Uniwersytet Warszawski

Wydział Nauk Ekonomicznych

Artur Jeschke

Nr albumu: P-11053

Skuteczność reguł fiskalnych w krajach strefy euro w latach 1999-2013

Studia podyplomowe

„Mechanizmy funkcjonowania strefy euro”

VI edycja, rok akademicki 2014/15

Praca dyplomowa

wykonana pod kierunkiem

dr Dagmary Mycielskiej.

Warszawa, maj2015

Studia realizowane z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej

Strona 2 z 34

Oświadczenie autora pracy

Świadom odpowiedzialności prawnej oświadczam, że niniejsza praca dyplomowa została napisana przeze mnie samodzielnie i nie zawiera treści uzyskanych w sposób niezgodny z obowiązującymi przepisami.

Oświadczam również, że przedstawiona praca nie była wcześniej publikowana, jest w pełni autorska i powstała dla celów uzyskania świadectwa ukończenia studiów podyplomowych „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” i nie była także przedmiotem procedur związanych z uzyskaniem tytułu zawodowego w wyższej uczelni.

Oświadczam ponadto, że niniejsza wersja pracy jest identyczna z załączoną wersją elektroniczną.

Data 24 maja 2015 rok Podpis autora pracy

Strona 3 z 34

Streszczenie

Praca podejmuje problematykę stosowania reguł fiskalnych oraz procedurę ich wzmacniania w latach 1999 – 2013. Na podstawie obserwacji i analizy danych poddana jest weryfikacji teza o skuteczności stosowania reguł fiskalnych.

Słowa kluczowe

Reguły fiskalne, deficyt finansów publicznych, zadłużenie sektora finansów publicznych, strefa euro, pakt stabilności i wzrostu, kryteria konwergencji, semestr europejski pakt euro-

plus, pakt fiskalny

Dziedzina pracy (kody wg programu Sokrates-Erasmus)

Ekonomia (14300)

Klasyfikacja tematyczna

Tytuł pracy w j ęzyku angielskim

The effectiveness of fiscal rules in the Eurozone in the years 1999-2013

Strona 4 z 34

SPIS TREŚCI

Wstęp…………………………………………………………………………..……..………..5

ROZDZIAŁ I Zadłużenie oraz deficyt sektora finansów publicznych krajów unii walutowej w

latach 1999-2013…………………………………………………………...…….…...………..6

1.1. Podstawowe zasady polityki fiskalnej w unii walutowej.…………………….…………...6

1.2. Dane dotyczące zadłużenia sektora finansów publicznych strefy euro w latach 1999-

2013.............................................................................................................................................8

1.3. Wnioski wynikające z analizy danych za lata 1999-2007.………………………………10

1.4. Słowenia nowy członek w Unii Walutowej. …………………………………………….12

1.5. Dane dotyczące zadłużenia sektora finansów publicznych strefy euro w latach 2008-

2013…………………………………………………………………………………………..13

1.6.Wnioski wynikające z analizy danych za lata 2008-2013……..…………………………14

1.7. Nowe kraje w Unii walutowej…...………………………………………………………17

1.7.1.Cypr…...……………………………………………………………….……..…17

1.7.2. Malta……………..………………………………………………………..……17

1.7.3. Słowacja…………..….…………………………………………………..….…17

1.7.4 Estonia…………………………………………………………………………..18

1.8. Podsumowanie………………...………………………………………………………....20

ROZDZIAŁ II Systemowe rozwiązania wzmacniania Unii Gospodarczej i Walutowej w

latach 1995-2013.…………………………………………………………………………......22

2.1. Kryteria konwergencji z Maastricht………………………………………………...……22

2.2. Pakt Stabilności i Wzrostu………………………………………………………...……..24

2.3. Semestr europejski………………...…………………………………………………..…25

Strona 5 z 34

2.4. Pakt Euro-Plus……………………….…………………………………………….……..27

2.5. Pakt fiskalny…………………...………………………………………………..….…….28

2.6. Podsumowanie…………………………………………………………………….….….29

Zakończenie…………………………………………………………………………..………30

Bibliografia...…………………………………………………………………………..……..32

Spis Tabel…………………………………………………………………………….….…...33

Strona 6 z 34

Wstęp

Niniejsza praca podejmuje zagadnienia polityki fiskalnej w krajach Unii Europejskiej

tworzących strefę euro w latach 1999 – 2013. W pracy przedstawione są dane dotyczące

kształtowania się deficytu i zadłużenia sektora finansów publicznych w poszczególnych

krajach unii walutowej. Analiza tych danych służy weryfikacji tezy o skuteczności reguł

fiskalnych. Teza ta jest poddana jest weryfikacji poprzez obserwację kształtowania się

efektów prowadzonej polityki fiskalnej, oraz jej wyników w postaci kształtowania się

deficytu budżetowego lub nadwyżki budżetowej oraz zmian stanu zadłużenia publicznego.

Rozdział I stanowi część, w której przedstawiono zasady prowadzenia polityki fiskalnej w

oparciu o teorię optymalnych obszarów walutowych oraz dokonano porównanie danych i

analizy deficytów i zadłużenia sektorów finansów publicznych w poszczególnych krajach

Unii Walutowej w latach 1999-2013. Dane dotyczące wielkości makroekonomicznych

przedstawiono w dwóch okresach czasowych, pierwszy obejmujący lata 1999-2007, czyli od

momentu powstania unii walutowej do chwili rozszerzenia unii o kolejne kraje członkowskie

oraz drugi obejmujący lata 2007-2013, a więc okres polityki fiskalnej skutkującej problemami

walki z deficytem i wzrostem zadłużenia sektora finansów publicznych. Rozdział ten zawiera

również informacje o krajach w stosunku, do których rozpoczęto procedurę nadmiernego

deficytu. Dane makroekonomiczne krajów wstępujących do strefy euro są przedstawione w

osobnych podrozdziałach.

Rozdział II stanowi chronologiczny opis wprowadzania i wzmacniania systemowych

rozwiązań dotyczących reguł fiskalnych i zasad ich przestrzegania w Unii Europejskiej ze

szczególnym uwzględnieniem krajów strefy euro obejmujący:

• Kryteria konwergencji z Maastricht,

• Pakt stabilności i wzrostu,

• Semestr europejski,

• Pakt euro-plus,

• Pakt fiskalny,

W zakończeniu przedstawione są wnioski wynikające z analizy danych i obserwacji

zawartych w niniejszej pracy weryfikujące postawioną tezę.

Strona 7 z 34

Rozdział I

Zadłużenie oraz deficyt sektora finansów publicznych krajów unii walutowej w latach 1999-2013

1.1. Podstawowe zasady polityki fiskalnej w unii walutowej

Teoria optymalnych obszarów walutowych wskazuje pewne konsekwencje dla polityki

fiskalnej w unii walutowej1:

- po pierwsze w celu odpowiedniej reakcji na negatywne szoki2 niezbędne jest, aby część

budżetów krajowych zasilała budżet scentralizowany, z którego można realizować transfery

środków do regionów dotkniętych tymi szokami,

- po drugie w przypadku, gdy centralizacja budżetu jest niemożliwa wówczas polityka

fiskalna państw członkowskich powinna być prowadzona w sposób elastyczny. Oznacza to,

ze w momencie wystąpienia negatywnych skutków szoków każdy z krajów powinien mieć

możliwość zwiększenia deficytów budżetowych w celu pokrycia zmniejszonych wpływów

budżetowych i zwiększonych wydatków socjalnych. W tym przypadku istnieje ryzyko, że

deficyt może przyjąć charakter trwały. To z kolei może doprowadzić do sytuacji, gdy koszt

obsługi długu może stać się większy od stopy wzrostu gospodarczego, a to uruchamia proces

wzrostu wskaźnika długu publicznego do produktu krajowego brutto. W takim przypadku

istnieje konieczność wypracowania odpowiednio dużej nadwyżki budżetowej, co może z

kolei oznaczać redukcję wydatków budżetowych oraz zwiększenie obciążeń podatkowych.

Wysoki deficyt budżetowy prowadzi do niekontrolowanego wzrostu dynamiki długu

publicznego, natomiast redukcja tego długu stanowi spore wyzwanie dla rządów państw

dotkniętych tym zjawiskiem. Można to zaobserwować na przykładzie Grecji i jej zmagań z

eksplozją długu publicznego i znaczącymi kosztami nie tylko jego redukcji, ale prób

1 Juliusz Giżyński „Polityka fiskalna w strefie euro” CEDEWU.PL 2013 str. 37 2 Szok asymetryczny to zakłócenie przebiegu procesów gospodarczych (spadek PKB, wzrost bezrobocia etc.). Charakteryzuje się tym, że dotyka z niejednakową siłą poszczególnych członków unii walutowej albo tylko niektórych. Przykładem szoku asymetrycznego może być nagły lub znaczny wzrost cen nośników energii (np. ropy naftowej), który w większym stopniu dotyka te kraje bądź sektory, które są od nich bardziej zależne. Może być nim nagłe zmniejszenie zagranicznego popytu na dobra, w których produkcji specjalizuje się dana gospodarka. Takim szokiem było zmniejszenie popytu na samochody, które są jednym z głównych produktów eksportowych Słowacji Grzegorz Tchorek „Mechanizmy funkcjonowania strefy Euro” Rozdział 2 Teoretyczne podstawy integracji walutowej str. 43. NBP Warszawa 2014.

Strona 8 z 34

powstrzymania wzrostu zadłużenia. W teorii ekonomii istnieją dwa główne nurty

wypowiadające się na temat znaczenia polityki fiskalnej. Nurt post keynesowski uważa, że

zarządzanie popytem poprzez instrumenty polityki fiskalnej daje większe efekty gospodarcze

niż instrumenty polityki pieniężnej. Zwiększenie wydatków budżetowych powoduje, zatem

wzrost popytu konsumenckiego (wydatki socjalne) i inwestycyjnego (inwestycje publiczne).

Natomiast nurt neoklasyczny twierdzi, że wydatki budżetowe i polityka fiskalna są

nieskuteczne w kształtowaniu popytu i zatrudnienia w gospodarce, ponieważ rosnące wydatki

budżetowe ograniczają zasoby kapitału pochodzącego z sektora prywatnego, a co za tym idzie

powodują zmniejszenie wydatków inwestycyjnych w tym sektorze oraz zmniejszenie

aktywności biznesowej. Wzrost deficytu i zadłużenia publicznego oraz zapotrzebowanie na

środki finansowe na sfinansowanie długu mogą z kolei spowodować wzrost stopy

procentowej, a to z kolei ograniczy popyt poprzez wzrost ceny kredytów konsumpcyjnych i

inwestycyjnych. Kierując się wnioskami z ekonomii postkeynsowskiej rządy w swojej

polityce budżetowej powinny kierować zasadą zmniejszania wydatków w okresach wzrostu

gospodarczego, aby w czasie spadku koniunktury móc stymulować popyt. Nieprzestrzeganie

tej zasady i zwiększanie deficytu w okresie wzrostu gospodarczego ogranicza możliwości

zwiększenia wydatków w okresie recesji. Skutkiem takiego postępowania może być kryzys

finansów publicznych. W krajach demokracji parlamentarnej występuje zjawisko skłonności

do deficytu (ang. deficyt bies) polegające na tym, że politycy wybierani w wyborach

powszechnych w celu zdobycia poparcia wyborczego są skłonni do zwiększania wydatków

publicznych celem spełnienia oczekiwań swojego elektoratu. Powiązany z wyborami cykl

polityczny prowadzi do okresowego zwiększenia wydatków publicznych finansowanego

głównie z deficytu i powiększania długu ( w okresie przedwyborczym zwiększenie wpływów

lub możliwości finansowania wydatków budżetowych poprzez wzrost opodatkowania lub

cięcia wydatków jest raczej niemożliwe). Wspólna waluta i wspólna polityka pieniężna

Europejskiego Banku Centralnego może rodzić pokusę ekspansywnej polityki pieniężnej.

Skąd ta pokusa? W ramach unii walutowej część kosztów ekspansywnej polityki fiskalnej

jednego kraju mogą ponosić inne kraje należące do tej unii. Jakie to mogą być koszty? Na

przykład wzrost krótko i długookresowych stóp procentowych czy też wzrost inflacji. Wyższe

potrzeby pożyczkowe kraju prowadzącego ekspansywną politykę fiskalną mogą prowadzić do

wzrostu tych stóp na terenie całej unii. Wyższe stopy procentowe oznaczają z kolei gorsze

warunki finansowania działalności bieżącej i inwestycyjnej przedsiębiorstw i większe koszty

kredytu dla gospodarstw domowych. Pamiętać należy, że kraj posiadający własną walutę

prowadzący politykę wzrostu długu publicznego naraża się na ryzyko niewypłacalności i

Strona 9 z 34

przyszłej deprecjacji własnej waluty. Również prowadząc własną politykę pieniężną może

próbować poprzez kreację pieniądza zmniejszać dług i deficyt kosztem zwiększonej inflacji.

Jednakże państwa przystępujące do unii tracą samodzielność w kreowaniu pieniądza. Nie

oznacza to jednak, że ich polityka fiskalna nie może wpływać na inflację w innych krajach.

Świadomość tego faktu oraz konieczność utrzymania wiarygodności euro doprowadziła do

próby nałożenia na politykę fiskalną krajów unii europejskiej ograniczeń prawnych i

instytucjonalnych poprzez wzmacnianie mechanizmów egzekwowania ustalonych reguł w

polityce fiskalnej.

1.2. Dane dotyczące zadłużenia sektora finansów publicznych strefy euro w latach 1999-2007

Analizę danych statystycznych przedstawiam w dwóch okresach czasowych, pierwszy lata

1999-2007 czyli od momentu powstania unii walutowej do chwili wybuchu kryzysu

gospodarczego oraz drugi okres lata 2008-2013 będący czasem ekspansywnej polityki

fiskalnej wynikającej z walki z recesją gospodarczą i kryzysem bankowym. Skutkiem tej

polityki były problemy z wielkością deficytu i wzrostem zadłużenia sektora finansów

publicznych. Analizie poddane zostały dane dotyczące wzrostu zadłużenia publicznego oraz

deficyt lub nadwyżka finansów publicznych w poszczególnych latach. Celem tej analizy jest

przedstawienie, jaki wpływ na kształtowanie się powyższych wskaźników

makroekonomicznych miały obowiązujące reguły fiskalne z uwzględnieniem wydarzeń

mających wpływ na wartość tych wskaźników (przychody ze sprzedaży licencji UMTS,

organizacja Igrzysk Olimpijskich przez Grecję w 2004 roku).

Strona 10 z 34

Tabela 1 Zadłużenie sektora finansów publicznych w latach strefy euro w latach 1999-2013 w % PKB 1999 2000 20013 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Strefa euro 71,9 69,5 68,4 68,3 69,5 69,9 70,6 69,0 66,8 Austria 66,8 66,2 66,8 66,2 65,3 64,7 64,2 62,3 60,2 Belgia 113,6 107,8 106,5 103,4 98,4 94,0 92,0 88, 84,1 Finlandia 45,7 43,8 42,5 41,5 44,5 44,4 41,7 39,6 35,2 Francja 58,9 57,4 56,9 59 63,2 65 66,7 64 64,2 Grecja 94,9 104,4 104,7 102,6 98,3 99,8 101,2 107,3 107,4 Hiszpania 62,4 59,4 55,6 52,6 48,8 46,3 43,1 39,6 36,2 Holandia 61,1 53,8 50,7 50,0 52,0 52,4 52,8 47,4 45,3 Irlandia 48,0 37,5 35,2 31,9 30,7 29,4 27,2 24,7 24,8 Luksemburg 6,4 6,2 6,3 6,3 6,1 6,3 6,1 6,7 6,7 Niemcy 61,3 60,2 59,1 60,7 64,4 66,3 68,6 68,1 65,2 Portugalia 49,4 48,4 51,1 53,7 55,7 57,5 62,5 63,7 68,3 Włochy 113 108,5 108,2 105,1 103,9 103,4 105,4 106,1 103,1

Słowenia x x x x x x x x x Estonia x x x x x x x x x Cypr x x x x x x x x x Malta x x x x x x x x x Słowacja x x x x x x x x x

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat dostęp 30 marca 2015 roku („x” – kraj poza strefą euro).

3 Analizując zadłużenie niektórych krajów należy pamiętać, że lata 2000 -2001 to okres sprzedaży licencji UMTS (standard telefonii komórkowej trzeciej generacji) – przychody z tego tytułu zasiliły budżet Unii Gospodarczo Walutowej kwotą około 80 miliardów euro.

Strona 11 z 34

Tabela 2 Deficyt lub nadwyżka sektora finansów publicznych w latach 1999-2007 w krajach strefy euro w % PKB

1999 2000 20014 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Strefa euro -1,5 0,0 -1,9 -2,6 -3,1 -2,9 -2,5 -1,4 -0,7 Austria -2,3 -1,7 0,0 -0,7 -1,5 -4,4 -2,5 -2,5 -0,9 Belgia -0,6 0,0 0,4 -1,7 -4,8 -2,5 -2,6 0,3 0,0 Finlandia 1,7 6,9 5,1 4,1 2,6 2,5 2,6 3,9 5,1 Francja -1,8 -1,5 -1,6 -3,3 -4,1 -3,6 -3,2 -2,3 -2,5 Grecja -3,1 -3,7 -4,5 -4,8 -5,7 -7,6 x -6,1 -6,7 Hiszpania -1,2 -0,9 -0,5 -0,2 -0,3 -0,1 1,2 2,2 2,0 Holandia 0,4 2,0 -0,2 -2,1 -3,1 -1,7 -0,3 0,2 0,2 Irlandia 2,7 4,7 0,9 -0,4 0,4 1,4 1,6 2,8 0,2 Luksemburg 3,4 6,0 6,1 2,1 0,5 -1,1 0,2 1,4 4,2 Niemcy -1,6 1,1 -3,1 -6,0 -3,8 -2,2 -3,3 -1,5 0,3 Portugalia -3,1 -3,3 -4,8 -3,4 -3,7 -4,0 -6,2 -4,3 -3,0 Włochy -1,9 -0,8 -3,1 -3,1 -3,6 -3,5 -4,2 -3,6 -1,5 Słowenia x x x -2,4 -2,6 -2,2 -1,5 -1,3 -0,1 Estonia x x x x x x x x x Cypr x x x -4,1 -6 -3,8 -2,2 -1,1 3,2 Malta x x x -5,4 -9,1 -4,4 -2,7 -2,6 -2,3 Słowacja x x x -8,1 -2,7 -2,3 -2,9 -3,6 -1,9

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat dostęp 30 marca 2015 roku(„x” – kraj poza strefą euro).

1.3. Wnioski wynikające z analizy danych za lata 1999-2007

Z przedstawionych w powyższej tabeli danych wynika, że w latach 1999-2007 przeciętne

zadłużenie w sektorze finansów publicznych krajów strefy euro zmalało o 5,1 %. Jednakże w

tym okresie możemy wyróżnić dwa rodzaje państw: pierwsze, które zmniejszały swoje

zadłużenie i drugie, w których zadłużenie rosło. Wśród krajów, które zmniejszały swoje

zadłużenie znalazły się Austria, Belgia, Finlandia, Hiszpania, Holandia, Irlandia. Włochy.

Spadek zadłużenia odbywał się w różnym tempie i najwyższy był w Belgii, która z poziomu

zadłużenia 113,6 % PKB zeszła do poziomu 84,1 % PKB. W podobnym tempie malało

zadłużenie Hiszpanii, które spadło z 62,4 % PKB do 36,2 % PKB. Finlandia zanotowała

spadek zadłużenia o 10,5 % PKB, Holandia o 15,8 % PKB. Włochy Austria, Irlandia

zmniejszyły swoje zadłużenie o mniej niż 10 % w relacji do produktu krajowego brutto.

4 Analizując zadłużenie niektórych krajów należy pamiętać, że lata 2000 -2001 to okres sprzedaży licencji UMTS (standard telefonii komórkowej trzeciej generacji) – przychody z tego tytułu zasiliły budżet Unii Gospodarczo Walutowej kwotą około 80 miliardów euro.

Strona 12 z 34

Druga grupa państw to kraje, w których zadłużenie wzrosło – tutaj możemy wydzielić dwie

podgrupy państw. Do pierwszej należą Niemcy, Francja i Luksemburg tak już kraje, których

zadłużenie wzrosło nieznacznie: Luksemburg o 0,3 % PKB, Niemcy o 3,9 % PKB oraz

Francja 5,3 % PKB. Drugą podgrupę państw tworzą Portugalia, gdzie nastąpił wzrost

zadłużenia o 22,2 % PKB oraz Grecja, w tym kraju odnotowano wzrost zadłużenia o 12,5 %

PKB. Na koniec 2007 roku tylko Finlandia, Hiszpania, Holandia5, Irlandia i Luksemburg

wypełniały reguły zawarte w Pakcie Stabilności i Wzrostu. W stosunku do Niemiec, Francji,

Holandii, Grecji, Włoch i Portugalii podjęto procedurę nadmiernego deficytu6. Pierwszym

krajem, który został objęty tą procedurą była Portugalia. W marcu 2002 roku Eurostat będący

organem statystycznym Komisji Europejskiej zakwestionował i odrzucił przedstawione przez

Portugalię dane statystyczne dotyczące deficytu budżetowego. W celu zweryfikowania tych

danych powołano specjalną komisję pod przewodnictwem prezesa banku centralnego

Portugalii, która w lipcu 2002 roku przedstawiła zweryfikowane dane statystyczne dotyczące

wysokości deficytu budżetowego. Dane te wykazały, że deficyt budżetowy w 2001 roku

kształtował się na poziomie 4,8 % PKB (pierwotne dane mówiły o deficycie 2,2 % PKB). W

związku z znacznym przekroczeniem limitu deficytu budżetowego przy wzroście

gospodarczym na poziomie 1,6 % PKB i niezmiennym w latach 1999-2001 poziomie

wydatków inwestycyjnych komisja rozpoczęła procedurę nadmiernego deficytu. Władze

Portugali w połowie 2001 roku podjęły kroki mające na celu obniżenia deficytu w latach

kolejnych: podwyższyły stawkę podatku VAT z poziomu 17 % na 19 %, ograniczyły środki

na finansowanie inwestycji o charakterze publicznym, zrezygnowały z dofinansowania

kredytów na zakup nieruchomości. Przypadek tego kraju potwierdził jak bardzo istotne jest

rzetelne przedstawianie danych statystycznych dotyczących sytuacji fiskalnej danego kraju.

Drugim krajem, który został objęty procedurą nadmiernego deficytu budżetowego były

Niemcy. Reforma podatków przeprowadzona w tym kraju w 2002 roku polegająca na

obniżeniu podatków od dochodów przedsiębiorstw przyczyniła się do powstania deficytu i

przekroczenia poziomu deficytu powyżej 3 % PKB. Szacuje się, że wpływy do budżetu

spadły o 20 mld euro, co stanowiło równowartość 1 % PKB tego kraju7. Kolejnym krajem,

który został objęty procedurą nadmiernego deficytu była Francja. Rząd tego kraju zobowiązał

się naprawić swoje finanse działaniami w dłuższym okresie czasu. Głównym elementu planu

5 Holandia została objęta procedurą nadmiernego deficytu z powodu deficytu sektora finansów publicznych na poziomie -3,1 % PKB w 2003 roku procedura ta została uchylona w 2005 roku. 6 Opracowanie własne na podstawie danych z witryny internetowej Komisji Europejskiej http://ec.europa.eu/economy_finance?sgp/deficit/coutries/index_en.htm 7 Juliusz Giżyński „Polityka fiskalna w strefie euro” CeDeWu.PL 2013 str. 95

Strona 13 z 34

naprawy finansów publicznych wskazano reformę systemu emerytur polegającą na

wydłużeniu okresu pracy oraz odejściu od powiązania wzrostu emerytur od wskaźnika

wzrostu płac na rzecz wskaźnika wzrostu cen. W kolejnych latach program ten został

uzupełniony o dwie reguły:

• pierwsza polegała na tym, że wszystkie większe niż planowano wpływy budżetowe

zostaną przeznaczone na zmniejszenie deficytu budżetowego,

• druga oparto na założeniu, że wszystkie mniejsze niż planowano wydatki zostaną

przekazane na zmniejszenie podatków.

W 2004 roku zostały dokonane korekty danych statystycznych dotyczących deficytu

budżetowego tego kraju. Okazało się, że w momencie przyjęcia euro Grecja nie spełniała

kryteriów z Maastricht. W 2005 stwierdzono, że Grecja nie podjęła żadnych działań mających

na celu obniżenia zadłużenia i deficytu, który od roku 1999 wzrósł z poziomu -3,1 % PKB do

-7,6 % PKB w 2004 roku, a następnie spadł w 2007 roku do poziomu -6,7 % PKB. W tym

samym okresie zadłużenie sektora finansów publicznych wzrosło z poziomu 94,9 % PKB w

1999 roku do 104,7 % PKB w 2001 roku, aby przez kolejne dwa lata spać do poziomu 98,3 %

PKB, a następnie wzrosnąć do poziomu 107,4 % PKB w 2007 roku. Komisja Europejska

przyjęła do wiadomości, że wzrost zadłużenia w 2004 roku spowodowany został większymi

niż przewidywano wydatkami inwestycyjnymi związanymi z organizacją Igrzysk

Olimpijskich w 2004 roku.

1.4. Słowenia nowy członek w Unii Walutowej

W dniu 1 stycznia 2007 roku strefa euro została rozszerzona o Słowenię, która została

pierwszym krajem z nowych państw członkowskich, które przyjęło euro. Przystąpienie do

unii walutowej było poprzedzone formalną decyzją Rady Unii Europejskiej (z dnia 11 lipca

2006 r.), podjętą na podstawie raportów o konwergencji przygotowanych przez Europejski

Bank Centralny i Komisję Europejską. Podejmując decyzję o przystąpieniu Słowenii do strefy

euro, Rada Unii Europejskiej jednocześnie ustaliła nieodwracalny kurs talara wobec euro:

239,640 SIT za 1 EUR. Kurs ten został przyjęty na poziomie kursu centralnego ustalonego na

dzień przystąpienia talara do mechanizmu ERM II, czyli z dnia 28.06.2004 roku8. Deficyt

sektora finansów publicznych Słowenii w analizowanym okresie wynosił odpowiednio -1,5

8 Kurs talara słoweńskiego w stosunku do złotówki wynosił tego dnia 1,8949 za 100 talarów – oznacza to, że w przeliczeniu na złotówki kurs ten stanowił równowartość kursu 4,5409 złotych za euro.

Strona 14 z 34

PKB w 2005 roku, -1,3 % PKB w 2006 roku, i 0,1 % PKB w 2007 roku. Przy braku danych

dotyczących zadłużenia sektora finansów publicznych Słowenii w latach 2005-2007 w bazie

Eurostatu można jednak stwierdzić, że zadłużenie sektora finansów publicznych powinno

maleć, gdyż wzrost Produktu Krajowego Brutto był zdecydowanie wyższy od deficytu

sektora finansów publicznych i wynosił on w poszczególnych latach 4,0 % (2005 rok) 5,7 %

(2006 rok) i 6,9 % (2007 rok).

1.5. Dane dotyczące zadłużenia sektora finansów publicznych strefy euro w latach 2008-2013

Drugi okres, który poddano analizie to lata 2008-2013. W latach tych przeciętny deficyt oraz

przeciętne zadłużenie sektora finansów publicznych w krajach strefy euro kształtowały się

powyżej wyznaczonych w pakcie stabilności i wzrostu zasad krajowych polityk fiskalnych w

zakresie utrzymania dopuszczalnego deficytu (na poziomie 3 % rocznie) oraz długu

publicznego (maksymalny rozmiar długu 60 %).

Tabela 3 Deficyt lub nadwyżka sektora finansów publicznych w latach 2007-2013 w krajach strefy euro w % PKB

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat dostęp 30 marca 2015 roku(„x” – kraj poza strefą euro).

2008 2009 2010 2011 2012 2013 Strefa euro -2,1 -6,4 -6,2 -4,1 -3,2 -2,9 Austria -1,5 -5,3 -4,5 -2,6 -2,3 -1,5 Belgia -1,1 -5,5 -4,0 -3,9 -4,1 -2,9 Finlandia 4,2 -2,5 -2,6 -1,0 -2,1 -2,4 Francja -3,2 -7,2 -6,8 -5,1 -4,9 -4,1 Grecja -9,9 -15,2 -11,1 -10,1 -8,6 -12,2 Hiszpania -4,4 -11,0 -9,4 -9,4 -10,3 -6,8 Holandia 0,2 -5,5 -5,0 -4,3 -4,0 -2,3 Irlandia -7,0 -13,9 -32,4 -12,6 -8,0 -5,7 Luksemburg 3,3 -0,5 -0,6 0,3 0,1 0,6 Niemcy 0,0 -3,0 -4,1 -0,9 0,1 0,1 Portugalia -3,8 -9,8 -11,2 -7,4 -5,5 -4,9 Włochy -2,7 -5,3 -4,2 -3,5 -3,0 -2,8 Słowenia -1,8 -6,1 -5,7 -6,2 -3,7 -14,6 Estonia x x 0,2 1,0 -0,3 -0,5 Cypr 0,9 -5,6 -4,8 -5,8 -5,8 -4,9 Malta -4,2 -3,3 -3,3 -2,6 -3,7 -2,7 Słowacja -2,4 -7,9 -7,5 -4,1 -4,2 -2,6

Strona 15 z 34

Tabela 4 Zadłużenie sektora finansów publicznych w latach strefy euro w latach 1999-2013 w % PKB 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Strefa euro 70,1 79,9 85,6 88,0 91,8 92,6 Austria 63,8 69,5 71,9 72,2 74,2 74,3 Belgia 89,3 95,8 96,0 98,0 100,5 100,8 Finlandia 33,9 43,5 48,4 48,6 50,5 51,7 Francja 68,2 79,2 82,3 85,8 90,5 92,5 Grecja 113 129,4 145,0 165,3 160,6 168,0 Hiszpania 40,2 53,9 61,2 68,5 80,9 87,0 Holandia 58,5 60,8 62,9 65,2 70,1 73,0 Irlandia 44,2 65,1 92,5 108,2 116,1 120,2 Luksemburg 13,7 14,8 19,1 18,2 20,3 21,6 Niemcy 66,7 74,4 83 81,2 82,2 80,7 Portugalia 71,6 83,1 93,3 107,8 113,9 117,1 Włochy 105,7 116 118,6 120,1 123,5 121,8 Słowenia 21,9 35,3 38,8 47,6 54,7 58,1 Estonia x x x 6,0 10,4 11,7 Cypr 48,9 58,5 61,5 71,6 76,5 78,1 Malta 62,3 68,1 69,4 72,0 74,8 75,2 Słowacja x 35,6 41,1 43,3 49,7 53,5

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat dostęp 30 marca 2015 roku („x” – kraj poza strefą euro).

1.6. Wnioski wynikające z analizy danych za lata 2008-2013

W pierwszej połowie 2008 roku spowolnienie gospodarcze, które można było obserwować od

2007 roku zaczęło przeradzać się w recesję, która z kolei na przełomie lat 2008 i 2009

doprowadziła do gwałtownego załamania koniunktury. Źródła kryzysu pochodziły z Stanów

Zjednoczonych Ameryki Północnej. Załamanie na rynku kredytów hipotecznych będące

efektem podniesieniem stóp procentowych przez FED9 spowodowało zwiększenie obciążeń

kredytowych osób inwestujących w nieruchomości, zmniejszenie atrakcyjności lokowania

kapitału w nieruchomości i w ostateczności spadek cen nieruchomości. Jednocześnie wielu

kredytobiorców zaniechało spłaty zaciągniętych kredytów, a banki zajmujące nieruchomości i

wystawiające je na sprzedaż przyspieszyły proces spadku cen. Efektem tych zdarzeń były

ogromne straty głównych banków w USA takich jak: Merl Lynch, Goldman Snach, Morgan

Stanley, Lehman Barthes, Citigroup, które musiały zostać dokapitalizowane wieloma

miliardami dolarów. Działania te okazały się niewystarczające i 15 września 2008 roku

czwarty, co do wielkości bank inwestycyjny Lehman Barthes, po nieskutecznej próbie

uzyskania wsparcia od FED ogłosił upadłość. Następstwem tej upadłości i zupełnie realnej

9 Bank Centralny USA podniósł stopy procentowe w krótkim czasie z poziomu 1,5 % do 5,25 %.

Strona 16 z 34

możliwości upadłości kolejnych banków zarówno amerykańskich jak i europejskich było

zamieranie rynku międzybankowego. Banki wobec utraty wzajemnego zaufania przestały

pożyczać sobie pieniądze. Rządy wielu krajów musiały podjąć działania, które miały na celu

stabilizację systemu finansowego i pobudzanie koniunktury gospodarczej. Instytucje

finansowe i banki uzyskały wsparcie państwa poprzez nabywanie ich akcji, pożyczki, zakupy

aktywów, przejęcie lub likwidację długów. Pomoc bankom oraz uruchomienie działań

antykryzysowych wymagało zaangażowania ogromnych środków finansowych. W latach

2008-2009 wydatki w strefie euro stabilizujące sektor finansowy wpłynęły na wzrost długu

publicznego w relacji do produktu krajowego brutto o 2,5 %10. Wzrost wydatków publicznych

skutkował, zatem wzrostem deficytu i zadłużenia sektora finansów publicznych wielu krajów.

Zadłużenie sektora finansów publicznych w strefie euro w latach 2008-2013 w relacji do

produktu krajowego brutto systematycznie rosło. W 2008 roku relacja ta wynosiła 70,1 %

PKB natomiast w 2013 roku sięgnęła 92,6 % PKB. Deficyt sektora finansów publicznych w

roku 2008 wynosiło -2,1 % produktu krajowego brutto, a w roku następnym wynosiło już -6,4

% PKB. W kolejnych latach zadłużenie spadało osiągając w 2013 roku poziom -2,9 %.

Załamanie rynku nieruchomości w USA bardzo mocno wpłynęło na stan gospodarek krajów

unii walutowej, w których udział budownictwa zarówno w produkcie krajowym brutto jak i

zatrudnieniu był wysoki. Kryzys ten dotyczył w szczególności Irlandii, Grecji, Portugalii i

Hiszpanii. Recesja gospodarcza w bardzo mocno dotknęła gospodarkę Grecji. Spadek

produktu krajowego brutto w latach 2008-2013 wynosił aż 29,6 % PKB powodując wysoki

deficyt sektora finansów publicznych sięgający w 2009 roku – 15,2 % PKB – w kolejnych

latach deficyt ten powoli malał, lecz w roku 2013 utrzymywał się jeszcze na bardzo wysokim

poziomie - 12,2 % PKB. Powyższe dane prowadzą do oczywistego wniosku, że zadłużenie

sektora finansów publicznych musiało w latach 2008-2013 znacząco wzrosnąć. W przypadku

Grecji mamy właściwie przypadek eksplozji zadłużenia, gdyż wysokie już w 2008 roku

zadłużenie kształtujące się na poziomie 113 % PKB wzrosło do poziomu 168,0 % PKB w

2013 roku ( tak już o 45 % PKB). W celu ratowania finansów publicznych Grecji, a co za tym

idzie również stabilności w strefie euro w maju 2010 toku uruchomiony został program

pomocowy o wartości 80 mld euro pochodzących z pożyczek udzielonych Grecji przez

państwa strefy euro. Warunkiem udzielenia tej pomocy było wdrożenie programu

naprawczego nakierunkowanego na redukcję deficytu budżetowego. Program

oszczędnościowy obejmował między innymi takie działania jak: cięcia budżetowe dotyczące

10 Magdalena Kąkol, Bogumiła Mucha-Leszko” Od kryzysu finansowego do kryzysu finansów publicznych” str. 230

Strona 17 z 34

administracji publicznej poprzez zmniejszenie ilości etatów, zmniejszenie wydatków

socjalnych poprzez zaostrzenie kryteriów przydzielania zasiłków, redukcję wydatków na

obronę i zmniejszenie wartości inwestycji. Oprócz zmniejszenia wydatków wprowadzono i

podniesiono podatki m.in. od luksusu, gazu, wyrobów tytoniowych. Ocena postępów w

realizacji tego programu dokonywana jest, co kwartał przez ekspertów tzw. Trójki, czyli

Komisji Europejskiej, Europejskiego Banku Centralnego oraz Międzynarodowego Funduszu

Walutowego. Wysoki deficyt sektora finansów publicznych w analizowanym okresie

dotyczył również Hiszpanii, która odnotowała wzrost zadłużenia o 46,8 % PKB w roku 2013

w stosunku do poziomu zadłużenia z 2008 roku ( z 40,2 % PKB do 87 % PKB) oraz spadek w

badanym okresie produktu krajowego brutto o 6,4 %. Dane potwierdzają, że kraj ten bardzo

silnie odczuł skutki recesji gospodarczej. Deficyt budżetowy był też stosukowo wysoki i w

latach 2009-2012 kształtował się na poziomie od -9,4 % PKB do -11,0 % PKB. Lata 2008 –

2013, a w szczególności rok 2010 to okres wysokiego, a w 2010 roku nawet ekstremalnego

wzrostu deficytu sektora finansów publicznych Irlandii. Już w 2008 roku deficyt był wysoki i

wynosił 7,0 % PKB, ale w 2010 roku deficyt osiągnął wartość 32,4 % PKB! Był to najwyższy

deficyt w historii istnienia unii walutowej w kraju do niej należącym. Gwałtowne załamanie

na rynku nieruchomości oraz ogromne straty banków wpłynęły na spadek dochodów

budżetowych a w szczególności z podatków dotyczących obrotu nieruchomościami i wzrost

wydatków budżetowych zasilających sektora bankowy. W listopadzie 2010 roku Irlandia

otrzymała pomoc finansową z Unii Europejskiej i Międzynarodowego Funduszu Walutowego

w wysokości 85 mld euro, z czego 50 mld było przeznaczone na zasilenie budżetu Irlandii a

35 mld euro na wzmocnienie i naprawę systemu bankowego. Spadek produktu krajowego

brutto w analizowanym okresie wynosił 6,6 % co w połączeniu z dużym deficytem znacznie

wpłynęło na wzrost zadłużenia sektora finansów publicznych z poziomu 44,2 % PKB w 2008

roku do poziomu 120,2 % PKB w 2013 roku.

Strona 18 z 34

1.7. Nowe kraje w unii walutowej

1.7.1. Cypr

Cypr przystąpił do unii walutowej 1 stycznia 2008 roku przy stałym kursie wymiany funta

cypryjskiego na euro – 0,52527411. Deficyt sektora finansów publicznych tego kraju w

badanym okresie mieścił się w kryteriach fiskalnych i nie przekraczał 3 % PKB, z wyjątkiem

2013 roku, gdy wskaźnik ten osiągnął wartość -5,4 % PKB. W badanym okresie Produkt

Krajowy Brutto uległ zmniejszeniu o 4,5 %. Zadłużenie sektora finansów publicznych

wzrosło z poziomu 48,9 % PKB w 2008 roku do wartości 78,1 % PKB w 2013 roku.

1.7.2. Malta

Malta przystąpiła do unii walutowej 1 stycznia 2008 roku przy stałym kursie wymiany liry

maltańskiej do euro wynoszącej 0,429312. Deficyt sektora finansów publicznych tego kraju w

badanym okresie oscylował wokół wartości granicznej – 3,0 % PKB nieznacznie ją

przekraczając lub w nieznaczny sposób do niej się zbliżając. Najwyższą wartość deficyt

osiągnął w 2008 roku – 4,2 % PKB. W 2013 roku deficyt spadł poniżej -3,0 % PKB i wynosił

-2,7 % PKB. Malta w latach 2008-2013 wykazała wzrost PKB 0 11.8 % W relacji do PKB.

Jednakże pomimo stosunkowo niewielkiego deficytu zadłużenie sektora finansów

publicznych wzrosło z poziomu 62,3 % w 2008 roku do poziomu 75,2 % PKB w 2013 roku.

1.7.3. Słowacja

Gospodarka Słowacji została głęboko dotknięta kryzysem w 2009 roku. W tym kraju bardzo

duży udział w eksporcie ma segment produkcji samochodów i sięgał on w roku 2008 - 21,9 %

eksportu ogółem13. Załamanie na rynku finansowym spowodowało bardzo mocne

ograniczenie akcji kredytowej związanej z zakupem samochodów. Oczywistą konsekwencją

tego ograniczenia był spadek popytu na zakup nowych aut. Słowacki eksport znacznie spadł

powodując równocześnie spadek produktu krajowego brutto, wzrost bezrobocia oraz wzrost

deficytu budżetowego (zestawienie danych makroekonomicznych zamieszczono w tabeli 3).

W przypadku Słowacji dodatkowy wpływ na ten szok asymetryczny miał fakt przyjęcia przez

11 Zgodnie z przeliczeniem według średniego kursu NBP stanowiło to równowartość kursu 4,2990 złotych za euro. 12 Zgodnie z przeliczeniem według średniego kursu NBP stanowiło to równowartość kursu 4,2714 złotych za euro. 13 . Źródło: https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/lo.html#Econ data dostępu 30 marca 2015.

Strona 19 z 34

ten kraj euro w 2009 roku w dość niskiej relacji korony do Euro - 30,126 SKK/ €14. Kraje, z

którymi Słowacja graniczy: Węgry, Czechy, Polska mogły poprzez deprecjację swojej waluty

utrzymać swoją konkurencyjność15. Słowacja będąc członkiem unii walutowej tej możliwości

nie miała, zatem zmuszona była sięgnąć do instrumentów polityki fiskalnej. To z kolei

oznacza, że Słowacja mogła walczyć z kryzysem tylko metodami polityki fiskalnej poprzez

zwiększenie wydatków budżetowych, zwiększenia deficytu i wzrostu zadłużenia finansów

publicznych.

Tabela 5 Dane dotyczące gospodarki Słowacji w latach 2008-2013

2008 2009 2010 2011 2012 2013

Eksport w cenach bieżących w mln euro 53 766,00 44 328,00 52 959,00 61 747,00 68 685,00 72 899,00

Stopa bezrobocia w % 9,60 12,10 14,50 13,60 14,00 14,50

Deficyt/nadwyżka budżetowa w mln euro - 1 082,00 - 1 412,00 - 994,40 - 1 346,00 - 5 039,00 - 5 046,00

PKB rok/rok w % 5,80 - 4,90 4,40 3,20 2,00 1,10 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu – data dostępu 30 marca 2015 roku

Słowacja szybko wróciła na ścieżkę wzrostu gospodarczego i w kolejnych latach wykazywała

nieznaczny wzrost PKB. Ogółem w latach 2008-2013 Produkt Krajowy Brutto wzrósł o 10,6

%. Skutkiem kryzysu z 2009 roku był duży deficyt sektora finansów publicznych w latach

2009 – 2010 przekraczający poziom 7,0 %. W kolejnych latach deficyt ten malał i osiągnął

poziom -2,6 % PKB w 2013 roku. Deficyt spowodował wzrost zadłużenia sektora finansów

publicznych z poziomu z poziomu 35,6 % PKB w 2009 roku do 53,5 % PKB w 2013 roku.

1.7.4. Estonia

Estonia przystąpiła do strefy Euro 1 stycznia 2011 roku po sześciu latach uczestnictwa w

mechanizmie ERM II. Zgodnie z Rozporządzeniem wydanym na podstawie decyzji Rady

Europejskiej nr 1010/416/UE z dnia 13 lipca 2010 roku ustalono sztywny kurs wymiany

14 W momencie ustalenia kursu konwergencji kurs korony słowackiej do złotówki wynosił 0,1044 złotych za 1 koronę słowacką, a zatem równowartość kursu euro na Słowacji stanowił kurs 3,1451 PLN za 1 euro) 15 W Polsce kurs Euro w 2009 roku sięgał maksymalnego poziomu 4,7715 złotych za euro – tabela kursów średnich NBP z 20 lutego 2009 roku.

Strona 20 z 34

korony estońskiej na euro wynoszący 15,646616. Estonia wykazała się wielką determinacją w

utrzymywaniu kryteriów konwergencji oraz zapisów Paktu Stabilności i Wzrostu. Pomimo

ogromnego spadku produktu krajowego brutto w latach 2008-2009 o 20 % PKB deficyt

wystąpił tylko w latach 2008 i 2009 i odpowiednio kształtował się na poziomie -2,8 % PKB i

- 1,7 % PKB oraz w latach 2012 – 2013 na poziomie -0,3 % PKB i -0,5 % PKB. Należy

jednak zauważyć, że od roku 2010 produkt krajowy brutto zaczął rosnąć. Ogółem w latach

2008-2013 PKB Estonii spadł o 2,3 %. Zadłużenie sektora finansów publicznych w badanym

okresie wynoszące w 2008 roku 4,6 % PKB osiągnęło rozmiar 11,7 % PKB w 2013 roku – a

więc o wiele niższy od kryteriów określonych w Pakcie Stabilności i Wzrostu. Analizując te

dane mamy pewność, że koszty związane z radykalnym spadkiem wpływów budżetowych w

Estonii w latach 2008 – 2009 musiały znaleźć pokrycie w redukcji wydatków w celu

utrzymania poziomu deficytu – świadczy o tym właśnie bardzo niski deficyt i nieznaczny

wzrost zadłużenia przy wręcz ogromnym spadku PKB – szczególnie w latach 2008-2009. Już

w 2008 roku rząd Estonii dokonał obniżenia wydatków budżetowych polegających na:

ograniczeniu zwolnień z podatku od towarów i usług, zniesiono zwolnienie podatkowe z

tytułu posiadania pierwszego dziecka, zniesiono możliwości odliczenia od dochodu składek

na związki zawodowe i odsetek od kredytów studenckich. W kolejnym roku podjęto działania

mające na celu zwiększenie przychodów budżetowych i zmniejszenie wydatków polegające

na: podniesieniu o 2 punkty procentowe stawki podstawowej i zredukowanej podatku od

towarów i usług, podniesiono akcyzę na gaz i paliwa, zmniejszono finansowanie samorządów

lokalnych z podatków od dochodu od osób fizycznych, podniesiono składki na ubezpieczenie

z tytułu bezrobocia i zawieszono przekazywanie składek do drugiego filara ubezpieczeń

emerytalnych, ograniczono o 22 % wydatki inwestycyjne, ograniczono wydatki na płace w

sektorze publicznym oraz zmniejszono wypłaty świadczeń z systemu ubezpieczeń

zdrowotnych.17 W wyniku powyższych działań wpływy do budżetu Estonii wzrosły o 1 %

pomimo spadku produktu krajowego brutto Skutkiem tych wszystkich działań był jednak

nagły wzrost bezrobocia, a co za tym idzie wzrost wydatków społecznych,18

16 Według średniego kursu NBP korony estońskiej – wynoszący tego dnia 0,2606 - kurs wymiany stanowił równowartość 4,0775 złotych za euro. 17 Narodowy bank Polski raport: ”Doświadczenia Estonii z procesu zamiany waluty krajowej na euro” Warszawa maj 2011. 18 Narodowy bank Polski raport: ”Doświadczenia Estonii z procesu zamiany waluty krajowej na euro” Warszawa maj 2011.

Strona 21 z 34

1.8. Podsumowanie

Ważnym problemem, jaki pojawił się w tym okresie funkcjonowania unii walutowej to fakt,

że dane statystyczne publikowane przez niektóre kraje odbiegały od rzeczywistości. Ich

kwestionowanie, niepewność, co do ich rzetelności stwarzały bardzo poważne obawy o

możliwości prowadzenia skutecznej koordynacji polityki fiskalnej w krajach należących do

Unii Gospodarczej i Walutowej. Działania podjęte na podstawie nierzetelnych danych mogą

skutkować podjęciem niewłaściwych decyzji w zakresie koordynacji polityki fiskalnej, ale

przede wszystkim wpływają na skuteczność polityki pieniężnej. Zaistniała, zatem

konieczność, aby rządy publikujące raporty na temat dochodów i wydatków budżetowych,

deficytów i stopnia zadłużenia posługiwały się jednakowymi standardami opierającymi się na

wspólnych zasadach rachunkowości. Rada Europy w 2004 roku ustaliła, że dane statystyczne

publikowane przez kraje Unii Europejskiej nie mogą podlegać wpływom politycznym, ani

cyklom wyborczym19. Jednocześnie okazało się, że działania związane z nadzorem są bardzo

trudne do realizacji. W 2003 roku Komisja Europejska postulowała wszczęcie procedury

karnej przeciwko Francji i Niemcom, jednakże decyzja ta nie została zaakceptowana przez

Radę Europejską. Komisja uznała, że Rada złamała prawo i zaskarżyła jej decyzję do

Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. W lipcu 2004 roku Trybunał anulował

postanowienie Rady, ale jego decyzja była tak niejednoznaczna, że nie spowodowała

usprawnienia funkcjonowania procedury nadmiernego deficytu.. W 2005roku wprowadzono

zmiany w Pakcie Stabilności i Wzrostu ustalając, że procedura nadmiernego deficytu nie

powinna być uruchomiana w momencie recesji gospodarczej lub długotrwałego wzrostu

potencjalnego. W 2007 roku dokonano korekty zapisów Paktu Stabilności i Wzrostu mające

na celu wzmocnienia części prewencyjnej Paktu. W okresie funkcjonowania strefy euro

możemy zauważyć, że w latach 1999 -2008 to okres stabilności zadłużenia finansów

publicznych krajów strefy euro. Jednak pomimo dobrej sytuacji gospodarczej deficyt

finansów publicznych wciąż występował, a stabilność zadłużenia w relacji do produktu

krajowego brutto wynikała nie z prowadzenia właściwej polityki fiskalnej, ale z

systematycznego wzrostu produktu krajowego brutto. W konsekwencji w momencie kryzysu

2008 deficyty i zadłużenie znacznie wzrosły powodując negatywne skutki dla społeczeństwa (

m.in. wzrost bezrobocia, podatków). Kryzys spowodował również pogłębienie różnic

pomiędzy poszczególnymi krajami unii walutowej przejawiające się w rozbieżności poziomu

19 Juliusz Giżyński „Polityka fiskalna w strefie euro” CeDeWu.PL 2013 str. 103, EBC, Raport roczny 2004 op.cit., str. 72.

Strona 22 z 34

inflacji, tempa wzrostu produktu krajowego brutto, tempa wzrostu wydajności pracy,

innowacyjności i konkurencyjności gospodarki oraz deficytów i poziomu zadłużenia. Bardzo

wysokie zadłużenie Grecji Irlandii, Włoch, Portugalii postawiły pod znakiem zapytania

stabilność strefy euro, a zapotrzebowanie tych krajów na środki pożyczkowe prowadziły do

zwiększenia rynkowej stopy procentowej, a to z kolei spowodowało wzrost kosztów obsługi

zadłużenia.20 Innym powodem zwiększenia wydatków publicznych były programy mające na

celu stymulowanie popytu. Komisja Europejska 26 listopada 2008 roku wprowadziła

Europejski Plan Naprawy Gospodarczej.21 Program ten miał za zadanie pobudzenie popytu,

zmniejszenie kosztów społecznych w czasach kryzysu, a w szczególności ochronę miejsc

pracy i umożliwienie szybkiego powrotu na rynek pracy osób bez pracy, stworzenie

warunków do wzrostu konkurencyjności, wspieranie innowacyjności, przyśpieszenie

transformacji gospodarki mające na celu wykorzystanie technologii niskoemisyjnych oraz

zabezpieczenie bezpieczeństwa energetycznego członków unii.22Jednocześnie kryzys ten

uświadomił rządzącym o prowadzeniu bardziej konsekwentnej polityki fiskalnej.

Doświadczenie też wskazywało na konieczność zaostrzenia tych reguł w celu osiągnięcia ich

skuteczności. Pojawiła się nieuchronność sankcji za nieprzestrzeganie tych reguł.

20 Praca pod redakcją Bogumiły Muchy-Leszko „Gospodarka i polityka makroekonomiczna strefy euro w latach 2008-2010. Skutki kryzysu i słabości zarządzania” Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. Lublin 2011 str. 223-224. 21 Komunikat Komisji do Rady Europejskiej European Economic Recovery Plan Bruksela 26.11.2008 22 Praca pod redakcją Bogumiły Muchy-Leszko „Gospodarka i polityka makroekonomiczna strefy euro w latach 2008-2010. Skutki kryzysu i słabości zarządzania” Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. Lublin 2011 str. 232.

Strona 23 z 34

Rozdział II

Systemowe rozwiązania wzmacniania Unii Gospodarczej i Walutowej w latach

1995-2013

2.1. Kryteria konwergencji z Maastricht

Pierwsze rozwiązania prawne mające zdyscyplinować politykę fiskalną krajów członków unii

wprowadzono do traktatu podpisanego 7 lutego 19962 roku w holenderskim miasteczku

Maastricht w dniu 7 lutego 1992 roku. Zapisy tego traktatu zostały następnie powtórzone z

Traktacie Ustanawiającym Wspólnotę Europejską podpisanym 2 października 1997 roku w

Amsterdamie. W traktacie z Maastricht zapisano reguły, jakie należy wypełnić, aby zostać

członkiem strefy euro. Ustalono zasady dotyczące konieczności spełniania kryteriów

fiskalnych ( wielkości zadłużenia i wielkości długu publicznego) oraz monetarnych (inflacji,

stóp procentowych). Wszystkie te zapisy miały na celu ustalenie minimalnych warunków

dotyczących stabilności cen i kursu walutowego, oraz dopuszczalnego deficytu i zadłużenia

krajów ubiegających się o przystąpienia do unii walutowej. Zestawienie kryteriów fiskalnych

jak i monetarnych przedstawiam w poniższych tabelach.

Tabela 6 Kryteria konwergencji z Maastricht kryteri um fiskalne

Co jest mierzone? Sposób pomiaru Kryteria konwergencji

Stan finansów

publicznych

Deficyt sektora finansów

publicznych, jako procent w relacji

do Produktu Krajowego Brutto

(PKB)

Wartość referencyjna: nie więcej

niż 3 % PKB

Stabilność finansów

publicznych

Dług publiczny, jako procent w

relacji do Produktu Krajowego

Brutto (PKB)

Wartość referencyjna: nie więcej

niż 60 % PKB

Źródło: Opracowanie własne

Strona 24 z 34

Tabela 7 Kryteria konwergencji z Maastricht kryteri um monetarne

Co jest mierzone? Sposób pomiaru Kryteria konwergencji Stabilność cen Zharmonizowana stopa

inflacji cen towarów

konsumpcyjnych

Zgodnie z kryterium inflacyjnym

kraj aspirujący do przystąpienia

do unii monetarnej nie może w

okresie referencyjnym

wykazywać tempa wzrostu cen

wyższego o więcej niż 1,5 pkt.

proc. od średniej w trzech

krajach UE o najniższym

poziomie inflacji.

Stabilność kursu walutowego Odchylenia od kursu

centralnego

Kraj kandydujący do unii

monetarnej powinien, przez co

najmniej dwa lata uczestniczyć w

systemie ERM II. W ciągu tego

okresu kurs waluty krajowej do

euro powinien się utrzymywać

albo w tzw. normalnym paśmie

wahań względem centralnego

parytetu, wynoszącym +/–15%,

albo w paśmie węższym,

indywidualnie wynegocjowanym

przez kraj uczestniczący w ERM

II. W ciągu tych dwóch lat nie

może wystąpić między innymi

dewaluacja kursu centralnego

przez kraj aspirujący do unii

monetarnej.

Trwałość konwergencji Długookresowa stopa

procentowa

Zgodnie z kryterium zbieżności

stóp procentowych,

długoterminowa nominalna stopa

procentowa nie powinna

Strona 25 z 34

przekraczać o więcej niż 2 pkt.

proc. średniej z takich stóp w

trzech krajach UE o najniższym

poziomie inflacji.

Źródło: Opracowanie własne

Kryteria z Maastricht miały za zadanie zagwarantować, że kraje posługujące się wspólną

walutą będą prowadzić racjonalną i stabilną politykę fiskalną gwarantującą wzrost

gospodarczy oraz wspierać będą niezależną politykę pieniężną Europejskiego Banku

Centralnego mającego na celu utrzymanie stabilności cen. Warunkiem koniecznym było,

zatem utrzymanie stabilności finansów publicznych poprzez określenie maksymalnych norm

deficytu i zadłużenia finansów publicznych, aby zapewnić ograniczenia ryzyka związanego z

wzrostem inflacji wywołanej ekspansywną polityką fiskalną.

2.2. Pakt Stabilności i Wzrostu

Po podpisaniu traktatu z Maastricht okazało się, że po przyjęciu wspólnej waluty, kraje

posługujące się nią mogą zaniechać stosowania tych reguł bez dużych konsekwencji dla

siebie. Stąd też pojawiła się koncepcja wzmocnienia koordynacji polityki fiskalnej poprzez

stworzenie podstawowych zasad krajowych polityk fiskalnych w zakresie utrzymania

dopuszczalnego deficytu (na poziomie 3 % rocznie) oraz długu publicznego (maksymalny

rozmiar długu 60 %). W 1997 roku Pakt Stabilności i Wzrostu rozszerzył przepisy traktatu z

Maastricht odnoszące się do dyscypliny fiskalnej poprzez wprowadzenie procedury nadzoru

(składającej się z części prewencyjnej, nakładającej na kraje strefy euro obowiązek

corocznego sporządzania programów stabilności oraz programów konwergencji dla państw

spoza strefy, i naprawczej, dotyczącej przyspieszenia i wyjaśnienia procedury nadmiernego

deficytu). Niestety w wielu krajach postanowienia paktu nie były wystarczające dla

zapewnienia dyscypliny fiskalnej. W 2005 roku państwa członkowskie zreformowały pakt

łagodząc restrykcje fiskalne wynikające z jego zapisów.(Komisja Europejska uznała, że nie

może wbrew woli państw członkowskich wymusić przestrzegania zasad Paktu Stabilności i

Wzrostu – doświadczyła tego szczególnie w 2003 roku, gdy Rada Europejska zawiesiła

procedurę nadmiernego deficytu rozpoczętą w stosunku do Niemiec i Francji). Kryzys a w

szczególności eksplozja długu publicznego Grecji stał się punktem wyjścia do dyskusji

kolejnych o reformach. Kierunki działań zostały nakierunkowane na wzmocnienie

Strona 26 z 34

zarządzania gospodarczego w Unii Europejskiej i strefie euro. Efektem działań było

przedstawienie pakietu sześciu projektów aktów prawnych (tzw. „ sześciopak”), które

ustanowiły zestaw reguł dotyczących sektora finansów publicznych. Sześciopak składał się z

pięciu rozporządzeń i jednej dyrektywy:

• rozporządzenie w sprawie wzmocnienia nadzoru pozycji budżetowej oraz nadzoru i

koordynacji polityk gospodarczych

• rozporządzenie w sprawie skutecznego egzekwowania nadzoru budżetowego w strefie

euro,

• rozporządzenie w sprawie środków egzekwowania korekty nadmiernych zakłóceń

równowagi makroekonomicznej,

• rozporządzenie w sprawie przyspieszenia i wyjaśnienia procedury nadmiernego deficytu,

• rozporządzenie w sprawie zapobiegania zakłócenia równowagi makroekonomicznej i ich

korygowania,

• dyrektywa w sprawie niezbędnych wymogów dla ram budżetowych państw

członkowskich.

Pakiet ten ma stanowić metodę wczesnego ostrzegania, przed zjawiskami, które mogłyby

doprowadzić do powtórki kryzysu greckiego. Pakiet ten przewiduje między innymi:

• zwiększenie nadzoru nad politykami gospodarczymi państw – członków Unii,

• wprowadzenie sankcji dla państw niestosujących się do zaleceń Unii,

• wzmocnienie Paktu Stabilności i Rozwoju,

• pomoc państwom w opracowaniu planów naprawczych,

• ustalenie wartości referencyjnych dla deficytu oraz długu państw.

Pakiet został przyjęty we wrześniu 2011 roku i stanowił jedną ze ścieżek wyjścia z kryzysu

gospodarczego.

2.3. Semestr europejski

Głównym celem zainicjowanego w 2011 r. procesu wzmocnienia koordynacji polityk

gospodarczych państw członkowskich Unii Europejskiej było lepsze planowanie krajowych

strategii gospodarczych uwzględniające wymiar europejski oraz zapewnienie środków na

Strona 27 z 34

realizację celów strategii „Europa 2020” w budżetach państw członkowskich. Proces ten

składa się z:

• nadzoru makroekonomicznego,

• koordynacji tematycznej,

• nadzoru fiskalnego.

Pierwsze dwie ścieżki koordynacji dotyczą zagadnień ujętych w Krajowych Programach

Reform. Nadzór fiskalny dotyczy głównie zagadnień ujętych w Programach Stabilności lub

Konwergencji, przygotowywanymi przez państwa członkowskie na podstawie Paktu

Stabilności i Wzrostu. Semestr Europejski ma na celu zsynchronizowanie Krajowych

Programów Reform ( i ich aktualizacji) oraz Programów Stabilności lub Konwergencji.

Zgodnie z przyjętym harmonogramem od 2011 r. dokumenty te są przygotowywane

równolegle i przekazywane Komisji Europejskiej w połowie kwietnia każdego roku. Po ich

ocenie przez Komisję Europejską i Radę Unii Europejskiej sformułowane są rekomendacje

dla państw członkowskich w taki sposób, aby mogły być uwzględnione w projektach ich

budżetów na kolejny rok. Semestr Europejski przewiduje następujące podstawowe etapy

rocznego cyklu koordynacji polityki gospodarczej w UE:

• koniec roku – przedstawienie przez Komisję Europejską roczną analizę wzrostu

gospodarczego

• luty/marzec – szczyt gospodarczy Rady Europejskiej, na którym państwa członkowskie

określają kierunki działań Unii Europejskiej

• kwiecień – przedłożenie przez państwa członkowskie Krajowych Programów Reform i

Programów Stabilności lub Konwergencji

• maj-czerwiec – ocena tych dokumentów przez Komisję Europejską, oraz Radę Europejską

• lipiec – formalne przyjęcie przez Radę ECOFIN opinii na temat Programów Stabilności

lub Konwergencji oraz zaleceń dla państw członkowskich na podstawie oceny Krajowych

Programów Reform.23

23 Dane na temat semestru europejskiego dostępne na stronie Ministerstwa Gospodarki http://www.mg.gov.pl/Bezpieczenstwo+gospodarcze/Strategia+Europa+2020/Semestr+Europejski dostęp 3 maja 2015 roku

Strona 28 z 34

2.4. Pakt Euro-Plus

Celem tego paktu było wzmocnienie modelu zarządzania gospodarczego a jego realizacja

powinna być zgodna z instrumentami wskazanymi w strategii „Europa 2020”, europejskim

semestrem, oraz z Paktem na rzecz stabilności i wzrostu. Pakt ten ma charakter porozumienia

międzynarodowego, które dąży do zbliżania narodowych, makroekonomicznych polityk

państw dotyczących takich obszarów jak:

• wspieranie konkurencyjności, • wspieranie zatrudnienia,

• przyczynianie się do stabilności finansów publicznych, • wzmacnianie stabilności finansowej.

Do paktu przystąpiły oprócz krajów strefy euro Polska, Dania, Litwa, Łotwa, Rumunia i

Bułgaria. Wzrost zadłużenia i deficytów w większości krajów Unii Europejskiej, oraz rosnące

koszty obsługi długu, skłoniły Parlament Europejski do działań legislacyjnych mających za

zadanie powstrzymanie narastania tych zjawisk. Działania te znalazły swoje odzwierciedlenie

w pakiecie aktów prawnych (5 rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i 1 dyrektywa Rady)

potocznie zwanych „sześciopakiem”. Zostały one przyjęte 16 listopada 2011 r., a

opublikowane 23 listopada 2011 r. w Dzienniku Urzędowym UE (L 306/43). Pakiet zaczął

obowiązywać po 20 dniach od jego oficjalnej publikacji. Wprowadzone zmiany legislacyjne

wzmacniają koordynację polityk gospodarczych oraz dyscyplinują finanse publiczne w Unii

Europejskiej, zwłaszcza jednak krajów należących do strefy euro. W skład „sześciopaku”

wchodzą następujące akty:

• rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1173/2011 z 16 listopada 2011 r.

w sprawie skutecznego egzekwowania nadzoru budżetowego w strefie euro,

• rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1174/2011 z 16 listopada 2011 r.

w sprawie środków egzekwowania korekty nad- miernych zakłóceń równowagi

makroekonomicznej w strefie euro,

• rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1175/2011 z 16 listopada 2011 r.

zmieniające rozporządzenie Rady (WE) nr 1466/97 w sprawie wzmocnienia nadzoru

pozycji budżetowych oraz nadzoru i koordynacji polityk gospodarczych,

• rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1176/2011 z 16 listopada 2011 r.

w sprawie zapobiegania zakłóceniom równowagi makroekonomicznej i ich korygowania,

Strona 29 z 34

• rozporządzenie Rady (UE) nr 1177/2011 z 8 listopada 2011 r. zmieniające rozporządzenie

(WE) nr 1467/97 w sprawie przyspieszenia i wyjaśnienia procedury nadmiernego deficytu,

• dyrektywa Rady 2011/85/UE z 8 listopada 2011 r. w sprawie wymogów dla ram

budżetowych państw członkowskich.24

2.5. Pakt fiskalny

Pakt fiskalny, czyli Traktat o stabilności, koordynacji i zarządzaniu w Unii Gospodarczej,

którego głównym zadaniem jest pogłębianie współpracy w celu ratowania krajów strefy euro

przed konsekwencjami nadmiernego zadłużenia i deficytu. Pakt ten kładzie nacisk na

prowadzenie większej dyscypliny finansowej, oraz przewiduje sankcje za jej złamanie,

wprowadzając między innymi zasadę wydatkową, którą kraje nie będą mogły przekroczyć. W

pakcie tym jeszcze raz powtórzono ustalenia dotyczące utrzymywania przez państwa deficytu

budżetowego poniżej 3 % PKB i długu publicznego poniżej 60% PKB. Traktat fiskalny

przewiduje też nowe, automatyczne sankcje, które mają być nakładane na kraje

nieprzestrzegające dyscypliny budżetowej. Należy zauważyć, że pakt fiskalny nie jest aktem

prawa unijnego, lecz porozumieniem międzyrządowym. W traktacie tym delegowano jednak

pewne uprawnienia na instytucji unijne:

• Komisja Europejska dostała uprawnienia kontrolowania wdrażania nowych reguł

fiskalnych,

• Trybunał z kolei może orzekać kary finansowe dla państw, które nie wdrożą ustalonej w

pakcie reguły wydatkowej. Kary nałożone na poszczególne kraje (w wysokości do 0,1 %

PKB) będą zasilały fundusz ratunkowy dla eurolandu - Europejski Mechanizm Stabilizacji.

W marcu 2013 roku europarlament i Rada Unii Europejskiej uzgodniły tak zwany „dwupak”

– akty prawne, które zwiększyły kompetencje Komisji Europejskiej. W ramach tych

przepisów Komisja Europejska będzie ona mogła blokować budżet niestabilny pod względem

ekonomicznym otrzyma, zatem prawo kontroli projektów ustaw budżetowych państw strefy

euro jeszcze przed ich przyjęciem przez parlamenty narodowe.

24 Stanisław Owsiak ”Opinia merytoryczna na temat Paktu Euro Plus, Traktatu o stabilności, koordynacji i zarządzaniu gospodarczym w Unii Gospodarczej i Walutowej, Europejskim Mechanizmie Stabilizacyjnym i tzw. Sześciopaku”. Zeszyty Prawnicze Biura Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu nr 1 (33) 2012 rok str. 161 -171

Strona 30 z 34

2.6. Podsumowanie

Wszystkie powyższe zmiany zmierzały w kierunku znacznego wzmocnienia

koordynacji w obszarze polityk gospodarczych na poziomie Unii Europejskiej i były

jednocześnie dowodem na słabość stosowanych do tej pory mechanizmów. Wprowadzenie

mechanizmów wymuszających większą dyscyplinę finansów publicznych powodują

ograniczenia niezależności państw członkowskich w tym obszarze. Równocześnie można

zauważyć, że zmiany dokonujące się w zakresie koordynacji polityk prowadzą do wyłonienia

się członków Unii Europejskiej składających się z krajów pozostających w strefie euro, oraz

krajów spoza strefy euro. Kraje strefy euro mocniej integrują się ze sobą, dzięki czemu

zabezpieczają się przed ewentualnymi kolejnymi falami kryzysu, natomiast kraje pozostające

poza strefą euro stają się członkami Unii Europejskiej „drugiej kategorii”. Należy zauważyć

korelację pomiędzy kolejnymi działaniami mającymi na celu wzmacnianie oddziaływania

reguł fiskalnych i wprowadzaniu zasad dyscyplinujących i sankcjonowania państw

naruszających te reguły a stanem finansów publicznych krajów strefy euro. Deficyty

budżetowe finansowane były poprzez pożyczanie środków finansowych. To z kolei

powodowało wzrost zadłużenia i wzrost kosztów obsługi długu. Stosowanie reguł fiskalnych

stawało się koniecznością w celu odzyskania zaufania rynków finansowych, a co za tym idzie

możliwością obniżenia kosztów finansowania deficytów.

Strona 31 z 34

Zakończenie

W wyniku przeprowadzonej analizy danych można stwierdzić, że teza o skuteczności reguł

fiskalnych może być prawdziwa, jeżeli zostanie obwarowana dodatkowymi elementami.

Mogą być to konkretne sankcje za nieprzestrzeganie ustalonych i zaakceptowanych reguł.

Brak zachęt i sankcji powodował, że determinacja w stosowaniu reguł fiskalnych dotyczyła

przede wszystkim krajów ubiegających się o przyjęcie do strefy euro. Kraje strefy euro traciły

motywację do stosowania reguł fiskalnych szczególnie, gdy ich stosowanie nie było

usankcjonowane żadnymi „karami”. Skutkiem takiego stanu rzeczy był wzrost zadłużenia,

wzmocniony w koniecznością wzrostu wydatków publicznych w okresie kryzysu. W

badanym okresie można też było zaobserwować zjawiska, o których wspomina teoria

optymalnych obszarów walutowych a w szczególności tezę, że w momencie wystąpienia

negatywnych skutków szoków każdy z krajów powinien mieć możliwość zwiększenia

deficytów budżetowych w celu pokrycia zmniejszonych wpływów budżetowych i

zwiększonych wydatków socjalnych. Oznacza to, że w momencie wzrostu gospodarczego

należy obniżać deficyt i redukować zadłużenie, aby mieć większe możliwości reagowania w

momencie kryzysu gospodarczego i wtedy dzięki zwiększenie deficytu móc zwiększać

wydatki publiczne. Z analizy jasno wynika, że nieliczne kraje unii walutowej spełniały te

wymogi. Działania instytucji europejskich były reakcją na to zjawisko i prowadziły do

wzmocnienia siły oddziaływania reguł finansowych. Jednakże ich skuteczność będzie

widoczna dopiero w najbliższych latach. Obniżenie przeciętnego deficytu w latach 2011-2013

w krajach strefy euro oraz zmniejszenie tempa wzrostu zadłużenia w tych krajach może

świadczyć o tym, że wzmacnianie reguł daje pierwsze efekty. Należy również zauważyć, że

słabością strefy euro są rosnące dysproporcje, które obejmują między innymi zróżnicowanie

deficytów i zadłużenia poszczególnych krajów. Kraje członkowskie Unii Europejskiej różnią

się kulturalnie, społecznie a przede wszystkim różnią się stopniem rozwoju i otwartości

gospodarki. Skutki tych rozbieżności znajdują odzwierciedlenie w polityce fiskalnej krajów

unii walutowej. Również funkcjonowanie reguł fiskalnych wymagających prowadzenie

rozsądnej polityki budżetowej w badanym okresie było niewłaściwe. Skutkiem tego jest

podział krajów unii europejskiej na dwie grupy: pierwsza kraje o akceptowalnym poziomie

zadłużenia i druga grupa kraje, które nawet w długiej perspektywie nie będą mogły obniżyć

swojego zadłużenia: Irlandia, Grecja, Włochy Francja, Hiszpania, Portugalia. Konieczność

dostosowania się do reguł konwergencji powoduje, że kraje ubiegające się o członkostwo w

unii walutowej prowadzą politykę fiskalną spełniającą stawiane im wymagania. Szczególną

Strona 32 z 34

determinacją w tym względzie wykazała się Estonia, która pomimo spadku produktu

krajowego brutto o 20 % w latach 2008 i 2009 nie przekroczyła progu deficytu. Dopiero

kryzys w 2008 roku spowodował, że reguły fiskalne zostały wzmocnione a brak ich

przestrzegania zostało obwarowane sankcjami. Podsumowując reguły fiskalne mogą być

skuteczne i ich skuteczność może być wysoka, ale skuteczność ta zależy głównie od woli

politycznej rządzących i determinacji w stosowaniu tych reguł. Wybory parlamentarne w

poszczególnych krajach unii niosą ze sobą ryzyko odejścia od stosowania reguł w celu

utrzymania władzy politycznej. Obserwacje z lat 1999-2013 wykazują, że mimo istnienia

reguł nie było woli ich przestrzegania – dopiero, gdy kryzys zagroził funkcjonowaniu

poszczególnych państw determinacja w przestrzeganiu i koordynacji wzrosła. Od tego jak

długo determinacja ta się utrzyma uzależniona jest nie tylko stabilność w strefie euro, ale

również jej przyszłość.

Strona 33 z 34

Bibliografia

Giżyński Juliusz „Polityka fiskalna w strefie euro” CEDEWU.PL

Kąkol Magdalena, Bogumiła Mucha-Leszko” Od kryzysu finansowego do kryzysu finansów

publicznych”

Narodowy Bank Polski „Ekonomiczne wyzwania integracji Polski ze strefą euro”. Listopad

2014

Owsiak Stanisław ”Opinia merytoryczna na temat Paktu Euro Plus, Traktatu o stabilności,

koordynacji i zarządzaniu gospodarczym w Unii Gospodarczej i Walutowej, Europejskim

Mechanizmie Stabilizacyjnym i tzw. Sześciopaku”. Zeszyty Prawnicze Biura Analiz

Sejmowych Kancelarii Sejmu nr 1 (33) 2012 rok.

Praca pod redakcją Bogumiły Muchy-Leszko „Gospodarka i polityka makroekonomiczna

strefy euro w latach 2008-2010. Skutki kryzysu i słabości zarządzania” Wydawnictwo

Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. Lublin 2011.

Wydział Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego „Perspektywy Integracji

Ekonomicznej i walutowej w gospodarce światowej. Dokąd zmierza strefa euro”. Warszawa

2012.

Strona 34 z 34

Spis Tabel

Tabela 1 Zadłużenie sektora finansów publicznych w latach strefy euro w latach 1999-2007

w % PKB

Tabela 2 Deficyt lub nadwyżka sektora finansów publicznych w latach 1999-2007 w krajach

strefy euro w % PKB

Tabela 3 Zadłużenie sektora finansów publicznych w latach strefy euro w latach 2008-2013

w % PKB

Tabela 4 Deficyt lub nadwyżka sektora finansów publicznych w latach 2008-2013 w krajach

strefy euro w % PKB

Tabela 5 Dane dotyczące gospodarki Słowacji w latach 2006-2013

Tabela 6 Kryteria konwergencji z Maastricht kryterium fiskalne

Tabela 7 Kryteria konwergencji z Maastricht kryterium monetarne