POREMEĆAJI

LIČNOSTI I PONAŠANJA

Čovjek (u skladu sa uzrastom, psiho-socijalnim profilom) – akter svih događanja u društvenoj, prirodnoj, tehničkoj, kulturološkoj... sferi življenja.

Opšta težnja – unaprijediti društvenu i prirodnu sredinu koju može sačuvati i oplemeniti samo zdrav, sposoban, dobronamjeran i kreativan čovjek.

Sva težnja društva usmjerena je u pravcu stvaranja, formiranja zdravog, civilizovanog, sposobnog i kreativnog čovjeka – produkt brojnih prirodnih i društvenih faktora:

- familio-genetskih predispozicija,

- uslova odrastanja u prodici, školi, užoj i široj sredini, od uticaja vršnjaka i drugih socijalnih uslova...

- zrenja (uzrasta),

- stepen njegove aktivizacije...

Aktivnosti i ponašanja, posebno poremećena ponašanja djece, maloljetnika i odraslih; specifična područja i predmet proučavanja:

• psihologije i njenih disciplina:

o razvojne psihologije

o pedagoške psihologije,

o medicinske psihologije,

o kliničke psihologije i psihopatologije,

o socijalne patologije,

o policijske, kriminalističke, forenzičke, sudske psihologije i drugih nauka:

pedagogije,

socijalnog rada,

sociologije,

medicine – psihijatrije,

pravosuđa,

ekologije...

Predmet navedenih nauka ukazuje na rano porijeklo problema – u djetinstvu i mladalaštvu

• Interdisciplinarni pristup

Spontano ili ciljano, bitno je:

• uočiti oblike, dimenzije, učestalost i simptomatologiju poremećenog ponašanja kod djece i maloljetnika,

• razumjeti etilogiju (složena...);

• upoznati negativne refleksije;

• prognostiku i

• reakcije društva (intervencije):

• preventivne (primarne – otklanjanje uzroka; sekundarne – prekid poremećaja; tercijalne – sprečiti povratništvo);

• represivne;

• korektivne...

Poremećeno ponašanje kod djece i maloljetnika:

• raznovrsni oblici (obrasci, modeli, stilovi...);

• dimenzije simptomatologija i posljedice;

• osposobljavanje roditelja, nastavnika, socijalnih radnika, policije... za identifikaciju i efikasnu intervenciju...

Poremećeno ponašanje – svi oblici (načini, obrasci, modeli, pojave, skripti, stilovi...) nepoželjnog i štetnog ponašanja – u suprotnosti sa društvenim, moralnim i zakonskim normama i običajima.

Uslovljavaju adekvatne društvene intervencije – detektovanje, razumijevanje, prognoziranje i prevencija.

Osnovni cilj – osposobljavanje djece i maloljetnika za zdrav život. Značajan period zdravog i/ili patogenog odrastanja...???

Bitno - usaglasiti shvatanja i stavove o poremećajima – (opažanje, doživljavanje, reagovanje i ponašanje djece i maloljetnika).

DEFINISANJE POJMOVA POREMEĆENOG PONAŠANJA

Poremećeno – sva ponašanja koja se cijene nepoželjnim, neprihvatljivim i štetnim – uslovljavaju društvenu intervenciju s ciljem:

• da se uoče i okarekterišu (razumiju);

• da se otklone uzroci nastanka;

• spriječe posljedice;

• osposobe za normalan (društveno koristan) život;

To su sve nepoželjne pojave u ponašanju različite biološke, psihološke i socijalne geneze koje izlaze iz okvira opšte – društvenih normi ponašanja određene sredine i nepovoljno utiču na daljni razvoj mladih

Šira definicija:

Prestupništvo je svako ponašanje pojedinca ili grupe mladih i ostalih uzrasta koje je protiv-društveno i neprihvatljivo – kojim se krše pravila ili norme društva, kada je društveno vidljivo... i izaziva spontano ili organizovano društveno reagovanje u namjeri da se zaštite dobra i vrijednosti i sami akteri takvog ponašanja. (Jašević. Ž.)

STRUKTURA POREMEĆENOG PONAŠANJA

Široka je lepeza poremećenog ponašanja kod osoba različitih uzrasta.

U literaturi i zakonskoj praksi, najčešće se govori o dvije osnovne grupe poremećenog ponašanja:

- prvu grupu čine blaži oblici – vaspitna zapuštenost

- drugu grupu čine teži oblici – maloljetnička delinkvencija ili kriminalitet mladih.

Ova podjela je samo uslovna – postoje granični oblici, kombinovani oblici ... oblici se prepliću.

Termin delinkvencija potiče od latinske riječi deliktum – greška, prestup, djelo koje je zakonski zabranjeno, kažnjivo...

Iz takvog određenja proizilazi i značenje riječi delinkvent (delinquere), što znači počinilac zabranjene i pravno kažnjive radnje, odnosno prestupnik, zločinac

• delikt (lat. delinquere, delictum) istup protiv zakona, prestup, zločin

• delinkvencija – asocijalno, često kriminogeno ponašanje, antidruštvena aktivnost

• delinkvent (lat. delinquere) prestupnik, zlikovac, optuženi

U okviru prestupničkog ponašanja – razlikuju se tri osnovna oblika:

• prekršaji

– široka lepeza društveno nepoželjnih i zabranjenih radnji, blaže negativnosti – graniče se sa kriminalitetom

– nepristojno ponašanje

– povrede javnog reda i mira

– tuče i druga nasilja

– prekršaji u saobraćaju i sl.

• socio-patološke pojave – poprimaju sve šire razmjene

Posebno se ističu:

-alkoholizam

-prostitucija

-narkomanija

Povezane sa kriminalitetom – posebno kod mladih zbog neotpornosti, nezrelosti, sugestibilnosti.

Kod mladih su znatno štetnije u daljem razaranju ličnosti – psiha, nervni, endokrini, imunološki i duhovni sistem – remete odnos prema sebi, porodici, školi, radu.

Sukob sa zakonom (upad u kriminalitet, nevinovna bolest i smrt.

Problemi su više dimenzijski:

– biološke prirode

– psihološke

– moralne

– kulturne

– zdravstvene

– društvene

• Kriminalitet je najteži oblik prestupničkog ponašanja. U njemu dolazi do izražaja:

o raznovrsnost ispoljavanja

o nasilništvo

o organizovanost

o grupni oblici djelovanja

U svijetu je 20-30% maloljetničkog kriminala.

Najviše vrše imovinski kriminalitet (krađe i teške krađe – 45 do 50%)

Manje izražen privredni i politički kriminalitet.

U posljednje vrijeme, u svijetu i kod nas su izraženi oblici:

– grupnog i organizovanog kriminaliteta (u manjim zemljama svaki veći grad ima delinkventne grupe – bande, gangove, klanove koji imaju svoje nazive, oznake, imidž, vođe, pravila, ciljeve, zadatke, operacije, dinamiku, uloge...

- Fenomenologija...

- Epidemiologija...

Maloljetnička delinkvencija –počinitelj maloljetno lice.

Znatne razlike maloljetničke od delinkvencije odraslih (poseban – primjeren status maloljetnika u krivično – pravnoj nauci i praksi ) – i odrastanju...???

• Svi obrasci devijantnog ponašanja (djece, maloljetnika i odraslih) – različite biološko-genetske, socijalne i psihološke geneze

• U osnovi je patogeni faktor (loši modeli učenja..., neaktivnost..., frustarcije, traumatizacija, nasilja, destrukcije...???

• Potrebe i mogućnost edukacije – različite forme i sadržaji:

o mediji (edukativni programi – ekstenzivno i intenzivno djelovanje na slušaoce svih uzrasta;

o škole... ;

o porodice ;

o nevladine organizacije ...;

o ostali partneri...

Naročitu pažnju posvetiti radu s djecom i maloljetnicima!

Povezanost poremećenog ponašanja sa socio-patološkim pojavama

Sociopatije

• politoksikomanije:

• pušenje,

• alkoholizam,

• narkomanija

• seksualne izopačenosti i nasilja

• agresije

• destrukcije

• nasilja – ubistva

• suicidi

• kriminalitet

POREMEĆENO PONAŠANJE – visoko korespodentno sa drugim socio-patološkim pojavama, posebno sa kriminalitetom.

Socijalne bolesti• somatske• duševne• psihosomatske

Sociopatološke pojave

Ind. i društvene dezorganizacije• predbračna, vanbračna i bračna

zajednica• porodica• škola• duhovnih institucija• uže i šire socijalne sredine

Izrazita složenost poremećaja ličnosti i ponašanja:

• etiologija (multiuzročnost);

• simptomatologija i

• razorne zdravstveno i psiho-socijalne posljedice – do potpune dezorganizacije ličnosti.

• Etiologija – primarna determinanta poremećaja u ponašanju

Osnovni faktori

Faktori razvoja ličnosti (nedostatni)

LIČNOST – centralni faktor

LIČNOST (predispozicije)

Poremećeno ponašanjeSocijalna sredina

(disfunkcionalnost)

RAZLIČITI DELIKTIDjeca, mladi → odrasli delikventi...

INTERAKCIJA I KORESPODENTNOST STRUKTURE I FAKTORA LIČNOSTI

Predispozicije (struktura) → sklonosti poremećenom ponašanju:

• biološke osnove (familio – gen. faktor);

• psihološke... (odrastanje...);• socijalne... (socijalizacija...).

Социјална средина (одрастање)• породица,• škola,• mediji• uža socijalna sredina,• šira socijalna sredina,• religijske institucije,• radna organizacija,• druge institucije (policija,

pravosuđe, soc. rad, zdrav. institucije, nevlad. org.)...

Активизација• дјеце и малољетника;• институција

(интердисцпилинарност).

Zrenje (uzrast):• djeca (stavovi);• mladalaštvo

(specifično);• odrasli...

ЛИЧНОСТ

• Ne postoji opšteprihvaćena šema uzroka (individualnosti).

• Uslovno tri-četiri osnovne grupe uzroka:• Biološki : Socijalni:

• genetske predispozicije (nagoni...), ! porodica,

• poremećaji endokrinih žlijezda, ! škola,

Interaktivnost

Korespodentnost

Struktura ličnosti Faktori

Forum roditelja Forum

mladih

Porodica

Škola

Vjerske institucij

eSocijalni

radPolicija

Forum mladih

Porodica

Škola

Vjerske institucij

eSocijalni

rad

Ličnost

• oboljenja CNS... ! uža i šira društv. sredina,

• Psihološki : Sociološki:

• nerazvijenost inteligencije, ! industrijalizacija,

• emocionalna nestabilnost, ! migracije,

• neurotičnost, ! sukobi kultura i mentaliteta,

• psihoticizam, ! uticaji mas-medija,

• nezrelost, ! slobodno vrijeme (dosađivanje),

• egocentrizam, ! negativne vršnjačke grupe...

• kompleksi...

• Odlučujući faktor delinkvencije djece i maloljetnika – LIČNOST:

• familio–genetsko nasljeđe – patogeni faktor...;

• anamneza odrastanja u porodici, školi, užoj i široj sredini...;

• formiranje strukture ličnosti;

• nivo zrelosti;

• nivo otpornosti;

• skript doživljavanja i reagovanja.

ZNAČAJNI FAKTORI RAZVOJA LIČNOSTI

(porodica, škola, mediji, vršnjaci, duhovne institucije, uža i šira javnost...)

• PORODICU – modeluju stalni i raznovrsni socio-psihološki mehanizmi.

• FUNKCIONALNA

• ljubav,

• sigurnost,

• toplina,

• povjerenje,

• zaštita,

• nježnost,

• pomoć,

• podrška,

• razumijevanje,

• savjetovanje,

• objašnjavanje,

• tolerancija,

• vaspitno vođenje,

• saradnja,

• pripadnost,

• mat. i soc. status,

• identitet,

• uvažavanje,

• samouvažavanje

***

• DISFUNKCIONALNA

• nedostatak ljubavi

• nesigurnost,

• odbačenost,

• presija,

• agresivnost,

• pritisak,

• napetost,

• neprijatnost,

• bezvoljnost,

• apatija,

• negativizam,

• agresije,

• bježanje,

• ulazak u delikventne grupe,

* * *

• Pozitivne i/ili negativne REFLEKSIJE na ODRASTANJE

• Kod delikvenata je narušena porodična klima (sklonosti poremećenom ponašanju).

• ŠKOLA obezbjeđuje emocionalni, intelektualni i socijalni razvoj.

• FUNKCIONALNA

• prihvatanje,

• upoznavanje,

• razumijevanje,

• uvažavanje,

• podrška,

• pomoć,

• tolerancija,

• komunikacija,

• interakcija,

• povjerenje,

• dobronamjernost,

• motivisanost,

• radost i ugoda,

• radne navike (samopotvr.),

• doživljaj uspješnosti,

• kreativnost,

• istrajnost,

• okupacija (aktivnost)

• stabilnost...

* * *

• Pozitivne REFLEKSIJE

• DISFUNKCIONALNA

• nedostatak poznavanja,

• distanciranje,

• službenost,

• nepovjerenje,

• netrpeljivost,

• zlonamjernost,

• napetost,

• neugoda,

• nedostatak podrške i pomoći,

• omalovažavanje,

• nepovoljna klima,

• dosađivanje,

• izbjegavanje časova,

• otuđenje,

• povrede,

• agresije,

• prijetnje

***

• Negativne REFLEKSIJE

• Školska klima je najviše narušena (netrpeljivost, nepovjerenje, izbjegavanje, prijetnje, nasilja i agresije...)

• Mediji ...

• Zdravstvene institucije...

• Socijalne institucije...

• Policija...

• Pravosuđe...

• Duhovne institucije...

• Uža i šira sredina (sistem vrijednosti, zakonitost, normnost...)

ZNAČAJNE DETERMINANTE LIČNOSTI

• ZRELOST

• fizičko, psihičko i socijalno blagostanje

• pravilno opažanje sebe i drugih,

• prihvatanje sebe i drugih,

• usredsređivanje na zadatak (a ne probleme),

• etičnost,

• intelektualna efikasnost,

• socijalna adekvatnost,

• emocionalna sigurnost,

• tolerantnost,

• bezbrižnost,

• kontrola emocija,

• nezavisnost,

• odsustvo anksioznosti,

• emocionalna toplina,

• nesebičnost,

• adaptivnost,

• radinost,

• osjećaj prihvaćenosti,

• frustr. toler. (stres)...

• Otporne, zrele ličnosti ne postaju delikventi.

• NEZRELOST

• nedostatnost karakteristika zrelosti,

• naivnost,

• neodlučnost,

• nekritičko i kruto postupanje

• nerealni stavovi prema sebi i drugima (porodici...)

• pristrasnost,

• avanturizam,

• sugestibilnost,

• otpor,

• podložnost negativnim uticajima vršnjaka

• nesposobnost u upravljanju emocijama i unutrašnjim potrebama,

• simptomi neurotskog zamora..

• Nezrelost determiniše sklonost poremećenom ponašanju – deliktima.

• PREDISPOZICIJE značajno određuju skript ponašanja, stil življenja, kao i

• OTPORNOST (jačina)

• stabilnost,

• ravnoteža,

• sigurnost,

• optimizam,

• lokus kontrole,

• borbenost,

• aktivitet,

• samostalnost,

• samoinicijativnost

• Pozitivne REFLEKSIJE

• NEOTPORNOST (vulnerabilnost)

• slabost,

• ranjivost,

• krhkost,

• slabost,

• pesimizam,

• slab lokus kontrole,

• sugestibilnost,

• bezvoljnost,

• apatija,

• otuđenost (asocijalnost)

• Negativne REFLEKSIJE

• Sklona obolijevanju,

• Stresu,

• Traženju dodatnih oslonaca i snaga u sredstvima ovisnosti (“invalidski štap”)

• Emocionalni profil poremećenih i nezrelih ličnosti:

• iritabilne,

• tjeskobne,

• inferiorne,

• nezadovoljne,

• emocionalno nezrele,

• neurotične,

• sklone agresivnom reagovanju

• dinamične,

• nestrpljive,

• nezadovoljne,

• neshvaćene u porodici, školi i sredini,

• deprimirane,

• iskompleksirane,

• konfliktne,

• protestne, u otporu,

• krhke,

• nezrele,

• oboljele...

• Moral i delikvencije

• norme

• sistem vrijednosti Shvatanja i stavovi

• sankcije

• Kriminogeni faktror je psihopatska struktururanost osobe (počinitelji teških krivičnih djela).

• razbojništva,

• nasilništva,

• umorstva...

Skript opažanja, doživljavanja, reagovanja, ponašanja –

STIL ŽIVLJENJA POREMEĆENE LIČNOSTI

+ -

• Nepoznavanje etiologije i simptomatologije uslovljava neefikasne postupke partnera (posebno roditelja, nastavnika i dr):

• sumnju,

• brigu,

• strepnju,

• pretrage,

• alarmiranje,

• strah i paniku,

• neefikasne postupke.

• Narušavanje:

• povjerenja,

• sigurnosti,

• otvorenosti,

• podrške,

• uvaženosti.,

• dostojanstva

• komunikacija i

• interakcija

PREVENCIJOM se otklanjaju slabosti ličnosti tokom odrastanja od djetinjstva do mladosti i zrelosti.

Primarna uloga svih faktora i partnera

• Neophodno !

• funkcionalnost (aktivacija, profesionalizam, blagovremenost, efikasnost, vrednovanje...)

• interaktivni odnos partnera (razmjena saznanja, podrška, saradnja...)

• identifikacija i procjena ponašanja (u porodici, školi, sa vršnjacima, na javnom mjestu) – indikatori... težnja... intervencija (interdisciplinarni pristup)...

PREVENCIJA – osnova zdravog odrastanja!!!

ŠTA ČINITI?

• Edukacija u oviru profesije (nedovoljna);

• Edukacija roditelja, nastavnika i drugih partnera;

• Primjereni rad sa djecom i maloljetnicima

• komunikacije,

• vaspitni rad,

• psiho-socijalne radionice

• Uspostavljena mreža i interakcija među partnerima vladinih i nevladinih organizacija – porodica, škola.

Uspostavljanje i oživljavanje strategije i politike ZDRAVOG ODRASTANJA – USLOVA ZA

EFIKASNU PREVENCIJU POREMEĆAJA LIČNOSTI - DELINKVENCIJE!!!