POWIKŁANIA PO PODANIU JODOWYCH ŚRODKÓW KONTRASTOWYCH

UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIEWYDZIAŁ PIELĘGNIARSTWA I NAUK O ZDROWIUSTUDIA NIESTACJONARNE IIO

NATALIA CZEREPAKPIELĘGNIARSTWO II ROK

ŚRODKI KONTRASTOWE

ŚRODKI KONTRASTOWE - to substancje

pochłaniające promieniowanie rentgenowskie bardziej lub mniej niż tkanki ciała.

Stopień osłabienia promieniowania X związane jest z gęstością danej substancji i liczbą atomową pierwiastków ją tworzących.

PODZIAŁ ŚRODKÓW KONTRASTOWYCH

ze względu na sposób podania (np. doustne, donaczyniowe, dokanałowe)

ze względu na sposób osłabienia promieniowania X: pozytywne (J, Ba) negatywne (CO2, powietrze, inne gazy)

podział T. Almena; na grupy ze względu na współczynnik (R) wyrażający stosunek liczby atomów jodu w cząsteczce, do liczby cząsteczek na jaką dysocjuje związek w roztworze

„nowy podział”: - jonowe:

- monomery (m.in. Urokon, Hypaque, Urografin, Uromiro, Isopaque)

- dimery (m.in. Hexabrix) - niejonowe:

- monomery (m.in. Omnipaque, Ultravist, Optiray, Solutrast) - dimery (m.in. Visipaque, Isovist)

JODOWE ŚRODKI KONTRASTOWE

Dzielimy je na:

NIEJONOWE środki kontrastowe

JONOWE środki kontrastowe

CECHY ŚRODKÓW KONTRASTOWYCHDECYDUJĄCE O OBJAWACH UBOCZNYCH

osmolalność jonowość hydrofilność lipofilność lepkość

REAKCJE UBOCZNE PO PODANIU ŚRODKÓW KONTRASTOWYCH

A) o charakterze miejscowym (np. ból, uczucie gorąca, zaczerwienienie

w miejscu podania) o charakterze ogólnoustrojowym (np. z zakresu układu sercowo-

naczyniowego, nerwowego, immunologicznego) B)

alergoidalne (np. pokrzywka, świąd, skurcz oskrzeli, wstrząs anafilaktyczny)

niealergoidalne (np. nudności, wymioty) C)

lekkie - nie wymagają postępowania lekarskiego średnie - wymagają postępowania lekarskiego, nie zagrażają życiu ciężkie - wymagają intensywnego leczenia, włącznie z hospitalizacją

REAKCJE UBOCZNE PO PODANIU ŚRODKÓW KONTRASTOWYCH C.D.

U 1-2% pacjentów stwierdza się reakcje umiarkowane, wymagające leczenia, ale nie zagrażające życiu. Reakcje ciężkie, stanowiące zagrożenie dla życia, występują w 0,1-0,2%. Zejścia śmiertelne są niezwykle rzadkie - 1:50000 lub 1 : 100 000 badań.

KLASYFIKACJA POWIKŁAŃ PO DONACZYNIOWYM PODANIU WODNYCH JODOWYCH ŚRODKÓW KONTRASTOWYCHYCH

LEKKIE UMIARKOWANE

nudności wymioty pokrzywka świąd skóry chrypka kaszel kichanie obfite pocenie się uczucie ciepła

omdlenie ciężkie wymioty rozległa pokrzywka obrzęk twarzy obrzęk krtani skurcz oskrzeli

KLASYFIKACJA POWIKŁAŃ PO DONACZYNIOWYM PODANIU WODNYCH JODOWYCH ŚRODKÓW KONTRASTOWYCHYCH C.D.

CIĘŻKIE Drgawki Obrzęk płuc Wstrząs Zatrzymanie oddechu Zatrzymanie krążenia

GRUPY RYZYKA

powikłania po poprzednim podaniu środka cieniującego alergia astma paraproteinemia niewydolność układu krążenia i oddechowego niewydolność nerek niewydolność wątroby wiek powyżej 65 lat dzieci do 10 roku życia, szczególnie okres

noworodkowy i niemowlęcy

Niskoosmolalne preparaty, zwłaszcza bezjonowe, są lepiej tolerowane przez pacjentów i znacznie rzadziej powodują ogólnoustrojowe reakcje niepożądane. Stosowanie tych środków pozwala kilkakrotnie zmniejszyć liczbę zagrażających powikłań. W znacznej części krajów nie są one jednak powszechnie dostępne ze względu na cenę

Niepożądane reakcje występujące po podaniu jonowych i niejonowych środków kontrastowych pojawiają się najczęściej w ciągu pierwszych 20 min po wstrzyknięciu preparatu. Tylko w niektórych, rzadkich przypadkach dochodzi do nich w 24-48 h po wstrzyknięciu. Reakcje mogą się pojawiać zarówno po pojedynczym, jak i po kolejnym podaniu.

W praktyce groźne dla życia powikłania wymagają intensywnego leczenia w ciągu pierwszego kwadransa od wstrzyknięcia środka kontrastowego. Na ich ciężkość może wpływać ilość, sposób i szybkość podania.

Osmotoksyczność objawia się zmianami objętości surowicy, wpływem na przepuszczalność naczyń i ich rozszerzeniem. Jest przyczyną bólu przy wstrzyknięciu, spadku ciśnienia krwi i odpowiedzi nerwu błędnego, wpływając na częstość akcji serca. Może tez zaburzyć barierę krew-mózg, oddziałując między innymi na ośrodek wymiotny.

Działanie chemotoksyczne obejmuje objawy neurotoksyczne, zaburzenia rytmu i funkcji serca, uszkodzenie naczyń. Bezpośrednie działanie organotoksyczne obejmuje zmiany powodowane w sercu, naczyniach i płucach.

Preparaty te powinny być również stosowane w takich badaniach jak flebografia, koronarografia, arteriografia tętnicy szyjnej, kręgowej, płucnej, międzyżebrowej lub oskrzelowej, mielografia i radikulografia. Szczególna ostrożność i rozwaga obowiązują przy podawaniu śródnaczyniowych preparatów jodowych chorym z wolem (zwłaszcza toksycznym), guzem chromochłonnym lub niedokrwistością sierpowatą.

Stosowanie donaczyniowych środków kontrastowych może powodować wystąpienie nefropatii. Definiuje się ją jako pogorszenie funkcji nerek ze wzrostem stężenia kreatyniny w surowicy o 25% lub 44 mmol/l (0.5 mg/dl) w ciągu trzech dni od podania środka kontrastowego przy braku innej przyczyny etiologicznej.

PRZYGOTOWANIE DO BADANIA

Pacjenci z grupy zwiększonego ryzyka powinni być specjalnie przygotowani do badania:

• pacjentów należy nawodnić, doustnie lub dożylnie, przynajmniej 4 godziny przed i 24 godziny po podaniu środka kontrastowego (100 ml NaCl/h)

• leki neurotoksyczne odstawić 24 godziny przed badaniem

• rozważyć inne metody diagnostyczne

PROPONOWANE POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU POWIKŁAŃ