kształcenia w zdaniu „Śmierć jest…” śmierć była w większości oceniana jako

normalna kolej rzeczy, coś naturalnego. Zaś na drugim miejscu śmierć była opisywana

określeniami negatywnymi, takimi jak: przykra, straszna, smutna. Wśród studentów z długim

stażem również większość uznało śmierć jako rzecz naturalną. Zaś tyle samo osób uznało

śmierć jako coś negatywnego, i tyle samo jako coś pozytywnego, dającego możliwość lepszego

bytu. Obie grupy studentów twierdzą, że Szukanie zapomnienia w alkoholu i narkotykach…

jest złe, nieodpowiednie i bezsensowne. Natomiast chorobę i cierpienie (Choroba i cierpienie

mogą być…) studenci z krótkim stażem oceniają najczęściej jako coś przykrego, trudnego,

niszczącego. Jednak zdarzają się też osoby, które dostrzegają pozytywne cechy choroby,

nadające jej sens, takie jak nauka pokory czy uduchowienie. Zaś studenci z długim stażem w

większości oceniają chorobę jako coś złego. Myśl o samobójstwie… u studentów z krótkim

stażem jest przez wszystkich opiniowana zdecydowanie negatywnie, a większość odniosło ją

do siebie, twierdząc że takie myśli są im obce lub ich nie dotyczą. Podobne wyniki uzyskali

studenci z długim stażem, z tą różnicą, że pojawiło się kilka osób, które miały bądź mają

aktualnie myśli samobójcze.

Ostatnia kategoria dotyczy Oceny pomocy innym ludziom. Wyniki w obu grupach

były podobne. Większość studentów ocenia pomoc pozytywnie, jako coś potrzebnego, dobrego

10

i miłego. Część z nich pomaga innym, a część z nich twierdzi, że oni sami nie potrzebują

pomocy.

Część C pokazała niewielkie różnice pomiędzy dążeniami, ambicjami i celami w życiu

studentów UTW ze względu na staż kształcenia. Zarówno studenci z krótkim, jak i długim

stażem twierdzą, że aktualnie najbardziej chcieliby rozwijać swoje zainteresowania. Studenci z

krótkim stażem wskazują na to, że wraz z rozwojem zainteresowań chcą się dokształcać, przede

wszystkim w zakresie nauki języka angielskiego. Zaś studenci z długim stażem wraz z

rozwojem własnych zainteresowań pragną żyć w zgodzie z rodziną i spędzać z nią jak najwięcej

czasu. Studenci z długim stażem częściej odwołują się do przeszłości, twierdząc, że ich dążenia

i ambicje już zostały zrealizowane i obecnie nie mają wygórowanych ambicji bądź żadnych

celów w życiu. Podobna część osób z jednej i drugiej grupy zwróciła także uwagę na to, że

przede wszystkim ich pragnieniem jest być zdrowym oraz w miarę aktywnym fizycznie i

psychicznie.

2. Poczucie sensu życia studentów UTW ze względu na wiek

Dokonano także analizy części jakościowej B skali PIL, ze względu na wiek osób

badanych.

W kategorii Dążenia i cele w obu skrajnych grupach wiekowych studenci UTW w

większości oceniają swoje życie (Moje życie jest…) w sposób pozytywny, posługując się

takimi określeniami, jak: dobre, ciekawe, fajne, szczęśliwe. Mniej więcej jedna trzecia osób

badanych w obu grupach określa swoje życie jako umiarkowane, bez wyraźnego nacechowania

emocjonalnego. Przykładami takich twierdzeń są następujące dokończenia zdań: splot różnych

wydarzeń, pasmem rzeczy dobrych i trudnych, prostolinijne. Odnosząc się do nadziei

studentów UTW co do ich umiejętności w obu grupach najważniejsza jest dla nich umiejętność

radzenia sobie z trudnościami życia codziennego, z różnymi przeszkodami czy problemami.

Podobna ilość osób w obu grupach pragnie jeszcze osiągnąć wiele. Zaś więcej młodszych niż

starszych studentów próbuje jeszcze odnaleźć swoje szczęście w życiu i cieszyć się każdym

dniem. Starsi studenci bardziej pragną po prostu żyć w spokoju i spokojnie się starzeć.

Najważniejszym pragnieniem (Więcej niż czegokolwiek w życiu pragnąłbym…) obu grup

studentów UTW jest zdrowie. Takiej odpowiedzi udzieliła większość badanych. Zaś na drugim

miejscu znalazły się szczęście i miłość. Celem życia (Jedynym celem mojego życia jest…)

młodszych studentów jest przede wszystkim ich własne szczęście oraz dobro ich rodzin. Zaś

11

studenci starsi głównie zwracają uwagę na własne zdrowie, a także na dobro rodziny. Młodsi

studenci pragną również żyć w zgodzie ze samym sobą.

Przeanalizowano także kategorię Osiągnięcia w życiu. Można zauważyć, że młodsi

studenci raczej twierdzą, iż osiągnęli wiele, ale jeszcze nie wszystko (W życiu już

osiągnąłem…). Zaś starsi studenci uważają raczej, że osiągnęli to, co mogli; co sobie

zaplanowali, założyli; na co ich było stać w danym momencie. Obecnie obie grupy pragną

(Moją największą ambicją jest…) przede wszystkim skupić się na sobie i swoich własnych

potrzebach, być szczęśliwym, spełnionym i aktywnym. Zaś mniejszość w obu grupach

wiekowych skupia się na rodzinie oraz jej szczęściu.

Kolejną kategorią jest Ocena sytuacji trudnej i przykrej. Studenci młodsi zwracają

uwagę na to, że Najbardziej beznadziejną rzeczą jest… przede wszystkim bezczynność,

marazm, niemoc, bezsens. Zaś dla studentów starszych najbardziej beznadziejną rzeczą wydaje

się choroba i trudności z nią związane. Zakres tego, co sprawia przykrość studentom UTW

(Przykrość sprawia mi…), był podobny w odniesieniu do obu skrajnych grup wiekowych.

Dotyczył głównie nieodpowiedniego zachowania innych ludzi, nie do własnej osoby, lecz w

sensie ogólnym, np. brak życzliwości, głupota ludzka, złe zachowania innych osób,

nietolerancja, agresja wobec słabszych, ból dzieci.

Następna kategoria odnosi się do Postawy wobec śmierci i samobójstwa. Większość

studentów z obu grup wiekowych uważa, że śmierć jest naturalną koleją rzeczy, jest to kres

życia i coś nieuniknionego (Śmierć jest…). Podobna ilość osób w obu grupach uważała śmierć

za coś pozytywnego (wyzwoleniem, wybawieniem), jak i negatywnego (przykra, straszna).

Także w obu grupach wiekowych wszyscy studenci twierdzą, że Szukanie zapomnienia w

alkoholu lub narkotykach jest nieodpowiednie, złe, bezsensowne, szkodliwe. Większość

wszystkich studentów ocenia chorobę (Choroba i cierpienie mogą być…) jako coś złego,

przykrego, dręczącego. Jednak więcej młodszych niż starszych studentów dostrzega jakiś sens

przeżywanej choroby, np. lekcja pokory, zastanowienie się nad sobą, sprawdzian. Prawie

połowa młodszych studentów Myśl o samobójstwie… odnosi do siebie, twierdząc, że jest im

obca, że ich nie dotyczy oraz u nich nie istnieje. Zaś druga część tych studentów ogólnie ujmuje

to zdanie, kończąc je opinią, że myśl o samobójstwie jest zła, nieodpowiednia, nie do przyjęcia,

nie powinna ogarniać człowieka. Natomiast ponad połowa studentów starszych odnosi tą myśl

do siebie, ale również uważa, że u nich nie występuje. Jednak prawie jedna trzecia starszych

studentów deklaruje, iż myśli samobójcze u nich wystąpiły bądź aktualnie występują.

Ostatnia kategoria, jaką jest Ocena pomocy innych ludzi wykazała, że obie grupy

wiekowe studentów UTW w większości oceniają pomoc jako coś pozytywnego, miłego i

12

ważnego. Natomiast więcej studentów starszych niż młodszych twierdzi, że pomoc jest

potrzebna, a czasami nawet konieczna.

Część projekcyjna C skali PIL pokazała, że prawie połowa młodszych studentów

pragnie rozwijać swoje zainteresowania, takie jak jazda na rowerze, teatr, wycieczki po świecie,

zwiedzanie. Zaś o połowę mniej studentów starszych chciałoby jeszcze realizować swoje

zainteresowania. W obu grupach jedna trzecia pragnień studentów jest związana z rodziną, aby

żyć z nią w zgodzie oraz w miarę możliwości jej pomagać; zaś jedna piąta chce zadbać o swoje

zdrowie. Również w obu grupach prawie jedna trzecia studentów odwoływała się do

osiągniętych ambicji w przeszłości, zaś dwie trzecie do teraźniejszości i przyszłości.

Dyskusja wyników i wnioski

Hipoteza badawcza zakładała, że poziom poczucia sensu życia u studentów UTW

będzie wysoki. Potwierdzono to w odniesieniu do studentów młodszych oraz będących

studentami z krótkim stażem kształcenia. Studenci z krótszym stażem przejawiają wyższy

poziom poczucia sensu życia niż studenci z dłuższym stażem (grupa 1 t=108,56; grupa 2

t=99,85; p>0,05). Studenci młodsi także przejawiają wyższy poziom poczucia sensu życia niż

studenci starsi (grupa 1 t=110,26; grupa 2 t=101,74; p>0,05). Nie potwierdzono więc założenia,

iż im student UTW starszy oraz mający dłuższy poziom kształcenia, tym wyższe poczucie sensu

życia. Wykazano, że wraz z wiekiem oraz stażem kształcenia, poczucie sensu życia spada.

Potwierdzono założenie, że sfera akceptacji siebie będzie na wysokim poziomie. Jednak

akceptacja siebie okazała się wysoka szczególnie u studentów młodszych. Wykazano również,

że bez względu na staż kształcenia oraz wiek, afirmacja życia jest bardzo ważna dla ogólnego

poczucia sensu życia. Dla studentów młodszych i z krótkim stażem istotna dla ogólnego

poczucia sensu życia jest też świadomość celu. Natomiast dla studentów starszych i z długim

stażem istotna dla ogólnego poczucia sensu życia jest też akceptacja siebie.

W odniesieniu do hipotezy badawczej, zbliżone do wyników badań własnych okazały

się wyniki badań Mróz, przeprowadzone w 2007 roku. Zbieżność wyników dotyczyła tego, że

poziom poczucia sensu życia u osób starszych jest wysoki oraz, że osoby starsze akceptują

swoją formę funkcjonowania. Natomiast założenia Obuchowskiego, prezentowane w 2000

roku, nie są zgodne z wynikami badań własnych. Obuchowski uważał, że sens życia dla

starzejącego się człowieka ma co raz większe znaczenie, a myśl o zbliżającej się śmierci

powoduje potrzebę zbilansowania tej myśli jakąś wartością, która nadaje życiu sens. Wyniki

badań własnych pokazały, że jednak wraz z wiekiem poczucie sensu życia spada.

13

Bez względu na wiek czy staż kształcenia ważne dla studentów UTW są takie wartości

jak zdrowie, szczęście i miłość. Istotne dla nich jest także spokojne życie. Według badań

Galińskiej (2001) wartość zdrowia wraz z wiekiem wzrasta, staje się ono ważniejsze dla obrazu

siebie i własnej samooceny. Oprócz tego osoby starsze wraz z wiekiem starają sobie stworzyć

odpowiednie warunki do spokojnego życia.

Większość studentów UTW chce nadal rozwijać swoje zainteresowania. Błądek,

Łagowska i in. (2011) wykazały, że studenci UTW na ogół są zadowoleni z proponowanych

zajęć, jednak wykazują także potrzebę wprowadzenia dodatkowych kursów. Oprócz tego,

chętnie spotykają się poza uczelnią i rozmawiają ze znajomymi, bądź z rodziną na temat

interesujących ich zagadnień.

Niepokojącym zjawiskiem jest to, że im dłuższy staż kształcenia oraz wiek, tym częściej

studenci UTW zwracali uwagę na to, że mieli bądź mają aktualnie myśli samobójcze.

Suicydologia, jest nauką, która zajmuje się badaniem przyczyn działań samobójczych w

odniesieniu do poczucia braku sensu życia. Wskazuje się, że brak sensu życia jest istotnym

elementem ataków samobójczych wszystkich ludzi, w tym także osób starszych. Dlatego

podjęcie tematu sensu życia osób starszych jest bardzo ważne (Pikuła, 2016). Podaje się, że

częstość samobójstw wśród osób 65-letnich oraz starszych jest o 50% większa niż w przypadku

osób w wieku 15-24 lata. Dodatkowo częstość samobójstw wzrasta w okresie całej starości,

zwłaszcza wśród mężczyzn. Odnosząc się do danych statystycznych, stwierdzono, że wraz z

wiekiem maleje ilość prób samobójczych, zaś następuje wzrost samobójstw dokonanych

(Osgood, 1991; za: Baumann, 2008). Podwyższone ryzyko samobójstwa w okresie starości jest

związane z dużym poziomem lęku, bezsennością czy objawami depresyjnymi. Istotne jest to,

że osoby planujące popełnić samobójstwo, zgłaszają swoje myśli samobójcze wcześniej.

Rzadko zdarza się, aby osoba próbowała popełnić samobójstwo, wcześniej tego nie

komunikując (Baumann, 2008). Pakuła (1996) podkreśla istotę edukacji osób w starszym

wieku. Dzięki niej możliwa jest lepsza adaptacja do starości. Edukacja w tym wieku ma także

charakter profilaktyczny patologii życia społecznego, chroniąc seniorów przed poczuciem

samotności, kryzysami psychicznymi czy nawet samobójstwem. Można więc stwierdzić, że

spadek poczucia sensu życia osób starszych może prowadzić do wystąpienia myśli

samobójczych, jednak dzięki uczęszczaniu na zajęcia UTW, myśli te nie są realizowane.

14

Zastosowanie wyników w praktyce oraz sugestie dalszych badań

Warto zwrócić uwagę na to, że wraz z wiekiem oraz stażem kształcenia poczucie sensu

życia spada. Być może należałoby się zastanowić co mogłoby zwiększyć poczucie sensu życia

seniorów. Warto byłoby przeprowadzić badania podłużne na przestrzeni pewnego okresu

czasu, porównujące poczucie sensu życia seniorów na początku oraz na końcu tego okresu.

Najbardziej zaskakującym, a zarazem niepokojącym zjawiskiem okazało się

występowanie myśli samobójczych wśród studentów UTW. Zjawisko myśli samobójczych jest

bardzo ważne, bez względu na wiek. Dlatego pewnie najistotniejszą kwestią, w przypadku

dalszych badań z udziałem studentów UTW, byłoby zbadanie tego tematu. Przede wszystkim

należałoby się zająć profilaktyką występowania myśli samobójczych. Właściwym

rozwiązaniem wydaje się opracowanie odpowiednich zajęć, związanych z tą tematyką. Takie

zajęcia mogłyby zostać wdrożone w zakres zajęć, na które uczęszczają studenci UTW.

Następnym krokiem mogłoby być dokładniejsze zbadanie skali zjawiska. Warto byłoby się

skupić na poznaniu przyczyn występujących myśli samobójczych. Najlepszym rozwiązaniem

byłoby wyeliminowanie szkodliwych czynników, a gdyby nie było takiej możliwości - ich

zniwelowanie.

Bibliografia

1. Baumann K. (2008). Problem aktów samobójczych wśród osób w starszym wieku.

Gerontologia Polska, 16, 2, 80-88.

2. Błądek J., Łagowska M. i in. (2011). Słuchacze Uniwersytetu III Wieku przy

Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej im. Prof. Stanisława Tarnowskiego w

Tarnobrzegu o sobie. Badania dotyczące opinii seniorów na temat Uniwersytetu III

Wieku. Tarnobrzeg: Koło Naukowe ,,Młodych Socjologów”.

3. Frankl V. E. (1978). Nieuświadomiony Bóg. Warszawa: Pax.

4. Frankl V. E. (2009). Człowiek w poszukiwaniu sensu. Warszawa: Wydawnictwo Czarna

Owca.

5. Galińska D. (2001). Obraz samego siebie u osób starszych – stabilność i zmienność na

przestrzeni 10 lat. W: L. Jabłoński, I. D. Karwat, Problemy zdrowotne i społeczne osób

starszych i niepełnosprawnych na wsi. (s. 138-144). Lublin: Fundacja Fuga Mundi

,,Norbertinum”.

15

6. Jan Paweł II (2002). Ludzie starsi w życiu społeczeństwa. List papieski do uczestników

II Światowego Zgromadzenia poświęconego problemom starzenia się ludności.

Pobrano: 09.03.2017 ze strony:

http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/listy/ludzie_starsi_030420

02.html

7. Jan Paweł II (2005). Ludzie starsi stanowią wartość (czyli o wizycie duszpasterskiej

słów kilka. Nowe Życie. Pobrano: 09.03.2017 ze strony:

http://www.nowezycie.archidiecezja.wroc.pl/stara_strona/numery/022005/01.html

8. Mróz B. (2007). Jakość i sens życia u mieszkańców prywatnego pensjonatu dla osób

starszych. W: B. Kromolicka, B. Bugajska, K. Seredyńska, Pomoc i opieka w starości.

(s. 71-79). Szczecin: ZAPOL.

9. Obuchowski K. (1983). Psychologia dążeń ludzkich. Warszawa: Państwowe

Wydawnictwo Naukowe.

10. Obuchowski K. (2000). Galaktyka potrzeb: psychologia dążeń ludzkich. Poznań: Zysk

i S-ka.

11. Pakuła M. (1996). Edukacja jako czynnik poprawy jakości życia ludzi starszych,

Edukacja Dorosłych, 3.

12. Pikuła N. G. (2015). Poczucie sensu życia osób starszych: inspiracje do edukacji w

starości. Kraków: Oficyna Wydawnicza ,,Impuls”.

13. Pikuła N. G. (2016). Poszukiwanie sensu życia osób starszych jako zadanie edukacji w

starości. Uniwersytety Trzeciego Wieku, 1, 11, s. 8-9.

14. Popielski K. (1987a). ,,Wymiar ludzki” – Znaczące odkrycie współczesnej psychologii.

W: K. Popielski, Człowiek – pytanie otwarte. (s. 7-24). Lublin: Redakcja Wydawnictw

Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.

15. Popielski K. (1987c). ,,Sens” i ,,wartość” życia jako kategorie

antropologicznopsychologiczne. W: K. Popielski, Człowiek – pytanie otwarte. (s. 107-

139). Lublin: Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego

16. Popielski K. (1994). Noetyczny wymiar osobowości: psychologiczna analiza poczucia

sensu życia. Lublin: Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.

17. Popielski K. (2007). Poczucie sensu życia jako doświadczenie egzystencjalnie znaczące

i potrzeba rozwojowa. W: M. Dudzikowa, M. Czerepaniak-Walczak, Wychowanie:

pojęcia, procesy, konteksty: interdyscyplinarne ujęcie, t. 2. (s. 19-51). Gdańsk:

Gdańskie Wydawnictwo Pedagogiczne.

16

18. Popielski K. (2008a). Noetyczne jakości Życia i ich znaczenie w procesie ‘’bycia i

stawania się’’ egzystencji. Chowanna, 1, s. 9-25.

19. Popielski K. (2008b). Psychologia egzystencji: wartości w życiu. Lublin: Wydawnictwo

KUL.