poradnik prow - cdr.gov.pl · pdf file4 spis treści 3.1. jednostki certyﬁkujące w...

CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO W BRWINOWIE

Praca zbiorowa pod redakcjąPawła Pruszka

PORADNIK PROW

Przepisy ochrony środowiska, normatywy i wskaźniki funkcjonujące w produkcji rolniczej

Wydanie I

Publikacja sfinansowana ze środków PROW – Działanie 8 Pomoc Techniczna,w ramach projektu „Zmierz się z PROW-em – Kampania promocyjna dotycząca możliwości

i sposobów pozyskiwania pomocy w ramach Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich.

CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO w Brwinowie 05-840 Brwinów ul. Pszczelińska 99

Adres internetowy: www.cdr.gov.plAdres e-mail: [email protected]

Autorzy:

Normatywy:Hanna Litwinow - produkcja zwierzęcaMarek Krysztoforski - produkcja roślinnaAleksander Muzalewski - mechanizacja rolnictwaDariusz Pomykała - produkcja zwierzęcaBarbara Sazońska - warzywnictwo Tomasz Stachowicz - trwałe użytki zieloneWłodzimierz Stachura - sadownictwo

Recenzenci:

Agnieszka StępowskaKrzysztof ZmarlickiKrzysztof JończykJacek Wojciech Walczak

Przepisy ochrony środowiska: Iwona Kajdan-Zysnarska Danuta NowakPaweł Pruszek

Opracowanie redakcyjne:

Redakcja merytoryczna: Krzysztof Mościcki

Redakcja językowa: Zofia Bujnowska i Alicja Matusz

Redakcja techniczna: Małgorzata Ramatowska

Skład komputerowy i projekt okładki: Marek Przekop

© Copyright by Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie

ISBN 83-88082-81-7

Wydanie I, Brwinów 2006

Druk: Drukarnia JANTARul. Gen. Kutrzeby 44a; 05-082 Stare Babice

Nakład 2500 egz.

3

Spis treści

Słowo wstępne ...................................................................................................................... 11Część I. Przepisy ochrony środowiska związane z produkcją rolną ........................................ 13

1. Wprowadzenie ................................................................................................................ 132. Podstawowe akty prawne ............................................................................................... 13

2.1. Gospodarowanie zasobami wodnymi ............................................................................... 142.2. Ochrona gleb .................................................................................................................... 192.3. Gospodarka nawozami ..................................................................................................... 202.4. Ochrona powietrza ....................................................................................................................... 292.5. Postępowanie ze środkami ochrony roślin ....................................................................... 312.6. Gospodarka odpadami ...................................................................................................... 352.7. Utrzymywanie czystości i porządku w gospodarstwach i gminach ................................. 392.8. Ochrona środowiska przed hałasem ................................................................................. 402.9. Opłaty i kary za korzystanie ze środowiska ..................................................................... 42

3. Wymagania Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej ......................................................... 45Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej ................................................................. 49

1. Gleba, nawozy (informacje ogólne) ............................................................................... 491.1. Współczynniki reprodukcji i degradacji materii organicznej gleby

(wg Eicha i Kundlera) ...................................................................................................... 491.2. Przykłady bilansowania materii organicznej w płodozmianie ......................................... 491.3. Przykład obliczenia kosztu składników w nawozach mineralnych (ceny 2005) ............. 491.4. Kompleksy przydatności rolniczej gleb dla terenów nizinnych ....................................... 501.5. Przeciętne plony 4 zbóż na poszczególnych kompleksach glebowych ............................ 511.6. Minimalne parametry zbóż w zakupie interwencyjnym .................................................. 511.7. Charakterystyka głównych nawozów mineralnych .......................................................... 521.8. Zawartość składników mineralnych w świeżej masie nawozów naturalnych i

organicznych ..................................................................................................................... 541.9. Wykorzystanie składników z nawozów naturalnych i mineralnych w I roku w % .......... 54

1.10. Charakterystyka nawozów wapniowych .......................................................................... 551.11. Charakterystyka nawozów wapniowo-magnezowych ..................................................... 551.12. Ilość CaO potrzebna do neutralizacji zakwaszającego działania nawozów azotowych ... 551.13. Optymalne dawki nawozów wapniowych zalecane w Polsce w t CaO na 1 ha ............... 55

2. Główne rośliny uprawne ................................................................................................ 562.1. Podstawowe dane agrotechniki zbóż ................................................................................ 562.2. Podstawowe dane agrotechniki roślin okopowych .......................................................... 572.3. Podstawowe dane agrotechniki upraw przemysłowych ................................................... 582.4. Podstawowe dane agrotechniki roślin motylkowych ....................................................... 592.5. Podstawowe dane agrotechniki roślin międzyplonowych ............................................... 602.6. Podstawowe dane agrotechniczne upraw energetycznych ............................................... 602.7. Wartość opałowa i inne parametry surowców energetycznych ........................................ 612.8. Uzysk etanolu z różnych surowców ................................................................................. 61

3. Wybrane normy w ekologicznym systemie produkcji ................................................ 63

4

Spis treści

3.1. Jednostki Certyfikujące w Rolnictwie Ekologicznym w Polsce w 2006 r. upoważnione na podst. art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o rolnictwie ekologicznym (Dz. U. Nr 93, poz. 898) ................................................................................................... 63

3.2. Wartość przedplonowa różnych roślin dla zbóż ............................................................... 643.3. Przykładowe płodozmiany dla gospodarstw ekologicznych ............................................ 643.4. Wykaz środków ochrony roślin zakwalifikowanych do stosowania w rolnictwie

ekologicznym w Polsce ( stan prawny na maj 2006) ....................................................... 653.5. Wykaz zakwalifikowanych do stosowania nawozów i środków poprawiających

właściwości gleby w rolnictwie ekologicznym ................................................................ 663.6. Choroby i szkodniki zbóż, których nasilenie zależy od zmianowania ............................. 693.7. Sucha masa resztek pożniwnych (wg Kvech, Malickiego) .............................................. 703.8. Oddziaływanie różnych form nawozów organicznych i resztek pożniwnych na

właściwości gleby ............................................................................................................. 703.9. Ilość azotu w resztkach pożniwnych różnych roślin motylkowych ................................. 71

4. Trwałe użytki zielone ...................................................................................................... 724.1. Identyfikacja biotypów trwałych użytków zielonych ...................................................... 724.2. Optymalny skład runi - udział traw, motylkowych i ziół w % ......................................... 744.3. Udział poszczególnych grup roślin w mieszankach w % ................................................. 744.4. Grupy i rodzaje użytków zielonych wg typologicznego ich podziału ............................. 754.5. Siedliska, ich potencjał produkcyjny, możliwa obsada zwierząt oraz rodzaj wypasu ..... 754.6. Roczne dawki azotu w kg czystego składnika na 1 ha łąk i pastwisk zależnie od

rodzaju gleby, siedliska i wysokości plonu ...................................................................... 764.7. Roczne dawki fosforu w kg czystego składnika na 1 ha łąk i pastwisk zależnie od

rodzaju gleby, siedliska i wysokości plonu ...................................................................... 764.8. Roczne dawki potasu w kg czystego składnika na 1 ha łąk i pastwisk zależnie od

rodzaju gleby, siedliska i wysokości plonu ...................................................................... 764.9. Wpływ nawożenia na skład botaniczny runi łąkowej (udział roślin w %) ....................... 77

4.10. Wpływ różnych dawek kompostu na plony siana uzyskiwane z łąki torfowej ................ 774.11. Plon siana z łąki matowanej różnymi okrywami w t z 1 ha ............................................. 774.12. Plony zielonek z łąk górskich zasilanych różnymi nawozami ......................................... 774.13. Wpływ koszarzenia na plon siana .................................................................................... 784.14. Nawożenie plantacji nasiennych traw w kg czystego składnika na 1 ha ......................... 784.15. Mieszanki na trwałe użytki zielone, normy wysiewu nasion ........................................... 794.16. Mieszanki do podsiewu trwałych użytków zielonych ...................................................... 804.17. Przykłady mieszanek traw i motylkowych do wysiewu na przemienne użytki .............. 814.18. Wysiew i zbiór nasion na plantacjach nasiennych traw ................................................... 824.19. Wysiew i zbiór nasion na plantacjach nasiennych roślin motylkowych

drobnonasiennych ............................................................................................................. 824.20. Zmiany zawartości składników pokarmowych w trawach pierwszego pokosu w

zależności od fazy rozwoju .............................................................................................. 824.21. Preferencje w pobieraniu roślin z runi przez różne grupy zwierząt ................................. 834.22. Plonowanie wybranych gatunków traw i ich udział w plonie ogólnym ........................... 834.23. Plony siana z łąki trwałej w pierwszym roku użytkowania (czarna ziemia właściwa) .... 834.24. Plony siana w zależności od częstotliwości koszenia w t z 1 ha (średnie z 3 lat) ............ 84

5

Spis treści

4.25. Rozkład plonów siana w t z 1 ha traw i roślin motylkowych wysianych w czystym siewie w pierwszym roku użytkowania ............................................................................ 84

4.26. Wydajność pastwisk w zależności od rodzaju wypasu ..................................................... 854.27. Optymalny termin koszenia łąk (I pokos) w zależności od cech biologicznych

przeważających w runi gatunków traw ............................................................................ 854.28. Struktura plonu zielonki na pastwisku w okresie wegetacji ............................................. 854.29. Starty suchej masy w stosunku do zawartości początkowej ............................................ 864.30. Straty zachodzące podczas suszenia siana w % ............................................................... 864.31. Ubytki naturalne podczas przechowywania siana ............................................................ 864.32. Ubytki naturalne przy składowaniu siana - w % wagowych ........................................... 874.33. Orientacyjna masa 1 m3 siana w kg .................................................................................. 874.34. Straty przy różnych sposobach suszenia i kiszenia masy zielonej ................................... 874.35. Nakłady pracy na 1 ha użytków zielonych ...................................................................... 87

5. Warzywnictwo ................................................................................................................. 885.1. Wybrane zagadnienia agrotechniki niektórych gatunków warzyw uprawianych

z siewu .............................................................................................................................. 895.2. Wybrane zagadnienia agrotechniki niektórych gatunków warzyw uprawianych

z rozsady ........................................................................................................................... 895.3. Wybrane zagadnienia agrotechniki warzyw pod osłonami .............................................. 905.4. Agrotechnika wybranych gatunków warzyw wieloletnich .............................................. 915.5. Wymagania pokarmowe roślin warzywnych w uprawie polowej .................................... 925.6. Dawki i terminy stosowania nawozów organicznych pod różne gatunki roślin

warzywnych w uprawie polowej ...................................................................................... 925.7. Główne choroby i szkodniki warzyw oraz najczęściej stosowana liczba oprysków ........ 935.8. Optymalne warunki przechowywania warzyw ................................................................ 945.9. Uprawa boczniaka ostrygowatego – pełny cykl uprawy .................................................. 95

5.10. Nakłady siły roboczej na 100 m2 uprawy pieczarki – cykl uprawowy 2 miesiące .......... 965.11. Zalecane podstawowe parametry pieczarkarni o powierzchni uprawowej

1005-1040 m2 .................................................................................................................... 966. Rośliny sadownicze ......................................................................................................... 97

6.1. Podkładki dla jabłoni ........................................................................................................ 976.2. Rozstawa i liczba drzew jabłoni na 1 ha w zależności od siły wzrostu i odmiany .......... 976.3. Nawożenie mineralne intensywnych sadów jabłoniowych (dawki maksymalne) ........... 976.4. Nakłady siły roboczej i ciągnikowej na założenie 1 ha sadu jabłoniowego ..................... 976.5. Nakłady pracy na 1 ha sadu jabłoniowego rocznie ......................................................... 986.6. Przeciętne plony w owocujących sadach jabłoniowych ................................................... 986.7. Podkładki dla grusz .......................................................................................................... 986.8. Rozstawa i liczba drzew gruszy na 1 ha w zależności od siły wzrostu i odmiany .......... 986.9. Nawożenie mineralne intensywnych sadów gruszowych ................................................ 99

6.10. Nakłady siły roboczej i ciągnikowej na założenie 1 ha sadu gruszowego ....................... 996.11. Nakłady siły roboczej i pociągowej na1 ha sadu gruszowego na rok ............................ 996.12. Przeciętne plonowanie owocujących sadów gruszowych ................................................ 1006.13. Rozstawa drzew śliwy oraz ich liczba na 1 ha ................................................................ 1006.14. Nawożenie mineralne intensywnych sadów śliwowych .................................................. 100

6

Spis treści

6.15. Nakłady siły roboczej i pociągowej na założenie 1 ha sadu śliwowego ......................... 1006.16. Nakłady siły roboczej i pociągowej na 1 ha sadu śliwowego na rok .............................. 1006.17. Przeciętne plony owocujących sadów śliwowych ............................................................ 1016.18. Wytrzymałość na mróz najpopularniejszych odmian wiśni ............................................. 1016.19. Podkładki dla wiśni .......................................................................................................... 1016.20. Rozstawa i liczba drzew wiśni na 1 ha ............................................................................. 1016.21. Nawożenie mineralne intensywnych sadów wiśniowych ................................................ 1026.22. Nakłady siły roboczej i pociągowej na założenie 1 ha sadu wiśniowego ........................ 1026.23. Nakłady siły roboczej i pociągowej na 1 ha sadu wiśniowego na rok ............................ 1026.24. Przeciętne plony owocujących sadów wiśniowych .......................................................... 1026.25. Podkładki dla czereśni ...................................................................................................... 1036.26. Rozstawa i liczba drzew czereśni na 1 ha ........................................................................ 1036.27. Nawożenie mineralne sadów czereśniowych ................................................................... 1036.28. Nakłady siły roboczej i pociągowej na założenie 1 ha sadu czereśniowego .................... 1036.29. Nakłady siły roboczej i pociągowej na 1 ha sadu czereśniowego na rok ......................... 1036.30. Przeciętne plony owocujących sadów czereśniowych ..................................................... 1046.31. Podkładki dla brzoskwini ................................................................................................. 1046.32. Typowe rozstawy i liczba drzew brzoskwiń i nektaryn na 1 ha ....................................... 1046.33. Nawożenie mineralne sadów brzoskwiniowych i nektarynowych ................................... 1046.34. Nakłady siły roboczej i pociągowej na założenie 1 ha sadu brzoskwiniowego lub

nektarynowego (1000 drzew na 1 ha) .............................................................................. 1046.35. Nakłady siły roboczej i pociągowej na 1 ha sadu brzoskwiniowego lub

nektarynowego na rok ...................................................................................................... 1056.36. Przeciętne plony owocujących sadów brzoskwiniowych i nektarynowych (1000 drzew

na 1 ha) ............................................................................................................................. 1056.37. Rozstawy i liczba sadzonek malin na 1 ha ....................................................................... 1056.38. Nawożenie mineralne intensywnych plantacji malin ....................................................... 1056.39. Nakłady siły roboczej i pociągowej na założenie 1 ha plantacji malin ............................ 1056.40. Nakłady siły roboczej i pociągowej na 1 ha plantacji malin na rok ................................ 1066.41. Przeciętne plony owocujących plantacji malin ................................................................ 1066.42. Nawożenie mineralne jagodników (porzeczka, agrest) ................................................... 1066.43. Typowe rozstawy i obsada krzewów agrestu ................................................................... 1066.44. Nakłady siły roboczej i pociągowej na 1 ha plantacji agrestu ......................................... 1066.45. Przeciętne plony agrestu ................................................................................................... 1076.46. Typowa rozstawa i obsada krzewów na plantacjach porzeczki ....................................... 1076.47. Nakłady siły roboczej i pociągowej na 1 ha plantacji porzeczki czarnej, czerwonej

i białej ............................................................................................................................... 1076.48. Przeciętne plony z 1 ha plantacji porzeczki .................................................................... 1076.49. Typowe rozstawy i liczba krzewów na 1 ha plantacji borówki wysokiej ........................ 1076.50. Nawożenie mineralne borówki wysokiej ......................................................................... 1086.51. Nakłady siły roboczej i pociągowej na 1 ha plantacji borówki wysokiej ........................ 1086.52. Przeciętne plony borówki wysokiej ................................................................................. 1086.53. Typowa rozstawa i obsada roślin truskawki na 1 ha oraz niezbędna powierzchnia

matecznika ........................................................................................................................ 108

7

Spis treści

6.54. Nawożenie mineralne i organiczne truskawki .................................................................. 1086.55. Nakłady siły roboczej i pociągowej na założenie 1 ha plantacji truskawki ..................... 1086.56. Nakłady siły roboczej i pociągowej na 1 ha owocującej plantacji truskawki .................. 1096.57. Przeciętne plony truskawek .............................................................................................. 1096.58. Typowa rozstawa krzewów na plantacjach leszczyny ...................................................... 1096.59. Nakłady siły roboczej i pociągowej na 1 ha plantacji leszczyny rocznie ......................... 1096.60. Przeciętne plony leszczyny ............................................................................................... 1096.61. Wzrost i plonowanie aronii .............................................................................................. 1106.62. Charakterystyka podstawowych parametrów różnych typów przechowalni owoców ..... 1106.63. Wymiary i pojemność podstawowych opakowań na owoce ............................................ 110

7. Rośliny ozdobne .............................................................................................................. 1117.1. Charakterystyka ważniejszych gatunków jednorocznych roślin ozdobnych

uprawianych z siewu wprost do gruntu ............................................................................ 1117.2. Charakterystyka ważniejszych gatunków jednorocznych uprawianych z rozsady .......... 1127.3. Charakterystyka dwuletnich roślin ozdobnych ................................................................ 1137.4. Chakterystyka materiału siewnego niektórych drzew i krzewów .................................... 1147.5. Norma wysiewu na 1m2 powierzchni siewnej ( inspekt) .................................................. 118

8. Zioła ................................................................................................................................. 1198.1. Rośliny uprawiane z bezpośredniego siewu nasion i z rozsady ....................................... 1198.2. Rośliny uprawiane z bezpośredniego siewu nasion w polu ............................................. 1238.3. Rośliny uprawiane w gruncie rozmnażane wegetatywnie ................................................ 1258.4. Nawożenie obornikiem roślin zielarskich ........................................................................ 1268.5. Terminy zbioru surowców zielarskich .............................................................................. 1268.6. Dane dotyczące pozyskiwania ziół ................................................................................... 127

9. Pszczoły ............................................................................................................................ 1309.1. Wydajność pracy przy pozyskiwaniu niektórych produktów pasiecznych ...................... 1309.2. Wydajność pracy w pasiekach różnej wielkości .............................................................. 1309.3. Wyniki zastosowania gospodarki wędrownej .................................................................. 1309.4. Zawiązywanie owoców przez rośliny entomofilne przy obecności i przy braku

owadów zapylających (wg różnych autorów) .................................................................. 1309.5. Średnie zużycie miodu i pyłku przez jedną rodzinę pszczelą w ciągu roku w kg ............ 1319.6. Normy obsady pszczołami upraw entomofilnych w celu dobrego zapylenia .................. 1319.7. Normy zaopatrzenia rodziny pszczelej w zapasy zimowe (cukier w kg) ......................... 1319.8. Zestawienie podstawowego sprzętu potrzebnego w racjonalnie prowadzonej pasiece ... 1319.9. Wydajność miodowa niektórych gatunków roślin w warunkach Polski .......................... 13310. Produkcja zwierzęca ...................................................................................................... 134

10.1. Orientacyjna zawartość azotu w odchodach różnych zwierząt (w nawozach naturalnych) ................................................................................................ 134

10.2. Współczynniki przeliczeniowe na DJP ............................................................................ 13610.3. Podstawowe pojęcia związane z obrotem stada. Najczęściej spotykane grupy wiekowe

lub użytkowe podstawowych zwierząt gospodarskich ..................................................... 13610.4. Przykład rocznego obrotu stada bydła .............................................................................. 13810.5. Przykład obrotu stada świń ............................................................................................... 13810.6. Przykładowy obrót stada drobiu ....................................................................................... 139

8

Spis treści

10.7. Przykładowy obrót stada kóz ............................................................................................ 13910.8. Przybliżone: wiek, masa ciasła i wymiary bydła dużych ras mlecznych ......................... 14010.9. Orientacyjna wysokość w kłębie niektórych ras koni ( klacze/ogiery) ............................ 140

10.10. Pomieszczenia - minimalne powierzchnie dla bydła ........................................................ 14010.11. Pomieszczenia - minimalne powierzchnie dla jeleni i danieli .......................................... 14110.12. Pomieszczenia - minimalne powierzchnie dla koni ......................................................... 14110.13. Pomieszczenia - minimalne powierzchnie dla owiec i kóz .............................................. 14110.14. Pomieszczenia - minimalne powierzchnie dla świń ......................................................... 14210.15. Pomieszczenia - minimalne warunki utrzymania mięsożernych zwierząt futerkowych . 14210.16. Pomieszczenia - minimalne warunki utrzymania roślinożernych zwierząt futerkowych 14310.17. Pomieszczenia - minimalne powierzchnie dla gospodarstw utrzymujących powyżej

350 szt. kur mięsnych ....................................................................................................... 14410.18. Pomieszczenia - minimalne powierzchnie dla drobiu przy klatkowym systemie

utrzymania ........................................................................................................................ 14510.19. Pomieszczenia - minimalne powierzchnie dla drobiu przy bezklatkowym systemie

utrzymania ........................................................................................................................ 14610.20. Pomieszczenia - minimalne powierzchnie dla ptaków utrzymywanych w systemie

otwartym ........................................................................................................................... 14810.21. Zalecane parametry oświetlenia w pomieszczeniach inwentarskich ................................ 14810.22. Bydło - główne rasy użytkowane w Polsce ...................................................................... 14910.23. Bydło - orientacyjne parametry zootechniczne warunkujące reprodukcję stada ............. 14910.24. Bydło - przeciętna masa ciała ........................................................................................... 14910.25. Bydło - powszechnie stosowane żywienie cieląt do 3 miesięca życia, dawki

pokarmowe oraz zapotrzebowanie na pasze ..................................................................... 15010.26. Bydło - przykładowe dzienne dawki pokarmowe dla jałówek hodowlanych .................. 15010.27. Bydło - przykładowe dawki podstawowe dla krów mlecznych ....................................... 15110.28. Bydło - przykładowe dawki pokarmowe dla krów mlecznych

(masa ciała ok. 600 kg) ..................................................................................................... 15210.29. Bydło - przykładowe dzienne dawki pokarmowe (lub mix TMR ) wg Instytutu

Zootechniki Kraków (masa krów 600-650 kg) ................................................................ 15210.30. Bydło - Skład (%) przykładowych mieszanek treściwych ............................................... 15210.31. Bydło - przykłady opartych na kiszonce z kukurydzy dawek pokarmowych dla

intensywnie opasanych buhajków .................................................................................... 15310.32. Bydło - orientacyjne zużycie pasz (kg) w okresie opasu wg dawek podanych

w tabeli powyżej ............................................................................................................... 15310.33. Bydło - przykładowa dzienna dawka pokarmowa dla buhajków ..................................... 15310.34. Bydło - zapotrzebowanie na paszę na cały okres opasu (150 - 450kg) przy założeniu

przyrostu dziennego minimum 1000 g ............................................................................. 15410.35. Świnie - główne rasy przydatne do krzyżowania towarowego ........................................ 15410.36. Świnie - parametry produkcyjne ...................................................................................... 15410.37. Świnie - niektóre cechy ras utrzymywanych w Polsce

(stada pod kontrolą użytkowości) ..................................................................................... 15510.38. Świnie - ocena użytkowości stada loch ............................................................................ 15610.39. Świnie - kalendarz prośności loch .................................................................................... 156

9

Spis treści

10.40. Świnie - klasyfikacja tusz wieprzowych w Polsce uwzględniająca standardy jakościowe UE .................................................................................................................. 157

10.41. Świnie - orientacyjna wydajność rzeźna i straty ubojowe .............................................. 15710.42. Świnie - orientacyjne zapotrzebowanie na energię, białko i aminokwasy na 1 szt.

w okresie żywienia ........................................................................................................... 15710.43. Świnie - orientacyjne zapotrzebowanie na pasze pełnoporcjowe dla młodzieży

hodowlanej oraz knura (kg w okresie żywienia) .............................................................. 15810.44. Świnie - orientacyjne zapotrzebowanie na pasze pełnoporcjowe dla lochy w 1 cyklu

produkcyjnym oraz zapotrzebowanie roczne (2,2 mioty w ciągu roku, wysoka wartość pasz) w kg na 1 szt. ......................................................................................................... 158

10.45. Świnie - orientacyjne zapotrzebowanie na pasze pełnoporcjowe dla lochy w 1 cyklu produkcyjnym oraz zapotrzebowanie roczne (2 mioty w ciągu roku, średnia wartość pasz) w kg na 1 szt. .......................................................................................................... 158

10.46. Świnie - orientacyjne dzienne dawki pokarmowe na bazie pasz gospodarskich dla loch oraz zapotrzebowanie łączne w kg na 1 szt. na 0,5 roku .................................................. 159

10.47. Świnie - długość tuczu świń ............................................................................................. 15910.48. Świnie - orientacyjne zapotrzebowanie na pasze pełnoporcjowe na 1 tuczoną sztukę

(w kg na okres żywienia) .................................................................................................. 15910.49. Konie - wskaźniki biodynamiczne głównych grup rasowych w Polsce i parametry

pokroju .............................................................................................................................. 16010.50. Konie - orientacyjne parametry zootechniczne ................................................................ 16010.51. Maksymalne dzienne dawki różnych pasz dla koni o masie ciała 500-600 kg ................ 16010.52. Konie - zapotrzebowanie na składniki pokarmowe koni użytkowanych w rekreacji ...... 16110.53. Konie - przykładowa dawka pokarmowa dla konia użytkowanego w reakcji

(700 kg masy ciała) .......................................................................................................... 16110.54. Jelenie - kalendarz fermy .................................................................................................. 16110.55. Jelenie - orientacyjne parametry zootechniczne wpływające na produkcję jeleni

i danieli ............................................................................................................................. 16210.56. Owce - ogólna klasyfikacja ras i typów użytkowych ....................................................... 16210.57. Owce - podstawowe pojęcia związane z chowem ............................................................ 16310.58. Owce - główne parametry rozrodu i organizacji stada ..................................................... 16310.59. Owce - orientacyjna masa ciała niektórych ras ................................................................ 16310.60. Owce - wydajność wełnista i mleczna .............................................................................. 16410.61. Owce - tucz jagniąt rzeźnych ........................................................................................... 16410.62. Kozy - charakterystyka ważniejszych ras ......................................................................... 16410.63. Kozy - orientacyjne parametry zootechniczne ................................................................. 16510.64. Kozy - masa ciała ( kg) koźląt rasy białej uszlachetnionej w różnych okresach

wiekowych ........................................................................................................................ 16510.65. Kozy - orientacyjne zapotrzebowanie na różne rodzaje paszy dla jednej kozy

o masie ciała 50 kg i wydajności mleka 800 kg na rok .................................................... 16510.66. Kozy - dawki pokarmowe dla dorosłych kóz o wydajności dziennej 2 kg mleka lub

w drugim miesiącu zasuszania ......................................................................................... 16610.67. Kozy - dawki pokarmowe dla młodzieży w wieku 29-40 tygodni ................................... 16610.68. Kozy - dzienne dawki pokarmowe dla kozłów ................................................................ 16610.69. Drób - główne kierunki użytkowania oraz niektóre rasy i rody użytkowane w Polsce ... 167

10

Spis treści

10.70. Drób - orientacyjna masa ciała oraz okresy tuczu drobiu rzeźnego w kg ........................ 16810.71. Drób - orientacyjne parametry rozrodu drobiu i produkcji jaj ......................................... 16910.72. Zwierzęta futerkowe - najpopularniejsze rasy i odmiany oraz główne kierunki

użytkowania ...................................................................................................................... 17010.73. Zwierzęta futerkowe - średnie parametry technologiczne chowu i hodowli niektórych

gatunków mięsożernych .................................................................................................. 17010.74. Zwierzęta futerkowe - średnie parametry technologiczne chowu i hodowli niektórych

gatunków roślinożernych ................................................................................................. 17110.75. Zwierzęta futerkowe - orientacyjna masa ciała w różnym wieku (w gramach) .............. 17210.76. Ryby - gęstość obsady karpia w zależności od kategorii stawów .................................... 17310.77. Ryby - masa jednostkowa karpi w kolejnych stadiach rozwojowych .............................. 17310.78. Ryby - najczęściej stosowane pasze w chowie karpia ...................................................... 17310.79. Ryby - parametry wód przydatnych do hodowli pstrąga .................................................. 17310.80. Ryby - przeżywalność pstrągów tęczowych z tarła wiosennego i jesiennego .................. 17410.81. Ryby - dawki pokarmowe starteru (S), paszy narybkowej (N) i paszy tuczonej (T)

w % masy obsady ............................................................................................................. 17410.82. Ryby - dawki paszy mokrej zalecane w żywieniu pstrągów tęczowych w % masy

obsady ............................................................................................................................... 17410.83. Ryby - zalecane dobowe dawki paszy podczas tuczu towarowego suma afrykańskiego

w % masy obsady ............................................................................................................. 17510.84. Ryby - parametry wód przydatnych do hodowli suma afrykańskiego ............................. 175

11. Wskaźniki eksploatacyjno - ekonomiczne maszyn i ciągników rolniczych ............... 17711.1. Założenia przyjęte do obliczeń i podstawowe definicje ................................................... 17711.2. Wskazówki metodyczne do obliczania kosztów eksploatacji maszyn ............................. 17811.3. Przykład obliczania jednostkowych kosztów eksploatacji ............................................... 18011.4. Wskaźniki eksploatacyjno-ekonomiczne do obliczania jednostkowych kosztów pracy

maszyn i ciągników rolniczych ........................................................................................ 18011.5. Graniczne wykorzystanie maszyn rolniczych .................................................................. 18311.6. Wykorzystanie graniczne a terminowość i jakość usług .................................................. 18511.7. Arkusze kalkulacyjne ....................................................................................................... 18711.8. Jak korzystać z tabel jednostkowych kosztów eksploatacji ciągników i maszyn

rolniczych? ....................................................................................................................... 18711.9. Jednostkowe koszty eksploatacji wybranych ciągników i środków transportowych ....... 188

11.10. Jednostkowe koszty eksploatacji wybranych maszyn i narzędzi agregatowanych z ciągnikami oraz maszyn samojezdnych ........................................................................... 194

11

Słowo wstępne

Słowo wstępne

Przekazujemy do szerokiego wykorzystania praktyczne opracowanie dla wszystkich zainteresowanych działaniami Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2004-2006. Celem PROW jest wsparcie rozwoju obszarów wiejskich zgodnie z założeniami europejskiego modelu rolnictwa. Szczególne znaczenie w tym modelu przypisuje się wykorzystaniu licznych i specyficznych funkcji obszarów wiejskich, takich jak ochrona środowiska naturalnego czy ochrona tradycyjnego krajobrazu i kulturowego dziedzictwa wsi. Działania PROW skoncentrowane są wokół dwu grup zagadnień priorytetowych, odzwierciedlających główne cele programu.Priorytet 1. Poprawa konkurencyjności gospodarstw poprzez następujące działania:

• renty strukturalne,• wsparcie gospodarstw niskotowarowych,• wspieranie grup producentów rolnych.

Priorytet 2. Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich poprzez:• wsparcie dla obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania,• wspieranie przedsięwzięć rolnośrodowiskowych i wpływających na poprawę dobrostanu

zwierząt,• dostosowanie gospodarstw do standardów UE,• zalesianie gruntów rolnych.

Zaletą wymienionych działań PROW jest to, że ich realizacja nie wymaga zaangażowania własnych środków finansowych rolników. Nie oznacza to jednak bezwarunkowego „rozdawnictwa” środków publicznych. Udział rolników w poszczególnych działaniach wiąże się z przyjęciem na siebie dobrowolnych zobowiązań w zakresie gospodarowania posiadanymi zasobami. Świadome gospodarowanie zasobami rolniczymi wymaga znajomości zasad i przepisów z zakresu ochrony środowiska naturalnego. Opracowanie niniejsze przygotowane zostało przez zespół autorów. W części I zebrano aktualnie obowiązujące przepisy prawa ochrony środowiska odnoszące się wprost do działalności rolniczej oraz wymagania zwykłej dobrej praktyki rolniczej. Mówiąc najkrócej ta część opracowania, wyjaśnia zasady gospodarczego wykorzystywania środowiska przyrodniczego i wskazuje jednocześnie zakres zobowiązań, które są specyficznym „wkładem własnym” rolników w realizację części działań PROW. Uzyskiwane z tytułu realizacji tych zoobowiązań płatności są rekompensatą za dodatkowy wysiłek lub utracone korzyści. Zarówno z punktu widzenia rolników, jak i instytucji odpowiedzialnych za wdrażanie programu ważne jest, aby przygotowanie wniosków o podjęciu poszczególnych działań opierało się na jednolitych dla całego kraju normach i wskaźnikach, obiektywizujących zakres podejmowanych zobowiązań. Temu celowi służy druga część opracowania, zawierająca normatywy produkcyjne z zakresu: produkcji roślinnej (wraz z wybranymi informacjami o ekologicznych metodach produkcji), gospodarowania na trwałych użytkach zielonych, uprawy warzyw, roślin sadowniczych i ozdobnych, ziół oraz pszczelarstwa, produkcji zwierzęcej, a także parametry techniczno-eksploatacyjne maszyn i urządzeń rolniczych. Mamy nadzieję, że taki układ treści okaże się wystarczająco przejrzysty i ułatwi korzystanie z podręcznika. Nad przygotowaniem tej publikacji pracowało wiele osób. Cenny jest też udział pracowników nauki rolniczej, którzy podjęli się roli recenzentów treści merytorycznej podręcznika. Tej trudnej funkcji nie ograniczali oni do formułowania opinii, ale dzielili się z zespołem autorskim wynikami własnego dorobku naukowego, co w znaczący sposób wpłynęło na jakość całego opracowania.

13

Część I. Przepisy ochrony środowiska związane z produkcją rolną

CZĘŚĆ I. PRZEPISY OCHRONY ŚRODOWISKA ZWIĄZANE Z PRODUKCJĄ ROLNĄ

1. WPROWADZENIE

Rozwój rolnictwa to nie tylko wzrost ekonomiczny i rozwój technologiczny, lecz również troska o dobry stan środowiska, zachowanie jego walorów przyrodniczych i krajobrazowych. Rolnicy podejmujący działalność produkcyjną są zobligowani przez prawo obowiązujące w danym kraju do szczególnej ochrony wspólnego dobra, jakim jest środowisko naturalne. Gospodarstwo rolne w polskim prawodawstwie traktowane jest jako przedsiębiorstwo produkcyjne stanowiące część ekosystemu, z którym jest nierozerwalnie związane. Gospodarstwo, w dążeniu do osiągnięcia celu produkcyjno-ekonomicznego i społecznego, powinno nadawać swoim działaniom charakter proekologiczny. Chodzi o to, aby korzystanie z zasobów środowiska nie naruszało jego równowagi. Na problematykę ochrony środowiska szczególny nacisk kładzie Unia Europejska, gdzie z mocy prawa wprowadzono pojęcie Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej (ZDPR). Na podstawie ustaleń Dyrektywy Azotanowej (91/676/EWG) każde państwo członkowskie ma ustanowić zasady ZDPR. Obejmują ono wybrane podstawowe standardy gospodarowania, do których racjonalnie działający rolnik powinien się dostosować. Standardy te już stały się warunkiem korzystania z niektórych instrumentów pomocowych dla rolnictwa, np. w projektowaniu rozwoju obszarów wiejskich (PROW) działanie nr 3 Wspieranie działalności rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW) i Działanie nr 4 Wsparcie przedsięwzięć rolnośrodowiskowych. Wymogi ZDPR dotyczą przede wszystkim: prawidłowego gospodarowania nawozami, ochrony wód i gleb, zachowania cennych siedlisk i gatunków występujących na obszarach rolnych, ochrony walorów krajobrazu. W tym rozdziale prezentujemy obowiązujące w Polsce najważniejsze przepisy związane z ochroną środowiska i dotyczące rolniczej działalności produkcyjnej, a na koniec także wymogi związane ze Zwykłą Dobrą Praktyką Rolniczą, wraz z opisem czynności kontrolnych w gospodarstwie.

2. PODSTAWOWE AKTY PRAWNE

Ogólne zasady ochrony środowiska oraz warunki korzystania z jego zasobów reguluje ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska. (Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627, z późn. zm.). Ustawa precyzuje między innymi definicję podmiotu korzystającego ze środowiska. Jest nim przedsiębiorca, w rozumieniu ustawy Prawo działalności gospodarczej, oraz osoba prowadząca działalność wytwórczą w rolnictwie w zakresie upraw rolnych, chowu lub hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa.

Ustawa określa też: • zasady ustalania:warunków ochrony zasobów środowiska, warunków wprowadzania substancji lub energii do środowiska oraz kosztów korzystania ze środowiska;• zasady udostępniania informacji o środowisku i jego ochronie;• udział społeczeństwa w postępowaniu w sprawach związanych z ochroną środowiska;• obowiązki organów administracji;• odpowiedzialność i sankcje.

14


Tabela 1. Akty prawne dotyczące poszczególnych dziedzin ochrony środowiska

Lp. Dziedziny ochrony Akt prawny

1 ochrona wód Ustawa Prawo Wodne z 18 lipca 2001 r. (Dz.U. z 2001 r., Nr 115, poz. 1229, z późn. zm.)

2 ochrona gruntów rolnych i leśnych(ochrona gleb)

Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych z 3 lutego 1995 r. (Dz. U. z 1995 r. Nr 16, poz. 78, z późn. zm.)

3 gospodarka nawozowa Ustawa o nawozach i nawożeniu z dnia 26 lipca 2000 r. (Dz.U. z 2000 r. Nr 89, poz. 99)

4 ochrona powietrza Ustawa z 27 kwietnia 2001 r Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627, art. 85)

5 ochrona roślin Ustawa o ochronie roślin uprawnych z dnia 12 lipca 1995 r. (Dz.U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1398, z późn. zm.)

6 gospodarka odpadami Ustawa o odpadach z 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U. z 2001 r. Nr 62, poz. 628, z późn. zm.)

7 ochrona zwierząt gospodarskich i domowych Ustawa o ochronie zwierząt z 21 sierpnia 1997 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 111, poz. 724, z późn. zm.)

8

ochrona obszarów i obiektów o wartościach przyrodniczych, krajobrazu, zwierząt

i roślin zagrożonych wyginięciem oraz drzew, krzewów i zieleni

Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 października 1991 r. (tekst jednolity Dz.U. z 2001 r. Nr 99, poz. 1079, z późn. zm.)

9 porządek i czystość w gospodarstwieUstawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach z 13

września 1996 r. (Dz. U. z 1996 r. Nr 132, poz. 622, z późn. zm.)

10 ochrona przed hałasemRozporządzenie Ministra Środowiska z 29 lipca 2004 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku

(Dz.U. z 2004 r. Nr 178, poz 1841)

2.1. GOSPODAROWANIE ZASOBAMI WODNYMI

Warunki korzystania z wód

Korzystanie z wód oznacza używanie ich na potrzeby ludności oraz gospodarki, przy czym nie może ono powodować pogorszenia stanu wód oraz ekosystemów od nich zależnych. Korzystanie zwykłe to korzystanie z wody stanowiącej własność właściciela gruntu oraz z wody podziemnej na jego gruncie, jeśli pobór wody nie przekracza 5 m3 na dobę (nie wymaga się wówczas pozwolenia wodnoprawnego) w celu zaspokojenia potrzeb własnych i gospodarstwa domowego czy indywidualnego gospodarstwa rolnego. Nie dotyczy to działań, na które potrzebne są osobne pozwolenia, związane z:• nawadnianiem gruntów lub upraw wodą podziemną za pomocą deszczowni,• poborem wody powierzchniowej lub podziemnej w ilości większej niż 5m3 na dobę,• korzystaniem z wód na potrzeby działalności gospodarczej,• rolniczym wykorzystaniem ścieków lub wprowadzaniem do wód lub do ziemi oczyszczonych ścieków, jeżeli ich łączna ilość jest większa 5 m3 na dobę,• wykonywaniem urządzeń wodnych.Korzystanie szczególne z wód ma miejsce wtedy, gdy pobór wody (powierzchniowej lub podziemnej) jest większy niż 5 m3 na dobę. Gospodarstwo posiadające własne ujęcie wody powierzchniowej lub podziemnej, gdzie pobór

15


wody przekracza 5 m3 na dobę lub głębokość ujęcia wody przekracza 30 m musi uzyskać pozwolenie wodnoprawne.

Pozwolenie wodnoprawne to decyzja administracyjna wydawana na podstawie kodeksu postępowania administracyjnego na czas określony, na wniosek zainteresowanego korzystaniem z wód lub urządzeń wodnych. Właściwym organem do wydawania pozwoleń wodnoprawnych jest wojewoda, a w przypadku małych i średnich gospodarstw rolnych starosta.

W pozwoleniu wodnoprawnym ustala się cel, zakres i warunki korzystania z wód oraz obowiązki niezbędne ze względu na ochronę zasobów środowiska, interesów ludności i gospodarki, a w szczególności: • ilość pobieranej lub odprowadzanej wody,• sposób i zakres prowadzenia pomiarów ilości i jakości pobieranej wody,• prowadzenie okresowych pomiarów wydajności i poziomu zwierciadła wody w studni. Do wniosku o udzielenie pozwolenia wodnoprawnego należy dołączyć operat wodnoprawny. Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 art. 31-37 i art. 122-141) określa wymogi, jakie powinien spełniać operat wodnoprawny i dokumenty, jakie powinien zawierać.

Rolnicze wykorzystanie ścieków i osadów ściekowych

Przez rolnicze wykorzystanie ścieków rozumie się wykorzystanie ich do nawadniania oraz nawożenia użytków rolnych oraz stawów rybnych (chów lub hodowla ryb). Ścieki te nie mogą stanowić zagrożenia dla jakości wód podziemnych i powierzchniowych, wynikającego z zawartości substancji szczególnie szkodliwych.

Rolnicze wykorzystanie jest możliwe wtedy, gdy wskaźnik BZT5 ścieków dopływających jest redukowany co najmniej o 20%, a zawartość zawiesin ogólnych co najmniej o 50% i odpowiadają one określonym warunkom sanitarnym oraz nie są przekroczone najwyższe dopuszczalne wskaźniki zanieczyszczeń. Reguluje to rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 8 lipca 2004 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. z 2004 r. Nr 168, poz. 1763).

Spełnienie powyższych wymagań oceniane jest na podstawie badań mikrobiologicznych i parazytologicznych ścieków oraz badań stanu i składu ścieków przeznaczonych do rolniczego wykorzystania. Badania takie muszą być wykonywane co najmniej raz na dwa miesiące. Ponadto raz na rok muszą być wykonane badania na zawartość metali ciężkich w glebach, na których ścieki są stosowane.

Roczne i sezonowe dawki ścieków wykorzystywanych rolniczo nie mogą przekroczyć zapotrzebowania roślin na azot, potas oraz wodę, nie mogą też utrudniać przebiegu procesów samooczyszczania się gleby, dlatego ustalając dawki ścieków powinno się uwzględniać: • potrzeby pokarmowe roślin,• zasobność gleby w składniki pokarmowe,• dawki składników, zwłaszcza azotu, wprowadzanych do gleby w nawozach naturalnych

i organicznych,

16


• stan i sposób zagospodarowania gruntów i system płodozmianu.

Rolnik wykorzystujący ścieki do nawożenia gruntów powinien się upewnić, czy jednostka je oferująca posiada pozwolenie wodnoprawne oraz aktualne wyniki badań składu tych ścieków.

Stosowanie ścieków musi być bezwzględnie oparte na planie nawożenia ściekami, uwzględniającym termin zastosowania ścieków, ich przeznaczenie i sposób stosowania, powierzchnię, wysokość dawki oraz ilość składników wniesionych do gleby ze ściekami, na podstawie wyników analizy gleby. Wstępny Plan nawożenia powinna opracować jednostka oferująca ścieki i dostarczyć jego kopię rolnikowi, który z kolei ma obowiązek uwzglednienia dawek ścieków w planie nawożenia, jaki sporządza sam. Rolnik powinien posiadać (w razie kontroli gospodarstwa przez Inspekcję Ochrony Środowiska): • plan nawożenia ściekami,• kopię pozwolenia wodnoprawnego od jednostki oferującej ścieki,• wyniki analizy gleby (podstawowej i na zawartość metali ciężkich). Stosowanie ścieków wiąże się z koniecznością zachowania określonych przepisami odległosci między gruntami, na których ścieki się stosuje a różnymi obiektami (patrz tabela poniżej).

Tabela 2. Odległość gruntów, na których stosuje sie ścieki od różnych obiektów

Lp. Obiekty Minimalna odległość (m)

1.Obiekty przeznaczone na pobyt ludzi; przy rozprowadzaniu ścieków:

grawitacyjnie 100

za pomocą deszczowni 200

2. Drogi publiczne i linie kolejowe; przy rozprowadzaniu ścieków

grawitacyjnie 20za pomocą deszczowni 70

3. Linia brzegu wód płynących; przy spadku terenu

do 2 %; 30od 2 do 10 %; 50ponad 10 %. 70

4.Zbiorniki wodne, stawy rybne nie przewidziane do zasilania ściekami oraz linia brzegu jezior; przy spadku terenu

do 2 %; 50od 2 do 10 %; 80ponad 10 %. ‚ 100

5. Studnia stanowiąca źródło zaopatrzenia w wodę do spożycia

indywidualne 250zbiorowe 250

Zabrania się rolniczego wykorzystania ścieków (zgodnie z ustawą Prawo wodne):• na gruntach zamarzniętych do głębokości 30 cm lub przykrytych śniegiem,• na gruntach wykorzystywanych do uprawy roślin przeznaczonych do spożycia w stanie surowym,• na gruntach, gdzie zwierciadło wód podziemnych znajduje się płycej niż 1,5 m od powierzchni ziemi lub od dna rowu rozprowadzającego ścieki,• na obszarach o spadku terenu większym niż 10 % dla gruntów ornych oraz większym niż 20 %

dla łąk, pastwisk i plantacji drzew leśnych. Komunalne osady ściekowe to osady pochodzące z oczyszczalni ścieków, powstające w komorach fermentacyjnych oraz innych instalacjach służących do oczyszczania ścieków komunalnych

17


oraz innych ścieków o składzie zbliżonym do składu ścieków komunalnych. Ścieki komunalne mogą one znaleźć zastosowanie po uprzedniej odpowiedniej obróbce, która obniży ich podatność na procesy zagniwania i zmniejszy lub wyeliminuje zagrożenie dla środowiska czy zdrowia ludzi. Komunalne osady ściekowe można wykorzystywać w rolnictwie do rekultywacji gruntów przeznaczonych na cele rolnicze i pod wszystkie uprawy rolnicze z wyjątkiem łąk, pastwisk oraz roślin warzywnych i jagodowych przeznaczonych do bezpośredniego spożycia przez ludzi. Stosuje się je w postaci płynnej lub ziemistej. W postaci płynnej osady wprowadza się do gleby przez iniekcję (wstrzykiwanie) lub natryskiwanie, także w formie hydroobsiewu. W postaci ziemistej rozprowadza się je równomiernie na powierzchni gleby i zaraz z nią miesza. Zgodnie z art. 43 ustawy o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 628, z późn. zm.) komunalne osady ściekowe mogą być przekazywane właścicielowi, dzierżawcy lub innej osobie władającej nieruchomością, na której mają być stosowane, wyłącznie przez wytwórcę tych osadów. Przed stosowaniem powinny być one poddane badaniom przez wytwórcę komunalnych osadów ściekowych. Wytwórca komunalnych osadów ściekowych jest obowiązany do przekazywania właścicielowi, dzierżawcy lub innej osobie władającej nieruchomością, na której te osady mają być stosowane, wyników badań oraz informacji o dawkach tego osadu, które można stosować na poszczególnych gruntach. Każdy wytwórca przekazywanych osadów jest odpowiedzialny za ich skład. Opracowanie wstępnego planu nawożenia osadem, oraz dostarczenie wyników badań osadu i gleby zapewnia rolnikowi wytwórca osadów ściekowych.

Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie komunalnych osadów ściekowych z 1 sierpnia 2001 r. (Dz. U. z 2002 r. Nr 134, poz. 1140) określa warunki, jakie muszą być spełnione przy wykorzystywaniu osadów, a także dawki, zakres i częstotliwość badań komunalnych osadów ściekowych oraz gruntów, na których osady te mają być stosowane. Komunalne osady ściekowe muszą spełniać określone normy sanitarne, a zawartość w nich metali ciężkich nie może przekraczać wartości określonych w ustawie. Dawki komunalnych osadów ściekowych stosowanych w rolnictwie ustala się dla każdej partii osadu osobno. Zależą one od rodzaju i sposobu użytkowania gruntu, jakości komunalnego osadu ściekowego oraz zapotrzebowania roślin na fosfor i azot

Tabela 3. Dopuszczalne dawki komunalnych osadów ściekowych

Lp. Wykorzystanie Dawka w tonach suchej masy na 1 ha Uwagi

1. Rolnictwo do 10 dawka w ciągu 5 lat zabieg jednorazowy lub dwukrotny

2. Rekultywacja gruntów na cele rolne

200 zależnie od zawartości materii organicznej w gruncie (do 3%)

zabieg jednorazowy z jednorazowym lub wielokrotnym wprowadzaniem osadu

Stosowanie komunalnych osadów ściekowych nie może powodować pogorszenia jakości gleb oraz wód powierzchniowych i podziemnych.

18


3. Uprawa roślin przeznaczonych do produkcji kompostu

do 250 dawka na pierwsze 3 lata zabiegi wielokrotne

do 10 dawka w dalszych latach zabiegi wielokrotne

4.Uprawa roślin nie przeznaczonych do spożycia i produkcji pasz

do 250 dawka na pierwsze 3 lata zabiegi wielokrotne

do 10 dawka w dalszych latach zabiegi wielokrotne

Wykorzystanie komunalnych osadów ściekowych wiąże się z opracowaniem planu nawożenia uwzględniającego: termin zastosowania osadów, przeznaczenie (np. nazwa uprawy), dawkę i ilość składników wniesionych z osadem do gleby (zarówno metali ciężkich, jak i innych pierwiastków, np. fosforu, azotu) oraz wykonaniem analiy składu osadu i analiy gleby.

Opracowanie planu nawożenia osadem oraz dostarczenie rolnikowi wyników badań osadu i gleby jest obowiązkiem wytwórcy osadów ściekowych. Dlatego w przypadku kontroli gospodarstwa przez inspektora ochrony środowiska rolnik, dzierżawca lub inna osoba dysponująca nieruchomością powinna posiadać:• opracowany plan nawożenia osadem, • wyniki analiz składu osadu ściekowego,• wyniki analiz gleby.

Analiza składu osadu ściekowego powinna obejmować następujące oznaczenia:• odczyn osadu (pH),• zawartość suchej masy i materii organicznej wyrażonych w % s. m.,• zawartość azotu i fosforu ogólnego oraz wapnia i magnezu wyrażonych w % s. m.,• zawartość metali ciężkich w mg na 1 kg s. m.,• obecność bakterii chorobotwórczych z rodzaju Salmonella w 100 g osadu,• liczbę żywych jaj pasożytów jelitowych Ascaris sp., Trichuris sp. i Toxocara sp. w 1 kg s.m.

Analiza gleby w rolnictwie, z pól, na których stosuje się komunalne osady ściekowe, wykonuje się raz na rok, na krótko przed zastosowaniem osadu. Obejmują one następujące oznaczenia:• odczyn gleby (pH) – nie powinien być mniejszy niż 5,6,• zawartość metali ciężkich: Pb, Cd, Hg, Ni, Zn, Cu i Cr - w mg na 1 kg s.m.,• zawartość fosforu przyswajalnego - w mg P2O5 na 100 g gleby.

Ustawa o odpadach wyznacza również obszary, na których obowiązuje zakaz stosowania osadów ściekowych:

• na glebach wykazujących większe od dopuszczalnych zawartości metali ciężkich;• na gruntach o dużej przepuszczalności (piaski luźne i słabo gliniaste oraz piaski gliniaste lekkie),

jeżeli poziom wód gruntowych jest na głębokości mniejszej niż 1,5 m od powierzchni gruntu;• na gruntach rolnych o nachyleniu większym niż 10 %; • na użytkach zielonych;• na rośliny przeznaczone do bezpośredniego spożycia przez ludzi;• na gruntach, na których rosną warzywa i rośliny sadownicze, z wyjątkiem drzew owocowych;

19


• na gruntach wykorzystywanych do upraw pod osłonami;• na terenach położonych w odległości mniejszej niż 100 m od ujęcia wody, domu mieszkalnego

lub zakładu produkcji żywności;• w pasie gruntu o szerokości 50 m bezpośrednio przylegającym do brzegów jezior i cieków;• na terenach zalewowych, czasowo podtapianych i bagiennych; • na wewnętrznych terenach ochrony pośredniej stref ochronnych ujęć wody; • na obszarach parków narodowych, rezerwatów przyrody;• na terenach objętych innymi formami ochrony przyrody (tj. parki krajobrazowe, obszary chronionego

krajobrazu, obszary Natura 2000, pomniki przyrody, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe), jeśli osady zostały wytworzone poza tymi terenami.

2.2 OCHRONA GLEB

Zgodnie z art. 15, ust. 1 ustawy z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. z 1995 r. Nr 16, poz. 78, z późn. zm.) właściciel gruntów stanowiących użytki rolne oraz gruntów zrekultywowanych na cele rolne jest obowiązany do przeciwdziałania degradacji gleb, w tym szczególnie erozji i ruchom masowym ziemi.

W wyniku procesów erozji wodnej i wietrznej oraz pogorszenia właściwości powietrzno-wodnych gleby następuje jej degradacja fizyczna.

Ochrona gleb przed erozją wodną zależy w dużej mierze od położenia pola, rodzaju okrywy roślinnej i sposobu uprawy roli. Dlatego na gruntach podatnych na erozję należy stosować specjalne zabiegi przeciwerozyjne:• grunty na stokach o nachyleniu powyżej 20% powinny być trwale zadarnione lub zalesione;• drogi spływu wód opadowych należy zadarnić, a trawę kosić przynajmniej dwa razy w okresie

wegetacji;• głęboszowanie, polegające na wykonywaniu głębokich nacięć w glebie i spulchnianiu podglebia,

zwiększa pojemność wodną gleby i ułatwia wsiąkanie wody do głębszych jej warstw.

Erozję można w znacznym stopniu ograniczyć, stosując płodozmiany przeciwerozyjne, w któ-rych skład powinny wchodzić rośliny motylkowe i ich mieszanki z trawami oraz rośliny ozime, a wśród nich szczególnie zalecane są rzepak, żyto i pszenżyto, które tworzą zwartą okrywę już w okresie jesien-nym, tzw. „zielone pola”. Po wcześnie zebranym przedplonie, po którym następuje roślina jara, należy przewidzieć uprawę poplonów ścierniskowych lub ozimych, które będą osłaniały glebę. Nieobsiane powierzchnie gleb ornych zaleca się przykrywać na okres jesienno-zimowy słomą, łętami lub liśćmi.

Stopień zagrożenia gleb przez erozję wietrzną zależy od ukształtowania powierzchni, wilgotności gleby, kierunku i szybkości wiatru, obecności i rodzaju okrywy roślinnej. Aby zminimalizować erozję wietrzną należy:• zakładać i pielęgnować pasy zadrzewień śródpolnych;• stale utrzymywać glebę pod okrywą roślinną;• przykrywać na okres wczesnej wiosny materiałami mulczującymi powierzchnie gleb przeznaczone

Rolnik ma obowiązek utrzymywania urządzeń przeciwerozyjnych w sprawności technicznej.

20


pod rośliny późno siane lub sadzone (ziemniak, kukurydza);• stosować uprawę bezorkową na glebach i terenach szczególnie zagrożonych.

Poza działaniami zapobiegającymi erozji, dla normalnego wzrostu i rozwoju roślin niezbędne jest zapewnienie właściwych stosunków powietrzno-wodnych na użytkach rolnych poprzez utrzymywanie w stanie sprawności rowów melioracyjnych. Jeśli rolnik należy do spółki wodnej to do niej należy obowiązek utrzymania rowów melioracyjnych w stanie sprawności. Na gruntach ornych nienarażonych na erozję podstawowym zabiegiem uprawowym jest orka, która powinna być wykonywana przy optymalnym uwilgotnieniu gleby i w kolejnych latach na nieco inną głębokość. Pogłębianie orki powinno być stopniowe i tylko na glebach, które wykazują optymalny odczyn i właściwą zawartość materii organicznej. Nie zaleca się stosowania tego zabiegu na glebach bardzo lekkich i lekkich, o małej zawartości substancji organicznej.

Degradację chemiczną gleb powodują szkodliwe substancje chemiczne, do których należą m.in.: metale ciężkie, pozostałości chemicznych doglebowo stosowanych środków ochrony roślin. Stosując środki ochrony roślin, należy unikać wolno rozkładających się, mało selektywnych oraz takich, które muszą być stosowane w dużych dawkach. Z degradacją chemiczną związany jest odczyn gleby (pH), który wywiera wpływ na wzrost, rozwój i plonowanie roślin. Gleby kwaśne tracą próchnicę, która w kwaśnym środowisku ulega mineralizacji . Proces ten sprzyja erozji. Gleby użytków rolnych powinny wykazywać wartość pH w granicach od 5 do 7. Wartość pH poniżej 4,5 sygnalizuje niebezpieczeństwo degradacji gleby, a wartość powyżej 7 świadczy o jej alkalizacji, która także może powodować ujemne skutki dla gleby i roślin. Do odkwaszania gleb zaleca się wapnowanie tylko nawozami wapniowymi i wapniowo-magnezowymi dopuszczonymi do obrotu i stosowania w rolnictwie. Nawozy te powinny być stosowane po żniwach (najlepiej) i wymieszane z glebą. Dopuszcza się stosowanie tych nawozów na przedwiośniu, na glebę powierzchniowo zamarzniętą, nie podtopioną. Na trwałych użytkach zielonych wapnowanie należy przeprowadzać jesienią. Nie należy nawozów wapniowych stosować na odłogi czy użytki ekologiczne, zwłaszcza położone w strefach ochronnych wód. Nawozy nie mogą się znaleźć w bezpośrednim kontakcie z nawozami naturalnymi, ponieważ w wyniku reakcji chemicznych zachodzą straty amoniaku zanieczyszczającego powietrze i powodującego zakwaszenie gleb.

2.3. GOSPODARKA NAWOZAMI

Rodzaje nawozów

W myśl art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 2 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o nawozach i nawożeniu (Dz. U. z 2004 r. Nr 91, poz. 876) nawozy to produkty przeznaczone do dostarczania roślinom składników pokarmowych lub zwiększania żyzności gleb albo zwiększania żyzności stawów rybnych.

W wymienionej ustawie wyróżnia się następujące rodzaje nawozów przeznaczonych do rolniczego wykorzystania:• nawozy mineralne - nawozy nieorganiczne produkowane w drodze przemian chemicznych lub

przerobu surowców mineralnych, w tym wapno nawozowe, także zawierające magnez;

21


• nawozy naturalne:− obornik, gnojówkę i gnojowicę,− odchody zwierząt gospodarskich, z wyjątkiem odchodów pszczół i zwierząt futerkowych, bez

dodatków innych substancji,− guano;

• nawozy organiczne - nawozy wyprodukowane z substancji organicznej lub z mieszanin substancji organicznych, w tym komposty, także wyprodukowane przy udziale dżdżownic;

• nawozy organiczno-mineralne – mieszaniny nawozów mineralnych i organicznych.

Przechowywanie nawozów

Wymagania dotyczące przechowywania i stosowania nawozów reguluje ustawa z dnia 26 lipca 2000 r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. z 2000.r. Nr 89, poz. 991, z późn. zm.). Nawozy należy stosować i przechowywać w sposób niepowodujący zagrożeń dla zdrowia ludzi i zwierząt oraz środowiska naturalnego.

Zgodnie z art. 17 ust.1-3 ustawy, nawozy mineralne, organiczne i organiczno-mineralne w postaci stałej należy przechowywać bądź w opakowaniach jednostkowych, bądź luzem w pryzmach formowanych na utwardzonym i nieprzepuszczalnym podłożu, po ich przykryciu materiałem wodoszczelnym, zgodnie z instrukcją stosowania i przechowywania. Nie dopuszcza się składowania w pryzmach saletry amonowej i nawozów zawierających azotan amonowy w ilości, która odpowiada zawartości azotu całkowitego powyżej 28%. Przewożone luzem nawozy w postaci stałej powinny być zabezpieczone w sposób, który uniemożliwia ich rozsypywanie się, pylenie i zamoknięcie. Nawozy w postaci płynnej należy przechowywać w zamkniętych opakowaniach lub w szczelnych, przystosowanych do tego celu zbiornikach (art. 17, ust. 4). Przewożone powinny być w zamkniętych opakowaniach lub w cysternach (art. 16, ust. 1-2). Nawozy naturalne w postaci stałej (art. 18, ust. 1) powinny być przechowywane w pomieszczeniach inwentarskich lub na nieprzepuszczalnych płytach, zabezpieczonych przed przenikaniem wycieku do gruntu oraz posiadających instalację odprowadzającą wyciek do szczelnych zbiorników.

Nawozy naturalne w postaci płynnej (art. 18, ust. 2) należy przechowywać wyłącznie w szczelnych zbiornikach. Pojemność wymagana dla urządzeń do przechowywania nawozów naturalnych płynnych powinna umożliwiać ich składowanie przez okres 4 miesięcy.

Zgodnie z programami działań na obszarach szczególnie narażonych (OSN) na zanieczyszczenia azotem ze źródeł rolniczych, wielkość płyty gnojowej oraz pojemność zbiorników na gnojówkę i gnojowicę powinny być takie, aby gromadzenie i przechowywanie mogło trwać co najmniej 6 miesięcy.

Zbiorniki na płynne odchody zwierzęce powinny mieć nieprzepuszczalne dno i ściany oraz szczelną pokrywę z otworem wejściowym i wentylacyjnym.

Zbiorniki zewnętrzne (poza budynkiem) o pojemności do 100 m3 zaleca się budować zamknięte, a przy większych pojemnościach - zamknięte lub otwarte.

22


W przypadku utrzymywania zwierząt na głębokiej ściółce nie wymaga się budowy płyt gnojowych i zbiorników na gnojówkę.

Tabela 4. Wymagana wielkość urządzeń do przechowywania nawozów naturalnych w przeliczeniu na 1 DJP

System utrzymywania

zwierząt

Powierzchnia/pojemność płyty/zbiornika na obszarach szczególnie narażonych (okres przechowywania 6 mies.)

Powierzchnia/pojemność płyty/zbiornika na pozostałych obszarach

(okres przechowywania 4 mies.)Bydło i trzoda chlewna

Ściółkowy

3,5 m2 na obornik 2,5 m2 na obornik3 m3 na gnojówkę 2 m3 na gnojówkę

Drób1,6 m2 na obornik 1,1 m2 na obornik

0,25 m3 na gnojówkę 0,2 m3 na gnojówkęKonie

3,5 m2 na obornik 2,5 m2 na obornik1,5 m3 na gnojówkę 1 m3 na gnojówkę

Bezściółkowy 10 m3 na gnojowicę 7 m3 na gnojowicę

*DJP - patrz tab. 2 str. 136

Podane w tabeli wymagania dotyczące przechowywania nawozów naturalnych (Dz.U. z 2005 r. Nr 17, poz. 142) obowiązują od dnia:

• 1 maja 2008 r. – w gospodarstwach położonych na OSN,

• 25 października 2008 r. – w gospodarstwach położonych na pozostałych obszarach.

Zgodnie z ustawą Prawo budowlane ((tekst jednolity Dz. U. z 2003 r. Nr 207, poz. 2016, art. 29) budowa szczelnych zbiorników zamkniętych o pojemności do 25 m3 oraz płyt obornikowych nie wymaga pozwolenia na budowę. Natomiast budowa zbiorników zamkniętych o pojemności ponad 25 m3 oraz wszystkich zbiorników otwartych wymaga uzyskania decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, projektu budowlanego oraz decyzji o pozwoleniu na budowę.

Urządzenia do składowania nawozów naturalnych, uciążliwe dla otoczenia ze względu na ulatniające się z nich gazowe substancje o silnym zapachu (odorowe), powinny być usytuowane po stronie zawietrznej względem budynku mieszkalnego i odizolowane pasem drzew i krzewów. Wymagane odległości podane są w tabeli.

Współczynniki przeliczeniowe sztuk zwierząt gospodarskich na DJPmożna znaleźć w tabeli nr 2 w rozdziale X Produkcja zwierzęca w części

Normatywy produkcji rolniczej

23


Tabela 5. Wymagane odległości zbiorników od obiektów i urządzeń

Wyszczególnienie

Odległość w (m)

od zbiorników zamkniętych na płynne odchody

od zbiorników otwartych o pojemności do 200 m3 oraz płyt

obornikowych

Od otworów okiennych i drzwiowych pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi na działkach sąsiednich

15 30

Od magazynów środków spożywczych, a także obiektów budowlanych przetwórstwa rolno-spożywczego

15 50

Od granicy działki sąsiedniej 4 4Od studni 5 15Od budynków magazynowych ogólnych 5 10Od silosów na zboże i pasze 5 5Od silosów na kiszonki 5 10

*Dz. U. z 1997 r. Nr 132, poz. 877.

Zbiorniki na płynne odchody zwierzęce mogą być usytuowane w mniejszych odległościach od granicy sąsiedniej działki niż podano w tabeli lub nawet na granicy działek, jeżeli będą przylegać do tego samego rodzaju zbiorników na tejże działce sąsiedniej (§ 6, ust. 5).

Odległość otwartych zbiorników na płynne odchody zwierzęce o pojemności większej niż 200 m3 od obiektów budowlanych wymienionych w tabeli 5 i od granicy sąsiedniej działki określane są indywidualnie w decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu w uzgodnieniu z właściwym państwowym wojewódzkim inspektorem sanitarnym (§ 6, ust. 6).

Naziemne zbiorniki oraz częściowo zagłębione zbiorniki otwarte o wysokości ścian mniejszej niż 1,8 m nad poziom terenu muszą być zabezpieczone ogrodzeniem o wysokości co najmniej 1,8 m (§ 28, ust. 2).

Stosowanie nawozów

W myśl art. 3 ustawy o nawozach i nawożeniu stosować można wyłącznie nawozy dopuszczone do obrotu przez ministra rolnictwa. Nawozy te muszą spełniać wymagania jakościowe oraz nie mogą zawierać zanieczyszczeń powyżej wartości dopuszczalnych.

Ustawa z dnia 2 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o nawozach i nawożeniu (Dz. U. z 2004 r. Nr 91, poz. 876, art. 13, ust. 1) określa przypadki, w jakich stosowanie nawozów jest zakazane.Zakaz stosowania nawozów dotyczy: • gleb zalanych wodą oraz przykrytych śniegiem lub zamarzniętych do głębokości 30 cm;• nawozów naturalnych w postaci płynnej oraz nawozów azotowych – na glebach bez okrywy roślinnej,

na polach położonych na stokach o nachyleniu większym niż 10 %;• nawozów naturalnych w postaci płynnej – podczas wegetacji roślin przeznaczonych do bezpośredniego

spożycia przez ludzi;

Dopuszczalna dawka nawozu naturalnego, zastosowanego w okresie jednego roku, nie może przekraczać 170 kg azotu w czystym składniku na 1 ha użytków rolnych.

24


• nawozów organicznych i organiczno-mineralnych otrzymanych z ubocznych produktów zwierzęcych lub zawierających takie produkty – na pastwiskach.

• Szczegółowy sposób stosowania nawozów, niepowodujący zagrożeń dla zdrowia ludzi i zwierząt oraz dla środowiska określa rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 1 czerwca 2001 r. (Dz. U. z 2001 r. Nr 60, poz. 616).

Nawozy naturalne i organiczne w postaci stałej oraz płynnej powinny być stosowane na pola w okresie od 1 marca do 30 listopada.

Gnojowicę i gnojówkę należy stosować na nieobsianą glebę, najlepiej w okresie wczesnej wiosny. Dopuszcza się stosowanie tych nawozów pogłównie, z wyjątkiem roślin przeznaczonych do bezpośredniego spożycia przez ludzi lub na krótko przed ich skarmieniem przez zwierzęta.

Obornik najlepiej stosować wczesną wiosną, ale można również stosować w okresie późnej jesieni pod warunkiem, że będzie natychmiast przyorany. Obornika nie należy wywozić w okresie późnego lata lub wczesnej jesieni ze względu na straty azotu (amoniak, azotany). Dopuszcza się stosowanie obornika i nawozów organicznych podczas wegetacji roślin tylko na użytkach zielonych i wieloletnich uprawach polowych.

Nawozy naturalne mogą być stosowane:• w odległości co najmniej 20 m od strefy ochronnej źródeł wody, ujęć wody, brzegu zbiorników

oraz cieków wodnych, kąpielisk zlokalizowanych na wodach powierzchniowych oraz obszarów morskiego pasa nadbrzeżnego;

• w postaci płynnej• gdy poziom wody podziemnej wynosi mniej niż 1,2 m,• poza obszarami płytkiego występowania skał szczelinowych. • Nawozy naturalne oraz organiczne powinny być przykryte glebą lub z nią wymieszane nie później

niż następnego dnia po ich zastosowaniu, z wyjątkiem nawozów stosowanych na użytkach zielonych (§ 3, ust. 5).

Nawozy mineralne należy stosować w okresach bezpośrednio poprzedzających maksymalne zapotrzebowanie roślin na składniki pokarmowe, z tym że większość dawki mineralnych nawozów azotowych stosuje się pogłównie (§ 2, ust. 5-6). Nawozy mineralne w postaci stałej stosuje się przy użyciu siewników nawozowych albo ręcznie, z tym że w odległości co najmniej 20 m od strefy ochronnej źródeł i ujęć wody oraz od brzegu zbiorników i cieków wodnych nawozy mineralne mogą być stosowane tylko ręcznie. Do stosowania nawozów mineralnych w postaci płynnej używa się rozlewaczy, deszczowni lub opryskiwaczy wyposażonych w belki polowe ze specjalnymi końcówkami lub wężami rozlewowymi.

Do nawożenia mineralnego może być także użyty sprzęt agrolotniczy (Dz. U. z 2000 r., Nr 89, poz. 991, art. 12), jeżeli:• sprzęt ten jest wyposażony w specjalne, służące do tego celu, urządzenia;• prędkość wiatru nie przekracza 3 m/s, a wilgotność względna powietrza wynosi co najmniej 60%;• powierzchnia upraw, na której stosuje się nawozy, wynosi co najmniej 30 ha i jest

Nawozy należy stosować równomiernie na całej powierzchni pola i w taki sposób, aby nie przedostały się one na pola i uprawy do tego nieprzewidziane.

25


umiejscowiona w odległości co najmniej 500 m od dróg publicznych, budynków i obiektów inwentarskich, pasiek, upraw zielarskich, ogrodów działkowych, rezerwatów przyrody, parków narodowych, obszarów ochrony uzdrowiskowej oraz innych obiektów i obszarów chronionych na podstawie odrębnych przepisów, w stosunku do których obowiązuje zakaz stosowania środków chemicznych.

Biorąc pod uwagę ochronę wód przed zanieczyszczeniem, mycie rozsiewaczy nawozów nie może odbywać się w pobliżu wód powierzchniowych i stref ochrony wód. Wodę z mycia sprzętu należy równomiernie rozlać po powierzchni przeznaczonej do nawożenia, w odległości co najmniej 20 m od brzegów zbiorników i cieków wodnych.

Plan nawożenia

Plan nawożenia to opracowanie dotyczące stosowania w dłuższym okresie nawozów w gospodarstwie. W opracowaniu planu nawożenia pomocne jest prowadzenie kart dokumentacyjnych dla poszczególnych pól uprawnych, na których rejestrowane są wszystkie zabiegi agrotechniczne oraz wysokość uzyskiwanych plonów.

Karty dokumentacyjne pól powinny zawierać:• numery działek, na których prowadzona jest uprawa;• powierzchnię uprawy i nazwę rośliny uprawnej;• rodzaje wykonywanych zabiegów, np. nawożenie, opryski, inne;• wysokość dawek i nazwy stosowanych nawozów czy preparatów;• terminy wykonywanych zabiegów;• zapisy o stosowaniu ścieków i osadów, wg zaleń dostarczonych przez ich wytwórcę.

Plan nawożenia obejmuje określenie ilości nawozów pod poszczególne rośliny i na poszczególne pola, z uwzględnieniem odczynu i zasobności gleby. Odczyn i zasobność gleby określa się na podstawie analiz gleby wykonywanych raz na 4 lata przez okręgowe stacje chemiczno-rolnicze. Realizacja planu nawożenia w gospodarstwie powinna zapewniać maksymalne wykorzystanie składników z nawozów naturalnych i organicznych oraz azotu wiązanego przez rośliny motylkowe. Dlatego w planie nawożenia w gospodarstwie powinno się uwzględniać:• zapotrzebowanie roślin na składniki pokarmowe;

• źródła składników nawozowych w gospodarstwie: nawozy naturalne, nawozy organiczne, azot pozostający w glebie po przyoraniu resztek pożniwnych roślin motylkowych;

• zapotrzebowanie na nawozy mineralne.

Obowiązkowo plany nawożenia powinny być opracowane i stosowane w gospodarstwach:• położonych w strefach zagrożonych zanieczyszczeniem wód azotanami ze źródeł rolniczych, czyli

Sposób obliczania rocznej zawartości azotu w nawozach naturalnych wyprodukowanych w gospodarstwie rolnym można znaleźć w części: Normatywy produkcji rolniczej

w Tabeli 1. Orientacyjne zawartości azotu w odchodach różnych zwierząt (w nawozach naturalnych) w rozdziale X Produkcja zwierzęca

26


na obszarach szczególnie narażonych (OSN), zgodnie z ustawą Prawo wodne; • realizujących zadania Krajowego Programu Rolno-Środowiskowego, takie jak rolnictwo zrównoważone

w strefach priorytetowych, zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 20 lipca 2004 r. (Dz. U. Nr 174, poz. 1809, załącznik Nr 1, pkt 11);

• prowadzących chów lub hodowlę drobiu powyżej 40 tys. stanowisk albo chów lub hodowlę świń powyżej 2 tys. stanowisk dla świń o masie ponad 30 kg lub 750 stanowisk dla macior;

• nabywających nieprzetworzony nawóz naturalny, tj. gnojowicę, obornik, gnojówkę;• stosujących osady ściekowe.

Zgodnie z ustawą z dnia 2 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o nawozach i nawożeniu (Dz. U. z 2004 r. Nr 91, poz. 876, art. 11a) podmiot, który prowadzi chów lub hodowlę drobiu powyżej 40 tys. stanowisk albo chów lub hodowlę świń powyżej 2 tys. stanowisk dla świń o masie ponad 30 kg lub 750 stanowisk dla macior, jest obowiązany:

1. Opracować plan nawożenia zgodnie ze wzorami dokumentów stosowanych w celu kontroli i monitorowania (Załącznik nr 5) zawartymi w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 4, poz. 44) i zasadami dobrej praktyki rolniczej.

2. Zagospodarować na użytkach rolnych będących w jego posiadaniu co najmniej 70 % wyprodukowanej gnojówki i gnojowicy pozostałe 30 % może zbyć na podstawie pisemnej umowy (zawartej pod rygorem nieważności). Umowę taką, strony przechowują co najmniej przez okres 8 lat od dnia jej zawarcia.

Według wyżej wymienionej ustawy nabywca nieprzetworzonego nawozu naturalnego opracowuje w terminie 30 dni od dnia zawarcia umowy plan nawożenia, który następnie jest opiniowany przez okręgową stację chemiczno-rolniczą.

Przy sporządzaniu planu nawożenia można korzystać z programów komputerowych doradztwa nawozowego, np.: Plano RS, NawSald czy innych dostępnych na rynku.

Z planem nawożenia azotem związany jest bilans azotu w gospodarstwie. Saldo bilansu azotu w gospodarstwie nie powinno przekraczać 30 kg N na 1 ha. Przyjmuje się, że taka wartość jest jeszcze bezpieczna dla środowiska naturalnego.

Polepszacze gleb i ich wykorzystanie

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 7 grudnia 2004 r. w sprawie wymagań weterynaryjnych dla dodatków do wzbogacania gleby (Dz. U. z 2004 r. Nr 269, poz. 2676) możliwe jest stosowanie tzw. polepszaczy gleby, wytworzonych z ubocznych produktów zwierzęcych.

Dopuszcza się stosowanie polepszaczy gleby w ilości do 5 t na 1 ha uprawy, nie częściej niż raz na 2 lata:• przy zakładaniu plantacji traw;• przed siewem zbóż, kukurydzy, roślin motylkowych, poplonów ścierniskowych oraz roślin

przeznaczonych do celów technicznych.Polepszacze gleby niezwłocznie po przywiezieniu na pole powinny być rozsiane,

27


a następnie zmieszane z glebą przy użyciu pługa lub brony talerzowej.

Nie dopuszcza się stosowania polepszaczy gleby:• na łąkach trwałych i pastwiskach trwałych;• do produkcji podłoży ogrodniczych;• pod uprawy roślin przeznaczonych do bezpośredniego spożycia przez ludzi,

z wyjątkiem przygotowywania stanowiska pod te uprawy w roku poprzedzającym sadzenie roślin. Podmiot nabywający polepszacze gleby musi niezwłocznie przekazać powiatowemu lekarzowi

weterynarii, właściwemu ze względu na miejsce przeznaczenia polepszacza gleby, kopię podpisanego oświadczenia. Oświadczenie przygotowuje podmiot zbywający. Podmiot nabywający polepszacze gleby przechowuje oryginał oświadczenia przez 2 lata od dnia jego sporządzenia i podpisania.

Polepszacze gleby należy przechowywać w (§ 4. ust. 1):• w miejscu zabezpieczonym przed dostępem zwierząt - w przypadku polepszaczy opakowanych;• w pomieszczeniach zabezpieczonych przed dostępem zwierząt - w przypadku nieopakowanych

polepszaczy gleby.Pomieszczenia do przechowywania polepszaczy gleby należy czyścić i odkażać po zużyciu każdej

partii towaru.

Soki kiszonkowe

Wszystkie pasze soczyste produkowane w gospodarstwie powinny być odpowiednio magazynowane:• w pryzmach polowych, • w silosach przejazdowych lub wieżowych,• w belach lub rękawach foliowych.

Magazyny na pasze najlepiej lokalizować w pobliżu budynków produkcyjnych od strony pola lub dróg prowadzących na pole czy z pola, w odpowiedniej odległości od zabudowań i granic zagrody wiejskiej, zgodne z wymaganiami prawa budowlanego.

Przy zakiszaniu zielonej masy roślinnej należy pamiętać, że:• nie zaleca się sporządzania pryzm kiszonkowych bezpośrednio na gruncie;• soki kiszonkowe z silosów powinny być odprowadzone do studzienek zbiorczych;• zebrane w studzienkach soki należy rozlewać na te pola lub łąki, z których pochodziła zebrana masa

roślinna;• z 1 tony zakiszanej masy wycieka przeciętnie około 0,2 m3 soku;• w soku odpływającym z 25 t zakiszonej masy zielonej znajduje się do 14 kg azotu;• zaleca się umieszczanie na dnie silosu płaskiego pociętej słomy, zatrzymującej soki kiszonkowe -

1 t pociętej słomy może wchłonąć do 2,5 m3 soku.

Pryzma kiszonkowa • Pryzmę lokalizować na równym terenie.• Ziemia powinna być zabezpieczona folią grubości 0,1-0,15 mm.

28


• Szerokość foli powinna być większa niż pryzmy z każdej strony o 1 m, np. pod pryzmę kiszonkową o szerokości 6 m u podstawy, szerokość folii powinna wynosić 8 m.

• Pierwszy wyładunek masy roślinnej powinien być rozłożony cienką warstwą na całej powierzchni folii (z pozostawieniem 1 m od brzegów).

• Każda następna warstwa masy roślinnej rozprowadzana na pryźmie nie powinna być grubsza niż 10 cm.

• Maszyna podczas zgniatania roślin nie powinna zjeżdżać na ziemię.• Uformowaną pryzmę należy zaraz przykryć folią, która po opadnięciu powinna mieć z każdej strony

wolny pas szerokości 1-1,5 m.• Wolne brzegi spodniej i wierzchniej płachty foliowej należy zwinąć razem w rulon.• Pryzmę przykryć dodatkową płachtą folii.• Wierzch pryzmy przykryć workami z piaskiem, oponami samochodowymi lub siatką ochronną.

Silos przejazdowy

• Przed silosem powinien być utwardzony podjazd, aby ziemia nie dostawała się do kiszonki.• Silos musi być czysty i wolny od uszkodzeń (przed wypełnieniem trzeba to sprawdzić).• Ostre brzegi silosu należy przykryć folią.• Jeśli ściany nie są szczelne, trzeba przykryć je folią (grubości 0,10 mm), tak aby folia zachodziła

na dno szerokością 1 m, a u góry wystawała poza ścianę 1,5-2 m.• Masę roślinną rozprowadza się na całej długości silosu każdorazowo cienką warstwą, o grubości

nie przekraczającej 10 cm, co zapewnia lepsze ugniecenie zakiszanego materiału roślinnego.• Ugniecioną masę roślinną należy przykryć folią (grubości 0,15 mm).• Końce zachodzące folii (ze spodu i z wierzchu) zwinąć razem w rulon (można je dociążyć workami

z piaskiem).• Silos przykryć jeszcze jedną płachtą folii i dociążyć oponami samochodowymi.

Zalecanym sposobem konserwacji pasz jest sporządzanie sianokiszonek, z których nie ma praktycznie wycieku soków.

Pojemność silosu powinna wynikać z zapotrzebowania w gospodarstwie na kiszonkę i zależy od: przyjętego sposobu żywienia zwierząt, dawek paszowych, surowców, z których jest sporządzana, a jego wielkość musi być każdorazowo obliczana indywidualnie. Dla ułatwienia obliczeń w tabeli podano masę objętosciową niektórych kiszonek.

Tabela 6. Masa objętościowa niektórych kiszonek Rodzaj kiszonki Masa objętościowa 1 m3 w kg

Ze świeżych zielonek 700-800Z roślin lekko przewiędniętych 600-700Z traw, wilgotność 50% 280-320Z traw, wilgotność 35-40% 200-280

Bele foliowane

• Do owijania bel używa się dobrej jakości rozciągliwej folii (grubości 0,025 mm).

29


• Owijanie bel należy rozpocząć w ciągu 2 godzin po ich uformowaniu.• Bele należy umieszczać na warstwach worków z piaskiem grubości 5-10 cm, co chroni folię przed

przedziurawieniem i gryzoniami.• Zamiast worków z piaskiem można stosować opryskiwanie herbicydem, powstrzymując rozwój

roślin wokół bel.• Bele można przechowywać w dowolnym miejscu, najlepiej 10-15 m od budynków, co ogranicza

inwazję gryzoni.• Bele powinny być zabezpieczone z zewnątrz przed ptakami, np. siatką.• Należy kontrolować stan bel, a ich uszkodzenia usuwać na bieżąco.• Bele cylindryczne najlepiej ustawiać w pozycji pionowej.• Można też zakiszać materiał roślinny w rękawie foliowym. Mniejsze jest wtedy zużycie folii, ale

występuje większe ryzyko przedostania się powietrza do wnętrza rękawa.• Bele foliowane to jeden z kosztowniejszych sposobów zakiszania.

2.4. OCHRONA POWIETRZA

Postępowanie w zakresie emisji gazów lub pyłów do powietrza

Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627, art. 85) ochrona powietrza polega na zapewnieniu jak najlepszej jego jakości, przez:• utrzymanie poziomu substancji (gazów i pyłów) w powietrzu poniżej dopuszczalnych dla nich

poziomów lub co najmniej na tych poziomach;• zmniejszanie poziomów substancji (gazów i pyłów) w powietrzu przynajmniej do dopuszczalnych,

gdy są one przekroczone.Podjęcie działalnosci zwiazanej z wprowadzaniem do powietrza gazów lub pyłów z instalacji

w większości wypadków wymaga pozwolenia, tylko niektóre rodzaje instalacji nie wymagają takiego pozwolenia.

Minister właściwy do spraw środowiska określił w załączniku do rozporządzenia z dnia 22 grudnia 2004 r. w sprawie rodzajów instalacji, których eksploatacja wymaga zgłoszenia (Dz. U. z 2004 r. Nr 283, poz. 283) przypadki, w których wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza z instalacji nie wymaga pozwolenia, tylko zgłoszenia do starosty.

Pozwolenia o dopuszczalnej emisji gazów lub pyłów do powietrza wymagają instalacje wentylacyjne mechaniczne lub mieszane (mechaniczno-grawitacyjne) tam, gdzie wielkość chowu lub hodowla zwierząt jest nie niższa niż 210 DJP.

Zgłoszenia do starosty wymagają instalacje wentylacyjne mechaniczne lub mieszane (mechaniczno-grawitacyjne), prowadzące chów lub hodowlę zwierząt w liczbie:• od 40 do 210 DJP w granicach administracyjnych miast, w obrębie zwartej zabudowy wsi lub na

terenach objętych formami ochrony przyrody;• od 60 do 210 DJP na pozostałych obszarach.

Innymi źródłami emisji gazów i pyłów do powietrza w gospodarstwach rolnych, wymagającymi zgłoszenia, są:

30


• instalacje inne niż energetyczne o nominalnej mocy cieplnej od 0,5 do 1 MW, opalane: węglem kamiennym, koksem, drewnem, słomą, olejem napędowym, olejem opałowym, benzyną, paliwem gazowym (np. gaz ziemny, płynny, koksowniczy, biogaz);

• instalacje do suszenia zboża, innych płodów rolnych lub leśnych o wydajności większej niż 30 Mg/h (tzn. 30 t/h).

• instalacje do przechowywania zboża lub innych płodów rolnych lub leśnych w ilości większej niż 50 t;

• instalacje stosowane w przechowalniach owoców lub warzyw przystosowanych do jednoczesnego przechowywania owoców lub warzyw w ilości większej niż 50 t;

• instalacje stosowane w młynach spożywczych.Zgłoszenie dotyczące wprowadzania do powietrza gazów lub pyłów z instalacji, powinno zawierać

następujące informacje:• oznaczenie prowadzącego instalację, jego adres zamieszkania lub siedziby; • adres zakładu, na którego terenie jest eksploatowana instalacja;• rodzaj i zakres prowadzonej działalności, w tym wielkość produkcji;• czas funkcjonowania instalacji (dni tygodnia i godziny);• wielkość i rodzaj emisji;• opis stosowanych metod ograniczenia wielkości emisji;• informację, czy stopień ograniczenia wielkości emisji jest zgodny z obowiązującymi przepisami.

Procedura dotycząca uzyskania pozwolenia lub zgłoszenia wprowadzania do powietrza gazów lub pyłów z instalacji nie obejmuje instalacji, jaką jest wentylacja grawitacyjna. Zjawisko zapylania powietrza może powstawać w wyniku: pracy maszyn i narzędzi rolniczych na przesuszonej powierzchni gleby, transportu i stosowania niektórych nawozów oraz prac podczas żniw. Długotrwałe zapylenie jest uciążliwe dla otoczenia i może stwarzać zagrożenie dla zdrowia ludzi i zwierząt. W celu uniknięcia zapylenia powietrza należy:• wszystkie zabiegi agrotechniczne wykonywać przy optymalnej wilgotności gleby;• nawozy stałe, przewożone luzem, zabezpieczać przed rozsypaniem i pyleniem;• nawozy produkowane w formie pylistej rozsiewać przy bezwietrznej pogodzie i stosunkowo dużej

wilgotności względnej powietrza;• utrzymywać powierzchnię gleby pod okrywą roślinną przez jak najdłuższy okres w ciągu roku

Emisja odorów

Odorem potocznie określa się nieprzyjemne wrażenie węchowe czy niepożądane zapachy występujące w otoczeniu źródeł emisji zanieczyszczeń powietrza.

Najbardziej uciążliwe dla otoczenia są odory pochodzące z:• budynków inwentarskich, w których prowadzony jest chów lub hodowla zwierząt,• otwartych zbiorników na gnojowicę, • rozprowadzania nawozów naturalnych (obornika, gnojowicy) na polach podczas ich rolniczego

wykorzystania.

31


Uciążliwość zapachowa jest uzależniona od: odległości budowli rolniczych (budynków inwentarskich, zbiorników otwartych na gnojowicę, płyt obornikowych) od budynków mieszkalnych sąsiadów, obsady i gatunku zwierząt hodowanych oraz sposobu ich utrzymywania i żywienia, topografiiterenu, przeważających kierunków wiatru w stosunku do zabudowań.

W celu ograniczania rozprzestrzeniania się przykrych zapachów zalecane jest przede wszystkim wyposażanie budynków inwentarskich w sprawnie działające urządzenia wentylacyjne, które będą utrzymywały w nich odpowiednią temperaturę i wilgotność powietrza oraz koncentrację gazów. Przy dużej obsadzie zwierząt w budynku inwentarskim niezbędna jest sprawnie działająca wentylacja wymuszona, usuwająca takie szkodliwe gazy jak CO2, NH3 (amoniak) czy H2S (siarkowodór).

Zgodnie z rozporządzeniem z dnia 7 października 1997 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle rolnicze i ich usytuowanie (Dz. U. z 1997 r. Nr 132, poz. 877) budowle rolnicze i urządzenia budowlane z nimi związane powinny być projektowane i wykonane w sposób zabezpieczający przed wydzielaniem szkodliwych substancji, a w wypadku gdy nie można uniknąć wydzielania się szkodliwych substancji, należy przewidzieć właściwą wentylację, aby stężenia tych substancji nie przekraczały dopuszczalnych norm, określonych w odrębnych przepisach.

W przypadku dużych zbiorników otwartych na gnojowicę zaleca się przykrywanie ich w celu ograniczenia powierzchni parowania.

Obecnie trwają prace nad ustaleniem: dopuszczalnego poziomu substancji zapachowych w powietrzu, częstości ich przekraczania i terminu pomiaru, a także metod oceny zapachowej jakości powietrza.

Działanie organów kontrolnych ochrony środowiska sprowadza się do kontroli prawidłowego eksploatowania urządzeń i oceny ich stanu technicznego oraz stosowania odpowiednich technik zapewniających ograniczenie negatywnego oddziaływania na środowisko.

2.5. POSTĘPOWANIE ZE ŚRODKAMI OCHRONY ROŚLIN

Przechowywanie środków ochrony roślin

Zasady przechowywania środków ochrony roślin określa rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 24 czerwca 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy stosowaniu i magazynowaniu środków ochrony roślin oraz nawozów mineralnych i organiczno – mineralnych (Dz. U. z 2002 r. Nr 99, poz. 896).

Środki ochrony roślin powinny być przechowywane w specjalnie do tego celu przeznaczonym magazynie. Na drzwiach zewnętrznych magazynu należy umieścić napis: „MAGAZYN ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN”.

Magazyn powinien być wyposażony w:• system wentylacji:

− awaryjnej - uruchamiany z zewnątrz i od wewnątrz magazynu, zapewniający co najmniej 10-krotną wymianę powietrza w ciągu godziny,

− ciągłej - uruchamiany z zewnątrz magazynu, godzinę przed rozpoczęciem pracy, zapewniający co najmniej 3-krotną wymianę powietrza w ciągu godziny;

32


• okna z szybami ograniczającymi oddziaływanie promieni słonecznych;• instalację elektryczną gazoszczelną i pyłoszczelną;• oddzielną bezodpływową kanalizację, wyposażoną w urządzenia służące do neutralizacji powstałych

ścieków;• środki ochrony indywidualnej w zależności od występujących zagrożeń;• apteczki zawierające środki do udzielania pierwszej pomocy w przypadku zatrucia środkami ochrony

roślin;• sprzęt i urządzenia do składowania, przemieszczania i spiętrzania środków ochrony roślin;• przyrządy do pomiaru temperatury i wilgotności w magazynie.

Ponadto w magazynie w widocznym miejscu należy umieścić: wykaz przechowywanych w nim środków ochrony roślin, instrukcję bezpieczeństwa i higieny pracy uwzględniającą zasady składowania środków ochrony roślin, numery telefonów najbliższego centrum powiadamiania ratunkowego lub zakładu opieki zdrowotnej.

Posadzki w magazynie powinny być wykonane z materiałów niepalnych, łatwo zmywalnych, ograniczających poślizg oraz odpornych na uderzenia i działanie substancji żrących.

W magazynie powinno być wyodrębnione zamykane pomieszczenie służące do:• przechowywania środków ochrony roślin zaliczanych do bardzo toksycznych i toksycznych, • gromadzenia niepełnowartościowych środków ochrony roślin, pustych opakowań po tych środkach

oraz zanieczyszczonych środkami ochrony roślin środków ochrony indywidualnej przeznaczonych do likwidacji.

Środki ochrony roślin należy przechowywać w oryginalnych opakowaniach pogrupowanych według ich przeznaczenia i toksyczności.

Środki ochrony roślin transportowane z magazynu na miejsce ich stosowania należy zabezpieczyć przed działaniem czynników atmosferycznych oraz przed pyleniem, rozsypaniem lub wylaniem, a w szczególności - przed bezpośrednim kontaktem z ludźmi.

W przypadku rozlania lub rozsypania środków ochrony roślin należy usunąć je z podłoża, a skażone miejsce spłukać wodą lub przekopać.

W magazynie niedopuszczalne jest palenie tytoniu i spożywanie posiłków oraz przechowywanie: artykułów żywnościowych i leków, pasz dla zwierząt, nasion i zbóż niezaprawionych środkami ochrony roślin, przedmiotów osobistego użytku, materiałów pędnych i łatwo palnych.

Stosowanie środków ochrony roślinZasady stosowania środków ochrony roślin w produkcji rolniczej określa ustawa z dnia 18 grudnia

2003 r. o ochronie roślin (Dz. U. z 2004 r. Nr 11, poz. 94). Stosować można wyłącznie środki ochrony roślin dopuszczone do obrotu, oraz zgodnie z etykietą-instrukcją stosowania, ściśle z podanymi w niej

Na drzwiach wejściowych do zamkniętych pomieszczeń przeznaczonych do produkcji roślinnej, w których zastosowano środki ochrony roślin, należy umieścić informację o zastosowanym środku, jego toksyczności i czasie trwania prewencji dla ludzi, jak

również o zakazie wstępu osobom postronnym i nieposiadającym odpowiednich środków ochrony indywidualnej, tj.: odzieży ochronnej, rękawic i butów, sprzętu do ochrony

układu oddechowego oraz osłon twarzy i oczu.

33


zaleceniami i w taki sposób, aby nie dopuścić do zagrożenia zdrowia człowieka, zwierząt lub środowiska (art. 68 ust. 1 ustawy).

Biorąc po uwagę ochronę środowiska, w ochronie roślin w pierwszej kolejności należy wykorzystywać metody biologiczne, agrotechniczne, hodowlane lub stosować integrowaną ochronę roślin.

Na roślinach uprawianych w strefach ochronnych ujęć wody oraz na terenie uzdrowisk, otulin parków narodowych oraz rezerwatów przyrody można stosować wyłącznie środki ochrony roślin, których stosowanie w tych strefach i na tych terenach nie jest zabronione (art. 70).

W gospodarstwie należy prowadzić ewidencję zabiegów wykonywanych z zastosowaniem środków ochrony roślin. Zapisy te trzeba przechowywać co najmniej przez okres 2 lat od dnia wykonania zabiegu. Ewidencja powinna zawierać nazwę rośliny, produktu roślinnego lub przedmiotu; powierzchnie uprawy roślin; powierzchnie, na których są wykonywane zabiegi ochrony roślin oraz terminy ich wykonywania; nazwy zastosowanych środków ochrony roślin i ich dawki; przyczyny zastosowania środków ochrony roślin (art. 71).

Zabiegi przy użyciu środków ochrony roślin w produkcji rolnej mogą wykonywać tylko osoby, które ukończyły szkolenie w zakresie stosowania środków ochrony roślin i posiadają aktualne zaświadczenie o ukończeniu tego szkolenia. Zaświadczenie ważne jest przez okres 5 lat (art. 75, ust. 5).

Środki ochrony roślin stosuje się przy użyciu sprzętu sprawnego technicznie, który użyty zgodnie z przeznaczeniem zapewnia skuteczne zwalczanie organizmów szkodliwych i nie spowoduje zagrożenia zdrowia człowieka, zwierząt lub środowiska (art. 76, ust. 1).

Badania sprawności technicznej opryskiwaczy powinny być przeprowadzane w odstępach czasu nie dłuższych niż 3 lata (art. 76, ust. 4).

Nie wolno wykonywać zabiegów środkami ochrony roślin przy niesprzyjającej pogodzie, zwłaszcza przy:• wietrze powyżej 3 m/s, • w gorące bezwietrzne dni (znoszenie termodynamiczne),• przed spodziewanym deszczem.

W przypadku wykonywania zabiegów sprzętem naziemnym należy zachować odległość co najmniej:• 5 m od krawędzi jezdni dróg publicznych, • 20 m od budynków mieszkalnych i zabudowań inwentarskich, pasiek, plantacji roślin zielarskich,

ogrodów działkowych, rezerwatów przyrody, parków narodowych, stanowisk roślin objętych ochroną gatunkową, wód powierzchniowych oraz od granicy wewnętrznego terenu ochrony strefy pośredniej źródeł i ujęć wody (art. 77, ust. 1, pkt 1).Przed podjęciem decyzji o zastosowaniu środków ochrony roślin i dokonaniem wyboru najbardziej

właściwego sposobu ich stosowania, należy rozpoznać organizm szkodliwy zagrażający roślinom uprawnym oraz upewnić się, że jego nasilenie przekracza próg ekonomicznej szkodliwości.

34


Podczas wykonywania zabiegu ochrony roślin należy ograniczyć znoszenie cieczy użytkowej. W tym celu należy:• zapoznać się z prognozą pogody, a w szczególności z siłą i kierunkiem wiatru;• upewnić się, czy opryskiwacz jest sprawny technicznie, czy jest wyposażony w rozpylacze

zapobiegające znoszeniu;• ustawić belkę opryskiwacza na odpowiedniej wysokości;• utrzymywać szybkość przejazdu opryskiwacza oraz ciśnienie, które zapewni dawkę

i objętość przewidzianą dla stosowanego preparatu;• zastosować właściwe typy rozpylaczy.

Przed rozpoczęciem każdego sezonu wegetacyjnego, po zmianie końcówek rozpylaczy lub innych części, należy przeprowadzić kalibrację opryskiwacza.

Dbając o ochronę organizmów pożytecznych, należy wcześniej powiadomić pszczelarzy o planowanym zastosowaniu toksycznego dla pszczół środka, ale przede wszystkim starać się dobrać środek nietoksyczny dla pszczół lub wykonywać zabieg poza godzinami ich oblotu.

Po zakończeniu zabiegów przy użyciu środków ochrony roślin pojazdy lub sprzęt należy oczyścić i umyć w myjni wyposażonej w oczyszczalnię ścieków lub osadnik do neutralizacji powstałych ścieków (Dz. U. z 2002 r. Nr 99, poz. 896, § 16). Minimalne odległości myjni urządzeń ochrony roślin zostały określone w § 9, pkt. 1-2 rozporządzenia MRiGŻ z dnia 7 października 1997 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle rolnicze i ich usytuowanie (Dz. U. z 1997 r. Nr 132, poz. 877) i powinny wynosić co najmniej:• 30 m – od budynków przeznaczonych na pobyt ludzi, silosów na kiszonki, magazynów pasz i ziarna,

magazynów ogólnych i obiektów budowlanych przetwórstwa rolno-spożywczego• 5 m – od granicy działki sąsiedniej.

Tabela 7. Podstawowe warunki bezpiecznego postępowania podczas przygotowywania się do wykonania zabiegu ochrony roślin

Wolno, trzeba Nie wolno

otwierać pojemnik ze ś.o.r. wyłącznie przy użyciu narzędzi, które są do tego przeznaczone

zdejmować plomby i otwierać pojemnika gołymi rękoma bez odpowiednich narzędzi

częściowo opróżniony pojemnik ponownie dokładnie zamknąć otwierać jednocześnie więcej niż jeden pojemnik

wykorzystać do tankowania wody pompę pośrednią, aby zapobiec niekontrolowanemu przedostaniu się cieczy użytkowej środka ochrony roślin do wodociągu

łączyć wężem bezpośrednio zbiornik opryskiwacza z układem wody pitnej w gospodarstwie

o ile to możliwe, przepłukiwać puste pojemniki po środkach przy użyciu urządzenia mechanicznego

pobierać wody do opryskiwacza bezpośrednio ze zbiornika naturalnego (studnia, staw, jezioro, rzeka)

odmierzać potrzebną ilość ś.o.r. przy użyciu odpowiedniego naczynia pomiarowego, po czym natychmiast je wypłukać; w przypadku proszku należy wykorzystać dołączone odpowiednie naczynie pomiarowe

przelewać ś.o.r. z dużego pojemnika do mniejszych przypadkowych naczyń

Nigdy nie wolno przekraczać maksymalnej dawki preparatu podanej w etykiecie-instrukcji!

35


przepompowywać ś.o.r. z pojemników bezpośrednio do zbiornika opryskiwacza przy użyciu zamkniętego systemu pomp lub integralnego oprzyrządowania opryskiwacza

podnosić pojemnika z jego zawartością powyżej wysokości ramion przy przelewaniu środka chemicznego do zbiornika opryskiwacza

w przypadku konieczności wlewania środka bezpośrednio do zbiornika opryskiwacza, należy sprawdzić solidność podłoża, na którym stoi operator; o ile to możliwe, najlepiej robić to na powierzchni ziemi lub korzystając z usytuowanej na odpowiedniej wysokości platformy

wspinać się na opryskiwacz z otwartym zbiornikiem ś.o.r.

ś.o.r. wlewać powoli, tak aby w pojemniku powietrze mogło swobodnie wypełniać miejsce po płynie

dopuścić do bulgotania i rozpryskiwania się cieczy przy wylewaniu ze zbiornika

jeśli decydujemy się na zabieg mieszaniną dwóch lub więcej ś.o.r., to należy ściśle przestrzegać ustalonego postępowania: wymieszać każdy ze środków osobno z wodą wg kolejności podanej w instrukcji

mieszać dwa lub więcej ś.o.r. wcześniej przed zabiegiem lub równocześnie w trakcie wlewania ich do zbiornika opryskiwacza

odmierzać ś.o.r. w formie proszku w warunkach bezwietrznych

pozwolić, aby cząstki ś.o.r. w formie proszku unosiły się w powietrzu wraz z wiatrem

Tabela 8. Ocena warunków do przeprowadzenia zabiegu ochrony roślin na podstawie obserwacji przyrody

Przybliżona prędkość

wiatru (m/s)

Stopień w skali

Beauforta

Określenie wietrzności

Widoczne oznaki prędkości wiatru

Rodzaj transportowa-nego materiału

Zalecenia dotyczące możliwości

wykonania oprysku

Poniżej 0,2 0 cisza Dym unosi się prosto do góry pył

0,3-1,5 1 powiewZnosi dym, można określić kierunek wiatru

drobny piasek dobre warunki do oprysku

1,6-3,3 2 słaby wiatrOdczuwa się powiew na twarzy, liście szeleszczą

idealne warunki do wykonania oprysku

3,4-5,4 3 łagodny wiatr

Wprawia w bezustanny ruch gałązki i liście drzew

wzrasta ryzyko znoszenia

5,5-7,9 4 umiarkowany wiatr

Porusza małe gałęzie, podnosi skrawki papieru z ziemi

średni piasek zabieg opryskiwania jest niemożliwy

2.6. GOSPODARKA ODPADAMIKlasyfikacja odpadów

Odpady to substancje lub przedmioty, których posiadacz się pozbywa, zamierza się pozbyć lub do których pozbycia się jest zobowiązany. Należą one do jednej z kategorii określonych w załączniku nr 1 do ustawy z dnia 20 czerwca 2001 r. o odpadach (Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 628, z późn. zm.).

Oprócz podstawowego podziału odpadów na kategorie, odpady dzielimy także na tzw.: grupy, podgrupy i rodzaje w zależności od źródła ich powstania (posiadające w oznaczeniu 6-cyfrowy kod), zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. z 2001 r. Nr 112, poz. 1206, z późn. zm.).

36


Inną klasyfikacją odpadów jest ich podział na: obojętne, niebezpieczne i inne niż niebezpieczne i obojętne. Odpady obojętne to odpady, które nie ulegają istotnym przemianom fizycznym,

chemicznym lub biologicznym; są nierozpuszczalne i nie wchodzą w reakcje fizyczne anichemiczne, nie powodują zanieczyszczenia środowiska ani zagrożenia dla zdrowia ludzi, nie ulegają biodegradacji i nie wpływają niekorzystnie na materię, z którą się kontaktują.

Odpady niebezpieczne to m.in. odpady weterynaryjne, zwierzęta padłe, baterie i akumulatory, opakowania po środkach ochrony roślin I i II klasy toksyczności.

Na terenie gospodarstw rolnych powstają najczęściej odpady z następujących grup:• odpady z rolnictwa, sadownictwa, upraw hydroponicznych, rybołówstwa, leśnictwa, łowiectwa oraz

przetwórstwa żywności;

• oleje odpadowe i odpady ciekłych paliw (z wyłączeniem olejów jadalnych);

• odpady opakowaniowe;

• sorbenty, tkaniny do wycierania, materiały filtracyjne i ubrania ochronne nieujęte w innych grupach;

• odpady z budów, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej (włączając glebę i ziemię z terenów zanieczyszczonych);

• odpady medyczne i weterynaryjne;

• odpady komunalne (powstające w gospodarstwach domowych) łącznie z frakcjami gromadzonymi selektywnie.

Postępowanie z odpadami

Odpady komunalneWytwarzanie odpadów komunalnych nie wymaga uzyskania pozwolenia na wytwarzanie,

decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami niebezpiecznymi czy złożenia informacji o wytwarzanych odpadach i o sposobach gospodarowania wytworzonymi odpadami. Zbieranie odpadów komunalnych, powstających na terenie nieruchomości, nie wymaga uzyskania przez władającego tą nieruchomością zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie zbierania odpadów; w pozostałych przypadkach, jak zbieranie, transport, odzysk lub unieszkodliwianie odpadów komunalnych, wymagane jest uzyskanie zezwolenia na podstawie ustawy o odpadach, chyba że gospodarowanie tymi odpadami mieści się w ramach innych zezwoleń.

Wytwórcy odpadów komunalnych nie prowadzą ewidencji odpadów komunalnych; prowadzą ją tylko podmioty, które zajmują się zagospodarowaniem tych odpadów.

Wytwórca odpadów jest zobowiązany do:• uzyskania decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami niebezpiecznymi, jeżeli wytwarza

odpady niebezpieczne w ilości powyżej 0,1 Mg rocznie;

37


• przedłożenia informacji o wytwarzanych odpadach oraz o sposobach gospodarowania wytworzonymi odpadami, jeżeli wytwarza odpady niebezpieczne w ilości do 0,1 Mg rocznie albo powyżej 5 Mg rocznie odpadów innych niż niebezpieczne.

Wytwórca odpadów powstających w związku z eksploatacją instalacji, jeżeli wytwarza powyżej 1 Mg odpadów niebezpiecznych rocznie lub powyżej 5 tys. Mg odpadów innych niż niebezpieczne rocznie jest obowiązany do uzyskania pozwolenia na wytwarzanie odpadów.

Magazynowanie odpadów - to czasowe przetrzymywanie lub gromadzenie odpadów przed ich transportem, odzyskiem lub unieszkodliwianiem. Przed składowaniem można magazynować odpady tylko w celu zebrania odpowiedniej ilości do wywiezienia na składowisko. Dopuszczalny maksymalny czas magazynowania wynosi 3 lata, a przeznaczonych do składowania 1 rok.

Oleje odpadowe Posiadacz olejów odpadowych powstałych w toku jego działalności gospodarczej,

w przypadku rolników, powinien przekazać te odpady podmiotowi gwarantującemu zgodne z prawem ich zagospodarowanie.

Odpady weterynaryjne Są to odpady powstające w związku z badaniem i leczeniem zwierząt lub świadczeniem usług

weterynaryjnych, wyszczególnione w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie rodzajów odpadów medycznych i weterynaryjnych, których poddawanie odzyskowi jest zakazane (Dz. U. z 2003 r. Nr 8, poz. 103, z późn. zm.).

Odpady weterynaryjne mogą być unieszkodliwiane w sposób wskazany w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie dopuszczalnych sposobów i warunków unieszkodliwiania odpadów medycznych i weterynaryjnych (Dz. U. z 2003r. Nr 8, poz. 104, z późn. zm.).

Zwierzęta padłeSposób postępowania określają ustawy o odpadach oraz o utrzymywaniu czystości

i porządku w gminach, a także przepisy weterynaryjne. Odbiorca odpadów przejmuje do realizacji unieszkodliwienie odpadów pochodzenia zwierzęcego, w tym odbiór i likwidację zwłok padłych zwierząt gospodarskich pochodzących z gospodarstw indywidualnych i wielkotowarowych, w zakładzie utylizacyjnym posiadającym zezwolenie i spełniającym warunki do utylizowania takich odpadów oraz dysponującym specjalistycznymi środkami transportu do ich przewozu.

Padłe zwierzęta nie mogą być zakopywane w ziemi lub zagrzebywane w pryzmach obornika czy kompostu.

38


AzbestZgodnie z rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia

23 października 2003 r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest (Dz. U. z 2003 r. Nr 192, poz. 1876, §2), dopuszcza się wykorzystywanie azbestu lub wyrobów zawierających azbest w użytkowanych instalacjach lub urządzeniach do 31.12.2032 r.

Właściciel, zarządca lub użytkownik pomieszczeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest ma obowiązek umieszczenia instrukcji bezpiecznego postępowania oraz oznakowania tych pomieszczeń do 29 maja 2004 r.

Właściciel, zarządca lub użytkownik miejsc, w których był lub jest wykorzystywany azbest lub wyroby zawierające azbest dokonuje ich spisu. Spis sporządza się w dwóch egzemplarzach. Jeden egzemplarz składa się do wojewody, a osoby fizyczne niebędące przedsiębiorcami – składają go do wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. Drugi egzemplarz przechowuje się przez rok. Co roku do 31 stycznia informacja podlega aktualizacji.

Ewidencja odpadów

Każdy posiadacz odpadów obowiązany jest do prowadzenia ich ewidencji. Obowiązek ten nie dotyczy:• osób fizycznych i jednostek organizacyjnych, nie będących przedsiębiorcami, które wykorzystują

odpady na własne potrzeby;• wytwórców odpadów pochodzących z gospodarstwa domowego (odpadów komunalnych),

ewidencję sporządzają natomiast podmioty prowadzące działalność w zakresie odbierania odpadów komunalnych;

• właścicieli, dzierżawców lub innych osób władających nieruchomością, na której komunalne osady ściekowe mają zostać zastosowane w rolnictwie lub do uprawy roślin;

• niektórych rodzajów odpadów lub ich ilości określonych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 11 grudnia 2001 r. w sprawie rodzajów odpadów lub ich ilości, dla których nie ma obowiązku prowadzenia ewidencji odpadów oraz kategorii małych i średnich przedsiębiorstw, które mogą prowadzić uproszczoną ewidencję odpadów (Dz. U. z 2001 r. Nr 152, poz. 1735), np.: odchody zwierzęce, odpadowa masa roślinna (załącznik nr 8 do ww. rozporządzenia).

Prowadzenie ewidencji odpadów może być pełne lub uproszczone.

Ewidencja pełna polega na obowiązkowym prowadzeniu następującej dokumentacji:• karty ewidencji odpadu, prowadzonej dla każdego rodzaju odpadu odrębnie,• karty przekazania odpadu. Ewidencję taką muszą prowadzić posiadacze odpadów zajmujący się działalnością w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów. Ewidencja uproszczona polega na obowiązkowym prowadzeniu tylko karty przekazania

39


odpadów. Ewidencję taką prowadzą tylko niektórzy posiadacze odpadów (małe i średnie przedsiębiorstwa, przedsiębiorcy),którzy spełniają następujące warunki:• wytwarzają odpady niebezpieczne w ilości do 100 kg rocznie;• wytwarzają odpady inne niż niebezpieczne, niebędące odpadami komunalnymi,

w ilości do 5 Mg rocznie. Posiadacz odpadów, który przejmuje odpad od innego posiadacza jest obowiązany potwierdzić ten przekaz. Kartę przekazania odpadu sporządza się w dwóch egzemplarzach, po jednym dla każdej ze stron (przekazującego i przejmującego). Dopuszczalne jest sporządzenie zbiorczej karty przekazania odpadu, obejmującej odpad danego rodzaju przekazywany łącznie w czasie jednego miesiąca kalendarzowego temu samemu posiadaczowi.

Ewidencja komunalnych osadów ściekowych odbywa się według odrębnego wzoru karty ewidencji komunalnych osadów ściekowych, którą ma prowadzić wytwórca tych odpadów (Dz. U. z 2001 r. Nr 152, poz. 1736).

Posiadacz odpadów, który prowadzi ewidencję odpadów ma obowiązek przechowywać te dokumenty przez okres 5 lat. Dokumenty przedstawia się na żądanie organów prowadzących kontrole.

2.7. UTRZYMYWANIE CZYSTOŚCI I PORZĄDKU W GOSPODARSTWACH I GMINACH

Zadania gminy oraz obowiązki właścicieli nieruchomości w zakresie utrzymania czystości i porządku określa ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (tekst jednolity Dz. U. z 2005 r. Nr 236, poz. 2008).

Każda gmina powinna mieć regulamin utrzymania czystości i porządku na swoim terenie, uchwalony przez radę gminy. Regulamin ten jest aktem prawa miejscowego.

Do obowiązkowych zadań własnych gmin w zakresie gospodarki odpadami należy:• objęcie wszystkich mieszkańców gminy zorganizowanym systemem odbierania wszystkich rodzajów

odpadów komunalnych;• zapewnienie warunków funkcjonowania systemu selektywnego zbierania i odbierania odpadów

komunalnych;• zapewnienie budowy, utrzymania i eksploatacji własnych lub wspólnych z innymi

gminami lub przedsiębiorcami instalacji i urządzeń do odzysku i unieszkodliwiania odpadów komunalnych albo zapewnienie warunków do budowy, utrzymania i eksploatacji instalacji i urządzeń do odzysku i unieszkodliwiania odpadów komunalnych przez przedsiębiorców;

• zapewnienie warunków ograniczania masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych do składowania;

• prowadzenie ewidencji posiadania przez mieszkańców zbiorników bezodpływowych, przydomowych oczyszczalni ścieków, a także umów zawartych na odbieranie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości;

• wydzielanie odpadów niebezpiecznych z odpadów komunalnych;

40


• selektywne zbieranie odpadów opakowaniowych (papieru, szkła, tworzyw sztucznych, aluminium);• udostępnianie mieszkańcom na stronie internetowej oraz w inny przyjęty sposób informacji

o zbierających zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny pochodzący z gospodarstwa (np. adresy punktów jego zbierania, adres firmy zbierającej taki sprzęt).

Do obowiązku właścicieli nieruchomości należy:

• wyposażenie nieruchomości w urządzenia służące do zbierania odpadów komunalnych;• utrzymywanie urządzeń do zbierania odpadów komunalnych w odpowiednim stanie sanitarnym i

technicznym;• przyłączenie nieruchomości do istniejącej sieci kanalizacyjnej, gdy jest to możliwe;• posiadanie zbiornika bezodpływowego na nieczystości ciekłe lub przydomową oczyszczalnię ścieków

bytowych, gdy brak możliwości podłączenia do sieci kanalizacyjnej (przyłączenie nieruchomości do sieci kanalizacyjnej nie jest obowiązkowe, jeżeli nieruchomość jest wyposażona w przydomową oczyszczalnię ścieków spełniającą wymagania określone w odrębnych przepisach);

• udokumentowanie korzystania z usług w zakresie odbioru odpadów komunalnych lub w zakresie opróżniania zbiorników bezodpływowych i transportu nieczystości ciekłych, przez okazanie umowy i dowodów płacenia za takie usługi (gdy właściciele nieruchomości nie udokumentują korzystania z usług uprawnionych firm, obowiązki przejmuje w trybie zastępczym gmina);

• zbieranie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego i oddawanie go zbierającemu taki sprzęt;

• zbieranie powstałych na terenie nieruchomości odpadów komunalnych zgodnie z wymaganiami określonymi w regulaminie gminy oraz pozbywanie się tych odpadów w sposób zgodny z przepisami ustawy i przepisami odrębnymi;

• realizacja innych obowiązków określonych w uchwale rady gminy ustalającej szczegółowe zasady utrzymania czystości i porządku na terenie gminy.

Nadzór nad realizacją obowiązków nałożonych na właścicieli sprawuje wójt, burmistrz lub prezydent miasta. Wykonywanie tych obowiązków podlega egzekucji administracyjnej.

Dopuszcza się spalanie zgromadzonych pozostałości roślinnych poza instalacjami i urządzeniami, jeżeli na terenie gminy nie jest prowadzone selektywne zbieranie lub odbieranie odpadów ulegających biodegradacji, a ich spalanie nie narusza odrębnych przepisów.

2.8. OCHRONA ŚRODOWISKA PRZED HAŁASEMZasady ochrony przed hałasem

Podstawowym źródłem prawa ochrony środowiska przed hałasem są przepisy działu V tytułu II ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627, z późn. zm.) i normatywne akty prawne wydane na podstawie tej ustawy.

Podstawowym aktem wykonawczym ustawy Prawo ochrony środowiska jest rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 lipca 2004 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku. (Dz. U. z 2004 r. Nr 178, poz. 1841).

41


W rozumieniu art. 3, pkt. 5 ustawy hałas to dźwięki o częstotliwościach od 16 do 16 000 Hz.Hałas środowiskowy - hałas występujący w danym środowisku dzielimy na:

• zewnętrzny - występujący na zewnątrz budynków, zakładów pracy, środków transportu, na terenach naturalnych, zurbanizowanych i innych;

• wewnętrzny (na stanowiskach pracy) - emitowany przez maszyny, narzędzia, urządzenia i w wyniku procesów technologicznych, oceniany na stanowisku pracy.

Poziom dźwięku - korygowana (ważona) wartość poziomu ciśnienia akustycznego dźwięku, otrzymana za pomocą miernika dźwięku, o umownie przyjętych charakterystykach ważenia . Poziom dźwięku A - wartość poziomu ciśnienia akustycznego skorygowana według charakterystyki częstotliwościowej A (przybliżona do odbieranego przez ucho wrażenia słuchowego). Równoważny poziom dźwięku - średnia wartość poziomu dźwięku w czasie obserwacji (w porze dziennej 8 godzin i w porze nocnej 1 godzina – dla hałasu pozakomunikacyjnego).

Prawo podmiotów i osób fizycznych w zakresie emisji hałasu do środowiska odnosi się do prawa wykonywania pracy oraz powszechnego korzystania ze środowiska. Obowiązkiem wszystkich jednostek organizacyjnych i osób fizycznych, które przygotowują, podejmują lub prowadzą działalność mogącą przyczynić się do powstania hałasu, uciążliwego dla środowiska, jest zastosowanie – zwłaszcza przy korzystaniu z maszyn i urządzeń technicznych – takich rozwiązań organizacyjnych, technicznych lub technologicznych, które albo zapobiegałyby powstawaniu lub przenikaniu hałasu do środowiska, albo ograniczały hałas do dopuszczalnego poziomu.

Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku

Zgodnie z § 1.1. wymienionego rozporządzenia dopuszczalny poziom hałasu w środowisku od instalacji, obiektów i innych źródeł hałasu określa się wartością równoważnego poziomu dźwięku A dla przedziału czasu odniesienia. Tabela 9. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku

Lp. Przeznaczenie terenu

Dopuszczalny poziom hałasu wyrażony równoważnym poziomem dźwięku A w decybelach

drogi lub linie kolejowe instalacje oraz pozostałe obiekty i grupy źródeł hałasu

pora dnia- przedział

czasu odniesienia równy 16 godzinom

pora nocy- przedział

czasu odniesienia

równy 8 godzinom

pora dnia- przedział czasu odniesieniarówny 8 najmniej

korzystnym godzinom dnia kolejno po sobie

następującym

pora nocy- przedział

czasu odniesienia

równy 1 najmniej korzystnej godzinie

nocy

1a) Obszary A ochrony uzdrowiskowej

b) Tereny szpitali poza miastem50 45 45 40

42


2

a) Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej

b) Tereny zabudowy związanej ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieży

c) Tereny domów opieki

d) Tereny szpitali w miastach

55 50 50 45

3

a) Tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego

b) Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej z usługami rzemieślniczymi

c) Tereny rekreacyjno-wypoczynkowe poza miastem

d) Tereny zabudowy zagrodowej

60 50 55 45

4

Tereny w strefie śródmiejskiej miast powyżej 100 tys. mieszkańców ze zwartą zabudową mieszkaniową i koncentracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych

65 55 55 45

2.9. OPŁATY I KARY ZA KORZYSTANIE ZE ŚRODOWISKA

Opłaty za korzystanie ze środowiska

Opłaty są składnikiem uzasadnionych kosztów działalności jednostki gospodarczej i nie mają charakteru represyjnego, stanowią niejako cenę za korzystanie ze środowiska. Opłaty ustalane są według stawek określonych w obowiązujących przepisach. W art. 284 – 297 ustawy Prawo Ochrony Środowiska określono rodzaje korzystania ze środowiska, za które wnoszona jest opłata. Są to:• wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza,• wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi,• pobór wód,• składowanie odpadów.

Osoby fizyczne niebędące przedsiębiorcami ponoszą opłaty za korzystanie ze środowiska w zakresie, w jakim korzystanie wymaga pozwolenia na wprowadzanie substancji lub energii do środowiska oraz pozwolenia wodnoprawnego na pobór wód w rozumieniu przepisów ustawy Prawo Wodne.

Opłatę ustala się według stawek obowiązujących w okresie, w którym korzystanie ze środowiska miało miejsce. Podmiot korzystający ze środowiska wnosi opłatę do końca miesiąca następującego po upływie każdego półrocza. W tym terminie przedkłada marszałkowi województwa oraz wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska wykaz zawierający informacje i dane wykorzystywane do ustalania wysokości opłat. Nie wnosi się opłat z tytułu tych rodzajów korzystania ze środowiska, których półroczna

43


wysokość wnoszona na rachunek urzędu marszałkowskiego nie przekracza 400 zł.W przypadku braku wymaganych pozwoleń w zakresie wprowadzania do powietrza gazów

lub pyłów oraz poboru wody lub wprowadzania ścieków do wód lub ziemi, podmiot korzystający ze środowiska ponosi opłaty podwyższone.

Jednostkowe stawki opłat za korzystanie ze środowiska na 2006 rok podane są w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 20 grudnia 2005 r. w sprawie opłat za korzystanie ze środowiska (Dz. U. z 2005 r. Nr 260, poz. 2176, z późn. zm.).

W myśl rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 15 grudnia 2005 r. w sprawie wzorów wykazów zawierających informacje i dane o zakresie korzystania ze środowiska oraz o wysokości należnych opłat i sposobu przedstawiania tych informacji i danych (Dz. U. z 2005 r. Nr 252, poz. 2128) podmiot korzystający ze środowiska przedkłada wykazy właściwym organom w formie pisemnej.

Wzory wykazów są udostępnione w postaci załączników nr 1, 2, 3, 4 i 5 do ww. rozporządzenia.Zgodnie z art. 296 ustawy, zwolnione z opłat jest wprowadzanie:• do ziemi - ścieków w celu rolniczego wykorzystania, w przypadku posiadania pozwolenia

wodnoprawnego na takie ich wykorzystanie;• do wód - wód chłodniczych i wód pochodzących z obiegów chłodzących, jeżeli ich temperatura nie

przekracza +26oC albo naturalnej temperatury wody, w przypadku gdy jest ona wyższa niż +26oC;• do wód - wód zasolonych, jeżeli wartość sumy jonów chlorków i siarczanów w tych wodach nie

przekracza 500 mg/l;• do wód lub do ziemi - wód wykorzystanych na potrzeby chowu i hodowli ryb łososiowatych, pod

warunkiem, że ilość i rodzaj substancji w nich zawartych nie przekroczy wartości określonych w warunkach wprowadzania ścieków do wód;

• do wód lub do ziemi - wód wykorzystanych na potrzeby chowu i hodowli ryb innych niż łososiowate lub innych organizmów wodnych, o ile produkcja rozumiana jako przyrost masy tych ryb lub tych organizmów w ciągu roku nie przekracza 1500 kg z 1 ha powierzchni użytkowej stawu.

Kary administracyjne

Administracyjne kary pieniężne (art. 298-315) wymierzane są w drodze decyzji przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska. Kary wymierzane są za przekroczenia dopuszczalnych wartości określonych w pozwoleniach w zakresie:• ilości lub rodzaju gazów lub pyłów wprowadzanych do powietrza;• ilości, stanu lub składu ścieków;• ilości pobranej wody;• naruszenia warunków decyzji zatwierdzającej instrukcję eksploatacji składowiska odpadów albo

decyzji określającej miejsce i sposób magazynowania odpadów, co do rodzaju i sposobów składowania i magazynowania odpadów;

• poziomu hałasu.

Wymierzanie kar (z wyjątkiem kary za przekroczenie dopuszczalnej ilości pobranej wody) następuje poprzez:

44


• ustalenie wymiaru kary biegnącej, określającego godzinową albo dobową stawkę kary w okresie, w którym trwa naruszenie lub przekroczenie;

• wymierzenie kary za okres, w którym trwało naruszenie lub przekroczenie.Kary za przekroczenia w zakresie wprowadzania gazów lub pyłów do powietrza oraz za pobór

wody wymierza się w wysokości 10-krotnej wielkości jednostkowej opłat.Kary wnoszone są na konto właściwego wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska po

wymierzeniu ich decyzją administracyjną.

Kary na podstawie kodeksu karnego i kodeksu wykroczeń

Za działania związane z ochroną środowiska przepisy określają odpowiedzialność cywilną, karną i administracyjną.

Za szkody spowodowane oddziaływaniem na środowisko mogą być na wniosek poszkodowanego stosowane przepisy kodeksu cywilnego, w szczególności w zakresie:• przywrócenia stanu zgodnego z prawem,• podjęcia środków zapobiegawczych,• zaprzestania działalności powodującej zagrożenie lub naruszenie,• dochodzenia roszczeń.

Za wykroczenia i uchybienia popełnione przeciwko środowisku lub organom kontrolnym i organom środowiska władający instalacją może w określonych przypadkach (ustalonych m.in. w ustawie Prawo ochrony środowiska, Prawo wodne, oraz ustawie o odpadach i ustawie o Inspekcji Ochrony Środowiska) zostać ukarany aresztem, ograniczeniem wolności lub grzywną.

45


Opi

s wym

agan

iaO

pis c

zynn

ości

kon

trol

nych

Opi

s wym

ogów

wob

ec r

olni

ka

Prze

chow

ywan

ie

naw

ozów

na

tura

lnyc

h

Stw

ierd

zeni

e, c

zy p

rodu

cent

roln

y pr

zest

rzeg

a ob

owią

zku

prze

chow

ywan

ia

naw

ozów

nat

ural

nych

w p

osta

ci st

ałej

w p

omie

szcz

enia

ch in

wen

tars

kich

lub

na

niep

rzep

uszc

zaln

ych

płyt

ach

zaop

atrz

onyc

h w

inst

alac

je o

dpro

wad

zają

ce w

ycie

ki

do sz

czel

nych

zbi

orni

ków

na

gnoj

ówkę

i w

odę

gnoj

ową,

Stw

ierd

zeni

e, c

zy p

rodu

cent

roln

y pr

zest

rzeg

a ob

owią

zku

prze

chow

ywan

ia n

awoz

ów

natu

raln

ych

w p

osta

ci p

łynn

ej (g

nojó

wka

, gno

jow

ica)

w sz

czel

nych

zbi

orni

kach

.

Czy

pły

ta o

born

ikow

a, z

bior

nik

na g

nojó

wkę

, wod

ę gn

ojow

ą są

usy

tuow

ane

praw

idło

wo

i zac

how

ana

jest

odpo

wie

dnia

odl

egło

ść o

d in

nych

bud

ynkó

w, b

udow

li,

ciek

ów w

odny

ch, g

rani

cy d

ział

ki it

p.

Czy

pos

iada

na p

łyta

obo

rnik

owa

jest

szcz

elna

i za

opat

rzon

a w

inst

alac

ę od

prow

adza

jącą

wyc

ieki

do

szcz

elny

ch

zbio

rnik

ów n

a gn

ojów

kę i

wod

ę gn

ojow

ą.

Czy

pos

iada

ne z

bior

niki

na

gnoj

ówkę

, gno

jow

icę

czy

wod

ę gn

ojow

ą są

szcz

elne

.

Stos

owan

ie n

awoz

ów

natu

raln

ych

Stw

ierd

zeni

e, c

zy il

ość

wyp

rodu

kow

aneg

o na

woz

u na

tura

lneg

o w

cią

gu ro

ku o

d w

szys

tkic

h zw

ierz

ąt g

ospo

dars

kich

prz

etrz

ymyw

anyc

h w

gos

poda

rstw

ie n

ie p

rzek

rocz

y ro

czne

j daw

ki 1

70 k

g az

otu

w c

zyst

ym sk

ładn

iku

na 1

ha

użyt

ków

roln

ych,

Stw

ierd

zeni

e, c

zy n

a dz

iałk

ach

wyt

ypow

anyc

h do

kon

troli,

prz

estrz

egan

y je

st z

akaz

st

osow

ania

naw

ozów

nat

ural

nych

ora

z az

otow

ych

w p

osta

ci p

łynn

ej n

a gl

ebac

h be

z ok

ryw

y ro

ślin

nej p

ołoż

onyc

h na

stok

ach

o na

chyl

eniu

wię

kszy

m n

iż 1

0 %

.St

wie

rdze

nie,

czy

na

dzia

łkac

h w

ytyp

owan

ych

do k

ontro

li pr

zest

rzeg

any

jest

zak

az

stos

owan

ia n

awoz

ów n

atur

alny

ch w

pos

taci

pły

nnej

pod

czas

weg

etac

ji ro

ślin

pr

zezn

aczo

nych

do

bezp

ośre

dnie

go sp

ożyc

ia,

Stw

ierd

zeni

e, c

zy p

rzes

trzeg

any

jest

zak

az st

osow

ania

naw

ozów

nat

ural

nych

na

gleb

ach

zala

nych

wod

ą, p

rzyk

ryty

ch śn

iegi

em lu

b za

mar

znię

tych

do

głęb

okoś

ci 3

0 cm

,St

wie

rdze

nie

czy

prze

strz

egan

y je

st z

akaz

stos

owan

ia n

awoz

ów n

atur

alny

ch i

orga

nicz

nych

w p

osta

ci p

łynn

ej p

omię

dzy

30 li

stop

ada

a 1

mar

ca,

Stw

ierd

zeni

e, c

zy p

rodu

cent

roln

y pr

zest

rzeg

a za

kazu

stos

owan

ia n

awoz

ów n

atur

alny

ch

w o

dleg

łośc

i mni

ejsz

ej n

iż 2

0 m

od

stre

fy o

chro

nnej

źró

deł,

ujęć

wod

y, o

d br

zegu

zb

iorn

ików

i ci

eków

wod

nych

, kąp

ielis

k zl

okal

izow

anyc

h na

wod

ach

pow

ierz

chni

owyc

h or

az o

bsza

rów

mor

skie

go p

asa

nadb

rzeż

nego

.

Czy

daw

ka a

zotu

poc

hodz

ąca

z na

woz

u na

tura

lneg

o ni

e pr

zekr

acza

170

kg

N n

a 1

ha u

żytk

ów ro

lnyc

h (p

rzek

rocz

enie

daw

ki m

oże

nast

ąpić

, jeż

eli l

iczb

a zw

ierz

ąt

w g

ospo

dars

twie

prz

ekra

cza

2 - 2

,5 D

JP n

a 1

ha U

R).

C

zy st

osuj

ę na

woz

y n

atur

alne

w te

rmin

ie o

d 1

mar

ca d

o 31

paź

dzie

rnik

a?

Czy

nie

wyw

ożę

ich

na sk

łony

, pol

a za

mar

znię

te, p

okry

te

wod

ą lu

b śn

iegi

em?

Prze

chow

ywan

ie

naw

ozów

m

iner

alny

ch

Stw

ierd

zeni

u, c

zy p

rodu

cent

roln

y pr

zech

owuj

e na

woz

y m

iner

alne

zgo

dnie

z e

tyki

etą

znaj

dują

cą si

ę na

opa

kow

aniu

lub

z w

ytyc

znym

i pro

duce

nta

dane

go n

awoz

u m

iner

alne

go

oraz

czy

naw

ozy

luze

m p

rzec

how

ywan

e są

na

utw

ardz

onym

pod

łożu

pod

i pr

zykr

ycie

m

z m

ater

iału

wod

oszc

zeln

ego.

Czy

prz

echo

wuj

ę do

wod

y na

byci

a na

woz

ów m

iner

alny

ch?

(obo

wią

zek

5 la

t od

daty

nab

ycia

, jeś

li go

spod

arst

wo

przy

stąp

iło d

o pr

ogra

mu

ON

W)

Tabe

la 1

Wym

ogi Z

wyk

łej D

obre

j Pra

ktyk

i Rol

nicz

ej (

kont

rolo

wan

ie -

prze

strz

egan

ie).

3. W

YM

AG

AN

IA Z

WY

KŁ

EJ

DO

BR

EJ

PRA

KT

YK

I RO

LN

ICZ

EJ

46


Stos

owan

ie n

awoz

ów

min

eral

nych

Stw

ierd

zeni

e, c

zy o

pisy

na

opak

owan

iach

naw

ozów

lub

nazw

y na

woz

ów n

a do

wod

zie

zaku

pu n

awoz

ów lu

zem

maj

ą sw

oje

odpo

wie

dnik

i w w

ykaz

ie n

awoz

ów d

opus

zczo

nych

do

obr

otu

Stw

ierd

zeni

e, c

zy p

rzes

trzeg

any

jest

zak

az st

osow

ania

naw

ozów

min

eral

nych

na

gleb

ach

zala

nych

wod

ą, p

rzyk

ryty

ch śn

iegi

em lu

b za

mar

znię

tych

do

głęb

okoś

ci 3

0 cm

.

Czy

stos

uję

naw

ozy

min

eral

ne d

opus

zczo

ne d

o ob

rotu

ora

z pr

zest

rzeg

am z

asad

dot

yczą

cych

ich

prze

chow

ywan

ia?

C

zy st

osuj

ę na

woz

y m

iner

alne

w te

rmin

ie o

d 1

mar

ca d

o 31

paź

dzie

rnik

a?

Czy

nie

wyw

ożę

ich

na sk

łony

, pol

a za

mar

znię

te, p

okry

te

wod

ą lu

b śn

iegi

em?

Rol

nicz

e w

ykor

zyst

ywan

ie

ście

ków

na

tere

nie

gosp

odar

stw

a

Stw

ierd

zeni

e, c

zy p

rodu

cent

roln

y po

siad

a or

ygin

ał lu

b ks

erok

opię

waż

nego

poz

wol

enia

w

odno

praw

nego

na

roln

icze

wyk

orzy

stan

ie śc

iekó

w o

raz

aktu

alny

pla

n na

woż

enia

.

Czy

stos

uję

ście

ki d

o ce

lów

roln

iczy

ch, j

eżel

i tak

to:

• pos

iada

m k

opię

poz

wol

enia

wod

no-p

raw

nego

wyd

aneg

o do

staw

cy śc

iekó

w n

a ic

h ro

lnic

ze w

ykor

zyst

anie

, • p

osia

dam

wyn

iki a

naliz

gle

b, p

osia

dam

pla

n na

woż

enia

uw

zglę

dnia

jący

stos

owan

e śc

ieki

, • ś

ciek

i sto

suję

w u

praw

ach

rośl

in, k

tóre

nie

są

prze

znac

zone

do

bezp

ośre

dnie

go sp

ożyc

ia p

rzez

ludz

i i

zwie

rzęt

a.

Rol

nicz

e w

ykor

zyst

ywan

ie

kom

unal

nych

osa

dów

śc

ieko

wyc

h na

te

reni

e go

spod

arst

wa

Stw

ierd

zeni

e w

ykor

zyst

ywan

ia k

omun

alny

ch o

sadó

w śc

ieko

wyc

h or

az sp

raw

dzen

ie

posi

adan

ia p

lanu

naw

ożen

ia i

wyn

ików

ana

lizy

gleb

y w

ykon

anej

bez

pośr

edni

o pr

zed

zast

osow

anie

m o

sadu

ście

kow

ego.

Czy

stos

uję

kom

unal

ne o

sady

ście

kow

e, je

żeli

tak

to:

• pos

iada

m p

lan

naw

ożen

ia u

wzg

lędn

iają

cy z

awar

tość

sk

ładn

ików

naw

ozow

ych

w st

osow

anyc

h da

wka

ch o

sadó

w

ście

kow

ych,

• p

osia

dam

wyn

iki b

adan

ia g

leb

wyk

onan

e be

zpoś

redn

io

prze

d w

prow

adze

niem

osa

du śc

ieko

weg

o,

• osa

dów

nie

stos

uję

na g

runt

ach

z up

raw

ą ro

ślin

, któ

re są

pr

zezn

aczo

ne d

o be

zpoś

redn

iego

spoż

ycia

prz

ez lu

dzi i

zw

ierz

ęta

Stos

owan

ie śr

odkó

w

ochr

ony

rośl

in

Stw

ierd

zeni

e, c

zy p

rodu

cent

roln

y st

osuj

e śr

odki

och

rony

rośl

in d

opus

zczo

ne d

o ob

rotu

i sto

sow

ania

zez

wol

enie

m M

inis

tra R

olni

ctw

a i R

ozw

oju

Wsi

. (R

ejes

tr ty

ch śr

odkó

w je

st p

ublik

owan

y i s

yste

mat

yczn

ie a

ktua

lizow

any

na st

roni

e M

inis

ters

twa

Rol

nict

wa

i Roz

woj

u W

si).

Stw

ierd

zeni

e, c

zy p

rodu

cent

roln

y w

ykon

uje

zabi

egi c

hem

iczn

ej o

chro

ny ro

ślin

sp

rzęt

em sp

raw

nym

tech

nicz

nie

oraz

czy

pos

iada

akt

ualn

e za

świa

dcze

nie

o uk

ończ

eniu

sz

kole

nia

w ty

m z

akre

sie

(w p

rzyp

adku

środ

ków

och

rony

rośl

in z

alic

zany

ch d

o ba

rdzo

to

ksyc

znyc

h i t

oksy

czny

ch) l

ub c

zy z

abie

gi te

wyk

onuj

e sp

rzęt

em rę

czny

m.

Czy

stos

uję

środ

ki o

chro

ny ro

ślin

dop

uszc

zone

do

obro

tu

(pos

iada

m d

okum

enty

pot

wie

rdza

jące

zak

up st

osow

anyc

h śr

odkó

w o

chro

ny ro

ślin

) C

zy śr

odki

och

rony

rośl

in st

osuj

ę w

e w

łaśc

iwy

spos

ób i

we

wła

ściw

ych

term

inac

h –

zgod

nych

z in

stru

kcją

(pod

staw

a pr

owad

zona

ew

iden

cja

zabi

egów

). C

zy p

osia

dam

zaś

wia

dcze

nie

o pr

zesz

kole

niu

z za

kres

u st

osow

ania

środ

ków

och

rony

rośl

in ?

C

zy p

osia

dam

akt

ualn

y at

est d

la o

prys

kiw

acza

, któ

rym

w

ykon

uję

zabi

egi o

chro

ny ro

ślin

? C

zy p

rzy

stos

owan

iu śr

odkó

w o

chro

ny ro

ślin

prz

estrz

egam

w

łaśc

iwyc

h od

legł

ości

(zab

udow

ań, p

asie

k, u

praw

zi

elar

skic

h, o

grod

ów d

ział

kow

ych,

reze

rwat

ów p

rzyr

ody,

w

ód p

owie

rzch

niow

ych,

stre

f uję

ć w

ody)

?

47


Gos

poda

row

anie

na

użyt

kach

zie

lony

ch

Stw

ierd

zeni

e, c

zy n

a dz

iałk

ach

wyt

ypow

anyc

h do

kon

troli

znaj

dują

się

ślad

y w

ypal

ania

. St

wie

rdze

nie,

czy

wys

tępu

ją n

a pa

stw

isku

usz

kodz

enia

dar

ni sp

owod

owan

e na

dmie

rnym

w

ypas

em lu

b w

ypaa

sem

w o

kres

ie n

adm

iern

ego

uwilg

otni

enia

pas

twis

ka.

Stw

ierd

zeni

e, c

zy w

rzek

ach,

jezi

orac

h cz

y ci

ekac

h w

odny

ch z

najd

ują

się

ślad

y od

chod

ów z

wie

rzęc

ych.

Czy

nie

wyp

alam

rośl

inno

ści n

a łą

kach

, pas

twis

kach

, śc

iern

iska

ch, r

owac

h, m

iedz

ach,

nie

użyt

kach

, pas

ach

przy

droż

nych

? (j

eżel

i na

moi

ch g

runt

ach

nast

ąpiło

pod

pale

nie

lub

pow

stał

sa

moz

apło

n za

wia

dam

iam

pis

emni

e ki

erow

nika

biu

ra

pow

iato

weg

o A

RiM

R)?

N

a pa

stw

iska

ch n

ie n

astę

puje

usz

kodz

enie

dar

ni p

oprz

ez

nadm

iern

y w

ypas

lub

wyg

niat

anie

? C

zy b

ydło

, kon

ie o

wce

nie

maj

ą be

zpoś

redn

iego

dos

tępu

do

rzek

i, je

zior

a lu

b in

nego

cie

ku w

odne

go?

Zw

ierz

ęta

nie

są p

ojon

e be

zpoś

redn

io w

zbi

orni

ku?

Utr

zym

anie

czy

stoś

ci

i por

ządk

u w

go

spod

arst

wie

Spra

wdz

enie

pol

ega

na :

• stw

ierd

zeni

e, c

zy p

rodu

cent

roln

y po

siad

a na

tere

nie

gosp

odar

stw

a ro

lneg

o ur

ządz

enia

do

gro

mad

zeni

a od

padó

w b

ytow

ych

(np.

poj

emni

k, k

osze

na

śmie

ci, i

tp.)

o ob

jęto

ści

dost

osow

anej

do

częs

totli

woś

ci ic

h op

różn

iani

a

oraz

czy

czy

stoś

ć ut

rzym

ana

jest

rów

nież

na

tere

nie

użyt

ków

roln

ych

(np.

bra

k „d

ziki

ch

wys

ypis

k);

• stw

ierd

zeni

u, c

zy n

a te

reni

e go

spod

arst

wa

roln

ego

wyz

nacz

one

jest

mie

jsce

do

grom

adze

nia

opak

owań

po

środ

kach

pro

dukc

ji.

Czy

na

tere

nie

gosp

odar

stw

a ut

rzym

any

jest

ład

i por

ząde

k?

Czy

gos

poda

rstw

o po

siad

a ur

ządz

enia

do

grom

adze

nia

odpa

dów

kom

unal

nych

(śm

ietn

ik, s

zcze

lne

szam

bo,

szcz

elny

dół

klo

aczn

y, p

odłą

czen

ie d

o ka

naliz

acji)

, ści

eki

nie

są o

dpro

wad

zane

do

wód

lub

ziem

i)?

Och

rona

sied

lisk

przy

rodn

iczy

ch

Stw

ierd

zeni

e cz

y pr

zest

rzeg

ane

są d

odat

kow

e w

ymog

i nał

ożon

e na

gru

nty

użyt

kow

ane

roln

iczo

prz

ez p

arki

nar

odow

e i k

rajo

braz

owe,

reze

rwat

y oc

hron

y pr

zyro

dy o

raz

inne

fo

rmy

ochr

ony

przy

rody

.

Czy

wyp

ełni

am o

bow

iązk

i, je

żeli

gosp

odar

stw

o po

łożo

ne

jest

na

obsz

arze

obj

ętym

pra

wną

och

roną

prz

yrod

y (u

jęci

e w

ody,

reze

rwat

, stre

fa c

hron

ione

go k

rajo

braz

u, p

ark

kraj

obra

zow

y i n

arod

owe

wra

z z

otul

inam

i itp

.)?

Och

rona

gle

b

Spra

wdz

enie

czy

na

stok

u o

nach

ylen

iu p

owyż

ej 2

0 st

opni

upr

awa

prow

adzo

na je

st

met

odą

tara

sow

ą, p

ozw

alaj

ącą

na o

chro

nę g

leby

i ro

ślin

prz

ed e

rozj

ą.

Spra

wdz

enie

czy

mię

dzyr

zędz

ia ro

ślin

wie

lole

tnic

h, u

praw

iany

ch n

a st

oku

o na

chyl

eniu

po

wyż

ej 2

0 st

opni

są

poro

śnię

te ro

ślin

ami l

ub c

zy są

śció

łkow

ane,

tzn.

czy

gle

ba n

ie je

st

odkr

yta

, nar

ażon

a na

ero

zję.

Sp

raw

dzen

ie c

zy n

a de

klar

owan

ych

dzia

łkac

h ro

lnyc

h ni

e m

a w

idoc

znyc

h śl

adów

w

ypal

ania

. Sp

raw

dzen

ie c

zy w

gos

poda

rstw

ie są

utrz

yman

e w

e w

łaśc

iwym

stan

ie te

chni

czny

m

urzą

dzen

ia p

rzec

iwer

ozyj

ne o

raz

urzą

dzen

ia m

elio

racj

i szc

zegó

łow

ych.

Czy

w g

ospo

dars

twie

są u

trzym

ane

we

wła

ściw

ym st

anie

te

chni

czny

m u

rząd

zeni

a pr

zeci

wer

ozyj

ne o

raz

urzą

dzen

ia

mel

iora

cji s

zcze

góło

wyc

h?

Czy

utrz

ymuj

ę st

ałe

zada

rnie

nie

lub

prow

adzę

upr

awę

met

odą

tara

sow

ą na

stok

ach

o na

chyl

eniu

pow

yżej

20

stop

ni?

48


Och

rona

zas

obów

w

odny

ch

Stw

ierd

zeni

u, c

zy p

rzes

trzeg

any

jest

obo

wią

zek

posi

adan

ia z

bior

nika

do

grom

adze

nia

ście

ków

byt

owyc

h, o

czys

zcza

lni p

rzyd

omow

ej lu

b po

dłąc

zeni

a do

siec

i kan

aliz

acyj

nej w

pr

zypa

dku

gdy

budy

nek

mie

szka

lny,

pom

iesz

czen

ia g

ospo

darc

ze lu

b so

cjal

ne p

rodu

cent

a ro

lneg

o są

wyp

osaż

one

w w

odę

bież

ącą.

Czy

ście

ki b

ytow

e ni

e są

odp

row

adza

ne b

ezpo

śred

nio

do

wód

pow

ierz

chni

owyc

h lu

b do

łów

zie

mny

ch.

Na

pods

taw

ie: D

obra

pra

ktyk

a ro

lnic

za w

gos

poda

rstw

ie ro

lnym

. J. K

uś, K

. Joń

czyk

Mat

. Szk

olen

iow

e Ra

dom

200

6

49

1. Gleba , nawozy (informacje ogólne)

CZĘŚĆ II. WYBRANE NORMATYWY PRODUKCJI ROLNICZEJ

1. GLEBA, NAWOZY (INFORMACJE OGÓLNE)Tabela 1.1. Współczynniki reprodukcji i degradacji materii organicznej gleby (wg Eicha i Kundlera)

Roślina lub nawóz organiczny

Współczynniki reprodukcji ( +) lub degradacji (-) dla różnych gleb

w t materii organicznej na 1 ha

glebybardzo lekkie i lekkie

średnie ciężkie czarne ziemie

Okopowe -1,26 -1,4 -1,54 -1,02Kukurydza -1,12 -1,15 -1,22 -0,91Zboża i oleiste -0,49 -0,53 -0,56 -0,38Poplony ozime i zboża na zielonkę -0,32 -0,35 -0,38 -0,25

Strączkowe +0,32 +0,35 +0,38 +0,38Wsiewki motylkowych i traw +0,63 +0,70 +0,77 +0,77

Trawy +0,95+1,05

+1,16+1,16

Motylkowe +0,89+1,96

+2,10-

Obornik* +0,35 ok. 4-5 t św. masy

Gnojowica* +0,28ok.10-16 t

świeżej masy**

Słoma* +0,21 ok. 1,1 t świeżej masy

*1 t suchej masy nawozu.**10 – 12 t świeżej gnojowicy bydlęcej i ok. 16 t świeżej gnojowicy świńskiej.Źródło: Fotyma M., Mercik S.: Chemia rolna. PWN 1992.

Tabela 1.2. Przykłady bilansowania materii organicznej w płodozmianie 1. Gleba lekka. Płodozmian: ziemniaki (na oborniku 30 t/ha) – pszenżyto –owies. Bilans: ziemniaki [-1,26]+ obornik[+6*0,35]+zboża[-0,49]+zboża[-0,49]= [-2,14]+[+2,1] = -0,04 t mat. org. na 1 ha. Wniosek : praktycznie zbilansowana.2. Gleba średnia. Płodozmian: ziemniaki (na oborniku 30 t/ha) – pszenica ozima - pszenica jara - pszenżyto. Bilans: [-1,4]+[+2,1]+[-0,53]+[-0,53]+[-0,53] =[-2,99]+[+2,1] = -0,89 t mat. org. na 1 ha. Wniosek : zwiększyć nawożenie obornikiem o 5 t i zastosować poplon na przyoranie lub raz w płodozmianie przyorać słomę z dodatkiem 8 kg N na 1 t słomy.

Tabela 1.3. Przykład obliczenia kosztu składników w nawozach mineralnych (ceny 2005)1. Obliczamy cenę jednostkową w nawozach prostych, zwykle jest ona najniższa: Azot – saletra amonowa 34% N, cena 100 kg nawozu 70 zł; w 100 kg nawozu znajduje się 34 kg czystego składnika, czyli: 70 zł : 34 kg = 2,06 zł/kg N Fosfor – superfosfat potrójny 46% P2O5 , cena 1dt 95 zł; 85 zł :46 = 2,07 zł/kg P2O5 Potas – sól potasowa 60% K2O, cena 95 zł za 1 dt; 51 : 60 = 1,58 zł/kg K2O Wapń – wapno węglanowe 55%, cena 22 zł za 1 t = 2,20 zł/100 kg; 2,20 : 55 = 0,04 zł/kg CaO Magnez – wapno magnezowe 40% CaO i 15% MgO, cena 42 zł/t = 4,20zł/100 kg;

obliczamy sam MgO = 4,20 –( 40 x 0,04zł za CaO) = 2,60zł : 15 = 0,17 zł/kg MgO

50

Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczej

2. Obliczamy wskaźnik cenowy( kalkulacyjny):- Fosforan amonowy 18% N i 46% P2O5 = 18 x 2,06zł + 46 x 2,07 zł = 132 zł cena kalkulacyjna,cena nawozu w sklepie = 125 zł, to 130 : 132 = 0, 97 x 100% = 97%.Oznacza to, że składniki w tym nawozie są tańsze niż w nawozach prostych o 3 %.- Nawóz 16% N, 16% P2O5, 16% K2O kosztuje 105 zł/dt;obliczamy cenę kalkulacyjną: 16x2,06 zł+ 16x2,07 zł +16x1,58 zł = 91,4 zł cena kalkulacyjna;cena rzeczywista: cena kalkulacyjna = 105 : 91,4 = 1,15 * 100% = 115 %.Oznacza to że składniki w nawozie są 15% droższe niż w nawozach prostych, np. 1 kg azotu w tym nawozie kosztuje 2,06 zł x 115% = 2,37 zł.

Tabela 1.4. Kompleksy przydatności rolniczej gleb dla terenów nizinnych

Kompleks Nazwa

Najczęściej występujące

klasy bonitacyjne

Charakterystyka

Grunty orne

1. pszenny bardzodobry I, II

odczyn obojętny, zasobność bardzo wysoka i wysoka; duża zawartość próchnicy, uregulowane stosunki wodne,czarnoziemy, mady, lessy

2. pszenny dobry IIIa, IIIb mogą być nieco zwięźlejsze i cięższe do uprawy, wahania wody gruntowej

3. pszenny wadliwy

IIIb, IVa, rzadziej IVb

pszenne, średnio zwięzłe i zwięzłe;okresowo mogą być za suche;mogą to być cięższe gleby, leżące na lżejszych; lub na zboczach; przedwczesne dojrzewanie roślin w lata suche

4. żytni bardzodobry IIIa, IVa

piaski gliniaste mocne i piaski gliniaste na zwięzłym podłożu;dobry poziom próchniczy;łatwe w uprawie;pszenica i pszenżyto – równe plony

5. żytni dobry IVa, IVbpiaski gliniaste lekkie lub całkowite na mocniejszym podłożu;lepiej plonuje pszenżyto niż pszenica, udają się mieszanki, jęczmień; łatwo się zakwaszają

6. żytni słaby IVb, V

piaski słabogliniaste całkowite lub piaski luźne na cięższych podłożach;ubogie w składniki pokarmowe, najlepiej udaje się żyto- duża zależność od opadów

7. żytni bardzo słaby VI piaski luźne i słabogliniaste;ubogie;trwale za suche

8.zbożowo -pastewny

mocnyIIIb, IVa, IVb

gleby średnio zwięzłe ciężkie, i b. ciężkie, za długo nadmiernie uwilgotnione, w latach suchych lub po melioracji odpowiadają kompleksom pszennemu dobremu lub żytniemu bardzo dobremu

9. zbożowo-pastewny

słaby

IVa, IVb, V, VI

wytworzony z piasków; okresowo podmokłe, wymaka żyto, trudno zasiać na wiosnę;często piasek na ciężkiej glebie;latem wysychają nawet do stanu suszy glebowej

Użytki zielone1 z

bardzo dobre i dobre I, II mineralne i mułowo-torfowe;dobre stosunki wodne;łąki co najmniej

dwukośne; pastwiska powyżej 4-ch spasań; wyżywią 3 krowy z ha2 z

średnie

III, IVmineralne,torfowe, murszowe – stosunki wodne gorsze (czasem za mokre, czasem za suche) ; łąki dwukośne; nadają się na 3 spasania, mogą wyżywić 2 krowy z ha

3 z

słabe

V, VImineralne zbyt suche lub wilgotne; podtopiony torf lub mursz, albo za suchy; łąki jednokośne,turzycowo-trawiaste; mogą wyżywić najwyżej jedną krowę z ha

Źródło:Gleboznawstwo. Pr. zbior. pod red. B. Dobrzańskiego. PWRiL 1981.

51


Tabela 1.5. Przeciętne plony 4 zbóż na poszczególnych kompleksach glebowych

Nr Kompleks przydatności rolniczej

Plon 4 zbóż ( t/ha)

z tradycyjną agrotechniką

z kompleksową technologią

lata 1978-1986 wg IUNG

zakreswahań średnio zakres

wahań średnio

1. pszenny b. dobry 4,7-5,4 5,15 6,0-7,4 6,7

2. pszenny dobry 4,4-5,2 4,92 5,8-7,0 6,4

3 pszenny wadliwy 2,9-4,4 4,25 4,0-5,8 4,9

4 żytni b. dobry 4,2-4,5 4,46 4,8-6,4 5,5

5 żytni dobry 3,4-4,1 3,81 3,9-5,3 4,6

6 żytni słaby 2,7-3,1 2,86 3,2-3,8 3,5

7 żytni b. słaby 2,3 2,3 2,4-2,8 2,6

8 zbożowo-pastewny mocny 4,1-4,2 4,18 4,6-5,4 5

9 zbożowo-pastewny słaby 2,7-2,9 2,86 3,1-3,8 3,4

Źródło: Witek T., Bukowski K.: Produktywność gruntów ornych. IUNG 1997.

Tabela 1.6. Minimalne parametry zbóż w zakupie interwencyjnymZiarno zbóż powinno być zdrowe, czyste, dojrzałe, dobrze wykształcone, bez obcych zapachów lub zapachów wskazujących na jego zepsucie oraz wolne od jakichkolwiek żywych owadów i roztoczy widocznych nieuzbrojonym okiem.

Wyróżnik Pszenica Jęczmień Kukurydza

A. Maksymalna wilgotność ziarna 14,50% 14,50% 14,50%

B. Maksymalna zawartość zanieczyszczeń 12,00% 12,00% 12,00%

1. Ziarna połamane 5% 5% 10%

2. Zanieczyszczenia ziarnowe 7% 12% 5%

w tym:

(a) ziarna poślednie

5%

(b) ziarna innych zbóż

ziarna uszkodzone przez szkodniki (ok.)

(d) ziarna z uszkodzonym zarodkiem

(e) ziarna uszkodzone termicznie 1% 3% 3%

3. Ziarna porośnięte 4% 6% 6%

Inne zanieczyszczenia 3% 3% 3%

w tym:

(a) nasiona obce 0,1% 0,1% 0,1%

- szkodliwe

- pozostałe

52


(b) ziarna zniszczone

0,05%

- ziarna uszkodzone wskutek samozagrzewania lub zbyt intensywnego suszenia

- inne

(c) materiał obcy nieorganiczny

0,05%

(d) plewy

(e) sporysz

(f) ziarna zbutwiałe

(g) martwe owady lub ich fragmenty

C. Minimalna gęstość ziarna w stanie zsypnym 73 kg/hl 62 kg/hl

D. Minimalna zawartość białka w suchej masie 10,50%

E. Minimalna liczba opadania 220

F. Minimalny wskaźnik sedymentacyjny Zeleny’ego* 22ml

*W przypadku wskaźnika dla pszenicy między 22 a 30 dokonać testu kleistości ciasta.Źródło: Na podstawie Zarządzenia Prezesa ARR Izb_PG_z3

Tabela 1.7. Charakterystyka głównych nawozów mineralnych

Nazwa nawozuZawartość procentowa

N P2O5 K2O MgO CaO inne Uwagi

AZOTOWEMocznik 46 Roztwór RSM 28 – 32 płynnySaletra amonowa 34 – 34,5 Saletra amonowa Mg 34 0,33 Saletra CAN 27 4 7 Saletra wapniowa (norweska) 15,5 26,6 Saletrzak 27,5 6,8 MgO 3,5 %Salmag 27,5 3,5 6 B- 0,2%Siarczan amonowy 21 krystaliczny

FOSFOROWEFosmag pyl. i gran. 14-15 5 Superfosfat potrójny 46 Superfosfat prosty granul. 20 Superfosfat prosty pylisty 18-19 MgO 3,5%

POTASOWEChlorek potasu 60 biały Kali und SalzHortisul 52 S – 18 bezchlorkowyKamex 40 6 S-4;Na-3 bezchlorkowyMagnesia-kainit 11 5 Na-20;S-4 pod paszę dla bydłaPatentkali (kalimagnesia) 30 10 S-17 j.w.Siarczan potasu 50 S -18 Sól potasowa granulowana 60 Rosja,Białoruś

53


Sól potasowa krystaliczna 58 Rosja,BiałoruśMAGNEZOWE

Bittersalz 16 S-13Kizeryt granulowany 25 S-20Kizeryt pylisty 27 S-22 Siarczan magnezu 1-wodn. 26 Siarczan magnezu 7-wodn. 16 S-13

WIELOSKŁADNIKOWEAgrafoska okopowa 16 36 Agrafoska zbożowa 24 24 Agrafoska zbożowo-okopowa 21 32 Amofoska NPK 10 10 9 12 S-11,5 Amofoska NPK 4 4 16 18 S-4,5 Amofoska NPK/S Mg 4 16 18 2 S-4,5

Amofoska NPK/SB 4 10 28 S-4,5; B-0,2

Azotan magnezowy 10,7 15,4 Fosforan amonowy 18 46 Hydrofoska 16 16 16 16 Hydrofoska 21 21 8 11 2 Hydro-plon 14 14 10 18 2 9 Hydro-plon 5 5 10 35 1 6 Hydro-plon 6 6 16 26 Hydro-plon 8 8 11 22 S-10 Kalifosfat 14 14 Lubofoska NPK-granulowany 4 13 13 też z B;Zn;CuLubofoska PKMg 14 14 2 też z B;Zn;CuNawóz granulowany NPKMg 4 12 20 2 Nawóz granulowany PKMg 10 20 4 Nawóz NPKMg 8-8-8-2 8 8 8 2 Nawóz NPKMg (lubofoska) 4 12 12 2 też z B;Zn;CuNawóz PKMg pylisty 13 13 4 Nawóz PKMg pylisty 12 8 2 też z B-0,2%Polidap 18 46 Polifosfat A 13 15 15 Polifosfat K 18 30 4,5 Polifosfat W 12 6 6 Polifoska 11 11 22 16 Polifoska 12 12 12 12 S-11 Polifoska 15 15 15 15 2 Polifoska 6 6 20 30 Polifoska 8 8 24 24 Polimag 305 5 16 24 8 Polimag 306 6 19 19 8 Polimag 309 9 17 12 8 Polimap 12 52 Potafoska magnezowana 13 13 4 też z B-0,2%Superfosamon J 6,5 12,5 Superfosamon W 12,5 6,5 Superkalifosfat 11 22 też z Mg-4

54


Unifoska J 4 11,5 11,5 Unifoska magnezowana 7,5 7,5 7,5 2,5 Unifoska magnezowana B 12 5 6 2,5 B-0,2 Unifoska R 5,5 8 16,5 Unifoska W 8,5 8,5 8,5 Unifoska Z 12,5 5 6,5 Viking 13 13 13 21 1,2 Wrofoska I 6,5 28 28 Wrofoska II 5 22,5 34 Wrofoska III 4,5 19 38

Uwaga:Określenie „ też z B” oznacza wersję nawozu, o tym samym składzie makroelementowym z dodatkiem boru.Źródło: Wykaz nawozów produkowanych w latach 1997-1998; aneks do „Nawożenie mineralne”.Współczynniki przeliczeniowe form tlenkowych i czystego składnikaP2O5 na P =0,436 P na P2O5 =2,291K2O na K =0,830 K na K2O =1,204CaO na Ca =0,715 Ca na CaO =1,399MgO na Mg =0,603 Mg na MgO =1,658MgO na CaO =1,389

Tabela 1.8. Zawartość składników mineralnych w świeżej masie nawozów naturalnych i organicznych

NawózZawartość

suchej masyw %

Azot N

kg w t

Fosfor P2O5

kg w t

Potas K2O

kg w t

Magnez MgOkg w t

Wapń CaO

kg w tObornik 25-30 5 3 7 1,9 0,5Gnojowica 8-10 3~4 1,8-2,2 4-4,2 0,9 0,3Gnojówka 2 4 0,1 4-10 - 0,3-0,4Pomiot kurzy 44 16 15 8 7 24Pomiot ptactwa wodnego 23 -30 8 0,9 7,5 2,5 12Słoma 80 -92 0,5-0,7 0,2-0,3 1,2-2 0,2 0,3-0,5Kompost 25 0,6-2 0,3-1 0,3-2 0,1-0,4 0,2-1,0Motylkowe na przyoranie na 1 ha 120-180 30-40 90-160 x xPoplony ściern na 1 ha 40-70 20-60 30-90 x x

Źródło: Chemia rolnicza , red K. Boratyński. PWRiL, Warszawa 1983. Tabela 1.9. Wykorzystanie składników z nawozów naturalnych i mineralnych w I roku w %

Składnik Rodzaj nawozu naturalne mineralne

Azot 50 70Azot* 20 – 30 50 – 70Fosfor 30 30Fosfor* 20 – 30 15 – 25Potas 60 70Potas* 50 – 60 50 – 60Mikroelementy Mn, Cu, Zn 0,5 – 5

*Gleby zwięzłe.Źródło: jak wyżej.

55


Tabela 1.10. Charakterystyka nawozów wapniowychSposób otrzymywania Symbol Minimalna zawartość CaO %

Nawozy z produkcji podstawowej

(przerób skał wapiennych)

sym. 01 80sym. 02 70sym. 03 60sym. 04 50sym. 05 40sym. 06a 35

Nawozy z pozysku

sym. 06 35sym. 07 30sym. 08 25sym. 09 20

Tabela 1.11. Charakterystyka nawozów wapniowo-magnezowych

Nazwa SymbolZawartość co najmniej

CaO+MgO w tym MgO

Wapniowo magnezowe tlenkowes.01 75 25s.02 60 20

Wapniowo magnezowe węglanowe

s.03 50 15s.04 50 8s.05 45 15s.06 45 8s.07 40 8

Tabela 1.12. Ilość CaO potrzebna do neutralizacji zakwaszającego działania nawozów azotowychRodzaj nawozu azotowego CaO w kg na 100 kg nawozu azotowegoSiarczan amonowy 240 – 320Saletrzak 35 – 75Saletra amonowa 80 – 120Mocznik 40 – 120Saletra wapniowa 0

Źródło: Chemia Rolnicza, pod red. K. Boratyńskiego. PWRiL 1983.

Tabela 1.13. Optymalne dawki nawozów wapniowych zalecane w Polsce w t CaO na 1 ha

Kategoria agronomiczna glebOkreślenie potrzeb wapnowania

konieczne potrzebne wskazane ograniczoneBardzo lekkie 3,0 2,0 1,0 -

Lekkie 3,5 2,5 1,5 -Średnie 4,5 3,0 1,7 1,0Ciężkie 6,0 3,0 2,0 1,0

56


Roś

lina

upra

wna

Term

in si

ewu

w c

entr

.rej

onie

kra

juO

bsad

a

rośl

in m

ln sz

t. na

1

ha

Nor

ma

wys

iew

u kg

na

1 ha

Sze

roko

ść m

iędz

yrzę

dzi

cm

Ori

enta

cyjn

e n

awoż

enie

– k

g na

1 h

aO

rien

tacy

jny

plon

w

dt z

1 h

a

Zaw

arto

ść

biał

ka w

s.m

. w

%

op

tym

alny

dopu

szcz

alny

N

P

K

plo

n gł

ówny

stos

unek

pl

onu

ub

oczn

ego

do

głów

nego

biał

ko o

góln

e

Żyto

ozi

me

15 –

25.

IX

10 X

3,

0 –

4,3

120

– 1

80

10 –

15

60 –

100

60 –

80

80-1

20 2

5 –

40 1

: 2,

09,

5Ży

to m

iesz

ańco

we

15- 2

5. IX

10

X1,

2-2,

555

– 9

0

10 –

15

80-1

5060

-90

80-1

5030

-80

1:1,

89,

5Ży

to ja

re 1

20 –

30

III

5 IV

4,5

– 5,

5 1

65 –

205

10

– 1

5 60

-90

40-9

060

-110

25-8

01:

1,7

10Ps

zeni

ca o

zim

a20

– 3

0. IX

5

X

3,5

– 5,

5 1

60 –

290

10

– 1

370

– 1

4070

-120

80-1

20 3

0 –

70 1

: 1,

911

,8Ps

zeni

ca ja

ra20

– 3

0. II

I

10 IV

4,

0 –

6,0

160

– 2

80

9 –

12

60 –

110

80-1

2090

-130

30

– 60

1 :

2,1

11,8

Jęcz

mie

ń oz

imy

10 –

20.

IX

20 IX

3,

5 –

5,0

150

– 2

10

10 –

12

70 –

120

70-1

0090

-110

30

– 60

1 :

1,5

11,1

Jęcz

mie

ń ja

ry:

ogól

nouż

ytko

wy

20

.III –

5.IV

20 IV

3,0

– 3,

5

120

– 1

60

9

– 1

2

60 –

100

70

-100

80

-120

3

0 –

60

1 :

1,3

11,1

brow

arny

20.II

I – 5

.IV20

IV

3,0

– 3,

5 1

30 –

160

9

– 1

230

– 6

080

-120

90-1

20 3

0 –

50 1

: 1,

310

,9O

wie

s15

– 2

0. II

I5

IV

5,0

– 6,

5 1

65 –

205

12

- 1

550

– 9

030

-80

60-9

0 3

0 –

50 1

: 1,

711

,3O

wie

s bez

łusk

i 215

– 2

0. II

I5

IV

5,0

– 6,

516

0-19

0

12 -

15

60-1

0070

-90

60-9

025

-45

1 :1

,516

Mie

szan

ka z

bóż

jary

ch

owie

s+ję

czm

ień

20 II

I – 5

IV

10

IV 3,

7-5

14

0-18

050

%/5

0%

12 -

15

50

– 9

0

30-8

060

-90

25

-50

1

:1,5

11,2

Psze

nżyt

o oz

ime

20 –

30.

IX

5 X

3,

0 –

5,0

140

– 2

50

10 -

15

70-1

3030

-70

30-1

00 3

0-60

1 :

1,9

13,5

Psze

nżyt

o ja

re20

– 3

0. II

I5

IV4,

5 –

5,5

205

– 25

010

-15

60 –

110

40-1

0040

-110

30

– 50

1:1.

512

,5G

ryka

10 –

25.

V5

VI

2,

5 –

3,5

6

5 –

90

15 –

45

20-7

040

-100

40-9

015

– 3

01:

210

Kuk

uryd

zana

zia

rno

20

. IV

– 5

. V

10 V

70

-100

3

3

0 –

40

70

– 80

10

0-16

0

90-1

20

120-

160

3

0 –

50

1 :

1,5

9,3

1 W

g te

chno

logi

i żyt

a Aba

go.

2 Wg

tech

nolo

gii o

wsa

Akt

.3 W

tys.

szt.

na 1

ha.

Źród

ło :

ABC

upr

awy

zbóż

. IU

NG

Puł

awy;

inne

mat

eria

ły in

form

acyj

ne.

Tabe

la 2

.1. P

odst

awow

e da

ne a

grot

echn

iki z

bóż

2. G

ŁO

WN

E R

OŚL

INY

UPR

AWN

E

57

2. Głowne rośliny uprawne

Roś

liny

Term

in sa

dzen

ia lu

b si

ewu

Obs

ada

rośl

in w

tys.

szt.

na 1

ha

Nor

ma

w

ysie

wu/

sadz

enia

d

t lub

kg

na 1

ha

Szer

okoś

ć m

iędz

yrzę

dzi i

od

legł

ość

mię

dzy

rośl

inam

i cm

Ori

enta

cyjn

e na

woż

enie

k

g na

1 h

aO

rien

tacy

jny

plon

d

t na

1 ha

Okr

es

weg

etac

ji w

dni

ach

NP

Kgł

ówny

uboc

zny

Ziem

niak

i b.w

czes

ne i

wcz

esne

1-3/

IV*

sadz

.**-

80-

64

jad.

– 6

4-53

25-3

0

s**6

2,5x

20-2

5 j6

2,5x

25-3

0 s6

7,5x

18-2

3 j6

7,5x

23-2

8 s7

5x17

-20,

5 j7

5x21

-25

40-6

040

-60

80-1

4015

0-25

0x

60-9

0

s90-

120

Ziem

niak

i śre

dnio

wcz

esne

2-3/

.IV,

sa

dz.-8

0-64

ja

d. –

64-

53

prz.

– 5

3-46

25

-30

s62,

5x20

-25

j62,

5x25

-30

p62,

5x30

-35

s67,

5x18

-23

j67,

5x23

-28

p67,

5x28

-32

s75x

20-2

5 j7

5x25

-30

p75x

25-2

9

40-9

040

-60

80-1

4017

0-40

0x

90-1

30

Ziem

niak

i śre

dnio

póź

ne i

późn

e3/

IVsa

dz-8

0-64

ja

d –

64-5

3 pr

z –

53-4

6 25

-30

s62,

5x20

-25

j62,

5x25

-30

p62,

5x30

-35

s67,

5x18

-23

j67,

5x23

-28

p67,

5x28

-32

s75x

20-2

5 j7

5x25

-30

p75x

25-2

9

60-9

060

-90

90-1

8017

0-40

0x

120-

135

Bur

aki c

ukro

we

(nas

iona

jedn

okie

łkow

e)3/

IV,1

/V-li

stni

enie

brz

ozy

123-

111

6,0-

1345

x18-

2080

-160

80-1

4010

0-20

040

0-45

043

016

0-18

0B

urak

i pas

tew

ne2-

3/IV

,

1/V

88-7

418

-24

45x2

5-30

120-

160

80-1

4016

0-20

070

0-90

030

0-40

016

0-18

0M

arch

ew p

aste

wna

2-3/

IV19

03,

0-5,

030

-40x

10-2

011

0-15

080

-110

150-

200

300-

500

200-

250

150-

180

Bru

kiew

pas

tew

na si

ana

2-3/

IV74

2,0-

3,0

40-5

0x30

140-

180

100-

130

200-

240

400-

800

120-

150

170-

180

Rze

pa śc

iern

isko

wa

do 2

5.V

II14

21,

5-3

30-4

0x15

-30

90-1

2050

-70

80-1

2012

0-30

012

0-15

060

-80

*Zap

is:1

-3/IV

ozn

acza

„od

pie

rwsz

ej d

o trz

ecie

j dek

ady

kwie

tnia

”.**

sadz

.= s

= up

raw

a na

sadz

enia

ka; j

ad.=

j= ja

daln

e; p

rz=p

=zie

mni

aki p

rzem

ysło

we

– na

skro

bię.

Tabe

la 2

.2. P

odst

awow

e da

ne a

grot

echn

iki r

oślin

oko

pow

ych

58


Tabela 2.3. Podstawowe dane agrotechniki upraw przemysłowych

Roślina uprawna Len Mak Chmiel Rzepak ozimy Rzepak jary

Tytoń papierosowy

jasny

Tytoń papierosowy

ciemnyGorczyca

Termin siewu:optymalny 1-2/IV* 3/III-1/IV X; III 1-3/VIII 1/ IV 2-3/III lub

3/III-1/IV2-3/III lub 3/III-1/IV 3/III-1/IV

dopuszczalny 3/IV 2/IV 10.IV 30.VIII 25/IV 05.IV / 25.V 05.IV / 25.V 30/IV

Obsada roślin w szt. na 1 ha 18,5 mln 300-400

tys. 2-3 tys. 500-550tys. 900-1500 tys. 28,4 tys. 22,2 tys. 1-1,5 mln

Norma wysiewu w kg na 1 ha 110-130 0,5-1,5 3-6 5-7 8-10 g 8-10 g 3 -12

Szerokość międzyrzędzi w cm

8 30-40 lub 10-15 260 -300

12-15 piel. Chem.

30-45piel. Mech.

12,5- 15 30-35 70 90 25-30

Rozstawa w rzędzie w cm x 8-12 120-160 x x 50 50 x

Nawożenie w kg na 1 ha:

N 40-80 40-80 0/150 100-200 80-120 20-30 80-160 60-120

P 30-80 30-80 80-150/80-220 50-115 40-80 80-120 100-120 40-60

K 80-100 80-100 100-150/80-270 90-180 80-130 180-200 160-200 60-120

Plon w dt na 1 ha:

od - do 35-50 9 – 12 10 -20 20-40 13-27 15-25 20-40 7-17

niski 35 7 < 10 20 13 15 20 7średni 40 10 10 -15 30 20 18 30 10wysoki 50 12 > 15 40 27 25 40 17

Plon uboczny w dt na 1 ha 5 – 10 x x x x x x x

Termin zbioru 2-3/VIII 1-3/VIII 3/VIII – 1/IX 1-2/VII 2-3/VIII 2-3/VIII 2-3/VIII 1/VIII

Nakłady pracy na 1ha:

rbh 38 + 1251 800 12002- 1580 3 1900 cgh 32 +101 110 45/45 55

*Zapis: 1-3/IV oznacza „od pierwszej do trzeciej dekady kwietnia”.1 Obróbka lnu na włókno;2Suszenie na paletach w suszarniach komorowych;3Uprawa tradycyjna z suszeniem na drutach.

Źródła: Poradnik plantatora lnu i konopi. Praca zbior.pod red. Z. Szałkowskiego.T. Ojczyk. Rzepak jary. Nowoczesne Rolnictwo 2/2001.Rzepak ozimy. Poradnik Plantatora nr 5/1998 .Pasze Polskie-Rzepak ozimy-poradnik uprawy. Warszawa 2001.E. Szymanowska, J. Pszczoła, S. Konieczny. Mak. ZDHAR Borowo 1998.Jak uprawiać gorczycę na nasiona? Top Agrar Polska 3/99.Tytoń papierosowy jasny i papierosowy ciemny. Wiadomości Tytoniowe 3/2001.Własne obserwacje i doświadczenia. Uprawa chmielu. Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa. PIB w Puławach 2000.

59


Tabela 2.4. Podstawowe dane agrotechniki roślin motylkowych

Roślina uprawna

Termin siewu Obsada roślinw szt.

na 1m2

Wysieww kg na 1ha

Szerokość między- rzędzi w cm

Nawożenie Orientacyjny plon w dt na 1 ha Termin

zbioruoptymalny dopu-

szczalny N P K główny uboczny

Strączkowe na nasiona

Łubin żółty 25.III-10.IV 2/IV 90-100 120-160 20-25 0-15 60-80 80-100 8 do24 30-60 5.VIII -10.IX

Łubin biały 25.III-10.IV 2/IV 70-80 230-250 20-25 0-15 60-80 80-100 15-40 70 10.VIII -25.IX

Łubin wąskolistny 25.III-10.IV 2/IV 90-100 130-160 20-25 0-15 60-80 80-100 12 do 25 60 15.VII

-31.VIII

Groch siewny 10.III-30.III 1/IV 80-120 140-300 15-20 cm 20-30 30-80 60-120 15-30 35-60 20.VII -20.VIII

Bobik 20.III-10.IV do 25.IV 50tradycyjne 65samokoń 220-300 20-30 30-40 80-120 140-180 40-60 80-120 IX

Wyka jara 20.III-10.IV do 15 .IV 200 100-130 ok. 20 cm 60-80 80-100 15-20 30-50 20-30.VIIIWyka ozima drobnonasienna 2-3/III 1/IV 80-100 80-100 20-25 60-80 80-100 15-30 30-60 2/VIII

Lędźwian: średnionasienny 2-3/III 1/IV 80-100 160-200 20-25 60-80 80-100 15-30 30-60 2/VIII

grubonasienny 2-3/III 1/IV 80-100 250-300 20-25 60-80 80-100 15-30 30-60 2/VIIISoczewica:wielkonasienna do.30.III 1/IV 200-250 130-180 15-20 40-60 60-80 5 do 15 5 do 15 2/VIII

drobnonasienna do 30.III 1/IV 250-300 60-90 15-20 40-60 60-80 5 do 15 5 do 15 2/VIII

Soja 20.IV-10.V 2/V pow. 80 140-180 15-25 lub 35-40 mech. 30-60 60-80 80-120 15-25 20-25 3/VIII

Seradela 20.III-10.IV 2/IV 300 30-40 15 40-60 80-120 0.5-1 od 3 do 6 2/VIII

Strączkowe na zielonkę

Łubin żółty 10.IV-30.IV 125 180-200 20 0-30 60-80 120-160 350-450 VIIŁubin wąskolistny 10.IV-30.IV 125 170-200 20 0-30 60-80 120-160 200-350 VII

Łubin biały 10.IV-30.IV 125 280-350 25 15-40 60-80 120-160 200-350 VII

Seradela 10.IV-20.IV 400 40-50 15 30-80 60-120 150-250 VII

Wyka jara 10.IV-30.IV 200-300 140-160 20 20-30 50-80 100-160 200-300 VII

Bobik 10.V-30.V 60-70 240-300 20 20-30 80-100 160-200 350-500 VIII

Motylkowe drobnonasienne na zielonkęKoniczyna czerwona 20.III-20.IV 16-18 18-20 80-100 120-160 200-400 20.V

-10.IXKoniczyna biała 20.III-20.IV 8 do 12 10 do 15 50-80 80-120 120-160 pastwisko

Koniczyna szwedzka 20.III-20.IV 8 do 12 12 do 15 50-80 120-160 250-350 10.VI

-20.IXKoniczyna perska 10.IV-10.V 15-18 10 do 15 50-80 120-160 300-600 10.VI

-20.IX

Lucerna 10.IV-30.V 15-20 12 do 15 90-120 160-240 300-600 20.V -10.IX

Komonica 20.III-10.IV 10 do 15 15 do 20 50-80 80-120 150-500 VI-VIII

Esparceta 20.III-20.IV 60 20 30-60 60-100 150-240 VI-VIII

Seradela 20.III-10.IV 40-50 15-18 50-80 50-120 150-250 VII

Motylkowe drobnonasienne na nasionaKoniczyna czerwona 20.III-20.IV 8 do 12 20-25 80-100 120-160 2 do 5 10 do 20 IX

Koniczyna biała 20.III-20.IV 6 do 8 25-30 50-80 120-160 2 do 4 7 do 10 VII

Koniczyna szwedzka 20.III-20.IV 6 do 8 30-40 50-80 120-160 2 do 5 10 do 20 VII

Lucerna 10.IV-30.V 4 do 8 40-60 90-120 160-240 2 do 5 20-30 VII

*Zapis: 1-3/IV oznacza „od pierwszej do trzeciej dekady kwietnia”.Źródła: Boros L.: Soja. IHAR Radzików 2002; HR Strzelce – Bobik.Własne obserwacje i doświadczenia.

60


Tabela 2.5. Podstawowe dane agrotechniki roślin międzyplonowych

Roślina

Norma wysiewu w kg na

1ha

Termin siewu

Szerokość międzyrzędzi

w cm

Nawożenie w kg na 1ha

Plon zielonej

masy w dt na

1ha

Okres wegetacji

N P KPoplony ścierniskowe

Kapusta pastewna 5-6 do końca VII 30-40

20-60*

40-60 80-120 150-300 75-85Rzepa ścierniskowa 3 do 25 VII 25-30 50-60 60-80 150-250xx 70-80Słonecznik pastewny 30-40 do 5 VII 20-25 40-60 60-80 150-300 65-75Łubin żółty 160-200 do końca VII 12-15 50-70 80-100 100-150 70-80Wyka jara 120-140 do końca VII 12-15 50-70 80-100 100-150 70-80Peluszka 180-230 do końca VII 15-20 50-70 80-100 100-150 70-80Saradela 50-60 do 25VII 12-15 50-70 80-100 100-150 70-80Bobik 250-300 do 5 VII 15-20 50-70 80-100 150-200 70-80Gryka 60 do końca VII 15-20 50-70 80-120 150-200 55-65Facelia 10-15 do końca VII 15-25 40-60 60-80 350-400 50-60Gorczyca 16-20 do 15.VIII 15-20 50-70 80-120 150-200 45-55Rzodkiew oleista 20-30 do 15.VIII 15-20 50-70 80-120 150-200 55-65

Poplony ozimeŻyto 180-220 5-25.IX 12-15 60-100 80-120 250-350 220-240Rzepak i rzepik 6-8 15-25.VIII 30-40 60-120 120-200 250-350 220-240Wyka ozima 60-80 koniec VIII 15-30 50-100 100-160 250-350 220-240

Wsiewki poplonoweSeradela 50-70 wiosna 10-15 x x x 60-150 150-180Koniczyna czerwona 15-22 wiosna 10-15 x x x 60-110 150-180Koniczyna szwedzka 10-15 wiosna 10-15 x x x 50-90 150-180Koniczyna biała 10-15 wiosna 10-15 x x x 40-70 150-360Łubin żółty 200-250 20.V-10.VI 12-15 x x x 150-250 140-160Marchew pastewna 3 wiosna 30-35 x x x 100-150xx 150-180

*Dawka wyższa po zbożach nisko nawożonych N, po intensywnych opadach, przy braku motylkowych w zmianowaniu i przy niskim nawożeniu obornikiem.**Na oborniku.Źródło: Uprawa poplonów na paszę i przyoranie. RCDRRiOW Radom 2001 r.

Tabela 2.6. Podstawowe dane agrotechniczne upraw energetycznych

WyszczególnienieWierzba wiciowa

Salix viminalis

Ślazowiec pensylwański

Sida hermaphrodita

Miskant olbrzymi (chiński)

Miscanthus giganteus (sinensis)

Róża wielokwiatowaRosa multiflora

TopinamburHelianthus tuberosus

Rzepak ozimy

Brassica napus

Termin siewu lubsadzenia XI – V IV

IIIrozs./IV IV-V IX-X lub III IX lub III-IV

Obsada w tys. szt. na 1 ha 10-40 10-20 5-10 5-10 20-30 500-550

Norma wysiewu w szt. lub kg na 1 ha 10-40 tys.

10-20 tys. rozsady;

5-6 kg nasion5-10 tys. 5-10 tys. 1500 kg 3-6 kg

Szerokość międzyrzędzi w cm 75-100x125 60-70 50-100 50-100

200 70-100 15-20

Rozstawa w rzędzie w cm 25-50 30-60 50-100 50-100

100 50-60 x

61


Nawożenie w kg na 1 ha.

RazemNPK

170-21070-10030-4070-90

280-400100-15080-100100-150

210-40560-18050-75

100-150

180-27070-10030-5080-120

260-36080-12060-80

120-160

240100-20050-11590-180

Średni plon w t na 1 ha:świeżej masy 30-60 20-25 20-35 15-25 15-30 2-4suchej masy 15-20 16-20 17-29 10-15 10-20 0,8-1,5 olej

Plon uboczny sztobry (sadzonki)

zielonka; nasiona owoce, płatki do 40 t bulw makuch

Plon wysoki 80 40 50 40 50 5

Termin zbioru XI-II X-XII IX-X lub II-III X-XI X-XI VII

Wartość energetyczna 1 t plonu w GJ z 1 t s.m.

18-19 15 15-17 15-16 15 37,6

Ekwiwalent węgla (28 GJ/t s.m.)w t na 1 ha

9,5-13,5 8,6-10,6 9-15,5 5,5-8,5 5,5-10,5765-1400

l oleju napędowego

Wymagania glebowe (klasy)

średnie (III,IV,V woda!))

dobre-słabe (III, IV, V)

wszystkie (III,IV,V,VI)

średnie- słabe (III-VI)

wszystkie (III,IV,V,VI)

dobre (I,II,III)

Mrozoodporność duża duża słabsza średnia duża średniaŹródła: Biopaliwa. Praca zbior. pod red. Gradziuka; Mat.Szkoleniowe IUNG BIP Puławy 2005; „Czysta Energia” 2005.

Tabela 2.7. Wartość opałowa i inne parametry surowców energetycznych

Parametr Jednostka Węgiel Gaz ziemny Drewno Słoma

żółta*Słoma

szara**Wilgotność**

% w

ag.

12 0 30 15 15Popiół 12 0 1 4 3Węgiel 59 75 35 42 43Chlor 0,08 0 0,1 0,75 0,2Azot 1 0,9 0,1 0,35 0,41Siarka 0,8 0 0,1 0,16 0,13Części lotne 25 100 55 0,7 0,73Rzeczywista wartość opałowa

MJ/

kg 25 48 10,5 14,4 15Teoretyczna wartość opałowa 32 48 13 18,2 18,7

*Słoma świeża (żółta) ma mniejszą wartość opałową, wraz ze spadkiem wilgotności wartość opałowa dla słomy bardzo suchej może dochodzić do 16-18 MJ.**Słoma szara – pozostawiona przez pewien czas na działanie warunków atmosferycznych i wysuszona – ma nieco lepsze właściwości energetyczne i mniejszą emisję związków siarki.Źródło: Smagacz J. Materiały Konferencyjne, IUNG PIB Puławy 2004.

Tabela 2.8. Uzysk etanolu z różnych surowców

Gatunek Plon w dt z 1 haCukier

(skrobia) w % s.m.

Uzysk etanolu w l z 1dt

Uzysk etanolu* w l z 1 ha

Pszenica 36,3 59,5 38 1 379Pszenżyto 31,2 56,5 36 1 123Żyto 22,1 54,5 35 773

62


Kukurydza 60 65 42 2 520Ziemniak 184 17,8 11 2 024Burak cukrowy 370 16 10 3 700

*Ekwiwalent plonu w przeliczeniu na etanol.Źródło: Kuś J. Rośliny energetyczne – możliwość wykorzystania. Materiały konferencyjne. IUNG PIB Puławy 2003.

63

3. Wybrane normy w ekologicznym sytemie produkcji

3. WYBRANE NORMY W EKOLOGICZNYM SYSTEMIE PRODUKCJI

Tabela 3.1. Jednostki Certyfikujące w Rolnictwie Ekologicznym w Polsce w 2006 r. upoważnione na podst. art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o rolnictwie ekologicznym (Dz. U. Nr 93, poz. 898)

Lp. Nazwa jednostki i jej siedziba Zakres upoważnieniaNr identyfikacyjnynadany jednostce

certyfikującej

1.

EKOGWARANCJAPTRE Sp. z o.o.20-834 Lublin, ul. Irysowa 12/2www.ekogwarancja.ple-mail: [email protected]

Przeprowadzanie kontroli oraz wydawanie i cofanie certyfikatów zgodności w zakresie: - produkcji rolnej i pozyskiwania dziko rosnących roślin lub ich części,- przetwórstwa produktów rolnictwa ekologicznego,- wprowadzania do obrotu produktów rolnictwa ekologicznego.

RE-01/2005/PL

2.

PNG Sp. z o.o. Jednostka Certyfikacji Produkcji Ekologicznejw Zajączkowi 26-065 Piekoszówwww.png.ecofarm.ple-mail: [email protected]


RE-02/2005/PL

3.

COBICO Sp. z o. o 31-203 Kraków, ul. Lekarska 1www.cobico.ple-mail: [email protected]


RE-03/2005/PL

4.

BIOEKSPERT Sp. z o.o.ul. Boya-Żeleńskiego 6, lok. [email protected]


RE-04/2005/PL

5.

BIOCERT MAŁOPOLSKA Sp. z o.o.31-503 Kraków ul. Lubicz 25 Awww.biocert.ple-mail: [email protected]


RE-05/2005/PL

6.

Polskie Centrum Badań i Certyfikacji S.A. Biuro ds. Badań i Certyfikacji Oddział w Pile64-920 Piła ul. Śniadeckich 5www.pcbc.gov.ple-mail: [email protected]


RE-06/2005/PL

7.

AGRO BIO TEST Sp. z o.o.ul. Nowoursynowska 16602-787 [email protected]

Przeprowadzanie kontroli oraz wydawanie i cofanie certyfikatów zgodności w zakresie:- produkcji rolnej i pozyskiwania dziko rosnących roślin lub ich części,- przetwórstwa produktów rolnictwa ekologicznego,- wprowadzania do obrotu produktów rolnictwa ekologicznego.

RE-07/2005/PL

UWAGA: Na stronie internetowej Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi (www.bip.minrol.gov.pl ) pod linkiem „rolnictwo ekologiczne” można znaleźć aktualizację listy.

64


Tabela 3.2. Wartość przedplonowa różnych roślin dla zbóż

PrzedplonRośliny następcze

jęczmień ozimy żyto pszenica

ozimajęczmień

jary owies pszenica jara

pszenżyto ozime

Jęczmień ozimy N TT N N TT N TŻyto T T N T 3 TT N NPszenica ozima TT TT N T 3 TT N TTJęczmień jary TT N N TT 2 TT TTOwies TT TTT TT TT 2 N TT TTTPszenica jara TT TT N T TT N TTKukurydza O 1 O 1 TT TT Rzepak TTT TTT TTT TTT TTT TTT TTTGroch TTT TTT TTT TTT TTT TTT TTTBobik TTT TTT TTT Łubin TTT TTT TTT TTT TTTZiemniak wczesny TTT TTT TTT TTT TTT TTT TTTZiemniak średnio późny TT TT TTT TTT TTT OZiemniak późny T T TTT TTT TTT Buraki cukrowe O TTT TTT TTT Lucerna O TT TTT TTT Koniczyna z trawą O TT TTT TTT OTrawy O O TT TT TT O

ObjaśnieniaTTT b. dobry – 100%* O warunkowo możliwy – 85-95%TT dobry - 95% N zły - 75-80%T możliwy 88-92% następstwo nie stosowane w praktyce

1 - w kukurydzy powinno się stosować herbicydy szybciej rozkładające się w glebie.2 - częste stosowane może spowodować namnażanie się nicieni w glebie.3 - wskazana jest uprawa poplonów na przyoranie.Źródło: Kuś J. „Rola zmianowania roślin we współczesnym rolnictwie”. Wyd. IUNG Puławy, 1995.*W % podano oczekiwany poziom plonu w stosunku do przedplonów b. dobrych.

Tabela 3.3. Przykładowe płodozmiany dla gospodarstw ekologicznych

Gospodarstwo z chowem krów mlecznych (gleby dobre, bez trwałych użytków zielonych)1) pole okopowych (ziemniak, warzywa, burak pastewny) nawożone obornikiem lub kompostem;2) jęczmień jary z wsiewką (koniczyna czerwona z domieszką koniczyny białej + trawy: życica trwała, kostrzewa łąkowa, rajgras wyniosły;3) koniczyna z trawami I rok użytkowana;4) koniczyna z trawami II rok użytkowana;5) pszenica ozima + poplon (strączkowe z gorczycą białą lub perko).

Gospodarstwo z chowem krów mlecznych (gleby średnie bez użytków zielonych)1) pole okopowych (ziemniak, warzywa, burak pastewny) nawożone obornikiem lub kompostem2) owies na zielonkę z wsiewką (koniczyna czerwona + trawy );3) koniczyna z trawą4) pszenica oz. + poplon (facelia lub gorczyca);5) pastewna mieszanka jara (owies + wyka + peluszka) wysiewana dwukrotnie w okresie wegetacji

Gospodarstwo z chowem trzody chlewnej (gleby średnie)1) pole okopowych (ziemniak, warzywa, burak pastewny) nawożone obornikiem lub kompostem;2) pole dzielone (pszenżyto ozime i jęczmień jary) + poplon;3) mieszanka strączkowo-zbożowa;4) pszenżyto + poplon (koniczyna biała)5) jara mieszanka zbożowa (pszenica, jęczmień i owies)

65


Gospodarstwo z chowem trzody chlewnej (gleby dobre)1) pole okopowych (ziemniak, warzywa, burak pastewny) nawożone obornikiem lub kompostem2) jęczmień j. + wsiewka (koniczyna biała);3) strączkowe (bobik, groch, łubin biały);4) pszenica oz. + poplon (gorczyca);5) mieszanka strączkowo-zbożowa;6) pszenżyto ozime.

Gospodarstwo bez produkcji zwierzęcej (gleby średnie i dobre)1) zboża jare z wsiewką koniczyny białej z trawą;2) koniczyna biała z trawą, porost przykaszany 2-3 razy i pozostawiany na powierzchni pola;3) warzywa;4) pszenica oz. + poplon (gorczyca albo facelia).

Źródło: Jończyk K: Płodozmiany w gospodarstwie ekologicznym. RCDRRiOW Radom 2005.

Tabela 3.4. Wykaz środków ochrony roślin zakwalifikowanych do stosowania w rolnictwie ekologicznym w Polsce ( stan prawny na maj 2006)L.p. Nazwa środka Producent Nr zezwol1. Grevit 200 SL Avis Naturall Polska Sp. z o.o. 13/20032. Zaprawa ziołowa PNOS-1 LS Przedsiębiorstwo Nasiennictwa Ogrodniczego i Szkółkarstwa 794/20003. Zaprawa ziołowa PNOS-2 LS Przedsiębiorstwo Nasiennictwa Ogrodniczego i Szkółkarstwa 795/20004. Biochikol 020 PC Gumitex Poli – Farm Sp. z o.o. 6/20035. Biochikol-K AL Gumitex Poli – Farm Sp. z o.o. 15/20046. Biochikol-W AL Gumitex Poli – Farm Sp. z o.o. 4/20047. Bioczos BR P.P.H. „HIMAL” 662/2000

8. Siarkol extra 80 WP

Zakłady Chemiczne „Organika – Sarzyna” Spółka Akcyjna w Nowej Sarzynie 87/97

9. Miedzian 50 WP Zakłady Chemiczne „Organika – Azot” S.A. w Jaworznie 178/97

10. Miedzian 50 WG Zakłady Chemiczne „Organika – Azot” S.A. w Jaworznie oddział w Woli Krzysztoporskiej 362/98

11. Miedzian extra 350 SC Zakłady Chemiczne „Organika – Azot” S.A. w Jaworznie 233/9712. Biosept 33 SL Cintamani Poland 737/200013. Cuproflow 375 SC. ISAGRO 25/200414. Promanal 60 EC Neudorff GmbH KG 330/9815. Sincocin AL AgSci Ltd 340/9816. Prev-AM 060 SL Citrus Oil Products 19/200517. Savonil – super AL. BIOPON s.c. Wytwórnia Nawozów 576/9918. Antifung 20 SL HOST International Sp. z o.o. 316/98

UWAGA: Strona, na której można znaleźć aktualizację listy:http://www.ior.poznan.pl/Organizacja/wykaz-eko.htmlMożna także poinformować się telefonicznie: mgr Barbara Śliwa tel. 867-57-13 lub 864-92-71 Etykiety-instrukcje stosowania środków ochrony roślin dopuszczonych do obrotu i stosowania zezwoleniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi http://www.bip.minrol.gov.pl/DesktopDefault.aspx?TabOrgId=1186&LangId=0

66


Tabela 3.5. Wykaz zakwalifikowanych do stosowania nawozów i środków poprawiających właściwości gleby w rolnictwie ekologicznym

Nr świadectwa Nazwa Producent Charakterystyka

NE/1/2004 EM Efektywne Mikroorganizmy

Greenland Technologia EM, 24-110 Puławy, ul.Mościckiego 1, [email protected]

Środek poprawiający właściwości gleby, preparat mikrobiologiczny

NE/2/2004 Nawóz wapniowy węglanowy

Kopalnia Wapienia „Morawica” S.A. 26-026 Morawica k/Kielc Wapno nawozowe

NE/3/2005 BIO-ALGEEN S90Przedsiębiorstwo Usługowo-Handlowe „POLGER-KIDO”Krzysztof i Róża Kido s.c.; ul.Zamkowa 3, 76-200 Słupsk

Glony morskie i produkty z glonów

NE/4/2005 LABIMAR 10 SPrzedsiębiorstwo Usługowo-Handlowe „POLGER-KIDO”Krzysztof i Róża Kido s.c.; ul.Zamkowa 3, 76-200 Słupsk

Środek poprawiający właściwości gleby wyprodukowany z glonów morskich, zawierający bor

NE/5/2005 Wapno nawozowe zawierające magnez

Górnicze Zakłady Dolomitowe Spółka Akcyjna,42-470 Siewierz, ul. Bacholińska 11 Wapno nawozowe

NE/6/2005Nawóz wapniowo-magnezowy węglanowy „Winna”

Kieleckie Kopalnie Surowców Mineralnych S.A., ul. Ściegiennego 5, 25-033 Kielce Nawóz wapniowo-magnezowy

NE/7/2005Nawóz wapniowo-magnezowy węglanowy „Laskowa”


NE/8/2005Nawóz wapniowo-magnezowy węglanowy „Jaźwica”


NE/9/2005 Magnesia-Kainit® K+S Polska Sp. z o.o. pl. Wiosny Ludów 2, 61-831 Poznań, tel. 061 850 93 60, fax. 061 850 93 61

Nawóz potasowo-magnezowy z domieszką sodu i siarki

NE/10/2005 Kizeryt granulowany ESTA®

K+S Polska Sp. z o.o. pl. Wiosny Ludów 2, 61-831 Poznań, tel. 061 850 93 60, fax. 061 850 93 61

Siarczan magnezowy granulowany

NE/11/2005 Kizeryt pylisty ESTA® K+S Polska Sp. z o.o. pl. Wiosny Ludów 2, 61-831 Poznań, tel. 061 850 93 60, fax. 061 850 93 61 Siarczan magnezowy pylisty

NE/12/2005Wapno kredowe pochodzenianaturalnego - kopalina

Kopalnia Kredy Jeziornej Rynowo, ul. Spokojna 2,78-500 Drawsko Pomorskie Nawóz wapniowy

NE/13/2005Nawóz wapniowo-magnezowy węglanowy odmiana 05

Kopalnia Jurkowice, Kopalnie Dolomitu S.A., 27-600 Sandomierz, ul.Błonie 8 Nawóz wapniowo-magnezowy


Kopalnia Piskrzyn, Kopalnie Dolomitu S.A.,27-600 Sandomierz, ul.Błonie 8 Nawóz wapniowo-magnezowy


Kopalnia Budy, Kopalnie Dolomitu S.A., 27-600 Sandomierz, ul.Błonie 8 Nawóz wapniowo-magnezowy

NE/16/2005 Nawóz wapniowy węglanowy odmiana 05

Kopalnia Budy, Kopalnie Dolomitu S.A.,27-600 Sandomierz, ul.Błonie 8 Nawóz wapniowy

NE/17/2005 Nawóz wapniowy węglanowy odmiana 04

Kopalnia Budy, Kopalnie Dolomitu S.A.,27-600 Sandomierz, ul.Błonie 8 Nawóz wapniowy

NE/18/2005 EPSO Top K+S Polska Sp. z o.o. pl. Wiosny Ludów 2, 61-831 Poznań, tel. 061 850 93 60, fax. 061 850 93 61 Siarczan magnezowy

NE/19/2005 Patentkali® K+S Polska Sp. z o.o. pl. Wiosny Ludów 2, 61-831 Poznań, tel. 061 850 93 60, fax. 061 850 93 61

Siarczan potasowy z magnezem

NE/20/2005 Hortisul® K+S Polska Sp. z o.o. pl. Wiosny Ludów 2, 61-831 Poznań, tel. 061 850 93 60, fax. 061 850 93 61 Siarczan potasowy

NE/21/2005 Siarczan potasu pylisty K+S Polska Sp. z o.o. pl. Wiosny Ludów 2, 61-831 Poznań, tel. 061 850 93 60, fax. 061 850 93 61 Siarczan potasu pylisty

67


NE/22/2005 Siarczan potasu granulowany

K+S Polska Sp. z o.o. pl. Wiosny Ludów 2, 61-831 Poznań, tel. 061 8509360, fax. 061 8509361 Siarczan potasu granulowany

NE/23/2005 Wapno nawozowe„Eko-Calcium”

Kopalnia Węgla Brunatnego „Bełchatów”, S.A. w Rogowcu,97-400 Bełchatów. Tel. 044 7373000 Nawóz wapniowy

NE/24/2005 RADKOWIT LAFARGE KRUSZYWA Sp.z o.o., Kopalnia Dolomitu Radkowice, 26-026 Morawica k/Kielc, tel.041 3117571

Nawóz wapniowo-magnezowy węglanowy

NE/25/2005 PRÓCHNICA EKOHost International Sp. z o.o., Przeds. Rolno-Ekologiczne, Cedry Małe Kolonia, 83-020 Cedry Wielkie, tel. 058 6836308

Środek poprawiający właściwości gleby

NE/26/2005 SADZVIT EKO Host International Sp. z o.o., Środek poprawiający właściwości gleby

NE/27/2005 Nawóz wapniowy-PN-C-87007-2-04-50

„Lhoist Bukowa” Sp. z o.o., Bukowa, ul. Osiedlowa 10, 29-105 Krasocin Nawóz wapniowy

NE/28/2005 LABICUPER roztwór nawozowy miedzi

Przedsiębiorstwo Usługowo-Handlowe „POLGER-KIDO”Krzysztof i Róża Kido s.c.;ul.Zamkowa 3, 76-200 Słupsk

Nawóz zawierający miedź

NE/29/2005 HB-101 „F.I.S. IMPEX GROUP” Sp. z o.o.; 55-140 Żmigród, ul. Przemysłowa 2

Środek poprawiający właściwości gleby; mieszanina soków roślinnych

NE/30/2005 ZIMOWY HUMVIT EKO Host International Sp. z o.o Środek poprawiający

właściwości gleby

NE/31/2005 BactoFil P.P.H.U. BIBORKA Hartai Zoltan Janosne, Oddział 95-011 Bratoszewice, ul. Nowości 1A,telx 042 7196573 Preparat mikrobiologiczny

NE/32/2005 Nawóz wapniowy PN-C-87007-2-04-0

Zakład Wapienniczy Wojcieszów Spółka z o.o., ul. Chrobrego 71 B, 59-550 Wojcieszów,tel. (075) 7512261 Wapno nawozowe

NE/33/2005 PRP SOL PRP POLSKA Sp. z o.o., ul. Ogrodowa 58,00-876 Warszawa, tel. 022 5202240 Środek wapnujący

NE/34/2005 BIOJODIS-3 Przedsiębiorstwo Handlowo Usługowe „JEZNACH” Sp.J., 96-500 Sochaczew Wójtówka 1


NE/35/2005 STAGRO HUMUSPrzedsiębiorstwo Produkcji Rolnej „STAGRO”, Produkcja Dżdżownicy Kalifornijskiej, Mariusz i Marcin Stachowicz, 76-113 Postomino

Nawóz organiczny

NE/36/2005Nawóz wapniowo-magnezowy węglanowyodmiana 03

Jeleniogórskie Kopalnie Surowców Mineralnych S.A. w Szklarskiej Porębie Wapno nawozowe

NE/37/2005Nawóz wapniowo-magnezowy węglanowyodmiana 03

Jeleniogórskie Kopalnie Surowców Mineralnych S.A. w Szklarskiej Porębie Wapno nawozowe

NE/38/2005 Proplantan AM ROGÓW OST-WEST Sp. z o.o. oraz Heribert Heinrichs 47-300 Gwoździce, ul. Opolska 8, tel. (77) 407 82 40


NE/39/2005 MIKRO-VITAL EKO-HYDROCLEAN P.H.U.32-540 Trzebinia, ul. Ks. Luzara 4


NE/40/2005 RIVERM SOFMAR Sp. z o.o., ul. Bracka 23/34, 00-028 Warszawa Środek poprawiający właściwości gleby

NE/41/2005

AMINO TOTAL -proszkowe, rozpuszczalne aminokwasy

VARICHEM T. Ostrowski, ul. Garibaldiego 4/256, 04-078 Warszawa


NE/42/2005HUMIC TOTAL 80%-owa sól kwasów huminowych



NE/43/2005HUMI MAX 18%-owy roztwór kwasów huminowych



68


NE/44/2005 ALGA 600 ekstrakt alg brunatnic



NE/45/2005 NATURA „ELKUR” Franciszek Kurowski sp.j.Nowy Krasnosielc 36A, 06-212 Krasnosielc Nawóz organiczny

NE/46/2005 HUMVIT-EKO UNIWERSALNY

Host International Sp. z o.o., Przedsiębiorstwo Rolno-Ekologiczne, Cedry Małe Kolonia, 83-020 Cedry Wielkie, tel. 058 6836308


NE/47/2005 Mączka bazaltowa „STOMEB” PPHU Andrzej Kopeć, 55-081 Mietków, Domanice 10, tel (071) 3168201


NE/48/2005 AGROCARB MPOMP Sp. z o.o. Kraków, ul. Lubicz 25, Mielnickie Zakłady Kredowe, ul. Przemysłowa 1, 17-307 Mielnik

Wapno nawozowe

NE/49/2005 AGROCARB M MPOMP Sp. z o.o. Kraków, ul. Lubicz 25,Mielnickie Zakłady Kredowe,ul. Przemysłowa 1,17-307 Mielnik

Wapno nawozowe

NE/50/2005 AGRODOL RO (odmiana 03)

KAMBUD Sp. z o.o., 57-360 Ołdrzychowice Kłodzkie,ul. Bystrzycka 21 tel. (074) 8651700

Wapno nawozowe zawierające magnez

NE/51/2005 AGRODOL RO (odmiana 05)

KAMBUD Sp. z o.o., 57-360 Ołdrzychowice Kłodzkie,ul. Bystrzycka 21 tel. (074) 8651700

Wapno nawozowe zawierające magnez

NE/52/2005 PRP®EBV Eau Bleu®Vegetal PRP Polska Sp. z o.o., ul. Ogrodowa 58, 00-876 Warszawa

Nawóz płynny potasowo-magnezowo-sodowy z dodatkiem miedzi

NE/53/2006 NPG-1„AGROZEM” Sp. z o.o., 57-300 Kłodzko, ul. Dąbrówki 7/V/8, tel: 609-542-021 e-mail [email protected]

Mączka bazaltowa

NE/54/2006 HumiPlant VARICHEM T. Ostrowski, ul. Garibaldiego 4/256, 04-078 Warszawa, tel. (22) 813 98 60


NE/55/2006 AlgaminoPlant VARICHEM T. Ostrowski, ul. Garibaldiego 4/256, 04-078 Warszawa, tel. (22) 813 98 60


NE/56/2006 AlgaPlant VARICHEM T. Ostrowski, ul. Garibaldiego 4/256, 04-078 Warszawa, tel. (22) 813 98 60


NE/57/2006 Humobak PGAgrovox Sp. z o.o. ul. Łukasiewicza 9, 05-200 Wołomin tel. 0 501 092 148 www.agrovox.com.pl

Środek poprawiający właściwości gleby preparat mikrobiologiczny

NE/58/2006 Fosforyt Mielony

ZAKŁADY CHEMICZNE „Siarkopol” TARNOBRZEG Sp. z o.o. ul. Zakładowa 50, 39-402 Tarnobrzeg, tel. (015) 8555710, 8854272, 8554657 www.zchsiarkopol.pl

Nawóz zawierający fosfor i wapń

NE/59/2006Wapno nawozowe zawierające magnez odmiana 05

Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Usługowo-Handlowe”DOLOMIT” Kopalnia Ząbkowice S. A, ul. Dolomitowa 6, 42-520 Dąbrowa Górnicza, tel/fax (032) 2623015, www.dolomit.com.pl

Wapno nawozowe

NE/60/2006 VITAL PLUSSUPLO Sp. z o.o, Niwy 8, 26-021 Daleszyce, tel. (041) 3072870, fax. (041) 3072840 www.suplo.pl

Środek poprawiający właściwości gleby preparat mikrobiologiczny

NE/61/2006 Ekobazal I„STOMEB” PPHU Andrzej Kopeć, 55-081 Mietków, Domanice 10, tel/fax (071)3168201, (071) 344 63 02 e-mail: [email protected]

Środek poprawiający właściwości gleby mączka bazaltowa z dodatkiem wapna nawozowego i mączki fosforytowej

UWAGA: strona, na której można znaleźć aktualizację listy: http://www.iung.pulawy.pl/Odpady/Nawozy_ekologiczne.htmlMożna także poinformować się telefonicznie:Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy w Puławach ul. Czartoryskich 8, 24-100 Puławy, tel. (81) 886 34 21 wew. 231 , fax. (81) 886 34 21 wew. 233, e-mail: [email protected]

69


Tabela 3.6. Choroby i szkodniki zbóż, których nasilenie zależy od zmianowania

Choroby i szkodniki

Roślina żywicielska

psze

nica

jęcz

mie

ń

żyto

owie

s

kuku

rydz

a

traw

y

krzy

żow

e

mot

ylko

we

bura

k

ziem

niak

słon

eczn

ik

len

Choroby bakteryjne

Parch zwykły ziemniaka X

Choroby grzybowe

Choroby podstawy źdźbła zbóż X X X X

Choroby liści i kłosów zbóż X X X

Fuzarioza zbóż X X X X X

Fuzariozy motylkowatych X X

Wertycylioza X X X X

Zgnilizna twardzikowa X X X X

Głownia kukurydzy X

Chwościk buraka X

Choroby wirusowe

Rizomania X

Mozaika żółta jęczmienia X

Nicienie pasożytnicze

Mątwik zbożowy X X X X

Mątwik burakowy X X

Mątwik ziemniaczany X

Nicienie wolnożyjące X X X

Mątwiki łodygowe X X X X X

Owady

Pryszczarek zbożowiec X X X

Omacnica prosowianka X

Pchełka rzepakowa X

Pryszczarek kapustnik X

Źródło: za Jończyk K. Baeumer K: Gestaltung der Fruchtfolge. Rozdz. 5.5. Integrierter Landbau – red. Diercks R. I ., Heitefuss R., Wyd. DLG-Verlag Frankfurt (Main), 1990.

70


Tabela 3.7. Sucha masa resztek pożniwnych (wg Kvech, Malickiego)

Rośliny Resztki pożniwne w t z 1 ha

Składniki pokarmowe w kg z 1 ha

N P2O5 K2O

Pszenica ozima 3,37 34,5 10,7 11,3

Żyto ozime 3,39 37,5 6,3 15,2

Jęczmień jary 2,37 19,5 8 16

Owies 3,68 34,9 13,1 29,4

Wyka z owsem 2,86 46 12,4 20,4

Koniczyna z trawami 5,47 81,9 37,5 31,7

Rzepak ozimy 4,2 30,7 11,4 28,9

Ziemniaki 12,5 34 8 46

Buraki 15,5 43 7 57

Koniczyna czerwona II rok 4,86 124 30 171

Lucerna II rok 6,12 113 29 79

Łubin żółty pastewny 3,59 68 12 19

Łubin wąskolistny gorzki 3,42 56 10 36

Peluszka 1,36 28 6 9

Kukurydza 2,44 28 8 36

Poplony

Wyka + żyto 3,5 62 17 32

Peluszka 7,08 117 40 121

Łubin 5,47 143 33 176

Seradela 9,64 176 49 160Źródło: Tyburski J. Nawożenie w gospodarstwach ekologicznych. Radom. 2004; uzup.Malicki; Mazur T.: Azot w glebach uprawnych. PWN 1991; Świętochowski B.: Ogólna uprawa roślin. PWRiL 1965;Jabłoński B.: Ogólna uprawa roli i roślin. PWRiL 1980.

Tabela 3.8. Oddziaływanie* różnych form nawozów organicznych i resztek pożniwnych na właściwości gleby

Wyszczególnienie Obornik SłomaMiędzyplony Motylkowe

motylkowe krzyżowe wieloletnie i mieszankiRozluźnienie podglebia - - x - xxPoprawa struktury xx x x x xxxWzrost zawartości próchnicy xx xx x x xxxWzrost zawartości N w glebie xx - xx - xxxPoprawa zasobności gleby w P,K, Ca, Mg i mikroelementy xx x - - x

Zachwaszczenie:

zwiększa x x x x (xx)**

ogranicza - - x x xx

Nasilenie chorób i szkodników:

zwiększa - x - - (x)***ogranicza x - xx xx x

*Oddziaływanie: x- słabe; xx- średnie; xxx- duże; **Dotyczy chwastów wieloletnich; ***Dotyczy specyficznych chorób i szkodników tej grupy roślin.Źródło: Jończyk K., Kahnt G. Grundungung. DLG-Verlag, Frankfurt (Main), 1981.

71


Tabela 3.9. Ilość azotu w resztkach pożniwnych różnych roślin motylkowych

Sposób uprawy Gatunek Ilość azotu w kg z 1 ha

Plon główny

lucerna 110 – 185

koniczyna czerwona 80 – 100

koniczyna z trawą 55 – 150

koniczyna biała 100

bobik 60 – 80

groch, wyka 40 – 60

łubin 65 – 95

Poplon

koniczyna czerwona (wsiewka) 70 – 95

koniczyna biała (wsiewka) 74 – 130

łubin 40 – 70

Źródło: Palme, za: Rolnictwo ekologiczne w praktyce. Red. Sołtysiak U. Warszawa 1994.

72


4. TRWAŁE UŻYTKI ZIELONE

Tabela 4.1. Identyfikacja biotypów trwałych użytków zielonych

I. Łąki grądowe ( grądy)Grądy połęgoweWystępują w dolinach aluwialnych. Na użytkach kośnych przeważa zbiorowisko rajgrasu wyniosłego i miejscami konietlicy łąkowej, a na pastwiskach zbiorowiska życicy trwałej lub wiechliny łąkowej z koniczyną białą.Na stanowiskach wilgotnych dominuje wyczyniec łąkowy, a na suchszych kostrzewa czerwona, tomka wonna i owsica omszona.Grądy popławneWystępują w dolinach smużnych, zagłębieniach śródpolnych, na pobrzeżach większych dolin, u podnóży wzniesień. Korzystają z żyznych wód spływających po roztopach i ulewach z wyżej położonych pól. Gleby glejowe lub inne, przeważnie żyzne i czynne, o głębokim poziomie próchnicznym, dochodzącym do 40-60 cm. Przeważają trawy niskie: wiechlina łąkowa, mietlica biaława, kostrzewa czerwona. W miejscach lepiej uwilgotnionych występuje również wyczyniec łąkowy, a na grądach suchszych spasanych: życica trwała, lucerna nerkowata, komonica zwyczajna i koniczyna biała.

Grądy właściweZajmują obrzeża i wyniesienia śródtorfowe, zbocza wierzchowin na użytkach pozadolinowych na podgórzu i lokalnie na pojezierzu, wyniesienia wśród dolin rzecznych zalewanych i niecek, wyżej położone i suchsze partie przykorytowe (wargi rzeczne) Woda pochodzi głównie z opadów. Uwilgotnienie w ciągu roku podlega dużym wahaniom. Poziom wód gruntowych układa się zwykle na głębokości 5-80 cm. Gleby mineralne, przeważnie lżejsze: mady lekkie i piaszczyste, gleby murszowate i inne. Z traw dość powszechnie występują: kostrzewa czerwona, tomka wonna, drżączka średnia, miejscami owsica omszona. Na stanowiskach zasobnych w składniki pokarmowe spotyka się wiechlinę łąkową, kupkówkę pospolitą, tymotkę łąkową, koniczynę białą, koniczyną rozdętą, koniczynę łąkową, lucernę nerkowatą. Z roślin dwuliściennych licznie występują: szczaw zwyczajny, brodawnik jesienny, babka lancetowata, jaskier ostry, głowienka pospolita i rogownica pospolita. W lata suche roślinność zatrzymuje się w rozwoju, a niekiedy zasycha.

Grądy zubożałeWystępują na obrzeżach dolin rzecznych, bagien i lasów (stanowiska przyleśne i podleśne), w najgorszych dla użytków zielonych warunkach siedliskowych. Wiosną i jesienią są silnie uwilgotnione, w lecie natomiast podsychają. Przeważają tu gleby bielicowe oraz murszowate bardzo lekkie i lekkie ze znaczną ilością torfowej próchnicy. Charakterystyczne są dla nich gatunki roślin o małej wartości pokarmowej: bliźniczka psia trawka, mietlica pospolita, izgrzyca przyziemna, jastrzębiec kosmaczek. Motylkowatych prawie nie ma. W suchszych stanowiskach rosną również: kostrzewa owcza, wrzos pospolity, żarnowiec, jałowiec i inne. Miejscami występuje spora ilość mchów.

Grądy podmokłeWystępują w dolinach smużnych, w niezatorfionych obniżeniach śródpolnych i śródleśnych, w niższych położeniach pobrzeży dolin rzecznych, u podnóży stoków, na łagodnych wzniesieniach mineralnych śródtorfowych. Okresowo są silnie uwilgotnione. Wiosną i jesienią woda gruntowa podchodzi niekiedy aż do powierzchni łąki, a latem opada do 50-70 cm. Występują tu gleby glejowe właściwe, mułowo-glejowe i torfowo-glejowe. Roślinność jest mało zróżnicowana. Zależnie od warunków w runi dominują: śmiałek darniowy, sity (rozpierzchły, skupiony, członowaty), trzęślica modra (na obrzeżach torfowisk węglanowych), turzyce (prosowata, pospolita, żółta), kuklik zwisły, rdest wężownik, jaskier rozłogowy, knieć błotna i inne gatunki. W podszyciu występują mchy. Śmiałkowi darniowemu i sitom często towarzyszą: mietlica rozłogowa, trzcinnik prosty, kostrzewa czerwona, wiechliny: zwyczajna i łąkowa, oraz turzyce niskie. Na terenach źródliskowych spotyka się sitowe leśne. Darń jest zwarta i często skępiona.

II. Łąki zalewne (łęgi)Łęgi właściweWystępują wzdłuż głównych koryt, w węższych częściach dolin rzecznych, na wyższych partiach tarasu zalewowego oraz w dolinach smużnych i rynnach. Wiosną i latem po większych opadach są zalewane. W czasie zalewów woda utrzymuje się od 10 do 50 cm, po czym opada poniżej powierzchni. W lata suche poziom wód może obniżyć się nawet do 150-200 cm. Występują tu mady brunatne lub czarnoziemne, średnio zwięzłe i zwięzłe, a niekiedy gleby mułowo-glejowe. W stanowiskach typowych dla tych łąk dominują: wyczyniec łąkowy, wiechlina błotna, mietlica biaława. W miejscach bardziej wilgotnych towarzyszą im: mozga trzcinowata, manna mielec, manna jadalna i turzyce wysokie, a na nieco suchszych: wiechlina łąkowa, koniczyna łąkowa, koniczyna białoróżowa, komonica błotna. Ziół i chwastów dwuliściennych jest spora ilość, przy czym w masie runi ich udział jest stosunkowo niewielki. Występują: jaskier rozłogowy, firletka poszarpana, niezapominajkabłotna i inne.

73

4. Trwałe użytki zielone

Łęgi rozlewiskoweZajmują szersze, basenowe części dolin rzecznych i niższe części tarasu zalewowego. Niekiedy towarzyszą rozgałęzionej sieci rzecznej w postaci zakoli. Utrudniony odpływ powoduje, że wody zalewowe długo utrzymują się na łąkach. Zwykle od jesieni do późnej wiosny i podczas wezbrań letnich woda zalega nad powierzchnią gleby. W pozostałym okresie poziom wody opada do 40-60 cm poniżej powierzchni. Występują tu gleby mułowo-glejowe, a niekiedy mułowo-torfowe, dość zasobne w związki potasu i fosforu, o pH od 5,8 do 6,5. Zależnie od warunków utrzymują się tu zbiorowiska turzyc wysokich rozłogowych i luźnokępowych, najczęściej z przewagą turzycy zaostrzonej, lub zbiorowiska trawiaste z dużym udziałem mozgi trzcinowatej, manny mielec i manny jadalnej. Z motylkowatych występuje sporadycznie groszek błotny. Chwastów dwuliściennych jest stosunkowo mało, przeważnie: przytulia błotna, szczaw lancetowaty, kosaciec żółty, knieć błotna, jaskier płożący i skrzyp bagienny.

Łęgi zastoiskoweZajmują nieckowate zagłębienia w dolinach rzek lub śródpolne, o utrudnionym odpływie wód oraz obniżenia wśród dolin odgrodzone wyniesieniami od właściwego tarasu zalewowego czy koryta rzeki. Jesienią i wiosną woda utrzymuje się dość wysoko (do ok. 50 cm) ponad powierzchnią gruntu, a latem opada na 20-40 cm poniżej powierzchni. Występują tu gleby mułowo-glejowe. Dominują turzyce wysokie kępowe, zwłaszcza turzyca sztywna i prosową z domieszką turzyc niskich i niewielką ilością traw i chwastów. W podszyciu między kępami turzyc często występują mchy. Stanowiska bardzo mokre i ubogie zajmują turzyce rozłogowe: brzegowa i dźióbkowata. Czasem w większej ilości pojawia się komonica błotna.

III. Łąki bagienne (bielawy i łąki pobagienne)Bielawy zalewneZajmują płaskie doliny rzek i jezior oraz małe dolinki intensywnie zasilane średnio żyznymi wodami. Zalewy są długotrwałe. Uwilgotnienie w ciągu całego roku duże. Glebę stanowią torfy niskie. Występują tu turzyce: pospolita, dźióbkowata, pęcherzykowata, wełnianka wąskolistna. Pojedynczo i małymi płatami występują także turzyce wysokie oraz jaskier wielki, szczaw lancetowaty i kosaciec żółty. Mchów jest mało.

Bielawy podtopioneZajmują zatorfiałe rynny i niecki jeziorne, silnie uwodnione pobrzeża torfowisk (trzęsawisk), starorzecza i zagłębienia pozbawione odpływu. Występują tu torfy niskie, w podłożu często spotyka się gytię. Występują turzyce: pospolita, prosowata, dźióbkowata, pęcherzykowata oraz wełnianka wąskolistna, a także sitowie leśne, a na torfach węglanowych turzyce: Davalla, Oedera i łuszczkowata. Towarzyszą im: skrzyp błotny, skrzyp bagienny, przytulia błotna, sity. Mchu jest sporo. Ruń jest niska i rzadka.

Bielawy właściweZajmują doliny i niecki zatorfiałe w położeniu wododziałowym, często na wododziale wtórnym. Korzystają głównie z wód opadowych, a niżej leżące z opadowych i wgłębnych. Występują tu gleby bagienne wytworzone z torfu turzycowego, mszysto-turzycowego lub mszystego. Roślinność jest uboga, mało zwarta, podszyta gęstym kobiercem mchów. Ruń stanowią turzyce niskie: nitkowata, pospolita, gwiazdkowata i inne oraz wełnianka wąskolistna. W stanowiskach lekko podsuszonych spotyka się zakrzaczenia złożone z wierzby rokity i brzozy niskiej.

Łąki pobagienne(murszowe)Powstają z łąk bagiennych (bielaw) i czasami z łąk zalewnych (łęgów zastoiskowych) po ich osuszeniu. Zazwyczaj jesienią i wiosną woda gruntowa podchodzi pod powierzchnię gleby, a w lecie poziom jej opada, niekiedy dość znacznie (do 150 cm) poniżej powierzchni. Gleby murszowo-torfowe. Roślinność zwykle zróżnicowana. Na osuszonych bielawach pozostawionych w stanie naturalnym tworzą się zbiorowiska: kostrzewy czerwonej, trzcinnika prostego i lancetowatego, trzęślicy modrej, mietlicy rozłogowej, śmiałka darniowego, turzyc niskich i mieszane. Roślin motylkowatych jest bardzo mało. Z chwastów najczęściej występują: szczaw zwyczajny, babka lancetowata, jaskry: ostry i rozłogowy oraz wierzbówki: błotna i drobnokwiatowa, pięciornik gęsi, kuklik zwisły, wiązówka błotna, gęsiówka szorstkowłosista, przytulie: bagienna i pospolita, rogownica pospolita i inne. W wyniku obfitego nawożenia i okresowego spasania wykształcają się dość wydajne zbiorowiska wiechliny łąkowej, kostrzewy czerwonej i mieszane trawiasto-ziołowe.

IV. Hale wysokogórskie – 1400-2100 m n.p.m.Leżą powyżej górnej granicy lasu, sięgając po strefę turni i nagich skał.

Na skałach wapiennychGleby o odczynie zbliżonym do obojętnego, raczej suche, ze zbiorowiskami typu kostrzewy pstrej i turzycy mocnej.Na skałach niewapiennychGleby zwykle bardziej uwilgotnione, silnie kwaśne, ze zbiorowiskami typu situ skuciny i seslerii dwurzędowej, kostrzewy niskiej, kosmatki brunatnej, trzcinnika owłosionego, mietlicy skalnej, kostrzewy barwnej; roślinność ich silnie reaguje na nawożenie fosforem i wapniem.

74


V. Hale lub pastwiska górskie i śródleśne – 800-1400 m n.p.m.Występują w strefie lasu na wysokości 800-1400 m n.p.m.

Na glebach średnio wilgotnych (świeżych)Ukształtowały się zbiorowiska bliźniczki psiej trawki, mietlicy pospolitej, śmiałka darniowego, przywrotników, szczawiu alpejskiego, wiechliny rocznej, borówki czernicy oraz zbiorowiska mieszane. Zbiorowiska bliźniczki psiej trawki porastają gleby jałowe, często z dość grubą warstwą nierozłożonych resztek roślinnych. Pod wpływem koszarowania, nawożenia gnojówką, gnojownicą lub nawozami mineralnymi bliźniczka zanika, a na jej miejsce wchodzą: mietlica pospolita, kostrzewa czerwona i inne wartościowe trawy. Zbiorowiska mietlicy pospolitej występują na glebach mniej wyjałowionych i mniej kwaśnych. Mietlicy towarzyszą: kostrzewa czerwona, grzebienica pospolita, izgrzyca przyziemna, tomka wonna. Uzyskiwana pasza jest chętnie zjadana przez zwierzęta. Zbiorowiska śmiałka darniowego występują na łąkach, szczególnie w pobliżu źródlisk. Zbiorowiska przywrotników występują na terenach intensywnie spasanych i koszarzonych. Przywrotnikom towarzyszą: wiechlina roczna, mietlica pospolita, gwiazdnice, stokrotka pospolita i inne gatunki, chętnie zjadane przez bydło i owce. Zbiorowiska szczawiu alpejskiego rozprzestrzeniają się w miejscach długo koszarzonych i przenawożonych azotem, na glebach raczej płytkich i kamienistych. Rosną tu także pokrzywy, lepiężnik, śmiałek darniowy i inne gatunki azotolubne. Zbiorowiska wiechliny rocznej zajmują stanowiska silnie wynawożone. Obok wiechliny częste tu są: przywrotniki, gwiazdnice i inne gatunki. Zbiorowiska borówki czernicy występują na świeżych wyrębach leśnych i glebach silnie kwaśnych. Borówce towarzyszą: trzcinnik leśny, śmiałek darniowy, kosmatka brunatna, kosmatka kłosowa, kostrzewa owcza. Przy intensywnym spasaniu pojawia się również mietlica pospolita i inne gatunki.

Na glebach silnie zwilżonychwodą podsiąkową lub źródliskową ( młakach) występują zbiorowiska z przewagą turzycy gwiazdkowatej i turzycy pospolitej. Zbiorowiska z przewagą turzycy gwiazdkowatej zajmują miejsca mniej zabagnione. Oprócz turzycy gwiazdkowatej licznie występują: turzyca pospolita, turzyca żółta, sit rozpierzchły, wełnianka wąskolistna, wełnianka pochwowata, skrzyp błotny, mchy torfowce i inne gatunki.

VI. Łąki górskie niższej strefy ( polany) – 600-800 m n.p.m.Położone na wysokości 600-800 m n.p.m., zajmują niższe grzbiety i stoki górskie, płaskie dolinki i

inne tereny. Zależnie od stopnia uwilgotnienia gleb dzielą się one na łąki wilgotne i nadmiernie wilgotne.

Łąki wilgotneZasilane żyznymi spływami, porastają zbiorowiska ze znaczną ilością manny jadalnej, wyczyńca łąkowego, wiechliny zwyczajnej i innych wartościowych traw oraz ziół i często roślin motylkowatych.

Łąki nadmiernie wilgotneSą to tzw. młaki. Mają ubogą roślinność, złożoną z wełnianek, niektórych turzyc, mchów i nielicznych gatunków traw.

Źródło: Kocan T., Janicki K. Uprawa łąk i pastwisk. PWRiL, Warszawa 1972.

Tabela 4.2. Optymalny skład runi - udział traw, motylkowych i ziół w %Wyszczególnienie Łąki Pastwiska

Trawy wysokie 50 30

Trawy niskie 30 50

Rośliny motylkowe 10-20 10-20

Zioła 10 10Źródło: Poradnik łąkarski. WOPR Bęsia 1986.

Tabela 4.3. Udział poszczególnych grup roślin w mieszankach w %Rodzaj użytku Trawy wysokie Trawy niskie Rośliny motylkowe

Łąki trwałe 50-60 25-30 15-20

Łąki przemienne 50-60 10-20 25-30

Pastwiska trwałe 20-30 45-60 20-25

Pastwiska przemienne 30-40 20-40 20-40

Źródło: Kocan T., Janicki K. Uprawa łąk i pastwisk. PWRiL, Warszawa 1972.

75


Tabela 4.4. Grupy i rodzaje użytków zielonych wg typologicznego ich podziału

Grupy użytków zielonych

Rodzaje od siedlisk suchszych do nadmiernie uwilgotnionych

1. 2. 3. 4.A Łęgi zgrądowiałe właściwe rozlewiskowe zastoiskowe

B Grądy zubożałe właściwe popławne podmokłe

C Bagienne podtopione wododziałowe właściwe zalewne

D Pobagienne grądowiejące zdegradowane właściwe łęgowiejąceŹródło: Wasilewski w. Organizacja wypasu zwierząt w gospodarstwach ekologicznych w gospodarstwach ekologicznych.Materiały szkoleniowe Radom 2004 r.

Tabela 4.5. Siedliska, ich potencjał produkcyjny, możliwa obsada zwierząt oraz rodzaj wypasu

Siedlisko

Potencjał produkcyjny

naturalny w t z 1 ha

Potencjał produkcyjny możliwy do

uzyskania w t z 1ha

Dopuszczalna obsada w DJP na 1 ha

naturalna ekologicznie możliwa

Typowe siedliska pastwiskowe przydatne do każdego rodzaju wypasu

A-1 3-4 ok.8 0,8-1,1 ok.2,8B-2 1,5-2,5 ok.6 0,4-0,7 ok.2,1B-3 3-5 ok.8 0,8-1,4 ok. 2,8D-1 1,5-2 ok.6 0,4-0,5 ok. 2,1D-3 1,5-2,5 ok.6 0,4-0,7 ok. 2,1

Siedliska, na których jest możliwy tylko wypas ekologiczny (ekstensywny)

B-1 2-2,5 ok. 3 0,5-0,7 ok. 1,1D-2 2-3,5 ok. 6 0,5-0,9 ok. 2,1

Siedliska, na których jest możliwy tylko wypas ekologiczny okresowy

A-2 4-5 ok. 8

wg dostępności paszy

_

A-3 3,5-10 ok. 8 _

B-4 2-2,5 ok. 5 _

C-1 1-2 _ _

D-4 2-3,5 ok. 8

Siedliska ekologiczne ( wypas niemożliwy)

A-4 3-3,5 _ _ _

C-2 1-2 _ _ _

C-3 1,5-2,5 _ _ _

C-4 2-3 _ _ _

Źródło: Wasilewski W. Organizacja wypasu zwierząt w gospodarstwach ekologicznych. Materiały szkoleniowe. Radom 2004r.

76


Tabela 4.6. Roczne dawki azotu w kg czystego składnika na 1 ha łąk i pastwisk zależnie od rodzaju gleby, siedliska i wysokości plonu

Rodzaj gleby Siedlisko Rodzaj użytkowania

Plony zielonej masy w t z 1 ha10 20 40 60

Mineralne lekkie grądowe (suche)łąka _ 70 200 _

pastwisko _ 100 240 _

Mineralne ciężkie łęgowe (wilgotne)

łąka _ 50 150 240pastwisko _ 80 200 300

Torfowo-murszowe słabo rozłożone

pobagienne (wilgotne)

łąka _ 60 150 _pastwisko _ 80 180 _

Torfowo-murszowe średnio rozłożone,

niedawno zmeliorowane

pobagienne (okresowo posuszne)

łąka _ _ 70 180

pastwisko _ _ 100 _

Torfowo-murszowe średnio i silnie

rozłożone, dawno zmeliorowane

pobagienne (posuszne)

łąka _ 60 120 _

pastwisko _ 80 150 _

Źródło: Kowalczyk J. Nawożenie trwałych użytków zielonych. Poradnik dla producenta. Falenty imuz 1997.

Tabela 4.7. Roczne dawki fosforu w kg czystego składnika na 1 ha łąk i pastwisk zależnie od rodzaju gleby, siedliska i wysokości plonu



Mineralne lekkie grądowe (suche)

łąka 18 28 60 _pastwisko 18 36 70 _

Mineralne ciężkie

łęgowe (wilgotne)

łąka _ 18 40 90pastwisko _ 30 50 105

Torfowo-murszowe słabo

rozłożone


łąka 25 40 80 _

pastwisko 30 45 90 _

Torfowo-murszowe

średnio rozłożone, niedawno

zmeliorowane


łąka 22 40 80 120


Torfowo-murszowe

średnio i silnie rozłożone,

dawno zmeliorowane


łąka 18 40 70 _


Źródło: Kowalczyk J. Nawożenie trwałych użytków zielonych. Poradnik dla producenta. Falenty IMUZ 1997.

Tabela 4.8. Roczne dawki potasu w kg czystego składnika na 1 ha łąk i pastwisk zależnie od rodzaju gleby, siedliska i wysokości plonu



Mineralne lekkie grądowe (suche)

łąka 20 70 160 _pastwisko 10 50 120 _

77


Mineralne ciężkie łęgowe (wilgotne)

łąka 15 60 100 140pastwisko 10 40 80 100

Torfowo-murszowe słabo

rozłożone


łąka 60 120 160 _


Torfowo-murszowe średnio

rozłożone, niedawno

zmeliorowane


łąka 60 120 160 240


Torfowo-murszowe

średnio i silnie rozłożone, dawno

zmeliorowane


łąka 60 120 160 _


Źródło: Kowalczyk J. Nawożenie trwałych użytków zielonych. Poradnik dla producenta. Falenty IMUZ 1997.

Tabela 4.9. Wpływ nawożenia na skład botaniczny runi łąkowej (udział roślin w %)

Rodzaj nawożenia Trawy pastewne Trawy bezwartościowe Motylkowate Turzyce Chwasty

Bez nawożenia 13,14 77,25 2,22 0,88 6,51Kompost 30 t/ha 37,63 56,08 0,83 0,67 4,79Obornik 20 t/ha + NPK 37,54 58,47 0,38 1,02 2,59

Źródło: Honczarenko G. Wpływ kompostowania na łąkę torfową. UMCS Lublin 1955.

Tabela 4.10. Wpływ różnych dawek kompostu na plony siana uzyskiwane z łąki torfowejDawki kompostu

w dt na 1 ha Plony siana w dt z 1ha Zwyżka plonów w dt z 1ha Ilość siana w kg na 1 dt kompostu

0 66,2 _ _

50 78,3 12,2 24,410 80,4 14,2 14,2200 87,8 21,6 10,8400 105,0 38,8 9,7

Źródło: Honczarenko G. Wpływ kompostowania na łąkę torfową. UMCS Lublin 1955.

Tabela 4.11. Plon siana z łąki matowanej różnymi okrywami w t z 1 ha

Rodzaj okrywy Plon siana z pokosu Plon względnyI II razemBez okrywy 2,41 1,64 4,05 100Kompost 3,86 2,18 6,04 149Plewy 3,54 1,99 5,53 136Liście 2,77 1,80 4,57 112Łęty ziemniaczane 3,06 1,90 4,96 122Słoma 2,59 1,86 4,45 109

Źródło: Proekologiczne technologie produkcji roślinnej. Falenty IMUZ 1995.

Tabela 4.12. Plony zielonek z łąk górskich zasilanych różnymi nawozami

NawożenieŁąka typu bliźniczki psiej trawki Łąka typu śmiałka darniowegow dt z 1 ha zwyżka plonu w % w dt z 1 ha zwyżka plonu w %

Bez nawożenia 99,23 _ 99,87 _

Wapnowanie 147,32 48 226,91 127Koszarzenie 212,04 114 289,19 189

Źródło: Kiełpiński J. Badania nad koszarzeniem łąk i pastwisk górskich. Zesz. Prob. Post. Nauk Roln. 1958.

78


Tabela 4.13. Wpływ koszarzenia na plon sianaSposób koszarzenia Plon siana w t z 1 ha

Bez koszarzenia i nawożenia 5,52Koszar nocny 2 m2 na 1 owcę 6,92Koszar udojowy 1 m2 na 1 owcę 7,02Koszar dobowy 1 m2 na 1 owcę 9,76

Źródło: Kiełpiński J. Badania nad koszarzeniem łąk i pastwisk górskich Zesz. Prob. Post. Nauk Roln. 1958.

Tabela 4.14. Nawożenie plantacji nasiennych traw w kg czystego składnika na 1 ha

Gatunek Składnik nawozowy

Przedsiewnie przy czystym siewie nasion

Przy siewie nasion w roślinę

towarzyszącą

Po zbiorze rośliny

towarzyszącej

W następnych latach

użytkowania

Kostrzewy i tymotkaN

P2O5 K20

60 70 100

60 100 140

40 70 90

50 wiosną i 25-30% w fazie

kłoszenia

Kupkówka pospolitaN

P2O5 K20

80 100 120

o 40% wyższe80 120 120

do 100 80 80

Mietlica pospolita Mietlica biaława Mozga trzcinowata Rajgras wyniosły Życica wielokwiatowa

N P2O5 K20

60 70 100

o 40% wyższe60 70 90

50 _ _

Stokłosa bezostnaN

P2O5 K20

80 100 120

o 40% wyższe60 100 120

50 _ _

Stokłosa uniolowataN

P2O5 K20

80 130 160

o 40% wyższe 50 _ _

Wiechlina błotnaN

P2O5 K20

50 10 120

o 40% wyższe60 100 120

50 _ _

Wiechlina łąkowa Wyczyniec łąkowy

N P2O5 K20

60 100 120

o 40% wyższe70 110 140

50 _ _

Życica trwałaN

P2O5 K20

120 90 140

o 40% wyższe80 120 90

50 _ 60

Życica westerwoldzka ( użytkowanie jednoroczne)

N P2O5 K20

80 150 180

_ _ _

_ _ _

_ _ _

Źródło: Moraczewski R. Łąkarstwo. PWN, Warszawa 1986.

79


L.p.

Skła

dnik

i mie

szan

ek

Sied

liska

za

lew

ne

Gle

by

muł

owo-

torf

owe,

m

ułow

o-gl

ejow

e

Sied

liska

mok

re

Gle

by:

mur

sze

głęb

okie

i ś

redn

io g

łębo

kie,

sł

abo

rozł

ożon

e m

echo

wis

ka

Sied

liska

wilg

otne

G

leby

: m

ursz

e gł

ębok

ie i

śred

nio

głęb

okie

, śr

edni

o ro

złoż

one

turz

ycow

iska

Okr

esow

o po

susz

ne

Gle

by:

głęb

okie

i śr

edni

o gł

ębok

ie to

rfy

war

stw

owan

e,

wśr

ód n

ich

oles

owe

i szu

war

owe

Posu

szne

i o

ptym

alni

e uw

ilgot

nion

e pł

ytki

e o

mią

ższo

ści 3

0-80

cm

Posu

szne

G

leby

: m

ursz

owat

e z

pias

ku –

war

stw

a or

gani

czna

do

30

cm

Posu

szne

G

leby

: na

utw

orac

h py

łow

ych

i gl

inia

styc

h (c

zarn

e zi

emie

mur

szas

te)

Łąki

Pastwiska

Użytkowanie zmienne łąkowo-

pastwiskowe

Łąki

Pastwiska

Łąki

Pastwiska

Łąki

Pastwiska

12

34

56

78

910

1112

1314

1516

1718

1920

2122

2324

25

1.M

ozga

trzc

inow

ata

30

30

2.W

yczy

niec

łąko

wy

2040

35

40

3.K

ostrz

ewa

trzci

now

a

35

40

40

40

4.K

ostrz

ewa

łąko

wa

2525

2520

2025

3030

2015

1025

1515

10

2520

4015

25

5.Ty

mot

ka łą

kow

a

25

2525

2530

4520

2010

2520

2025

25

1010

2015

2030

15

6.K

upkó

wka

pos

polit

a

30

10

10

35

10

3010

3015

2520

20

20

7.St

okło

sa b

ezos

tna

20

30

15

15

10

8.R

ajgr

as w

ynio

sły

40

30

30

9.M

ietli

ca b

iała

wa

10

10

10

10.

Wie

chlin

a bł

otna

1010

10

11.

Wie

chlin

a łą

kow

a

10

10

1010

1510

2020

10

10

1015

1515

1010

15

12.

Życi

ca tr

wał

a

10

10

15

10

1010

1020

2035

13.

Kos

trzew

a cz

erw

ona

15

10

10

1010

1015

10

10

14.

Kom

onic

a bł

otna

1515

15.

Kom

onic

a zw

ycza

jna

15

15

1015

16.

Kon

iczy

na sz

wed

zka

10

15

17.

Kon

iczy

na b

iała

20

20

1010

20

25

25

Tabe

la 4

.15.

Mie

szan

ki n

a tr

wał

e uż

ytki

zie

lone

, nor

my

wys

iew

u na

sion

Źród

ło: Z

alec

enia

IMU

Z Fa

lent

y.

80


Tabela 4.16. Mieszanki do podsiewu trwałych użytków zielonych

Lp. Składniki mieszanekUżytkowanie

kośne kośno-pastwiskowe pastwiskowe1. Kostrzewa łąkowa 5,5 7 82. Kupkówka pospolita 2,5 2 1,53. Tymotka łąkowa 2 2 24. Życica trwała* 2 2,5 35. Koniczyna białoróżowa 1,5 _ _

6. Koniczyna biała 1,5 2,5 2,57. Koniczyna łąkowa 1 1 1,5

Razem 16,0 17,0 18,50*Na glebach torfowych życicę trwałą należy zastąpić zwiększonym udziałem kostrzewy łąkowej i tymotki.Źródło: Moraczewski R. Łąkarstwo. PWN Warszawa 1986.

81


Roś

lina

Na

5-le

tnie

uży

tkow

anie

koś

neN

a 6-

letn

ie u

żytk

owan

ie k

ośno

-pas

twis

kow

e

gleb

a w

ilgot

na,

cięż

sza

i m

ady

gleb

a w

il-go

tna,

lż

ejsz

a,

próc

hnic

zna

i tor

fow

a

gleb

a sł

abo

uwilg

otni

o-na

, śre

dnia

i l

żejs

za

gleb

a

słab

o uw

il-go

tnio

na,

zaso

bna

w

wap

no

torf

y

zmel

ioro

-w

ane

gleb

a

wilg

otna

, ci

ęższ

a

i mad

y

gleb

a

wilg

otna

, lż

ejsz

a,

próc

hnic

zna

i tor

fow

a

gleb

a sł

abo

uwilg

otni

o-na

, śre

dnia

i l

żejs

za

gleb

a sł

abo

uwil-

gotn

iona

, za

sobn

a

w w

apno

Kos

trzew

a łą

kow

a8

4

85

Tym

otka

łąko

wa

44

44

54

34

3K

upkó

wka

pos

polia

3

53

4

24

3R

ajgr

as w

ynio

sły

9

St

okło

sa b

ezos

tna

6Ży

cica

w

ielo

kwia

tow

a3

33

3

33

33

Życi

ca tr

wał

a4

46

6

88

1010

Wie

chlin

a b ł

otna

2

W

iech

lina

łąko

wa

22

2M

ietli

ca b

iała

wa

1

12

1

K

ostrz

ewa

czer

won

a

22

Kon

iczy

na łą

kow

a2

33

4

2

33

Kon

iczy

na

biał

oróż

owa

43

54

3

Kon

iczy

na b

iała

2

22

22

2K

omon

ica

zwyc

zajn

a

3

4

33

Raz

em26

2426

3022

3131

3337

Tabe

la 4

.17.

Prz

ykła

dy m

iesz

anek

traw

i m

otyl

kow

ych

do w

ysie

wu

na p

rzem

ienn

e uż

ytki

Źród

ło: M

orac

zew

ski R

. Łąk

arst

wo.

PW

N, W

arsz

awa

1986

.

82


Tabela 4.18. Wysiew i zbiór nasion na plantacjach nasiennych traw

GatunekIlość wysiewu

nasion w kg na 1 ha

Rozstawa rzędów w cm

Głębokość umieszczenia nasion*

w cm

Przeciętne plony nasion w kg z 1 ha

Kostrzewa łąkowa 12-15 35-40 1,0-1,5 400-1000Życica trwała 15-20 20-30 1,0-1,5 500-1200Wiechlina łąkowa 6-8 50-60 0,5 400-600Tymotka łąkowa 8-10 30-40 0,5-1,0 400-800Życica wielokwiatowa 20 30-40 1,0-1,5 500-1200Kupkówka pospolita 7-10 40-45 1,0-1,5 400-1100Mozga trzcinowata 7 60-70 do 1,5 300-500Rajgras wyniosły 14-15 35-40 1,0-1,5 200-600Mietlica biaława 4-5 40-50 0,5-1,5* 200-800Wyczyniec łąkowy 8-10 35-40 do 1,0 100-300Wiechlina błotna 6-8 35-40 do 0,5 200-1000Stokłosa bezostna 12-14 40-50 do 2,0 300-600Kostrzewa czerwona 6-9 40-50 0,5-1,0 300-1100Kostrzewa trzcinowa 15 40-50 1,0-1,5 180-200Życica westerwoldzka 30 30-35 1,0-1,5 600-1400Stokłosa uniolowata 20 40-50 1,5-2,0 1000-1100

*1,5 cm, jeżeli plantacja jest założona na glebach torfowych.Źródło: Moraczewski R. Łąkarstwo. PWN, Warszawa 1986.

Tabela 4.19. Wysiew i zbiór nasion na plantacjach nasiennych roślin motylkowych drobnonasiennych

GatunekIlość wysiewu

nasion w kg na 1 ha

Rozstawa rzędów w cm

Głębokość umieszczenia nasion w cm

Lata plonowania

Przeciętne plony nasion

w kg z 1 haKoniczyna łąkowa 10-14 25-30 2 1 200-300Koniczyna biała 5-8 20-25 2 1 200-300Koniczyna białoróżowa 8-10 30-40 1,5 1 200-300Koniczyna kwistoczerwona 20-25 20-25 2 1 300-400Lucerna mieszańcowa 10-12 40-50 1,5-2 3 100-1500Esparceta siewna* 80-90 30-40 3-4 3 500-800Komonica zwyczajna 8-10 35-45 1-1,5 2-3 200-300Lucerna nerkowata 25-30 20-25 0,5-2 1-2 440-500

*Nasiona niełuszczone, zawartość plew około 27% ogólnej masy nasion. Źródło: Moraczewski R. Łąkarstwo. PWN, Warszawa 1986.

Tabela 4.20. Zmiany zawartości składników pokarmowych w trawach pierwszego pokosu w zależności od fazy rozwoju

Faza wegetacji Sucha masa w %

Białko surowe w %

Włókno surowe w%

Strawność w %

Energia netto w kg s.m.

jedn. pokarm MJ NEL

Przed kłoszeniem 17 19,5 20,5 80 671 6,85Początki kłoszenia 18 17 23,8 75 622 6,34Początek kwitnienia 21 14,5 27,2 67 535 5,52Koniec kwitnienia 23 12,1 31,1 61 456 4,92

Źródło: Moraczewski R. Łąki i pastwiska w gospodarstwie rolnym. Fundacja Rozwój SGGW. Warszawa 1996

83


Tabela 4.21. Preferencje w pobieraniu roślin z runi przez różne grupy zwierząt

Bydło Owce Konie ŚwinieRośliny wyjadane w największym stopniu

stokłosa bezostna koniczyna łąkowa koniczyna łąkowa wiechlina łąkowakoniczyna łąkowa mietlica biaława mietlica biaława mietlica białawakostrzewa łąkowa tymotka łąkowa koniczyna biała życica trwała

kostrzewa czerwona koniczyna biała stokłosa bezostna kostrzewa łąkoważycica trwała stokłosa bezostna kostrzewa łąkowa koniczyna biała

Rośliny wyjadane w najmniejszym stopniukostrzewa owcza kostrzewa trzcinowa kostrzewa trzcinowa kostrzewa czerwona

kostrzewa trzcinowa kostrzewa owcza kupkówka pospolita kostrzewa trzcinowaŹródło: Falkowski i inni. Trawy uprawne i dziko rosnące. PWRiL, Warszawa 1975.

Tabela 4.22. Plonowanie wybranych gatunków traw i ich udział w plonie ogólnym

Gatunek trawy

Łąka umiarkowanie mokra Łąka umiarkowanie sucha

plon całkowity w t z 1 ha

plon gatunków w t z 1 ha

udział plonu gatunku w plonie

całkowitym w %

plon całkowity w t z 1 ha

plon gatunków w t z 1 ha

udział plonu gatunkowego w całkowitym

w %

Życica wielokwiatowa 11,59 8,94 77 12,78 9,38 73Kupkówka pospolita 9,87 6,65 67 11,50 9,81 85Życica trwała 10,62 5,74 54 11,52 6,91 60Wyczyniec łąkowy 10,63 5,00 48 11,22 5,84 52Kostrzewa łąkowa 10,34 4,58 44 11,53 4,99 43Wiechlina łąkowa 10,41 4,72 45 11,15 6,30 56Mozga trzcinowata 10,62 4,78 45 10,98 3,21 29Tymotka łąkowa 10,30 3,43 33 10,81 3,23 29Mietlica biaława 11,10 3,24 29 11,92 3,17 26Wiechlina błotna 10,63 3,18 29 11,54 3,86 33Rajgras wyniosły 10,61 2,81 26 11,62 4,99 42Stokłosa bezostna 10,20 1,50 18 11,34 2,22 19

Źródło: Moraczewski R. Wykorzystanie nawozów mineralnych przez ważniejsze gatunki traw w warunkach umiarkowanie mokrych i umiarkowanie suchych na łąkach trwałych. Nowe Rolnictwo 1976.

Tabela 4.23. Plony siana z łąki trwałej w pierwszym roku użytkowania (czarna ziemia właściwa)

Skład mieszanki Stopień pokrycia powierzchni w %

Stopień uwilgotnienia

gleby

Plon siana w t z 1 ha z kolejnych pokosw

I II III IV razem

Kupkówka pospolita Rajgras wyniosły Wyczyniec łąkowy Mietlica biaława Wiechlina łąkowa Lucerna siewna

15 15 20 15 15 20

3+ 4,17 3,52 3,25 0,97 11,91

2 3,93 3,02 3,38 1,00 11,33

84


Kupkówka pospolita Życica wielokwiatowa Stokłosa bezostna Kostrzewa łąkowa Wiechlina błotna Koniczyna białoróżowa

15 15 20 15 15 20

3+ 4,43 5,09 4,62 1,29 15,43

2 4,92 4,74 5,09 0,96 15,71

Kupkówka pospolita Życica trwała Mozga trzcinowata Tymotka łąkowa Wiechlina łąkowa Koniczyna łąkowa

15 15 10 20 20 20

3+ 4,13 4,06 3,45 1,23 12,87

2 5,00 3,13 3,08 1,15 12,36

Źródło: Moraczewski R. Kolera H. Trwałość plonowania ważniejszych roślin łąkowo-pastwiskowych w warunkach intensywnego nawożenia mineralnego. Zesz. Prob. Podst. Nauk Roln. 1978.

Tabela 4.24. Plony siana w zależności od częstotliwości koszenia w t z 1 ha (średnie z 3 lat)Liczba

pokosówRodzaj gleb łąkowych

czarna ziemia właściwa pH 6,8 mułowo-glejowa pH 7,2 torf węglanowy pH 7,7Dwa pokosy 10,4 9,2 10,7Trzy pokosy 12,3 10,7 12,4

Źródło; Moraczewski R. Zastosowanie metod wskaźników wydajności w nawożeniu łąk trwałych azotem. Nowe Rolnictwo 1971.

Tabela 4.25. Rozkład plonów siana w t z 1 ha traw i roślin motylkowych wysianych w czystym siewie w pierwszym roku użytkowania

RoślinaPokosy

I II III IV razemŻycica wielokwiatowa 5,2 4,3 4,0 0,6 14,1Kostrzewa łąkowa 3,6 2,6 3,0 0,9 10,1Życica trwała 4,8 2,1 2,2 0,6 9,7Kupkówka pospolita 3,3 2,6 2,4 1,1 9,4Mietlica biaława 3,1 2,3 2,9 0,7 9,0Rajgras wyniosły 3,7 2,0 2,5 0,8 9,0Wiechlina błotna 3,4 2,5 2,5 0,3 8,7Wyczyniec łąkowy 3,2 1,7 2,1 1,0 8,0Tymotka łąkowa 3,0 1,8 2,3 0,7 7,8Stokłosa bezostna 2,2 2,6 2,3 0,6 7,7Wiechlina łąkowa 2,4 2,1 2,2 0,9 7,6Mozga trzcinowata 2,1 2,4 1,9 0,7 7,1Koniczyna łąkowa 1,4 1,9 2,4 0,6 6,3Koniczyna białoróżowa 1,8 1,6 1,5 0,4 5,3

Lucerna siewna 1,6 0,9 1,2 0,4 4,1Źródło: Moraczewski R. Łąkarstwo. PWN, Warszawa 1986.

85


Tabela 4.26. Wydajność pastwisk w zależności od rodzaju wypasu

Sposób wypasu Liczba kwater

Wydajność netto z 1 ha

zielonki w t

suchej masy w t

jednostek owsianych białka ogólnego

z 1 ha

Wolny 1 20,6 3,3 3500 400Zagonowy 4-6 28,2 4,7 4800 700Kwaterowy 12-14 42,3 7,2 7200 1300Kwaterowy dawkowany 12-14 50,6 8,8 8600 1850

Nawożenie: N - 300; P2O5 - 80; K2O - 160.Źródło: Rybak. Intensyfikacja użytków zielonych poprzez użytkowanie kośno-pastwiskowe Wyd. CBR, Warszawa 1977.

Tabela 4.27. Optymalny termin koszenia łąk ( I pokos) w zależności od cech biologicznych przeważających w runi gatunków traw

Gatunek trawy

Liczba dni od początku rozwoju wiosną Pora

kwitnienia

Optymalny termin koszenia

do kwitnienia do dojrzewania nasion faza rozwojowa miesiąc

Wyczyniec łąkowy 50-60 70-75 połowa maja po wykłoszeniu

przed zakwitaniem połowa maja

Kupkówka pospolita 60-65 80-85 początek

czerwcapo wykłoszeniu

przed zakwitaniem II połowa maja

Rajgras wyniosły 65-70 85-90 początek czerwca

po wykłoszeniu , przed zakwitaniem II połowa maja

Mozga trzcinowata 65-70 80-85 początek

czerwcaw początkach

kłoszenia II połowa maja

Kostrzewa czerwona 60-65 80-85 początek

czerwca po wykłoszeniu II połowa maja

Kostrzewa łąkowa 65-70 80-90 połowa czerwca w początkach

kwitnienia początek czerwca

Stokłosa bezostna 75-80 95-100 koniec czerwca w czasie kłoszenia połowa czerwca

Wiechlina błotna 75-80 95-100 koniec czerwca w czasie kłoszenia połowa czerwca

Tymotka łąkowa 75-85 100-110 początek lipca po wykłoszeniu , w początkach kwitnienia II połowa czerwca

Mietlica biaława 70 95 I połowa lipca w początku

kwitnienia II połowa czerwca

Źródło: Kocan T., Janicki K. Uprawa łąk i pastwisk. PWRiL Warszawa 1972.

Tabela 4.28. Struktura plonu zielonki na pastwisku w okresie wegetacji

Miesiąc W stosunku do plonu rocznego w %

Maj 22Czerwiec 25Lipiec 17Sierpień 15Wrzesień 13Październik 8Razem 100

Źródło : Mały poradnik zarządzania. IERiGŻ 1998.

86


Tabela 4.29. Starty suchej masy w stosunku do zawartości początkowej

Sposób i warunki konserwacjiStraty w %

od – do średnioSuszenie na pokosach

Pogoda Okres suszenia:

36 dobra 3-4 dni 18 24 średnia 6-8 dni 24 42 zła pow. 10 dni 42 55

Suszenie na rusztowaniachPogoda dobra 13 24

22Pogoda średnia i zła do 32

Dosuszanie siana zimnym powietrzemZawartość suchej masy powyżej 60% 14 19

20Zawartość suchej masy poniżej 60% 18 25

Dosuszanie podgrzanym powietrzem Zawartość suchej masy powyżej 60% 12 15

15Zawartość suchej masy poniżej 60% 14 18

Suszenie gorącym powietrzem 5 7 8Kiszonki o zawartości s.m. poniżej 20%

Sporządzane tradycyjnie 35 5839W silosach przejazdowych, płaskich 25 35

W silosach wieżowych 20 30Kiszonki w silosach wieżowych

O zawartości s.m. ok. 25% 20 2821

O zawartości s.m. ok. 30% 14 20Sianokiszonki ok. 35% s.m. w silosach płaskich,

szczelnie uformowanych 12 18 15

Sianokiszonki powyżej 40% s.m. w silosach gazoszczelnych 8 12 10

Źródło: Na podstawie Zimmera 1966.

Tabela 4.30. Straty zachodzące podczas suszenia siana w %

Przyczyna strat Sucha masa Białko surowe

Jednostki pokarmowe

Oddychanie do 10 5 do 10 5 – 10Mechaniczne kruszenie 5 do 15 10 do 15 0 – 15Wymywanie i fermentacja 5 do 15 5 do 15 5 – 15Pogorszenie wartości 10 – 15

Źródło: Poradnik łąkarski. WOPR Bęsia. 1986.

Tabela 4.31. Ubytki naturalne podczas przechowywania siana

WyszczególnienieUbytki w % w okresie

do 6 mies. > 6 mies.Siano luzem - w stogach 1 5 - w szopach 0,7 4Siano prasowane - w stogach 0,4 3 - w szopach 0,3 2

Źródło: Katalog norm i normatywów . Wydawnictwo SGGW. Warszawa 1991.

87


Tabela 4.32. Ubytki naturalne przy składowaniu siana - w % wagowych

MiesiąceSiano luzem Siano prasowane

na terenie otwartym w szopie na terenie

otwartym w szopie

Od XI do II 0,3 0,3 0,1 0,1X, III i IV 0,6 0,4 0,5 0,3Od V do IX 2 1,6 1,2 0,8

Źródło: Kocan T. Janicki K. Uprawa łąk i pastwisk PWRiL, Warszawa 1972.

Tabela 4.33. Orientacyjna masa 1 m3 siana w kg

Rodzaj siana Bezpośrednio po ułożeniu

Po 3 miesiącach

Po 6 miesiącach

Siano z łąk naturalnych ( dolinowe, leśne) 40-50 55-60 60-65

Siano turzycowe 55-60 75-85 85-95Siano z łąk zagospodarowanych ( przewaga traw) 45-50 60-65 65-75

Siano z koniczyny czerwonej i tymotki łąkowej 50-60 65-75 70-85

Źródło: Kocan T., Janicki K. Uprawa łąk i pastwisk. PWRiL Warszawa 1972.

Tabela 4.34. Straty przy różnych sposobach suszenia i kiszenia masy zielonej

Sposób traktowania zielonej masy

Straty w %suchej masy

białka strawnego karotenu

Suszenie w kopkachPrzy sprzyjającej pogodzie 15 do 30 12 do 25 60 do 85Przy niesprzyjającej pogodzie 25 do 50 50 do 60 95 do 98Dosuszanie niedogrzanym powietrzem 15 do 20 10 do 20 50 do 85Sztuczne suszenie ciągłym powietrzem 5 do 10 5 do 8 5 do 6

KiszenieW silosach przejazdowych 10 do 30 10 do 20 10 do 15 W gazoszczelnych silosach wieżowych 5 do 8 2 do 2.5 50 do 65

Źródło: Katalog norm i normatywów. Wydawnictwo SGGW, Warszawa 1991.

Tabela 4.35. Nakłady pracy na 1 ha użytków zielonych

Wyszczególnienie Poziom mechanizacji

Plony zielonej masy w dt z 1 ha250 350 450rb cn rb cn rb cn

Łąka – zielonkaII 73,6 34,1 94 42,5 118 53,5III 12,8 10 16,4 128 20,7 16,4

Łąka - sianoII 40 24,5 43,4 25,7 50 33III 20,6 17,1 23,1 18,8 28,1 23,9

Łąka – kiszonka II 63 29,5 81,6 38,1 102 46,5III 12 8,4 16,7 11,8 21,2 15,2

PastwiskoII 17 10,8 19,5 11,9 22 13III 10,3 10,3 10,9 10,9 11,5 11,5

Źródło: Wybrane zagadnienia z organizacji gospodarstw rolniczych. A. R.. Olsztyn 1980.

88


Gat

unek

Mas

a ty

siąc

a na

sion

w g

Nor

ma

wys

iew

u na

1 h

aTe

rmin

y si

ewu

4

Odl

egło

ść r

oślin

w c

mG

łębo

kość

Te

rmin

Plon

w t

z 1

ha

w k

g w

tys s

zt.2

mię

dzy

rzęd

ami

w r

zęda

chsi

ewu

w

cm

zbio

rudo

bry

b.do

bry

Dyn

ia z

wyc

zajn

a20

0-30

01,

5-2

3,5-

41-

2 / V

100

– 20

010

0-12

04

3/V

III -

1/ X

5080

Cuk

inia

140-

200

1,5-

210

– 1

31-

2 / V

75 –

100

100

– 12

04

VII

– IX

8010

0O

góre

k20

– 2

50,

7-1,

520

-40

2 / V

120

– 15

020

-30

2 –

3V

II –

IX50

80B

urak

ćw

ikło

wy

20-3

010

-15

400-

900

IV –

VI

30 –

40

6 –

101

-3V

II –

X30

50M

arch

ew w

czes

na0,

8 –

1,8

1,8-

510

00-2

000

3/X

– X

I, II

I – IV

30-4

52

– 3

1 –

2V

I – V

II30

50M

arch

ew p

óźna

30,

8 –

1,8

0,8-

180

0 –

1500

IV –

VI

45

- 67

5 –

61

– 2

IX –

X50

100

Piet

rusz

ka3

1-1.

31,

3-3,

510

00 –

225

03/

X –

XI ;

III –

IV20

– 3

5; 6

74

– 6

1 –

2V

II –

X30

40Pa

ster

nak

2,2

– 4,

72-

570

0-80

0II

I – 2

/ IV

30 –

50

6-8

2 –

3X

40

70R

zodk

iew

letn

ia10

7-10

700-

1000

2 /

IV –

3 /

VII

20 –

30

5 –

102

VII

– X

2060

Rzo

dkie

wka

7 –

1315

-50

1500

-350

0II

I – V

, VII

I6

– 15

2 –

51

– 2

IV –

XI

100

tys p

ęczk

.30

0 ty

s. pę

czk.

Skor

zone

ra1,

2-1,

48-

1018

0-35

02-

3/IV

30 –

40

5 –

82-

33/

IX –

X12

25C

ebul

a4

– 5

4-5

500-

825

k. I

II –

2 /

IV30

– 4

5 3-

42,

5-3,

5V

III-

2/IX

3550

Ceb

ula

ozim

a4-

54-

550

0-82

52-

3/V

III

30-4

53-

42,

5-3,

5V

I35

45Po

r2

– 3

1-1,

5 lu

b 2-

3 18

0 –

290

IV,

458

– 15

1,5-

2,5

X-X

I40

60Po

r zim

owy

2-3

1-1,

5 lu

b 2-

418

1 –

290

VI

469

– 15

1,5-

2,6

do p

oł.V

2030

Bób

600

200

180

– 25

0II

I – IV

40 –

60

104

– 6

VI –

VII

I15

0420

04

Gro

ch14

0-30

070

-180

800-

1200

III

20-3

03

– 4

4-6

VI –

VII

3,54

64

Faso

la k

arło

wa

100

– 30

050

-250

300-

500

1 / V

– 3

/ V

I40

– 5

05-

83

VII

– IX

1520

Kap

usta

pek

ińsk

a3-

50,

5-0,

810

0-16

03/

IV-2

/VII

40-4

525

-30

1-2

VII

I-IX

4070

Kuk

uryd

za c

ukro

wa

200-

250

14-2

070

-100

2 –

3 / V

50 –

60

20 –

30

3-4

VII

I – k

IX20

30K

oper

zw

ycza

jny

1,2

– 2,

115

-25

3000

-400

0IV

– V

III

15 –

30

1 –

21

– 2

k.V

– IX

8 12

Szpi

nak

zwyc

zajn

y6-

1312

-40

2000

-320

0II

I – IV

, VII

I – IX

12-1

52-

32

– 3

V-V

I,X-

XI,I

V17

20

Tabe

la 5

.1. W

ybra

ne z

agad

nien

ia a

grot

echn

iki n

iekt

óryc

h ga

tunk

ów w

arzy

w u

praw

iany

ch z

siew

u

1 . Si

ew si

ewni

kiem

pun

ktow

ym lu

b rę

czni

e pu

nkto

wo

po 1

nas

ieni

u.1.

2. C

yfry

ara

bski

e oz

nacz

ają

deka

dy, r

zym

skie

mie

siąc

e 3.

Prz

y ro

zsta

wie

kół

cią

gnik

a 13

5 cm

odl

egło

ść m

iędz

y rz

ędam

i wyn

osi 6

7,5

cm,

siew

na

redl

inac

h po

dw

a rz

ędy

odle

głe

od si

ebie

o 6

cm

lub

siew

siew

niki

em ta

śmow

ym.

4. P

lon

świe

żych

nas

ion.

Źr

ódło

: Ogr

odni

ctw

o w

tabe

lach

. Pra

ca zb

ioro

wa

pod

red

N. K

rusz

e. P

WRi

L, W

arsz

awa

1986

; Obs

erw

acje

i ob

licze

nia

wła

sne.

5. W

AR

ZY

WN

ICT

WO

89

5. Warzywnictwo

Gat

unek

Mas

a ty

siąc

a na

sion

w

g

Iloś

ć na

sion

w

kg

na 1

ha

Lic

zbar

ozsa

dy

w ty

s. sz

t na

1 ha

Term

in

sadz

enia

2

Odl

egło

ść r

oślin

w

cm

Term

in

zbi

oru

2

Plon

w

t z

1 ha

mię

dzy

rzęd

ami

w

rzęd

ach

dobr

yb.

dob

ry

Kap

usta

bia

ła w

czes

na3-

40,

2-0,

345

– 5

52

/ III

– 2

/ IV

5040

2 / V

–-3

/ V

I30

50K

apus

ta b

iała

póź

na3-

40,

1-0,

1525

-37

2 / I

V –

3 /

V60

50-6

0X

– X

I80

120

Kap

usta

bru

ksel

ska

3 –

40,

1-0,

1528

-35

2 /V

– 1

/ V

I50

45-5

02/

IX-X

II15

20

Kap

usta

pek

ińsk

a13

– 5

0,3-

0,4

70-1

002

/ IV

3

/ VI –

k. V

III

40-4

525

-30

3/V

– V

I V

III-

X

30

4060

10

0B

roku

ł`2,

5-3,

30,

15-0

,2 3

5 –

451-

2/V

– 2

/VII

5035

– 4

5V

I – X

1520

Kal

afior

wcz

esny

2,3

– 3,

70,

15-0

,25

45 –

50

1 –

2 / I

V50

40V

I 20

30K

alafi

or p

óźny

2,3

– 3,

70,

1-0,

235

– 4

52/

VI

6040

-50

IX -

X20

35K

alar

epa

późn

a2,

3-4

0,15

-0,4

60-8

0V

II-V

III

40-4

520

XI-

XI

2030

Jarm

uż3-

50,

3-0,

545

– 8

0V

– 1

/VII

40-6

040

-50

IX –

XII

5060

Sele

r0,

3-0,

50,

150

-75

2 / V

-1 /

VI

45 –

50

30-4

0X

4060

Ceb

ula

4-5

340

0-60

02/

IV-1

/V27

-30

5 –

8V

II30

40C

ebul

a z

dym

kiX

1430

szt.c

ebul

ek30

0 kg

42-

3/II

I, 1/

IV27

-30

6-8

VII

2025

Czo

snek

100

szt.z

ąbkó

w

ok.

340

gX

XIX

, 1/IV

20 –

30

6-10

VII

I8

13

Por

2 –

31,

2 –

1,5

180-

250

IV-2

V, 3

/VII

40 –

50

18 -

20

VII

– X

I, V

–

VI

1825

Sała

ta g

łow

iast

a1

– 1,

50,

1-0,

210

0-13

0IV

– V

III

30 –

40

25V

– X

2035

Obe

rżyn

a4-

60,

15-0

,230

-35

3 / V

50 –

60

50 –

60

VII

I – IX

1530

Papr

yka

6-7

0,2

35 -5

53

/ V

-1/V

I40

– 6

0 30

– 4

0V

III –

IX25

45Po

mid

or2,

8-3.

50,

2 –

0,3

25 -5

02

– 3

/ V80

-100

40 –

80

VII

-. IX

5010

0O

góre

k20

– 2

50.

04-1

.25

2-5

2 /

V-1/

VI

80-1

0020

– 2

5V

II –

IX35

60M

elon

25

– 50

3,0

– 3,

520

– 2

53

/ V80

60V

II –

VII

I20

25

Tabe

la 5

.2. W

ybra

ne z

agad

nien

ia a

grot

echn

iki n

iekt

óryc

h ga

tunk

ów w

arzy

w u

praw

iany

ch z

roz

sady

1 tyl

ko z

rozs

ady

doni

czko

wan

ej2 C

yfry

ara

bski

e oz

nacz

ają

deka

dy, r

zym

skie

mie

siąc

e.3 L

ub 1

00 k

g ce

bule

k po

wie

trzny

ch (m

asa

100

szt.

cebu

lek

ok. 1

50 g

). 4 D

ymki

dro

bnej

o ś

redn

icy

5-10

mm

(143

0 ce

bule

k w

1 k

g).

Źród

ło: O

grod

nict

wo

w ta

bela

ch. P

raca

zbio

row

a. P

WRi

L, W

arsz

awa

1986

; Obl

icze

nia

wła

sne.

90


Gat

unek

Cyk

l upr

awy

Okr

es p

rodu

kcji

rozs

ady

Okr

es

prod

ukcj

i ro

zsad

y dn

i

Lic

zba

nasi

on

w sz

t.

na 1

00 m

2

Lic

zba

rośl

in

w sz

t na

100

m2

Okr

es z

bior

u1Pl

on

w k

g na

1 m

2

siew

piko

wan

iesa

dzen

iepo

cząt

ekko

niec

Papr

yka

wio

senn

y5

-15/

III

25/II

I1-

15/V

50-6

0 33

0-35

032

0-35

02/

VII

2-3/

X6-

10

Pom

idor

wio

senn

y15

/XII

-2/I

1/II

I15

/I-20

/I 20

/III

25/II

-1/II

I 20

/IV60

-70 50

33

032

03/

IV

2/V

I3/

VII

2/

VII

I15

-20

10-1

5

jesi

enny

5/V

I 15

/VI

20/V

I 1/

VII

20/V

II

25/V

II45

40

33

032

03/

IX

1/X

3/IX

10-1

2 8-

10

prze

dłuż

ony

15/X

II-2

/I10

/I-20

/I10

/II-1

/III

55-6

033

032

02/

IV-1

/V1/

XI

30-4

0

Obe

rżyn

aw

iose

nny

2-15

/III

20-2

5/II

I1-

5/V

5530

025

01/

VII

3-3/

X6–

10

Ogó

rek

wio

senn

y1/

I-1/

II

20/II

Ix

5/II

-5/II

I 20

/IV35

30

22

0-27

020

0-25

02/

III-

1/IV

3/V

2/V

II25

-30

20-2

2

Sała

ta

jesi

enny

5.07

20

.07

x1/

VII

I 20

/VII

I25

220

200

VII

I/IX

1/

X2/

XI

8-15

6-

8

wio

senn

y1-

30/I

1/II

-15/

III

20/I-

20/II

15

/II-3

0/II

I20

.II-5

/III

1/II

I-20

/III

30-5

018

00-2

200

1600

-200

03/

III-

2/IV

3/

IV1-

3/IV

1/

V16

-20

jesi

enny

20.0

7 15

-30.

0830

/VII

10

/VII

I-10

/IX15

/VII

I 1/

IX-2

0/IX

25-3

022

0020

003/

X

2/X

I-1/

XII

2/X

I 2-

3/X

II20

2

Rzo

dkie

wka

zim

owy

1/X

-1/X

I 1/

XII

15/X

-20/

XI

20/X

II10

/XI-

20/X

II

10/I

40-5

022

0020

003/

I-1/

II

1/II

I1/

II

2/II

I20

2

wio

senn

y10

.02-

25.0

2x

xx

3500

x3/

III-

2/IV

2/IV

-3/IV

350

3

jesi

enny

15.0

9-15

.10

xx

x35

00x

1/X

I-1/

XII

2/X

I-2/

XII

300

3

Tabe

la 5

.3.W

ybra

ne z

agad

nien

ia a

grot

echn

iki w

arzy

w p

od o

słon

ami

1 Cyf

ry a

rabs

kie

ozna

czaj

ą de

kady

, rzy

msk

ie m

iesi

ące.

2 Sz

tuki

. 3 P

ęczk

i. Źr

ódło

: Ogr

odni

ctw

o w

tabe

lach

. Pra

ca zb

ioro

wa.

PW

RiL,

War

szaw

a 19

86; O

blic

zeni

a w

łasn

e.

91

5. Warzywnictwo

Gat

unek

Okr

es

uży

tkow

ania

Mat

eria

ł ro

zmno

żeni

owy

Okr

es

sadz

enia

2

Odl

egło

ść r

oślin

w c

mL

iczb

a sa

dzon

ek

tys.

szt.

na 1

ha

Okr

es

zbio

ru

Plon

w t

z 1

ha

mię

dzy

rzęd

ami

w r

zęda

chI r

okII

rok

III r

ok

i nas

tępn

e la

ta

Rab

arba

r10

-12

lat

podz

iał 4

-6

letn

ich

karp

3/IX

-1/X

3/

II-1

/IV10

0*12

0-17

5**

100

120-

150

10 5-7

V, V

II,

06-

1515

-35*

40

-80*

*

Szpa

rag

110

-15

lat

1-ro

czne

kar

py

wyp

rodu

kow

ane

z

nasi

onIV

170-

190

30-4

016

3/IV

-2/V

I0

03-

6

Szcz

ypio

rek

3-4

lata

nasi

ona

podz

iał k

ęp

mat

eczn

ych

IV

IV, V

III

20-3

015

-25

3 kg

nas

ion

8-16

tys.

kęp

mat

.IV

-X0

1515

Chr

zan

1 ro

k 3

sadz

onki

k

orze

niow

e1/

III-

15/IV

55-7

030

-35

45-6

03/

X6-

10X

X

Tabe

la 5

.4. A

grot

echn

ika

wyb

rany

ch g

atun

ków

war

zyw

wie

lole

tnic

h

* O

dmia

ny w

czes

ne i

słab

iej r

ozra

staj

ące

się.

**

Odm

iany

póź

ne i

wcz

esne

siln

ie ro

zras

tają

ce si

ę.1 Z

apot

rzeb

owan

ie n

a na

sion

a n

a za

łoże

nie

1 ha

szpa

raga

rni w

ynos

i oko

ło 0

,4-0

,5 k

g.2 C

yfry

ara

bski

e oz

nacz

ają

deka

dy, r

zym

skie

mie

siąc

e.3 W

pra

ktyc

e pl

anta

cję

użyt

kuje

się

prze

z 3-

4 la

ta.

Źród

ło: S

zcze

góło

wa

upra

wa

war

zyw.

Pra

ca zb

ioro

wa.

PW

RiL.

198

4; O

blic

zeni

a w

łasn

e.

92


Tabela 5.5. Wymagania pokarmowe roślin warzywnych w uprawie polowej

Gatunek Plon w t z 1 ha Ilość pobranego składnika w kg z 1 ha

N K2O P2O5 CaO MgO

Bób (na świeże nasiona) 15 420 156 72 300 27Burak ćwikłowy 30 200 240 90 80 24Cebula 30 90 120 40 70 12Chrzan 25 110 255 50 60 18Dynia 30 195 365 95 330 40Fasola karłowa szparagowa 15 100 83 30 120 23Groch (strąki) 10 80 80 25 60 16Kalarepa wczesna 15 75 105 30 70 15Kalarepa późna 20 100 180 60 70 20Kalafior 20 200 250 80 215 24Kapusta brukselska 10 330 360 95 270 24Kapusta biała wczesna 30 115 210 45 175 14Kapusta biała późna 70 230 320 85 425 30Kapusta czerwona 50 300 345 85 310 38Kukurydza cukrowa 20 220 300 105 120 35Marchew 40 155 215 60 135 26Ogórek 30 50 110 40 75 16Pomidor 40 105 140 25 110 20Por 30 85 175 35 70 15Rabarbar 80 260 500 100 400 b.d.Rzodkiew 20 120 100 60 60 12Rzodkiewka 10 50 50 20 30 6Sałata 25 55 110 25 35 6Seler korzeniowy 20 130 190 50 150 15Seler naciowy 30 150 195 46 150 18Szparag 4 120 105 35 80 12Szpinak wczesny 10 55 70 16 12 8Szpinak późny 20 95 110 40 25 12

Źródło: Opracowywanie zaleceń nawozowych w ogrodnictwie 1993. Skrypty SGGW.

Tabela 5.6.Dawki i terminy stosowania nawozów organicznych pod różne gatunki roślin warzywnych w uprawie polowej

Gatunki

Dawka t na 1 ha

Terminy stosowaniaobornika kompostu

gospodarskiego

kompostu z odpadów miejskich2

torfu niskiego

DyniaMelon Papryka

30 – 35 25 – 35 30-40 30 – 40 X - do 31/XI lub III-IV

CebulaCzosnek Por

35 1 35 35-45 35 – 45 X – do 31/ XI

93

5. Warzywnictwo

Chrzan Kalafior Kapusty Ogórek Rabarbar Seler Szparag

35 35 50-60 50 – 70 X – do 31/XI lub III-IV

1Pod warzywa cebulowe uprawiane w pierwszym roku po oborniku stosuje się obornik co najmniej 2–letni.2 Kompost z odpadów miejskich musi posiadać rejestrację do stosowania w uprawach warzywnych.Źródło: Ogrodnictwo w tabelach. Praca zbiorowa. PWRiL, Warszawa 1986.

Tabela 5.7. Główne choroby i szkodniki warzyw oraz najczęściej stosowana liczba oprysków

Gatunek warzywa Nazwa choroby Nazwa szkodnika Łączna liczba zabiegów*

Pomidor zaraza ziemniaczana alternarioza stonka ziemniaczana 4 – 8

Ogórekkanciasta plamistość alternarioza mączniak rzekomy dyniowatych

przędziorki wciornastki 6 – 10

Seler septorioza selera zmieniki 2 – 3

Marchew Pietruszka

alternarioza naci marchwi szara pleśń mączniak prawdziwy zgorzel gnilna korzeni

mszyce bawełnica topolowo - marchwiowa połyśnica marchwianka mszyce

2 – 6

Burak ćwikłowy chwościk buraka śmietka ćwiklanka mszyce 2 – 4

Cebula mączniak rzekomy szara pleśń, biała zgnilizna cebuli

śmietka cebulanka wgryzka szczypiorka wciornastki

5 – 8

Por alternarioza miniarka porówka wciornastki 3 – 5

Kapustne czerń krzyżowych, kiła kapusty** szara pleśń

mszyca kapuściana gąsienice bielinków, tantnisia krzyżowiaczka i piętnówki, wciornastki

4 – 8

Kapusta pekińska czerń krzyżowych, zamieranie liści tworzących główkę***

chowacze śmietki miniarki

3 – 6

Pod osłonami (ogórek, papryka, pomidor, oberżyna)

szara pleśń, zgnilizna twardzikowa, mączniaki - rzekomy i prawdziwy zaraza ziemniaczana

mszyce, przędziorki, wciornastki, zmieniki, miniarki 5 – 10

*Podane liczby zabiegów dotyczą lat o przeciętnych warunkach pogodowych i przy założeniu, że wszystkie nasiona i rozsada zostały przed siewem zaprawione przeciwko chorobom i szkodnikom. **Jedna z najgroźniejszych chorób roślin kapustnych, zwalczania nie prowadzi się podczas wegetacji roślin.***Choroba fizjologiczna (nieinfekcyjna).Źródła: Program ochrony warzyw na lata 2004-2005. OWK nr 1-2 2004 r. Obserwacje i obliczenia własne

94


Tabela 5.8. Optymalne warunki przechowywania warzyw

Warzyw Temperatura w 0C

Wilgotność względna powietrza

w %

Okres przechowania

Warzywa nietrwałeBób zielony 0 – 1 85 – 95 7 – 14 dniBrokuły 0 90 – 95 7 – 10 dniFasola szparagowa 8 – 10 85 – 90 5 – 7 dniGroch zielony 0 95 – 98 3 – 5 dniKukurydza cukrowa 0 95 – 98 5 – 8 dniOgórki 12 – 13 95 – 98 7 – 10 dniPieczarki 0 – 1 95 7 – 9 dniPomidory ( owoce dojrzałe) 8 – 10 85 – 90 7 – 10 dniRabarbar 0 – 1 98 7 – 14 dniRzodkiewka 0 – 1 95 – 98 9 -12 dniSałata 0 – 1 95 – 98 7 dniSzparagi 1 – 2 90 – 95 7 – 14 dniSzpinak 0 95 – 98 1 -7 dni

Warzywa średnio trwałeArbuzy (kawony) 4 – 10 80 – 90 2 – 3 tyg.Cukinia (owoce niedojrzałe) 5 90 – 95 1 – 2 tyg.Cukinia (owoce dojrzałe) 5 – 10 80 – 90 2 – 3 mies.Dynia 10 – 12 70 – 75 1 – 6 mies.Jarmuż 0 90 – 95 14 – 20 dniKalafior 0 95 2 – 10 tyg.Kapusta pekińska 0 – 3* 90-98 2 – 3 mies.Kalarepa 0 95 1 – 5 mies.Kapusta brukselska 0 95 – 98 3 – 5 tyg.Melon 4 – 10 85 – 90 1 – 4 tyg.Oberżyna(bakłażan) 7 – 10 85 – 90 2 – 3 tyg.Papryka (owoce niewybarwione) 7 – 10 85 -90 3 – 5 tyg.

Papryka (owoce wybarwione) 7 – 8 90 – 95 2 – 3 tyg.Pomidory (owoce zielone) 12 – 13 85 – 90 4 – 6 tyg.

Warzywa trwałeBuraki ćwikłowe 1 -2 98 8 mies.

Cebula 0 – 1 2 - 3

70 – 75 80

8 mies 10 mies.

Chrzan 0 95 – 98 8 – 10 mies.

Czosnek 0 – 1 2 - 3

60 – 70 80

6 mies. 8 – 9 mies.

Kapusta biała i czerwona 0 90 – 95 6 – 8 mies.Marchew 0 – 1 98 8 – 10 mies.Pasternak 0 – 1 98 4 – 6 mies.Pietruszka 0 98 6 – 7 mies.Por 0 95 – 98 2 – 4 mies.Rzodkiew 0 – 1 95 – 98 2 – 4 mies.Seler korzeniowy 0 – 1 95 – 98 6 – 7 mies.

*Zależnie od odmiany.Źródło: Adamicki F. Przechowywanie warzyw. 1997.

95

5. Warzywnictwo

Przy

goto

wan

ie

podł

oża

Szcz

epie

nie

podł

oża

Roz

rost

grz

ybni

Zaw

iązy

wan

ie

owoc

nikó

wI r

zut

Prze

rwa

mię

dzy

rzut

ami

II r

zut

Plon

ogó

lny

w k

g / n

a 10

kg

podł

oża

Past

eryz

acja

w

tem

p.60

°C

Na

1 kg

pod

łoża

up

raw

oweg

o (w

ilg.6

8%) 2

0-25

g

grzy

bni z

iarn

iste

j

Tem

p. p

owie

trza

18-2

2°C

Tem

p. p

owie

trza

za

leżn

ie o

d od

mia

ny

12-2

1°C

;( na

jczę

ście

j 12

-16°

C)

Tem

p po

wie

trza

10-2

2°C

za

leżn

ie o

d od

mia

ny,

najc

zęśc

iej 1

2-16

°C

Tem

p. p

owie

trza

od 1

8-22

°C

(pie

rwsz

e 3-

4 dn

i) do

16-1

8°C

War

unki

up

raw

y ta

kie,

jak

w c

zasi

e I r

zutu

;

Z 10

kg

podł

oża

o op

tym

alne

j w

ilgot

nośc

i śre

dni

plon

1,5

-2 k

g ow

ocni

ków

Tem

p. p

odło

ża

24-2

7°C

W

ilgot

ność

w o

kres

ie

wzr

ostu

ow

ocni

ków

75-

80%

, w

okr

esie

zbi

orów

70-

75%

Wilg

otno

ść

pow

ietrz

a 85

-90%

I rzu

t: 65

-70%

pl

onu

ogól

nego

Wilg

otno

ść

pow

ietrz

a 8

0-85

%

Wilg

otno

ść p

owie

trza:

85

-90%

do

pocz

ątku

po

jaw

ieni

a si

ę za

wią

zków

Stęż

enie

Co 2 p

oniż

ej 0

,08%

Stęż

enie

Co 2

poni

żej 0

,1%

Nat

ężen

ie św

iatła

400

-600

lx

prze

z 12

god

zin

na d

obę

Nat

ężen

ie św

iatła

10

0-30

0 lx

24- 4

8 go

dz.

14

-21

dni

4-5

dni

10-1

4 dn

i12

-14

dni

10-1

4 dn

i

Tabe

la 5

.9. U

praw

a bo

czni

aka

ostr

ygow

ateg

o –

pełn

y cy

kl u

praw

y

Źród

ło: Z

iom

bra

M. B

oczn

iak.

200

5.

96


Tabela 5.10. Nakłady siły roboczej na 100 m2 uprawy pieczarki – cykl uprawowy 2 miesiące

Rodzaj czynnościNakłady

siły roboczej w rbh

Układanie kostek na hali 10Pielęgnacja kostek 10Nałożenie okrywy 30Zabiegi pielęgnacyjne 20Zbiór 170-200Opróżnianie i dezynfekcja hali 20Razem 240-270Transport pieczarek do punktu skupu zależy od odległości i plonu

Okres inkubacji: 14- 16 dni w temp. 25- 280 C.Okrywa: przeciętna warstwa 4-5 cm. Nawilżanie okrywy: 12 – 17 l wody na 1 m2 do momentu „szoku”.Szok: obniżenie temperatury w podłożu do 200C, temp. powietrza 17-180C.

Tabela 5.11. Zalecane podstawowe parametry pieczarkarni o powierzchni uprawowej 1005-1040 m2

ParametryRodzaj podłoża stosowanego do uprawy

pasteryzowane z wsianą grzybnią (w kostkach) przerośnięte grzybnią (luzem)

Optymalna powierzchnia hali uprawowej 200 m2 260 m2

Liczba hal uprawowych 5 4Długość hali 17 – 17,5 m 21,5 – 22 mSzerokość hali 6 mWysokość hali 3,7 mLiczba stelaży w hali dwa rzędyLiczba poziomów uprawowych (półek) 5 (optymalna)Długość półki 15 m 19,5 mSzerokość półki 134 cm wewn., 140 cm zewn.Odległość między półkami 60 cmOdległość dolnej półki od posadzki 25 – 35 cmOdległość górnej półki od sufitu 95 – 105 cmSzerokość przejścia między stelażami 120 cmSzerokość przejść bocznych 100 cmZalecana ilość podłoża na 1 m2 uprawy 90 kg 85 kgZalecana maksymalna wydajność systemu wentylacyjnego w m3/h/m2 uprawy 22,5 25

Instalacja oświetleniowa wodo- i paroszczelna, 12-14 lamp jarzeniowych (60 W)Instalacja wodna szybkozłączaDrzwi izolowane, szczelne

97

6. Rośliny sadownicze

6. ROŚLINY SADOWNICZE

Tabela 6.1. Podkładki dla jabłoniTyp podkładki NazwaKarłowa B 9 ;M 9; M 27; P 2; P 16; P 22; P 59; Półkarłowa M 7;M 26; MM 106; P 14; P 60; Silnie rosnąca siewka antonówki

Źródło Ugolik M., Kulawik W. Odmiany jabłoni. Skierniewice. 1996.

Tabela 6.2. Rozstawa i liczba drzew jabłoni na 1 ha w zależności od siły wzrostu i odmiany Odmiana jabłoni Podkładka Rozstawa w m Liczba szt. na 1 haSzampion, Elise, Idared, Gala i sporty, Pinova, karłowa 3,5 x 0,8 ÷ 1 2850-3570

Katja i inne słabo rosnące półkarłowa 4 x 1,2 ÷ 1,5 1660-2080Rubin , Gloster, Jonagold i sporty, Elstar i sporty, Lobo, Cortland, karłowa 3,5 ÷ 4 x 1,2÷1,5 1900-2380

Golden Delicious i inne średnio i silnie rosnące półkarłowa 4 x 1,5÷ 2 1250-1660

Boskoop, Mutsu, Alwa i inne silnie rosnące karłowa 4 x 1,5÷ 2 1250-1660

Źródło Ugolik M., Kulawik W. Odmiany jabłoni . Skierniewice. 1996.

Tabela 6.3. Nawożenie mineralne intensywnych sadów jabłoniowych (dawki maksymalne)

Wiek saduDawka czystego składnika w kg na 1 ha

N K2O MgO P2O5

Przed założeniem sadu x do 200 x do 200

Sad młody (1- 3 lata) 10- 201 x 6-122 x

Sad owocujący (> 4 lat) 60-100 60-120 wg analizy 20 co 2 lataPrzed założeniem sadu należy wykonać wapnowanie ( w zależności od wyników analizy gleby) do 5 t węglanu wapnia na 1 ha; można też zastosować obornik w ilościach do 30-40 t na 1 ha..110 -20 g / m2 - pod drzewko. 26-12 g/ m2 – pod drzewko.Źródło: obserwacje własne

Tabela 6.4. Nakłady siły roboczej i ciągnikowej na założenie 1 ha sadu jabłoniowego

Czynność Nakłady

siły roboczej rbh

ciągnikowej cnh

Przygotowanie gleby 12 12Nawożenie 3 1Ustawianie palików 1 100 20 2

Ustawianie rusztowań 180 25Ręczne sadzenie drzew 150 3Sadzenie drzew ze świdrem 100 20Przywiązywanie drzew 20 x

1Bez rusztowań.2Praca świdra.Źródło: Obserwacje własne

98


Tabela 6.5. Nakłady pracy na 1 ha sadu jabłoniowego rocznie

Czynność

Roczne nakłady okres inwestycyjny1 okres owocowania

roboczej rbh

ciągnikowej cnh

roboczej rbh

ciągnikowej cnh

Nawożenie 5 2 2-3 2-3Koszenie 10 10 6-7 6-7Ochrona chemiczna2 18-25 18-25 18-25 18-25Cięcie zimowe x x 80-90 xCięcie letnie x x 50-55 xUsuwanie gałęzi x x 15-16 5-8Przerzedzanie zawiązków x x 45-60 xZbiór jabłek3 x x 270-300 xTransport owoców do przechowalni x x 10-15 10-15

Formowanie koron 50 x x x1Okres inwestycyjny dla sadów na podkładkach karłowych wynosi 2-3 lata, na półkarłowych 3-4 lata.2Przy 20 zabiegach.3 Przeciętna wydajność pracownika przy zbiorze: – 1- 1, 5 t na 10 godzin.Źródło :Obserwacje własne

Tabela 6.6. Przeciętne plony w owocujących sadach jabłoniowychWiek od posadzenia1

w latachNa podkładkach karłowych

z dwuletnią koronkąNa podkładkach karłowych

z jednoroczną koronką2 x x3 5 34 10 105 20-30 20-306 30-35 30-357 40 40

1Materiał nasadzeniowy dobrej jakości.Źródło: Jabłoń. Zeszyty Pomologiczne. Skierniewice 1998.

Tabela 6.7. Podkładki dla gruszTyp podkładki Nazwa

Karłowa pigwa A, C, SSilnie rosnąca grusza kaukaska

Źródło: Czynczyk A. Uprawa grusz. Skierniewice 1993.

Tabela 6.8. Rozstawa i liczba drzew gruszy na 1 ha w zależności od siły wzrostu i odmiany

Odmiana gruszy Podkładka Rozstawa w m Liczba drzew w szt. na 1 ha

Faworytka, Konferencja, Komisówka, Lukasówka, Triumf, Packhama

słabo rosnąca 3,5 ÷ 4 x 1,2 ÷1,5 1660-2200

Gen. Leclerc, Patten, Bonkreta Williamsa, Concord silnie rosnąca 4 x 1,5 ÷ 2 1250-1666

Źródło : Czynczyk A. Uprawa grusz. Skierniewice 1993; obserwacje własne.

99


Tabela 6.9. Nawożenie mineralne intensywnych sadów gruszowych


N K2O MgO P2O5

Przed założeniem sadu x do 200 x do 200Sad młody (1- 3 lata) 10- 201 x 6-122 xSad owocujący (> 4 lat) 60-100 60-120 wg analizy 20 co 2 lata

Przed założeniem sadu należy wykonać wapnowanie ( w zależności od wyników analizy gleby) do 5 t węglanu wapnia na 1 ha; można też zastosować obornik w ilości 30-40 t na 1 ha..110 -20 g / m2 - pod drzewko.26-12 g/ m2 – pod drzewko.Źródło: obserwacje własne.

Tabela 6.10. Nakłady siły roboczej i ciągnikowej na założenie 1 ha sadu gruszowego

CzynnośćNakłady

siły roboczej rbh

siły ciągnikowej cnh

Przygotowanie gleby 12 12Nawożenie 2 1Sadzenie drzew na podkładce słabo rosnącej 120 5

Sadzenie drzew na podkładce silnie rosnącej 80 5

Ustawianie palików1 60 101Wartość niższa dla drzew na podkładce silnie rosnącej.Źródło: Obserwacje własne

Tabela 6.11. Nakłady siły roboczej i pociągowej na1 ha sadu gruszowego na rok

Rodzaj czynności


siły roboczej rbh

siły ciągnikowej cnh

siły roboczej rbh

ciągnikowej cnh

Nawożenie 5 2 2-3 2-3Koszenie 10 10 6-7 6-7Ochrona chemiczna 3 12 2-15 12 2-15 12 2-15 12 2-15Formowanie koron 150-220 x x xCięcie x x 100-130 xUsuwanie gałęzi x x 8-14 3-4Ręczne przerzedzanie zawiązków x x 30-45 x

Chemiczne przerzedzanie zawiązków x x 2 2

Zbiór gruszek4 x x 200-250 xTransport owoców do przechowalni x x 10-18 10-15

1Okres inwestycyjny dla grusz na podkładkach słabo rosnących wynosi 4 lata, na silnie rosnących 6-7 lat.2Przy zabiegach wykonywanych cieczami stężonymi. 3Przy 10 zabiegach.4Przeciętna wydajność pracownika przy zbiorze: 1 t na 10 godzin.Źródło : Obserwacje własne

100


Tabela 6.12. Przeciętne plonowanie owocujących sadów gruszowych

Wiek sadu od posadzenia w latach

Plonowanie grusz1 w t z 1 hapodkładka

silnie rosnąca podkładka słabo rosnąca

2 x x3 x 34 3 75 8 146 15 207 15 20-258 20-25 20-25

1 Materiał sadzeniowy bardzo dobrej jakości.Źródło : Obserwacje własne.

Tabela 6.13. Rozstawa drzew śliwy oraz ich liczba na 1 ha.

Podkładka Siła wzrostu Rozstawa m

Liczba drzew szt. na 1 ha

Ałycza silna 4-2,5 1000

Węgierka Wangenheima średnia 4-2 4-1,25

1250 2000

Źródło: Grzyb Z. S. Rozpara E. Uprawa śliwy w nowoczesnym sadzie. Skierniewice 1996.

Tabela 6.14. Nawożenie mineralne intensywnych sadów śliwowych


N K2O MgO P2O5

Przed założeniem sadu x 200-250 100 200-300Sad młody (1- 3 lata) 10- 201 x 6-122 xSad owocujący (> 4 lat) 50-60 60-100 wg analizy 20 co 2 lata

Przed założeniem sadu należy wykonać wapnowanie ( w zależności od wyników analizy gleby) do 5 t węglanu wapnia na 1 ha; można zastosować obornik w ilości 30-40 t na 1 ha.110 -20 g / m2 pod drzewko.26-12 g/ m2 – pod drzewko.Źródło: Grzyb Z.S.; Rozpara E. Uprawa śliwy w nowoczesnym sadzie. Skierniewice 1996.

Tabela 6.15. Nakłady siły roboczej i pociągowej na założenie 1 ha sadu śliwowego

Zabieg Liczba drzew w szt na 1 ha

Nakłady siły roboczej

w rbh ciągników

w cnhPrzygotowanie gleby x 12 12Nawożenie x 2 1Sadzenie ręczne 1000 75 5Sadzenie ręczne 1250 90 7Sadzenie ręczne 2000 150 10

Źródło: Obserwacje własne

Tabela 6.16. Nakłady siły roboczej i pociągowej na 1 ha sadu śliwowego na rok

Rodzaj czynności

Roczne nakładyokres inwestycyjny1 okres owocowania

siły roboczej rbh

ciągników w cnh

siły roboczej rbh ciągników cnh

Nawożenie 5 2 2-3 2-3

101


Koszenie 10 10 6-7 6-7Ochrona chemiczna2 8-12 8-12 8-12 8-12Formowanie koron 140-180 x x xCięcie x x 90-100 xUsuwanie gałęzi x x 8 3-4Zbiór śliwek3 x x 60 xTransport owoców do przechowalni x x x 7

1Okres inwestycyjny dla sadu śliwowego trwa dla podkładek silnie rosnących 4 lata, dla słabo rosnących 3 lata.2Przeciętnie 8 zabiegów.3Przeciętna wydajność zbioru śliwek: 0, 5 t na 10 h.Źródło: Obserwacje własne

Tabela 6.17. Przeciętne plony owocujących sadów śliwowych

Wiek od posadzenia( lata)

Przeciętne plony w t z 1 ha

podkładka ałycza podkładka Węgierka Wangenheima1000 szt. na 1 ha 1250 szt. na 1 ha 2000 szt. na 1 ha

2 x x x3 1 1,5 2,54 3 5 85 8 12 206 15 20 257 25 25 25


Tabela 6.18. Wytrzymałość na mróz najpopularniejszych odmian wiśniOdmiana Odporność na mróz Pora dojrzewania 1

Łutówka pąk odporny; kwiat wrażliwy 3/VIINortstar wrażliwa 1-2/VII

Sokówka(odroślówka) kwiat wrażliwy 3/VII1 Cyfry arabskie oznaczają dekadę, cyfry rzymskie – miesiąc.Źródło: Święto Kwitnącej Wiśni – mat. sem. 1998, 1999.

Tabela 6.19. Podkładki dla wiśniNazwa Siła wzrostu

Antypka słabaCzereśnia ptasia silna

Źródło: Święto Kwitnącej Wiśni – mat. sem. 1998, 1999.

Tabela 6.20 . Rozstawa i liczba drzew wiśni na 1 haRodzaj gleby, tech. zbioru Rozstawa w m Liczba drzew na 1 ha

Gleby zasobne 4,0 x 2,5 1000

Gleby słabsze 4,0 x 2,0 4,0 x 1,5

1250 1670

Zbiór maszynowy 3,5-4,0 x 1,0-1,5 1670-2860

Źródło: III Święto Kwitnącej Wiśni – Długowola 1999.

102


Tabela 6.21. Nawożenie mineralne intensywnych sadów wiśniowych


N K2O MgO P2O5

Przed założeniem sadu x 150-300 100-200 200-300Sad młody (1- 3 lata) 10-201 60-100 6-122 x

Sad owocujący (> 4 lat) 60-120 80-140 60-120 20 co 2 lataPrzed założeniem sadu należy wykonać wapnowanie (w zależności od wyników analizy gleby) do 5 t węglanu wapnia na 1 ha z można zastosować obornik w ilości 30-40 t/ha.110 -20 g / m2 - pod drzewko.26-12 g/ m2 – pod drzewko.Źródło: Uprawa czereśni i wiśni. PWRiL 1993.

Tabela 6.22. Nakłady siły roboczej i pociągowej na założenie 1 ha sadu wiśniowego

ZabiegRoczne nakłady

siły roboczej rbh

ciągników cnh

Przygotowanie gleby 12 12Nawożenie 2 1Sadzenie ( 1000 szt./ ha) z wykorzystaniem świdra 60 12Sadzenie ( 1250 szt./ ha) z wykorzystaniem świdra 80 15Sadzenie ( 1670 szt./ ha) z wykorzystaniem świdra 100 18

Źródło: własne obserwacje.

Tabela 6.23. Nakłady siły roboczej i pociągowej na 1 ha sadu wiśniowego na rok

Rodzaj czynności

Roczne nakładyokres inwestycyjny1 okres owocowania

siły roboczej rbh

ciągników cnh

siły roboczej rbh

ciągników cnh

Nawożenie 5 2 2-3 2-3Koszenie 10 10 6-7 6-7Ochrona chemiczna2 10 10 10 10Cięcie 100-150 Usuwanie gałęzi 12 2Zbiór wiśni3 1080 50

1Okres inwestycyjny dla sadów wiśniowych trwa 3 lata.2Przy 10 zabiegach.3Przeciętna wydajność pracownika przy zbiorze -1, 5 dt na 10 h.Źródło: Wyniki własne

Tabela 6.24. Przeciętne plony owocujących sadów wiśniowychWiek sadu od posadzenia

w latachPlon

w t z 1 ha1 02 1,53 34 55 66 107 158 209 20

Źródło: Obliczenia własne

103


Tabela 6.25. Podkładki dla czereśniNazwa Siła wzrostu

Czereśnia ptasia, Colt, P-HLA, F 12/1 silnie rosnącaGisela 5 słabo rosnąca

Źródło : Makosz E – Limanowa 1999.

Tabela 6.26. Rozstawa i liczba drzew czereśni na 1 ha

Siła wzrostu podkładki Rozstawa Liczba drzew na 1 ha

Silnie rosnąca 4,5 x 3,5 4 x 2

635 1250

Słabo rosnąca 3,5 x 1,5 1900

Źródło: Rozpara E. Nowoczesna uprawa czereśni. PWRiL 1999.

Tabela 6.27. Nawożenie mineralne sadów czereśniowych


N K2O MgO P2O5

Przed założeniem sadu x 150-300 100-200 200-300Sad młody (1- 4 lata) 10-201 60-100 6-102 xSad owocujący (> 4 lat) 60-100 80-140 60-120 x

Przed założeniem sadu należy wykonać wapnowanie (w zależności od wyników analizy gleby) - do 5 t węglanu wapnia na 1 ha; można zastosować obornik w ilości 30-40 t/ha.110 -20 g / m2 - pod drzewko.26-10 g/ m2 - pod drzewko.Źródło: Sadowski A. i inni; Sandomierz 1996.

Tabela 6.28. Nakłady siły roboczej i pociągowej na założenie 1 ha sadu czereśniowego

ZabiegNakłady

siły roboczej rbh

ciągników cnh

Przygotowanie gleby 12 12Nawożenie 2 1Sadzenie ( 1250 szt/ ha) z wykorzystaniem świdra 55 15Sadzenie ( 1900 szt/ ha) z wykorzystaniem świdra 90 18


Tabela 6.29. Nakłady siły roboczej i pociągowej na 1 ha sadu czereśniowego na rok

Rodzaj czynności


siły roboczej rbh

ciągników cnh

siły roboczej rbh

ciągników cnh

Nawożenie 5 2 2-3 2-3Koszenie 10 10 6-7 6-7Ochrona chemiczna2 10 10 10 10Cięcie 60 xUsuwanie gałęzi 12 2Zbiór czereśni 3 1500 80

1Okres inwestycyjny dla sadów czereśniowych trwa 4 lata.2Przy 10 zabiegach.3Przeciętna wydajność pracownika przy zbiorze: -1,0 dt na 10 h.Źródło: Obserwacje własne.

104


Tabela 6.30. Przeciętne plony owocujących sadów czereśniowychWiek sadu od posadzenia

w latachPlon

w t z 1 ha1 02 0,53 1,54 35 86 157 158 159 25

Silnie rosnące owocują od 3-4 roku.Źródło: Obserwacje własne.

Tabela 6.31. Podkładki dla brzoskwiniNazwa Siła wzrostu

Siewka Rakoniewicka, Syberian C, Siewka Mandżurska silnie rosnąca

Tabela 6.32. Typowe rozstawy i liczba drzew brzoskwiń i nektaryn na 1 haRozstawa m Liczba drzew na 1 ha

4,5 x 3,5 6354,0 x 2,5 10004,0 x 3,0 833

Źródło :Uprawa brzoskwiń i nektaryn. Zeszyty Pomologiczne.

Tabela 6.33. Nawożenie mineralne sadów brzoskwiniowych i nektarynowych


N K2O MgO P2O5

Przed założeniem sadu x 150-300 100-200 200-300Sad młody (1- 4 lata) 10-201 60-100 6-102 x

Sad owocujący (> 4 lat) 60-100 80-140 60-120 20 co2 lataPrzed założeniem sadu należy wykonać wapnowanie ( w zależności od wyników analizy gleby) - do 5 t węglanu wapnia na 1 ha; można zastosować obornik w ilości 30-40 t/ha.110 -20 g / m2 - pod drzewko.26-10 g/ m2 - pod drzewko.Źródło: Sadowski A. i inni ; Sandomierz 1996.

Tabela 6.34. Nakłady siły roboczej i pociągowej na założenie 1 ha sadu brzoskwiniowego lub nektarynowego (1000 drzew na 1 ha)

Czynność Nakłady

siły roboczej rbh

ciągników cnh

Przygotowanie gleby 12 12Nawożenie 2 1Ustawianie palików 80 xRęczne sadzenie drzew 100 5Sadzenie drzew ze świdrem 70 12Przywiązywanie drzew 30 x

Źródło: Obserwacje własne.

105


Tabela 6.35. Nakłady siły roboczej i pociągowej na 1 ha sadu brzoskwiniowego lub nektarynowego na rok

Rodzaj czynnościRoczne nakłady

okres inwestycyjny 1 okres owocowania rbh cgn rbh cgn

Nawożenie 4 1 2-3 2-3Ochrona2 10 10 10 10Cięcie 60 60 60 60Zbiór 3 0 0 200-300 15Zwalczanie chwastów 5 5 5 5

1Okres inwestycyjny dla brzoskwiń i nektaryn: 4 - 5lat.2 Przeciętna liczba zabiegów – 10. 3Przeciętna wydajność pracownika przy zbiorze: 0, 5 t na 10 h.Źródło: Obserwacje własne.

Tabela 6.36. Przeciętne plony owocujących sadów brzoskwiniowych i nektarynowych (1000 drzew na 1 ha)Wiek sadu od chwili posadzenia Plon w t z 1 ha

1 x2 13 2,54 65 126 207 25

Źródło: Konferencja brzoskwiniowa; Skierniewice 1998.

Tabela 6.37. Rozstawy i liczba sadzonek malin na 1 haMetoda prowadzenia Rozstawa w m Liczba sadzonek na 1 ha Uwagi

Szpaler pojedynczy niski 1,8 x 0,4 13 900 gleby słabsze Szpaler pojedynczy wysoki 1,8 x 0,4 13 900 gleby słabsze Szpaler pojedynczy niski 2,5 x 0,6 6 700 gleby cięższeSzpaler pojedynczy wysoki 2,5 x 0,6 6 700 gleby cięższeSzpaler podwójny 3,5 x 0,5 5 700 odm. silnie krzewiące się

Źródło: Gwozdecki J. Maliny i jeżyny. Działkowiec 2003.

Tabela 6.38. Nawożenie mineralne intensywnych plantacji malin

Wiek plantacjiDawka czystego składnika w kg na 1 ha

N K2O MgO P2O5

Przed założeniem plantacji 150-250 100-200 80-100Plantacja (1-3 lata) 60-80 80-120 60-120 wg analizyPlantacja (> 4 lat) 60-80 80-120 60-120 wg analizy

Źródło: Gwozdecki J. Maliny i jeżyny. Działkowiec. 2003.

Tabela 6.39. Nakłady siły roboczej i pociągowej na założenie 1 ha plantacji malin

Czynność Nakłady

siły roboczej rbh ciągników cnhPrzygotowanie gleby 12 12Nawożenie 5 5Sadzenie ( 13 900 szt./ha) 182 3Sadzenie (6 700 szt./ha) 90 3Sadzenie( 5 700 szt./ha) 76 3

Źródło: Obserwacje własne producentów.

106


Tabela 6.40. Nakłady siły roboczej i pociągowej na 1 ha plantacji malin na rok

Rodzaj czynności


siły roboczej rbh

ciągników cnh

siły roboczej rbh

ciągników cnh

Nawożenie 5 5 5 5Pielęgnacja międzyrzędzi 7 7 7 7Ochrona chemiczna 2 10 10 15 15Cięcie zimowe x x 150-200 5Prace pielęgnacyjne mechaniczne 20 20 x xPodwiązywanie pędów x x 30 xZbiór malin3 x x 1500 10

1Okres inwestycyjny dla plantacji malin trwa 2 lata.2Przy 10 zabiegach.3 Przeciętna wydajność pracownika przy zbiorze: 0,4 dt na 10 h.Źródło: Obserwacje własne

Tabela 6.41. Przeciętne plony owocujących plantacji malinWiek plantacji od posadzenia (lata) Plon w dt na 1 ha

1 02 3-43 6-84 8-10


Tabela 6.42. Nawożenie mineralne jagodników (porzeczka, agrest)

WyszczególnienieDawka czystego składnika w kg na 1 ha

N K2O MgO P2O5

Przed założeniem plantacji x do 200 x do 200Plantacje owocujące 80-100 100-150 60-120 201

1Co dwa lata.Źródło: Sadowski A. i inni. Sandomierz 1996.

Tabela 6.43. Typowe rozstawy i obsada krzewów agrestuZbiór Rozstawa m Liczba krzewów na 1 ha

Ręczny 3,0 x 1,5 2200Maszynowy 4,0 x 0,5 5000

Źródło: Jarociński B. Agrest. ODR Radom 1998.

Tabela 6.44. Nakłady siły roboczej i pociągowej na 1 ha plantacji agrestu

WyszczególnienieOkres inwestycyjny1 Okres owocowaniarbh cnh rbh cnh

Nawożenie 5 5 5 5Ochrona2 10 10 15 15Cięcie 8 1 50-80 2Zbiór3 0 0 800-1000 (ręczny), 30 (masz)4 10

1Okres inwestycyjny dla agrestu trwa 3 lata.2Przy przeciętnej ilości zabiegów – 6.3Przy przeciętnej wydajności zbioru – 0,5 dt na 10 h.4Kombajn połówkowy obsługują 3 osoby.Źródło: Własne obserwacje.

107


Tabela 6.45. Przeciętne plony agrestuWiek plantacji od posadzenia w latach Plon w t z 1 ha

1 02 03 34 65 96 10

Źródło: Własne obserwacje.

Tabela 6.46. Typowa rozstawa i obsada krzewów na plantacjach porzeczkiZbiór Rozstawa Liczba krzewów na 1 ha

Ręczny 2,5 x 1,5 2666Maszynowy 4,0 x 0,5 5000

Źródło: Jarociński B. Porzeczki. ODR Radom 1998.

Tabela 6.47. Nakłady siły roboczej i pociągowej na 1 ha plantacji porzeczki czarnej, czerwonej i białej

CzynnośćOkres inwestycyjny1 Okres owocowania

rbh cgn rbh cgnNawożenie 5 5 5 5Ochrona2 8 8 10 – 12 10 -12Cięcie 8 1 40-70 2Zbiór3 ręczny 0 0 1100 – 1300 20Zbiór z otrząsaniem4 0 0 200- 220 20Zbiór maszynowy kombajnem połówkowym, np. Joanna5 0 0 30 10

1Okres inwestycyjny dla porzeczki: 3- 4lata.2 Przeciętna liczba zabiegów – 6.4Przeciętna wydajność zbioru z otrząsarką ręczną: 4 dt na 10 h.53 osoby.Źródło: Kawecki Z. Uprawa porzeczek. WODR Olsztyn 2001.

Tabela 6.48. Przeciętne plony z 1 ha plantacji porzeczki*Wiek plantacji od

posadzenia w latachPorzeczka czarna Porzeczka czerwona

t z 1 ha1 0 02 0,5 0,653 1 24 2 45 6 86 8 107 10 15

*W zależności od odmiany można uzyskać plony 5- 11 t z 1 ha porzeczki czarnej i 10- 30 t z 1 ha porzeczki czerwonej.Źródło: Kawecki Z. Uprawa porzeczek. WODR Olsztyn 2001.

Tabela 6.49. Typowe rozstawy i liczba krzewów na 1 ha plantacji borówki wysokiejRozstawa Liczba krzewów na 1 ha1,0 x 3,0 33001,0 x 2,0 5000

Źródło: I Ogólnopolska Konferencja Borówkowa. Skierniewice 1997.

108


Tabela 6.50. Nawożenie mineralne borówki wysokiej

WyszczególnienieDawka czystego składnika w kg na 1 ha

N K2O MgO P2O5

Plantacje owocujące 70 100 x 60

Źródło: I Ogólnopolska Konferencja Borówkowa. Skierniewice 1997.

Tabela 6.51. Nakłady siły roboczej i pociągowej na 1 ha plantacji borówki wysokiej

Wyszczególnienie

Okres inwestycyjny1 Okres owocowaniarbh cnh rbh cnh

Nawożenie 3 3 3 3Ochrona 2 5 5 8 8Cięcie 0 0 100 2Zbiór3 0 0 2500 20Zwalczanie chwastów 5 5 5 5

1Okres inwestycyjny dla borówki: 5-6 lat.2 W okresie inwestycyjnym tylko zwalczanie chwastów.3 Przy przeciętnej wydajności 0,5 dt na 10 h.Źródło: Smolarz K. Uprawa borówki i żurawiny. Skierniewice 1999.

Tabela 6.52. Przeciętne plony borówki wysokiej

Wiek plantacji od posadzenia w latach Plon w t z 1 ha

1 0,32 0,83 3,24 65 86 10

Źródło: Smolarz K. Uprawa borówki i żurawiny. Skierniewice 1999.

Tabela 6.53. Typowa rozstawa i obsada roślin truskawki na 1 ha oraz niezbędna powierzchnia matecznikaRozstawa w m Liczba sadzonek w szt. na 1 ha Powierzchnia matecznika w ha

0,8 x 0,3 42000 0,150,9 x 0, 25 45000 0,150,7 x 0,3 48000 0,170,8 x 0,25 50000 0,18

Źródło: Jarociński B. Uprawa truskawek. ODR Radom 1996.

Tabela 6.54. Nawożenie mineralne i organiczne truskawki

Wiek plantacji Obornikt na 1 ha

Nawożenie mineralnekg czystego składnika na 1 ha

N K2O P2O5

Przed założeniem plantacji 40-60 x 120 100Plantacja owocująca x 30-40 50 x

Źródło: Jarociński B. Uprawa truskawek. ODR Radom 1996.

Tabela 6.55. Nakłady siły roboczej i pociągowej na założenie 1 ha plantacji truskawki

CzynnośćNakłady

rbh cnhPrzygotowanie gleby 10 10Nawożenie 5 5

109


Sadzenie:ręczne + obsypnik 200 2sadzarka 2-rzędowa 40 - 50 10 - 12sadzarka 4-rzędowa 25 - 30 6 – 7


Tabela 6.56. Nakłady siły roboczej i pociągowej na 1 ha owocującej plantacji truskawki

ZabiegNakłady1

rbh cgnNawożenie 2 2Ochrona2 4 4Zwalczanie chwastów 50 16Zbiór z szypułkami 1000 – 1300 20Zbiór bez szypułek 1330 – 1600 20

1Plon 10 t z 1 ha.2Przeciętna liczba zabiegów -10.Źródło: Obserwacje własne.

Tabela 6.57. Przeciętne plony truskawekWiek plantacji od posadzenia w latach Plon dt z 1 ha

1 20-302 1003 100


Tabela 6.58. Typowa rozstawa krzewów na plantacjach leszczynyRozstawa m Liczba krzewów na 1 ha

5 x 3 6705 x 4 500

Źródło: Zdyb H. Leszczyna. PWRiL, Warszawa 2003.

Tabela 6.59. Nakłady siły roboczej i pociągowej na 1 ha plantacji leszczyny rocznie

Rodzaj czynnościNakłady

okres inwestycyjny1 okres owocowaniarbh cnh rbh cnh

Nawożenie 1 1 2 2Ochrona chemiczna 2 5 5 20 5Cięcie zimowe x x 20 1Zbiór 3 x x 600 2

1Okres inwestycyjny trwa ok. 9-10 lat.2Przeciętna liczba zabiegów – 5.3Przeciętna wydajność z obłuskiwaniem: 0, 6 dt na 10 h.Źródło: Zdyb H. Leszczyna. PWRiL, Warszawa 2003.

Tabela 6.60. Przeciętne plony leszczynyWiek plantacji od posadzenia w latach Plon w t na 1 ha

1 x2 x3 x4 0,45 0,7

110


6 17 1,58 29 310 4

Źródło: Obliczenia własne.

Tabela 6.61. Wzrost i plonowanie aronii

Typ aroniiWysokość

roślincm

Początekwegetacji

Okres kwitnienia

Plon kg z 1

krzewu

Plont na 1 ha

Suma plonuz 4 lat

t z 1 ha

Masa 100owoców

g

Sadzonki I wyboruA – z Dąbrowicrozmnażana generatywnie 184,6 22.03 8.05-15.05 2,77 7,9 26,2 281

B – od Egertarozmnażana wegetatywnie 174,4 22.03 8.05-15.05 3,09 8,8 30,5 277

C – z Kutna rozmnażana wegetatywnie 187

22.03 8.05-15.05 3,71 10,6 37,9 283

Sadzonki II wyboruA – z Dąbrowic rozmnażana generatywnie 173,2 22.03 8.05-15.05 1,97 5,6 18,7 282

B – Nero rozmnażana wegetatywnie 164,1 22.03 8.05-15.05 1,68 4,8 18,3 276

C – z Albigowej rozmnażana wegetatywnie 167,4 22.03 8.05-15.05 2,23 6,4 22,7 278

Źródło: Uprawa aronii. Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa Skierniewice, 1999.

Tabela 6.62. Charakterystyka podstawowych parametrów różnych typów przechowalni owoców

Typ przechowalni Zawartość O2%

Zawartość CO2%

Temperatura 0C

Wilgotność %

Zwykła 21 0,03 0-4 90-92Kontrolowana atmosfera ( KA) 2-3 3-5 0-4 95ULO do 1 1-1,5 1-2 95

Źródło: Materiały ze szkolenia. Dni Sadownictwa. Warka, Grójec. Sierpień 1999.

Tabela 6.63. Wymiary i pojemność podstawowych opakowań na owoce

Nazwa opakowania Wymiary w cmPojemność w kg

jabłka gruszki śliwkiSkrzynka 1/1 50 x 40x 32 20 -22 20 xSkrzynka uniwersalna 60 x 40 x22 15 20 20Skrzyniopaleta 120 x 100 x80 320 x xPaleta 120 x 100 30 szt skrzynek w 6 warstwachEuropaleta 120 x 80 24 szt skrzynek w 6 warstwach


111

7. Rośliny ozdobne

7. ROŚLINY OZDOBNE

Tabela 7.1. Charakterystyka ważniejszych gatunków jednorocznych roślin ozdobnych uprawianych z siewu wprost do gruntu

Gatunki Liczba nasion w 1 g

Ilość nasion g na 10 m

Termin wysiewu p. – początek mies.

ś – środek mies. k. – koniec mies.

Rozstawa roślin (rzędy x międzyrzędzia)

cm

Wysokość roślin

cm

1 2 3 4 5 6Amaranthus caudatus - szarłat zwisły 1500-1600 3 – 5 ś. – k. IV 50 -60x30-40 60-100

Amaranthus paniculatus - szarłat wiechowaty 1500-1600 3 – 5 ś. – k. IV 50 -60x30-40 100-150

Calendula offcinalis - nagietek lekarski 100-150 10 -12 k. III-IV 30-40x10-25 50-70

Centaurea cyanus - chaber bławatek 250-300 3 – 5 k. III-IV 20-30x15-20 20-50

Centaurea moschata - chaber piżmowy 260-280 3 – 5 IV 20-30x15-20 30-80

Clarkia elegans - dzierotka wytworna 2500-3000 8 -10 ś. IV 20-30x10-15 60-80

Convolvulus tricolor - powój trójbarwny 80-110 7-10 szt. na 1 m

bieżący ś. IV – p. V 30x15-20 20-40

Coreopsis tinctoria - nachyłek barwierski 3500-3800 3 – 5 ś. IV 20-30x15-20 20-40

Cosmos bipinnatus - kosmos podwójnie pierzasty

150-250 5 – 8 IV 20-40x30 80-120

Dimorphoteca sinuata - złotokwiat zatokowy 550-600 5 – 8 k. IV-p. V 25-30x15-20 30-40

Delphinium ajacis - ostróżka ogrodowa 550-600 10 -12 IV, jesień 30-40x15-20 40-60

Delphinium consolida - ostróżka polna 550-600 10 -12 IV, jesień 30-40x15-20 60-100

Eschscholtzia californica - maczek kalifornijski 550-600 5 – 8 IV, jesień 25-30x10-15 30-40

Godetia grandiflora - godecja wielkokwiatowa 2000-2300 8 – 10 IV 35-40x15-20 25-80

Gypsophila elegans - łyszczec wytworny 1200-1300 8 – 10 IV 20-25x10-15 30-60

Helianthus annuus - słonecznik zwyczajny 15-20 10 -15 k. IV-V 50-70x25-35 100-300

Helianthus cucumerifolius – słonecznik ogórkolistny 190-210 4 -5 k. IV-V 50x25 90-150

Iberis umbellata - ubiorek okółkowy 450-500 8 -10 IV 20-25x10-15 30-40

Ipomoea purpurea - wilec purpurowy 35-50 7-8 szt. na 1 m

bieżący k. IV 80x10-20 200-300

Kochia scoparia - mietelnik 250-300 5 – 7 IV 40-50x25-30 100-150

Lathyrus odoratus - groszek pachnący 10-14 15 – 20 k. III-p.IV 30-40x20-25 100-200

Lobularia maritima - smagliczka nadmorska 2600-3000 5 – 8 od p. IV 20-25x5-10 15-20

112


Lupinus x hybridus – łubin ogrodowy 30-50 15 – 20 k. IV- p. V 30-40x15-20 50-150

Matthiola bicornis – maciejka dwuroga 1500-2000 8 – 10 od p.IV 20-30x2-10 30-40

Nigella damascena – czarnuszka damasceńska 320-400 10 – 12 k. III-IV 15-25x10-15 40-50

Papaver nudicaule –mak nagołodygowy 800-1000 2 – 5 od ś. IV 20-30x10-15 40-50

Papaver somniferum – mak lekarski 2500-4000 5 – 8 III-IV 20-30x10-15 80-100

Phaseolus coccineus – fasola wielkokwiatowa 1 5 – 7 szt. na 1 m

bieżący k.IV x20-50 400-500

Portulaca grandiflora – portulaka wielkokwiatowa 7000-9000 2 – 5 IV-V 15-20x10-15 10-15

Reseda odorata – rezeda wonna 1000-1300 5 -10 ś. IV 20-30x10-15 30-60

Tropaeolum majus – nasturcja większa 5 – 7 25 – 30 p.V 40-50x15-20 do 300

Źrodło: Ogrodnictwo w tabelach. Praca zbiorowa pod red. N. Krusze. PWRiL, Warszawa 1986.

Tabela 7.2. Charakterystyka ważniejszych gatunków jednorocznych uprawianych z rozsady

Gatunki Liczba nasion w 1 g

Ilość nasion na wyprodukowanie

1000 szt. rozsady w g

Termin wysiewu p. – początek mies.

ś – środek mies. k. – koniec mies.

Rozstawa roślin (rzędy x międzyrzędzia)

w cm

Wysokość roślin w cm

1 2 3 4 5 6Ageratum haustoninum – żeniszek meksykański 6000-7000 0,5 – 1 II-III 20-30x15-25 15-20

Antirrhinum majus – wyżlin wiekszy 7500-8000 0,25 – 0,5 II-III 30-40x20-30 20-80

Begonia semperflorens – begonia stale kwitnąca 80 000 0,2 – 0,5 I- p.II 20-30x15-25 15-40

Callistephus chinensis – aster chiński 450-600 4 III 30-40x20-30 20-100

Celosia cristata – celozja grzebieniasta 1200-1500 1,5 – 2 III 40x25 20-40

Celosia plumosa – celozja pierzasta 1200-1500 1,5 – 2 III 35x25 30-50

Chrysanthemum carinatum – złocień trójbarwny

300-350 7-8 III 30-40x20-25 40-60

Chrysanthemum coronarium – złocień wieńcowy

500-650 4 – 6 IV 30-40x20-25 30-100

Chrysanthemum parthenium – złocień maruna

5800-6000 1 – 2 k. III-p.IV 20-30x15-20 20-30

Dianthus caryophyllus hybr. Chabaud – goździk ogrodowy Chabaud

650-700 3 – 4 II-III 30x25 40-50

Dianthus chinensis – goździk chiński 800-1000 1 – 2 III-p.IV 20x20 20-40

Gaillardia pulchella – gailardia nadobna 500-550 2 – 3 ś.III-p.IV 40x30 30-50

Gazania x splendens – gazania lśniąca 250-300 10 ś.III-p.IV 50x30 20-30

113

7. Rośliny ozdobne

Helichrysum bracteatum – kocanki ogrodowe 1200-1400 2 – 3 k.III-p.IV 30-40x15-20 40-100

Helipterum roseum – suchlin różowy 400-450 2 – 3 p.IV 25-35x15-20 20-40

Impatiens balsamina – niecierpek balsamina 100-120 20 – 25 k.III-p.IV 30-40x20-25 30-60

Lobelia erinus – lobelia przylądkowa 35000 0,5 II-p.III 20-30x10-15 10-25

Matthiola incana– lewkonia letnia 600-700 3 – 4 II-III 30-40x25 30-70

Mesembryanthemum crystallinum – przypołudnik kryształkowy

3500-4000 2 – 3 III 15-20x15 do15

Nemesia strumosa – jawnostka powabna 3500-4000 2 -3 ś.III-p.IV 20-30x15-20 20-40

Nicotiana alata – tytoń oskrzydlony 7000-8000 0,3 – 0,5 III 30-40x25-30 80-150

Petunia x hybrida– petunia ogrodowa 8000-9000 0,25-0,5 II-III 25-30x15-20 20-50

Phlox drummondii – floks Drumonda 550-650 3 – 4 ś.III 30-40x20 15-60

Ricinus communis – rącznik pospolity 2 – 5 400 – 500 II-IV 200x150 200-300

Rudbeckia bicolor – rudbekia dwubarwna 2600-3000 0,8 – 1 k.III-p.IV 30-40x25 40-80

Salvia splendens – szałwia błyszcząca 340-400 6 – 8 II-ś.III 30-40x25-30 30-50

Scabiosa atropurpurea –driakiew purpurowa 250-300 6 – 8 k.II-p.IV 30-40x20-30 40-120

Tagetes erecta – aksamitka wyniosła 250-300 8-10 III-IV 40-50x20-30 40-100

Tagetes patula – aksamitka rozpierzchła 400-500 6 – 8 III-IV 30-40x20-30 20-40

Tagetes tenuifola – aksamitka wąskolistna 800-900 5 – 6 III-IV 20-30x20-25 15-25

Verbena x hybrida – werbena ogrodowa 400-500 10-12 III 30-40x20-30 20-40

Zinnia elegans – cynia wytworna 120-200 10 – 15 ś.III-IV 20x30 20-80

Źródło: Ogrodnictwo w tabelach. Praca zbiorowa pod red. N. Krusze. PWRiL, Warszawa 1986.

Tabela 7.3. Charakterystyka dwuletnich roślin ozdobnych

Gatunki Termin siewuRozstawa roślin w cm

Wysokość roślin w cmrozsadnik rabaty

Althea rosea – malwa różowa V-VII 15x20 60-80 200-300Bellis perennis – stokrotka ogrodowa VI-VII 10x15 20-25 10-20

Campanula medium – dzwonek ogrodowy V-VI 5x5

10x15 30-40 40-100

Dianthus barbatus – goździk brodaty V-VI 5x5

15x20 20-30 20-40

Dianthus caryophyllus – goździk ogrodowy V-VI 8-8 25-30 30-70

114


Digitalis purpurea – naparstnica purpurowa V-VI 10x10 30-40 80-150

Gaillardia aristata – gailardia – dzianwa VI-VI 10x10

35-40 40-80

Lunaria biennis– miesięcznica roczna V-VI doniczki i miejsca stałe

30-40 50-100

Myosotis silvatica – niezapominajka leśna VI-VII 5x5 15-25 10-50

Papaver nudicaule – mak syberyjski

VI-IX miejsce stałe doniczki 20-25 30-50

Viola x wittrockiana – bratek ogrodowy VI-VII 5x10 15-20 15-30

Źródło: Ogrodnictwo w tabelach. Praca zbiorowa pod red. N. Krusze. PWRiL, Warszawa 1986.

Tabela 7.4. Chakterystyka materiału siewnego niektórych drzew i krzewów

Nazwa rośliny łacińska i polska Ilość nasion w 1 gramie

Masa 1000 nasion g

Siła kiełkowania %

LiściasteAcer campestre – klon pospolity 25 -12 40 – 84 55Acer circinatum –klon okrągłolistny 33 30 50Acer ginnala – klon Ginnala 45 22 60Acer negundo – klon jesionolistny 42 – 20 24 – 50 65Acer palmatum – klon palmowy 83 -77 12 – 13 50Acer platanoides – klon zwyczajny 10 – 6 96 – 180 65Acer pseudoplatanus – klon jawor 14 – 11 73 – 89 70Acer rubrum - klon czerwony 71 14 50Acer saccharinum – klon srebrzysty 25 40 60Acer tataricum – klon tatarski 20 50 80Aesculus hippocastanum – kasztanowiec zwyczajny 0,0001 10000 80

Ailanthus altissima – bożodrzew gruczołkowaty 40 -25 25 – 40 70

Alnus glutinosa – olsza czarna 1428 – 667 0,7 – 1,5 40Alnus incana – olsza szara 2000 – 1111 0,5 – 0,9 40Amelanchier canadensis – świdośliwa kanadyjska 125 – 100 8 – 10 50

Amorpha frticosa – amorfa zwyczajna 120 8,3 75Amygdalus nana – migdał karłowy 1,6 600 75Arystolochia durior – kokornak wielkolistny 42 – 38 24 – 26 50Berberis koreana – berberys koreański 83 12 60Berberis thunbergii – berberys Thunberga 111 – 59 9 – 17,6 60Berberis wilsoniae– berberys Wilsona 217 – 111 4,6 – 9 50Betula humilis – brzoza niska 7140 – 5880 0,14 – 0,17 40Betula lenta – brzoza cukrowa 1666 – 1111 0,6 – 0,9 30Betula maximowicziana – brzoza Maksymowicza 5000 – 3333 0,2 – 0,3 20

Betula papyrifera – brzoza papierowa 9090 -2173 0,11 – 0,46 30Betula pendula – brzoza brodawkowata 7692 – 2127 0,14 – 0,38 35Betula pubescens – brzoza omszona 7692 -2127 0,13 -0,43 35Betula arborescens – karagana syberyjska 56 – 40 18 – 25 70Betula frutex – karagana podolska 43 – 33 23-30 80Carpinus betulus – grab 31 – 19 32 – 53 45Catalpa bignonioides – surmia zwyczajna 270 3,7 70

115

7. Rośliny ozdobne

Celastrus scandens – dławisz amerykański 30 33 60Cerasus fruticosa – wiśnia karłowata 13 80 – 90 60Cerasus mahaleb – antypka (wiśnia wonna) 19 – 15 51 – 66 75Cercidiphyllum japonicum – grujecznik japoński 2000 – 1250 0,5 – 0,8 20

Chaenomeles japonica – pigwowiec japoński 53 – 50 19 -31 50

Clematis alpina – powojnik alpejski 323 3,1 40Clematis vitalba – powojnik pnący 719 1,39 20Clematis viticella – powojnik włoski 100 -42 10 -24 40Colutea arborescens – moszenki południowe 100 -50 10 – 20 50Cornus mas – dereń własciwy 6 – 4 160 – 254 65Cornus sanguinea – dereń świdwa 20 50 70Corylus avellana – leszczyna zwyczajna 1 – 0,77 1000 – 1300 50Corylus colurna – leszczyna turecka 0,59 1700 50Cotinus coggygria – perukowiec podolski 137 – 100 7,3 – 10,4 75Cotoneaster dammeri – irga Dammera 137 7,3 50Cotoneaster divaricata – irga rozkrzewiona 47 21 50Cotoneaster horizontalis – irga pozioma 117 – 69 8,5 – 14,5 50Cotoneaster lucida – irga błyszcząca 43 – 26 23 – 38 50Cotoneaster praecox – irga wczesna 28 – 26 35 – 38 50Crataegus crus-galli – głóg ostrogowy 15 65 60Crataegus intricata – głóg szkarłatny 15 65 60Crataegus oxyacanta –głóg dwuszyjkowy 20 50 50Crataegus punctata – głóg cętkowany 8 -6 129 – 160 60Crataegus sanguinea – głóg krwisty 58 – 38 17 – 26 60Cydonia oblonga – pigwa pospolita 30 33 65Cytisus nigricans – szczodrzeniec czerniejący 182 5,5 70

Cytisus scoparius – szczodrzeniec żarnowiec 152 – 199 6,6 – 8,4 90Daphne cneorum – wawrzynek główkowy 13 76 50Daphne mezereum – wawrzynek wilczełyko 40 -29 25 – 35 50Elaeagnus angustifolia – oliwnik wąskolistny 12 87 75

Elaeagnus commutata – olwnik srebrzysty 11 90 75Euonymus europaeus – trzmielina pospolita 33-20 30 -54 75Euonymus verrucosus – trzmielina brodawkowata 59 -36 17 – 28 75

Exochorda racemosa – obiela wielkokwiatowa 78 12,7 40

Fagus silvatica – buk zwyczajny 5 -4 200 -240 70Fraxinus americana – jesion amerykański 25 40 60Fraxinus excelsior – jesion wyniosły 16 – 10 64 – 104 60Fraxinus ornus – jesion mannowy 26 39 60Fraxinus pensylvanica – jesion pensylwański 20 35 60

Gleditsia triacanthos – glediczja trójcierniowa 10 – 4 100 – 235 85

Hamamelis virginiana – oczar wirginijski 19 54 30Halesja – ośnieża czteroskrzydła 2 500 50Hippophaë rhamnoides – rokitnik zwyczajny 85 – 64 11,8 – 15,6 65

116


Holodiscus discolor – pustokrężnik różnobarwny 12500 0,08 4

Juglans cinerea –orzech szary 0,1 – 0,08 10000 – 11500 70Juglans mandshurica – orzech mandżurski 0,1 – 0,05 9400 – 18000 65Juglans nigra - orzech czarny 0,9 – 0,07 11000 – 14000 70Juglans sieboldiana – orzech japoński 0,14 6700 65Laburnum anagyroides – złotokap zwyczajny 38 26,1 80

Liriodendron tulipifera – tulipanowiec amerykański 20 – 16 50 – 63 10

Lycium halimifolium – kolcowój zwyczajny 167 6 70Mahonia aquifolium – mahonia pospolita 133 – 91 7,5 – 11 60Malus baccata – jabłoń jagodowa 200 5 70Malus silvestris – jabłoń dzika 45 22 70Morus alba – morwa biała 833 – 555 1,2 – 1,8 50Padus racemosa – czeremcha zwyczajna 23 – 15 42 – 68 70Padus serotina – czeremcha amarykańska 15 -8 65 -125 70Prunus cerasifera – ałycza( śliwa wiśniowa) 2 -3 340 -580 80Prunus spinosa – śliwa tarnina 5 200 70Ptelea trifoliata – parczelina trójlistkowa 33 -22 30 -45 85Pterocarya fraxinifolia –skrzydlorzech kaukaski 31 -20 32 -50 50

Pyracanta coccinea – ognik szkarłatny 303 3,3 50Pyrus communis – grusza pospolita 36 28 50Quercus coccinea – dąb szkarlatny 0,64 1550 60Qercus palustris – dąb błotny 0,7 1400 60Qercus petaea – dąb bezszypulkowy 0,6 – 0,2 1500 60Qercus rubra - -dąb czerwony 0,5 – 0,3 2000 – 3000 60Qercus robur – dąb szypułkowy 0,33 – 0,25 3000 – 4000 60Rhododendron catawbiense – onieczn ąc fioletowy 11111 0,09 35

Rhodotypos scandens – różowiec biały 10 98 – 100 50Robinia pseudoacacia – robinia biała 50 20 65Rosa canina – róża dzika (szypszyna ) 118 – 63 8,5 – 16 75Rosa gallica – róża francuska 34 29 – 31 60Rosa glauca– róża czerwonawa 83 12 – 17 70Rosa majalis – róża girlandowa 111 – 83 9 – 12 70Rosa moyesii – róża Moyesa 17 – 12 60 – 85 60Rosa multiflora – róża wielokwiatowa 250 4 75Rosa rubiginosa – róża rdzawa 67 – 56 15 – 18 60Rosa rugosa – róża pomarszczona 167 – 118 6 – 8,5 60Sambucus nigra – bez czarny 500 -243 2 – 4,1 50Sambucus racemosa – bez koralowy 500 – 476 2 – 2,1 50Schisandra chinensis – cytryniec chiński 40 25 60Sophorajaponicaz – szupin japoński 9 – 8 110 – 115 60Sorbus aria – jarząb mączny 50 – 40 20 – 25 60Sorbus aucuparia – jarząb pospolity 333 – 200 3 – 5 60Sorbus torminalis – jarząb brzęk 40 25 60Staphylea pinnata – kłokoczka południowa 4 – 2 250 – 500 40Syringa amurensis – lilak amurski 62 – 35 16 – 29 60Syringa josikaea – lilak węgierski 143 – 91 7 – 11 60

117

7. Rośliny ozdobne

Syringa wolfi – lilak Wolfa 111 – 91 9 – 11 60Syringa vulgaris – lilak zwyczajny 154 6,5 75Tilia cordata – lipa drobnolistna 38 – 28 26 – 36 75Tilia platyphylos – lipa szerokolistna 11 – 9 94 – 107 50Ulmus carpinifolia – wiąz polny 167 6 – 7 60Viburnum lantana – kalina hordowina 37 – 23 36 – 44 60Viburnum opulus – kalina koralowa 33 – 20 30- 50 60

IglasteAbies cephalonica – jodła grecka 22 – 12 46 – 86 30Abies concolor – jodła jednobarwna 50 – 25 21 – 41 30Abies nordmanniana – jodła kaukaska 22 – 13 45 – 79 50Abies veitchii – jodła Veitcha 145 – 51 6,9 – 19,7 30Chamaecyparis lawsoniana – cyprysik Lawsona 437- 278 2,3 – 3,6 30

Chamaecyparis nootkatensis – cyprysik nutkajski 188 -147 5,3 – 6,8 30

Chamaecyparis pisifera – cyprysik groszkowy 1667 -909 0,6 – 1,1 30

Juniperus chinensis – jałowiec chiński 15 65 80Juniperus communis – jałowiec pospolity 13 75 65Juniperus rigida – jałowiec sztywny 50 20 60Juniperus sabina – jałowiec sabiński 77 13 60Juniperus virginiana – jałowiec wirginijski 38 26 65Larix decidua – modrzew europejski 217 – 147 4,6 – 6,8 30Larix kaempferi – modrzew japoński 250 4 50Larix laricina – modrzew amerykański 1000 – 667 1 – 1,5 30Larix sibirica – modrzew syberyjski 125 – 68 8 – 14,7 60Picea abies – świerk pospolity 159 -100 6,3 – 10,4 40 – 96Picea mariana – świerk czarny 500 – 303 2,15 – 3,3 47 – 87Picea obovata – świerk syberyjski 208 4,8 50Picea omorika – świerk serbski 266 3,76 50Picea orientalis – świerk kaukaski 133 7,5 66 -97Picea pungens – świerk kłujący 278 – 208 36 – 4,8 65 -98Picea sitchensis – świerk sitkajski 625 – 345 1,6 – 2,9 30 – 83Pinus cembra – sosna limba 4 – 3 214 – 272 15 – 75Pinus griffithi – sosna himalajska 29 – 17 35 – 60 12 – 93Pinus mugo – sosna kosodrzewina 167 – 120 6 – 8,3 60Pinus nigra – sosna czarna 88 – 58 11,4 – 17,1 48 – 97Pinus strobus – sosna Weymoutha (wejmutka) 73 – 44 13,7 – 22,6 26-96

Pseudotsuga menziesii – jedlica (daglezja) Menziesa, daglezja zielona 131 – 72 7,6 – 13,9 35 – 65

Taxodium distichum – cypryśnik błotny 11 – 10 88 – 108 30 – 40Taxus baccata – cis pospolity 21 – 17 48 – 60 70Thuja occidentalis – żywotnik zachodni 833 1,2 70Thuja orientalis – żywotnik wschodni 84 – 52 11,9 – 19,14 70Thuja plicata– żywotnik olbrzymi 909 1,1 60Thuja dolabrata – żywotnikowiec japoński 233 4,3 40 – 60Tsuga canadensis – choina kanadyjska 357 2,8 40 – 60

Źródło: Terpiński Z. Szkółkarstwo ozdobne. PWRiL, Warszawa 1984.

118


Tabela 7.5. Norma wysiewu na 1m2 powierzchni siewnej ( inspekt)Abies concolor – jodla kalifornijska 75Abies normandiana – jodła kaukaska 125Abies procera – jodła szlachetna 75Chamaecyparis lawsoniana – cyprysik Lawsona 10-20Chamaecyparis pisifera – cyprysik groszkowy 7Ginko biloba – miłorząb dwudzielny 350Juniperus communis – jałowiec pospolity 30-40Juniperus Virginiana – jałowiec wirginijski 25-30Pinus mugo – sosna kosodrzewina 10-15Pinus nigra – sosna czarna 20-30Pseudotsuga menziesii – daglezja zielona 10-12,5Taxodium distichum – cypryśnik blotny 50Taxus baccata – cis pospolity 200Thuja occidentalis – żywotnik zachodni 10-15Thuja orientalis – żywotnik wschodni 30-40

Źródło: Terpiński Z. Szkółkarstwo ozdobne. PWRiL, Warszawa 1984.

119

8. Zioła

Naz

wa

rośl

iny

Spos

ób z

akła

dani

a pl

anta

cji

Term

in si

ewu

lub

sadz

enia

ro

zsad

y

Roz

staw

a (c

m) i

iloś

ć ro

zsad

y w

ty

s. sz

t na

1 ha

Nor

ma

wys

iew

u

w k

g na

1

ha

Suro

wie

c to

war

owy

Term

in z

bior

uPl

ony

w

t na

1 ha

Naw

ożen

ie

N

P

K

kg n

a 1

ha

Arc

ydzi

ęgie

l litw

or

Arc

hang

elic

a of

ficin

alis

rośl

ina

2-le

tnia

prod

ukcj

a ro

zsad

y V

II /

VII

I

4

sadz

enie

rozs

ady

IX60

x60

(28

tys s

zt.)

w

ysus

zone

kor

zeni

e i k

łącz

aX

nas

tępn

ego

roku

lu

b IV

kol

ejne

go

1,5

– 2

,0 6

0-80

60-9

0 1

00-1

60

siew

bez

pośr

edni

VII

Irz

ędy

co 8

0 10

wys

uszo

ne k

orze

nie

i kłą

cza

X n

astę

pneg

o ro

ku

lub

IV k

olej

nego

1,

5 –

2,0

60-8

060

-90

100-

160

plan

tacj

e na

sien

ne

nasi

ona

II ro

k w

eget

acji

VII

/VII

I0,

5-0,

860

-80

60-9

060

-80

Baz

ylia

pos

polit

a O

cim

um b

asili

cum

ro

ślin

a 1-

rocz

na

prod

ukcj

a ro

zsad

y II

I / IV

cie

p ły

insp

ekt

2

sadz

enie

rozs

ady

po 1

5 V

40x2

0

wys

uszo

ne z

iele

I-po

kos V

II /

VII

I

II-p

okos

IX /

X2

60-7

050

-60

80-1

00

siew

bez

pośr

edni

koni

ec V

rzęd

y co

40

6w

ysus

zone

zie

leI-

pok

os1,

5-2,

060

-70

50-6

080

-100

Kop

er w

losk

i F

oeni

culu

m c

apill

aceu

m

rośl

ina

2-3

letn

ia

prod

ukcj

a ro

zsad

y IV

lub

VII

5

sadz

enie

rozs

ady

V n

ast ę

pneg

o ro

ku10

0x50

w

ysus

zony

ow

oc

(pos

polic

ie z

wan

y na

sion

ami)

IX1,

5-2,

040

-50

50-8

080

-100

siew

bez

pośr

edni

koni

ec IV

rzęd

y co

50

-70

10w

ysus

zony

ow

oc

(pos

polic

ie z

wan

y na

sion

ami)

IX1,

5-2,

040

-50

50-8

080

-100

plan

taje

nas

ienn

e

IX

-X0,

640

-50

50-8

080

-100

Koz

łek

leka

rski

Va

lleri

ana

offic

inal

isro

ślin

a 2-

letn

ia

prod

ukcj

a ro

zsad

y V

III

1

sadz

enie

rozs

ady

koni

ec IX

lu

b w

iosn

ą40

x40

w

ysus

zone

kor

zeni

e i k

łącz

apó

żna

jesi

eń lu

b w

czes

na w

iosn

a1,

2-2,

040

-60

50-7

080

-120

siew

bez

pośr

edni

VII

I lub

w

czes

na

wio

sna

rzęd

y co

40

3w

ysus

zone

kor

zeni

e i k

łącz

apó

żna

jesi

eń lu

b w

czes

na w

iosn

a1,

2-2,

040

-60

50-7

080

-120

8. Z

IOŁ

A

Tabe

la 8

.1. R

oślin

y up

raw

iane

z b

ezpo

śred

nieg

o si

ewu

nasi

on i

z ro

zsad

y

120


Law

enda

pra

wdz

iwa

Law

andu

la v

era

(L

. offi

cina

lis)

krze

win

ka

prod

ukcj

a ro

zsad

y X

/ X

I lub

st

raty

fikow

ane

wio

sną

2

sadz

enie

rozs

ady

V /

VI

60x4

0

wys

uszo

ne

kwia

tost

any

lub

sam

e kw

iaty

od II

roku

upr

awy

VII

w II

roku

up

raw

y do

0,

1 w

lata

ch

nast

ępny

ch

0,6-

1,0

(kw

iaty

ni

eota

rte)

40-5

040

-50

60-8

0

Lub

czyk

ogr

odow

yLe

vist

icum

offi

cina

le

rośl

ina

wie

lole

tnia

prod

ukcj

a ro

zsad

y V

III

3

sadz

enie

rozs

ady

IV40

x40

w

ysus

zone

kłą

cze

wra

z z

grub

ymi

korz

enia

mi l

ub li

ście

II ro

k up

raw

y je

sien

ią

lub

III w

czes

ną

wio

sną

2,0-

3,0

60-8

050

-60

100-

140

siew

bez

pośr

edni

VII

Irz

ędy

co 6

0 cm

10,0

-15,

0w

ysus

zone

kłą

cze

wra

z z

grub

ymi

korz

enia

mi l

ub li

ście

II ro

k up

raw

y je

sien

ią

lub

III w

czes

ną

wio

sną

2,0-

3,0

60-8

050

-60

100-

140

plan

tacj

e na

sien

ne

wys

uszo

ne n

asio

naII

rok

upra

wy

VII

I0,

1-0,

360

-80

50-6

010

0-14

0

Maj

eran

ek o

grod

owy

O

riga

num

maj

oran

a kr

zew

inka

, w P

olsc

e up

raw

iany

jako

rośl

ina

jedn

oroc

zna,

gdy

ż w

ymar

za z

imą

prod

ukcj

a ro

zsad

ypo

łow

a II

I ci

epły

insp

ekt

1

sadz

enie

rozs

ady

poło

wa

V

40x2

0

12

5 -5

00

wys

uszo

ne z

iele

w

cał

ości

lub

ziel

e ot

arte

zbió

r od

1-3

krot

ny

pier

wsz

y ra

z V

I / V

II

ziel

e 1,

5-2,

0 zi

ele

otar

te

ok. 6

5%

ziel

a

60-8

040

-70

80-1

00

siew

bez

pośr

edni

koni

ec IV

rzed

y co

30

– 40

3,0-

5,0

wys

uszo

ne z

iele

w

cał

ości

lub

ziel

e ot

arte

zbió

r od

1-3

krot

ny

pier

wsz

y ra

z V

I / V

II

ziel

e 1,

5-2,

0 zi

ele

otar

te

ok. 6

5%

ziel

a

60-8

040

-70

80-1

00

plan

tacj

e na

sien

ne

wys

uszo

ne n

asio

naIX

– X

30 –

100

6090

90

121

8. Zioła

Mel

isa

leka

rska

M

elis

sa o

ffici

nalis

by

lina

prod

ukcj

a ro

zsad

y

poło

wa

III

ciep

ły in

spek

t lu

b ro

zsad

nik

IV/V

2,

0 -3

,0

sadz

enie

rozs

ady

z in

spek

tu

z

rozs

adni

ka

po 1

5 V

VII

/VII

I40

x40

lub

40x3

0

wys

uszo

ne li

ście

lub

ulis

tnio

ne sz

czyt

y pę

dów

w I

roku

jede

n zb

iór

lata

nas

tępn

e 2-

3

osta

tni w

roku

prz

ed

IX

w I

roku

do

1,0

lata

na

stęp

ne d

o 4,

0

60-8

050

-70

80-1

00

siew

bez

pośr

edni

koni

ec IV

rzęd

y co

40

5w

ysus

zone

liśc

ie lu

b ul

istn

ione

szcz

yty

pędó

w

w I

roku

jede

n zb

iór

lata

nas

tępn

e 2-

3

osta

tni w

roku

prz

ed

IX

w I

roku

do

1,0

lata

na

stęp

ne d

o 4,

0

60-8

050

-70

80-1

00

plan

tacj

e na

sien

ne

wys

uszo

ne n

asio

naV

III /

IX0,

1-0,

460

-80

50-7

080

-100

Piep

rzow

iec

rocz

ny

Papr

yka

ostr

a C

apsi

cum

ann

uum

ro

ślin

a 1-

rocz

na

prod

ukcj

a ro

zsad

yII

I/IV

cie

p ły

insp

ekt

1

sadz

enie

rozs

ady

po15

V40

x30

ok. 8

4

wys

uszo

ny o

woc

, tz

w. st

r ąk

etap

owy

od V

III d

o pr

zym

rozk

ów

1,0-

1,5

owoc

ów

i ok.

0,15

na

sion

50-7

050

-60

80-1

00

Szał

wia

leka

rska

Sa

lvia

offi

cina

liskr

zew

inka

prod

ukcj

a ro

zsad

yII

I cie

pły

insp

ekt

IV

rozs

adni

ka

3

sadz

enie

rozs

ady

V /

VI

40x3

0

ok

. 84

w

ysus

zone

liśc

ie lu

b zi

ele

prz

ed k

witn

ieni

em

w I

roku

jede

n zb

iór

lata

nas

tępn

e d

wa

zbio

ry ro

czni

e

1,5-

3,0

ziel

a w

II ro

ku

upra

wy

liści

50

% z

iela

80-1

0060

-80

120-

140

siew

bez

pośr

edni

IVrz

ędy

co

40-5

07

wys

uszo

ne li

ście

lub

ziel

e

prz

ed k

witn

ieni

em

w I

roku

jede

n zb

iór

lata

nas

tępn

e dw

a zb

iory

rocz

nie

1,5-

3,0

ziel

a w

II ro

ku

upra

wy

liści

50

% z

iela

80-1

0060

-80

120-

140

plan

tacj

e na

sien

ne

wys

uszo

ne n

asio

naw

mom

enci

e br

unat

nien

ia g

łów

nej

mas

y na

sion

0,1-

0,3

80-1

0060

-80

120-

140

122


Tym

iane

k po

spol

ity

Thym

us v

ulga

ris

rośl

ina

wie

lole

tnia

prod

ukcj

a ro

zsad

yro

zsad

nik

IV

lub

IX /

X

1,5

sadz

enie

rozs

ady

jesi

enią

lub

wcz

esną

w

iosn

ą

40x2

0lub

30

x20

ok. 1

25

wys

uszo

ne z

iele

pocz

ątek

kw

itnie

nia

w I

roku

jedn

okro

tnie

la

ta n

astę

pne

2-3

krot

nie

w I

roku

ok

. 1,0

lata

na

stęp

ne

2,0-

3,0

80-1

0060

-80

100-

120

siew

bez

pośr

edni

IVrz

ędy

co 4

03,

0-4,

0w

ysus

zone

zie

le

pocz

ątek

kw

itnie

nia

w I

roku

jedn

okro

tnie

la

ta n

astę

pne

2-3

krot

nie

w I

roku

ok

. 1,0

lata

na

stęp

ne

2,0-

3,0

80-1

0060

-80

100-

120

plan

tacj

e na

sien

ne

wys

uszo

ne n

asio

naV

III

0,1-

0,25

80-1

0060

-80

100-

120

Wie

sio ł

ek d

wul

etni

O

enot

hera

bie

nnis

rośl

ina

2-le

tnia

moż

e by

ć up

raw

iany

z

rozs

ady

siew

bez

pośr

edni

jesi

eń lu

b w

czes

na

wio

sna

rzęd

y co

40

-50

w

ysus

zone

nas

iona

VII

/ V

III

1,0-

1,5

nie

stos

ujem

yni

e st

osuj

emy

nie

stos

ujem

y

Źród

ło: Ł

ukas

iew

icz G

. Zie

lars

two.

Hor

tpre

ss sp

. z o

o, W

arsz

awa

1999

r; P

orad

nik

plan

tato

ra zi

ół. P

raca

zbio

row

a. P

WRi

L, P

ozna

ń 19

91.

123

8. Zioła

Naz

wa

rośl

iny

Term

in

siew

uR

ozst

awa

cmN

orm

a w

ysie

wu

kg

na

1 ha

Suro

wie

c

tow

arow

yTe

rmin

zbi

oru

Plon

y

t z 1

ha

Naw

ożen

ieN

P

K

kg

na

1 ha

Bie

drze

niec

any

żPi

mpi

nella

ani

sum

ro

ślin

a je

dnor

oczn

aIV

rzed

y

co 2

5-30

20-2

5w

ysus

zony

ow

ocV

III

0,6-

1,0

40-5

070

-90

80-1

00

Cza

rnus

zka

siew

na

Nig

ella

satiw

a ro

ślin

a je

dnor

oczn

aII

I / IV

rzed

y

co 3

0-40

15-1

8w

ysus

zone

na

sion

aw

fazi

e pe

łneg

o do

jrzew

ania

nas

ion

0,5-

1,0

80-1

0060

-80

100-

120

Czą

ber

ogro

dow

y Sa

ture

ja h

orte

nsis

rośl

ina

jedn

oroc

zna

IVrz

ędy

co 4

08

ziel

e z

kwia

tam

iw

fazi

e kw

itnie

nia

460

-80

50-7

080

-100

na

sion

aw

fazi

e pe

łneg

o do

jrzew

ani n

asio

n0,

1-0,

260

-80

50-7

050

-70

Gor

czyc

a bi

a ła

Si

naps

is a

lba

ro

ślin

a je

dnor

oczn

aII

I / IV

rzęd

y co

30

10w

ysus

zone

na

sion

agd

y za

czyn

ają

brun

atni

eć łu

szcz

yny

0,8-

1,6

40-6

040

-60

40-8

0

Hyz

op le

kars

ki

Hys

sopu

s offi

cina

lis

krze

win

ka

IVrz

ędy

co 4

05

wys

uszo

ne z

iele

zbió

r II-

krot

ny p

ierw

szy

w c

zasi

e kw

itnie

nia

rośl

in, d

rugi

po

odro

śnię

ciu

rośl

in

w I

roku

1,0

w

lata

ch n

astę

pnyc

h 2,

0-3,

050

-60

70-8

080

-100

na

sion

apo

cząt

ek d

ojrz

ewan

ia n

asio

n0,

150

-60

70-8

080

-100

Jeżó

wka

pos

polit

a E

chin

acea

pur

pure

aby

lina

moż

na

upra

wia

ć z

rozs

ady

IV

rzęd

y co

40

x60

5w

ysus

zone

zie

le,

korz

eń i

kłąc

ze

w II

roku

zbi

eram

y zi

ele

w fa

zie

kwitn

ieni

a ko

rzen

ie i

kłąc

ze w

ykop

ujem

y w

3-4

roku

upr

awy

plon

klą

czy

i kor

zeni

z

plan

tacj

i III

le

tnie

j 1,5

-3,0

4060

40

Km

inek

zw

ycza

jny

Car

um c

arvi

ro

ślin

a 2-

letn

ia II

I / IV

rz

ędy

co 4

0

8,0-

10 w

siew

ie

czys

tym

6,

0-8,

0

w u

praw

ie

wsp

ółrz

ędne

j ok

. z m

akie

m

wys

uszo

ny o

woc

II ro

k w

eget

acji

VI /

VII

1,0-

1,5

60-8

070

-80

100-

120

Kol

endr

a si

ewna

C

oria

ndru

m sa

tivum

ro

ślin

a je

dnor

oczn

apo

cząt

ek IV

rzęd

y co

40

15w

ysus

zony

ow

oc

VII

I roz

pocz

ynam

y gd

y ow

oce

na

bald

acha

ch g

łów

nych

są c

ałko

wic

ie

dojrz

ałe

a na

bal

dach

u I r

zędu

zac

zyna

ją

brun

atni

eć

1,5

-2,0

40-5

070

-80

80-1

00

Mak

leka

rski

Pa

pave

r som

nife

rum

ro

ślin

a je

dnor

oczn

a

koni

ec

III

rzęd

y co

40

3,0

w si

ewie

cz

ysty

m

0,8-

1,5

w si

ewie

w

spół

rzęd

nym

z

kmin

kiem

wys

uszo

ne

nasi

ona

gdy

nasi

ona

w g

łów

kach

szel

eszc

zą

a liś

cie

i łod

ygi z

aczy

nają

usy

chać

0,8-

1,8

80-1

0050

-70

100-

110

Tabe

la 8

.2. R

oślin

y up

raw

iane

z b

ezpo

śred

nieg

o si

ewu

nasi

on w

pol

u

124


Leb

iodk

a po

spol

ita

Ore

ganu

m v

ulga

re

bylin

a

koni

ec IV

rzęd

y co

30

-40

w

ysus

zone

zie

lem

ożliw

y II

I kro

tny

zb

iór w

sezo

nie

pi

erw

szy

VI /

VII

1,5-

2,0

60-8

040

-70

80-1

00

plan

tacj

e na

sien

ne

i tow

arow

e m

ogą

być

zakł

adan

e

z ro

zsad

y

40x2

0

wys

uszo

ne

nasi

ona

IX /

X0,

03-0

,160

-80

40-7

080

-100

Nag

iete

k le

kars

ki

Cal

endu

la o

ffici

nalis

ro

ślin

a je

dnor

oczn

a

od IV

do

poło

wyV

Irz

ędy

co

30-4

07

wys

uszo

ne

kosz

yczk

i kw

iato

we

(c

ałe

wys

uszo

ne

kwia

tost

any)

i k

wia

ty

języ

czko

we,

tz

w „

płat

ki”

od p

ołow

y lip

ca c

o 4-

5 dn

i w m

iarę

za

kwita

nia

kosz

yczk

i od

1,0-

1,8

kwia

tów

ję

zycz

kow

ych

0,5-

0,8

30-5

040

-60

60-1

00

na

sion

a

0,2

Nap

arst

nica

weł

nist

a D

igita

lis la

nata

ro

ślin

a 2

letn

ia

póżn

a je

sień

lu

b w

iosn

a IV

rzęd

y co

40

5do

jrzał

e liś

cie

roze

tow

e ze

bran

e w

I ro

ku u

praw

yIX

/ X

2,

0-3,

550

-80

50-6

080

-100

na

sion

aIX

w d

rugi

m ro

ku u

praw

y ni

e w

ykon

ując

zb

ioru

liśc

i w I

roku

0,

8

Nap

arst

nica

pur

puro

wa

Dig

italis

oni

ecz

ro

ślin

a 2

letn

ia

póżn

a je

sień

rz

ędy

co 4

04,

0-5,

0w

ysus

zone

liś

cie

łody

gow

e lu

b ro

zetk

owe

pózn

a je

sien

w I

roku

upr

awy

1,5-

3,0

50-8

050

-60

80-1

00

na

sion

aIX

w d

rugi

m ro

ku u

praw

y ni

e w

ykon

ując

zb

ioru

liśc

i w I

roku

0,

8

Ogó

recz

nik

leka

rski

B

orag

o of

ficin

alis

ro

ślin

a je

dnor

oczn

a

IVrz

ędy

co

40-5

010

wys

uszo

ne z

iele

ok

. poł

owy

VII

oni

eczn

kw

itnie

nia

2,0-

3,0

40-6

030

-50

80-1

00

na

sion

a

0,15

Rum

iane

k po

spol

ity

Mat

rica

ria

cham

omill

a

rośl

ina

jedn

oroc

zna

IXrz

ędy

co 4

01,

5-3,

0w

ysus

zone

ko

szyc

zki

kwia

tow

eV

I w m

iarę

zak

wita

nia

0,8-

1,5

40-5

050

-60

60-8

0

na

sion

ako

niec

prz

ekw

itani

a0,

3

Źród

ło: Ł

ukas

iew

icz G

. Zie

lars

two.

War

szaw

a 19

99; P

orad

nik

plan

tato

ra zi

ół. P

raca

zbio

row

a. P

ozna

ń 19

91.

125

8. Zioła

Naz

wa

rośl

iny

Term

in sa

dzen

iaR

ozst

awa

cm

Suro

wie

c to

war

owy

Term

in z

bior

uPl

ony

t z

1 h

a

Naw

ożen

ie m

iner

alne

kg

na 1

ha

Naw

ożen

ie

orga

nicz

ne

t na

1.ha

NP

K

Byl

ica

estr

agon

A

rtem

isia

dra

cunc

ulus

by

lina

IV- s

adzo

nki z

kła

cza

VII

I-sa

dzon

ki z

po

dzia

łu ro

ślin

y m

atec

znej

sadz

onki

z k

łącz

a dł

ugie

co1

5cm

, rzę

dy

co 4

0-60

, kró

tkie

co

25-3

0 z

podz

iału

rośl

iny

mat

eczn

ej 6

0x40

wys

uszo

ne

ziel

e

pier

wsz

e zb

iory

w o

kres

ie

kwitn

ieni

a ro

ślin

nas

tępn

e w

mia

rę ic

h od

rast

ania

w I

roku

jede

n

zbió

r 1,5

t, w

lata

ch

nast

epnt

ch m

ożliw

e trz

y zb

iory

rocz

nie

-3

,0 t

70-9

050

-70

90-1

20

Chr

zan

posp

olity

A

rmor

acia

lapa

thifo

lia

bylin

aw

iosn

a50

-80x

30-4

0ko

rzeń

je

sień

9,0-

12,0

150-

200

100-

150

ob

orni

k 4

0-50

Czo

snek

pos

polit

y A

llium

sativ

um

bylin

a

X/X

I lub

wcz

esną

w

iosn

ą (w

ymag

a gl

eb b

ardz

o ży

znyc

h pr

zew

iew

nych

za

sobn

ych

w w

odę)

20-3

0x6-

10ce

bula

sadz

enie

jesi

enne

poc

ząte

k V

II, s

adze

nie

wio

senn

e V

II/V

III

4,0-

12,0

Luk

recj

a gł

adka

G

lycy

rrhi

za g

labr

aby

lina

wys

adza

my

ukor

zeni

one

w

insp

ekci

e sa

dzon

ki,

moż

liwa

upra

wa

z na

sion

60-1

00x5

0w

ysus

zony

ok

orow

any

korz

eń

przy

upr

awie

z

ukor

zeni

onyc

h ro

złog

ów

w 3

-4 ro

ku u

praw

y, p

rzy

upra

wie

z n

asio

n w

5-6

roku

je

sien

ią lu

b w

iosn

ą pr

zed

rusz

enie

m w

eget

acji

1,2-

2,0

60-8

050

-60

80-1

00ob

orni

k ko

mpo

st

lub

mot

ylko

we

na p

rzyp

rani

e

Mię

ta p

iepr

zow

a

Men

tha

pipe

rita

by

lina

wcz

esna

wio

sna

–sad

zonk

i z ro

złog

ów

podz

iem

nych

lub

jesi

eń IX

rzęd

y co

40

wys

uszo

ne

ziel

e i l

iści

e

w p

ierw

szym

roku

jede

n zb

iór w

lata

ch k

olej

nych

dw

a pi

erw

szy

tuż

prze

d kw

itnie

niem

VI/V

II

nast

ępny

w m

iarę

rozw

oju

rośl

in, l

isci

e po

zysk

ujem

y w

yłąc

znie

z p

ierw

szeg

o zb

ioru

zie

la w

pie

rwsz

ym

roku

upr

awy

1,5-

3,0

t, w

lata

ch k

olej

nych

4,

0-5,

0, li

ści 0

,7-1

,0

50-1

2040

-60

120-

140

obor

nik

30 p

rzed

za

łoże

niem

pl

anta

cji

kom

post

po

głów

nie

w

każd

ym o

kres

ie

weg

etac

ji

Myd

lnic

a le

kars

ka

Sapo

nari

a of

ficin

alis

bylin

a

wcz

esn

wio

sna

–sad

zonk

i z ro

złog

ów

podz

iem

nych

, m

ożliw

a up

raw

a z

siew

u je

sien

ią lu

b w

czes

ną w

iosn

ą, a

le

plon

dop

iero

w d

rugm

ro

ku u

praw

y

40x2

0-25

prz

y si

ewie

rz

ędy

co 4

0 cm

(8 k

g na

sion

)

wys

uszo

ne

korz

enie

i k

łącz

a or

az

ziel

e

jesi

eń lu

b w

iosn

a pr

zed

rusz

enie

m w

eget

acji

2,0-

2,5

50-6

040

-50

100-

120

Tabe

la 8

.3. R

oślin

y up

raw

iane

w g

runc

ie r

ozm

naża

ne w

eget

atyw

nie

Źród

ło: Ł

ukas

iew

icz G

. Zie

lars

two.

Hor

tpre

ss sp

. z o

o.,

War

szaw

a 19

99; P

orad

nik

plan

tato

ra zi

ół. P

raca

zbio

row

a. P

WRi

L, P

ozna

ń 19

91.

126


Tabela 8.4. Nawożenie obornikiem roślin zielarskichWysokie dawki obornika

ok. 400 dt na 1 ha bezpośrednioWysokie dawki obornika

ok. 400 dt na 1 ha pod przedplonŚrednie dawki obornika

200-300 dt na 1 ha bezpośrednioBieluń indiański Arcydzięgiel lekarski Bylica estragonBieluń dziędzierzawa Bazylia pospolita Kminek zwyczajny Lubczyk ogrodowy Czarnuszka siewna Lawenda prawdziwa Pokrzyk wilcza jagoda Drapacz lekarski Mak lekarski Pieprzowiec roczny Kozłek lekarski Malwa czarna Mięta pieprzowa Koper włoski Melisa lekarskaMarzanna barwierska Majeranek ogrodowy Mydlnica lekarska

Nagietek lekarski Oman wielki Naparstnica purpurowa Rumianek rzymski Naparstnica wełnista Tymianek właściwy Ruta zwyczajna

Źródło: Poradnik plantatora ziół. Praca zbiorowa. PWRiL, Poznań 1991.

Tabela 8.5. Terminy zbioru surowców zielarskich

Rodzaj surowcaMiesiące zbioru

III IV V VI VII VII IX X XIKwiaty xx xx xx Ziele xx xx xx xx xx Owoce i nasiona xx xx xx xx Korzenie, kłącza i bulwy xx x xx xx

x- tydzień, xx – 2 tygodnieŹródło: Łukasiewicz G. Zielarstwo. Hortpress sp.z.o.o, Warszawa 1999.

127

8. Zioła

Naz

wa

rośl

iny

Trw

ałoś

ć pl

anta

cji

Źró

dło

pozy

skiw

ania

su

row

caSu

row

iec

ziel

arsk

iZ

asto

sow

anie

Okr

es

kwitn

ieni

aO

kres

zbi

oru

Uw

agi

12

34

56

78

Arc

ydzi

ęgie

l litw

orzi

elna

wie

lole

tnia

z up

raw

yko

rzeń

lecz

nicz

eV

I-V

IIIX

-XI,

III-

IVro

ślin

a ch

roni

ona

Baz

ylia

pos

polit

aje

dnor

oczn

az

upra

wy

ziel

epr

zypr

awow

e, le

czni

cze

VII

VII

B

erbe

rys z

wyc

zajn

y kr

zew

ze st

anu

natu

raln

ego

kora

, ow

ocpr

zypr

awow

e, le

czni

cze

V-V

III

I-IV

, IX

-XV

B

ez c

zarn

ykr

zew

ze st

anu

natu

raln

ego

kwia

t, ow

ocpr

zetw

órst

wo,

lecz

nicz

eV-

VII

V-V

I, V

III-

IX

Bie

drze

niec

any

żje

dnor

oczn

az

upra

wy

owoc

przy

praw

owe,

lecz

nicz

eV

IV

III

B

orów

ka b

rusz

nica

krze

win

kaze

stan

u na

tura

lneg

oliś

ć, o

woc

prze

twór

stw

o,le

czni

cze

V-V

IIIX

-XI,

III-

IV, V

III-

IX

Bor

ówka

cze

rnic

akr

zew

inka

ze st

anu

natu

raln

ego

liść,

ow

ocpr

zetw

órst

wo,

lecz

nicz

eIV

-VV

II-I

X

Brz

oza

brod

awko

wat

adr

zew

oze

stan

u na

tura

lneg

oliś

ćle

czni

cze

IVIV

-VII

B

uław

inka

cze

rwon

agr

zyb

z up

raw

ypr

zetrw

alni

kle

czni

cze

V

I-V

II

Byl

ica

estr

agon

ziel

na w

ielo

letn

iaz

upra

wy

ziel

epr

zypr

awow

e, le

czni

cze

VII

VII

w m

iarę

dor

asta

nia

B

ylic

a po

spol

itazi

elna

wie

lole

tnia

ze st

anu

natu

raln

ego

ziel

e, k

orze

ńpr

zypr

awow

e, le

czni

cze

VII

-IX

VII

-VII

I, X

-XI

C

han

posp

olity

ziel

na w

ielo

letn

iaz

upra

wy

korz

eńpr

zypr

awow

e, le

czni

cze

V-V

IIIX

-XI

C

hino

wie

cdr

zew

oz

upra

wy

kora

lecz

nicz

e

Cyn

amon

owie

c ce

jlońs

kidr

zew

o w

iecz

nie

ziel

one

z up

raw

yko

rapr

zypr

awow

e

V-X

Cza

rnus

zka

siew

naje

dnor

oczn

az

upra

wy

nasi

ona

przy

praw

owe,

lecz

nicz

eV

I-V

IIV

III

C

ząbe

r og

rodo

wy

jedn

oroc

zna

z up

raw

yzi

ele

przy

praw

owe,

lecz

nicz

eV

IIV

II

Czo

snek

pos

polit

yzi

elna

wie

lole

tnia

z up

raw

ygł

ówki

przy

praw

owe,

lecz

nicz

eV

IIV

II-V

III

D

ąb b

ezsz

ypuł

kow

ydr

zew

oze

stan

u na

tura

lneg

oko

rale

czni

cze

III-

VII

I-IV

D

ąb sz

ypuł

kow

ydr

zew

oze

stan

u na

tura

lneg

oko

rale

czni

cze

III-

VII

I-IV

D

ziur

awie

c zw

ycza

jny

ziel

na w

ielo

letn

iaz

upra

wy

i sta

nu n

atur

alne

gozi

ele

lecz

nicz

eV

I-IX

VI-

IX

Euk

alip

tus g

ałko

wy

drze

wo

z up

raw

y i s

tanu

nat

ural

nego

liść

lecz

nicz

e

Fioł

ek tr

ójba

rwny

jedn

oroc

zna

z up

raw

y i s

tanu

nat

ural

nego

ziel

ele

czni

cze

V-IX

V-IX

G

listn

ik ja

skół

cze

ziel

ezi

elna

wie

lole

tnia

z up

raw

y i s

tanu

nat

ural

nego

ziel

e, k

orze

ńle

czni

cze

V-IX

V-V

I, IX

-X

Głó

g je

dnos

zyjk

owy

krze

w lu

b dr

zew

koze

stan

u na

tura

lneg

okw

iat,

owoc

prze

twór

stw

o, le

czni

cze

V-V

IV-

VI,

IX-X

G

łóg

dwus

zyjk

owy

krze

w lu

b dr

zew

koze

stan

u na

tura

lneg

okw

iat,

owoc

prze

twór

stw

o, le

czni

cze

V-V

IV-

VI,

IX-X

G

orcz

yca

biał

aje

dnor

oczn

az

upra

wy

nasi

ona

przy

praw

owe,

lecz

nicz

eV-

VI

VII

I

Goź

dzik

owie

c ko

rzen

nydr

zew

o w

iecz

nie

ziel

one

z up

raw

ypą

czek

kw

iato

wy,

ow

oc

prze

twór

stw

o, le

czni

cze

Hyz

op le

kars

kikr

zew

inka

z up

raw

yzi

ele

prze

twór

stw

o, le

czni

cze

VI-

VII

IV

I-V

III

Im

bir

leka

rski

bylin

az

upra

wy

kłąc

zepr

zypr

awow

e, le

czni

cze

Ja

łow

iec

posp

olity

krze

wze

stan

u na

tura

lneg

oow

ocpr

zypr

awow

e, le

czni

cze

III-

VI-

III,

X-X

II

Tabe

la 8

.6. D

ane

doty

cząc

e po

zysk

iwan

ia z

iół

128

Część II. Wybrane normatywy produkcji rolniczejJa

rząb

pos

polit

ydr

zew

oze

stan

u na

tura

lneg

okw

iat,

owoc

prze

twór

stw

o, le

czni

cze

VV-

VI,

VII

-X

Jeżó

wka

pos

polit

aby

lina

z up

raw

yzi

ele,

kłą

cze,

kor

zeń

lecz

nicz

eV

II-V

III

VII

-VII

I2,

3 i

4 ro

k up

raw

yJe

żyna

krze

wze

stan

u na

tura

lneg

oliś

ćpr

zypr

awow

e, le

czni

cze

VII

V-V

III

K

aszt

anow

iec

zwyc

zajn

ydr

zew

oze

stan

u na

tura

lneg

okw

iat,

kora

, nas

iona

pr

zypr

awow

e, le

czni

cze

VV,

III-

V, IX

-X

K

min

ek z

wyc

zajn

ydw

ulet

nia

z up

raw

yow

ocpr

zypr

awow

e, le

czni

cze

VV

II-V

III

K

ocan

ka p

iask

owa

ziel

na w

ielo

letn

iaze

stan

u na

tura

lneg

okw

iaty

lecz

nicz

eV

I-V

III

VI-

VII

I

Kol

endr

a si

ewna

jedn

oroc

zna

z up

raw

yow

ocpr

zypr

awow

e, le

czni

cze

VII

-VII

IV

III

K

oper

wło

ski

dwul

etni

az

upra

wy

owoc

przy

praw

owe,

lecz

nicz

eV

II-I

XIX

K

opyt

ik p

ospo

lity

ziel

na w

ielo

letn

iaze

stan

u na

tura

lneg

ozi

ele,

kor

zeń

lecz

nicz

eII

I-V

V-IX

chro

nion

a i t

rują

ca

Koz

łek

leka

rski

w u

praw

ie

dwul

etni

az

upra

wy

kłąc

ze, k

orze

ńle

czni

cze

VII

X, I

V-V

Kru

szyn

a po

spol

itakr

zew

ze st

anu

natu

raln

ego

kora

, ow

ocle

czni

cze

VI-

IXII

I-IV

, Xch

roni

ona

Krw

awni

k po

spol

ityzi

elna

wie

lole

tnia

ze st

anu

natu

raln

ego

kwia

t, zi

ele

lecz

nicz

eV

II-I

XV

II-I

X

Kur

kum

aby

lina

tropi

kaln

az

upra

wy

kłąc

zepr

zypr

awow

a

Law

enda

wąs

kolis

tna

krze

win

kaz

upra

wy

kwia

tle

czni

cze

VII

VII

L

ebio

dka

posp

olita

ziel

na w

ielo

letn

iaze

stan

u na

tura

lneg

ozi

ele

przy

praw

owe,

lecz

nicz

eV

II-I

XV

II-V

III

L

ipa

drob

nolis

tna

drze

wo

ze st

anu

natu

raln

ego

kwia

tle

czni

cze

VI-

VII

VI-

VII

L

ipa

szer

okol

istn

adr

zew

oze

stan

u na

tura

lneg

okw

iat

lecz

nicz

eV

I-V

IIV

I-V

II

Lub

czyk

ogr

odow

yzi

elna

wie

lole

tnia

z up

raw

yko

rzeń

przy

praw

owe,

lecz

nicz

eV

I-V

IIX

-XI

L

ukre

cja

gład

kaby

lina

z up

raw

yko

rzeń

przy

praw

owe,

lecz

nicz

eV

I-V

IIX

-XI

M

ajer

anek

ogr

odow

yje

dnor

oczn

az

upra

wy

ziel

epr

zypr

awow

e, le

czni

cze

VII

-VII

IV

II1

poko

sM

ak le

kars

kije

dnor

oczn

az

upra

wy

nasi

ona

przy

praw

owe,

lecz

nicz

eV

IIV

III-

IX

Mel

isa

leka

rska

ziel

na w

ielo

letn

iaz

upra

wy

ziel

epr

zypr

awow

e, le

czni

cze

VI-

VII

IV

III-

IX

Mię

ta p

iepr

zow

azi

elna

wie

lole

tnia

z up

raw

yzi

ele,

liść

przy

praw

owe,

lecz

nicz

eV

I-V

IIIV

-V i

IX,V

I-V

II

Mio

dunk

a pl

amis

tazi

elna

wie

lole

tnia

ze st

anu

natu

raln

ego

ziel

ele

czni

cze

III-

VII

I-V

M

nisz

ek p

ospo

lity

ziel

na w

ielo

letn

iaze

stan

u na

tura

lneg

okw

iat,

ziel

e, k

orze

ń pr

zypr

awow

e, le

czni

cze

IV-I

XIV

-V, V

III-

XI,

IX-X

I

Mus

zkat

owie

c w

onny

drze

wo

wie

czni

e zi

elon

ez

upra

wy

nasi

ona

przy

praw

owe

Myd

lnic

a le

kars

kazi

elna

wie

lole

tnia

z up

raw

y i s

tanu

nat

ural

nego

korz

eńle

czni

cze

VI-

VII

IV-V

I

Nag

iete

k le

kars

kije

dnor

oczn

az

upra

wy

kwia

ty i

kosz

yczk

ipr

zypr

awow

e, le

czni

cze

VII

VII

Nap

arst

nica

pur

puro

wa

ziel

na w

ielo

letn

ia

lub

dwul

etni

az

upra

wy

liść

lecz

nicz

eV

I-IX

IX-X

Nos

trzy

k żó

łtydw

ulet

nia

lub

jedn

oroc

zna

ze st

anu

natu

raln

ego

ziel

ele

czni

cze

VI-

VII

IV

I-V

III

Ogó

recz

nik

leka

rski

jedn

oroc

zna

z up

raw

yzi

ele

przy

praw

owe

lecz

nicz

eV

IIV

II-V

III

129

9. PszczołyO

rzec

h w

łosk

idr

zew

oz

upra

wy

liść

lecz

nicz

eIV

-VV

I-V

III

Po

dbia

ł pos

polit

yzi

elna

wie

lole

tnia

ze st

anu

natu

raln

ego

kwia

t, liś

ćle

czni

cze

III-

IVII

I-IV

, V-V

III

Pi

eprz

owie

c ro

czny

jedn

oroc

zna

z up

raw

yow

ocpr

zypr

awow

a le

cznc

zeV

II-I

XIX

-X

Piep

rz c

zarn

ypn

ącze

z up

raw

yow

ocpr

zypr

awow

aca

ły ro

kw

3 ro

ku

Pokr

zyw

a zw

ycza

jna

ziel

na w

ielo

letn

iaze

stan

u na

tura

lneg

oliś

ć, z

iele

, kor

zeń

lecz

nicz

eV

I-IX

V-V

II, V

I-V

III,

III-

IX i

IX-X

I

Rde

st p

tasi

jedn

oroc

zna

lub

dwul

etni

aze

stan

u na

tura

lneg

ozi

ele

lecz

nicz

eV

I-IX

VI-

IX

Rob

inia

aka

cjow

adr

zew

oze

stan

u na

tura

lneg

okw

iat

lecz

nicz

eV

IV

I

Rok

itnik

zw

ycza

jny

krze

wze

stan

u na

tura

lneg

oow

ocpr

zetw

órst

wo,

lecz

nicz

eIV

-VIX

-X

Róż

a dz

ika

krze

wze

stan

u na

tura

lneg

oow

ocpr

zetw

órst

wo,

lecz

nicz

eV-

VI

IX-X

Roz

mar

yn le

kars

kikr

zew

inka

wie

czni

e zi

elon

az

upra

wy

liść

przy

praw

owe,

lecz

nicz

eV

I-V

IIV

I-V

III

Skrz

yp p

olny

zi

elna

wie

lole

tnia

ze st

anu

natu

raln

ego

ziel

e le

czni

cze

V

I-IX

So

sna

zwyc

zajn

adr

zew

oze

stan

u na

tura

lneg

opą

czek

, kor

a

lecz

nicz

eV

II-I

IIpo

dcza

s wyc

inek

Szał

wia

leka

rska

ziel

na w

ielo

letn

iaz

upra

wy

ziel

epr

zypr

awow

e, le

czni

cze

VI-

VII

VII

-VII

I

Topo

la c

zarn

adr

zew

oze

stan

u na

tura

lneg

opą

czek

lecz

nicz

eII

I-IV

II-I

II

Tym

iane

k po

spol

ityzi

elna

wie

lole

tnia

z up

raw

yzi

ele

przy

praw

owe,

lecz

nicz

eV

I-V

IIV

II-V

III

W

anili

a pł

asko

listn

apn

ącze

z up

raw

yow

ocpr

zypr

awow

e

Waw

rzyn

szla

chet

nykr

zew

wie

czni

e zi

elon

yz

upra

wy

liść

przy

praw

owe

Wie

sioł

ek d

wul

etni

dwul

etni

az

upra

wy

i sta

nu n

atur

alne

gona

sion

ale

czni

cze

VI-

IXV

II-V

III

W

ierz

ba p

urpu

row

akr

zew

ze st

anu

natu

raln

ego

kora

lecz

nicz

eIV

-VII

I-V

W

rzos

zw

ycza

jny

krze

win

kaze

stan

u na

tura

lneg

okw

iat,

ziel

ele

czni

cze

VII

I-IX

VII

I-IX

Żeń

-sze

ńzi

elna

wie

lole

tnia

z up

raw

yko

rzeń

lecz

nicz

eV

IX

w P

olsc

e kw

itnie

w

5-6

roku

upr

awy

Źród

ło: Ł

ukas

iew

icz G

. Zie

lars

two.

Hor

tpre

ss sp

.z.o.

o., W

arsz

awa

1999

.

130


9. PSZCZOŁY

Tabela 9.1. Wydajność pracy przy pozyskiwaniu niektórych produktów pasiecznych

Produkty Poziom produkcji z 1 rodziny pszczelej w gramach

Pracochłonnośćrbh na 1 rodzinę

pszczeląrbh na 1 kgproduktu

Miód 10 000 8,9 0,9Wosk 300 0,9 3,0Pyłek 565 1,6 2,8Propolis 77 0,4 5,2Mleczko pszczele 125 86,2 689,6

Źródło: Pszczelnictwo. Praca zbior. Wydawnictwo Promocyjne „Albatros”. Szczecin 1998.

Tabela 9.2. Wydajność pracy w pasiekach różnej wielkościWielkość pasieki(liczba rodzin)

Nakłady pracy wrbh na 1 rodzinę pszczelą

Produkcja j.m.

1-20 12,9 8,721-40 11,5 11,441-60 9,4 13,2>60 8,7 5

średnio 10,6 12,1j.m. = jednostka miodowa – miód wraz z odpowiednią ilością wosku, pyłku, kitu pszczelego. Źródło: Pszczelnictwo. Praca zbior. Wydawnictwo Promocyjne „Albatros”. Szczecin 1998.

Tabela 9.3.Wyniki zastosowania gospodarki wędrownej

Grupa uliWydajność miodu z 1 ula Różnica w kg w stosunku do

pasieki stacjonarnejkg %

Stacjonarne 10,0 100,0Przewóz na rzepak ozimy 18,6 186,0 8,6Przewóz na rzepak ozimy i lipę + macierzanka 29,4 294,0 19,4

Źródło: Ostrowska W. Gospodarka pasieczna. PWRiL, Warszawa 1985.

Tabela 9.4. Zawiązywanie owoców przez rośliny entomofilne przy obecności i przy braku owadów zapylających (wg różnych autorów)

Gatunek roślinyProcent zawiązanych owoców w stosunku do liczby kwiatów

z pszczołami bez pszczółJabłoń 6,1 – 20,0 0,0 – 6,6Grusza 8,0 – 22,3 0,5 – 6,6Czereśnia 10,0 – 18,5 0, 0- 0,5Wiśnie obcopylne 4,1 – 18,0 0,0 – 0,7Wiśnie samopłodne 18,3 – 33,0 6,9 – 15,4Śliwy obcopylne 11,0 – 25,0 0,3 – 1,2Śliwy samopłodne 14,4 – 28,1 7,6 – 16,0Agrest 27,0 -33,0 4,0 – 9,0Porzeczka czarna 42,5 – 78,7 0,3 – 10,0Borówka wysoka 70,0 – 90,0 0,0 – 30,0Malina* 66,0 – 99,9 27,0 – 90,0Truskawka* 50,1 – 72,8 46,7 – 63,1Cebula 68,0 – 80,4 5,4 – 12,3Ogórek 69,4 – 72,8 0,9 -1,2

131

9. Pszczoły

Fasola wielokwiatowa 12,4 – 18,6 0,8 – 1,2Marchew 88,0 – 94,6 6,5 – 10,0Kapusta ** 72,0 – 80,0 70,0 – 80,0Bobik 28,3 – 34,7 8,7 – 24,4Rzepak** 48,6 – 71,4 46,0 – 72,0Gryka 11,7 – 23,0 2,2 – 10,8Słonecznik 86,0 – 95,0 1,8 – 13,0Koniczyna 65,0 – 92,0 0,0 – 0,1

*Owoce niekształtne i o około 20% drobniejsze niż owoce z kwiatów zapylonych przez pszczoły.** Liczba owoców (łuszczyn ) podobna jak przy udziale pszczół, ale liczba nasion w łuszczynach 20-40% mniejsza.

Tabela 9.5. Średnie zużycie miodu i pyłku przez jedną rodzinę pszczelą w ciągu roku w kg

ProduktKolejne miesiące roku

Razem1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Miód 1 1 3 8 15 20 15 13 8 3 2 1 90Pyłek 0 0,3 1,8 3,6 6,6 8,1 5,4 3,6 0,6 0 0 0 30

Źródło: Pszczelnictwo. Praca zbior. Wydawnictwo promocyjne „Albatros”, Szczecin 1998.

Tabela 9.6. Normy obsady pszczołami upraw entomofilnych w celu dobrego zapyleniaRośliny (uprawy) Liczba rodzin pszczelich* na 1 ha

Sady jabłoniowe i gruszowe 3-5 ( 6)Sady wiśniowe i śliwowe 4-6 ( 8)Krzewy jagodowe 2-5 ( 6)Truskawka 1-2 ( 2)Ogórek 1-2 (3)Cebula 6-8 (10)Marchew 3-4 (8)Kapusta 3-5 (6)Słonecznik 1-2 (3)Rzepak, rzepik, gorczyca 2-4 (6)Gryka 2-4 (5)Koniczyna czerwona 2-3 (10)Inne koniczyny, komonica, esparceta 2-3 (6)

*Liczby w nawiasach oznaczają najwyższe podawane normy.Źródło: Pszczelnictwo. Praca zbior. Wydawnictwo Promocyjne „Albatros”, Szczecin 1998.

Tabela 9.7. Normy zaopatrzenia rodziny pszczelej w zapasy zimowe (cukier w kg)

Typ ulaLiczba plastrów, na których zimuje rodznia

3 4 5 6 7 8 9 10 11 12Dadanta (dadan) 6,2 8,0 9,8 11,4 13,0 14,4 15,8 17,0 18,2 19,2Warszawski poszerzony 6,0 7,8 9,5 11,1 12,6 14,0 15,3 16,5 17,6 18,6Warszawski zwykły 5,9 7,6 9,3 10,8 12,3 13,6 15,1 16,0 17,1 18,0Wielkopolski 5,7 7,4 8,0 10,5 11,9 13,2 14,4 15,5 16,5 17,4

Źródło: Ostrowska W. Gospodarka pasieczna. PWRiL, Warszawa 1985.

Tabela 9.8. Zestawienie podstawowego sprzętu potrzebnego w racjonalnie prowadzonej pasiece

Nazwa sprzętuLiczba sztuk

na 20 pni na 60 pniSprzęt do przeglądu pni

Siatka ochronna na twarz 2 5

132


Dłuto pasieczne 2 3Podkurzacz 2 3Fartuch ochronny 4 6Szczotka do zmiatania pszczół 2 3Płótno do przeglądu pni w okresie rabunków 2 4Wiadro na wodę 1 2

Sprzęt do wprawiania węzyDziurkarka 1 2Szablon do dziurkowania ramek 1 2Wtapiacz elektryczny do węzy 1 1Radełko do wprawiania węzy 1 2Drut do węzy 0,5 kg 1,5 kg

Sprzęt do miodobraniaMiodarka 1 1Urządzenie do odsklepiania plastrów 1 1Nóż do odsklepiania plastrów 1 2Odsklepiacz widelcowy 1 2Cedzidło do miodu 1 2Odstojnik do miodu 2 4Naczynia na miód wg potrzeb wg potrzebRozluźniacz do miodu wrzosowego 1 3Cedzidło do miodu wrzosowego 2 6Transportówka do przenoszenia plastrów 1 2Wózek pasieczny 1 1

Sprzęt używany w okresie rójekRojnica – transportówka 1 2Rojnica tyczkowa 1 1Rozpylacz do wody 1 1Pomost do osadzania rojów 1 1

Sprzęt używany przy karmieniu pszczółPodkarmiaczki 25 65Kocioł (parnik do przyrządzania syropu) 1 1Wiadro do roznoszenia syropu 2 2Pojemnik miarowy 1 2Lejek do rozlewania syropu (do podkarmiaczek) 1 2

Sprzęt do topienia woskuTopiarka słoneczna 1 1Kociołek lub topiarka elektryczna do topienia wosku 1 1Odstojnik do wosku 1 1

Sprzęt do wychowu i wymiany matekIzolatory z kraty odgrodowej 2 5Ramki hodowlane 3 10Klateczki matecznikowe 30 90Ramka klateczkowa 1 6Szablon do robienia miseczek woskowych 1 komplet 1 kompletWoskotermon (do utrzymania wosku w stanie płynnym) 1 1Łyżeczka do przekładania larw 1 1Przybory do znakowania matek 1 1Fajka do chwytania matek (kołpaczek) 1 2Uliki weselne 15 50

133

9. Pszczoły

Odsiewacz trutni 1 1Sprzęt do zabiegów dezynfekcyjnych

Palnik na gaz propan-butan lub lampa lutownicza 1 1Szafa (skrzynia do octowania plastrów) 1 1 lub 2Kocioł do dezynfekcji sprzętu w sodzie kaustycznej 1 1

Dodatkowe wyposażenia pasiekiPracownia pszczelarska lub pawilon przewoźny Wyposażone w trzon kuchenny lub kuchnię gazową 1 1Ule zapasowe 5 10 do 15Poidło pasieczne 1 1 do 2Prawidło do przycinania beleczek 1 1Prawidło do zbijania ramek 1 1Warsztat stolarski z kompletem narzędzi 1 1Apteczka podręczna 1 1Termometr podwórzowy 1 1Termometr pokojowy 1 1

Źródło: Pr. Zbiorowa Hodowla pszczół. Wyd. szóste. PWR i L, Warszawa 1983.

Tabela 9.9. Wydajność miodowa niektórych gatunków roślin w warunkach Polski

Nazwa rośliny kg/ha Nazwa rośliny kg/ha Nazwa rośliny kg/haRośliny zielne w zwartej uprawie polowej

Esparceta siewna 80-180 Lucerna mieszańcowa I odrost 130-190 Ruta zwyczajna 80-400

Facelia błękitna 180-500 (1100)

Lucerna mieszańcowa II odrost 50-80 Rzepak jary 50-110

Farbownik lekarski 400-500 Nawłoć kanadyjska 180-290 Rzepak ozimy 60-170 (240)

Gorczyca biała 25-170 Naparstnica pupurowa 180-210 Serdecznik kosmaty 40-450

Gryka zwyczajna 100-200 (500) Nostrzyk biały 210-680 Szałwia lekarska 190-610

Hyzop lekarski 440-470 Ogórecznik lekarski 150-210 Szałwia okręgowa ok. 400 (500)

Kocimiętka zwyczajna (odm. cytrynowa)

150-160 (250) Prawoślaz lekarski 100-120 Trojeść amerykańska 200-600

Kocimiętka wielokwiatowa ok. 100 Przegorzan zwyczajny 110-170 Tymianek właściwy 100-200Komonica zwyczajna 20-40 Pszczelnik mołdawski 130-460 Wielosił błękitny 50-100Koniczyna biała ok. 100 Rokietta siewna 90-130 Żmijowiec zwyczajny 200-400Koniczyna szwedzka ok. 125

Sady i plantacje krzewów owocowych w pełni kwitnieniaAgrest ok. 30 Maliny 100-120 Śliwa węgierka 2-10Czereśnia 10-20 Porzeczka czarna ok. 30 Śliwa inne gatunki 10-70Grusza 3-10 Porzeczka czerwona ok. 10 Wiśnia 14-30Jabłoń 15-30 Jeżyna ( różne gatunki) do 20 Wrzos zwyczajny do 50 Bagno zwyczajne do 80 Borówka czarna do 140 Kruszyna pospolita do 80Borówka bagienna do 10 Jarząb pospolity do 20 Malina dzika 10-200Borówka brusznica do 15Drzewa i krzewy w parkach, alejach i na zieleńcach ( dane odnoszą się do 1 drzewa); drzewa ok. 20-letnie i starszeKlon zwyczajny do 2,0 Lipa krymska do 1,3 Robinia akacjowa:

w wieku 6-10 lat do 0,5Lipa drobnolistna do 2,5 Lipa szerokolistna do 1,0Lipa japońska do 3,0 Lipa wonna (wyspowa) do 5,0 wiek ponad 10 lat do 1,0Irga błyszcząca 6-15 Klon tatarski ok. 2 Śnieguliczka biała ok. 10Karagana syberyjska ok. 5 Moszenki południowe 7-12

Źródło:dane orientacyjne na podstawie wyników badań różnych autorów wg M. Lipińskiego

134


10. PRODUKCJA ZWIERZĘCA

Tabela 10.1. Orientacyjna zawartość azotu w odchodach różnych zwierząt (w nawozach naturalnych)

Rodzaj zwierząt

System utrzymania zwierzątgłęboka ściółka płytka ściółka bezściołowo

produkcja obornika

t/rok

zawartość azotu w 1 t

obornika kg

produkcja obornika

t/rok

zawartość azotu w 1 t

kg

produkcja gnojówki

m3/rok

zawartość azotu w 1m3

gnojówki kg

produkcja gnojowicy

m3/rok

zawartość azotu

w 1 m3 gnojowicy

kgBydło

Buhaje 19 5,9 10,5 2,6 5,8 3,3 22 3,5Krowy 18 6,1 10 2,8 6,2 3,8 25 4Jałówki cielne 16 6 8,5 2,6 5,4 3,1 23 3,1Jałówki pow.1 roku 14 4,6 7,5 1,6 2,8 2,6 21 2,9Jałówki 0,5-1 rok 12 2,1 6 0,8 1,8 1,7 18 2,6Cielęta do ½ roku 4 0,6 2 0,4 0,9 1 15 2,4Opasy 0,5-1 rok 12 2,6 6 1,1 1,9 1,9 18 2,9Opasy > 1 roku 16 5 8 1,7 2,9 2,8 21 3,4

ŚwinieKnury 6,5 3,5 3,2 2,1 2,9 3,3 4,6 4Maciory 7 3,7 3,7 2,2 3,6 3,4 4,6 4,2Warchlaki (2-4 m-c życia) 2,5 2 0,1 0,5 1,1 0,8 1,7 1,6

Prosięta do 2 m-ca życia 1,2 0,05 0,2 0,01 0,9 0,02 0,5 1,4

Tuczniki 4,5 2,4 2,5 2,4 2,2 3,6 3,5 3,6Konie

Ogiery 10,5 6 7 2,7 2 1,9

nie utrzymuje się

Klacze, wałachy 10,5 6,2 7,5 2,9 2,4 2,1Źrebaki > 2 lat 8,5 5,2 6,5 2,5 1,7 1,8Źrebaki 1-2 lata 8 4,2 5 1,8 1,4 1,3Źrebaki 0,5-1 rok 3,5 2,7 2 1,3 1,2 0,9Źrebaki do 0, 5 roku 1,8 0,15 1 0,8 0,7 0,5

OwceTryki >1, 5 roku 1,7 6,7 0,9 3,1 0,28 3

nie utrzymuje ok.

Owce matki > 1, 5 roku 2 6,9 0,8 3,2 0,3 3,1

Jagnięta do 3, 5 m-ca 0,6 4,3 0,4 1,9 0,09 2

Tryczki 0,8 4,5 0,6 2,1 0,12 2,2Jarlice, przystępki 0,9 4,8 0,8 2,2 0,28 2,3

Drób ( pomiot /obornik)Kury 0,045 14,5 Kaczki 0,084 5,1 Brojlery 0,026 26,7 Gęsi 0,036 24,5 Indyki 0,037 25,4 Gołębie 0,03 23 Strusie emu i nandu 1 16Strusie afrykańskie 1,5 16

135

10. Produkcja zwierzęca

PozostałeDaniele 2,1 10,1 Kozy 1,8 9,4 Lisy, jenoty 0,15 1,5 Norki i tchórze 0,6 1,8 Szynszyle 0,011 0,53Króliki 0,5 5,4

Uwaga: Dla cieląt do ½ roku, krów i jałówek wysokocielnych podano zawartości azotu przy bezściołowym systemie tylko orientacyjnie (zwierząt tych grup nie utrzymuje się w systemie bezściołowym).Źródło: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 maja 2005 (Dz.U. Nr 93 poz. 780).

Objaśnienia do tabeli:1. Podane w tabeli ilości obornika, gnojówki i gnojowicy produkowanych przez poszczególne rodzaje

zwierząt oraz zawartość azotu w oborniku, gnojówce i gnojowicy są wielkościami średnimi.2. Ilość azotu w nawozach naturalnych wyprodukowanych przez poszczególne rodzaje zwierząt oblicza

się na podstawie następującego wzoru: liczba zwierząt według średniego stanu rocznego x produkcja obornika lub gnojówki lub gnojowicy x zawartość azotu

3. Ilość azotu w nawozach naturalnych wyprodukowanych w gospodarstwie rolnym oblicza się przez dodanie wartości uzyskanych dla poszczególnych rodzajów zwierząt, a następnie, dzieląc uzyskaną w ten sposób wartość przez powierzchnię użytków rolnych w gospodarstwie rolnym wyrażoną w ha, oblicza się ilość azotu na 1 ha.

136


Tabela 10.2 Współczynniki przeliczeniowe na DJP* (stan prawny: maj 2006)Rodzaj zwierząt Współczynnik DJP Rodzaj zwierząt Współczynnik DJP

BYDŁO OWCEBuhaje 1,4 Tryki >1, 5 roku 0,12Krowy 1 Owce matki > 1, 5 roku a 0,1Jałówki cielne 1 Jagnięta do 3, 5 m-ca 0,05Jałowki pow.1 roku 0,8 Tryczki 0,08Jalówki 0,5-1 rok 0,3 Jarlice,przystępki 0,1Cielęta do ½ roku 0,15 DRÓB

ŚWINIE Perlice 0,003Knury 0,4 Gęsi 0,008Maciory 0,35 Indyki 0,024Warchlaki ( 2-4 m-c życia) 0,07 Przepiórki 0,0003Prosięta do 2 m-ca życia 0,02 Gołębie 0,002Tuczniki 0,14 Strusie afrykańskie 0,2

KONIE POZOSTAŁEOgier 1,2 Daniele 0,12Klacze, wałachy 1,2 Jelenie 0,29Źrebaki > 2 lat 1 Kozy 0,15Źrebaki 1-2 lata 0,8 Lisy 0,025Źrebaki 0,5-1 rok życia 0,5 Jenoty 0,025Źrebaki do 0, 5 roku 0,3 Norki 0,0025Hucuły, koniki polskie, kuce 0,6 Tchórze 0,0025Rozporządzenie Rady Ministrów z 9.11.2004 w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniemprzedsięwzięcia do sporządzenia raportu oddziaływania na środowisko

Nutrie 0,007Szynszyle 0,001Króliki 0,007

* DJP – zwierzę o masie ciała 500 kg

Żródło: Dz.U 257/04 poz.2573 oraz DZ.U 92/05 poz.769.

Tabela 10.3. Podstawowe pojęcia związane z obrotem stadaNajczęściej spotykane grupy wiekowe lub użytkowe podstawowych zwierząt gospodarskich

BYDŁO TRZODA CHLEWNA OWCE

NazwaOkres przebywania w grupie



Krowa > 12 mies. Maciora >12 mies. Matki (maciorki)> 1 roku > 12 mies.

Jałówka cielna 9 mies. Knur > 12 mies. Tryki > 1 roku .> 12 mies.

Jałówka 1-1,5 roku 6 mies. Loszka

hodowlana 6-7 mies.

Jarlaki :maciorkitryczkiskopki

8,5 mies.

Jałówka 0,5-1 roku 6 mies. Knurek

hodowlany 6-7 mies. Jagnięta 3, 5 mies

Opas( MBO)

5- 13 mies.** Warchlak do 2 mies.

Cielę do 6 mies. Prosię do 2 mies. Buhaj > 12 mies. Tucznik do 2 mies.

*W zależności od intensywności tuczu, masy końcowej ciała itp.

137


1. Podstawowe pojęcia dotyczące obrotu stada

Sztuka fizyczna – rzeczywista liczba zwierząt (bez żadnych współczynników) wyrażona w sztukach efektywnych bądź przelotowych.Sztuka efektywna –liczba zwierząt stwierdzona w określonym czasieSztuka przelotowa- liczba zwierząt, która w określonej grupie wiekowej (lub użytkowej) przejdzie przez tę grupę w ciągu roku.

2. Obliczanie ilości sztuk przelotowych dla grupy wiekowej (lub użytkowej)

a) zwierzęta przebywające w swojej grupie rok lub dłużejprzelotowość = ½ x (stan początkowy + stan końcowy)b) zwierzęta przebywające w swojej grupie krócej niż rokprzelotowość= sprzedaż + przeklasowanie + ½ padnięć i ubojów z konieczności + ½ x ( stan końcowy – stan początkowy)

3. Obliczanie średnich stanów rocznych

a) zwierzęta przebywające w swojej grupie rok lub dłużejśredni stan roczny= przelotowość=1/2 x (stan początkowy + stan końcowy) b) zwierząta przebywające w swojej grupie krócej niż rok

przelotowość x liczba miesięcy (tygodni/dni) przebywania w grupieśredni stan roczny = 12 miesięcy/52 tygodnie/365 dni

Grupa zwierząt – parametry grup określone są przez sporządzającego obrót i mogą być uzależnione od sposobu użytkowania zwierząt, ich wieku , masy itp. Na przykład: tuczniki od 4 mies. życia do 5, 5 mies. życia lub tuczniki 70- 105 kgPrzeklasowanie – „przeniesienie” zwierzęcia do innej grupy wiekowej (ze względu na wiek) lub innej grupy użytkowej (wskutek zmiany jego sposobu użytkowania, masy itp.).

138


Gru

pa z

wie

rząt

(w

iek)

Stan

po

cząt

kow

y

Przy

chod

yR

ozch

ody

Stan

k

ońco

wy

Sztu

k

prze

loto

-w

ych

Śred

ni

stan

ro

czny

z ur

odze

nia

z pr

zekl

aso-

wan

ia

z za

kupu

raze

m

przy

chod

y

na

prze

klas

o-w

anie

sprz

edaż

padn

ięci

a i u

boje

z

koni

eczn

ości

raze

m

roz

chod

y

Kro

wy

25

5

5

5

525

2525

Jałó

wki

cie

lne

5

6

65

1

65

64,

5Ja

łów

ki o

d 0,

5 do

1,5

roku

7

7

7

61

7

77

7O

pasy

od

0,5

do 1

,5 ro

ku18

17

17

17

17

1817

17

Cie

lęta

do

0,5

roku

11

25

25

24

24

1224

,5 12R

azem

66

60

5967

Tabe

la 1

0.4.

Prz

ykła

d ro

czne

go o

brot

u st

ada

bydł

a

Zał

ożen

ia: b

rako

wan

ie k

rów

- 20

%, W

ycie

leni

a –

83%

( ra

zem

z ja

łów

kam

i cie

lnym

i), u

padk

i – b

rak.

Gru

pa z

wie

rząt

Stan

po

cząt

kow

y

Przy

chod

yR

ozch

ody

Stan

ko

ńcow

yPr

zelo

to-

woś

ć

Śred

ni

stan

ro

czny

z ur

odze

nia

z pr

zekl

a-

sow

ania

z

zaku

pura

zem

pr

zych

ody

na p

rzek

la

sow

anie

na

sprz

edaż

padn

ięci

ara

zem

ro

zcho

dyM

acio

ry10

3

3

3

3

1010

10,0

0Lo

szki

rem

onto

we

(4 m

ies w

gru

pie)

0

3

33

30

31,

00

Pros

ięta

od

0 do

2 m

ies.

3220

0

20

019

4

620

032

197

32,8

3W

arch

laki

2 –

4 m

ies.

32

194

19

419

2

219

432

193

32,1

7Tu

czni

ki

32

192

19

2

192

19

232

192

32,0

0

Tabe

la 1

0.5.

Prz

ykła

d ob

rotu

stad

a św

iń

Zał

ożen

ia: r

ówno

mie

rne

wyp

rosz

enia

- w

skaź

nik

- 2; t

uczn

ik w

wie

ku o

k. 6

mie

s.; u

padk

i pro

siąt

3%

; up

adki

war

chla

ków

1%

; okr

es u

żytk

owan

ia m

acio

ry o

k. 3

lat;

in

sem

inac

ja.

139


Tabela 10.6 Przykładowy obrót stada drobiuA )Przykładowy obrót w odchowalni kurcząt

Grupa zwierząt /wiek b.

o

Przychody Rozchody

Stan

koń

cow

y

Sztu

k

prze

loto

wyc

h

Śred

ni st

an r

oczn

y

z ur

odze

nia

( z w

yklu

cia)

z pr

zekl

asow

ania

z za

kupu

raze

m

przy

chod

y

na p

rzek

laso

wan

ie

sprz

edaż

padn

ięci

a i u

boje

z k

onie

czn.

raze

m

roz

chod

y

Brojlery młode 3000 3000 2970 30 3000 2985,00 172,22Kury ogólnoużytkowe 17000 17000 16830 170 17000 16915,00 1951,7

odchów kurcząt rzeźnych odchów kurcząt ogólnoużytkowych okres przebywania - 3 tygodnie okres przebywania - 6 tygodni masa początkowa – 60 g masa początkowa – 60 g masa końcowa -700 g masa końcowa -500 g

B) Przykładowy obrót stada brojlerów


o

Przychody Rozchody

Stan

koń

cow

y

Sztu

k pr

zelo

tow

ych

Śred

ni st

an r

oczn

y

z ur

odze

nia

( z w

yklu

cia)

z pr

zekl

asow

ania

z za

kupu

raze

m p

rzyc

hody

na p

rzek

laso

wan

ie

sprz

edaż

padn

ięci

a i u

boje

z k

onie

czn.

raze

m r

ozch

ody

Brojlery kurze 29440 192000 192000 147200 15360 29440 154880,00 17870,76Założenia: 6 rzutów w roku, tucz- 6 tygodni, masa końcowa – 2 kg, upadki - 8 %.

Tabela 10.7. Przykładowy obrót stada kóz


o

Przychody Rozchody

Stan

koń

cow

y

Sztu

k

prze

loto

wyc

h

Śred

ni st

an r

oczn

y

z ur

odze

nia

z pr

zekl

asow

ania

z za

kupu

raze

m p

rzyc

hody

na p

rzek

laso

wan

ie

sprz

edaż

padn

ięci

a i u

boje

z k

onie

czn.

raze

m r

ozch

ody

Kozy matki 100 10 10 0 110 105,00 105Kożlęta 0-3 mies. (3-18 kg; śr.11 kg) 145 145 135 10 145 0 140,00 105

Kózki reprodukcyjne 3-8 mies. (śr. 30 kg) 11 11 10 1 11 0 11,00 5,5

Opasy kozie 3-8 mies. (16-36 kg) 124 124 122 2 124 0 123,00 61,5

Założenia: Produkcja koźlęciny ( masa ubojowa 35-36 kg), upadki 7 %; wymiana stada 10 %.

140


Tabela 10.8. Przybliżone: wiek, masa ciasła i wymiary bydła dużych ras mlecznych

Masa w kgPrzybliżony wiek Wysokość

w kłębieCałkowita

dlugośc ciała Dlugość tulowia

Szerokość w stawach

biodrowych

Szerokość w łopatkach

jałówki buhajki w metrach50 10 dni 10 dni 0,75 1 0,7 0,2 0,18100 3 mies. 3-mies. 0,9 1,2 0,8 0,27 0,22200 8-mies 6 mies. 1,1 1,5 1,1 0,35 0,28300 13 mies. 8 mies. 1,22 1,75 1,2 0,42 0,34400 18 mies 10 mies. 1,3 2 1,27 0,47 0,4500 23 mies 13 mies. 1,35 2,2 1,4 0,52 0,46550

dorosłe osobniki

1,37 2,29 1,49 0,53 x600 1,39 2,35 1,57 0,54 x650 1,41 2,41 1,64 0,55 x700 1,42 2,45 1,7 0,56 x

Żródło: Systemy utrzymania bydła. Poradnik. Praca zbiorowa .Warszawa;Instytut Budownictwa Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa; Duńskie Służby Doradztwa Rolniczego; 2004; s.20-21.

Tabela 10.9. Orientacyjna wysokość w kłębie niektórych ras koni ( klacze/ogiery)

Rasa Po urodzeniu 6 mies. 12 mies. 24 mies. 36 mies.

Małopolskie 102/105 128/132 140/145 151/155 155/158Wielkopolskie 100/101 132/133 144/145 154/155 158/159Pełna angielska 107/108 130/131 143/145 154/156 158/160Konie pogrubione 93/95 126/127 139/142 143/147 143/147

Opracowano na podstawie: Zootechnika, tom.2. Warszawa 1984.

Tabela 10.10. Pomieszczenia - minimalne powierzchnie dla bydła ( Rozp.Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 2 września 2003 z póź. zmianami)

Grupa zwierząt

System utrzymaniachów na

stanowiskach uwięziowy

chów bezstanowiskowy

System otwarty m2/sztdługość

(m)szerokość

(m)

wydzielone legowiska (lub kojce dla cieląt)

bez legowisk na ściółce

m2 /szt.

bez legowisk i ściółki m2/szt.długość (m) szerokość

(m)

Buhaje 2,4 1,4 x x 9 x 20Krowy i jałówki wysokocielne do 500 kg 1,6 1,1 2,1 1,1 4,5 x

15Krowy i jałówki wysokocielne > 500 kg 1,65 1,15 2,2 1,15 5 xJałówki cielne do 7 mies. cielności 1,5 1 2 1 2,5 2

10Jałowki pow. 1 roku życia1,4 0,9 1,9 0,85 2 1,6

Jałówki 0,5-1 rok życiaCielęta do 1/2 roku życia :

x 1,1 długości ciała

co najmniej wysokość w kłębie

x 5do 150 kg masy ciała 1,5150-220 kg masy ciała 1,7> 220 kg masy ciała 1,8Opasy 0,5-1 rok życia ( do 300 kg) 1,3 0,8 x x 1,6 1,3

brak uregulowań*Opasy > 1 roku życia (300- 450 kg) 1,45 0,95 x x 2 1,6

Opasy > 1 roku życia(.450 kg) 1,5 1 x x 2,5 2* Należy zapewnić odpowiedni do wyżywienia obszar pastwiska.

141


Tabela 10.11. Pomieszczenia - minimalne powierzchnie dla jeleni i danieli (Rozp.Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 2 września 2003 z póź. zmianami)

GatunekBoksy* Otwarty system utrzymania

pojedyncze m2/szt.

grupowe m2/szt.

minimalna powierzchnia pastwiska 1 ha

Jelenie do 12 mies. życia 2 2

szt./ha7

Jelenie pow.12 mies. życia 3 3Daniele do 12 mies. życia 1 1

15Daniele > 12 mies. życia 1,5 1,5

*- Tylko w okresie choroby, kwarantanny lub poza okresem pastwiskowym.

Tabela 10.12. Pomieszczenia - minimalne powierzchnie dla koni (Rozp.Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 2 września 2003 z póź. zmianami)

Grupa

System utrzymaniachów na

stanowiskach uwięziowy

chów wolnostanowiskowySystem otwarty

długość szerokość w boksach pojedynczo

bez boksów grupowo

(m) m2/szt.Konie dorosłe do 1,47 m w kłębie * 2,1 1,6 6

1000 m2 na dorosłego konia

Konie dorosłe > 1,47 m w kłębie 3,1 1,8 9Klacze ze źrebięciem

nie regulowane prawem

12 12Źrebaki > 2 lat x 10Źrebaki 1-2 lataŹrebaki 0,5-1 roku życia xŹrebaki do 0, 5 roku z matką

* Niektóre rasy koni o wysokości w kłębie do 147 cm: kuce, mur insulany, halfingery, fordingi, hucuły, koniki polskie

Tabela 10.13. Pomieszczenia - minimalne powierzchnie dla owiec i kóz (Rozp.Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 2 września 2003 z póź. zmianami)

OWCE KOZY

Grupa zwierząt

System utrzymania

Grupa zwierząt

System utrzymania

pojedynczo grupowo stanowiskowy na uwięzi

w kojcu bez uwięzi m2/szt.

m2/szt. długość (m)

szerokość (m) pojedynczo grupowo

Tryki >1, 5 roku życia 3 2 kozioł x x 1,5 1,5Owce matki > 1, 5 roku życia 2,5 1,5 kozioł reproduktor x x 3 3

Matki z jagnięciem

2,5 m2 + 0,7 m2

na każde jagnię

1,5 m2+ 0,5 m2

na każde jagnię

koza dorosła z koźlętami x x 1,5 m2 +

0,3 m2 na koźlę

1,5 m2

+0,3 m2 na koźlę

Jagnięta do 3, 5 mies. życia z matką koza dorosła 1,35 0,75 1,5 1,5

Tryczki 2 1,5 koźlęta x x x 1Skopki 0,8 0,6 Wybiegi : kozy - 4 m2

kozły -6 m2 Jarlice,przystępki 1,5 0,8

142


Tabela 10.14 Pomieszczenia - minimalne powierzchnie dla świń (Rozp.Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 2 września 2003 z póź. zmianami)

Grupa zwierząt

System utrzymania

pojedynczo w kojcach grupowo w kojcachSystem otwarty m2/szt.

m2/szt.wymiary kojca (m)

m2/szt.wymiary kojca (m)

15 m2 na sztukę dorosłą

długość szerokość długość szerokośćKnury 6.-10 x x x x xLochy z prosiętami 3,5 x x x x x

Lochy od 28-107 dnia ciąży x*długość ciała + 0,3 m min.2 m

0,6 m2,25 ** (1,3 m2

-podłoże stałe) ***min. 2,411 2,812

xLoszki hodowlane po pokryciu x brak uregulowań, przyjąć

jak dla loch

1,64** (0,95 m2

podłoże stałe)

Loszki i knurki hodowlane 30-110 kg 2,7 x x 1,4 x

Warchlaki i tuczniki

x

x

do 10 kg 0,1510-20 kg 0,220-30 kg 0,330-50 kg 0,450-85 kg 0,5585-110 kg 0,65>110 kg 1

Uwagi:* dla gospodarstw posiadających mniej niż 10 sztuk loch ; **- grupa loch. loszek do 5 sztuk: + 10 %, grupa loch, loszek > 5 sztuk : -10 %;***-dotyczy gospodarstw utrzymujących co najmniej 10 loch 1- grupa loch, loszek do 5 sztuk 2-- grupa loch ,loszek > 5 sztuk

Tabela 10.15. Pomieszczenia - minimalne warunki utrzymania mięsożernych zwierząt futerkowych (Rozp.Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 2 września 2003 z póź. zmianami)

GATUNEK

KLATKI POJEDYNCZE KLATKI GRUPOWEminimalne wymiary klatki minimalne wymiary klatki

wysokość m

podłogawysokość

m

podłoga

min.pow. m2

szerokość m

długość m

min.pow.m2

szerokość m

długość m

Zwierzęta utrzymywane na wolnym powietrzuLisy 0,5 0,6 0,6 0,9 0,5* 1* 0,8* 0,9*Jenoty 0,5 0,6 0,6 0,9 0,5* 1* 0,8* 0,9*

Lisy powyżej 2 szt w klatce x x x x 0,5

1+0,4 m2 na każde zwierzę powyżej 2 sztuk

0,8 0,9

143


Jenoty powyżej 2 szt w klatce x x x x 0,5

1+0,4 m2 na każde zwierzę powyżej 2 sztuk

0,8 0,9

Lis ( samica) z młodymi 0,5 1,2 0,75 0,8 x x x xJenoty (samica) z młodymi 0,5 1,2 0,75 0,8 x x x xNorki,w tym samice z młodymi 0,35 0,18 0,3 0,6 0,35* 0,18* 0,3* 0,6*

Tchórze, w tym samice z młodymi 0,35 0,18 0,3 0,6 0,35* 0,18* 0,3* 0,6*

Norki powyżej 2 szt w klatce x x x x 0,35

0,18 m2+0,065

m2 na każde

zwierzę powyżej 2 sztuk

0,3 0,3

Tchórze powyżej 2 sztuk w klatce x x x x 0,35

0,18 m2+0,065

m2 na każde

zwierzę powyżej 2 sztuk

0,6 0,6

*2 sztuki w klatceSztuki stada podstawowego utrzymuje się pojedynczo

Tabela 10.16. Pomieszczenia - minimalne warunki utrzymania roślinożernych zwierząt futerkowych (Rozp. Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 2 września 2003 z póź. zmianami)

GATUNEK

KLATKI POJEDYNCZEKLATKI

GRUPOWE

KOJEC POJEDYNCZYKOJEC

GRUPOWYminimalne wymiary klatkiPodłoga

wysokość m

Podłoga

min.pow. m2

szerokość m

długość m

min.pow. m2/szt

min.pow. m2/szt

szerokość m

długość m

min.pow. m2/szt

Zwierzęta utrzymywane na wolnym powietrzu lub w pomieszczeniu inwentarskim

Króliki o masie ciała do 2,5 kg ( w tym samice z młodymi)

0,28 0,18 0,38 0,45 0,06 0,18 0,4 0,45 0,06

Króliki o masie ciała 2,5 do 6 kg ( w tym samice z młodymi)

0,32 0,24 0,38 0,6 0,08 0,24 0,4 0,6 0,08

Króliki o masie ciała > 6 kg ( w tym samice z młodymi)

0,43 0,315 0,45 0,7 0,1 0,315 0,45 0,7 0,1

Szynszyle * 0,34 x 0,45 0,4 x x x x xSzynszyle ( samica + samiec poza okresem odchowu młodych)*

0,34 x 0,6 0,4 x x x x x

144


Nutrie 0,4 m2 /szt

Nutria ( samica z młodymi) 1,5 m2/szt

*Tylko w pomieszczeniu inwentarskim.Sztuki stada podstawowego ( poza nutrią i szynszylą) utrzymuje się pojedynczo.

Tabela 10.17. Pomieszczenia - minimalne powierzchnie dla gospodarstw utrzymujących powyżej 350 szt .kur nieśnych (Rozp.Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 2 września 2003 z póź. zmianami)

Klatkowy system utrzymania Wymóg Bezklatkowy system utrzymania Wymóg

Minimalna powierzchnia klatki w tym: 0,2 m2 maksymalna obsada na 1 m2 9 szt

Minimalna powierzchnia na 1 kurę nieśną 0,075 m2 ilość ściółki w tym :min.1/3 powierzchni podłogi

Minimalna powierzchnia użytkowa bez gniazda na 1 szt z tym że : 0,06m2 powierzchnia ściółki na

1 kurę nieśną 0,025m2

min. szerokość powierzchni użytkowej bez gniazda 0,3 m minimalna długość pojemnika na paszę na 1 szt

min. wysokość powierzchni użytkowej bez gniazda 0,45 m liniowego 0,1 m

Minimalna wysokość klatki ( bez powierzchni użytkowej) 0,2 m kołowego 0,04 m

Długość pojemnika na paszę na 1 szt 0,12 m Minimalna długość pojemnika na wodę na 1 szt

Długość pojemnika na wodę na 1 szt lub 0,12 liniowego 0,025 m

minimalna ilość poideł 2 kołowego 0,01 m

Minimalna długość grzędy na 1szt 0,15 m lub

Gniazdo min.1 poidło kropelkowe, kubeczkowe 1 na 10 szt kur

Minimalna odległość między rzędami klatek 0,9 m lub

Minimalna odległość między podłogą a pierwszym poziomem klatek 0,35 m

poidło kropelkowe, kubeczkowe (podłączone do wodociągu) min.2

Gniazda pojedyncze 1 na 7 kur

Gniazda grupowe 120 kur na 1 m2 gniazda

Minimalna długość grzędy na 1 szt 0,15 m

Minimalna odległość między grzędami 0,3 m

Minimalna odległość między grzędą a ścianą 0,2 m

Maksymalna ilość poziomów 4

Minimalna wysokość między poziomami 0,45 m

145


Tabela 10.18. Pomieszczenia - minimalne powierzchnie dla drobiu przy klatkowym systemie utrzymania (Rozp.Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 2 września 2003 z póź. zmianami)

Klatkowy system utrzymania w pomieszczeniu inwentarskim

Wymiary klatki Wyposażenie klatki

minimalna pow. na 1 ptaka

m2

długość szerokość wysokość pojemnik na pasze

pojenie

pojemnikim poidła

m m na 1 ptaka na 1ptaka szt.

Kury ( z wyjątkiem nieśnych.>350 szt.)

Do 6 tygodnia życia 0,02x x 0,35

0,1 0,1 min.2Powyżej 6 tygodnia do 16 tygodnia 0,035

Powyżej 16 tygodnia życia - samicesamce 0,045 x

xxx

0,450,7

Indyki

Do 6 tygodnia życia 0,03x x 0,35

0,1 0,1 min.2Powyżej 6 tygodnia do 15 tygodnia 0,165

Powyżej 15 tygodnia życia- samicesamce 0,225 x x 0,55

0,7

Przepiórki (utrzymywane grupowo)

Przepiórki nieśne 0,025 0,2

brak uregulowań prawnychPrzepiórki mięsne 0,006 0,2

Przepiórki (utrzymywane pojedynczo) x 0,21 0,1 0,2

146


Bez

klat

kow

y sy

stem

ut

rzym

ania

w

pom

iesz

czen

iu

inw

enta

rski

m

Nor

ma

pow

ierz

chni

Wyp

osaż

enie

poz

osta

łe p

omie

szcz

enia

inw

enta

rski

ego

Obo

wią

zek

za

pew

nien

ia

wyb

iegu

Uw

agi

m2 na

1sz

t i

min

imal

na p

ow.

pom

iesz

czen

ia

m2

max

. ob

sada

sz

t. na

1

m2

gnia

zdo

grzę

dyśc

iółk

a

poje

mni

k na

pas

zepo

jeni

e

m n

a 1

ptak

apo

jem

niki

poid

ła

m n

a 1

ptak

asz

t.

Kur

y m

ięsn

e

nie

Do

8 ty

godn

ia ż

ycia

x8

tak

tak

tak

0,1

0,1

min

.1

na 4

kur

yPo

wyż

ej 8

tygo

dnia

do

20

tygo

dnia

życ

iax

7

Pow

yżej

20

tygo

dnia

życ

ia

x5

Bro

jlery

kur

ze

Do

3 ty

godn

ia ż

ycia

x35

zape

wni

enie

wod

y i p

aszy

w il

ości

ach

wys

tarc

zjąc

ych

Pow

yżej

3 ty

g.do

5

tygo

dnia

życ

iax

22

Pow

yżej

5 ty

g. ż

ycia

x17

Indy

ki

Do

8 ty

godn

ia ż

ycia

x7

zape

wni

enie

wod

y i p

aszy

w il

ości

ach

wys

tarc

zjąc

ych

Pow

yżej

8 ty

godn

ia d

o 14

ty

godn

ia ż

ycia

x4

Pow

yżej

14

tygo

dnia

do

29

tyg.

życi

ax

3

Pow

yżej

29

tygo

dnia

życ

iax

2

Indy

ki r

zeźn

e

Do

3 ty

godn

ia ż

ycia

x32

zape

wni

enie

wod

y i p

aszy

w il

ości

ach

wys

tarc

zjąc

ych

Pow

yżej

3 ty

godn

ia d

o 6

tygo

dnia

życ

iax

12

Pow

yżej

6 ty

godn

ia d

o 16

ty

g.ży

cia

x4

Pow

yżej

16

tygo

dnia

życ

iax

3

Tabe

la 1

0.19

. Pom

iesz

czen

ia -

min

imal

ne p

owie

rzch

nie

dla

drob

iu p

rzy

bezk

latk

owym

syst

emie

utr

zym

ania

(R

ozp.

Min

istr

a R

olni

ctw

a i R

ozw

oju

Wsi

z d

nia

2 w

rześ

nia

2003

z pó

ź. zm

iana

mi)

147

10. Produkcja zwierzęcaG

ęsi

Do

3 ty

godn

ia ż

ycia

x5

zape

wni

enie

wod

y i p

aszy

w il

osci

ach

wys

tarc

zjąc

ych

Pow

yżej

3 ty

godn

ia d

o 6

tygo

dnia

życ

iax

3

Pow

yżej

6 ty

godn

ia d

o 28

ty

g.ży

cia

x2

Pow

yżej

28

tygo

dnia

życ

iax

1

Kac

zki i

per

lice

Do

4 ty

godn

ia ż

ycia

x10

zape

wni

enie

wod

y i p

aszy

w il

ości

ach

wys

tarc

zjąc

ych

Pow

yżej

4 ty

godn

ia d

o 8

tygo

dnia

życ

iax

7

Pow

yżej

8 ty

godn

ia ż

ycia

x5

Perl

ice

x6

tak

dł.0

,4m

sz

er.0

,4 m

tak

min

.0,1

5 m

na

1 sz

t.

zape

wni

enie

wod

y i p

aszy

w il

ości

ach

wys

tarc

zjąc

ych

tak

20m

2 /szt

.

Stru

sie

Do

3 m

iesi

ąca

życi

a0,

3/5

x

obow

iąze

k og

rzew

ania

pom

iesz

czen

ia

dla

ptak

ów d

o 6

m-c

a ży

cia

5m2 /s

zt.

min

imal

na

pow.

wyb

iegu

20

m2

min

imal

na

wys

okoś

ć po

mie

szcz

enia

- 2,

2 m

Pow

yżej

3 m

ies.

do 6

mie

s. ży

cia

2/10

x

50m

2 /szt

. m

inim

alna

po

w.w

ybie

gu

300m

2

Pow

yżej

6 m

ies.

do 1

4 m

-ca

życi

a3,

5/15

x

stru

sie

moż

na tr

zym

ac n

a śc

iółc

e lu

b be

z,

wyb

ieg

pow

inie

n m

iec

wyd

ziel

one

mie

jsce

wys

ypan

e pi

aski

em

100m

2 /szt

. m

inim

alna

po

w.w

ybie

gu

600m

2

min

imal

na

wys

okoś

ć po

mie

szcz

enia

3

m

Pow

yżej

14

mie

s. zy

cia

5/20

x

200m

2 /szt

. m

inim

alna

po

w.w

ybie

gu

800m

2

148


Tabela 10.20. Pomieszczenia - minimalne powierzchnie dla ptaków utrzymywanych w systemie otwartym(Rozp. Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 2 września 2003 z póź. zmianami)

Gatunek ptakówNorma powierzchni

m2na 1 szt. szt na 1 m2 (obsada)

Gęsi powyżej 6 tygodnia życia X 1

Kaczki powyżej 3 tygodnia życia X 3

Przepiórki powyżej 20 dnia życia 0,04 X

Perlice X 15

Tabela 10.21 Zalecane parametry oświetlenia w pomieszczeniach inwentarskich

Gatunek i grupa zwierząt

Stosunek powierzchni okien

do podlogi

Natężenie oświetlenia

(lx)

Oświetlenie sztuczne (W/m2)

jarzeniowe żarowe

Konie

Klacze ze źrebiętami 1:12 4 16

Konie robocze 1:25 2 8

Bydło

Krowy mleczne 1:16 3 12

Krowy w porodówce 1:12 4 16

Cielęta w profilaktorium 1:18 4 16

Cielęta do 3 mies. 1:18 4 16

Cieleta 4-6 mies. 1:20 2 8

Jałówki powyżej 6 mies. 1:20 2 8

Pomieszczenia do leczenia 1:16 3 12

Krowy w hali udojowej 1:10 6 24

Opasy powyżej 6 mies. 1:25 2 8

Świnie- obowiązkowe minimum

Knurki i loszki hodowlane

1:10 40 6 24

Knury i lochy luźne

Lochy karmiące

Prosięta

Warchlaki

Tuczniki

Owce

Pomieszczenia do wykotów 1:25 6 24

Pomieszczenia do strzyży 1:10 9 36

Owce dorosłe 1:25 3 12

Drób

Wszystkie gatunki z reguły programy świetlneŹródło: Kośla T. Ćwiczenia z higieny zwierząt; wyd. II poprawione. Wyd. SGGW 2003.

149


Tabela 10.22. Bydło - główne rasy użytkowane w Polsce

Rasa Masa ciała kg

Wysokość w kłębie

cm

Dojrzałośćhodowlana w miesiącach

Mlecznośćmatek

Masa cielątprzy

urodzeniu kg

Przyrostydzienne

g

Hereford 750 130 15 średnia 30-33 ok.1000Aberdeen Angus 600 125 15 średnia 27-30 900-1000Charolaise 800 140 15 dobra 40-45 1200-1500Limuosine 650 135 16-20 zadowalajaca 35-40 1100-1300Blonde D” Aquitane 650 135 18-24 dobra 40-45 1200-1300Salers 650 140 15 b.dobra 35-40 ok.1000Piemontese 600 140 16-18 b.dobra 35-40 ok.1000Simental (typ mięsny) 800 140 18-24 dobra 40-45 1200-1400Holsztyńsko fryzyjska (czarnobiała) 650 140 15-17 ok.6000 40 x

Jersey 400 124 ok.4700 20-25 xCzerwono biała 600 127 ok.15-17 ok.5900 35-40 xPolska czerwona 450 126 ok.18-19 ok.3800 35-40 xSimental (typ mleczny) 650 135 ok.15-17 ok.4400 35-40 ok.1200Białogrzbieta b.d b.d b.d ok.3100 35-40 xMontbeliarde 650 145 b.d ok.5600 40-45 x

Żródło: Poradnik producenta żywca wołowego. Praca zbior. pod.red. H. Jasiorowskiego wyd. Warszawa 2005Wyniki oceny użytkowości bydła za rok 2004, KCHZ.

Tabela 10.23. Bydło - orientacyjne parametry zootechniczne warunkujące reprodukcję stadaWyszczególnienie Średnio

Wiek pierwszego krycia samicy (mies.) 15 - 18Masa ciała przy pierwszym pokryciu (kg) 320 - 380Długość ciąży (dni) ok.280Występowanie rui po porodzie (dni) 20 - 48Czas trwania okresu rui (dni) 1 - 2,5Cykl płciowy (dni) 21Średnia masa noworodka (kg) 30 - 45*Liczba urodzeń w ciągu roku 1Liczba potomstwa z jednego porodu 1Liczba potomstwa odchowanego od 1 samicy rocznie 0,8 - 1Średni okres użytkowania samicy (lat) 5**Procent brakowania samic w stadzie 20

*Rasy mięsne. ** W stadach małych okres użytkowania krów jest dłuższy o 3-5 lat.Źródło: Hodowla i użytkowanie zwierząt gospodarskich., Praca zbior. pod redakcją H.Grodzkiego ; SGGW 2005.

Tabela 10.24. Bydło - przeciętna masa ciałaWiek

zwierząt w miesiącach

Opasy Jałówki hodowlane HF Buhajki hodowlane

1 36-57 52-55 36-542 57-81 75 54-753 81-105 x 75-1004 155 120 100-1305 165 x 130-1606 215 165 160-195

150


7 245 x 195-2308 275 x 230-2659 305 x 265-30010 335 x 300-33511 365 x 335-37012 395 300-315 370-40013 425 x x14 455 x x15 485 355-390 x16 515 x x17 545 x x18 575 430-445 x

Źródło: Opracowanie własne.

Tabela 10.25. Bydło - powszechnie stosowane żywienie cieląt do 3 miesięca życia, dawki pokarmowe oraz zapotrzebowanie na pasze

Wiek w tygodniach

Orientacyjna masa ciała

Mleko pełne (preparat

mlekozastępczy)

Pasza treściwa Siano* Siano

kiszonka* Marchew* Woda w l

kg1 35 siara x x x x x2 40 5-6 0,1 0,05 x x x3 46 5-6 0,2 0,10 x x 14 51 5-6 0,3 0,2 x x 25 56 5-6 0,4 0,3 x x 36 62 5-6 0,5 0,4 x x 37 68 4-5 0,7 0,50 x x 58 74 3-4 0,8 0,6 x x 69 82 2-3 1,0 0,7 0,5 0,3 810 89 2 1,2 0,8 1 0,5 911 94 x 1,5 0,9 1,5 0,6 1212 100 x 1,8 1 2 0,8 1213 105 x 2,0 1 3 1 12

Razem x 252-300 73 45 55 21 ok.500 l* Orientacyjne ilości zjadane dziennie (pasze te podawane są w praktyce do woli). Źródło: Hodowla i użytkowanie zwierząt gospodarskich. Praca zbior. pod red .H.Grodzkiego. Wyd. SGGW 2005.

Tabela 10.26. Bydło - przykładowe dzienne dawki pokarmowe dla jałówek hodowlanych

Dawka PaszaWiek

4-6 mies. 7-12 mies. 12-24 mies.

I

Pastwisko * 6-8 10-20 22-50Siano łąkowe* 1 1 -Słoma jęczmienna* - 1 3Pasza treściwa 2 1 -

II

Kiszonka z traw podsuszonych (35% s..m.)* 4-6 7-12 12-22Siano łąkowe 1 1 -Słoma jęczmienna* - 1 3Pasza treściwa 2 1 -

151


III

Kiszonka z traw podsuszonych (35% s..m.)* 2-3 4-6 8-14Kiszonka z kukurydzy 2-3 4-6 6-10Siano łąkowe* 1 1 -Słoma jęczmienna* - 1 3Pasza treściwa 2 1 -

IV

Kiszonka z traw podsuszonych (35% s..m.)* 3-4 4-6 8-20Buraki pastewne 2-4 4-6 6Siano łąkowe* 1 2 -Słoma jęczmienna* - - 3Pasza treściwa 2 2 -

V

Kiszonka z kukurydzy 3-4 4-6 7-15Siano łąkowe* 1 2-4 4-6Słoma jęczmienna* - 1 2Pasza treściwa 2 2 -Śruta poekstrakcyjna - - 1

* Orientacyjne ilości zjadane dziennie (pasze te podawane są w praktyce do woli). Źródło: Hodowla i użytkowanie zwierząt gospodarskich. Praca zbior. pod red.H.Grodzkiego. SGGW 2005.

Tabela 10.27. Bydło - przykładowe dawki podstawowe dla krów mlecznych

PaszaIlość paszy (kg)

Pobranie suchej masy (kg)

Energia (JPM)

BTJN (g)

BTJE (g)

ZPP (JWK)

P(g)

Ca (g)

Dawka podstawowa dla krowy o masie ciała 600 kg, pokrywająca zapotrzebowanie pokarmowe na produkcję 10 kg mleka

Siano łąkowe 5,5 4,6 3,9 584 482 4,6 18,7 51,4Kiszonka z kukurydzy 25% s.m. 25 6,3 5,6 332 400 7,6 12,5 18,8Pokrycie x 10,9 9,5 916 882 x 31,2 70,2Zapotrzebowanie x x 9,3 895 895 15,2 47,8 78,7

Dawka podstawowa dla krowy o masie ciała 600 kg, pokrywająca zapotrzebowanie pokarmowe na produkcję 11,6 kg mleka

Siano łąkowe 5 4,3 3,5 532 438 4,1 17 46,8Kiszonka z kukurydzy 25% s.m 13 3,3 2,9 172 208 4 6,5 9,8Kiszonka z traw świeżych 20 4 3,7 456 284 5 16,4 44,8Pokrycie x 11,6 10,1 1160 930 x 39,9 101,4Zapotrzebowanie x x 10 975 975 15,4 51 85,5


Siano łąkowe 5 4,3 3,5 531 438 4,1 17 46,8Kiszonka z kukurydzy 25% s.jm 15 4,5 4 234 297 5,1 11,3 15,8Kiszonka z lucerny 34% s. m 16 5,4 3,8 541 343 5,4 18,2 100,8Pokrycie 14,2 11,3 1306 1078 46,5 163,4Zapotrzebowanie 11,4 1150 1150 15,8 55,4 95,5


Pastwisko 58 11,4 9,9 1223 1151 11,9 40 114,3Kiszonka z kukurydzy 25% s.m 12 3,6 3,2 187 238 4,1 9 12,6Pokrycie 15 13,1 1410 1389 49 126,9Zapotrzebowanie 13,1 1345 1345 16,3 62,9 110,3

Autor – dr inż. A. Węglarz, AR Kraków

152


Tabela 10.28. Bydło - przykładowe dawki pokarmowe dla krów mlecznych (masa ciała ok. 600 kg)

Pasze w kgOkres zimowy Okres letni

dzienna wydajność w kg20 30 40 15 25 35

Kiszonka z kukurydzy (30% s.m) 25 25 25 x 15 20Sianokiszonka z traw (33% s.m) 12 12 12 x x xSianokiszonka z lucerny (33% s.m) 12 12 13 x x xPasza treściwa x 5 10 x 3 7Pastwisko * x x x 60 60 60Siano lub słoma jęczmienna* 3 3 3 3 3 3Mieszanka mineralna 0,2 0,2 0,3 0,1 0,2 0,3

* Pasze skarmiane do woli, podano orientacyjnie zjadane ilości.Źródło: Hodowla i użytkowanie zwierząt gospodarskich. Praca zbior. pod redakcją H.Grodzkiego. Wyd. SGGW 2005.

Tabela 10.29. Bydło - przykładowe dzienne dawki pokarmowe (lub mix TMR ) wg Instytutu Zootechniki Kraków (masa krów 600-650 kg)

Pasze w kgOkres zimowy Okres letni

dzienna wydajność w kg29 20 32 22

Kiszonka z kukurydzy 27 27 26,4 25,5Sianokiszonka (lucerna,.koniczyna) 11 14 15,1 13,6Słoma jęczmienna 1 2 x 0,7Młóto - świeże, kiszone 4 3 8,8 9,4Mieszanka treściwa 8 3 8,7 3,3Buraki pastewne, wysłodki (kiszone, prasowane) 10 1 x x

Zielonka-lucerna;koniczyna x x 5 5Mieszanka mineralna 0,3 0,2 0,3 0,2

Źródło: za A. Węglarz, AR Kraków.

Tabela 10.30. Bydło - Skład (%) przykładowych mieszanek treściwych

SkładnikMieszanka

I II III IVŚruta owsiana 40 40 15 -Śruta jęczmienna 20 20 15 20Śruta kukurydziana 20 - - 25Śruta sojowa - 14 20 30Susz z lucerny - - 20 10Otręby pszenne 14 20 14 9Drożdże pastewne - - 10 -Mieszanka mineralna 5 5 5 5Sól bydlęca 1 1 1 1

Zawartość w 1 kg mieszankiEnergia (JPM) 0,89 0,89 0,85 0,92BTJN (g) 67,89 104,21 127,62 143,93BTJE (g) 79,83 97,62 107,46 124,61

Autor – dr inż. A. Węglarz, AR Kraków

153


Tabela 10.31. Bydło - przykłady opartych na kiszonce z kukurydzy dawek pokarmowych dla intensywnie opasanych buhajków

Masa ciała kg

Kiszonka zawierającado 25% s.m. ponad 25% s.m.

Dobowe spożycie pasz w kgpasza

treściwa* kiszonka pasza treściwa** kiszonka

Przewidywane przeciętne dobowe przyrosty m.c.-1000g (wariant I)125-175 1,5 8 1,0 8176-225 1,5 12 1,0 11226-275 1,5 15 1,0 14276-325 1,5 19 1,0 17326-375 1,5 23 1,0 20376-425 1,5 25 1,0 22426-475 1,5 26 1,0 23476-525 1,5 27 1,0 24526-575 1,5 28 1,0 25

Przewidywane przeciętne dobowe przyrosty m.c.-1100g (wariant II)125-175 2,0*** 7 1,5** 7176-225 2,0 11 1,5 10226-275 2,0 15 1,5 14276-325 2,0 19 1,5 17326-375 2,0 22 1,5 20376-425 2,0 23 1,5 21426-475 2,0 25 1,5 22476-525 2,0 26 1,5 23526-575 2,0 27 1,5 24

Gł.źródło: Materiały konferencyjne „Produkcja wołowiny wysokiej jakości „ Włocławek 1995.

Tabela 10.32. Bydło - orientacyjne zużycie pasz (kg) w okresie opasu wg dawek podanych w tabeli powyżejMasa ciała

kgPasza

treściwa* Kiszonka Paszatreściwa** Kiszonka

Wariant I 125-425 450 5100 300 4600Wariant II - (przy przyrostach dobowych 1100 g) 125-425 550 4400 410 4000

*Mieszanka pasz treściwych zawierająca minimum 320 g białka strawnego w 1 kg oraz 1,1 jednostki owsianej** Mieszanka pasz treściwych zawierająca w 1 kg minimum 420 g białka strawnego oraz 1,1 jednostki owsianej.*** Mieszanka pasz treściwych zawierająca w 1 kg minimum 240 g białka strawnego oraz 1,1 jednostki owsianej.Żródło: Materiały konferencyjne „Produkcja wołowiny wysokiej jakości„. Włocławek 1995.

Tabela 10.33. Bydło - przykładowa dzienna dawka pokarmowa dla buhajków

PaszaMasa ciała w kg

150 180 210 240 270 300 330 360 390 420 450Kiszonka z kukurydzy (39% s.m.) kg 6 7 7 8 10 12 12 15 15 15 15Mieszanka treściwa* kg 2 2,5 2,8 3 3 3 3,2 3,2 3,4 3,8 4,3Śruta rzepakowa poekstrakcyjna kg 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5

Żródło: Materiały konferencyjne „Produkcja wołowiny wysokiej jakości „ Włocławek 1995.

154


Tabela 10.34. Bydło - zapotrzebowanie na paszę na cały okres opasu (150 - 450kg) przy założeniu przyrostu dziennego minimum 1000 g

Pasza Ilość paszy w dtKiszonka z kukurydzy (39% s.m.) 36,6

Mieszanka tresciwa* 10,26Śruta rzepakowa poekstrakcyjna 1,65

*1kg mieszanki zawiera: 0,98 JPŻ ; 113g BTJN. Źródło: Opracowano na podstawie: Żywienie zwierząt i paszoznawstwo. Praca zbior.pod red. D. Jamroz i A. Potkański. PWN rok 2006

Tabela 10.35. Świnie - główne rasy przydatne do krzyżowania towarowego

Rasy matczyne

wielka biała polska (wbp)polska biała zwisłoucha pbz)krzyżowki międzyrasowe (wbp x pbz, pbz x wbp) durochampshirepietrainbelgijska zwisłouchalinia 990inia 890krzyżowki międzyrasowe (np.duroc x pietrain)

Rasy matczyne : b.dobra warość cech użytkowości rozpłodowej, dobra warość cech użytkowości tucznej i rzeźnejRasy ojcowskie : b.dobra wartość cech użytkowości tucznej i rzeźnej, dobra wartość cech użytkowości rozpłodowej.Źródła: Opracowanie własne

Tabela 10.36. Świnie - parametry produkcyjneWyszczególnienie Wskaźnik

Wiek pierwszego krycia samicy (mies.) 7 - 8Masa ciała przy pierwszym pokryciu (kg) 110 - 130Długość ciąży (dni) 114 - 115

Występowanie rui po porodzie (dni)- wieloródki (dni) 4 - 5- pierwiastki (dni) 7 - 11

Czas trwania okresu rui (dni)- okres okołorujowy (dni) 5,5- w tym ruja właściwa (dni) 2Cykl płciowy (dni) 21Masa ciała prosiąt - urodzeniowa (kg) 1 - 1,5Liczba miotów - krotność 1,5 - 2,4Liczebność miotu 8-12Liczba potomstwa odchowanego od 1 samicy rocznie 12 - 24Średni okres odchowu prosiąt przy maciorze (dni) 29 - 42 Średni okres użytkowania samicy (lat) 3Procent brakowania samic w stadzie 33Liczba loch na 1 knura przy kryciu naturalnym 20Użytkowanie rozpłodowe knura (lat) 1 - 2

Źródło: Skrócone normatywy produkcji rolnej. wyd. Radom 2002.

155


Wys

zcze

góln

ieni

eL

inie

mat

eczn

eL

inie

ojc

owsk

ie

wbp

pbz

puła

wsk

azł

otni

cka

bi

ała

złot

nick

a ps

tra

duro

cha

mps

hire

piet

rain

belg

ijska

zw

isło

ucha

linia

990

Licz

ba p

rosi

ąt u

rodz

onyc

h w

mio

cie

11,5

711

,64

11,0

49,

239,

6710

,31

10,2

610

,84

9,74

9,39

Licz

ba p

rosi

ąt w

21

dniu

10,9

310

,99

10,0

18,

027,

949,

869,

7710

,29

9,4

8,89

Licz

ba su

tek

u lo

ch14

,46

14,5

7-

--

13,3

913

,62

13,9

714

,00

14,0

0Pr

zyro

st d

zien

ny o

d 25

do

100

kg (g

)86

386

877

3-

-84

085

977

8-

851

Gru

bość

słon

iny

w p

unkc

ie C

1 (c

m)

0,89

1,05

1,45

--

0,99

0,77

0,71

-1,

03Po

wie

rzch

nia

„oka

” po

lędw

icy

(cm

2 )51

,954

,252

,9-

-51

,659

,462

,1-

51,9

Zaw

arto

ść m

ięsa

w tu

szy

57,8

57,9

56,3

--

58,9

62,8

65,8

-57

,4

Tabe

la 1

0.37

. Św

inie

- ni

ektó

re c

echy

ras

utr

zym

ywan

ych

w P

olsc

e (s

tada

pod

kon

trol

ą uż

ytko

woś

ci)

Żród

ło: S

tan

hodo

wli

i wyn

iki o

ceny

świń

w ro

ku 2

004.

wyd

. Kra

ków

200

5.

156


Tabela 10.38. Świnie - ocena użytkowości stada loch

WskaźnikWielkość wskaźnika uznana jako

b. dobra dobra dostatecznaŚrednia liczba prosiąt urodzonych w miocie (szt) ponad 11 10 9Średnia liczba prosiąt odchowanych do 21 dnia życia w miocie (szt) ponad 10 9 8Procent padnięć w wychowie prosiąt poniżej 7 8 10Częstotliwość oproszeń ponad 2,1 2 1,8Plenność loch ( szt prosiąt) ponad 21 20 18Wskaźnik wyproszeń (%) ponad 90 85 75

Objaśnienia:

Średnia liczba prosiąt urodzonych w miocie = suma prosiąt urodzonychliczba miotów

Średnia liczba prosiąt odchowanych w miocie do 21 dnia = suma prosiąt odchowanych do 21 dniliczba miotów

Procent padnięć w wychowie prosiąt = sztuk padłych x 100sztuk żywo urodzonych

Częstotliwość oproszeń = suma miotów średni stan loch w stadzie

Plenność loch = suma prosiąt w 21 dniuśredni stan loch w stadzie

Wskaźnik wyproszeń = liczba loch skutecznie zaproszonychliczba loch krytych

Źródło: Rekiel A. Przewodnik z hodowli i produkcji trzody chlewnej wyd.. Warszawa 1997;Pawlak H,, Gasiński M. Podstawy rozrodu i unasieniania trzody chlewnej. Poznań 1998.. Recenzja normatywów. Balice 2006.

Tabela 10.39. Świnie - kalendarz prośności lochData pokrycia Data porodu Data pokrycia Data porodu

1 stycznia 23 kwietnia 1 lipca 21 października10 stycznia 2 maja 10 lipca 30 października20 stycznia 12 maja 20 lipca 9 listopada30 stycznia 22 maja 30 lipca 19 listopada

1 lutego 24 maja 1 sierpnia 21 listopada10 lutego 2 czerwca 10 sierpnia 30 listopada20 lutego 12 czerwca 20 sierpnia 10 grudnia1 marca 21 czerwca 30 sierpnia 20 grudnia10 marca 30 czerwca 1 września 22 grudnia20 marca 10 lipca 10 września 31 grudnia30 marca 20 lipca 20 września 10 stycznia

1 kwietnia 22 lipca 30 września 20 stycznia10 kwietnia 31 lipca 1 października 21 stycznia20 kwietnia 10 sierpnia 10 października 30 stycznia30 kwietnia 20 sierpnia 20 października 9 lutego

1 maja 21 sierpnia 30 października 19 lutego10 maja 30 sierpnia 1 listopada 21 lutego20 maja 9 września 10 listopada 2 marca30 maja 19 września 20 listopada 12 marca

1 czerwca 21 wrzesnia 30 listopada 22 marca10 czerwca 30 wrzesnia 1 grudnia 23 marca20 czerwca 10 października 10 grudnia 1 kwietnia

157


30 czerwca 20 października 20 grudnia 11 kwietnia 30 grudnia 21 kwietnia

Źródło: Kondracki S. Chów świń. wyd. Warszawa 1998.

Tabela 10.40. Świnie - klasyfikacja tusz wieprzowych w Polsce uwzględniająca standardy jakościowe UE

Klasy Masa tuszy w kg Zawartość mięsa w tuszy w %

E tusze tuczników 55 i powyżejU od 50 do 54,9R

o masie od 60 do 120od 45 do 49,9

O od 40 do 44,9P poniżej 40A tusze tuczników o masie od 50 do 50,9

nie określa sięB tusze tuczników o masie poniżej 50,0C tusze tuczników o masie powyżej 120,0D tusze maciorF tusze późnych kastratów

Uwaga: Podane graniczne wartości masy odnoszą się do tuszy nieskórowanej, z głową, ogonem, ogami, bez sadła, przepony i nerek.Źródło: Harasim A. Zbiór mierników i wskaźników stosowanych w badaniach ekonomiczno-rolniczych. Puławy 1991. Recenzja normatywów. Balice 2006.

Tabela 10.41. Świnie - orientacyjna wydajność rzeźna* i straty ubojowe

Rodzaj zwierząt Wydajnośćrzeźna w %

Stratyubojowe w %

Masaskóry w kg

Trzoda chlewna 72 – 85 28 – 15 5 – 6,5w tym:

- tuczniki (90 kg) 76 – 78 24 -22 x- tuczniki (110.kg) 80 – 82 20 -18 x- tuczniki (150 kg i cięższe) 84 – 88 16 -12 x

*wydajność rzeźna (% ) = masa tuszy (kg) x 100%masa ciała żywego tucznika (kg)

Uwaga: Zakłady mięsne do rozliczeń z rolnikami przyjmują zazwyczaj wydajność rzeźną na poziomie 77 % Źródło: Harasim A. Zbiór mierników i wskaźników stosowanych w badaniach ekonomiczno-rolniczych. Puławy 1991. Recenzja normatywów. Balice 2006.

Tabela 10.42. Świnie - orientacyjne zapotrzebowanie na energię, białko i aminokwasy na 1 szt. w okresie żywienia

Grupa zwierząt Wiek w miesiącach

Liczba dni żywienia

Zapotrzebowanie na

MJEM

białko straw. lizynę met.+cys.

kg

Knur

do 1 mies.

365 10950 131 8,7 5,8Locha (karm. 6 tyg, 2 cykle/rok) 365 13580 130 7,5 5,1Locha (karm.1 mies, 2.2 cykle/rok) 365 13560 124 7,1 4,6Prosię dokarmiane x 65 0,9 0,06 0,04Tucznik - odchów i tucz 10 - 110 kg 1 do 6 mies. 152 3900 42 2,7 1,6Loszka 10 - 120 kg 1 do 7,5 mies. 197 4350 46 2,9 1,7Knurek 10 - 110 kg 1 do 6 mies. 152 3830 43 2,9 1,8

Żródło: Na podstawie Norm żywienia świń. wyd.1993.

158


Tabela 10.43. Świnie - orientacyjne zapotrzebowanie na pasze pełnoporcjowe dla młodzieży hodowlanej oraz knura (kg w okresie żywienia)

Wyszczególnienie Wiek w miesiącach Okres przebywaniaw grupie w miesiącach

Zapotrzebowanie na mieszankę pełnoporcjową w kg

Loszka*

razem

do 1 1 ok. 5 kg (dokarmianie) 1 - 6 5 270 - 280

6 - 7,5 1,5 110 - 1157,5 7,5 380 - 395

Knurek**

razem

do 1 1 ok. 5 kg (dokarmianie) 1 - 6 5 230 - 325 6 - 12 6 420 - 455

12 12 ok. 5 kg + 650 - 780Knur 12 - 24 12 840 - 919

*Loszka w wieku 7,5 mies. - ok. 120 kg m. c.**Knurek w wieku 6 mies. - ok. 110 kg m. c.Źródło: Na podstawie Norm żywienia świń. wyd. 1993.

Tabela 10.44. Świnie - orientacyjne zapotrzebowanie na pasze pełnoporcjowe dla lochy w 1 cyklu produkcyjnym orazzapotrzebowanie roczne (2,2 mioty w ciągu roku, wysoka wartość pasz) w kg na 1 szt.

Faza cyklu Liczba dni żywienia

Średnia dawkadzienna

w-kg

Zużycie paszy w kg przy liczbie prosiąt w miocie

8 szt. 9 szt. 10 szt. 11 szt.

Ciąża od 1 do 90 dnia 90 2,25 203 203 203 203od 90 do 110 dnia 20 2,9 58 58 58 58od 110 do 114dnia 4 2,0 8 8 8 8

Razem ciąża 114 269 269 269 269Laktacja, w tym:

- bytowe matki 35 1,85 65 65 65 65 1 karmione prosię 35 0,43 120 135 150 165

Razem laktacja 35 185 200 215 230Luźność i krycie 17 2,6 44 44 44 44Razem w cyklu prod. 166 498 513 528 543Rocznie około 365 1100 1130 1160 1200Rocznie prosiąt od lochy 17,6 19,8 22 24,2

Uwaga: W zimnym pomieszczeniu - dodatek paszy treściwej do 0,5 kg dziennie. Dla loch niskoprośnych dodatek pasz balastowych (słoma, siano) do 0,5 kg dziennie lub zielonka - - w chlewniach ściołowych wskazany, w bezściołowych niezbędny.Źródło: Na podstawie Norm żywienia świń. wyd. 1993.

Tabela 10.45. Świnie - orientacyjne zapotrzebowanie na pasze pełnoporcjowe dla lochy w 1 cyklu produkcyjnym oraz zapotrzebowanie roczne (2 mioty w ciągu roku, średnia wartość pasz) - w kg na 1 szt.

Faza cykluDni Śr.dawka Zużycie paszy w kg przy liczbie prosiąt w miocie

żywienia dzienna-kg 6 szt. 8 szt. 10 szt. 12 szt.Ciąża od 1 do 90 dnia 90 2,25 203 203 203 203

od 90 do 110 dnia 20 3,15 63 63 63 63 od 110 do 114 dnia 4 2 8 8 8 8

Razem ciąża 114 274 274 274 274Laktacja, w tym:

- bytowe matki 42 2 84 84 84 84 - 1 karmione prosię 42 0.47 118 158 197 237

Razem laktacja 42 202 242 281 321

159


Luźność i krycie 26 2,6 68 68 68 68Razem w cyklu 182 544 584 623 663Rocznie około 365 1080 1170 1250 1330Rocznie prosiątod lochy 12 16 20 24

Uwaga:W zimnym pomieszczeniu - dodatek paszy treściwej do 0,5 kg dziennie.Dla loch niskoprośnych dodatek pasz balastowych (słoma, siano) do 0,5 kg dziennie, lub zielonka - w chlewniach ściołowych wskazany, w bezściołowych niezbędny.Źródło: Na podstawie Norm żywienia świń. wyd. 1993.

Tabela 10.46 Świnie - orientacyjne dzienne dawki pokarmowe na bazie pasz gospodarskich dla loch oraz zapotrzebowanie łączne w kg na 1 szt. na 0,5 roku

PrzykładyLuźne

i niskoprośne Wysokoprośne Karmiące10 prosiąt

Łącznie kgna 1 szt.na 1 cykl

kg na 1 szt.dziennieŚruta zbożowa 1,4 2,3 5 420Zielonka 5 3 dodatek 640Mleko świeże x 4 5 290Koncentrat.dla loch karmiących x x 0,5 20Śruta zbożowa 1,2 2 5 390Marchew lub buraki 6 5 3 930Koncentrat dla loch prośnych 0,2 x x 25Koncentrat dla loch karmiących x 0,4 0,9 45

Źródło:Ulotka „Żywienie macior i odchów prosiąt”. ODR Radom 1995.

Tabela 10.47. Świnie - długość tuczu świńPrzyrost dzienny w g Liczba dni tuczu Okres tuczu w miesiącach

31 1,0600 166 5,5635 157 5,1670 149 4,9700 143 4,7730 137 4,5765 131 4,3

Uwagi: Tucz od 10 do 110 kg.Źródło: Na podstawie Norm żywienia świń. wyd. 1993.

Tabela 10.48. Świnie - orientacyjne zapotrzebowanie na pasze pełnoporcjowe na 1 tuczoną sztukę (w kg na okres żywienia)

Wyszczególnienie Wiek - miesiące

Okres przebywaniaw grupie- mies.

Mieszanki pełnoporcjowej kg na 1szt w okresie (od - do w kg)

Prosię ssące i odsadzone do 2 2 dokarmianie 3 - 6 + 20 - 30Warchlak 2 - 4 2 80 - 90Tucznik 4 - ok.6 ok.2 190 - 230 Razem ok. 6 dokarmianie 3 - 6 + 290 - 350Zużycie kg paszy/kg przyrostu pow.1 - ok. 6 dokarmianie + 2,9 - 3,5

Założenia: Odsadzanie w wieku ok. 1 miesiąca + dalszy odchów i tucz ok. 5 miesięcy = ubój w wieku ok. 6 miesięcy przy masie ciała ok. 110 kg.Źródło:Na podstawie Norm żywienia swiń. wyd 1993.

160


Tabela 10.49. Konie - wskaźniki biodynamiczne głównych grup rasowych w Polsce i parametry pokrojuRasa Płeć Wysokość w kłębie w cm Masa ciała w kg

Małopolskieogiery 152-158 450klacze 150-156 420

Wielkopolskie ogiery 158-164 550klacze 156-162 500

Śląskieogiery 150-158 700klacze 150-156 650

Zimnokrwiste i pogrubione (sokólskie, sztumskie)

ogiery-typ cięższy 154-160 700ogiery-typ lżejszy 148-154 550-700klacze- typ lżejszy 146-152 520-650klacze- typ cięższy 152-158 650

Pogrubione rasami skandynawskimiogiery 150-157 580klacze 147-146 550

Pogrubione małeogiery 150-148 500klacze 138-146 480

Koniki, hucułyogiery 136-145 400klacze 134-143 380

Źródło: M. Budzyński, Hodowla zwierząt. PWR i L, Warszawa 1996.

Tabela 10.50. Konie - orientacyjne parametry zootechniczneWyszczególnienie Wartość parametru

Wiek przeznaczenia do rozpłodu (w latach)Ogiery 3-4Klacze 2-4

Długość ciąży (dni) 320-340 (średnio 333)Długość okresu rozpłodowego dla koni zaprzęgowych (ilość lat)

Ogiery 9-15Klacze 16-20

Płodność klaczy (w %) 70-90 (50 dla hodowli terenowej)Liczba klaczy przypadających na 1 ogiera w szt. rocznie:

I sezon rozpłodowy 30II sezon rozpłodowy 40

Kolejne lata użytkowania rozpłodowego 60-80Masa ciała koni w różnym wieku w kg:

Po urodzeniu 40-80 3 80-200 6 150-400 12 250-500 18 250-550 24 600

Źródła: M. Budzuński Hodowla zwierząt. PWR i L, Warszawa 1996; Zwoliński J. Hodowla koni. wyd. Warszawa 1980; Skrócone normatywy produkcji rolnej. Radom 2002.

Tabela 10.51. Maksymalne dzienne dawki różnych pasz dla koni o masie ciała 500-600 kgRodzaj paszy Maksymalna ilość paszy dla koni o masie ciała 500-600 kg (kg)

Trawa pastwiskowa dla:roczniaków 20-40dwulatków 40

koni dorosłych 50-70

161


Zielonka z koniczynyi lucerny 15Kiszonka z traw 10Kiszonka z kukurydzy 15Siano łąkowe 15Siano z koniczyny i lucerny 3Słoma dobra 6Buraki pastewne 25Marchew pastewna 10Buraki cukrowe 15Ziemniaki parowane 15Płatki ziemniaczane 2Cukier pastewny 1-2Ziarno owsa 8-10Ziarno kukurydzy 6Otręby pszenne 0,5-1,0Melasa 1,0-1,5

Żródło: D, Jamroz, A.Podkański, „Żywienie zwierząt i paszoznawstwo” tom 2 , Warszawa 2006

Tabela 10.52. Konie - zapotrzebowanie na składniki pokarmowe koni użytkowanych w rekreacjiMasa ciała w kg Energia strawna w MJ Białko ogólne w g Sucha masa w g

400 74-94 444-564 6,5-8,0500 97-117 582-722 7,5-10,0600 117-137 702-822 9,0-12,0700 138-158 828-948 10,5-14,0

Żródło: Jamroz D., Potkański A,. Żywienie zwierząt i paszoznawstwo, tom 2. wyd. Warszawa 2006.

Tabela 10.53. Konie - przykładowa dawka pokarmowa dla konia użytkowanego w reakcji (700 kg masy ciała)Pasze Ilość paszy w kg Sucha masa w g Energia strawna w MJ Białko strawne w g

Owies, śruta 4 3,52 46 372Kukurydza, śruta 2 1,76 27,2 130Mieszanka treściwa 1 0,88 12 120Marchew 4 0,6 9,6 44Siano łąkowe, I pokos, koniec kwitnienia 6 5,16 45 330

Razem x 11,92 139,8 996

Żródło: Jamroz D., Potkański A. Żywienie zwierząt i paszoznawstwo, tom 2. wyd. Warszawa 2006.

Tabela 10.54. Jelenie - kalendarz fermy

StyczeńMożliwy test Tb/bruc. Kontrola masy ciała łań. Dodatkowe dawki pasz dla lżejszych łaniek. Niskie dawki pasz treściwych, sianokiszonka lub siano do woli. Zwiększenie treściwych do 50% w czasie silnych mrozów.

Luty Możliwy test Tb/bruc. Żywienie jak w styczniu.

Marzec Możliwy test Tb/bruc Stopniowe zwiększenie dawki pokarmowej (dłuższy dzień) - objętościowe cały czas do woli, treściwe o 1/2 więcej

Kwiecień Możliwe szczepienie przeciw Clostridium. Odrobaczenie tydzień przed wyjściem na pastwisko. Dalsze zwiększanie treściwych, nawet do dwukrotnej dawki styczniowo-lutowej.

MajŁanie na najlepsze pastwisko, odpowiednio duże, tak by starczyło na cały okres wycieleń. Pastwisko, rotacja po kwaterach. Rutynowe odrobaczanie co miesiąc. Ewentualne uzupełnienie pastwiska dobrą sianokiszonką lub owsem, jeśli to konieczne

162


Czerwiec Obserwacja wycieleń, identyfikacja łań jałowych, późno się cielących, najlepszych matek (największe cielaki). Pastwisko. Pastwisko, rotacja. Rutynowe odrobaczanie.

Lipiec Kontynuacja. Możliwe letnie odrobaczanie całego stada.

Sierpień

Obcinanie byków tuż po wytarciu poroża. Możliwe odrobaczanie byków i szczepienia na Clostridium. Pastwisko, rotacja. Rutynowe odrobaczanie. Główny ubój pod koniec miesiąca. Ewentualne wprowadzenie pasz treściwych dla łań w celu nauki ich pobierania przez cielęta co zmniejsza późniejszy efekt stresu przy odłączeniu cieląt.

Wrzesień

Odłączenie cieląt, sortowanie łań w grupy do krycia. Możliwy test TB/bruc, odrobaczenie. Przydzielenie byków do grup łań. Wskazane dodatkowe dawki pasz dla wyrównania kondycji łań i zwiększenie szans pokrycia. Identyfikacja łań jałowych, ewentualne ich wycofanie. Możliwe odłączenie cieląt (I termin), z możliwym pierwszym szczepieniem na Clostridium. Ważenie cieląt, odrobaczanie.

PaździernikKrycia. Asekuracyjne wycofanie (po dwóch cyklach, czyli 36 dniach) głównych byków i zastępowanie ich innymi w celu zwiekszenia pewności pokrycia wszystkich łan. Cielęta odłączone - na pastwisku z paszą tresciwą. Nie odłączone - z łaniami. Możliwe odrobaczanie.

Listopad

Grupowanie na kwaterach zimowych. Wysokie dawki pasz treściwych dla byków, szczególnie kryjących. Konieczne odrobaczanie całego stada na początku miesiąca (jeśli nie było robione wcześniej). Odłączanie cieląt przed zimą (II termin) wysokie dawki pasz treściwych w celu wykorzystania dużego potencjału przyrostów. Dodatkowe dawki premiksów mineralno - witaminowych.

Grudzień Średni poziom żywienia. Możliwy test Tb/bruc. Żywienie jak wyżej.Tb/bruc - test na gruźlicę (Tb) i brucelozę.Źródła Opracowanie własne.

Tabela 10.55. Jelenie - orientacyjne parametry zootechniczne wpływające na produkcję jeleni i danieliParametr Jelenie Daniele

Masa ciała w kg: byki 150- 350 70-120 łanie 100-180 50-65

Procent wycieleń 90-100 95-100Śmiertelność cieląt 5% 5%Remont stada łań 7-10% 7-10%Stosunek byki : łanie w produkcji mięsnej 1 : 30 1 : 30

Długość ciąży w dniach 230 230Masa urodzonych cieląt w kg 9,5-15 ok. 4,5

Źródła: Opracowanie własne.

Tabela 10.56. Owce - ogólna klasyfikacja ras i typów użytkowych

Grupa rasowa Niektóre odmiany, rasy Typ użytkowy

Merynosyaustralijski wełnisty

merynos polski mięsno-wełnisty

Polskie owce nizinne wielkopolska, uhruska żelaźnieńska mięsno-wełnisty

Polskie owce długowełniste

pomorska, kamieniecka,

olkuskamięsno-wełnisty

Polska owca górska x wełnisto-mlecznyWrzosówka x kożuchowyRomanowska x kożuchowyOwca fryzyjska x mleczny

Żródło: Hodowla i chów owiec. Praca zbior. pod redakcja R.Niżnikowskiego. SGGW 2003.

163


Tabela 10.57. Owce - podstawowe pojęcia związane z chowemPojęcie Opis

Maciorki matki powyżej 1 roku tworzące stado podstawoweJarlaki-maciorki młodzież żeńska od 3,5 mies. do 1 roku zakwalifikowana do dalszej hodowli lub chowuTryki osobniki płci męskiej (rozpłodniki, szukarki) powyżej 1 roku Skopy tryki usunięte z hodowli

Jarlaki skopki młodzież owcza od 3,5 mies. do 1 roku nie zakwalifikowana do hodowli, z reguły przeznaczona na rzeź

Jarlaki tryczki młodzież męska od 3, 5 mies. do 1 roku zakwalifikowana do dalszej hodowliJagnięta do 3,5 mies. zwierzę urodzone, przebywające z matką w okresie odchowuRuno potne ilość runa po zestrzyżeniu z owcy ( wraz z zanieczyszczeniami)Rendement wydajność czystego włókna (stosunek masy runa czystego do masy runa potnego)Strzyża matek(maciorek) nie później niż 4 tygodnie przed porodemStrzyża tryków 8-4 tygodnie przed stanówkąStanówka okres krycia w stadzie

Tabela 10.58. Owce - główne parametry rozrodu i organizacji stada (wg danych kontroli użytkowości owiec Instytutu Zootechniki)

Cecha ŚrednioDojrzałość płciowa (miesiące) 6-8Dojrzałość rozpłodowa (miesiące) 16-18 Długość ciąży (dni) 144-153Płodność (%) 93-97Plenność (%) 130-145*Liczba jagniąt od 1 matki w roku 1,3-1,45Masa ciała noworodka ( kg) 3-4Liczba dni odchowu przy matce 70-100Masa ciała jagnięcia na końcu odchowu (kg) 23-25 Masa ciała dorosłych osobników (kg):

matki 55-60tryki 80

Okres użytkowania (lata):matki .4-6tryki 3-4

Ilość dni odchowu przy matce 70-100Masa ciała jagnięcia na końcu odchowu ( kg) 23-25 Masa ciała dorosłych osobników (kg)

matki 55-60*Rasy plenne -200 % (np. wrzosówka, owca fińska, czarnogłówka, romanowska, wschodniafryzyjska owca mleczna, olkuska).Źródło: Hodowla i chów owiec. Praca zbior. pod red. R. Niżnikowskiego. SGGW 2003

Tabela 10.59. Owce - orientacyjna masa ciała niektórych ras

Wiek Merynosy Owce nizinne* Owca górska Owca

długowełnista* Wrzosówka Uwagi

Po urodzeniu 3,5-4 3,9-4,8 3-4 4,1-4,6 2-2,5okres jagnięcia ssącego

100 dni 24-28 26-30 20-24 30-35 13-156 mies. 33-40 35-40 28-34 40-50 20-23 okres odchowu

zgodnie z dalszym kierunkiem użytkowania12 mies. 55-70 60-70 35-40 56-70 27-34

164


18 mies 60-85 75-100 40-55 70-90 30-40użytkowanie reprodukcyjne

24 mies. 60-100 75-105 45-60 75-105 32-40

Źródło: Hodowla i chów owiec. Praca zbior. pod red. R.Niżnikowskiego. SGGW 2003.

Tabela 10.60. Owce - wydajność wełnista i mleczna

Parametr produkcyjny Merynosy Owce nizinne* Owca górska Owca

długowełnista* Wrzosówka

Wydajność wełny potnej w kg:kożuchowamatki i przystępki 5-10 5-6 3,5-4 4,5-5,3

tryki 8-12 7-9 5,5 5-7,5Wydajność mleczna* w kg po odsadzeniu jagniąt x x 60-120 x x

*Od owcy fryzyjskiej można pozyskać 250-550 l mlekaŹródło: Hodowla i chów owiec. Praca zbior. pod red. R.Niżnikowskiego. SGGW 2003.

Tabela 10.61. Owce - tucz jagniąt rzeźnychRodzaj tuczu Końcowa masa ciała w kg

Intensywny do 50-70 dnia 22Intensywny do 90-100 dnia 30

Średnio intensywny do 150 dnia 35-40 *

*W zależności od odmiany.

Źródło: Hodowla i chów owiec. Praca zbior. pod red. R. Niżnikowskiego. SGGW 2003; Materiały Instytutu Zootechniki.

Tabela 10.62. Kozy - charakterystyka ważniejszych ras

RasaMasa ciała w kg Wysokość w

kłebie (cm) Umaszczenie Wydajność mleka (kg)

Kozłów Kóz Kozłów Kóz Saaneńska 80-120 50-90 90-100 75-85 białe 600-1200

Toggenburska 70-110 50-80 80-85 74-80od jasno- do ciemnobrunatnego, czekoladowego

1000-2000

Alpejska francuska 80-100 50-80 90-100 70-90 ciemne z białymi plamkami maksym.2400

Poitouska 55-75 40-60 80-90 60-80 od brązowej, nieco podpalanej, do czarnej włącznie średnio 700

Alpejska brytyjska 70-90 50-80 75-85 70-80 600-900Appencelska 65-70 45-60 75-85 60-75 białe średnio 1000Oberhasli-brincerska 60-80 40-60 60-80 50-60 brązowe, czarne, białe 500-1000Biała szlachetna niemiecka 55-110 50-75 85-90 75-80 białe 900-1200

Barwna szlachetna niemiecka 80-100 45-65 85-90 70-75 sarnie o czarnej prędze wzdłuż linii grzbietowej 800-1100

Maltańska 60-70 35-50 60-80 55-65 białe, pstre lub brązowe średnio 550La mancha 75-100 50-70 85-95 75-80 600-700Biała celtiberyjska 70-85 45-60 72-80 65-75 białe Kanaryjska 55-75 40-55 70-80 60-70 czarne, rude i pstre 600-700

Malaguena 60-75 45-60 65-78 55-70 rude z odcieniami od jasnego do rdzawego średnio 700

Źródło: Opracowanie własne.

165


Tabela 10.63. Kozy - orientacyjne parametry zootechniczneParametr Wartość parametru

Dojrzałość rozpłodowa (miesiące) Kózki 7-9Koziołki 8Plenność (%) 150Liczba kóz na jednego kozła (szt) krycie haremowe 25-30Krycie z reki 40-90Długość ciąży (dni) 140-165 dniDługość użytkowania mlecznego kóz (lat) 6

Źródło: Tyszka Z. J. Kozy poradnik chowu, PWRiL, 1994.

Tabela 10.64. Kozy - masa ciała ( kg) koźląt rasy białej uszlachetnionej w różnych okresach wiekowychTydzień życia Masa kózek Masa koziołkówmasa urodz. 3 3,2

1 4,3* 4,42 5,6 5,73 6,9 6,94 8,3 8,65 9,8 10,26 11,4 127 13 148 15,6 15,99 16 17,710 17,2 19,411 18,3 20,912 19,4 22,316 23,5 26,720 27 30,724 30,2 34,328 33 37,532 35,4 40,336 37,4 42,740 40 45

*Masa na koniec tygodniaŹródło: Chów i hodowlą zwierząt gospodarskich, Fundacja Rozwoju SGGW 1997.

Tabela 10.65. Kozy - orientacyjne zapotrzebowanie na różne rodzaje paszy dla jednej kozy o masie ciała 50 kg i wydajności mleka 800 kg na rok

Rodzaj paszy Ilośc paszy (kg)Zielonka 1300Buraki pastewne 700lub marchew 500kiszonka 300Pasza treściwa 300-450Siano 450Premiksy białkowe 10Premiksy dla kóz 5

166


Mieszanka mineralna 7Sól kuchenna lub pastewna 5

Źródło: Chów i hodowlą zwierząt gospodarskich, Fundacja Rozwoju SGGW 1997.

Tabela 10.66. Kozy - dawki pokarmowe dla dorosłych kóz o wydajności dziennej 2 kg mleka lub w drugim miesiącu zasuszania

Rodzaj paszy (kg) Masa ciała (kg)45 60 75

1.Siano łąkowe średnie 0,7 0,8 1,1 Słoma owsiana 0,5 0,8 1 Buraki półcukrowe 2 2,5 3 Otręby pszenne 0,8 0,8 0,8 Mieszanka mineralna (g) 10 10 102.Siano z koniczyny 0,4 0,4 0,4 Słoma owsiana 0,5 0,8 1 Zielonka (żyto z wyką ozimą) 3 4 4 Owies 0,4 0,4 0,6 Otręby pszenne 0,4 0,4 0,4 Mieszanka mineralna (g) 15 20 20

Źródło: Tyszka Z. J. Kozy poradnik chowu, PWRiL, 1994

Tabela 10.67. Kozy - dawki pokarmowe dla młodzieży w wieku 29-40 tygodniRodzaj paszy (kg) Koziołki Kózki

1.Siano z koniczyny 1 0,8Buraki półcukrowe lub marchew 1 0,6Otręby pszenne 0,7 0,7Mieszanka mineralna(g) 10 102.Siano z koniczyny 1 0,8Ziemniaki obierzyny(gotowane lub parowane) 0,5 0,3Miesznka treściwa 0,6 0,6Mieszanka mineralna (g) 10 10

Źródło: TyszkaZ. J. Kozy poradnik chowu, PWRiL, 1994.

Tabela 10.68. Kozy - dzienne dawki pokarmowe dla kozłów

Rodzaj paszy (kg)Masa ciała (ka)

50 65 80 951.Siano z koniczyny 1 1,2 1,2 1,3Owies śrutowaty 0,3 0,3 0,4 0,6Otręby pszenne 0,4 0,4 0,5 0,4Buraki pastewne 1 1,5 1,8 2Mieszanka mineralna (g) 10 15 15 202.Siano łąkowe w kwiecie i pokos 0,5 0,5 0,5 0,5Owies śrutowany 0,3 0,3 0,7 0,8Otręby pszenne 0,4 0,4 0,3 0,4Zielonka z koniczyny lub lucerny 1,8 1,8 2 2Słoma owsiana 0,3 0,5 0,5Mieszanka mineralna (g) 10 15 15 20

Źródło: TyszkaZ. J. Kozy poradnik chowu, PWRiL, 1994.

167


Tabela 10.69. Drób - główne kierunki użytkowania oraz niektóre rasy i rody użytkowane w PolsceGatunek Kierunek użytkowania Rasy i rody

Kury

jaja spożywcze white leghorn, Astra S, Messa P; HY -LINE; Rosa, Tetra Sl, ISA Brown, Dominant Brown, Lohman Brown,

mięsny Hurbard, Anak, Cobb500, starbro, Hybro, ISA, Ross

ogólnoużytkowy zielononóżka kuropatwiana, żółtonóżka kuropatwiana, karamazyn, sussex, new hampshire

Kaczki mięsny pekin

Gęsi mięsny kołudzka, biała włoska, pomorska, zatorska, odmiany regionalne: podkarpacka, kielecka, lubelska, suwalska,

Indykimięsny lekki beltsville, białe głaznowskie, HB91;HB 92; bronz standardmięsny średni białe szerokopierśne, BUT 9, WAMA 3, Nicholas;bronz szerokopierśnymięsny ciężki mieszańce między rodowe

Perlice jaja spożywcze, mięsny szara, perłowa, kremowa, niebieska, złocista, biała, lawendowa,

Przepiórkijaja spożywcze japońskie standard, angielska biała, mandżurska złota, złota krajowa,

Tuxedomięsny Faron

Bażanty mięsny, jaja spożywcze europejski obrożny, europejski miedziany, mongolski, chińskiŹródło: Faruga A.,.Jankowski J. Indyki -hodowla i użytkowanie. PWRiL 1996; Świerczewska E.,.Wężyk S., Horbańczuk J. Chów drobiu. OWH 1999; Konarkowski A.. Masa ciała piskląt jednodniowych ma znaczenie. Drobiarstwo 11/2005; Mróz E. Użytkowanie bażantów. UWM Olsztyn.

168


Wie

k (t

ygod

ni,

mie

sięc

y)

Indy

kiB

rojle

ry

kur

zeB

rojle

ry

kacz

e

Gęs

iB

rojle

ry

stru

sie

Bro

jlery

pe

rlic

ze

Baż

anty

typ

cięż

kity

p śr

edni

typ

lekk

ity

p śr

edni

typ

cięż

kiin

dycz

kiin

dory

indy

czki

indo

ryin

dycz

kiin

dory

1*0,

150,

190,

140,

170,

110,

110,

105

0,25

0,3

0,32

1,0-

1,3

0,09

50,

042

0,35

0,38

0,3

0,35

0,2

0,23

0,27

10,

70,

851,

021,

90,

210,

13

0,64

0,73

0,65

0,75

0,4

0,45

0,59

51,

21,

622

2,6

0,35

0,15

41,

031,

211,

051,

20,

660,

681,

051,

62,

382,

954

0,52

50,

215

1,52

1,84

1,5

1,8

0,9

0,95

1,55

2,05

3,1

3,79

5,4

0,75

0,26

62,

12,

62,

052,

51,

221,

311,

95-2

,22,

53,

74,

636,

90,

960,

327

2,8

3,48

2,65

3,3

1,59

1,68

X2,

854,

235,

288,

81,

130,

398

3,6

4,45

3,25

4,1

1,91

2,09

X3,

14,

715,

8811

1,3

0,45

94,

35,

53,

94,

92,

262,

6X

X4,

956,

3513

,41,

450,

5310

5,1

6,6

4,55

5,75

2,58

3,1

XX

5,2

6,8

15,8

1,6

0,61

115,

97,

735,

26,

62,

953,

67X

XX

X17

,9X

0,69

126,

78,

895,

857,

452,

274,

25X

XX

X19

,5X

0,78

137,

510

,07

6,5

8,3

3,58

4,8

XX

XX

21,4

X0,

8114

8,3

11,2

47,

19,

153,

955,

35X

XX

X23

,6X

0,85

159

12,4

7,65

104,

265,

9X

XX

X26

,1X

0,88 0,9

169,

713

,55

8,2

10,8

54,

556,

4X

XX

X28

,5X

1710

,414

,68

X11

,7X

6,9

XX

XX

31,7

X18

1115

,8X

12,5

5X

7,4

XX

XX

34,6

X19

11,6

16,9

X13

,4X

7,9

XX

XX

37X

1,1

2012

,217

,98

X14

,25

X8,

3X

XX

X39

,5X

21X

19,0

5X

15X

XX

XX

X42

,8X

22X

21,1

X15

,6X

XX

XX

X46

,1X

23X

21,1

3X

XX

XX

XX

X49

,9X

24X

22,2

XX

XX

XX

XX

52,1

X1,

27

-mie

s.

X

XX

XX

X63

,4X

X8-

mie

s.

X

XX

XX

X73

,3X

X9-

mie

s.

X

XX

XX

X82

,4X

X10

mie

s.

X

XX

XX

X91

XX

11 m

ies.

XX

XX

XX

96,3

XX

12 m

ies.

XX

XX

XX

99,9

XX

Źród

ła :F

arug

a A.

; Jan

kow

ski J

. Ind

yki -

hod

owla

i uż

ytko

wan

ie. P

WRi

L 19

96; Ś

wie

rcze

wsk

a E.

,Węż

yk S

.;.H

orba

ńczu

k J.

Chó

w d

robi

u. O

WH

199

9; K

onar

kow

ski A

. M

asa

ciał

a pi

sklą

t jed

nodn

iow

ych

ma

znac

zeni

e. D

robi

arst

wo

11/2

005;

Mró

z E. U

żytk

owan

ie b

ażan

tów.

UW

M O

lszt

yn.

Tabe

la 1

0.70

. Dró

b - o

rien

tacy

jna

mas

a ci

ała

oraz

okr

esy

tucz

u dr

obiu

rze

źneg

o w

kg

169


Wys

zcze

góln

ieni

e

Kur

yIn

dyki

Kac

zki

Gęs

iSt

rusi

ePe

rlic

ePr

zepi

órki

Baż

anty

typ

cięż

kity

p śr

edni

typ

lekk

i

prod

ukcj

a ja

j w

ylęg

owyc

h

prod

ukcj

a

jaj

spoż

ywcz

ych

prod

ukcj

a ja

j w

ylęg

owyc

h

prod

ukcj

a ja

j w

ylęg

owyc

h

prod

ukcj

a ja

j w

ylęg

owyc

h

prod

ukcj

a ja

j w

ylęg

owyc

h

prod

ukcj

a

jaj

wyl

ęgow

ych

prod

ukcj

jaj

wyl

ęgow

ych

i sp

ożyw

czyc

h

prod

ukcj

ajaj

w

ylęg

owyc

h i s

poży

wcz

ych

prod

ukcj

a ja

j w

ylęg

owyc

h i

spoż

ywcz

ych

prod

ukcj

a ja

j w

ylęg

owyc

h

Okr

es o

dcho

wu

pi

sklę

cia

na

1

nios

kę

(tyg)

23-2

420

-22

34-3

531

-33

3024

-28

10-1

2

(2 la

ta d

la

cełó

w

hodo

wl.)

2-2,

5 ro

ku28

-32

6-7

52

Mas

a ci

ała

pisk

laka

w

I dn

iu (g

)40

4058

-60

55-5

852

-55

50-7

080

-140

850-

1100

25-3

05-

720

Mas

a ci

ała

przy

ro

zpoc

zęci

u

nieś

nośc

i (kg

)1,

450-

1,60

01,

2-1,

63

10-

15(in

dycz

ki)

20-

26(in

dory

)

6-9

(indy

czki

) 12

-17(

indo

ry)

4-6(

in

dycz

ki

8-12

(in

dory

)

3-3,

25,

5-7

110-

120

1,7-

1,8

120-

130/

180*

**

(sam

ce)

140-

150/

250*

**

(sam

ice)

1

Uby

tki w

okr

esie

od

chow

u (%

) 5-

85-

88-

108-

108-

103-

53-

55

8-10

5-7

15-2

5O

kres

uży

tkow

ania

ni

eśne

go (t

yg.)

50-5

244

-52

1-2

sezo

ny1-

2 se

zony

1-2

sezo

ny2-

3sez

ony

4-8

10-1

2 la

t/40*

6-7

sezo

nów

1 se

zon

4 se

zony

Licz

ba ja

j od

1

nios

ki27

0-30

028

0-32

050

-70

75-1

0085

-120

150-

200

45-7

050

-100

75**

/150

-180

300

do 5

0

Mas

a 1

jaja

(g)

60-6

555

-60

70-1

0560

-70

160-

240

1400

-160

040

-50

10-1

135

-40

Ilość

jaj

zapł

odni

onyc

h (%

) 90

-95

x85

-90

85-9

585

-95

90-9

565

-85

70-7

570

95-1

0089

-92

Okr

es z

nosz

enia

ja

jca

ły ro

kca

ły ro

k24

-26

tyg.

/se

zon

24-2

6 ty

g./

sezo

n24

-26

tyg.

/se

zon

8-10

m

iesi

ęcy

styc

zeń-

czer

wie

cm

arze

c-pa

ździ

erni

kcz

erw

iec

-wrz

esie

ńca

ły ro

kkw

ieci

eń-

czer

wie

c

Tabe

la 1

0.71

. Dró

b - o

rien

tacy

jne

para

met

ry r

ozro

du d

robi

u i p

rodu

kcji

jaj

* W

war

unka

ch n

atur

alny

ch d

odat

kow

o: p

ierz

e -3

00-5

00g,

pió

ra-2

00-2

90 g

, pu

ch 1

00-1

30 g

**

W I

roku

nie

śnoś

ci.

***R

rasa

Far

aon

( mię

sna)

.Źr

ódło

: Far

uga

J., J

anko

wsk

i J. I

ndyk

i - h

odow

la i

użyt

kow

anie

. PW

RiL

1996

; Św

ierc

zew

ska

E.,W

ężyk

S.;H

orba

ńczu

k J.

Chó

w d

robi

u. O

WH

199

9;K

wia

tano

wsk

a J.

Chó

w g

ęsi.

OD

R Bo

guch

wał

a 20

03; P

oniń

ska

A.;U

zięb

ło L

. Ind

yki.

PWRi

L 19

77.

170


Tabela 10.72. Zwierzęta futerkowe - najpopularniejsze rasy i odmiany oraz główne kierunki użytkowania

Gatunek Rasy/odmiany Kierunek użytkowania

Króliki

Rasy średnio duże (3,5-5,5 kg)

mięsny, futrzarskibiały nowozelandzki, czerwony nowozelandzki, niebieski wiedeński, biały kalifornijski, francuski srebrzysty, biały wiedeński, szynszylowaty duży, biały termondzkiangorski wełnistereks, kastoreks futrzarski

Rasy duże (5,5 - 7kg)mięsny, futrzarski,

olbrzym belgijski, baran francuski, srokacz olbrzymiRasy małe (do 3,5 kg)

futrzarskie, chów amatorski

czarny podpalany, holenderski standard, biała, sobolowa, grenlandzka, stalowosrebrzysta, złocistobrązowa, perłowa, bursztynowozłocista, pastelowa czarna, mozaikowata standard, czarna aksamitna, fioletowa, biała Wilsona Ebony, beżowa, szafirowa, srokata,biała

Jenoty europejski, biały ,standard futrzarskiNorki standard - brązowa, niebieska,czarna, futrzarski

Lisy

Lis pospolity

futrzarskiesrebrzysty, (mutacyjne np.perłowy, platynowy, perłowo-platynowy, dawn glow, krzyżak, polski pastel, białopyski)

Lis polarnyniebieski, biały, cielisty

Źródło: Kuźniewicz J.;.Filistowicz A. Chów i hodowla zwierząt futerkowych. WAR ,Wrocław1999.

Tabela 10.73. Zwierzęta futerkowe - średnie parametry technologiczne chowu i hodowli niektórych gatunków mięsożernych

Wyszczególnienie Lis pospolity Lis polarny Norka Jenot TchórzLiczba miotów od 1 samicy stada podstawowego 1 1 1 1 1-2

Liczba młodych w 1 miocie (szt) 3-6 6-12 6-7 4-6 6-8Masa ciała przy urodzeniu (w g) 90-100 80-100 8-10 90-100 8-10Liczba dni od urodzenia do odsadzenia 49 49 42-49 49 42-49Masa ciała przy odsadzeniu (w g) 1600 1800 400-600 1800 300-500Dojrzałość rozpłodowa (miesiące):

10-12

10-12

10-12

10-12

10-12samcówsamic 10-12 10-12 10-12 10-12 10-12

Długość ciąży (dni) 53-55 53-55 46-50* 60-62 42Okres użytkowania w latach (uzasadniony) 3-5 3-5 3 3-5 3

Główne nasilenie kryć w stadzie luty marzec kwiecień marzec luty kwiecień**

Okres wykotów 1.03-20.04 12.04-12.06. 25.04-25.05 15.03.-15.05 15.05.-15.06.Licczba samic na 1 samca (stosunek poligamii) 4:1 3:1 3-4:1 3:1 4:1

*Okres ciąży u norek może trwać 36-85 dni (sporadycznie).**-Drugie krycie tchórzy w 9 dniu po odsadzeniu młodych.Źródło: Kuźniewicz J.;Filistowicz A. Chów i hodowla zwierząt futerkowych. WAR, Wrocław 1999.

171


Tabela 10.74. Zwierzęta futerkowe - średnie parametry technologiczne chowu i hodowli niektórych gatunków roślinożernych

Wyszczególnienie Szynszyle Nutrie Króliki Liczba miotów od 1 samicy stada podstawowego 2 2 3-4Liczba młodych w 1 miocie (szt) 2-3 4-6 6-10 Masa ciała przy urodzeniu (g ) 30-60 170-250 50-90Liczba dni od urodzenia do odsadzenia 28-42 42-49/56 * 35-56Masa ciała przy odsadzeniu (g ) 150-200 700-1200 800-1000Dojrzałość rozpłodowa (miesiące):

samcówsamic

10-1210-12

8-97-8

5,5-84,5-7

Długość ciąży (w dniach) 105-111 128-132 33Okres użytkowania samic w latach (uzasadniony) 6-8 3-4 3Okres użytkowania samców w latach (uzasadniony) 2-4 3-4 3-4Liczba samic na 1 samca (stosunek poligamii) 5:1 12:1 8:1Upadki (%):

sztuki dorosłemłodzież

2

3-10

1-2

10-15

158

Zużycie paszy treściwej na 1 szt rocznie (kg): sztuki dorosłe

młodzież

7-94-5

40-4514-15

1009

Zużycie paszy objętościowej (siana) na 1 szt. rocznie (kg):sztuki dorosłe

młodzież

9-125-9

4,5-5

2,0-2,5

ściołowanie

Zużycie paszy objętościowej (zielonki) na 1 szt. w sezonie (kg):sztuki dorosłe

młodzież jako dodatek

150-160 90-120

dodatek

smakowy

* chów ekstensywnyŹródło: Kuźniewicz J.,Filistowicz A. Chów i hodowla zwierząt futerkowych. WAR, Wrocław 1999

172


Wie

k w

mie

siąc

ach

Lis

pos

polit

yL

is p

olar

nyN

orka

Jeno

tN

utri

aSz

ynsz

yla

Kró

liki r

as

śred

nich

Kró

liki r

as

cięż

kich

TC

HÓ

RZ

E

sam

iec

sam

ica

sam

iec

sam

ica

sam

iec

sam

ica

sam

iec

sam

ica

sam

ica

sam

iec

sam

ica

sam

iec

sam

ica

sam

iec

sam

ica

sam

iec

sam

ica

Przy

ur

odze

niu

80-1

0080

-10

090

508-

1010

0-12

017

0-25

030

-60

60-6

560

-70

810

180

070

070

060

018

015

079

070

080

015

015

040

040

060

080

0

b.d

218

0016

0019

0017

0083

065

032

0029

0012

0024

024

010

0010

0015

0017

00

332

0030

0038

0035

0013

0086

054

0049

0016

5030

030

016

5016

5020

0027

00

444

0040

0055

0047

0016

0010

0073

0074

0020

0035

035

022

5022

5030

0031

00

551

0047

0063

0054

0019

0011

0087

0080

0027

0039

039

027

5027

5037

0045

00

656

0052

0068

0059

0021

0012

5087

0083

0032

0040

040

031

5013

5043

0053

00

759

0055

0070

0060

00

89

0086

0035

0042

543

033

5033

5048

0058

00

8

37

0043

544

534

5034

5051

0062

00

9

38

0045

046

535

0035

00

10

41

0046

048

038

0038

00

O

sobn

iki

doro

słe

8500

8500

1500

013

000

3200

1700

1100

011

000

4100

480

500

5000

5000

5100

6200

2500

1200

Tabe

la 1

0.75

. Zw

ierz

ęta

fute

rkow

e - o

rien

tacy

jna

mas

a ci

ała

róż

nym

wie

ku (w

gra

mac

h)

Źród

ło :

Kuź

niew

icz J

.; Fi

listo

wic

z A.C

hów

i ho

dow

la zw

ierz

ąt fu

terk

owyc

h. W

AR, W

rocł

aw 1

999;

Kop

ańsk

i R .R

acjo

naln

y ch

ów k

rólik

ów. P

WRi

L 19

84;

Dan

e In

styt

utu

Zoot

echn

iki –

uw

agi r

ecen

zent

a

173


Tabela 10.76. Ryby - gęstość obsady karpia w zależności od kategorii stawówKategoria stawów Orientacyjna obsada w tys. szt. na 1 ha

Przesadka I

niska 50-100średnia 100-200wysoka 200-500

bardzo wysoka (dla profesjonalistów) 500-1000Przesadka II x 15-25

Staw kroczkowystawy mało żyzne 2-6

stawy żyzne 6-10

Staw towarowystawy mało żyzne 1-1,5

stawy żyzne 1,2-2

Źródło: Skrócone normatywy produkcji rolnej. Radom 2002.

Tabela 10.77. Ryby - masa jednostkowa karpi w kolejnych stadiach rozwojowychKategoria Określenie Średnia masa ryb w g

Wylęg odłowiony z tarliska - Narybek letni (wycier) odłowiony z przesadki I 3 – 5Narybek jesienny odłowiony z przesadki II 30- 100

Kroczki odłowione jesienią ryby 2-letnie chowane systemem 3–letnim 200 – 350

Ryby towarowe odłowione jesienią ryby 2-letnie chowane systemem 2–letnim z ciężkiego narybku 800-1200

Ryby towarowe odłowione jesienią ryby 3-letnie chowane systemem 3–letnim 1200 – 2000

Uwaga :Z 1 ha stawu można otrzymać 1000-1500 kg ryby towarowej.Źródło: J. Majkowski, Hodowla zwierząt PWRiL Warszawa 1996.

Tabela 10.78. Ryby - najczęściej stosowane pasze w chowie karpiaPasza Współczynnik pokarmowy*

Pszenica, jęczmień 1Żyto, pszenżyto 1Łubin 3Kukurydza 4Makuchy słonecznikowe, lniane, rzepakowe 5Zmiotki młyńskie, nasiona chwastów 6Soja, groch 7

*Współczynnik pokarmowy kształtuje się w skali 1-7 (odpowiednio:od najczęściej do najrzadziej stosowanych pasz).Źródło: Bachry Z.:Alternatywne kierunki produkcji rolniczej. Karp. Przysiek 2002.

Tabela 10.79. Ryby - parametry wód przydatnych do hodowli pstrągaWskaźnik Wartość

Zawartość tlenu powyżej 80% nasycenia i powyżej 10 mg O2/lOdczyn (pH) 6,5-8,2 (optimum 7,5)*BZT5 do 4 mg/lUtlenialność do 15 mg/lTwardość (stopnie niemieckie) 15 st.Zawartość żelaza do 0,5 mg/lZawartość amoniaku do 0,2 mg/lZawartość wolnego dwutlenku węgla do 0,5 mg/lZawiesina ciał stałych, chemicznie obojętnych poniżej 80 mg/l

174


Temperatura optymalna 14-18 ºC

* Wartości skrajne dla bezpieczeństwa fizjologicznego.Źródło: Goryczko K. Pstrągi. Chów i hodowla. Poradnik hodowcy. Olsztyn 2001.

Tabela 10.80. Ryby - przeżywalność pstrągów tęczowych z tarła wiosennego i jesiennego

Stadium rozwojoweTarło wiosenne Tarło jesienne

współczynnik przeżywalności zakres współ.czynnik

przeżywalności zakres

Płodność gospodarcza szt.ikry na 1 kg masy ciała samicy x 1500 1500

Ikra od zapłodnienia do wylęgu 0,7 0,9-0,6 0,5 0,7-0,2

Wylęg w okresie podchowu 0,85 0,9-0,75 0,8 0,9-0,3Narybek do jesieni 0,75 0,8-0,6 0,8 0,85-0,7Pierwsze zimowanie 0,9 0,95-0,8 0,95 0,98-0,8Chów w 2. roku życia 0,95 0,97-0,9 0,95 0,97-0,9Od ikry zapłodnionej do ryby towarowej 0,38 0,53-0,19 0,25 0,51-0,15

Selekty w 3. roku 0,95 x 0,95 xTarlaki (rocznie) 0,6 x 0,6 x

Źródło: Goryczko K. Pstrągi. Chów i hodowla. Poradnik hodowcy. Olsztyn 2001.

Tabela 10.81. Ryby - dawki pokarmowe starteru (S), paszy narybkowej (N) i paszy tuczonej (T) w % masy obsadyMasa ryby

(g)Pasza

mm typTemperatura wody ºC

2 4 6 8 10 12 14 16 18 20>0,5 0,6 S 3,43 4,18 5 5,86 6,7 7,46 8,03 8,23 7,82 6,48> 2 1,0 S 2,15 2,62 3,13 3,66 4,19 4,67 5,02 5,14 4,89 4,052-5 1,3 N 1,52 1,85 2,21 2,59 2,97 3,3 3,55 3,64 3,46 2,875-15 1,5 N 1,12 1,36 1,63 1,91 2,18 2,43 2,62 2,68 2,55 2,1115-50 2 T 0,77 0,93 1,12 1,31 1,5 1,67 1,79 1,84 1,75 1,45> 150 3 T 0,55 0,67 0,8 0,94 1,08 1,2 1,29 1,32 1,26 1,04

Źródło: Goryczko K. Pstrągi. Chów i hodowla.. Poradnik hodowcy. Olsztyn 2001.

Tabela 10.82. Ryby - dawki paszy mokrej zalecane w żywieniu pstrągów tęczowych w % masy obsady

Temp wody ºC

Średnia masa ryb w gramach0,18 0,62 2,87 7,89 16,8 30,6 50,5 77,6 113 158 184

średnia długość ryb w milimetrach25 38 64 89 114 140 165 191 216 241 <254

2 5,3 4,4 3,5 2,6 2,0 1,6 1,3 1,1 1,0 0,9 0,83 5,5 4,6 3,7 2,8 2,1 1,7 1,4 1,2 1,0 0,9 0,84 5,8 4,9 4,0 3,0 2,3 1,8 1,5 1,3 1,1 1,0 0,95 6,6 5,5 4,4 3,3 2,5 2,0 1,7 1,4 1,2 1,1 1,06 7,2 6,0 4,8 3,6 2,7 2,2 1,8 1,5 1,3 1,1 1,17 7,9 6,5 5,3 4,0 3,0 2,4 2,0 1,7 1,5 1,3 1,28 8,2 6,7 5,5 4,1 3,1 2,5 2,1 1,8 1,5 1,4 1,29 9,0 7,5 6,0 4,5 3,4 2,7 2,3 1,9 1,7 1,5 1,310 9,9 8,1 6,5 4,9 3,7 2,9 2,5 2,1 1,9 1,6 1,511 10,7 8,9 7,1 5,3 4,0 3,2 2,7 2,3 2,0 1,8 1,612 11,6 9,7 7,8 5,8 4,4 3,5 2,9 2,5 2,2 1,9 1,8

175


13 12,2 10,1 8,2 6,1 4,6 3,7 3,0 2,6 2,3 2,0 1,814 13,4 11,0 8,9 6,7 5,0 4,0 3,3 2,8 2,5 2,2 2,015 14,5 12,0 9,7 7,2 5,4 4,4 3,6 3,1 2,7 2,4 2,216 15,7 13,2 10,5 8,0 6,0 4,8 4,0 3,3 2,9 2,6 2,3

Uwaga: Stosując zalecane dawki należy uwzględnić zalecenia producentów.Źródło: Goryczko K. Pstrągi. Chów i hodowla.. Poradnik hodowcy. Olsztyn 2001.

Tabela 10.83. Ryby - zalecane dobowe dawki paszy podczas tuczu towarowego suma afrykańskiego w % masy obsady

Masa ryb (g)Temperatura wody (ºC)

20 22 24 26 28 30 32100-300 1,2 2 2,5 3,2 3,5 3,2 3300-800 1 1,7 2,2 2,8 3,1 2,9 2,8

Źródło: Goryczko K. Sum afrykański - technologia chowu. Olsztyn 2001.

Tabela 10.84. Ryby - parametry wód przydatnych do hodowli suma afrykańskiegoWskaźnik Wartość

Odczyn (pH) 6,0-7,5Zawartość azotu amonowego do 30-40 mg/l

Zawartość amoniaku do 0,5 mg/lZawartość azotu azotynowego do 4-5 mg/l

Zawartość tlenu powyżej 0,5 mgO2/lUwaga: Z 1 m3 wody można otrzymac rocznie 1000-1500 kg ryby; Ryba towarowa - 800-1000g w ciągu 6 mieisęcy. Źródło: Goryczko K. Sum afrykański - technologia chowu. Olsztyn 2001.

176


11. Wskaźniki eksploatacyjno-ekonomiczne maszyn i ciągników rolniczych

11.1. Założenia przyjęte do obliczeń i podstawowe definicje

Podane w niniejszej publikacji jednostkowe koszty eksploatacji środków mechanizacji zostały obliczone na podstawie cen brutto (łącznie z podatkiem VAT) z czerwca 2005 r. W kalkulacji kosztów przyjęto ponadto:

• roczną opłatę za obowiązkowe ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej (OC):

- ciągników .................................................................................... - 110 zł - przyczep o ładowności do 2 ton .................................................. - 70 zł - przyczep transportowych o ładowności powyżej 2 ton ............... - 110 zł

• cenę oleju napędowego, jako średnią z różnych regionów kraju i u różnych dystrybutorów paliw, w wysokości 3,56 zł/l oraz cenę energii elektrycznej1 - 0,42 zł/kWh,

• cenę sznurka do prasy – 6,5 zł/kg,• cenę folii do owijania bel sianokiszonki – 244 zł za 1 rolkę (1800 m),• ceny ciągników i maszyn w wykonaniu standardowym, z uwzględnieniem upustów cenowych. Obliczone koszty jednostkowe odnoszą się do przeciętnych warunków użytkowania sprzętu rolniczego w gospodarstwach indywidualnych w Polsce. W tabeli 1 podano przykłady obliczania jednostkowych kosztów eksploatacji ciągników i maszyn rolniczych. Dane wykorzystywane w obliczeniach jednostkowych kosztów eksploatacji ciągników i maszyn rolniczych przedstawiono w tabeli 2. Tzw. eksploatacyjny czas pracy maszyny T07 obejmuje: pracę efektywną, nawroty i przejazdy jałowe na polu, obsługę codzienną i przygotowanie maszyny do pracy, regulacje maszyny, usuwanie usterek technologicznych i technicznych na polu, przejazdy transportowe z gospodarstwa na pole i z pola na pole, oraz czas niezbędnych przerw w pracy operatora maszyny, a także innych przerw organizacyjnych. Wydajność eksploatacyjna maszyny wynosi 60-70%. W oddzielnych tabelach zestawiono jednostkowe koszty eksploatacji (bez robocizny) ciągników i środków transportowych (tab. 3) oraz maszyn i narzędzi agregatowanych z ciągnikami, a także wybranych maszyn samojezdnych (tab. 4). Aby obliczyć jednostkowy koszt wykonania czynności zestawem złożonym z ciągnika i maszyny lub narzędzia, należy dodać do siebie wartości jednostkowych kosztów eksploatacji ciągnika z tabeli 3 (biorąc pod uwagę jego roczne wykorzystanie) oraz koszt eksploatacji maszyny z tabeli 4, odniesiony do godziny pracy. Jako podstawę odniesienia przy obliczaniu jednostkowych kosztów eksploatacji sprzętu rolniczego zaleca się przyjmować godzinę pracy. W rozliczeniach za usługi maszynowe, jak również we wszelkiego rodzaju kalkulacjach rolniczych stosowane są również koszty w przeliczeniu na 1 hektar (ha), na 1 tonę (t) lub na 1 sztukę (szt.) wykonanej pracy. Jeśli w rozliczeniach za usługi konieczny jest koszt w przeliczeniu na 1 ha wykonanej pracy, to obliczoną w powyższy sposób wartość należy podzielić przez wydajność godzinową podaną w hektarach (wydajność eksploatacyjna W07 wg tabeli 2 lub 4 albo wg własnych danych).

1 Według danych GUS – cena dla gospodarstw domowych (taryfa G-11) zawierająca opłatę za energię elektryczną, stawkę systemową, składniki stały i zmienny stawki sieciowej oraz opłatę abonamentową przy zużyciu miesięcznym 100 kW/h energii elektrycznej.

177

11. Wskaźniki eksploatacyjno - ekonomiczne maszyn i ciągników rolniczych

11.2. Wskazówki metodyczne do obliczania kosztów eksploatacji maszyn

Generalną zasadą przyjętą w niniejszej metodzie kalkulacji kosztów eksploatacji maszyn, w tym zwłaszcza w odniesieniu do kosztów amortyzacji i napraw, jest ich obliczanie od wartości odtworzeniowej maszyny wraz z uwzględnieniem podatku VAT2. Tę zasadę zaleca się stosować niezależnie od tego, czy obliczenia dotyczą maszyny nowej, czy już posiadanej i użytkowanej w gospodarstwie. Wartość odtworzeniowa określa aktualny koszt zakupu nowej maszyny tego samego rodzaju (typu), a w przypadku zaprzestania jej produkcji - dostępnej na rynku maszyny o podobnych parametrach technicznych i zbliżonej jakości. Na koszt eksploatacji Ke (tab.1) sprzętu rolniczego składają się koszty utrzymania Kutrz i koszty użytkowania Kuż :

Ke = Kutrz + Kuż

Koszty utrzymaniaSkładnikami kosztów utrzymania są koszty:

- amortyzacji, - przechowywania (garażowanie i konserwacja),- ubezpieczenia,- uzyskania kredytu.

Koszt amortyzacji Ka jest pieniężnym wyrazem utraty wartości (zużycia ekonomicznego) maszyny wykorzystywanej w procesie produkcji. W przeliczeniu na rok (tab.1, poz.17) koszt ten wynosi:

Ka=Cm [zł/rok]T

gdzie: Cm - cena zakupu (wartość odtworzeniowa) maszyny, zł T - przewidywany okres użytkowania maszyny, lat.

Koszt przechowywania Kp3 (tab.1, poz.18) składa się z kosztu garażowania Kg i kosztu

konserwacji Kk:

Kp = Kg + Kk [zł/rok]

Koszt garażowania Kg oblicza się jako iloczyn zajmowanej przez maszynę powierzchni użytkowej garażu, wiaty itp. oraz jednostkowego kosztu eksploatacji tego obiektu.

Kg = PU x kg [zł/rok]

gdzie: PU – zajmowana przez maszynę powierzchnia użytkowa garażu, wiaty itp., m2, kg – jednostkowy koszt eksploatacji obiektu, zł/m2 .

Koszt konserwacji Kk maszyny obejmuje wartość nakładów rzeczowych i pracy ludzkiej, związanych z oczyszczeniem maszyny po sezonie agrotechnicznym z brudu i resztek pożniwnych, jej umyciem, a także zakonserwowaniem na okres zimowy. W niniejszej metodzie przyjęto, że są one pochodną ceny maszyny i dla prostych oraz tanich narzędzi uprawowych wynoszą około 1% ceny nowej maszyny, a dla skomplikowanych i drogich środków mechanizacji, takich jak np. kombajny zbożowe lub sieczkarnie samobieżne – około 0,04%. W przypadku braku dokładnych danych źródłowych o rzeczywistym poziomie nakładów na konserwację konkretnej maszyny, szacunkowy koszt tego zabiegu obsługowego można wyznaczyć z formuły:

2 Szerszy komentarz dotyczący podatku VAT w eksploatacji maszyn rolniczych zawarto w publikacji „Koszty eksploatacji maszyn” nr 19/2004, IBMER.

3 Szersze omówienie zagadnień przechowywania i konserwacji maszyny rolniczych przedstawiono w „Kosztach eksploatacji maszyn” nr 19/2004, IBMER.

178


Kk = 0,77 Cm0,4 [zł/rok]

W uproszczonych kalkulacjach łączny koszt przechowywania (garażowanie+konserwacja) oblicza się szacunkowo, jako 0,5-1% wartości odtworzeniowej maszyny.

Koszt ubezpieczenia Kub (tab.1, poz.19) samochodów, ciągników i środków transportowych należy przyjmować według aktualnego taryfikatora firm ubezpieczeniowych:

Kub = U (zł/rok)

gdzie: U - kwota obowiązkowego ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej (OC).

Koszt uzyskania kredytu KKR to ostatni składnik kosztów utrzymania. Odsetki od kredytu, wraz z dodatkowymi opłatami, stanowią koszt kredytu, który należy dodać do kosztów utrzymania maszyny (nie dotyczy to rat kapitałowych kredytu, które stanowią element kosztu amortyzacji). W zestawieniu jednostkowych kosztów eksploatacji maszyn i ciągników rolniczych (tab. 3 i 4), a także w przykładach obliczeniowych, świadomie pominięto tę składową kosztów utrzymania środków mechanizacji.

Łączne koszty utrzymania Kutrz (tab.1, poz.20) w roku stanowią sumę kosztów: Ka, Kp, Kub i KKR. Z ich sumy podzielonej przez przewidywaną liczbę godzin pracy w roku otrzymujemy jednostkowy koszt utrzymania w przeliczeniu na 1 h (tab.1, poz.21):

Kutrz=Ka+Kp+Kub+KKR [zł/h]Wr

gdzie: Wr - przewidywana liczba godzin pracy maszyny, h/rok.

Dążenie do obniżenia jednostkowych kosztów eksploatacji maszyn poprzez wzrost ich wykorzystania rocznego Wr lub okresu trwania T ma określone granice. Wyznacza je potencjał eksploatacyjny Th poszczególnych rodzajów środków mechanizacji, czyli tzw. normatywne wykorzystanie maszyny w okresie jej trwania (tab. 2). Tę kwestię wyjaśniamy na przykładzie kosztu amortyzacji.

Przyjmuje się, że dla określonego rocznego wykorzystania maszyny maksymalny okres jej użytkowania nie powinien przekroczyć wartości:

T =Th [lata]Wr

gdzie: Th – potencjał eksploatacyjny (normatywne wykorzystanie w okresie trwania), h Wr – roczne wykorzystanie maszyny, h/rok. I odwrotnie – dla założonego (przewidywanego) okresu użytkowania maszyny jej roczne wykorzystanie nie powinno przekroczyć wartości:

Wr =Th [h/rok]T

Konsekwencją powyższych ograniczeń jest minimalny koszt amortyzacji jednostkowej (zł/h), jaki można osiągnąć przy intensywnym wykorzystaniu maszyn:

kaMIN=

Cm =Cm [zł/h]TxWr Th

gdyż tylko takim potencjałem eksploatacyjnym (Th = TxWr) dysponuje określona maszyna.

179


Koszty użytkowania Składnikami kosztów użytkowania są następujące koszty:

- koszt napraw, - koszt paliwa i smarów, - koszt energii elektrycznej, - koszt materiałów pomocniczych.

Jednostkowy koszt napraw knp (tab.1, poz.22) obejmuje naprawy bieżące i przeglądy, wykonywane we własnym zakresie lub zlecane przedsiębiorstwom obsługowo-naprawczym. Koszt ten w całym okresie użytkowania wynosi, zależnie od maszyny, 40÷150 % (tab.2, poz.5) jej aktualnej ceny zakupu. Około 30% wartości tych kosztów stanowi nakład robocizny, a resztę - części wymienne, materiały do napraw i akcesoria. Przeciętną jednostkową wartość kosztu napraw obliczamy jako:

knp =kn x Cm [zł/h]Th

x 100

gdzie: kn - współczynnik kosztu napraw w stosunku do ceny maszyny (wg tab. 2), % Th - normatywne wykorzystanie maszyny w okresie trwania (wg tab. 2), h.

Jednostkowy koszt paliwa i smarów kps (tab.1, poz.23) jest iloczynem jednostkowego zużycia paliwa Zp (w l/h) i ceny 1 litra paliwa Cp. Wartość zużytych olejów i smarów w odniesieniu do wartości zużytego przez ciągnik paliwa wynosi przeciętnie około 4%, a w przypadku kombajnu – 6%. Łączny jednostkowy koszt paliwa i smarów wynosi:kps = (1,04÷1,06) x Zp

x Cp [zł/h].

Jednostkowy koszt energii elektrycznej kee (tab.1, poz.24) zużywanej przez urządzenie napędzane silnikiem elektrycznym wyznacza się z iloczynu zużycia energii elektrycznej w ciągu 1 godziny i ceny 1 kWh:kee = Zee

x CkWh (zł/h).gdzie: Zee - zużycie energii elektrycznej (w przybliżeniu iloczyn mocy silnika i 1 godziny), kWh CkWh – cena 1 kWh energii elektrycznej, zł/kWh.

Jednostkowy koszt materiałów pomocniczych kmp (tab.1, poz.25) występuje tylko w pracy wybranych maszyn, np.: prasa zbierająca - sznurek do wiązania bel słomy, owijarka - folia do owijania bel sianokiszonki itp. Koszt ten stanowi iloczyn zużycia Zmp tych materiałów w ciągu 1 godziny pracy maszyny i ceny Cmp np. 1 kg sznurka:kmp = Zmp x Cmp (zł/h).

Łączne jednostkowe koszty użytkowania kuż (tab.1, poz.26) w przeliczeniu na 1 godzinę pracy wynoszą:kuż = knp + kps + kee + kmp (zł/h).

Jednostkowe koszty eksploatacji

Jednostkowy koszt eksploatacji ke (tab.1, poz.27), czyli koszt 1 godziny pracy ciągnika lub maszyny stanowi sumę jednostkowych kosztów utrzymania i użytkowania:ke = kutrz + kuż (zł/h).

Jednostkowy koszt eksploatacji zestawu (tab.1, poz.28) składającego się z ciągnika i maszyny jest sumą jednostkowych kosztów eksploatacji maszyny i współpracującego z nią ciągnika. Koszt ten można wyrazić również w przeliczeniu na jednostkę wykonanej pracy, np. na 1 hektar (zł/ha) (tab.1, poz. 29), jako iloraz kosztu eksploatacji w przeliczeniu na godzinę i wydajności eksploatacyjnej W07 zestawu ciągnikowo-maszynowego lub maszyny samobieżnej.

180


Inne składniki kosztów eksploatacji

W podanych w tabelach 1 i 4 kosztach eksploatacji maszyn i ciągników rolniczych nie zostały uwzględnione poniższe składniki kosztów:

• koszt pracy osób obsługujących ciągnik i maszynę, • podatek od usług,• koszt oprocentowania kapitału,• koszt ubezpieczenia od zdarzeń losowych (jest ubezpieczeniem dobrowolnym).

Zamieszczone tutaj wskazówki metodyczne mogą być pomocne przy obliczaniu kosztów eksploatacji maszyn zarówno dla usługodawców, jak i usługobiorców. Bazując na przedstawionej metodzie kalkulacji, obliczono jednostkowe koszty eksploatacji dla 20 ciągników i 140 maszyn rolniczych - tabele 3 i 4.

Każda zmiana (np. ceny maszyny czy paliwa) powoduje, że koszty eksploatacji należy uaktualnić. Uaktualnienie kosztu wymaga wykonania ponownych przeliczeń, do których można wykorzystać przykład metodyczny zamieszczony w tabeli 1. Przedstawiono w niej sposób obliczania kosztu eksploatacji kosiarki rotacyjnej Z 070 współpracującej z ciągnikiem Ursus U 2812.

Tabela 11.3. Przykład obliczania jednostkowych kosztów eksploatacji

Lp. Wyszczególnienie Jednostkamiary

Nazwa maszyny – symbolciągnik

Ursus 2812kosiarka

Z 070

A. Dane do obliczeń (a) (b)

1 Przewidywany okres użytkowania T lat 20 20

2 Potencjał eksploatacyjny Th h 12 000 1 200

3 Czas użytkowania w ciągu roku Wr h 500 50

4 Cena zakupu maszyny Cm zł 66612 5 490

5 Powierzchnia użytkowa garażu PU m2 16,5 4,7

6 Jednostkowy koszt eksploatacji garażu kg zł/m2 29,4 12,6

7 Koszt konserwacji Kk zł/rok 65,5 24,1

8 Koszt ubezpieczenia U zł/rok 110 -

9 Wskaźnik kosztu napraw w okresie użytkowania maszny kn % 90 80

10 Cena paliwa Cp zł/l 3,56 -

11 Zużycie paliwa **) Zp l/h 3,6 -

12 Cena 1 kilowatogodziny energii elektrycznej CkWh zł/kWh 0,42 -

13 Zużycie energii elektrycznej Zee kWh - -

14 Koszt materiałów pomocniczych Kmp zł/kg - -

15 Zużycie materiałów pomocniczych Zmp kg/h - -

16 Wydajność eksploatacyjna W07 ha/h - 0,5 ÷ 0,8

B. Koszty utrzymania maszyn

17 Koszt amortyzacji (poz.4 : poz.1) Ka zł/rok 3 330,6 274,5

18 Koszt przechowywania (garażow.i konserwacja) (poz.5 x poz.6) + poz.7 Kp zł/rok 550,6 83,32

19 Koszt ubezpieczenia (poz.8) Kub zł/rok 110 0

20 Razem koszty utrzymania (poz.15+16+17) Kutrz zł/rok 3 991,2 357,8221 Jednostkowy koszt utrzymania (poz.18 : poz.3) kutrz zł/h 7,98 7,16

181


C. Jednostkowe koszty użytkowania maszyn

22 Koszt napraw (poz.4 ·poz.9) / (poz.2 ·100) knp zł/h 5,00 3,66

23 Koszt paliwa i smarów (1,04 x Zp ·Cp) kps zł/h 13,58 0

24 Koszt energii elektrycznej (Zee x CkWh) kee zł/h 0 0

25 Koszt materiałów pomocniczych (Zmp x Cmp) kmp zł/h 0 0

26 Razem koszty użytkowania (poz.20+21+22+23) kuż zł/h 18,58 3,66

27 Jednostkowy koszt eksploatacji (poz.19+24) ke zł/h 26,56 10,82

28 Jednostkowy koszt eksploatacji zestawu

(poz.25 a + poz.25 b) zł/h 37,38

29 (poz.26 / poz.14) zł/ha 46,7÷74,8

*Obliczono dla przeciętnego obciążenia silnika. W przypadku prac ciężkich (np. orka) zużycie paliwa należy zwiększyć o około 50% (np. dla ciągnika U2812 jest to równowartość ok. 3,6+1,8 = 5,4 l/h)

Tabela 11.4. Wskaźniki eksploatacyjno-ekonomiczne do obliczania jednostkowych kosztów pracy maszyn i ciągników rolniczych

Lp. Nazwa

Użytkowanie maszyny Powierzchnia pola (ha)

okres użytk. (lata)

ponten-cjał ekpl.

(h)

wskaźn. kosztunapraw

(%)

0,5 1,0 2,0 5,0 10,0

Wydajność eksploatacyjna (ha/h)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 Ciągnik kl. uciągu 6 kN 20 13000 90 - - - - - 2 Ciągnik kl. uciągu 9 kN 18 12000 90 - - - - - 3 Ciągnik kl. uciągu 14 kN 18 12000 90 - - - - - 4 Przyczepy rolnicze 20 6000 90 - - - - - 5 Przyczepy zbierające 16 1600 100 - - - - - 6 Ładowarki 16 4800 70 - - - - - 7 Przenośniki 16 1500 40 - - - - - 8 Dmuchawy 25 3000 50 - - - - - 9 Pług zagonowy 2-skib. 20 2000 100 0,18 0,21 0,23 0,26 0,26

10Pług zagonowy

.3-skib 20 2000 100 0,26 0,30 0,33 0,37 0,40

11 Pług podorywkowy 5-skib. 20 2000 80 0,43 0,53 0,63 0,71 0,77

12Zestaw uprawowo-siewny 2 m (brona aktywna i siewnik)

20 1000 80 0,32 0,40 0,50 0,53 -

13Zestaw do uprawy przedsiewnej

2,1 m20 1600 80

1,20 1,50 1,70 1,80 -14 2,8 m 1,60 2,05 2,25 2,4 -15 5,1 m 3,10 3,87 4,70 5,2 -16 Brona talerzowa

(talerz. 2-krotne)2,5 m

20 1600 900,40 0,50 0,55 0,62 -

17 3,0 m 0,45 0,59 0,67 0,71 -18

Kultywator zawieszany2,2 m

20 1500 60 0,40 0,50 0,59 0,62 -

19 3,0 m 0,50 0,67 0,77 0,83 -20 4,0 m 0,59 0,83 1,00 1,11 -21

Wały2,0 m

20 1000 300,60 0,83 1,00 1,11 -

22 3,0 m 0,83 1,11 1,43 1,50 -

182


23 Brona zębata zawieszana

3,0 m20 1900 50

0,77 0,90 1,11 1,25 1,2524 4,0 m 0,91 1,25 1,43 1,67 1,6725 Brona zębata

przyczepiana5,0 m

20 1500 601,00 1,43 1,67 2,00 2,00

26 6,0 m 1,11 1,67 2,00 2,50 2,50

27Rozsiewacz nawozów - załadunek z worków i transport na pole przyczepą, dawka 0,2 t/ha

10 m

15 1000 110

0,67 1,11 1,67 2,50 -

28 12 m 0,71 1,25 1,67 2,50 -

Roztrząsacz obornika, 40 t/ha, załadunek ręczny

odległość pola (km) 0,5 1 2 3

29 Q =1,5t15 1250 90

0,09 0,08 0,07 0,06 -30 Q =3,0t 0,10 0,09 0,09 0,08 -

Roztrząsacz obornika, 40 t/ha, załadunek ładowaczem

odległość pola (km) 0,5 1 2 3

31 Q =2,0t15 1250 90

0,14 0,12 0,09 0,08 -

32 Q =4,0t 0,18 0,16 0,13 0,11 -

33

Siewnik zbożowy

2,5 m

20 1400 100

0,38 0,50 0,67 0,71 -34 3,0 m 0,40 0,53 0,71 0,91 -35 4,0 m 0,77 1,00 1,18 1,35 -36 6,0 m 0,91 1,25 1,67 1,67 2,0037

Siewnik punktowy3,0 m

15 800 1000,67 0,83 0,91 1,00 1,00

38 6,0 m 1,00 1,25 1,67 2,00 2,0039 Sadzarka półautomat.

(ziemn. podkiełk.)2-rz.

15 800 100

0,10 0,12 0,12 0,12 -40 4-rz. 0,15 0,19 0,19 0,20 -41 Sadzarka automat.

(ziemn. nie podkiełk.)2-rz. 0,17 0,21 0,22 0,21 -

42 4-rz. 0,21 0,29 0,33 0,31 -43 Opryskiwacz 400 l,

8 m, dawka cieczy (l/ha)

400

15 1000 60

0,50 0,77 1,11 1,11 -44 600 0,48 0,67 0,91 1,00 -45 800 0,45 0,63 0,83 0,91 -46 Opryskiwacz 1000 l,

10 m, dawka cieczy (l/ha)

600 0,51 0,77 1,11 1,40 -47 800 0,50 0,71 1,00 1,25 -48 1000 0,48 0,67 0,91 1,11 -49 Pielnik 3,0 m 15 840 100 0,62 0,77 0,91 1,00 -50 Obsypnik 1,5 m 15 1000 100 0,48 0,56 0,63 0,67 -51 Wielorak 3,0 m 15 600 100 0,59 0,77 0,91 1,00 -52 Kombajn zbożowy, plon

ziarna 5 t/ha, stosunek ziarna do słomy 1:1

3,0 m18 3000

80 0,45 0,53 0,62 0,67 -53 4,2 m 0,37 0,53 0,71 0,83 -54 4,8 m 0,42 0,59 0,77 1,00 -

55Prasa zb. wysokiego zgniotu, plon słomy 4.5 t/ha, bele pozostawiane na polu

20 1300 80 0,62 0,83 1,00 1,11 -

56 Prasa zwijająca, plon jw. 20 1300 80 0,77 1,00 1,25 1,43 -57 Kosiarka palcowa 1,6 m

20

800

80

0,37 0,45 0,48 - -58 Kosiarka bezpalcowa 1,6 m 800 0,48 0,59 0,67 - -59

Kosiarka rotacyjna1,6 m

12000,50 0,67 0,77 - -

60 2,4 m 0,67 0,91 1,25 - -61 Ze zgniataczem

pokosów1,6 m 0,48 0,62 0,71 - -

62 2,4 m 0,62 0,91 1,11 - -

183


63 Przetrząsaczo-zgrabiarka kołowa 2,5 m

20 1000 500,91 1,11 - - -

64 wirnikowa 4,4 m 1,11 1,67 2,00 - -65 Kopaczka do ziemn. przen. 20 800 150 0,15 0,20 0,23 0,25 -66 Kombajn do zb. ziemn. 1-rz. 16 1800 100 0,09 0,10 0,11 0,12 -67 Komb. do zb. buraków 1-rz. 16 2000 100 0,10 0,12 0,13 0,15 -68 Ogławiacz do buraków 6-rz. 16 1600 100 0,38 0,50 0,62 0,71 -69 Wyorywacz do buraków 6-rz. 16 1600 100 0,36 0,50 0,62 0,77 -

Źródło: 1). System Maszyn Rolniczych; 2) KTLB 1990 r. (dane niemieckie); 3) Według Nafa 1982 r. (dane szwajcarskie); 4) Maschinenkosten 2000. FAT Berichte nr 539/1999; 5) Według IBMER.

11.5. Graniczne wykorzystanie maszyn rolniczych Planując modernizację gospodarstwa trzeba pamiętać, że zakup maszyn i ciągników rolniczych wiąże zainwestowany w nie kapitał na wiele lat ich użytkowania, a konsekwencją nierozważnej inwestycji mogą być kłopoty finansowe gospodarstwa. Istotne, z uwagi na poziom kosztów mechanizacji, jestunikanie przeinwestowania gospodarstw przez wyposażenie w maszyny rolnicze ponad możliwości ich racjonalnego wykorzystania. Czynnikiem sprzyjającym obniżce kosztów jest dobór odpowiednich do warunków poszczególnych gospodarstw form mechanizacji, czyli relacji pomiędzy indywidualnym, usługowym lub zespołowym użytkowaniem maszyn. Planując zakupy sprzętu rolniczego należy rozważyć alternatywne, w stosunku do wyłącznie indywidualnego, sposoby użytkowania maszyn, w tym możliwości najmu usług maszynowych. Decyzję o modernizacji wyposażenia gospodarstwa w ciągniki i maszyny rolnicze należy poprzedzić dokładnym rachunkiem ekonomicznym. Metodę wyznaczania wykorzystania granicznego stosuje się na etapie planowania zakupu maszyny, porównując koszty jej eksploatacji z kosztem najmu usługi. Wykorzystanie graniczne określa taką ilość pracy maszyny w skali roku, czyli taką powierzchnię rocznego wykorzystania maszyny, przy której koszt jej eksploatacji jest równy cenie dostępnych usług. Koszty usług są zwykle stałe w przeliczeniu na jednostkę pracy (ha, h)4, podczas gdy koszty eksploatacji posiadanej maszyn zmniejszają się wraz ze wzrostem jej rocznego wykorzystania. Standardowy wzór na obliczanie wykorzystania granicznego ma postać:

WGR =KUTRZ [ha/rok] (1)

kUS - kZM

gdzie:WGR – graniczne wykorzystanie maszyny, h/rok, KUTRZ – koszty utrzymania maszyny dla przewidywanego okresu jej trwania, zł/rok,kUS – koszt usługi, zł/ha,kZM – koszty zmienne zabiegu wykonywanego własną maszyną, zł/ha.

Roczne koszty utrzymania maszyny obliczamy zgodnie ze wskazówkami metodycznymi zawartymi w punkcie. 2.

KUTRZ = KA + KO + KG + KUB (zł/rok) (2)

gdzie:Ka – koszt amortyzacji, zł/rok,Ko – koszt kredytu (odsetki, prowizja i inne opłaty, bez spłaty rat kapitałowych), zł/rok,Kg – koszt garażowania, zł/rok,Kk – koszt konserwacji, zł/rok,Kub – koszt ubezpieczenia, zł/rok.4 Niektóre firmy usług mechanizacyjnych stosują zróżnicowane stawki za usługi w zależności od ilości pracy, odległości dojazdu lub

warunków pracy.

184


Do składników kosztów zmiennych zabiegu zalicza się koszty użytkowania maszyny oraz koszty eksploatacji współpracującego z tą maszyną ciągnika. W przypadku maszyny samobieżnej kosztami zmiennymi zabiegu są wyłącznie koszty jej użytkowania, w tym np. koszt napraw oraz paliwa i smarów.

KZM =ke(C)+kUŻ

(M)

[zł/ha] (3)W07

gdzie:ke(C) – koszty eksploatacji współpracującego z maszyną ciągnika, zł/h,kUŻ

(M) – koszty użytkowania maszyny, zł/h,W07 – wydajność agregatu ciągnikowo-maszynowego, ha/h.

Przy obliczaniu wykorzystania granicznego należy mieć na uwadze, że wykorzystanie maszyny oraz koszty jej amortyzacji (KA=Cm/T), które stanowią składnik kosztów utrzymania maszyny, są wzajemnie powiązane, z uwagi na okres trwania maszyny oraz na ograniczoną jej zdolność przerobową5. Z powyższych względów obliczona na podstawie wzoru (1) graniczna powierzchnia wykorzystania maszyny powinna spełniać warunek określony zależnością:

WGR ≤TH X W07 [ha/rok] (4)

T

gdzie: TH – zdolność przerobowa maszyny, h, W07 – wydajność eksploatacyjna agregatu ciągnikowo-maszynowego lub maszyny samobieżnej, ha/h,T – przewidywany okres trwania maszyny przyjęty do obliczeń kosztu jej amortyzacji, lata. W przeciwnym wypadku, gdy obliczona na podstawie wzoru (1) minimalna powierzchnia wykorzystania WGR nie spełnia powyższego warunku (obliczone wykorzystanie jest zbyt duże w stosunku do T i TH), należy zastosować inne metody jej wyznaczania – np. graficzną lubanalityczną. Znacznie prostszy, analityczny sposób określania wykorzystania granicznego maszyny, polega na równoczesnym wyznaczeniu pary wielkości: (a) wykorzystania granicznego WGR (ha/rok) oraz (b) granicznego okresu trwania maszyny T = TGR (lata), spełniających warunek (4). W tym celu zakłada się pełne wykorzystanie zdolności przerobowej (potencjału eksploatacyjnego) maszyny TH w krótszym od pierwotnie zakładanego okresie jej trwania6. W tym przypadku poszukiwaną wartość wykorzystania granicznego maszyny oblicza się według poniższego wzoru:

WGR =KG+KK+KUB

[ha/rok](5)

kUS - kZM

CM

TH X W07

gdzie:CM – cena (wartość odtworzeniowa) maszyny i koszt ewentualnego kredytu (odsetki, prowizja i inne

opłaty, bez wartości rat kapitałowych), zł.Odpowiadający temu wykorzystaniu graniczny okres trwania maszyny wynosi:

TGR =TH

X W07 [ha/rok] (6)WGR

5 Zdolność przerobowa maszyny nazywana jest w różnych publikacjach także: potencjałem eksploatacyjnym, potencjałem użytkowym (technicznym) zasobem pracy, resursem lub normatywnym wykorzystaniem w okresie trwania.

6 Bardziej szczegółowy opis analitycznej metody wyznaczania granicznego wykorzystania maszyny znajduje się w publikacji „Koszty eksploatacji maszyn – 2005” nr 20, IBMER Warszawa.

185


Z analizy kosztów eksploatacji różnych zestawów ciągnikowo-maszynowych oraz kombajnów samobieżnych wynika, że po wzroście cen maszyn z tytułu wprowadzenia 22% VAT, tylko nieliczne i w zasadzie bardzo duże gospodarstwa są w stanie zagwarantować taką intensywność wykorzystania maszyn, przy której ich użytkowanie jest konkurencyjne pod względem poziomu kosztów do cen usług. Jaką wobec tego decyzję powinien podjąć producent rolny, jeśli z analizy wykorzystania granicznego wynika, że zakup maszyny jest nieopłacalny w stosunku do najmu usługi? W tym przypadku może on skorzystać z usługi, gdyż jest ona po prostu tańsza, względnie powinien rozważyć alternatywne rozwiązania problemu decyzyjnego. Możliwe są następujące rozwiązania: - Dodatkowe świadczenie odpłatnych usług w takich rozmiarach, aby łączne wykorzystanie maszyny

(w gospodarstwie i w usługach) przekraczało wartość graniczną WGR,- Zakup maszyn wspólnie z sąsiadem, tak aby łączne jej wykorzystanie we współpracujących

gospodarstwach wynosiło co najmniej WGR, - Zakup prostszej lub o mniejszej wydajności i nie tak drogiej maszyny, której jednostkowe koszty

eksploatacji będą niższe od kosztu usługi. W każdym z powyższych przypadków należy przeprowadzić odrębną, sprawdzającą kalkulację kosztów i wykorzystania granicznego maszyny. Konieczna jest również analiza dodatkowych, pośrednich kosztów najmu usług, związanych z ich terminowością i jakością .

11.6. Wykorzystanie graniczne a terminowość i jakość usług Wybór pomiędzy zakupem maszyny a najmem usługi determinowany jest także innymi czynnikami, takim na przykład jak: dostępność i niezawodność, w tym jakość usługi, czy też umiejętność obsługi maszyny, względnie alternatywny koszt własnej pracy. Najczęstszym argumentem uzasadniającym wybór własnej maszyny jest niepewność co do terminowości i jakości usług. Rolnik może nie chcieć polegać na usługowym wykonaniu takich prac polowych jak np. siewy, bo czynnikiem kluczowym jest tu terminowość. Te same obawy i uwarunkowania inwestycyjne mogą dotyczyć pozostałych prac maszynowych. Czynnik umiejętności obsługi maszyny ma szczególne znaczenie w przypadku maszyn specjalistycznych i skomplikowanych. Dotyczy to np. nowoczesnych kombajnów do zbioru zbóż, zielonek lub buraków, a nawet maszyn prostszych, ale wyposażonych w rozbudowane systemy elektronicznego sterowania i monitorowania pracy. Najem usługi może być także korzystny w przypadku tych prac maszynowych, które wymagają specjalnych kwalifikacji, np. w zakresie chemicznej ochrony roślin. Powyższe czynniki nie są bezpośrednimi elementami kosztów eksploatacji maszyn, ale mogą w istotny sposób wpływać na decyzje inwestycyjne gospodarstw w zakresie środków mechanizacji, gdyż oddziałują na opłacalność poszczególnych technologii produkcji i efektywność całego gospodarstwa. Ryzyko nieterminowego wykonania prac agrotechnicznych występuje przede wszystkim wówczas, gdy gospodarstwo korzysta z usług, ale może też wynikać z wielu innych przyczyn. Opóźnienie wykonania poszczególnych zabiegów agrotechnicznych w stosunku do ich optymalnego terminu, przyczynia się do powstania wymiernych strat (obniżenie plonu lub jakości zbieranych roślin) oraz może spowodować konieczność przeprowadzenia dodatkowych zabiegów (np. dosuszanie zboża, przetrząsanie zamokłego siana itp.). Te straty plonu lub dodatkowe koszty, zwane kosztami oczekiwania (na usługę) lub kosztami nieterminowego wykonania prac, mogą wynosić od kilku do kilkunastu i więcej procent wartości potencjalnego plonu. Do prac szczególnie terminowych zalicza się siewy, opryski i zbiory. Jednym z dodatkowych następstw np. nieterminowego zbioru zbóż jest także skrócenie czasu na uprawę pożniwną i prawidłowe przygotowanie pola pod siew roślin ozimych, a często dochodzi do opóźnienia ich siewu, co w większości przypadków oddziałuje negatywnie na plonowanie roślin. Analogiczne następstwa i koszty nieterminowego wykonania prac dotyczą w mniejszym lub większym stopniu wszystkich rodzajów upraw, prac polowych i stosowanych maszyn. Koszty te mogą być

186


tym większe im wyższe plony osiąga dane gospodarstwo, im wyższe są ceny roślin oraz im wyższe jest ryzyko wystąpienia niesprzyjających warunków atmosferycznych. Szacuje się, że w zależności od rodzaju uprawianych roślin i rodzaju zabiegów koszty niedotrzymania terminu ich wykonania mogą wynosić od 5 do 20% rynkowego kosztu usług. W szczególnych przypadkach kosztami nieterminowego wykonania prac maszynowych należy obciążyć nie najem usługi, a użytkowanie maszyny własnej. Taka sytuacja może mieć np. miejsce w gospodarstwach o intensywnej produkcji bydła mlecznego lub trzody chlewnej, względnie w gospodarstwach rolników dwu-zawodowych, w których z uwagi na stopień zaangażowania w produkcję zwierzęcą lub na ograniczone zasoby pracy własnej, nie ma możliwości sprawnego i na czas wykonania wszystkich prac polowych. Ryzyko niedotrzymania terminu prac występuje także w gospodarstwach o niezrównoważonej strukturze upraw, w wyniku nakładania się terminów agrotechnicznych w poszczególnych rodzajach technologii produkcji roślinnej. W powyższych okolicznościach kosztami niedotrzymania terminu należy obciążyć użytkowanie własnej maszyny, pod tym jednak tylko warunkiem, że usługodawca gwarantuje wykonanie prac maszynowych w ich optymalnym terminie. Zlecenie poszczególnych prac maszynowych firmom usługowym lub sąsiadom może wiązać się z ryzykiem niezbyt starannego ich wykonania, bez należytej dbałości o jakość zabiegu, co w konsekwencji może prowadzić do wymiernych strat. Może też być odwrotnie: umiejętności rolnika mogą być mniejsze niż pracownika wyspecjalizowanej firmy. O ile powyższe różnice jakości rolnik potrafi określić i wycenić, np. w % plonu lub w zł/ha,powinien je uwzględnić w rachunku opłacalności zakupu i użytkowania maszyny. Jeżeli najem usługi obarczony jest ryzykiem nieodpowiedniej jakości wykonania prac, wtedy kosztem tego ryzyka należy obciążyć koszt usługi. W tym przypadku łączny koszty usługi wzrasta, w związku z czym zakup maszyny do gospodarstwa jest uzasadniony przy niższej, od pierwotnie obliczonej (wg wzoru 1 lub 5), granicznej powierzchnia wykorzystania. Natomiast, gdy przewagę jakości pracy ma maszyna usługowa, wówczas o odpowiednią wartość (wyrażoną w zł/ha) należy obniżyć koszt najmu usługi, co w rezultacie prowadzi do zwiększenia granicznej powierzchnia wykorzystania maszyny, dla której prowadzona jest analiza opłacalności zakupu i użytkowania. Jakość wykonania usług maszynowych zależy od wielu czynników, w tym od: solidności usługodawcy, stanu technicznego i nowoczesności stosowanych maszyn, a także od umiejętności i doświadczenia obsługującego je operatora. Dysponując ofertą kilku firm usługowych, należy wybraćtę z nich, o której rzetelności jesteśmy przekonani, a nie kierować się tylko niższą ceną okazjonalnych usług. Warto w tym przypadku zasięgnąć opinii innych rolników o ich ocenę jakości i terminowości świadczonych przez poszczególne firmy usług maszynowych. Przy wyborze usługodawcy należy także zwrócić uwagę na nowoczesność i stan technicznych posiadanego przez poszczególne jednostki usługowe sprzętu rolniczego. Usługa wykonana maszyną starą i zużytą, z reguły nie zapewnia odpowiedniej jakości pracy. Wyższa awaryjność takiej maszyny zwiększa także ryzyko niedotrzymania terminu usługi co może być przyczyną dodatkowych kosztów wynikających z przestoju maszyn towarzyszących - np. zestawów transportowych do zwózki zielonki od sieczkarni samobieżnej lub do odbioru ziarna od kombajnu zbożowego. Uwzględnienie w kalkulacjach kosztu niedotrzymania terminu usługi oraz kosztu wynikającego z różnicy jakości wykonania pracy powoduje, że wzór (5) do wyznaczania wykorzystania granicznego maszyny przyjmuje postać:

WGR =KG+KK+KUB

[ha/rok] (7)kUS

- kZM -CM + kT + KJTH X W07

187


gdzie:kT – koszty nieterminowego wykonania usługi, zł/hakJ – koszty jakości, zł/ha (ze znakiem „+” gdy wykonanie usługi obarczone jest ryzykiem nieodpowiedniej

jakości, ze znakiem „–” gdy przewagę jakości wykonania pracy posiada maszyna usługowa)

11.7. Arkusze kalkulacyjne Znajomość kosztów eksploatacji maszyn i umiejętność ich obliczania są niezbędne do oceny opłacalności poszczególnych działalności produkcyjnych w gospodarstwach rolniczych. Jest to również podstawowy warunek podejmowania racjonalnych decyzji o wyposażaniu gospodarstw w nowe maszyny, o alternatywnym doborze usług oraz o wyborze najkorzystniejszych form mechanizacji.

Do realizacji powyższych zadań można wykorzystać arkusze kalkulacyjne programu EXCEL. Mają one zastosowanie do: - kalkulacji kosztów eksploatacji ciągników i maszyn rolniczych, w tym maszyn samobieżnych oraz

zestawów ciągnikowo-maszynowych - arkusz „Koszty eksploatacji”- analizy opłacalności wyboru pomiędzy zakupem i użytkowaniem maszyny a najmem usługi - arkusz

„Opłacalność użytkowania maszyny”- wyznaczania minimalnej (granicznej) powierzchni wykorzystania maszyny - arkusz „Wykorzystanie

graniczne” W celu ułatwienia obsługi arkuszy kalkulacyjnych „Opłacalność użytkowania maszyny” oraz „Wykorzystanie graniczne” większość wykorzystywanych w nich danych jest automatycznie kopiowana z arkusza „Koszty eksploatacji”. Szczegółowy opis powyższych arkuszy kalkulacyjnych zamieszczono w publikacji „Koszty eksploatacji maszyn – 2005” nr 20, IBMER Warszawa.

11.8. Jak korzystać z tabel jednostkowych kosztów eksploatacji ciągników i maszyn rolniczych? Koszty obliczone są dla trzech wariantów użytkowania, różniących się poziomem rocznego wykorzystania maszyn Wr (h/rok) oraz okresem ich trwania T (lat). W tabeli 3 podano koszty eksploatacji ciągników oraz wybranych środków stosowanych w transporcie i przeładunkach płodów rolnych. W tabeli 4 podane zostały koszty eksploatacji wybranych maszyn samojezdnych oraz maszyn i narzędzi agregatowanych z ciągnikami lub napędzanych silnikami elektrycznymi. W wariancie I, dla najniższego rocznego wykorzystania maszyn, a zarazem dla najdłuższego okresu ich trwania (zależnie od rodzaju środków mechanizacji T = 15-30 lat) maszyny są wykorzystywane w 62-70% ich możliwości przerobowych. Ten sposób użytkowania maszyn jest charakterystyczny dla użytkowania indywidualnego w gospodarstwach o średniej lub wyższej od średniej powierzchni użytków rolnych, względnie w małych grupach zespołowego użytkowania maszyn (ZUM). Jednostkowe koszty eksploatacji maszyn w tym wariancie są wyższe, niż w wariancie II lub III o 20-40%. Wariant II i III charakteryzuje się bardziej intensywnym użytkowania maszyn, zapewniającą wykorzystanie 83-100% zdolności przerobowych maszyn w okresie 8-20 lat. Zapewnienie 100% wykorzystania maszyn w stosunkowo krótkim okresie ich trwania gwarantuje osiąganie możliwie niskiego poziomu jednostkowych kosztów eksploatacji maszyn. Maszyny użytkowane mniej intensywnie, których roczne wykorzystanie jest niższe od podanego dla wariantu I, a tym bardziej wariantu II lub III, charakteryzują zdecydowanie wyższe jednostkowe koszty eksploatacji, nawet przy przedłużonym okresie ich trwania, z uwagi na rozłożenie kosztów utrzymania na mniejszą liczbę godzin lub hektarów wykonanej pracy.Aby ustalić przewidywane koszty eksploatacji wybranej maszyny lub ciągnika należy:• Wybrać ten z trzech podanych wariantów użytkowania (Wr [kol. 2] w h/rok i T [kol. 3] w latach), który

najbardziej odpowiada intensywności użytkowania maszyny w zespole rolników lub w użytkowaniu indywidualnym.

• Dla każdego z wariantów obliczone są koszty utrzymania (amortyzacja, przechowywanie i

188


ubezpieczenie) Kutrz [kol. 4] w (zł/rok) i w (zł/h) [kol. 5] oraz jednostkowe koszty użytkowania Kuż w (zł/h) [kol. 6].

• Suma jednostkowych (w zł/h) kosztów utrzymania i użytkowania stanowi jednostkowy koszt eksploatacji maszyny lub ciągnika - Ke (zł/h) [kol. 7]. Koszt ten powinien stanowić podstawę do rozliczeń za usługi maszynowe.

• Dla maszyn rolniczych agregatowanych z ciągnikiem oraz dla maszyn samobieżnych podano ich wydajności eksploatacyjne W07 (w ha/h).

• Dzieląc koszty eksploatacji Ke (zł/h) przez maksymalną lub minimalną wydajność eksploatacyjną W07 (ha/godz) otrzymujemy odpowiednio: minimalne [kol. 7] lub maksymalne [kol. 8] jednostkowe koszty eksploatacji maszyny w przeliczeniu na 1 ha wykonanej pracy.

• Aby otrzymać przybliżoną wartość kosztów eksploatacji maszyn dla wariantów pośrednich, względem podanych w tej publikacji, należy przyjąć średnią wartość kosztu, w stosunku do tych wariantów.

• W innym przypadku należy skorzystać z przedstawionej w pkt. 2 metodyki obliczania jednostkowych kosztów eksploatacji maszyn, wykorzystując dane zawarte w tabeli 2 oraz przykład obliczeniowy z tabeli 1.

Tabela 11.9. Jednostkowe koszty eksploatacji wybranych ciągników i środków transportowych (bez kosztu robocizny)

Lp.

Wykorzystanie roczne

Okres użytkowania Koszty utrzymania Koszty

użytkowaniaKoszty

eksploatacji Producent

Wr T Kutrz Kuż Ke Powierzchnia przechowywania Pu

(m2)h/rok lat zł/rok zł/h zł/h zł/h

1 2 3 4 5 6

1

Ciągnik T 25A (18,4 kW), Zp = 2,6 l/h

imp. LEDA Pu = 15,4

Cm = (27170) 33147 zł300 25 1939 6,46 12,11 18,57500 20 2271 4,54 12,11 16,65800 15 2823 3,53 12,11 15,64

2

Ciągnik Escort 335 lub Ursus C 330 (22 kW), Zp = 3,1 l/h

POL-MOT Escorts Pu = 16,1

Cm = (35860) 43749 zł300 25 2389 7,96 14,73 22,69500 20 2827 5,65 14,73 20,38800 15 3556 4,45 14,73 19,17

3

Ciągnik Escort 335 Duo (23,5 kW), Zp = 3,2 l/h

POL-MOT Escorts Pu = 16,1

Cm = (42000) 51240 zł300 25 2693 8,98 15,62 24,60500 20 3205 6,41 15,62 22,03800 15 4059 5,07 15,62 20,70

4

Ciągnik Ursus 2812K (28,5 kW), Zp = 3,6 l/h

ZPC URSUS Pu = 16,5

Cm = (54600) 66612 zł300 25 3325 11,08 18,58 29,66500 20 3991 7,98 18,58 26,56800 15 5101 6,38 18,58 24,96

5

Ciągnik Ursus 3512K (34,6 kW), Zp = 4,5 l/h

ZPC URSUS Pu = 17,2

Cm = (63200) 77104 zł300 25 3768 12,56 22,76 35,32500 20 4539 9,08 22,76 31,84800 15 5824 7,28 22,76 30,04

189


6

Ciągnik Ursus C 360 3p (35 kW), Zp = 4,7 l/h

ZPC URSUS Pu = 16,9

Cm = (51920) 63342 zł300 25 3204 10,68 22,49 33,17500 20 3837 7,67 22,49 30,16800 15 4893 6,12 22,49 28,60

7

Ciągnik Zetor 3320 (39 kW), Zp = 5,3 l/h

ZETOR Polska Pu = 16,9

Cm = (54910) 66990 zł300 25 3353 11,18 25,02 36,20500 20 4023 8,05 25,02 33,07800 15 5139 6,42 25,02 31,45

8

Ciągnik Ursus 4502 (44,1 kW), Zp = 6,1 l/h

ZPC URSUS Pu = 18,3

Cm = (69200) 84424 zł300 25 4098 13,66 29,35 43,01500 20 4942 9,88 29,35 39,23800 15 6349 7,94 29,35 37,29

9

Ciągnik Zetor 5320 (46 kW), Zp = 6,2 l/h


Cm = (62287) 75990 zł300 25 3738 12,46 29,10 41,55500 20 4498 9,00 29,10 38,09800 15 5764 7,21 29,10 36,30

10 Ciągnik Ursus 4512 (48,5 kW), Zp = 6,5 l/h

ZPC URSUS Pu = 18,4

Cm = (68490) 83558 zł 300 25 4065 13,55 30,80 44,34 500 20 4900 9,80 30,80 40,60 800 15 6293 7,87 30,80 38,66

11


ZPC URSUS Pu = 18,0

Cm = (80700) 98454 zł300 25 4653 15,51 31,91 47,42500 20 5637 11,27 31,91 43,19800 15 7278 9,10 31,91 41,01

12


ZPC URSUS Pu = 19,2

Cm = (85300) 104066 zł300 25 4915 16,38 34,97 51,36500 20 5956 11,91 34,97 46,89800 15 7690 9,61 34,97 44,59

13

Ciągnik Zetor 7340 Turbo Eko (57 kW), Zp = 7,5 l/h


Cm = (89262,3) 108900 zł300 25 5112 17,04 36,47 53,51500 20 6201 12,40 36,47 48,87800 15 8016 10,02 36,47 46,49

14

Ciągnik Ursus 5714 Agro Bis (59,5 kW), Zp = 7,9 l/h

ZPC URSUS Pu = 20,1

Cm = (87900) 107238 zł300 25 5070 16,90 37,85 54,75500 20 6142 12,28 37,85 50,14800 15 7930 9,91 37,85 47,77

15

Ciągnik Pronar 82 A (60 kW), Zp = 7,9 l/h

PRONAR Narew Pu = 19,8

Cm = (74150) 90463 zł400 25 4384 10,96 36,60 47,56600 20 5289 8,81 36,60 45,41800 15 6797 8,50 36,60 45,09

190


16

Ciągnik Pronar 82 TSA (66 kW), Zp = 8,2 l/h


Cm = (84350) 102907 zł400 25 4886 12,21 38,66 50,88600 20 5915 9,86 38,66 48,52800 15 7630 9,54 38,66 48,20

17

Ciągnik Ursus 1014 (70 kW), Zp = 9,3 l/h

ZPC URSUS Pu = 23,3

Cm = (131500) 160430 zł400 25 7305 18,26 47,13 65,39600 20 8910 14,85 47,13 61,98800 15 11583 14,48 47,13 61,61

18

Ciągnik Pronar 1025A (77 kW), Zp = 9,7 l/h


Cm = (94550) 115351 zł400 25 5406 13,51 45,26 58,77600 20 6559 10,93 45,26 56,19800 15 8482 10,60 45,26 55,86

19

Ciągnik Ursus 1224 (86 kW), Zp = 11,4 l/h

ZPC URSUS Pu = 23,1

Cm = (137500) 167750 zł400 25 7595 18,99 55,60 74,59600 20 9273 15,45 55,60 71,05800 15 12069 15,09 55,60 70,69

20


ZPC URSUS Pu = 26,4

Cm = (163400) 199348 zł400 25 8961 22,40 128,16 150,56600 20 10955 18,26 128,16 146,42800 15 14277 17,85 128,16 146,01

21

Przyczepa wywrotka 1-os. T 655 (2 t)


Cm = (8900) 10858 zł240 25 641 2,67 1,63 4,30400 15 930 2,33 1,63 3,95600 10 1292 2,15 1,63 3,78

22

Przyczepa wywrotka 1-os. T 654 (2,5 t)


Cm = (10200) 12444 zł240 25 775 3,23 1,87 5,09400 15 1107 2,77 1,87 4,63600 10 1521 2,54 1,87 4,40

23


POL-MOT Warfama Pu = 16,1

Cm = (12500) 15250 zł240 25 892 3,72 2,29 6,00400 15 1298 3,25 2,29 5,53600 10 1807 3,01 2,29 5,30

24



Cm = (16800) 20496 zł240 25 1159 4,83 3,07 7,90400 15 1706 4,26 3,07 7,34600 10 2389 3,98 3,07 7,06

191


25



Cm = (18400) 22448 zł240 25 1226 5,11 3,37 8,48400 15 1825 4,56 3,37 7,93600 10 2573 4,29 3,37 7,66

26

Przyczepa wywrotka 2-os. T 169/2 (6 t)

CYNKOMET Cz.Białostocka

Pu = 20,0

Cm = (15840) 19325 zł240 25 1175 4,90 2,90 7,79400 15 1690 4,23 2,90 7,12600 10 2334 3,89 2,90 6,79

27



Cm = (25500) 31110 zł240 25 1695 7,06 4,67 11,73400 15 2524 6,31 4,67 10,98600 10 3561 5,94 4,67 10,60

28

Przyczepa wywrotka 2-os. T 672/1 (10 t)


Cm = (28600) 34892 zł240 25 1848 7,70 5,23 12,94400 15 2779 6,95 5,23 12,18600 10 3942 6,57 5,23 11,80

29

Zbieracz pokosów z rozdrabniaczem T 615 (2 t, 20 m3, 10 noży)

POL-MOT Opalenica Pu = 26,3

Cm = (21000) 25620 zł (cena szac.)50 25 1290 25,80 16,01 41,8175 20 1546 20,62 16,01 36,63

160 10 2827 17,67 16,01 33,68

30

Zbieracz pokosów z rozdrabniaczem T 126/5 (3,5t, 20 m3, 11 noży)


Cm = (27500) 33550 zł50 25 1732 34,65 20,97 55,6275 20 2068 27,57 20,97 48,54

160 10 3745 23,41 20,97 44,38

31

Zbieracz pokosów T 055/6 (3 t, 28 m3 )

PRO-AGRO Kunów Pu = 31,1

Cm = (13800) 16836 zł (cena szac.)50 25 972 19,44 10,52 29,9675 20 1140 15,21 10,52 25,73

160 10 1982 12,39 10,52 22,91

32

Zbieracz pokosów z rozdrabniaczem T 084 (3t, 27 m3, 13 noży)

METALTECH Mirosławiec

Pu = 26,6

Cm = (33200) 40504 zł50 25 2009 40,18 25,32 65,4975 20 2414 32,19 25,32 57,50

160 10 4439 27,75 25,32 53,06

33

Zbieracz pokosów z rozdrabniaczem T 085 (5 t, 30 m3, 23 noże)

METALTECH Mirosławiec

Pu = 29,8

Cm = (63700) 77714 zł (cena szac.)50 25 3803 76,06 48,57 124,6375 20 4580 61,07 48,57 109,64

160 10 8466 52,91 48,57 101,48

192


34

Zbieracz pokosów z rozdrabniaczem T 607 (8 t, 30 m3, 25 noży)


Cm = (82900) 101138 zł50 25 4814 96,29 63,21 159,5075 20 5826 77,68 63,21 140,89

160 10 10883 68,02 63,21 131,23

35

Ładowacz czołowy T 357 (do T 25 A) (udźwig 330 kg)

MEPROZET Międz.Podl. Pu = 6,8

Cm = (3200) 3904 zł100 25 235 2,35 0,57 2,92200 20 274 1,37 0,57 1,94320 15 339 1,06 0,57 1,63

36

Ładowacz czołowy T 210 „TUR-1” (do C 330) (udźwig 400 kg)


Cm = (3300) 4026 zł100 25 242 2,42 0,59 3,00200 20 282 1,41 0,59 2,00320 15 349 1,09 0,59 1,68

37

Ładowacz czołowy T 434 (do U2812, U3512) (udźwig 500 kg)


Cm = (3900) 4758 zł (z łyżką hydrauliczną (5300) 6466)100 25 271 2,71 0,69 3,40200 20 318 1,59 0,69 2,28320 15 397 1,24 0,69 1,94

38

Ładowacz czołowy T 261 „TUR-2” (do C 360) (udźwig 500 kg)


Cm = (3600) 4392 zł (z łyżką hydrauliczną (5250) 6405)100 25 255 2,55 0,64 3,19200 20 299 1,50 0,64 2,14320 15 372 1,16 0,64 1,80

39

Ładowacz czołowy T 272 „TUR-4” (udźwig 1200 kg)

POL-MOT Mrągowo Pu = 7,8

Cm = (12480) 15226 zł100 25 809 8,09 2,22 10,31200 20 961 4,81 2,22 7,03320 15 1215 3,80 2,22 6,02

40

Ładowacz czołowy T 273 „TUR-5” (udźwig 1500 kg)


Cm = (10970) 13383 zł100 25 668 6,68 1,95 8,63200 20 802 4,01 1,95 5,96320 15 1025 3,20 1,95 5,15

41

Ładowacz chwytakowy T 214/3 „CYKLOP” bez kabiny (udźwig 500 kg)


Cm = (24950) 30439 zł100 25 1564 15,64 4,44 20,08200 20 1869 9,34 4,44 13,78320 15 2376 7,43 4,44 11,86

42

Ładowacz chwytakowy T 274 „TROLL” (udźwig 350 kg)


Cm = (13900) 16958 zł100 25 879 8,79 2,47 11,26200 20 1049 5,24 2,47 7,72320 15 1331 4,16 2,47 6,63

193


43

Ładowacz do nawozów T 441 „BYK” (udźwig 1000 kg)

AGROMET Brzeg Pu = 6,8

Cm = (7490) 9138 zł100 25 481 4,81 1,33 6,15200 20 573 2,86 1,33 4,20320 15 725 2,27 1,33 3,60

44

Przenośnik ślimakowy (4 mb, z koszem) T 206/4 (2,2 kW)

POM Augustów Pu = 9,0

Cm = (2666) 3253 zł50 30 316 6,32 1,36 7,68

100 20 370 3,70 1,36 5,06200 15 425 2,12 1,36 3,48

45

Przenośnik ślimakowy (6 mb, z koszem) T 206/2 (2,2 kW)


Cm = (2647) 3229 zł50 30 383 7,65 5,05 12,70

100 20 436 4,36 5,05 9,41200 15 490 2,45 5,05 7,50

46

Przenośnik taśmowy 8m, szer. 0,5 m (2,2 kW)

POMECH PuckPu = 15,4

Cm = (14000) 17080 zł50 30 930 18,60 3,31 21,91

100 20 1215 12,15 3,31 15,45200 15 1499 7,50 3,31 10,80

47

Dmuchawa do ziarna T 378/1 „AUGUST” (5,5 kW)


Cm = (2776) 3387 zł50 30 247 4,95 2,87 7,82

100 20 304 3,04 2,87 5,91200 15 360 1,80 2,87 4,68

48 Dmuchawa do ziarna T 378/2 (7,5 kW) POM Augustów Cm = (3051) 3722 zł Pu = 5,5 50 30 259 5,19 3,77 8,96 100 20 321 3,21 3,77 6,98 200 15 383 1,92 3,77 5,69

4

Dmuchawa ssąco-tłocząca do ziarna T 422 (z siln. 11 kW)MROL Odolanów

Pu = 5,5Cm = (8000) 9760 zł

50 30 470 9,41 6,33 15,74100 20 633 6,33 6,33 12,66200 15 796 3,98 6,33 10,31

50

Dmuchawa do słomy i siana T 283 „HALNIAK” (z siln. 7,5 kW)

POM Limanowa Pu = 4,4

Cm = (2400) 2928 zł (cena szac.)50 30 153 3,07 3,64 6,71

100 20 202 2,02 3,64 5,66200 15 251 1,25 3,64 4,89

194


Tabela 11.10. Jednostkowe koszty eksploatacji wybranych maszyn i narzędzi agregatowanych z ciągnikami oraz maszyn samojezdnych (bez kosztu robocizny)

Lp.

Wykorzysta-nie roczne

Okres użyt-kowania

Koszty utrzymania

Koszty użytko-wania

Koszty eksploatacji

Koszty eksploatacji dla W07 : Producent

minimal. maksym.

Wr T Kutrz Kuż Ke Ke(MIN) Ke(MAX) Powierzchnia przechowywania Pu

(m2)h/rok lat zł/rok zł/h zł/h zł/h zł/ha zł/ha

1 2 3 4 5 6 7 8

51

Pług zawieszany 2-sk. U 160 (szer. 2x30 cm), W07 = 0,18 - 0,26 ha/h

AKPIL Pilzno Pu = 3,7

Cm = (1713) 2090 zł40 30 117 2,94 1,04 3,98 15,3 22,180 20 152 1,90 1,04 2,95 11,3 16,4

130 15 187 1,44 1,04 2,48 9,6 13,8

52

Pług zawieszany 3-sk. U 160/2 (szer. 3x30 cm), W07 = 0,26 - 0,40 ha/h


Cm = (2221) 2710 zł40 25 169 4,23 1,35 5,58 14,0 21,580 20 196 2,45 1,35 3,81 9,5 14,6

130 15 241 1,86 1,35 3,21 8,0 12,4

53

Pług zawieszany 3-sk. „TUR” 110 B (szer. 3x35 cm), W07 = 0,30 - 0,45 ha/h

UNIA Grudziądz Pu = 5,7

Cm = (3500) 4270 zł40 25 240 6,01 2,14 8,15 18,1 27,280 20 283 3,54 2,14 5,67 12,6 18,9

130 15 354 2,73 2,14 4,86 10,8 16,2

54

Pług zawieszany 4-sk. U 160/4 (szer. 4x30 cm), W07 = 0,35 - 0,53 ha/h


Cm = (3230) 3941 zł40 25 242 6,06 1,97 8,03 15,1 22,980 20 282 3,52 1,97 5,49 10,4 15,7

130 15 347 2,67 1,97 4,64 8,8 13,3

55

Pług zawieszany 4-sk. „TUR” 120 B (szer. 4x35 cm), W07 = 0,4 - 0,62 ha/h


Cm = (7400) 9028 zł40 25 493 12,33 4,51 16,84 27,2 42,180 20 583 7,29 4,51 11,81 19,0 29,5

130 15 734 5,65 4,51 10,16 16,4 25,4

56

Pług zawieszany podorywkowy 3-sk. U 144/1 (szer. 3x25 cm), W07 = 0,35 - 0,55 ha/h


Cm = (1927) 2351 zł40 25 148 3,70 1,25 4,95 9,0 14,160 20 171 2,86 1,25 4,11 7,5 11,7

100 15 211 2,11 1,25 3,36 6,1 9,6

57

Pług zawieszany podorywkowy 5-sk. U 144/3 (szer. 5x25 cm), W07 = 0,45 - 0,80 ha/h


Cm = (2921) 3564 zł40 25 233 5,81 1,90 7,71 9,6 17,160 20 268 4,47 1,90 6,37 8,0 14,2

100 15 328 3,28 1,90 5,18 6,5 11,5

58

Agregat podorywkowy 5-zęb. „KOS” 2,1 B (2,1 m), W07 = 1,5 - 1,7


Cm = (8000) 9760 zł30 20 571 19,02 9,76 28,78 16,9 19,260 12 896 14,93 9,76 24,69 14,5 16,580 10 1059 13,23 9,76 22,99 13,5 15,3

195


59

Agregat podorywkowy 7-zęb. „KOS” 3,0 B (3,0 m), W07 = 2,1 - 2,4


Cm = (13000) 15860 zł30 20 901 30,04 15,86 45,90 19,1 21,960 12 1430 23,83 15,86 39,69 16,5 18,980 10 1694 21,18 15,86 37,04 15,4 17,6

60

Brona talerzowa 2-walcowa, U 239 (1,8 m), W07 = 0,67 - 1,11 ha/h


Cm = (3204) 3909 zł40 25 234 5,85 2,20 8,05 7,3 12,070 20 273 3,90 2,20 6,10 5,5 9,1

100 16 322 3,22 2,20 5,42 4,9 8,1

61

Brona talerzowa 4-walcowa, U 239/1 (2,7 m), W07 = 0,83 - 1,67 ha/h


Cm = (5733) 6994 zł40 25 380 9,49 3,93 13,42 8,0 16,270 20 449 6,42 3,93 10,36 6,2 12,5

100 16 537 5,37 3,93 9,30 5,6 11,2

62

Kultywator 14-zęb. U 474 (2,1 m), W07 = 0,40 - 0,62 ha/h


Cm = (1350) 1647 zł40 25 92 2,30 0,66 2,96 4,8 7,470 20 109 1,55 0,66 2,21 3,6 5,5

100 15 136 1,36 0,66 2,02 3,3 5,0

63

Kultywator 18-zęb. U 474/1 (2,8 m), W07 = 0,50 - 0,83 ha/h


Cm = (1450) 1769 zł40 25 100 2,51 0,71 3,21 3,9 6,470 20 118 1,68 0,71 2,39 2,9 4,8

100 15 147 1,47 0,71 2,18 2,6 4,4

64

Wał strunowy 2-rzęd. U 852/1 (2,1 m), W07 = 0,6 - 1,11 ha/h


Cm = (1250) 1525 zł40 25 87 2,17 0,81 2,98 2,7 5,070 20 102 1,46 0,81 2,27 2,0 3,8

100 15 127 1,27 0,81 2,09 1,9 3,5

65

Wał strunowy 2-rzęd. U 852 (2,8 m), W07 = 0,8 - 1,25 ha/h


Cm = (1450) 1769 zł40 25 100 2,51 0,94 3,46 2,8 4,370 20 118 1,69 0,94 2,63 2,1 3,3

100 15 148 1,48 0,94 2,42 1,9 3,0

66

Brona zębowa zaw. lekka 3-pol. U 211/2 (3,2 m), W07 = 0,7 - 1,0 ha/h


Cm = (795) 970 zł60 25 70 1,16 0,26 1,42 1,4 2,080 20 80 0,99 0,26 1,25 1,2 1,8

125 15 96 0,77 0,26 1,02 1,0 1,5

67

Brona zębowa zaw. ciężka 4-pol. U 358 (4,2 m), W07 = 0,65 - 0,9 ha/h


Cm = (1080) 1318 zł60 25 91 1,51 0,42 1,92 2,1 3,080 20 104 1,30 0,42 1,71 1,9 2,6

125 15 126 1,01 0,42 1,42 1,6 2,2

196


68

Brona zęb. 5-pol. U 212/2 (5,2 m), W07 = 1,0 - 1,8 ha/h


Cm = (1298) 1584 zł60 25 106 1,76 0,42 2,18 1,2 2,280 20 121 1,52 0,42 1,93 1,1 1,9

125 15 148 1,18 0,42 1,60 0,9 1,6

69

Brona chwastownik (6 m), W07 = 1,2 - 2,0 ha/h

EXPOM Krośniewice

Pu = 9,4

Cm = (8210) 10016 zł60 25 549 9,15 3,16 12,32 6,2 10,380 20 649 8,12 3,16 11,28 5,6 9,4

125 15 816 6,53 3,16 9,69 4,8 8,1

70

Brona chwastownik (9 m), W07 = 1,5 - 2,5 ha/h

EXPOM Krośniewice

Pu = 9,4

Cm = (13170) 16067 zł60 25 798 13,29 5,07 18,37 7,3 12,280 20 958 11,98 5,07 17,05 6,8 11,4

125 15 1226 9,81 5,07 14,88 6,0 9,9

71

Glebogryzarka U 500/3 „KRUK 1,8 W” (1,8 m), W07 = 0,25 - 0,40 ha/h


Cm = (4400) 5368 zł50 25 300 6,00 3,58 9,58 23,9 38,375 20 354 4,72 3,58 8,29 20,7 33,2

100 15 443 4,43 3,58 8,01 20,0 32,0

72

Głębosz zawieszany 3-elem. U 435/1 „KRET 3B” W07 = 0,30 - 0,50 ha/h


Cm = (6200) 7564 zł50 25 412 8,24 7,56 15,80 31,6 52,775 20 488 6,50 7,56 14,06 28,1 46,9

100 15 614 6,14 7,56 13,70 27,4 45,7

73

Agregat uprawowy zawieszany U 723/2 (2,1 m), W07 = 0,9 - 1,3 ha/h


Cm = (3197) 3900 zł40 25 252 6,30 1,95 8,25 6,3 9,270 20 291 4,16 1,95 6,11 4,7 6,8

100 16 340 3,40 1,95 5,35 4,1 5,9

74

Agregat uprawowy zawieszany U 759 „LECH” (2,8 m), W07 = 1,1-1,5 ha/h

EXPOM Krośniewice

Pu = 11,6

Cm = (4970) 6063 zł40 25 365 9,12 3,03 12,15 8,1 11,070 20 425 6,08 3,03 9,11 6,1 8,3

100 16 501 5,01 3,03 8,04 5,4 7,3

75

Agregat uprawowy zawieszany U 749 „KOMBI 3,7BH” (3,7 m), W07 = 1,5 - 2,0 ha/h


Cm = (9900) 12078 zł40 25 611 15,28 6,04 21,32 10,7 14,270 20 732 10,46 6,04 16,50 8,2 11,0

100 16 883 8,83 6,04 14,87 7,4 9,9

76

Agregat uprawowy zawieszany U 750 „KOMBI 4,2BH” (4,2 m), W07 = 2,0 - 2,4 ha/h


Cm = (10900) 13298 zł40 25 691 17,26 6,65 23,91 10,0 12,070 20 823 11,76 6,65 18,41 7,7 9,2

100 16 990 9,90 6,65 16,55 6,9 8,3

197


77

Agregat uprawowy czynny U 771/1/R Hermes z wałem rurow. (3,0 m), W07 = 0,65 - 0,85 ha/h

Rolmasz Kutno Pu = 7,8

Cm = (26550) 32391 zł40 20 1832 45,79 26,99 72,79 85,6 112,070 15 2372 33,88 26,99 60,87 71,6 93,7

120 10 3451 28,76 26,99 55,75 65,6 85,8

78

Agregat uprawowy czynny U 771/2/Z Hermes z wałem zębatym (4,0 m), W07 = 0,75-0,95ha/h


Cm = (39550) 48251 zł40 20 2687 67,18 40,21 107,39 113,0 143,270 15 3491 49,88 40,21 90,09 94,8 120,1

120 10 5100 42,50 40,21 82,71 87,1 110,3

79

Zestaw uprawowo-siewny bierny: S 043/B1 + U 772/C2/S (2,7 m), W07 = 0,6 - 0,8 ha/h


Cm = (21400) 26108 zł + sprzęg40 20 1509 37,73 21,76 59,49 74,4 99,170 15 1944 27,78 21,76 49,53 61,9 82,6

120 10 2815 23,45 21,76 45,21 56,5 75,4

80

Zestaw uprawowo-siewny bierny: S 043/C2 + U 772/C3/R (3,0 m), W07 = 0,65 - 0,85 ha/h


Cm = (23850) 29097 zł + sprzęg40 20 1674 41,86 24,25 66,11 77,8 101,770 15 2159 30,85 24,25 55,09 64,8 84,8

120 10 3129 26,08 24,25 50,32 59,2 77,4

81

Zestaw uprawowo-siewny bierny: S 078/4 + U 772/C4/R (4,0 m), W07 = 0,85 - 1,1 ha/h


Cm = (40500) 49410 zł + sprzęg40 20 2904 72,59 41,18 113,77 103,4 133,870 15 3727 53,24 41,18 94,42 85,8 111,1

120 10 5374 44,78 41,18 85,96 78,1 101,1

82

Zestaw uprawowo-siewny czynny: S 043/C2 + U 771/1/R (3,0 m), W07 = 0,55 - 0,75 ha/h


Cm = (38550) 47031 zł + sprzęg40 20 2719 67,98 39,19 107,17 142,9 194,970 15 3503 50,04 39,19 89,24 119,0 162,2

120 10 5071 42,26 39,19 81,45 108,6 148,1

83

Zestaw uprawowo-siewny czynny: S 078/4 + U 771/2/R (4,0 m), W07 = 0,7 - 0,9 ha/h


Cm = (61350) 74847 zł + sprzęg40 20 4197 104,93 62,37 167,31 185,9 239,070 15 5445 77,78 62,37 140,15 155,7 200,2

120 10 7940 66,16 62,37 128,54 142,8 183,6

84

Zgarniacz kamieni U 907 (3,2 m), W07 = 0,3 - 0,5 ha/h


Cm = (14500) 17690 zł (cena szacunkowa)

80 15 1390 17,38 22,11 39,49 79,0 131,6120 10 1980 16,50 22,11 38,61 77,2 128,7150 8 2422 16,15 22,11 38,26 76,5 127,5

198


85

Zbieracz kamieni U 908 (1,5 m), W07 = 0,5 - 0,7 ha/h



80 15 2060 25,75 33,55 59,30 84,7 118,6120 10 2954 24,62 33,55 58,17 83,1 116,3150 8 3625 24,17 33,55 57,72 82,5 115,4

86

Rozsiewacz nawozów N 054/1 (240 l), W07 = 0,5 - 1,0 ha/h

SIPMA Lublin Pu = 2,9

Cm = (970) 1183 zł35 20 96 2,76 1,30 4,06 4,1 8,160 15 116 1,94 1,30 3,24 3,2 6,5

100 10 156 1,56 1,30 2,86 2,9 5,7

87

Rozsiewacz nawozów N 012 RNZ (350 kg), W07 = 0,6 - 1,1 ha/h


Cm = (990) 1208 zł35 20 104 2,98 1,33 4,31 3,9 7,260 15 124 2,07 1,33 3,40 3,1 5,7

100 10 165 1,65 1,33 2,98 2,7 5,0

88

Rozsiewacz zawieszany 2-tarczowy MS (0,40 t), W07 = 0,7 - 1,2 ha/h


Cm = (4610) 5624 zł35 20 365 10,42 6,19 16,60 13,8 23,760 15 458 7,64 6,19 13,82 11,5 19,7

100 10 646 6,46 6,19 12,64 10,5 18,1

89

Rozsiewacz zaw. 2-tarczowy Mx (N039) (0,95 t), W07 = 0,9 - 1,5 ha/h


Cm = (6600) 8052 zł35 20 500 14,27 8,86 23,13 15,4 25,760 15 634 10,56 8,86 19,42 12,9 21,6

100 10 902 9,02 8,86 17,88 11,9 19,9

90

Rozsiewacz nawozów przyczep. RCW (N 011) (2,5 t), W07 = 1 - 1,7 ha/h


Cm = (19900) 24278 zł40 20 1416 35,40 26,71 62,10 36,5 62,160 15 1821 30,34 26,71 57,05 33,6 57,0

100 10 2630 26,30 26,71 53,00 31,2 53,0

91

Rozsiewacz nawozów przyczepiany pneumatyczny N032/1, (2 t), W07 = 2 - 4 ha/h


Cm = (30000) 36600 zł (cena szac.)

40 20 2154 53,86 40,26 94,12 23,5 47,160 15 2764 46,07 40,26 86,33 21,6 43,2

100 10 3984 39,84 40,26 80,10 20,0 40,1

92

Rozrzutnik obornika 1-os., 2 bębnowy N 226/1 (2,5 t), W07 = 0,07-0,10 ha/h


Cm = (13300) 16226 zł50 20 979 19,59 11,68 31,27 312,7 446,780 15 1250 15,62 11,68 27,31 273,1 390,1

125 10 1791 14,33 11,68 26,01 260,1 371,6

93

Rozrzutnik obornika 1-os., 2 bębnowy N 227 (3,5 t), W07 = 0,09-0,11 ha/h


Cm = (14900) 18178 zł50 20 1090 21,80 13,09 34,89 317,2 387,780 15 1393 17,41 13,09 30,50 277,3 338,9

125 10 1999 15,99 13,09 29,08 264,4 323,1

199


94

Rozrzutnik obornika 2-os., 1 bębnowy N 235 (4 t), W07 = 0,12-0,14 ha/hCYNKOMET Cz.

Białostocka Pu = 18,6

Cm = (14400) 17568 zł50 20 1073 21,46 12,65 34,11 243,7 284,380 15 1366 17,07 12,65 29,72 212,3 247,7

125 10 1952 15,61 12,65 28,26 201,9 235,5

95

Rozrzutnik obornika tandem, 2 bębnowy N 218/2 (6 t), W07 = 0,14-0,16 ha/h


Cm = (23800) 29036 zł50 20 1746 34,91 20,91 55,82 348,9 398,780 15 2230 27,87 20,91 48,78 304,8 348,4

125 10 3197 25,58 20,91 46,49 290,5 332,0

96

Rozrzutnik obornika tandem, 4 bębnowy N 221/3 (8 t), W07 = 0,17-0,20 ha/h

CYNKOMET Cz. Białostocka Pu = 21,1

Cm = (30315) 36984 zł50 20 2167 43,33 26,63 69,96 349,8 411,580 15 2783 34,79 26,63 61,42 307,1 361,3

125 10 4016 32,13 26,63 58,75 293,8 345,6

97

Wóz asenizacyjny T 527/3 (3000 l)

MEPROZET Kościan

Pu = 13,3

Cm = (13400) 16348 zł70 15 1294 18,49 7,85 26,34

120 10 1839 15,33 7,85 23,17160 8 2248 14,05 7,85 21,90

98

Wóz asenizacyjny T 527/1 (4000 l)

MEPROZET Kościan

Pu = 15,9

Cm = (15000) 18300 zł70 15 1459 20,84 8,78 29,63

120 10 2069 17,24 8,78 26,02160 8 2526 15,79 8,78 24,57

99

Pompa asenizacyjna N 410 (napęd od hydrauliki ciągnika)

MEPROZET Kościan Pu = 2,6

Cm = (2600) 3172 zł(cena szac)

70 15 263 3,76 0,85 4,61120 10 369 3,07 0,85 3,93160 8 448 2,80 0,85 3,65

100

Zaprawiarka „PLON” (napęd WOM ciągnika) W07 = do 4 t/h

WacRol Gniewkowo

Pu = 4,0

Cm = (3000) 3660 zł40 25 200 5,01 0,85 5,8670 20 237 3,39 0,85 4,24

100 15 298 2,98 0,85 3,83

101

Zaprawiarka P 211/1 „REDŁO ALP50” (1,2 kW), W07 = do 1 t/h

Agr Alex Redło Pu = 2,2

Cm = (4150) 5063 zł40 25 273 6,81 1,69 8,5070 20 323 4,62 1,69 6,30

100 15 408 4,08 1,69 5,76

102

Zaprawiarka P 212 „AGATA” (1,5 kW), W07 = 1 - 3 t/h

Agr Alex Redło Pu = 4,7

Cm = (11950) 14579 zł40 25 718 17,94 4,03 21,9770 20 863 12,34 4,03 16,37

100 15 1106 11,06 4,03 15,10

200


103

Siewnik zbożowy S 069/2 „KRZNA” (2,5 m), W07 = 0,35 - 0,70 ha/h

MEPROZET Międz.Podlaski

Pu = 6,7

Cm = (5100) 6222 zł40 25 331 8,27 4,44 12,71 18,2 36,370 18 427 6,11 4,44 10,55 15,1 30,1

140 10 704 5,03 4,44 9,47 13,5 27,1

104

Siewnik zbożowy S 043/B1 „POZNANIAK” (2,7 m), W07 = 0,40 - 0,90 ha/h

ROLMASZ Kutno Pu = 7,5

Cm = (10500) 12810 zł40 25 640 16,01 9,15 25,16 28,0 62,970 18 840 12,00 9,15 21,15 23,5 52,9

140 10 1409 10,06 9,15 19,21 21,3 48,0

105

Siewnik zbożowy S 052 „MAZUR” (4,00 m), W07 = 0,9 - 2,0 ha/h


Cm = (27700) 33794 zł40 25 1699 42,48 24,14 66,61 33,3 74,070 18 2225 31,78 24,14 55,92 28,0 62,1

140 10 3727 26,62 26,62 50,76 25,4 56,4

106

Siewnik zbożowy S 061 „POMORZANIN” (9,0 m), W07 = 2 - 4 ha/h


Cm = (106400) 129808 zł40 25 6020 150,50 92,72 243,22 60,8 121,670 18 8039 114,84 92,72 207,56 51,9 103,8

140 10 13808 98,63 92,72 191,35 47,8 95,7

107

Siewnik punktowy mechaniczny S 041/3 „GAMA 5” do buraków (2,7 m), W07 = 0,7 - 1,0 ha/h

MEPROZET Międz.Podl.

Pu = 9,8

Cm = (7950) 9699 zł20 25 541 27,06 16,17 43,23 43,2 61,840 15 800 20,00 16,17 36,16 36,2 51,760 10 1123 18,72 16,17 34,88 34,9 49,8

108

Siewnik punktowy pneumatyczny S 079/1K „OMEGA” (3,0 m, 4-sekc.), W07 = 1,0 - 1,3 ha/h


Cm = (21700) 26474 zł20 25 1271 63,53 44,12 107,65 82,8 107,640 15 1977 49,41 44,12 93,54 72,0 93,560 10 2859 47,65 44,12 91,77 70,6 91,8

109

Siewnik punktowy pneumatyczny S 079/1B „OMEGA” (3,0 m, 6-sekc.), W07 = 0,9 - 1,2 ha/h


Cm = (25500) 31110 zł20 25 1459 72,95 51,85 124,80 104,0 138,740 15 2289 57,21 51,85 109,06 90,9 121,260 10 3326 55,43 51,85 107,28 89,4 119,2

110

Sadzarka do ziemniaków S 227 (2-rzęd., 180 kg), W07 = 0,18 - 0,25 ha/h


Cm = (1717) 2095 zł20 25 136 6,79 2,62 9,41 37,6 52,340 15 192 4,79 2,62 7,41 29,6 41,280 10 261 3,27 2,62 5,89 23,5 32,7

201


111

Sadzarka do ziemniaków S 211 (2-rzędowa), W07 = 0,18 - 0,25 ha/h

REMPRODEX Człuchów Pu = 5,0

Cm = (6150) 7503 zł20 25 390 19,52 9,38 28,90 115,6 160,640 15 591 14,76 9,38 24,14 96,6 134,180 10 841 10,51 9,38 19,89 79,5 110,5

112

Sadzarka do ziemniaków S 211/1 (4-rzędowa), W07 = 0,3 - 0,45ha/h

REMPRODEX Człuchów Pu = 9,7

Cm = (10800) 13176 zł20 25 683 34,15 16,47 50,62 112,5 168,740 15 1034 25,86 16,47 42,33 94,1 141,180 10 1474 18,42 16,47 34,89 77,5 116,3

113

Opryskiwacz zawieszany „PILMET” 310 (300 l, 10 m), W07 = 0,5 - 1,1 ha/h

PILMET Wrocław Pu = 4,6

Cm = (3172) 3870 zł40 20 253 6,33 2,32 8,65 7,9 17,360 15 318 5,29 2,32 7,61 6,9 15,2

100 10 447 4,47 2,32 6,79 6,2 13,6

114

Opryskiwacz zawieszany „PILMET” 412 (400 l, 12 m), W07 = 0,6 - 1,2 ha/h


Cm = (4392) 5358 zł40 20 342 8,54 3,21 11,76 9,8 19,660 15 431 7,18 3,21 10,40 8,7 17,3

100 10 610 6,10 3,21 9,31 7,8 15,5

115

Opryskiwacz zaczepiany „PILMET” 1012 (1000 l, 12 m), W07 = 0,9 - 1,7 ha/h


Cm = (14579) 17786 zł60 20 1113 18,55 8,89 27,45 16,1 30,580 15 1410 17,62 8,89 26,51 15,6 29,5

100 12 1706 17,06 8,89 25,95 15,3 28,8

116

Opryskiwacz zaczepiany „PILMET” 2018 E (2000 l, 18 m), W07 = 1,5 - 3 ha/h


Cm = (34038) 41526 zł60 20 2527 42,12 20,76 62,89 21,0 41,980 15 3220 40,24 20,76 61,01 20,3 40,7

100 12 3912 39,12 20,76 59,88 20,00 39,9

117

Opryskiwacz sadowniczy przyczep. P 039/5 ŚLĘZA 1014 (1000 l), W07 = 1,0 - 1,5 ha/h


Cm = (17982) 21938 zł40 20 1322 33,05 10,97 44,02 29,3 44,060 15 1688 28,13 10,97 39,10 26,1 39,1

100 12 2053 20,53 10,97 31,50 21,0 31,5

118

Pielnik P 430/2 (6-rzędowy), W07 = 0,6 - 1,0 ha/h

AGROMET Jawor Pu = 9,1

Cm = (3480) 4246 zł30 20 310 10,35 5,05 15,40 15,4 25,750 15 381 7,62 5,05 12,68 12,7 21,180 10 523 6,53 5,05 11,59 11,6 19,3

119

Obsypnik ze zgrzebłami P 447/1 (4-rz.), W07 = 0,8 - 1,4 ha/h


Cm = (1500) 1830 zł30 20 120 3,98 2,29 6,27 4,5 7,850 15 150 3,00 2,29 5,29 3,8 6,680 10 211 2,64 2,29 4,93 3,5 6,2

202


120

Obsypnik P 448/1 (2-rzęd.), W07 = 0,35 - 0,7 ha/h


Cm = (793) 967 zł30 20 70 2,34 1,21 3,55 5,1 10,150 15 86 1,72 1,21 2,93 4,2 8,480 10 118 1,48 1,21 2,69 3,8 7,7

121

Wielorak P 705/1 (6-rzęd.), W07 = 0,6 - 1,0 ha/h


Cm = (3923) 4786 zł30 20 339 11,29 5,98 17,27 17,3 28,850 15 418 8,37 5,98 14,35 14,3 23,980 10 578 7,22 5,98 13,21 13,2 22,0

122

Kosiarka rotacyjna Z 070/1 (1,35 m), W07 = 0, 5 - 0,8 ha/h

FAMAROL Słupsk

Pu = 4,7

Cm = (4500) 5490 zł35 25 303 8,65 3,66 12,31 15,4 24,650 20 358 7,15 3,66 10,81 13,5 21,680 15 449 5,61 3,66 9,27 11,6 18,5

123

Kosiarka rotacyjna (bez spulchniaczem) Z 105/1 (1,65 m), W07 = 0,6 - 0,9 ha/hFAMAROL

Słupsk Pu = 5,4

Cm = (5000) 6100 zł35 25 337 9,62 4,07 13,68 15,2 22,850 20 398 7,95 4,07 12,02 13,4 20,080 15 499 6,24 4,07 10,31 11,5 17,2

124

Kosiarka rotacyjna ze spulchniaczem Z 125/2K (1,85 m), W07 = 0,8 - 1,1 ha/h

FAMAROL Słupsk

Pu = 5,7

Cm = (8000) 9760 zł35 25 493 14,07 6,51 20,58 18,7 25,750 20 590 11,80 6,51 18,31 16,6 22,980 15 753 9,41 6,51 15,92 14,5 19,9

125

Kosiarka dyskowa Z 184 „PRERIA 6” (2,4 m), W07 = 1 - 1,5 ha/h


Cm = (12800) 15616 zł35 25 797 22,79 10,41 33,20 22,1 33,250 20 954 19,07 10,41 29,48 19,7 29,580 15 1214 15,17 10,41 25,58 17,1 25,6

126

Przetrząsaczo-zgrabiarka zaczepiana 5-koł., W07 = 1,0 - 1,5 ha/h

Pu = 14,9Cm = (2700) 3294 zł

35 25 183 5,22 1,37 6,59 4,4 6,650 20 216 4,31 1,37 5,69 3,8 5,780 15 271 3,38 1,37 4,75 3,2 4,8

127

Przetrząsaczo-zgrabiarka zaczepiana 7-koł., W07 = 1,2 - 1,7 ha/h

Pu = 18,2Cm = (3400) 4148 zł

35 25 226 6,45 1,73 8,18 4,8 6,850 20 267 5,34 1,73 7,07 4,2 5,980 15 336 4,20 1,73 5,93 3,5 4,9

128

Przetrząsaczo-zgrab. pasowa Z 222, W07 = 0,8 - 1,2 ha/h

Pu = 6,7Cm = (2500) 3050 zł

35 25 197 5,64 1,53 7,17 6,0 9,050 20 228 4,56 1,53 6,08 5,1 7,680 15 279 3,48 1,53 5,01 4,2 6,3

203


129

Przetrząsaczo-zgrabiarka karuzelowa Z 275 (3 m), W07 = 1,0 - 2,0 ha/h

Mesko-Rol Skarż.-Kam.

Pu = 12,1

Cm = (4950) 6039 zł35 25 368 10,51 3,02 13,53 6,8 13,550 20 428 8,57 3,02 11,59 5,8 11,680 15 529 6,61 3,02 9,63 4,8 9,6

130

Prasa zbierająca Z 224/1, W07 = 0,48 - 0,83 ha/h, zuż. sznur. 4 kg/ha


Cm = (27300) 33306 zł50 20 1928 38,56 46,50 85,05 102,5 177,280 15 2483 31,04 46,50 77,53 93,4 161,5

130 10 3593 27,64 46,50 74,14 89,3 154,4

131

Prasa zwijająca Z 279/1 „FARMA” (1,8 m), W07 = 0,55 - 0,9 ha/h, zużycie sznurka 2,5 kg/h


Cm = (33500) 40870 zł50 20 2343 46,86 41,40 88,26 98,1 160,580 15 3024 37,80 41,40 79,20 88,0 144,0

130 10 4387 33,74 41,40 75,14 83,5 136,6

132

Prasa zwijająca Z 276/1 (1,8 m), W07 = 0,6 - 0,95 ha/h, zużycie sznurka 2,5 kg/h


Cm = (44400) 54168 zł50 20 3027 60,54 49,58 110,12 115,9 183,580 15 3930 49,12 49,58 98,71 103,9 164,5

130 10 5735 44,12 49,58 93,70 98,6 156,2

133

Prasa wielkogabarytowa Z 550 (1,8 m), W07 = 1,5 - 2,5 ha/h, zużycie sznurka 5 kg/h


Cm = (182000) 222040 zł50 20 11955 239,10 100,82 339,92 136,0 283,380 15 15656 195,70 100,82 296,52 118,6 197,7

130 10 23057 177,36 100,82 278,18 111,3 185,5

134

Owijarka bel Z 274 zawieszana (folia 10,2 zł/belę) Cm = (7990) 9748 zł


bel/rok lata zł/rok zł/belę zł/belę zł/belę750 20 590 0,79 10,36 11,15

1500 15 753 0,50 10,36 10,862500 10 1078 0,43 10,36 10,79

135

Nośnik widłowy bel T 367 „SOLO” (do Z 279)


Cm = (2200) 2684 zł50 20 182 3,64 1,65 5,2980 15 227 2,83 1,65 4,48

130 10 316 2,43 1,65 4,08

136

Wózek samozaładowczo-stertujący T 150/1 (8 bel o szerokość 1,2 m)


Cm = (31900) 38918 zł50 20 2312 46,23 23,95 70,1880 15 2960 37,00 23,95 60,95

130 10 4257 32,75 23,95 56,70

137

Przyczepa zbierająca do bel słomy T 127 (8 bel)


Cm = (27500) 33550 zł50 20 2020 40,41 20,65 61,0580 15 2580 32,24 20,65 52,89

130 10 3698 28,45 20,65 49,09

204


138

Ścinacz zielonek Z 302/1 „ORKAN” (1,25 m), W07 = 0,25 - 0,4 ha/h

Pu = 10,3Cm = (10000) 12200 zł (cena

szacunkowa)50 25 651 13,02 6,86 19,88 49,7 79,570 20 773 11,04 6,86 17,90 44,8 71,6

110 15 976 8,87 6,86 15,74 39,3 62,9

139

Sieczkarnia zawieszana Z 304 (1-rzędowa do zbioru kukurydzy), W07 = 0,12- 0,16 ha/h

FAMAROL Słupsk

Pu = 11,2

Cm = (18000) 21960 zł80 20 1282 16,02 29,85 45,87 286,7 382,2

130 15 1648 12,67 29,85 42,52 265,8 354,4200 10 2380 11,90 29,85 41,75 260,9 347,9

140

Sieczkarnia zaczepiana Z 374 (2-rzędowa do zbioru kukurydzy), W07 = 0,2 - 0,4 ha/h


Cm = (49980) 60976 zł80 20 3466 43,32 49,36 92,68 231,7 463,4

130 15 4482 34,48 49,36 83,83 209,6 419,2200 10 6515 32,57 49,36 81,93 204,8 409,6

141

Sieczkarnia zaczep. Z 374 (z podbieraczem), W07 = 0,2 - 0,4 ha/h


Cm = (46000) 56120 zł80 20 3241 40,51 46,93 87,44 218,6 437,2

130 15 4176 32,12 46,93 79,05 197,6 395,3200 10 6047 30,23 46,93 77,16 192,9 385,8

142

Sieczkarnia samobieżna (z podb.2,67 m) FX 30 (284 kW), Zp = 31 l/h, W07 = 1,3 - 2,5 ha/h

New Holland Pu = 30,0

Cm = (502000) 612440 zł100 20 31663 316,63 282,51 599,14 239,7 460,9200 15 41870 209,35 282,51 491,86 196,7 378,4300 10 62285 207,62 282,51 490,12 196,0 377,0

143

Sieczkarnia samobież. (heder 6-rzęd. 4,5 m) FX 30 (284 kW), Zp = 31 l/h, W07 = 1,3-2,5 ha/h


Cm = (550200) 671244 zł100 20 34940 349,40 298,19 647,59 259,0 498,1200 15 46127 230,64 298,19 528,82 211,5 406,8300 10 68502 228,34 298,19 526,53 210,6 405,0

144

Sieczkarnia samobież. (z podb.2,67 m) FX 40 (338 kW), Zp = 36 l/h, W07 = 1,5 - 3,0 ha/h


Cm = (543000) 662460 zł100 20 34191 341,91 315,07 656,98 219,0 438,0200 15 45232 226,16 315,07 541,23 180,4 360,8300 10 67314 224,38 315,07 539,45 179,8 359,6

145

Kombajn zbożowy Z 140 NORDIC+szarpacz (58 kW), Zp=14,5 kg/h, W07 = 0,35 - 0,45 ha/h

N-H BIZON Płock Pu = 38,3


80 25 9524 119,05 111,06 230,10 511,3 657,4125 20 11598 92,78 111,06 203,84 453,0 582,4200 15 15054 75,27 111,06 186,33 414,1 532,4

205


146

Kombajn zbożowy Z 056 BIZON SUPE (74 kW), Zp=17 l/h, W07 = 0,5 - 0,83 ha/h



80 25 11607 145,09 132,05 277,14 333,9 554,3125 20 14108 112,86 132,05 244,92 295,1 489,8200 15 18276 91,38 132,05 223,44 269,2 446,9

147

Kombajn zbożowy Z 058 N-H BIZON REKORD (88 kW), Zp=18 l/h, W07= 0,63 - 1,1 ha/h



80 25 13274 165,92 145,66 311,58 280,7 494,6125 20 16141 129,13 145,66 274,79 247,6 436,2200 15 20919 104,60 145,66 250,25 225,5 397,2

148

Kombajn zbożowy TC 54 Mech New Holland (99 kW), 4,5 m, Zp=19 l/h, W07= 0,85-1,4 ha/h


Cm = (299400) 365268 zł80 25 16769 209,61 170,46 380,06 271,5 447,1

125 20 20421 163,37 170,46 333,83 238,4 392,7200 15 26509 132,55 170,46 303,00 216,4 356,5

149

Kombajn zbożowy TC 56 New Holland (125 kW), 5 m, Zp=22 l/h, W07= 1 - 1,7 ha/h


Cm = (333700) 407114 zł80 25 18617 232,72 193,15 425,86 250,5 425,9

125 20 22688 181,51 193,15 374,66 220,4 374,7200 15 29474 147,37 193,15 340,52 200,3 340,5

150

Kopaczka przenośnikowa Z 632 (1-rzęd.), W07 = 0,08 - 0,15 ha/h


Cm = (3031) 3698 zł35 20 245 7,00 6,93 13,93 92,9 174,250 15 307 6,13 6,93 13,07 87,1 163,380 10 430 5,37 6,93 12,31 82,0 153,8

151

Kopaczka przenośnikowa Z 640/4 „WEGA” (2-rzędowa), W07 = 0,18 - 0,25 ha/h


Cm = (8490) 10358 zł35 20 649 18,54 19,42 37,96 151,8 210,950 15 821 16,43 19,42 35,85 143,4 199,280 10 1167 14,58 19,42 34,00 136,0 188,9

152

Kopaczka przenośnikowa Z 609/3 (2-rzędowa), W07 = 0,18 - 0,25 ha/h

Cm = (10000) 12200 zł (cena szac.)

Pu = 11,635 20 741 21,17 22,88 44,04 176,2 244,750 15 944 18,88 22,88 41,76 167,0 232,080 10 1351 16,89 22,88 39,76 159,0 220,9

153

Kombajn do ziemniaków Z 644 „ANNA” (1-rzędowy), W07=0,09-0,13 ha/h


Cm = (49900) 60878 zł70 20 3666 52,37 33,82 86,19 663,0 957,6

100 15 4680 46,80 33,82 80,62 620,2 895,8150 12 5695 37,97 33,82 71,79 552,2 797,6

206


154

Kombajn do ziemniaków Z 643/1 „BOLKO” (1-rzędowy), W07 = 0,07-0,11 ha/h


Cm = (39900) 48678 zł70 20 2948 42,12 27,04 69,16 628,7 988,0

100 15 3759 37,59 27,04 64,64 587,6 923,4150 12 4571 30,47 27,04 57,51 522,9 821,6

155

Sortownik do ziemniaków M 616 (0,55 kW, 5 t/h)REMPRODEX

Człuchów Pu = 10,6

Cm = (14450) 17629 zł60 20 1143 19,04 9,63 28,68

100 15 1436 14,36 9,63 24,00150 10 2024 13,49 9,63 23,13

156

Wago-pakowarka do ziemniaków WPE 50 (0,6 kW; 0,9-2,0 t/h)

POMECH PuckPu = 5,3

Cm = (20570) 25095 zł100 20 1410 14,10 4,43 18,53150 18 1549 10,33 4,43 14,76200 15 1828 9,14 4,43 13,57

157

Ogławiacz buraków Z 410 „BÓBR” (3-rzędowy), W07 = 0,3 - 0,4 ha/h


Cm = (36084) 44022 zł60 20 2693 44,89 29,35 74,23 185,6 247,485 16 3243 38,16 29,35 67,51 168,8 225,0

125 12 4161 33,28 29,35 62,63 156,6 208,8

158

Wyorywacz buraków zaw. Z 428 (3-rzędowy), W07 = 0,36 - 0,6 ha/h

POMTOR Rypin Pu = 3,3

Cm = (900) 1098 zł(cena szac)

60 20 74 1,24 0,73 1,97 3,3 5,585 16 88 1,04 0,73 1,77 2,9 4,9

125 12 111 0,89 0,73 1,62 2,7 4,5

159

Kombajn do buraków Z 413 „NEPTUN” (1-rzędowy), W07 = 0,08 - 0,12 ha/h

Pu = 22,0Cm = (60000) 73200 zł

(cena szac)80 20 4191 52,39 36,60 88,99 741,5 1112,3

120 15 5411 45,09 36,60 81,69 680,8 1021,1200 10 7851 39,25 36,60 75,85 632,1 948,2

160

Kopaczka ładująca do buraków Z 623 „NORNICA” (3-rzędowa), W07 = 0,15 - 0,2 ha/h


Cm = (21767) 26556 zł80 20 1567 19,59 13,28 32,87 164,3 219,1

120 15 2010 16,75 13,28 30,03 150,1 200,2200 10 2895 14,47 13,28 27,75 138,8 185,0

poradnik prow - cdr.gov.pl · pdf file4 spis treści 3.1. jednostki certyﬁkujące w...

Documents