SADRŽAJ

str.

I UVOD.............................................................2

II USTAV PETE REPUBLIKE........................3

III PREDSEDNIK REPUBLIKE.......................6

IV VLADA.............................................................8

V PARLAMENT................................................10

VI ADMINISTRACIJA I LOKALNASAMOUPRAVA..................................................12

VII SUDSKI SISTEM..........................................13

VIII ZAKLJUČAK.................................................15

IX LITERATURA................................................16

1

I Uvod

Francuska je jedna od najstarijih republika u Evropi, proklamovana još 1792. godine. Iako je njen kontinuitet tokom XIX vijeka narušen dva puta, Francuska republika rođena iz najmasovnije buržoaske revolucije, postala je simbol buržoaskog poretka i kao takva imala je veliki uticaj na rušenje feudalnog poretka u čitavoj Evropi. Moderna francuska politička istorija i razvoj institucija, od kojih su neke i danas na snazi počinje velikom Francuskom revolucijom 1789. godine.

Francuska je sve do kraja minulog veka bila snažna imperijalistička sila sa mnogobrojnim kolonijalnim posjedima, uglavnom u Alžiru i Africi, sa veoma razvijenom industrijom a takođe je bila i vojna sila a zajedno sa Engleskom jedna od dvije vodeće ekonomske sile.

Za vrijeme i nakon svijetskih ratova Francuska prolazi kroz duboku krizu, njena privreda ubrzano gubi mjesto koje je imala u međunarodnoj podjeli rada, tehnološki zaostaje a zaoštrene klasne protivriječnosti izazivaju političku nestabilnost. Francuska je između 1945. i 1958. promjenila dvadeset vlada.

Dolaskom na vlast generala De Gola (Charles De Gaulle), koji je uspio da izvuče zemlju iz višegodišnjeg kolonijalnog rata u Alžiru, počinje proces ekonomske i političke obnove.

Krajem 1958. godine donesen je novi Ustav na kojem je insistirao De Gol, najvažnija promjena je u bitnom ograničavanju značaja i uloge političkih stranaka u političkom životu zemlje, što je postignuto uvođenjem potpuno novog tipa predsjednika republike koji je dobio ogromna ovlašćenja, uglavnom na račun parlamenta. Tako je stvorena Peta Republika koja se može definisati kao predsjednički režim.

2

II USTAV PETE REPUBLIKE

Kada su generalu De Golu data vanredna ovlašćenja donesen je nacrt ustava koji je prihvatila vlada i on je iznesen na referendum. U septembru 1958. godine oko 80% birača koji su izašli na glasanje oglasilo se u prilog novog ustava. 1 Oblik državne vlasti uveden ovim ustavom najčešće se označava kao mješavina dva sistema, parlamentarnog i predsedničkog.

Polupredsjednički ili mješoviti sistem je počeo da se razvija iz sistema parlamentarne vladavine jos početkom 19. vijeka. Cilj je bio da se poveća efikasnost ukupnog sistema vlasti ali i da se zadrži princip predstavništva koji izrazava narodni suverenitet.

U odnosu na klasični parlamentarizam, polupredsednički sistem ima veoma značajne razlike koje nastaju zbog kombinovanja elemenata predsjedničkog i elemenata parlamentarnog sistema zbog čega se u literaturi ovaj sistem naziva mješovitim sistemom. 2 Izvršna vlast u polupredsjedničkom sistemu je dualistička i sastoji se od predsjednika republike i vlade pri čemu je naročito ojačana uloga predsjednika republike.

U monističkom parlamentarizmu se predsjednik države bira u parlamentu dok se u dualističkom parlamentarizmu bira na opštim i direktnim izborima čime se pretpostavlja da će predsjednik države imati daleko veća ovlašćenja nego predsjednik republike kog bira parlament. Tako, između ostalog šef države ne mora da ima supotpis predsjednika vlade da bi raspustio parlament. 3

Preteča ovakvog oblika parlamentarizma bila je Weimarska Nemačka (1919. -1933. god.) gde je prema ustavu (Nenacki Vajmarski ustav iz 1919. god.) vlada morala imati poverenje šefa države i parlamenta.

Moderni dualistički parlamentarizam predstavlja svojevrsan prelaz između parlamentarizma i prezidencijalizma.

1 Duraković Nijaz : “Uporedni politički sistemi”, Sarajevo, 2007. god, str.255.2 Trnka Kasim : “Ustavno pravo”, Sarajevo, 2006. god, str. 225.3 Sadiković Ćazim : “Politički sistemi”, Sarajevo, 2004. god, str. 217.

3

Dualistički parlamentarizam pruža mogućnosti da se u parlamentarizam unesu neki elementi efikasnosti koji su svojstveni predsjedničkom sistemu.

Najmarkantniji oblik ovakvog sistema uveden je u Francuskoj 1958. godine i njega označavaju:

1) izbor predsjednika putem opšteg prava glasa,

2) relativno veliko ovlašćenje predsjednika,

3) većinski parlamentarizam,

4) koincidencija između političke orijentacije parlamentarne većine i političke orijentacije predsjednika, pri čemu se ustanovljava tijesna veza između legislative i egzekutive,

5) predsjednik je šef većine, a prvi ministar je samo neka vrsta “šefa vrhovnog štaba predsedjnika”.4

U Francuskoj se predsjednik bira na opštim većinskim izborima, mandat na sedam godina i to u dva kruga.

Ovaj sistem je iz čistog parlamentarnog sistema preuzeo sledeće elemente: vlada proizilazi iz parlamentarne većine i odgovorna je parlamentu (stvarna odgovornost je prema predsjedniku republike); kad parlament izglasa nepovjerenje vladi ona može predložiti predsjedniku da raspusti parlament; šef države nije politički odgovoran parlamentu. 5

Od prezidencijalizma, dualistički poredak je preuzeo mogućnost da predsjednika bira neposredno cjeli narod, čime on stiče svojevrsni vlastiti izravni legitimitet. Uz to on ima kompetencije koje uobičajeno ima šef države u parlamentarnom sistemu, bilo da se radi o monarhu u parlamentarnim monarhijama ili o predsjedniku unutar republikanskog oblika parlamentarizma.

U polupredsjedničkom sistemu u kom su uopšteno osnažene funkcije predsjednika postoje dve situacije: kada predsjednik čini dio parlamentarne većine i kada predsjednik ostvaruje svoju funkciju u uslovima postojanja nevećinskog parlamentarizma.

4 Sadiković Ćazim : “Politički sistemi”, Sarajevo, 2004. god, str. 218.5 Trnka Kasim : “Ustavno pravo”, Sarajevo, 2006. god, str. 225.

4

Dualistički parlamentarizam u Francuskoj ima sljedeće karakteristike:

1) Postojanje predsjednika koji se bira na opštim i direktnim izborima, sa ovlašćenjima koja ga donekle približavaju predsjedniku u klasičnom predsjedničkom sistemu,

2) postojanje većinskog parlamentarizma,

3) saglasnost između političke orijentacije parlamenta i predsjednika,

4) predsjednik je šef većine a ne prvi ministar (koji u odnosu na predsjednika dolazi u potčinjen položaj). 6

Glavni organi političkog sistema Francuske su:

1) Predsjednik republike,

2) Vlada,

3) Parlament.

III PREDSJEDNIK REPUBLIKE

6 Sadiković Ćazim : “Politički sistemi”, Sarajevo, 2004. god, str. 221.

5

Po Ustavu Francuske iz 1958. i dopuni Ustava iz 1962. godine predsjednik

republike je najviši predstavnik državne vlasti i bira se na sedam godina opštim

izborima, po sistemu apsolutne većine glasova (po ranijem Ustavu iz 1946.

godine njega je birao Parlament). 7

Predsjednik republike je istovremeno i šef države i šef vlade, bira se na sedam godina i nema ograničenja u broju mandata. Do ustavne revizije 1962. godine biralo ga je posebno izborno tijelo, od 80 hiljada elektora, koji su činili svi članovi parlamenta i ekonomsko-socijalnog veća te predstavnici veća opština, a od tada ga građani biraju neposredno.8

Predsjednik vrši klasične funkcije šefa države u oblasti spoljne politike, odbrane zemlje i sl. ali i raspolaže i nizom ovlašćenja: funkcija vrhovnog komandanta, rukovođenje vanjskom politikom zemlje, pravo imenovanja nekih važnih funkcionera države (ambasadori, funkcioneri u upravi, vojsci i sudstvu), proglašavanje zakona, vršenje pomilovanja i amnestije, pravo suspenzivnog veta na zakone izglasane u parlamentu, pravo na podnošenje predloga revizije ustava, pravo iznošenja na referendum nacrta svakog zakona koji se tiče organizacije javne vlasti, pravo raspuštanja skupštine, pravo da za slučaj nacionalne opasnosti (o čijem postojanju sam procenjuje) preduzme mere (ali vanredno stanje može proglasiti samo uz kosultacije sa predsjednikom vlade i predsjednicima oba doma parlamenta kada on faktički preuzima svu vlast u zemlji ali parlament ne može raspustiti) itd.

Predsjedniku prema ustavu pripada veliki broj funkcija koje prevazilaze ulogu šefa države u parlamentarizmu i koje ukazuju na izuzetno veliki značaj njegove političke funkcije:

1) Predsjednik imenuje i razrešava prvog ministra, pri čemu ne mora da obavlja bilo kakve konsultacije u parlamentu,a na predlog prvog ministra i ostale ministre.

7 “Politička enciklopedija”, Beograd, Savremena administracija, 1975. god, str. 1218.8 Duraković Nijaz : “Uporedni politički sistemi”, Sarajevo, 2007. god, str.255.

6

2) Predsjednik republike predsijedava sjednicama Ministarskog savjeta čime se de facto predstavlja kao pravi šef vlade.

3) U odnosu na parlament, predsjednik republike takođe ima velika ovlašćenja:

- Dekretom otvara i zaključuje vanredna zasjedanja parlamenta,

- ima ovlašćenja da donese odluku o raspuštanju parlamenta, i to po vlastitoj diskrecionoj oceni, uz prethodnu konsultaciju sa prvim ministrom i predsjednicima domova.

4) Predsjednik republike ima pravo da iznese pojedine zakone na referendum, na prijedlog vlade ili na zajednički prijedlog oba doma parlamenta.9

IV VLADA

9 Sadiković Ćazim : “Politički sistemi”, Sarajevo, 2004. god, str. 222.

7

Vlada je u većoj meri podređena predsjedniku jer je predsjednik zapravo taj koji obrazuje vladu tako što imenuje prvog predsjednika i pri tome vlada nema obavezu da se predstavlja parlamentu da bi dobila njegovo poverenje.

Značajna je odredba prema kojoj je funkcija člana vlade nespojiva sa vršenjem bilo kakvog parlamentarnog mandata. Za parlamentarni sistem je upravo karakteristicno to da se članovi vlade biraju upravo iz reda članova parlamenta.

Predsjednik republike predsedava sjednicama vlade i potpisuje njene akte, što znači da vlada u najvećem broju slučajeva bez predsjednika ne može samostalno odlučivati.

Ako predsjednik svojom voljom ne može oboriti prvog ministra, može odbijanjem potpisa na akte vlade i faktički ga prinuditi na podnošenje ostavke.10

Vlada se sastoji od prvog ministra i članova vlade. Prvi ministar je hijerarhijski postavljen iznad ostalih članova vlade, on određuje ko će biti član vlade a članovi vlade su njemu odgovorni za svoj rad.11 Prvi ministar tj. predsjednik vlade rukovodi radom vlade, administracijom i oružanim snagama i vrši uredbovnu vlast, s tim što na njegove akte odgovarajući ministri daju supotpis.

Skoro u svim sistemima parlament je kao zakonodavni organ jedini ovlašćen da donosi zakone i da njima primarno (u okviru ustava) reguliše sva pitanja za koja smatra da ih treba regulisati. Egzekutiva (predsjednik republike i vlada) je svuda u načelu ovlašćena da na osnovu i radi izvršenja zakona detaljno i konkretno razrađuje pitanja regulisana zakonom i to putem svojih opštih pravnih akata-uglavnom su to uredbe. Zbog potrebe za efikasnošću vremenom je u praksu ušlo tzv. delegirano zakonodavstvo, čija je glavna karakteristika ta da izvršni organi i bez zakonskog osnova često sami pristupaju normativnom regulisanju pojedinih pitanja. 12 Zato se Ustavom od 1958. godine, u skladu sa opštom tendencijom jačanja egzekutive, pristupilo originalnoj preraspodjeli normativnih ovlašćenja između parlamenta i egzekutive. Parlament je jedini ovlašćen da donosi zakone, ali ne u svim materijalima već samo u onim koji su nabrojani u ustavu. Egzekutiva je dobila pravo da, ne čekajuci zakonsko ovlašćenje, inicijativno pristupi primarnom regulisanju svih ostalih materija putem svojih propisa tzv. autonomnih uredbi.10 Duraković Nijaz : “Uporedni politički sistemi”, Sarajevo, 2007. god, str.257.11 Sadiković Ćazim : “Politički sistemi”, Sarajevo, 2004. god, str. 223.12 Duraković Nijaz : “Uporedni politički sistemi”, Sarajevo, 2007. god, str.257.

8

Materije koje ne spadaju u oblast zakona imaju uredbodavni karakter. Vlada može, radi provođenja svog programa, tražiti od Parlamenta ovlašćenje da putem ordonansi preduzima, za određeno vrijeme, mjere koje redovno spadaju u oblast zakona. Ordonanse se donose u Ministarskom savjetu na osnovu mišljenja državnog savjeta i stupaju na snagu čim se objave ali prestaju da važe ako nacrt zakona o potvrdi ne bude podnet Parlamentu prije datuma utvrđenog u zakonu o davanju ovlašćenja.13

Sve političke koordinate unutar kojih su određeni pozicija vlade, bitno određuju njenu ulogu. U tom smislu razlikuju se tri vrste sjednica vlade:

1) sejdnice Ministarskog saveta – koje saziva predjsednik republike i istovremeno određuje ko će im prisustvovati,

2) sjednice saveta kabineta – saziva ih predjsednik vlade i na njima se raspravljaju uglavnom tehnička pitanja,

3) međuministarske sjednice - koje ad hoc saziva predsjednik republike ili predsjednik vlade, radi raspravljanja određenih pitanja i zauzimanja stavova koji se predlažu vladi na rješavanje.

V PARLAMENT

Prema Ustavu iz 1958. godine Parlament u Francuskoj se sastoji iz Nacionalne skupštine i Senata.

13 Sadiković Ćazim : “Politički sistemi”, Sarajevo, 2004. god, str. 224.

9

Nacionalna skupština se bira direktnim i opštim izborima po sistemu apsolutne većine, odnosno glasanja u dva kruga, na pet godina.14 Ona se sastoji od 482 člana, od kojih se 465 bira u Francuskoj, deset u prekomorskim departmanima i sedam u prekomorskim teritorijama.15

Senat koji osigurava predstavništvo teritorijalnih zajednica bira se indirektnim glasanjem od strane predstavnika opština i departmana (poslanici, članovi departmanskih opštih veća i delegati opštinskih vjeća). Senatori se biraju na devet godina, s tim što se svake tri godine vrši obnavljanje jedne trećine mjesta i on se za razliku od Nacionalne skupštine nikad ne raspušta.

Na čelu svakog od domova nalazi se predsjednik. Predsjdnik Narodne skupštine bira se na rok od 15 godina (dok ona ima mandat) a predsjednik Senata na rok od tri godine pošto se svake treće godine obnavlja trećina Senata. Predsjednici domova francuskog parlamenta (nasuprot spikeru u britanskom parlamentu) i dalje učestvuju u raspravama na parlamentu i glasaju kao predstavnici svoje stranke. Predsjednik Senata vrši i dužnost predsjednika republike, ukoliko on napusti taj položaj do izbora novog predsjednika. 16Narodna skupština ima i više stalnih komisija koje broje i do 120 članova:

1) za vanjske poslove,

2) za odbranu i oružane snage,

3) za finansije, ekonomiju i planiranje,

4) za ustavno pravo, zakonodavstvo i opštu administraciju republike,

5) za proizvodnju i trgovinu,

6) za kulturu, socijalna pitanja i pitanja porodice.

Nadležnosti parlamenta – zakonom se utvrđuju pravila koja se tiču:

1) građanskih prava i osnovnih garancija datih građanima radi vršenja javnih sloboda; obaveza koje narodna odbrana nameće u odnosu na ličnost i dobra građana,

14 “Politička enciklopedija”, Beograd, Savremena administracija, 1975. god, str. 1218.15 Duraković Nijaz : “Uporedni politički sistemi”, Sarajevo, 2007. god, str.259.16 Isto: str. 260.

10

2) državljanstva, ličnog djela, kao i kazni koje se na njih primenjuju; krivičnog postupka, amnestije; osnivanja novih vrsta sudova i statusa sudija,

3) utvrđivanje osnova, iznosa i načina naplate svih vrsta dažbina; režima emitiranja novca.

kao i pravila koja se tiču:

4) izbornog režima za domove Parlamenta i lokalna predstavnička tela,

5) ustanovljavanje kategorija javnih sudova,

6) osnovnih garancija koje uživaju civilni i vojni službenici,

7) nacionalizacije preduzeća i prenosa svojine preduzeća iz javnog sektora u privatni,

zakonom se određuju i osnovna načela:

8) opšte organizacije i narodne odbrane,

9) slobodnog upravljanja lokalnim zajednicama, njihovih nadležnosti i njihovih prihoda,

10) nastave,

11) režima svojine, stvarnih prava i civilnih i trgovačkih obligacija,

12) radnog prava, sindikalnog prava i socijalnog osiguranja. 17

Za donošenje zakona potrebna je saglasnost oba doma. Ako postoji neslaganje formira se paritetna mješovita komisija koja treba da usaglasi stanovišta a ako se ni tada ne postigne sporazum odluka Nacionalne skupštine je konačna.

VI ADMINISTRACIJA I LOKALNA SAMOUPRAVA

17 Sadiković Ćazim : “Politički sistemi”, Sarajevo, 2004. god, str. 226.

11

Prije 1789. godine vlast u Francuskoj je bila organizovana na nivou provincija, zatim generalites (ženeralite) i opština. Revolucijom su ukinute generalites i provincije a zemlja je bila podeljena na oko 80 departmana i vise od 500 arondismana.

Sistem lokalnih organa u poređenju sa sistemima u većini ostalih parlamentarnih demokratija odlikuje se manjim stepenom samoupravnosti.

Sistem sačinjavaju dvije kategorije jedinica:

1) opština (komuna) – po broju opština Francuska je na prvom mjestu u Evropi ima ih oko 30000, svako veće naselje čini jednu opštinu. Lokalne organe predstavljaju izabrano opštinsko veće i predsjednik opštine - mer (maire) koji je izvršni organ opštinskog veća i istovremeno predstavnik vlade u opštini.

2) okrug (departman) – ima izabrano opšte vjeće i prefekta koga imenuje predsjednik republike a on je i izvršni organ departmana i predstavnik centralnih vlasti. 18

Danas je Francuska izdeljena na 90 departmana uz četiri tzv. prekomorska departmana: Gvadalupe, Martinik, Reinjon(Reunion) i Gvajana. Pored njih postoje i prekomorske teritorije kao što su Francuska Polinezija, Nova Kaledonija, Komori itd.

Departmani se dele na arondismane, ovi na kantone a ovi na opštine tj. komune.

Nakon Drugog svetskog rata uvedeni su i tzv. regioni koji se sastoje iz nekoliko departmana, ima ih 22 a formirani su uglavnom na prostoru istorijskih provincija (npr. Normandija, Bretanja, Burgundija, Provansa,19 itd.).

VI SUDSKI SISTEM

18 Duraković Nijaz : “Uporedni politički sistemi”, Sarajevo, 2007. god, str.260.

19 Isto : str. 261.

12

Na vrhu sudske hijerarhije stoji Consel d’ etat – Državni savet koji se sastoji od oko 150 članova i podjeljen je u pet odeljenja od kojih je samo jedno sudsko a ostala služe kao savjetodavni organi vlade.

U prve dvije instance su podeljeni na krivične i građanske.

Po krivičnim pitanjima najniža instanca su policijski sudovi koji imaju sličnu funkciju kao kod nas suci za prekršaje i oni mogu dosuditi kaznu od jednog dana do dva mjeseca i izreći određenu novčanu kaznu.

Nova krivična instanca su tzv. Popravni sudovi, koji sude počiniocima najvećeg broja krivičnih dela, osim najtežih, u prvom stepenu, oni sude u većima od tri suca.

Viša krivična instanca su tzv. Cours d’ assisses, kojih ima oko 100 (za svaki departman po jedan ili više) a njihova vjeća se sastoje od 12 članova, tri suca i devet porotnika a oni sude u prvoj instanci za najteža krivična djela uključujuci i ubistvo.

Najniži građanski sudovi su tzv. Tribunaux d’ instance koji sude u manjim građanskim predmetima a sudije pojedinačno presuđuju.

Viša građanska instanca su tzv. Trubuaux de grande instance koji u prvom stepenu presuđuju najveći broj građanskih parnica, bez obzira na vrijednost sporne imovine ili sume novca, kao i o svim porodičnim i bračnim stvarima. U svakom departmanu mora biti bar jedan takav sud a sudska veća se sastoje od tri ili više sudija.

Zajednička žalbena instanca u krivičnim i građanskim stvarima su apelacioni sudovi kojih ima 27 u cjeloj Francuskoj a svaki od njih ima više veća koja su specijalizovana da presuđuju u žalbenom postupku krivične, građanske ili područne predmete, žalbe na presude trgovačkih sudova, radnih mirovnih veća, komisija za socijalno osiguranje, itd.20

Na vrhu sudske hijerarhije je kasacioni sud sa sjedištem u Parizu koji ima 83 člana podeljenih u pet veća (dva građanska, trgovačko, socijalno i krivično) i on ne može doneti konačnu odluku već ukoliko uvaži žalbu na presudu nižeg suda predmet vraća na ponovno razmatranje.

20 Duraković Nijaz : “Uporedni politički sistemi”, Sarajevo, 2007. god, str.262.

13

Od 1963. godine Parlament je ustanovio i Specijalni sud za sigurnost države i taj sud presuđuje o svim oblicima subverzije i terorističkih aktivnosti.

VIII ZAKLJUČAK

14

Francuski politički sistem se zasniva na Ustavu iz 1958. a oblik državne vlasti uveden ovim ustavom najčešće se označava kao mješavina dva sistema, parlamentarnog i predsjedničkog.

Glavni organi političkog sistema Francuske su:

Predsjednik republike - najviši predstavnik državne vlasti i bira se na sedam godina opštim izborima, po sistemu apsolutne većine glasova.

Vlada - sastoji se od prvog ministra i članova vlade, u većoj meri je podređena predsedniku jer je predsednik zapravo taj koji obrazuje vladu tako što imenuje prvog predsednika i pri tome vlada nema obavezu da se predstavlja parlamentu da bi dobila njegovo poverenje

Parlament - sastoji se iz Nacionalne skupštine i Senata, Nacionalna skupština se bira direktnim i opštim izborima po sistemu apsolutne većine a Senat koji osigurava predstavništvo teritorijalnih zajednica bira se indirektnim glasanjem od strane predstavnika opština i departmana.

Politički sistem Francuske je kompromisno rješenje između prezidencijalizma i parlamentarizma, što moderni dualistički parlamentarizam i podrazumjeva. Dualistički parlamentarizam pruža mogućnosti da se u parlamentarizam unesu neki elementi efikasnosti koji su svojstveni predsjedničkom sistemu i tako ostvari cilj - da se poveća efikasnost ukupnog sistema vlasti ali i da se zadrži princip predstavništva koji izrazava narodni suverenitet.

IX LITERATURA

15

1) Duraković Nijaz : “Uporedni politički sistemi”, Sarajevo, 2007. god,

2) “Politička enciklopedija”, Beograd, Savremena administracija, 1975. god,

3) Sadiković Ćazim : “Politički sistemi”, Sarajevo, 2004. god,

4) Trnka Kasim : “Ustavno pravo”, Sarajevo, 2006. god.

16