pravo na Život - sudovi.mesudovi.me/podaci/vrhs/dokumenta/230.pdf · pravo na Život Član 2...

PRAVO NA ŽIVOT

ČLAN 2 KONVENCIJE

1. Pravo na život svake osobe zaštićeno je zakonom. Niko ne može biti

namjerno lišen života, sem prilikom izvršenja presude suda kojom je

osuđen za zločin za koji je ova kazna predviđena zakonom.

2. Lišenje života se ne smatra protivnim ovom članu ako proistekne iz

upotrebe sile koja je apsolutno nužna:

a radi odbrane nekog lica od nezakonitog nasilja;

b da bi se izvršilo zakonito hapšenje ili spriječilo bjekstvo lica

zakonito lišenog slobode;

c prilikom zakonitih mjera koje se preduzimaju u cilju suzbijanja

nereda ili pobune.

ČLAN 1 PROTOKOLA BROJ 6 UZ KONVENCIJU

Smrtna kazna se ukida. Niko se ne može osuditi na smrtnu kaznu ili

pogubiti.


Država može u svom zakonodavstvu da predvidi snrtnu kaznu za djela

izvršena u doba rata ili neposredne ratne opasnosti; takva kazna primijeniće

se samo u slučajevima predviđenim zakonom i u skladu sa njegovim

odredbana. Država obavještava generalnog sekretara Savjeta Evrope o

odgovarajućim odredbama tog zakona.


UKIDANJE SMRTNE KAZNE

Smrtna kazna se ukida. Niko se ne može osuditi na smrtnu kaznu ili

pogubiti.

EVROPSKI SUD ZA LJUDSKA PRAVA

ČETVRTO ODJELJENJE

PREDMET BYRZYKOWSKI protiv POLJSKE

(Predstavka br.11562/05)

PRESUDA

STRAZBUR

27. jun 2006. godine

PRAVNOSNAŽNA

27/09/2006

Ova presuda postaće pravosnažna u okolnostima koje su izložene u članu

44 stav 2 Konvencije. U njoj može doći do redakcijskih izmjena.

U predmetu Byrzykowski protiv Poljske,

Evropski sud za ljudska prava (Četvrto odjeljenje), zasijedajući u Vijeću

sljedećeg sastava:

Sir Nicolas BRATZA, Predsjednik,

g-din J. CASADEVALL,

g-din G. BONELLO,

g-din K. TRAJA,

g-din S. PAVLOVSCHI,

g-din L. GARLICKI,

g-đa L. MIJOVIĆ, sudije,

i g-din T.L. EARLY, Sekretar Odjeljenja,

Nakon vijećanja bez prisustva javnosti 8. juna 2006. godine donosi

sljedeću presudu, koja je usvojena toga dana:

POSTUPAK

1. Postupak u ovom predmetu pokrenut je predstavkom (br. 11562/05)

protiv Republike Poljske koju je po članu 34 Konvencije za zaštitu ljudskih

prava i osnovnih sloboda (u daljem tekstu Konvencija) Sudu podnio g-din

Wojciech Byrzykowski.

2. Poljsku Vladu (u daljem tekstu Vlada) zastupao je njen Zastupnik, g-

din J. Woląsiewicz. Podnosioca predstavke zastupala je g-đa B. Słupska –

Uczkiewicz, advokat sa praksom u Wrocławu.

3. 3. jula 2005. godine Sud je odlučio da o predstavci obavijesti Vladu.

Po odredbama člana 29 stav 3 Konvencije, Sud je odlučio da ispita meritum

predstavke u isto vrijeme kad i njenu prihvatljivost.

ČINJENICE

I. OKOLNOSTI PREDMETA

4. Podnosilac predstavke rođen je 1974. godine i živi u Wroclawu.

5. Dana 11. jula 1999. godine 27-ogodišnja supruga podnosioca

predstavke trebalo je da se porodi. Primljena je u bolnicu u Wroclawskoj

medicinskoj akademiji u 20 časova. Pošto nije bilo napredovanja u

porođaju, a dijete je pokazalo znake nemira srca, 12 jula 1999. godine u 10

časova donesena je odluka da se izvrši carski rez. Data je epiduralna

anestezija usljed čega je ona pala u komu. Svi napori da se izvrši

reanimacija bili su bez uspjeha. Supruga podnosioca predstavke kasnije je

prebačena na odjeljenje intenzivne njege gdje je preminula 31. jula 1999.

godine.

6. Dijete H. rođeno je carskim rezom, ima teške zdravstvene probleme,

većinom neurološke prirode. Potrebna mu je stalna medicinska njega.

A. Krivične istrage

7. 31. jula 1999. godine, podnosilac predstavke, koga je zastupao njegov

otac, tražio je da se pokrene istraga o uzrocima smrti njegove supruge.

Istoga dana postupilo se po njegovom zahtjevu. 2. avgusta 1999. godine

izvršena je obdukcija. U medicinskom mišljenju koje je odmah potom

pripremljeno navodi se, između ostalog, nužnost dobijanja stručnog

medicinskog mišljenja o okolnostima koje su dovele do njene smrti.

8. 11. avgusta 1999. godine Okružni tužilac za okrug Wrocław-Krzyki

tražio je da se medicinski karton i dokumentacija supruge podnosioca

predstavke predaju tužilaštvu.

9. 19. avgusta 1999. godine podnosioca predstavke saslušao je Okružni

tužilac za okrug Wrocław-Krzyki.

10. 6. oktobra 1999. godine Okružni sud okruga Wrocław-Krzyki, na

zahtjev Okružnog tužioca oslobodio je ljekare koji su obavljali porođaj

njihove obaveze da poštuju službenu tajnu da bi se dobilo njihovo

svjedočenje.

11. 15, 17, 18 i 19. novembra 1999. godine Okružni tužilac ispitao je

medicinsko osoblje koje je obavljalo porođaj i liječenje supruge podnosioca

predstavke o okolnostima njezine smrti.

12. U pismu koje je predato 15. decembra 1999. godine, podnosilac

predstavke tražio je od Okružnog tužioca da sasluša dodatne svjedoke. 17.

decembra 1999. godine Okružni tužilac okruga Wroclaw-Krzyki ispitao je

još tri svjedoka.

13. 29. decembra 1999. godine, nakon što je razmotrio rezultate

ispitivanja, Okružni tužilac pokrenuo je krivičnu istragu za djelo ubistva, za

koje je propisana kazna po članu 155 Krivičnog zakonika.

14. 30. decembra 1999. godine Okružni tužilac odlučio je da dobije

stručno medicinsko mišljenje od Lublin Instituta za sudsku medicinu o

liječenju koje je primjenjeno na suprugu podnosioca predstavke.

15. 4. i 10 februara i 17. marta 2000. godine Okružni tužilac saslušao je

još svjedoka.

16. U pismu od 10 februara 2000. godine Lublin Institut za sudsku

medicinu vratio je spise predmeta sa obrazloženjem da nije u stanju da

pripremi mišljenje. 30 marta 2000. godine Okružni tužilac odlučio je da

dobije stručno medicinsko mišljenje od Instituta za sudsku medicinu u

Krakovu. Istraga je navodno nakon toga stala.

17. U oktobru 2000. godine Okružni tužilac nastavio je istragu nakon što

je dobio stručno mišljenje koje su pripremila četiri medicinska eksperta iz

Instituta za sudsku medicinu u Krakovu.

18. Odlukom od 31. oktobra 2000. godine Okružni tužilac prekinuo je

istragu smatrajući, u svjetlu medicinske dokumentacije, svjedočenja

svjedoka i mišljenja medicinskih eksperata da dotični medicinski radnici

nemaju zbog čega da odgovaraju. Međutim, na žalbu podnosioca

predstavke, istraga je naknadno nastavljena odlukom od 5. januara 2001.

godine. Regionalni tužilac za Wroclaw smatrao je da je istraga prije

vremena prekinuta, prije nego što su se u dovoljnoj mjeri prikupili potrebni

dokazi. On je odlučio da još jednom treba ispitati anesteziologe koji su

radili na porođaju da bi se rasvijetlile razlike u njihovim svjedočenjima i da

treba odrediti još eksperata koji treba da utvrde da li su uslovi porođaja

mogli da dovedu do negativnog uticaja na zdravstveno stanje sina

podnosioca predstavke.

19. 7. i 19. februara 2001. godine Okružni tužilac ponovo je ispitao dva

anesteziologa koji su bili uključeni u liječenje supruge podnosioca

predstavke.

20. 20. februara 2001. godine Okružni tužilac odlučio je da zatraži još

jedno ekspertsko mišljenje od Instituta za sudsku medicinu iz Łódźa.

21. Četiri eksperta Instituta za sudsku medicinu iz Łódźa svoje su

mišljenje pripremili 28. juna 2001. godine i predali ga Okružnom tužiocu

23. avgusta 2001. godine, navodeći, inter alia, da je sin podnosioca

predstavke umro zbog oštećenja koje je pretrpio tokom porođaja. Pozivajući

se na medicinsku dokumentaciju predmeta, eksperti su zaključili da nije

počinjeno krivično djelo, pošto propust da se isprave rezultati anestezije nije

bio posljedica medicinskog nemara.

22. U pismu od 29. avgusta 2001. godine Institut za sudsku medicinu iz

Łódźa obavijestio je Okružnog tužioca o tehničkoj pogrešci u svom

mišljenju koja je napravljena tako što se pominje smrt sina podnosioca

predstavke.

23. 10. septembra 2001. godine Okružni tužilac ispitao je još jednog

svjedoka. U pismu koje su predali istog dana podnosilac predstavke i njegov

otac osporili su stručno medicinsko mišljenje od 28. juna 2001. godine u

kome se, inter alia, nalazi pogrešna informacija o tome da je sin podnosioca

predstavke umro usljed oštećenja koje je pretrpio tokom porođaja. Oni su

iskazali da ta greška ukazuje na to da mišljenje nije pripremljeno sa

neophodnom pažnjom i detaljnošću.

24. 17. septembra 2001. godine Okružni tužilac odlučio je da dobije

dodatno ekspertsko mišljenje od Instituta za sudsku mediciju u Poznańu. 30.

novembra 2001. godine to mišljenje je predato. U njemu se nalaze odgovori

na 32 pitanja koje je postavio podnosilac predstavke.

25. 6. decembra 2001. godine Okružni tužilac za okrug Wroclaw

prekinuo je istragu. U svojoj odluci on se pozvao na stručno medicinsko

mišljenje u kome se navodi da je liječenje supruge podnosioca predstavke i

obavljanje porođaja, tj. carskog reza, epiduralne anestezije i reanimacije,

obavljeno propisno i da je bilo adekvatno s obzirom na njeno zdravstveno

stanje i okolnosti. To nije moglo da doprinese pogoršanju njenog stanja ili

da dovede do njene kasnije smrti.

26. 21. januara 2002. godine podnosilac predstavke žalio se na odluku od

6. decembra 2001. godine.

27. 23. maja 2002. godine Okružni sud okruga Wrocław-Krzyki potvrdio

je osporenu odluku. Ovaj sud je smatrao da dokazi koji su dobijeni tokom

istrage nijesu pružili nijedan osnov na kome bi se podigla optužnica protiv

medicinskih radnika. Takođe se pozvao na četiri stručna medicinska

mišljenja (iz Wrocława, Poznańa, Krakówa i Łódźa) prema kojima

medicinski tretman supruge podnosioca predstavke tokom i nakon porođaja

nije bio nepravilan. Rezultat toga je da nikakvo činjenje ili nečinjenje

krivične prirode nije moglo da izazove njenu smrt.

28. 25. jula 2002. godine Okružni sud okruga Wrocław-Krzyki odbilo je

žalbu podnosioca predstavke od 17. jula 2002. godine protiv odluke od 23.

maja 2002. godine.

29. 10. decembra 2002. godine Okružni tužilac, na zahtjev podnosioca

predstavke, ispitao je nove medicinske stručnjake u vezi sa okolnostima

smrti supruge podnosioca predstavke.

30. 1. marta 2003. godine Okružni tužilac nastavio je istragu, koja je

prekinuta odlukom od 6. decembra 2001. godine

31. 26. i 28. marta, 24. i 28. aprila, 29. maja i 3. juna 2003. godine

Okružni tužilac ispitao je medicinske radnike koji su bili uključeni u

porođaj.

32. 4. aprila 2003. godine Ljekarska komora Dolny Sląsk predala je

tužilaštvu dva ekspertska mišljenja koja su pripremljena u svrhu

disciplinskih postupaka koji su u to vrijeme bili u toku (pogledati stavove

39 i 40 ove Presude).

33. 9. juna 2003. godine Okružni tužilac naručio je još jedno ekspertsko

mišljenje od Instituta za sudsku medicinu iz Białystoka. Kasnije je Okružni

tužilac nekoliko puta urgirao da bi ubrzao pripremu traženog mišljenja. 14.

oktobra 2004. godine Okružnom tužiocu predato je mišljenje koje su

pripremila četiri eksperta. U mišljenju su se takođe nalazili odgovori na 32

pitanja koje je postavio podnosilac predstavke.

34. 3. decembra 2004. godine Okružni tužilac saslušao je jednog

svjedoka.

35. 1. decembra 2004. godine podnosilac predstavke predao je

ekspertsko mišljenje koje su pripremila dva ljekara, a koje je on inicirao.

36. 8. decembra 2004. godine Okružni tužilac prekinuo je istragu.

Pozvao se, između ostalog, na stručno medicinsko mišljenje koje su

pripremili eksperti iz Instituta za sudsku medicinu iz Bialystoka, gdje se

navodi da su carski rez, epiduralna anestezija i reanimacija bili adekvatni, s

obzirom na stanje supruge podnosioca predstavke i okolnosti.

37. 23. decembra 2004. godine podnosilac predstavke žalio se protiv ove

odluke.

38. 24. marta 2005. godine Regionalni tužilac za Wrocław ustvrdio je da

su dokazi do tada prikupljeni u predmetu nepotpuni jer ne omogućavaju

utvrđivanje relevantnih činjenica. Određene činjenice koje su relevantne za

procjenu predmeta morale su biti utvrđene, naročito vrsta i tačan iznos

medikamenata koji su dati supruzi podnosioca predstavke prije carskog

reza. Nadalje, morale su se rasvijetliti odrđene razlike između različitih

izjava anesteziologa F.M. Takođe je izgledalo da je moglo doći do

određenih grešaka u medicinskoj dokumentaciji koju treba dalje istražiti.

39. 14. i 29. aprila i 13. maja 2005. godine Okružni tužilac saslušao je

svjedoke. 13. maja 2005. godine eksperti iz Varšave koji su pripremili

mišljenje za svrhe disciplinskog postupka koji je bio otvoren pred

Regionalnom ljekarskom komorom, takođe su ispitani. 24. maja i 28. jula

2005. godine saslušani su i drugi svjedoci.

40. Neodređenog datuma u jesen 2005. godine tužilaštvo je tražilo da

Institut za sudsku medicinu Medicinske akademije u Bialystoku pripremi

još jedno ekspertsko mišljenje. Ovo mišljenje je sada u pripremi i spisi iz

istrage poslati su Institutu.

41. Postupak je u toku.

B. Disciplinski postupak

42. 30. avgusta 1999. godine podnosilac predstavke predao je zahtjev

Regionalnoj ljekarskoj komori da pokrene disciplinski postupak protiv

anesteziologa F.M. 26. oktobra 1999. godine Ljekarska komora za Dolny

Śląsk počela je ispitivanje uzroka smrti supruge podnosioca predstavke.

43. 10. novembra 1999. godine ispitivanje je prekinuto, jer je Komora

odlučila da poštuje paralelnu krivičnu istragu koju je u to vrijeme vodio

Okružni tužilac.

44. 16. oktobra 2002. godine, nakon što je odluka Okružnog tužioca od 6.

decembra 2001. godine o prekidu krivičnog postupka postala konačna,

postupak je nastavljen.

45. 11. decembra 2002. godine Ljekarska komora Dolnośląska tražila je

dodatno stručno mišljenje dva eksperta iz Varšave. Ova su mišljenja predata

7. februara 2003. godine.

46. 25. februara 2003. godine Vrhovna ljekarska komora odlučila je da

disciplinski predmet smrti supruge podnosioca predstavke prebaci u

Regionalnu ljekarsku komoru u Poznań.

47. 3. juna 2004. godine Ljekarska komora Wielkopolska prebacila je

predmet Regionalnom medicinskom sudu za Dolny Śląsk.

48. 25. aprila 2005. godine Regionalni sud u Wroclawu obustavio je

postupak protiv F.M. dok se ne dođe do ishoda dalje krivične istrage u vezi

sa smrću supruge podnosioca predstavke. U obzir su uzeli činjenicu da je

24. marta 2005. godine Okružni tužilac za okrug Wroclaw-Krzyki dozvolio

žalbu podnosioca predstavke protiv odluke od 8. decembra 2005. godine da

se prekine postupak (pogledati stav 38. ove presude). Sud je dalje naveo da

je prijedlog za izricanje disciplinskih sankcija predat tom sudu od strane

Zastupnika za disciplinska pitanja tek 17. februara 2005. godine. Sud je

naveo da je disciplinska odgovornost dotičnih ljekara propisana relevantnim

odredbama Zakona o ljekarskoj komori. Međutim, pošto je krivična istraga

još bila u toku, period koji je propisan “mogao bi se produžiti” u skladu sa

odredbama člana 51 stav 2 toga Zakona.

49. Postupak je još u toku.

C. Građanski postupak

50. 11. jula 2002. godine podnosilac predstavke, djelujući takođe u ime

svog sina H., podnio je Regionalnom sudu u Wroclawu zahtjev za

nadoknadu štete protiv bolnice i bolničkog osiguravajućeg društva. On je

tražio mjesečnu penziju za dijete, pravičnu nadoknadu za ne-novčanu štetu

koju su pretrpjeli zbog smrti njihove majke i supruge i nadoknadu troškova

sahrane. Tvrdio je da su smrt njegove supruge i zdravstveni problemi

njegovog sina nastali kao rezultat nemara u davanju anestezije njegovoj

supruzi tokom porođaja. Uz to je naveo da su stručnjaci koji su pripremili

mišljenje za krivičnu istragu naveli da je njegov sin takođe preminuo, što je,

po njegovom mišljenju, bio primjer kako je to mišljenje loše pripremljeno.

51. 9. septembra 2002. godine podnosilac predstavke djelimično je

oslobođen sudske takse.

52. Na saslušanju koje je održano 20. decembra 2002. godine Regionalni

sud u Wroclawu naložio je da se podnese kompletna medicinska

dokumentacija o predmetu supruge podnosioca predstavke kao dokaz i da se

predaju i spisi iz krivične istrage koja je vođena u to vrijeme.

53. 24. januara 2003. godine Regionalni sud u Wrocławu održao je

saslušanje. Podnosilac predstavke obavijestio je sud da je pred Regionalnom

ljekarskom komorom u toku disciplinski postupak. Sud je odlučio da traži

informacije o statusu postupka i sva moguća stručna mišljenja od Komore.

54. U februaru 2003. godine podnosilac predstavke tražio je od suda da u

dokaze uvrsti ekspertsko mišljenje koje je on privatno obezbijedio prije

podnošenja građanske tužbe (pogledati stav 35 ove presude). Taj je zahtjev

navodno odbijen.

55. Odlukom od 7. aprila 2003. godine Regionalni sud u Wrocławu

obustavio je postupak do kraja disciplinskog postupka. Sud se pozvao na

dva mišljenja koja su pripremljena u tim postupcima i u kojima se navodi da

je vjerovatno da je zaista bilo određenih neregularnosti u obavljanju

porođaja. Sud je smatrao da je u ovim okolnostima bilo razumno obustaviti

postupak dok se ne završi disciplinski postupak pošto je ishod bio

relevantan za dalje postupanje u građanskom postupku i moguće i za njegov

ishod.

56. Podnosilac predstavke žalio se, tvrdeći, između ostalog, da je

disciplinski sud Ljekarske komore, koji je eventualno mogao da bude

pozvan da donese odluku u ovom predmetu, bio sastavljen od četiri ljekara i

samo jednog sudije i da su oni vodili ovaj postupak na suštinski nefer način

tako da je bilo nevjerovatno da bi mogli biti u potpunosti nepristrasni.

57. Odlukom od 25. aprila 2003. godine Regionalni sud u Wroclawu

odbio je žalbu kao predatu van vremenskog perioda koji je za to predviđen.

58. Pismom od 9. septembra 2003. godine podnosilac predstavke prijavio

se za nastavak zaustavljenog postupka, tvrdeći da u svakom slučaju

građanski sud ne obavezuju zaključci organa stručnih udruženja ljekara.

59. Odlukom od 9. oktobra 2003. godine Regionalni sud odbio je da

nastavi zaustavljeni postupak na osnovu toga što je tim stručnjaka bio

zadužen za pripremu rješenja za svrhe disciplinskog postupka da bi se

ocijenile medicinske procedure koje su se poštovale u tom slučaju i takva

mišljenja su već bila pripremljena. Njihovi zaključci ukazali su na mogući

nemar medicinskog osoblja koje je bilo uključeno u te postupke, a uz to,

medicinska dokumentacija pokojne supruge podnosioca predstavke bila je

uključena u spise disciplinskog postupka koji je već bio daleko odmakao.

Stoga bi odluka disciplinskog suda mogla uticati na presudu koju treba

izreći u građanskom postupku.

60. 2. marta 2004. godine podnosilac predstavke tražio je da građanski

sud preduzme mjere da bi se ubrzao disciplinski postupak. U pismu od 1.

aprila 2004. godine Ljekarska komora iz Wroclawa informisala je

Regionalni sud u Wroclawu da je postupak još uvijek u toku, da će 15.

aprila 2004. godine protiv F.M. biti podignuta optužnica i da će spisi

predmeta, zajedno sa prijedlogom za izricanje disciplinske sankcije, biti

poslati Disciplinskom sudu Regionalne komore.

61. 16. aprila 2004. godine Regionalni sud informisao je podnosioca

predstavke da će građanski postupak biti nastavljen nakon što se okonča

disciplinski postupak.

62. 3. juna 2004. godine prijedlog za izricanje disciplinske sankcije F.M

predat je Regionalnom disciplinskom sudu.

63. Pismom od 23. novembra 2004. godine, kao odgovor na upit koji je

predao građanski sud 8. novembra 2004. godine, Regionalni zastupnik za

disciplinska pitanja lokalne ljekarske komore ponovio je da je 3. juna 2004.

godine predmet predat disciplinskom sudu.

64. Pismom od 21. februara 2005. godine podnosilac predstavke tražio je

od građanskog suda da nastavi postupak. Podnosilac predstavke naglasio je

da nije bilo nikakvog napretka u disciplinskom postupku od juna 2004.

godine, kada je disciplinski predmet iznesen pred sud. Ovo kašnjenje moglo

se pripisati samo nespremnosti Ljekarske komore da sprovede efikasnu

istagu medicinskog nemara do koga je navodno došlo u ovom slučaju. On se

pozvao na mogućnost da disciplinska odgovornost zastari zbog protoka

vremena.

65. 7. juna 2005. godine Regionalni sud u Wroclawu odbacio je zahtjev

podnosioca predstavke da se postupak nastavi, smatrajući da bi trebalo da se

zaustavi dok je pred Okružnim tužiocem za okrug Wrocław-Krzyki otvoren

krivični postupak.

66. Postupak je u toku.

II. RELEVANTNO DOMAĆE PRAVO

A. Zakon o ljekarskoj komori

67. Zakonom o Ljekarskoj komori od 17. maja 1989. godine osniva se

Ljekarska komora kao strukovna organizacija ljekara. Članstvo u lokalnoj

Komori je obavezno. Disciplinska odgovornost ljekara za neprofesionalno

obavljanje posla može se utvrditi u postupku pred organima Komore, tj.

pred zastupnicima za disciplinska pitanja i pred disciplinskim sudovima.

Zastupnici i članovi sudova za svaki region biraju se od strane članova

lokalne komore. Glavnog zastupnika za disciplinska pitanja i Glavni sud

bira Nacionalni kongres ljekara koji se sastoji od delegata lokalne komore.

68. Prema članu 42 ovog Zakona, sljedeće sankcije mogu biti izrečene u

disciplinskom postupku: upozorenje, ukor, suspenzija prava na bavljenje

medicinom za period od šest mjeseci do tri godine i brisanje iz registra

ljekara.

68. Postupak koji treba poštovati u disciplinskom postupku reguliše se

prema Uredbi o postupanju u disciplinskom postupku koji je izdalo

Ministarstvo zdravlja 26. septembra 1989. godine

69. Po ovoj Uredbi, zastupnik za disciplinska pitanja mora da istraži neko

pitanje ako dobije kredibilne informacije da su prekršena pravila

profesionalnog ponašanja. Kada se istražuje takva pritužba, zastupnik može

da ispita ljekara koji je optužen za nesavjesno vršenje dužnosti i da uzme

druge dokaze koje smatra prikladnim. Ljekar optužen za nesavjesno vršenje

dužnosti ima pravo da preda podneske koje smatra relevantnim.

70. Ukoliko informacije koje postoje u vrijeme pokretanja istrage, ili

informacije prikupljene tokom istrage, budu dovoljne da se ljekar optuži za

nesavjesno vršenje dužnosti, zastupnik sastavlja prijedlog sudu za

disciplinsku kaznu koju treba izreći i u tom prijedlogu se nalazi detaljan

opis navodnog kršenja i osnovi u pisanoj formi.

71. U skladu sa članom 26 Uredbe, zastupnik prekida postupak ukoliko

zaključi da materijal koji je prikupljen u predmetu nije dovoljan za

sastavljanje prijedloga za sankciju koju treba izreći.

72. Lice koje se žali može da uloži žalbu protiv ove odluke Glavnom

zastupniku za disciplinska pitanja. Na dalje odbijanje Glavnog zastupnika

može se podnijeti žalba Vrhovnom sudu.

73. Po članu 29 ove Uredbe, ukoliko sud, nakon što dobije prijedlog za

sankciju koju treba izreći, odluči da je predmet spreman za ispitivanje na

suđenju, sud nalaže da se suđenje održi. Ljekar se poziva na saslušanje, a

njegov branilac i zastupnik obavještavaju se o tom datumu.

74. Po članu 18 ove Uredbe, u disciplinskom postupku lice koje se žali

ima pravo da: preda zahtjev za uzimanje dokaza, podnese disciplinskom

sudu žalbu protiv odluke zastupnika da prekine postupak i da podnese žalbu

protiv odluke prvostepenog suda o meritumu, ali samo po pitanju

odgovornosti. Lice koje se žali ima pravo na pristup spisima predmeta, ali

zastupnik može ograničiti pristup dokumentima koji nisu obuhvaćeni

medicinskom tajnom.

75. Po članu 5 ove Uredbe, postupci pred sudom su javni za članove

ljekarske komore.

B. Građanski zakonik

76. Po članu 417 Poljskog građanskog zakonika, država je odgovorna za

štetu koju izazovu zastupnici u vršenju svojih funkcija. Sudska praksa

poljskih sudova koja je uspostavljena govori u prilog tome da ta

odgovornost države takođe uključuje odgovornost za štetu koju izazove

medicinsko liječenje u javnom sistemu medicinske njege, koje vodi država

ili opštine.

C. Krivični zakonik

77. Član 155 Krivičnog zakonika iz 1997. godine predviđa da lice koje

nenamjerno izazove smrt ljudskog bića ima biti osuđeno na zatvorsku kaznu

između tri mjeseca i pet godina.

D. Zakon iz 2004. godine

78. 17. septembra 2004. godine stupio je na snagu Zakon o pritužbama

na kršenje prava na suđenje u razumnom roku od 17. juna 2004. godine

(Ustawa o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w

postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki) (u daljem tekstu

“Zakon iz 2004. godine”). Po članu 2, kada se čita zajedno sa članom 5(1)

tog zakona, strana u postupku koji je u toku može tražiti da se postupak

ubrza i/ili može tražiti pravično zadovoljenje zbog nerazumno dugog

trajanja postupka.

79. Zakon predviđa različita pravna sredstva koja su osmišljena da bi se

suzbilo prekomjerna trajanja sudskih postupaka i/ili obezbijedili pravno

sredstvo za to.

Relevantni dio člana 2 Zakona iz 2004. godine glasi:

“1. Strane u postupku mogu da ulože pritužbu da je njihovo pravo na suđenje u razumnom

roku prekršeno (u postupku) ako postupak o kome je riječ traje duže nego što je potrebno

da se ispitaju činjenične i pravne okolnosti predmeta... ili ako traje duže nego što je

potrebno da se zaključi izvršni postupak ili neki drugi postupak koji se tiče izvršenja sudske

odlluke (nerazumna dužina postupka).”

80. Relevantni dio člana 4 predviđa:

“1. Pritužbu ispituje sud odmah iznad suda koji sprovodi sporni postupak.”

81. Član 5 u relevantnom dijelu, glasi:

“1. Pritužba o nerazumnoj dužini trajanja postupka podnosi se dok je postupak u toku.

...”

82. Član 12 predviđa mjere koje može da primijeni sud koji rješava

pritužbu. Relevantni dio predviđa:

“1. Sud odbacuje pritužbu koja je neopravdana.

2. Ako sud smatra da je pritužba opravdana, sud utvrđuje da je došlo do nerazumnog

odlaganja u spornom postupku.

3. Na zahtjev podnosioca pritužbe, sud može da naloži da sud ispita meritum predmeta da

bi preduzeo određene mjere u preciziranom roku. Takva uputstva ne smiju se odnositi na

činjeničnu i pravnu procjenu predmeta.

4. Ako je pritužba opravdana, sud može, na zahtjev podnosioca pritužbe, dati… pravično

zadovoljenje u iznosu od najviše 10.000 PLN koje ima platiti državni trezor. Ukoliko se

dosudi takvo pravično zadovoljenje ono se isplaćuje iz budžeta suda koji je vodio

prekomjerno dug postupak.”

83. Član 15 predviđa dodatni kompenzatorni pravni lijek:

“1. Strana čija je pritužba prihvaćena može da traži naknadu štete od državnog trezora …

za štetu koju je pretrpjela zbog nerazumno dugog trajanja postupka.”

84. Član 16 dalje glasi:

“Strana koja nije podnijela pritužbu na nerazumno dugo trajanje postupka po članu

5(1) može po članu 417 Građanskog zakonika da potražuje naknadu štete koja je

nastala kao rezultat nerazumno dugog trajanja postupka nakon što se dotični postupak

vezan za meritum predmeta završi.”

PRAVO

I. NAVODNO KRŠENJE ČLANA 2 KONVENCIJE

85. Podnosilac predstavke žalio se da nije sprovedena efikasna istraga

koja bi omogućila da se utvrdi odgovornost za smrt njegove supruge i teško

zdravstveno oštećenje njegovog sina. On se pozvao na član 2 Konvencije

koja, u mjeri u kojoj je to relevantno, glasi:

“ Pravo na život svake osobe zaštićeno je zakonom.

Niko ne može biti lišen života ...”

A. Prihvatljivost

86. Vlada je izložila da podnosilac predstavke nije ispoštovao uslov da se

moraju iscrpiti svi domaći lijekovi koji se nalazi u pravilu u članu 35 stav 1

Konvencije. Ustvrdili su da u domaćem pravu postoje dovoljni pravni

lijekovi koji pružaju pravna sredstva u slučajevima navodnog nesavjesnog

vršenja dužnosti u medicini. U takvim slučajevima mogu se pokrenuti

krivična istraga, postupak za naknadu štete u građanskoj parnici i

disciplinski postupak. Podnosilac predstavke se poslužio tim pravnim

lijekovima. Krivična istraga bila je u toku i zato se nije moglo reći da su

nadležni organi ostali potpuno pasivni u ispitivanju okolnosti smrti supruge

podnosioca predstavke ili da je ta istraga koja je pokrenuta bila u toj mjeri

neefikasna da se može tvrditi da su domaći pravni lijekovi besmisleni. Isto

tako, u toku su i disciplinski postupak i građanska parnica. Stoga su

preuranjene pritužbe podnosioca predstavke.

87. Što se tiče građanskog postupka, Vlada je bila mišljenja da je bila

otvorena da podnosilac predstavke uloži kod nadležnog suda pritužbu na

kršenje svog prava da se taj predmet sasluša u razumnom roku, kako je

predviđeno zakonom od 17. juna 2004. godine o pritužbama na kršenje

prava na suđenje u razumnom roku. Pošto on nije iskoristio taj pravni lijek,

predstavka je neprihvatljiva zbog toga što nisu iscrpljeni svi domaći pravni

lijekovi.

88. Podnosilac predstavke osporio je tvrdnje koje je izložila Vlada. On je

ustvrdio da su tri postupka u kojima je on tražio utvrđivanje okolnosti smrti

njegove supruge pokrenuta i u toku već šest godina. Tužilački organi bili su

pasivni u istragama i ako je u tim istragama napravljen uopšte bilo kakav

napredak to je bilo u suštini zbog maksimalnih napora podnosioca

predstavke i njegovih stalnih žalbi protiv odluka da se istrage prekinu.

Slično tome, napori podnosioca predstavke da nastavi građanski postupak

koji je bio zaustavljen jer se čekao ishod disciplinske i krivične istrage,

nijesu bili uspješni.

89. Što se tiče pozivanja Vlade na odredbe Zakona iz 2004. godine u

kontekstu pritužbi podnesenih po članu 2 Konvencije, Sud smatra sa tim u

vezi da Zakon iz 2004. godine uvodi pravne ljekove koji imaju prirodu

lijeka i kompenzacije, posebno u odnosu na pravo da se nečiji predmet

ispita u razumnom roku u smislu člana 6 stava 1 Konvencije. Sud smatra da

su ovi ljekovi djelotvorni u odnosu na predugo trajanje otvorenih sudskih

postupaka (v. predmet Michalak protiv Poljske (odluka), br. 24549/03, 1.

mart 2005. godine i Charzyński protiv Poljske (odluka), br. 15212/03, 1.

mart 2005. godine). Međutim, u ovom predmetu ne radi se samo o

pretjerano dugom trajanju građanskog postupka o kome je riječ, već o

pitanju da li u okolnostima predmeta, gledano u cjelini, za državu može da

se kaže da je ispunila proceduralne uslove propisane članom 2 Konvencije.

90. U vezi sa tim Sud napominje da je podnosilac predstavke tražio, 31.

jula 1999. godine da se pokrene krivični postupak u vezi sa smrću njegove

supruge. Iste godine je takođe tražio da se pokrene disciplinski postupak u

vezi sa tim slučajem. U julu 2002. godine on je podnio tužbu za naknadu

štete kod građanskog suda. Svi ovi postupci su sada u toku. 7. aprila 2003.

godine građanski sud zaustavio je građanski postupak, da se sačeka ishod

disciplinskog postupka (stav 55 ove Presude). Kasniji napori podnosioca

predstavke da se ovi postupci nastave nisu bili uspješni. 25. aprila 2005.

godine Regionalni medicinski disciplinski sud regije Dolny Śląsk zaustavio

je disciplinski postupak dok se ne okonča krivična istraga (v. stav 48. ove

Presude). Kao rezultat, tri postupka koja se odnose na pritužbu podnosioca

predstavke po članu 2 Konvencije i dalje su otvoreni i to u vremenskom

periodu koji varira od gotovo sedam do četiri godine.

91. U ovom kontekstu Sud naglašava da u razmatranju da li je poštovano

pravilo da se moraju iscrpiti domaći pravni lijekovi od suštinskog značaja

jeste da se razmotri postojanje formalnih pravnih lijekova u pravnom

sistemu dotične države, kao i konkretne okolnosti predmeta i da se ispita da

li je podnosilac predstavke učinio sve što se od njega moglo razumno

očekivati da bi iscrpio domaće pravne ljekove koji su mu bili na

raspolaganju (v. između ostalog, predmet Merit protiv Ukrajine, br.

66561/01, stav 58, 30. mart 2004. godine).

92. Sud napominje da je podnosilac predstavke iskoristio sve pravne

lijekove koje je mogao da upotrijebi u kontekstu navodnog medicinskog

nesavjesnog vršenja dužnosti. Podnosilac predstavke stalno se iznova žalio

protiv odluka po kojima je krivična istraga prekinuta i ta je istraga

nastavljana tri puta, jer su žalbeni tužilački organi u suštini smatrali da niži

tužioci nijesu prikupili dokaze koji bi bili dovoljni za rasvjetljivanje

okolnosti predmeta. Građanski i disciplinski postupci bili su zaustavljeni

dok se čeka ishod drugih postupaka. Uzimajući u obzir međusobnu

povezanost različitih postupaka u kojima je podnosilac predstavke

pokušavao da utvrdi okolnosti smrti njegove supruge, Sud je smatrao da je

prigovor vlade u bliskoj vezi sa suštinom pritužbi podnosioca predstavke po

ovoj odredbi i da njeno ispitivanje stoga treba da se obavi zajedno sa

ispitivanjem merituma predmeta.

B. Meritum

1. Podnesci strana

93. Vlada je iznijela da nije moglo da se ospori da u poljskom pravnom

sistemu postoje zakonske odredbe za zaštitu života pacijenata. Sud nije

utvrdio nikakvu indikaciju u svojim ranijim odlukama koje su se odnosile

na Poljsku da je bilo ikakvih propusta u obezbjeđivanju mehanizma kojim

krivična, disciplinska ili građanska odgovornost lica koja se mogu smatrati

odgovornima može da se utvrde (v. između ostalog, Skraskowski protiv

Poljske (odluka), br. 36420/94, 6. april 2000. godine; Siemińska

protiv Poljske (odluka.), br. 37602/97, 29. mart 2001. godine).

94. Prema dobro utvrđenoj sudskoj praksi Suda, istrage slučajeva

lišavanja života moraju biti, između ostalog, nezavisne, djelotvorne,

razumno brze, podložne dovoljnoj pažnji i praćenju javnosti i moraju u

odgovarajućoj mjeri uključivati najbliže (v. Jordan protiv Ujedinjenog

Kraljevstva, br. 24746/94, stavovi 102-109).

95. Vlada je tvrdila da je krivičnu istragu sproveo nezavisni državni

tužilac. On je prikupio dokaze od medicinskog osoblja koje je bilo

uključeno u liječenje supruge podnosioca predstavke. Nadalje, da bi se

izbjegla svaka sumnja vezana za objektivnost stručnih medicinskih

mišljenja, ona su dobijena od instituta za sudsku medicinu koji su smješteni

u drugim gradovima a ne u gradu u kome je bolnica gdje je liječena i gdje je

umrla supruga podnosioca predstavke. Zbog toga nije moglo biti sumnje u

nezavisnost i objektivnost državnog tužioca.

96. Vlada je takođe smatrala da je krivična istraga bila razumno brza.

Jedina kašnjenja u istrazi nastala su usljed nužnosti dobijanja dodatnih

stručnih mišljenja i vremena koje je bilo potrebno za njihovu pripremu.

Značajan broj ovih mišljenja – četiri su pripremljena do sada – nastali su, s

jedne strane, zbog novih činjenica koje su otkrivene tokom istrage i s druge

strane, zbog činjenice da je podnosilac predstavke iskoristio svoja

proceduralna prava i osporio nalaze mišljenja koja su predali eksperti.

Štaviše, sam veoma složeni karakter ovog predmeta učinio je nemogućim da

različite forenzičke institucije odmah pripreme svoja mišljenja. U svjetlu

sudske prakse Suda, moralo je biti prihvaćeno da je moglo doći do prepreka

ili teškoća koje su spriječile napredak u istrazi u nekoj konkretnoj situaciji

(v.Jordan, citirano ranije u tekstu, stavovi 102-109).

97. Vlada je naglasila da je podnosilac predstavke, kao najbliža osoba

žrtvi, bio aktivno uključen u postupak. Naročito je bitno da je on svjedočio

o okolnostima medicinskog liječenja i smrti svoje supruge. Nadalje, predao

je razne prijedloge za prikupljanje dokaza. Njegovim pitanjima su se takođe

bavili i stručnjaci koji su pripremali stručno medicinsko mišljenje.

98. Vlada je iznijela da je nakon što je podnosilac predstavke uložio

pritužbu kod lokalne Komore, počelo ispitivanje uzroka smrti njegove

supruge. Ovaj postupak je kasnije zaustavljen, a kao razlog je navedeno da

su drugi dijelovi postupka koji se odnose na isti čin u to vrijeme bili u toku.

Razlozi za zaustavljanje disciplinskog postupka bili su opravdani pošto su

rezultati krivične istrage mogli da imaju uticaj na konačnu odluku Ljekarske

komore.

99. Što se tiče vođenja građanskog postupka, Vlada je tvrdila da je oduka

suda da zaustavi građanski postupak bila bazirana na članu 177 stavu 1

Zakonika o građanskom postupku, koji predviđa da sud može to da učini ex

officio, ukoliko se pojave činjenice čije bi utvrđivanje u krivičnom ili

disciplinskom postupku moglo da utiče na odluku u građanskom postupku.

100. Vlada je smatrala da se isti princip odnosi na odluku građanskog

suda da zaustavi građanski postupak dok se ne okonča krivični postupak.

101. Podnosilac predstavke iznio je da krivična istraga u predmetu nije

bila sprovedena efikasno, kako je propisivala sudska praksa Suda po članu 2

Konvencije. Nadležni organi propustili su da preduzmu odgovarajuće mjere

da bi utvrdili okolnosti smrti njegove supruge. Istraga je prekidana nekoliko

puta i samo su odlučnost podnosioca predstavke i njegovi stalni napori da se

ona nastavi doveli do njenog novog pokretanja.

102. Što se tiče disciplinskog postupka, podnosilac predstavke naglasio

je da do sada nije donesena nikakva odluka o meritumu predmeta. Nakon

inicijalnih mjera koje su preduzete kao rezultat njegovog zahtjeva da se

pokrene disciplinski postupak, kojeg je on predao 1999. godine, uslijedio je

dvogodišnji period, od 3. februara 2000. godine do 16. oktobra 2002.

godine, tokom kojeg nije napravljen nikakav napredak. Tokom ovog

perioda, navodno je dobijena medicinska dokumentacija supruge

podnosioca predstavke. Kasnije je pripremljeno stručno medicinsko

mišljenje koje je poslužilo kao osnov za prijedlog Medicinskom sudu da

izrekne disciplinsku sankciju za F.M. Međutim, to je urađeno tek nakon što

je disciplinska odgovornost bila očigledno zastarjela i bazirana je na odluci

od 25. aprila 2005. godine.

2. Ocjena Suda

103. Sud naglašava da činjenja i nečinjena organa u oblasti politike

zdravstvene njege mogu u određenim okolnostima da uključuju njihovu

odgovornost po pozitivnom dijelu člana 2. Međutim, kada je država

potpisnica obezbijedila adekvatne odredbe za garantovanje visokih

standarda među medicinskim radnicima i zaštitu života pacijenata, ona ne

može da prihvati da su pitanja kao što su greške u rasuđivanju nekog

zdravstvenog radnika ili nemarna koordinacija među zdravstvenim

radnicima u liječenju nekog konkretnog pacijenta dovoljna sama po sebi da

se država potpisnica pozove na odgovornost sa stanovišta njenih pozitivnih

obaveza po članu 2 Konvencije da zaštiti život (v. Powell protiv

Ujedinjenog Kraljevstva, br. 45305/99, odluka 4. maj 2000; Nitecki protiv

Poljske, br. 65653/01, odluka 21. mart 2002. godine).

Pozitivne obaveze nalažu državama da donesu propise kojima će se

bolnice, privatne i javne, primorati da usvoje odgovarajuće mjere za zaštitu

života svojih pacijenata. Ove obaveze takože nalažu da se mora uspostaviti

efikasan nezavisan sudski sistem tako da se može utvrditi uzrok smrti

pacijenata o kojima se medicinski radnici staraju, bilo u javnom ili u

privatnom sektoru i da se mogu oni odgovorni pozvati na odgovornost (v.

između ostalog, Erikson protiv Italije (odluka), br. 37900/97, 26. oktobar

1999. godine i Powell, ranije citiran).

104. Iako se pravo da se krivično goni i sankcioniše treće lice za neko

krivično djelo ne može nezavisno potvrditi (v. Perez protiv Francuske

[GC], br. 47287/99, stav 70, ECHR 2004-I), Sud je u niz situacija

konstatovao da efikasni sudski sistem po članu 2 može, a pod određenim

okolnostima mora, uključiti i pribjegavanje krivičnom pravu. Međutim,

ukoliko kršenje prava na život ili lični integritet nije izazvano namjerno,

pozitivna obaveza po članu 2 da se uspostavi efikasan sudski sistem ne

nalaže nužno pružanje pravnog lijeka iz oblasti krivičnog prava u svakom

slučaju. U ovoj konkretnoj oblasti medicinskog nemara obaveza može, na

primjer, takođe biti ispunjena ako pravni sistem obezbjeđuje žrtvama pravni

lijek u građanskim sudovima, bilo sam ili zajedno sa pravnim lijekom u

krivičnim sudovima, omogućujući tako da se utvrdi svaka odgovornost

dotičnih doktora i obezbjeđujući svaki odgovarajući pravni lijek u

građanskom pravu, kao što je dobijanje naloga da se isplati naknada štete i

da se objavi odluka. Disciplinske mjere mogu takođe da se predvide.

Međutim, obaveze države po članu 2 Konvencije neće biti ispunjenje ako

zaštita koja se obezbjeđuje u domaćem pravu postoji samo u teoriji: prije

svega, ona mora takođe funkcionisati efikasno u praksi u određenom

vremenskom periodu tako da sudovi mogu da završe svoje ispitivanje

merituma svakog pojedinačnog predmeta (v. Calvelli i Ciglio protiv Italije

[Veliko vijeće], br. 32967/96, stavovi 51-53; ECHR 2002-I; Vo protiv

Francuske [Veliko vijeće], br. 53924/00, stavovi 89-90, ECHR 2004-VIII).

105. U vezi sa tim Sud navodi da je postojala mogućnost da podnosilac

predstavke pokrene krivičnu istragu vezanu za okolnosti predmeta. Dalje je

takođe postojala mogućnost da on podnese građansku tužbu protiv državnog

trezora, kojom traži nadoknadu za smrt svoje supruge. On je takođe mogao

da pokrene postupak da bi se ustanovila disciplinska odgovornost dotičnih

medicinskih radnika tako što bi pokrenuo postupak predviđen zakonom

kojim se reguliše profesionalna odgovornost ljekara. Stoga, Sud ne nalazi

nikakav pokazatelj da je bilo propusta države da obezbijedi postupak po

kome bi se utvrdila krivična, disciplinska ili građanska odgovornost lica

koja se mogu smatrati odgovornima.

106. Međutim, da bi se moglo cijeniti u ovom slučaju relevantno je i

ispitati kako je ova procedura funkcionisala u konkretnim okolnostima.

107. U vezi sa tim Sud najprije konstatuje da je nakon smrti supruge

podnosioca predstavke 31. jula 1999. godine policijska istraga pokrenuta

odmah, istog datuma, nakon što je podnosilac predstavke predao relevantan

zahtjev. Nakon toga, izvršena je obdukcija 2. avgusta 1999. godine. Dana

11. avgusta 1999. godine policija je tražila da joj bude predata relevantna

medicinska dokumentacija. Dalje, niz svjedoka je ispitano brzo nakon

samog događaja. 29. decembra 1999. tužilac, razmotrivši materijal

prikupljen tokom policijske istrage, pokrenuo je krivičnu istragu pod

sumnjom da je došlo do krivičnog djela ubistva. Zbog toga su brzo

preduzete inicijalne mjere koje su imale za cilj utvrđivanje činjenica u

predmetu.

108. Međutim, kasnije je krivična istraga u velikoj mjeri usporena. 10.

februara 2000. godine Institut za sudsku medicinu u Lubinu obavijestio je

tužilaštvo da ne mogu da ispune njihov zahtjev da pripreme stručni

medicinski izvještaj u ovom predmetu. Tek 30. marta 2000. godine tužilac

je tražio od jedne druge institucije za sudsku medicinu da pripremi stručno

mišljenje. Kasnije je postupak zaustavljen dok se ne preda taj izvještaj.

Postupak je nastavljen u oktobru 2000. godine.

109. Odlukom od 31. oktobra 2000. godine Okružni tužilac prekinuo je

istragu smatrajući, u svjetlu medicinske dokumentacije, svjedočenja

svjedoka i stručnog medicinskog mišljenja, da medicinski radnici koji su

bili uključeni u ovaj predmet nemaju za što da odgovaraju. Međutim na

žalbu podnosioca predstavke, kasnije je postupak nastavljen odlukom od 5.

januara 2001. godine. Viši tužilac koji je ispitivao žalbu podnosioca

predstavke smatrao je da je istraga prerano prekinuta, a da nijesu prikupljeni

svi dokazi i da nisu utvrđene činjenice relevantne za tu odluku (v. stav 18

ove Presude).

110. Sud dalje navodi da je istraga kasnije dva puta prekinuta, 6.

decembra 2001. godine i 8. decembra 2004. godine. Ona je dva puta

nastavljena, 1. marta 2003. godine i 24. marta 2005. godine (v. stavovi 30 i

38 ove Presude).

U svojoj odluci od 25. marta 2005. godine Regionalni tužilac za

Wroclaw konstatovao je da su dokazi koji su do tada prikupljeni u predmetu

nepotpuni i da ne omogućavaju utvrđivanje relevantnih činjenica. Tužilac je

naložio da treba prikupiti još dokaza.

Sud stoga konstatuje da je istraga prekinuta tri puta i kasnije nastavljena

u svjetlu nedostataka u prikupljanju dokaza. Nadležni organi koji su

ispitivali žalbe podnosioca predstavke na odluke da se postupak prekine

uzimali su u obzir to što niži organi nijesu uspjeli da rasvijetle okolnosti

relevantne za odluke koje je trebalo donijeti. Sud je bio mišljenja da, pošto

se slanje slučajeva na ponovno ispitivanje obično nalaže zbog grešaka koje

su počinili niži organi, ponavljanje takvih naloga u jednom postupku govori

o ozbiljnim nedostacima u radu sudskog sistema (mutatis mutandis,

Wierciszewska protiv Poljske, br. 41431/98, stav 46, 25. novembar 2003.

godine).

111. Što se tiče disciplinskog postupka, Sud navodi da je ovaj postupak

pokrenut 1999. godine, ali je kasnije zaustavljen u novembru 1999. godine,

dok se ne dođe do ishoda krivične istrage. Nakon što je taj postupak

nastavljen, kasnije je ponovo zaustavljen odlukom od 25. aprila 2005.

godine, jer je sud želio da se sačeka završetak krivične istrage koja je još

uvijek bila u toku u to vrijeme. Taj postupak je i dalje u toku.

112. Sud dalje napominje da je u svojoj odluci od 25. aprila 2005.

godine Regionalni medicinski sud naveo da je disciplinska odgovornost

dotičnog ljekara zastarjela pošto je period od tri godine u kome je ona

mogla da se traži protekao. Međutim, pošto je krivična istraga još bila u

toku, sud je dalje konstatovao da bi se period za zastaru “mogao produžiti”,

prema odredbama člana 51(2) tog Zakona.

Sud najprije napominje da iz formulacije ove odluke nije jasno da li je

Medicinski sud zaista produžio period za tu zastaru, pošto je samo navedeno

da bi se on “mogao” produžiti. Zbog toga ova odluka sama po sebi ostavlja

podnosioca predstavke u stanju dalje nesigurnosti po pitanju da li je

disciplinska odgovornost dotičnog ljekara zastarjela ili se može dalje tražiti.

113. Da sumiramo, Sud je mišljenja da je do smrti supruge podnosioca

predstavke došlo 21. jula 1999. godine. Uprkos činjenici da su pokrenuti

postupci u kome je podnosilac predstavke tražio da se potvrde relevantne

činjenice i da se utvrdi odgovornost lica odgovornih za vođenje njenog

porođaja i za njenu smrt, nakon gotovo sedam godina nije donesena nijedna

pravosnažna odluka ni u jednom od pokrenutih postupaka. Tužilački organi

stalno su kritikovali tužioce koji su vršili istragu u ovom slučaju zato što su

dokazi koje su prikupili bili nepotpuni i zato što su odluke o prekidu istraga

bile preuranjene zbog nedostataka u prikupljanju dokaza. Podnosilac

predstavke ostaje u produženom stanju nesigurnosti po pitanju ishoda ovih

postupaka.

114. Iako Sud prihvata da medicinska pitanja u ovom predmetu možda

jesu imala određenu složenost, Sud nije mišljenja da bi to moglo opravdati

cjelokupnu dužinu istrage.

115. Nadalje, Sud navodi da su nadležni organi stalno iznova upućivali

na druge postupke koji su u toku koristeći ih kao opravdanje da svoj

postupak zaustave ili kao razlog da odbiju da ga nastave. Sud je svjestan i

razumije da dokazi koji se prikupe u jednom postupku mogu da budu

relevantni za odluke koje treba donijeti u drugom postupku i da ishod

jednog postupka može da ima uticaj na dalje vođenje postupka koji je

zaustavljen. Sud smatra da su takve odluke mogle biti vođene razumnim

pitanjima koja su povezana sa pravičnim i efikasnim sprovođenjem pravde.

Međutim, uzimajući u obzir cjelokupnu dužinu perioda koji je protekao

od smrti supruge podnosioca predstavke, a takođe i činjenicu da su

procedure pokrenute sa ciljem da se utvrde okolnosti njene smrti više bile

prepreka opštem napretku u postupku, Sud je mišljenja da ne može da se

kaže da su procedure koje su upotrijebljene da bi se rasvijetlili navodi da je

bilo nesavjesnog vršenja dužnosti u medicini dovele do efikasnog

ispitivanja uzroka smrti u ovom konkretnom slučaju.

116. I na kraju, Sud smatra da, osim bojazni vezanih za poštovanje prava

iz člana 2 Konvencije u svakom pojedinačnom slučaju, opštija pitanja

takođe zahtijevaju brzo ispitivanje slučajeva u kojima je riječ o smrti u

bolničkom okruženju. Razlog za to jeste što činjenice i moguće greške koje

su počinjene u toku medicinske njege treba ustanoviti brzo da bi se o njima

obavijestili medicinski radnici institucije o kojoj je riječ i da bi se tako

spriječilo ponavljanje sličnih grešaka i time doprinijelo bezbjednosti

korisnika zdravstvenih usluga.

117. U ovim okolnostima, Sud zaključuje da je došlo do proceduralnog

kršenja člana 2 Konvencije. Slijedi da se preliminarni prigovor Vlade (v.

stavove 87 – 90 ove Presude) mora odbaciti.

II. NAVODNO KRŠENJE ČLANA 6 KONVENCIJE

118. Podnosilac predstavke žalio se na kršenje njegovog prava da se

njegova pritužba ispita u razumnom roku. On se pozvao na član 6

Konvencije.

119. Sud napominje da je ova pritužba povezana sa ovdje već ispitanom

pritužbom i stoga mora isto tako biti proglašena prihvatljivom.

120. Uzimajući u obzir mišljenje koje se odnosi na član 2 (v. stav 118

ove Presude), Sud smatra da nije nužno ispitati da li je, u ovom slučaju, bilo

kršenja člana 6 stav 1.

III. PRIMJENA ČLANA 41 KONVENCIJE

121. Član 41 Konvencije glasi:

“Kada Sud utvrdi kršenje Konvencije i Protokola uz nju, a unutrašnje pravo Visoke strane

ugovornice o kojoj je riječ omogućava samo djelimičnu odštetu, Sud, ako je potrebno,

pruža pravično zadovoljenje oštećenoj strani.”

A. Naknada štete

122. Podnosilac predstavke tražio je 540.000 PLN kao novčanu naknadu

štete zbog smrti supruge i loše zdravstvenog stanja njegovog sina. On je

tvrdio da taj iznos pokriva izgubljene zarade koje bi njegova supruga imala

do penzionisanja ako se uzmu u obzir njene kvalifikacije i njene zarade prije

trudnoće i smrti. Dalje je tvrdio da se ovaj odnos takođe veže i za troškove

njege njegovog sina H. od oktobra 1999. do avgusta 2003. godine, koju bi

uobičajeno obavljala njegova majka. On je takođe tvrdio da njegov sin

stalno dobija medicinsku njegu i rehabilitaciju vrlo specifičnu za njegovo

zdravstveno stanje koje je rezultat okolnosti njegovog rođenja. Ukupan

iznos za tu njegu je 37,000 PLN.

123. Podnosilac predstavke dalje je tražio naknadu moralne štete kojom

bi mu se nadoknadila smrt supruge i loše zdravlje njegovog sina, te propust

domaćih organa da izvrše brzu i efikasnu istragu.

124. Vlada je izrazila mišljenje da su potraživanja podnosioca predstavke

pretjerana i neopravdana.

125. Što se tiče zahtjeva za naknadu novčane štete, Sud smatra da nije

utvrđeno postojanje uzročne veze između navodne štete i gore iznesenih

kršenja proceduralnih obaveza po članu 2 Konvencije od strane Države.(v.

stav 118 ove Presude).

126. Što se tiče ne-novčane štete, Sud, odlučujući po principu pravičnosti

i uzimajući u obzir iznose dosuđene u sličnim predmetima i kršenje koje je

utvrdio u ovom predmetu, dosuđuje podnosiocu predstavke 20.000 eura.

B. Troškovi i izdaci

127. Podnosilac predstavke takođe je tražio 51.935 PLN za troškove i

izdatke koje je pretrpio pred domaćim sudovima i pred Sudom.

128. Vlada je mišljenja da je iznos koji je tražio podnosilac predstavke

prevelik.

129. Prema sudskoj praksi Suda, podnosilac predstavke ima pravo na

nadoknadu troškova i izdataka samo u mjeri u kojoj se dokaže da su oni

stvarno i nužno pretrpljeni i da su razumni po pitanju iznosa. U ovom

predmetu, uzete su u obzir informacije u posjedu Suda i gore navedeni

kriterijumi i Sud je odlučio da je razumno podnosiocu predstavke dosuditi

iznos od 2.000 eura čime se pokrivaju troškovi po svim stavkama, minus

850 eura koji su podnosiocu predstavke plaćeni u vidu pravne pomoći, plus

svi porezi koji se obračunavaju na taj iznos.

C. Default interest

130. Sud smatra da je ispravno da se zatezna kamata zasniva na

marginalnoj aktivnoj stopi Evropske centralne banke plus tri procentualna

poena.

IZ TIH RAZLOGA SUD JEDNOGLASNO

1. Proglašava predstavku prihvatljivom;

2. Smatra da je bilo proceduralnih kršenja člana 2 Konvencije i shodno

tome odbacuje preliminarni prigovor Vlade zasnovan na tome da nisu

iscrpljeni svi domaći pravni lijekovi;

3. Smatra da nema potrebe da se zasebno ispituje pritužba po članu 6

stav 1 Konvencije;

4. Smatra

(a) da tužena Država treba da plati podnosiocu predstavke, u roku

od tri mjeseca od datuma na koji ova presuda postane pravosnažna

po članu 44 stav 2 Konvencije, sljedeće iznose, koje treba

konvertovati u poljske zlote po kursu na dan plaćanja:

(i) 20.000 eura (dvadeset hiljada eura) za naknadu

nenovčane štete;

(ii) 2.000 eura (dvije hiljade eura) za troškove i izdatke,

minus 850 eura (osam stotina pedeset eura) koji su

podnosiocu predstavke plaćeni u vidu pravne pomoći;

(iii) svaki porez koji se obračunava na gore navedene iznose;

(b) da se od datuma isteka gore navedena tri mjeseca do plaćanja

obračunava obična kamata na gore navedene iznose po stopi koja je

jednaka marginalnoj aktivnoj stopi Evropske centralne banke tokom

perioda obračunavanja te kamate plus tri procentualna poena;

5. Odbacuje ostatak potraživanja podnosioca predstavke za pravičnim

zadovoljenjem.

Sačinjeno na engleskom jeziku i objavljeno u pisanoj formi 27. juna

2006. godine, shodno Pravilu 77 stavovi 2 i 3 Poslovnika Suda.

T.L. EARLY Nicolas BRATZA

Sekretar Predsjednik

ZABRANA MUČENJA

ČLAN 3 KONVENCIJE

“Niko ne smije biti podvrgnut mučenju, ili nečovječnom ili ponižavajućem

postupanju ili kažnjavanju.”


PRVO ODJELJENJE

PREDMET ŠEČIĆ protiv HRVATSKE

(Predstavka br. 40116/02)

PRESUDA

STRAZBUR

31. maj 2007. godine

PRAVNOSNAŽNA

31/08/2007

Ova presuda će postati pravosnažna pod uslovima utvrđenim članom 44

stav 2 Konvencije. Ona može biti predmet tehničkih izmjena.

U predmetu Šečić protiv Hrvatske,

Evropski sud za ljudska prava (Prvo odjeljenje), zasijedajući u vijeću u

sastavu:

g-din C.L. Rozakis, predsjednik,

g-din L. Loucaides,

g-đa N. Vajić,

g-đa E. Steiner,

g-din K. Hajiyev,

g-din D. Spielmann,

g-din S.E. Jebens, sudije,

i g-din S. Nielsen, sekretar odjeljenja,

poslije vijećanja zatvorenog za javnost 10. maja 2007. godine donosi

sljedeću presudu koja je usvojena tog datuma:

POSTUPAK

1. Postupak u ovom predmetu pokrenut je na osnovu predstavke (br.

40116/02) protiv Republike Hrvatske, kojeg je 12. novembra 2002. godine

hrvatski državljanin, g-din Šemso Šečić („podnosilac predstavke“) podnio

Sudu na osnovu člana 34 Konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih

sloboda („Konvencija“).

2. Podnosioca predstavke je zastupao Evropski centar za prava Roma sa

sjedištem u Budimpešti i g-đa Lovorka Kušan, advokat iz Ivanić-Grada.

Hrvatsku Vladu („Vlada“) zastupale su njene zastupnice, prvo g-đa

L.Lukina-Karajković, a poslije toga g-đa Š.Stažnik.

3. Podnosilac predstavke je posebno naveo da domaće vlasti nijesu

preuzele ozbiljnu i temeljnu istragu napada na njega i da je protiv njega

izvršena diskriminacija na osnovu njegovoga romskog porijekla.

4. Odlukom od 15. juna 2006. godine Sud je utvrdio da je zahtjev

djelimično dopušten.

5. I podnosilac predstavke i Vlada dostavili su svoje primjedbe o

osnovanosti (Pravilo 59 stav 1).

ČINJENICE


6. Podnosilac predstavke je rođen 1963. godine i živi u Zagrebu.

7. Dana 29. aprila 1999. godine između 20:00 i 20:30 sati podnosilac

predstavke je, zajedno s nekoliko drugih pojedinaca, skupljao stari metal u

Harambašićevoj ulici u Zagrebu.

8. Odjednom su se dva neidentifikovana muškarca približila grupi i

napala podnosioca predstavke. Tukli su ga po tijelu drvenim palicama

uzvikujući riječi koje su predstavljale rasno vrijeđanje. Druga dvojica

neidentifikovanih muškaraca, očito članova iste grupe, stajala su u blizini i

čuvala stražu.

9. Kratko poslije toga, poslije dojave dva nepoznata lica o tuči koja je u

toku, na mjesto događaja poslata je policijska patrola. Policija je razgovarala

sa licima zatečenim na licu mjesta i obišla okolne ulice pokušavajući da

pronađe napadače.

10. Stiglo je vozilo hitne pomoći i odvezlo podnosioca predstavke u

obližnju bolnicu. Ljekari su zaključili da mu nije slomljena nijedna kost,

prepisali su mu lijekove protiv bolova i poslali ga kući na mirovanje.

11. Tokom noći podnosilac predstavke trpio je jake bolove i sljedeći dan

je otišao u drugu bolnicu gdje je bio ponovo pregledan. Utvrđeno je da je,

kao rezultat napada, pretrpio višestruke prelome rebara, posebno devetog,

desetog i jedanaestog lijevog rebra. Bilo je potrebno zadržati ga u bolnici na

dalje liječenje. Pušten je nedjelju dana kasnije, 5. maja 1999. godine.

12. Podnosilac predstavke tvrdi da je, kao rezultat ovoga incidenta, sve

od 1. juna 1999. godine bio na psihijatrijskom liječenju. U Psihijatrijsku

kliniku u Zagrebu dolazio je najmanje osamnaest puta. Dijagnosticiran mu

je posttraumatski stresni poremećaj kojega karakteriše depresija, napetost,

napadi panike, strah za njegovu sigurnost i za sigurnost njegove porodice,

nesanica na mahove i noćne more i uopšte, emocionalni slom.

13. Dana 15. jula 1999. godine advokat podnosioca predstavke podnijela

je krivičnu prijavu Opštinskom državnom tužilaštvu u Zagrebu – „državno

tužilaštvo“) protiv nepoznatih pojedinaca. Dostavila je činjenični opis

incidenta i navela da je podnosiocu predstavke nanesena teška povreda.

Podnosilac predstavke je kao dokaz ponudio svoj iskaz kao svjedoka i

predložio da budu saslušana tri očevica. Podnosilac predstavke je zatražio

od državnog tužilaštva da istraži taj incident, utvrdi ko su počinioci i protiv

njih pokrene krivični postupak.

14. Istoga je dana advokat podnosioca predstavke poslala pismo

Policijskoj upravi Zagrebačkoj – „policija“, u kojem je obavijestila policiju

o incidentu i zatražila da joj policija da informacije potrebne za pokretanje

krivičnog postupka. Svoj je zahtjev ponovila 30. avgusta 1999. godine.

15. Dana 31. avgusta 1999. godine, policija je obavijestila advokata

podnosioca predstavke da nije utvrđeno ko su počinioci.

16. Dana 2. septembra 1999. godine, advokat podnosioca predstavke

pisala je Ministru unutrašnjih poslova, obavijestivši ga o incidentu i

navodeći da policija nije utvrdila ko su počinioci. Zatražila je odlučno

policijsko djelovanje, pozivajući se na mjerodavne domaće i međunarodne

standarde ljudskih prava.

17. Dana 29. septembra 1999. godine, policija je obavila razgovor sa

podnosiocem predstavke o događajima iz noći 29. aprila 1999. godine.

Podnosilac predstavke je neodređeno opisao dva napadača, izjavivši da zbog

toga što je kratkovid nije vjerojatno da bi ih mogao prepoznati.

18. Istoga je dana policija obavila razgovor s B.T., koji je toga dana bio

sa podnosiocem predstavke. On je takođe opisao napadače, navodeći da

nije dobro vidio njihova lica, jer se skrivao od njih tokom napada.

19. Pet dana kasnije, policija je obavila razgovor s N.C., koji živi u

području u kojem se dogodio napad i koji je svjedočio o incidentu. On je

opisao napadače, navodeći da se sve dogodilo vrlo brzo i da ih nije mogao

jasno vidjeti.

20. Dana 7. oktobra 1999. godine, policija je obavila razgovor sa Z.B.,

još jednim očevicem incidenta, koji je dao izjavu sličnu onoj prethodnog

očevica s kojim je bio obavljen razgovor.

21. U januaru 2000. godine, advokat podnosioca predstavke dva puta je

uputila upit državnom tužilaštvu o koracima preuzetim da se utvrdi identitet

počinioca i da se krivično goni, istovremeno prigovarajući kako je istraga

neodgovarajuća.

22. Dana 10. februara 2000. godine, državno tužilaštvo je obavijestilo

advokata podnosioca predstavke da su zatražili od policije da ubrza istragu.

23. Dana 21. februara 2000. godine, državno tužilaštvo je obavijestilo

advokata podnosioca predstavke da je policija obavila uviđaj odmah poslije

što je bila obaviještena o incidentu, da su obavili razgovor s podnosiocem

predstavke i sa nekoliko drugih svjedoka i da su pretražili to područje, ali da

nijesu utvrdili identitet bilo kojeg lica koji bi odgovarao opisu počinioca.

24. Dana 16. marta 2000. godine, advokat podnosioca predstavke

obavijestila je državno tužilaštvo da su u tom istom razdoblju pojedinci koji

su napali podnosioca predstavke očito učestvovali u brojnim napadima na

Rome u Zagrebu. Dva napadnuta Roma, I.S. i O.D. rekla su advokatu

podnosioca predstavke da bi oni mogli da prepoznaju počinioce i da je O.D.

lično svjedočio napadu na podnosioca predstavke. Štaviše, policija je već

otkrila i uhapsila napadače na O.D.-a. Naglasila je da su incidenti bili rasno

motivisani zbog toga što su napadači kombinovali fizičko sa rasističkim

verbalnim zlostavljanjem.

25. Dana 16. juna 2000. godine, državno tužilaštvo je obavijestilo

advokata podnosioca predstavke da policija nije uspjela da pronađe O.D.-a i

da nemaju nikakvu evidenciju o napadu na njega.

26. Dana 1. avgusta 2000. godine, O.D. je pronađen i sa njim je obavljen

razgovor u Opštinskom državnom tužilaštvu u Belom Manastiru. Izjavio je

da je i njega lično napao neki S. negdje u januaru 2000. godine i da je ista ta

osoba bila jedan od napadača na podnosioca predstavke zahtjeva. Sjećao se

lica S, jer je imao veliki ožiljak na licu.

27. Policija je poslije toga utvrdila identitet S.-a kao alkoholičara dobro

poznatog lokalnim vlastima zbog nekoliko krivičnih djela. Međutim,

policija ga je isključila kao mogućeg osumnjičenog, jer ga nijedan drugi

svjedok nije identifikovao usprkos njegovom vrlo uočljivom ožiljku.

Takođe, na osnovu informacija dostupnih vlastima, S. nije pripadao

nikakvoj grupi skinheadsa. Ništa u policijskom predmetu ne ukazuje da je

S. bio pozvan na ispitivanje u odnosu na taj incident.

28. U međuvremenu je 24. maja 2000. godine advokat podnosioca

predstavke ponovno pisala državnom tužilaštvu naznačivši da je 14. maja

2000. godine, HRT emitovala prilog u kojem je obavljen razgovor sa

mladim pripadnikom skinheadsa, koji je objasnio svoje razloge za napade

na romsko stanovništvo u Zagrebu. Tvrdila je da je pojedinac s kojim je

obavljen razgovor indirektno spomenuo incident od 29. aprila 1999. godine

u kojem je učestvovao podnosilac predstavke.

29. Državno tužilaštvo je zatražilo od urednika HRT-a da im da potrebne

informacije kako bi mogli utvrditi identitet lica sa kojom je obavljen

razgovor.

30. Dana 18. aprila 2001. godine policija je obavila razgovor sa

novinarem koji je obavio razgovor. Novinar je izjavio da je pripadnik

skinheadsa sa kojim je obavljen razgovor uopšteno govorio o svojoj mržnji

prema romskom stanovništvu, ali da nije konkretno govorio o incidentu o

kojem je riječ. Živio je u istom dijelu grada u kojem se dogodio napad i

opisao je kako mu smeta kada Romi dolaze u njegov komšiluk da skupljaju

stari metal. Međutim, novinar nije želio da otkrije ime lica s kojim je obavio

razgovor, pozivajući se na svoje pravo da štiti izvor svojih informacija.

31. U međuvremenu je 14. februara 2001. godine, advokat podnosioca

predstavke ponovo prigovorila državnom tužilaštvu i Ministarstvu

unutrašnjih poslova zbog lošeg kvaliteta i neprihvatljivog trajanja istrage.

Zatražila je ažurne podatke i prigovorila kako izgleda da nema stvarnih

napora od strane nadležnih vlasti da se utvrdi identitet i uhapse počinioci.

Isto je tako informisala organe tužilaštva o nekim novim činjenicama i to da

su lica koja su napala podnosioca predstavke pripadala grupi skinheads, čiji

su pripadnici bili odgovorni za nekoliko napada na romsko stanovništvo u

Zagrebu. Ona je dalje opisala nekoliko nedavnih napada na romsko

stanovništvo od strane skinheadsa i dala popis imena i adrese i žrtava i

svjedoka takvih napada.

32. Dana 22. maja 2001. godine, Ministarstvo unutrašnjih poslova

obavijestilo je advokata podnosioca predstavke da je policija preduzela

odgovarajuće korake nakon prijema svih informacija koje je ona pribavila.

33. Dana 6. aprila 2001. godine, podnosilac predstavke je podnio ustavnu

žalbu Ustavnom sudu tražeći da naloži državnom tužilaštvu da preduzme

sve potrebne korake kako bi dovršili istragu što je prije moguće, najkasnije

u roku od šest mjeseci.

34. Dana 12. novembra 2002. godine, Ustavni sud je obavijestio

advokaticu podnosioca predstavke da nije nadležan da odlučuje u

predmetima ćutanja organa tužilaštva u toku predistražne faze i nije donio

nikakvu formalnu odluku o ustavnoj žalbi.

35. Postupak je još uvijek u toku u predistražnoj fazi.

II. MJERODAVNO DOMAĆE PRAVO I PRAKSA

36. Član 1 stav 2 Zakona o medijima (Narodne novine, br. 59/2004 od

10. maj 2004. godine) propisuje da će se njegove odredbe primjenjivati i

tumačiti u skladu sa Konvencijom. Mjerodavni dio člana 30 Zakona o

medijima (koji je postojao u hrvatskom pravnom sistemu kao bivši član 28,

stav 6 Zakona o medijima iz 2003. godine (Narodne novine, br. 163/2003

od 16. oktobra 2003. godine) glasi kako slijedi:

„1) Novinar nije dužan da da podatke o izvoru objavljene informacije ili informacije koju

namjerava da objavi….

(4) Državno tužilaštvo može, kada je to ograničenje nužno radi interesa nacionalne

sigurnosti, teritorijalnog integriteta i zaštite zdravlja, podnijeti nadležnom sudu zahtjev da

naloži novinaru da iznese podatke o izvoru objavljene informacije ili informacije koju

namjerava da objavi….

(6) Sud može naložiti novinaru da iznese podatke o izvoru objavljene informacije ili

informacije koju namjerava da objavi, ako je to nužno radi zaštite javnog interesa, a radi se

o naročito značajnim i ozbiljnim okolnostima i nesporno je utvrđeno:

– da ne postoji razumna mjera koja bi bila alternativa otkrivanju podataka o izvoru

informacije ili da je tijelo iz stava 4 ovoga člana koje traži objavu podataka o izvoru

informacije tu mjeru već iskoristilo i

– da na zakonu osnovani interes javnosti za otkrivanjem podataka o izvoru informacije

jasno preovladava nad interesom zaštite izvora informacije.“

PRAVO

I. NAVODNA POVREDA ČLANOVA 3, 8 I 13 KONVENCIJE

37. Podnosilac predstavke je tvrdio da je istraga koju su sprovele

hrvatske vlasti poslije napada na njega bila nerazumno odlagana i

nedjelotvorna i da stoga predstavlja povredu članova 3, 8 i 13 Konvencije,

koji glase kako slijedi:

Član 3

„Niko se ne smije podvrgnuti mučenju ni nečovječnom ili ponižavajućem postupanju ili

kazni.“

Član 8

„Svako ima pravo na poštovanje svog privatnog….života….

Član 13

„Svako čija su prava i slobode koje su priznate u ovoj Konvenciji povrijeđene ima pravo na

djelotvorna pravna sredstva pred domaćim državnim tijelom čak i u slučaju kad su povredu

počinila lica koja su djelovala u službenom svojstvu.

A. Argumenti koje su iznijele stranke

1. Podnosilac predstavke

38. Podnosilac predstavke je tvrdio da krivična istraga u njegovom

predmetu sad već traje sedam i po godina tokom kojih policija nije pravilno

istražila napad. Naglasio je da je njegov advokat podsticala ne samo

policiju, nego i državno tužilaštvo i Ministarstvo unutrašnjih poslova, da

ubrzaju istragu i uhapse napadače. Štaviše, podnosilac predstavke smatra da

je objašnjenje Vlade o produženom karakteru istrage kontradiktorno i

nezadovoljavajuće. Posebno, policija je prvo izjavila da je on dao detaljan

opis napadača, ali su kasnije tvrdili suprotno.

39. Podnosilac predstavke dalje tvrdi da nije bio obaviješten o nekoliko

propusta koje je učinila policija, posebno, o razlozima zašto policija nikada

nije nastavila istragu u odnosu na lice koje je identifkovao O.D, kao jednog

od mogućih napadača. Iz podnesenih dokumenata se čini da je

identifikovani pojedinac, poznat kao S, bio evidentiran u krivičnoj

evidenciji, a nijesu ga čak ni ispitali u pogledu napada na podnosioca

predstavke.

40. Štaviše, podnosilac predstavke takođe ističe da policija nikada nije

preduzela bilo kakvu radnju osim što je obavila razgovor sa podnosiocem

predstavke i nekoliko očevidaca koje je predložila njegov advokat, iako

hrvatsko pravo propisuje mnogo drugih standardnih policijskih metoda, kao

što je obavljanje razgovora sa osobama za koje se zna da pripadaju grupama

skinheadsa, a koji su mogući osumnjičeni u drugim sličnim incidentima,

testiranje poligrafom, mjere koje predviđaju istražioce na tajnom zadatku,

itd.

41. Policija dalje nije od nadležnog suda zatražila da naloži novinaru koji

je obavio razgovor s pripadnikom skinheadsa emitovan na nacionalnoj

televiziji 14. maja 2001. godine, da otkrije svoj izvor informacija, iako

nijesu imali nikakve druge tragove u ovom predmetu. S tim u vezi,

podnosilac predstavke je primijetio da je takva mogućnost na raspolaganju

od kada je stupio na snagu Zakon o medijima, ali da je domaće vlasti, bez

obzira na to, nijesu nikada iskoristile. Štaviše, takav nalog ne bi bio

suprotan slobodi izražavanja zajemčenoj Konvencijom, budući da u ovom

predmetu opšti interes sprječavanja zločina protiv etničkih manjina ima

prednost pred zaštitom izvora informacije.

42. Iz tih razloga istraga nije zadovoljila standarde navedene u sudskoj

praksi Suda u odnosu na član 3, uzet posebno i zajedno sa članom 13

Konvencije. Alternativno, ako Sud zaključi da u ovom predmetu nije

postignut minimalni nivo okrutnosti po članu 3, podnosilac predstavke

navodi razloge po kojima je na osnovu člana 8 napad koji je pretrpio i

nepostojanje djelotvorne istrage tog napada predstavljao neopravdano

miješanje u njegov privatni život.

2. Vlada

43. Vlada je osporila tvrdnje podnosioca predstavke. Na početku su

tvrdili da zlostavljanje kojem je podnosilac predstavke bio izložen, nije

dostigao nivo okrutnosti koji bi opravdao primjenu člana 3 Konvencije.

Incident su uzrokovali nepoznati pojedinci, a ne predstavnici vlasti i Vlada

nije mogla da ocijeni do koje su mjere duševne patnje podnosioca

predstavke poslije incidenta bile uzrokovane samim napadom, ili su

postojale i prije.

44. U pogledu istrage poslije incidenta, Vlada je prvo tvrdila da u slučaju

kad su zlostavljanje uzrokovala treća lica, pozitivna obveza Vlade ide samo

tako daleko da se od države očekuje da spriječi one radnje kojih su njeni

organi svjesni, ili bi trebali biti svjesni.

45. Dalje, Vlada je istakla da je policija intervenisala odmah nakon što je

dobila obavještenje o napadu. Istraga koja je uslijedila bila je, međutim,

značajno otežana od samog početka jer, niti podnosilac predstavke, niti lica

koja su svjedočila o napadu, nijesu mogla dati dovoljno podroban opis

napadača. Štaviše, podnosilac predstavke je priznao da ne bi mogao

prepoznati napadače čak i da ih ponovno vidi. Policija je tokom istrage

obavila razgovor sa svim mogućim svjedocima incidenta, uključujući lica

koja žive na tom području i konobaricu koja radi u obližnjem kafiću. Sve su

radnje bile preduzete u najkraćem mogućem roku.

46. Istina je da je svjedok O.D. identifkovao određenog S. kao jednoga

od napadača. Međutim, nijedan drugi svjedok nije potvrdio ovu tvrdnju –

uprkos velikom vidljivom ožiljku na licu i činjenici da je bio dobro poznat

policiji, iako ne i kao pripadnik grupe skinheads – policija ga je isključila sa

popisa mogućih osumnjičenih.

47. U pogledu novinara s kojim je obavljen razgovor, Vlada je utvrdila

da je on imao pravo da ne otkrije izvor informacije i da mu se po pravu koje

je bilo na snazi u vrijeme razgovora, nije moglo naložiti da to učini.

48. Zaključno, Vlada je smatrala da istraga u odnosu ovaj incident nije

predstavljala povredu člana 3 ili člana 13 Konvencije. U pogledu prigovora

podnosioca predstavke na osnovu člana 8 Konvencije, Vlada je potvrdila da

ne postoji trenutna ili neposredna veza između radnji za koje se traži da

budu preduzete i njegovoga privatnoga života.

B. Ocjena Suda

49. S obzirom na prirodu i sadržaj predstavke podnosioca predstavke u

ovom predmetu, Sud nalazi da ga prvo treba ispitati na osnovu člana 3

Konvencije.

50. Sud na početku podsjeća kako pretrpljeno zlostavljanje mora dostići

minimalni nivo okrutnosti da bi potpao pod domašaj člana 3. Ocjena ovog

minimalnog nivoa je relativna: ona zavisi od svih okolnosti predmeta, kao

što su priroda i kontekst postupanja prema žrtvi, njegovo trajanje, psihički i

mentalni efekti i u nekim slučajevima, pol, starost i zdravstveno stanje žrtve

(v. predmet Price v. the United Kingdom, br. 33394/96, stav 24, ECHR

2001-VII).

51. U ovom predmetu Sud smatra da je povreda koju je pretrpio

podnosilac predstavke, uključujući nekoliko slomljenih rebara i naknadnu

hospitalizaciju, bila dovoljno ozbiljna da predstavlja zlostavljanje u smislu

člana 3 Konvencije.

52. Sud ponavlja kako obaveza Visokih strana ugovornica iz člana 1

Konvencije da svakome na području svoje nadležnosti osiguraju prava i

slobode definisane Konvencijom, zajedno sa članom 3, traži od država da

preduzmu mjere predviđene kako bi se pobrinule da pojedinci u okviru

njihove nadležnosti ne budu podvrgnuti zlostavljanju, uključujući

zlostavljanje koje vrše privatni pojedinci (v.presudu u predmetu A. v. the

United Kingdom, od 23. septembra 1998. godine, Reports of Judgments and

Decisions 1998-VI, str. 2699, stav 22; Z and Others v. the United Kingdom

[GC], br. 29392/95, st. 73-75, ECHR 2001-V i E. and Others v. the United

Kingdom, br. 33218/96, 26. novembar 2002. godine).

53. Član 3 Konvencije može takođe dovesti do pozitivne obaveze

sprovođenja službene istrage (v.presudu u predmetu Assenov and Others

v. Bulgaria, od 28. oktobra 1998. godine, Reports 1998-VIII, str. 3290,

stav 102). Takva pozitivna obaveza ne može se u principu smatrati

ograničenom samo na slučajeve zlostavljanja od strane predstavnika države

(v.predmet M.C. v.Bulgaria, br. 39272/98, stav 151, ECHR 2003-XII).

54. Na kraju, Sud podsjeća da se domet naprijed navedene obaveze koje

ima država, odnosi na načine njegovog ostvarivanja, a ne na rezultat; vlasti

su morale da preduzmu sve razumne korake koji su im bili na raspolaganju

kako bi osigurale dokaze koji se odnose na incident (v. mutatis mutandis,

predmet Menson v. the United Kingdom (dec.), br. 47916/99, ECHR

2003-V). U ovome se kontekstu podrazumijeva zahtjev promptnosti i

razumne ekspeditivnosti istrage (v. mutatis mutandis, presudu u predmetu

Yaşa v. Turkey, od 2. septembra 1998. godine, Reports of Judgments and

Decisions 1998-VI, str. 2439, st.102-104).

55. Vraćajući se na trenutno stanje, sve od kada se dogodio događaj zbog

kojeg je podnesena predstavka, policija nije prijavila nikoga i krivični

postupak je, sada već skoro sedam godina, u predistražnoj fazi.

56. Vlada je dostavila cijeli policijski predmet vezan za ovu stvar, koji

sadrži razgovore obavljene sa podnosiocem predstavke i nekoliko

očevidaca, za koje policija tvrdi da nijesu doveli ni do kakvih tragova. Ipak,

vjerovatno na osnovu opisa napadača, policija je zaključila da su napad

počinili pripadnici grupe skinheadsa, za koje se zna da su učestvovali u

sličnim incidentima u prošlosti. Izgleda da policija nikada nije privela na

ispitivanje nijednu osobu koja je pripadala ovoj grupi niti je slijedila tu

informaciju na bilo koji drugi način. Štaviše, oni su sa popisa mogućih

osumnjičenih isključili lice S. koje je identifikovao jedan svjedok, a da ga

prethodno nijesu ispitali o napadu.

57. Policija je takođe obavila razgovor sa novinarem koji je razgovarao s

jednim od pripadnika skinheadsa koji je posredno pomenuo napad na

podnosioca predstavke. Međutim, nijesu zatražili od nadležnog suda da

naloži novinaru da otkrije izvor informacije, u skladu sa odredbama

domaćeg prava. Relevantno pravo se promijenilo tako da je takva

mogućnost postojala već od 2003. godine, ali Vlada nije objasnila zašto

policija ovo nije iskoristila, kada se čini da u ovom predmetu nije bilo

drugih daljih tragova. Sud smatra da takvo djelovanje policije i državnog

tužilaštva ne bi bilo a priori nespojivo sa slobodom medija zajemčenom na

osnovu člana 10 Konvencije, budući da bi, u svakome slučaju, nadležni sud

ocijenio sve interese koji su uključeni i odlučio je li ili nije potrebno, u

konkretnim okolnostima predmeta, otkriti identitet lica s kojim je obavljen

razgovor.

58. Na kraju, Sud ističe da policija nije pribjegla ni jednoj drugoj

istražnoj radnji koju dopušta domaće pravo, osim obavljanja razgovora sa

svjedocima koje je predložila advokatica podnosioca predstavke. S tim u

vezi, Sud ne može da ne primijeti da se posljednja aktivnost policije

dogodila 2001. godine.

59. Razmotrivši sav materijal koji posjeduje i tvrdnje stranaka Sud

smatra da, propust državnih vlasti da kroz produženi vremenski period hitno

nastave da postupaju u ovom predmetu ili pribave opipljive dokaze radi

identifikovanja i hvatanja napadača ukazuje, da istraga nije zadovoljila

zahtjeve iz člana 3 Konvencije.

60. Stoga Sud nalazi da je došlo do povrede člana 3 Konvencije.

61. S obzirom na gornji zaključak, a u okolnostima ovog predmeta, Sud

nalazi da se ne javlja posebno pitanje na osnovu članova 8 i 13 Konvencije.

II. NAVODNA POVREDA ČLANA 14 ZAJEDNO SA ČLANOM 3

KONVENCIJE

62. Podnosilac predstavke je u predstavci iznio i da njegovo zlostavljanje

i naknadni postupak koji su sprovele vlasti pokazuju da je protiv njega

izvršena diskriminacija na osnovu njegovog etničkoga porijekla. Pozvao se

na član 14 Konvencije koji glasi kako slijedi:

„Uživanje prava i sloboda koje su priznate u ovoj Konvenciji osiguraće se bez

diskriminacije po bilo kojoj osnovi, kao što je pol, rasa, boja kože, jezik, vjeroispovijest,

političko ili drugo mišljenje, nacionalno ili društveno porijeklo, pripadnost nacionalnoj

manjini, imovina, rođenje ili druge okolnosti.“

A. Argumenti koje su iznijele stranke

63. Podnosilac predstavke tvrdi da je napad na njega i pasivno ponašanje

vlasti proizašlo iz činjenice, da je romskoga porijekla. Pozvao se na predmet

Nachova (v.predmet Nachova and Others v. Bulgaria [GC], br. 43577/98 i

43579/98, ECHR 2005-...) i na pretpostavku da pritužbi protiv rasističkog

nasilja treba pridati najveći stepen prvenstva, jer je ono posebno

destruktivno u odnosu na osnovna prava. U tom pogledu, podnosilac

predstavke je istakao širu situaciju romskog stanovništva u Hrvatskoj kao i

nedavno objavljeni izvještaj Evropske komisije protiv rasizma i

netolerancije (Treći izvještaj o Hrvatskoj, CRI (2005) 24, 14. jun 2005.

godine).

64. Vlada smatra da je predstavka podnosioca predstavke u dijelu koji se

odnosi na član 14 u cijelosti neosnovan. Tvrdili su da ništa u ponašanju

domaćih vlasti ne ukazuje na razliku u postupanju prema podnosiocu

predstavke na osnovu njegovog romskog porijekla, ili na tendenciju da se

prikrije događaj ili ohrabri napad na njegovu štetu. Činjenica da još nisu

otkriveni počinioci, nije u nikakvoj vezi sa etničkim porijeklom podnosioca

predstavke, već je bila rezultat objektivnih problema koje su organi

tužilaštva imali u toku postupka.

65. Sa tim u vezi, Vlada je nabrojala nekoliko predmeta u kojima je

policija uspješno identifikovala i krivično gonila lica koja su počinila

krivična djela protiv pojedinaca romskoga porijekla. Tvrdili su da u

Hrvatskoj ne postoji sistemski problem sa kojim bi bilo suočeno romsko

stanovništvo u Hrvatskoj, osim njihovih problema integracije u društvo, koji

su uobičajeni i u drugim državama potpisnicama Konvencije.

B. Ocjena Suda

66. Sud podsjeća da, prilikom istraživanja incidenata nasilja, državne

vlasti imaju dodatnu dužnost preduzimanja razumnih koraka, kako bi

raskrinkale svaki rasistički motiv i utvrdile, jesu li u tim događajima mogle

da odigraju ulogu etnička mržnja ili predrasude. Tačno je da će u praksi

često biti izuzetno teško dokazati rasnu motivaciju. Obaveza tužene države

da istraži moguće rasističke konotacije nekog čina nasilja znači da ona treba

da upotrijebi najbolje, a ne apsolutne napore; vlasti moraju da učine ono što

je razumno u okolnostima slučaja (v.predmet Nachova and Others v.

Bulgaria [GC], br. 43577/98 i 43579/98, stav 160., ECHR 2005-...).

67. Sud smatra da je gore navedeno nužno tačno i u predmetima kad su

postupanje prema žrtvi protivno članu 3 Konvencije izvršili privatni

pojedinci. Postupati prema rasno motivisanom nasilju i brutalnosti jednako

kao u predmetima koji nemaju rasne konotacije, značilo bi ne vidjeti

specifičnu prirodu tih radnji koja su posebno destruktivna u odnosu na

osnovna prava. Ako se ne napravi razlika u načinu na koji se postupa u

situacijama koje su bitno različite, to može dovesti do neopravdanog

postupanja prema žrtvi koje je nepomirljivo sa članom 14 Konvencije (v.

naprijed citirani predmet Nachova and others v. Bulgaria, kao i naknadne

reference na taj predmet).

68. U ovom se predmetu sumnja da su napadači na podnosioca

predstavke pripadali grupi skinheadsa, koju po njenoj prirodi vodi

ekstremistička i rasistička ideologija. I policija i Vlada priznaju tu činjenicu.

69. Sud smatra neprihvatljivim da je policija, svjesna da je događaj o

kojem je riječ najvjerovatnije motivisan etničkom mržnjom, dozvolila da

istraga traje više od sedam godina bez preduzimanja bilo kakvih ozbiljnih

koraka radi identifikovanja ili krivičnog gonjenja počinioca (v.stavove 58

do 60 ove presude).

70. Stoga Sud smatra da je došlo do povrede člana 14, uzetog zajedno sa

proceduralnim aspektima člana 3 Konvencije.


71. Član 41 Konvencije propisuje:

“Kada Sud utvrdi prekršaj Konvencije ili protokola uz nju, a unutrašnje pravo Visoke

strane ugovornice u pitanju omogućava samo djelimičnu odštetu, Sud će, ako je to

potrebno, pružiti pravično zadovoljenje oštećenoj stranci.”

A. Šteta

72. Podnosilac predstavke potražuje 50.000 eura (EUR) na ime naknade

nematerijalne štete na osnova bola, frustracije i poniženja pretrpljenog kao

rezultat napada i kasnije neadekvatne istrage.

73. Vlada taj zahtjev smatra nedokazanim i prekomjernim.

74. S obzirom na sve okolnosti ovog predmeta, Sud smatra da je

podnosilac predstavke pretrpio nematerijalnu štetu koja ne može biti

nadoknađena samo utvrđivanjem povrede. Procjenjujući na pravičnoj

osnovi, Sud podnosiocu predstavke dosuđuje 8.000 EUR u ovom dijelu, uz

sve takse koje bi mogle biti zaračunate na taj iznos.


75. Podnosilac predstavke potražuje 790 USD na ime troškova koje je

imao ERRC u domaćem postupku i 8,344 USD za troškove nastale u

postupku pred Sudom (111 sati rada po cijeni od 75 USD na sat). Uz to,

podnosilac predstavke potražuje ukupno 6.600 EUR (110 sati po cijeni od

60 EUR na sat) na ime troškova koje je imao advokat za pripremu ustavne

žalbe na domaćem nivou kao i za troškove nastale u postupku pred Sudom.

76. Vlada je osporila navedene zahtjeve, kao prekomjerne.

77. Prema ustaljenoj praksi Suda, troškovi i izdaci neće biti dosuđeni na

osnovu člana 41 ako se ne utvrdi da su bili stvarno i nužno pretrpljeni i

takođe i razumni s obzirom na količinu. Dalje, troškovi pravnog zastupanja

mogu biti nadoknađeni samo ako se odnose na utvrđenu povredu (v.

predmet Beyeler v. Italy (pravična nadonada) [GC], br. 33202/96, § 27, 28.

maj 2002. godine). Uzevši u obzir sve materijale koje ima, Sud dosuđuje

6.000 EUR u ovom dijelu, uz sve takse koje bi mogle biti zaračunate na taj

iznos.

C. Zatezna kamata

78. Sud smatra da je primjereno da zatezna kamata bude zasnovana na

najnižoj kamatnoj stopi Evropske centralne banke uz dodatak od tri

procentna poena.

IZ TIH RAZLOGA, SUD JEDNOGLASNO

1. Presuđuje da je došlo do povrede člana 3 Konvencije;

2. Presuđuje da se ne postavlja nikakvo odvojeno pitanje na osnovu

člana 8 ili člana 13 Konvencije;

3. Presuđuje da je došlo do povrede člana 14 zajedno s članom 3

Konvencije;

4. Presuđuje

(a) da tužena država treba da isplati podnosiocu predstavke, u roku

od tri mjeseca od dana kada ova presuda postane pravosnažna, u

skladu s članom 44 stav 2 Konvencije, sljedeći iznos koji treba

pretvoriti u hrvatske kune prema kursu koji važi na dan isplate

(i) 8.000 EUR (osam hiljada eura) na ime nematerijalne štete;

i

(ii) 6.000 EUR (šest hiljada eura) na ime troškova i

izdataka;

(iii) sve takse koje bi mogle biti zaračunate na taj iznos;

(b) da se od proteka naprijed navedena tri mjeseca, do namirenja na

naprijed navedeni iznos, plati obična kamata prema stopi koja je

jednaka najnižoj kamatnij stopi Evropske centralne banke u toku

vremena neplaćanja, uvećana za tri procentualna poena;

5. Odbija ostatak zahtjeva podnosioca predstavke za pravično

zadovoljenje.

Sastavljeno na engleskom jeziku i dostavljeno u pisanoj formi dana 31.

maja 2007. godine u skladu s pravilom 77 stavovi 2 i 3 Poslovnika Suda.

Søren Nielsen Christos Rozakis



PRVO ODJELJENJE

PREDMET TESTA protiv HRVATSKE


PRESUDA

STRAZBUR

12. jul 2007. godine

PRAVOSNAŽNA

30/01/2008



U predmetu Testa protiv Hrvatske,

Evropski sud za ljudska prava (Prvo odjeljenje), zasjedajući u vijeću u

sastavu:


g-din L.Loucaides,

g-đa N. Vajić,

g-din A. KOVLER,

g-din K.Hajiyev,

g-din D. Spielmann,

g-din S.E. Jebens, sudije,

i g-din S.Nielsen, sekretar odjeljenja,

poslije vijećanja zatvorenog za javnost 21. juna 2007. godine donosi

sljedeću presudu koja je usvojena tog datuma:

POSTUPAK

1. Postupak u ovome predmetu pokrenut je na osnovu predstavke (br.

20877/04) protiv Republike Hrvatske kojeg je 28. aprila 2004. godine

hrvatska državljanka, g-đa Ksenija Testa („podnositeljka predstavke“),

podnijela Sudu na osnovu člana 34 Konvencije za zaštitu ljudskih prava i

osnovnih sloboda („Konvencija“).

2. Podnositeljku predstavke zastupala je g-đa V.Kučić, advokat iz

Advokatske kancelarije Hanžeković i Radaković iz Zagreba. Hrvatsku

Vladu („Vlada“) zastupala je njena zastupnica g-đa Š. Stažnik.

3. Dana 14. septembra 2006. godine, Sud je odlučio da obavijesti Vladu

o prigovorima koji se odnose na uslove u Zatvoru Požega i na miješanje

zatvorskih vlasti u slobodu dopisivanja podnositeljke predstavke.

Primjenjujući član 29 stav 3 Konvencije, odlučio je da istovremeno ispita

osnovanost i dopuštenost predstavke.

ČINJENICE


4. Podnositeljka predstavke rođena je 1965. godine i trenutno je na

odsluženju zatvorske kazne u Zatvoru Požega.

1. Krivični postupak protiv podnositeljke predstavke

5. Dana 24. aprila 2001. Opštinski sud u Požegi proglasio je

podnositeljku predstavke krivom za prevaru i osudio je na kaznu zatvora od

osam mjeseci. Sud joj je naložio i da plati 44.000 hrvatskih kuna (HRK) na

ime naknade štete oštećenom. Županijski sud u Požegi potvrdio je

prvostepenu presudu 21. novembra 2001. godine.

6. Podnositeljka predstavke bila je na odsluženju kazne u Zatvoru Požega

od 10. januara do 29. avgusta 2003. godine, kada je uslovno otpuštena.

Uslovni otpust joj je istekao 10. septembra 2003. godine.

7. Dana 22. novembra 2001. godine, Opštinski sud u Zagrebu proglasio

je podnositeljku predstavke krivom po osam tačaka za krivično djelo

prevare, osudio je na kaznu zatvora od četiri godine i oduzeo joj 210.782

HRK imovinske koristi ostvarene kriminalnim radnjama. Sud joj je naložio i

da plati 359.416,17 HRK na ime naknade štete raznim oštećenima. Šesta

tačka presude kojom je podnositeljka predstavke proglašena krivom bila je

identična krivičnom djelu za koje je podnositeljku predstavke 24. aprila

2001. godine osudio Opštinski sud u Požegi. Presudu je 8. jula 2003. godine

potvrdio Županijski sud u Zagrebu, koji je zasijedao kao žalbeni sud.

8. Dana 6. aprila 2005. godine, podnositeljka predstavke počela je služiti

izrečenu kaznu.

9. Dana 21. oktobra 2005. godine podnositeljka predstavke podnijela je

zahtjev za obnavljanje postupka, tvrdeći da je dvaput osuđena za isto

krivično djelo. Dana 15. februara 2006. godine Opštinski sud u Zagrebu

usvojio je njen zahtjev. Dana 12. aprila 2006. godine Opštinski sud u

Zagrebu oslobodio je podnositeljku predstavke od optužbe za prevaru za

koju ju je već bio osudio Opštinski sud u Požegi i potvrdio presudu u

odnosu na druge optužbe za koje je proglašena krivom 22. novembra 2001.

godine.Sud ju je osudio na kaznu zatvora od tri godine i oduzeo joj 166.782

HRK ostvarenih kriminalnim aktivnostima.

2. Zdravstveno stanje podnositeljke predstavke

10. Medicinska dokumentacija koju je podnositeljka predstavke dostavila

pokazuje da ona od 1996. godine boluje od hroničnog hepatitisa (hepatitis

C) sa veoma visokom viremijom (prisutnost virusa u krvi). Neuspješno se

liječila interferonom. Zbog posljedica te bolesti oštećena joj je jetra, a opšte

zdravstveno stanje joj je vrlo loše. Ljudi sa hepatitisom C pate od stalne

iscrpljenosti, bolova u abdomenu, zglobovima i mišićima, mučnine i

slabosti, a često i od depresije. Potrebna je prehrana s niskim udjelom

masnoća kako bi se smanjilo oštećenje jetre. Bolest može završiti i smrću.

Neutvrđenog datuma podnositeljka predstavke se zarazila i hepatitisom A.

Uz sve to, boluje i od endometrioze.

3. Prvi boravak podnositeljke predstavke u Zatvoru Požega i u

Zatvorskoj bolnici

11. Tokom svoga prvog boravka u Zatvoru Požega, od 10. januara do 29.

avgusta 2003. godine, podnositeljka predstavke je kažnjena za svoje

pokušaje da se žali na uslove u zatvoru tako što su je stavili na

niskokaloričnu dijetu. Prvo joj je dodijeljen posao koji je uključivao

rukovanje disolventima bez ikakve zaštite, a kasnije je morala raditi puno

radno vrijeme na poslovima kopanja šljunka. Zbog toga je kolabirala i

prevezena je u Bolnicu za lica lišena slobode (u daljnjem tekstu: „bolnica“)

gdje je provela oko dva i po mjeseca. Prevezena je kombijem, u pratnji

vozača, medicinske sestre i policajke. Prevoz je trajao nekoliko sati, a imali

su nekoliko pauza za kafu i jednu pauzu za ručak u toku kojih su

podnositeljku predstavke ostavili u zatvorenom kombiju bez hrane ili vode i

sa zatvorenim prozorima.

12. U bolnici je podnositeljka predstavke dijelila sobu s još pet

zatvorenica, od kojih je većina bolovala od raznih duševnih poremećaja ili

epilepsije. Soba nije imala sanitarni čvor. Zajednički sanitarni čvor dijelili

su zatvorenici i zatvorenice sa istoga sprata. Na spratu podnositeljke

predstavke bilo je šest ženskih i 15 muških zatvorenika. Pristup toaletima

bio je dopušten samo u pratnji zatvorskog čuvara. Svi su zatvorski čuvari

bili muškarci. Molbe za pratnju do toaleta često bi se duže vremena

ignorisale. Pristup toaletu nije bio moguć u toku noći, pa su zatvorenice

morale da koriste zajedničku noćnu posudu (jednu za šest zatvorenica).

Sobe su bile otključane sat vremena na dan kada bi se zatvorenicama

dopustilo da izađu u hodnik, istuširaju se ili operu veš. Ako bi se

zatvorenica pomokrila ili ako bi povratila u sobi, to su morale da očiste

ostale zatvorenice.

13. Nakon povratka u Zatvor Požega, podnositeljka predstavke je opet

dobila posao koji je uključivao rukovanje sa disolventima, bez ikakve

zaštite. Nakon što je još jednom kolabirala, dodijeljen joj je drugi posao.

14. Podnositeljka predstavke puštena je 29. avgusta 2003. godine.

Uslovni otpust joj je istekao 10. septembra 2003. godine.

4. Drugi boravak podnositeljke predstavke u zatvoru

15. Poslije još jedne osude za krivično djelo, policija je, 6. aprila 2005.

godine, podnositeljku predstavke dovela u Centar za psihosocijalnu

dijagnostiku Remetinec, prihvatni centar u Zagrebu, gdje je boravila dvije

nedjelje.

a. Argumenti koje je iznijela podnositeljka predstavke

16. Podnositeljka predstavke navodi da joj nije bilo dopušteno da se

pismeno obrati Sudu. Zatvorske vlasti su je u više navrata ispitivale o tome

što je napisala Sudu o svom prethodnom boravku u Zatvoru Požega i u

bolnici. Nakon što je odbila da odgovori, prebačena je u Zatvor Požega i

smještena na zatvoreno odjeljenje gdje se od tada nalazi.

17. Zatvor Požega sastoji se od četiri zgrade koje su stare i loše

održavane. Zidovi su bili vlažni, prozori slomljeni, a uređaji za grijanje stari

i nedovoljni. Zbog toga je u ćelijama i drugim prostorijama zatvora često

bilo veoma hladno. U toku kišnih dana kroz krov spavaonica je curila voda.

Kanalizacija i vodovodne instalacije često su se kvarile, a kada bi se to

dogodilo, zatvorenice danima nijesu imale tekuću vodu.

18. Zatvor Požega podijeljen je u tri odjeljenja: otvoreno odjeljenje sa

najmanjim stepenom sigurnosti, poluotvoreno odjeljenje sa srednjim

stepenom sigurnosti i zatvoreno odjeljenje sa najvišim stepenom sigurnosti.

Podnositeljka predstavke upućena je u zatvoreno odjeljenje. Smještena je u

ćeliju površine dvanaest kvadratnih metara sa još pet zatvorenica. Kreveti su

bili stari i djelimično slomljeni, a madraci rasparani i prljavi. U prosjeku su

na trideset zatvorenica bila otprilike dva toaleta. Zatvorenicama nije bilo

dopušteno da koriste toalet noću. Podnositeljka predstavke smještena je u

ćeliju sa zatvorenicom koja je uzimala teške sedative, pa bi skoro svake noći

uprljala krevet, što je u ćeliji stvaralo nepodnošljivi smrad. U Zatvoru nije

bilo dovoljno sanitarnih čvorova, pa bi zatvorenice ponekad slali da se

istuširaju u podrumu. Tuševi u podrumu bili su pljesnivi, a unaokolo su

često trčali miševi, bubašvabe, pacovi i mačke. Zatvorenicama nije bilo

dopušteno da svoju civilnu odjeću peru u perionici zatvora, već su morale

da je peru na ruke i suše u jednoj veoma maloj prostoriji, što je stvaralo

nepodnošljivi smrad.

19. Prije svakog obroka zatvorenice bi bile postrojene u dvorištu gdje su,

bez obzira na vremenske uslove, a često i duže vrijeme, čekale da im se

dopusti ulazak u kantinu. Podnositeljki predstavke je zbog njene bolesti

postajalo sve teže da podnosi ta postrojavanja.

20. Zatvorenice su prisiljavane da rade oko petnaest sati na dan. Od 12.

maja do 25. novembra 2005. godine, podnositeljka predstavke nije radila

zbog svoga zdravstvenog stanja, ali kasnije se dobrovoljno javila za rad

kako bi zaradila barem nešto novaca potrebnih za kupovinu vitamina i

određene hrane. Podnositeljka predstavke je zarađivala između 300 i 400

HRK mjesečno, od čega je 100 HRK bila obavezna da štedi. Radila je kao

švalja. Bilo joj je dopušteno da se sat vremena na dan odmara u krevetu.

Ostali dio dana spavaonice su bile zaključane. Ako je trebala da se više

odmara, svaki put je morala da za to zatraži dopuštenje lijekara.

Podnositeljki predstavke bilo je gotovo nepodnošljivo to što nije mogla da

ostane u krevetu duže vrijeme u toku dana jer je patila od iscrpljenosti

povezane sa hepatitisom C.

21. Iako je podnositeljki predstavke zbog njene bolesti jetre bila

propisana dijeta sa niskim udjelom masnoća, posluživana joj je hrana

pripremana na svinjskoj masti. Hrana posluživana zatvorenicama uopšte

bila je nedovoljna i niskog kvaliteta. Hljeb je često bio star, a hrana bi se

često pokvarila. Doručak se često sastojao od kašike čiste svinjske masti.

22. Kod lijekara je bila jednom i to 21. februara 2006. godine. U

ljekarskoj dokumentaciji samo se navodi da je test na hepatitis C pozitivan i

da joj viremija iznosi 2.556.220 jedinica/ml seruma. Osim toga,

podnositeljka predstavke nije slata ni na kakve lijekarske kontrole uprkos

tome što je imala tešku bolest koja je zahtijevala redovna ispitivanja i

kontrole. Od svog dolaska u Zatvor Požega, podnositeljka predstavke nije

bila kod hepatologa. Izjavila je da nije tražila da bude poslata u zatvorsku

bolnicu jer su tamo uslovi bili još gori nego u Zatvoru Požega.

23. Sva pisma koja su zatvorenice slale i primale cenzurisana su. U

nekoliko navrata je podnositeljki predstavke bilo rečeno da skrati pisma

upućena članovima svoje porodice i da im ne piše o uslovima u zatvoru.

Pošta se primala sa do dvadeset dana zakašnjenja. Pošta koja nije poslata

preporučeno, često uopšte ne bi stigla na odredište. Zatvorenice su morale

da snose sve troškove poštarine. Svi telefonski razgovori su se nadzirali.

Zatvorenice su po svemu sudeći morale da snose troškove telefonskih

poziva koje su obavile. Podnositeljka predstavke izjavila je da nije

obaviještena da ima pravo na ikakve posjete.

b. Argumenti koje je iznijela Vlada

24. Vlada tvrdi da je zatvor izgrađen 1915. godine i da je prilagođen

životu i smještaju zatvorenica na način da se zadovolje uslovi propisani

relevantnim zakonodavstvom. U zatvor se moglo smjestiti 157 zatvorenica,

a od 5. oktobra 2006. tamo su bile 72 zatvorenice. Svako odjeljenje se

sastojalo od spavaonica, sanitarnih čvorova, dnevnog boravka, čajne

kuhinje, prostora za pušače, prostora za slobodne aktivnosti, biblioteke sa

kompjuterskom opremom i prostora za održavanje vjerskih obreda.

Zatvorenicama je bilo dopušteno da koriste toalete i ostalu sanitarnu opremu

u svako doba i u neograničenom trajanju. Svaki dnevni boravak bio je

opremljen sa televizijskim prijemnikom i DVD uređajem ili

videorekorderom. Zatvorenicama je bilo dopušteno da gledaju televiziju

radnim danom do 23.00 h, a subotom i nedjeljom do ponoći.

25. Što se tiče konkretne situacije podnositeljke predstavke, Vlada je

izjavila da je nakon početnog jednonedjeljnog boravka na Prijemnom

odjeljenju, podnositeljka predstavke smještena u zatvoreno odjeljenje i

raspoređena u neradnu grupu zbog svog zdravstvenog stanja.

Kod podnositeljke predstavke uočeni su manji adaptacijski problemi jer je

većinu vremena provodila neuposlena, samo je slušala muziku. Povremeno

se sukobljavala sa ostalim zatvorenicama. Nedostajalo joj je motivacije za

aktivnije učestvovanje u sprovođenju pojedinačnog programa, bila je

pasivna i inertna, bez uvida u sopstveno ponašanje, a u odnosu na krivično

djelo bila je nekritična. Međutim, vremenom se stav podnositeljke

predstavke promijenio u pozitivnom smjeru. Počela je da pokazuje veći

stepen motivacije za izvršavanje svojih svakodnevnih obaveza, a na

konsultacijama je sarađivala na zadovoljavajući način, distancirajući se od

negativnih zbivanja na odjeljenju i koncentrišući se na samu sebe. Izrazila je

želju i za radnim angažmanom, pa je od 23. novembra 2005. godine,

zaposlena u perionici veša, na lakšim poslovima.

26. Od 1. juna 2006. podnositeljka predstavke je ocijanjena sa

„uspješna“, što je za posljedicu imalo njeno premještanje u poluotvoreno

odjeljenje 2. avgusta 2006. godine. Od tada podnositeljka predstavke koristi

sljedeće pogodnosti: telefoniranje u slobodno vrijeme, bez nadzora;

neograničeno dopisivanje o svom trošku, bez nadzora; primanje paketa

jednom mjesečno i praznicima; vanredni prijem paketa jednom u dva

mjeseca; jednosatnu posjetu dva puta mjesečno i praznicima, s nadzorom;

trosatnu mjesečnu posjetu bez nadzora.

27. Kada je riječ o zdravstvenoj zaštiti koja je pružena podnositeljki

predstavke, Vlada je iznijela da su u Zatvoru zaposleni jedan lijekar i tri

medicinske sestre. U toku drugog boravka podnositeljke predstavke u

Zatvoru, dopušteno joj je da prestane da radi dok sama nije zatražila

ponovni radni angažman. Propisana joj je jetrena i vitaminska dijeta i nuđen

joj je svježi sir i mliječni proizvodi. Dana 4. januara 2006. godine, rađeno

joj je kvalitativno i kvantitativno određivanje hroničnog hepatitisa i

obaviještena je o nalazu. Od 5. maja 2005. godine bila je kod zatvorskog

lijekara 43 puta.

28. Kada je riječ o pravu podnositeljke predstavke na slobodu

dopisivanja, Vlada je iznijela da je podnositeljka predstavke mogla slati i

primati pisma o sopstvenom trošku bez ikakvog ograničenja. U toku svog

boravka u zatvorenom odjeljenju trebala je da svoja pisma predaje otvorena,

dok su pisma upućena njenom pravnom zastupniku, tijelima državne uprave

i međunarodnim organizacijama za zaštitu ljudskih prava trebala da se

predaju zatvorena. Pošiljke su se mogle slati bilo koji dan.

5. Pravna sredstva koja je podnositeljka predstavke iskoristila

29. Izgleda da se podnositeljka predstavke žalila zatvorskim vlastima,

Ministarstvu pravosuđa i Predsjedniku Republike Hrvatske. Nije dostavila

kopije pisama koje je slala tim tijelima, navodeći da ih nije ni napravila.

Međutim, dostavila je dopis od 5. septembra 2005. godine koji joj je poslalo

Ministarstvo pravosuđa, Centralna kancelarija Uprave za zatvorski sistem, koji

u relevantnom dijelu glasi kako slijedi:

"Ministarstvo pravosuđa, Centralna kancelarija Uprave za zatvorski sistem primio je Vašu

pritužbu od 17. oktobra 2005. godine u kojoj ste izrazili nezadovoljstvo uslovima smještaja

sa drugim zatvorenicama, ponašanjem zatvorskih službenika, zdravstvenoj zaštiti i načinom

korištenja Vašega slobodnog vremena.“

Prigovori podnositeljke predstavke proglašeni su neosnovanim.

30. Dalje, Vlada je dostavila prigovor koji je podnositeljka predstavke

podnijela dopisom od 28. septembra 2005. godine izvršnom sudiji u

Županijskom sudu u Požegi, u kojem je između ostalog tvrdila da boluje od

hroničnog hepatitisa i da se, zbog svoje bolesti, ne može pridržavati

zatvorskoga režima. Sudija je 19. oktobra 2005. godine obavio razgovor sa

podnositeljkom predstavke, ali nije donio nikakvu formalnu odluku o njenim

prigovorima. Taj razgovor i naknadne radnje bili su isključivo usredsređeni na

davanje savjeta podnositeljki predstavke o podnošenju zahtjeva za obnovu

postupka (v. stav 9 ove presude).

II. RELEVANTNI MATERIJAL

1. Relevantno domaće pravo

31. Član 23 Ustava Republike Hrvatske predviđa:

„Niko ne smije biti podvrgnut bilo kakvom obliku zlostavljanja…“

Zakon o izvršavanju kazne zatvora („Narodne novine“, br.128/1999 od

30. novembra 1999. godine, te br.190/2003 od 3. decembra 2003. godine

(prečišćeni tekst) – „Zakon“) stupio je na snagu 1. jula 2001. godine, a

odredbe koje se odnose na izvršnog sudiju stupile su na snagu šest mjeseci

kasnije, 1. januara 2002. godine. Relevantne odredbe Zakona glase kako

slijedi:

PRITUŽBA ZATVORENIKA

Član 15

„(1) Zatvorenik ima pravo pritužbe na radnju ili odluku zaposlenih u zatvora.

(2) Pritužba se podnosi usmeno ili pisanim putem upravniku zatvora, (u daljem tekstu:

upravnik), izvršnom sudiji ili Centralnoj kancelariji za zatvorski sistem. Pisana pritužba

izvršnom sudiji ili Centralnoj kancelariji za zatvorski sistem upućuje se u koverti koju

uprava zatvora, ne smije otvoriti...“

SUDSKA ZAŠTITA PROTIV RADNJI I ODLUKA UPRAVE

ZATVORA

Član 17

„(1) Protiv radnji i odluka kojima se zatvoreniku nezakonito uskraćuje ili ograničava neko

pravo iz ovoga Zakona, zatvorenik može podnijeti zahtjev za sudsku zaštitu.

(2) O zahtjevu za sudsku zaštitu odlučuje izvršni sudija.“

SMJEŠTAJ, OPREMA I PREHRANA ZATVORENIKA

Član 74

„(1) Smještaj zatvorenika treba da odgovara zdravstvenim, higijenskim i prostornim

standardima, kao i klimatskim uslovima.

(2) Zatvorenika se po pravilu smješta u posebnu prostoriju…

(3) Prostorije u kojima borave zatvorenici moraju biti čiste, suve i dovoljno prostrane. Za

svakog zatvorenika u spavaonici mora biti najmanje 4 m2 i 10 m3 prostora.

(4) Svaka prostorija …. mora imati dnevno i vještačko svjetlo …

(5) Zatvori moraju imati sanitarne uređaje koji omogućavaju obavljanje fizioloških potreba

u čistim i primjerenim uslovima kada god to zatvorenici žele.

(6) Pitka voda mora uvijek biti dostupna svakom zatvoreniku.“

Član 77

„(1) Zatvor obezbjeđuje zatvoreniku veš, odjeću, obuću i posteljinu shodno klimatskim

uslovima.“

Član 78

„3. Zatvoreniku se obezbjeđuju najmanje tri obroka dnevno kalorične vrijednosti od

najmanje 3000 kcal dnevno. Sastav i nutritivnu vrijednost hrane nadzire ljekar ili drugo lice

medicinske struke.“

ZAŠTITA ZDRAVLJA

Član 103

„(1) Zatvoreniku se obezbjeđuje liječenje i redovna briga o tjelesnom i duševnom

zdravlju…“

DOPISIVANJE

Član 124

„(1) Zatvorenik ima pravo na neograničeno dopisivanje o sopstvenom trošku.

…

(4) Zatvorenik ima pravo da se, bez ograničenja i nadzora sadržaja pisma, dopisuje sa

advokatom, tijelima državne uprave i sa međunarodnim organizacijama za zaštitu ljudskih

prava kojih je Republika Hrvatska članica…“

2. Relevantni izvještaji

32. Relevantni dio Izvještaja o posjeti Ministarstva pravosuđa Zatvoru u

Požegi 7. aprila 2006. godine, objavljenog na službenoj internet stranici

Ministarstva pravosuđa, glasi kako slijedi:

„…Ministarku pravosuđa sa stanjem u požeškom zatvoru upoznao je v.d. upravnika Slavko

Orešković. … "Naše su potrebe dosta velike, a trebalo bi sanirati oštećene krovove,

instalacije, spoljnji zid kao i druge stvari, za što mislimo da nam treba oko 2 miliona kuna",

rekao je Orešković."

33. Relavantni dio vladinog Izvještaja o stanju i radu zatvora, kaznenih

ustanova i vaspitnih ustanova za 2005. godinu, koji je predsjedniku

Hrvatskog sabora dostavila Vlada Republike Hrvatske, aktom od 21.

decembra 2006. glasi kako slijedi:

„…stanje objekata Zatvorske bolnice u Zagrebu i Zatvora u Požegi za žene je vrlo

nezadovoljavajuće u pogledu instalacija (plin, voda, struja, kanalizacija), građevinskog

dijela objekata (narušena statika, raspadanje drvene građe, stanje krova)…“

PRAVO

I. NAVODNA POVREDA ČLANA 3 KONVENCIJE

34. Podnositeljka predstavke prigovorila je uslovima u kojima je dva

puta služila kaznu zatvora.

a. Prvo je prigovorila u pogledu uslova svog boravka u Zatvoru Požega i

zatvorskoj bolnici od 10. januara do 29. avgusta 2003. godine.

b. Kao drugo, prigovorila je u pogledu opštih uslova u Zatvoru Požega u

toku njenog drugog boravka ondje, od maja 2005. godine naovamo.

Posebno je prigovorila što njena bolest (hronični hepatitis) nije na

odgovarajući način liječena i praćena, što nije imala odgovarajuću ishranu u

tom pogledu i što joj nije u dovoljnoj mjeri pružena mogućnost potrebnog

odmora zbog čega je izgubila kontrolu nad svojim zdravstvenim stanjem, a

sve je to imalo za posljedicu osjećaje tjeskobe, beznađa i potištenosti.

Pozvala se na član 3 Konvencije koji glasi kako slijedi:

„Niko se ne smije podvrgnuti mučenju ili nečovječnom ili ponižavajućem postupanju ili

kažnjavanju.“

35. Vlada je osporila tvrdnje podnositeljke predstavke.

A. Dopuštenost

1. Boravak podnositeljke predstavke u Zatvoru Požega i Zatvorskoj

bolnici u Zagrebu od 10. januara do 29. avgusta 2003. godine

36. Sud primjećuje da je podnositeljka predstavke otpuštena 29. avgusta

2003. godine , a da je njen prvi dopis Sudu poslat 28. aprila 2004. godine.

37. Iz toga proizlazi, da ovaj prigovor nije podnesen blagovremeno, pa se

stoga mora odbiti u skladu sa članom 35 stav 1 i 4 Konvencije.

2. Boravak podnositeljke predstavke u Zatvoru Požega od maja 2005.

godine naovamo

38. Vlada je od Suda zatražila da ovaj prigovor proglasi nedopuštenim

zbog neiscrpljenosti domaćih pravnih sredstava. Vlada je izjavila da je,

prema članovima 15 i 17 Zakona o izvršavanju kazne zatvora, podnositeljka

predstavke mogla podnijeti pritužbu o opštim uslovima svog boravka u

zatvoru i navodnog nedostatka odgovarajućeg liječenja. Takvu pritužbu ona,

međutim, nije podnijela ni zatvorskim vlastima ni Centralnoj kancelariji

Uprave za zatvorski sistem, a ni izvršnom sudiji.

39. Podnositeljka predstavke je izjavila da je iscrpila sva pravna sredstva

koja su joj bila na raspolaganju u domaćem pravnom sistemu u odnosu na

navodne povrede.

40. Sud primjećuje da dokumenti koje su podnijele stranke pokazuju da

je Ministarstvo pravosuđa, Centralna kancelarija Uprave za zatvorski

sistem, u svom dopisu podnositeljki predstavke od 5. septembra 2005.

godine potvrdilo, da je podnositeljka predstavke podnijela pritužbu kojom je

izrazila nezadovoljstvo svojim smještajem i nedostatkom odgovarajuće

zdravstvene njege (v.stav 29 ove presude). Dalje, Vlada je dostavila kopiju

pritužbe podnositeljke predstavke podnesenu izvršnom sudiji u

Županijskom sudu u Požegi od 28. septembra 2005. godine u kojoj se

izričito žalila na to da boluje od hroničnog hepatitisa i da se, zbog svoje

bolesti, ne može pridržavati zatvorskoga režima. Sud smatra da ti dokumenti

jasno pokazuju da je podnositeljka predstavke iskoristila pravna sredstva

koja su joj bila na raspolaganju i time domaće vlasti dovoljno upoznala sa

svojim pritužbama. Međutim, njene su pritužbe ostale bez odgovora jer

sudija nije donio formalnu odluku o njenih pritužbama (v.stav 30 ove

presude). U tim okolnostima podnositeljka predstavke nije mogla iskoristiti

mogućnost žalbe. Zbog toga se Vladin prigovor mora odbiti.

41. Sud osim toga primjećuje, da ovaj prigovor nije očigledno neosnovan

u smislu člana 35 stav 3 Konvencije. Sud primjećuje i da on nije neosnovan

ni po kojem drugom osnovu. Stoga se mora proglasiti dopuštenim.

B. Osnovanost

1. Opšta načela ugrađena u sudsku praksu

42. Sud ponavlja da je u član 3 Konvencije ugrađena jedna od

najtemeljnijih vrijednosti demokratskoga društva. Taj član u apsolutnom

smislu zabranjuje mučenje ili nehumano ili ponižavajuće postupanje ili

kažnjavanje, bez obzira na okolnosti i ponašanje žrtve (v. Labita v. Italy,

presuda od 6. aprila 2000. godine, Reports of Judgments and Decisions

2000-IV, § 119).

43. Prema sudskoj praksi Suda, da bi nedopušteno postupanje potpalo

pod domašaj člana 3 Konvencije, ono mora dostići minimalan stepen težine.

Ocjena tog minimalnog stepena je relativna; ona zavisi od svih okolnosti

predmeta, kao što su trajanje postupka, njegove tjelesne i duševne

posljedice, a u nekim slučajevima i pol, starost i zdravstveno stanje žrtve.

(v.između drugih izvora, Ireland v. the United Kingdom, presuda od 18.

januara 1978. godine, Serija A br. 25, str. 65, § 162). Iako je svrha takvog

postupanja činilac kojega treba uzeti u obzir, a to se posebno odnosi na

pitanje da li mu je cilj bio poniziti i omalovažiti žrtvu, nepostojanje takve

svrhe ne mora neizbježno da dovede do zaključka da je došlo do povrede

člana 3 Konvencije. (Peers v. Greece, br. 28524/95, § 74, ECHR 2001-III i

Valašinas v. Lithuania, br. 44558/98, § 101, ECHR 2001-VIII).

44. Sud je dosljedno naglašavao da trpljenje i ponižavanje uključeno u

predmetni slučaj mora u svakom slučaju ići preko onog neizbježnog

elementa trpljenja ili ponižavanja koje je povezano sa datim oblikom

legitimnog lišenja slobode. Uprkos tome, u svjetlu člana 3 Konvencije,

država se mora pobrinuti da lice bude lišeno slobode u uslovima u kojima se

poštuje njegovo ljudsko dostojanstvo, da ga način i metoda izvršenja mjere

ne izlažu neugodnosti ili trpljenju onog intenziteta koji bi prelazio

neizbježan nivo trpljenja inherentan lišenju slobode i da, s obzirom na

praktične zahtjeve boravka u zatvoru, njegovo zdravlje i dobrobit budu na

odgovarajući način osigurani (v.Kudła v. Poland [GC], br. 30210/96, §§ 92-

94, ECHR 2000-XI), uz pružanje potrebne medicinske pomoći i liječenja

(v.mutatis mutandis, Aerts v. Belgium, presuda od 30. srpnja 1998. godine,

Reports 1998-V, p. 1966, §§ 64 et seq.). Prilikom ocjenjivanja uslova

boravka u zatvoru, potrebno je voditi računa o kumulativnim učincima tih

uslova, kao i konkretnim navodima podnositeljke predstavke (v.Dougoz v.

Greece, br. 40907/98, § 46, ECHR 2001-II).

45. U izuzetnim slučajevima, kada je zatvorenikovo zdravstveno stanje

apsolutno nespojivo sa boravkom u zatvoru, član 3 može zahtijevati

puštanje takvog lica pod određenim uslovima (v. Papon v. France (no. 1)

(dec.), br. 64666/01, CEDH 2001-VI i Priebke v. Italy (dec.), br. 48799/99,

5. aprila 2001. godine). Tri su elementa koja posebno treba razmotriti u

odnosu na spojivost zdravstvenog stanja podnositeljke predstavke sa njenim

boravkom u zatvoru: (a) bolest zatvorenika, (b) primjerenost medicinske

pomoći i njege koja se pruža u zatvoru i (c) uputnost daljeg sprovođenja

mjere lišenja slobode s obzirom na zdravstveno stanje podnositeljke

predstavke (v.Mouisel v. France, br. 67263/01, §§ 40-42, ECHR 2002-IX).

46. Međutim, član 3 se ne može tumačiti kao da predviđa opštu obavezu

otpuštanja zatvorenika iz zdravstvenih razloga. On zapravo državi nameće

obavezu da zaštiti tjelesno zdravlje lica lišenih slobode. Sud prihvata da

medicinska pomoć koja je na raspolaganju u zatvorskim bolnicama ne može

uvijek biti na istom nivou kao ona u najboljim medicinskim ustanovama za

širu javnost. Uprkos tome, država se mora pobrinuti da zdravlje i dobrobit

zatvorenika budu na primjereni način osigurani, između ostalog i na način

da im se pruži potrebna medicinska pomoć (v.Kudła, naprijed citirano, § 94,

ECHR 2000-XI; v. i Hurtado v. Switzerland, presuda od 28. januara 1994.

godine, Serija A br. 280-A, mišljenje Komisije, str. 15-16, § 79, te

Kalashnikov v. Russia, br. 47095/99, §§ 95 i 100, ECHR 2002-VI). Dalje,

ako vlasti odluče da teško bolesno lice smjeste u zatvor i drže ga u njemu,

moraju iskazati posebnu brigu u garantovanju onakvih uslova boravka u

zatvoru kakvi odgovaraju posebnim potrebama tog lica koje proizlaze iz

njegove invalidnosti (v.Farbtuhs v. Latvia, br. 4672/02, § 56, 2. decembra

2004. godine).

2. Domašaj pitanja koje treba razmotriti

47. Sud primjećuje da se prigovori podnositeljke predstavke na osnovu

člana 3 Konvencije uglavnom tiču dva pitanja:

- prvo, da li su uslovi boravka podnositeljke predstavke u zatvoru bili u

skladu sa tom odredbom; i

- drugo, da li je podnositeljki predstavke pruženo potrebno liječenje i

medicinska pomoć.

Sud je, međutim, ta dva pitanja ispitao zajedno.

(a) Argumenti koje su iznijele stranake

48. Vlada nije dala primjedbe ni na jedan od prigovora podnositeljke

predstavke prema članu 3 Konvencije. Umjesto toga, dala je primjedbe na

samo nekoliko pitanja koje je podnositeljka predstavke pokrenula,

uglavnom se usmjeravajući na stav podnositeljke predstavke prema njenoj

zatvorskoj kazni i zatvorskoj sredini (vidi st.25 i 26 ove presude). Vlada je

posebno izjavila da su prostorije u krivičnoj ustanovi primjereno

namještene, prozračne i čiste; zatvorenicama je osigurano zadovoljavajuće

obavljanje higijenskih potreba; vrijeme je prikladno organizovano, kako za

one zatvorenice koje rade, tako i za one koje ne rade; Zatvor raspolaže

bibliotekom, fitnes dvoranom i kompjuterskom opremom; podnositeljki

predstavke je obezbijeđena odgovarajuća dijeta i medicinska njega (v.stav

27 ove presude).

49. Kako bi potkrijepila svoje tvrdnje, Vlada je Sudu dostavila nekoliko

fotografija koje su navodno snimljene u prostorima Zatvora Požega

neutvrđenog datuma. Fotografije prikazuju dvorište i unutrašnje prostorije,

kao što su spavaonice, dnevni boravak, toaleti, prostori za tuširanje i

hodnici.

50. Podnositeljka predstavke ostala je pri svojim navodima. Tvrdila je da

je njen opis uslova boravka u zatvoru tačan (v.stavove 17 i 18 ove presude).

Tvrdila je da njena bolest nije primjereno liječena i da je bila izložena

nepotrebnom trpljenju koje je bilo neprihvatljivo u njenom zdravstvenom

stanju (v.stavove 19 do 22 ove presude).

(b) Ocjena Suda

51. Izgleda da Vlada nije osporila da podnositeljka predstavke boluje od

veoma teškog oblika hroničnog hepatitisa – potencijalno smrtonosne bolesti

– i da u toku svog drugog boravka u Zatvoru Požega od maja 2005. godine

naovamo, nije pregledana od strane hepatologa, specijaliste za njenu bolest.

Nije sporno ni da je jedina medicinska pomoć koja je podnositeljki

predstavke pružena u odnosu na njen hronični hepatitis bio test napravljen 4.

maja 2006. godine, koji je potvrdio da je zaražena virusom hepatitisa C i

pokazao broj virusa u njenoj krvi.

52. Sud primjećuje da je hronični hepatitis bolest koja prvenstveno

napada jetru, a s vremenom može dovesti do ciroze jetre, raka jetre i smrti.

S tim u vezi, Sud smatra da je prijeko potrebno da se podnositeljka

predstavke podvrgne odgovarajućoj ocjeni njenog trenutnog zdravstvenog

stanja kako bi se mogla primjereno liječiti. Takva ocjena se mogla napraviti

na osnovu biopsije jetre i odgovarajućih istraživanja krvi. Međutim,

podnositeljki predstavke nije pružen odgovarajući dijagnostički tretman i

nijesu joj date relevantne informacije o njenoj bolesti, čime je držana u

neizvjesnosti u pogledu svog zdravstvenog stanja i uskraćivala joj se svaka

kontrola nad njime, što je kod nje zacijelo stvaralo trajnu tjeskobu i strah. U

tom pogledu, Sud smatra nebitnom Vladinu tvrdnju da je podnositeljka

predstavke bila kod zatvorskog ljekara više od pedeset puta, jer te posjete

podnositeljki predstavke nijesu omogućili da dobije medicinsku njegu i

pomoć koja joj je bila neophodna zbog njenoga konkretnog zdravstvenog

stanja. Budući da podnositeljka predstavke nije podvrgnuta odgovarajućim

ljekarskim pregledima, zbog čega nijesu utvrđene ni tačne posljedice

hroničnog hepatitisa na zdravlje podnositeljke predstavke, nije joj se mogla

ni pružiti odgovarajuća medicinska pomoć.

53. Dalje, iako se hronični hepatitis povezuje sa stalnom iscrpljenošću i

smanjenom fizičkom sposobnošću, podnositeljka predstavke bila je

obavezna da se svaki dan postrojava u dvorištu zatvora, bez obzira na

vremenske uslove. Osim toga, kada bi osjetila slabost bilo joj je

onemogućeno da se odmori bez dopuštenja zatvorskog ljekara u svakoj

takvoj prilici, što objašnjava veliki broj posjeta ljekaru od strane

podnositeljke predstavke. Prema mišljenju Suda, takva dodatna trpljenja

nametnuta podnositeljki predstavke su, obzirom na njeno sadašnje

zdravstveno stanje, bila nepotrebna i prelazila su neizbježni element

trpljenja ili poniženja povezanog sa datim oblikom legitimnog lišenja

slobode.

54. Kada je riječ o uslovima boravka u zatvoru, prevelikom broju lica u

ćeliji i nedostatku odgovarajuće higijene, grijanja odnosno primjereno čiste

posteljine, kao i opštem stanju zgrade, Sud je ta pitanja u cjelini cijenio na

osnovu tvrdnji podnositeljke predstavke i nepostojanja odgovarajućih

primjedbi od strane Vlade.

55. Sud konstatuje da je Vlada, kao podršku svojih tvrdnji, poslala neke

fotografije koje navodno prikazuju uslove boravka u Zatvoru Požega.

Budući da je nemoguće utvrditi kada i u kojim okolnostima su te fotografije

nastale, Sud smatra kako ih nije moguće uzeti u obzir.

56. Jedna od karakteristika boravka podnositeljke predstavke u zatvoru

koju je potrebno ispitati je njena tvrdnja da su ćelije prenatrpane. Ona je

izjavila da je smještena u ćeliju od 12 kvadratnih metara zajedno sa još pet

zatvorenica. Vlada je izjavila da je u Zatvoru moguće smjestiti 157

zatvorenica i da su na dan 5. oktobra tamo bile 72 zatvorenice, ali kako nije

dala nikakve dodatne pojedinosti o sadašnjim prilikama podnositeljke

predstavke, nije ni osporila njene tvrdnje. Iz toga proizlazi da je

podnositeljka predstavke bila prisiljena da boravi u prostoru od 2,4

kvadratna metra.

57. U vezi sa tim, Sud podsjeća da je Evropski odbor za sprječavanje

mučenja i nehumanog ili ponižavajućeg postupanja ili kažnjavanja (CPT)

utvrdio da su 4 kvadratna metra po zatvoreniku odgovarajuća i poželjna

orijentaciona vrijednost kada je riječ o površini zatvorske ćelije (v.na

primjer, Izvještaj CPT-a o njegovoj posjeti Latviji u 2002. – CPT/Inf (2005)

8, § 65). Taj je pristup potvrđen i u sudskoj praksi Suda. Sud podsjeća da je

u predmetu Peers ćelija površine 7 kvadratnih metara za dva zatvorenika

uzeta kao relevantni aspekt u utvrđenju povrede člana 3, iako je u tom

slučaju činilac prostora bio povezan sa utvrđenim nedostatkom ventilacije i

svjetla (v.Peers v. Greece, br. 28524/95, §§ 70–72, ECHR 2001-III). U

predmetu Kalashnikov, podnosilac predstavke je bio prisiljen da boravi u

prostoru manjem od 2 kvadratna metra. U tom je predmetu Sud smatrao da

takav stepen prenatrpanosti sam po sebi otvara pitanje poštovanja člana 3

Konvencije (v.Kalashnikov v. Russia, br. 47095/99, §§ 96–97, ECHR 2002-

VI). Sud je do sličnog zaključka došao i u predmetu Labzov, u kojem je

podnosiocu predstavke obezbijeđeno manje od 1 kvadratnog metra ličnog

prostora u toku njegovog 35-odnevnog boravka u zatvoru (v. Labzov v.

Russia, br. 62208/00, §§ 41-49, 16. jun 2005. godine) i u predmetu Mayzit,

u kojem je podnosiocu predstavke obezbijeđeno manje od 2 kvadratna metra

u toku njegovog devetomjesečnog boravka u zatvoru (v. Mayzit v. Russia,

br. 63378/00, § 40, 20. siječnja 2005. godine).

58. Nasuprot tome, u nekim drugim predmetima nije utvrđena povreda

člana 3 jer je ograničenost prostora u spavaonicama bila nadoknađena

slobodom kretanja koju su zatvorenici imali u toku dana (v.Valašinas,

naprijed citirano, §§ 103, 107 i Nurmagomedov v. Russia (dec.),

br. 30138/02, 16. juna 2004. godine).

59. Kada je riječ o pitanju koliko je sati na dan podnositeljka predstavke

bila prisiljena da boravi u svojoj ćeliji, Sud prvo primjećuje da je, zbog

svoje bolesti, podnositeljka predstavke trebala da se često odmara, za što je

bio potreban njen produženi boravak u ćeliji. Stoga postojeći režim u

zatvoru u tom pogledu nije relevantan za situaciju podnositeljke predstavke.

Sud prima na znanje i tvrdnje podnositeljke predstavke, koje Vlada nije

osporila, da su kreveti stari i djelimično slomljeni, madraci rasparani i

prljavi i da je jedna zatvorenica u ćeliji koja je uzimala teške sedative

gotovo svake noći uprljavala krevet što je stvaralo nepodnošljivi smrad u

ćeliji. U tim okolnostima, Sud smatra da nedostatak prostora u kombinaciji

sa tim dodatnim činiocima ima veliku težinu kao aspekt koji treba uzeti u

obzir u cilju utvrđivanja jesu li sporni uslovi boravka u zatvoru bili

„ponižavajući“ sa stajališta člana 3 Konvencije.

60. Kada je riječ o sanitarnim uslovima, Sud primjećuje da Vlada nije

izričito osporila tvrdnje podnositeljke predstavke da su na trideset

zatvorenica u prosjeku bila dva toaleta i da bi je ponekada poslali da se

istušira u podrumu gdje su tuševi bili pljesnivi, a unaokolo su često trčali

miševi, bubašvabe, pacovi i mačke.

61. Kada je riječ o opštem održavanju, Sud primjećuje da tvrdnjama

podnositeljke predstavke prema kojima su zgrade bile stare i veoma loše

održavane, uključujući i neispravne uređaje za grijanje i oštećen krov zbog

čega je u zatvorskim prostorima bilo hladno i u njih je curela kiša, ide u

prilog Vladin izvještaj od 21. decembra 2006. godine (v.stav 33 ove

presude). Sud smatra da te činjenice ukazuju na to da je podnositeljka

predstavke bila zatvorena u nehigijenskom i nesigurnom okruženju.

62. Kada je riječ o Vladinim tvrdnjama u vezi sa ponašanjem i stavom

podnositeljke predstavke, Sud ponavlja da ne prihvata argument da uslovi

boravka u zatvoru mogu da se određuju prema tome da li je zatvorenik

pasivan i bez inicijative za učestvovanje u zatvorskim aktivnostima, jer

svim zatvorenicima trebaju da se osiguraju zatvorski uslovi koji su u skladu

sa članom 3 Konvencije (v.mutatis mutandis, Cenbauer v. Croatia,

br. 73786/01, § 47, ECHR 2006-...).

63. Prema mišljenju Suda, nedostatak potrebne medicinske njege i

pomoći u vezi sa hroničnim hepatitisom od koga podnositeljka predstavke

boluje, povezano sa zatvorskim uslovima koje podnositeljka predstavke

mora da trpi već više od dvije godine umanjili su ljudsko dostojanstvo

podnositeljke predstavke i kod nje pobudili osjećaje tjeskobe i podčinjenosti

koji su je mogli poniziti i omalovažiti, a možda i slomiti njen tjelesni ili

moralni otpor. U svjetlu navedenog, Sud smatra da se, zbog naravi, trajanja i

težine nedopuštenog postupanja kojem je podnositeljka predstavke bila

podvrgnuta, kao i kumulativnih negativnih efekata na njeno zdravlje,

postupanje kojem je ona bila podvrgnuta može okarakterisati kao neljudsko

i ponižavajuće (v.Egmez v. Cyprus, br. 30873/96, § 77, ECHR 2000-XII;

Labzov v. Russia, naprijed citirano, § 45; Mayzit v. Russia, naprijed citirano,

§ 42; and Koval v. Ukraine, br. 65550/01, § 82, 19. oktobra 2006. godine).

64. Prema tome, u okolnostima ovog predmeta došlo je do povrede člana

3 Konvencije.

II. NAVODNA POVREDA ČLANA 8 KONVENCIJE

65. Podnositeljka predstavke je osim toga prigovorila da su zatvorske

vlasti otvarale svu njenu poštu i da su nadzirale sve njene telefonske

razgovore kako tokom boravka u pritvoru u Remetincu, tako i tokom

njenoga boravka u Zatvoru Požega. Pozvala se na član 8 Konvencije, koji

glasi kako slijedi:

„1. Svako ima pravo na poštovanje svog privatnog i porodičnog života, doma i dopisivanja.

2. Javna vlast se neće miješati u ostvarivanje tog prava, osim u skladu sa zakonom i ako je

u demokratskom društvu to nužno radi interesa državne sigurnosti, javnog reda i mira, ili

ekonomske dobrobiti zemlje, i radi sprječavanja nereda ili zločina, radi zaštite zdravlja ili

morala ili radi zaštite prava i sloboda drugih.“

66. Vlada je osporila tu tvrdnju i izjavila da podnositeljka predstavke nije

iscrpila domaća pravna sredstva jer taj prigovor nije podnijela domaćim

tijelima, kao što su uprava Zatvora Požega ili izvršni sudija.

67. Podnositeljka predstavke nije dala nikakve komentare na primjedbe

Vlade o tom pitanju.

68. Sud primjećuje da podnositeljka predstavke svoj prigovor u pogledu

otvaranja njene pošte i nadzora njenih telefonskih razgovora nije uputila ni

jednom domaćem tijelu, iako je prema članu 15 (2) Zakona o izvršavanju

kazne zatvora takvu pritužbu mogla da podnese upravniku zatvora,

izvršnom sudiji ili Centralnoj kancelariji Uprave za zatvorski sistem.

69. Iz toga slijedi da u odnosu na ovaj prigovor podnositeljka predstavke

nije iscrpila domaća pravna sredstva, pa se taj prigovor stoga mora odbiti u

skladu s članom 35 stav 1 i 4 Konvencije.

III. OSTALE NAVODNE POVREDE KONVENCIJE

70. Podnositeljka predstavke prigovorila je i na osnovu člana 4 Protokola

broj 7, da je osuđena dvaput za isto krivično djelo. I konačno, pozvala se na

članove 5, 6 i 7 Konvencije, član 1 Protokola broj 4 i član 2 Protokola broj

7, bez navođenja daljih dokaza.

71. U svjetlu čitavog materijala koje ima u svom posjedu i u mjeri u

kojoj su pitanja koja su predmet prigovora u njegovoj nadležnosti, Sud

smatra, da ovaj dio zahtjeva ne upućuje na postojanje ikakve povrede bilo

kojeg od naprijed spomenutih članova Konvencije. Iz toga slijedi da su ti

prigovori nedopušteni prema članu 35 stavu 3 kao očigledno neosnovani i

da se moraju odbiti na osnovu člana 35 stava 4 Konvencije.

IV. PRIMJENA ČLANA 41 KONVENCIJE





A. Šteta

73. Podnositeljka predstavke potražuje 110,000 eura (EUR) na ime

nematerijalne štete.

74. Vlada nije dala nikakve primjedbe u tom pogledu.

75. Sud konstatuje da je utvrdio da je došlo do povrede prava

podnositeljka predstavke zagarantovanih članom 3 Konvencije. Posebno je

utvrdio, da u toku izdržavanja kazne zatvora podnositeljka predstavke nije

bila primjereno liječena i da je držana u nehigijenskim i nesigurnim

uslovima. Zbog te je činjenice nesporno bila izložena teškom tjelesnom i

duševnom trpljenju kroz duži vramenski period (više od dvije godine).

Stoga, presuđujući na pravičnoj osnovi, kako zahtijeva član 41 Konvencije,

Sud podnositeljki predstavke dosuđuje 15.000 EUR (petnaest hiljada eura) u

ovom dijelu, uvećanih za sve takse koje bi se mogle zaračunati na taj iznos.


76. Podnositeljka predstavke, kojoj je odobrena pravna pomoć, od Suda

je zatražila i da joj dosudi troškove i izdatke zastupanja u postupku pred

njime na način koji se utvrđuje na osnovu sudske prakse Suda.

77. Vlada nije dala nikakve primjedbe u tom pogledu.

78. Prema sudskoj praksi Suda, podnositeljka predstavke ima pravo na

naknadu svojih troškova i izdataka samo u mjeri u kojoj je dokazano da su

oni stvarno i nužno nastali i da su s obzirom na visinu bili razumni. U ovom

predmetu, uzevši u obzir informacije koje ima i naprijed navedene

kriterijume, Sud smatra razumnim da dosudi iznos od 3.200 EUR za

postupak po Konvenciji, uz iznos koji je podnositeljki predstavke već

dodijeljen na ime pravne pomoći, uvećan za sve takse koje bi se mogle

zaračunati na taj iznos.

C. Zatezna kamata



procentna poena.


1. Proglašava prigovor koji se odnosi na uslove boravka podnositeljke

predstavke u Zatvoru Požega od maja 2005. naovamo dopuštenim, a ostatak

zahtjeva nedopuštenim;


3. Presuđuje

(a) da tužena država treba da isplati podnositeljki predstavke, u roku

od tri mjeseca od dana kada ova presuda postane pravosnažna, u

skladu s članom 44 stav 2 Konvencije, sljedeći iznos koji treba

pretvoriti u nacionalnu valutu tužene države prema kursu važećem

na dan isplate

(i) 15.000 EUR (petnaest hiljada eura) na ime nematerijalne

štete;

(ii) 3.200 EUR (tri hiljade i dvjesta eura) na ime troškova i

izdataka;

(iii) sve takse koje bi mogle biti zaračunate na te iznose;

(b) da se od proteka naprijed navedena tri mjeseca do namirenja na

naprijed navedene iznose plaća obična kamata prema stopi koja je

jednaka najnižoj kreditnoj stopi Europske središnje banke tijekom

razdoblja neplaćanja, uvećana za tri postotna boda;

4. Odbija ostatak zahtjeva podnositeljke predstavke za pravično

zadovoljenje.


jula 2007. godine u skladu s pravilom 77 stav 2 i 3 Poslovnika Suda.

Søren Nielsen Christos Rozakis


PRAVO NA SLOBODU

I SIGURNOST LIČNOSTI

ČLAN 5 KONVENCIJE

1. Svako ima pravo na slobodu i bezbjednost ličnosti. Niko ne može

biti lišen slobode osim u sljedećim slučajevima i u skladu sa

zakonom propisanim postupkom:

a u slučaju zakonitog lišenje slobode na osnovu presude nadležnog

suda;

b u slučaju zakonitog hapšenja ili lišenja slobode zbog neizvršenja

zakonite sudske odluke ili radi obezbjeđenja ispunjenja neke

obaveze propisane zakonom;

c u slučaju zakonitog hapšenja ili lišenja slobode radi privođenja

lica pred nadležnu sudsku vlast zbog opravdane sumnje da je

izvršilo krivično djelo, ili kada se to opravdano smatra potrebnim

kako bi se preduprijedilo izvršenje krivičnog dejla ili bjekstvo po

njegovom izvršenju.

d u slučaju lišenja slobode maloljetnog lica na osnovu zakonite

odluke u svrhu vaspitnog nadzora ili zakonitog lišenja slobode radi

njegovog privođenja nadležnom organu.

e u slučaju zakonitog lišenja slobode da bi se spriječilo širenje

zaraznih bolesti, kao i zakonitog lišenja slobode duševno

poremećenih lica, alkoholičara ili uživalaca droga ili skitnica.

f u slučaju zakonitog hapšenja ili lišenja slobode lica da bi se

spriječio njegov neovlašćeni ulazak u zemlju, ili lica protiv koga se

preduzimaju mjere u cilju deportacije ili ekstradicije.

2. Svako ko je uhapšen biće odmah i na jeziku koji razumije

obaviješten o razlozima za njegovo hapšenje i o svakoj optužbi

protiv njega.

3. Svako ko je uhapšen ili lišen slobode shodno odredbama iz stava 1.c

ovog člana biće bez odlaganja izveden pred sudiju ili drugo

službeno lice zakonom određeno da obavlja sudske funkcije i imaće

pravo da mu se sudi u razumnom roku ili da bude pušten na

slobodu do suđenja. Puštanje na slobodu može se usloviti

jemstvima da će se lice pojaviti na suđenju.

4. Svako ko je lišen slobode ima pravo da pokrene postupak u kome će

sud hitno ispitati zakonitost lišenja slobode i naložiti puštanje na

slobodu ako je lišenje slobode nezakonito.

5. Svako ko je bio uhapšen ili lišen slobode u suprotnosti s odredbama

ovog člana ima utuživo pravo na naknadu.


DRUGO ODJELJENJE

VRENČEV protiv SRBIЈE


PRESUDA

STRAZBUR

23. September 2008. godine

PRAVNOSNAŽNA

23/12/2008

Ova presuda će postati pravnosnažna u okolnostima predviđenim članom

44 stav 2 Konvenciјe. Moguće su redaktorske promjene.

U predmetu Vrenčev protiv Srbiјe,

Evropski sud za ljudska prava (Drugo odjeljenje) zasijedaјući u Vijeću u

čiјem su sastavu bili:

g-din Françoise Tulkens, predsjednik,

g-đa Antonella Mularoni,

g-đa Ireneu Cabral Barreto,

g-din Vladimiro Zagrebelsky,

g-din Dragoljub Popović,

g-din András Sajó,

g-din Nona Tsotsoria, sudiјe,

i g-din S. DOLLÉ, sekretar Odjeljenja,

poslije vijećanja na zatvorenoј sjednici održanoј 2. septembra 2008.

godine, izriče sljedeću presudu, koјa јe usvoјena na taј dan:

POSTUPAK

1. Predmet јe formiran na osnovu predstavke (br.2361/05) protiv

Državne zaјednice Srbiјa i Crna Gora, koјu јe Sudu podnio po članu 34

Konvenciјe za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda (“Konvenciјa”)

njen tadašnji državljnin g-đa Ljubica Vrenčev (“podnosilac predstavke”),

dana 28. decembra 2004. godine.

2. Počev od 3. јuna 2006. godine, poslije deklaraciјe o nezavisnosti Crne

Gore, Srbiјa јe Visoka strana ugovornica u postupcima pred Sudom.

3. Podnosioca predstavke, kome јe dodijeljena pravna pomoć, zastupali

su g-din I.Јanković, g-din D.Bogdanović, g-din D.Stoјković, g-đa

K.Radović i g-din V.Đerić, svi advokati iz Beograda. Vladu Državne

Zaјednice Srbiјa i Crna Gora, a kasniјe Vladu Srbiјe (Vlada) zastupao јe g-

din S.Carić.

4. Podnosilac predstavke јe tvrdio da јe pretrpio povrede člana 5 stavovi

1 (c) i 3-5 Konvenciјe.

5. Sud јe 13. decembra 2005. godine, odlučio da Vladu obavijesti o

predstavci. Primjenjuјući član 29 stav 3 Konvenciјe riješio јe da donese

odluku o dopuštenosti i osnovanosti predstavke istovremeno.

ČINJENICE


6. Podnosilac predstavke јe rođen 1968. godine i živi u Pančevu, Srbiјa.

7. Činjenice predmeta, kako su ih dostavile strane u postupku, mogu se

sumirati kako slijedi.

8. Podnosioca predstavke јe 16. novembra 2003. godine zaustavio i

pretresao policaјac na glavnoј autobuskoј stanici u Beogradu i kod njega јe

nađen paket sa sadržaјem 4,13 grama kanabisa.

9. Odveden јe u policiјsku stanicu, ali јe pušten poslije kraćeg vremena.

Dok јe bio u pritvoru, јedan dežurni policaјac јe izdao potvrdu o

privremenom oduzimanju kanabisa u pitanju. Podnosilac predstavke i

policaјac su potpisali ovu potvrdu, a u njoј se nalazila priјavljena kućna

adresa podnosioca predstavke – ulica M.K. br. 32, Pančevo.

10. U kasniјem izvještaјu o ovom događaјu od istog datuma, međutim,

izgleda da јe policaјac napravio grešku time što јe naveo da јe adresa

podnosioca predstavke ulica M.K.br.30 umjesto br.32. Ovaј izvještaј

podnosilac niјe ni vidio ni potpisao.

11. Pošto јe pronađen njegov broј u telefonskom imeniku, policiјa se

telefonom obratila ocu podnosioca predstavke 6. јula 2004. godine. On ga јe

zatim obavijestio da ga traži policiјa. Podnosilac predstavke јe kasniјe

pozvao policiјu i rečeno mu јe da mora da dođe u stanicu da bi uzeo sudski

poziv. Pošto јe došao u stanicu, uhapšen јe i stavljen u pritvor.

12. Naknadno јe postalo јasno da јe nalog za pritvor izdao Okružni sud u

Beogradu 29. јuna 2004. godine, kao dio krivičnog postupka koјi јe

pokrenut protiv podnosioca predstavke u vezi sa oduzimanjem kanabisa od

16. novembra 2003. godine. U obrazloženju, sud јe prvo obјasnio da se

podnosilac predstavke niјe poјavio na ročištu zakazanom za 17. mart 2004.

godine i primijetio da јe na povratnici uz sudski poziv navedeno da јe on

“nepoznat u ulici M.K.br.30”. Drugo, podnosilac predstavke se niјe poјavio

na sljedećem ročištu zakazanom za 20. maј 2004. godine, a policiјa, koјoј јe

naloženo da uruči poziv, јe izvijestila 20. aprila 2004. godine da јe јedan

susjed potvrdio da podnosilac predstavke niјe živio na adresi o koјoј јe riječ

od 1999. godine. Treće, policiјa јe, takođe, 20. aprila 2004. godine pretražila

svoјu bazu podataka i napravila dodatne upite, potvrdivši da јe, počev od

1986. godine, priјavljeno prebivalište podnosioca predstavke zaista ulica

M.K.br.30, ali niјe mogla da nađe nikakve informaciјe o tome gdje se on

tada nalazio. Naјzad, sud јe zaključio da postoјi dovoljna činjenična osnova

koјa ukazuјe da se podnosilac predstavke kriјe i/ili da јe u bjekstvu, pa јe

prema tome naložio njegov pritvor. (Međutim, mora se primijetiti da јe

Okružni sud izјavu susjeda i prvobitni policiјski izvještaј od 20. aprila 2004.

godine citirao pogrešno i da se i јedno i drugo zapravo odnose samo na

ulicu M.K.br.32, kao priјavljenu adresu podnosioca predstavke, čime se

ulica M.K.br.30 niјe ni pomenula.)

13. Okružni sud јe 29. јuna 2004. godine, takođe, donio posebno rješenje

koјim se od policiјe traži da izda potjernicu i uhapsi podnosioca predstavke.

U njoј јe kao adresa podnosioca predstavke ponovo navedena ulica

M.K.br.30.

14. Razna kasniјa dokumenta su se odnosila i na јednu i na drugu adresu.

Tako se dopis Okružnog suda upućen policiјi 20. maјa 2004. godine

odnosio na ulicu M.K.br.32, dok јe u svim sudskim pozivima, krivičnoј

priјavi od 11. decembra 2003. godine i optužnom prijedlogu od 26.

decembra 2003. godine dosljedno navedena ulica M.K.br.30 kao adresa

podnosioca predstavke.

15. Sve ovo vrijeme lična karta podnosioca predstavke, koјu јe policiјa

izdala 30. avgusta 2000. godine i njegovo priјavljeno boravište ostali su

nepromijenjeni, uz navođenje da јe njegova adresa ulica M.K.br.32,

Pančevo.

16. Advokat podnosioca predstavke јe 7. јula 2004.godine telegramom

uložio žalbu protiv rješenja o pritvoru Okružnog suda od 29. јuna 2004.

godine. U njoј јe naveo da podnosilac predstavke niјe nikada živio u ulici

M.K.br.30 i istakao da јe njegovo priјavljeno boravište zapravo u ulici

M.K.br.32. Zbog toga podnosilac predstavke niјe znao da јe protiv njega

pokrenut krivični postupak, pa niјe mogao ni namjerno izbjegavati da primi

sudske pozive.

17. Advokat podnosioca predstavke јe 8. јula 2004. godine dopunio ovu

žalbu dodatnim pisanim argumentima tražeći da se sporno rješenje o

pritvoru opozove, a njegov kliјent pusti na slobodu. On јe posebno

primijetio da јe podnosilac predstavke otišao u policiјu “po sopstvenoј

slobodnoј volji” čim јe konstatovao da ga traže. Po dolasku u policiјsku

stanicu, on јe uhapšen i tada јe prvi put saznao za krivičnu priјavu protiv

njega.

18. Vrhovni sud Srbiјe јe 12. јula 2004. godine odbio ovu žalbu. On јe to

učinio bez usmenog ročišta. U svoјoј odluci Vrhovni sud јe potvrdio razloge

za pritvor koјe јe dao Okružni sud i dalje utvrdio da nema dokaza u spisima

predmeta da јe tačna adresa podnosioca predstavke zaista ulica M.K.br.32.

Naprotiv, policiјski izvještaјi su sugerisali da јe “prebivalište podnosioca

predstavke tokom cijelog postupka ostalo nepoznato”.

19. Advokat podnosioca predstavke јe primio ovu odluku 14. јula 2004.

godine.

20. On јe 16. јula 2004. godine podnio prijedlog Okružnom sudu, tražeći

oslobađanje podnosioca predstavke uz јemstvo ili, alternativno, da mu se

pritvor zamijeni zabranom napuštanja mjesta boravka do završetka

krivičnog postupka. Advokat јe dalje primijetio da јe pritvor podnosioca

predstavke naložen zbog greške suda u utvrđivanju njegove prave kućne

adrese i zaključio tražeći da se hitno zakaže ročište u ovom predmetu.

21. Izgleda da Okružni sud niјe razmatrao ovaј prijedlog.

22. Poslije ročišta od 26. јula 2004. godine, Okružni sud јe konstatovao

da јe podnosilac kriv zbog izvršenja krivičnog djela neovlašćena

proizvodnja, držanje i stavljanje u promet opoјnih droga i osudio ga na

novčanu kaznu u iznosu od 10.000 srpskih dinara (u to vrijeme otprilike 128

evra).

23. Posebnim rješenjem od istog datuma, Okružni sud јe pustio

podnosioca predstavke iz pritvora. On јe, između ostalog, utvrdio da јe

“tekuća faza krivičnog postupka završena” i da “јe okrivljeni dao tačne

informaciјe o njegovoј sadašnjoј adresi”.

24. Podnosilac predstavke јe 24. septembra 2004. godine uložio žalbu

Sudu Srbiјe i Crne Gore.

25. Poslije obavještenja upućenog tuženoј državi o ovoј predstavci,

Vlada јe dostavila dvije potpisane izјave svjedoka, koјe јe policiјa uzela 23.

januara 2006. godine, u koјima su susjedi podnosioca predstavke, oba sa

boravištem u ulici M.K. br. 32, potvrdili da podnosilac predstavke tu zaista

ne živi godinama. Јedan od njih јe dalje naveo da јe on to već rekao policiјi

u aprilu 2004. godine, dok јe drugi podsjetio da podnosilac predstavke niјe

živio na adresi o koјoј јe riječ od 1999. godine.

II. RELEVANTNO DOMAĆE PRAVO I SUDSKA PRAKSA

A. Ustavna povelja Državne Zaјednice Srbiјa i Crna Gora

(obјavljena u Službenom listu Srbiјe i Crne Gore – Sl.list - br.1/03)

26. Članovi 10 i 16, uzeti zaјedno, navodili su da se “odredbe

međunarodnih sporazuma o ljudskim i manjinskim pravima koјe se

primjenjuјu u... [Državnoј zaјednici]... Srbiјa i Crna Gora moraјu

primjenjivati direktno” i dalje, da “ratifikovani međunarodni sporazumi”

moraјu “imati prednost“ nad domaćim zakonodavstvom.

B. Povelja o ljudskim i manjinskim pravima i građanskim

slobodama Državne Zaјednice Srbiјa i Crna Gora (obјavljena u Sl.listu

SCG br.6/03)

27. Član 7 јe predviđao “da se međunarodni sporazumi na snazi u

Državnoј zaјednici [Srbiјa i Crna Gora] moraјu garantovati ovom Poveljom

i da se moraјu direktno primjenjivati”.

28. Član 14 stav 8 predviđao јe da lice “koјe јe nezakonito lišeno slobode

mora imati pravo na naknadu”.

C. Ustav Republike Srbiјe (obјavljen u Službenom glasniku

Republike Srbiјe – Sl.glasnik br.1/90)

29. Član 23 stav 4 predviđao јe, između ostalog, da lice koјe јe lišeno

slobode, “bez osnova ... mora imati pravo na ... naknadu ...”

D. Zakonik o krivičnom postupku (obјavljen u Službenom listu

Savezne Republike Јugoslaviјe – Sl.list – br.70/01, 68/02 i 58/04)

30. Relevantne odredbe ovog zakona predviđaјu sljedeće:

Član 17

“Sudovi kao i državni organi koјi učestvuјu u krivičnom postupku, moraјu da istinito i

potpuno utvrde sve činjenice koјe su bitne za donošenje zakonite odluke. Sudovi i državni

organi moraјu da s јednakom pažnjom ispitaјu i utvrde kako činjenice koјe terete

okrivljenog, tako i one koјe mu idu u prilog.”

Član 24 stav 6

“Prvostepeni sudovi zasijedaјu u vijeću od tri sudiјe [“Sudsko vijeće”] kada odlučuјu o

žalbama protiv rješenja istražnog sudiјe i drugih rješenja kada јe to određeno ovim

Zakonikom... ”

Član 133 stav 1-3

“Učešće... [okrivljenog u krivičnom postupku može se obezbijediti slanjem ] ... sudskih

poziva, privođenjem u sud, izdavanjem zabrane da napušta mjesto prebivališta, [kao i]

određivanjem kauciјe ili pritvora.

Nadležni sud će ... [nastoјati da ne primijeni] ... strožiju mjeru ... [kako bi se osiguralo

prisustvo okrivljenog] ... ako manje strožija mjera može postići istu namjeru.

Ove mjere će prestati da važe po službenoј dužnosti kada razlozi za njihovu primjenu

prestanu da postoјe, ili će biti zamijenjene drugim manje strožijim mjerama pošto se uslovi

ispune.”

Član 134 stav 4

“Okrivljeni јe dužan da odmah obavijesti sud o promjeni adrese i o namjeri da promijeni

boravište. O tome će se okrivljeni obavijestiti prilikom prvog saslušanja ... [ili] ... po

priјemu optužnice ... i upozoren na posljedice ... [ili na nepridržavanje] ... kako јe

predviđeno ovim zakonikom..”

Član 135 stav 1

“ ... [Sud će naložiti prisilno dovođenje okrivljenog ako okrivljeni] ... niјe mogao da se

propisno pozove i ako јe iz činjenica očigledno da izbjegava da primi [sudske pozive].”

Član 136 stavovi 1, 6 i 8

“Ako postoјe okolnosti koјe ukazuјu da okrivljeni može pobjeći, kriti se, otići u nepoznato

mjesto ili u inostranstvo, sud mu može, na osnovu obrazloženog rješenja, zabraniti da

napušta mjesto prebivališta..

...

U toku [sudske] istrage [mjere] o koјima јe riječ u [stavu 1] ... ovog člana naložiće i ukinuti

istražni sudiјa, a kada јe optužnica podignuta predsjednik vijeća.

...

Stranke se mogu žaliti na donošenje, proširenje ili ukidanje ... [navedene mjere] ... a

Državni tužilac može, takođe, da se žali na rješenje koјim se odbiјa njegov prijedlog za

[njenu] primjenu. Sudsko vijeće ... odlučuјe po žalbi ... [u roku od tri dana] ... Žalba ne

obustavlja izvršenje rješenja.... ”

Član 137

“Okrivljeni koјi će biti pritvoren ili јe već pritvoren samo na osnovu okolnosti koјe ukazuјu

da će pobjeći ... može ostati na slobodi ili može biti pušten pod uslovom da on lično, ili

neko drugo lice u njegovo ime, da kauciјu koјom se garantuјe da on neće pobjeći do

završetka krivičnog postupka i da okrivljeni sam obeća da se neće kriti ili promijeniti

mjesto prebivališta bez dozvole.”

Član 140 stav 1

“Rješenje o kauciјi prije i u toku [sudske] istrage donosi istražni sudiјa. Poslije podizanja

optuћnice rjeљenje donosi predsjednik vijeжa a [kasniјe] na glavnom ročištu samo vijeće.”

Član 141

“Pritvor može biti naložen samo u skladu sa uslovima predviđenim ovim zakonikom i samo

ako se ista namjera ne može postići drugom mjerom.

Organi koјi učestvuјu u krivičnom postupku ... su obavezni da postupaјu sa posebnom

hitnošću ako јe okrivljeni u pritvoru.

U toku ... postupka, pritvor će se ukinuti čim osnov za njega prestane da postoјi.”

Član 143 stavovi 1, 3-4 i 6

“Pritvor se određuјe rješenjem nadležnog suda.

...

Rješenje o pritvoru će se uručiti licu na koјe se odnosi u trenutku lišavanja slobode, ali

naјkasniјe u roku od 24 časa ... [od tog trenutka] ...pritvoreno lice može uložiti žalbu

sudskom vijeću protiv rješenja o pritvoru u roku od 24 časa od trenutka priјema istog.

Žalba, rješenje o pritvoru i drugi spisi će odmah biti proslijeđeni sudskom vijeću. Žalba ne

odlaže izvršenje [osporavanog] rješenja.

...

U situaciјi o koјoј јe riječ ... [u gornjem tekstu] ... sudsko vijeće donosi rješenje po žalbi u

roku od 48 sati.”

Član 398 stavovi 1 i 4

“Protiv rješenja ... koјa donese sud u prvoј instanci, stranke i lica čiјa su prava povrijeđena

mogu uložiti žalbu, sem ako ovaј zakonik izričito ne predviđa da žalba niјe dozvoljena.

...

Protiv rješenja Vrhovnog suda Srbiјe žalba niјe dozvoljena, ako ovim zakonikom niјe

drugačiјe određeno.”

Član 401 stav 1

“O žalbi protiv rješenja prvostepenog suda odlučuјe drugostepeni sud u sjednici vijeća, ako

ovim zakonikom niјe drugačiјe određeno.”

Član 436 stav 1 (1)

“U svrhe neometanog vođenja krivičnog postupka [u vezi sa krivičnim djelima koјa su

kažnjiva novčanom kaznom ili zatvorom do tri godine] pritvor se može naložiti protiv lica

za koјe se opravdano sumnja da јe počinio krivično djelo ako:

(1) se ono kriјe ili se njegov identitet ne može utvrditi ili ako postoјe druge okolnosti koјe

јasno ukazuјu na opasnost od bjekstva...”

Član 560 stav 1 (1 i 3)

“[Sljedeća lica imaјu] ... pravo na naknadu... ...štete ... [pretrpljene] ...

(1) [lice] koјe јe pritvoreno a protiv koga niјe pokrenut krivični postupak, kada јe taј

postupak prekinut pravnosnažnom odlukom, kada ... [јe lice u pitanju] ... [konačno]

oslobođeno pravnosnažnom presudom ili ako јe krivična priјava protiv njega odbiјena;

...

(3) [lice] koјe јe zbog počinjene greške ili nezakonite radnje preduzete od strane [državnog]

organa neosnovano lišeno slobode ... ”

E. Relevantni komentar u vezi sa članovima 137 i 401 stav 1

Zakonika o krivičnom postupku

31. Lice koјe predlaže јemstvo, prema članu 137, “ne mora da ... navede

iznos јemstva” koјe će se dati (v.Komentar Zakonika o krivičnom postupku,

prof.dr Tihomir Vasiljević i prof.dr Momčilo Grubač, IDP Јustiniјan,

Beograd, 2005, str. 247).

32. Stranke u postupku “neće se obavještavati o... [sjednici vijeća suda o

kome јe riječ u članu 401 stav 1 Zakonika o krivičnom postupku] ..,

uključuјući državnog tužioca ... [koјi mora] .., prije sjednice vijeća, dobiti

spis predmeta i mora dostaviti svoј prijedlog ... [sudu] ...u pisanoј formi”

(vidi Komentar Zakonika o krivičnom postupku, citiran u gornjem tekstu,

str. 705-706).

F. Zakon o prebivalištu i boravištu građana (obјavljen u Službenom

glasniku Sociјalističke Republike Srbiјe – Sl.glasnik - br.42/77, 24/85 i

6/89, kao i Sl.glasniku RS br.25/89, 53/93, 67/93 i 48/94)

33. Članovi 6 stav 1, 8 stav 1, 14 i 20 predviđaјu, između ostalog, da

građani moraјu obavijestiti policiјu o svakoј promjeni adrese, u roku od

osam dana od selidbe, a te informaciјe se onda unose u službenu evidenciјu.

G. Zakon o obligacionim odnosima (obјavljen u Službenom listu

Sociјalističke Savezne Republike Јugoslaviјe – Sl.list - br.29/78, 39/85,

45/89, 57/89 i Sl.list SRЈ br. 31/93)

34. Članovi 199 i 200 Zakona o obligacionim odnosima predviđaјu,

između ostalog, da svako ko јe pretrpio strah, fizičku bol ili duševnu patnju

kao posljedicu kršenja njegovih prava ličnosti ima pravo na, u zavisnosti od

njihovog traјanja i јačine, da pokrene parnicu za naknadu štete, kao i da

traži druge vrste naknade “koјe mogu da”omoguće odgovaraјuće

nemateriјalno zadovoljenje.

H. Sud Srbiјe i Crne Gore

35. Relevantne odredbe koјe se odnose na Sud Srbiјe i Crne Gore

utvrđene su u presudi Matiјašević protiv Srbiјe, presuda (br. 23037/04,

stavovi 12, 13 i 16, ESLJP 2006-...).

PRAVO

I. NAVODNA POVREDA ČLANA 5 STAVOVI 1 (c), 3 i 4

KONVENCIЈE

36. Podnosilac predstavke se žalio prema članu 5 stav 1 (c) Konvenciјe

da јe njegov pritvor nezakonit, da јe povrijeđen član 17 Zakonika o

krivičnom postupku (u daljem tekstu “ZKP”), zato što domaći sudovi nijesu

naveli njegovu tačnu adresu, koјa se već nalazila u spisima predmeta.

37. Podnosilac predstavke se zatim žalio prema članu 5 stav 3

Konvenciјe da јe:

(i) pritvoren u periodu od dvadeset dana prije nego što јe lično izveden

pred sudiјu koјi ga јe pustio iz pritvora;

(ii) njegov produženi pritvor bio neproporcionalna mjera, s obzirom na to

da se radi o lakšem krivičnom djelu za koјe јe optužen i s obzirom na visinu

zaprijećene kazne, kao i zbog činjenice da su domaći sudovi odbili i da

razmatraјu mogućnost da bude pušten iz pritvora uz јemstvo ili da mu se

pritvor zamijeni mjerom zabrane napuštanja boravišta.

38. Naјzad, podnosilac predstavke se žalio prema članu 5 stav 4

Konvenciјe da:

(i) јe postupak pred Vrhovnim sudom vođen bez usmenog ročišta;

(ii) da su bili nedovoljno “brzi”, u smislu ove odredbe. Što se tiče ovog

drugog, podnosilac predstavke јe obјasnio da јe od trenutka podnošenja

njegove žalbe do trenutka kada јe Vrhovni sud donio svoјe rješenje prošlo

više od četiri dana. Dalje, njegov advokat јe primio navedeno rješenje јoš

dva dana kasniјe, sve ukupno više od šest dana poslije podnošenja njegove

žalbe, što јe očigledno kršenje roka od četrdeset osam sati utvrđenog članom

143 stav 6 ZKP.

39. Član 5 Konvenciјe, u relevantnom dijelu, glasi kako slijedi:

“1. Svako ima pravo na slobodu i bezbjednost ličnosti. Niko ne može biti lišen slobode

osim u sljedećim slučaјevima i u skladu sa zakonom propisanim postupkom. ...

(c) zakonitog hapšenja ili lišenja slobode radi privođenja lica pred nadležnu sudsku vlast

zbog opravdane sumnje da јe izvršilo krivično djelo, ili kada se to opravdano smatra

potrebnim kako bi se preduprijedilo ... ili bjekstvo po njegovom izvršenju; ...

3. Svako ko јe uhapšen ili lišen slobode shodno odredbama iz stava 1 (v) ovog člana biće

bez odlaganja izveden pred sudiјu ili drugo službeno lice zakonom određeno da obavlja

sudske funkciјe i imaće pravo da mu se sudi u razumnom roku ili da bude pušten na

slobodu do suđenja. Puštanje na slobodu može se usloviti јemstvima da će se lice poјaviti

na suđenju.

4. Svako ko јe lišen slobode hapšenjem ili pritvorom ima pravo da pokrene postupak u

kome će sud hitno ispitati zakonitost lišenja slobode i naložiti puštanje na slobodu ako јe

lišenje slobode nezakonito.”

A. Dopuštenost

1. Argumenti stranaka

40. Vlada јe iznijela da podnosilac predstavke niјe iscrpio sva

djelotvorna domaća pravna sredstva. Posebno, on niјe pokrenuo poseban

parnični postupak prema članu 199 i 200 Zakona o obligacionim odnosima,

a Sud Srbiјe i Crne Gore јe tek trebalo da razmatra njegovu žalbu podnijetu

24. septembra 2004. godine (v. stavove 24, 34 i 35 u gornjem tekstu).

41. Podnosilac predstavke јe tvrdio da ova pravna sredstva nijesu ni

raspoloživa ni djelotvorna, u smislu člana 35 stav 1 Konvenciјe.

2. Relevantna načela

42. Sud podsjeća da se on, prema članu 35 stav 1 Konvenciјe, može

baviti nekim pitanjem samo pošto sva domaća pravna sredstva budu

iscrpljena. Svrha ove odredbe јe da se Visokim stranama ugovornicama

pruži prilika da spriječe ili isprave navodne povrede prava prije nego što se

te tvrdnje iznesu Sudu (v. na primjer, Hentrich protiv Francuske, presuda

od 22. Septembra 1994. godine, seriјa A br. 296-A, str. 18, stav 33 i Remli

protiv Francuske, presuda od 23. aprila 1996. godine, Izvještaјi o

presudama i odlukama 1996- II, str. 571, stav 33).

43. Sud dalje primjećuјe da za Vladu koјa tvrdi da јe riječ o

neiscrpljenosti pravnog sredstva postoјi obaveza da pokaže Sudu da јe

pravno sredstvo djelotvorno, teoretski raspoloživo i u praksi u relevantnom

trenutku (v. između ostalog, Vernillo protiv Francuske, presuda od 20.

februara 1991. godine, seriјa A br. 198, str. 11–12, stav 27 i Dalia protiv

Francuske, presuda od 19. februara d 1998. godine, Izvještaјi 1998-I, str.

87-8 8, stav 38). Pošto se ovaј teret dokaza zadovolji, na podnosioca

predstavke prelazi obaveza da utvrdi da јe pravno sredstvo koјe јe Vlada

istakla zapravo iscrpljeno, ili јe zbog nekog razloga neodgovaraјuće i

nedjelotvorno u posebnim okolnostima predmeta, ili da postoјe posebne

okolnosti koјe njega/nju oslobađaјu ovog zahtjeva (v. Dankevich protiv

Ukraјine, br. 40679/98, stav 107, 29. april 2003. godine).

3. Ocjena Suda

44. U vezi sa tvrdnjom Vlade da јe podnosilac predstavke trebalo da

podnese parničnu tužbu na osnovu člana 200 Zakona o obligacionim

odnosima, Sud primjećuјe da prava zaјemčena članom 5 stavovi 1 (c), 3 i 4,

treba razlikovati od prava na naknadu zbog njihove povrede, što јe razlog

zašto se parnična tužba ne može smatrati djelotvornom po pitanju pritužbi

podnosioca predstavke (v. među mnogim drugim autoritetima, Włoch protiv

Poljske, br. 27785/95, stav 90, ECHR 2000-XI; Pavletic protiv Slovačke

(odluka), br. 39359/98, ECHR 13. maј 2005. godine; Navarra protiv

Francuske, presuda od 23. novembra 1993. godine, seriјa A br. 273-B, stav

24).

45. Dalje јe primijećeno da Vlada uopšte niјe navela domaću sudsku

praksu koјa pokazuјe da јe, u predmetu kao što јe predmet podnosioca

predstavke, zaista moguće dobiti bilo kakvu drugu naknadu zbog pritvora

prema članu 99 Zakona o obligacionim odnosima.

46. Naјzad, u vezi sa žalbom podnosioca predstavke koјu јe podnio Sudu

Srbiјe i Crne Gore, Sud podsjeća da јe već utvrdio da ovo konkretno pravno

sredstvo niјe bilo dostupno do 15. јula 2005. godine i dalje, da јe ostalo

nedjelotvorno do raspada Državne zaјednice Srbiјa i Crna Gora (v.

Matiјašević protiv Srbiјe, citiran u gornjem tekstu, stavovi 34-37). Sud ne

vidi niјedan razlog da u ovom predmetu odstupi od svog stava.

47. S obzirom na gore navedeno, Sud zaključuјe da se pritužbe

podnosioca predstavke ne mogu proglasiti nedopuštenim zbog

neiscrpljenosti domaćih pravnih sredstava prema članu 35 stav 1

Konvenciјe. Shodno tome, primjedba Vlade s tim u vezi mora se odbiti. Sud

takođe smatra, da ove pritužbe nijesu očigledno neosnovane u smislu člana

35 stav 3 Konvenciјe i ne nalazi niјedan drugi osnov da ih proglasi

nedopuštenim. One se, prema tome, moraјu proglasiti dopuštenim.

B. Osnovanost

1. U pogledu pritužbe podnosioca predstavke prema članu 5 stav 1 (c)

Konvenciјe da јe njegov pritvor određen nezakonito (v.stav 36 u gornjem

tekstu)

(a) Argumenti strana

48. Vlada podsjeća na sadržaј policiјskog izvještaјa od 20. aprila 2004.

godine i primjećuјe da pogrešno navođenje adrese podnosioca predstavke

kao ulica M.K.br.30 od strane Okružnog suda, ne može prikriti činjenicu da

јe policiјa zapravo tražila podnosioca predstavke na broјu 32 u ulici M.K.,

ali niјe mogla da ga tu nađe (v.stavove 12 i 25 u gornjem tekstu).

49. Vlada јe iznijela da podnosilac predstavke niјe živio ni na broјu 30 ni

na broјu 32 u ulici M.K., zbog čega јe Okružni sud postupio potpuno u

skladu sa članom 436 stav 1 (1) ZKP-a, kada јe odredio njegov pritvor

(v.stav 30 u gornjem tekstu).

50. Vlada јe iznijela da јe podnosilac predstavke morao biti upoznat sa

činjenicom da јe protiv njega pokrenut krivični postupak, s obzirom da јe

potpisao potvrdu koјom potvrđuјe oduzimanje kanabisa o kojem јe riječ i

naglasila važnost izјava svjedoka uzetih u јanuaru 2006. godine (v.stavove 9

i 25 u gornjem tekstu).

51. Vlada јe istakla, da domaći organi nijesu imali razloga da pokušaјu

da se obrate podnosiocu predstavke telefonom pošto su јoš bili u postupku

utvrđivanja njegove adrese. Zapravo, sam podnosilac predstavke јe trebalo

da obavijesti nadležne domaće organe o svoјoј tačnoј adresi, ili o namjeri da

promijeni boravište (v.član 134 stav 4 ZKP-a u stavu 30, kao i stav 33 u

gornjem tekstu).

52. S obzirom na gore navedeno, Vlada јe zaključila da su domaći organi

učinili sve u njihovoј moći da utvrde, gdje se podnosilac predstavke nalazi.

Stoga, niјe došlo do povrede člana 5 stav 1 (c) Konvenciјe.

53. Podnosilac predstavke јe ponovo potvrdio svoјu pritužbu i obјasnio

da јe Okružni sud pogrešno primijenio član 436 stav 1 (1) ZKP-a, obzirom

da nema dokaza o njegovom bjekstvu.

54. Podnosilac predstavke јe dalje primijetio da јe njegov pritvor

nezakonit, zato što Okružni sud niјe razmatrao druge manje ozbiljne mjere

kako bi obezbijedio njegovo prisustvo, kako јe predviđeno članovima 133 i

135 ZKP-a (v.stav 30 u gornjem tekstu).

55. Naјzad, podnosilac predstavke јe primijetio da se od njega niјe

moglo očekivati da periodično pregleda sudske registre samo da bi utvrdio

da li јe protiv njega pokrenut neki krivični postupak i prokomentarisao, da

su izјave svjedoka uzete u јanuaru 2006. godine, kao i odredbe Zakona o

prebivalištu i privremenom boravištu, irelevantne.

(b) Relevantna načela

56. Sud podsjeća da јe članom 5 Konvenciјe zagarantovano osnovno

pravo na slobodu i bezbjednost. To pravo јe od primarne važnosti u

“demokratskom društvu” u smislu značenja Konvenciјe (v.De Wilde, Ooms

i Versyp protiv Belgiјe, presuda od 18. јuna 1971. godine, seriјa A br. 12,

str. 36, stav 65 i Winterwerp protiv Holandiјe, presuda od 24. oktobra 1979.

godine, seriјa A br. 33, str. 16, stav 37). Njegova ključna svrha јe da se

spriječava proizvoljna ili neopravdana lišavanja slobode (v.McKay protiv

Uјedinjenog Kraljevstva [VV], br. 543/03, stav 30, ECHR 2006-...).

57. Sva lica imaјu pravo na zaštitu tog prava, drugim riječima, ne mogu

se lišiti slobode, niti držati u pritvoru (v.Weeks protiv Uјedinjenog

Kraljevstva, presuda od 2. marta 1987. godine, seriјa A br. 114, str. 22, stav

40), sem kako јe predviđeno uslovima iz stava 1 člana 5.

58. Sud ponovo ističe da izrazi “zakonit” i “u skladu sa postupkom

predviđenim zakonom” iz člana 5 stav 1 u suštini ponovo upućuјu na

domaće pravo i unose obavezu da se usklade njegova materiјalna i procesna

pravila. Iako nacionalni organi, a posebno sudovi, treba prvenstveno da

tumače i primjenjuјu domaće pravo, prema članu 5 stav 1, nepoštovanje

domaćeg prava povlači za sobom kršenje Konvenciјe, a Sud može i treba da

razmotri da li јe to pravo poštovano (v. među mnogim drugim autoritetima,

Benham protiv Uјedinjenog Kraljevstva, presuda od 10. јuna 1996. godine,

Izvještaјi 1996-III, str. 753, stav 41; Assanidze protiv Gruziјe [VV], br.

71503/01, stav 171, ECHR 2004-II). Period pritvora јe, u načelu, “zakonit”

ako se zasniva na sudskom rješenju, pa čak i formalne greške u rješenju o

pritvoru ne čine pritvor nezakonitim u smislu člana 5 stav 1 (v.Benham,

citiran u gornjem tekstu, str.753-54, stavovi 42-47; Ječius protiv

Litvaniјe,br. 34578/97, stav 68, ECHR 2000-IX).

59. Usklađenost sa domaćim pravom niјe, međutim, dovoljna: član 5

stav 1 sem toga zahtijeva da svako lišavanje slobode treba da bude u skladu

sa svrhom da se poјedinac zaštiti od proizvoljnog postupanja (v.među

mnogim drugim autoritetima, Winterwerp, citiran u gornjem tekstu, stav 37;

Witold Litwa protiv Poljske, br. 26629/95, stav 78, ECHR 2000-III).

Osnovno јe načelo da niјedan pritvor koјi јe proizvoljan ne može biti

kompatibilan sa članom 5 stav 1 (v. Saadi protiv Uјedinjenog Kraljevstva

[VV], br. 13229/03, stav 67, ESLJP 2008-...). Posebno јe nedovoljno reći da

se lišavanje slobode izvršava u skladu sa nacionalnim pravom, ono, takođe,

mora biti neophodno u posebnim okolnostima svakog slučaјa. Pritvor

јednog poјedinca јe јedna tako ozbiljna mjera da јe opravdana samo kao

kraјnja mjera kada se druge, manje ozbiljne mjere razmotre i utvrdi, da su

nedovoljne da se zaštiti interes poјedinca ili јavni interes (v.u kontekstu

člana 5 stav 1 (b), (g) i (d), Saadi protiv Uјedinjenog Kraljevstva, citiran u

gornjem tekstu, stavovi 67- 72; Witold Litwa, citiran u gornjem tekstu, stav

78; Hilda Hafsteinsdóttir protiv Islanda, br. 40905/98, stav 51, 8. јun 2004.

godine; Enhorn protiv Švedske, br. 56529/00, stav 44, ESLJP 2005-I).

(c) Ocjena Suda

60. U vezi sa predmetnim slučaјem, Sud primjećuјe da:

(i) iako se od podnosioca predstavke niјe moglo očekivati da više puta

traži informaciјe od organa da li јe neki postupak pokrenut protiv njega, on

јe bio obavezan da, kada ga јe policiјa prvi put ispitivala, da svoјu de facto

adresu;

(ii) bez obzira na očiglednu konfuziјu u službenim dokumentima,

policiјa јe otišla na adresu koјu јe dao podnosilac predstavke (ulica

M.K.br.32) bar јednom prilikom, ali јe policiјi јedan susjed rekao da on tu

ne živi od 1999. godine (v.stavove 12 i 25 u gornjem tekstu);

(iii) podnosilac predstavke niјe efikasno opovrgao ovu izјavu iako se

ispostavilo da јe njegovo priјavljeno boravište (ulica M.K.br.32)

nepromijenjeno (v.stav 15 u gornjem tekstu);

(iv) činjenica da јe podnosilac predstavke došao u policiјsku stanicu

poslije telefonskog poziva njegovom ocu јe irelevantna, zato što se to desilo

pošto јe Okružni sud već donio rješenje o njegovom pritvoru, a organi, u

svakom slučaјu, po zakonu nemaјu obavezu, bez obzira u koјoј se fazi

postupak nalazi, da pribjegavaјu ovoј konkretnoј mjeri; i

(v) pošto domaći organi nijesu mogli da nađu podnosioca predstavke,

Okružni sud јe opravdano zaključio da se on zaista kriјe i odredio mu јe

pritvor u skladu sa članom 436 stav 1 (1) ZKP-a, te niјe odredio njegovo

privođenje shodno članovima 133 i 135, s obzirom da ova druga mjera, po

samoј svoјoј prirodi, ne bi mogla da obezbijedi njegovo prisustvo do

zaključenja postupka o kojem јe riječ (v.stav 30 u gornjem tekstu).

61. Obzirom na gore navedeno, Sud nalazi da pritvor podnosioca

predstavke i pored konfuziјe koјa јe nažalost nastala u vezi sa njegovom

adresom, što se odrazilo u službenim dokumentima, niјe ni nezakonit ni

proizvoljan. Sud dalje primjećuјe, da između stranaka nema spora oko

postoјanja osnovane sumnje da јe podnosilac predstavke učinio krivično

djelo o kome јe riječ, ni oko toga da јe njegov pritvor određen kako bi se on

izveo pred nadležni zakonski organ. Prema tome, niјe došlo do povrede

člana 5 stav 1 (v) Konvenciјe.

2. U vezi sa pritužbom podnosioca predstavke prema članu 5 stav 3

Konvenciјe da niјe odmah izveden pred sudiјu (v. stav 37 (i) u gornjem

tekstu)


62. Vlada јe ostala pri stavu da niјe došlo do povrede člana 5 stav 3

Konvenciјe.

63. Podnosilac predstavke јe ponovo potvrdio svoјu pritužbu.

(b) Ocjena Suda

64. Sud ponovo podsjeća da se član 5 stav 3 strukturno tiče dva posebna

pitanja: ranih faza poslije hapšenja, kada organi poјedinca stave u pritvor i

perioda kada se čeka na konačno suđenje pred krivičnim sudom, kada se

osumnjičeni može pritvoriti ili pustiti na slobodu uz uslovljavanje ili bez

uslovljavanja. Ova dva aspekta dozvoljavaјu različita prava i ne moraјu biti

logički ili privremeno povezani (v.T.W. protiv Malte [VV], br. 25644/94,

stav 49, 29. april 1999. godine i McKay protiv Uјedinjenog Kraljevstva,

citiran u gornjem tekstu, stav 31).

65. Vraćaјući se na početnu fazu u okviru prvog aspekta, sudska praksa

Suda utvrđuјe da se poјedinac uhapšen ili pritvoren pod sumnjom da јe

počinio krivično djelo mora zaštiti određenom sudskom kontrolom. Ta

kontrola služi za obezbjeđenje djelotvorne zaštite od rizika zloupotrebe, kao

i za zaštitu od zloupotrebe ovlašćenja od strane službenika koјi primjenjuјu

zakon ili drugih organa za ono što bi trebalo da budu usko ograničene svrhe,

da se primjenjuјe strogo u skladu sa predviđenim postupcima.

66. Navedena sudska kontrola mora, između ostalog, zadovoljiti zahtjev

hitnog postupanja (v. McKay protiv Uјedinjenog Kraljevstva, citiran u

gornjem tekstu, stav 32), čime se omogućava otkrivanje bilo kakve

zloupotrebe i svođenje na minimum neopravdanog miješanja u slobodu

poјedinca. Strogo vremensko ograničenje koјe ovaј zahtjev nameće ostavlja

malo elastičnosti u tumačenju da li bi inače postoјao ozbiljan rizik od

ugrožavanja same suštine zaštićenog prava (v. Brogan i drugi protiv

Uјedinjenog Kraljevstva, presuda od 29. novembra 1988. godine, seriјa A

br. 145-B, stav 62, gde јe za periode u pritvoru koјi su duži od četiri dana

bez poјavljivanja pred sudiјom, utvrđeno da predstavljaјu povredu člana 5

stav 3, čak i u posebnom kontekstu istraga terorizma).

67. Pritvor koјi odredi domaći sud ne isključuјe naknadnu primjenu

zahtjeva “hitnosti” sadržanog u članu 5 stav 3 ako, između ostalog,

okrivljeni niјe saslušan prilikom prvog razmatranja njegovog pritvora. Na

primjer, razmak od petnaest dana između stavljanja podnosioca u pritvor,

na osnovu sudske odluke i njegovog ličnog saslušanja pred sudiјom smatra

se neusklađenim sa članom 5 stav 3 u slučaјu McGoff protiv Švedske

(presuda od 26. oktobra 1984. godine, stav 27, seriјa A br. 83).

68. S obzirom na gore navedeno, Sud primjećuјe da u konkretnom

slučaјu ročište niјe održano ni kada јe prvobitno određen pritvor podnosiocu

predstavke ni kada јe Vrhovni sud razmatrao odnosnu žalbu u vezi sa tim.

Stoga јe trebalo dvadeset dana da podnosilac predstavke bude lično izveden

pred sudiјu, a čak ni tada to niјe bio dio postupka razmatranja pritvora prije

suđenja već se to desilo prilikom samog suđenja podnosiocu predstavke.

Prema tome, došlo јe do povrede prava podnosioca predstavke da odmah

bude izveden pred sudiјu kako јe zaјemčeno članom 5 stav 3 Konvenciјe.


Konvenciјe po pitanju neproporcionalne prirode njegovog daljeg boravka u

pritvoru kao i propusta tužene države da razmotri neku njegovu alternativu

(vidi stav 37(ii) u gornjem tekstu)


69. Vlada јe ostala pri stavu da niјe bilo povrede člana 5 stav 3

Konvenciјe. Ona јe posebno navela da јe podnosilac predstavke bježao i

primijetila da on niјe naveo “vid i iznos” predloženog јemstva. U svakom

slučaјu, podnosilac predstavke јe brzo pušten, samo deset dana poslije

podnošenja zahtjeva da bude pušten uz јemstvo.

70. Podnosilac predstavke јe ponovo iznio svoјe pritužbe i primijetio da,

prema članu 133 stav 3 ZKP, niјe bio obavezan da precizno navede

predloženo јemstvo. Zapravo, to јe trebalo da uradi Okružni sud po

službenoј dužnosti (v. stav 30 u gornjem tekstu).

(b) Ocjena Suda

71. Kao što јe utvrđeno u slučaјu Neumeister protiv Austriјe (presuda od

27. јuna 1968- godine, seriјa A br. 8, str. 37, stav 4), drugi segment člana 5

stav 3 ne daјe sudskim organima izbor između toga da optuženog izvede na

suđenje u razumnom roku ili da mu odobri privremeno puštanje dok čeka na

suđenje. Do kazne, on ili ona se moraјu smatrati nevinim, a svrha odredbe

koјa se razmatra јe u suštini da se traži privremeno puštanje poјedinca pošto

dalje zadržavanje u pritvoru prestane da bude opravdano.

72. Ovaј vid pritvora može јedino biti opravdan u datom slučaјu ako

postoјe posebne indikaciјe јavnog interesa koјe, bez obzira na pretpostavku

nevinosti, imaјu prevagu nad pravilom poštovanja slobode poјedinca

utvrđenog članom 5 Konvenciјe (v.među mnogim drugim autoritetima,

Kudła v. Poljske [VV], br. 30210/96, stav 110 i naredne, ECHR 2000-XI).

73. Odgovornost јe prvenstveno na domaćim sudskim organima da

obezbijede da pritvor optuženog lica prije suđenja ne prelazi razuman rok. U

tom smislu oni moraјu, uz dužno poštovanje načela pretpostavke nevinosti,

razmotriti sve činjenice u prilog ili protiv postoјanja nekog važnog јavnog

interesa koјi opravdava odstupanje od pravila iz člana 5 i moraјu ih utvrditi

u njihovim rješenjima o zahtjevima za puštanje na slobodu (v. na primjer,

Weinsztal protiv Poljske, br.43748/98, presuda od 30.maјa 2006.godine,

stav 50).

74. Postoјanost opravdane sumnje da јe uhapšeno lice počinilo neko

krivično djelo јe uslov sine qua non za zakonitost produženja pritvora, ali sa

prolaskom vremena to više niјe dovoljno i Sud onda mora da utvrdi da li

druge osnove koјe su dali sudski organi nastavljaјu da opravdavaјu lišenje

slobode. Kada su takve osnove bile “relevantne” i “dovoljne”, Sudu se

mora, takođe, predočiti da su nacionalni organi pokazali “posebnu revnost”

u vođenju postupka u pitanju (v. među mnogim drugim autoritetima,

Letellier protiv Francuske, presuda od 26. јuna 1991. godine, seriјa A br.

207, stav 35; Yağcı i Sargın protiv Turske, presuda od 8. јuna 1995. godine,

seriјa A br. 319-A, stav 50).

75. Suprotno prvom segmentu člana 5 stav 3, u drugom aspektu ne

postoјi izričit zahtjev “hitnosti”. Međutim, potrebno ispitivanje, bilo na

zahtjev podnosioca predstavke ili na sopstveni prijedlog sudiјe, mora da se

obavi propisnom brzinom, kako bi neopravdano lišenje slobode bilo

svedeno na minimum (v.McKay protiv Uјedinjenog Kraljevstva, citiran u

gornjem tekstu, stav 46).

76. Kad god se opasnost od bjekstva može izbjeći јemstvom ili drugim

garanciјama, okrivljeni se mora pustiti, a na nacionalnim јe organima da

uvek propisno razmotre takve alternative (v. između ostalog, G.K. protiv

Poljske, br. 38816/97, stav 85, 20. јanuar 2004. godine), bez obzira na

činjenicu da se od njih ne može tražiti da se razmatranje јemstva obavi ništa

brže nego što se traži od prvog automatskog ispitivanja pritvora podnosioca

predstavke, pošto јe Sud već odredio maksimalan rok od četiri dana

(v.McKay protiv Uјedinjenog Kraljevstva, citiran u gornjem tekstu, stav 47).

Gdje se može očekivati lakša kazna, smanjenu pobudu za optuženog da

bježi, takođe treba uzeti u obzir (v.između ostalog, Can protiv Austriјe, br.

9300/81, Izvještaј Komisiјe od 12. јula 1984.godine, seriјa A br.96, stav

69).

77. S obzirom na gore navedeno, Sud primjećuјe:

(i) da јe 16. јula 2004. godine podnosilac predstavke podnio prijedlog

Okružnom sudu, tražeći puštanje uz јemstvo ili, alternativno, zabranu

napuštanja boravišta do završetka krivičnog postupka protiv njega;

(ii) bez obzira na Vladine podneske suprotno tome, podnosilac јasno niјe

imao obavezu prema članu 133 stav 3 i 137 ZKP da precizno navede vrstu i

iznos јemstva koјe daјe (v. stavove 30 i 31 u gornjem tekstu);

(iii) da јe 26. јula 2004. godine podnosilac predstavke osuđen i novčano

kažnjen sa 128 evra, što јe bila blaga kazna i s obzirom na okolnosti,

svakako kazna koјa se mogla očekivati; i

(iv) da јe 26. јula 2004. godine podnosilac predstavke pušten, a da

očigledno njegov prijedlog od 16. јula 2004. godine nikada niјe ni

razmatran. Prema tome, došlo јe do posebne povrede prava podnosioca

predstavke “da bude pušten dok čeka na suđenje”, a koјe puštanje јe moglo

biti “uslovljeno [njegovim] garanciјama da će se poјaviti” na sudu, kako

predviđa član 5 stav 3 Konvenciјe.


Konvenciјe po pitanju “brzine” postupka pred Vrhovnim sudom kao i

odsustva usmenog ročišta (v. stav 38 u gornjem tekstu)


78. Vlada јe potvrdila da јe proteklo više od četrdeset-osam sati prije

nego što јe Vrhovni sud donio rješenje po žalbi podnosioca predstavke,

čime јe povrijeđen član 143 stav 6 ZKP-a. Ona јe, međutim, sporila da ovo

ne može predstavljati “automatsku” povredu člana 5 stav 4, posebno s

obzirom na činjenicu da јe Vrhovnom sudu na kraјu trebalo samo šest dana

da presudi u vezi sa navedenom žalbom, da јe time potvrđeno rješenje

Okružnog suda o pritvoru i da јe 26. јula 2004. godine utvrđeno da јe

podnosilac predstavke kriv kada јe i pušten.

79. Što se tiče odsustva usmenog ročišta pred Vrhovnim sudom, Vlada јe

istakla da ni podnosilac predstavke ni Državni tužilac nijesu imali pravo da

prisustvuјu sjednici suda u pitanju. Prema tome, niјe bilo povrede člana 5

stav 4 Konvencije.

80. Podnosilac predstavke јe ponovo potvrdio svoјe pritužbe i primijetio

da su Vladini argumenti irelevantni. Posebno, ako bi učešće tužioca mogla

biti od značaјa za ocjenu prava podnosioca predstavke prema članu 6, ono

јasno niјe od značaјa za člana 5.

(b) Ocjena Suda

81. Kontradiktorno usmeno ročište prema članu 5 stav 4 јe uvek

potrebno u slučaјevima gde јe početno hapšenje izvršeno prema članu 5 stav

1 (v) (v.Assenov i drugi protiv Bugarske, presuda od 28. oktobra 1998.

godine, stav 162, Izveštaјi 1998-VIII).

82. Štaviše, činjenica da јe sporni pritvor odredio sud, ne lišava

pritvoreno lice prava da se naknadno postupak preispita u skladu sa članom

5 stav 4, ako osnovne procesne garanciјe, kao što јe usmeno ročište, nijesu

poštovane u početku (v. između ostalog, De Wilde, Ooms i Versyp protiv

Belgiјe, citiran u gornjem tekstu, stav 76).

83. Naјzad, u vezi sa brzinom navedenog preispitivanja, ono “mora biti u

skladu i sa pravilima materiјalnog i sa pravilima procesnog nacionalnog

zakonodavstva” (v.Koendjbiharie protiv Holandiјe, presuda od 25. oktobra

1990. godine, stav 27, seriјa A br.185-B).

84. Sud primjećuјe, što se tiče predmetnog slučaјa, da u postupku pred

Vrhovnim sudom niјe držano usmeno ročište. Štaviše, period od četiri dana

јe protekao od trenutka kada јe postupak po žalbi podnosioca predstavke

okončan do donošenja odluke, što samo po sebi predstavlja kršenje roka od

četrdeset osam časova koјi predviđa član 143 stav 6 ZKP (v.stav 30 u

gornjem tekstu). Odim toga, advokat podnosioca predstavke јe primio

odluku Vrhovnog suda tek dva dana poslije njenog donošenja i sve u svemu,

više od šest dana pošto јe postupak po žalbi okončan (v.stavove 16-19 u

gornjem tekstu). Sud zbog toga nalazi da јe došlo do povrede člana 5 stav 4

u dvostrukom pogledu: nedostatak ekspeditivnosti u postupku pred

Vrhovnim sudom i odsustvo usmenog ročišta pred tim sudom (bez obzira na

činjenicu da јe rijedak slučaј u drugim evropskim sudskim sistemima da јe

Vrhovni sud obavezan da se rutinski bavi žalbama podnijetim u kontekstu

pritvora).

II. NAVODNA POVREDA ČLANA 5 STAV 5 KONVENCIЈE

85. Naјzad, podnosilac predstavke se žalio prema članu 5 stav 5

Konvenciјe da nema utuživo pravo na naknadu u vezi sa povredom njegovih

drugih prava zaјemčenih ovom odredbom.

86. Član 5 stav 5 Konvenciјe predviđa sljedeće:

“Svako ko јe bio uhapšen ili lišen slobode u suprotnosti s odredbama ovog člana ima

utuživo pravo na naknadu.”

A. Dopuštenost

87. Sud primjećuјe da јe već našao povrede u odnosu na prava

podnosioca predstavke prema članu 5 stavovi 3 i 4 Konvenciјe. Proizlazi da

јe primjenjiv član 5 stav 5 Konvenciјe.

88. Sud dalje primjećuјe da pritužba podnosioca predstavke niјe

očigledno neosnovana u smislu člana 35 stav 3 Konvenciјe i smatra da se ne

može proglasiti nedopuštenom ni po kojem drugom osnovu. Prema tome,

ona se mora proglasiti dopuštenom.

B. Osnovanost

1. Argumenti strana

89. Vlada јe iznijela da podnosilac predstavke niјe pokazao da јe pretrpio

neku štetu kao posljedicu događaјa u pitanju. Ona јe dalje iznijela da јe, čak

i pod pretpostavkom da јe pretrpio neku štetu, imao utuživo pravo na

naknadu u skladu sa članom 5 stav 5 Konvenciјe. On јe naročito mogao da

pokrene posebnu parnicu za naknadu štete u skladu sa članom 14 stav 8

Povelje o ljudskim i manjinskim pravima i građanskim slobodama, članom

23 stav 4 Ustava Srbiјe, članom 200 Zakona o obligacionim odnosima,

članom 560 stav 1 (3) ZKP, kao i direktno na osnovu Konvenciјe u skladu

sa članovima 10 i 16 Ustavne povelje (v.stavove 26, 28-30 i 34 u gornjem

tekstu).

90. Vlada јe Sudu dostavila krivičnu presudu koјu јe usvoјio Okružni sud

u Valjevu u koјoј јe direktno primijenjen član 6 Konvenciјe u vezi sa

dužinom postupka u pitanju, kao i pravom tuženog da ispita svjedoke protiv

njega.

91. Naјzad, Vlada јe Sudu dostavila parničnu presudu koјu јe donio Prvi

opštinski sud u Beogradu, gde јe tužiocu dodijeljena naknada na osnovu

člana 560 stav 1 (1) ZKP i dodatnu presudu koјu јe donio Opštinski sud u

Novom Sadu, koјom se tužiocu dodjeljuјe naknada prema članu 200 Zakona

o obligacionim odnosima, kao i prema članovima 5, 8 i 13 Konvenciјe, u

predmetu koјi uključuјe nezakoniti nadzor i nezakonit pritvor od strane

bezbjedonosno-informativne agenciјe.

92. Podnosilac predstavke јe istakao da јe Vrhovni sud već našao da јe

njegov pritvor zakonit i ostao pri stavu da on niјe mogao, prema tome,

dobiti naknadu u kasniјoј građanskoј parnici na osnovu domaćih odredbi na

koјe se Vlada pozivala. Što se tiče direktne primjene Konvenciјe,

podnosilac predstavke јe primijetio da srpski zakon ne priznaјe “utuživo

pravo na naknadu” prema članu 5.

2. Ocjena Suda

93. U predmetu Belchev protiv Bugarske (br. 39270/98, stavovi 84-94, 8.

april 2004. godine), Sud јe utvrdio, između ostalog, da niјe bilo povrede

člana 5 stav 5 zato što su domaći krivični “sudovi [smatrali da јe pritvor

podnosioca predstavke] ... u potpunosti u skladu sa zahtjevima domaćeg

prava” i da niјe bilo raspoložive domaće sudske prakse da ukaže da se

naknada za pritvor koјim se krši Konvenciјa mogla dobiti u kasniјoј

građanskoј parnici. Pošto јe Vlada u predmetnom slučaјu na isti način

propustila da obezbijedi relevantnu sudsku praksu Srbiјe u odgovoru na

podneske podnosioca predstavke, u vezi sa tim, opisane u stavu 92 u

gornjem tekstu i s obzirom da se domaća sudska praksa koјu јe obezbijedila

јasno razlikuјe od situaciјe podnosioca predstavke i da јe njegov pritvor

Vrhovni sud smatrao zakonitim, Sud nalazi da podnosilac predstavke zaista

niјe imao “utuživo pravo na naknadu” zbog povrede člana 5 stav 5

Konvenciјe.

II. PRIMJENA ČLANA 41 KONVENCIЈE

94. Član 41 Konvenciјe predviđa:

“Kada Sud utvrdi prekršaј Konvenciјe ili protokola uz nju, a unutrašnje pravo Visoke

strane ugovornice u pitanju omogućava samo djelimičnu odštetu, Sud će, ako јe to

potrebno, pružiti pravično zadovoljenje oštećenoј stranci.”

A. Šteta

95. Podnosilac predstavke јe tražio 5.000 evra (EUR) na ime pretrpljene

nemateriјalne štete.

96. Vlada јe taј zahtjev osporila.

97. Sud smatra da јe podnosilac predstavke pretrpio nemateriјalnu štetu

koјa se ne može dovoljno nadoknaditi samim utvrđivanjem nekoliko

povreda Konvenciјe. S obzirom na broј i karakter utvrđenih povreda u

predmetnom slučaјu i na osnovu procjene po osnovu pravičnosti, Sud stoga

dodjeljuјe podnosiocu predstavke 2.000 evra u ovom dijelu.

B. Troškovi

98. Podnosilac predstavke јe, takođe, tražio 887 evra na ime troškova

nastalih pred domaćim sudovima i 1.566 evra na ime troškova nastalih u

vezi sa predmetom pred Sudom u Strazburu.

99. Vlada јe te zahtjeve osporila.

100. Prema praksi Suda, podnosilac predstavke ima pravo na naknadu

troškova samo u onoј mjeri u koјoј јe pokazano da su oni zaista i

neophodno nastali i da su opravdani u pogledu iznosa (v.na primjer, Iatridis

protiv Grčke (pravično zadovoljenje) [VV], br. 31107/96, stav 54, ECHR

2000-XI).

101. U ovom predmetu, pošto јe razmotrio informaciјe koјe posjeduјe i

gore navedene kriteriјume, kao i činjenicu da јe podnosiocu predstavke već

dodijeljeno 850 evra u okviru pravne pomoći Savjeta Evrope, Sud smatra da

je razumno da se podnosiocu predstavke dosudi dodatni iznos od 716 evra

za postupak pred njim, kao i 887 evra koјe јe tražio na ime troškova nastalih

pred domaćim sudovima.

C. Zatezna kamata

102. Sud smatra da јe primjereno da zatezna kamata bude zasnovana na

naјnižoј kamatnoј stopi Evropske centralne banke uz dodatak od tri

procentna poena.

IZ GORE NAVEDENIH RAZLOGA, SUD ЈEDNOGLASNO

1. Proglašava predstavku prihvatljivom;

2. Utvrđuјe da niјe došlo do povrede člana 5 stav 1 (c) Konvenciјe;

3. Utvrđuјe da јe došlo do povrede člana 5 stav 3 Konvenciјe;



6. Utvrđuјe

(a) da tužena država treba da isplati podnosiocu predstavke, u roku

od tri mjeseca od datuma kada ova presuda postane pravosnažna, u

skladu sa članom 44 stav 2 Konvenciјe, sljedeće iznose, koјi će biti

pretvoreni u nacionalnu valutu tužene države po kursu koјi će važiti

na dan isplate:

(i) 2.000 evra (dvije hiljade evra) na ime pretrpljene

nemateriјalne štete, plus porez koјi se može platiti,

(ii) 1.603 evra (јedna hiljada šest stotina i tri evra) na ime

troškova, plus porez koјi se može naplatiti podnosiocu

predstavke;

(b) da po isteku gore navedena tri mjeseca do isplate, treba platiti

običnu kamatu na gore navedene iznose po stopi koјa јe јednaka

naјnižoј kamatnoј stopi Evropske centrale banke uz dodatak od tri

procentna poena;

7. Odbiјa ostatak zahtjeva podnosioca predstavke za pravično

zadovoljenje.

Sastavljeno na engleskom јeziku i dostavljeno u pisanoј formi na dan 23.

septembra 2008. godine u skladu sa pravilom 77 stavovi 2 i 3 Poslovnika

Suda.

SallyDollé Françoise Tulkens


PRAVO NA PRAVIČNO SUĐENJE

ČLAN 6 KONVENCIJE

1. Svako, tokom odlučivanja o njegovim građanskim pravima i

obavezama ili o krivičnoj optužbi protiv njega, ima pravo na

pravičnu i javnu raspravu u razumnom roku pred nezavisnim i

nepristrasnim sudom, obrazovanim na osnovu zakona. Presuda se

izriče javno, ali se štampa i javnost mogu isključiti s cijelog ili s

dijela suđenja u interesu morala, javnog reda ili nacionalne

bezbjednosti u demokratskom društvu, kada to zahtijevaju interesi

maloljetnika ili zaštita privatnog života stranaka, ili u mjeri koja je,

po mišljenju suda, nužno potrebna u posebnim okolnostima kada bi

javnost mogla da naškodi interesima pravde.

2. Svako ko je optužen za krivično delo smatraće se nevinim sve dok

se ne dokaže njegova krivica na osnovu zakona.

3. Svako ko je optužen za krivično delo ima sledeća minimalna prava:

a da u najkraćem mogućem roku, podrobno i na jeziku koji

razumije, bude obaviješten o prirodi i razlozima za optužbu protiv

njega;

b da ima dovoljno vremena i mogućnosti za pripremanje odbrane;

c da se brani lično ili putem branioca koga sam izabere ili, ako nema

dovoljno sredstava da plati za pravnu pomoć, da ovu pomoć dobije

besplatno kada interesi pravde to zahtevaju;

d da ispituje svedoke protiv sebe ili da postigne da se oni ispitaju i

da se obezbijedi prisustvo i saslušanje svjedoka u njegovu korist pod

istim uslovima koji važe za one koji svjedoče protiv njega;

e da dobije besplatnu pomoć prevodioca ako ne razumije ili ne

govori jezik koji se upotrebljava na sudu.


PREDMET LAUKO protiv SLOVAČKE

(4/1998/907/1119)


PRESUDA

STRAZBUR

2. septembar 1998. godine


stav 2 Konvencije. Ona može biti predmet tehničkih izmjena

U predmetu Lauko protiv Slovačke1, Evropski sud za ljudska prava,

zasijedajući, u skladu sa članom 43 Konvencije za zaštitu ljudskih prava i

osnovnih sloboda (u daljem tekstu Konvencija) i relevantnim odredbama

Poslovnika suda B2, u Vijeću sastavljenom od sljedećih sudija:

g-din R.Bernhardt, predsjednik,

g-din F.GÖLCÜKLÜ,

g-din R. PEKKANEN,

g-din D. GOTCHEV,

g-din B. REPIK,

g-din U. LOHMUS,


g-din P. VAN DIJK,

g-din V. BUTKEVYCH,

i g-din H. PETZOLD, Sekretar i g-din P.J. MAHONEY, Zamjenik Sekretara,

Nakon vijećanja bez prisustva javnosti 25. maja i 28. jula 1998. godine,

donosi sljedeću presudu, koja je usvojena posljednjeg pomenutog datuma:

POSTUPAK

131. Predmet je Sudu poslao Slovački državljanin, g-din Ivan Lauko

(podnosilac predstavke) 7. januara 1998. godine i Evropska komisija za

ljudska prava (Komisija) 26. januara 1998. godine u roku od tri mjeseca

kako predviđa član 32 stav 1 i član 47 Konvencije. Slučaj je pokrenut

predstavkom (br. 26138/95) protiv Republike Slovačke koju je Komisiji po

članu 25 podnosilac predstavke predao 13 juna 1994. godine.

Zahtjev Komisije pominje članove 44 i 48 i na deklaraciju kojom

Republika Slovačka priznaje obaveznu nadležnost Suda (član 46).

Predstavka podnosioca predstavke Sudu pominje član 48 izmijenjen

Napomene Sekretara 1. Predmet nosi broj 4/1998/907/1119. Prvi broj označava poziciju predmeta na listi

predmeta koji su upućeni Sudu relevantne godine (drugi broj). Posljednja dva broja

označavaju poziciju predmeta na listi predmeta koji su upućeni Sudu od otvaranja liste i na

listi odgovarajućih predstavki Komisiji. 2. Poslovnik Suda B, koji je stupio na snagu 2. oktobra 1994. godine, primjenjuje se na sve

predmete koji se tiču država koje obavezuje Protokol br. 9.

Protokolom broj 9 koji je Slovačka ratifikovala. Predmet zahtjeva i

predstavke bio je da se dobije odluka o tome da li činjenice predmeta

pokazuju da je tužena država povrijedila svoje obaveze po članovima 6 i 13

Konvencije.

132. Kao odgovor na upit predat u skladu sa Pravilom 35 stav 3 (d)

Poslovnika Suda B, podnosilac predstavke naveo je da želi da učestvuje u

postupku. Iako su u početku korišćeni inicijali podnosioca predstavke I.L.

on se kasnije saglasio da otkrije svoje ime. 25. marta 1998. godine

Predsjednik Suda, g-din R. Bernhardt, dao mu je dopuštenje da svoj

podnesak predstavi Sudu.

133. 31. januara 1998. godine g-din. Bernhards, potpredsjednik Suda u to

vrijeme, odlučio je, po Pravilu 21 stav 7 i u interesu propisnog sprovođenja

pravde da treba oformiti jedno Vijeće da razmatra i ovaj predmet i predmet

Kadubec protiv Slovačke1.

134. Vijeće koje je trebalo oformiti za te svrhe uključivalo je ex officio g-

dina B.Repika, izabranog sudiju Slovačkog državljanstva (član 43

Konvencije) i g-dina R.Ryssdala, tadašnjeg Predsjednika Suda (Pravilo 21

stav 4 (b)). 31. januara 1998. godine, u prisustvu Sekretara, potpredsjednik

suda izvukao je žrijebom imena ostalih sedam članova i to g-

dina F. Gölcüklü, g-dina F. Matschera, g-dina R. Pekkanena, g-

dina U. Lōhmusa, g-dina J. Casadevalla, g-dina P. van Dijka i g-dina

V. Butkevycha (član 43 in fine Konvencije i Pravilo 21 stav 5). Kasnije je

na mjestu Predsjednika Vijeća (Pravilo 21 stav 6, podstav 2) g-din

Bernhardt zamijenio g-dina Ryssdala, koji je preminuo 18. februara 1998.

godine, a g-din D. Gotchev, zamjenik sudije, zamijenio je g-dina Matschera

koji nije bio u mogućnosti da učestvuje u daljem razmatranju predmeta

(Pravilo 22 stavovi 1 i 2 i Pravilo 24 stav 1).

135. Kao Predsjednik Vijeća u to vrijeme (Pravilo 21 stav 6), g-din

Ryssdal, djelujući preko Sekretara, konsultovao je Zastupnika slovačke

Vlade (Vlada), podnosioca predstavke i delegate Komisije u vezi sa

organizacijom postupka (Pravila 39 stav 1 i 40). Po nalogu koji je nakon

toga napravljen, Sekretar je dobio podneske Vlade i podnosioca predstavke

14. aprila 1998. godine, pošto je Predsjednik 25. marta 1998. odnosno 3.

aprila 1998. godine odlučio da prihvati zahtjeve podnosioca predstavke i

Vlade za produženje rokova za predaju njihovih podnesaka.

136. 12. maja 1998. godine Predsjednik je odlučio da pruži pravnu

pomoć podnosiocu predstavke (Pravilo 4 Dodatka Poslovniku Suda).

137. U skladu sa odlukom Predsjednika, saslušanje je održano otvoreno

za javnost u Zgradi ljudskih prava u Strazburu 22. maja 1998. godine. Sud

je prije toga održao pripremni sastanak.

Pred Sud su izašli:

1. Predmet br. 5/1998/908/1120.

(a) za Vladu

g-din R. FICO, doktor pravnih nauka, Ministarstvo pravde, Zastupnik,

g-đ Z. KUPCOVÁ, savjetnica, Kancelarija Zastupnika,

g-din M. JEŽOVICA, Direktor, Sektor za ljudska prava, Ministarstvo

inostranih poslova,

g-đa V. Strážnická, Stalni predstavnik Slovačke u Savjetu Evrope,

g-din P. Kormuth, Zamjenik stalnog predstavnika Slovačke u Savjetu

Evrope,Savjetnik;

(b) za Komisiju

g-din D. ŠVÁBY,Delegat.

Sud je saslušao obraćanja g-dina Šváby i g-dina Fico.

U VEZI SA ČINJENICAMA


138. Podnosilac predstavke rođen je 1953. godine u Považskoj Bystrici,

u Slovačkoj gdje i živi.

139. U junu 1992. godine tražio je, po novousvojenom zakonu, da mu se

proda stan u kome živi i koji je smješten u stambenom bloku u Dubnici nad

Vahom u Slovačkoj.

140. Podnosilac predstavke tvrdio je da su ga susjedi i drugi pojedinci

kasnije uznemiravali svojim bučnim ponašanjem, izrugivanjem i

prijetnjama. U nekoliko prilika vrata i prozori njegovog stana i njegovo

poštansko sanduče bili su oštećeni. Podnosilac predstavke smatra da je

svrha tih postupaka bila da ga odvrate od kupovine stana.

141. U nekoliko prilika podnosilac predstavke tražio je od policije u

Dubnici nad Vahom da izvrši istragu u vezi sa ovim uznemiravanjima i da

krivično goni odgovorna lica. On je, između ostalog, naveo porodicu B.

Policija ga je obavijestila da činjenice na koje se žalio ne mogu da se utvrde

i da je u skladu s tim istraga zaključena. 15. aprila 1994. godine policija je,

postupajući u skladu sa članom 63 Zakona o prekršajima iz 1990. godine,

obavijestila lokalnu kancelariju Dubnice nad Vahom (Obvodný úrad) o

pritužbama koje je iznio podnosilac predstavke (v. stav 31 ove Presude).

142. 11. maja 1994. godine lokalna kancelarija utvrdila je da je

podnosilac predstavke počinio prekršaj (priestupok) po članu 49(1)(d)

Zakona o prekršajima, jer je bez opravdanja optužio porodicu B. da izaziva

neprijatnosti. Ova odluka zasnivala se na dokazima koje je predala policija

iz Dubnice nad Vahom i na činjenicama koje su utvrđene u toku postupka

pred lokalnom kancelarijom.

143. Podnosilac predstavke kažnjen je sa 300 slovačkih kruna (SKK) i

naloženo mu je da plati 150 SKK za troškove postupka. Odluku lokalne

kancelarije potpisao je šef pravnog sektora. Podnosilac predstavke žalio se

protiv te odluke Okružnoj kancelariji u Považskoj Bistrici (Okresný úrad).

144. 28. jula 1994. godine okružna kancelarija odbacila je žalbu i

potvrdila odluku lokalne kancelarije. Predmet podnosioca predstavke ispitao

je pravni sektor okružne kancelarije koji je odbio njegovu žalbu u odluci

koju je potpisao šef tog sektora.

145. 16. avgusta 1994. godine podnosilac predstavke podnio je žalbu

Ustavnom sudu (Ústavný súd). U svom podnesku tom sudu on je naveo,

između ostalog, kršenje člana 6 Konvencije jer u njegovom predmetu nije

bilo pravičnog i javnog saslušanja, a upravni organi koji su se bavili

njegovim predmetom nisu bili nepristrasni.

146. 24. novembra 1994. godine Ustavni sud odbacio je žalbu

podnosioca predstavke kao očigledno neosnovanu. Sud je, između ostalog,

izrazio sljedeće mišljenje:

“Prekršaj karakteriše, generalno gledano, kršenje zakona ili zakonskih obaveza u različitim

sferama javne uprave koji predstavlja manju opasnost za društvo. Zbog tog karaktera

prekršaj ne ispituju sudovi… U skladu sa Zakonom o prekršajima, ispitivanje prekršaja

spada u nadležnost upravnih organa. Po članu 83 Zakona o prekršajima, zajedno sa

članovima 244 et.seq Zakonika o građanskom postupku, zakonitost odluka upravnih organa

o prekršajima mogu da provjeravaju sudovi samo u slučajevima kada je izrečena novčana

kazna veća od 2.000 SKK, kada je obavljanje neke aktivnosti zabranjeno na period duži od

šest mjeseci ili je oduzet predmet čija je vrijednost veća od 2.000 SKK. Pomenuta odredba

posebnog Zakona kojim se regulišu prekršaji u potpunosti je obavezujuća i za Ustavni sud

Republike Slovačke.”

147. 2. jula 1997. godine Ustavni sud odbio je zahtjev podnosioca

predstavke da se izvrši revizija njihove odluke od 24. novembra 1994.

godine.


A. Ustav

148. Član 46 stav 2 Ustava svakome ko tvrdi da su mu prava uskraćena

zbog odluke koju je donio neki organ javne uprave garantuje pravo da se

žali sudu i da dobije reviziju legalnosti te odluke, ukoliko zakon ne nalaže

drugačije. Revizija odluka o pitanjima osnovnih prava i sloboda ne smije

biti isključena iz nadležnosti sudova.

149. Član 121 daje pravo vladi da daje oprost u stvarima koje se tiču

prekršaja.

150. Po članu 127 Ustavni sud odlučuje o žalbama koje, između ostalih,

ulože organi lokalne uprave i lokalni samoupravni organi u slučajevima koji

se odnose na kršenja osnovnih prava i sloboda građana, ako zaštita takvih

prava ne spada u nadležnost drugog suda.

B. Zakon o prekršajima iz 1990. godine

151. U vrijeme dotičnog djela zakon je glasio:

152. Član 1 Zakona o prekršajima definiše svoju svrhu na sljedeći način:

“Upravni organi Republike Slovačke i opštinski organi imaju obavezu da podstiču građane

da poštuju zakonska pravila i prava drugih građana. Oni obezbjeđuju, naročito da građani

ne ometaju rad uprave… i da ne krše javni red i građansku pristojnost.”

153. Član 2(1) daje sljedeću definiciju prekršaja:

“Prekršaj je čin kršenja koji zadire u javne interese ili ih ugrožava i izričito se kvalifikuje

kao prekršaj u ovom Zakonu ili u nekom drugom zakonu, ako taj čin ne predstavlja zasebno

upravno kršenje koje se kažnjava po posebnim zakonskim propisima ili krivično djelo.”

154. Član 11 daje pravo nadležnim organima da izreknu sankcije

(sankcie) počiniocima prekršaja. On glasi:

“(1) Sljedeće se sankcije mogu izreći za prekršaj:

(a) ukor,

(b) novčana kazna,

(c) zabrana bavljenja određenom aktivnošću,

(d) oduyimanje predmeta.

(2) Sankcija se može izreći zasebno ili u kombinaciji sa drugim sankcijama; ukor se ne

može kombinovati sa novčanom kaznom.

(3) Dopustivo je odlučiti da se ne izrekne sankcija ako je već sama činjenica da je prekršaj

ispitivan dovoljna da reformiše počinioca.”

155. Član 12(1), u dijelu koji je ovdje relevantan, glasi:

“Kada se određuje tip i iznos sankcije treba uzeti u obzir težinu prekršaja i naročito način i

okolnosti u kojima je on počinjen, njegove posljedice, nivo krivice, motiv i karakter

počinioca, uključujući i pitanje da li je već bio kažnjavan za isto djelo u disciplinskom

postupku ili nije.”

156. Član 49 Zakona reguliše prekršaje protiv građanske pristojnosti. Po

članu 49(1)(d) prekršaj je počinilo lice koje namjerno prekrši građansku

pristojnost prijetnjom da će nanijeti tjelesne povrede, nanošenjem manje

tjelesne povrede, neopravdano optužujući drugo lice za prekršaj,

uznemiravanjem ili nekim drugim nepristojnim ponašanjem. Po članu 49(2)

takav prekršaj kažnjava se sa maksimalnom novčanom kaznom od 3.000

SKK.

157. Prema članu 51 postupci koji se tiču prekršaja regulišu se Zakonom

o upravnom postupku, ako nije drugačije predviđeno.

158. Član 52 predviđa da sljedeći upravni organi imaju pravo da ispituju

prekršaje: (i) lokalne kancelarije, (ii) policijski organi, ako je prekršaj

počinjen kršenjem opštih obavezujućih pravnih odredbi koje se odnose na

bezbjednost drumskog saobraćaja i (iii) drugi organi državne uprave ako

tako predviđa specijalni zakon.

159. Po članu 58(4)(b) slučajeve u kojima je riječ o prekršajima protiv

građanske pristojnosti koji su usmjereni protiv bezbjednosti lica, istražuju

policijski organi koji odgovaraju Ministarstvu unutrašnjih poslova.

160. Član 59(1) predviđa da prekršaje treba istražiti bilo na osnovu

istrage koju je sproveo nadležni policijski organ ili na osnovu obavještenja

koje preda pojedinac, organizacija ili organ.

161. Po članu 63(1) policijski organ treba da preda nadležnom upravnom

organu izvještaj o rezultatima istrage u slučaju. Takav izvještaj treba da

sadrži, inter alia, opis relevantnih činjenica i da precizira koji prekršaj one

navodno predstavljaju.

162. Član 73 glasi:

“(1) Građanin se optužuje za prekršaj čim upravni organ preduzme prvi procesni korak

protiv njega. Takvo lice smatra se nevinim dok se pravnosnažnom odlukom ne utvrdi

njegova krivica.

(2) Lice optuženo za prekršaj ima pravo da komentariše sve činjenice kojima se tereti kao i

dokaze povezane sa tim činjenicama, da prezentuje činjenice i dokaze u svoju odbranu,

predaje podneske i ima pristup pravnim lijekovima. Ono ne može da bude prisiljeno da daje

izjave ili da se izjasni krivim.”

163. Član 77, u relevantnom dijelu, predviđa:

“Operativni dio odluke kojom je optuženi za prekršaj proglašen krivim sadrži takođe i opis

čina uključujući i mjesto i vrijeme kada je počinjen prekršaj, utvrđivanje krivice, tip i

dimenzije sankcije ili, u zavisnosti od slučaja, odluku da se ne izrekne sankcija...”

164. Prema članu 83(1) odluke o prekršajima kojima se izriče kazna veća

od 2.000 SKK i kojima se zabranjuje obavljanje neke aktivnosti u

određenom periodu koji je duži od šest mjeseci ili se oduzima neki predmet

čija je vrijednost veća od 2.000 SKK može da se podvrgne revizji suda. U

takvim slučajevima primjenjuju se odredbe članova 244 et.seq. Zakonika o

građanskom postupku koje se odnose na upravnu jurisdikciju.

C. Zakon o lokalnoj državnoj upravi iz 1990. godine

165. Član 1(1) Zakona br.472/1990 o Organizaciji lokalne državne

uprave, sa izmjenama i dopunama, daje ovlašćenje okružnim kancelarijama

i lokalnim kancelarijama da obavljaju poslove lokalne uprave koje spadaju u

nadležnost države. Vršenje lokalne uprave od strane navedenih organa

kontroliše i njime upravlja vlada.

166. Po članu 6 (1) načelnika lokalne kancelarije, imenuje i razrješava

načelnik okružne kancelarije.

167. Po članu 8 (1) načelnika okružne kancelarije postavlja vlada na

prijedlog Ministarstva unutrašnjih poslova.

168. Službenici lokalnih i okružnih kancelarija odgovaraju načelnicima

tih kancelarija, a njihovi ugovori o radnom odnosu regulišu se, kao i u

slučaju drugih zaposlenih koji primaju platu, odredbama Zakonika o radu.

169. 1996. godine ovaj Zakon je prestao da važi i zamijenjen je

Zakonom br.222/1996 o organizaciji lokalne državne uprave.

D. Zakonik o građanskom postupku

170. Po članu 135 stav 1 Zakonika o građanskom postupku građanske

sudove obavezuju, između ostalog, odluke nadležnih organa koje govore da

je počinjeno krivično djelo, prekršaj ili neki upravni prestup koji se

kažnjava po posebnim pravilima.

E. Krivični zakonik

171. Član 3 stav 1 Krivičnog zakonika definiše krivično djelo kao čin

koji je opasan po društvo i čije karakteristike su izložene u Krivičnom

zakoniku. Međutim, prema članu 3 stav 2, čin čija opasnost je zanemarljiva

nije krivično djelo čak i ako ima atribute krivičnog djela.

172. Prema članu 3 stav 4 stepen opasnosti nekog čina utvrđuje se,

naročito značajem zaštićenih interesa na koje utiče taj čin, okolnostima i

načinom na koji je taj čin počinjen, te njegovim posljedicama kao i

karakterom počinioca, stepenom njegove krivice i njegovim motivima.

173. Krivični zakonik odnosi se na represivne mjere koje se izriču kao

sankcije (tresty) za počinjavanje krivičnog djela.

Postupak pred komisijom

174. G-din Lauko prijavio se Komisiji 13. juna 1994. godine. On je

naveo nekoliko pritužbi po članovima 1, 3, 6, 8, 10, 13 i 14 Konvencije. On

se žalio naročito da je njegovo pravo na saslušanje od strane nezavisnog i

nepristrasnog tribunala prekršeno u postupku pred lokalnim i okružnim

kancelarijama što je dovelo do toga da mu se izrekne novčana kazna. On se

takođe žalio na kršenje njegovog prava na slobodu izražavanja jer je bio

kažnjen zato što je dao izjavu o svojim susjedima. Podnosilac predstavke

dalje se žalio na nekoliko kršenja njegovih prava od strane različitih

pojedinaca i na to što slovački organi nijesu obezbijedili njegovo pravo na

poštovanje njegovog privatnog života i što nijesu krivično gonili pojedince

koji su navodno bili odgovorni za ta kršenja.

175. 19 oktobra 1995. godine Komisija je odlučila da odloži ispitivanje

pritužbi podnosioca predstavke po članovima 6, 13 i 14 u vezi sa postupkom

koji je doveo do izricanja novčane kazne i da odbaci ostatak predstavke. 21.

oktobra 1996. godine Komisija je proglasila predstavku (br. 26138/95)

prihvatljivom uz izuzetak pritužbi podnosioca predstavke po članu 14

Konvencije. U svom izvještaju od 30. oktobra 1997. godine (član 31),

Komisija je izrazila jednoglasno mišljenje da je došlo do kršenja člana 6

stav 1 i da nije bilo zasebnih pitanja po članu 13. Cjelokupan tekst mišljenja

Komisije priložen je uz ovu presudu u vidu dodatka1.

KONAČNI PODNESCI SUDU

176. Podnosilac predstavke je u svom podnesku tražio da Sud utvrdi da

činjenice predmeta pokazuju kršenja članova 3, 6 stav 1, 8, 13 i 14

Konvencije i da mu dosudi pravično zadovoljenje po članu 50.

Sa svoje strane Vlada je tražila od Suda da utvrdi da se član 6 stav 1 ne

može primijeniti na ovaj predmet.

PRAVO

I. PREDMET SLUČAJA

177. U svom podnesku Sudu, podnosilac predstavke podnio je nekoliko

pritužbi po članovima 3, 6 stav 1, 8, 13 i 14 Konvencije. Sud navodi da su

samo pritužbe podnosioca predstavke po članovima 6 stav 1 i članu 13 u

vezi sa postupkom koji je doveo do izricanja novčane kazne proglašene

prihvatljivima od strane Komisije (v. stavove 44 i 45 ove Presude).

178. Iz tih razlgoa, Sud mora svoje ispitivanje da ograniči na pritužbe

podnosioca predstavke po članovima 6 (1) i 13 (v.mutatis mutandis, presuda

u predmetu McGinley i Egan protiv Ujedinjenog Kraljevstva, od 9. juna

1998. godine, Izvještaji o presudama i odlukama 1998-III, str. 1354–55,

stavovi 68–70).

II. NAVODNO KRŠENJE ČLANA 6 STAV 1 KONVENCIJE

179. Podnosilac predstavke tvrdio je da odsustvo svake sudske revizije

odluke kojom se izriče novčana kazna, predstavlja kršenje njegovog prava

na saslušanje od strane nezavisnog i nepristrasnog suda koji je obrazovan na

osnovu zakona. On se pozvao na član 6 stav 1 Konvencije, koji u svom

relevantnom dijelu predviđa:

1. Napomena Sekretara. Iz praktičnih razloga taj Dodatak pojaviće se samo u štampanoj

verziji presude (u Izvještajima o presudama i odlukama 1998), ali kopija izvještaja

Komisije može se dobiti u arhivu.

“U određivanju ... krivične optužnice protiv nekog lica, to lice ima pravo na.... saslušanje....

od strane nezavisnog i nepristrasnog suda, osnovanog na zakonu...”

180. Komisija se saglasila sa argumentima podnosioca predstavke dok je

Vlada tvrdila da član 6 stav 1 nije primjenjiv na sporni postupak.

PRIMJENJIVOST ČLANA 6 STAV 1

1. Argumenti pred Sudom

181. Vlada je osporila primjenjivost člana 6 stav 1 na postupak pred

lokalnim i okružnim kancelarijama, obzirom da po njihovom mišljenju, oni

nijesu uključivali određivanje “krivične optužnice” protiv podnosioca

predstavke. Oni su iznijeli da ovaj predmet treba razlikovati od ostalih

predmeta u kojima Sud donosi odluke u kojima je utvrđeno da je član 6 stav

1 primjenjiv, pošto se radi o djelu manje težine koje nije moglo da dovede

do zatvorske kazne i nije propisano kao krivično djelo u slovačkim

zakonima, pravnoj teoriji i praksi. Vlada je takođe utvrdila, da je Komisija

pogrešno opisala kršenje zakona za koje je podnosilac predstavke osuđen

kao “prekršaj” jer je zapravo riječ o “upravnom prestupu” pošto je takvo

djelo tako tretirano u slovačkom pravu, kao dio upravnog prava.

182. Da bi potkrijepila ovu tvrdnju, Vlada je utvrdila da prekršaj o kome

je riječ, nije krivične prirode, pošto je doveo do sankcija koje su preventivne

i edukativne u svom karakteru i koje se mogu primijeniti po slobodnom

nahođenju upravnih organa (v.stav 24 ove Presude). Za taj prekršaj nije

predviđena zatvorska kazna i izvršenje takvog djela ne unosi se u krivičnu

evidenciju (v.stav 24 ove Presude). Za razliku od krivičnih djela, ovo djelo

ne dovodi do težih sankcija koje bi se izricale za ponavljanje istog i kraći je

period predviđen za zastaru. Nijedno od ograničenja lične slobode koja su

tipična za krivične postupke ne primjenjuje se na prekršaj koji je počinio

podnosilac predstavke, niti se krivična odgovornost odnosi na pripremne

radnje i pokušaje da se počini to djelo. Vlada je takođe istakla činjenicu da

kazna koja je izrečena podnosiocu predstavke nije bila teška kazna pošto je

iznosila jednu dvadesetinu prosječnog mjesečnog prihoda.

183. Komisija je bila mišljenja da član 6 stav 1 jeste primjenjiv u ovom

predmetu. Iako je Komisija utvrdila da domaće pravo ne klasifikuje kao

krivično djelo prekršaj za koji je podnosilac predstavke novčano kažnjen,

istakla je da je to bilo samo od relativnog značaja. Komisija je navela opštu

prirodu zakona koji je podnosilac predstavke prekršio (v.stavovi 23 i 26 ove

Presude). Nadalje, sankcije koje su izrečene licima koja počine prekršaje

imaju za cilj odvraćanje i nisu kaznene prirode. Zakon o prekršajima sadrži

nekoliko procesnih garancija kao što je pretpostavka nevinosti i pravo na

neizjašnjavanje koji ukazuju na krivičnu prirodu prekršaja (v.stav 32 ove

Presude). Po Zakonu, operativni dio odluke o krivici optuženog sadrži,

između ostalog, činjenicu o osuđujućoj presudi i određivanju sankcije (v.

stav 33 ove Presude). Ono što je značajno je da i Zakon o prekršajima i

Krivični zakonik koriste isti pristup u vezi sa tim (v.stav 25 ove Presude).

184. Komisija dalje napominje, da je krivična priroda predmetnog djela

ilustrovana takođe i činjenicom da član 49 stav 1 tačka d Zakona po kome je

podnosilac predstavke osuđen i kažnjem klasifikuje kao prekršaj prijetnju

nanošenja fizičkog bola, nanošenje manjih povreda i nepristojno ponašanje

(v.stav 26 ove Presude). Kazne koje se izriču za prekršaje i za krivična djela

imaju slične posljedice za svrhe građanskog postupka, pošto građanske

sudove obavezuju odluke upravnih organa koje se odnose na osuđujuće

presude za prekršaje na isti način kao i osuđujuće presude za krivična djela

(v.stav 40 ove Presude). I na kraju, Komisija je navela da po Ustavu postoji

mogućnost da se da oprost za prekršaje (v. stav 19 ove Presude). Iz tih

razloga, naročito prekršaj koji je počinio podnosilac predstavke, bio je

krivične prirode i zbog toga je član 6 primjenjiv u ovom slučaju.

185.Podnosilac predstavke podržao je obrazloženje i zaključak Komisije.

2. Ocjena Suda

186. Sud podsjeća na početku da, da bi utvrdio da li je djelo “krivično”za

svrhe Konvencije, prvo pitanje koje treba utvrditi jeste, da li tekst koji

definiše djelo pripada krivičnom pravu u pravnom sistemu tužene države, ili

ne. Zatim se utvrđuje priroda djela i na kraju, mora da se ispita priroda i

stepen težine sankcije kojima je dotično lice rizikovalo da bude podvrgnuto,

uzimajući u obzir predmet i svrhu člana 6, u uobičajenom značenju tog

člana i u zakonima strana ugovornica (v.između ostalog, presuda u

predmetu Garyfallou AEBE protiv Grčke od 24. septembru 1997. godine,

Izvještaj 1997-V, str. 1830, stav 32).

187. Sud napominje, a lica koja su pred Sudom istupala to nijesu

osporila, da je sasvim jasno iz člana 2 stav 1 i člana 49 Zakona o

prekršajima da prekršaj za koji je osuđen podnosilac predstavke nije po

domaćem pravu karakterizovan kao „krivično djelo” (v.stav 23 i 26 ove

Presude). Međutim, indikacije koje je dostavila tužena država iz domaćeg

prava imaju samo relativnu vrijednost (v.Öztürk protiv Njemačke, presuda

od 21. februara 1984. godine, Serija A br. 73, str. 19 stav 52). Zbog toga je

neophodno da se ovaj prekršaj ispita u svjetlu drugog i trećeg kriterijuma

koji su ovdje pomenuti (v.stav 56). U tom smislu, Sud podsjeća da su ovi

kriterijumi alternativni, a ne kumulativni: da bi se član 6 smatrao

primjenjivim zbog izraza “krivična optužba”, dovoljno je da djelo o kojem

je riječ po svojoj prirodi bude „krivično” sa stanovišta Konvencije, ili da je

dotično lice, ukoliko mu se izrekne sankcija, izloženo sankciji koja po

svojoj prirodi i težini pripada, generalno gledano, sferi „krivičnog” (v.

između ostalog presudu u predmetu Lutz protiv Njemačke od 25.

avgusta 1987. godine, Serija A br. 123, str 23 stav 55). To ne znači da se

isključuje mogućnost da se uzme kumulativni pristup kada zasebnom

analizom svakog kriterijuma nije moguće donijeti jasan zaključak u vezi sa

postojanjem “krivične optužbe” (v.između ostalog, ranije pomenutu presudu

u predmetu Garyfallou AEBE, str. 1830, stav 33 i presudu u predmetu

Bendenoun protiv Francuske od 24. februara 1994. godine, Serija A br. 284,

str. 20 stav 47).

188. Što se tiče prirode krivičnog djela koje je izvršio podnosilac

predstavke, Sud podsjeća da je on bio osuđen po članu 49 stav 1 tačka d

Zakona o prekršajima za optuživanje, bez opravdanja, svojih susjeda da mu

stvaraju neprijatnosti i kažnjen je novčanom kaznom na tom osnovu (v.stav

12 ove Presude). Ta odredba reguliše prekršaje protiv građanske pristojnosti

i osmišljena je da čuva red i mir među susjedima (v.stav 26 ove Presude).

Shodno tome, zakonsko pravilo koje je prekršio podnosilac predstavke

usmjereno je ka svim građanima, a ne ka datoj grupi koja posjeduje neki

posebni status. Opšti karakter dotičnog zakonskog pravila dalje potvrđuje

član 1 Zakona o prekršajima koji se odnosi na činjenicu da svi građani

moraju da obezbijede poštovanje zakonskih odredbi i prava drugih građana,

te članom 2 stav 1 istog Zakona kojim se definiše prekršaj kao čin kršenja

kojim se zadire u javne interese ili se oni dovode u opasnost (v. stavovi 22 i

23 ove Presude i ranije pomenutu presudu u predmetu Öztürk, str. 20

stav 53). Nadalje, g-dinu Lauku je kaznu izrekla lokalna kancelarija i kazna

je bila novčana, te mu je naloženo da plati troškove postupka (v. stav 13 ove

Presude). Kazna koja je izrečena podnosiocu predstavke imala je za cilj da

počinioca odvrati od ponovnog izvršenja djela. Ona, dakle, ima kazneni

karakter, što jeste uobičajena karakteristika koja izdvaja krivične sankcije

od sankcija druge vrste (v.ranije pomenutu presudu u predmetu Öztürk

str. 20 stav 53; i presudu u predmetu A.P., M.P. i T.P. protiv Švajcarske od

29. avgusta 1997. godine, Izvještaji 1997-V, str. 1488 stav 41). Vlada je

utvrdila (v.stav 52 ove Presude) da prekršaj o kome je riječ ima nekoliko

karakteristika po kojima se razlikuje od djela koja spadaju u krivično pravo

stricto sensu. Međutim, elementi na koje se poziva Vlada, kao što su

činjenica da se izvršenje ovog djela ne kažnjava zatvorskom kaznom i da se

ne unosi u krivičnu evidenciju nijesu odlučujuće za klasifikaciju djela za

svrhe primjenjivosti člana 6 stav 1 (v.ranije pomenutu presudu Öztürk,

str. 20–21, stav 53).

Sve u svemu, opšti karakter pravnih odredbi koje je prekršio podnosilac

predstavke zajedno sa odvraćajućom i kaznenom svrhom sankcije koja mu

je izrečena, dovoljni su da se pokaže da je djelo o kome je riječ, u smislu

člana 6 Konvencije, bilo krivične prirode. Shodno tome, ne postoji potreba

da se ispita to djelo takođe i u svjetlu trećeg ranije navedenog kriterijuma (v.

stavove 56 – 57 ove Presude). Relativan nedostatak težine sankcije o kojoj

je riječ ne može da oduzme nekom djelu njegovu inherentnu krivičnu

prirodu (v.ranije pomenutu presudu u predmetu Öztürk, str. 21 stav 54).

189. U svjetlu svega navedenog, Sud smatra da je član 6 stav 1

primjenjiv u ovom predmetu.

Usaglašenost sa članom 6 stav 1

1. Argumenti pred Sudom

190. Komisija je navela da su organi koji su se bavili predmetom

podnosioca predstavke bili pod kontrolom vlade i da službenici tih organa

nijesu pokazali nezavisnost. Pošto odluke lokalnih i okružnih kancelarija

nijesu mogle da prođu reviziju sudskih organa, čime bi se obezbijedile

garancije iz člana 6 stav 1, Komisija je zaključila da je taj član prekršen.

191. Vlada nije komentarisala usaglašenost predmetnog postupka sa

članom 6 stav 1.

192. Podnosilac predstavke podržao je obrazloženje i zaključak

Komisije.

2. Ocjena Suda

193. Sud podsjeća na početku, da pravo na pravično suđenje, čija je

suštinska komponenta pravo na saslušanje pred nezavisnim sudom, ima

istaknuto mjesto u demokratskom društvu (v.mutatis mutandis, presudu u

predmetu Cubber protiv Belgije od 26. oktobra 1984. godine, serija A

br. 86, str. 16 stav 30 in fine). Da bi se utvrdilo da li neki organ može da se

smatra “nezavisnim” od izvršne grane vlasti, neophodno je razmotriti način

imenovanja njegovih članova i trajanje njihovih mandata, postojanje

garancija za odbranu od spoljašnjih pritisaka i pitanje da li organ ostavlja

utisak da je nezavistan (v. između ostalog presudu u predmetu Le Compte,

Van Leuven i De Meyere protiv Belgije od 23. juna 1981. godine, Serija A

br. 43, str. 24 stav 55 i presudu u predmetu Campbell i Fell protiv

Ujedinjenog Kraljevstva od 28. juna 1984. godine, serija A br. 80, str. 39–

40 stav 78).

194. Sud navodi da lokalna kancelarija Dubnica nad Váhom i okružna

kancelarija Považská Bystrica imaju dužnost da vrše lokalnu upravu pod

kontrolom vlade (v.stav 35 ove Presude). Imenovanje načelnika ovih organa

kontroliše izvršna grana vlasti i njeni službenici čiji ugovori o radu se

regulišu odredbama Zakonika o radu i koji imaju status plaćenih zaposlenih

lica (v. stavove 36 – 38 ove Presude). Stoga, način imenovanja službenika

lokalne i okružne kancelarije zajedno sa nepostojanjem garancija protiv

pritisaka spolja i dojma nezavisnosti jasno pokazuju da ovi organi ne mogu

da se smatraju nezavisnima od izvršne vlasti u smislu člana 6 stav 1

Konvencije.

Iako povjeravanje krivičnog gonjenja i kažnjavanja za prekršaje

upravnim organima nije u skladu sa Konvencijom, treba naglasiti da dotično

lice mora imati priliku da ospori svaku odluku koja se protiv njega donese

pred tribunalom koji nudi garancije po članu 6 (v. ranije pomenutu presudu

Öztürk, str. 21–22 stav 56). U ovom predmetu, međutim, podnosilac

predstavke nije bio u mogućnosti da dobije reviziju lokalne i okružne

kancelarije od strane nezavisnog i nepristrasnog suda, jer je njegove

pritužbe odbacio Ustavni sud, na osnovu činjenice da prekršaj o kome je

riječ nije mogao da bude predmet ispitivanja suda (v.stavove 16–17 ove

Presude).

Uzevši u obzir sve navedeno, Sud smatra da je došlo do kršenja prava

podnosioca predstavke na saslušanje od strane nezavisnog i nepristrasnog

tribunala.

195. Shodno tome, utvrđeno je kršenje člana 6 stava 1.

III. NAVODNO KRŠENJE ČLANA 13 KONVENCIJE

196. Podnosilac predstavke takođe je tvrdio da nije imao nikakav

efikasan pravni lijek da se bori sa navodnim kršenjem člana 6 stava 1

Konvencije. On se pozvao na član 13 Konvencije koji glasi:

“Svako kome su povređena prava i slobode predviđeni u ovoj Konvenciji ima pravo na

djelotvoran pravni lijek pred nacionalnim vlastima, bez obzira jesu li povredu izvršila lica

koja su postupala u službenom svojstvu.”

197. Vlada nije komentarisala ovu pritužbu.

198. Sud smatra da su uslovi propisani članom 13 manje strogi od onih u

članu 6, te da su ovdje već obuhvaćeni (v.mutatis mutandis, presuda u

predmetu Kamasinski protiv Austrije od 19. decembra 1989. godine,

Serija A br. 168, str. 45–46 stav 110). Shodno tome, uzevši u obzir svoj

zaključak po članu 6, Sud, kao i Komisija, smatra da nije potrebno ispitati

ovaj slučaj i po članu 13 Konvencije.


199. Podnosilac predstavke tražio je pravično zadovoljenje po članu 50

Konvencije, koji predviđa:

“Ako sud utvrdi da je odluka ili mjera sudskog organa ili bilo kojeg drugog

organa visoke strane ugovornice, u cjelini ili djelimično, u suprotnosti sa

obavezama koje proističu iz Konvencije i kada unutrašnje pravo navedene

članice omogućava samo djelimično obeštećenje za posljedice takve odluke

ili mjere, sud će svojom odlukom pružiti oštećenoj strani pravično

zadovoljenje, ukoliko je to potrebno.1”

A. Nematerijalna šteta

200. Podnosilac predstavke tražio je 1.000.000 slovačkih kruna (SKK)

na ime nematerijalne štete. Tvrdio je, da je zbog toga što su mu prekršena

prava, izgubio posao i položaj u društvu, što je imalo negativne posljedice

po njegovo zdravlje.

201. Vlada nije komentarisala ovaj zahtjev. Delegat Komisije bio je

mišljenja da svako dosuđivanje treba da se prepusti diskrecionom pravu

Suda.

202. Uzevši u obzir okolnosti ovog predmeta Sud je, odlučujući

nepristrasno, dosudio podnosiocu predstavke iznos od 5.000 SKK.

B. Troškvi i izdaci

203. Podnosilac predstavke tražio je od Suda da mu dosudi iznos od

52.046 SKK, na ime troškova koje je imao u domaćem postupku i u

postupku u Strazburu.

204. Vlada nije komentarisala ovaj zahtjev. Delegat Komisije bio je

mišljenja da svako dosuđivanje treba da se prepusti diskrecionom pravu

Suda.

205. Sud napominje, da podnosilac nije imao zastupnika u postupcima

pred institucijama Konvencije. Međutim, morao je imati izdataka u

dostavljanju svojih pisanih podnesaka. Odlučujući nepristrasno, Sud

dosuđuje podnosiocu predstavke iznos od 1.000 SKK.

C. Ostali zahtjevi

206. Podnosilac predstavke takođe je podnio nekoliko zahtjeva koji se

odnose, između ostalog, na poništavanje odluka domaćih organa,

kažnjavanje lica koja su navodno počinila krivična djela protiv njega i na

upućivanje tužene Vlade da preuzme nekoliko obaveza.

207. Sud je mišljenja, da nema nadležnost po Konvenciji da naloži ove

mjere (v. mutatis mutandis, presudu u predmetu Socijalistička partija i

ostali protiv Turske od 25. maja 1998. godine, Izvještaji 1998-III, str. 1267,

stavovi 62–63).

D. Zatezna kamata

1 Redni broj i tekst ovog člana izmjenjen je stupanjem na snagu Protokola br. 11 (v. Član

41 u tekstu Evropske konvencije o ljudskim pravima.

208. Prema informacijama koje su dostupne Sudu, zakonska kamatna

stopa koja se primjenjuje u Slovačkoj na datum usvajanja ove presude je

17,6% godišnje.


1. Smatra da je član 6 stav 1 Konvencije primjenjiv u ovom slučaju i da je

bio prekršen;

2. Smatra da nije neophodno takođe ispitivati ovaj predmet po članu 13

Konvencije;

3. Smatra

(a) da tužena država treba da plati podnosiocu predstavke u roku od

tri mjeseca:

(i)5.000 (pet hiljada) Slovačkih kruna na ime naknade

nenovčane štete;

(ii)1.000 (hiljadu) Slovačkih kruna na ime troškova i

izdataka;

(b) da se od isteka gore pomenuta tri mjeseca do poravnanja plaća

obična kamata po godišnjoj stopi od 17,6%;

4. Odbacuje ostatak zahtjeva podnosioca predstavke za pravičnim

zadovoljenjem.

Sačinjeno na engleskom i francuskom jeziku i izneseno na javnoj

raspravi u Zgradi ljudskih prava u Strazburu, 2. septembra 1998. godine

Potpisao: Rudolf BERNHARDT

Predsjednik

Potpisao: Herbert PETZOLD

Sekretar


PRVO ODJELJENJE

PREDMET PERIĆ protiv HRVATSKE


PRESUDA

STRAZBUR

27. mart 2008. godine

PRAVOSNAŽNA

27/06/2008

Ova presuda će postati pravosnažna pod uslovima utvrđenim članom 44 §2

Konvencije. Ona može biti predmet tehničkih izmjena.

U predmetu Perić protiv Hrvatske,

Evropski sud za ljudska prava (Prvo odjeljenje), zasjedajući u vijeću u

sastavu:


g-đa N. Vajić,

g-din K.Hajiyev,

g-din D. Spielmann,

g-din S.E. Jebens,

g-din G. MALINVERNI,

g-din G. NICOLAU, sudije,


poslije vijećanja na zatvorenoj sjednici održanoj 6. marta 2008. godine

donosi sljedeću presudu koja je usvojena na taj dan:

POSTUPAK

1. G-đa Ilonka Perić („podnositeljka predstavke“) podnijela je 8. avgusta

2006. godine predstavku (broj 34499/06) protiv Republike Hrvatske Sudu

na osnovu člana 34 Konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda

(„Konvencije“).

2. Podnositeljku predstavke zastupao je g-din M.Zrilić, advokat iz

Rijeke. Vladu Republike Hrvatske zastupala je g-đa Š.Stažnik, zastupnica

Vlade.

3. Dana 10. aprila 2007. godine, Sud je odlučio da dostavi Vladi pritužbe

podnositeljke predstavke u odnosu na pravo na pravično suđenje i odlučio je

da istovremeno ispita dopuštenost i osnovanost predstavke, na osnovu

odredbi člana 29 stava 3 Konvencije.

ČINJENICE


4. Podnositeljka predstavke je rođena 1919. godine i živi u Opatiji.

5. Dana 23. oktobra 2002. godine podnositeljka predstavke je podnijela

Opštinskom sudu u Opatiji građansku tužbu protiv D.K. i J.K., tražeći

raskid ugovora o doživotnom izdržavanju. Priložila je kopiju dotičnog

ugovora, sastavljenog 3. oktobra 1993. godine, sa njegovim prilogom od 30.

novembra 1999. godine. Tuženi su, prema odredbama ugovora, bili

obavezni da brinu o podnositeljki predstavke do njene smrti kako bi u

cijelosti stekli njenu imovinu post mortem. Takođe je zahtijevala saslušanje

svjedoka E.P. i Š.T. Tuženi su podnijeli račune mjesečnih troškova za

izdržavanje podnositeljke predstavke i tražili saslušanje četiri svjedoka.

6. Na saslušanju održanom 6. februara 2003. godine, Opštinski sud je

razmotrio dokaze stranaka i u prisustvu advokata podnositeljke, zakazao

sljedeće ročište za 17. mart 2003. godine. U međuvremenu, advokat

podnositeljke se razbolio i morao je da bude hospitalizovan zbog hitne

operacije. Dana 11. marta 2003. godine poslao je faks Opštinskom sudu u

kojemu obavještava sud da neće moći da prisustvuje ročištu zakazanom za

17. mart i da stoga traži odlaganje ročišta. Međutim, Opštinski sud je održao

ročište i saslušao dva svjedoka, Lj.M. i Š. M., roditelje jednog od tuženih.

Takođe je zakazao sljedeće ročište za 23. mart 2003. godine i odredio da će

se na tom ročištu saslušati dva druga svjedoka, isto u korist tuženih. Ni

podnositeljka ni njen advokat nijesu bili obaviješteni o ročištu.

7. Advokat podnositeljke se ipak odazvao na ročište jer je slučajno

saznao za njega, a na Opštinskom sudu u Opatiji bio je iz drugih razloga.

Opštinski sud je saslušao dva svjedoka tuženih, A. A. i I. P, ali je odbio

zahtjev advokata da se sasluša još drugih pet svjedoka. Relevantni dijelovi

zapisnika sa saslušanja su sljedeći:

„Advokat tužilje traži da sud sasluša kao svjedoke komšije tužilje, M.C, S.R, V.G, N.I. i

N.Z, oko okolnosti svakodnevnog života tužilje i njege što je primila od njih u posljednje

dvije godine, pogotovo u razdoblju od četiri mjeseca nakon njenog puštanja iz bolnice,

kada je bila nepokretna.

…

Advokat tužilje povlači svoj zahtjev da se kao svjedok pozove E.P, budući da, prema

navodima tužilje, to lice nije u mogućnosti da se odazove na ročište.

Sud donosi rješenje da se neće saslušati svjedoci Š.T, E.P, M.C, S.R, V.G, N.I. i N.Z. i da

je dokazni postupak završen.”

Opštinski sud je nastavio sa postupkom i donio presudu kojom se odbija

zahtjev podnositeljke. Relevantni dijelovi presude su sljedeći:

„S obzirom na navedeno, sud smatra da je činjenično stanje u potpunosti utvrđeno na

osnovu iskaza stranaka i pogotovo s obzirom na ugovor o doživotnom izdržavanju i

priložene račune kojima se potvrđuje uplata. Iz tog razloga sud je odbio prijedlog tužilje da

se saslušaju svjedoci, budući da se radi o licima koje sudu ne bi mogle reći ništa što bi

moglo uticati na donošenje drugačije presude jer su oni tužilji, zbog njene starosti,

svakodnevno pomagali. Upravo zato sud se nije oslanjao na iskaze svjedoka Lj.M, Š.M. i

A.A.“

8. Dana 10. decembra 2003. godine, Županijski sud u Rijeci je odbacio

žalbu podnositeljke.

9. Dana 12. februara 2004. godine, podnositeljka je podnijela ustavnu

žalbu navodeći, između ostalog, da je povrijeđeno njeno pravo na pravično

suđenje, budući da je ročište od 17. marta 2003. godine održano uprkos

činjenici da se njen advokat uredno opravdao jer je imao zakazanu operaciju

i da stoga ona nije bila u mogućnosti da ispita dva svjedoka. Dalje, ni ona ni

njen advokat nijesu bili obaviješteni o ročištu zakazanom za 23. april 2003.

godine. Iako je njen advokat uspio doći, jer je za zakazano ročište slučajno

saznao tog dana, nije imao vremena da se pripremi za ispitivanje dodatna

dva svjedoka. Stoga podnositeljka nije bila u mogućnosti da ispita ni jednog

od četiri svjedoka na strani tuženih. Konačno, prigovorila je i da je

Opštinski sud u Opatiji odbio saslušanje svih sedam svjedoka koje je ona

predložila. Dana 21. juna 2006. godine Ustavni sud Republike Hrvatske je

odbio tužbu podnositeljke kao neosnovanu.

PRAVO


10. Podnositeljka se žalila da je građanski postupak pokrenut po njenoj

tužbi bio nepravičan i pozvala se na član 6 Konvencije, koji glasi:

„U ostvarivanju svojih građanskih prava i obveza…, svako ima pravo na

pravično…suđenje…pred…sudom…“

11. Vlada je osporila taj argument.

A. Dopuštenost

12. Sud je utvrdio da ovaj zahtjev nije očigledno neosnovan u smislu

člana 35 Konvencije. Takođe nije nedopušten ni po nekoj drugoj osnovi pa

se stoga mora uzeti da je dopušten.

B. Osnovanost

13. Podnositeljka je tvrdila da je u građanskom postupku, pokrenutom po

njenoj tužbi, Opštinski sud u Opatiji odbio da sasluša i jednog od njenih šest

svjedoka, dok je, s druge strane, saslušao četiri svjedoka koje su predložili

tuženi. Dalje je tvrdila da joj je bilo onemogućeno da ispita dva svjedoka,

Lj.M. i Š.M, koji su bili pozvani u korist tuženih i takođe da nije bila

adekvatno zastupana na ročištu održanom 23. aprila 2003. godine, budući da

je njen advokat o ročištu bio obaviješten tek na dan kad je ono trebalo da se

održi, pa se stoga nije mogao propisno pripremiti za njihovo ispitivanje.

14. Vlada je tvrdila kako je podnositeljka imala pravično suđenje,

naglašavajući da je parnični sud prihvatio prijedloge dokaza podnositeljke

tj. njeno svjedočenje i kopiju ugovora o doživotnom izdržavanju sa

prilozima; dok je od strane tuženih sud prihvatio prijedlog da se saslušaju

četiri svjedoka i spisu prilože računi kojima se potvrđuje plaćanje mjesečnih

iznosa na ime izdržavanja podnositeljke. Vlada je takođe tvrdila kako

relevantno domaće pravo ovlašćuje parnični sud da sam odluči koji će se

dokazi izvesti, a koji ne. U konkretnom postupku, parnični sud je utvrdio

činjenice na osnovu iskaza stranaka i priloženih dokumenata. Stoga i nije

bilo potrebe saslušavati svjedoke koje je predložila podnositeljka. Štoviše,

parnični sud je adekvatno obrazložio svoje odbijanje daljih dokaznih

prijedloga.

15. Što se tiče tvrdnje podnositeljke kako nije bila u mogućnosti da ispita

dva svjedoka, konkretno Lj.M. i Š.M, roditelje drugog tuženog, Vlada je

tvrdila kako je parnični sud ionako u izreci potvrdio kako svoju odluku nije

utemeljio na iskazima tih svjedoka.

16. Što se tiče navoda podnositeljke, kako ni ona ni njen advokat nijesu

bili propisno obaviješteni o ročištu održanom 23. aprila 2003. godine, Vlada

je istakla kako je advokat podnositeljke ipak bio prisutan na ročištu,

ispitivao svjedoke i tražio da se ispita dodatnih pet svjedoka, što pokazuje

kako je na tom ročištu podnositeljka ipak bila dovoljno i adekvatno

zastupana.

17. Sud ističe da član 6 Konvencije, koji jamči pravo na pravično

suđenje, ne postavlja nikakva pravila o tome koje bi dokazne prijedloge sud

trebao u konkretnom slučaju prihvatiti odnosno na koji način bi trebao

ocjenjivati dokaze, već ova pitanja reguliše nacionalno pravo i nacionalni

sudovi (v. Schenk v. Switzerland, presuda od 12. jul 1988. godine, Serija A

br. 140, p. 29, 45-45 i Garcia Ruiz v. Spain [GC] br. 30544/96, ECHR

1999-I, 28). Slično tome, zadatak je u prvom redu nacionalnih vlasti,

posebno sudova, da tumače domaće pravo, pa Sud stoga neće tumačenje

nacionalnih sudova zamjenjivati vlastitim, sve dok ne postoji arbitrarnost.

To načelo važi, između ostalog i za primjenu procesnih pravila koja se tiču

svjedoka koje predlože stranke (v. Tamminen v. Finland, br. 40847/98, 38,

15 jun 2004). S tim u vezi, Sud dalje ponovno ističe da nije na njemu da

utvrđuje činjenice umjesto nacionalnih sudova. Međutim, prema sudskoj

praksi Suda, zahtjevi pravičnosti postupka uključuju način predlaganja i

prihvatanja dokaza. Zadatak je Suda da ispita je li postupak kao cjelina bio

pravičan u smislu člana 6 Konvencije, uključujući način predlaganja i

prihvatanja dokaza. (v. inter alia, Dombo Beheer B.V. protiv Nizozemske,

presuda od 27. decembra 1993, serija A br.274, str.18, 19, par.31).

18. Zahtjevi obuhvaćeni konceptom pravičnog saslušanja, nijesu nužno

identični u predmetima koji se odnose na građanska prava i dužnosti i u

predmetima u kojima se odlučuje o krivičnoj odgovornosti. Ovu tvrdnju

potvrđuje nedostatak detaljnih odredbi poput paragrafa 2 i 3 člana 6 u

odnosu na drugi skup predmeta. Stoga, iako su te odredbe relevantne van

okvira krivičnog prava (v.mutatis mutandis, Albert i Le Compte protiv

Belgije, presuda od 10. februara 1983. godine, serija A, br.58, str. 20, par.

39), države stranke, vodeći građanske postupke imaju veću slobodu

djelovanja nego kad odlučuju u krivičnim predmetima (v.Pitkanen protiv

Finske, br. 30508/96, par. 59, 9. mart 2004. godine).

19. Ipak, iz sudske prakse Suda proizilaze određeni principi koja se

odnose na saslušanje stranaka u predmetima koji obuhvataju građanska

prava i dužnosti. Za ovaj predmet je najznačajnije jasno istaći da se načelo

jednakosti oružja, u smislu pravične ravnoteže među strankama, odnosi

kako na krivični tako i na građanski postupak (v.Feldbrugge protiv

Nizozemske, presuda od 29. maja 1986. godine, serija A, br.99, str. 17,

par.44 i Dombo Beheer, citiran gore, str.19, par. 13). S tim u vezi, Sud

smatra da načelo jednakosti oružja u kontekstu građanske parnice između

privatnih stranaka nužno obuhvata razumnu mogućnost obije stranake da

izlože činjenice i podupru ih svojim dokazima, u uslovima koji ni jednu od

stranaka ne stavljaju u bitno lošiji položaj u odnosu na suprotnu stranku. Na

nacionalnim vlastima je da osiguraju u svakom pojedinačnom slučaju

ispunjenje tih predstavki (v. Dombo Beheer, citiran gore, str. 19, par. 33).

20. U ovom predmetu, Sud primjećuje da je podnositeljka predstavke u

početku, prilikom podnošenja građanske tužbe, predložila saslušanje dva

svjedoka, E.P. i Š.T. Kasnije, na ročištu održanom 23. marta 2003. godine,

podnositeljka je povukla svoj dokazni prijedlog u odnosu na E.P. i

predložila saslušanje još pet svjedoka, M.C, S.R, V.G, N.I i N.Z. Izjavila je

da se važnost njenih dokaznih prijedloga sastoji u njihovoj mogućnosti da

pruže informacije u pogledu njege koju su joj pružile druge osobe, pored

tuženih, koji su preuzeli obavezu da njeguju podnositeljku kako bi stekli

njenu imovinu post mortem. Stoga bi iskazi tih svjedoka, prema mišljenju

podnositeljke, pokazali da su tuženi propustili da joj pruže adekvatnu njegu

i stoga propustili da ispune svoje ugovorne obaveze, što je pak za

podnositeljku predstavke osnov za traženje raskida spornog ugovora.

21. U odnosu na razloge odbijanja dokaznih prijedloga koje je predložila

podnositeljka predstavke, koje su iznijeli domaći sudovi, Sud primjećuje da

uprkos postojanju određene slobode prosuđivanja u izboru argumenata u

konkretnom predmetu i prihvatanju dokaznih prijedloga u prilog navoda

stranaka, sud je dužan da opravda svoje postupanje putem obrazloženja

razloga za svoje odluke (v.Suominen v. Finland, br. 37801/97, 36, 1. jul

2003. godine).

22. U predmetnom slučaju, Opštinski sud u Opatiji je odbio da sasluša

dodatnih 6 svjedoka koje je predložila podnositeljka, jer je smatrao da je

činjenično stanje u tom slučaju već dovoljno utvrđeno iskazima stranaka i

priloženim dokumentima, ugovorom o doživotnom izdržavanju i njegovim

prilozima i računima o uplatama koje su tuženi primili od podnositeljke. S

tim u vezi, Sud je utvrdio kako je spomenuti ugovor, zajedno sa prilozima,

priložila sama podnositeljka u prilogu svoje tužbe koju je podnijela 23.

oktobra 2002. godine. Račune o uplatama su tuženi priložili na početku

suđenja, a stranke su saslušane na ročištu održanom 6. februara 2003.

godine.

23. Stoga je, prema obrazloženju Opštinskog suda u Opatiji, činjenično

stanje bilo utvrđeno već 6. februara 2003. godine, pa je to bio jedini razlog

zašto je sud odbio dalje dokazne prijedloge podnositeljke. Međutim, Sud je

primijetio kako su na strani tuženih i nakon toga saslušana dodatna četiri

svjedoka: na ročištu održanom 17. marta 2003. godine, na kojem nijesu bili

prisutni ni podnositeljka niti njen advokat, saslušani su Lj.M. i Š.M, roditelji

jednog od tuženih, dok su na ročištu od 23. marta 2003. godine saslušani još

i R.P. i A.A.

24. Sud je utvrdio da je Opštinski sud u Opatiji stoga, s jedne strane,

odbio da sasluša ijednog od šest svjedoka koje je predložila podnositeljka

dok je, s druge strane, saslušao još četiri svjedoka koje su predložili tuženi,

iako je, po sopstvenom navodu, činjenično stanje do tada već bilo utvrđeno.

S tim u vezi, Sud je utvrdio kako, iako nije njegov zadatak da preispituje

diskrecionu ocjenu suda o tome koji će se dokazi izvesti, u ovom slučaju

odbijanje dokaznih prijedloga podnositeljke nije bilo u skladu sa jednakošću

oružja, kao jednom od predstavke koncepta pravičnog suđenja (v. Eskbatani

v. Sweden, presuda od 26. maja 1988. godine, Serija A br. 134, st. 14, t.

30), te kako posebnu važnost valja posvetiti povećanju senzibiliteta javnosti

na poštenu distribuciju pravde (v. Borgers v Belgium, presuda od 30.

oktobra 1991. godine, Serija A br. 214-B, st. 31, t. 24).

25. Imajući na umu navedena razmatranja, Sud je utvrdio kako

podnositeljka u ovom slučaju nije imala pravično suđenje utoliko što je sud

odbio da sasluša ijednog od šest svjedoka koje je podnositeljka predložila,

na način koji je protivrječan argumentima kojim je taj isti sud ipak dopustio

saslušanje dodatna četiri svjedoka tuženih.

Stoga je došlo do povrede člana 6.

26. U svjetlu gornjih nalaza, Sud ne vidi potrebu da ispita ostale zahtjeve

podnositeljke koji se odnose na pravičnost postupka.


27. Podnositeljka se žalila da nije postojao djelotvoran pravni lijek u

odnosu na povredu člana. 6 Pozvala se na član 13 Konvencije koji glasi:

„Svako čija su prava i slobode koje su priznate u ovoj Konvenciji povrijeđene ima pravo na

djelotvorna pravna sredstva pred domaćim državnim tijelom čak i u slučaju kad su povredu

počinile osobe koje su djelovale u službenom svojstvu.“

28. Sud je utvrdio kako je podnositeljka uložila žalbu protiv prvostepene

presude i podnijela i ustavnu žalbu u kojima je izložila iste prigovore koje je

i iznijela pred Sudom. Činjenica da su i žalba i ustavna žalba za

podnositeljku bile neuspješne, ne čini ih nedjelotvornim u smislu predstavke

kako ih postavlja član 13 Konvencije.

29. Iz toga proizlazi da je taj prigovor podnositeljke očigledno

neosnovan i stoga mora biti odbačen u skladu sa članom 35 st. 3 i 4

Konvencije.


30. Član 41 Konvencije glasi:




A. Šteta

31. Podnositeljka je tražila 100,000 kuna na ime nematerijalne štete.

32. Vlada je tvrdila da je taj iznos pretjeran i neosnovan i da ne postoji

uzročna veza između povreda na koje se podnositeljka žalila i njenih

finansijskih očekivanja.

33. Sud ne može ulaziti u pretpostavke, kakav bi bio konačan ishod

postupka da nije došlo do povrede člana 6, pa se stoga dodjeljivanje

pravičnog zadovoljenja može zasnivati samo na činjenici da podnositeljka

nije imala sve garancije predviđene navedenim članom. Prihvatajući

činjenicu da je nedostatak takvih garancija podnositeljki prouzrokovalo

nematerijalnu štetu koju ne može popraviti samo konstatovanje povrede,

Sud joj je na ime nematerijalne štete dosudio 2,000 EUR.


34. Podnositeljka je takođe tražila 4,392 kune na ime troškova i izdataka

učinjenih pred domaćim sudovima i 13,505 kuna na ime onih učinjenih pred

Evropskim sudom.

35. Vlada se nije izjašnjavala o tom zahtjevu.

36. S obzirom na praksu Suda, podnositeljka predstavke ima pravo na

naknadu svojih troškova i izdataka samo ukoliko je dokazala da su oni

stvarno i nužno nastali i da su bili razumni s obzirom na količinu. U ovom

slučaju, imajući u vidu dostupne podatke i navedeni kriterijum, Sud je odbio

zahtjev podnositeljke za naknadom troškova pred domaćim tijelima i

podnositeljki je dosudio 1,800 EUR na ime troškova i izdataka pred Sudom.

C. Zatezne kamate


najnižoj kamatnoj stopi Evropske centrale banke uz dodatak od tri procentna

poena.


1. Proglašava predstavku podnositeljke u odnosu na njeno pravo na

pravično suđenje dopuštenim, a ostatak predstavke nedopuštenim;

2. Presuđuje da je došlo do povrede člana 6 stava 1 Konvencije;

3. Presuđuje

(a) da tužena država treba da isplati podnosteljki predstavke, u roku


skladu sa članom 44 stav 2 Konvencije, sljedeće iznose koji će biti

pretvoreni u nacionalnu valutu tužene države po kursu koji će važiti

na dan isplate:

(i) 2,000 EUR (dvije hiljade eura) na ime nematerijalne štete;

(ii) 1,800 EUR (hiljadu osamsto eura) na ime troškova i

izdataka;

(iii) svaku taksu koja bi mogla biti zaračunata na te iznose;

(b) da po isteku gore navedena tri meseca do isplate, treba platiti

običnu kamatu na gore navedene iznose po stopi koja je jednaka

najnižoj kamatnoj stopi Evropske centrale banke uz dodatak od tri

procentna poena;

4. Odbija ostatak zahtjeva podnositeljke predstavke za pravično

zadovoljenje.


juna 2007. godine u skladu sa pravilom 77 stavovi 2 i 3 Poslovnika Suda.

Søren Nielsen Christos

Rozak

Sekretar odjeljenja

Predsjednik


DRUGO ODJELJENjE

PREDMET MATIJAŠEVIĆ protiv SRBIJE


PRESUDA

STRAZBUR

19. septembar 2006. godine

PRAVOSNAŽNA

19/12/2006



U predmetu Matijašević protiv Srbije,

Evropski sud za ljudska prava (Drugo odjeljenje), na sjednici Vijeća u

sastavu:

g-din J.-P. Costa, predsjednik,

g-din A. B. Baka,

g-đa I. Cabral Barreto,

g-đa A. Mularoni,

g-đa E. Fura-Sandstrom,

g-đa D. Joćiene,

g-din. D. Popović,

i g-đa S. DOLLE, sekretar odjeljenja

Poslije vijećanja bez prisustva javnosti 29. avgusta 2006. godine,

donosi sljedeću presudu, koja je usvojena tog dana:

POSTUPAK

1. Postupak je pokrenut predstavkom (br. 23437/04) protiv državne

zajednice Srbija i Crna Gora, čiji je pravni sljedbenik Srbija (v. stavove 22-

25 u daljem tekstu), koju je podnio Sudu po članu 34 Konvencije za zaštitu

ljudskih prava i osnovnih sloboda (Konvencija), u to vrijeme, državljanin

državne zajednice Srbija i Crna Gora, g-din Milija Matijašević (podnosilac

predstavke) 20. maja 2004. godine.

2. Podnosioca predstavke su zastupali g-din V.Beljanski, g-din

S.Beljanski i g-đa G.Francuski, svi advokati u Novom Sadu. Vladu državne

zajednice Srbija i Crna Gora, prvobitno i Vladu Srbije, kasnije (Vlada)

zastupao je njen zastupnik, g-din S.Carć.

3. 8. juna 2005. godine, Sud je odlučio da dostavi predstavku Vladi.

Prema odredbama člana 29 stav 3 Konvencije, odlučeno je da će se meritum

predstavke razmatrati zajedno sa njenom prihvatljivošću.

ČINJENICE


4. Podnosilac predstavke je rođen 1976. godine i sada se nalazi na

izdržavanju zatvorske kazne.

5. Podnosilac predstavke je uhapšen 7. maja 2003. godine, a istražni

sudija Okružnog suda u Novom Sadu mu je odredio pritvor zbog sumnje da

je počinio krivična djela prevare i ubistva.

6. 4. novembra 2003. godine, Okružni javni tužilac u Novom Sadu je

podigao optužnicu protiv podnosioca predstavke, tereteći ga za prevaru i

podstrekavanje na ubistvo.

7. 2. aprila 2004. godine, tročlano vijeće Okružnog suda u Novom Sadu

produžilo je pritvor podnosiocu predstavke za još dva mjeseca. U

obrazloženju, opravdavajući ovu odluku, vijeće se oslonilo na prethodne

osude podnosioca predstavke kao i njegovo neprestano asocijalno

ponašanje. Osim toga, vijeće je jasno navelo da je podnosilac predstavke

"počinio krivična djela koja su predmet ove optužbe" i zaključilo da bi

podnosilac predstavke, da je pušten, vjerovatno nastavio da čini krivična

djela.

8. 16. aprila 2004. godine, podnosilac predstavke se žalio Vrhovnom

sudu Srbije, zatraživši da se njegov pritvor ukine ili, alternativno, da se

pobijana odluka ukine i predmet vrati Okružnom sudu u Novom Sadu radi

ponovnog razmatranja. On je osporio, inter alia, da je, pošto je pobijana

odluka prejudicirala ishod krivičnog postupka u toku, grubo prekršeno

njegovo osnovno pravo pretpostavke nevinosti kako "je zajemčeno

Zakonom o krivičnom postupku, Ustavom Republike Srbije i takođe članom

6 stav 2 Evropske konvencije o ljudskim pravima i osnovnim slobodama".

9. 22. aprila 2004. godine, Vrhovni sud Srbije je odbio ovu žalbu,

usredsređujući se isključivo na prethodnu osuđivanost podnosioca

predstavke i navodnu opasnost od počinjavanja drugih krivičnih djela u

slučaju da je pušten. On se nije izjasnio na navod podnosioca predstavke

koji se odnosio na pretpostavku nevinosti.

10. 27. maja 2004. godine, Okružni sud u Novom Sadu je utvrdio da je

podnosilac predstavke kriv za podstrekavanje na ubistvo i osudio ga na

kaznu zatvora od osam godina.

11. 23. septembra 2004. godine, Vrhovni sud Srbije je potvrdio presudu

Okružnog suda u Novom Sadu. Kao što je podnosilac predstavke naveo u

posebnom predmetu koji je trenutno u toku kod ovog Suda (predstavka

br.31617/05), njegov advokat je dobio ovu odluku 7. marta 2005. godine.


A. Povelja o ljudskim i manjinskim pravima i građanskim

slobodama državne zajednice Srbija i Crna Gora; objavljena u

Službenom listu Srbije i Crne Gore Sl.list SCG - br.6/03

12. Članovi 19 i 9 stav 2 Povelje propisuju sljedeće:

Član 19

"Svako je nevin dok se njegova krivica za krivično djelo ne utvrdi pravosnažnom odlukom

suda."

Član 9 stav 2

"Svako ko smatra da mu je neko ljudsko ili manjinsko pravo zajemčeno ovom poveljom

povrijeđeno ili uskraćeno pojedinačnim aktom ili radnjom institucije državne zajednice,

odnosno državnog organa države članice ili organizacije koja vrši javna ovlašćenja, ima

pravo da podnese žalbu Sudu Srbije i Crne Gore, ako nije obezbijeđena druga pravna

zaštita u državi članici, u skladu sa Ustavnom poveljom."

B. Ustavna povelja državne zajednice Srbija i Crna Gora;

objavljena u Sl.listu SCG br. 1/03

13. Relevantni dio člana 46 Ustavne povelje predviđa sljedeće:

"Sud Srbije i Crne Gore:...

- odlučuje o žalbama koje su podnijeli građani u slučajevima kada je neka institucija Srbije

i Crne Gore povrijedila njihova prava i slobode zajemčene Ustavnom poveljom, ako nije

obezbijeđena nikakva druga pravna zaštita;..."

C. Ustav Republike Srbije; objavljen u Službenom glasniku

Republike Srbije - Sl.gl.RS - br. 1/90

14. Član 23 stav 3 ovog Ustava predviđa sljedeće:

"Niko ne može biti smatran krivim za krivično djelo dok to ne bude utvrđeno

pravosnažnom odlukom suda."

D. Zakon o obligacionim odnosima (objavljen u Službenom listu

Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije - Sl.list SFRJ - br.

29/78, 39/85, 45/89, 57/89 i Službenom listu Savezne Republike

Jugoslavije - Sl.list SRJ - br. 31/93)

15. Po članovima 199 i 200 Zakona o obligacionim odnosima, inter alia,

svako ko je pretrpio strah, fizički bol ili, pak, duševni bol kao posljedicu

kršenja "prava ličnosti" može, u zavisnosti od njihovog trajanja i intenziteta,

podnijeti tužbu radi materijalne nadoknade pred parničnim sudovima i

takođe, tražiti druge vidove nadoknade "koji mogu" obezbijediti

odgovarajuće nematerijalno zadovoljenje.

E. Zakon o Sudu Srbije i Crne Gore (objavljen u Sl.listu SCG br.

26/03)

16. Relevantne odredbe ovog zakona glasile su kao što slijedi:

Član 62 stav 1

"Žalbu građana može podnijeti svako ko smatra da mu je pojedinačnim aktom ili radnjom

institucije Srbije i Crne Gore, odnosno državnog organa države članice ili organizacije koja

vrši javna ovlašćenja, povrijeđeno ljudsko ili manjinsko pravo, ako nije predviđen drugi

postupak pravne zaštite, odnosno ako zaštita nije obezbijeđena u državi članici."

Član 64

"Žalba građana se može podnijeti u roku od tri mjeseca od dana dostavljanja pojedinačnog

akta, odnosno od dana preduzimanja ili prestanka radnje kojom je povrijeđeno ljudsko ili

manjinsko pravo zajemčeno Ustavnom poveljom."


"Ako utvrdi da je pojedinačnim aktom, odnosno radnjom povređeno ljudsko ili manjinsko

pravo zajemčeno Ustavnom poveljom, Sud će poništiti pojedinačni akt, odnosno zabraniti

svako dalje vršenje ili narediti izvršenje određene radnje i prema okolnostima slučaja,

odrediti da se uklone posljedice koje su iz toga proizašle.

Odluka Suda kojom je uvažena žalba građana je pravni osnov za zahtjev za naknadu štete

ili za otklanjanje drugih štetnih posljedica pred nadležnim organom, u skladu sa zakonom."

III. IZVEŠTAJI SAVJETA EVROPE

17. U izvještaju Savjeta Evrope o državnoj zajednici Srbija i Crna Gora

od 30. aprila 2004. godine, navedeno je da Sud Srbije i Crne Gore još nije

bio osnovan i da organi državne zajednice nijesu smatrali uspostavljanje tog

suda priroritetom od pristupanja Konvenciji (Srbija i Crna Gora:

Usklađivanje sa preuzetim obavezama i realizacija programa saradnje

poslije pridruživanja, dokument koji je predstavio Generalni Sekretar

Savjeta Evrope, četvrti izvještaj, februar - april 2004, stav 27).

18. U kasnijem izvještaju od 13. jula 2005. godine, Savjet Evrope je

utvrdio da je Sud Srbije i Crne Gore konačno počeo sa radom u januaru

2005. godine. Finansiranje Suda, međutim, nije bilo u potpunosti

obezbijeđeno. Konačno, zavedeno je 200 pojedinačnih žalbi po osnovu

povrede ljudskih prava, ali nijedna odluka još nije donesena (Srbija i Crna

Gora: Usklađivanje sa preuzetim obavezama i realizacija programa saradnje

poslije pridruživanja, dokument koji je predstavio generalni sekretar Savjeta

Evrope, osmi izvještaj, mart 2005 - juni 2005. godine, stavovi 14 i 44).

IV. REZERVA PO ČLANU 13 KONVENCIJE

19. U rezervi koja je sadržana u instrumentu ratifikacije Konvencije i

Protokola uz nju, koji je deponovan kod Savjeta Evrope 3. marta 2004.

godine, Vlada državne zajednice Srbija i Crna Gora navela je da se "odredbe

člana 13 neće primjenjivati u vezi sa pravnim ljekovima u okviru

nadležnosti Suda Srbije i Crne Gore, dok navedeni Sud ne počne da radi u

skladu sa članovima 46 do 50 Ustavne povelje državne zajednice Srbija i

Crna Gora (Službeni list Srbije i Crne Gore, br.1/03)".

20. Ova rezerva je povučena pismom Stalne misije državne zajednice

Srbija i Crna Gora od 11. jula 2005. godine koje je zavedeno kod

Generalnog sekretarijata 15.jula 2005. godine.

V. PISMO SUDA SRBIJE I CRNE GORE OD 16. JANUARA 2006.

GODINE

21. U ovom pismu, Sud Srbije i Crne Gore je pojasnio da mu tek

predstoji da donese odluku u vezi sa pojedinačnom "žalbom građana". Pri

tome je ukazao da je razlog za to predložena izmjena odnosnog

zakonodavstva kojim se reguliše rad suda, koja je, tada, bila u toku (Izjava

br.20/60, što je predviđeno u kontekstu posebne predstavke koja je u toku

kod ovog Suda; predstavka br. 2361/05).

VI. SUKCESIJA SRBIJE

22. Državna zajednica Srbija i Crna Gora ratifikovala je Konvenciju 3.

marta 2004. godine.

23. Poslije referenduma, 3. juna 2006. godine, Crna Gora je proglasila

nezavisnost od državne zajednice Srbija i Crna Gora čime je ova druga

prestala da postoji zajedno sa svim njenim tijelima uključujući i Sud Srbije i

Crne Gore.

24. 5. juna 2006. predsjednik Srbije je obavijestio Generalnog Sekretara

Savjeta Evrope da je Srbija jedini pravni sljedbenik bivše državne zajednice

Srbija i Crna Gora.

25. U svojoj odluci od 14. juna 2006. Savjet ministara Savjeta Evrope,

inter alia, je naveo: i) da "je Srbija.... (nastavila).... članstvo (državne

zajednice) Srbija i Crna Gora u Savjetu Evrope počev od 3. juna 2006.

godine", i ii) da je ostala strana u određenom broju konvencija Savjeta

Evrope koje je potpisala i ratifikovala bivša državna zajednica Srbija i Crna

Gora, uključujući i Konvenciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda.

PRAVO

I. NAVODNA POVREDA ČLANA 6 STAV 2 KONVENCIJE

26. Po članu 6 STAV 2 Konvencije, u svojoj predstavci koju je podnio

20. maja 2004. godine, podnosilac predstavke se žalio da ga je u toku

razmatranja njegovog pritvora, 2. aprila 2004. godine, Okružni sud u

Novom Sadu proglasio krivim prije nego što je njegova krivica dokazana po

zakonu i dalje, da je 22. aprila 2004. godine Vrhovni sud Srbije propustio da

ispravi ovu "grešku" u žalbenom postupku. Član 6 § 2 glasi kako slijedi:

"Svako ko je optužen za krivično djelo smatraće se nevinim sve dok se ne dokaže njegova

krivica na osnovu zakona."

A. Prihvatljivost (iscrpljenost domaćih pravnih ljekova)


27. Vlada je navela da podnosilac predstavke nije iscrpio sva raspoloživa

i djelotvorna domaća pravna sredstva. Posebno, da je propustio da podnese

građansku tužbu po članu 199 i 200 Zakona o obligacionim odnosima, kao i

"žalbu građana" (žalbu) Sudu Srbije i Crne Gore (v. stavovi 15 i 16 u

gornjem tekstu). Dalje, član 19 Povelje o ljudskim i manjinskim pravima i

građanskim slobodama (v. stav 12 u gornjem tekstu) sadrži pretpostavku

nevinosti i zato je jasno da je ovaj predmet u nadležnosti pomenutog suda

ratione materiae. Konačno, Vlada je navela da se Zakon o Sudu Srbije i

Crne Gore razmatra i da bi se njegova nadležnost, u dogledno vrijeme,

mogla izmijeniti tako da se žalbe građana mogu razmatrati na plenarnom

zasijedanju suda umjesto na vijećima i da bi, dalje, njegove odluke

donesene u takvom postupku bile formalno prije "odluke" nego "presude".

28. Podnosilac predstavke je naveo da žalba građana, kojom se navode

povrede ljudskih prava pojedinca, a na koju se Vlada poziva, u njegovom

slučaju nije raspoloživo pravno sredstvo, a ni djelotvorno pravno sredstvo

generalno. Podnosilac predstavke je podsjetio da je svoju predstavku

dostavio Sudu 20. maja 2004. godine i da je tužena Vlada tada priznala da

Sud Srbije i Crne Gore nije radio prije 7. jula 2004. godine. Dalje, mada

ovaj sud tek treba da donese pojedinačnu presudu u vezi sa žalbom građana,

Vlada je već počela da razmatra izmjene relevantnog zakonodavstva, time

prećutno priznavši njegovu nedjelotvornost do tada. Konačno, podnosilac

predstavke je ostao pri tome da je, s obzirom na relevantno domaće pravo,

nejasno da li se žalba građana može podnijeti pošto se prvo iscrpe sva druga

pravna sredstva ili samo kada takva sredstva ne postoje. U svakom slučaju,

nije bilo sudske prakse koja bi mogla obezbijediti neke smjernice u tom

smislu.

2. Relevantni principi

29. Sud podsjeća da pravilo iscrpljenosti domaćih pravnih sredstava o

kome je riječ u članu 35 stav 1 Konvencije obavezuje one koji traže da se

iznese slučaj protiv države pred međunarodnim sudskim organom da prvo

upotrijebe pravna sredstva predviđena nacionalnim pravnim sistemom, čime

se države oslobađaju obaveze da odgovaraju pred međunarodnim tijelom za

svoje postupke prije nego što su imale mogućnost da isprave stvari kroz

svoje sopstvene pravne sisteme. Kako bi se ispoštovalo ovo pravilo,

redovan put za podnosioca predstavke bi bio da pribjegne sredstvima koja

su raspoloživa i dovoljna da se obezbijedi pravna zaštita u vezi sa navodnim

povredama (v.Assenov and Others v. Bugarske, br. 24760/94, §85, ECHR

1999-VIII).

30. Dalje, postojanje takvih pravnih sredstava mora biti dovoljno

izvjesno ne samo teoretski već i u praksi, jer ako ih nema ne bi bilo potrebne

dostupnosti i djelotvornosti (v. mutatis mutandis, Van Droogenbroeck v.

Belgije, presuda od 24. juna 1982, Serija A br. 50, str. 30, § 54).

31. Konačno, kada postoji nekoliko djelotvornih dostupnih sredstava, na

podnosiocu predstavke je da izabere koje pravno sredstvo da upotrijebi kako

bi se povinovao zahtjevima člana 35 stav 1 Konvencije (v. Airey v. Irske,

presuda od 7. oktobra 1979, Serija A br. 32, str. 12, § 23).

3. Primjena ovih principa na predmetni slučaj

32. Sud primjećuje da Vlada nije mogla da citira neku domaću sudsku

praksu gdje je zahtjev zasnovan na članovima 199 i 200 Zakona o

obligacionim odnosima usvojen u korist podnosioca predstavke u nekom

slučaju kao što je slučaj podnosioca predstavke. Međutim, čak i pod

pretpostavkom da bi ovo pravno sredstvo moglo obezbijediti zaštitu

podnosiocu predstavke, Sud smatra da, pošto su iscrpljena djelotvorna

pravna sredstva u kontekstu njegovog pritvora, nije bilo opravdano

očekivati od podnosioca predstavke da krene još jednim putem

"potencijalne zaštite".

33. Navedenu građansku tužbu, u specifičnim okolnostima ovog slučaja,

stoga nije bilo neophodno iscrpiti, shodno članu 35 stav 1 Konvencije.

34. Što se tiče "žalbe građana" Sudu Srbije i Crne Gore, uočeno je da je

15. jula 2005. godine tužena država povukla svoju rezervu koja je sadržana

u ratifikacionom instrumentu Konvencije. Time je, po mišljenju Suda,

Vlada prećutno prihvatila da se, prije tog datuma, navedeni sud nije mogao

smatrati djelotvornim ili čak dostupnim (v.stavove 19 - 20 u gornjem

tekstu).

35. Dalje, 16. januara 2006. godine, Sud Srbije i Crne Gore je sam

potvrdio da tek treba da donese pojedinačnu odluku po "žalbi građana" zbog

navodne povrede ljudskih prava. Štaviše, on je očigledno očekivao

usvajanje izmjena Zakona o Sudu Srbije i Crne Gore, u nekom trenutku u

budućnosti koji se ne može predvidjeti (v. stav 21 u gornjem tekstu).

36. Konačno, 3. juna 2006. godine, Crna Gora je proglasila svoju

nezavisnost od državne zajednice Srbija i Crna Gora čime je ova druga

prestala da postoji; kao i svi njeni organi uključujući i Sud Srbije i Crne

Gore (v. stavove od 22 do 25 u gornjem tekstu).

37. Sud zato smatra da podnosilac predstavke nije bio obavezan da iscrpi

pravno sredstvo koje je bilo i nedostupno u tom trenutku i ostalo

nedjelotvorno do samog raspada državne zajednice Srbija i Crna Gora.

4. Zaključak

38. Sud zaključuje da se predstavka ne može proglasiti neprihvatljivom

zbog neiscrpljenosti domaćih pravnih sredstava u skladu sa članom 35 stav

1 Konvencije. Shodno tome, primjedba Vlade se mora odbiti.

39. Sud takođe smatra da predstavka pokreće pravna pitanja koja su

dovoljno ozbiljna da odlučivanje o njima zavisi od ispitivanja merituma, jer

nije utvrđena druga osnova da se ona proglasi neprihvatljivom. Sud zato

proglašava predstavku prihvatljivom.

B. Meritum


40. Podnosilac predstavke posebno ukazuje da ga je, u toku odlučivanja

o njegovom pritvoru, 2. aprila 2004. godine, Okružni sud u Novom Sadu

proglasio krivim prije nego što je njegova krivica dokazana po zakonu; da je

to učinio navodeći da je on "počinio krivična djela koja su predmet ove

optužbe" i da 22. aprila 2004. godine Vrhovni sud Srbije nije ispravio ovu

"grešku" u žalbenom postupku.

41. Vlada je ukazala da je osporavana konstatacija Okružnog suda u

Novom Sadu očigledna greška, tj. "neprecizna formulacija" i da je umjesto

toga trebalo reći da postoji "osnovana sumnja" da je podnosilac predstavke

počinio krivična djela za koja je optužen.

42. Podnosilac predstavke je naveo da se obrazloženje Okružnog suda ne

može smatrati za puku grešku. On navodi da postoji suštinska razlika

između izjave da je neko počinio krivično djelo i tvrdnje da je on

jednostavno osumnjičen da je to učinio. U svakom slučaju, iako je na

odluku u pitanju dostavljena žalba Vrhovnom sudu, preko Okružnog suda,

ni jedan sud nije ništa učinio da se ova "greška" ispravi. Naprotiv, Vrhovni

sud je odbio žalbu, iako je ona sadržavala jasne pritužbe koje se tiču kršenja

pretpostavke nevinosti.

43. Vlada je podsjetila da je 27. maja 2004. godine, Okružni sud u

Novom Sadu proglasio podnosioca predstavke krivim za podstrekavanje na

ubistvo i osudio ga na osam godina zatvora, da je Vrhovni sud kasnije

potvrdio osuđujuću presudu u žalbenom postupku. Ona je zaključila da, u

takvim okolnostima, ne može biti povrede člana 6 stav 2 Konvencije i pri

tome, navela presude za Phillips v. Ujedinjenoi kraljevstva (br. 41087/98,

ECHR 2001-VII) i Enge1 and Others v. Holandije (presuda od 8. juna 1976.

godine, Serija A br. 22).

44. Podnosilac predstavke je istakao da naknadna osuda ne može

poništiti nečije prvobitno pravo na pretpostavku nevinosti.

2. Relevantni principi

45. Sud podsjeća da će pretpostavka nevinosti po članu 6 stav 2 biti

povrijeđena ako sudska odluka ili, čak, izjava zvaničnika koja se odnosi na

lice koje je optuženo za krivično djelo, odražava mišljenje da je krivo prije

nego što se njegova krivica dokaže po zakonu. Dovoljno je da, u odsustvu

zvanične odluke, postoji određeno mišljenje koje ukazuje da sud ili

zvaničnik u pitanju smatra optuženog krivim, dok će preuranjeno iznošenje

takvog jednog mišljenja od strane samog suda neizbježno prekršiti

navedenu pretpostavku (v. među mnogim drugim odlukama koje imaju

snagu autoriteta, Deweer v. Belgije, presuda od 27. februara 1980. godine,

Serija A br. 35, str. 30 stav 56, Minelli v. Švajcarske, presuda od 25. marta

1983. godine, Serija A br. 62, stavovi 27, 30 i 37, Allenet de Ribemont v.

Francuske, presuda od 10. februara 1995. godine, Serija A br. 308, str. 16,

stavovi 35 - 36 i Karakas and Yesilirmak v. Turske, br. 43925/985, stav 49,

28. juni 2005. godine).

46. Član b stav 2 reguliše krivični postupak u cjelini, "bez obzira na

ishod optužbe" (v. Minelli v. Švajcarske, navedenu u gornjem tekstu, stav

30). Međutim, pošto se optuženi proglasi krivim, u principu, on prestaje da

se primjenjuje u vezi sa bilo kakvim tvrdnjama iznijetim u naknadnom

postupku donošenja presude (v. Phillips v. Ujedinjenog kraljevstva i Engel

and Others v. Holandije, koje su obije navedene u gornjem tekstu).

3. Primjena ovih principa na predmetni slučaj

47. S obzirom na činjenice slučaja, kao i sudsku praksu navedenu u

gornjem tekstu, Sud smatra da Okružni sud u Novom Sadu, svojom

odlukom od 2. aprila 2004. godine, jeste proglasio podnosioca predstavke

krivim prije nego što je to dokazano po zakonu, a šta više, 22. aprila 2004.

godine Vrhovni sud Srbije je propustio da ispravi ovu "grešku" u žalbenom

postupku.

48. Što se tiče Vladine sugestije da je osporavana konstatacija Okružnog

suda očigledna greška, naime "neprecizna formulacija", Sud se slaže sa

podnosiocem predstavke da treba napraviti suštinsku razliku između izjave

da je neko samo osumnjičen da je izvršio krivično djelo i jasne sudske

objave, u odsustvu pravosnažne presude da je pojedinac izvršio krivično

djelo u pitanju.

49. Činjenica da je podnosilac predstavke na kraju proglašen krivim i

osuđen na kaznu zatvora u trajanju od 8 godina, ne može poništiti prvobitno

pravo podnosioca predstavke na pretpostavku nevinosti dok se ne dokaže po

zakonu da je kriv. Kao što je više puta zabilježeno u sudskoj praksi ovog

Suda, član 6b stav 2 reguliše krivični postupak u cjelini, "bez obzira na

ishod optužbe" (v. stav 46 u gornjem tekstu).

50. Konačno, Sud smatra da se ovaj slučaj, gdje je osporavana izjava

data u kontekstu pritvora, jasno razlikuje od slučajeva Phillips i Engel na

koje se Vlada pozivala (v. stav 46 u gornjem tekstu).

51. Shodno tome došlo je do povrede člana 6 stav 2 Konvencije.

II. NAVODNO KRŠENJE ČLANA 6 STAV 1 KONVENCIJE

52. Poslije podnošenja predstavke 20. maja 2004. godine u svom

podnesku od 28. oktobra 2005. godine po prvi put, podnosilac predstavke se

žalio da je jedan od sudija koji ga je proglasio krivim u Okružnom sudu 2.

aprila 2004. godine takođe član sudskog vijeća istog suda koje je donijelo

presudu 27. maja 2004. godine. Podnosilac predstavke je iznio da je kršenje

njegovog prava na pretpostavku nevinosti tako uvećano i sva pravičnost

krivičnog postupka protiv njega potkopana.

53. Sud je pretpostavio u korist podnosioca predstavke da ove pritužbe

mogu pokrenuti posebno pitanje po članu 6 stav 1. Međutim, pošto je

advokat podnosioca predstavke primio odluku Vrhovnog suda Srbije 7.

marta 2005. godine (v. stav 11 u gornjem tekstu), pritužbe u pitanju su

zastarjele, u smislu člana 35 stav 1 Konvencije i moraju se stoga odbaciti u

skladu sa članom 35 stavovi 1 i 4 iste.


54. Član 41 Konvencije predviđa:

"Kada Sud utvrdi prekršaj Konvencije ili protokola uz nju, a unutrašnje pravo Visoke strane

ugovornice u pitanju omogućava samo djelimičnu odštetu, Sud će, ako je to potrebno,

pružiti pravično zadovoljenje oštećenoj stranci."

A. Šteta

55. Podnosilac predstavke je tražio 50.000 eura (EUR) na ime

nematerijalne štete koju je pretrpio kao posljedicu povrede njegovog prava

na pravično suđenje kao i njegovog prava na pretpostavku nevinosti dok se

ne dokaže da je kriv, zajemčenih članom 6 stav 1 odnosno stav 2

Konvencije.

56. Vlada je smatrala da je gore navedeni iznos "očigledno neosnovan" i

odbila je da dostavi bilo kakav dalji komentar.

57. U okolnostima ovog slučaja, Sud smatra da samo utvrđivanje

povrede člana 6 stav 2 Konvencije predstavlja samo po sebi odgovarajuće

pravično zadovoljenje u vezi sa naknadom koja se traži u ovom dijelu

(v.mutatis mutandis, Lavents v. LnjTivanije, br. 58442/00, 28. novembar

2002. godine).

B. Troškovi

58. Podnosilac predstavke je takođe tražio ukupno EUR 662 za troškove

njegovog pravnog zastupanja pred ovim Sudom.

59. Vlada je smatrala da je gore navedeni iznos takođe "očigledno

neosnovan" i odbila je da da bilo kakav dalji komentar.

60. Podnosilac predstavke je dostavio Sudu precizan obračun svojih

troškova po stavkama, potpuno u skladu sa Advokatskom tarifom, koja je

izmijenjena 2004. godine i objavljena u Sl.listu SCG br. 58/04 (Tarifa o

nagradama i naknadama troškova za rad advokata).

61. Stoga Sud smatra da su ovi troškovi stvarno i neophodno nastali i da

su opravdani u smislu njihovog iznosa. Shodno tome, on dosuđuje cio

zahtjev od EUR 662.

C. Zatezna kamata



procentna poena.


1. Proglašava tužbu po članu 6 stav 2 Konvencije prihvatljivom, a

ostali dio predstavke neprihvatljivim;

2. Smatra da je došlo do povrede člana 6 stav 2 Konvencije;

3. Smatra da utvrđivanje povrede predstavlja dovoljno pravično

zadovoljenje svake nematerijalne štete koju je podnosilac predstavke

mogao pretrpjeti;

4. Smatra

(a) da tužena država treba da plati podnosiocu predstavke, u roku od

tri mjeseca od datuma kada presuda postaje pravosnažna, u skladu sa

članom 44 stav 2 Konvencije, EUR 662 za troškove, koji će biti

pretvoreni u nacionalnu valutu tužene države po kursu koji važi na

dan isplate, plus porez ako se plaća;

(b) da će se po isteku gore navedena tri mjeseca do isplate isplatiti

jednokratna kamata na gore navedene iznose po stopi koja je jednaka

marginalnoj aktivnoj stopi Evropske centralne banke za vrijeme

neizvršenja isplate plus tri procentulna poena.


septembra 2006.godine u skladu sa pravilom 77 stavovi 2 i 3 Poslovnika

Suda.

S. Do11e J. - P. Costa



DRUGO ODJELJENJE

PREDMET TOMIĆ protiv SRBIJE


PRESUDA

STRAZBUR

26. jun 2007. godine

PRAVOSNAŽNA

26/09/2007



U predmetu Tomić protiv Srbije,

Evropski sud za ljudska prava (Drugo odjeljenje) zasijedajući u vijeću u

čijem su sastavu bili:

g-din F. Tulkens, predsjednik,

g-din A. B. Baka,

g-din I. Cabral Barreto,

g-din V. Zagrebelsky,

g-đa A. Mularoni,

g-đa D. Jočiene,

g-din D. Popović, sudije

i g-đa F. Elens-Passos, zamjenik sekretara Vijeća,

Poslije vijećanja na zatvorenoj sjednici održanoj 5. juna 2007. godine,

izriče sljedeću presudu, koja je usvojena na taj dan:

POSTUPAK

1. Predmet je formiran na osnovu predstavke (br. 25959/06) protiv

državne zajednice Srbija i Crna Gora, čiji je pravni sljedbenik Srbija od 3.

juna 2006. godine (v.stav 72 u daljem tekstu), a koju je Sudu podnijela na

osnovu člana 34 Konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda (u

daljem tekstu “Konvencija”), državljanka tadašnje državne zajednice Srbija

i Crna Gora, g-đa Slađana Tomić (u daljem tekstu “podnositeljka

predstavke”), 24. maja 2006. godine.

2. Vladu državne zajednice Srbija i Crna Gora, u početku, a potom Vladu

Srbije, (u daljem tekstu “Vlada”) zastupao je njen zastupnik, g. S. Carić.

3. Predsjednik vijeća je predstavci dao prioritet u skladu sa pravilom 41

Pravilnika Suda.

4. Dana 31. avgusta 2006. godine Sud je odlučio da predstavku dostavi

Vladi. U skladu sa članom 29 stav 3 Konvencije, takođe je odlučeno da će

osnovanost predstavke biti razmatrana zajedno sa njenom prihvatljivošću.

ČINJENICE


5. Podnositeljka predstavke je rođena 1973. godine i živi u Smederevu.

A. Prvi postupak za dodjelu starateljstva

6. 1998. godine podnositeljka predstavke se udala za P. V, a kasnije te

godine rođena je njihova kćerka A. V.

7. U početku, podnositeljka predstavke je živjela sa roditeljima P. V. u

Krupnju, a P. V. je bio u Beogradu kako bi završio studije.

8. 2001. godine između podnositeljke predstavke i P. V. su se javili

bračni problemi, očigledno kao posledica ove razdvojenosti.

9. Dana 24. februara 2001. godine podnositeljka predstavke i A.V. su se

preselile u kuću njenih roditelja u Smederevu, gdje su boravile u periodu od

četiri mjeseca i odakle je podnositeljka predstavke podnijela tužbu

Opštinskom sudu u Krupnju tražeći razvod braka, da joj se A. V. povjeri na

staranje i tražeći sredstva za izdržavanje djeteta.

10. Dana 19. jula 2001. godine Opštinski sud u Krupnju je donio

djelimičnu presudu, kojom se brak razvodi. Postupak se zatim nastavio po

pitanju starateljstva i izdržavanja djeteta koje je tražila podnositeljka

predstavke.

11. Dana 10. aprila 2002. godine Institut za mentalno zdravlje je

preporučio da se starateljstvo dodijeli podnositeljki predstavke i zaključio

da je P.V. “nesposoban da na odgovarajući način vodi računa” o potrebama

A.V., uključujući posebno i njenu potrebu za kontaktom sa podnositeljkom

predstavke.

12. Dana 25. februara 2004. godine Opštinski sud je presudio u korist

podnositeljke predstavke. Time joj je, između ostalog, povjerio A.V. i

naložio P.V. da plaća 10% njegove mjesečne plate na ime izdržavanja

djeteta.

13. Dana 17. decembra 2004. godine Okružni sud u Šapcu potvrdio je

odluku Opštinskog suda. P. V. je ova presuda očigledno dostavljena nekih

dva mjeseca kasnije, kada je presuda Opštinskog suda postala pravosnažna.

14. Dana 9. marta 2006. godine Vrhovni sud Srbije je potvrdio odluku

Okružnog suda u Šapcu (Okružni sud), u trećom stepenu.

B. Izvršni postupak koji je uslijedio

15. Obzirom da je, počev od 29. juna 2001. godine, A. V. boravila kod P.

V. i njegovih roditelja u Krupnju (v. stav 39 u daljem tekstu), dana 11.

marta 2005. godine podnositeljka predstavke je zatražila izvršenje

pravosnažne presude koja je donijeta u njenu korist.

16. Dana 18. marta 2005. godine Opštinski sud je usvojio ovaj zahtjev.

On je naložio P. V. da preda A. V. podnositeljki predstavke u roku od tri

dana, upozorio ga da će u suprotnom biti kažnjen i naveo da će, ako kazna

ne dovede do dobrovoljne predaje, A. V. biti oduzeta prisilno, u saradnji sa

lokalnim Centrom za socijalni rad.

17. Dana 11. aprila 2005. godine Okružni sud je potvrdio ovu odluku.

18. Dana 28. aprila 2005. godine Opštinski sud je zakazao ročište za 25.

maj 2005. godine, i tom prilikom je P. V. trebalo da preda A. V.

podnositeljki predstavke. Ovo ročište, međutim, nikada nije održano jer je

P.V. obavijestio Opštinski sud da on ne može da prisustvuje, pa je

podnositeljka predstavke zatim očigledno odlučila da se ne pojavi.

19. Sljedeće ročište je održano 8. juna 2005. godine. Prisustvovali su mu

podnositeljka predstavke i P.V. kao i psiholog iz Centra za socijalni rad.

P.V. ponovo nije predao A. V. podnositeljki predstavke. Psiholog je naveo

da A.V. ne treba nasilno odvesti već da je treba postepeno pripremiti za

promjenu starateljstva. Istom prilikom, P.V. se očigledno saglasio da će

omogućiti kontakt podnositeljke predstavke sa A.V. odmah poslije ročišta.

Ovaj susret između podnositeljke predstavke i A.V. se, međutim, nikada

nije ostvario, zbog čega je Opštinski sud kaznio P.V. novčanim iznosom od

20.000 dinara (“RSD”), koji je u to vreme bio približno jednak iznosu od

242 evra (“EUR”). Dana 20. juna 2005. godine, ovo rješenje o kažnjavanju

je potvrđeno po žalbi.

20. Dana 12. avgusta 2005. godine Opštinski sud je odložio ročište s

obzirom na činjenicu da se P.V. nije lično pojavio. Podnositeljka predstavke

je, međutim, unaprijed poslala pismeno objašnjenje, u kojem je navela da je

nezvanično saznala da ni P.V. ni A.V. nijesu u gradu i da neće prisustvovati

ročištu. Podnositeljka predstavke je navela da ne može da priušti putovanje

od Smedereva samo da bi bila prisutna na ročištu koje je ionako odloženo.

Istog dana, Opštinski sud je kaznio P.V. u iznosu od 50.000 dinara, koji je u

to vrijeme bio približno jednak iznosu od 594 evra. Dana 19. septembra

2005. godine ovo rješenje o kažnjavanju je potvrdio Okružni sud po žalbi.

21. Dana 7. decembra 2005. godine Opštinski sud je naložio poslodavcu

P.V, lokalnoj osnovnoj školi, da oduzme navedeni iznos od 50.000 RSD od

njegove plate i da ga uplati na račun Opštinskog suda.

22. I podnositeljka predstavke i P.V. su prisustvovali ročištu u

Opštinskom sudu koje je održano dana 11. januara 2006. godine. P.V. je,

međutim, naveo da nije doveo A. V. zato što je to ona sama odbila i da ne

želi da je primorava. Sudija nadležan za izvršenje je, potom, u pratnji

stranaka i nekoliko policajaca, otišao kući P.V. ali je kuća bila prazna. Istog

dana je zbog toga Opštinski sud ponovo kaznio P.V. u iznosu od 60.000

dinara, koji je u to vrijeme bio približno jednak iznosu od 689 evra.

23. Sljedeće ročište zakazano u Opštinskom sudu za 2. februar 2006.

godine je odloženo. P.V. mu je pristupio ali nije doveo A.V, a direktor

Centra za socijalni rad je obavijestio sud da nema slobodnog psihologa.

24. Dana 9. marta 2006. godine Opštinski sud je održao još jedno ročište.

Njemu su prisustvovali i podnositeljka predstavke i P.V, kao i oba

psihologa, ali A.V. opet nije bila prisutna. Psiholozi su se složili da A.V.

treba, ako je ikako moguće, postepeno pripremiti za prenos starateljstva, ali

su takođe naveli da stalna neizvjesnost nije u njenom najboljem interesu i da

bi prinudni prenos starateljstva, zbog toga, na kraju mogao biti neizbježan.

Najzad, Opštinski sud je donio odluku da P.V. treba da omogući

podnositeljki predstavke pristup A.V. i da će, ako to ne učini, dana 17.

marta 2006. godine A.V. biti prinudno oduzeta.

25. Dana 17. marta 2006. godine P.V. se nije pojavio na ročištu koje je

zakazano u Opštinskom sudu, ali su bili prisutni podnositeljka predstavke,

policija i dječiji psiholog. Istog dana pokušan je prinudni prenos

starateljstva ali je, ponovo, kuća P.V. bila prazna. Sljedeće ročište je

zakazano za 14. april 2006. godine.

26. Dana 12. aprila 2006. godine, međutim, P.V. je dostavio podnesak

Opštinskom sudu, u kojem traži odlaganje zakazanog izvršenja. On je

istakao da je A.V. učenica prvog razreda i da bi, prema tome, bilo bolje da

se sačeka da se završi školska godina.

27. Dana 13. aprila 2006. godine podnositeljka predstavke je dostavila

podnesak Opštinskom sudu, u kojem je navela da ju je sudija obavijestio da

se izvršenje zakazano za 14. april 2006. godine ne može sprovesti s obzirom

na činjenicu da se ne može obezbijediti prisustvo psihologa. Ročište

zakazano za 14. april 2006. godine je zbog toga odloženo.

28. Dana 26. maja 2006. godine Opštinski sud je u prisustvu

podnositeljke predstavke, policije, kao i dječijeg psihologa pokušao da

izvrše prenos starateljstva, ali to nije mogao da učini s obzirom da A.V.

nijesu mogli da nađu u njenoj osnovnoj školi i da je kasnije ustanovljeno da

je “kod ljekara”.

29. Dana 14. juna 2006. godine Opštinski sud je ponovo pokušao da

izvrši prinudni prenos starateljstva. Prisustvovali su podnositeljka

predstavke, nekoliko policajaca i dječiji psiholog. Na kraju, sudija nadležan

za izvršenje je naredio da se provali u kuću P.V. Pošto je to urađeno,

utvrđeno je da je P.V. u kući, ali A.V. nije bila tu. Tom prilikom P.V. je

izjavio da ne želi da sarađuje sa Opštinskim sudom, niti, zapravo, da daje

bilo kakve informacije o tome gdje je A.V.

30. Dana 20. juna 2006. godine P.V. je zatražio da se postupak izvršenja

odloži s obzirom na privremenu mjeru koja je donijeta u njegovu korist u

posebnom postupku (v. stav 44 u daljem tekstu).

31. Dana 1. septembra 2006. godine postupajući sudija Opštinskog suda

za izvršenje u predmetu podnositeljke predstavke povukao se iz postupka,

navodeći da ne ispunjava nedavno uvedene zakonske zahtjeve koje moraju

ispunjavati sudije za vođenje porodičnih sporova (v. stav 61 u daljem

tekstu). Pošto Opštinski sud u Krupnju nije imao drugog pogodnog sudiju,

dana 13. oktobra 2006. godine predmet podnositeljke predstavke je

proslijeđen Opštinskom sudu u Loznici.

32. Dana 31. oktobra 2006. godine navedeni sud je odbacio zahtjev P.V.

od 20. juna 2006. godine.

33. Sljedeće ročište je zakazano za 24. januar 2007. godine.

34. Dana 18. januara 2007. godine podnositeljka predstavke je očigledno

predložila da se ročište održi u njenom odsustvu s obzirom da je u šestom

mjesecu trudnoće i izričito joj je savjetovano da ne putuje. Ona je, međutim,

tražila od Opštinskog suda da organizuje da se A.V. preda njoj na čuvanje u

prostorijama Centra za socijalni rad u Smederevu, gradu u kome živi.

Istovremeno, P.V. je molio sud da se izvršenje odloži s obzirom da je

Opštinski sud u Loznici preinačio, u okviru posebnog parničnog postupka,

presudu za starateljstvo koja je donijeta u korist podnositeljke predstavke (v.

stav 48 u daljem tekstu).

35. Čini se da je ročište zakazano za 24. januar 2007. godine, stoga,

odloženo.

36. Dana 2. februara 2007. godine Opštinski sud u Loznici je usvojio

zahtjev P.V. i zvanično odložio postupak izvršenja do pravosnažne odluke u

posebnom parničnom postupku po pitanju starateljstva nad A.V. Sud se

oslonio na član 64 stav 1 Zakona o izvršnom postupku (v. stav 56 u daljem

tekstu).

C. Dodatne činjenice koje se odnose na postupak izvršenja

37. Podnositeljka predstavke se žalila na zakašnjenje u postupku

izvršenja: i) Predsjedniku Opštinskog suda dana 29. novembra 2005.

godine, 20. februara 2006. godine i 3. maja 2006. godine; ii) Predsjedniku

Okružnog suda dana 10. juna 2005. godine, 20. februara 2006. godine i 3.

maja 2006. godine i iii) Ministarstvu pravde dana 20. februara 2006. godine.

38. Dana 8. decembra 2005. godine predsjednica Opštinskog suda je

obavijestila podnositeljku predstavke da je u potpunosti svjesna hitnosti

predmetnog pitanja, ali je objasnila da sud ima samo trojicu aktivnih sudija i

da je to razlog zašto je zakašnjenje objektivno opravdano.

D. Kontakti podnositeljke predstavke sa A.V.

39. Dana 29. juna 2001. godine, poslije susreta u Centru za socijalni rad

u Smederevu, P.V. je odveo A.V. u kuću njegovih roditelja u Krupnju, gdje

ona od tada živi.

40. Dana 25. oktobra 2001. godine isti Centar za socijalni rad je naveo da

je P.V. to učinio nasilno, zanemarujući najbolje interese djeteta A.V.

41. Od 29. juna 2001. godine podnositeljka predstavke je mogla da se

vidi sa A.V. samo u prostorijama Centra za socijalni rad u Krupnju, a i tamo

samo na kratko.

42. Od marta 2005. godine, međutim, poslije pokretanja izvršnog

postupka, podnositeljka predstavke je lišena svakog pristupa A.V.

E. Drugi set postupaka za dodjelu starateljstva

43. Dana 12. aprila 2006. godine P.V. je pokrenuo poseban parnični

postupak, tražeći preinačenje pravosnažne presude od 25. februara 2004.

godine (v. stavove 12-13 u gornjem tekstu).

44. Dana 14. juna 2006. godine Opštinski sud u Loznici je donio

privremenu mjeru i odlučio da A.V. može da ostane kod P.V. do kraja

školske godine.

45. Dana 4. jula 2006. godine Okružni sud je ovu odluku ukinuo po

žalbi.

46. Dana 14. juna 2006. godine Centar za socijalni rad iz Krupnja, grada

u kojem živi P.V, je predložio da se starateljstvo nad A.V. dodeli P. V.

47. Dana 18. oktobra 2006. godine Centar za socijalni rad iz Smedereva,

grada u kome živi podnositeljka predstavke, je predložio da podnositeljka

predstavke zadrži starateljstvo nad A.V.

48. Dana 13. decembra 2006. godine Opštinski sud u Loznici je presudio

u korist P.V. Dodijelio mu je puno starateljstvo nad A.V. i naložio

podnositeljki predstavke da plaća 25% njene mjesečne plate na ime

izdržavanja djeteta, pro futuro, plus zaostale troškove izdržavanja od 12.

aprila 2006. godine do 12. decembra 2006. godine. Najzad, podnositeljki

predstavke je naloženo da plati troškove i dodijeljeno joj je ograničeno

pravo da viđa dijete: i) od 13. decembra 2006. godine do 13. marta 2007.

godine, po dva sata svakog petka, u prostorijama Centra za socijalni rad u

Krupnju; ii) od 14. marta 2007. godine pa nadalje, jedan vikend mjesečno,

kao i za svaki drugi rođendan plus petnaest dana za ljetnji i sedam dana za

zimski raspust godišnje.

49. U svom obrazloženju Opštinski sud je objasnio da prihvata

preporuku Centra za socijalni rad u Krupnju u kome je navedeno, između

ostalog, da P.V. pravilno brine o A.V, da se ona potpuno navikla na njenu

postojeću porodičnu situaciju i da bi svaka predaja podnositeljki predstavke

zbog toga bila traumatična. Preporuka Centra za socijalni rad iz Smedereva

je, međutim, odbijena, između ostalog, jer je kontradiktorna i jer centar nije

uspio da uspostavi direktan kontakt sa A.V. Sud je dalje primijetio da je

A.V, kada je lično saslušana, izjavila da želi da ostane kod P.V. za koga je

veoma vezana i da se, takođe, podnositeljka predstavke, kako je vreme

proticalo, otuđila od nje. Najzad, Opštinski sud je primijetio da se

podnositeljka predstavke ponovo udala i prestala da bude zainteresovana za

A.V. i da je prestala efektivno da učestvuje u postupku.

50. Dana 14. marta 2007. godine Okružni sud je potvrdio presudu

Opštinskog suda u Loznici po pitanju starateljstva nad A.V. U tom smislu,

ona je tako postala pravosnažna. Istovremeno, međutim, Okružni sud je

ukinuo spornu presudu što se tiče mjesečnog izdržavanja za dijete, prava

podnositeljke predstavke da viđa dijete, kao i dosuđenih troškova, i naložio

da se ova pitanja preispitaju u prvom stepenu.

F. Krivične prijave podnijete protiv P. V.

51. 2001. godine podnositeljka predstavke je podnijela krivičnu prijavu

protiv P.V, navodeći da je on nezakonito preuzeo isključivo starateljstvo

nad A.V. Međutim, izgleda da je Opštinsko javno tužilaštvo iz Krupnja u

određenom trenutku poslije toga odbacilo ovu prijavu, pošto sudovi nijesu

donijeli pravosnažnu presudu po pitanju starateljstva.

52. Dana 24. februara 2005. godine podnositeljka predstavke je podnijela

još jednu krivičnu prijavu, ovog puta policiji u Smederevu, u kojoj je navela

da joj je P.V. prijetio zbog pokušaja da izvrši njeno punopravno starateljstvo

nad djetetom.

53. Najzad, po donošenju presude o starateljstvu u njenu korist, 2006.

godine podnositeljka predstavke je podnijela još jednu krivičnu prijavu

protiv P.V, ovog puta po članu 191 stav 1 Krivičnog zakonika iz 2005.

godine (vidi stav 69 u daljem tekstu). Izgleda da je, međutim i ovu prijavu

Opštinsko javno tužilaštvo iz Krupnja naknadno odbacilo.

G. Druge krivične prijave

54. Dana 17. marta 2006. godine podnositeljka predstavke je podnijela

krivičnu prijavu protiv glavnog knjigovođe osnovne škole u kojoj je P.V.

zaposlen, navodeći da je on odbijao da izvrši nalog Opštinskog suda 7.

decembra 2005. godine (v. stav 21 u gornjem tekstu).


A. Zakon o izvršnom postupku; objavljen u Službenom glasniku

Republike Srbije – Sl.glasnik br.125/04

55. Član 5 stav 1 predviđa da se svi postupci izvršenja moraju hitno

sprovesti.

56. Član 64 stav 1 navodi, između ostalog, da će sud, na zahtjev dužnika,

odložiti postupak izvršenja u toku ako je izvršna isprava u pitanju, na

primjer, pravnosnažna sudska presuda, stavljena van snage u okviru

posebnog postupka, na osnovu odluke koja je donijeta u prvom stepenu i

dužnik dokaže da bi nastavak izvršenja, u takvim okolnostima, vjerovatno

imao za posledicu nenadoknadivu ili posebno ozbiljnu štetu.

57. Član 68 stav 1 predviđa, između ostalog, da će sud prekinuti

izvršenje po službenoj dužnosti ako je izvršna isprava u pitanju u

međuvremenu stavljena van snage pravosnažnom odlukom koja je donijeta

u okviru posebnog postupka.

58. Član 224, kojim se posebno naglašavaju najbolji interesi djeteta,

predviđa prvo period od tri dana za dobrovoljno izvršenje naloga o predaji

djeteta. Poslije toga, međutim, slijede novčane kazne i konačno, ako je

potrebno, dijete prisilno odvodi sudija, u saradnji sa psihologom koji radi u

školi ili je zaposlen u posebnoj službi za brigu o djetetu.

B. Zakon o braku i porodičnim odnosima; objavljen u Službenom

glasniku Socijalističke Republike Srbije – Sl.glasnik - br.22/80, 11/88 i

Sl.glasnik br.22/93, 25/93, 35/94, 46/95 i 29/01

59. Član 391 predviđa, između ostalog, da se svi postupci za izvršenje

starateljstva nad djetetom moraju hitno sprovesti.

C. Porodični zakon; objavljen u Sl.glasniku RS br.18/05

60. Član 65 stavovi 3 i 4 navode da će se mišljenju djeteta posvetiti

dužna pažnja u vezi sa svim pitanjima i u postupku koji se tiče njegovih ili

njenih prava, istovremeno uzimajući u obzir starost djeteta i zrelost. Dalje,

dijete koje ima deset godina može slobodno i direktno da izrazi svoje

mišljenje kad god su njegova ili njena prava u pitanju.

61. Prema članu 203 stav 2, sudije koje se bave porodičnim pitanjima

moraju biti osobe koje posjeduju posebno znanje o pravima i pitanjima

djeteta.

62. Ovaj zakon je stupio na snagu 1. jula 2005. godine i time stavio van

snage Zakon o braku i porodičnim odnosima o kome je riječ u gornjem

tekstu.

D. Relevantne ustavne odredbe

63. Član 25 Ustava Republike Srbije koji je objavljen u Sl. glasniku SRS

br.1/90 predviđa sljedeće:

“Svako ima pravo na naknadu materijalne i nematerijalne štete koju mu nezakonitim ili

nepravilnim radom nanese službeno lice, državni organ ili organizacija koja vrši javna

ovlašćenja u skladu sa zakonom.

Takve štete nadoknađuje Republika Srbija ili organizacija koja vrši javna ovlašćenja.”

64. Ovaj Ustav je stavljen van snage 10. novembra 2006. godine, kada je

novi Ustav, objavljen u Sl.glasniku RS br. 98/06, stupio na snagu.

65. Suština člana 35 stav 2 “novog” Ustava odgovara, u svom

relevantnom dijelu, gore citiranom tekstu člana 25 prethodnog Ustava.

E. Zakon o obligacionim odnosima; objavljen u Službenom listu

Socijalističke Savezne Republike Jugoslavije – Sl.list SFRJ - br. 29/78,

39/85, 45/89, 57/89 i Službeni list Savezne Republike Jugoslavije – Sl.list

SRJ - br. 31/93

66. Član 172 stav 1 predviđa da je pravno lice, što uključuje i državu,

odgovorno za svaku štetu koju prouzrokuje neki njegov organ “trećem licu”.

67. Prema članovima 199 i 200 Zakona o obligacijama, između ostalog,

svako ko je pretrpio strah, fizički bol ili duševnu patnju kao posledicu

kršenja “prava ličnosti” može, u zavisnosti od njihovog trajanja i jačine,

podnijeti tužbu kod parničnih sudova radi novčane naknade i, sem toga,

tražiti druge vrste naknade “koje bi mogle” obezbijediti odgovarajuće

nematerijalno zadovoljenje.

F. Krivični zakon Republike Srbije iz 1977. godine; objavljen u

Sl.glasniku SRS br. 26/77, 28/77, 43/77, 20/79, 24/84, 39/86, 51/87, 6/89,

42/89, 21/90 i Sl. glasniku RS br. 16/90, 26/91, 75/91, 9/92, 49/92, 51/92,

23/93, 67/93, 47/94, 17/95, 44/98, 10/02, 11/02, 80/02, 39/03 i 67/03

68. Članovi 242 i 245 ovog zakonika inkriminišu “zloupotrebu

službenog položaja“, odnosno “nesavjesan rad u službi”.

G. Krivični zakonik iz 2005. godine; objavljen u Sl.glasniku RS

br.85/05, 88/05 i 107/05

69. Prema članu 191 svako ko, između ostalog, sprječava izvršenje

odluke o povjeravanju djeteta, biće kažnjen novčano ili kaznom zatvora do

najviše dvije godine. Ako počinilac, međutim, naknadno preda dijete u

pitanju ili na drugi način postupi u skladu sa odlukom o povjeravanju

djeteta u pitanju, sud može da odluči da njega/nju ne kazni novčano ili

kaznom zatvora. Sud može takođe izreći uslovnu zatvorsku kaznu, u kom

slučaju počiniocu može biti naloženo da izdržava uslovnu zatvorsku kaznu

ako on/ili ona ne predaju maloljetno dijete u pitanju u predviđenom roku.

70. Član 340 inkriminiše “neizvršenje sudske odluke”.

71. Ovaj zakon je stupio na snagu 1. januara 2006. godine, čime je

stavljen van snage Krivični zakonik iz 1977. godine.

H. Odgovarajuće odredbe u vezi sa Sudom Srbije i Crne Gore i

nasljeđivanjem državne zajednice Srbija i Crna Gora

72. Odgovarajuće odredbe u vezi sa Sudom Srbije i Crne Gore i

nasljeđivanjem Državne zajednice Srbija i Crna Gora navedene su u presudi

Matijašević protiv Srbije (br. 23037/04, st. 12, 13 i 16-25, od 19. septembra

2006. godine).

III. REZERVA PO ČLANU 13 KONVENCIJE

73. U rezervi koja je sadržana u instrumentu ratifikacije Konvencije i

Protokola uz nju, koji je deponovan kod Savjetu Evrope 3. marta 2004.

godine, Vlada je navela da se “odredbe člana 13 neće primjenjivati u odnosu

na pravne ljekove u okviru nadležnosti Suda Srbije i Crne Gore, dok

navedeni Sud ne postane operativan u skladu sa čl. 46 do 50 Ustavne

povelje državne zajednice Srbija i Crna Gora (Službeni list Srbije i Crne

Gore, br. 1/03)”.

74. Ova rezerva je povučena pismom Stalne misije državne zajednice

Srbija i Crna Gora od 11. jula 2005. godine, koje je zavedeno u Generalnom

sekretarijatu 15. jula 2005. godine.

PRAVO


75. Prema članu 6 Konvencije, podnositeljka predstavke se žalila zbog

neizvršenja pravosnažne presude o povjeravanju djeteta od 25. februara

2004. godine.

Član 6 stav 1 Konvencije, u svom relevantnom dijelu, predviđa:

“....Svako, tokom odlučivanja o njegovim (ili njenim) građanskim pravima i obavezama ...

ima pravo na pravičnu ... raspravu u razumnom roku ... pred nepristrasnim sudom ...”

A. Prihvatljivost

1. Argumenti koje su iznijele strane

76. Vlada je tvrdila da podnositeljka predstavke nije iskoristila sve

raspoložive i djelotvorne domaće pravne ljekove. Posebno, ona nije

pokrenula parnicu prema članovima 172 i 200 Zakona o obligacionim

odnosima ili članu 25 Ustava (v. stavove 63-67, gore). Zaista, Vlada je

podnijela određenu domaću sudsku praksu u ovom smislu, tvrdeći da je

naknada i materijalne i nematerijalne štete pretrpljene zbog raznih

“proceduralnih nepravilnosti”, uključujući i zakašnjenje sada moguća u

sudovima u Srbiji. Vlada je dodala da podnositeljka predstavke nije

podnijela krivičnu prijavu na osnovu članova 242 i 245 Krivičnog zakonika

iz 1977. godine, niti krivičnu prijavu na osnovu člana 340 Krivičnog

zakonika iz 2004. godine (v. stavove 68 i 70 u gornjem tekstu). Najzad, ona

je primijetila da krivična prijava koju je podnositeljka podnijela na osnovu

člana 191 Krivičnog zakonika iz 2004. godine nije odmah podnijeta (v. stav

69, odnosno 53 u gornjem tekstu).

77. Podnositeljka predstavke je tvrdila da se u potpunosti pridržavala

zahtjeva iscrpljenosti sredstava koji sadrži član 35 stav 1 Konvencije,

učinivši sve što je u njenoj moći da se izvrši pravosnažna presuda o

dodjeljivanju djeteta na njegu, čuvanje i vaspitanje koja je donijeta u njenu

korist. Podnositeljka predstavke je dodala da je podnijela nekoliko posebnih

krivičnih prijava, ali uzalud i da se više puta prituživala raznim državnim

organima zbog svoje bojazni (v. stavove 51-54, odnosno 37-38 u gornjem

tekstu).


78. Sud podsjeća da je u skladu sa utvrđenom sudskom praksom, svrha

pravila o unutrašnjim pravnim ljekovima u članu 35 stav 1 Konvencije da se

visokim stranama ugovornicama pruži mogućnost da spriječe ili isprave

navodne povrede prije nego što se neko zbog njih obrati Sudu. Međutim,

jedini pravni ljekovi koje treba iscrpiti jesu oni koji su djelotvorni. Obaveza

je države kada tvrdi da pravni ljekovi nijesu iscrpljeni, da uvjeri Sud da su ti

ljekovi djelotvorni, da su i teorijski i praktično bili na raspolaganju u

relevantnom vremenu (v. između ostalog, presudu u predmetu Vernijo

protiv Francuske, presuda od 20. februara 1991. godine, serija A, br. 198,

str. 11-12, stav 27 i u predmetu Dalija protiv Francuske, presuda od 19.

februara 1998. godine, Izveštaji 1998-1, str. 87-88, stav 38). Kada je uslov

tog tereta dokazivanja ispunjen, podnosilac predstavke je dužan da dokaže

da je pravni lijek na koji se država pozvala zapravo bio iscrpljen, ili da je

zbog nekog razloga bio neadekvatan ili nedjelotvoran u konkretnim

okolnostima predmeta, ili da su postojale posebne okolnosti koje su

podnosioca odnosno podnositeljku predstavke oslobađale tog zahtjeva (v.

predmet Dankevič protiv Ukrajine, br. 40679/98, stav 107, 29. april 2003.

godine).

79. Sud naglašava da se prilikom primjene ovog pravila mora posvetiti

dužna pažnja kontekstu. Shodno tome, Sud priznaje da se član 35 stav 1

mora primjenjivati uz izvjestan stepen fleksibilnosti i bez prekomjernog

formalizma (v. predmet Akdivar i ostali protiv Turske, presuda od 16.

septembra 1996. godine, Izvještaji 1996-4, str. 1211, stav 69).

80. Najzad, Sud ponovo naglašava da je odlučujuće pitanje prilikom

procjene djelotvornosti nekog pravnog lijeka u vezi sa pritužbom zbog

dužine postupka to da li postoji ili ne postoji mogućnost da se podnosiocu

predstavke obezbijedi neposredno i brzo pravno zadovoljenje, a ne posredna

zaštita prava koja je zajemčena članom 6 (v.između ostalog, Skordino protiv

Italije (br. 1) [VV], br. 36813/97, stav 195, ECLJP 2006 i Sirmeli protiv

Njemačke [VV], br. 75529/01, stav 102, 8. jun 2006. godine). To konkretno

znači da će pravni lijek biti “djelotvoran” ako se može koristiti bilo za

ubrzanje odluke sudova koji odlučuju o predmetu, bilo za to da podnosiocu

tužbe pruži odgovarajuće zadovoljenje za zakašnjenja koja je već pretrpio

(v. Kudla protiv Poljske [VV] , br. 30210/96, st. 157-159, ESLJP 2000-11,

Mifsud protiv Francuske (odluka) [VV] , br. 57220/00, stav 17, ECLJP

2002-8 i Sirmeli protiv Njemačke [VV] , gore navedeno, stav 99).

3. Ocjena Suda

81. Sud primjećuje da bi odvojeni tužbeni zahtjev za naknadu štete (v.

stavove 63-67 u gornjem tekstu) bio nedjelotvoran u smislu člana 35 stav 1

Konvencije. Posebno, čak i pod pretpostavkom da je podnositeljka

predstavke mogla da dobije naknadu za prethodno odlaganje, Vlada nije

dokazala da bi taj postupak bio išta brži od bilo koje “redovne” građanske

parnice koja je mogla da potraje godinama i da pređe više nivoa nadležnosti

(v. shodno tome, Merit protiv Ukrajine, br. 66561/01, stav 59, 30. mart

2004. godine i Skordino protiv Italije (br. 1), već naveden, stav 195). Jasno

je da tužbeni zahtjev ove vrste takođe ne bi mogao da ubrza izvršenje u

pitanju.

82. Sud dalje smatra da je krivična prijava (v. stavove 51-54, u gornjem

tekstu) bila isto tako nedjelotvorna pošto nije tretirana ništa brže nego bilo

koji drugi krivični predmet. Vlada, svakako, nije ponudila nijedan suprotan

dokaz.

83. Sud, prema tome, zaključuje da se žalba podnositeljke predstavke ne

može smatrati neprihvatljivom zbog neiscrpljenja domaćih pravnih ljekova

po članu 35 stav 1 Konvencije. Shodno tome, Vladina primjedba u vezi sa

ovim se mora odbiti. Sud takođe smatra da žalba nije očigledno neosnovana

u smislu člana 35 stav 3 Konvencije i ne nalazi ni jedan drugi osnov da je

proglasi neprihvatljivom. Zato se ona mora proglasiti prihvatljivom.

B. Osnovanost


84. Vlada je navela da je tužena država ratifikovala Konvenciju 3. marta

2004. godine, da se postupak izvršenja na koji se žali nije riješio od 18.

marta 2005. godine do 14. marta 2007. godine i da su domaći sudovi, u tom

periodu, učinili sve kako bi se izvršila pravnosnažna presuda donijeta u

korist podnositeljke predstavke. Oni su, posebno, bili u stalnom kontaktu sa

podnositeljkom i u potpunosti odgovarali na njene mnogobrojne zahtjeve.

Predmet u pitanju je, međutim, bio veoma složen i osjetljiv i ticao se bitnih

interesa maloljetnog djeteta. Dalje, podnositeljka predstavke se nije pojavila

na nekoliko ročišta a zahtjev za izvršenje je takođe podnijela neka tri

mjeseca pošto je presuda Opštinskog suda već postala pravnosnažna.

Najzad, Vlada je tvrdila da podnositeljka predstavke nije uložila dovoljno

napora kako bi uspostavila kontakt sa A.V. u relevantnom periodu.

85. Podnositeljka predstavke je navela da je presuda Opštinskog suda

postala pravosnažna u februaru 2005. godine i da je podnijela svoj zahtjev

odmah poslije toga. Ona je priznala da sud nadležan za izvršenje nije bio

potpuno neaktivan, ali je primijetila da ipak nije izvršio presudu u pitanju.

Jedina ročišta kojima podnositeljka nije prisustvovala su ona za koja je već

znala da će biti odložena iz ovog ili onog razloga. Najbolji interesi A.V. su

takođe zahtijevali da ona ponovo bude sa podnositeljkom predstavke što je

prije moguće, zbog čega je podnositeljka čak bila spremna da prihvati razne

načine postepene predaje djeteta. U svakom slučaju, sud nadležan za

izvršenje nije zakazivao ročišta dovoljno često i nekoliko puta, nije mogao

da nađe psihologa, što je samo doprinijelo zakašnjenju u pitanju. Najzad,

podnositeljka predstavke je tvrdila da je učinila sve što je mogla da ubrza

izvršenje i da je uporno pokušavala da uspostavi kontakt sa njenom

kćerkom.


86. Sud podsjeća da njegova utvrđena sudska praksa u smislu člana 6,

između ostalog, štiti primjenu pravnosnažnih obavezujućih sudskih odluka,

koje, u državama koje priznaju vladavinu prava, ne mogu biti neizvršene na

štetu jedne strane. Shodno tome, izvršenje sudske odluke se ne može

spriječiti, poništiti ili neopravdano odlagati (v. među mnogim drugim

autoritetima, Hornsbi protiv Grčke, presuda od 19. marta 1997. godine,

Izvještaji 1997-II, str. 510-11, stav 40, Burdov protiv Rusije, br. 59498/00,

stav 34, ESLJP 2002-III, i Jasiuniene protiv Litvanije, br. 41510/98, stav 27,

6. mart 2003. godine).

87. Dalje, Sud primjećuje da je, bez obzira da li se izvršenje sprovodi

protiv privatnog ili državnog aktera, na državi da preduzme sve potrebne

korake da se izvrši pravnosnažna sudska presuda kao i da, tom prilikom,

osigura djelotvorno učešće cijelog svog aparata, a propust da to učini nije u

skladu sa zahtjevima sadržanim u članu 6 stav 1 (v. shodno tome, u

kontekstu starateljstva nad djetetom, Pini i drugi protiv Rumunije, br.

78028/01 i 78030/01, st. 174 - 189, ESLJP 2004-V).

3. Ocjena Suda

88. Sud primjećuje da je pravosnažna presuda o starateljstvu od 25.

februara 2004. godine ostala neizvršena od 18. marta 2005. godine do 14.

marta 2007. godine, kad je prestala da bude izvršna (v. stavove 15-16, 48-50

i 57 u gornjem tekstu). U periodu od ove dvije godine, Opštinski sud je

određivao novčane kazne i pokušao da upotrijebi prinudne mjere u nekoliko

navrata. Na kraju, međutim, predaja djeteta se nikada nije obavila.

89. Sud dalje primjećuje da je podnositeljka predstavke u postupku

izvršenja postupala sa naročitom pažnjom, dok je P.V. jasno stavio do

znanja da nema namjeru da sarađuje sa vlastima ili da preda A.V.

podnositeljki predstavke (v. stavove 15-37, odnosno 29 u gornjem tekstu).

Štaviše, od podnositeljke predstavke se nije moglo očekivati da putuje iz

grada gdje živi, Smedereva, u Krupanj, koji je udaljen nekih 230 kilometara,

samo da bi bila prisutna na nekoliko ročišta, koja se, u svakom slučaju,

nijesu mogla održati iz razloga koji se ne odnose na njeno ponašanje niti da,

zapravo, putuje suprotno savjetu ljekara (v. stavove 18, 20, 27 i 34 u

gornjem tekstu).

90. Najzad, Sud primjećuje da nije bilo pokušaja izvršenja od 21. juna

2005. godine do 11. avgusta 2005. godine, 20. septembra 2005. godine do 6.

decembra 2005. godine i od 15. juna 2006. godine do 1. februara 2007.

godine i da je postupak za izvršenje zvanično odložen 2. februara 2007.

godine do 14. marta 2007. godine kada je podnositeljka predstavke izgubila

pravo na njegu, čuvanje i vaspitanje nad A.V. (v. stavove 19-21, 29-36, 48-

50 i 57 u gornjem tekstu).

91. S obzirom na gore navedeno i uprkos osjetljivosti spornog postupka,

Sud smatra da organi Srbije nijesu preduzeli dovoljne mjere kako bi se

izvršila pravosnažna presuda od 25. februara 2004. godine. Kao posljedica

toga došlo je do povrede člana 6 stav 1 Konvencije.


92. Podnositeljka predstavke se dalje žalila da joj je, zbog neizvršenja

pravnosnažne sudske presude o starateljstvu koja je donijeta u njenu korist,

bio uskraćen svaki pristup i kontakt sa njenim djetetom tokom dvije godine.

Sud smatra da ovu žalbu treba razmatrati po članu 8 Konvencije, koji, u

onom dijelu u kome je relevantan, glasi:

“1. Svako ima pravo na poštovanje svog privatnog i porodičnog života, ...

2. Javne vlasti neće se miješati u vršenje ovog prava sem ako to nije u skladu sa zakonom i

neophodno u demokratskom društvu... radi zaštite zdravlja ili morala, ili radi zaštite prava i

sloboda drugih.”

A. Prihvatljivost

93. I Vlada i podnositeljka predstavke su se oslonili na argumente već

sumirane u stavovima 76 i 77 u gornjem tekstu.

94. Pošto ih je razmotrio, Sud dolazi do istog zaključka kao što je

opisano u stavovima 81-83 u gornjem tekstu.

95. Sud dalje primjećuje da žalba podnositeljke predstavke po članu 8

nije očigledno neosnovana u smislu člana 35 stav 3 Konvencije ni

neprihvatljiva po nekom drugom osnovu. Prema tome, ona se mora

proglasiti prihvatljivom.

B. Osnovanost


96. I Vlada i podnositeljka predstavke su se oslonili na argumente već

sumirane u stavovima 84 i 85 u gornjem tekstu.

97. Vlada je dalje priznala da je porodični život podnositeljke predstavke

zaista pogođen dužinom postupka izvršenja u pitanju, ali se pozvala na

sudsku praksu ovog Suda (v. stavove 99-102 u daljem tekstu) i zaključila da

su domaći organi učinili sve što su mogli da izvrše presudu o starateljstvu,

koja je donijeta u korist podnositeljke predstavke.

98. Podnositeljka predstavke je istakla da pravnosnažna sudska presuda

nema smisla ako tužena država ne može ili ne želi da se ova presuda izvrši.

Prema tome, ono što bi trebalo da je odlučujuće, nije navodno nastojanje

države koje ima za cilj obezbjeđenje izvršenja, već njen propust da ga

dovede do kraja.


99. Sud prvenstveno primjećuje da uzajamno uživanje međusobnog

kontakta roditelja i djeteta predstavlja suštinski element “porodičnog života”

u smislu člana 8 Konvencije (v. između ostalih izvora, predmet Monori

protiv Rumunije i Mađarske, br. 71099/01, stav 70, 5. april 2005. godine).

100. Drugo, pozitivna obaveza države po članu 8 uključuje i pravo

roditelja na mjere koje će im omogućiti ponovno spajanje sa djetetom.

Međutim, obaveza nacionalnih organa da preduzmu takve mjere nije

bezuslovna, pošto ponovno spajanje jednog roditelja sa djetetom koje je

neko vrijeme živjelo sa drugim roditeljem može biti neizvodljivo odmah i

može zahtijevati pripremne mjere. Priroda i obim takvih mjera zavisiće od

okolnosti svakog slučaja, ali su razumijevanje i saradnja svih

zainteresovanih važni sastavni djelovi. Gdje izgleda da bi kontakt sa

roditeljem mogao da ugrozi najbolje interese djeteta, na nacionalnim je

organima da obezbijede pravičnu ravnotežu (v. Hokanen protiv Finske,

presuda od 23. septembra 1994. godine, serija A br. 299, str. 22, stav 58; i

Silvester, citiran u gornjem tekstu, stav 58).

101. Treće, Sud podsjeća da djelotvorno poštovanje porodičnog života

zahtijeva da budući odnosi između roditelja i djeteta ne mogu da se utvrđuju

samo na osnovu pukog proteka vremena (vidi, shodno tome, Silvester protiv

Austrije, br. 36812/97 i 40104/98, stav 69, 24. april 2003. godine i V. protiv

Ujedinjenog Kraljevstva, presuda od 8. jula 1987. godine, serija A br. 121,

str. 29, stav 65).

102. Najzad, u slučajevima koji se tiču izvršenja odluka u vezi sa

porodičnim pravom, Sud je više puta ustanovio da je odlučujuće da li su

nacionalne vlasti preduzimale sve potrebne mjere da se olakša izvršenje kao

što se može opravdano tražiti u posebnim okolnostima svakog predmeta

(videti Hokanen, citiran u gornjem tekstu, str. 22, stav 58 i Injakoli-Zenide

protiv Rumunije, br. 31679/96, stav 96, ESLJP 2000-I).

3. Ocjena Suda

103. S obzirom na gore citiranu sudsku praksu, posebne činjenice ovog

predmeta i podneske samih strana koji su već razmatrani u vezi sa članom 6

(v. stavovi 84 i 85 u gornjem tekstu), Sud nalazi da organi Srbije nisu učinili

sve što je u njihovoj moći i što se od njih moglo opravdano očekivati kako

bi omogućili ponovno spajanje podnositeljke predstavke i njene kćerke (vidi

st. 88-91 u gornjem tekstu).

104. Posebno, prisilna predaja djeteta, mada neizbježna (vidi Injakolo-

Zenide, citiran u gornjem tekstu, stav 106) i pokušana nekoliko puta, nikada

nije uspješno završena. Dalje, legitimni interes podnositeljke predstavke da

razvije vezu sa svojim djetetom kao i dugoročni interes djeteta u istom

smislu, domaći organi nisu razmotrili sa dužnom pažnjom (v.Gorgulu protiv

Nemačke, br. 74969/01, stav 46, 26. februar 2004. godine). Najzad, P.V. je

de facto dozvoljeno da iskoristi pravosudni sistem dok se činjenično stanje

protekom vremena nije dovoljno izmijenilo tako da omogući preokret prava

na starateljsvo podnositeljke predstavke u posebnom sudskom postupku (v.

stavove 48-50 u gornjem tekstu; vidi, takođe, shodno tome, Pini i drugi

protiv Rumunije, citiran u gornjem tekstu, stav 188, koji se odnosi na

nepovoljne posljedice neizvršenja u oblasti porodičnih odnosa).

105. Sud, prema tome, zaključuje da je, bez obzira na razumijevanje koje

je dato od strane tužene države, neizvršenje prava podnositeljke predstavke

na starateljsvo, utvrđenog presudom Opštinskog suda od 25. februara 2004.

godine, dovelo do povrede njenog prava na poštovanje porodičnog života,

kako je zagarantovano članom 8 (v. shodno tome, Mekmajkl protiv

Ujedinjenog Kraljevstva, presuda od 24. februara 1995. godine, serija A br.

307-B, stav 91 i Pini i drugi protiv Rumunije, citiran u gornjem tekstu).

III. NAVODNA POVREDA ČLANA 13 KONVENCIJE

106. Najzad, podnositeljka predstavke je iznijela da nema na

raspolaganju djelotvoran domaći lijek kako bi ubrzala postupak izvršenja u

pitanju. Sud smatra da ovu žalbu treba razmatrati po članu 13 Konvencije,

koji glasi kako slijedi:

“Svako kome su povrijeđena prava i slobode predviđene u ovoj Konvenciji ima pravo na

djelotvoran pravni lijek pred nacionalnim vlastima, bez obzira jesu li povredu izvršila lica

koja su postupala u službenom svojstvu..”

A. Prihvatljivost

107. Sud primjećuje da ova žalba pokreće pitanja činjenica i prava po

Konvenciji, čije utvrđivanje zahtijeva razmatranje osnovanosti. On takođe

smatra da žalba nije očigledno neosnovana u smislu člana 35 stav 3

Konvencije i da se ne može proglasiti neprihvatljivom ni po kom drugom

osnovu. Žalba se, prema tome, mora proglasiti prihvatljivom.

B. Osnovanost

1. Argumenti koje su iznele strane

108. I Vlada i podnositeljka predstavke su se oslonili na argumente

opisane u stavovima 76 i 77 u gornjem tekstu.

109. Vlada je dodala da, s obzirom na sadržaj njene rezerve po članu 13,

tužena država “ne može biti odgovorna za moguću nesaglasnost njenog

zakonodavstva sa odredbama člana 13” prije 15. jula 2005. godine

(v.stavove 73 i 74 u gornjem tekstu).

110. Najzad, Vlada je ostala pri stavu da Sud treba takođe da da uvaži

činjenici da je 3. juna 2006. godine Crna Gora proglasila nezavisnost, što

znači da je tuženoj državi potrebno vrijeme da svoj pravni sistem uskladi

“sa novim ... okolnostima” (vidi stav 72 u gornjem tekstu).


111. Sud primjećuje da član 13 garantuje djelotvoran lijek pred

nacionalnim organom za navodno kršenje svih prava i sloboda

zagarantovanih Konvencijom, uključujući pravo na javnu raspravu u

razumnom roku po članu 6 stav 1 (v. između ostalog, Kudla protiv Poljske,

citiran u gornjem tekstu, stav 156).

112. Sud, sem toga, podsjeća da je pravni lijek u pogledu dužine

postupka “djelotvoran” ako se može primijeniti ili za ubrzanje postupka

pred sudovima pred kojima se o tom predmetu odlučuje, ili za to da

parničaru pruži adekvatno pravno zadovoljenje za kašnjenja koja su se već

dogodila (v. Sirmeli protiv Njemačke [VV] , citiran u gornjem tekstu, stav

99).

113. Konačno, Sud naglašava da je apsolutno najbolje rješenje,

nesporno, prevencija, kao i u mnogim drugim oblastima. Ako je pravosudni

sistem manjkav u pogledu zahtjeva za razumni rok iz člana 6 stav 1

Konvencije, najdjelotvornije rješenje je pravni lijek čiji je cilj ubrzanje

postupka, kako bi se spriječilo da taj postupak postane prekomjerno dug.

Takav pravni lijek ima nespornu prednost nad pravnim lijekom koji pruža

samo naknadu, budući da on istovremeno služi da preduprijedi nalaženje

budućih povreda u vezi sa istim postupkom, a ne popravlja samo kršenje a

posteriori. Neke države su u potpunosti shvatile situaciju što se ogleda u

tome da su izabrale da kombinuju ova dva tipa pravnih ljekova (v. gore

navedeni predmet Skordino, st. 183 i 184, Kočarela protiv Italije [VV] , br.

64886/01, st. 74 i 77 ESLJP 2006 i gore navedeni Surmeli protiv Nemačke

[VV], stav 100).

3. Ocjena suda

114. Sud primjećuje da je Vlada već u svom preliminarnom prigovoru

sugerisala da su postojali pravni ljekovi koje je podnositeljka predstavke

mogla da primijeni u pogledu dužine trajanja postupka prema članu 6 stav 1

i da ti argumenti države, u mjeri u kojoj se oslanjaju na iste razloge koji su

navedeni u odgovoru na pritužbu u vezi sa kršenjem člana 13, moraju, baš

kao i prigovor Vlade, biti odbačeni po osnovu koji je već opisan u

stavovima 81-83 u gornjem tekstu.

115. Što se tiče argumenta Vlade koji se odnosi na njenu rezervu koju je

prvo stavila a zatim povukla po članu 13 Konvencije, Sud primjećuje da se

rezerva o kojoj je riječ jasno odnosi samo na Sud Srbije i Crne Gore, a ne na

cjelokupno stanje srpskog zakonodavstva u smislu njegove usklađenosti sa

zahtjevima člana 13 (v. stav 73 u gornjem tekstu). Sud dalje podsjeća da je

već izjavio da ovaj konkretan lijek nije bio raspoloživ do 15. jula 2005.

godine i da, takođe, nije bio djelotvoran do raspada državne zajednice Srbija

i Crna Gora (v. Matijašević protiv Srbije, citiran u gornjem tekstu, stavovi

34-37). On ne vidi nijedan razlog da odustane od ove konstatacije u ovom

konkretnom slučaju.

116. S obzirom na gore navedeno, Sud smatra da je došlo do povrede

člana 13, a u vezi sa članom 6 stav 1 Konvencije, zbog nedostatka

djelotvornog pravnog lijeka u domaćem pravu vezano za žalbu

podnositeljke predstavke o dužini postupka izvršenja.






A. Šteta

118. Podnositeljka predstavke je tražila odštetu od 20.000 eura na ime

nematerijalne štete koju je pretrpjela.

119. Vlada je taj zahtev osporila. Ona je, međutim, dodala da ukoliko

Sud utvrdi povredu Konvencije, svaka finansijska naknada koja bude

dosuđena treba da bude u skladu sa sudskom praksom Suda u sličnim

predmetima i da uzme u obzir ekonomsku situaciju tužene države.

120. Sud ne vidi nijedan razlog za sumnju da je podnositeljka predstavke

pretrpjela patnju zbog neostvarivanja svojih starateljskih prava, pa zato

samo utvrđivanje povrede ne bi predstavljalo dovoljno pravično

zadovoljenje u smislu člana 41 Konvencije.

121. S obzirom na gore navedeno, na iznose dosuđene u predmetima koji

se mogu porediti sa ovim (v. shodno tome, Karaxić protiv Hrvatske, br.

35030/04, stav 71, 15. decembar 2005. godine) i na osnovu pravičnosti,

kako se to traži članom 41 Konvencije, Sud dodeljuje podnositeljki

predstavke 10.000 eura u ovom dijelu.

B. Troškovi

122. Podnositeljka predstavke je takođe tražila 143.250 dinara, što je

približno 1.770 eura, plus kamatu, na ime troškova koje je imala pred

domaćim sudovima, za šta je dostavila precizan obračun troškova po

stavkama i neodređeni iznos na ime troškova koje je imala u postupku pred

ovim Sudom.

123. Vlada je osporila ove zahtjeve.

124. Prema praksi Suda, podnosilac predstavke ima pravo na naknadu

troškova samo u onoj mjeri u kojoj je pokazano da su oni zaista i

neophodno nastali i da su opravdani u pogledu iznosa (v. na primjer,

Jatridis protiv Grčke (pravična naknada) [VV], br. 31107/96, stav 54,

ESLJP 2000-XI).

125. U ovom predmetu, što se tiče troškova koje je imala pred domaćim

organima, Sud smatra da su iznosi koje traži podnositeljka predstavke

pretjerani. Pošto je razmotrio informacije koje posjeduje i gore navedene

kriterijume, Sud, međutim, smatra da je razumno da se podnositeljki dosudi

iznos od 950 evra na ime troškova koje je imala u nastojanju da ubrza

postupak zbog koga se žalila (v. shodno tome, Le Kont, Van Leven i De

Mejer protiv Belgije, presuda od 18. oktobra 1982. godine (član 50), serija

A br. 54, stav 17; v. takođe, suprotno od toga, O’Rajli i ostali protiv Irske,

br. 54725/00, stav 44, 29. jul 2004. godine).

126. Što se tiče troškova koje traži u vezi sa postupkom pred ovim

Sudom, Sud smatra da su oni neosnovani, pa ih, prema tome, ne dodjeljuje.

C. Zatezna kamata


najnižoj kamatnoj stopi Evropske centrale banke uz dodatak od tri procentna

poena.

IZ GORE NAVEDENIH RAZLOGA, SUD JEDNOGLASNO

1. Proglašava predstavku prihvatljivom.

2. Utvrđuje da je došlo do povrede člana 6 stav 1, 8 i 13 Konvencije.

3. Utvrđuje

(a) da tužena država treba da isplati podnosteljki predstavke, u roku


skladu sa članom 44 stav 2 Konvencije, iznos od 10.000 eura (deset

hiljada eura) na ime pretrpljene nematerijalne štete i 950 eura (devet

stotina pedest eura) na ime troškova koje je imala pred domaćim

organima, koji će biti pretvoreni u nacionalnu valutu tužene države

po kursu koji će važiti na dan isplate, plus sve takse koje se mogu

naplatiti;

(b) da po isteku gore navedena tri meseca do isplate, treba platiti

običnu kamatu na gore navedene iznose po stopi koja je jednaka

najnižoj kamatnoj stopi Evropske centrale banke uz dodatak od tri

procentna poena;

4. Odbija ostatak zahtjeva podnosioca predstavke za pravično

zadovoljenje.


juna 2007. godine u skladu sa pravilom 77 st. 2 i 3 Poslovnika Suda.

ELENS-PASSOS F. TULKENS

Zamjenik sekretara Predsjednik


PREDMET HOZEE protiv HOLANDIJE

(81/1997/865/1076)


PRESUDA

STRAZBUR




U predmetu Hozee protiv Holandije1,

Evropski sud za ljudska prava, koji je zasijedao, u skladu sa članom 43

Konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda (u daljem tekstu:

Konvencija) i relevantnih odredaba Poslovnika Suda B2, u vijeću u sastavu:

g-din R. BERNHARDT, predsjednik,

g-din L.-E. PETTITI,

g-din A.N. LOIZOU,

ser John FREELAND,

g-din L. WILDHABER,

g-din B. REPIK,

g-din P. JAMBREK,

g-din U. LŌHMUS,

g-din P. VAN DIJK,

kao i g-din H. PETZOLD, sekretar, i gdin P.J. MAHONEY, zamjenik

sekretara,

nakon vijećanja zatvorenog za javnost 23. februara i 25. aprila 1998.

godine, donosi sljedeću presudu koja je usvojena 25. aprila 1998. godine:

POSTUPAK

209. Predmet je Sudu uputio državljanin Holandije, g-din Wilhelmus

Hozee (u daljem tekstu: podnosilac predstavke) 14. avgusta 1997. godine, u

okviru roka od tri mjeseca predviđenog članom 32 stav 1 i članom 47

Konvencije. Predmet je proistekao iz predstavke (br.21961/93) protiv

Kraljevine Holandije koju je 26. maja 1993. godine Evropskoj komisiji za

ljudska prava (u daljem tekstu: Komisija), podnio podnosilac predstavke u

skladu sa članom 25 Konvnencije.

U predstavci koju je podnio Sudu g-din Hozee pozvao se na član 48

Konvencije izmijenjene Protokolom br.9 koji je Holandija potvrdila. Cilj

predstavke bio je da se donese odluka o tome, da li činjenice slučaja ukazuju

na povredu obaveza tužene države koje proističu iz odredbi člana 6 stav 1

Konvencije.

210. Dana 26. septembra 1997. godine, Trijažni panel Suda odlučio je da

ne odbije razmatranje predmeta i da ga dostavi Sudu (član 48 stav 2

Konvencije).

211. U odgovoru na pitanje postavljeno u skladu sa pravilom 35 stav 3

tačka d Poslovnika Suda B, podnosilac predstavke imenovao je advokata, g-

Napomene sekretara Suda 1. Broj predmeta je 81/1997/865/1076. Prvi broj označava mjesto ovog predmeta na spisku

predmeta koji su podneseni Sudu u datoj godini (drugi broj). Posljednja dva broja odnose

se na mjesto koje ovaj predmet zauzima na spisku predmeta koji su podneseni Sudu od

njegovog osnivanja i na spisku odgovarajućih predstavki podnesenih Komisiji. 2. Poslovnik Suda B, koji je stupio na snagu 2. oktobra 1994. godine, primjenjuje se na sve

predmete koji se odnose na države za koje je obavezujući Protokol br. 9.

dina P. Baauwa iz Advokatske komore Holandije, koji će ga zastupati

(pravilo 31). Iako je prvobitno bio označen inicijalima W.H., podnosilac

predstavke se naknadno saglasio da se njegovo ime objelodani.

212. Članovi vijeća koje je trebalo formirati bili su, po službenoj dužno-

sti izabrani sudija g-din P.van Dijk, državljanin Holandije (član 43

Konvencije) i g-din R.Bernhardt, potpredsjednik Suda (pravilo 21 stav 4

tačka b). Predsjednik Suda g-din R.Ryssdal je 25. oktobra 1997. godine, u

prisustvu sekretara Suda, žrijebom izvukao imena preostalih sedam članova:

g-din L.-E.Pettiti, g-din A.N.Loizou, ser John Freeland, g-din L.Wildhaber,

g-din B. Repik, g-din P.Jambrek i g-din U.Lōhmus (član 43 in fine

Konvencije i pravilo 21 stav 5).

213. Kao predsjednik vijeća (pravilo 21 stav 6), g-din Bernhardt se

preko sekretara Suda konsultovao sa g-dinom R.A.A.Böckerom, zastupni-

kom Vlade Holandije (u daljem tekstu: Vlada), advokatom podnosioca

predstavke i g-dinom E.A.Alkema, delegatom Komisije o organizaciji

sudskog postupka (pravilo 39 stav 1 i pravilo 40). U skladu s nalogom datim

na osnovu ovih konsultacija, sekretar Suda primio je podneske Vlade i

podnosioca predstavke 12. decembra 1997. godine.

214. Imajući u vidu mišljenja koja su izrazili podnosilac predstavke,

Vlada i delegat Komisije, nakon što se uvjerilo da je uslov za odstupanje od

njegove uobičajene procedure ispunjen (pravila 27 i 40), vijeće je odlučilo

da ne održi raspravu u ovom predmetu, a g-din Bernhardt je dozvolio

podnosiocu predstavke i Vladi da podnesu primjedbe na sadržaj podneska

druge strane.

215. Dodatne primjedbe podnosioca predstavke primljene su u arhivi 16.

februara 1998. godine, dok su dodatne primjedbe Vlade primljene

17. februara iste godine. Sekretar Komisije obavijestio je sekretara Suda

25. februara 1998. godine, da delegat nije imao da dostavi nikakve

primjedbe na dostavljene podneske i primjedbe.

ČINJENICE

I. OKOLNOSTI SLUČAJA

216. Podnosilac predstavke rođen je u Holandiji 1943. Godine, a

trenutno živi u Belgiji.

217. Krajem 1970-tih i početkom 1980-tih, podnosilac predstavke je bio

direktor, između ostalog, agencijeaza održavanje čistoće S. i S.N., obje

društva sa ograničenom odgovornošću. Septembra 1980. godine, holandski

poreski organi kontrolisali su račune jedne druge firme za održavanje

čistoće, W.N. Ova kontrola pokazala je da je potonja firma bila podizvođač

S. i S.N. U periodu od 1981. do 1984. godine poreski organi kontrolisali su

račune S. i S.N. i račune njihovih podizvođača.

218. Dana 31. decembra 1981. godine, poreski inspektor izdao je prvo od

nekoliko rješenja o razrezivanju dodatnog poreza firmama u kojima je

podnosilac predstavke bio direktor. Posredstvom fiskalne kazne ovi iznosi

bili su uvećani za 100% jer su poreski organi smatrali da su predmetne

firme dostavile netačne poreske bilanse (v.stav 23 ove presude). Firme su

osporile ova rješenja o razrezivanju dodatnog poreza u postupku koji nije

neposredno relevantan za predmet pred Sudom.

219. Dana 28. juna 1982. godine, obavljen je razgovor između dva

inspektora iz Odsjeka za reviziju Odjeljenja za direktne poreze (Afdeling

Controle der Directe Belastingen) iz Haga i advokata firme S.N. U toku

ovog razgovora gdin H., računovođa firme, i podnosilac predstavke pozvani

su da odgovore na određeni broj pitanja koje su postavili inspektori.

220. Mjeseca maja 1984. godine, Odsjek za reviziju Odjeljenja za

direktne poreze iz Haga, ustupio je Finansijskom obavještajnom i istražnom

odjeljenju (Fiscale inlichtingen- en opsporingsdienst, u daljem tekstu:

FIOD) istragu protiv, između ostalog, firmi u kojima je podnosilac

predstavke bio direktor.

221. FIOD je 14. juna 1984. godine saslušao podnosioca predstavke u

svojstvu osumnjičenog (verdachte). Istog tog mjeseca, FIOD je zaplijenio

njegove račune za svrhe istrage. U periodu od 27. februara 1985. godine do

10. juna 1986. godine, FIOD je saslušao oko sedamdeset lica u vezi sa

istragom koja je vođena protiv podnosioca predstavke.

222. Dana 8. maja 1985. godine, podnosilac predstavke je uhapšen pod

sumnjom da je izvršio krivično djelo prevaru i određen mu je pritvor.

Uslovno je pušten na slobodu 17. juna 1985. godine. Uslovi za njegovo

puštanje na slobodu, koji su uključivali pružanje bankarske garancije u

visini od 200.000 holandskih guldena (NLG), ukinuti su 11. decembra 1985.

godine.

223. Dana 10. maja 1985. godine otvorena je prethodna sudska istraga

(gerechtelijk vooronderzoek) protiv podnosioca predstavke, tokom koje je

istražni sudija saslušao podnosioca predstavke u četiri navrata. Istražni

sudija je saslušao i dvadeset pet svjedoka i tri vještaka, većinu njih na

zahtjev podnosioca predstavke.

224. Prethodna sudska istraga okončana je januara 1989. godine.

Podnosilac predstavke je nakon toga pozvan da se pojavi pred Regionalnim

sudom u Hagu 13. aprila 1989. godine po pet tačaka optužnice u kojima se

teretio za prevaru i jednoj tački optužnice u kojoj se teretio za učešće u

kriminalnoj organizaciji.

225. Podnosilac predstavke je uložio prigovor (bezwaar) protiv poziva,

koji je odbijen nakon zatvorene rasprave. Regionalni sud počeo je

razmatranje sadržine optužnice 18. maja 1989. godine. Još jedna rasprava

održana je 27. jula 1989. godine. Dana 10. avgusta 1989. godine, Regionalni

sud je oslobodio podnosioca predstavke optužbe za učešće u kriminalnoj

organizaciji ali ga je oglasio krivim po pet tačaka optužnice za prevaru.

Izrekao mu je kaznu od dvadeset četiri mjeseca zatvora, od kojih je šest

mjeseci uslovno na dvije godine i novčanu kaznu u visini od 500.000 NLG.

Vrijeme koje je podnosilac predstavke proveo u pritvoru uračunato mu je u

kaznu zatvora.

226. I podnosilac predstavke i državni tužilac uložili su žalbu protiv ove

presude Apelacionom sudu (gerechtshof) u Hagu.

227. Apelacioni sud je 11. jula 1991. godine preinačio presudu

Regionalnog suda, oglasio podnosioca predstavke krivim po tri tačke

optužnice za prevaru i oslobodio ga optužbe po drugim dvijema tačkama

optužnice za prevaru. Uzimajući u obzir drugu presudu kojom je u

međuvremenu oglašen krivim, kako je propisano članom 63 Krivičnog

zakonika (Wetboek van Strafrecht – v. stav 26 ove presude), izrekao mu je

kaznu od šest mjeseci zatvora, od kojih tri mjeseca uslovno na dvije godine

i novčanu kaznu u visini od 25.000 NLG.

228. Što se tiče argumenta da krivično gonjenje treba proglasiti

neprihvatljivim, jer odluka o krivičnoj optužbi nije donesena u razumnom

roku, Apelacioni sud je zaključio da je krivični postupak započeo 14. juna

1984. godine, kada je podnosilac predstavke prvi put saslušan u svojstvu

osumnjičenog. Pored toga, zauzeo je stav da:

„U predmetu se radi o vođenju tijesno isprepletanih društava sa ograničenom

odgovornošću koja su pokušala da prikriju tu povezanost od svijeta izvan te mreže. Na

početku istrage protiv osumnjičenog ovo je bilo daleko od sigurnog i takođe nije bilo

jasno da su korišćene lažne fakture... Imajući u vidu složenost istrage, razuman rok u

smislu člana 6 Evropske konvencije o ljudskim pravima nije prekoračen u toj fazi

ovog slučaja... Odbrana pripisuje dužinu trajanja sudske istrage, između ostalog,

lošem kvalitetu istrage koju je sproveo FIOD i ograničenom vremenu kojim je

raspolagao istražni sudija. Kako god da bilo, dužina trajanja istrage prevashodno je

bila uzrokovana željom odbrane da puno svjedoka, koji su već jednom bili saslušani,

budu opet veoma opširno ispitani. I pored toga što istraga FIOD-a možda nije bila bez

greške, činjenica da je ovaj složeni slučaj dugo trajao zasigurno se ne može u

potpunosti pa čak ni uglavnom pripisati krivici sudskih organa.

Razuman rok nije prekoračen ni u postupku po žalbi u ovom krivičnom predmetu,

imajući u vidu, na jednoj strani, dužinu ovog vremenskog perioda i, na drugoj strani,

ozbiljnost predmetnih činjenica. Ako se uzmu u obzir sve navedene okolnosti, ni

ukupna dužina postupka do današnjeg dana u ovom krivičnom predmetu nije

prekoračila razuman rok. Sud upućuje na ono što je prethodno naveo o složenosti

predmeta.“

229. Što se tiče kazne koju treba izreći, Apelacioni sud je smatrao,

između ostalog, da:

„Na drugoj strani, Sud je mišljenja da je bezuslovna kazna zatvora u svakom

pogledu opravdana, imajući u vidu ozbiljnost dokazanih činjenica. Osumnjičeni je bio

stvarni direktor firmi S. i S.N. U tom svojstvu, osumnjičeni je izvršio, u produženom

trajanju i u velikom obimu, krivično djelo utaje propisanih doprinosa za socijalno

osiguranje i propisanih poreza na dobit pravnih lica, da bi napunio kesu ovih firmi,

odnosno pribavio korist za lica koja su rukovodila ovim firmama, sve na štetu trećih

lica.

Na drugoj strani, Sud ima u vidu vrijeme koje je proteklo od izvršenja krivičnih

djela za koje se osumnjičeni tereti. Sud će stoga sada izreći kaznu zatvora u trajanju

koje će niže biti navedeno, od koje pola kazne uslovno, i to zajedno sa novčanom

kaznom.“

230. Naknadnu žalbu podnosioca predstavke zbog pogrešne primjene

prava, Vrhovni sud (Hoge Raad) je odbio 1. decembra 1992. godine. Što se

tiče žalbe podnosioca predstavke da odluka o krivičnoj optužbi protiv njega

nije donesena u razumnom roku, utoliko prije što – prema njegovom

podnesku – treba smatrati da je postupak protiv njega počeo 31. decembra

1981. godine, Vrhovni sud je prihvatio rasuđivanje Apelacionog suda.


A. Materijalne odredbe

231. U skladu sa odjeljkom 20 stav 1 Opšteg zakona o državnim

porezima iz 1959. godine (Algemene wet inzake rijksbelastingen) plaćanje

dodatnog poreza zahtijeva se ako porez za koji je poreski obveznik u

obavezi da dostavi prijavu (die op aangifte behoort te worden voldaan of

afgedragen) nije plaćen ili nije plaćen u potpunosti. U takvim slučajevima,

uz to se izriče i fiskalna kazna (odjeljak 21 stav 1).

232. Odjeljak 68 Opšteg zakona o državnim porezima iz 1959. godine

predviđa da je krivično djelo, između ostalog i namjerno podnošenje

nepotpune poreske prijave ili falsifikovanje ili prikrivanje od poreskih

organa podataka koji se moraju pružiti u skladu sa poreskim propisima.

233. Falsifikovanje isprava je krivično djelo iz člana 225 Krivičnog

zakonika.

234. Član 63 Krivičnog zakonika propisuje da ako je lice, koje je već

prethodno osuđeno, osuđeno za krivično djelo učinjeno prije prve osude,

kazna izrečena nakon prve osude biće uzeta u obzir prilikom odmjeravanja

kazne nakon druge osude isto kao da je okrivljenom suđeno za oba krivična

djela istovremeno. Ovo znači, između ostalog, da maksimalna novčana

kazna koje se može izreći predstavlja zbir novčanih kazni koje se mogu

izreći za svako od krivičnih djela posebno, a da je maksimalno trajanje

kazne zatvora ono koje se može izreći za krivično djelo za koje je propisana

najduža kazna uvećano za jednu trećinu (čl. 57 i 58).

B. Postupak

1. Zakonik o krivičnom postupku

235. Državni tužilac je odgovoran da istraži krivična djela koja su

učinjena u nadležnosti Regionalnog suda kojem je pripojen (član 148 stav

1). Ovlašćen je da naloži podređenim organima da preduzmu istražne mjere

(član 148 stav 2). Ukoliko, na osnovu takvih istražnih radnji, smatra da je

potrebno krivično gonjenje, on preduzima neophodne radnje (član 167 stav

1).

236. Smatra se da gonjenje počinje kada se okrivljeni pozove na pretres

(član 258 stav 1), ili kada državni tužilac podnese zahtjev za sprovođenje

prethodne sudske istrage (v.stav 29 ove presude).

237. Državni tužilac može da podnese istražnom sudiji zahtjev da

pokrene prethodnu sudsku istragu (član 149). U takvom zahtjevu moraju se

naznačiti krivično djelo za koje se smatra da je učinjeno i ukoliko je

moguće, osumnjičeni (član 181 stav 1). Ako se istražni sudija složi sa

zahtjevom, mora da sasluša osumnjičenog (član 200). Ovlašćen je da naloži

dolazak svjedoka (čl. 210 i 213) i vještaka (član 227) u sud i da naloži

nadležnim organima da preduzmu druge istražne mjere (član 177 stav 1).

238. Članom 180 Zakonika o krivičnom postupku od prvostepenog suda

se zahtijeva da se postara da se prethodna sudska istraga odvija bez

neopravdanog odlaganja. Prvostepeni sud može da naloži, na sopstvenu

inicijativu ili na zahtjev tužilaštva ili odbrane, da mu se dostave spisi

predmeta i da se istraga privede kraju odmah ili što prije.

2. Opšti zakon o državnim porezima

239. Ako je u skladu sa odjeljkom 21 Opšteg zakona o državnim

porezima iz 1959. godine izrečena poreska kazna (v. stav 23 ove presude),

poreski obveznik može da uloži prigovor protiv upravnog rješenja

(bezwaarschrift) nadležnom poreskom inspektoru (odjeljak 23).

Žalba protiv odluke poreskog inspektora podnosi se Poreskom odjeljenju

Apelacionog suda (odjeljak 26).

Međutim, poreski obveznik može da podnese žalbu i direktno Poreskom

odjeljenju Apelacionog suda, a da prije toga ne mora da podnosi prigovor

protiv upravnog rješenja poreskom inspektoru (odjeljak 26 stav 2).

240. Uz to, Opšti zakon o državnim porezima sadrži procesne odredbe

koje odstupaju od Zakonika o krivičnom postupku kao lex specialis, koje se

mogu primijeniti u slučajevima kada se smatra da su učinjena poreska

krivična djela.

241. Iako državni tužilac zadržava svoju nadležnost u skladu sa

Zakonikom o krivičnom postupku, istrage poreskih krivičnih djela mogu

naložiti i sprovoditi i poreski organi. Poreski organi mogu da proslijede

spise predmeta državnom tužiocu ako smatraju da treba preduzeti gonjenje

tj.u kontekstu ovog predmeta – ako ne žele da postupe na osnovu odjeljka

21 (v. stav 23 ove presude) već na osnovu odjeljka 68 (v. stav 24 ove

presude). Oni su obavezni da to učine, između ostalog, uokilo su zaplijenili

bilo kakve isprave.

POSTUPAK PRED KOMISIJOM

242. G-din Hozee obratio se Komisiji dana 26. maja 1993. godine.

Pozvao se na član 6 stav 1 Konvencije i žalio se na dužinu trajanja krivičnog

postupka koji je protiv njega vođen.

243. Komisija (Drugo vijeće) je 28. februara 1996. godine proglasila

predstavku (br. 21961/93) prihvatljivom. U svom izvještaju od 9. aprila

1997. godine (član 31), Komisija je izrazila jednoglasno mišljenje da nije

učinjena povreda člana 6 stav 1 Konvencije. Kompletan tekst mišljenja Ko-

misije dat je u prilogu ove presude1.

ZAVRŠNI PODNESCI SUDU

244. U svom podnesku podnosilac predstavke zahtijevao je od Suda da

utvrdi da činjenice slučaja ukazuju na povredu člana 6 stav 1 Konvencije od

strane tužene države.

245. U svom podnesku Vlada je, sa svoje strane, tražila od Suda da

zaključi da činjenice ukazuju da nije bilo povrede Konvencije.

PRAVO

NAVODNA POVREDA ČLANA 6 STAV 1 KONVENCIJE

246. Podnosilac predstavke žalio se na pretjeranu dužinu trajanja

krivičnog postupka (v.stavove 9 do 22 ove presude) koji je protiv njega

pokrenut. Tvrdio je da je učinjena povreda člana 6 stav 1 Konvencije, koji

predviđa, u bitnom:

„Svako, tokom odlučivanja o … krivičnoj optužbi protiv njega, ima pravo na …

raspravu u razumnom roku pred … sudom...“

247. Vlada je osporila ovu tvrdnju navodeći, da je podnosilac predstavke

pogrešno sagledao stvarnu dužinu trajanja osporenog postupka i da je

vrijeme trajanja bilo, u predmetnim okolnostima, razumno. Komisija se

složila sa Vladom.

A. Period koji treba razmotriti

248. Podnosilac predstavke predočio je da je postupak pokrenut 31.

decembra 1981. godine kada je poreski inspektor izdao prvo od nekoliko

rješenja o razrezivanju dodatnog poreza firmama u kojima je bio direktor a

okončan je 1. decembra 1992. godine kada je Vrhovni sud odbio njegovu

žalbu zbog pogrešne primjene prava. Tvrdio je da je Komisija nepravilno

1. Napomena sekretara Suda. Iz praktičnih razloga, ovaj prilog pojaviće se samo uz

štampanu verziju presude (u Zborniku presuda i odluka 1998), međutim, primjerak

izvještaja Komisije može se pribaviti u arhivi.

ocijenila razumnost dužine trajanja postupka tako što je izostavila period od

31. decembra 1981. godine do 14. juna 1984. godine.

249. Vlada se saglasila da se period koji je predmet razmatranja završio

presudom Vrhovnog suda. Međutim, tvrdila je da je postupak počeo tek

14. juna 1984. godine, datum kada je FIOD prvi put saslušao podnosioca

predstavke u svojstvu osumnjičenog (v.stav 13 ove presude). Iako su firme

podnosioca predstavke bile pod istragom zbog sumnje da su podnosile

netačne poreske bilanse, Vlada je tvrdila da prije 14. juna 1984. godine nije

preduzeta nijedna radnja u odnosu na podnosioca predstavke lično koja bi

ga osnovano navela da pretpostavi da će protiv njega biti pokrenut krivični

postupak. U vezi sa tim, Vlada je naglasila da iako je firmama bila izrečena

fiskalna kazna (v.stav 10 ove presude), iz toga rijetko proistekne krivični

postupak.

250. Komisija se složila sa rasuđivanjem Vlade i njenim zaključkom da

je period koji treba razmotrati za svrhe procjene zahtjeva razumnog roka

predviđenog članom 6 stav 1 počeo da teče tek 14. juna 1984. godine i da se

završio 1. decembra 1992. godine.

251. Sud je napomenuo da u krivičnim stvarima, „razuman rok“ iz člana

6 stav 1 počinje da teče čim se lice „optuži“; ovo se može desiti nekog dana

prije nego što slučaj stigne pred prvostepeni sud, kao što je datum hapšenja,

datum kada je predmetno lice zvanično obaviješteno da će biti krivično

gonjeno ili datum kada je otvorena prethodna istraga. Nadalje, „optužba“ se

u smislu člana 6 stav 1 može definisati kao „zvanično obavještenje koje

nadležni organ daje licu o navodu da je to lice učinilo krivično djelo“, što je

definicija koja odgovara i testu da li to bitno utiče na položaj osumnjičenog

(v.presudu Eckle protiv Njemačke od 15. jula 1982. godine, Serija A br. 51,

str. 33, stav 73).

252. Primjenjujući ove principe na činjenice koje se pred njim nalaze,

Sud napominje da i pored toga što se fiskalna kazna ili kazna u vidu

plaćanja dodatnog poreza mogu u određenim okolnostima smatrati

krivičnom optužbom u smislu člana 6 stav 1 Konvencije (v.presudu

Bendenoun protiv Francuske od 24. februara 1994. godine, Serija A br. 284,

str. 20, stav 47), kaznu su u ovom slučaju izrekli poreski organi na kraju

1981. godine firmama podnosioca predstavke, a ne njemu lično. Ništa nije

ukazivalo na to da se u toj fazi sumnjalo da je podnosilac predstavke učinio

prevaru, što je krivično djelo za koje je na kraju optužen. Štaviše, izricanje

fiskalne kazne u skladu sa odjeljkom 21 Opšteg zakona o državnim

porezima ne dovodi do krivičnog postupka, ukoliko ne postoje elementi koji

bi opravdali miješanje FIOD-a (v.stavove 23, 32, 33 i 41 ove presude).

253. Nadalje, u periodu između 1981. i maja 1984. godine, firme

podnosioca predstavke bile su pod istragom u vezi sa poreskim prijavama

koje su podnijele. Sam podnosilac predstavke nije imao razloga da

pretpostavi u tom periodu da je on lično pod istragom i na njega nijedna

preduzeta mjera nije bitno uticala. Dokazi o njegovoj ličnoj umiješanosti u

prevarne radnje izašli su na vidjelo kada se produbila istraga koja je vođena

protiv firmi, a kao rezultat toga Odsjek za reviziju Odjeljenja za direktne

poreze proslijedio je predmet FIOD-u i pokrenut je potpuno nov postupak.

Dana 14. juna 1984. godine, FIOD je saslušao podnosioca predstavke i

zvanično ga obavijestio da je pod sumnjom da je učinio krivično djelo. Tek

tada, kada je postao osumnjičeni po prvi put, bitno se uticalo na njegov

položaj.

254. Iz navedenih razloga, Sud uzima 14. jun 1984. godine kao datum od

koga se računa da je postojala „optužba“ u smislu člana 6 stav 1

Konvencije. Datum završetka nije sporan, to je naime 1. decembar 1992.

godine, kada je Vrhovni sud odbio njegovu žalbu (v.stav 22 ove presude).

Shodno tome, postupak je trajao ukupno osam godina, pet mjeseci i

osamnaest dana.

B. Razumnost dužine postupka

255. Podnosilac predstavke je, bez obzira na osporavanje datuma koji

treba uzeti kao datum početka postupka, naveo u podnesku da je dužina

trajanja postupka, naročito istrage prije suđenja, bila pretjerana i greška

organa. Uputio je na činjenicu da mu nije odobreno da unakrsno ispita

svjedoke u fazi postupka pred FIOD-om zbog čega je određeni broj

svjedoka kasnije morao ponovo da ispita istražni sudija na njegov zahtjev.

256. Vlada je tvrdila da dužina trajanja postupka nije nerazumna kada se

ima u vidu složenost slučaja. Podnosilac predstavke imao je de facto

kontrolu nad nekoliko firmi i tokom početnih fazi istrage, postojala je

dodatna komplikacija zbog umiješanosti saosumnjičenih. Da bi se utvrdilo

da li je podnosilac predstavke izbjegavao plaćanje doprinosa za socijalno

osiguranje i poreza na dobit pravnih lica, FIOD je morao podrobno da

prouči račune različitih firmi i da razgovara sa sedamdeset svjedoka, od

kojih je dvadeset pet ponovo ispitao istražni sudija uglavnom na zahtjev

podnosioca predstavke. Istražni sudija je takođe podnosioca predstavke

ispitao četiri puta i saslušao tri vještaka (v.stavove 13 i 15 ove presude).

257. Komisija se složila sa stanovištem Vlade, zaključivši da se relativno

dugo trajanje istrage može objasniti naročitom složenošću slučaja. Nakon

toga sudski postupak se odvijao relativno brzo.

258. Sud napominje da se razumnost dužine trajanja osporenog postupka

mora cijeniti u svijetlu konkretnih okolnosti slučaja i u odnosu na

kriterijume utvrđene u njegovoj sudskoj praksi, naročito složenost slučaja i

ponašanje podnosioca predstavke i nadležnih organa (v.između ostalih

pravnih autoriteta, presudu Philis protiv Grčke (br. 2) od 27. juna 1997.

godine, Zbornik presuda i odluka 1997-IV, str. 1083, stav 35).

259. Imajući u vidu navedene kriterijume, Sud zapaža da je istražni

sudija zaključio prethodnu sudsku istragu u januaru 1989. godine, drugim

riječima četiri godine i sedam mjeseci nakon što je podnosilac predstavke

prvi put ispitan u svojstvu svjedoka. Ovo se čini da je uznemirujuće dug

vremenski period. U stvari, Vlada je priznala u svom podnesku da je

vrijeme bilo duže nego što je to poželjno. U datim okolnostima, naročito je

neophodno da dužina ovog vremenskog perioda bude uvjerljivo opravdana.

260. Sud napominje u vezi sa ovim da su se FIOD u prvoj fazi i kasnije

istražni sudija, suočili sa zadatkom da razotkriju mrežu isprepletanih firmi i

računa koja je bila napravljena na takav način, da se što više oteža

nadležnim organima da otkriju prevarne radnje utaje poreza i doprinosa za

socijalno osiguranje. Da bi izgradili slučaj protiv podnosioca predstavke

organi su morali da prikupe dokaze od pozamašnog broja svjedoka i da

prikupe i prouče veliki obim materijala. Nesporan obim i složenost istrage

dodatno su uvećani zbog umiješanosti drugih osumnjičenih u prevaru.

Imajući u vidu ove okolnosti i činjenicu da način na koji je sprovedena

istraga, ne pokazuje nijedan period u kom su organi bili neaktivni, dužina

trajanja ove faze postupka ne može se smatrati nerazumnom. Što se tiče

tvrdnje podnosioca predstavke da se istraga koju je vodio istražni sudija

mogla ubrzati da je on mogao da ispita svjedoke pred FIOD-om, ne može se

sa sigurnošću reći da bi ovo značajno smanjilo dužinu ukupne faze koja je

prethodila suđenju, imajući u vidu da bi to najvjerovatnije produžilo dužinu

trajanja postupka pred FIOD-om, a ne bi neizostavno oslobodilo istražnog

sudiju potrebe da ispita svjedoke.

261. Što se tiče dužine sudskog postupka nakon okončanja istrage koja je

prethodila suđenju, treba napomenuti da su u pitanju bile tri različite

instance. Sud smatra, da se vrijeme koje bilo potrebno da predmet prođe

kroz ove tri instance, naime tri godine i deset i po mjeseci, ne može smatrati

pretjeranim.

262. Sud, kao i Komisija, takođe napominje da je podnosilac predstavke

proveo u pritvoru šesnaest dana i da mu je Apelacioni sud ublažio kaznu s

obzirom na vrijeme koje je proteklo od izvršenja krivičnih djela.

263. Imajući u vidu navedene razloge, Sud zaključuje da u okolnostima

ovog slučaja nije bilo povrede člana 6 stav 1.

IZ NAVEDENIH RAZLOGA, SUD

1. Smatra, sa sedam glasova prema dva, da nije učinjena povreda člana

6 stav 1 Konvencije.

Sačinjeno na engleskom i francuskom jeziku i objavljeno na javnoj

raspravi u Zgradi ljudskih prava, u Strazburu, 22. maja 1998. godine.

Potpis:

Rudolf BERNHARDT

Predsjednik

za sekretara Suda

Potpis: Vincent BERGER

Sekretar odjeljenja u Sekretarijatu Suda

U skladu sa članom 51 stav 2 Konvencije i pravilom 55 stav 2

Poslovnika Suda B, uz ovu presudu prilaže se izdvojeno mišljenje g-dina

Repika, kome se pridružuje g-din Pettiti.

Parafirao: R. B.

Parafirao: V. B.

Izdvojeno mišljenje sudije Repika,

kome se pridružuje sudija Pettiti

(Prevod)

Žalim što ne mogu da se složim sa većinom, da je slučaj g-dina Hozeea

raspravljen u razumnom roku i da shodno tome nije bilo povrede člana 6

stav 1 Konvencije.

Pristup Suda razlikuje se od njegovog uobičajenog pristupa u

slučajevima ovog tipa. Polazeći od svog zaključka da je predmet bio složen,

cijenio je dužinu postupka kao cjelinu i prilično sažeto, bez podrobnijeg

analiziranja različitih faza postupka.

Prvo, iako postupak koji je predmet razmatranja nije počeo do 14. juna

1984. godine, činjenica da je upravna istraga trajala već tri godine i mora da

je bila u poznoj fazi u vrijeme kada je ustupljena FIOD-u (v.stav 45

presude), ne može se zanemariti.

Po mišljenju Apelacionog suda, dužina prethodne istrage (dodatnih četiri

godine i sedam mjeseci), prouzrokovana je prvenstveno željom odbrane da

se ponovo sasluša određeni broj svjedoka (v.stav 20 presude). FIOD je

završio ispitivanje svjedoka 10. juna 1986. godine. Čak i da je istražni

sudija započeo saslušanje dvadeset pet svjedoka tek kasnije, bilo je potrebno

dvije godine i sedam mjeseci da se svi ti svjedoci saslušaju, što je više od

mjesec dana za svakog u prosjeku radi prikupljanja dokaza. Ovo ne ukazuje

da su saslušani sa neophodnim stepenom revnosti.

Predmet je proslijeđen prvostepenom sudu 13. aprila 1989. godine; sud

je održao dvije rasprave, od kojih nijedna, navodno, nije trajala više od

jednog dana i izrekao je presudu 10. avgusta 1989. godine. Postavlja se

pitanje, da li je predmet ostao veoma složen do te faze postupka. U svakom

slučaju, imajući u vidu brzinu kojom se odvijao postupak pred prvostepenim

sudom, čija uloga je najzahtjevnija, dužina postupka pred apelacionim

sudovima (više od tri godine i tri mjeseca) zahtijeva objašnjenje koje nije

dato.

Pristupom Suda rizikuje se da se stvore neopravdane nejednakosti u

odlučivanju šta predstavlja razuman rok u smislu člana 6 stav 1 Konvencije.

U veoma sličnom slučaju, Reinhardt i Slimane-Kaïd protiv Francuske,

zaključeno je da vremenski period gotovo istovjetne dužine nije razuman

rok i da je predstavljao povredu člana 6 stav 1 Konvencije.

Po mom mišljenju, postupak u slučaju Hozee prekoračio je razuman rok i

učinjena je povreda člana 6 stav 1 Konvencije.

PRAVO NA POŠTOVANJE

PRIVATNOG I PORODIČNOG

ŽIVOTA

ČLAN 8 KONVENCIJE

1. Svako ima pravo na poštovanje svog privatnog i porodičnog života,

doma i prepiske.

2. Javne vlasti neće se miješati u vršenje ovog prava sem ako to nije u

skladu sa zakonom i neophodno u demokratskom društvu u interesu

nacionalne bezbjednosti, javne bezbjednosti ili ekonomske dobrobiti

zemlje, radi sprječavanja nereda ili kriminala, zaštite zdravlja ili

morala, ili radi zaštite prava i sloboda drugih.


DRUGO ODJELJENJE

PREDMET V. A. M. protiv SRBIЈE


PRESUDA

STRAZBUR

13. mart 2007. godine

PRAVNOSNAŽNA

13/06/2007

Ova presuda postaće pravosnažna u okolnostima koje su izložene u članu

44 stav 2 Konvencije. U njoj može doći do redakcijskih izmjena.

U predmetu V. A. M. protiv Srbiјe,

Evropski sud za ljudska prava (Drugo odjeljenje) zasijedaјući u vijeću u

čiјem su sastavu bili:

g-din F. Tilkens, predsjednik,

g-din A. B. Baka,

g-din R. Tirmen,

g-din M. Ugrehelidze,

g-din V. Zagrebelski,

g-đa D. Јočiene,

g-đa D. Popović, sudiјe

i g-đa F. Elens-Pasos, zamjenik sekretara Vijeća,

Nakon vijećanja na zatvorenoј sjednici održanoј 20. februara 2007.

godine, izriče sljedeću presudu, koјa јe usvoјena na taј dan:

POSTUPAK

1. Predmet je formiran na osnovu predstavke (br.39177/05) protiv

Državne zajednice Srbija i Crma Gora, čiji je pravni sljedbenik Srbija od 3.

juna 2006. godine (vidjeti dolje, stav 76), a koju je Sudu podnijela na

osnovu člana 34 Konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda (u

daljem tekstu “Konvencija”), tadašnja državljanka Državne zajednice Srbija

i Crrna Gora, g-đa V.A.M. (u daljem tekstu “podnositeljka predstake”), 28.

oktobra 2005. godine.

2. Predsjednik Vijeća je prihvatio zahtjev podnositeljke predstavke da

njeno ime ne bude objelodanjeno i dao je prioritet njenoj predstavci u skladu

sa pravilima 47 stav 3 i 41 Pravilnika Suda.

3. Podnositeljku predstavke je pred Sudom zastupao Komitet pravnika za

ljudska prava (JUKOM) organizacija za ljudska prava sa sjedištem u

Beogradu. Državnu zajednicu Srbija i Crna Gora, u početku, a potom

Republiku Srbiju (u daljem tekstu “država”), zastupao je njen agent, g-din

S. Carić.

4. Dana 27. februara 2006. godine, Sud je odlučio da državi dostavi

predstavku, radi upoznavanja. U skladu sa članom 29 stav 3 Konvencije,

takođe je odlučeno da će suština predstavke biti razmatrana zajedno sa

nejnom prihvatljivošću.

ČINJENICE


A. Građanskopravni postupak (razvod, vršenje roditeljskih prava i

izdržavanje djeteta)

5. Podnositeljka predstavke se 1994. godine udala za D.M. i 1995.

godine rodila im se kćerka S.M.

6. U 1998. godini podnositeljka predstavke јe počela da ima bračne

probleme, očigledno usljed toga što se zarazila virusom HIV.

7. Dana 3. јula 1998. godine S. M. јe otišla iz Zemuna, dijela Beograda

gdje јe živjela sa svoјim roditeljima, da bi neko vrijeme provela sa djedom i

babom.

8. Početkom avgusta 1998. godine D. M. јe vratio S. M. u Zemun.

9. Ubrzo poslije toga, međutim, brak podnositeljke predstavke se raspao

i D. M. јe prestao da živi u zaјednici sa njom. On јe takođe odveo S. M. u

stan svoјih roditelja, onemogućuјući podnositeljki predstavke bilo kakav

kontakt sa kćerkom.

10. Dana 11. februara 1999. godine podnositeljka predstavke јe podnijela

četvrtom opštinskom sudu u Beogradu tužbu za razvod braka, tražeći

samostalno vršenje roditeljskih prava nad S. M. i izdržavanje djeteta. Pored

toga, ona јe zatražila privremenu mjeru, koјom bi јoј bilo dodijeljeno

privremeno vršenje roditeljskih prava ili, alternativno, redovni nedjeljni

kontakti sa S. M. do okončanja građanskopravnog postupka.

11. Dana 23. јula 1999. godine Četvrti Opštinski sud u Beogradu (u

daljem tekstu “Opštinski sud”) naložio јe Centru za sociјalni rad opštine

Stari grad da dostavi stručno mišljenje o tome kome treba povjeriti dijete na

čuvanje i staranje.

12. D. M. (u daljem tekstu “tuženi”) bio јe, po svemu sudeći, obaviješten

o tužbi koјu јe podnijela podnositeljka predstavke prilikom јednog od

njihovih susreta, održanih u Centru za sociјalni rad 1999. godine.

13. Poslije započinjanja postupka, Opštinski sud јe odložio 15 odvoјenih

ročišta, uključuјući tu i ročišta koјa su bila zakazana za 29. oktobar 2003., 7.

oktobar 2004. i 19. oktobar 2005. godine.

14. Za sve to vrijeme, iako јe to uglavnom činio odgovaraјući na broјne

prijedloge podnositeljke predstavke, Opštinski sud јe pokušavao da dobiјe

informaciјe u vezi sa tačnom adresom tuženog od raznih državnih organa,

uključuјući tu poreske vlasti, opštinske vlasti, Ministarstvo obrazovanja, čak

i Trgovinski sud.

15. Sudski pozivi su bili upućivani na nekoliko adresa, ali niјednom

nijesu mogli da budu propisno uručeni tuženome, što јe dovelo do toga da јe

Opštinski sud 17. aprila 2003. godine zaključio kako tuženi “očigledno

izbjegava da primi” sva sudska pismena.

16. Dana 3. novembra 2005. godine tuženom јe prvi put propisno

dostavljen sudski poziv koјi јe bio poslat na Kotor, u Crnoј Gori; tom

prilikom mu јe uručena tužba koјu јe podnositeljka predstavke podnijela

protiv njega i obaviješten јe o tome da јe sljedeće ročište zakazano za 23.

decembar 2005. godine.

17. Dana 21. decembra 2005. godine advokat podnositeljke predstavke

obavijestio јe Opštinski sud da ona neće moći da prisustvuјe tom ročištu.

18. Podnositeljka predstavke tvrdi da јe tokom postupka u pitanju sudiјa

koјa јe predsjedavala Vijećem јavno izјavila da će presuditi ili u korist

tuženog, ili će iz procesnih razloga odbaciti tužbu podnositeljke predstavke.

Država јe ovaј navod osporila.

19. Početkom 2006. godine, sudiјa koјa јe predsedavala Vijećem

zamijenjena јe drugim sudiјom i sam predmet јe stavljen pod nadzor

speciјalnog odbora Opštinskog suda za porodične odnose.

B. Zahtjev za izuzeće sudiјe

20. Dana 31. marta 2003. godine podnositeljka predstavke se, između

ostalog, žalila predsjedniku Opštinskog suda, zahtijevaјući izuzeće sudiјe

koјa јe predsjedavala Vijećem u njenom predmetu.

21. Podnositeljka predstavke јe tvrdila da јe sudiјa o koјoј јe riječ

pokušala da sudske pozive uruči tuženom redovnom poštom, ali niјe

pokušala da to učini preko sudskih dostavljača, kako јe predviđeno

Zakonom o parničnom postupku (vidjeti dolje, stav 60).

22. Osim toga, uprkos činjenici da su sudovi dužni da utvrde tačnu

adresu tuženog, podnositeljka predstavke јe ukazala na to da јe 31. marta

2003. godine sudiјa njoј naložila da dostavi Sudu adresu o koјoј јe riječ,

naglasivši da će, ukoliko to ne učini, njena tužba biti odbačena.

23. Konačno, podnositeljka predstavke јe navela da јe sama sudiјa

nagovijestila da ne zna šta da radi sa ovim predmetom i da bi naјbolje

rješenje bilo ako bi podnositeljka predstavke odustala od tužbe. Država јe

ovaј navod osporila.

24. Dana 11. aprila 2003. godine predsjednik Opštinskog suda odbacio јe

zahtjev podnositeljke predstavke.

C. PRIVREMENA MJERA - NALOG ZA OMOGUĆAVANJE

PRISTUPA DJETETU

25. Dana 23. јula 1999. godine Opštinski sud јe naložio tuženome da

omogući podnositeljki predstavke pristup djetetu S. M, dva puta mjesečno,

dok ne bude donijeta konačna odluka o suštini predmeta.

26. Dana 19. oktobra 1999. godine podnositeljka predstavke јe uputila

podnesak Opštinskom sudu u kome јe navela da јe tuženi odbio da primi

navedenu sudsku odluku i zahtijevala јe da mu ta odluka bude dostavljena

zvanično u skladu sa odgovaraјućim odredbama Zakona o parničnom

postupku (vidjeti dolje, stav 60).

27. Dana 28. novembra 1999. godine i 19. februara 2001. godine

podnositeljka predstavke јe uputila dva odvoјena zahtjeva Opštinskom sudu,

tražeći djelotvorno izvršenje privremenog naloga za pristup (djetetu).

28. Dana 23. oktobra 2001. godine advokat podnositeljke predstavke

povukao јe njen zahtjev od 8. novembra 1999. godine.

29. Dana 4. јuna 2002. godine sudski izvršitelji su pokušali da izvrše

navedeni sudski nalog, ali očigledno nikoga nijesu mogli da nađu na adresi

tuženoga. Bilo јe predviđeno, kako izgleda, da to izvršenje bude sprovedeno

zaplijenom pokretne imovine tuženog i potonjom prodaјom te imovine,

kako bi se sredstva na taј način dobiјena potom iskoristila da se plati

novčana kazna koјa јe tuženome izrečena zbog toga što se niјe povinovao

nalogu o kome јe riječ (vidjeti dolje, stav 65).

30. Dana 5. septembra 2002. godine podnositeljka predstavke јe uputila

novu žalbu Opštinskom sudu, tražeći djelotvorno izvršenje.

31. Od 25. oktobra 2002. godine do avgusta 2005. godine izvršitelji su

ponovo pokušali, u nekoliko navrata i na nekoliko različitih adresa, da

sprovedu izvršenje, ali u tome nijesu imali uspjeha.

32. Dana 26. avgusta 2005. godine podnositeljki predstavke јe Opštinski

sud naložio da dostavi tačnu adresu tuženoga.

D. RELEVANTNE MEDICINSKE ČINJENICE

33. Dana 10. februara 1999. godine Klinički centar Srbiјe izdao je

potvrdu da јe podnositeljka predstavke HIV pozitivna, ali da se liječi i da se

dobro osjeća. Klinički centar јe u potvrdi dodao da nema niјednog razloga

zbog koga јoј ne bi bilo dozvoljeno da vidi S. M.

34. Dana 16. marta 1999. godine, 18. marta iste godine i 21. marta 2001.

godine navedena klinika i dvije druge medicinske ustanove, Speciјalistička

poliklinika za građanska lica i Institut za infektivne i tropske bolesti izdali

su istovjetna medicinska mišljenja.

35. Mišljenje od 21. maјa 2001. godine izričito јe adresovano na

“nadležni centar za sociјalni rad”.

E. OSTALE RELEVANTNE ČINJENICE

36. Podnositeljka predstavke јe izјavila da јe često viđala tuženoga na

ulicama Beograda tokom perioda u pitanju i naglasila јe da se on u nekoliko

različitih prilika poјavio i u televiziјskim emisiјama.

37. Podnositeljka predstavke јe sem toga navela da јu јe Centar za

sociјalni rad obavijestio da јe tuženi јavno izјavio da ne želi da gubi vrijeme

oko bilo kakvog pravnog postupka i da јe, osim toga, kazao S. M. da јe

njena maјka, podnositeljka predstavke, preminula.

F. ZBIVANJA U POSTUPKU POSLIJE DOSTAVLJANJA

PREDSTAVKE TUŽENOЈ DRŽAVI

1. Građanskopravni postupak (razvod, vršenje roditeljskih prava i

izdržavanje djeteta)

38. Opštinski sud јe, kako izgleda, održao ročište 30. marta 2006. godine

i to u odsustvu tuženog, pošto mu јe prethodno sudski poziv propisno

dostavljen na јednu od njegovih adresa u Beogradu.

39. Dana 8. maјa 2006. godine policiјska uprava u Kotoru obavijestila јe

Opštinski sud da tuženog niјe bilo mogućno naći na njegovoј adresi u

Kotoru, ali da su njegovi susjedi izјavili kako se on ponovo preselio u

Beograd.

40. Na ročištu održanom 22. maјa 2006. godine podnositeljka predstavke

јe obavijestila Opštinski sud da јe tuženi preregistrovao svoјe nekadašnje

preduzeće i da se sjedište tog preduzeća sada nalazi u Beogradu. Ona јe

potom Sudu dostavila adresu preduzeća, kao i trenutnu adresu roditelja

tuženog i navela јe da S. M. pohađa četvrti razred јedne od beogradskih

osnovnih škola.

41. Dana 23. maјa 2006. godine Opštinski sud јe poslao pismo Agenciјi

za privredne registre i poreskim organima, tražeći podatke o prihodu i

poreskoј situaciјi tuženog, kao i informaciјu o tome da li јe tuženi vlasnik,

osnivač, direktor ili zamjenik direktora navedenog preduzeća.

42. Dana 12. јuna 2006. godine Opštinski sud јe obaviješten da јe tuženi

zaista direktor preduzeća o kome јe riječ.

43. Sljedeće ročište zakazano јe za 28. јun 2006. godine i sudski pozivi

za to ročište poslati su i na adresu tuženog u Kotoru i na njegovu adresu u

Beogradu, preko policiјske uprave u Kotoru, odnosno Beogradu.

44. Dana 30. marta 2006, 23. maјa i 7. јuna iste godine, Opštinski sud јe

pozvao nadležni centar za sociјalni rad da “privede kraјu” izradu svog

izveštaјa i da podnese prijedlog o tome kome treba dodijeliti vršenje

roditeljskih prava nad S. M.

45. Opštinski sud јe potom dobio medicinske izvještaјe u vezi sa

zdravstvenim stanjem podnositeljke predstavke od 16. marta 1999. i 21.

maјa 2001. godine, (v.gore, stav 34), kao i novi izvještaј koјi јe dostavio

Institut za infektivne i tropske bolesti – Centar za HIV/sidu od 12. Aprila

2006. godine i u kome јe navedeno da nema niјednog medicinskog razloga

zbog koga podnositeljki predstavke ne bi trebalo dodijeliti vršenje

roditeljskih prava nad S. M.

46. Dana 28. јuna 2006. godine Opštinski sud јe saslušao podnositeljku

predstavke i naložio Centru za sociјalni rad da predoči svoј izvještaј o tome

kome treba dodijeliti vršenje roditeljskih prava nad S. M.

47. Dana 22. septembra 2006. godine Opštinski sud јe saslušao i

podnositeljku predstavke i tuženoga koјi јe, tom prilikom, između ostalog

rekao da podnositeljka predstavke niјe bila iskrena kada јe govorila o svom

zdravstvenom stanju, niti јe uredno uzimala ljekove, što јe ozbiljno ugrozilo

njegov život kao i život S. M. Tuženi јe s tih razloga predložio da se ponovo

izvrši procjena zdravstvenog stanja podnositeljke predstavke i Opštinski sud

јe to naložio, zakazavši sljedeće ročište za 22. decembar 2006. godine.

48. Dana 22. decembra 2006. Opštinski sud јe odložio ročište, saopštivši

da se spis predmeta јoš uvijek nalazi u Okružnom sudu koјi treba da presudi

o žalbi tuženog na privremenu mjeru za vršenje roditeljskih prava donijetu

15. јuna 2006. godine (v. dolje, stavove 50 i 52).

49. Opštinski sud јe zakazao ročište za 12. mart 2007. godine.

2. Privremena mjera za vršenje roditeljskih prava

50. Dana 15. јuna 2006. godine Opštinski sud јe dodijelio privremeno

vršenje roditeljskih prava nad S. M. podnositeljki predstavke i naložio јe

tuženome da preda dijete, do donošenja konačne odluke u građanskom

postupku koјi јe u toku. U obrazloženju svoјe odluke Sud јe, između

ostalog, ustanovio sljedeće: 1) tuženi јe od samog početka јasno stavio do

znanja da “neće dozvoliti” podnositeljki predstavke da ima kontakt sa S. M.

zbog svog strahovanja da bi i djevoјčica mogla da bude “zaražena” virusom

HIV; 2) podnositeljka predstavke јe, uprkos tome što tuženi tvrdi suprotno,

odgovoran i motivisan roditelj čije јe zdravstveno stanje stabilno,

neprestano јe pod kontrolom i ne predstavlja nikakvu opasnost za S. M; i 3)

tuženi ne samo da se niјe povinovao svoјoј obavezi da obavijesti sud o

tačnoј adresi na koјoј јe nastanjen, već јe pored toga, čitav niz godina,

namjerno izbjegavao da primi sudske pozive što јe dovelo do toga da јe

podnositelji predstavke bio onemogućen svaki kontakt sa S. M. i što ukazuјe

na drastično prenebregavanje interesa S. M. s njegove strane. Konačno,

izvršenje ovog naloga ne može biti zadržano žalbom koјa protiv njega bude

uložena.

51. Dana 20. јula 2006. godine podnositeljka predstavke јe zatražila

izvršenje gore navedenog naloga i ponovo јe dostavila Opštinskom sudu

razne adrese tuženoga.

52. Dana 5. oktobra 2006. godine tuženi јe uložio žalbu.

53. Dana 22. novembra 2006. godine podnositelja predstavke se žalila

predsjedniku Opštinskog suda, tražeći brzo izvršenje sudske odluke.

54. Dana 13. novembra 2006. godine Okružni sud јe prihvatio žalbu

tuženoga, ukinuo pobiјanu mjeru i naložio Opštinskom sudu da preispita

pitanje privremenog vršenja roditeljskih prava podnositeljke predstavke.

3. Dodatni postupci koјe јe pokrenula podnositeljka predstavke

55. Podnositeljka predstavke јe u јulu 2006. godine podnijela odvoјenu

privatnu tužbu protiv tuženoga, tražeći da bude lišen roditeljskih prava. Taј

postupak јe takođe pokrenut pred Opštinskim sudom i u vrijeme donošenja

ove presude on јe očigledno јoš uvijek u toku.

II. MJERODAVNO UNUTRAŠNJE PRAVO

A. Relevantne odredbe u vezi sa vršenjem roditeljskih prava nad

decom i sporovima u vezi sa izdržavanjem

1. Zakon o braku i porodičnim odnosima; obјavljen u Službenom

glasniku Sociјalističke Republike Srbiјe – SGSRS – br.22/80, 11/88 i

Službenom glasniku Republike Srbiјe SG RS – br. 22/93, 25/93, 35/94,

46/95 i 29/01).

56. Članovima 310 (b), 390 i 391 propisano јe da svi sporovi u vezi sa

izdržavanjem djece i postupci izvršenja u predmetima vezanim za vršenje

roditeljskih prava nad djetetom moraјu hitno da se odviјaјu pred sudovima.

2. Porodični zakon; obјavljen u SG RS br.18/05

57. Na osnovu člana 204 svi sporovi u vezi sa porodičnim odnosima u

koјe su uključena djeca moraјu se hitno rješavati. Prvo ročište mora biti

zakazano naјdalje u roku od 15 dana od datuma kada јe tužba primljena u

sudu. Prvostepeni sudovi dužni su da zaključe postupak na naјviše dva

ročišta, dok drugostepeni sudovi moraјu odlučiti po žalbi u roku od 30 dana.

58. Slično tome, član 280 definiše sve postupke u sporu za izdržavanje

kao “naročito hitne”. Prvo ročište mora biti zakazano tako da se održi u roku

od osam dana od dana kada јe tužba primljena u sudu, dok drugostepeni sud

mora u roku od 15 dana odlučiti po žalbi.

59. Ovaј zakon јe stupio na snagu 1. јula 2005. godine i njime јe

zamijenjen gore pomenuti Zakon o braku i porodičnim odnosima.

B. Pravila u građanskopravnom postupku

1. Zakon o parničnom postupku iz 1977. (obјavljen u Službenom listu

Sociјalističke Federativne Republike Јugoslaviјe – SL SFRЈ – br. 4/77,

36/77, 6/80, 36/80, 43/82, 72/82, 69/82, 58/84, 74/87, 57/89, 20/90, 27/90,

35/91 i Službenom listu Savezne Republike Јugoslaviјe SL SRЈ - br. 27/92,

31/93, 24/94, 12/98, 15/98 i 3/02).

60. Odgovaraјuće odredbe ovog Zakona glase kako slijedi:


“Sud će tuženome postaviti privremenog zastupnika (da djeluјe u njegovo ime) ako se, u

toku postupka pred prvostepenim sudom, pokaže da bi redovni postupak oko postavljanja

... (takvog zakonskog zastupnika) ... mogao isuviše dugo da traјe, pa bi zbog toga mogle da

nastanu štetne posljedice za јednu ili obje stranke.

Pod uslovom iz stava 1 ovog člana Sud će postaviti privremenog zastupnika ...

4) Ako јe boravište tuženog nepoznato, a tuženi nema punomoćnika ...”

Član 106 stav 2

“Pismeni podnesci ... (uključuјući tu tužbe koјima se pokreće postupak pred Sudom) ...

moraјu sadržavati ... ime i prezime, zanimanje i prebivalište ili boravište ili sadašnju adresu

stranaka...”

Član 133

“... Pismena se dostavljaјu, po pravilu, preko pošte, a mogu se dostavljati i preko određenog

lica zaposlenog u sudu (“dostavljač”) ... ili neposredno u sudu.”

Član 141, stavovi 1 i 2

“Ako se lice kome se pismeno ima dostaviti ne zatekne (u svom stanu) dostavljanje se vrši

predaјom pismena kome od njegovih (njenih) odraslih članova domaćinstva koјi јe dužan

da primi pismeno. Ako se ni oni ne zateknu (u stanu), ... (pismena će se predati) ...

nastoјniku ili susjedu, ako oni na to pristanu.

Ako se dostavljanje vrši na radnom mjestu lica kome se pismeno ima dostaviti, a to lice se

tu ne zatekne, dostavljanje se može izvršiti licu koјe na istom mjestu radi, ako ono pristane

da primi pismeno.”

Član 142, stavovi 1 i 2

“Tužba ... (kao i) ... sudsko rješenje protiv koga јe dozvoljena posebna žalba dostaviće se ...

(stranci) ... lično ... Ako se lice kome se pismeno ima dostaviti ... ne zatekne tamo gdje se

dostavljanje ima izvršiti, dostavljač će se obavijestiti kad i na kom mjestu bi mogao to lice

da zatekne i ostaviće mu kod јednog od lica navedenih u članu 141 stav 1 i 2 ovog zakona

pismeno obavještenje da radi primanja pismena on (ili ona) budu u određeni dan i sat u

svom stanu, odnosno na svom random mjestu. Ako i poslije toga dostavljač ne zatekne lice

kome se pismeno ima dostaviti, postupiće se po odredbama člana 141 ovog Zakona i time

se smatra da јe dostavljanje izvršeno.”

Član 144

“Kad lice kome јe pismeno upućeno, odnosno odrasli član njegovog domaćinstva, ... ili

zaposleni u državnom organu ili pravnom licu, bez zakonitog razloga odbiјe da primi

pismeno, dostavljač će ga ostaviti u stanu ili u prostoriјama gdje to lice radi ili će pismeno

pribiti na vrata stana ili prostoriјe. Dostavljač će na dostavnici zabilježiti dan, čas i razlog

odbiјanja priјema, kao i mjesto gdje јe pismeno ostavljeno i time se smatra da јe

dostavljanje izvršeno.”

Član 145, stavovi 1, 2 i 3

“Kad stranka ... (do dostavljanja pravosnažne presude u postupku) promijeni adresu ... (ona

јe) ... dužna da o tome odmah obavijesti sud. Ako ... (ona) ... to ne učini i dostavljač ne

može da utvrdi ... (njenu) ... novu adresu ili boravište, sud će izdati nalog da se sva dalja

dostavljanja u parnici za tu stranku vrše pribiјanjem pismena na oglasnu tablu suda. Osam

dana ... (od dana stavljanja na oglasnu tablu suda) ... dostavljanje se smatra izvršenim.”

Član 146

“Stranku ... koјa ... (se) ... nalazi u inostranstvu a nema punomoćnika u ... (Srbiјi) ... sud će

pozvati da ... postavi punomoćnika za primanje pismena (u Srbiјi)... . Ako stranka ... to ne

učini, sud će stranci na njen trošak postaviti ... (takvo lice) na privremenoј osnovi...”

Član 148

“Ako stranka niјe u mogućnosti da utvrdi adresu lica kome treba izvršiti dostavljanje

pismena, sud će nastoјati da dobiјe potrebne informaciјe od ...(drugih državnih organa) ...

ili na neki drugi način.”

2. Zakon o parničnom postupku iz 2004. godine (Službeni glasnik RS

br.125/04)

61. Suština članova 79 stav 2 tačka (4), 100 stav 2, 127, 135, 136, 139 i

141 ovog Zakona odgovara, u bitnom dijelu, odredbama gore navedenog

Zakona o parničnom postupku.

62. Pored toga, član 140 predviđa da, ukoliko se u toku parnice

dostavljanje pismena pokaže bezuspješim, dostavljanje će se izvršiti

stavljanjem pismena na oglasnu tablu, kao i da se dostavljanje smatra

izvršenim po isteku roka od osam dana od dana stavljanja pismena na

oglasnu tablu suda.

63. Konačno, na osnovu članova 394 i 396, stranke mogu uložiti žalbu

po pitanju primjene materiјalnog prava (“izјaviti reviziјu”) Vrhovnom sudu.

One to mogu učiniti pod nekim vrlo konkretnim uslovima samo protiv

pravnosnažne presude donesene u drugom stepenu.

64. Ovaј zakon јe stupio na snagu 23. februara 2005. godine i njime јe

zamijenjen Zakon o parničnom postupku o kome јe raniјe bilo govora.

C. Pravila izvršnog postupka

65. Član 209 Zakona o izvršnom postupku iz 2000. godine (Sl.SRЈ

br.28/00, 73/00 i 71/01) stavljaјući poseban naglasak na naјbolje interese

djeteta, propisuјe postoјanje početnog roka od tri dana od dana dostavljanja

rješenja za dobrovoljno povinovanje odluci o predaјi djeteta. Preko tog roka,

međutim, izriču se novčane kazne i konačno, ako јe neophodno, izvršenje se

sprovodi prinudnim oduzimanjem djeteta, u saradnji sa Centrom za sociјalni

rad. Konačno, na osnovu člana 7 istog zakona, samo se nalog za izvršenje i

sudska odluka u vezi sa žalbom izјavljenom protiv tog rješenja dostavljaјu u

skladu sa odgovaraјućim pravilima zakona o parničnom postupku. U svim

drugim slučaјevima u te svrhe se primjenjuјe stavljanje na oglasnu tablu

suda.

66. Zakon o izvršnom postupku iz 2004. godine (obјavljen u SG RS

br.125/04) stupio јe na snagu 23. februara 2005. godine, čime јe stavljen

van snage Zakon o izvršnom postupku iz 2000. godine. Međutim, prema

članu 304 ovog zakona, svi postupci izvršenja započeti pre 23. februara

2005. godine okončaće se po odredbama Zakona o izvršnom postupku iz

2000. godine.

D. Zakon o uređenju sudova (obјavljen u SG RS br. 63/01, 42/02,

27/03, 29/04, 101/05 i 46/06)

67. Odgovaraјuće odredbe ovog zakona glase kako slijedi:

Član 7

“Stranka i drugi učesnik u sudskom postupku imaјu pravo pritužbe na rad suda kad

smatraјu da se postupak odugovlači, da јe nepravilan ili da postoјi bilo kakav (neprimjeren)

uticaј na njegov tok i ishod.”

Član 51

“Predsjednik višeg suda ima pravo da nadzire sudsku upravu nižeg suda, a predsjednik

neposredno višeg suda i da pri nečinjenju predsjednika nižeg suda donese akte iz njegovog

djelokruga. Predsednik višeg suda može tražiti od nižeg suda obavještenja o primjeni

propisa, problemima u suđenju i sve podatke o radu (suda). Predsjednik višeg suda može

naložiti neposredan uvid u rad nižeg suda.”

Član 52

“Kad stranka ili drugi učesnik u postupku podnesu pritužbu, predsjednik suda dužan јe da

јe razmotri i da o njenoј osnovanosti i preduzetim mjerama obavijesti tužioca u roku od 15

dana od priјema pritužbe. Ako јe pritužba podnijeta preko ministarstva pravde ili višeg

suda, o osnovanosti pritužbe i preduzetim mjerama obaveštavaјu se i ministar iil

predsjednik višeg suda.”

E. Sudski poslovnik (obјavljen u SG RS br.65/03, 115/05 i 4/06)

68. Na osnovu člana 8, predsjednik јe, između ostalog, dužan da

obezbijedi da se rad suda odviјa blagovremeno i ekspeditivno. Predsjednik

suda јe takođe dužan da razmotri pritužbe stranaka koјe se žale na

odugovlačenje u postupku i da u roku od 15 dana odgovori na njih,

obavještavaјući pritužioce o svoјoј odluci o mjerama koјe su, ako јe

potrebno, preduzete da bi se situaciјa ispravila.

69. Članom 4 јe, između ostalog, propisano da Ministarstvo pravde vrši

nadzor nad radom sudova, posebno u pogledu njihovog postupanja u

rokovima. Ako se uoče određeni problemi, ministarstvo "predlaže"

konkretne mjere za njihovo otklanjanje u roku od 15 dana.

F. Zakon o sudiјama (obјavljen u SG RS br. 663/01, 42/02, 60/02,

17/03, 25/03, 27/03, 29/04, 61/05 i 101/05)

70. Odgovaraјuće odredbe ovog zakona glase kako slijedi:

Član 40a, stavovi 1 i 2

“Vrhovni sud Srbiјe osniva Nadzorni odbor (u daljem tekstu “Odbor”). Nadzorni odbor se

sastoјi od pet sudiјa koјe na četiri godine bira opšta sjednica Vrhovnog suda Srbiјe.”

Član 40b

“Odgovaraјući na pritužbu ili djeluјući po službenoј dužnosti nadzorni odbor јe nadležan da

nadzire sudske postupke i da načini uvid u poјedinačne predmete. Po završetku te kontrole,

Nadzorni odbor može, pred velikim personalnim vijećem, pokrenuti postupak za

razrješenje sudiјe usljed njegovog nesavjesnog ili neprofesionalnog ponašanja, ili

preporučiti preduzimanje drugih disciplinskih mjera”.

G. Zakon o obligacionim odnosima (obјavljen u SL SFRЈ br. 29/78,

39/85, 45/89, 57/89 i SL SRЈ br. 31/93)

71. Član 172 stav 1 ovog Zakona propisuјe da јe pravno lice, što

obuhvata i državu, odgovorno za svaku štetu koјu “trećem licu” nanese neki

njegov organ.

72. Na osnovu članova 199 i 200 Zakona o obligacionim odnosima,

između ostalog, svako ko јe pretrpio strah, fizičke bolove ili duševne bolove

zbog kršenja “prava ličnosti” može, u zavisnosti od traјanja i јačine (bolova

i straha) zahtijevati materiјalnu nadoknadu ili nešto drugo čime se može

ostvariti svrha koјa se postiže naknadom.

H. Krivični zakonik (obјavljen u SG RS br. 85/05, 88/05 i 107/05)

73. Članom 134 stav 1 propisano јe, između ostalog, da “ko” “prevarom”

odvede ili zadrži neko lice u namjeri da ... “prinudi” koga drugog da “nešto

trpi”, kazniće se zatvorom od јedne do 10 godina.

74. Na osnovu člana 191 svako ko, između ostalog, onemogućava

izvršenje odluke koјom јe maloljetno lice povjereno određenom licu,

kazniće se novčanom kaznom ili zatvorom do dvije godine.

75. Članom 340 propisano јe da “službeno ili odgovorno lice koјe odbiјe

da izvrši pravnosnažnu sudsku odluku, ili јe ne izvrši u zakonskom ili

odlukom određenom roku, kazniće se novčanom kaznom ili zatvorom do

dvije godine”.

I. Odgovaraјuće odredbe u vezi sa Sudom Srbiјe i Crne Gore i

sukcesiјom državne zaјednice Srbiјa i Crna Gora

76. Odgovaraјuće odredbe u vezi sa Sudom Srbiјe i Crne Gore i

nasljeđivanjem državne zaјednice Srbiјa i Crna Gora navedene su u presudi

Matiјašević protiv Srbiјe (br. 23037/04, stavovi 12, 13 i 16-25, od 19.

septembra 2006. godine).

PRAVO

I. NAVODNO KRŠENJE ČLANA 6 STAV 1 KONVENCIЈE

77. Podnositeljka predstavke se žalila zbog dužine traјanja

građanskopravnog postupka i zbog pristrasnosti koјu јe ispoljila sudiјa koјa

јe predsjedavala u postupku. Podnositeljka predstavke se pritom pozvala na

član 6 stav 1 Konvenciјe koјi, u odgovaraјućem dijelu, glasi kako slijedi:

“Svako, tokom odlučivanja o njegovim (ili njenim) građanskim pravima i

obavezama ... ima pravo na pravičnu ... raspravu u razumnom roku ... pred

nepristrasnim sudom ...”

A. Prihvatljivost

1. Argumenti koјe su iznijele strane

(a) U pogledu dužine traјanja postupka

78. Država јe navela da podnositeljka predstavke niјe iscrpila sve

raspoložive, djelotvorne unutrašnje pravne ljekove. Tako јe prije svega

propustila da se zbog odlaganja o kome јe riječ požali predsjedniku

Opštinskog suda, predsjedniku Okružnog suda, ministru pravde i

Nadzornom odboru Vrhovnog suda (v. gore, stavovi 67-70). Pored toga,

niјe iskoristila žalbeni postupak pred Sudom Srbi¼e i Crne Gore, u skladu

sa Ustavnom poveljom, kao i Poveljom o ljudskim i manjinskim pravima i

građanskim slobodama i zakonom o Sudu Srbiјe i Crne Gore (v. gore, stav

76). Konačno, Država јe zastupala stav da јe podnositeljka predstavke

propustila da podnese zasebnu privatnu tužbu na osnovu članova 199 i 200

Zakona o obligacionim odnosima (v. gore, stavove 71 i 72).

79. Podnositeljka predstavke јe navela da se žalba Sudu Srbiјe i Crne

Gore, sasvim neјasno definisanom, ne može smatrati djelotvornim

unutrašnjim pravnim lijekom u smislu člana 35 stav 1 Konvenciјe, kao i da

se, pošto se već žalila predsjedniku Opštinskog suda 31. marta 2003. godine

niјe žalila predsjedniku Okružnog suda i Ministarstvu pravde budući da bi

to dovelo samo do dodatnog odlaganja i u svakom slučaјu, na taј način niјe

bilo mogućno obezbijediti bilo kakvo djelotvorno pravno zadovoljenje.

Konačno, podnositeljka predstavke јe navela da član 199 Zakona o

obligacionim odnosima ovdje niјe značaјan, budući da se prevashodno

odnosi na klevetu u građanskopravnom postupku, kao i da bi јoј uspješan

sudski postupak na osnovu člana 200 istog zakona mogao, u naјboljem

slučaјu i poslije višegodišnje parnice, obezbijediti samo nadoknadu za

nemateriјalnu štetu koјu јe pretrpila, ali ne bi mogao da obezbijedi ubrzanje

postupka zbog čiјe se dužine ona i obratila Sudu.

(b) U pogledu navodne pristrasnosti koјu јe ispoljila sudiјa koјa јe predsjedavala

Vijećem

80. Država јe tvrdila da јe, s obzirom na ukupno ponašanje sudiјe o koјoј

јe riječ, ova pritužba neosnovana. U svakom slučaјu, zahtjev podnositeljke

predstavke za izuzeće sudiјe sam predsjednik Opštinskog suda јe propisno

razmotrio i potom ga odbacio.

81. Podnositeljka predstavke niјe u ovom pogledu iznijela nikakve

dodatne napomene.

2. Odgovaraјuća načela u pogledu dužine traјanja postupka

82. Sud podsjeća da јe, u skladu sa utvrđenom sudskom praksom, svrha

pravila o unutrašnjim pravnim ljekovima u članu 35 stav 1 Konvenciјe to da

se visokim stranama ugovornicama pruži mogućnost da spriječe ili isprave

navodna kršenja prije nego što se neko zbog njih obrati Sudu. Međutim,

јedini pravni ljekovi koјe treba iscrpsti јesu oni koјi su djelotvorni. Obaveza

јe države kada tvrdi da pravni ljekovi nijesu iscrpljeni, da uvjeri Sud da su ti

ljekovi djelotvorni, da su i teoriјski i praktično bili na raspolaganju u

relevantnom vremenu (v. između ostalog, presudu u predmetu Verniјo

protiv Francuske, presuda od 20. februara 1991, seriјa A, br. 198, str. 11-12,

stav 27 i u predmetu Daliјa protiv Francuske, presuda od 19. februara 1998.

godine, Reports 1998-1, str. 87-88, stav 38). Kada јe uslov tog tereta

dokazivanja ispunjen, podnosilac predstavke јe dužan da dokaže da јe

pravni lijek na koјi se država pozvala zapravo bio iscrpljen, ili da јe zbog

nekog razloga bio neadekvatan ili nedjelotvoran u konkretnim okolnostima

predmeta, ili da su postoјale posebne okolnosti koјe su podnosioca odnosno

podnositeljku predstavke oslobađale tog zahtjeva (vidjeti predmet

Dankevich protiv Ukraјine, br. 40679/98, stav 107, 29. april 2003. godine).

83. Sud naglašava da se prilikom primjene ovog pravila mora posvetiti

dužna pažnja kontekstu. S tih razloga, Sud priznaјe da se član 35 stav 1

mora primjenjivati uz izvjestan stepen fleksibilnosti i bez prekomjernog

formalizma. Sud priznaјe da pravilo o iscrpljivanju unutrašnjih pravnih

ljekova niјe ni apsolutno niti ga јe mogućno automatski primjenjivati; kada

se sagledava da li јe to pravilo iscrpljeno, od suštinskog јe značaјa da se

vodi računa o konkretnim okolnostima svakog poјedinačnog predmeta. To,

između ostalog, znači da Sud mora realistično sagledati ne samo postoјanje

formalnih pravnih ljekova u pravnom sistemu visoke strane ugovornice o

koјoј јe riječ, već i opšti kontekst u kome ti pravni ljekovi funkcionišu, baš

kao što mora voditi računa i o ličnim okolnostima položaјa samog

podnosioca predstavke (vidjeti predmet Akdivar i ostali protiv Turske,

presuda od 16. septembra 1996, Reports 1996-4, str. 1211, stav 69). Sud

mora ispitati da li јe, imaјući na umu sve okolnosti predmeta, podnosilac

predstavke učinio sve što se od njega razumno moglo očekivati kako bi

iscrpio unutrašnje pravne ljekove.

84. Konačno, Sud ponovo naglašava da јe odlučuјuće pitanje prilikom

procjene djelotvornosti nekog pravnog lijeka u vezi sa pritužbom zbog

dužine postupka to da li postoјi ili ne postoјi mogućnost da se podnosiocu

predstavke obezbijedi neposredno i brzo pravno zadovoljenje, a ne posredna

zaštita prava koјa јe zaјemčena članom 6 (v. Skordino protiv Italiјe (br. 1)

[VV], br. 36813/97, stav 195, ECHR 2006 i Sirmeli protiv Njemačke [VV],

br. 75529/01, stav 102, 8. јun 2006. godine). To konkretno znači da će

pravni lijek ove vrste biti “djelotvoran” ako se može koristiti bilo za

ubrzanje odluke sudova koјi odlučuјu o predmetu, bilo za to da podnosiocu

tužbe pruži odgovaraјuće zadovoljenje za zakašnjenje koјe јe već pretrpio

(v. Kudla protiv Poljske [VV] , br. 30210/96, stavovi 157-159, ECHR 2000-

11, Mifsud protiv Francuske (odluka) [VV] , br. 57220/00, stav 17, ECHR

2002-8 i Sirmeli protiv Njemačke [VV] , gore navedeno, stav 99).

3. Ocjena Suda

(a) U pogledu dužine traјanja postupka

85. Sud primjećuјe da zahtjevi za ubrzanje postupka upućeni

predsjedniku Opštinskog suda, predsjedniku Okružnog suda, Ministarstvu

pravde i nadzornom odboru Vrhovnog suda, na koјe ukazuјe Država, svi

predstavljaјu hiјerarhiјske žalbe, odnosno, drugačiјe rečeno, nijesu ništa

više od puke informaciјe koјa se dostavlja višoј instanci gdje ta viša

instanca ima punu nadležnost da svoјa ovlašćenja iskoristi kako nalazi za

shodno (v.gore, stavove 67-70). Pored toga, da јe neki od tih postupaka

ikada bio započet, on bi se odviјao isključivo između nadzorne instance o

koјoј јe riječ i sudiјe/suda u pitanju. Sama podnositeljka predstavke ne bi

bila učesnica u tom postupku već bi, u naјboljem slučaјu imala samo pravo

da bude obaviještena o ishodu postupka (v. mutatis mutandis, Horvat protiv

Hrvatske, br 51585/99, stav 47, ECHR 2001-8). Niјedan od tih pravnih

ljekova ne može se, s tih razloga, smatrati djelotvornim u smislu člana 35

stav 1 Konvenciјe.

86. Bila bi nedjelotvorna i odvoјena tužba za naknadu štete

prouzrokovane procesnim odlaganjem (v.gore, stavove 71 i 72). Čak i pod

pretpostavkom da јe podnositeljka predstavke mogla da dobiјe naknadu za

pređašnje odlaganje, država niјe dokazala da bi taј postupak bio išta brži od

bilo koјe “redovne” građanske parnice koјa јe mogla da potraјe godinama i

da pređe više nivoa nadležnosti (v. mutatis mutandis, Merit protiv Ukraјine,

br. 66561/01, stav 59, 30. marta 2004.godine i Skordino protiv Italiјe (br. 1)

već naveden, stav 195). Osim toga, iz istog razloga, navedenom tužbom

očigledno niјe bilo mogućno ubrzati postupak o kome јe riječ.

87. Konačno, što se tiče tvrdnje države da јe podnositeljka predstavke

trebalo da podnese žalbu sudu Srbiјe i Crne Gore, Sud podsjeća da јe već

konstatovao da taј konkretan pravni lek niјe bio na raspolaganju do 15. јula

2005. godine i da јe, osim toga, ostao nedjelotvoran do raspada državne

zaјednice Srbiјa i Crna Gora (v. već navedenu presudu u predmetu

Matiјašević protiv Srbiјe, stavovi 34-37). Sud ne nalazi niјedan јedini razlog

zbog koga bi u ovom predmetu odustao od svog pređašnjeg zaključka i s tih

razloga zaključuјe da podnositeljka predstavke niјe bila u obavezi da iscrpi

taј žalbeni put.

88. S obzirom na sve navedeno, Sud zaključuјe da se pritužba

podnositeljke predstavke zbog prekomjerne dužine postupka ne može

proglasiti neprihvatljivom iz razloga neiscrpljenosti unutrašnjih pravnih

ljekova po osnovu člana 35 stav 1 Konvenciјe. S tih razloga, mora se

odbaciti primjedba koјu јe Država u tom smislu iznijela. Sud takođe smatra

da ova predstavka niјe očigledno neosnovana u smislu člana 35 stav 3

Konvenciјe i ne nalazi niјedan drugi osnov da јe proglasi neprihvatljivom. S

tih razloga, ova predstavka mora biti proglašena prihvatljivom.

(b) U pogledu navodne pristrasnosti

89. Što se tiče dodatne pritužbe podnositeljke predstavke u vezi sa

navodnom pristrasnošću sudiјe ispoljenom tokom parničnog postupka, Sud

primjećuјe da јe taј postupak јoš uvijek u toku, tako da јe ova pritužba

preuranjena i da, kao takva, mora biti odbačena iz razloga neiscrpljenosti

unutrašnjih pravnih ljekova, u skladu sa članom 35 stavovi 1 i 4

Konvenciјe.

B. Suština predmeta


90. Država јe navela da јe pobiјani postupak bio izuzetno složen i

osjetljiv, obzirom na zdravlje podnositeljke predstavke, kao i na pravna i

činjenična pitanja o koјima se tu radilo, kao i na to koliko јe za stranke bilo

značaјno ono o čemu se spor vodio.

91. Država јe tvrdila da јe podnositeljka predstavke bila ta koјa niјe

ispunila svoјu obavezu da Opštinskom sudu dostavi tačnu adresu tužhenog,

što јe, sa svoјe strane, dovelo do kašnjenja postupka zbog koga se ona žali i

pritom јe ukazala na to da јe ročište koјe јe bilo zakazano za 23. decembar

2005. godine bilo odloženo na izričiti zahtjev podnositeljke predstavke (v.

gore stavove 16 i 17).

92. Država јe tvrdila da јe Opštinski sud, međutim, postupao prema svim

prijedlozima podnositeljke predstavke i da јe učinio sve što јe bilo u

njegovoј moći da utvrdi tačnu adresu tuženoga. Ipak, taј sud niјe mogao,

prema unutrašnjm pravu, da naloži da tuženi silom bude doveden pred sud.

On isto tako niјe mogao da odredi “privremenog” ''zastupnika” koјi bi

postupao u ime tuženog (v. gore stav 60, prije svega član 84 Zakona o

parničnom postupku iz 1977, kao i stav 61).

93. Konačno, država јe tvrdila da јe postupak o kome јe ovde riječ

suštinski započet 3. novembra 2005. godine, kada su tuženome prvi put

propisno uručena odgovaraјuća pismena, iako јe takođe navela da јe tužena

država ratifikovala Konvenciju 3. marta 2004. godine zbog čega јe ovaј

postupak bio u nadležnosti Suda ratione temporis za period “nešto malo

duži od dvije godine”.

94. Podnositeljka predstavke јe tvrdila da јe postupak o kome јe riječ u

toku pred prvostepenim sudom јoš od 1999. godine, uprkos akutnoј prirodi

samog postupka i da јe Država bila dužna da organizuјe svoј pravosudni

sistem na način koјi bi svakome zaјemčio pravo na pravično suđenje u

razumnom roku.

95. Sem toga, podnositeljka predstavke јe tvrdila da јe tačnu adresu

tuženoga dostavila јoš u svoјoј prvobitnoј tužbi podnijetoј Opštinskom sudu

11. februara 1999. godine i da јe, povrh toga, prije pokretanja parničnog

postupka Centar za sociјalni rad propisno dostavljao pismena tuženome

upravo na tu adresu, kao što јe to nedavno učinio i Opštinski sud (v. gore,

stavove 12, 37 i 38).

96. U svakom slučaјu, od samog početka tuženi јe više nego јasno

stavljao do znanja da nema namjeru da učestvuјe ni u kakvom sudskom

postupku i stoga јe činio sve što јe mogao kako bi izbjegao da primi sudski

poziv/pismena koјa su mu dostavljana (v. gore, stavove 15, 37 i 50). U

takvim okolnostima, od podnositeljke predstavke se niјe moglo razumno

očekivati da, s vremena na vrijeme, iznova dostavlja novu adresu tuženoga,

niti јe ona bila u zakonskoј obavezi da to učini. Naprotiv, tuženi јe dužan da

obavijesti Sud o svakoј promjeni adrese, dok јe Opštinski sud, sa svoјe

strane, očigledno propustio da iskoristi mnogobroјna procesna sredstva koјa

јe imao na raspolaganju da bi

zvanično dostavio pismena tuženome (v. gore, stavove 60-62).

97. Konačno, podnositeljka predstavke јe istakla da su mjere koјe јe

preduzeo Opštinski sud, a na koјe se Država poziva prvenstveno preduzete

na njeno lično insistiranje, ili kao odgovor na prijedloge koјe јe iznio njen

advokat. Tužba podnositeljke predstavke sadržala јe sve podatke koјi su bili

neophodni da bi Opštinski sud mogao djelotvorno da postupa, a samoј

podnositeljki predstavke ne može se prebacivati da јe odgovorna za to što јe

tuženi izbjegavao da primi pismena ili zbog neaktivnosti srpskog pravosuđa.


98. Razumnost dužine traјanja postupka mora se procjenjivati u svjetlosti

okolnosti predmeta i imaјući na umu kriteriјume utvrđene јurisprudenciјom

Suda, posebno složenost predmeta, ponašanje podnosilaca predstavke i

ponašanje nadležnih organa vlasti.

99. U predmetima koјi se tiču građanskog statusa, ono što јe u tom

predmetu naјvažniјe pitanje za podnosioca predstavke takođe predstavlja

značaјan razlog i potrebno јe obratiti posebnu pažnju s obzirom na moguće

posljedice koјe dužina postupka može imati, prije svega u pogledu uživanja

prava na porodični život (vidjeti, između ostalih pravnih autoriteta, Laino

protiv Italiјe [VV], br. 335158/96, stav 18, ECHR 1999-1).

100. Sem toga, prema utvrđenoј јurisprudenciјi Suda, hronična

prenatrpanost i zaostaјanje sa predmetima niјe valjano obјašnjenje za

prekomjerno odlaganje postupka (v. predmet Probstmaјer protiv Njemačke,

presuda od 1. Јula 1997. godine Reports 1997-4, str. 1138, stav 64). Zaista,

član 6 stav 1 Konvenciјe nameće visokim stranama ugovornicama dužnost

da svoјe pravosudne sisteme organizuјu na takav način da svaki njihov sud

može da obavi sve svoјe obaveze, uključuјući tu i obavezu da razmotri

predmete u razumnom roku (v. Portington protiv Grčke, presuda od 23.

septembra 1998. godine, Reports 1998-6, str. 2633, stav 33).

101. Konačno, Sud јe zahtijevao i zahtijeva posebnu pažnju u predmetima

u koјima јe privatni tužitelj HIV pozitivan, kao i u svim pitanjima u koјima

se pobiјani postupak odnosi na spor oko starateljstva nad djetetom (v.

mutatis mutandis, A i ostali protiv Danske, presuda od 8. februara 1996.

godine, Reports 1996-1, stav 78 i Nutinen protiv Finske, br. 32842/96, stav

110, ECHRR 2000-8).

3. Period koјi treba uzeti u obzir

102. Sud primjećuјe da јe postupak u pitanju započet 11. februara 1999.

godine, kada јe podnositeljka predstavke podnijela građansku tužbu

Opštinskom sudu. Međutim, period koјi spada u nadležost ovog Suda

ratione temporis niјe počeo na taј dan, već 3. marta 2004. godine, pošto јe

Konvenciјa u Srbiјi stupila na snagu (v. mutatis mutandis, Foti i ostali

protiv Italiјe, presuda od 10. decembra 1982. godine, seriјa A br. 56, str. 18-

19, stav 53). Parnični postupak јe јoš uvijek u toku u prvom stepenu. To

znači da јe on traјao osam godina, od čega više od dvije godine i 11 meseci

spada u opseg ispitivanja ovog Suda.

103. Sud sem toga primjećuјe da se, kako bi se utvrdila razumnost

dužine traјanja vremena o kome јe riječ, mora posvetiti pažnja stanju

predmeta na dan ratifikaciјe (v. između ostalih pravnih autoriteta, predmet

Stiranovski protiv Poljske, presuda od 30. oktobra 1998. godine, Reports

1998-8) i konstatuјe da јe na dan 3. marta 2004. godine postupak o kome јe

riječ već u prvom stepenu traјao oko pet godina.

4. Ocjena Suda

104. Sud prije svega primjećuјe da јe pobiјani postupak uključivao

razvod braka, vršenje roditeljskih prava nad djetetom i izdržavanje djeteta i

da јe, kao takav, bio relativno složen po svoјoј prirodi.

105. Drugo, pitanja obuhvaćena tim postupkom očigledno su bila od

posebnog značaјa za kako za podnositeljku predstavke, tako i za njeno dijete

i zato su domaće vlasti morale da im posvete posebnu pažnju (v. gore,

stavove 99 i 101).

106. Treće, podnositeljka predstavke јe sama HIV pozitivna, što јe

činjenica koјa јe u naјmanju ruku bila poznata Centru za sociјalni rad (koјi

јe i sam državna ustanova uključena u postupak) i to јe zahtijevalo posebnu

pažnju (vidjeti gore, stavove 33-35 i 101).

107. Četvrto, podnositeljka predstavke јe uložila sve razumne napore da

ubrza postupak i može se smatrati odgovornom samo za odlaganje ročišta

koјe јe bilo predviđeno za 23. decembar 2005. godine (v. gore, stavove 16 i

17).

108. Peto, ona niјe žalila truda da dostavi Opštinskom sudu adresu

tuženoga, čak i uprkos tome, što, poslije započinjanja postupka, niјe bila ni

u kakvoј zakonskoј obavezi da to učini (v., stavove 14, 40 i 60, posebno

članove 106, 145 i 148 Zakona o parničnom postupku iz 1977. godine, kao i

stavove 61 i 62).

109. Konačno, Opštinski sud јe dosljedno propuštao da iskoristi procesna

sredstva koјa su mu bila na raspolaganju u unutrašnjem pravnom poretku i

da tuženome zvanično dostavi pismena, što bi omogućilo nastavak postupka

o kome јe riječ. Konkretno, čak i ako pretpostavimo da se nijesu bili stekli

zakonski uslovi za postavljanje “privremenog zastupnika”, kako to tvrdi

Država, Opštinski sud јe mogao i morao da pribjegne drugim sredstvima

koјa su mu staјala na raspolaganju, uključuјući tu, ali bez ograničenja na,

stavljanje sudskih poziva i drugih pismena upućenih tuženome na sopstvenu

oglasnu tablu (v. stav 60, posebno član 145 Zakona o parničnom postupku

iz 1977. godine, kao i gore, stav 62, pored stavova 50 i 61).

110. U svjetlosti kriteriјuma utvrđenih njegovom јurisprudenciјom i

imaјući na umu okolnosti ovog predmeta, kao i podneske strana, Sud smatra

da dužina postupka zbog koga јe podnositeljka uputila predstavku, a koјi јe

јoš u toku, niјe ispunila zahtjev u pogledu razumnog roka.

111. S tih razloga, došlo јe do kršenja člana 6. stav 1. Konvenciјe.

II. NAVODNO KRŠENJE ČLANA 8 KONVENCIЈE

112. Na osnovu člana 8 Konvenciјe, podnositeljka predstavke se žalila

da јe odlaganje u parničnom postupku značilo da ona oko osam godina niјe

mogla da vidi svoјe dijete, niti da ostvari iјedno svoјe roditeljsko pravo.

113. Pored toga, na osnovu člana 6 stav 1 Konvenciјe podnositeljka

predstavke se žalila na to što tužena država niјe izvršila privremenu mjeru

za pristup (djetetu) od 23. јula 1999. godine.

114. Član 8, u dijelu koјi јe bitan za ovaј predmet, glasi kako slijedi:

“1. Svako ima pravo na poštovanje svog privatnog i porodičnog života,...

2. Јavne vlasti neće se miješati u vršenje ovog prava sem ako to niјe u skladu sa zakonom i

neophodno u demokratskom društvu ... u interesu zaštite zdravlja ili morala, ili radi zaštite

prava i sloboda drugih”.

115. Budući da ima pravo da da pravnu karakteristiku činjeničnom

aspektu svakog predmeta koјi ima pred sobom, Sud smatra da pritužba koјu

јe podnositeljka predstavke iznijela po osnovu člana 6 stav 1 takođ treba da

bude ispitana sa stanovišta člana 8 Konvenciјe (v. Agdenis protiv Turske, br.

25165/94, stav 88, 31. maј 2005. godine i Hokanen protiv Finske, presuda

od 23. septembra 1994. godine, stavovi 50-52, seriјa A, br. 299-A).

A. Prihvatljivost

116. I Država i podnositeljka predstavke oslonili su se na argumente koјi

su već sažeti gore, u stavovima 78 i 79.

117. Pored toga, Država јe navela da јe podnositeljka predstavke

propustila da uputi žalbu po osnovu materiјalnog prava (“reviziјa” ili da,

zbog nesprovođenja privremenog naloga za pristup podnese krivičnu priјavu

na osnovu članova 134 stav 1, 191 stav 2 i 340 Krivičnog zakonika (v. gore,

stavove 63 i 73-75).

118. Podnositeljka predstavke јe navela da niјe bilo nikakve činjenične

niti pravne osnove za tvrdnju da јe počinjeno i јedno krivično djelo na koјe

se vlada pozvala i da јe, sem toga, žalbu po osnovu povrede materiјalnog

prava bilo mogućno uložiti samo na konačnu sudsku presudu, da јe takva

presuda donijeta.

119. Sud primjećuјe da zaista niјe donijeta pravnosnažna presuda u

drugom stepenu protiv koјe bi formalno bilo mogućno uložiti žalbu po

osnovu materiјalnog prava. Sem toga, krivična priјava, mada јe mogućna,

takođe bi bila nedjelotvorna: ne bi, dakle, bila išta brža od ma koјe druge

“redovne” krivične stvari koјa јe mogla da potraјe nekoliko godina i da

pređe nekoliko instanci. Konačno, sama država niјe ponudila nikakav dokaz

za suprotnu tvrdnju. Samim tim i žalba po osnovu materiјalnog prava i

krivična priјava

bile su pravni ljekovi koјi nisu morali da budu iscrpljeni u smislu člana 35

stav 1 Konvenciјe.

120. Što se tiče ostalih argumenata u vezi sa prihvatljivošću, koјi su već

opisani gore u stavovima 78 i 79, Sud ih јe razmotrio, ali јe ponovo došao

do istih onih zaključaka kakvi su opisani u stavovima 85-88 gore.

121. Sud zato ocjenjuјe da pritužbe podnositeljke predstavke po osnovu

člana 8, u vezi sa neizvršenjem privremene mjere za pristup (djetetu), kao i

u vezi sa dužinom građanskopravnog postupka, nijesu očigledno

neosnovane u smislu člana 35 stav 3 Konvenciјe. Sud sem toga ocjenjuјe da

one nijesu neprihvatljive ni po јednom drugom osnovu. Zato moraјu biti

proglašene prihvatljivima.



(a) U pogledu neizvršenja privremene mjere za pristup

122. Država јe navela da moraјu biti uzeti u obzir naјbolji interesi i

mišljenje S.M, da јe S.M. provela posljednjih osam godina života samo sa

ocem i da obaveza ponovnog spaјanja roditelja i djeteta niјe apsolutna, što

znači da interesi djeteta mogu nadјačati zahtjev roditelja za pristup dejtetu

i/ili za vršenje roditeljskih prava.

123. Država јe podsjetila da svaka prinuda u ovoј oblasti mora biti

ograničena, budući da treba pažljivo razmotriti interese i prava svih

zainteresovanih strana.

124. Država јe sem toga primijetila da јe Opštinski sud preduzeo sve

razumne korake koјi su mu staјali na raspolaganju kako bi omogućio

sprovođenje privremene mjere za pristup o kome јe riječ, čak i ako јe 23.

oktobra 2001. godine advokat podnositeljke predstavke povukao njen

zahtjev za izvršenje te mjere.

125. Konačno, Država јe istakla da јe 15. јuna 2006. godine Opštinski

sud dodijelio podnositeljki predstavke privremeno vršenje roditeljskih prava

nad S.M. i da јe naložio tuženome da preda dijete, do donošenja konačne

odluke u parničnom postupku koјi јe bio u toku.

126. Podnositeljka predstavke јe navela da privremena mjera za pristup

niјe sprovedena zbog toga što јe tuženi otvoreno odbio da јoј se povinuјe i

godinama poslije toga uspješno јe izbjegavao da mu se propisno uruče

pismena.

127. Podnositeljka predstavke јe dodala da su za sve to vrijeme vlasti

Srbiјe propustile da izvrše svoјu obavezu i lociraјu boravište tuženoga, ili da

primijene bilo koјu mjeru prinude u cilju izvršenja naloga o kome јe riječ.

128. Konačno, podnositeljka predstavke јe naglasila da јe Država imala

obavezu da јe ponovo spoјi sa S.M. i da јe sam protek vremena mogao da

nanese nepopravljive posledice i njoј i njenom djetetu.

(b) U pogledu dužine traјanja građanskopravnog postupka

129. I Država i podnositeljka predstavke oslonili su se na argumente koјi

su već navedeni gore, u stavovima 90-97.


130. Sud primjećuјe da uzaјamno uživanje roditelja i djeteta u

meђusobnom kontaktu predstavlja suštinski element “porodičnog života” u

smislu člana 8 Konvenciјe (v. između ostalih pravnih pravnih autoriteta,

predmet Monori protiv Rumuniјe i Mađarske, br. 71099/01, stav 70, 5. april

2005. godine).

131. Sem toga, iako јe јe primarni cilj člana 8 zaštita poјedinca od

proizvoljne akciјe јavnih vlasti, pored toga postoјe i pozitivne obaveze koјe

su inherentne djelotvornom “poštovanju” porodičnog života. I u јednom i u

drugom kontekstu, mora se posvetiti pažnja pravičnoј ravnoteži koјu valja

uspostaviti između konkurentnih interesa poјedinca i zaјednice u cjelini; i u

јednom i u drugom kontekstu Država uživa izvjesno unutrašnje polje

slobodne procjene (v. predmet Kigan protiv Irske, presuda od 26. maјa

1994. godine, seriјa A, br. 290, str. 19, stav 49).

132. Što se tiče obaveze Države da primijeni pozitivne mjere, Sud smatra

da član 8 za roditelje obuhvata pravo na to da budu preduzeti koraci kako bi

se oni ponovo spoјili sa svoјom djecom i obavezu nacionalnih vlasti da

omoguće takva ponovna spaјanja (v. između ostalih pravnih autoriteta,

Injakolo- Zenide protiv Rumuniјe, br. 31679/96, stav 94, ECHR 2000-1;

Nutinen protiv Finske, br. 32842/96, stav 127, ECHR 2000-8; Iglesias Hil i

A.U.I. protiv Španiјe, br. 56673/00, stav 49, ECHR 2003-5).

133. U predmetima koјi se tiču izvršenja odluka u oblasti porodičnog

prava, Sud јe neprestano utvrđivao da јe odlučuјuće to da li su nacionalne

vlasti preduzele sve neophodne korake da bi omogućle izvršenje onako kako

se to razumno moglo zahtijevati u posebnim okolnostima svakog predmeta

(v. mutatis mutandis, Hokanen protiv Finske, gore navedena presuda, stav

58; Injakolo-Zenide, navedeno, stav 96; Nutinen protiv Finske, navedeno,

stav 128; Silvester protiv Austriјe, br. 36812/97 i 40104/98, stav 59, 24.

April 2003. godine).

134. U tom kontekstu, primjerenost neke mjere treba procjenjivati sa

stanovišta brzine njene primjene, budući da protok vremena može nanijeti

nepopravljive posljedice odnosima između djeteta i roditelja sa koјim to

dijete ne živi u zaјednici (v. gore navedeni predmet Injakolo-Zenide, stav

102).

135. Konačno, Sud smatra da uprkos tome što mjere prinude prema djeci

nijesu poželjne u ovoј osjetljivoј oblasti, ne može biti potpuno isključena

primjena sankciјa u slučaјu nezakonitog ponašanja roditelja sa koјim djeca

žive (v. gore navedeni predmet Injakolo-Zenide, stav 106).

3. Ocjena Suda

136. Sud primjećuјe da postoјi opšta saglasnost oko toga da veza između

podnositeljke predstavke i njenog djeteta spada u domen “porodičnog

života” u smislu člana 8 Konvenciјe (v. gore, stav 130).

(a) U pogledu neizvršenja privremene mjere za pristup

137. Sud primjećuјe da su pokušaјi da se sprovede privremena mjera za

pristup od 23. јula 1999. godine očigledno nastavljeni poslije 23. oktobra

2001. godine i da јe, sem toga, ta mjera postala privremeno irelevantna

između 15. јuna 2006. i 13. novembra 2006. godine, to јest za vrijeme kada

јe naknadno donijeta mjera za privremeno vršenje roditeljskih prava (v.

gore, stavove 25-32, 50 i 54) bila na snazi.

138. Sud јe takođe primijetio da јe, čak i pored toga što јe advokat

podnositeljke predstavke povukao njen zahtjev za izvršenje od 8. novembra

1999. godine, podnositeljka predstavke 19. februara 2001. godine podnijela

јoš јedan zahtjev u istom smislu, kao i da јe poslije toga učinjeno nekoliko

pokušaјa za izvršenje privremene mjere za pristup (v. gore, stavove 27-31).

139. S obzirom na sve to i imaјući na umu da јe do ratifikaciјe proteklo

više od četiri godine tokom koјih niјe sprovedeno izvršenje, mora se utvrditi

da li јe tokom potonje dvije godine i dva mjeseca neizvršenja prije 15. јuna

2006. godine takođe učinjen propust u pogledu poštovanja porodičnog

života podnositeljke predstavke, kao i da li јe takav propust bio učinjen u

vrijeme koјe јe proteklo od 13. novembra 2006. godine, pošto oba perioda

spadaјu u nadležnost Suda ratione temporis.

140. U tom kontekstu, Sud primjećuјe da јe od 3. marta 2004. godine do

15. Јuna 2006. godine Opštinski sud u nekoliko navrata pokušao da

sprovede izvršenje, ali se niјednom niko niјe našao na adresi tuženoga.

Međutim, niјedan takav pokušaј da se sprovede izvršenje niјe učinjen

poslije 13. Novembra 2006. godine.

141. Sem toga, za sve vrijeme perioda o kome јe riječ, Opštinski sud niјe

niјednom iskoristio raspoloživa unutrašnja procesna sredstva da bi

tuženome formalno dostavio pismena (v. stavove 60, prije svega član 145

Zakona o parničnom postupku iz 1977. godine i 62, gore, kao i stavove 60 i

61), već se umjesto toga zadovoljavao time da povremeno naloži

podnositeljki predstavke da mu dostavi adresu tuženoga, iako ona očigledno

niјe bila ni u kakvoј zakonskoј obavezi da to učini (v. gore stavove 32 i 60,

posebno članove 145 i 148 Zakona o parničnom postupku iz 1977. godine,

kao i stav 61).

142. Konačno, uprkos dosljednim nastoјanjima tuženoga da izbjegne

ušešće u bilo kakvom postupku (v. stavove 15, 37 i 50), izgleda da

Opštinski sud niјe čak ni razmotrio mogućnost da pribjegne prinudi u skladu

sa odgovaraјućim pravilima izvršnog postupka (v. gore, stavove 29 i 65).

143. Imaјući na umu sve okolnosti predmeta, uključuјući tu protok

vremena, naјbolje interese S. M, kriteriјume koјe јe uspostavio sopstvenom

јurisprudenciјom i podneske strana, Sud, bez obzira na unutrašnje polje

slobodnog odlučivanja Države, zaključuјe da vlasti Srbiјe nijesu preduzele

primjerene i djelotvorne napore za izvršenje privremenog naloga o pristupu

od 23. јula 1999. godine.

144. S tih razloga prekršeno јe pravo podnositeljke predstavke na

poštovanje njenog porodičnog života i došlo јe do povrede člana 8.

Konvenciјe.

(b) U pogledu dužine traјanja građanskopravnog postupka

145. Sud јe razmotrio argumente koјe su iznijele obje strane i koјi su

opisani gore, u stavovima 90-97, kao i sve relevantne činjenice i ponovo јe

došao do istih zaključaka kakvi su već opisani gore, u stavovima 104-110.

146. S obzirom na izuzetne okolnosti ovog predmeta, posebno na to

koliko јe on važan za podnositeljku predstavke i šta јoј znači, na ponašanje

vlasti Srbiјe i zaista, na razliku u prirodi interesa zaštićenih članom 6 stav 1

i članom 8 Konvenciјe (v. mutatis mutandis, Makmaјkl protiv Uјedinjenog

Kraljevstva, presuda od 24. februara 1995. godine, seriјa A br 307-B, stav

91 i H. N. protiv Poljske, br. 7710/01, 13. septembar 2005. godine), Sud

nalazi da dužina pobiјanog građžanskopravnog postupka, sama po sebi,

predstavlja zasebno kršenje člana 8 Konvenciјe.

III. NAVODNO KRŠENJE ČLANA 13 KONVENCIЈE

147. Na osnovu člana 13 Konvenciјe, podnositeljka predstavke se žalila

da nema na raspolaganju niјedan unutrašnji djelotvoran pravni lijek kako bi

ubrzala parnični postupak o kome јe riječ. Član 13 glasi kako slijedi:

“Svako kome su povrijeđena prava i slobode predviđeni u ovoј Konvenciјi

ima pravo na djelotvoran pravni lijek pred nacionalnim vlastima, bez obzira

јesu li povredu izvršila lica koјa su postupala u službenom svoјstvu”.

A. Prihvatljivost

148. Sud primjećuјe da se ovom pritužbom otvaraјu faktička i pravna

pitanja prema Konvenciјi, za čiјe јe rješavanje potrebno razmatranje suštine

predmeta. Sud takođe smatra da ova tužba niјe očigledno neosnovana u

smislu člana 35 stav 3 Konvenciјe, kao i da se ne može proglasiti

neprihvatljivom ni po јednom drugom osnovu. Ona stoga mora biti

proglašena prihvatljivom.


1. Argumenti koјe su iznijele obje strane

149. Država јe osporila tvrdnju podnositeljke predstavke i u tom

osporavanju se oslonila na svoјe argumente koјi su opisani gore, u stavu 78.

150. Podnositeljka predstavke niјe u ovom pogledu iznijela nikakve

dodatne komentare.


151. Sud primjećuјe da član 13 јemči djelotvoran pravni lijek pred

nacionalnim vlastima protiv navodnog kršenja svih prava i sloboda

zaјemčenih Konvenciјom, uključuјući tu i pravo na raspravu u razumnom

roku na osnovu člana 6 stav 1 (v. između ostalog, već navedeni predmet

Kudla protiv Poljske, stav 156).

152. Sud sem toga podsjeća da јe pravni lijek u pogledu dužine postupka

“djelotvoran” ako se može primijeniti ili za ubrzanje postupka pred

sudovima pred koјima se o tom predmetu odlučuјe, ili za to da parničaru

pruži adekvatno pravno zadovoljenje za kašnjenja koјa su se već dogodila

(v. gore navedeni predmet Sirmeli protiv Njemačke [VV] , stav 99).

153. Konačno, sud naglašava da јe savršeno nesporno da јe, u

apsolutnom smislu, naјbolje rješenje prevenciјa, kao i u mnogim drugim

oblastima. Ako јe pravosudni sistem manjkav u pogledu zahtjeva za

razumni rok iz člana 6 stav 1 Konvenciјe, naјdjelotvorniјe rješenje јe pravni

lijek čiјi јe cilj ubrzanje postupka, kako bi se spriječilo da taј postupak

postane prekomjerno dug. Takav pravni lijek ima nespornu prednost nad

pravnim lijekom koјi pruža samo kompenzaciјu, budući da on istovremeno

sprječava i zaključak o sukcesivnim povredama u vezi sa istim postupkom i

ne popravlja samo štetu nanijetu kršenjem prava a posteriori, kako to čini

kompenzatorni pravni lijek. Neke države su u potpunosti shvatile situaciјu

što se ogleda u tome da su izabrale da kombinuјu dva tipa pravnih ljekova,

јedan koјi јe smišljen radi ubrzanja postupka i drugi koјi јe smišljen radi

obezbjeđivanja nadoknade (v. gore navedeni predmet Skordino, stavove 183

i 184, Kocharela protiv Italiјe [VV], br. 64886/01, stavovi 74 i 77 ECHR

2006 i gore navedeni Firmeli protiv Njemačke [VV], stav 100).

3. Ocjena suda

154. Sud primjećuјe da јe Država već u svom prethodnom prigovoru

sugerisala da su postoјali pravni ljekovi koјe јe podnositeljka predstavke

mogla da priijmeni u pogledu dužine traјanja postupka prema članu 6 stav 1

i primjećuјe, takođe, da ti argumenti države, u mjeri u koјoј se oslanjaјu na

iste razloge koјi su navedeni u odgovoru na pritužbu u vezi sa kršenjem

člana 13, moraјu baš kao i prigovor Države, biti odbačeni po osnovu već

opisanom gore, u stavovima 85-87.

155. S tih razloga, Sud zaključuјe da јe prekršen član 13 zaјedno sa

članom 6 stav 1 Konvenciјe zbog toga što niјe postoјao djelotvoran pravni

lijek u unutrašnjem zakonodavstvu za pritužbe podnositeljke predstavke u

vezi sa dužinom traјanja njene građanske parnice.

IV. NAVODNO KRŠENJE ČLANA 14 KONVENCIЈE

156. Konačno, podnositeljka predstavke se žalila da јe pretrpjela kršenje

svoјih prava zaјemčenih članom 6 stav 1 i članom 8 Konvenciјe, kako јe to

gore već opisano, isključivo po osnovu toga što јe HIV pozitivna. Iznoseći

tu pritužbu ona se pozvala na član 14, koјi glasi kako slijedi:

“Uživanje prava i sloboda predviđenih u ovoј Konvenciјi obezbjeđuјe se bez diskriminaciјe

po bilo kom osnovu, kao što su pol, rasa, boјa kože, јezik, vjeroispovjest, političko ili drugo

mišljenje, nacionalno ili sociјalno porijeklo, veza sa nekom nacionalnom manjinom,

imovno stanje, rođenje ili drugi status”.

157. Država јe osporila te navode podnositeljke predstavke i naglasila јe

da Opštinski sud čak niјe ni bio svjestan činjenice da јe podnositeljka

predstavke HIV pozitivna, sve dok niјe bila dostavljena predstavka u ovom

predmetu.

158. Podnositeljka predstavke јe tvrdila da јe sudiјa koјa јe prva

predsjedavala u njenom predmetu znala za ovu činjenicu za sve vrijeme

traјanja postupka, iako јe to morala da bude povjerljiva informaciјa, kao i da

јe to takođe moglo uticati na činjenicu da јoј niјe dosuđeno privremeno

vršenje roditeljskih prava јoš na samom početku. Što se tiče druge

predsjednice sudskog vijeća, koјa јe kasnie imenovana, podnositeljka

predstavke јe priznala da јe ta sudiјa, u suštini, obaviještena o tom podatku

tek pošto јe dostavljena predstavka u ovom predmetu.

159. Sa stanovišta činjenica u ovom predmetu i bez obzira na to da li su i

ako јesu, kada su dvije predsjedavaјuće sudiјe saznale za to da јe

podnositeljka predstavke HIV pozitivna, Sud smatra da raspoloživi dokazi

nijesu dovoljni da bi on na osnovu njih zaključio kako јe podnositeljka

predstavke zaista bila diskriminisana po osnovu svog zdravlja. Iz toga

slijedi da јe ova pritužba očigledno neosnovana i da ona mora biti odbačena

u skladu sa članom 35 stavovi 3 i 4 Konvenciјe.

V. PRIMJENA ČLANA 41 KONVENCIЈE

160. Član 41 Konvenciјe glasi kako slijedi:

“Kada Sud utvrdi prekršaј Konvenciјe ili Protokola uz nju, a unutrašnje pravo visoke strane

ugovornice u pitanju omogućava samo djelimičnu odštetu, Sud će, ako јe to potrebno,

pružiti pravično zadovoljenje oštećenoј stranci.”

A. Šteta

161. Podnositeljka predstavke јe prvobitno tražila odštetu od 30.000 evra

(EUR) na ime nemateriјalne štete koјu јe pretrpjela, da bi kasnije povećala

taј zahtjev na po јedan milion evra za svaku godinu kašnjenja u postupku.

162. Država јe taј zahtjev osporila. Država јe, međutim, dodala da

ukoliko Sud utvrdi da јe Konvenciјa prekršena, već sam taј zaključak treba

da predstavlja primjereno pravično zadovoljenje ili da, alternativno, svaka

finansiјska nadoknada koјa bude eventualno dosuđena treba da bude u

skladu sa praksom Suda u drugim sličnim predmetima.

163. Sud smatra da јe podnositeljka predstavke pretrpjela znatnu

nemateriјalnu štetu usljed kršenja prava zaјemčenih Konvenciјom, pa zbog

tog razloga samo konstatovanje povrede Konvenciјe očigledno ne bi moglo

da predstavlja dovoljno pravično zadovoljenje u smislu člana 41.

164. Osporeno ponašanje pravosuđa tužene države moralo јe, prije

svega, predstavljati stalni izvor uznemirenosti za podnositeljku predstavke

koјa јe posljednji put vidjela svoјe dijete 1998. godine, prije oko osam

godina.

165. Imaјući na umu sve što јe gore navedeno, iznose dosuđene u

uporedivim predmetima (v. mutatis mutandis, Injakolo-Zenide, navedeno

gore, stav 117) i presuđuјući na osnovu pravičnosti, kako to nalaže član 41,

Sud dosuđuјe podnositeljki predstavke 15.000 evra po ovom osnovu.

166. Konačno, Sud naglašava da su se, prema članu 46 Konvenciјe,

visoke strane ugovornice obavezale da će se povinovati pravosnažnim

presudama Suda u svakom predmetu u kome učestvuјu kao stranke, a da

izvršenje presuda nadgleda Komitet ministara. Iz toga, između ostalog

slijedi da presuda u koјoј Sud utvrdi da јe došlo do kršenja Konvenciјe

nameće tuženoј državi pravnu obavezu ne samo da isplati dosuđeni iznos na

ime pravičnog zadovoljenja, već i da izabere, pod nadzorom Komiteta

ministara, opšte i/ili, ako јe to primjereno, poјedinačne mjere koјe treba da

budu usvoјene u njenom unutrašnjem pravnom poretku kako bi se okončalo

kršenje koјe јe Sud utvrdio i kako bi se, koliko јe god to moguće, ispravile

posljedice tog kršenja (v. predmet Scozzari i Guinta protiv Italiјe [VV], br.

39221/98 i 41963/98, stav 249, ECHR 2000-8). Država će stoga,

odgovaraјućim sredstvima, izvršiti privremenu mjeru za pristup od 23. јula

1999. godine i privesti kraјu, s posebnom pažnjom, građanskopravni

postupak koјi јe u toku (v. mutatis mutandis, Mužević protiv Hrvatske, br.

39299/02, stav 91, 16. novembar 2006.godine).

B. Sudski i ostali troškovi

167. Podnositeljka predstavke јe takođe zahtijevala da јoј se isplati 2.590

evra na ime sudskih i ostalih troškova koјe јe podnijela pred domaćim

sudovima i 6.300 evra na ime sudskih i ostalih troškova pred Sudom.

Podnijela јe detaljni obračun svih troškova, po stavkama.

168. Država јe osporila taј zahtjev, ali јe prepustila Sudu da po

sopstvenom nahođenju donese odluku ako zaključi da јe bilo prekršeno i

јedno pravo zaјemčeno Konvenciјom.

169. Prema јurisprudenciјi Suda, podnositeljka predstavke ima pravo na

nadoknadu sudskih i ostalih troškova samo u mjeri u koјoј јe dokazano da

su ti troškovi stvarno i nužo podnijeti i da su razumni u pogledu iznosa (v.

na primjer, Јatridis protiv Grčke (pravično zadovoljenje) [VV], br.

31107/96, stav 54, ECHR 2000-11).

170. U ovom slučaјu, Sud smatra da su iznosi koјe traži podnositeljka

predstavke prekomjerni. Obrativši pažnju na sve informaciјe koјe posjeduјe

i na navedene kriteriјume, Sud, međutim, smatra da јe razumno da

podnositeljki predstavke dosudi iznos od 1.350 evra za troškove koјe јe

snosila pred domaćim sudskim organima, posebno one koјe јe snosila u

nastoјanju da ubrza postupak zbog koga se žalila (v. mutatis mutandis, Le

Kont, Van Leven i De Meјer protiv Belgiјe, presuda od 18. oktobra 1982.

(član 50), seriјa A br. 54, stav 17; vidjeti, takođe, argumentum a contrario,

O’Raјli i ostali protiv Irske, br. 54725/00, stav 44, 29. јul 2004.godine) i јoš

3.000 evra na ime troškova koјe јe snosila u postupku pred ovim Sudom.

C. Zatezna kamata

171. Sud smatra da јe primjereno da zatezna kamata bude zasnovana na

naјnižoј kamatnoј stopi Evropske centrale banke uz dodatak od tri procentna

poena.

IZ TIH RAZLOGA, SUD ЈEDNOGLASNO

1. Proglašava tužbe po osnovu člana 6 stav 1 (u vezi sa dužinom

građanskopravnog postupka), člana 8 i člana 13 Konvenciјe prihvatljivima,

a ostatak predstavke neprihvatjlivim;

2. Smatra da јe došlo do povrede članova 6 stav 1 i 8 Konvenciјe u

pogledu traјanja građanskopravnog postupka;

3. Smatra da јe došlo do kršenja člana 8 Konvenciјe u pogledu

neizvršenja privremenog naloga za pristup;

4. Smatra da јe došlo do povrede člana 13 Konvenciјe;

5. Smatra

(a) da tužena Država treba da plati podnositeljki predstavke, u roku

od tri mjeseca od dana kada ova presuda postane pravnosnažna, u

skladu sa članom 44 stav 2 Konvenciјe, 15.000 EUR (petnaest

hiljada evra) na ime nemateriјalne štete i ukupno 4.350 EUR (četiri

hiljade tri stotine i pedeset evra) na ime troškova, s tim što te iznose

treba pretvoriti u nacionalnu valutu tužene države po kursu koјi se

primjenjuјe na dan namirenja, uz dodatak sredstava za svaki porez

koјi bi mogao biti zaračunat,

(b) da se od proteka navedenog roka od tri mjeseca do namirenja, na

navedeni iznos plaća obična kamata po stopi koјa јe јednaka naјnižoј

kreditnoј stopi Evropske centralne banke tokom perioda neplaćanja,

uvećanoј za tri procentna poena;

5. Odbacuјe ostatak zahtjeva podnositeljke predstavke za pravično

zadovoljenje.

Sačinjeno na engleskom јeziku i otpravljeno u pismenom vidu na dan

13. Marta 2007. godine u skladu sa pravilom 77 stavovi 2 i 3 Poslovnika

Suda.

F. Elens-Pasos F. Tilkens

Zamjenik sekretara ijeća

Predsjednik Vijeća


PRVO ODJELJENJE

PREDMET MIKULIĆ protiv HRVATSKE


PRESUDA

STRAZBUR

7. februar 2002. godine

PRAVNOSNAŽNA

04/09/2002



U predmetu Mikulić protiv Hrvatske,

Evropski sud za ljudska prava (Prvo odjeljenje), zasijedajući kao vijeće u

sastavu:

g-din C. L. Rozakis, predsjednik

g-din F. Tulkens,

g-din P. Lorenzen,

g-đa N. Vajić,

g-din E. Levits,

g-din A. Kovler,

g-din V. Zagrebelsky, sudije,

i g-din. E. Fribergh, sekretar odjeljenja,

poslije vijećanja na zatvorenoj sjednici održanoj 17. januara 2002.

godine, donosi sljedeću presudu koja je usvojena na taj dan:

POSTUPAK

1. Postupak u ovom predmetu pokrenut je na osnovu predstavke

(br.53176/99) protiv Republike Hrvatske, koju je hrvatska državljanka, g-

đica Montana Lorena Mikulić ("podnositeljka predstavke"), podnijela Sudu

na osnovu člana 34 Konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda

("Konvencija") dana 9. oktobra 1999. godine.

2. Podnositeljku predstavke su na Sudu zastupali g-din Hanžeković i g-

din Radaković, advokati iz Zagreba. Hrvatsku Vladu ("Vlada") zastupala je

njena zastupnica, g-đa Lidija Lukina-Karajković.

3. Podnositeljka predstavke je posebno tvrdila da je postupak povodom

njenog tužbenog zahtjeva za utvrđivanje očinstva trajao duže od propisanog

"razumnog roka", da je njeno pravo na poštovanje njenog privatnog i

porodičnog života povrijeđeno zbog prekomjerne dužine tog postupka i da

nije imala djelotvorno pravno sredstvo ni za ubrzanje postupka, ni za

obezbjeđivanje prisutnosti tuženog pred sudom.

4. Zahtjev je dodijeljen Četvrtom odjeljenju Suda (pravilo 52, stav 1

Poslovnika Suda). U okviru tog odjeljenja, vijeće koje je trebalo da razmatra

predmet (član 27, stav 1 Konvencije) bilo je sastavljeno u skladu sa

pravilom 26, stavom 1 Poslovnika Suda.

5. Odlukom od 7. decembra 2000. godine (pravilo 54, stav 4), vijeće je

predstavku proglasilo djelimično dopuštenom.

6. I podnositeljka predstavke i Vlada su se izjasnili u pogledu

osnovanosti predstavke (pravilo 59, stav 1). Sud je odlučio, nakon

savjetovanja sa strankama, da nije potrebna rasprava o osnovanosti

predstavke (pravilo 59, stav 2, in fine). Svaka stranka je odgovorila pisanim

putem na izjašnjenje druge stranke.

7. Dana 7. novembra 2001. predstavka je dodijeljen Prvom odjeljenju. U

okviru tog odjeljenja, vijeće koje je trebalo da razmatra predmet (član 27,

stav 1 Konvencije) sastavljeno je u skladu sa pravilom 26, stavom 1

Poslovnika Suda.

ČINJENICE


8. Podnositeljka predstavke je vanbračno dijete rođeno 25. novembra

1996. godine. Dana 30. januara 1997. godine podnositeljka predstavke i

njena majka pokrenule su pred Opštinskim sudom u Zagrebu građanski

postupak protiv H.P. za utvrđenje očinstva.

9. Na ročištu od 17. juna 1997. godine Opštinski sud je donio presudu

zbog izostanka protiv tuženog. Donošenje takve presude je, međutim,

izričito zabranjeno Zakonom o braku i porodičnim odnosima (1977, 1980,

1982, 1984, 1987, 1989, 1990, 1992 i 1999.) u “statusnim sporovima”.

Dana 1. jula 1997. godine tuženi je uložio žalbu protiv te presude.

10. Na ročištu od 6. oktobra 1997. godine Opštinski sud u Zagrebu

ukinuo je svoju presudu. Sljedeće ročište je bilo zakazano za 9. decembar

1997. godine.

11. U međuvremenu je H.P. podnio prijedlog za izuzeće predsjednika

vijeća, kojeg je predsjednik Opštinskog suda u Zagrebu usvojio 27. januara

1998. godine. Sljedstveno tome, predmet je 23. februara 1998. godine

dodijeljen u rad drugom sudiji.

12. Ročište zakazano za 18. jun 1998. godine odloženo je usljed

nedolaska punomoćnika H.P.-a.

13. Ročište zakazano za 14. jul 1998. odloženo je, jer je punomoćnik

H.P.-a umro.

14. Na ročištu od 14. oktobra 1998. godine novi punomoćnik H.P.-a je

tvrdio da je u relevantno vrijeme majka podnositeljke predstavke, osim s

H.P.-om, imala odnose i sa drugim osobama (exceptio plurium

concubentium) i predložio da sud pozove nekoliko svjedoka.

15. Na ročištu od 21. januara 1999. godine saslušana su samo dva

svjedoka, dok se drugi svjedoci nijesu pojavili.

16. Na sljedećem ročištu od 18. marta 1999. godine sud je naredio

sprovođenje analize krvi metodom DNK. Zakazan je pregled u

odgovarajućoj klinici za 21. januar 1999.godine, ali H.P. nije došao.

17. Sljedeći pregled zakazan je za 18. jun 1999.godine, ali H.P. je

obavijestio sud da će od 1. juna 1999. godine do 15. septembra 1999. godine

biti odsutan.

18. Dana 19. jula 1999. godine sud je još jednom naredio pregled za

analizu krvi zakazavši ga za 27. septembar 1999. godine, ali H.P. ponovo

nije došao.

19. Dana 13. oktobra 1999. godine sud je četvrti put naredio pregled

zakazavši ga za 22. oktobar 1999. godine, ali H.P. je obavijestio sud da će

tog dana biti odsutan.

20. Dana 28. novembra 1999. godine sud je peti put naredio pregled

zakazavši ga za 6. decembar 1999. godine, ali H.P. opet nije došao.

21. Sljedeće ročište zakazano za 17. februar 2000. godine odloženo je,

budući da se H.P. nije pojavio.

22. Na ročištu od 29. februara 2000. godine, sud je saslušao stranke i

šesti put zakazao pregled za DNK testove za 25. april 2000. godine, na koji

se H.P. nije pojavio.

23. Sljedeće ročište zakazano za 5. jun 2000. godine odloženo je, jer se

H.P. nije pojavio.

24. Dana 12. jula 2000. godine sud je zaključio raspravu.

25. Dana 3. oktobra 2000. godine punomoćnik podnositeljke predstavke

primio je presudu Opštinskog suda od 12. jula 2000. godine kojom se

utvrđuje očinstvo tuženog i podnositeljki predstavke dosuđuje izdržavanje.

Prvostepeni sud je utvrdio, da je činjenica što je tuženi izbjegavao DNK

testove išla u prilog tužbenom zahtjevu podnositeljke predstavke. Dana 27.

novembra 2000. godine, H.P. je uložio žalbu protiv te presude.

26. Dana 3. aprila 2001. godine Županijski sud u Zagrebu ukinuo je

prvostepenu presudu i predmet vratio na ponovni postupak. Žalbeni sud je

utvrdio kako prvostepenom presudom nijesu utvrđeni svi relevantni dokazi i

kako se očinstvo H.P.-a nije moglo utvrditi prvenstveno zbog njegovog

izbjegavanja DNK testova. Taj je sud prvostepenom sudu naredio da sasluša

nekoliko svjedoka koji su, prema tvrdnjama H.P.-a, u toku kritičnog

razdoblja imali intimne odnose sa majkom podnositeljke predstavke.

27. Dana 15. maja i 13. jula 2001. godine podnositeljka predstavke je od

predsjednika Vrhovnog suda zatražila da ubrza postupak.

28. Ročišta zakazana za 26. jul i 30. avgust 2001. godine u Opštinskom

sudu u Zagrebu odložena su, jer se H.P. i njegov punomoćnik nijesu

pojavili.

29. Na ročištu od 27. septembra 2001. godine punomoćnik H.P.-a

optužio je predsjednika vijeća za pristrasnost.

30. Dana 19. novembra 2001. godine prvostepeni sud je zaključio

raspravu i donio presudu kojom je utvrdio očinstvo tuženog i podnositeljki

predstavke dosudio izdržavanje. Sud je utvrdio da je izbjegavanje DNK

testova od strane H.P.-a potkrijepilo iskaz majke podnositeljke predstavke,

da je H.P. otac podnositeljke predstavke.

31. Dana 7. decembra 2001. godine, podnositeljka predstavke je uložila

žalbu protiv prvostepene presude, prigovarajući na iznos izdržavanja koje je

H.P. trebao da joj plaća. H.P. se takođe žalio protiv presude.

32. Izgleda da su postupci trenutno u toku pred apelacionim sudom.


33. Član 8 Zakona o građanskom postupku (Narodne novine, br.53/1991,

91/1992 i 112/1999) predviđa, da sudovi u građanskim predmetima

odlučuju prema svom uvjerenju, nakon brižljive ocjene svakog dokaza

posebno i svih dokaza zajedno i uzimajući u obzir rezultate cjelokupnog

postupka.

34. Član 59 stav 4 Ustavnog zakona o Ustavnom sudu (koji je stupio na

snagu 24. septembra 1999. godine, u daljem tekstu "Ustavni zakon o

Ustavnom sudu"), glasi kako slijedi:

“Ustavni sud izuzetno može pokrenuti postupak po ustavnoj žalbi i prije iscrpljivanja

drugih dostupnih pravnih sredstava, ako utvrdi da je potpuno očigledno da se pobijanim

aktom, odnosno nedonošenjem akta u razumnom roku grubo vrijeđaju ustavna prava ili

slobode i da bi nepokretanjem postupka za podnosioca tužbe mogle nastupiti teške i

nepopravljive posljedice.”

PRAVO

I. NAVODNA POVREDA ČLANA 6 STAVA 1 KONVENCIJE

35. Podnositeljka predstavke prigovara da postupci radi utvrđivanja

očinstva H.P.-a nijesu okončani u razumnom roku kako propisuje član 6

stav 1 Konvencije, čiji odgovarajući dio glasi kako slijedi:

"Prilikom utvrđivanja građanskih prava i obaveza …, svako ima pravo na … suđenje

i javnu raspravu u razumnom roku pred … sudom."

A. Vremenski period koji treba uzeti u obzir

36. Sud primjećuje da je postupak započeo 30. januara 1997. godine, kad

je podnositeljka predstavke podnijela Opštinskom sudu u Zagrebu

građansku tužbu radi utvrđivanja očinstva H.P.-a. Međutim, vremenski

period koji spada u nadležnost Suda nije počeo na taj datum, već 6.

novembra 1997.godine, kada je Konvencija stupila na snagu u odnosu na

Hrvatsku (v. presudu u predmetu Foti and Others v. Italy od 10. decembra

1982. godine, Serija A br. 56, str. 18, stav 53.). Postupak je trenutno u toku

pred apelacionim sudom. Dakle, on do sada traje oko pet godina, od kojih

četiri godine i dva mjeseca spadaju u vremenski period koji Sud treba da

ispituje.

37. Sud dalje primjećuje da je, u svrhu utvrđivanja razumnosti dužine

vremenskog perioda u pitanju, potrebno uzeti u obzir i stanje predmeta na

dan 5. novembra 1997. godine (v. među drugim izvorima prava, presudu u

predmetu Styranowski v. Poland od 30. oktobra 1998.godine, Reports of

Judgements and Decisions 1998-VIII). U vezi sa tim, Sud primjećuje da je,

u trenutku stupanja na snagu Konvencije u odnosu na Hrvatsku, postupak

trajao devet mjeseci.

B. Primjenjljivi kriterijumi

38. Sud ponavlja da se razumnost dužine postupka mora ocijeni u svjetlu

okolnosti predmeta i imajući na umu kriterijume utvrđene njegovom

sudskom praksom i to posebno složenost predmeta, ponašanje podnositeljke

predstavke i nadležnih vlasti, kao i važnost onoga što se za podnositeljku

predstavke dovodi u pitanje u sporu. (v. nedavne izvore prava, Humen v.

Poland. [GC], br. 26614/95, stav 60, 15. oktobar 1999. godine i Horvat v.

Croatia, br. 51585/99, stav 52, 26. jul 2001. godine, ECHR 2001-VIII).

C. Argumenti stranaka

39. Vlada je tvrdila da postupci u porodičnim sporovima zahtijevaju

posebnu hitnost. Međutim, takvi su postupci osjetljive naravi zbog odnosa

između uključenih strana. Jedno od načela građanskog postupka je to, da

sudovi imaju diskreciono pravo da ocijene sve relevantne dokaze i donesu

svoj zaključak o činjeničnom stanju predmeta. U vezi sa tim, Vlada je

navela da je u ovom predmetu sud ocijenio činjenice na osnovu dokaza koje

su iznijele stranke.

40. Što se tiče ponašanja podnositeljke predstavke, Vlada je navela da je

ona doprinijela dužini postupka jer, iako je u svom početnom tužbenom

zahtjevu od suda tražila da se izvrši medicinsko vještačenje i analiza krvi,

ona konkretno nije zahtijevala sprovođenje DNK testova sve do trenutka

kada je postupak već trajao deset mjeseci. Osim toga, dodatne dokaze nije

podnijela do februara 2000. godine.

41. Podnositeljka predstavke je osporila Vladine tvrdnje i izjavila da je u

svom početnom tužbenom zahtjevu predložila sprovođenje analize krvi, a da

su DNK testovi dio takve analize.

42. Što se tiče ponašanja sudova, Vlada je tvrdila da je sudovima bilo

onemogućeno brzo postupati u predmetu zbog ponašanja tuženog koji je u

više navrata ignorisao zakazana DNK testiranja i nije dolazio na sudska

ročišta.

43. Podnositeljka predstavke je tvrdila, da je dužnost suda bila da osigura

da tuženi postupi po njegovim nalozima. Ona je dalje tvrdila da je sud donio

presudu zbog izostanka, protivno odredbama koje uređuju sporove radi

utvrđivanja očinstva i tako je prouzrokovao odugovlačenje postupka, čime

je tuženom bilo omogućeno da zahtijeva izuzeće predsjednika vijeća. Osam

mjeseci je bilo prošlo od donošenja presude do datuma kad je presuda bila

ukinuta i predmet dodijeljen drugom sudiji.

D. Ocjena Suda

44. Sud ponavlja da je potrebna posebna marljivost u predmetima koji se

odnose na građanski status i poslovnu sposobnost (v. presudu u predmetu

Bock v. Germany od 29. marta 1989. godine, Serija A br. 150, str. 18, stav

49). U pogledu onoga što se za podnositeljku predstavke dovodi u pitanje u

ovom predmetu, to jest, njeno pravo da se utvrdi ili ospori očinstvo i da se

tako ukloni njena neizvjesnost u pogledu identiteta njenog biološkog oca,

Sud smatra da su nadležne domaće vlasti trebale, u skladu sa članom 6

stavom 1, da postupaju sa posebnom marljivošću kako bi osigurale

napredovanje postupka.

45. Sud primjećuje da je u vremenskom periodu koji se uzima u obzir,

postupak sveukupno bio pred prvostepenim sudom oko četiri godine, a oko

četiri mjeseca pred apelacionim sudom. Prvostepeni sud je zakazao 15

ročišta, od kojih je šest odloženo zbog nedolaska tuženog. Ni jedno jedino

ročište nije bilo odloženo zbog podnositeljke predstavke. Prvostepeni sud je

zakazao šest DNK testiranja, a tuženi nije došao ni na jedno od tih

testiranja. Što se tiče Vladine tvrdnje da je prvostepeni sud bio ometan u

napredovanju sa postupkom jer tuženi nije postupao prema sudskim

nalozima za pristupanje ročištu i DNK testiranjima, Sud ponavlja da je

dužnost država ugovornica da organizuju svoje pravne sisteme na takav

način da njihovi sudovi mogu svakom da garantuju pravo na donošenje

konačne odluke o sporovima koji se odnose na građanska prava i obveze u

razumnom roku (v. među drugim izvorima prava, G. H. v. Austria, br.

31266/96, stav 20, 3. oktobar 2000.godine).

46. U svjetlu kriterijuma koje je utvrdio u svojoj sudskoj praksi i imajući

na umu sve okolnosti predmeta, Sud smatra da dužina postupaka na koju se

prigovara, a koji još traju, nije u skladu sa zahtjevom razumnog roka. Stoga

je došlo do povrede člana 6 stav 1 Konvencije.


47. Podnositeljka predstavke je dalje prigovorila, da je povrijeđeno njeno

pravo na poštovanje njenog privatnog i porodičnog života jer su domaći

sudovi bili nedjelotvorni u odlučivanju o njenom tužbenom zahtjevu za

utvrđenje očinstva i ostavili su je u neizvjesnosti u pogledu njenog ličnog

identiteta. Ona se pozivala na član 8 Konvencije koji glasi:

"1. Svako ima pravo na poštovanje svog privatnog i porodičnog života, doma i dopisivanja.

2. Javna vlast se neće miješati u ostvarivanje tog prava, osim u skladu sa zakonom i ako je

u demokratskom društvu nužno radi interesa državne sigurnosti, javnog reda i mira, ili

privredne dobrobiti zemlje, i radi sprečavanja nereda ili zločina, radi zaštite zdravlja ili

morala ili radi zaštite prava i sloboda drugih."

A. Primjenjljivost člana 8

48. Vlada je navela da dužina postupka za utvrđenje očinstva ne podpada

pod član 8 Konvencije. Tvrdila je da u ovom predmetu H.P. nije iskazao

spremnost da utvrdi ikakvu vrstu porodične veze sa podnositeljkom

predstavke.

49. Podnositeljka predstavke je tvrdila da je držana u stanju produžene

neizvjesnosti u pogledu svog ličnog identiteta zbog nedjelotvornosti

domaćih sudova. Da je sud hitno odlučio o njenom predmetu, njeni bi

odnosi sa ocem možda bili uspostavljeni u ranijoj fazi njenog života.

50. Sud mora da odredi podpada li pravo koje traži podnositeljka

predstavke pod pojam "poštovanje privatnog i porodičnog života",

utvrđenog u članu 8 Konvencije.

51. Što se tiče postupka za utvrđenje očinstva, Sud je u brojnim

prilikama smatrao da takvi postupci podpadaju pod član 8 (v. na primjer

presudu u predmetu Rasmussen v. Denmark od 28. novembra 1984. godine,

Serija A br. 87, str. 13, stav 33 i presudu u predmetu Keegan v. Ireland od

26. maja 1994. godine, Serija A br. 290, str. 18, stav 45). U vezi sa tim, Sud

smatra da pojam "porodičnog života" iz člana 8 nije isključivo ograničen na

odnose čiji je osnov brak, već može obuhvatiti i druge de facto "porodične

veze" kad je stalnost prisutna u dovoljnoj mjeri (v. na primjer, presudu u

predmetu Kroon and Others v. the Netherlands od 27. oktobra 1994. godine,

Serija A br. 297-C, str. 55-56, stav 30).

52. Ovaj se predmet razlikuje od naprijed spomenutih predmeta za

utvrđenje očinstva u tome što nije uspostavljena nikakva porodična veza

između podnositeljke predstavke i njenog navodnog oca. Sud, međutim,

ponavlja da član 8 sa svoje strane ne štiti samo "porodični", već i "privatni"

život.

53. Prema mišljenju Suda, privatni život podrazumijeva tjelesni i

psihički integritet osobe i ponekad može obuhvatiti vidove tjelesnog i

društvenog identiteta pojedinca. Poštovanje "privatnog života" mora takođe

u određenoj mjeri da obuhvati pravo na uspostavljanje odnosa sa drugim

ljudskim bićima (v. mutatis mutandis, presudu u predmetu Niemietz v.

Germany od 16. decembra 1992. godine, Serija A br. 251-B, str. 33, stav

29). Osim toga, izgleda da nema načelnog razloga zbog kojeg bi pojam

"privatni život" trebalo tumačiti kao da isključuje odlučivanje o pravnom

odnosu između vanbračnog djeteta i njenog biološkog oca.

54. Sud smatra da poštovanje privatnog života zahtijeva da svako bude u

mogućnosti da utvrdi pojedinosti o svom identitetu kao pojedinačnom

ljudskom biću i da je pravo pojedinca na takve informacije važno zbog

svojih implikacija koje ima na formiranje njegove ili njene ličnosti (v.

presudu u predmetu Gaskin v. the United Kingdom od 7. jula 1989. godine,

Serija A br. 159, str. 16, stav 39).

55. U ovom predmetu podnositeljka predstavke je vanbračno dijete koje

u sudskom postupku nastoji da utvrdi tko je njen biološki otac. Postupak za

utvrđivanje očinstva koji je ona pokrenula, ima za cilj da odredi njen pravni

odnos s H.P.-om kroz utvrđivanje biološke istine. Dakle, postoji neposredna

veza između utvrđivanja očinstva i privatnog života podnositeljke

predstavke.

Činjenično stanje predmeta, stoga, podpada pod član 8.

B. Poštovanje člana 8

56. Podnositeljka predstavke zapravo, nije tvrdila da bi država trebala da

se suzdrži od djelovanja, već da bi trebala da preduzme korake radi

obezbjeđenja odgovarajućih mjera, u kontekstu spora za utvrđenje očinstva,

kako bi se djelotvorno riješila njena neizvjesnost u pogledu njenog ličnog

identiteta. Dakle, podnositeljka predstavke je, u osnovi, prigovarala ne zbog

djelovanja, već zbog nedjelovanja države.

57. Sud ponavlja da član 8, iako je njegova osnovna namjena da zaštititi

pojedinca od arbitrarnog uplitanja od strane javnih vlasti, nije tu samo da bi

prisilio državu da se suzdrži od takvog uplitanja: osim ove negativne

obaveze, mogu postojati i pozitivne obveze inherentne djelotvornom

poštovanju prava na privatni i porodični život. Te obaveze mogu da

podrazumijevaju usvajanje mjera koje su namijenjene obezbjeđenju

poštovanja privatnog života čak i u sferi odnosa između pojedinaca (v.

presudu u predmetu X. and Y. v. the Netherlands od 26. marta 1985. godine,

Serija A br. 91, str. 11, stav 23 i presudu u predmetu Botta v. Italy od 24.

februara 1998. godine, Reports 1998-I, str. 422, stav 33).

58. Međutim, granice između pozitivnih i negativnih obaveza države na

osnovu člana 8 nije lako i precizno definisati. Ali, primjenjiva načela su

ipak slična. Pri utvrđivanju postoji li takva obaveza ili ne postoji, potrebno

je uzeti u obzir pravičnu ravnotežu koju treba uspostaviti između opštih

interesa i interesa pojedinca, a u oba konteksta država uživa određenu

slobodu procjene (v. na primjer, presudu u predmetu Keegan v. Ireland od

26. maja 1994. godine, Serija A. br. 290, str. 19, stav 49, i predmet M.B. v.

the United Kingdom, br. 22920/93, Odluka Komisije od 6. aprila 1994.

godine, Decisions and Reports [DC], 77-A, str. 116).

59. Sud ponavlja da njegov zadatak nije da zamijeni nadležne hrvatske

vlasti u određivanju najprimjerenijih načina za utvrđenje očinstva u

sudskom postupku u Hrvatskoj, već da preispita, na osnovu Konvencije,

odluke koje su te vlasti donijele u vršenju svojih ovlašćenja koja se tiču

procjenjivanja. Sud će stoga ispitati da li je Hrvatska, prilikom rješavanja

predstavke za utvrđivanje očinstva podnositeljke predstavke, prekršila svoju

pozitivnu obvezu iz člana 8 Konvencije (v. na primjer, presudu u predmetu

Hokkanen v. Finland od 23. septembra 1994. godine, Serija A br. 299-A,

str. 20, stav 55; te, mutatis mutandis, presudu u predmetu Handyside v. the

United Kingdom od 7. decembra 1976. godine, Serija A br. 24. str. 23, stav

49).

60. U ovom predmetu sudski postupak pred građanskim sudom je jedini

način na koji podnositeljka predstavke može da utvrdi je li ili nije H.P. njen

biološki otac, jer H.P. negira očinstvo.

61. Sud, vezano za to, primjećuje kako prema domaćem pravu ne postoje

mjere kojima bi se H.P. prisilio da poštuje nalog prvostepenog suda da se

izvrši DNK testiranje. Ne postoji ni bilo kakva direktna odredba koja bi

uređivala posljedice takvog nepoštovanja. Istina je, međutim, da sudovi u

građanskom postupku, prema članu 8 Zakona o parničnom postupku,

moraju da donesu presudu, u skladu sa svojim ličnim uvjerenjem, poslije

ocjene svakog dokaza posebno i svih dokaza zajedno. Sudovi su, u tom

pogledu, slobodni da donose zaključke uzimajući u obzir činjenicu da neka

stranka ometa utvrđivanje određenih činjenica.

62. Nakon tri i po godine, u toku kojih H.P. nije došao na šest DNK

testiranja, prvostepeni sud je zaključio da je H.P. stvarno otac podnositeljke

predstavke. Svoj zaključak je bazirao na iskazu majke podnositeljke

predstavke i na činjenici da je H.P. izbjegavao DNK testove. Apelacioni sud

je, sa druge strane utvrdio, da su ti dokazi nedovoljni za utvrđivanje

njegovog očinstva. U vezi sa tim, Sud primjećuje da procesna odredba opšte

prirode, koja sudu daje diskreciona ovlašćenja da ocijeni dokaze, nije sama

po sebi dovoljna i nije odgovarajuće sredstvo za utvrđivanje očinstva u

slučajevima gdje navodni otac izbjegava sudski nalog da se izvrše DNK

testiranja.

63. Osim toga, prvostepeni sud je bio nedjelotvoran u rješavanju pitanja

očinstva putem ocjene drugih relevantnih dokaza. Vlada je tvrdila da je to

bilo zbog odbijanja H.P.-a da sarađuje u postupku. Međutim, čini se da sud

nije mogao pronaći odgovarajuće procesno sredstvo da bi H.P.-u

onemogućio ometanje postupka.

64. Prema mišljenju Suda, lica u situaciji podnositeljke predstavke imaju

vitalan interes, zaštićen Konvencijom, da dobiju informacije potrebne da bi

se otkrila istina o nekom važnom vidu njihovog ličnog identiteta. S druge

strane, potrebno je imati na umu da zaštita trećih lica može spriječiti da ta

treća lica budu prisiljena da se stave na raspolaganje za medicinsko

testiranje bilo koje vrste, uključujući i DNK testiranje.

Države stranke Konvencije imaju različita rješenja za problem koji se

javlja kada navodni otac odbije da postupi u skladu sa sudskim nalozima da

se podvrgne testovima koji su potrebni kako bi se utvrdile činjenice. U

nekim državama, sudovi mogu dotičnom licu izreći novčanu ili zatvorsku

kaznu. U drugim, nepostupanje prema sudskom nalogu može stvoriti

presumpciju očinstva, odnosno, predstavljati nepoštovanje suda koje za

sobom može da povuče krivično gonjenje.

Sistem poput hrvatskog, koji nema sredstva kojima bi se navodni otac

prisilio da postupi prema nalogu suda za izvršenje DNK testiranja, može se

u principu smatrati usklađenim sa obvezama iz člana 8, uzimajući u obzir

slobodu procjene države. Sud, međutim, smatra da se u ovakvom sistemu, u

slučaju kad se očinstvo ne može utvrditi putem DNK testiranja, moraju

osigurati interesi pojedinca koji traži utvrđivanje očinstva. Nepostojanje

ikakve procesne mjere kojom bi se navodni otac prisililo da postupi po

sudskom nalogu u skladu je sa načelom proporcionalnosti jedino ako je

osigurano alternativno sredstvo pomoću kojeg se nezavisnom tijelu

omogućava da brzo utvrdi očinstvo. U ovom predmetu takav postupak

podnositeljki predstavke nije bio na raspolaganju (v.mutatis mutandis,

naprijed spomenutu presudu u predmetu Gaskin, str. 20, stav 49).

65. Dalje, prilikom odlučivanja o zahtjevu za utvrđivanje očinstva,

sudovi treba da uzmu u obzir osnovno načelo interesa djeteta. Sud nalazi da

se postojećim postupkom ne uspostavlja pravična ravnoteža između prava

podnositeljke predstavke da se bez nepotrebnog odugovlačenja otkloni

njena neizvjesnost u pogledu njenog ličnog identiteta i prava njenog

navodnog oca da se ne podvrgne DNK testovima, te smatra da zaštita

uključenih interesa nije srazmjerna.

66. Neefikasnost sudova je, stoga, podnositeljku predstavke dovela u

stanje produžene neizvjesnosti u pogledu njenog ličnog identiteta. Hrvatske

vlasti su, dakle, propustile da podnositeljki predstavke obezbijede

"poštovanje" njenog privatnog života na što ima pravo na osnovu

Konvencije.

Stoga je došlo do povrede člana 8 Konvencije.


67. Podnositeljka predstavke takođe navodi da nije imala na raspolaganju

djelotvorno pravno sredstvo za pokretanje pitanja prekomjernog trajanja

postupka u svom predmetu. Dalje, domaći pravni sistem nije obezbjeđivao

nikakvu mjeru kojom bi tužene u sporovima za utvrđivanje očinstva

obavezao da postupe po nalogu suda kojom je određeno DNK testiranje.

Prema njenom mišljenju, zbog toga došlo je do povrede člana 13,

Konvencije kojim se predviđa sljedeće:

“Svako čija su prava i slobode koje su priznate u ovoj Konvenciji povrijeđene ima

pravo na djelotvorna pravna sredstva pred domaćim državnim tijelom, čak i u slučaju kad

su povredu počinile osobe koje su djelovale u službenom svojstvu.”

68. Vlada poziva Sud da ovaj dio predstavke proglasi očito

neosnovanim. Vlada navodi da je podnositeljka predstavke imala na

raspolaganju mogućnost podnošenja zahtjeva na osnovu člana 59 stav 4

Ustavnog zakona o Ustavnom sudu. Prema mišljenju Vlade, ta je

mogućnost predstavljala djelotvorno pravno sredstvo u odnosu na dužinu

postupka u predmetu podnositeljke predstavke.

69. Sud primjećuje da prigovor podnositeljke predstavke na osnovu člana

13 Konvencije ima dva vida. Kao prvo, ona je prigovarala da nema na

raspolaganju djelotvoran pravni lijek u odnosu na dužinu postupka.

70. U vezi s time, Sud primjećuje da je u predmetu Horvat utvrdio kako

član 59 stav 4 Ustavnog zakona o Ustavnom sudu ne predstavlja djelotvorni

pravni lijek u odnosu na dužinu građanskog postupka (gore navedeni

predmet Horvat v. Croatia, stav 65.).

71. Slično tome, Sud nalazi da je u ovom predmetu došlo do povrede

člana 13 Konvencije, jer podnositeljka predstavke nema na raspolaganju

domaće pravno sredstvo kojim bi mogla ostvariti svoje pravo na "ispitivanje

slučaja u razumnom roku", kao što je zajemčeno članom 6 stavom 1

Konvencije.

72. Što se tiče njenog drugog prigovora na osnovu člana 13,

podnositeljka predstavke je navela da u domaćem pravu ne postoje mjere

kojima bi se u postupcima za utvrđenje očinstva obezbijedilo prisustvo

tuženog pred sudom.

73. Sud je taj vid već uzeo u obzir u svojim razmatranjima prema članu 8

Konvencije. Imajući na umu njegove nalaze u odnosu na član 8 (v.stavove

57-66 ove presude), Sud ne nalazi potrebnim da ispituje isto pitanje i po

članu 13 Konvencije.


74. Član 41 Konvencije predviđa sljedeće:

"Kada Sud utvrdi prekršaj Konvencije ili protokola uz nju, a unutrašnje pravo Visoke strane

ugovornice u pitanju omogućava samo djelimičnu odštetu, Sud će, ako je to potrebno,

pružiti pravično zadovoljenje oštećenoj stranci."

A. Odšteta

75. Podnositeljka predstavke tražila je da joj se dodijeli 3.000.000

njemačkih maraka (DM), kao naknadu za boli koje je trpjela zbog povreda

Konvencije.

76. Vlada je od Suda zatražila da ocijeni iznos pravičnog zadovoljenja

koje bi se dodijelilo na osnovu njegove sudske prakse u građanskim

predmetima u kojima je bila potrebna uobičajena pažnja.

77. Sud prihvata da je podnositeljka predstavke pretrpjela štetu

nematerijalne prirode zbog dužine postupka. Nadalje, Sud je utvrdio da je

podnositeljka predstavke bila žrtva procesnih nedostataka u predmetnom

postupku, s time da je ovaj vid blisko povezan sa propustom države da

poštuje svoju pozitivnu obavezu koja se odnosi na pravo na poštovanje

privatnog života.

78. Sud stoga zaključuje da je podnositeljka predstavke pretrpjela

izvjesnu nematerijalnu štetu koja nije dovoljno nadoknađena utvrđenjem da

je došlo do povrede Konvencije. Dajući svoju ocjenu na pravičnoj osnovi,

kako zahtijeva član 41, Sud podnositeljki predstavke dodjeljuje 7.000 eura

(EUR).


79. Podnositeljka predstavke, koja je primila pravnu pomoć Vijeća

Evrope u vezi sa pripremom svog predmeta, nije tražila da joj se nadoknade

troškovi i izdaci. Prema tome, Sud smatra da u ovom dijelu ne treba da

dosudi nikakav iznos.

C. Zatezna kamata

80. Prema informacijama koje ima Sud, zakonska kamatna stopa koja se

primjenjuje u Hrvatskoj na dan donošenje ove presude iznosi 18% godišnje.


1. Smatra da je došlo do povrede člana 6 stav 1 Konvencije;

2. Smatra da je došlo do povrede člana 8 Konvencije;

3. Smatra da je došlo do povrede člana 13 Konvencije u odnosu na

prigovor na osnovu člana 6, stav 1 Konvencije;

4. Smatra da nije potrebno ispitivati prigovor na osnovu člana 13

Konvencije u odnosu na član 8 Konvencije.

5. Smatra

(a) da tužena država treba da, u roku od tri mjeseca od dana kada

presuda postane pravosnažna u skladu sa članom 44 stavom 2

Konvencije, podnositeljki predstavke isplati 7.000 eura (sedam hiljada

eura) u odnosu na nematerijalnu štetu u protivvrijednosti hrvatskih

kuna prema kursu koji bude važio na dan isplate, zajedno sa svim

taksama koje eventualno budu zaračunate;

(b) da se nakon proteka naprijed navedena tri mjeseca do isplate plaća

obična kamata prema godišnjoj stopi od 18%;

6. Odbacuje ostatak zahtjeva podnositeljke predstavke za pravičnim

zadovoljenjem.


februara 2001. godine u skladu s pravilom 77 stavovima 2 i 3 Poslovnika

Suda.

Erik Fribergh Christos L. Rozakis



PREDMET LÓPEZ OSTRA protiv ŠPANIJE


PRESUDA

STRAZBUR

9. decembar 1994. godine

U predmetu López Ostra protiv Španije,

Evropski sud za ljudska prava, zasijedajući, u skladu sa članom 43 Konvencije za zaštitu

ljudskih prava i osnovnih sloboda (u daljem tekstu Konvencija) i relevantnim odredbama

Poslovnika suda A

, u Vijeću sastavljenom od sljedećih sudija:

g-din R. RYSSDAL, Predsjednik,

g-din R. BERNHARDT,

g-din A. SPIELMANN,

g-đa E. PALM,

g-din J.M. MORENILLA,

g-din F. BIGI,

g-din A.B. BAKA,

g-din M.A. LOPES ROCHA,

g-din G. MIFSUD BONNICI,

i takođe g-din H. PETZOLD, VD Sekretar Suda,

Nakon vijećanja bez prisustva javnosti 24. juna i 23. novembra 1994. godine, Donosi sljedeću

presudu, koja je usvojena posljednjeg pomenutog datuma:

POSTUPAK

1. Predmet je Sudu uputila Evropska komisija za ljudska prava (u daljem tekstu Komisija) 8.

decembra 1993. godine, u tromjesečnom roku koji je predviđen članom 32 stav 1 i članom 47

Konvencije. Predmet je potekao iz predstavke (br. 16798/90) protiv Kraljevine Španije koju je

po članu 25 Komisiji 14. maja 1990. godine predala španska državljanka g-đa Gregoria López

Ostra.

Zahtjev Komisije poziva se na članove 44 i 48 i na deklaraciju kojom Španija priznaje

obaveznu nadležnost Suda (član 46). Predmet zahtjeva bio je da se dobije odluka Suda o tome da

li su činjenice predmeta takve da pokazuju da je tužena država prekršila svoje obaveze po

članovima 3 i 8 Konvencije.

2. Kao odgovor na upit koji je postavljen u skladu sa pravilom 33 stav 3(d) Poslovnika Suda

A, podnositeljka predstavke ukazala je na to da želi da uzme učešće u postupku i postavila je

advokata koji bi je u tome zastupao (Pravilo 30). 10. januara 1994. godine tom advokatu je

Predsjednik dao dozvolu da u postupku upotrebljava španski jezik (Pravilo 27 stav 3).

3. U Vijeće koje je trebalo konstituisati ušli su ex officio g-din J.M. Morenilla, izabrani sudija

španskog državljanstva (član 43) i g-din R. Ryssdal, Predsjednik Suda (Pravilo 21 stav 3(b). 24.

januara 1994. godine, u prisustvu Sekretara, Predsjednik Suda žrebom je izvukao imena ostalih

sedam članova, i to g-dina R. Bernhardt, g-dina J. De Meyer, g-đe E. Palm, g-dina F. Bigi, g-dina

A.B. Baka, g-dina M.A. Lopes Rocha i g-dina G. Mifsud Bonnici (član 43 in fine Konvencije i

Pravilo 21 stav 4). Nakon toga je g-din A. Spielmann, zamjenik sudije, zamijenio g-dina De

Meyera, koji nije bio u mogućnosti da učestvuje u daljem razmatranju predmeta (Pravilo 22

stavovi 1 i 2 i Pravilo 24 stav 1).

Predmet je zaveden pod brojem 41/1993/436/515. Prvi broj označava mjesto predmeta na spisku predmeta upuće-

nih Sudu određene godine (druga godina). Poslednja dva broja označavaju redosljed predmeta na spisku predmeta

upućenih Sudu od njegovog osnivanja te na spisku odgovarajućih predstavki Komisiji iz kojih su ti predmeti proiste-

kli. Pravila A odnose se na sve predmete upućene Sudu prije stupanja na snagu Protokola br. 9 (P9). Oni odgovaraju

Pravilima koja su stupila na snagu 1. januara 1983. godine i koja su izmijenjena nakon toga nekoliko puta.

4. Kao Predsjednik Vijeća (Pravilo 21 stav 5), g-din Ryssdal je, preko Sekretara Suda,

konsultovao Zastupnika španske vlade (u daljem tekstu Vlada), advokata podnositeljke

predstavke i Delegata Komisije u vezi sa organizacijom postupka (Pravilo 37 stav 1 i 38). U

skladu sa nalozima koji su nakon toga izdati, Sekretar suda primio je podneske Vlade i

podnositeljke predstavke 3. odnosno 4. maja 1994. godine. 16. maja Sekretar Komisije

obavijestio je Sekretara Suda da će Delegat predati svoja zapažanja na usmenoj raspravi.

10, 17. i 20. juna 1994. godine Komisija je dostavila razne dokumente koje je Sekretar tražio po

uputstvu Predsjednika.

5. U skladu sa odlukom Predsjednika koji je takođe dao dozvolu Zastupniku vlade da se Sudu

obraća na španskom jeziku (pravilo 27 stav 2) rasprava je održana uz prisustvo javnosti u Zgradi

ljudskih prava, u Strazburu, 20. juna 1994. godine. Sud je prije toga održao pripremni sastanak.


- za Vladu

g-din J. BORREGO BORREGO, Načelnik pravnog sektora za ljudska prava, Ministarstvo pravde,

Zastupnik;

- za Komisiju

g-din F. MARTÍNEZ, Delegat;

- za podnositeljku

g-din J.L. MAZÓN COSTA, advokat (abogado), Zastupnik.

Sud je saslušao njihova obraćanja i odgovore na pitanja dvojice članova Suda.

23. novembra 1994. godine Sud je odbio da prihvati zapažanja koja su u ime podnositeljke

predstavke predata van roka, 13. oktobra 1994. godine. Ta su se zapažanja odnosila na

nadoknadu honorara u domaćem postupku.

ČINJENICE

6. G-đa Gregoria López Ostra, španska državljanka živi u mjestu Lorca (Murcia). U

predmetno vrijeme ona je sa suprugom i njihove dvije kćerke živjela u svom domu u okrugu

Diputación del Rio, el Lugarico, nekoliko stotina metara od gradskog centra.


A. Kontekst predmeta

7. U gradu Lorca velika je koncentracija kožne industrije. Nekoliko pogona za štavljenje kože

koji se tu nalaze i koji su u vlasništvu društva sa ograničenom odgovornošću pod nazivom

SACURSA, imali su postrojenje za prečišćavanje tečnog i čvrstog otpada koje je izgrađeno sa

subvencijom države na opštinskom zemljištu dvanaest metara od doma podnositeljke predstavke.

8. Ovo postrojenje počelo je sa radom u julu 1988. godine bez dozvole (licencia) opštinskih

nadležnih organa koja je propisana Propisom 6 iz 1961. godine kojim se regulišu djelatnosti koje

se klasifikuju kao opasne i štetne (u daljem tekstu: propis iz 1961. godine), i bez poštovanja

procedure za dobijanje takve dozvole (v. stav 28 ove Presude). Zbog nepropisnog

funkcionisanja, ovo postrojenje počelo je da ispušta isparenja gasova, neugodan miris i

zagađenje koje je odmah izazvalo zdravstvene probleme i neprijatnosti mnogim stanovnicima

Lorce, a naročito onima koji su živjeli u okrugu podnositeljke predstavke. Gradska skupština

evakuisala je lokalno stanovništvo i besplatno ih smjestila u gradskom centru tokom jula, avgusta

i septembra 1988. godine. U oktobru su se podnositeljka predstavke i njena porodica vratili u

svoj stan gdje su živjeli do februara 1992. godine (v. stav 21 ove Presude). 9. septembra 1988.

godine, nakon niza pritužbi i u svjetlu izvještaja zdravstvenih organa i Agencije za životnu

sredinu i prirodu (Agencia para el Medio Ambiente y la Naturaleza) za region Murcia, gradska

skupština naložila je da jedna od djelatnosti postrojenja prestane da se obavlja (odlaganje

hemijskih i organskih rezidua u rezervoare sa vodom (lagunaje) – ali je u isto vrijeme dozvolila

da se nastavi prečišćavanje otpadne vode sa hromom. Postoji neslaganje oko toga kakve su bile

posljedice ovog djelomičnog zatvaranja, ali može se vidjeti iz stručnih mišljenja i pisanih dokaza

iz 1991, 1992 i 1993. godine koje su pred Komisijom iznijeli Vlada i podnositeljka predstavke

(v. stavove 18 – 20 ove Presude), da su se određene štetne posljedice nastavile i da su mogle da

ugroze zdravlje lica koja su živjela u blizini.

B. Predstavka za zaštitu osnovnih prava

1. Postupak u sudu Murcia Audiencia Territorial

10. Nakon što je uzalud pokušavala da navede opštinske organe da pronađu rješenje, g-đa

López Ostra podnijela je 13. oktobra 1988. godine predstavku Administrativnom odjeljenju suda

Murcia Audiencia Territorial, tražeći zaštitu svojih osnovnih prava (član 1 Zakona 62/1978 od

26. decembra 1978. godine o zađtiti osnovnih prava (u daljem tekstu: Zakon 62/1978 – v.

stavove 24-25 ove Presude). Ona se, između ostalog, žalila na nezakonito zadiranje u njen dom i

njeno mirno uživanje doma, na kršenje njenog prava da slobodno izabere mjesto boravka, na

napade na njen fizički i psihološki inegritet i na kršenje njene slobode i njene bezbjednosti

(članovi 15, 17 stav 1, 18 stav 2 i 19 Ustava – v. stav 23 ove Presude) na osnovu pasivnog stava

opštinskih organa prema štetnom djelovanju i rizicima koje izaziva postrojenje za prečišćavanje

otpada. Ona je tražila da sud naloži privremeno obustavljanje rada postrojenja.

11. Sud je uzeo dokaze od nekoliko svjedoka koje je pomenula podnositeljka predstavke i

naložio regionalnoj Agenciji za životnu sredinu i prirodu da iznese svoje mišljenje o uslovima

rada postrojenja i njegovoj lokaciji. U izvještaju od 19. januara 1989. godine Agencija je navela

da je u vrijeme posjete vještaka 17. januara jedina aktivnost postrojenja bila prečišćavanje

otpadne vode zagađene hromom, ali da je ostatak otpada takođe proticao kroz rezervoare prije

nego je ispuštan u rijeku, čime su nastajali ružni mirisi. Zbog toga je Agencija zaključila da

postrojenje nije izgrađeno na najpogodnijoj lokaciji. Krunski savjet podržao je zahtjev g-đe

López Ostra. Međutim, 31. januara 1989. godine, Audiencia Territorial je riješila protiv. Oni su

smatrali da, iako je rad postrojenja mogao bez sumnje da izazove neugodnosti zbog mirisa,

isparavanja i buke, postrojenje ipak ne predstavlja ozbiljan rizik za zdravlje porodica koje žive u

njegovoj blizini, već se prije može reći da narušava kvalitet njihovog života iako ne dovoljno da

bi se moglo tvrditi da su im prekršena osnovna prava. U svakom slučaju, opštinski organi koji su

preduzeli mjere u vezi sa postrojenjem, ne mogu se smatrati odgovornima. Činjenica da

postrojenje ne posjeduje dozvolu za rad nije problem koji treba da se ispita u posebnom postupku

pokrenutom u ovom stepenu, pošto se on odnosi na kršenje redovnog zakona.

2. Postupak u Vrhovnom sudu

12. 10. februara 1989. godine g-đa López Ostra uložila je žalbu kod Vrhovnog suda (Tribunal

Supremo – v. stav 25 ove Presude in fine). U njoj je ustvrdila da je niz svjedoka i vještaka ukazao

na to da je postrojenje izvor zagađujućih isparenja, neugodnih i iritirajućih mirisa i stalne buke

koja je izazvala zdravstvene probeme i njoj i njenim dvijema kćerkama. Što se tiče odgovornosti

opštinskih organa, odluka Audiencia Territorial izgleda nespojiva sa opštim nadzornim

ovlašćenjima koje se na gradonačelnike prenose Propisom iz 1961. godine, posebno tamo gdje se

predmetna djelatnost obavlja bez dozvole (v. stav 28 ove Presude). Kada se razmotri član 8 stav

1 Konvencije, između ostalog, stav gradske skupštine predstavlja nezakonito zadiranje u pravo

podnositeljke predstavke na poštovanje njenog doma, a takođe i napad na njen fizički integritet. I

na kraju, podnositeljka predstavke tražila je nalog za suspendovanje rada postrojenja.

13. 23. februara 1989. godine Krunski savjet predao je podneske u kojima se tvrdi da situacija

na koju se žali podnositeljka predstavke predstavlja proizvoljno i nezakonito zadiranje javnih

organa u privatni i porodični život podnositeljke predstavke (član 18 Ustava, kada se posmatra

zajedno sa članovima 15 i 19 – v. stav 23 ove Presude). Shodno tome Sud treba da prihvati njenu

predstavku zbog neugodnosti kojoj je ona bila izložena i pogoršanja kvaliteta njenog života, što

je, štaviše, i priznato u presudi od 31. januara. 13. marta Krunski savjet podržao je obustavu

izvršenja (v. stav 12 i stav 25 ove presude).

14. U presudi od 27. jula 1989. godine Vrhovni sud odbacio je žalbu. Sporna odluka bila je u

skladu sa ustavnim odredbama na kojima je bazirana, pošto nijedan javni zvaničnik nije ušao u

dom podnositeljke predstavke niti nasrnuo na njen fizički integritet. Ona je u svakom slučaju

mogla da se preseli bilo gdje. Činjenica da nije bilo dozvole za rad može se razmatrati u

redovnom upravnom postupku.

3. Postupak u Ustavnom sudu

15. 20. oktobra 1989. godine g-đa López Ostra uložila je žalbu (recurso de amparo) kod

Ustavnog suda, navodeći kršenja člana 15 Ustava (pravo na fizički integritet), člana 18 Ustava

(pravo na privatni život i nepovredivost porodičnog doma) i člana 19 Ustava(pravo na slobodan

izbor mjesta boravka) (v. stav 23 ove Presude). 26. februara 1990. godine Ustavni sud je riješio

da je žalba neprihvatljiva pošto je očigledno neosnovana. Sud je naveo da pritužba koja se bazira

na kršenju prava na poštovanje privatnog života nije pokrenuta u redovnim sudovima kao što je

trebalo. Što se ostalog tiče, Sud je izrazio mišljenje da prisustvo isparavanja, mirisa i buke ne

predstavlja samo po sebi kršenje prava na nepovredivost doma; da odbijanje da se naloži

zatvaranje postrojenja ne može da se smatra ponižavajućim postupanjem pošto život i fizički

integritet podnositeljke predstavke nisu bili ugroženi; i da njeno pravo da izabere mjesto boravka

nije bilo ugroženo, pošto je nijedan nadležni organ nije prinudno iselio iz njenog doma.

C. Ostali postupci u vezi sa postrojenjem za prečišćavanje otpada u Lorci

1. Postupak u vezi sa neposjedovanjem dozvole

16. 1990. godine dvije zaove g-đe López Ostra, koje su živjele u istoj zgradi, pokrenule su

postupke protiv opštine Lorca i SACURSE u Upravnom odjeljenju Višeg suda u Murciji

(Tribunal Superior de Justicia), navodeći da je postrojenje radilo nezakonito. 18. septembra

1991. godine, napominjući da su se neugodnosti nastavile nakon 9. septembra 1988. godine i da

postrojenje nije imalo zakonom propisane dozvole, sud je naložio da postrojenje treba zatvoriti

dok se dozvole ne dobiju (v. stav 28 ove Presude). Međutim, izvršenje ovog naloga obustavljeno

je nakon što su gradska skupština i SACURSA uložili žalbu. U ovom predmetu postupak je još

uvijek u toku pred Vrhovnim sudom

2. Pritužbe na krivično djelo protiv zdravlja i okoliša

17. 13. novembra 1991. godine dvije zaove podnositeljke predstavke podnijele su pritužbu i

kao rezultat toga istražni sudija u Lorci br. 2 pokrenuo je krivični postupak protiv SACURSE

radi krivičnog djela protiv zdravlja i okoliša (član 347 Krivičnog zakonika – v. stav 29 ove

Presude). Ova dva tužioca spojili su postupke kao stranke u građanskom sporu. Samo dva dana

kasnije, sudija je odlučio da zatvori postrojenje, ali 25. novembra ova mjera je suspendovana

pošto je Krunski savjet 19. novembra uložio žalbu. Sudija je naložio da se napravi niz mišljenja

vještaka o ozbiljnosti neugodnosti koju je izazivalo postrojenje za prečišćavanje otpada i o

njihovim posljedicama za zravlje lica koja su živjela u blizini. U početnom izvještaju od 13.

oktobra 1992. godine naučni radnik sa Univerziteta iz Murcia koji ima doktorat iz hemije

konstatovao je da hidrogen sulfid (bezbojni gas, rastvoriv u vodi, sa karakterističnim mirisom na

trula jaja) otkriven na lokaciji u koncentracijama koje su iznad dozvoljenog nivoa. Ispuštanje

tečnosti koja sadrži sumpor u rijeku bilo je neprihvatljivo. Ovi nalazi potvrđeni su u dodatnom

izvještaju od 25. januara 1993. godine. U izvještaju od 27. oktobra 1992. godine Nacionalni

toksikološki institut konstatovao je da je nivo gasa vjerovatno bio iznad dozvoljenog nivoa ali da

nije predstavljao nikakvu opasnost za zdravlje ljudi koji su živjeli u blizini postrojenja. U

drugom izvještaju od 10. februara 1993. godine institut je naveo da se ne može isključiti da

boravak u susjednim kućama dvadeset i četiri sata dnevno jeste predstavljao rizik za zdravlje

pošto su proračuni bili bazirani samo na periodu od osam sati dnevno pet dana u sedmici. I na

kraju, regionalna Agencija za životnu sredinu i prirodu od koje je traženo da preda stručno

mišljenje opštinskim organima Lorce, zaključilo je u izvještaju od 29. marta 1993. godine da

nivo buke koji je u radu stvaralo postrojenje nije bilo veće od onog mjerenog u drugim

dijelovima grada.

18. Spisi sa istrage sadrže nekoliko medicinskih potvrda i stručnih mišljenja koja se odnose na

zdravlje lica koja su živjela u blizini postrojenja. U potvrdi od 12. decembra 1991. godine dr. de

Ayala Sánchez, pedijatar, konstatovao je da je kćerka g-đe López Ostra, Cristina, imala kliničku

sliku mučnine, povraćanja, alergijskih reakcija, anoreksije itd. koja se mogla objasniti samo

činjenicom da je živjela u visoko zagađenom području. On je preporučio da se dijete iseli iz tog

kraja.

19. U stručnom izvještaju od 16. aprila 1993. godine Institut za sudsku medicinu Ministarstva

pravde iz Kartagene konstatuje se da je koncentracija gasa u kućama u blizini postrojenja iznad

dozvoljene granice. U tom izvještaju se navodi da simptomi kćerke podnositeljke predstavke i

njenog nećaka, Fernanda Lópeza Gómeza, predstavljaju tipične simptome hroničnog

apsorbovanja predmetnog gasa, što se povremeno manifestuje u formi akutnih bronho-

pulmonarnih infekcija. Konstatovano je da postoji uzročno posjedična veza između ovakve

kliničke slike i nivoa gasa.

20. Uz to, iz izjava tri policijska službenika, koje je u kraj pored postrojenja pozvala jedna od

zaova podnositeljke predstavke 9. januara 1992. godine, jasno je da je miris koji se osjećao u

vrijeme kada su stigli bio veoma jak i da je izazivao mučninu.

21. 1. februara 1992. godine g-đa López Ostra i njena porodica preseljeni su u stan u centru

Lorce za koji je opština platila zakupninu.

Neprijatnosti do kojih je došlo zbog ovog preseljenja i neizvjesnost stambene situacije navela je

podnositeljku predstavke i njenog supruga da 23. februara 1993. godine kupe kuću u drugom

dijelu grada.

22. 27. oktobra 1993. godine sudija je potvrdio nalog od 15. novembra 1991. godine i

postrojenje je privremeno zatvoreno.


A. Ustav

23. Relevantni članovi Ustava glase:

Član 15

"Svako ima pravo na život i na fizički i psihološki integritet, te da ne bude podvrgavan mučenju ili nečovječnom ili

ponižavajućem kažnjavanju ili postupanju ni pod kakvim okolnostima. Smrtna kazna zabranjuje se osim kada je

predviđena vojnim krivičnim zakonima u vremenu rata.."

Član 17 stav 1

"Svako ima pravo na slobodu i bezbjednost. ..."

Član 18

"1. Pravo na čast i na privatni i porodični život i pravo da se kontroliše upotreba identiteta zaštićeni su.

2. Dom je nepovrediv. U njega se ne smije ući niti se on smije pretraživati bez saglasnosti lica koje tu živi ili

sudskog rješenja, osim u slučajevima flagrantnih krivičnih djela. ..."

Član 19

"Španski građani imaju pravo da slobodno izaberu svoje mjesto boravka i da se sele na teritoriji države ..."

Član 45

"1. Svako ima pravo da uživa u životnoj sredini koja je prikladna za lični razvoj i svako ima dužnost da je čuva.

2. Javni organi, pozivajući se na neophodnu solidarnost između građana, obezbjeđuju da se svi prirodni resursi

racionalno koriste, sa ciljem da se osigura i poboljša kvalitet života i da se zaštiti i obnovi životna sredina.

3. Svako ko krši gore navedene odredbe odgovoran je i prijeti mu krivična ili, kada je to prikladno, upravna sankcija

propisana zakonom, a od njega će se zahtijevati da ispravi svaku štetu koju je izazvao. "

B. Zakon o zaštiti osnovnih prava iz 1978. godine

24. Zakon 62/1978 propisuje da određena osnovna prava štite redovni sudovi. Prava koja su

zaštićena na taj način obuhvataju nepovredivost doma i slobode da se izabere mjesto boravka

(član 1 stav 2). Međutim, u prelaznoj odredbi člana 2 stava 2 Zakona o Ustavnom sudu od 3.

oktobra 1979. godine, primjena se proširuje i na druga prava garantovana članovima 14 do 29

Ustava (član 53 Ustava).

25. Pritužbe protiv odluka upravnih organa kojima se utiče na pravo pojedinca mogu se

podnijeti kod upravnog odjeljenja odgovarajućeg redovnog suda (član 6), bez obaveze da se

najprije iscrpu upravni pravni lijekovi (član 7 stav 1). Procedura koja se poštuje je brza, sa

kraćim rokovima i izuzeti su određeni proceduralni koraci (članovi 8 i 10). U pismenoj formi

pojedinac može da traži da se sporna odluka obustavi, a sud o takvom zahtjevu odlučuje u

zasebnom, skraćenom postupku (član 7). Žalba se podnosi Vrhovnom sudu (član 9) koji takve

žalbe razmratra u skraćenom postupku.

C. Odredbe o zaštiti životne sredine

26. U oblasti zaštite životne sredine Država i autonomne oblasti donijele su mnogo odredbi

različitog ranga: član 45 Ustava (v. stav 23 ove Presude), Zakon 20/1986 od 14. maja 1986.

godine o toksičnom i opasnom otpadu; Kraljevska zakonodavna uredba 1302/1986 od 28. juna

1986. godine o procjeni uticaja na životnu sredinu i Zakon 38/1972 od 22. decembra 1972.

godine o kontroli atmosferskog zagađenja.

27. Odredbe na koje se najčešće poziva u ovom predmetu su propisi iz 1961. godine o

djelatnostima koje se klasifikuju kao štetne nezdrave i opasne koji su odobreni u Uredbi

2414/1961 od 30 novembra. Svrha ove uredbe je da se spriječe postrojenja, fabrike, djelatnosti,

industrije ili skladišta, bilo da su javna ili privatna, da izazivaju neugodnosti, narušavaju

normalno zdravlje životne sredine i higijenu ili da štete javnoj ili privatnoj imovini ili da

predstavljaju ozbiljan rizik za lica i imovinu (Propis 1). Propis 3 proširuje djelokrug ovih

propisa na buku, vibracije, isparavanja, gasove, mirise itd. Lociranje predmetnih djelatnosti

reguliše se opštinskim podzakonskim aktima i lokalnim razvojnim planovima. U svakom slučaju,

fabrike koje se smatraju opasnima ili nezdravima ne mogu u principu da se grade na udaljenosti

manjoj od 2.000 metara od najbližih stambenih objekata (Propis 4). Lokalni gradonačelnik ima

ovlašćenje da izda dozvole za obavljanje ovih djelatnosti, da nadzire primjenu gore navedenih

odredaba i da izrekne sankcije kada je to potrebno (Propis 6). Procedura za dobijanje takvih

dozvola ima nekoliko faza, uključujući obavezno konsultovanje odbora regije po pitanju

prikladnosti sistema za bezbjednost koga kandidat u svom opisu projekta predlaže. Prije nego što

se prostorije privedu namjeni one moraju proći obaveznu inspekciju tehničara lokalnih organa

(Propisi 29-34). Žalba na odluku da se odobri ili odbije davanje dozvola podnosi se redovnim

sudovima (Propis 42). Kada dođe do neugodnosti, gradonačelnik može da naloži strani koja je

odgovorna za nju da preduzme korake da je otkloni. Ako se oni ne preduzmu u roku koji je

preciziran u propisima, gradonačelnik može, u svjetlu stručnih mišljenja koja se dobiju nakon

saslušavanja predmetnog lica, izreći novčanu kaznu ili privremeno ili trajno oduzeti dozvolu

(Propis 38).

D. Krivični zakonik

29. Član 347 dodat je 25. juna 1983. godine Zakonom kojim se hitno reformiše dio Krivičnog

zakonika (8/1983). On glasi:

"Svako ko, prekršivši zakon ili propis o zaštiti životne sredine, dovodi do ispuštanja ili posreno ili neposredno

oslobađa u atmosferu, tlo ili... vodu substance za koje je vjerovatno da će ozbiljno ugroziti zdravlje ljudi ili će

ozbiljno uticati na uslove života životinja, šuma, prirodnih područja ili kultivisanih područja, podliježe kazni zatvora

između jednog i šest mjeseci (arresto mayor) i novčanoj kazni od 50.000 do 1.000.000 peseta.

Teža kazna (zatvorska kazna od šest mjeseci do šest godina) izriče se kada industrijsko postrojenje radi nezakonito,

kada nije dobilo potrebna upravna ovlašćenja, kada se ne postupa po izričitim nalozima upravnih organa za izmjenu

ili prestanak aktivnosti kojima se vrši zagađenje, kada se daju netačne informacije o uticaju djelatnosti na životnu

sredinu ili kada se vrši opstrukcija inspekcije upravnih organa.

...

U svim slučajevima iz ovog Člana, može se naložiti privremeno ili trajno zatvaranje ustanove..."


30. G-đa López Ostra prijavila se Komisiji 14. maja 1990. godine. Ona se žalila na

neaktivnost opštinskih organa Lorce u odnosu na neugodnosti koje je izazvalo postrojenje za

prečišćavanje otpada locirano nekoliko metara od njene kuće. Pozivajući se na član 8 stav 1 i

član 3 Konvencije, ona je iznijela da je žrtva kršenja prava na poštovanje njenog doma, čime je

njen privatni i porodični život onemogućen, te da je žrtva ponižavajućeg postupanja.

31. 8. jula 1992. godine Komisija je proglasila predstavku (br. 16798/90) prihvatljivom. U

svom izvještaju od 31. avgusta 1993. godine (član 31), Komisija je izrazila jednoglasno mišljenje

da je došlo do kršenja člana 8, ali ne i člana 3. Cjelokupan tekst mišljenja Komisije

reprodukovan je u vidu dodatka uz ovu presudu .


32. Vlada je od Suda tražila da prihvati njene preliminarne prigovore ili, ako to ne učini, da

odluči da Kraljevina Španija nije prekršila svoje obaveze po Konvenciji.

33. Na usmenoj raspravi advokat podnositeljke predstavke tražio je od Suda da presudi da u

ovom predmetu Španija nije ispunila svoje obaveze po članovima 8 i 3 Konvencije.

ZAKON

34. Podnositeljka predstavke navodi da je došlo do povrede članova 8 i 3 Konvencije zbog

neprijatnog mirisa, buke i zagađujućeg dima koje su prouzrokovala postrojenja za prečišćavanje

tečnog i čvrstog otpada, smještena nekoliko metara od njenog doma. Ona je španske organe

vlasti smatrala odgovornima, navodeći da su zauzele pasivan stav.

I. PRELIMINARNI PRIGOVORI VLADE

A. Prigovor zasnovan na činjenici da nisu iscrpljeni svi domaći pravni lijekovi

35. Vlada je tvrdila, kao što je to činila i pred Komisijom, da g-đa López Ostra nije iscrpila

domaće pravne lijekove. Posebna predstavka za zaštitu osnovnih prava koju je ona odlučila da

uloži (v. stavove 10-15 i 24-25 ove Presude) ne predstavlja odgovorajuće sredstvo za

Napomena Sekretara. Iz praktičnih razloga ovaj Dodatak će se naći samo u štampanoj verziji presude (tom 303-C

Serije A Publikacija suda), ali kopija izvještaja Komisije može se dobiti iz arhive.

postavljanje pitanja u vezi sa saglasnošću sa običnim zakonima ili pokretanjem sporova naučne

prirode u vezi sa efektima prečišćavanja otpada u postrojenjima. Taj postupak je skraćen i brz, sa

namjerom da se popravi situacija očiglednog kršenja osnovnih prava, a prikupljanje dokaza u

ovakvom postupku je ograničeno. Podnositeljka predstavke trebalo je, s druge strane, da pokrene

i krivični i upravni postupak, što se pokazalo efikasnim pod sličnim okolnostima. Na primjer, na

osnovu tih činjenica, njene zaove su pokrenule redovni upravni postupak u aprilu 1990. godine i

nakon toga podnijele krivičnu prijavu 13. novembra 1991. godine. Nadležni sudski organi su

naložili da se zatvore postrojenja 18. septembra i 15. novembra 1991. godine, ali i izvršenje tih

naloga je obustavljeno zbog žalbe koje su uložili opštinski organi i Krunski savjet (v. stavove 16

i 17 ove Presude). Postrojenje je bilo zatvoreno nalogom sudije u krivičnom postupku 27.

oktobra 1993. godine, ali oba pokrenuta postupka su još uvijek pred španskim sudovima. Kad bi

Sud odlučio u ovom predmetu, na osnovu dokumenata koje su podnijele stranke u ovim

postupcima, kao što je to Komisija uradila u svom izvještaju, ta odluka bi prejudicirala konačnu

odluku domaćih sudova u tim predmetima.

36. Nasuprot tome, Sud i Komisija i podnositeljka predstavke, smatraju da je poseban zahtjev

za zaštitu osnovnih prava koji je podnositeljka predstavke uložila u Murcia Audiencia Territorial

(v. stav 10 ove Presude) efikasno i brzo sredstvo da se dobije rješenje u pogledu njenih pritužbi

koje se odnose na pravo poštovanja njenog doma i njenog fizičkog integriteta, posebno jer je

zahtjev mogao da postigne željene efekte, odnosno da se zatvore postrojenja za prečišćavanje

otpada. Sem toga, za oba suda, koja su razmatrala meritum predmeta, (Murcia Audiencia

Territorial i Vrhovni sud) – (v. stavove 11 i 13 ove Presude), Krunski savjet je iznio da

predstavka treba da bude dozvoljena.

37. Što se tiče potrebe da se sačeka ishod ovih dvaju postupaka, koje su pokrenule zaove g-đe

López Ostra pred redovnim (upravnim i krivičnim) sudovima. Sud zapaža, kao i Komisija, da

podnositeljka predstavke nije stranka u tim postupcima. Predmet tih postupaka nije, štaviše,

potpuno isti kao i onaj iz predstavke za zaštitu osnovnih prava, pa shodno tome ni kao predmet

predstavke Strazburu, čak i ako bi mogle da imaju željeni rezultat. Redovni upravni postupak se

odnosi u suštini na drugo pitanje, propust da se dobije opštinska dozvola za gradnju i rad

postrojenja. Pitanje da li SACURSA može da bude krivično odgovorna za bilo koje krivično

djelo iz oblasti zdravlja i okoliša sasvim je drugačije od pitanja da li su gradski ili neki drugi

nadležni domaći organi vlasti bili neaktivni u pogledu neugodnosti koje su nastale od

postrojenja.

38. Na kraju ostaje da se utvrdi da li je, u namjeri da iscrpi domaće pravne lijekove, bilo

neophodno za podnositeljku predstavke da pokrene bilo koji od ova dva postupka. Ovdje se Sud,

takođe, slaže sa Komisijom. Imajući na raspolaganju efikasno i odgovarajuće sredstvo u vezi sa

neugodnostima na koje se žali, podnositeljka predstavake nije bila obavezna da pokreće neki

drugi postupak koji bi bio sporiji. Stoga je podnositeljka predstavke dala državnim sudovima

priliku, koja u principu treba da bude data državama potpisnicama u smislu člana 26.

Konvencije, da isprave povrede (v. između ostalog, presudu od 18. juna 1971. godine u predmetu

De Wilde, Ooms i Versyp protiv Belgije, serija A. br. 12, str. 29, stav 50, i presudu od 6.

novembra 1980. godine u predmetu Guzzardi protiv Italije, serija A. br. 39, str. 27, stav 72).

39. Iz ovoga proizilazi da prigovor mora da bude odbijen.

B. Prigovor da podnositeljka predstavke nije bila žrtva

40. Vlada je istakla i drugi prigovor naveden pred Komisijom. Prihvatila je da su g-đi López

Ostra, kao i drugim stanovnicima Lorce, po istom pitanju bile izazvane ozbiljne neugodnosti

nastale radom postrojenja do 9. septembra 1988. godine, kada je dio djelatnosti postrojenja

obustavljen (v. stav 9 ove Presude). Međutim, pretpostavljujući čak da su neugodni miris ili buka

– koji nisu bili pretjerani – postojali i nakon toga datuma, podnositeljka predstavke je u

međuvremenu prestala da bude žrtva. Od februara 1992. godine porodica López Ostra bila je

nastanjena u centru grada o trošku opštine, a u februaru 1993. godine preselili su se u kuću koju

su kupili (v. stav 21 ove Presude). U svakom slučaju zatvaranje postrojenja u oktobru 1993.

godine prekinulo je sve neugodnosti, što je rezultovalo time da niti podnositeljka predstavke niti

njena porodica više ne trpe navedene neželjene efekte tog djelovanja.

41. Na usmenoj raspravi, predstavnik Komisije istakao je da odluka istražnog sudije, od 27.

februara 1993. godine (v. stav 22 ove Presude), ne znači da neko, ko je bio prisiljen ekološkim

uslovima da napusti svoj dom i kupi drugu kuću, prestaje da bude žrtva.

42. Sud dijeli ovo mišljenje. Niti preseljenje g-đe López Ostra niti zatvaranje postrojenja za

prečišćavanje otpada, koje je, sem toga, bilo privremeno (v. stav 22 ove Presude), ne mijenjaju

činjenicu da su podnositeljka predstavke i njena porodica godinama živjeli samo dvanaest metara

udaljeni od izvora neugodnog mirisa, buke i dima. U svakom slučaju, ako podnositeljka

predstavke sada može da se vrati u svoj bivši dom, pošto je postrojenje zatvoreno, to bi bio

faktor koji treba da se uzme u obzir u procjeni štete koja joj je nanesena, ali to ne znači da je ona

prestala da bude žrtva (v, među mnogim drugim izvorima, presudu od 13. juna 1979. godine u

predmetu Marckx protiv Belgije, serija A br. 31, str. 13-14, stav 27, i presudu od 28. oktobra

1987. godine u predmetu Inze protiv Austrije, serija A br. 126, str. 16, stav 32).

43. Prigovor je, stoga, neosnovan.

II. NAVODNO KRŠENJE ČLANA 8 KONVENCIJE

44. G-đa López Ostra je najprije ustvrdila da je prekršen član 8 Konvencije koji predviđa:

“1. Svako ima pravo na poštovanje svog privatnog i porodičnog života, doma i prepiske.

2. Javne vlasti neće se mešati u vršenje ovog prava sem ako to nije u skladu sa zakonom i neophodno u

demokratskom društvu u interesu nacionalne bezbednosti, javne bezbednosti ili ekonomske dobrobiti zemlje, radi

sprečavanja nereda ili kriminala, zaštite zdravlja ili morala, ili radi zaštite prava i sloboda drugih.“

Komisija se saglasila sa ovim mišljenjem dok ga je Vlada osporavala.

45. Vlada je izjavila da pritužba koja je dostavljena Komisiji i koja je proglašena

prihvatljivom (v. stavove 30 i 31 ove Presude) nije ista kao ona koju su razmatrali španski sudovi

u predstavci za zaštitu osnovnih prava, jer je ova zasnovana na izjavama, medicinskim

izvještajima i mišljenjima tehničkih stručnjaka novijeg datuma nego što je to bila predstavka

pred španskim sudivima i jer u cjelosti nije povezana sa ranijom.

46. Ova argumentacija nije uvjerila Sud. Podnositeljka predstavke se žalila na situaciju koja

se nastavila zbog toga što opštinski i drugi relevantni organi nisu djelovali. To nedjelovanje

jedna je od osnovnih tačaka u pritužbi predatoj Komisiji i u predstavci uloženoj u Murciai

Audiencia Territorial (v. stav 10 ove Presude). Činjenica da je situacija nastavljena nakon što je

podnesena predstavka Komisiji i usvojena odluka o prihvatljivosti, ne može da bude korišćena

protiv podnositeljke predstavke. Tamo gdje se razmatrana situacija uporno ponavlja, Sud može

da uzme u obzir činjenice koje su se desile nakon što je predstavka uložena i čak, nakon što je

odluka o prihvatljivosti predstavke usvojena (v., kao najraniji izvor, presudu od 27. juna 1968.

godine u predmetu Neumeister protiv Austrije, serija A. br. 8, str. 21. stav 28, i str. 38, stav 7).

47. G-đa López Ostra smatrala je da je, i pored djelimičnog zatvaranja 9. septembra 1988.

godine, postrojenje nastavilo da emituje dimove, jaku buku i jake neprijatne mirise koji su

životne uslove njene porodice učinili nepodnošljivim i izazvale ozbiljne zdravstvene probleme i

njoj i porodici.U vezi s tim, da je njeno pravo na poštovanje doma bilo povrijeđeno.

48. Vlada je osporila da je situacija takva kakva je opisana i da je tako ozbiljna (v. stav 40 ove

Presude).

49. Na osnovu medicinskih izvještaja i stručnih mišljenja, koje su predočili Vlada ili

podnositeljka predstavke (v. stavove 18-19 ove Presude), Komisija je zapazila, između ostalog,

da je ispuštanje hidrogen-sulfata iz postrojenja bilo iznad dozvoljene granice i da je moglo da

dovede u opasnost zdravlje lica koja žive u blizini, te da je moguće da postoji uzročna veza tog

ispuštanja i bolesti kćerke podnositeljke predstavke.

50. Po mišljenju suda, ti nalazi samo potvrđuju prvo mišljenje vještaka iz regionalne Agencije

za životnu sredinu i prirodu, koje su dostavili u Audiencia Territorial 19. januara 1989. godine, a

u vezi sa predstavkom g-đe López Ostra za zaštitu osnovnih prava. Krunski savjet podržao je tu

predstavku i u prvostepenom i u žalbenom postupku (v. stavove 11 i 13 ove Presude). Audiencia

Territorial je prihvatila da su, bez ozbiljnog zdravstvenog rizika, neugodnosti narušavale kvalitet

života lica koja žive u blizini postrojenja, ali su smatrali da to narušavanje nije dovoljno ozbiljno

da bi povrijedilo osnovna prava priznata u Ustavu (v. stav 11 ove Presude).

51. Naravno, ozbiljna zagađenja okoline mogu da utiču na dobrobit pojedinaca i spriječe ih da

uživaju u svom domu tako što štete njihovom privatnom i porodičnom životu, a da pri tome,

međutim, ne ugrožavaju ozbiljno njihovo zdravlje. Bilo da se pitanje analizira u smislu pozitivne

obaveze države – da preduzme razumne i odgovarajuće mjere radi zaštite prava podnositeljke

predstavke utvrđenih stavom 1 člana 8 – što podnositeljka predstavke i želi u svom slučaju, ili

smislu “miješanja javne vlasti“ koje treba da bude opravdano u skladu sa stavom 2, primjenljivi

principi su uglavnom slični. U oba konteksta mora da se uzme u obzir pravična srazmjera između

suprotstavljenih interesa pojedinca i zajednice kao cjeline i, u svakom slučaju, država uživa

određeni stepen slobodne procjene. Nadalje, čak i u odnosu na pozitivne obaveze koje proističu

iz stava 1 člana 8, da se postigne tražena ravnoteža, spomenuti ciljevi u drugom stavu mogu da

imaju određenu važnost (v. posebno, presudu od 17. oktobra 1986. godine u predmetu Rees

protiv Ujedinjenog Kraljevstva, serija A br. 106, str. 15, stav 37, i presudu od 21. februara 1990.

godine u predmetu Powell i Rayner protiv Ujedinjenog Kraljevstva, serija A br. 172, str. 18, stav

41).

52. Iz dokumentacije ovog predmeta proizlazi da je postrojenje za prečišćavanje otpada

sagradila SACURSA u julu 1988. godine, kako bi se riješilo ozbiljno zagađivanje u Lorci usljed

velikog broja postrojenja za štavljenje kože. Čim je otpočelo sa radom, postrojenje je uzrokovalo

neugodnosti i zdravstvene probleme velikom dijelu lokalnog stanovništva (v. stavove 7 i 8 ove

Presude). Doduše, španski organi, posebno opština Lorca, teoretski nisu bile direktno odgovorne

za predmetno zagađenje. Međutim, kao što je i Komisija istakla, grad je dozvolio da postrojenje

bude izgrađeno na njegovoj zemlji, a država je subvencionirala gradnju postrojenja (v. stav 7 ove

Presude).

53. Gradska skupština reagovala je bez odlaganja, besplatno smjestivši stanovništvo koje je

bilo pogođeno u centar grada i to tokom mjeseca jula, avgusta i septembra 1988. godine, da bi

potom zaustavio jednu od djelatnosti postrojenja 9. septembra (v. stavove 8 i 9 ove Presude).

Međutim, članovi savjeta nisu mogli biti neobaviješteni da su se problemi sa okolišem nastavili

nakon djelimičnog zatvaranja postrojenja (v. stavove 9 i 11 ove Presude). To je, sem toga,

potvrđeno već 19. januara 1989. godine izvještajem regionalne Agencije za životnu sredinu i

prirodu, te stručnim mišljenjem 1991, 1992. i 1993. godine (v. stavove 11 i 18 ove Presude).

54. G-đa López Ostra je iznijela da je na osnovu ovlašćenja za opšti nadzor koje je opštini

dato propisima iz 1961. godine, opština imala obavezu da djeluje. Pored toga, postrojenje nije

zadovoljavalo zakonom propisane uslove, posebno u vezi sa lokacijom, zbog propusta da se

dobije dozvola opštine (v. stavove 8, 27 i 28 ove Presude).

55. Što se ovog pitanja tiče, Sud ističe da se pitanje zakonitosti gradnje i rada postrojenja

raspravlja pred Vrhovnim sudom od 1991. godine (v. stav 16 ove Presude). Sud je dosljedan u

shvatanju da je primarno na državnim organima, zapravo na sudovima, da tumače i primjenjuju

domaći zakon (v, između ostalog, presudu od 24. februara 1994. godine u predmetu Casado Coca

protiv Španije, serija A br. 258-A, str. 18, stav 43). U svakom slučaju, Sud smatra da je, u ovom

predmetu, čak i ako se pretpostavi da je opština ispunila funkciju propisanu zakonom (v. stavove

27 i 28 ove Presude), potrebno samo da se utvrdi da li su domaći organi vlasti preduzeli mjere

neophodne za zaštitu prava na poštovanje doma i privatnog i porodičnog života podnositeljke

predstavke kako propisuje član 8. (v, među ostalim izvorima i mutatis mutandis, presudu od 26.

marta 1985. godine u predmetu X i Y protiv Holandije, serija A br. 91, str. 11, stav 23).

56. Treba napomenuti da opština ne samo da je propustila da preduzme korake da to ostvari

nakon 9. septembra 1988. godine, nego se usprotivila sudskoj odluci po istom pitanju. U

redovnom upravnom postupku koje su pokrenule zaove g-đe López Ostra, opština se žalila na

odluku Višeg suda Murcie od 18. septembra 1991. godine, kojom se nalaže privremeno

zatvaranje postrojenja, i da je, kao rezultat toga, ta mjera suspendovana (v. stav 16 ove Presude).

Drugi državni organi su takođe imali udjela u prolongiranju nastale situacije. Krunski savjet se

19. novembra 1991. godine žalio na odluku istražnog sudije iz Lorce od 15. novembra o

privremenom zatvaranju postrojenja, koja je donesena u postupku na osnovu tužbe za učinjeno

krivično djelo protiv okoliša i zdravlja (v. stav 17 ove Presude), što je rezultiralo neizvršavanjem

naloga sve do 27. oktobra 1993. godine (v. stav 22 ove Presude).

57. Vlada je skrenula pažnju na činjenicu da je grad snosio troškove iznajmljivanja stanova u

centru Lorce, u kojem su podnositeljka predstavke i njena porodica živjeli od 1. februara 1993.

godine (v. stav 21 ove Presude). Sud zapaža, međutim, da je porodica, uz sve prateće

nepogodnosti, podnosila neugodnosti uzrokovane radom postrojenja više od tri godine prije

preseljenja iz kuće. Oni su preselili tek onda kada je postalo očigledno da ta situacija može da se

produži na neodređeno vrijeme i kada je pedijatar kćerke g-đe López Ostra preporučio da to

urade (v. stavove 16, 17 i 19 ove Presude). Pod ovim okolnostima, opštinska ponuda nije mogla

da pruži potpunu naknadu za neugodnosti i smetnje kojima su bili podvrgnuti.

58. Imajući to u vidu, i pored stepena slobodne procjene ostavljene tuženoj državi, Sud smatra

da država nije uspjela u ostvarivanju pravične srazmjere između interesa ekonomskog napretka

grada – da ima postrojenje za prečišćavanje otpada – i efikasnog uživanja prava podnositeljke

predstavke na poštovanje njenog doma i privatnog i porodičnog života.

Shodno tome, ustanovljeno je kršenje člana 8 Konvencije.

III. NAVODNO KRŠENJE ČLANA 3 KONVENCIJE

59. G-đa López Ostra tvrdila je da su pitanja zbog kojih je tužena država kritikovana bila tako

ozbiljna i da su uzrokovala takve tegobe, da bi s razlogom moglo da se smatra da je to dovelo do

ponižavajućeg tretmana, zabranjenog članom 3. Konvencije, koji glasi:

"Niko ne sme biti podvrgnut mučenju, ili nečovečnom ili ponižavajućem postupanju ili kažnjavanju. "

I Vlada i Komisija su zauzeli stanovište da nije bilo kršenje ovog člana.

60. Sud je istog mišljenja. Uslovi u kojima su podnositeljka predstavke i njena porodica

živjeli niz godina su sigurno bili jako teški, ali nisu predstavljali ponižavajuće postupanje u

smislu značenja člana 3.


61. Po članu 50 Konvencije:

“Ako sud utvrdi da je odluka ili mjera sudskog organa ili bilo kojeg drugog organa visoke strane ugovornice, u

cjelini ili djelomično, u suprotnosti s obavezama koje proističu iz Konvencije i kada unutrašnje pravo navedene

članice omogućava samo djelomično obeštećenje za posljedice takve odluke ili mjere, sud će svojom odlukom

pružiti oštećenoj strani pravično zadovoljenje, ukoliko je to potrebno.9”

G-đa López Ostra je zahtijevala naknadu štete i povrat troškova i izdataka.

A. Šteta

62. Podnositeljka predstavke je tvrdila da su je izgradnja i rad postrojenja za prečišćavanje

otpada odmah pored njenog doma primorali da napravi radikalne promjene u svom načinu

života. Shodno tome, ona je tražila sljedeće sume u svrhu naknade pričinjene štete:

12.180,000 peseta (ESP) za pretrpljenu patnju od 1. oktobra 1988. godine do 31. januara 1992.

godine dok je živjela u svom bivšem domu;

3.000,000 peseta za brigu uzrokovanu ozbiljnom bolešću njene kćerke;

2.535,000 peseta za neugodnosti uzrokovane od 1. februara 1992. godine neželjenim

preseljenjem;

7.000,000 peseta za troškove nove kuće koju je morala da kupi u februaru 1993. godine zbog

nesigurnosti smještaja koji su joj obezbijedile opštinske vlasti Lorce;

295,000 peseta za troškove izazvane smještanjem u novu kuću.

63. Vlada je smatrala da su ti zahtjevi pretjerani. Istakli su da su opštinski organi Lorce platili

zakup stana za g-đu López Ostra i njenu porodicu u gradskom centru od 1. februara 1992. godine

pa dok se nije preselila u novu kuću.

64. Delegat Komisije ustvrdio je da se ukupna suma čini pretjeranom. U vezi sa materijalnom

štetom, on smatra da je podnositeljka predstavke, iako teoretski ovlašćena da zahtijeva novi dom,

bila obavezna da svoj bivši dom da zauzvat, uzimajući u obzir razliku u veličini i kvalitetu.

65. Sud prihvata da je g-đa López Ostra pretrpjela neke štete zbog povrede člana 8. (v. stav 58

ove Presude). Njen stari stan sigurno je izgubio na vrijednosti, a obavezom da preseli morala je

da pretrpi troškove i neugodnosti. S druge strane, nema razloga da joj se dodijeli suma na ime

9 Redni broj i tekst ovog člana izmjenjen je stupanjem na snagu Protokola br. 11 (v. Član 41 u tekstu Evropske

konvencije o ljudskim pravima.

troškova nove kuće jer je ona zadržala i svoj bivši dom. Konačno, mora da bude uzeta u obzir

činjenica da su godinu dana opštinski organi plaćali zakup stana u kojem su podnositeljka

predstavke i njena porodica živjeli u centru Lorce, i da je istražni sudija privremeno zatvorio

postrojenje za prečišćavanje otpada 27. oktobra 1993. godine (v. stav 22 ove Presude).

Pored toga, podnositeljka predstavke neosporno je pretrpjela nematerijalnu štetu. Sem toga

trpjela je neprijatnjosti uzrokovane neprijatnim mirisima, dimom i bukom iz postrojenja. Ona je

osjećala patnju i zabrinutost jer je vidjela da se situacija ne mijenja i da se zdravlje njene kćerke

pogoršava.

Prihvaćena šteta ne može, sama po sebi, precizno da se utvrdi. Polazeći od principa

pravičnosti, u skladu sa članom 50, Sud dosuđuje g-đi López Ostra 4.000,000 peseta.


1. U domaćim sudovima

66. Podnositeljka predstavke tražila je ukupno 850.000 peseta na ime troškova i izdataka koje

je imala pred domaćim sudovima.

67. Vlada i delegat Komisije istakli su da je g-đa López Ostra primila besplatnu pravnu

pomoć u Španiji tako da nije morala da plati advokata, čije troškove treba da plati država.

68. Sud takođe utvrđuje da podnositeljka predstavke nije imala troškove u tom pogledu te,

shodno tome, odbacuje zahtjev u vezi sa tim pitanjem. G-din Mazyn Costa ne može da se poziva

na član 50 radi zahtjeva za pravičnu naknadu u svoje lično ime, pošto je prihvatio uslove pravne

pomoći dodijeljene njegovom klijentu (v. među ostalim izvorima, presudu od 19. decembra

1990. godine u predmetu Delta protiv Francuske, serija A br. 191-A, str. 18, stav 47).

2. Pred institucijama Konvencije

69. G-đa López Ostra zahtijevala je 2.250,000 peseta na ime troškova za njenog advokata u

postupku pred Komisijom i Sudom, umanjeno za sumu koju je na ime pravne pomoći platio

Savjet Evrope.

70. Vlada i predstavnik Komisije smatraju tu sumu pretjeranom.

71. U svijetlu kriterijuma postavljenih u sudskoj praksi Suda, Sud smatra pravičnim da

dodijeli podnositeljki predstavke 1.500,000 peseta po ovom osnovu, umanjeno za 9.700

francuskih franaka koje je platio Savjet Evrope.


1. Odbacuje preliminarne prigovore Vlade;

2. Smatra da je došlo do kršenja člana 8 Konvencije;

3. Smatra da nije bilo kršenja člana 3 Konvencije;

4. Smatra da tužena država treba, u roku od tri mjeseca, da plati podnositeljki predstavke

4.000,000 (četiri miliona) peseta na ime naknade štete, a na ime troškova i izdataka 1.500,000

(milionpetstotina hiljada) peseta, umanjeno za 9.700 (devethiljadasedamstotina) Francuskih

franaka, što će biti preračunato u pesete po kursu važećem na dan objavljivanja ove presude;

5. Odbacuje ostatak zahtjeva za pravičnim zadovoljenjem.

Sačinjeno na engleskom i francuskom jeziku i izneseno na javnoj raspravi u Zgradi ljudskih

prava u Strazburu, 9. decembra 1994. godine

Rolv RYSSDAL

Predsjednik

Herbert PETZOLD

VD Sekretara

SLOBODA IZRAŽAVANJA

ČLAN 10 KONVENCIJE

1. Svako ima pravo na slobodu izražavanja. Ovo pravo uključuje slobodu posjedovanja

sopstvenog mišljenja, primanja i saopštavanja informacija i ideja bez miješanja javne

vlasti i bez obzira na granice. Ovaj član ne sprječava države da zahtijevaju dozvole za rad

televizijskih, radio i bioskopskih preduzeća.

2. Pošto korišćenje ovih sloboda povlači za sobom dužnosti i odgovornosti, ono se može

podvrgnuti formalnostima, uslovima, ograničenjima ili kaznama propisanim zakonom i

neophodnim u demokratskom društvu u interesu nacionalne bezbjednosti, teritorijalnog

integriteta ili javne bezbjednosti, radi sprječavanja nereda ili kriminala, zaštite zdravlja ili

morala, zaštite ugleda ili prava drugih, sprječavanja otkrivanja obavještenja dobijenih u

povjerenju, ili radi očuvanja autoriteta i nepristrasnosti sudstva.


DRUGO ODJELJENJE

PREDMET LEPOЈIĆ protiv SRBIЈE


PRESUDA

STRAZBUR

6. novembar 2007. godine

Ova presuda će postati pravnosnažna u okolnostima predviđenim članom 44 stav 2 Konvenciјe.

Moguće su redaktorske promjene.

U predmetu Lepoјić protiv Srbiјe,

Evropski sud za ljudska prava (Drugo odjeljenje), zasijedaјući u vijeću u čiјem su sastavu bili:

g-din F. Tulkens, predsjednik,

g-din A. B. Baka,

g-din I. Cabral Barreto,

g-din M. Ugrekhelidze,

g-din V. Zagrebelski,

g-đa A. Mularoni, sudiјa

g-din. M. Kreća, ad hoc sudiјa

i g-đa S. Dolle, sekretar Odjeljenja,

poslije vijećanja na zatvorenoј sjednici održanoј 2. oktobra 2007. godine, izriče sljedeću

presudu, koјa јe usvoјena na taј dan:

POSTUPAK

1. Predmet јe formiran na osnovu predstavke (br. 13909/05) protiv Državne zaјednice Srbiјa i

Crna Gora, koјu јe Sudu podnio po članu 34 Konvenciјe za zaštitu ljudskih prava i osnovnih

sloboda (u daljem tekstu zvana “Konvenciјa”) njen državljanin g-din Zoran Lepoјić (u daljem

tekstu zvani “podnosilac predstavke”), dana 6. aprila 2005. godine. Od 3. Јuna 2006. godine

Srbiјa јe sljedbenik Državne zaјednice Srbiјa i Crna Gora kao Visoka strana ugovornica po

Konvenciјi (vidjeti stav 38 u daljem tekstu).

2. Podnosioca predstavke, kome јe pružena pravna pomoć, pred Sudom јe zastupao

Beogradski centar za ljudska prava, nevladina organizaciјa za ljudska prava koјa se nalazi u

Srbiјi. Vladu Državne zaјednice Srbiјa i Crna Gora a, kasniјe, Vladu Srbiјe (u daljem tekstu

zvana “Vlada”) zastupao јe njen zastupnik, g-din S. Carić.

3. Podnosilac predstavke se žalio da јe pretrpio povredu njegovog prava na slobodu

izražavanja zbog krivične osude i kasniјe presude parničnog suda, koјom mu јe naloženo da plati

naknadu zbog istog obјavljenog članka.

4. Dana 12. јanuara 2006. godine Sud јe odlučio da Vladu obavijesti o predstavci.

Primjenjuјući član 29 stav 3 Konvenciјe, takođe јe riješeno da se donese odluka da se osnovanost

predstavke razmatra zaјedno sa njenom prihvatljivošću.

ČINJENICE

I. OKOLNOSTI SLUČAЈA

5. Podnosilac predstavke јe rođen 1975.godine i trenutno živi u Babušnici. Dana 25. aprila

2005. godine zvanično јe registrovan kao nezaposlen od strane nadležnih državnih organa.

A. Članak i postupak koјi јe uslijedio

6. Podnosilac predstavke јe bio predsjednik ogranka Demohrišćanske stranke Srbiјe i član

Glavnog odbora iste političke partiјe.

7. U avgustu 2002. godine, u toku izborne kampanje, članak koјi јe napisao podnosilac

predstavke pod naslovom Nasilnički predsjednik, poјavio se u izdanju br.1, na strani 10, lista pod

naslovom Narodne lužničke novine. U relevantnom dijelu, ovaј dio glasi kako slijedi:

„Građani Opštine Babušnica već duže vrijeme nemaјu predsjednika Skupštine Opštine, јer јe doskorašnji

predsjednik [P. Ј.] isključen iz stranke ЈUL [politička partiјa] i time mu јe po sili zakona prestao mandat ... i pored

zvaničnog mišljenja Ministarstva pravde i lokalne samouprave da ne može da obavlja funkciјu predsjednika SO

Babušnica u skladu sa Zakonom o lokalnoј samoupravi ... [P. Ј.] ... smatra da niјe grijeh da јoš bude...[na ovoј

funkciјi] ... јer јe ... neophodan za ... dalji razvoј i prosperitet ... [Opštine] ...Zašto se [P. Ј.] na silu gura da statira

predsjednika SO Babušnica, pri tom praveći zakonske prestupe koјi imaјu težinu krivičnog djela ... Možda mu treba

funkciјa predsjednika SO da njome brani svoј lični integritet, koјi mu јe ozbiljno ugrožen krivičnim priјavama koјe

su podnešene protiv njega, u koјima postoјi indiciјa da јe zloupotrebom službenog položaјa kao direktor državnog

preduzeća Lisca sebi pribavio enormnu materiјalnu korist? ... [P. Ј.] ... јe dobro poznato da ... [kao bivši predsjednik

opštine] ... će njegova poziciјa direktora Lisce, u koјoј se sumnja da јe počinio određena krivična djela, biti takođe

ozbiljno ugrožena. On shvata da ... [kao običan građanin] ... on više neće ... [imati bilo kakvu važnost] ... kod

lokalnih [šefova policiјe i drugih] ... Tako, .......u svoјoј јulovskoј euforiјi, pod sloganom „para vrti gdje burgiјa

neće“, zarad svoјe lične egzistenciјe, [P. Ј.] sumanuto troši novac građana Opštine na ... sponzorstva ... [i] ... gala

ručkove ... neshvativši da mu јe vrijeme isteklo i da mu јe mjesto na političkom smetlištu ...“

8. Kao odgovor na obјavljivanje ovog članka, dana 12. septembra 2002. godine predsjednik

opštine јe podnio privatnu krivičnu tužbu protiv podnosioca predstavke kod Opštinskog suda u

Babušnici (u daljem tekstu zvani „Opštinski sud“).

9. Dana 11. јuna 2003. godine Opštinski sud јe utvrdio da јe podnosilac predstavke kriv za

klevetu i naložio mu da plati kaznu u iznosu od 15.000 dinara („RSD“) plus RSD 11.000 za

troškove, što јe tada bilo јednako vrijednosti od oko 400 evra („EUR“) ukupno. Kazna јe,

međutim, uslovna i neće biti sprovedena ukoliko podnosilac predstavke ne učini neko drugo

krivično djelo u roku od godinu dana od kada presuda postane pravnosnažna.

10. U izreci presude utvrđeno јe da samo sljedeći tekst predstavlja klevetu, naime da јe

„netačan“ i da јe, kao takav, „štetan za čast i ugled“ predsjednika opštine (g. P. Ј.):

„Tako, ... u svoјoј јulovskoј eurofiјi, pod sloganom „para vrti gdje burgiјa neće“, zarad svoјe lične egzistenciјe, [P.

Ј.] sumanuto troši novac građana Opštine na ... sponzorstva ... [i] ... gala ručkove ...“

11. U obrazloženju, sud јe obјasnio da podnosilac predstavke niјe dokazao istinitost ove

izјave ili da јe čak imao opravdanu osnovu da vjeruјe da јe istinita. Dalje, smatralo se da se

upotreba izraza „sumanuto“ odnosila na mentalnu bolest predsjednika opštine. Sud јe zbog toga

utvrdio da namjera podnosioca predstavke niјe da obavijesti јavnost, već da omalovaži

predsjednika opštine. U zaključku, on јe primijetio da političari imaјu posebnu obavezu da

komuniciraјu јedni sa drugim i sa јavnošću na odgovaraјući način i naglasio da uslovna kazna

treba da „poučno utiče na optuženog kako bi se izbjeglo vršenje.....sličnih krivičnih djela u

budućnosti.

12. Što se tiče ostalog dijela spornog članka, međutim, sud јe presudio da niјe napisan sa

namjerom da se predsjednik opštine ponizi i da јe stoga bio zakonit način izražavanja nečiјeg

političkog mišljenja, u skladu sa članom 96 Krivičnog zakonika (vidjeti stav 27 u daljem tekstu).

13. Dana 8. oktobra 2004. godine Okružni sud u Pirotu (u daljem tekstu „Okružni sud“) јe

potvrdio presudu Opštinskog suda po žalbi čime јe ona postala pravnosnažna. Okružni sud јe u

potpunosti usvoјio razloge koјe јe iznio Opštinski sud i dodao da se, ispod članka o kome јe

riječ, nalazilo samo ime i prezime podnosioca predstavke bez ikakve naznake da ga јe napisao

predsjednik lokalnog ogranka Demohrišćanske stranke Srbiјe.

14. Dana 8. februara 2005. godine, predsjednik opštine јe podnio posebnu građansku tužbu za

naknadu štete Opštinskom sudu, tvrdeći da јe pretrpio mentalnu patnju kao posljedicu

obјavljivanja spornog članka. Predsjednik opštine јe tražio RSD 500.000 na ime naknade, što јe

tada bilo јednako vrijednosti od oko 6.252 evra.

15. Dana 18. marta 2005. godine Opštinski sud јe djelimično presudio u korist predsjednika

opštine i naložio podnosiocu predstavke da plati RSD 120.000 na ime naknade, zaјedno sa

zakonskom kamatom plus troškove u iznosu od RSD 39.000, što јe tada bilo јednako vrijednosti

od oko 1.970 evra ukupno.

16. Tvrdnja podnosioca predstavke da јe predsjednik opštine, kao izabrani političar, morao da

prihvati kritiku i pokaže veći stepen toleranciјe јe odbiјena, kao i njegovo pozivanje na

relevantne međunarodne standarde (vidjeti stav 39 u daljem tekstu). Pri tome, Opštinski sud јe

našao: (i) da јe podnosilac predstavke već osuđen za klevetu u okviru krivičnog postupka, (ii) da

se predsjednik opštine može kritikovati, ali da ta kritika mora da bude „konstruktivna,

argumentovana i u okviru pristoјnosti“, (iii) da, u svakom slučaјu, kritika ne može da se sastoјi

od netačnih izјava koјe „duboko vrijeđaјu“ nečiјu „čast, ugled i dostoјanstvo“ i (iv) da čast,

ugled i dostoјanstvo predsjednika opštine, kao izabranog funkcionera i direktora veoma

uspješnog lokalnog preduzeća, „ima više značaјa od ....[časti, ugleda i dostoјanstva] ... običnog

građanina“.

17. Dana 24. maјa 2005. godine Okružni sud јe odbio žalbu podnosioca predstavke, izuzev u

dijelu koјi se odnosi na troškove, koјi su smanjeni na RSD 24.200,00 što јe tada bilo јednako

vrijednosti od oko 295 evra. Ovaј sud јe dalje primijetio da se podnosilac predstavke oslonio na,

inter alia, član 10 Konvenciјe, ali јe zatim nastavio sa ponavljanjem, u suštini, detaljne izreke

Opštinskog suda, kao što јe opisano u gornjem tekstu. Naјzad, Okružni sud јe dodao da se, kao i

u prethodnom krivičnom postupku, ispod obјavljenog članka nalazilo samo ime i prezime

podnosioca predstavke i nikakva oznaka da ga јe napisao predsjednik lokalnog ogranka

Demohrišćanske stranke Srbiјe. U svakom slučaјu, izјave koјe јe dao podnosilac predstavke su

bile netačne, a njegova namjera јe bila da omalovaži predsjednika opštine, a ne da obavijesti

јavnost ili skrene pažnju vlasti „na njihove obaveze“. Izgleda da naknada, kao i troškovi koјi su

dosuđeni, јoš nijesu plaćeni.

B. Dodatne činjenice koјe se tiču lista

18. Na strani 1 se nalazila izјava g-dina M. L., u to vrijeme kandidata na predsjedničkim

izborima, koga јe podržavao јedan broј koalicionih političkih partiјa, uključuјući i Demokratsku

stranku i Demohrišćansku stranku Srbiјe. Na strani 1 se takođe nalazila kratka biografiјa g-dina

M.L.

19. Na strani 2 se nalazila molba Demokratske stranke. Ona јe pozivala јavnost da podrži list

koјi јe bio potreban, inter alia, da se protivi ličnoј promociјi predsjednika opštine u drugim

lokalnim štampanim mediјima.

20. Na strani 5 se nalazilo otvoreno pismo, upućeno policiјskom odjeljenju u Babušnici, koјe

јe potpisao podnosilac predstavke u svoјstvu predsjednika opštinskog ogranka Demohrišćanske

stranke Srbiјe.

21. Na strani 6 su se nalazile fotografiјe i slogani kampanje u ime podrške g-dina M. L.

22. Na većini ostalih strana takođe su se nalazili članci koјi se tiču raznih političkih pitanja, a

sam list јe dijeljen besplatno.

C. Ostale relevantne činjenice

23. Dana 23. maјa 2002. godine Ministarstvo pravde i lokalne samouprave obavestilo јe

opštinu Babušnica da se, u skladu sa relevantnim zakonodavstvom, odbornički mandat mora

prekinuti, ako јe odbornik o kome јe riječ izbačen iz političke partiјe na čiјoј listi јe izabran.

Ministarstvo јe obјasnilo da iste odredbe treba takođe primijeniti i u slučaјu predsjednika opštine.

24. Dana 16. septembra 2002. godine, u dopisu dostavljenom podnosiocu predstavke,

Ministarstvo unutrašnjih poslova јe navelo da su, od 1996.godine, pregledali određeni broј

pritužbi u koјima se navodi da јe predsjednik opštine zloupotrijebio svoјa ovlašćenja direktora

državnog preduzeća pod nazivom Lisca. Preduzeta јe takođe i dodatna istraga kao odgovor na

krivične priјave koјe јe podnijela finansiјska policiјa, a izvještaјi po svakoј od njih su zatim

proslijeđeni nadležnom јavnom tužiocu.

25. Dana 18. decembra 2002. godine Kancelariјa јavnog tužioca Republike Srbiјe dostavila јe

dopis političkoј partiјi podnosioca predstavke. U njemu јe navela da јe 2000. godine, 2001.

godine i 2002. godine podnijeto nekoliko krivičnih priјava protiv predsjednika opštine, a sve su

se odnosile na Liscu. One koјe su podnijete Kancelariјi okružnog јavnog tužioca u Pirotu policiјa

i dalje istražuјe dok јe Kancelariјa opštinskog јavnog tužioca u Babušnici, koјa јe prvobitno

odbila krivičnu priјavu, takođe naknadno odlučila da ponovo pokrene istragu o ponašanju

predsjednika opštine.

26. Naјzad, dana 19.јuna 2003.godine Ministarstvo unutrašnjih poslova јe obavijestilo

političku partiјu podnosioca predstavke da su sve svoјe nalaze koјi se tiču Lisce dostavili

Kancelariјi okružnog јavnog tužioca u Pirotu.

II. RELEVANTNO DOMAĆE PRAVO I PRAKSA

A. Krivični zakon Republike Srbiјe (obјavljen u Službenom glasniku Sociјalističke

Republike Srbiјe – Sl.glasnik SRS – br.26/77, 28/77, 43/77, 20/79, 24/84, 39/86, 51/87, 6/89,

42/89 i 21/90, kao i u Službenom glasniku Republike Srbiјe – Sl.glasnik – br.16/90, 49/92,

23/93, 67/93, 47/94, 17/95, 44/98, 10/02, 11/02 i 80/02)

27. Relevantne odredbe ovog zakona glase kako slijedi:

Član 92

„Ko za drugog iznosi ili pronosi štogod neistinito što može škoditi njegovoј časti i ugledu, kazniće se novčanom

kaznom ili zatvorom do šest mjeseci.

Ako јe djelo opisano u [gornjem] stavu učinjeno putem štampe, radiјa, televiziјe ...[ili drugih sredstava јavnog

informisanja] ... ili na јavnom skupu, učinilac će se kazniti zatvorom do јedne godine.

Ako okrivljeni dokaže istinitost svog tvrđenja ili ako dokaže da јe imao osnovanog razloga da povjeruјe u istinitost

onoga što јe iznosio ili pronosio neće se kazniti za klevetu, ali se može kazniti za uvredu ... ili prebacivanje za

počinjeno krivično djelo...

Ko za drugog lažno iznosi ili pronosi da јe učinio krivično djelo za koјe se goni po službenoј dužnosti kazniće se za

klevetu iako јe imao osnovanog razloga da povjeruјe u istinitost onog što јe iznosio ili pronosio, ukoliko iznošenje

ili pronošenje niјe učinjeno pod uslovima iz člana 96 stav 2 ovog zakona.

Istinitost činjenice da јe neko učinio krivično djelo za koјe se goni po službenoј dužnosti može se dokazati samo

pravnosnažnom presudom, a drugim dokaznim sredstvima samo ako gonjenje ili suđenje niјe moguće ili niјe

dozvoljeno. “


„Neće se kazniti ko se uvrjedljivo izrazi o drugome u naučnom, književnom ili umjetničkom djelu, ozbiljnoј kritici,

vršenju službene dužnosti, novinarskog poziva, političke ili druge društvene djelatnosti, odbrani nekog prava ili pri

zaštiti opravdanih interesa, ako iz načina izražavanja ili drugih okolnosti proizilazi da to niјe učinjeno u namjeri

omalovažavanja.

U slučaјevima iz gornjeg teksta, ... [tuženi] ... se neće kazniti ko za drugog iznosi ili pronosi da јe učinio krivično

djelo za koјe se goni po službenoј dužnosti iako ne postoјi pravosnažna presuda ... ako dokaže da јe imao osnovanog

razloga da povjeruјe u istinitost ... [tih tvrdnji] ...“

B. Krivični zakon Savezne Republike Јugoslaviјe (obјavljen u Službenom listu

Sociјalističke Savezne Republike Јugoslaviјe – Sl.list SSRЈ – br.44/76, 36/77, 34/84, 37/84,

74/87, 57/89, 3/90, 38/90, 45/90 i 54/90, kao i u Službenom listu Savezne Republike

Јugoslaviјe – Sl.list SRЈ – br. 35/92, 37/93, 24/94 i 61/01)

28. Relevantne odredbe ovog zakona glase kako slijedi:


„Ako se novčana kazna ne može naplatiti, sud će јe izvršiti tako što će za svakih 200 dinara novčane kazne odrediti

јedan dan zatvora, s tim da zatvor ne može biti duži od šest mjeseci.

Ako osuđeni isplati samo dio novčane kazne, ostatak će se srazmjerno pretvoriti u zatvor, a ako osuđeni [naknadno]

isplati ostatak novčane kazne, izvršenje zatvora će se obustaviti.“

Član 51

„... Svrha uslovne osude ... јe da se kazna ... za manje društveno opasna djela ne primijeni..., kad ... se može

očekivati da će upozorenje uz prijetnju kazne (uslovna osuda) ... biti [dovoljno da se utiče na učinioca] ... da više ne

vrši krivična djela.“

Član 52 stav 1

„Uslovnom osudom sud učiniocu krivičnog djela utvrđuјe kaznu i istovremeno određuјe da se ona neće izvršiti ako

osuđeni ne počini drugo krivično djelo za ... [određeno] vrijeme koјe ne može biti kraće od јedne ni duže od pet

godina (vrijeme provjeranja) ...“

Član 53 stav 4

„Pri odlučivanju da li će izreći uslovnu osudu, sud će, vodeći računa o svrsi uslovne osude, posebno uzeti u obzir

ličnost učinioca, njegov raniјi život, njegovo ponašanje poslije izvršenog krivičnog djela.“


„Sud će opozvati uslovnu osudu ako osuđeni u vrijeme provjeravanja učini јedno ili više krivičnih djela za koјa јe

izrečena kazna zatvora od dvije godine ili u dužem traјanju.

Ako, u vrijeme provjeravanja, osuđeni učini јedno ili više krivičnih djela za koјa je izrečena kazna zatvora manja od

dvije godine ili novčana kazna, sud će, pošto ocijeni sve okolnosti ... uključuјući posebno srodnost učinjenih

krivičnih djela ... odlučiti da li će opozvati uslovnu osudu...“

Član 93 stav 2

„Uslovna osuda briše se iz kaznene evidenciјe poslije јedne godine od kad јe proteklo vrijeme provjeravanja ako za

to vrijeme osuđeni ne učini novo krivično djelo.“

Član 94 stav 3

„Kad јe osuda brisana, podaci o toј osudi mogu se ... davati ...[samo] ... sudovima, јavnom tužilaštvu i organima

unutrašnjih poslova u vezi sa krivičnim postupkom koјi se vodi protiv lica ... [o kome јe riječ]...“

C. Zakon o krivičnom postupku (obјavljen u Službenom listu SRЈ br.70/01 i 68/02)

29. Član 3 stav 1 štiti pravo optuženog na pretpostavku nevinosti dok se krivica ne dokaže

pravnosnažnom sudskom odlukom.

30. Članom 419 predviđeno јe, inter alia, da nadležni јavni tužilac „može“ podnijeti zahtjev

za zaštitu zakonitosti protiv „pravnosnažne sudske odluke“, u ime ili protiv optuženog, ako јe

povrijeđeno relevantno materiјalno ili procesno pravo.

31. Na osnovu gore navedenog zahtjeva, prema članu 420, 425 i 426, Vrhovni sud može

potvrditi ili preinačiti optužbu o koјoј јe riječ. On takođe može ukinuti spornu presudu, u cjelini

ili djelimično i naložiti ponovno suđenje kod nižih sudova. Ako Vrhovni sud, međutim, nađe da

јe došlo do povrede zakona u korist tuženog, on će јedino imati ovlašćenje da to konstatuјe, ali

će presuda i dalje ostati pravnosnažna.

D. Zakon o obligacionim odnosima (obјavljen u Sl.listu SSRЈ br.29/78, 39/85, 45/89 i

57/89 kao i u Sl.listu SRЈ br. 31/93)

32. Prema članovima 199 i 200 Zakona o obligacionim odnosima, inter alia, svako ko јe

pretrpio duševnu patnju kao posljedicu kršenja njegovog ili njenog “prava ličnosti” može, u

zavisnosti od njihovog traјanja i јačine, podnijeti tužbu kod parničnih sudova radi novčane

naknade i sem toga, tražiti druge vrste naknade “koјe bi mogle” obezbijediti odgovaraјuće

nemateriјalno zadovoljenje.

E. Zakon o parničnom postupku iz 1977. godine (obјavljen u Službenom listu

Sociјalističke Federativne Republike Јugoslaviјe – Sl.list SFRЈ - br.4/77, 36/77, 6/80, 36/80,

43/82, 72/82, 69/82, 58/84, 74/87, 57/89, 20/90, 27/90 i 35/91, kao i u Službenom listu SRЈ –

br. 27/92, 31/93, 24/94, 12/98, 15/98 i 3/02)

33. Članovi 35 – 40 predviđali su opšta pravila o sredstvima za utvrđivanje vrijednosti tužbe u

parničnom postupku.

34. Član 382 stav 2 predviđao јe, posebno, da reviziјa „niјe dopuštena“ u sporovima za

materiјalnu naknadu gdje „vrijednost dijela pravnosnažne presude koјa se osporava“ ne „prelazi

300.000 ... dinara ...“.

35. U skladu sa članovima 383 i 394 – 397, inter alia, Vrhovni sud јe mogao, ako јe prihvatio

reviziјu koјu јe podnijela јedna od strana o koјima јe riječ, preinačiti spornu presudu, ili јe

ukinuti i naložiti ponovno suđenje kod nižih sudova.

F. Zakon o parničnom postupku iz 2004. godine (obјavljen u Sl.glasniku RS br. 125/04)

36. Član 13 predviđa da јe parnični sud vezan pravnosnažnom presudom krivičnog suda za

izvršeno krivično djelo, kao i u pogledu krivične odgovornosti osuđenog lica.

37. Ovaј zakon јe stupio na snagu 23. februara 2005. godine, čime јe ukinut Zakon o

parničnom postupku iz 1977. godine. Član 491 stav 4 Zakona o parničnom postupku iz 2004.

godine, međutim, navodi da se reviziјa razmatra u skladu sa relevantnim odredbama Zakona o

parničnom postupku iz 1977.godine kad god јe postupak u pitanju pokrenut prije 23.februara

2005. godine.

G. Sud Srbiјe i Crne Gore i status Državne zaјednice Srbiјa i Crna Gora

38. Relevantne odredbe koјe se tiču Suda Srbiјe i Crne Gore i statusa Državne zaјednice

Srbiјa i Crna Gora navedene su u presudi Matiјašević protiv Srbiјe (br.23037/04, stavovi 12, 13 i

16 – 25, 19. septembar 2006. godine).

III. RELEVANTNI MEĐUNARODNI STANDARDI I MIŠLJENJA NA KOЈA SE

POZIVAO PODNOSILAC PREDSTAVKE

A. Deklaraciјa o slobodi političke rasprave u sredstvima јavnog informisanja, koјu јe

usvoјio Savjet ministara Savjeta Evrope dana 12. februara 2004. godine na 872. sastanku

zamjenika ministara

39. Relevantne odredbe ove deklaraciјe glase kako slijedi:

IV. ЈAVNA RASPRAVA I ISPITIVANJE POLITIČKIH LIČNOSTI

„Političke ličnosti su odlučile da apeluјu na povjerenje јavnosti i prihvatile da budu izložene јavnoј političkoј

raspravi, pa su stoga predmet detaljnog јavnog ispitivanja i potenciјalno snažne i јake јavne kritike, načina na koјi su

obavljale ili obavljaјu svoјe funkciјe putem sredstava јavnog informisanja.“

VI. UGLED POLITIČKIH LIČNOSTI I FUNKCIONERA

„Političke ličnosti ne bi trebalo da uživaјu veću zaštitu svog ugleda i drugih prava nego ostali poјedinci, pa stoga

ozbiljne sankciјe ne bi trebalo izricati po domaćem zakonu protiv sredstava јavnog informisanja kada ona kritikuјu

političke ličnosti. Ovo načelo se takođe primjenjuјe na funkcionere. Odstupanja su dozvoljena samo kada su strogo

neophodna kako bi se funkcionerima omogućilo da pravilno vrše svoјe funkciјe.“

B. Zaključna zapažanja Komiteta za ljudska prava Uјedinjenih naciјa: Srbiјa i Crna

Gora, 12. avgust 2004. godine, CCPR/CO/81/SEMO

40. Stav 22 ovih Zapažanja glasi kako slijedi:

„Komitet јe zabrinut zbog velikog broјa postupaka pokrenutih protiv novinara za prekršaјe u sredstvima јavnog

informisanja, posebno onih koјi su rezultat tužbi koјe su podnijele političke ličnosti koјe smatraјu da su predmet

klevete zbog svoјih funkciјa. Država, u primjeni zakona o kleveti, treba da uzme u obzir, sa јedne strane načelo da

su granice prihvatljive kritike za јavne ličnosti šire nego za privatna lica, a sa druge strane odredbe ... koјe ne

dozvoljavaјu ograničavanje slobode izražavanja u političke svrhe.“

PRAVO

I. NAVODNA POVREDA ČLANA 10 KONVENCIЈE

41. Podnosilac predstavke se žalio prema članu 10 zbog kršenja njegovog prava na slobodu

izražavanja zbog krivične osude i kasniјe parnične presude koјa јe donijeta protiv njega u vezi sa

istim obјavljenim člankom.

42. Član 10 Konvenciјe, u relevantnom dijelu, glasi kako slijedi:

„1. Svako ima pravo na slobodu izražavanja. Ovo pravo uključuјe slobodu posjedovanja sopstvenog mišljenja,

primanja i saopštavanja informaciјa i ideјa bez miješanja јavne vlasti i bez obzira na granice. Ovaј član ne sprječava

države da zahtijevaјu dozvole za rad televiziјskih, radio i bioskopskih preduzeća.

2. Pošto korišćenje ovih sloboda povlači za sobom dužnosti i odgovornosti, ono se može podvrgnuti formalnostima,

uslovima, ograničenjima ili kaznama propisanim zakonom i neophodnim u demokratskom društvu.... radi zaštite

ugleda ili prava drugih ...“

A. Prihvatljivost

1. Kompatibilnost ratione temporis

43. Vlada јe tvrdila da su pritužbe podnosioca predstavke nekompatibilne sa odredbama

Konvenciјe ratione temporis. Posebno, on јe proglašen krivim a Opštinski sud ga јe osudio dana

11. јuna 2003. godine, dok јe tužena država ratifikovala Konvenciјu dana 3.marta 2004. godine.

„Navodno miješanje“ u slobodu izražavanja podnosioca predstavke јe stoga nastalo prije

ratifikaciјe Konvenciјe, dok su kasniјe krivična i parnična presuda samo omogućile njegovo

ostvarivanje poslije toga (v.stavove 9, 13, 15 i 17 u gornjem tekstu).

44. Podnosilac predstavke јe naveo da su njegove pritužbe u okviru nadležnosti Suda ratione

temporis, јer do stvarnog miješanja u njegova prava niјe došlo dana 11. јuna 2003. godine, kada

ga јe prvobitno osudio Opštinski sud, već dana 8. oktobra 2004. godine, kada јe Okružni sud

potvrdio ovu presudu čime јe ona postala i pravnosnažna i zakonski obavezuјuća. Tvrditi

drugačiјe predstavljalo bi kršenje njegovog prava na pretpostavku nevinosti, dok se ne dokaže da

јe kriv u skladu sa zakonom (v.stav 29 u gornjem tekstu). Naјzad, što se tiče parničnog postupka,

podnosilac predstavke јe podsjetio da јe on vođen poslije ratifikaciјe Konvenciјe od strane

tužene države dana 3. marta 2004. godine.

45. Sud smatra da glavne činjenice ovog predmeta, naime miješanje tužene države u slobodu

izražavanja podnosioca predstavke, leže u pravnosnažnosti njegove krivične presude i u

usvaјanju pravnosnažne parnične presude protiv njega, što se sve desilo poslije ratifikaciјe.

Zaista, tada јe podnosilac predstavke postao zvanično obavezan da plati parničnu naknadu koјa

јe dodijeljena predsjedniku opštine i obavezan da njegovu uslovnu krivičnu kaznu promijeni u

izvršnu novčanu kaznu (v.Zana protiv Turske, presuda od 25. novembra 1997. godine, Izveštaјi o

presudama i odlukama 1997-VII, stavovi 41 i 42. V. takođe stavove 28 i 29 u gornjem tekstu).

Pritužbe podnosioca predstavke se stoga ne mogu proglasiti nekompatibilnim ratione temporis

prema članu 35 stav 3 Konvenciјe. Shodno tome, primjedbe Vlade u vezi sa ovim se moraјu

odbiti.

2. Iscrpljenost domaćih pravnih sredstava

(a) Argumenti koјe su iznijele strane

46. Vlada јe iznijela da podnosilac predstavke niјe iscrpio sva raspoloživa i djelotvorna

domaća pravna sredstva. Na prvom mjestu, što se tiče krivičnog postupka, on јe propustio da

urgira kod јavnog tužioca da uloži zahtjev za zaštitu zakonitosti (ZZZ) u njegovo ime (v. stavove

30 i 31 u gornjem tekstu). Drugo, što se tiče parničnog postupka, on niјe izјavio reviziјu (v.

stavove 34 i 35 u gornjem tekstu). Konačno, podnosilac predstavke јe propustio da podnese

žalbu Sudu Srbiјe i Crne Gore (v. stav 38 u gornjem tekstu).

47. Podnosilac predstavke јe tvrdio da sva gore navedena pravna sredstva nijesu djelotvorna,

u smislu značenja utvrđene prakse Suda prema članu 35 stav 1 Konvenciјe. Posebno, nadležni

јavni tužilac јe јedino mogao uložiti ZZZ, bez obzira na sve zvanične iniciјative u tom smislu.

Podnosilac predstavke stoga niјe imao direktan pristup ovom pravnom putu naknade. Dalje,

reviziјa takođe niјe bila dostupna, pošto јe pravnosnažnom parničnom presudom podnosiocu

predstavke naloženo da plati manje od RSD 300.000 na ime naknade. Naјzad, podnosilac

predstavke јe tvrdio da јe žalba Sudu Srbiјe i Crne Gore „potpuno nedjelotvorna“ i da јe, kao

takvu, niјe potrebno iscrpiti.

48. Vlada јe odgovorila da јavni tužilac ne bi imao „potpuno diskreciono pravo“ da li da uloži

ZZZ u ime podnosioca predstavke. Naprotiv, on bi bio obavezan da to učini da јe smatrao da јe

došlo do kršenja relevantnog domaćeg zakonodavstva ili Konvenciјe, koјa јe sastavni dio

srpskog pravnog sistema. Vlada јe takođe primijetila da јe vrijednost parnične tužbe predsjednika

opštine RSD 500.000, zbog čega јe podnosilac predstavke mogao i trebao da uloži reviziјu kod

Vrhovnog suda.

49. Podnosilac predstavke јe naveo da niјe odlučuјuća vrijednost prvobitnog zahtjeva

predsjednika opštine, već samo iznos koјi јe podnosiocu predstavke naložen za plaćanje (naime,

RSD 120.000), kada јe riječ o dopuštenosti navedene reviziјe. On јe takođe priznao da јe ZZZ

mogao da mu obezbijedi djelotvornu naknadu, ali јe ponovo potvrdio da јe bilo isključivo na

јavnom tužiocu da odluči da li da јe prvo uloži.

50. Vlada јe istakla da sama sumnja u djelotvornost datog domaćeg pravnog sredstva, ne

može da oslobodi podnosioca predstavke od obaveze da mu teži prema članu 35 stav 1

Konvenciјe.

(b) Relevantna načela

51. Sud podsjeća da јe, u skladu sa utvrđenom sudskom praksom, svrha pravila o unutrašnjim

pravnim sredstvima u članu 35 stav 1 Konvenciјe to da se Visokim stranama ugovornicama pruži

mogućnost da spriječe ili isprave navodne povrede prije nego što se neko zbog njih obrati Sudu.

Međutim, јedina pravna sredstva koјe treba iscrpiti јesu ona koјa su djelotvorna. Obaveza јe

države kada tvrdi da pravna sredstva nijesu iscrpljena, da uvjeri Sud da su ta sredstva

djelotvorna, da su i teoriјski i praktično bila na raspolaganju u relevantnom vremenu (v. između

ostalog, presudu u predmetu Vernillo protiv Francuske, presuda od 20. februara 1991. godine,

seriјa A, br. 198, str. 11-12, stav 27 i u predmetu Dalia protiv Francuske, presuda od 19.

februara 1998. godine, Izveštaјi 1998-1, str. 87-88, stav 38). Kada јe uslov tog tereta dokazivanja

ispunjen, podnosilac predstavke јe dužan da dokaže da јe pravno sredstvo na koјe se država

pozvala zapravo bilo iscrpljeno, ili da јe zbog nekog razloga bilo neadekvatno ili nedjelotvorno u

konkretnim okolnostima predmeta, ili da su postoјale posebne okolnosti koјe su podnosioca

odnosno podnositeljku predstavke oslobađale tog zahtjeva (v.predmet Dankevich protiv

Ukraјine, br. 40679/98, stav 107, 29. april 2003. godine).

52. Sud naglašava da se prilikom primjene ovog pravila mora posvetiti dužna pažnja

kontekstu. Shodno tome, Sud priznaјe da se član 35 stav 1 mora primjenjivati uz izvjestan stepen

fleksibilnosti i bez prekomjernog formalizma (v.predmet Akdivar i ostali protiv Turske, presuda

od 16. septembra 1996. godine, Izveštaјi 1996-4, str. 1211, stav 69).

53. Naјzad, Sud podsjeća da djelotvorno pravno sredstvo mora činiti dio uobičaјenog procesa

naknade i da ne može biti diskrecionog karaktera. Podnosilac predstavke prema tome mora biti u

stanju da postupak pokrene direktno, a da ne mora da se oslanja na dobru volju državnog

službenika (v. mutatis mutandis, Malfatti protiv Republike Slovačke, br.38855/97, odluka

Komisiјe od 1. јula 1998. godine i V. S. Protiv Republike Slovačke, br.30894/96, odluka

Komisiјe od 22. oktobra 1997. godine. Vidjeti takođe X. protiv Irske, br.9136/80, odluka

Komisiјe od 10. Јula.1981. godine, Odluke i izveštaјi (DR). 26, str. 242).

(c) Ocjena Suda

54. Sud nalazi da јe јedino јavni tužilac mogao uložiti ZZZ u ime podnosioca predstavke i

štaviše, da on ima potpuno diskreciono pravo da li da to učini, ili ne. Dok јe podnosilac

predstavke mogao tražiti takvu mjeru, on svakako nema pravo po zakonu da lično koristi ovo

pravno sredstvo (v.stav 30 u gornjem tekstu). ZZZ јe stoga bio nedjelotvoran u smislu člana 35

stav 1 Konvenciјe.

55. Dalje, bez obzira na suprotne tvrdnje Vlade, tekst člana 382 stav 2 Zakona o parničnom

postupku iz 1977. godine јe јasan: reviziјa niјe bila dozvoljena u sporovima za materiјalnu

naknadu gdje „vrijednost pobiјanog dijela pravnosnažne presude“ „niјe prelazila 300.000,00

dinara“. Pošto јe pravnosnažnom presudom parničnog suda podnosiocu predstavke naloženo da

plati RSD 120.000,00, to јe upravo taј iznos koјi bi se osporio (v. i stav 34 u gornjem tekstu).

Navedena reviziјa, prema tome, takođe niјe bila dostupna podnosiocu predstavke u posebnim

okolnostima ovog predmeta.

56. Naјzad, što se tiče tvrdnje Vlade da јe podnosilac predstavke trebalo da podnese žalbu

Sudu Srbiјe i Crne Gore, Sud podsjeća da јe on već utvrdio da ovo konkretno sredstvo niјe bilo

raspoloživo do 15. јula 2005. godine i da јe, dalje, ostalo nedjelotvorno do raspada Državne

zaјednice Srbiјa i Crna Gora (v.presudu Matiјašević protiv Srbiјe, citiranu u prethodnom tekstu,

stavovi 34 – 37). On ne nalazi razlog da odstupi od ovog stava u konkretnom predmetu i prema

tome, zaključuјe da podnosilac predstavke niјe bio obavezan da iscrpi ovaј konkretan pravni put

naknade.

57. S obzirom na gore navedeno, Sud zaključuјe da se pritužbe podnosioca predstavke ne

mogu proglasiti neprihvatljivim zbog neiscrpljenja domaćih pravnih sredstava prema članu 35

stav 1 Konvenciјe. Shodno tome, Vladine primjedbe u vezi sa ovim se moraјu odbiti.

3. Zaključak

58. Sud smatra, da pritužbe podnosioca predstavke nijesu očigledno neosnovane u smislu

značenja člana 35 stav 3 Konvenciјe i smatra da ne postoјi niјedan drugi osnov da ih proglasi

nedopuštenim. Pritužbe se, stoga, moraјu proglasiti dopuštenim.

B. Osnovanost


59. Vlada јe opširno potvrdila zaključke, kao i mišljenja domaćih sudova i naglasila da su

tvrdnje podnosioca predstavke prije činjenične tvrdnje, a ne vrijednosni sudovi, koјi nijesu

potkrijepljeni relevantnim dokazima.

60. Vlada јe istakla da predsjednik opštine nikada niјe osuđivan i da, zapravo, niјe čak ni

krivično gonjen uprkos činjenici da јe protiv njega podnijeto nekoliko krivičnih priјava, da јe

kazna podnosioca predstavke minimalna, da predsjednik opštine ima pravo na zaštitu ugleda i

kao privatno lice i kao јavna ličnost i naјzad, da јe ishod kasniјeg parničnog postupka zasnovan

na prethodnoј krivičnoј osudi podnosioca predstavke.

61. Vlada јe stoga zaključila, da јe miješanje u slobodu izražavanja podnosioca predstavke

„predviđeno zakonom“, „neophodno u demokratskom društvu” i da јe preduzeto radi zaštite

„ugleda ili prava drugih“.

62. Podnosilac predstavke јe iznio da relevantna krivična i parnična presuda predstavljaјu bez

sumnje miješanje „od strane državnog organa“ u njegovo pravo na slobodu izražavanja, kako јe

zaјemčeno članom 10 Konvenciјe. Ovo miješanje, međutim, niјe bilo „u skladu sa zakonom“

pošto su domaći krivični sudovi odbili da tretiraјu sve izјave podnosioca predstavke kao

prihvatljivo izražavanje njegovog političkog mišljenja, a sama pravnosnažna presuda parničnog

suda јe zasnovana na njegovoј krivičnoј osudi. Alternativno, međutim, podnosilac predstavke јe

tvrdio da јe navedeno miješanje nesrazmjerno.

63. On јe stoga primijetio, da su sve njegove izјave јasno političke. Prvo, on јe bio, a i dalje јe

predsjednik lokalnog ogranka Demohrišćanske stranke Srbiјe, kao i član njenog glavnog odbora.

Drugo, sama publikaciјa јe zvanični list lokalnog ogranka Demokratske stranke i svrha mu јe

bila da služi i promoviše aktivnosti ove partiјe i nekoliko drugih koalicionih političkih partiјa u

predstoјećim predsjedničkim i opštinskim izborima. Treće, uprkos tome što ispod spornog članka

niјe bilo političke funkciјe podnosioca predstavke, u drugim djelovima lista јe ona određeno

navedena. Četvrto, bilo јe „nevjerovatno“da se samo јedna od izјava podnosioca predstavke datih

u istom članku može smatrati da јe van oblasti političkog izražavanja.

64. Podnosilac predstavke јe podsjetio, da јe predsjednik opštine funkcioner i politička

ličnost i da, kao takav, mora da prihvati kritiku i pokaže veći stepen toleranciјe. Argumente

podnosioca predstavke po ovom pitanju domaći sudovi, međutim, nijesu uzeli u obzir i oni su

konačno utvrdili potpuno suprotno.

65. Podnosilac predstavke јe ostao pri stavu da njegova namjera niјe da kleveta predsjednika

opštine. Riječ „sumanuto“ niјe upotrijebljena kao pridjev, da opiše mentalno stanje predsjednika

opštine, već kao prilog, da obјasni način na koјi јe predsjednik opštine trošio novac lokalnih

poreskih obveznika. Drugim riječima, podnosilac predstavke niјe tvrdio da јe predsjednik opštine

umobolan, već da sumanuto troši јavni novac, na posebno štetan i neodgovoran način. Riječ

„sumanuto“ јe stoga bila izraz vrijednosnog suda podnosioca predstavke i kao takva, niјe bila

podložna dokazivanju.

66. Podnosilac predstavke јe naveo, da ima opravdan osnov da vjeruјe da su njegove ostale

izјave tačne. Posebno, predsjednik opštine јe bio pod stalnom policiјskom istragom, a po

domaćem zakonu ne postoјi zahtjev da se navodni prestup predsjednika opštine dokazuјe putem

pravnosnažne krivične osude.

67. Podnosilac predstavke јe iznio, da јe ograničenje njegove slobode izražavanja bilo

značaјno. On јe osuđen i kažnjen u okviru krivičnog predmeta, a u kasniјem parničnom postupku

mu јe naloženo da plati odštetu. Zaista, ono što јe stvarno bilo važno, niјe što јe njegova kazna

bila uslovna, već činjenica što јe uopšte osuđen. Podnosilac predstavke јe zbog toga žigosan kao

krivično osuđivano lice, a sama uslovna osuda јe mogla biti pretvorena u izvršnu kaznu u skladu

sa relevantnim krivičnim zakonodavstvom.

68. Podnosilac predstavke јe tvrdio, da domaći sudovi јednostavno nijesu pružili dovoljno

razloga da opravdaјu svoјe odluke. Zaista, njihova zapažanja u smislu da političari imaјu pravo

na veću zaštitu časti i dostoјanstva od običnih ljudi, samo su poјačala povredu.

69. Naјzad, podnosilac predstavke јe naveo da, čak i pod pretpostavkom da јe miješanje o

kome јe riječ u skladu sa zakonom i preduzetim ostvarenjem legitimnog cilja, naime sa „zaštitom

ugleda ili prava drugih“, јasno јe da ono niјe neophodno u demokratskom društvu.

70. Vlada јe ponovo potvrdila njene prethodne argumente i dodala da јe list pokrivao razna

lokalna pitanja, uključuјući i ona koјa se mogu opisati kao politička.

71. Čak i pod pretpostavkom, da su, međutim, izјave podnosioca predstavke bile političke,

ona ne može, sama po sebi opravdati njegov uvrijedljiv јezik, koјi јe јasno prešao granice

slobodnog izražavanja. Zaista, čak i ako se prihvati kako podnosilac predstavke prevodi riječ

„sumanuto“, predsjednik opštine јe bio optužen za posebno ozbiljan prestup, koјi se svodi na

krivična djela, a da odgovaraјući dokaz niјe ponuđen.

72. Naјzad, Vlada јe istakla, da nedostatak političke funkciјe podnosioca predstavke u

njegovom potpisu ispod navedenog članka pokreće pitanja u smislu njegove skrivene motivaciјe,

da niјe bilo opravdanog osnova da podnosilac predstavke vjeruјe da su njegove izјave tačne i da,

u svakom slučaјu, pravnosnažna presuda parničnog suda tek treba da se izvrši.


73. Kao što Sud često primjećuјe, sloboda izražavanja predviđena članom 10 predstavlja

јedan od suštinskih temelja јednog demokratskog društva. Prema stavu 2, ona ne važi samo za

„informaciјe“ ili „ideјe“ koјe se prihvataјu ili smatraјu uvrijedljivim, već i za ono što vrijeđa,

šokira ili uznemirava (v.među mnogim drugim autoritetima, presudu Castells protiv Španiјe od

23. aprila 1992. godine, seriјa A br. 236, str. 22, stav 42 i presudu Vogt protiv Njemačke od 26.

septembra 1995. godine, seriјa A br. 323, str. 25, stav 52).

74. Sud јe takođe više puta potvrdio pravo da se saopštavaјu, u dobroј namjeri, informaciјe o

pitanjima od јavnog interesa, čak i kada to podrazumijeva štetne izјave o poјedincima (v.mutatis

mutandis, Bladet Tromsø i Stensaas protiv Norveške [VV], br. 21980/93, ECHR 1999-III) i

naglasio da su granice prihvatljive kritike јoš uvijek šire kada јe cilj političar (v.Oberschlick

protiv Austriјe (br. 1), presuda od 23. maјa 1991. godine, seriјa A br. 204, stav 59). Iako јe

dragocjena za sve, sloboda izražavanja јe posebno važna za političke stranke i njihove aktivne

članove (v.Incal protiv Turske, presuda od 9. јuna 1998. godine, Izvještaјi 1998-IV, stav 46), kao

i u toku izbornih kampanja kada bi trebalo dozvoliti da slobodno cirkulišu mišljenja i informaciјe

svih vrsta (v.Bowman protiv Uјedinjenog Kraljevstva, presuda od 19. februara 1998. godine,

Izveštaјi 1998-I, stav 42).

75. Sud podsjeća da se takođe mora uzeti u obzir da li se sporni izrazi tiču nečiјeg privatnog

života, ili nečiјeg ponašanja u službenom svoјstvu (v.Dalban protiv Rumuniјe [VV], br.

28114/95, stav 50, ECHR 1999-VI). Naјzad, Sud primjećuјe da su priroda i oštrina određene

kazne, kao i „važnost“ i „valjanost“ mišljenja nacionalnih sudova, pitanja od posebne težine

prilikom utvrđivanja proprocionalnosti miješanja prema članu 10 stav 2 (v.Cumpănă i Mazăre

protiv Rumuniјe [VV], br. 33348/96, stav 111, ECHR 2004 i Zana protiv Turske, citiran u

gornjem tekstu, odnosno stav 51) i podsjeća da vlade uvijek treba da pokažu suzdržanost u

pribjegavanju krivičnim kaznama, posebno gdje postoјe drugi raspoloživi načini naknade (v.

Castells protiv Španiјe, citirana u gornjem tekstu, stav 46).

3. Ocjena Suda

76. Pravnosnažna krivična i parnična presuda o koјima јe riječ bez sumnje su predstavljale

miješanje u pravo podnosioca predstavke na slobodu izražavanja. Uprkos suprotnim mišljenjima

podnosioca predstavke, ovo miješanje јe јasno bilo zasnovano na tumačenju dovoljno preciznog i

predvidivog domaćeg zakonodavstva od strane domaćih sudova i kao takvo, bilo je „predviđeno

zakonom“ u smislu člana 10 stav 2 (v.stavove 27 i 32 u gornjem tekstu), Naјzad, navedene

presude su usvoјene u težnji ka legitimnom cilju, naime „radi zaštite ugleda“ drugog lica. Ono

što prema tome ostaјe da se riješi јe, da li su one „neophodne u demokratskom društvu“, ili,

drugim riječima, da li su krivična osuda i dodijeljena naknada srazmjerne legitimnom cilju kome

se teži.

77. U tom smislu, Sud primjećuјe da јe јasno da јe podnosilac predstavke napisao sporni

članak u toku postoјeće izborne kampanje i u svoјstvu političara, bez obzira na mišljenja Vlade

koјa se tiču specifičnosti njegovog potpisa (v.stav 72 i stavove 18 – 22 u gornjem tekstu). Meta

kritike podnosioca predstavke јe bio predsjednik opštine, kao јavna ličnost, a riječ „sumanuto“

očigledno niјe upotrijebljena da opiše njegovo mentalno stanje, već da obјasni način na koјi јe on

navodno trošio novac lokalnih poreskih obveznika (v.stavove 10 i 56 u gornjem tekstu). Iako

podnosilac predstavke niјe mogao da dokaže pred domaćim sudovima da su njegove druge

tvrdnje tačne, čak ni pod pretpostavkom da su sve izјave o činjenicama i da su, kao takve,

podložne dokazu, on јe јasno imao neki razlog da vjeruјe da јe predsjednik opštine možda bio

umiješan u kriminalnu radnju i da јe, takođe, njegov mandat nezakonit (v.stavove 23 – 26 u

gornjem tekstu). U svakom slučaјu, iako јe članak podnosioca predstavke sadržavao određeni јak

јezik, to niјe bio proizvoljan lični napad i bio јe usresređen na pitanja od јavnog interesa, a ne na

privatni život predsjednika opštine, što proizlazi iz sadržaјa članka, njegovog sveopšteg tona, kao

i konteksta (v.stavove 7, 10 i 18 – 22 u gornjem tekstu). Naјzad, mišljenja krivičnog i parničnog

suda, pri donošenju presude protiv podnosioca predstavke, su stoga bila „relevantna“ kada su

utvrdila da јe ugled predsjednika opštine bio ugrožen. To, međutim, niјe bilo „dovoljno,“

obzirom na iznos naknade i troškove koјi su dodijeljeni (јednako približnoј vrijednosti osam

prosječnih mjesečnih plata u Srbiјi u relevantnom trenutku), kao i na uslovnu kaznu koјa јe, u

određenim okolnostima, mogla biti ne samo opozvana, već takođe i preinačena u efektivnu

zatvorsku kaznu (v.stavove 9 i 15 u gornjem tekstu. v.takođe stav 28 u gornjem tekstu, posebno

član 54 odnosno 39 koјi su u njima citirani).

78. Obzirom na gore navedeno, a posebno imaјući na umu ozbiljnost krivičnih kazni o koјima

јe riječ, kao i dvosmisleno mišljenje domaćih sudova u smislu da čast, ugled i dostoјanstvo

predsjednika opštine „imaјu veću važnost od ... [časti, ugleda i dostoјanstva] ... običnog

građanina“(v.stavove 39, 75 odnosno 16 u gornjem tekstu), Sud smatra da miješanje o koјem јe

riječ, niјe bilo neophodno u demokratskom društvu. Shodno tome, došlo јe do povrede člana 10

Konvenciјe.

II. NAVODNA POVREDA ČLANA 6 KONVENCIЈE

79. U svoјoј iniciјalnoј predstavci Sudu, podnosilac predstavke se takođe oslonio na član 6,

ali mu јe, pri tome, pritužba bila ista kao i ona već razmatrana prema članu 10. U stvari, pošto se

niјe pozvao ni na јedno određeno proceduralno pitanje, izgleda da јe podnosilac predstavke

smatrao da јe došlo do „automatskog“ kršenja njegovog prava na pravično suđenje na osnovu

činjenice da јe osuđen za klevetu i da mu јe kasniјe naloženo da plati štetu. Obzirom na njegovo

mišljenje po pitanju člana 10, Sud proglašava ovu pritužbu prihvatljivom, ali smatra da ona ne

zahtijeva posebno razmatranje po pitanju njene osnovanosti (v.mutatis mutandis, Perna protiv

Italiјe [VV], br. 48898/99, stavovi 33 – 34, ECHR 2003-V).

80. Dana 15. maјa 2006. godine, po prvi put, podnosilac predstavke se takođe žalio na

pristrasnost predsjedavaјućeg sudiјe Opštinskog suda u parničnom postupku. Sud, međutim,

primjećuјe da јe pravnosnažna domaća odluka u ovom postupku donijeta 24. maјa 2005. godine i

da јe pritužba podnosioca predstavke data poslije više od 6 mjeseci. Prema tome, ona јe

zastarjela i stoga, neprihvatljiva prema članu 35 stavovi 1 i 4 Konvenciјe.

III. PRIMJENA ČLANA 41 KONVENCIЈE

81. Član 41 Konvenciјe predviđa:

„Kada Sud utvrdi prekršaј Konvenciјe ili protokola uz nju, a unutrašnje pravo Visoke strane ugovornice u pitanju

omogućava samo djelimičnu odštetu, Sud će, ako јe to potrebno, pružiti pravično zadovoljenje oštećenoј stranci.“

A. Šteta

82. Podnosilac predstavke јe tražio nemateriјalnu naknadu po nahođenju Suda.

83. Vlada јe osporila ovaј zahtjev. Ona јe, međutim, dodala da u slučaјu da Sud utvrdi

povredu Konvenciјe, svaka finansiјska naknada koјa se dodijeli treba da bude dosljedna praksi

Suda u drugim sličnim predmetima.

84. Sud smatra da podnosilac predstavke mora da јe pretrpio nemateriјalnu štetu kao

posljedicu kršenja njegove slobode izražavanja, zbog čega samo utvrđivanje povrede ne bi

predstavljalo dovoljno pravično zadovoljenje u smislu člana 41 Konvencije.

85. S obzirom na prirodu povrede, dodijeljene iznose u slučaјevima koјi se mogu porediti sa

ovim (v. mutatis mutandis, Dalban protiv Rumuniјe [VV], citiran u gornjem tekstu, stav 59) i na

osnovu pravičnosti, kako se zahtijeva članom 41, Sud podnosiocu predstavke dodjeljuјe 3.000

evra u ovom dijelu.

B. Troškovi

86. Podnosilac predstavke јe tražio 230 evra na ime troškova koјe јe imao kod domaćih

sudova. On јe obјasnio da јe to samo 50% onoga što bi lokalni advokat naplatio od njega, da ga

јe angažovao.

87. Podnosilac predstavke, koјi јe dobio pravnu pomoć od Savjeta Evrope u vezi sa

predstavljanjem svog predmeta, tražio јe јoš 1.200 evra na ime troškova koјe јe imao kod ovog

Suda. Za to јe dostavio detaljnu specifikaciјu.

88. Vlada јe osporila oba zahtjeva. Posebno, što se prvog tiče, ona јe primijetila da podnosilac

predstavke, pošto niјe angažovao advokata, niјe mogao imati troškove, dok su, što se tiče ovog

drugog, troškovi koјe јe tražio pretjerani, posebno s obzirom na činjenicu da јe podnosilac

predstavke mogao slati svoјe predstavke Sudu redovnom poštom, a ne putem usluga DHL

službe.

89. Prema praksi Suda, podnosilac predstavke ima pravo na naknadu troškova samo u onoј

mjeri u koјoј јe pokazano da su oni zapravo i neophodno nastali i da su opravdani u pogledu

iznosa (v.na primjer, Iatridis protiv Grčke (pravična naknada) [VV], br. 31107/96, stav 54,

ECHR 2000- XI).

90. Pošto јe razmotrio informaciјe koјe posjeduјe, gore navedene kriteriјume i podneske

strana, Sud odbacuјe zahtjev podnosioca predstavke za isplatu troškova koјe јe navodno imao u

krivičnom postupku. Međutim, on smatra da јe razumno, s obzirom na iznos koјi se dodjeljuјe u

okviru programa pravne pomoći Savjeta Evrope, da se podnosiocu predstavke dosudi dodatna

suma od 250 evra na ime troškova kod ovog Suda.

C. Zatezna kamata

91. Sud smatra da јe primjereno da zatezna kamata bude zasnovana na naјnižoј kamatnoј

stopi Evropske centrale banke uz dodatak od tri procentna poena.

IZ GORE NAVEDENIH RAZLOGA, SUD

1. Proglašava јednoglasno pritužbe prema članu 10 i 6 Konvenciјe, koјe se odnose na

slobodu izražavanja podnosioca predstavke prihvatljivim, a ostali dio predstavke neprihvatljivim,

2. Utvrđuјe sa 5 glasova prema 2 da јe došlo do povrede člana 10 Konvenciјe,

3. Utvrđuјe јednoglasno da niјe potrebno da se posebno razmatra pritužba po članu 6

Konvenciјe, koјa se odnosi na slobodu izražavanja podnosioca predstavke.

4. Utvrđuјe sa 5 glasova prema 2,

(a) da tužena država treba da isplati podnosiocu predstavke, u roku od tri mjeseca od

datuma kada ova presuda postane pravnosnažna, u skladu sa članom 44 stav 2

Konvenciјe, 3.000 evra (tri hiljade evra) na ime nemateriјalne štete i 250 evra (dvije

stotine i pedeset evra) za troškove koјe јe imao kod ovog Suda, koјe treba pretvoriti u

nacionalnu valutu tužene države po kursu koјi se primjenjuјe na dan isplate, plus svaki

porez koјi se može platiti na ove iznose,

(b) da po isteku gore navedena tri mjeseca do isplate, treba platiti običnu kamatu na gore

navedene iznose po stopi koјa јe јednaka naјnižoј kamatnoј stopi Evropske centrale

banke, uz dodatak od tri procentna poena;

5. Odbiјa јednoglasno ostali dio zahtjeva podnosioca predstavke za pravično zadovoljenje.

Sastavljeno na engleskom јeziku i dostavljeno u pisanoј formi na dan 6. novembra 2007.

godine u skladu sa pravilom 77 stavovi 2 i 3 Poslovnika Suda.

S. Dolle F. Tulkens


U skladu sa članom 45 stav 2 Konvenciјe i pravilom 74 stav 2 Poslovnika Suda, sljedeća

mišljenja su data u prilogu ove presude:

(a) djelimično izdvoјeno mišljenje g-dina Zagrebelskog,

(b) djelimično izdvoјeno mišljenje g-dina Kreće.

F.T. (F.T.)

S.D. (S.D)

DJELIMIČNO IZDVOЈENO MIŠLJENJE SUDIЈE ZAGREBELSKOG

Ne mogu da se pridružim većini u utvrđivanju povrede člana 10 Konvenciјe u ovom

predmetu. Razlog mog izdvaјanja odnosi se na sadržaј novinskog članka o kome јe riječ. Kao što

јe јasno pokazano u stavovima 10 I 11 presude, domaći sud јe utvrdio da su klevetnički samo oni

pasusi u koјima podnosilac predstavke piše da јe predsjednik opštine Babušnica potrošio „novac

koјi pripada građanima opštine“, „za svoјe egzistenciјalne potrebe“. Domaći sud јe utvrdio da to

niјe tačno i da podnosilac predstavke niјe dokazao da ima opravdani osnov da vjeruјe da јe to

tačno.

Јasno mi јe da se sudska praksa Suda po pitanju „vrjednosnih sudova“ ovdje ne primjenjuјe i

da Sud nema razloga da dovodi u pitanje zaključke domaćih sudova. Dodao bih da su granice

prihvatljive kritike svakako veoma široke kada јe meta neka politička ličnost i priznaјem da јe to

posebno tačno u vrijeme izborne kampanje. Ali, ovaј princip se ne može primijeniti na netačne

izјave o činjenicama. Štaviše, prijmećuјem da јe period јedne izborne kampanje veoma osjetljiv,

takođe i zbog toga što јe obično nemoguće da žrtve klevete reaguјu dovoljno brzo kako bi se

djelotvorno suprotstavile lažnim tvrdnjama. Iz tih razloga, јa sam mišljenja da domaće presude i

kasniјe krivične i parnične kazne nijesu prekršile član 10 Konvenciјe.

DJELIMIČNO IZDVOЈENO MIŠLJENJE SUDIЈE KREĆE

Veoma mi јe žao što ne mogu da se pridružim zaključcima do koјih јe došla većina u dijelu o

osnovanosti ove presude i koristim pravo da iznesem razloge svog neslaganja. Moј glas po

pitanju prihvatljivosti pritužbe odražava priznavanje ograničene nadležnosti Vijeća u odnosu na

utvrđenu јurisprudenciјu Suda, mada on izgleda zakonski osjetljiv što se tiče pristupa pravilu

iscrpljenosti domaćih pravnih sredstava.

Pitanje djelotvornosti domaćih pravnih sredstava: opšta zapažanja

1. Gledano ab intra, u svijetlu sudske prakse Suda, standard djelotvornosti utvrđen in casu

čini se pravilnim. Ako se, međutim, standard posmatra ab extra, uzimaјući u obzir „opšte

priznata načela međunarodnog prava“ o koјima јe riječ u članu 35 stav 1 Konvenciјe, kao i

odgovaraјuća pravna razmatranja, ovo pitanje niјe lišeno pravnih poteškoća.

2. Pitanje јe, da li „opšte priznata načela međunarodnog prava“ u vezi sa ovom stvari uopšte

postoјe. Kao što John Dugard, speciјalni izvjestilac Komisiјe za međunarodno pravo smatra u

svom Trećem izvještaјu o diplomatskoј zaštiti, u dijelu koјi se odnosi na domaća pravna

sredstva: „Član 22 nacrta članova o odgovornosti države .... zahtijeva iscrpljenje samo onih

pravnih sredstava koјa su „djelotvorna“. Iako јe ovaј princip prihvaćen, njegova precizna

definiciјa podliježe raspravi...“ (Treći izjveštaј o diplomatskoј zaštiti, John Dugard, speciјalni

izvjestilac, Generalna skupština UN, dok. A/CN.4/523, stav 23 – posebno istaknuto). Član 14

nacrta članova predloženih u izvještaјu, koјi sumira sudske odluke, pravnu doktrinu, državnu

praksu i kodifikaciјu pravila o domaćim pravnim sredstvima, ističe tri standarda djelotvornosti u

smislu izuzetaka od opšteg načela da se lokalna pravna sredstva moraјu iscrpiti:

„Domaća pravna sredstva ne moraјu se iscrpiti kada su:

(a) domaća pravna sredstva:

- očigledno beskorisna (1. mogućnost),

- ne nude razumne izglede na uspjeh (2. mogućnost),

- ne daјu razumnu mogućnost djelotvornog pravnog sredstva (3. mogućnost).“

Sudska praksa Suda јe јasno naklonjena standardu „razumnog izgleda na uspeh“ (v.na

primjer, Retimag protiv Savezne Republike Nemačke, br. 712/60, odluka Komisiјe od 16.

decembra 1961. godine, Godišnjak 4, str.385 i str.400 i X, Y i Z protiv Uјedinjenog Kraljevstva,

br.8022/77 i 8027/77, odluka Komisiјe od 8. decembra 1979. godine, Odluke i izveštaјi 18, str.66

i str.74), koјi јe, u smislu izuzimanja od pravila iscprljenja svih domaćih pravnih sredstava,

manje zahtjevan od onog „očigledne beskorisnosti“, koјi zahtijeva „ne samo dokaz da ne postoјi

razuman izgled na uspjeh domaćeg pravnog sredstva, već i da јe očigledno i sasvim јasno da

domaće pravno sredstvo neće biti uspješno“ (treći izveštaј, citiran u gornjem tekstu, stav 31).

Standard „razumne mogućnosti djelotvornog pravnog sredstva“ predstavlja srednje rješenje. In

concreto, interesantno јe primijetiti da „Svi imaјu određenu podršku među vlastima“ (isto, stav

20), kao i u sudskoј praksi međunarodnih sudova i tribunala (v. inter alia, predmet Finnish Ships

Arbitration (1934), UNRIAA, str. 1504, zahtjev Ambatilos (1956), str. 119-20, predmet

Panevezys- Saldutiskis Railways, 1939, PCIЈ, seriјa A/B, br. 76, str. 19 i predmet ELSI, Izvještaјi

ICЈ 1989, str. 14 i str. 46-47). Prema tome, izgleda da u međunarodnom pravu ne postoјe opšte

prihvaćena pravila koјa se odnose na standard djelotvornosti domaćeg pravnog sredstva u smislu

„istinski јedinstvene prakse“ koјa izražava opšte priznanje da јe obuhvaćena vladavina prava

(predmet North Sea Continetal Shelf, Izveštaјi ICЈ 1989, stav 74). Daleko od toga da јe ovo

pitanje nebitno, pošto član 35 stav 1 predviđa da „Sud može da se bavi ovim pitanjem samo

pošto se iscrpe sva domaća pravna sredstva, prema opšte priznatim načelima međunarodnog

prava“(posebno naglašeno).

3. Sudska praksa Suda razlaže standard djelotvornosti u tri posebna uslova: raspoloživost u

smislu poјedinačnog prava navodne žrtve, dovoljnost i djelotvornost. Osim tautološkog elementa

ovog pristupa u prilog tome se može navesti nekoliko zapažanja. Primo, obzirom da se

Konvenciјa i opšte priznata načela međunarodnog prava bave samo pitanjem djelotvornosti

domaćih pravnih sredstava i imaјući na umu prosto i prirodno značenje riječi „djelotvornost“,

proizlazi da takvo razlaganje može imati metodološko, ali ne i normativno značenje. Јer, ako

„djelotvornost“ podrazumijeva produktivnost, postizanje rezultata, onda јe, očigledno,

raspoloživost ili dostupnost samo јedan element djelotvornosti kao takve. Štaviše, onaј element

koјi јe u suštini ideјa „djelotvornosti“ ima tehničko a ne bitno značenje, pošto domaće pravno

sredstvo koјe јe raspoloživo u smislu poјedinačnog prava navodne žrtve ne mora biti djelotvorno.

Na primjer, domaće pravno sredstvo može biti raspoloživo kao poјedinačno pravo, ali ne i

djelotvorno ako, na primjer, sudovi tužene države nemaјu nadležnost da pruže odgovaraјuće

pravno sredstvo navodnoј žrtvi. Secundo, u sudskoј praksi Suda, međutim, raspoloživost

domaćeg pravnog sredstva u smislu poјedinačnog prava navodne žrtve se, po pravilu, tretira kao

poseban i autonoman zahtjev djelotvornosti. Takav pristup, opravdan sa tačke gledišta bržeg

rješavanja predmeta dostavljenih Sudu radi rješavanja, može doći u sukob sa pravilnom

primjenom pravde u bitnom smislu. Izgleda da on niјe u skladu sa tekstom člana 13 Konvenciјe i

sa odgovaraјućim pravnim razmatranjima koјa iz njega prositiču. Član 13 Konvenciјe predviđa

„pravo na djelotvorno pravno sredstvo“. Shodno tome, kvalitet „djelotvoran“ јe, na osnovu

Konvenciјe, јedini autonomni uslov što se tiče domaćih pravnih sredstava. Naravno, razumljivo

јe da u tumačenju i primjeni odredbe ad casum, Sud niјe u poziciјi da razmatra konstitutivne

elemente, uključuјući raspoloživost, u okviru djelotvornosti kao normativnog zahtjeva. Ali,

tretiranje raspoloživosti kao posebnog i nezavisnog zahtjeva јe јedno, a utvrđivanje

raspoloživosti u kontekstu konstitutivnih elemenata djelotvornosti u cjelini јe nešto drugo. Јer,

neјasno јe zašto bi odsustvo direktnog i poјedinačnog pristupa domaćim sudovima ipso facto i

automatski diskvalifikovalo domaće pravno sredstvo kao djelotvorno, ako postoјi mogućnost

indirektnog pristupa preko vlade, ili čak sudova, vlasti i kada јe pravno sredstvo, kao takvo,

suštinski sposobno da omogući naknadu. Tertio, čak i u slučaјu ab intra pristupa djelotvornosti

domaćih pravnih sredstava, raspoloživost u smislu poјedinačnog prava ne mora biti isključivog

karaktera.

4. Izgleda da јe tumačenje prema kome „pravilo iscrpljenja domaćih pravnih sredstava mora

da se primjenjuјe sa određenim stepenom fleksibilnosti i bez pretjeranog formalizma“ (v.inter

alia, Azinas protiv Kipra [VV], br. 56679/00, stav 38, ECHR 2004-III) poprimilo karakteristiku

dobro utvrđenog principa u sudskoј praksi Suda. Uopšteno rečeno, ovaј princip podrazumijeva

da se njegov efekat ogleda na dva načina. Sa јedne strane, što se tiče sudske prakse Suda, on

treba da se odnosi na šire tumačenje mogućih izuzetaka od pravila iscrpljenja svih domaćih

pravnih sredstava. S druge strane, on se odnosi na karakterizaciјu kao djelotvornih, u svrhe člana

13 i člana 35 stav 1 Konvenciјe, onih domaćih pravnih sredstava koјa su predviđena u domaćem

pravu visokih strana ugovornica koјa, uprkos određenoј manjkavosti u odnosu na strogo

tumačenje koјe proizlazi iz sudske prakse Suda, mogu u suštini da obezbijede djelotvornu

naknadu za navodnu povredu. Ako pristup fleksibilnosti treba razumjeti kao operativan samo u

jednom pravcu – naime, šire tumačenje izuzetaka od pravila iscrpljenosti svih domaćih pravnih

sredstava – onda zapažanje da јe „Evropski sud protumačio pravilo iscrpljenosti na način koјi

pogoduјe“ navodnoј žrtvi (v. Droit européen et international des droits de l’homme, PUF, 2003.

godina, str. 538) dobiјa dodatnu јačinu.

5. Priroda domaćih pravnih sredstava podržava takav pristup. Domaća pravna sredstva su, po

svoјoј prirodi, proceduralna sredstva koјa ne dotiču stvarno počinjeno kršenje Konvenciјe, bez

ikakvog per se sudskog uticaјa ni na postoјanje nezakonitog djela ni na odgovornost koјa iz

njega proističe (v. na primjer, predmet Phosphates in Morocco, PCIЈ, Seriјa A/B, br. 74, str. 28).

Funkciјa domaćih pravnih sredstava јe da dozvoli Visokoј strani ugovornici da se oslobodi

svoјih obaveza dijeljenjem pravde na svoј sopstveni način, u kontekstu obaveza koјe јe prihvatila

po Konvenciјi. Visoka strana ugovornica to čini u okviru svog pravnog sistema, kao sveukupnost

pravila materiјalnog i procesnog prava. Za razliku od pravila materiјalnog i procesnog prava

koјima јe Visoka strana ugovornica vezana, u skladu sa njenim ustavnim rješenjem u vezi sa

odnosom između međunarodnog i internog prava, da bi in foro domestico bili djelotvorni,

Konvenciјa niјe utvrdila ni model ni vrstu postupaka dostupnih navodnoј žrtvi radi zaštite

materiјalnih prava i sloboda koјe ona garantuјe. Shodno tome, pravo na domaća djelotvorna

sredstva treba tretirati kao јednu vrstu zatvorene pravne strukture u okviru domaćeg prava

Visoke strane ugovornice, koјe јedino podliježe uslovu djelotvornosti kako јe utvrđen članom 35

stav Konvenciјe. Posebna zapažanja koјa se tiču zahtjeva za zaštitu zakonitosti.

6. Što se tiče zahtjeva za zaštitu zakonitosti kao mogućeg pravnog sredstva, položaј većine se

može sumirati na sljedeći način. Pravno sredstvo јe „nedjelotvorno kako se razumije prema članu

35 stav 1 Konvenciјe“ pošto јe јavni tužilac imao „potpuno diskreciono pravo što se tiče toga da

li “da dostavi zahtjev, a podnosilac predstavke „niјe imao nikakvo pravo po zakonu da lično

koristi ovo pravno sredstvo“ (v. stav 54 presude). Zapravo, nedostatak direktne i lične

dostupnosti ovog puta naknade se smatra njegovom nedjelotvornošću. Takav pristup može

izgledati nefleksibilan i opterećen pretjeranim formalizmom u okolnostima ovog predmeta.

Raspoloživost, kao relevantan, prvenstveno tehnički element djelotvornosti, teško može biti

njena zamjena ili prihvatiti značenje djelotvornosti u njenom punom obimu. Standard

djelotvornosti, pored tehničkog elementa raspoloživosti, takođe karakteristiše njegova

materiјalna sposobnost da omogući naknadu za navodne prekršaјe. Pri utvrđivanju specifične

težine ova dva elementa standarda djelotvornosti, neјasno јe zašto bi direktna raspoloživost a

priori isključila moguću djelotvornost posebnog pravnog sredstva, ako јe to pravno sredstvo

indirektno raspoloživo kroz zakonska dokumenta koјa su u direktnoј vezi sa ili koјa proističu iz

postupaka navodne žrtve i odnose se na pravno sredstvo koјe јe materiјalno sposobno da

obezbijedi naknadu. Za zahtjev za zaštitu zakonitosti se teško može reći da mu nedostaјe ova

sposobnost ako, postupaјući po zahtjevu, Vrhovni sud može preinačiti „pravosnažnu sudsku

odluku“ ili јe ukinuti u cjelini ili djelimično. Osnova za diskvalifikaciјu јednog zahtjeva za

zaštitu zakonitosti in casu utvrđena јe u činjenici da јe јavni tužilac „imao potpuno diskreciono

pravo“ što se tiče toga da li da dostavi zahtjev kada јe to od njega tražio podnosilac predstavke

(v. stav 54 presude), što izražava opštiјi stav da „djelotvorno pravno sredstvo ne može biti

diskrecionog karaktera“ (stav 53). Činjenica јe da јavni tužilac niјe, na osnovu zakona, vezan

odgovaraјućim zahtjevom podnosioca predstavke i da se prema tome može reći da on ili ona

posjeduјe diskrecionu moć. Ključno pitanje u konkretnom kontekstu izgleda, međutim, da јe

diskrecione prirode. In concreto, mi se ovdje ne bavimo discretio generalis, već se prije bavimo

discretio legalis u smislu diskrecionog prava ograničenog kogentnim pravnim razmatranjima iz

zakona na snazi, koјi reguliše postupke јavnog tužioca koјi se odnose na zahtjev za zaštitu

zakonitosti. Renomirani komentatori smatraјu da član 419 zahtijeva da јavni tužilac mora da

„dostavi (zahtjev) ako će zahtjev proizvesti promjene praktičnog značaјa u korist optuženog“ (v.

na primjer, Tihomir Vasiljević, Momčilo Grubač, Komentari Zakona o krivičnom postupku, str.

744). Shodno tome, izgleda da јe zahtjev za zaštitu zakonitosti obezbijedio podnosiocu

predstavke razumnu mogućnost da dobiјe djelotvorno pravno sredstvo, imaјući u vidu da, kako

јe istakao ser Gerald Fitzmaurice, „ono što mora biti razumna mogućnost јe postoјanje mogućeg

djelotvornog pravnog sredstva i da sama činjenica da ne postoјi razumna mogućnost podnosioca

zahtjeva da dobiјe to pravno sredstvo ... ne predstavlja tip odsustva razumne mogućnosti koјa će

odbaciti pravilo domaćih pravnih sredstava“ (G. Fitzmaurice, ‛Hersch Lauterpacht – The

scholar as Judge’'(1961), 37 BYIL, str. 1 i str. 60).

7. Pošto direktna raspoloživost domaćeg pravnog sredstva u smislu poјedinačnog prava

podnosioca predstavke predstavlja samo јedan elemenat njene djelotvornosti, izgleda

neprikladno da se ona razmatra kao samodovoljna osnova za diskvalifikaciјu konkretnog

domaćeg pravnog sredstva kao nedjelotvornog. Raspoloživost, direktna ili indirektna, treba prvo

da se provjeri u širem okviru materiјalnog svoјstva pravnog sredstva da obezbjeđuјe

odgovaraјuću naknadu kao važan elemenat, mada to ne mora biti od odlučuјuće važnosti u

svakom poјedinačnom slučaјu. Suprotno tome, teško јe preskočiti korak u smjeru pretjeranog

formalizma. U okolnostima koјe okružuјu predmet pri ruci, ovo se može prikazati na osnovu

јedne hipoteze. Ako јe, prema zakonu tužene države, zahtjev za zaštitu zakonitosti bio direktno

dostupan podnosiocu predstavke, da li јe on per se ugrozio materiјalno svoјstvo zahtjeva za

zaštitu zakonitosti za obezbjeđenje naknade ili јe on, po tom pitanju, učinio da postoјeća

razumna mogućnost u tom smislu bude samo sigurniјa? Shodno tome, u svijetlu ovih posebnih

okolnosti i imaјući u vidu funkciјe Suda (v. stav 8 u daljem tekstu), niјe samo pravično već јe i

prihvatljiviјe sa tačke gledišta važnosti odgovora na pitanje djelotvornosti određenog pravnog

sredstva da pribjegne ispitivanju djelotvornosti na empiriјskoј osnovi, kao što јe naznačeno u

riječi sudiјa Vijeća Međunarodnog suda pravde u predmetu ELSI: „ ... da bi međunarodni zahtjev

bio prihvatljiv, dovoljno јe da јe suština zahtjeva iznijeta pred nadležne tribunale i da se slijedila

u onoј mjeri u koјoј јe to dozvoljeno prema lokalnom zakonu i postupcima, a bez uspjeha.“

(Izvještaјi ICJ 1989, str. 15 do 42, stav 50) Ovaј pristup јe takođe u skladu sa gramatičkim

značenjem člana 35 stav 1, koјi zahtijeva iscrpljenje „svih domaćih pravnih sredstava“.

8. Na funkcionisanje principa fleksibilnosti u oba smjera u posebnim okolnostima takođe

ukazuјu razmatranja pravičnosti na osnovu opšteg zakonskog i društvenog konteksta u kom se

primjenjuјu ova pravna sredstva. Tužena država spada u grupu Visokih strana ugovornica koјe su

se nedavno obavezale da in foro domestico ugrade korpus građanskih i političkih prava unijetih u

Konvenciјu za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda i da se podvrgnu nadzoru od strane

Evropskog suda za ljudska prava. Za potpuno poštovanje ove obaveze bio јe potreban određeni

vremenski period, čak i u slučaјu prvobitnih Visokih strana ugovornica, koјe su tradicionalno već

bile upoznate sa konceptom i sa načinom pravnog razmišljanja, sem u slučaјu Visokih strana

ugovornica koјe su se same nalazile u procesu radikalnih i sveobuhvatnih promjena koјe ne

mogu sprovesti uno ictu i automatski. Zvanična obaveza na osnovu relevantnih instrumenata

neophodno zahtijeva usvaјanje odgovaraјućih standarda pravnog rezonovanja u cijeloј strukturi

Visoke strane ugovornice, uključuјući i sudstvo. U tom smislu, uloga Suda može biti značaјna.

Funkciјa Suda kao nadzornog sudskog organa ne treba da bude uspostavljena samo pri

rješavanju konkretnih predmeta već i pri јačanju, kroz njegovo pravno rezonovanje, dosljednog

sprovođenja pravila materiјalnog prava po Konvenciјi od strane Visokih strana ugovornica. Ova

druga funkciјa sudske prakse Suda može se posebno izraziti pravilnim tumačenjem djelotvornih

pravnih sredstava kao pravnog sredstva koјe јe naјtješnje povezano sa dopunskom prirodom

sudske prakse Suda. Sem toga, takav pristup bi imao pozitivan uticaј kao izraz povjerenja u

domaći pravni poredak u širokom okviru načela bona fidae.

Osnovanost predmeta

9. Kada јe riječ o slobodi političkog izražavanja, izgleda da јe јasno da su standardi utvrđeni s

tim u vezi izuzetak od opštih standarda koјi se odnose na slobodu izražavanja, kako јe definisano

članom 10 Konvenciјe. Položaј Suda s tim u vezi može se sumirati na sljedeći način: granice

dozvoljene kritike su šire u odnosu na političare nego u odnosu na privatna lica (v.Castells protiv

Španiјe, presuda od 23. aprila 1992 godine, seriјa A, br. 236, stavovi 46 – 50 i Lopes Gomes da

Silva protiv Portugala, br. 37698/97, stavovi 34 – 36, ECHR 2000-X). Izuzeci od pravila moraјu

se, prema opšte prihvaćenim pravilima, tumačiti restriktivno (exceptiones sunt strictissime

interpretationis). In concreto, dva elementa su bitna za utvrđivanje, da li јe tekst o kome јe riječ,

politički tekst koјi promoviše političke vrijednosti ili ideјe prisutne u domaćem društvu, ili su to

uvrjedljive, klevetničke činjenične tvrdnje. Članak u ovom konkretnom predmetu јe umnogome

ili preovlađuјuće politički i izražava političke ideјe i vrijednosti koјe se odnose na političke

trendove, prošle i buduće, u tuženoј državi. U tom smislu, on se može supsumirati, kao

vrijednosni sud, uz posebnu zaštitu političkog izražavanja. U nekim djelovima on, međutim,

sadrži elemente faktičkih tvrdnji. U članku se kaže da јe predsjednik opštine „u duhu slogana

„para vrti gdje burgiјa neće“... nastavio gotovo sumanuto da troši novac koјi pripada građanima

opštine na ... sponzorstva ... [i] ... gala ručkove ...“ Odlučuјuće pitanje niјe da li јe njegovo

trošenje „skoro sumanuto“, već tvrdnja da јe on „nastavio sa svoјim skoro sumanutim trošenjem

novca koјi pripada građanima opštine ...“, što јe iste vrijednosti kao krivica za zloupotrebu

službenog položaјa, krivičnog djela prema članu 242 Krivičnog zakonika Republike Srbiјe.

Shodno tome, taј konkretan dio јe zapravo uvredljiva, klevetnička optužba koјa nema osnov u

svijetlu dostavljenih dokaza. Tvrdnja da јe podnosilac predstavke imao opravdan osnov da

vjeruјe da јe predsjednik opštine počinio krivično djelo zloupotrebe službenog položaјa izgleda

klimava, prvenstveno u svijetlu činjenice da јe podnosilac predstavke sam napisao krivičnu

priјavu i kao takva, u svijetlu osnovnog načela dobre namjere, ne može se uzeti kao opravdan

osnov da se povjeruјe da јe predsjednik opštine možda bio umiješan u krivičnu radnju.

Kao što јe Sud naveo u Handyside protiv Uјedinjenog Kraljevstva (presuda od 7. decembra

1976. godine, seriјa A br. 24, stav 48): „... nemoguće јe utvrditi .... јedinstven evropski koncept

morala. Stav koјi јe zauzet [domaćim] zakonima u vezi sa zahtjevima morala varira s vremena na

vrijeme i od mjesta do mjesta ... Radi njihovog direktnog i neprestanog dodira sa vitalnim

snagama njihovih zemalja, državni organi su u načelu u boljem položaјu od međunarodnog

sudiјe pri davanju mišljenja o tačnom sadržaјu ovih zahtjeva.“

10. Treba imati u vidu da su moralni standardi u patriјarhalnim, pretežno tradicionalnim

zaјednicama, što bez sumnje uključuјe zaјednicu u koјoј žive i rade predsjednik opštine i

podnosilac predstavke, specifične prirode. Posebno značenje koјe uvreda ima u patriјarhalnom

društvu јe vjerovatno naјbolje opisao veliki pjesnik Јovan Dučić u svom djelu Blago cara

Radovana:

„Čovjeka više uvrijede loše stvari koјe se za njega kažu, nego neko zlo koјe mu se učini. Ljudi

su skloni da zaborave lošu krv i lakše јe izglade poslije svađe ili nepriјatnih radnji, nego poslije

riječi koјe sadrže uvredu.“

Variae

11. U dijelu (J) presude (Sud Srbiјe i Crne Gore i status Državne zaјednice Srbiјa i Crna

Gora“ – vidjeti stav 38) naјveći dio se odnosi na relevantne odredbe presude ovog Suda u

predmetu Matiјašević protiv Srbiјe. Treba možda primijetiti dvije stvari, pošto ovim pozivanjem

mišljenje Suda u drugom slučaјu postaјe automatski relevantno in casu. Primo, pravno mišljenje

Suda u dijelu presude Matiјašević pod naslovom „VI. Sukcesiјa Srbiјe“ i njegova primjena na

konkretan predmet izgleda pravno dvosmisleno i kontradiktorno samo po sebi u svijetlu

relevantnih pravila međunarodnog prava i zdravog razuma. Istina јe, međutim, da ono proističe

iz određene konfuziјe u odnosu na izraze „država sljedbenica“ i „država koјa ima kontinuitet“ u

okviru složenog poјma sukcesiјe. Republika Srbiјa niјe država sljedbenica, ni јedan od

sljedbenika, ni „јedini sljedbenik“, u odnosu na Državnu zaјednicu Srbiјa i Crna Gora. U svijetlu

relevantnih pravila međunarodnog prava, kao i Ustavne povelje Državne zaјednice pod

pokroviteljstvom Evropske uniјe, ona јe država koјa ima kontinuitet u odnosu na Državnu

zaјednicu Srbiјa i Crna Gora, njen pravni subјektivitet i kontinuitet u smislu međunarodnog

subјektiviteta. U suprotnom, bilo bi pravno nemoguće razmatrati, kao što јe navedeno u odluci

koјu јe donio Komitet ministara Savjeta Evrope dana 14. јuna 2006. godine, da јe „(i) Srbiјa ...

(nastavila) ... članstvo [Državne zaјednice] Srbiјa i Crna Gora u Savjetu Evrope sa važnošću od

3. јuna 2006. godine i (ii) da јe ostala strana u određenom broјu konvenciјa Savjeta Evrope koјe

јe potpisala i ratifikovala bivša Državna zaјednica Srbiјa i Crna Gora, uključuјući i Konvenciјu

za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda“ (vidjeti predmet Matiјašević, citiran u gornjem

tekstu, stav 25). Pravni položaј Srbiјe, kao države koјa ima kontinuitet pravnog subјektiviteta

Državne zaјednice Srbiјa i Crna Gora, takođe su priznale instituciјe Uјedinjenih naciјa (v.

predmet koјi se odnosi na primjenu Konvenciјe o sprječavanju i kažnjavanju zločina genocida,

presuda, Izvještaјi ICЈ 2007, stavovi 67 – 79). U suprotnom, automatski će iskrsnuti pitanje locus

standi Srbiјe pred Sudom (uporediti sa Predmetom koјi se odnosi na primjenu Konvenciјe o

sprječavanju i kažnjavanju zločina genocida, presuda, stavovi 67 – 79). U suštini, dok se poјam

„država sljedbenica“ tiče suvereniteta, poјam kontinuiteta tiče se međunarodnog pravnog

subјektiviteta države pogođene teritoriјalnim promjenama. Otuda, izrazu „јedina sljedbenica“ (v.

Matiјašević, citiran u gornjem tekstu, stav 24) nedostaјe pravna suština u okviru prava sukcesiјe i

kao takav, on odražava davno napuštenu analogiјu između sukcesiјe u smislu međunarodnog

prava i sukcesiјe u domaćem pravu. On može imati samo činjeničnu važnost u smislu broјa

novih država ili država sljedbenica koјe su se poјavile u procesu sukcesiјe. To znači da јe, u

ovom konkretnom slučaјu sukcesiјe, Republika Crna Gora „јedina sljedbenica“. Secundo,

zaključak da јe, pošto јe Crna Gora proglasila svoјu nezavisnost, „entitet [Državna zaјednica

Srbiјa i Crna Gora] prestao da postoјi, kao i sva njegova tijela, uključuјući i Sud Srbiјe i Crne

Gore (isto, stav 36), јe pravno teško održiv. U smislu pravnog subјektiviteta prethodna država –

in concreto, Državna zaјednica Srbiјa i Crna Gora – nastavlja da živi kroz državu koјa ima

kontinuitet - in concreto, Republiku Srbiјu – koјa јe teritoriјalno smanjena i po pravilu, zadržava

sve njene instituciјe, kao i međunarodna prava i obaveze. Da li će neke instituciјe prestati da

postoјe, јe pitanje u okviru isključivog ovlašćenja države koјa ima kontinuitet, što će se utvrditi

na osnovu njene sopstvene volje, bez obzira na međunarodno pravo. U okolnostima koјe

okružuјu ovaј predmet, to dokazuјe činjenica da јe Sud Državne zaјednice Srbiјa i Crna Gora

prestao da postoјi na osnovu Uredbe koјa јe izdata dana 8. јuna 2006. godine (Službeni glasnik,

br. 49/2006).


PREDMET LINGENS protiv AUSTRIJE


PRESUDA

STRAZBUR

8. Jul 1986. godine

Ova presuda će postati pravosnažna pod uslovima utvrđenim članom 44 stav 2 Konvencije. Ona

može biti predmet tehničkih izmjena

U predmetu Lingens protiv Austrije,

Evropski sud za ljudska prava, odlučujući na opštoj sjednici, saglasno pravilu 50 Poslovnika

Suda, a sa sljedećim sudijama u svom sastavu:

g-din R. RYSSDAL, Predsjednik,

g-din GANSHOF VAN DER MEERSCH,

g-din J. CREMONA,

g-din G. WIARDA,

g-din Thór VILHJÁLMSSON,

g-đa D. BINDSCHEDLER-ROBERT,

g-din G. LAGERGREN,

g-din F. GÖLCÜKLÜ,

g-din F. MATSCHER,

g-din J. PINHEIRO FARINHA,

g-din L.-E. PETTITI,

g-din B. WALSH,

Sir Vincent EVANS,

g-din R. MACDONALD,

g-din C. RUSSO,

g-din R. BERNHARDT,

g-din J. GERSING,

g-din A. SPIELMANN,

uključujući i g-dina M.-A. EISSENA, Sekretara Suda i g-dina H. PETZOLDA, Zamjenika

sekretara Suda,

Nakon vijećanja bez prisustva javnosti 27. novembra 1985. i 23-24. juna 1986. godine, izriče

sljedeću presudu, usvojenu poslednjeg pomenutog datuma:

POSTUPAK

1. Ovaj predmet uputila je Sudu, u tromjesečnom roku postavljenom u članu 32 stav l i članu

47 Konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda (u daljem tekstu: Konvencija),

Evropska komisija za ljudska prava (u daljem tekstu: Komisija) 13. decembra 1984. godine, a za-

tim, 28. januara 1985. godine, Savezna vlada Republike Austrije (u daljem tekstu: Vlada). Pred-

met je proistekao iz predstavke (br. 9815/82) koju je 19. aprila 1982. godine protiv Austrije

uložio Komisiji, na osnovu člana 25, g-din Peter Michael Lingens, austrijski državljanin.

Komisija se u svom zahtjevu pozvala na članove 44 i 48 i na deklaraciju kojom je Republika

Austrija priznala obaveznu nadležnost Suda (član 46), a Vlada se u svojoj predstavci pozvala na

član 48. One su od Suda tražile da odluči da li predmetne činjenice ukazuju na to da je tužena

država prekršila svoje obaveze na osnovu člana 10 Konvencije.

2. U odgovoru na pitanje prema pravilu 33 stav 3 (d) Poslovnika Suda, g-din Lingens je izja-

vio da želi da učestvuje u predstojećem postupku pred Sudom i imenovao advokata koji će ga za-

stupati (pravilo 30). U sedmočlano sudsko vijeće ušli su, u svojstvu članova ex officio, g-din F.

Matscher, izabrani sudija austrijskog državljanstva (član 43 Konvencije) i g-din G. Wiarda, pred-

Napomena Sekretara Suda: predmet je zaveden pod brojem 12/1984/84/131. Drugi broj označava godinu kada je

predmet upućen Sudu, a prvi njegovo mjesto na spisku predmeta upućenih Sudu te godine; poslednja dva broja

označavaju redosljed predmeta na spisku predmeta upućenih Sudu od njegovog osnivanja te na spisku odgovaraju-

ćih predstavki (Komisiji) iz kojih su ti predmeti proistekli.

sjednik Suda (član 21 stav 3 (b)). Predsjednik je 23. januara 1985. godine žrebom izvukao, u pri-

sustvu sekretara Suda, imena ostalih pet članova – g-đe D. Bindschedler-Robert, g-dina G. La-

gergrena, Sir Vincenta Evansa, g-dina R. Bernhardta i g-dina J. Gersinga (član 43 in fine Kon-

vencije i pravilo 21 stav 4).

4. G-din Wiarda preuzeo je dužnost predsjednika vijeća (pravilo 21 stav 5). Nakon što je, pre-

ko Zamjenika sekretara Suda, konsultovao predstavnika Vlade, delegata Komisije i advokata g-

dina Lingensa, on je

– 11. februara 1985. godine, odlučio da u toj fazi nema potrebe za traženjem podnesaka (pravilo

37 stav 1);

- naložio, 4. jula, da usmeni postupak započne 25. novembra 1985. godine (pravilo 38).

Predsjednik je 30. januara odobrio advokatu podnosioca predstavke da se u toku postupka

služi njemačkim jezikom (pravilo 27 stav 3).

5. Međunarodni institut za štampu (IPI) (International Press Institute) je, preko organizacije

„Interights”, zatražio 4. maja 1985. godine odobrenje da podnese pisana zapažanja, prema pravi-

lu 37 stav 2. Predsjednik se 6. juna s tim složio, pod izvjesnim uslovima.

Nakon produženja prvobitno odobrenog roka, ta zapažanja primljena su u Sekretarijatu Suda

1. oktobra 1985. godine

6. Vijeće je 25. septembra 1985. godine riješilo, na osnovu pravila 50, da se bez odlaganja od-

rekne nadležnosti u ovom predmetu u korist opšte sjednice Suda.

U pismu primljenom u Sekretarijatu Suda 13. novembra, podnosilac predstavke iznio je svoje

zahtjeve na osnovu člana 50 Konvencije.

7. Javna rasprava, pod predsjedništvom g-dina Ryssdala, koji je postao predsjednik Suda 30.

maja 1985. godine, održana je u Zgradi ljudskih prava u Strazburu, 25. novembra 1985. godine.

Neposredno prije njenog početka, Sud je održao pripremni sastanak.


(a) u ime Vlade:

g-din H. TÜRK, pravni savjetnik, Ministarstvo inostranih poslova, Zastupnik,

g-din W. OKRESEK, Savezna kancelarija,

g-din. G. FELSENSTEIN, Ministarstvo pravde, savjetnici;

(b) u ime Komisije

g-din H.G. SCHERMERS, delegat;

(c) u ime podnosioca predstavke:

g-din W. MASSER, Rechtsanwalt (advokat), zastupnik,

g-din P.M. LINGENS, podnosilac predstavke.

Sud je saslušao izjave g-dina Turka i g-dina Okreseka u ime vlade, g-dina Schermersa u ime

Komisije, g-dina Massera u ime podnosioca predstavke i samog g-dina Lingensa, kao i njihove

odgovore na pitanja Suda. G. Masser je 6. decembra 1985. godine i 17. marta 1986. godine, na

traženje predsjednika, predao Sekretarijatu Suda nekoliko dokumenata s daljim pojedinostima o

zahtjevima podnosioca predstavke u pogledu pravičnog zadovoljenja. Vlada je odgovorila 18.

marta 1986. godine.

ČINJENICE

8. G-din Lingens, austrijski novinar rođen 1931. godine, sa stalnim prebivalištem u Beču,

urednik je časopisa „Profil”.

I. ČLANCI PODNOSIOCA PREDSTAVKE I NJIHOV KONTEKST

9. Tokom jednog televizijskog intervjua 9. oktobra 1975. godine, četiri dana poslije opštih iz-

bora u Austriji, g-din Simon Wiesenthal, predsjednik Jevrejskog dokumentacionog centra (Je-

wish Documentation Centre), optužio je g-dina Friedricha Petera, predsjednika Austrijske libe-

ralne stranke (Freiheitliche Partei Osterreichs), da je u Drugom svetskom ratu služio u Prvoj SS

pješadijskoj brigadi. Ta jedinica je u nekoliko navrata masakrirala civile iza njemačkih linija u

Rusiji. G-din Peter nije porekao, da je bio pripadnik pomenute jedinice, ali je izjavio da nikada

nije bio umiješan u počinjena zvjerstva. Na to je g-din Wiesenthal odgovorio da tako nešto i nije

tvrdio.

10. Narednog dana je g. Bruno Kreisky, kancelar pred penzijom i predsjednik Socijalističke

partije Austrije (Sozialistische Partei Osterreichs), ispitivan na televiziji o tim optužbama. Nepo-

sredno prije televizijskog intervjua, on se sastao sa g-dinom Peterom u Saveznoj kancelariji. Taj

sastanak bio je jedna u nizu normalnih konsultacija između stranačkih šefova u cilju obrazovanja

nove vlade; on je pobudio veliko zanimanje u javnosti jer je pre izbora od 5. oktobra mogućnost

koalicione vlade Kreisky-Peter bila predmet ankete sprovedene među biračima. U intervjuu je g-

din Kreisky isključio mogućnost te koalicije, zato što je njegova stranka osvojila apsolutnu veći-

nu na izborima. On je međutim, energično podržao g-dina Petera, a organizaciju i aktivnosti g-

dina Wiesenthala nazvao „političkom mafijom” i „mafijaškim metodama”. Slične opaske izišle

su sutradan u jednom bečkom dnevnom listu kojem je on bio dao intervju.

11. Upravo tada je podnosilac predstavke objavio dva članka u bečkom časopisu „Profil”.

12. Prvi je izašao 14. oktobra 1975. godine pod naslovom „Slučaj Peter” (Der Fall Peter). U

njemu su izneseni gorepomenuti događaji, a posebno aktivnosti Prve SS pešadijske brigade; ta-

kođe je skrenuta pažnja na ulogu g-dina Petera u krivičnom postupku pokrenutom u Gracu (a ka-

snije obustavljenom) protiv lica koja su se borila u toj brigadi. Izveden je zaključak da je g-din

Peter, iako, doduše, ima pravo da iskoristi pretpostavku nevinosti, zbog takve prošlosti neprihva-

tljiv u Austriji kao političar. Podnosilac predstavke u nastavku kritikuje stav g-dina Kreiskog,

koga optužuje da iz političkih razloga štiti g-dina Petera i druge bivše pripadnike SS. U vezi s

kritikama g-dina Kreiskog na račun g-dina Wiesenthala, on piše: „Da ih je izrekao neko drugi, to

bi vjerovatno bilo nazvano najnižim oportunizmom” (Bei einem anderen wurde man es wa-

hrscheinlich ubelsten Opportunismus nennen), ali dodaje da je pod datim okolnostima stvar

složenija jer g-din Kreisky vjeruje u ono što govori.

13. Drugi članak, objavljen 21. oktobra 1975. godine, nosio je naslov „Pomirenje s nacistima

– ali kako?” (Versohnung mit den Nazis – aber wie?). Zauzimao je nekoliko strana i sastojao se

od uvoda i šest odeljaka: „‘Još’ ili ‘već’”, „Svi smo mi nevini”, „Je li bilo nužno pucati u goloru-

ke ljude?”, „Zašto je to još uvek pitanje za diskusiju?”, „Helbič i Peter” i „Politički neuk”.

14. U uvodu g-din Lingens podsjeća na činjenice i naglašava uticaj koji opaske g-dina

Kreiskog imaju na javno mnjenje. Kritikuje ga ne samo zbog podrške g-dinu Peteru nego i zbog

predusretljivog stava prema bivšim nacistima, koji odnedavno učestvuju u austrijskoj politici.

15. U odjeljku članka pod zaglavljem „‘Još’ ili ‘već’” podnosilac predstavke priznaje da se ta-

kvim stavovima ne može prigovoriti sa stanovišta „Realpolitik”. Prema njemu, „prošlo je vrijeme

kada je iz izbornih razloga čovjek morao da vodi računa ne samo o nacistima nego i o njihovim

žrtvama... prvi su nadživeli druge...”. Ipak Austrija, koja je proizvela Hitlera i Ajhmana i toliko

drugih ratnih zločinaca, nije uspjela da se pomiri sa svojom prošlošću; ona ju je prosto

ignorisala. Ta politika rizikuje da zemlju preda u ruke nekog budućeg fašističkog pokreta. U vezi

s tadašnjim kancelarom, autor dodaje: „Zaista, ponašanje g-dina Kreiskog ne može se kritikovati

s racionalnog stanovišta, već jedino s iracionalnog: ono je nemoralno, nedostojno” (In Wahrheit

kann man das, was Kreisky tut, auf rationale Weise nicht widerlegen. Nur irrational: es ist un-

moralisch. Würdelos). Štaviše, izlišno je, jer se Austrijanci mogu izmiriti sa svojom prošlošću

bez dodvoravanja bivšim nacistima, minimiziranja problema koncentracionih logora ili klevetan-

ja g-dina Wiesenthala iskorišćavanjem antisemitizma. Iznenađuje, ne to što se i poslije trideset

godina „još” govori o tim stvarima, nego, naprotiv, to što su toliki ljudi „već” u stanju da zažmu-

re pred tim brdom leševa. G-din Lingens na kraju kritikuje netaktičnost s kojom se g. Kreisky

ponio prema žrtvama nacizma.

16. Na početku drugog odjeljka, iznesene su primjedbe na stav austrijskog društva u cjelini

prema nacističkim zločinima i bivšim nacistima. Po autorovom mišljenju, zaklanjajući se iza fi-

lozofske alternative između kolektivne krivice i kolektivne nevinosti, Austrijanci su izbjegli suo-

čavanje sa stvarnom, uočljivom i procjenjivom krivicom. Poslije duge rasprave o raznim vrstama

odgovornosti, on ističe da se u ono vrijeme zapravo moglo izabrati između dobra i zla, te navodi

primjere ljudi koji su odbili da sarađuju. „Da je Bruno Kreisky upotrebio lični ugled, onako kako

je to učinio radi zaštite g-dina Petera, u svrhu otkrivanja te druge i bolje Austrije, pružio bi ovoj

zemlji – poslije trideset godina – ono što joj je najpotrebnije da bi se pomirila sa svojom prošlo-

šću: više samopouzdanja”, zaključuje autor.

17. Treći i četvrti odeljak (koji zajedno čine trećinu članka) takođe se bave potrebom prevazi-

laženja svijesti o kolektivnoj krivici i suočavanja s određivanjem stvarne krivice. Pod naslovom

„Je li bilo potrebno pucati u goloruke ljude?” g-din Lingens ukazuje na razliku između specijal-

nih jedinica i redovnih snaga u armijama Trećeg rajha; on naglašava da niko nije bio prinudno

vrbovan u prve: u njih se moralo dobrovoljno stupiti. U narednom odjeljku on ističe razliku iz-

među pojedinaca odgovornih za kriviča djela i osoba koje se, moralno uzev, moraju smatrati sau-

česnicima; po njegovom tvrđenju, da je sudila svojim nacistima ranije, brže i temeljnije, Austrija

bi bila kadra da gleda na svoju prošlost spokojnije, bez kompleksa i s više samopouzdanja. Zatim

iznosi razloge zbog kojih to nije bilo moguće, te g-dina Wiesenthala uzima u odbranu od optužbe

da pripada „mafiji”. Na kraju razmatra mogućnost pokazivanja milosti posle toliko godina i za-

ključuje: „Svakom društvu priliči da bude samilosno, ali ne i da održava nezdrav odnos sa zako-

nom oslobađajući odgovornosti očigledne ubice i skrivajući, prerušavajući ili poričući nesumnji-

vu krivicu”.

18. U petom odjeljku članka g-din Lingens upoređuje slučaj Peter s jednom drugom, više eko-

nomskom aferom, u vezi s g-dinom Helbichem, jednim od vođa Austrijske narodne stranke

(Osterreichische Volkspartei), poredeći drugačija reagovanja g-dina Kreiskog u ta dva slučaja.

Autor obrazlaže da okolnosti prvog slučaja čine g-dina Petera nepodobnim za poslanika, političa-

ra i člana vlade, pa dodaje: „To je minimalan zahtjev političke etike” (ein Mindesterfordernis des

politischen Anstandes). „Čudovišnost” (Ungeheuerlichkeit) se, po njegovom mišljenju, ne sastoji

u tome što je g-din Wiesenthal pokrenuo tu stvar, već u tome što je g-din Kreisky htio da je zata-

ška.

19. Članak se završava odjeljkom u kojem se kritikuju političke stranke uopšte, zbog toga što

među njihovim vođama ima bivših nacista. Podnosilac predstavke smatra da g-din Peter treba da

podnese ostavku, ne da bi priznao krivicu, nego da bi dokazao da posjeduje osobinu nepoznatu g.

Kreiskom –taktičnost.

II. PRIVATNE TUŽBE KOJE JE POKRENUO G-DIN KREISKY

20. Dana 29. oktobra i 12. novembra 1975. godine, tadašnji kancelar podnio je dvije privatne

tužbe protiv g-dina Lingensa. Po njegovom mišljenju, neki pasusi u gore rezimiranim člancima

predstavljaju klevetu i on se pozvao na član 111 austrijskog krivičnog zakonika, u kojem se kaže:

"1. Svako, ko na takav način da to može opaziti treće lice, optuži drugo lice da posjeduje karakter dostojan prezira ili

za stavove ili ponašanje koji su u suprotnosti sa čašću ili moralom i koji su takve prirode da ga čine dostojnim prezi-

ra ili na drugi način srozavaju njegovu javnu reputaciju, kažnjava se kaznom zatvora do šest mjeseci ili novčanom

kaznom...

2. Svako ko počini ovakvo krivično djelo u pisanom dokumentu, u javnoj emisiji ili drugim putem na takav način da

ta kleveta postane dostupna širokom dijelu javnosti kažnjava se kaznom zatvora do godinu dana ili novčanom ka-

znom...

3. Lice koje je autor takvog iskaza neće biti kažnjeno ako se dokaže da je iskaz istinit. Što se tiče krivičnog djela iz

stava 1, takvo lice takođe neće biti odgovorno ako se utvrdi postojanje okolnosti koje mu daju dovoljno razloga da

pretpostavi kako je taj iskaz verodostojan."

Na osnovu člana 112, „dokazi o tačnosti i dobroj vjeri neće se prihvatiti ukoliko se davalac izjave ne pravda njenom

tačnošću ili svojom dobrom vjerom...”.

A. Prva faza postupka

1. Odluka Bečkog regionalnog suda

21. Bečki regionalni sud oglasio je 26. marta 1979. godine g-dina Lingensa krivim za klevetu

(uble Nachrede – član 111 stav 2), zato što je upotrebio izraze „najniži oportunizam” „nemora-

lan” i „nedostojan”. Sud je, međutim, smatrao da neki drugi izrazi nemaju prirodu klevete u kon-

tekstu u kome stoje („minimalan zahtev političke etike”, „čudovišnost”). Sud mu je izrekao nov-

čanu kaznu u iznosu od 20 000 šilinga, jer je smatrao olakšavajućim okolnostima činjenice da je

optuženi nameravao da političare podvrgne političkoj kritici povodom političkih pitanja i da poli-

tičari treba da budu trpeljiviji prema kleveti nego drugi pojedinci. Obzirom na dobru vjeru

tuženoga, Sud nije g-dinu Kreiskom dosudio naknadu štete, ali je, na njegov zahtjev, naložio da

se članci na koje se on žalio zaplijene i presuda objavi.

22. U svojoj odluci, koja je sadržavala poduže obrazloženje, Regionalni sud najprije je ispitao

objektivno prirodu klevete kod svakog pasusa na koji se tužilac žalio. Sud je smatrao da su „naj-

niži oportunizam”, „nemoralan” i „nedostojan” izrazi koji imaju prirodu klevete i neposredno ili

posredno upravljeni protiv g-dina Kreiskog lično, a da riječi „minimalan zahtjev političke etike”

i „čudovišnost” ne prelaze prihvaćene granice političke kritike. Prema g-dinu Lingensu, prva tri

izraza predstavljaju vrijednosne sudove te otud, kao takvi, nijesu suprotni članu 111 Krivičnog

zakonika. Regionalni sud je, međutim, bio mišljenja da nepovoljni zaključci izvedeni u pogledu

ponašanja tadašnjeg kancelara spadaju u djelokrug te odredbe. Optuženi ne može da se pozove ni

na svoje pravo na slobodu izražavanja, pošto relevantne odredbe Ustava i člana 10 Konvencije

odobravaju ograničenja tog prava: mora se uspostaviti ravnoteža između tog prava i prava na po-

štovanje privatnog života i ugleda. U ovom slučaju, podnosilac predstavke prekoračio je dopusti-

ve granice.

23. Što se tiče privatne tužbe kojom se g-din Kreisky poslužio, Regionalni sud ističe da je on

kritikovan ne u svojstvu saveznog kancelara, već kao prvak svoje stranke i političar. Stoga član

117 stav 2 Krivičnog zakonika ne važi u ovom slučaju; po njemu je kleveta državnog funkcione-

ra kažnjiva, ali jedino putem krivičnog postupka pokrenutog uz pristanak zainteresovanog lica,

koje ne može podići privatnu tužbu ukoliko organi tužilaštva ne odbiju da postupe po javnoj

tužbi.

24. Zatim je Regionalni sud razmatrao pitanje dokazivanja tačnosti (preuve de la vérité) (v.

stav 20 ove Presude). Njegovo mišljenje je bilo da to što podnosilac predstavke nije pružio doka-

ze za opravdanu upotrebu izraza „najniži oportunizam” čini dovoljnu osnovu za donošenje osu-

đujuće presude. Što se tiče riječi „nemoralan” i „nedostojan”, optuženi ih je upotrijebio u vezi sa

stavom g-dina Kreiskog koji se sastojao od minimiziranja nacističkih zverstava, nazivanja aktiv-

nosti g-dina Wiesenthala mafijaškim i insinuiranja da je on sarađivao sa Gestapoom. O posled-

njem je Regionalni sud prihvatio dokaze koje je podnio g-din Lingens u vidu sudske odluke da

se zbog sličnog navoda jedan novinar okrivi za klevetu. Regionalni sud je istakao da se, u meri u

kojoj je g-din Kreisky govorio o „mafijaškim metodiama” i „mafiji”, ti izrazi obično odnose na

organizovan oblik kriminalnog ponašanja, ali da se ponekad upotrebljavaju u drugačijem smislu.

Čak i ako se ne prihvati obrazloženje privatnog tužioca, njegov pojam „mafije” je moguć i za-

služuje da se ispita. Nije na tužiocu da dokaže tačnost svojih navoda, nego na g-dinu Lingensu da

dokaže tačnost svojih. I sam g-din Wiesenthal je priznao da se radi postizanja svojih ciljeva

pozvao na jednu organizaciju s brojnim ograncima. Štaviše, izjave tadašnjeg kancelara (v. stav

10 ove Presude) moraju se sagledati u kontekstu političke borbe između političkih protivnika, u

kojoj se svaki služi oružjem kojim raspolaže. Posmatrane iz tog ugla, one ne odražavaju odsustvo

moralnosti ili dostojanstva, već predstavljaju moguću odbranu i nikako nisu neuobičajene u žuč-

nim okršajima koji se vode u politici.

U stvari, stav g-dina Kreiskog prema nacističkim žrtvama i nacističkim saradnicima, daleko je

od jasnog i nedvosmislenog; on je ispoljen u vidu koji dopušta različite zaključke. Prema tome,

logički je nemoguće da optuženi dokaže da je njegovo tumačenje tog stava jedino ispravno.

2. Žalba Bečkom apelacionom sudu

25. I g-din Kreisky i g-din Lingens žalili su se na presudu Bečkom apelacionom sudu. Apelacio-

ni sud ukinuo je presudu 30. novembra 1979. godine ne ispitavši njen meritum, zato što

Regionalni sud nije dovoljno ušao u pitanje da li je tadašnji kancelar imao pravo da podigne pri-

vatnu tužbu uprkos odredbama člana 117 Krivičnog zakonika (v. stav 23 ove Presude).

B. Druga faza postupka

1. Odluka Bečkog regionalnog suda

26. Bečki regionalni sud, kojem je Apelacioni sud vratio predmet, donio je presudu 1. aprila

1981. godine. Nakon ispitivanja okolnosti u vezi sa izjavama tadašnjeg kancelara, Sud je došao

do zaključka da je on bio kritikovan ne u zvaničnom svojstvu, nego kao šef jedne stranke i kao

privatno lice koje se osjećalo obaveznim da zaštiti treću osobu. Iz toga slijedi da je imao pravo

na podizanje privatne tužbe. U pogledu pravne definicije postupaka pripisanih g-dinu Lingensu,

Regionalni sud potvrdio je svoju presudu od 26. marta 1979. godine. Što se tiče odbrane da su

njegovi postupci bili opravdani, Sud je ponovo napomenuo da optuženi nije iznio nikakve doka-

ze za tačnost izraza „najniži oportunizam”. U pogledu izraza „nemoralan” i „nedostojan”, dokazi

koje je podnio odnosili su se isključivo na navode o saradnji s nacistima uperene protiv g-dina

Wiesenthala. Oni, međutim, nisu relevantni jer ih je g-din Kreisky iznio po objavljivanju članaka

o kojima je reč. U mjeri u kojoj su ti izrazi imali za metu drugo ponašanje i druge stavove Kan-

celara, Regionalni sud ostaje pri svojim prethodnim nalazima. Sud smatra da je kritika g-dina

Lingensa daleko prevazišla pitanje napada g-dina Kreiskog na g-dina Wiesenthala. Činjenica što

je prvi mogao da krivično goni podnosioca predstavke zbog klevete, a da g-din Wiesenthal nije,

posljedica je postojećeg zakonodavstva o parlamentarnom imunitetu. Obaveza g-dina Lingensa

da dokaže tačnost svojih izjava takođe počiva na zakonu, i nije na sudovima već na zakonodavcu

da to dokazivanje olakša. Regionalni sud, isto tako, nije odgovoran za pomanjkanje trpeljivosti i

za parničarske sklonosti izvesnih političara.

Sud je, prema tome, doneo isto rešenje kao u prvobitnoj presudi (v. stav 21 ove Presude).

2. Žalba Bečkom apelacionom sudu

27. Obje strane ponovo su se žalile Bečkom apelacionom sudu, koji je izrekao presudu 29.

oktobra 1981. godine; ovaj Sud smanjio je novčanu kaznu određenu podnosiocu predstavke na

15 000 šilinga, ali je u svemu drugom potvrdio presudu Regionalnog suda.

28. G-din Kreisky osporio je izjavu da za privatni život i politički život važe različita mjerila.

Tvrdio je da političari i privatna lica treba da imaju isti tretman u pogledu zaštite svog ugleda.

Apelacioni sud je, međutim, istakao da se član 111 Krivičnog zakonika odnosi isključivo na po-

štovanje koje neko lice uživa u svojoj društvenoj sredini. U slučaju političara, riječ je o javnom

mnjenju. Iskustvo, ipak, pokazuje da česta upotreba pogrda u političkoj diskusiji (neijretko pod

zaštitom parlamentarnog imuniteta) ostavlja utisak da se izjave u toj oblasti ne mogu ocenjivati

prema istim mejrilima kao one koje se odnose na privatni život. Stoga političari treba da ispolje

više trpeljivosti. Po opštem pravilu, kritike izrečene u političkoj polemici ne pogađaju ničiji

ugled ukoliko se ne dotiču privatnog života. To u ovom slučaju ne važi za izraze „minimalan

zahtev političke etike” i „čudovišnost”. Stoga se žalba g-dina Kreiskog odbacuje.

29. Apelacioni sud zatim je prešao na osnove žalbe g-dina Lingensa i prije svega ispitao do-

kaze usvojene u prvom stepenu, kako bi zaključio u kojem je svojstvu g. Kreiski bio izložen nje-

govoj kritici. Taj sud je takode našao da je on kritikovan u svojstvu kako stranačkog vođe, tako i

privatnog lica.

Izraz „najniži oportunizam” značio je da dotično lice čini nešto u određenom cilju uz potpuno

zanemarivanje moralnih obzira, što je po sebi predstavljalo napad na ugled g-dina Kreiskog.

Upotreba riječi „da ih je izrekao neko drugi” (v. stav 12 ove Presude) ne može se protumačiti kao

povlačenje te kritike. Pošto optuženi nije uspio da dokaže njenu tačnost, prvostepeni sud ga je s

pravom oglasio krivim.

Prema podnosiocu predstavke, izrazi „nemoralan” i „nedostojan” predstavljali su njegov lični

sud o ponašanju, što nije osporeno; taj sud on je dao ostvarujući slobodu izražavanja, zajemčenu

članom 10 Konvencije. Apelacioni sud nije prihvatio njegovo obrazloženje; istakao je da austrij-

sko pravo ne daje pojedincu neograničeno pravo izricanja vrijednosnih sudova i da član 10 odo-

brava zakonska ograničenja radi zaštite, između ostalog, ugleda drugih. Štaviše, zadatak štampe

je saopštavanje informacija, čije se tumačenje mora prvenstveno prepustiti čitaocu. Ako pak sam

novinar izrazi neko mišljenje, ono mora ostati u granicama koje postavlja krivični zakon da bi se

osigurala zaštita tuđeg ugleda. Tako, međutim, stvari ne stoje u ovom slučaju. Obaveza je g-dina

Lingensa da dokaže tačnost svojih izjava; on ne može da odvoji svoj nepovoljni vrijednosni sud

od činjenica na kojima je ovaj zasnovan. Pošto je bio lično uveren da se g-din Wiesenthal služi

„mafijaškim metodama”, g-din Kreisky nije mogao biti optužen da je postupio nemoralno ili na

nedostojan način.

30. Presuda Apelacionog suda objavljena je u časopisu „Profil” 22. februara 1982. godine, ka-

ko je iziskivala dopunska kazna određena g-dinu Lingensu i njegovom izdavaču.


31. U svojoj predstavci Komisiji od 19. aprila 1982. godine (br. 9815/82) g-din Lingens se

žalio na osuđujuću presudu za klevetu putem štampe (član 111 stav 2 Krivičnog zakonika).

32. Komisija je predstavku proglasila prihvatljivom 5. oktobra 1983. U izveštaju od 11. okto-

bra 1984. godine (član 31) izrazila je jednoglasno mišljenje da je prekršen član 10. Puni tekst mi-

šljenja Komisije reprodukovan je kao dodatak uz ovu Presudu.


33. Na raspravi od 25. novembra 1985. godine, Vlada je tražila od Suda „da konstatuje da od-

redbe člana 10 Evropske konvencije o ljudskim pravima nisu povrijeđene u ovom slučaju”, a

podnosilac predstavke tražio je odluku u svoju korist.

PRAVO

I. NAVODNO KRŠENJE ČLANA 10 KONVENCIJE

34. Prema članu 10 Konvencije

"1. Svako ima pravo na slobodu izražavanja. Ovo pravo uključuje slobodu posjedovanja sopstvenog mišljenja, pri-

manja i saopštavanja informacija i ideja bez miješanja javne vlasti i bez obzira na granice ...

2. Pošto korišćenje ovih sloboda povlači za sobom dužnosti i odgovornosti, ono se može podvrgnuti formalnostima,

uslovima, ograničenjima ili kaznama propisanim zakonom i neophodnim u demokratskom društvu u interesu nacio-

nalne bezbjednosti, teritorijalnog integriteta ili javne bezbjednosti, radi sprečavanja nereda ili kriminala, zaštite

zdravlja ili morala, zaštite ugleda ili prava drugih, sprečavanja otkrivanja obavještenja dobijenih u poverenju, ili radi

očuvanja autoriteta i nepristrasnosti sudstva."

G-din Lingens je tvrdio da sporne sudske odluke narušavaju njegovu slobodu izražavanja u

mJeri nesaglasnoj sa osnovnim načelima demokratskog društva. Do tog zaključka došla je i Ko-

misija. U prijedlogu Vlade, sa druge strane, sporna kazna nužna je radi zaštite ugleda g-dina

Kreiskog.

35. Nije osporavano da je bilo „miješanja javne vlasti” u ostvarivanje slobode izražavanja

podnosioca predstavke. Ono je proisteklo iz osuđujuće presude za klevetu koju je Bečki

regionalni sud izrekao podnosiocu predstavke 1. aprila 1981. godine, a koju je potvrdio Bečki

apelacioni sud 29. oktobra 1981. godine (v. stavove 26-27 ove Presude).

Takvo zadiranje u slobodu izražavanja kosi se s Konvencijom ukoliko ne zadovoljava uslove

propisane stavom 2 člana 10 Konvencije. Zbog toga valja utvrditi da li je ono bilo „propisano za-

konom”, da li je imalo cilj ili ciljeve koji su legitimni prema članu 10 stav 2 Konvencije i da li je

bilo „neophodno u demokratskom društvu” radi pomenutog cilja ili ciljeva (v. kao najnoviji

izvor, presudu od 25. marta 1985. godine u predmetu Barthold, serija A br. 90, str. 1 stav 43).

36. Što se prve dvije tačke tiče, Sud se slaže s Komisijom i Vladom da je osuđujuća presuda o

kojoj je riječ nesumnjivo zasnovana na članu 111 austrijskog krivičnog zakonika (v. stav 21 ove

Presude); ona je, štaviše, namijenjena zaštiti „ugleda ili prava drugih” i ne postoje nikakvi razlozi

za pretpostavku da je imala ma kakvu drugu svrhu (v. član 18 Konvencije). Osuđujuća presuda

je, dakle, bila „propisana zakonom” i prema članu 10 stav 2 Konvencije imala legitiman cilj.

37. U svojim prijedlozima Komisija, Vlada i podnosilac predstavke usredsrijedili su se na pi-

tanje da li je to zadiranje u slobodu izražavanja bilo „neophodno u demokratskom društvu” radi

postizanja gorepomenutog cilja. Podnosilac predstavke pozvao se na svoju ulogu političkog no-

vinara u pluralističkom društvu; kao takav, smatrao je svojom dužnošću da kaže šta misli o osu-

dama koje je g-din Kreisky iznio na račun g-dina Wiesenthala (v. stav 10 ove Presude). Takođe

je smatrao – kao i Komisija – da političar koji je i sam navikao da napada protivnike mora očeki-

vati oštriju kritiku nego drugi.

Vlada je tvrdila da sloboda izražavanja ne može spriječiti nacionalne sudove u ostvarivanju

njihovog diskrecionog prava i donošenju odluka koje su po njihovoj ocjeni neophodne kako bi se

obezbijedilo da se politička debata ne izrodi u lično vređanje. Izjavila je da neki izrazi koje je ko-

ristio g-din Lingens (v. stavove 12 i 15 ove Presude) prekoračuju granice. Štaviše, podnosilac

predstavke bio je u mogućnosti da o svojim gledištima obavijesti javnost bez ikakve prethodne

cenzure; kazna koja mu je kasnije izrečena nije stoga u nesrazmjeri s postavljenim legitimnim

ciljem.

Sem toga, Vlada je tvrdila da u ovom slučaju postoji sukob dva prava obezbeđena u Konven-

ciji – slobode izražavanja (član 10) i prava na poštovanje privatnog života (član 8). Prilično širo-

ko tumačenje koje je Komisija usvojila za prvo od tih prava, kako je rečeno, ne uzima dovoljno u

obzir potrebu osiguravanja drugog prava.

38. U vezi sa ovim drugim, Sud primjećuje da su se riječi stavljene na teret g-dinu Lingensu

odnosile na neke javne osude kojima je g-din Kreisky izvrgao g-dina Wiesenthala (v. stav 10 ove

Presude) i na stav g-dina Kreiskog kao političara prema nacionalsocijalizmu i bivšim nacistima

(v. stav 14 ove Presude). Nema potrebe, shodno tome, da se u ovom slučaju član 10 tumači u

svjetlu člana 8.

39. Pridjev „neophodan”, u smislu člana 10 stav 2, podrazumijeva postojanje „preke društve-

ne potrebe” (v. gorepomenutu presudu u predmetu Barthold, serija A br. 90, str. 24-25 stav 55).

Države ugovornice imaju izvjesnu slobodu procjenjivanja da li takva potreba postoji (ibid), ali ta

sloboda je tijesno povezana s evropskim nadzorom, koji obuhvata kako zakonodavstvo, tako i na

njemu zasnovane odluke, čak i one nezavisnog suda (v.presudu od 26. aprila 1979. godine u

predmetu Sandej tajms, serija A br. 30, str. 36, stav 59). Stoga je Sud ovlašćen da konačno riješi

da li su neko „ograničenje” ili „kazna” usaglasivi sa slobodom izražavanja zaštićenom članom 10

(ibid).

40. Ostvarujući svoju nadzornu nadležnost, Sud se ne može ograničiti na izdvojeno razma-

tranje osporenih sudskih odluka; on ih mora posmatrati u kontekstu predmeta u celini, uključuju-

ći članke stavljene na teret podnosiocu predstavke i kontekst u kojem su oni bili napisani (v. mu-

tatis mutandis, presudu od 7. decembra 1976. godine u predmetu Hendisajd, serija A br. 24, str

23, stav 50). Sud mora utvrditi da li je sporno zadiranje bilo „u srazmjeri sa postavljenim legitim-

nim ciljem” i da li su razlozi koje su naveli austrijski sudovi radi njegovog opravdanja „relevant-

ni i dovoljni” (videti gorepomenutu presudu u predmetu Barthold, serija A br. 90, str. 25, stav

55).

41. S tim u vezi, Sud mora podsjetiti da sloboda izražavanja, zaštićena u stavu 1 člana 10

Konvencije, predstavlja jedan od bitnih temelja demokratskog društva i jedan od osnovnih uslo-

va njegovog napretka i samoostvarivanja svakog pojedinca. Zavisno od stava 2, ona je primjenji-

va ne samo na „informacije” ili „ideje” koje se povoljno primaju ili smatraju neuvredljivim, od-

nosno na koje se reaguje ravnodušno, već i na one koje vrijeđaju, sablažnjavaju ili uznemiravaju.

To zahtijevaju onaj pluralizam, trpeljivost i širokogrudost bez kojih nema „demokratskog dru-

štva” (v. gorepomenutu presudu u predmetu Hendisajd, serija A br. 24, str. 23, stav 49).

Ta načela su osobito važna u pogledu štampe. Mada štampa ne smije da prekorači granice po-

stavljene, između ostalog, radi „zaštite ugleda drugih”, na njoj je ipak obaveza saopštavanja in-

formacija i ideja o političkim pitanjima, baš kao i o pitanjima u drugim oblastima od javnog inte-

resa. I ne samo što štampa ima zadatak da saopštava te informacije i ideje: javnost takođe ima

pravo da ih prima (v, mutatis mutandis, gorepomenutu presudu u predmetu Sandej tajms, serija

A br. 30, str. 40, stav 65). S tim u vezi, Sud ne može prihvatiti mišljenje izraženo u presudi Beč-

kog apelacionog suda da je zadatak štampe saopštavanje informacija, čije se tumačenje mora pr-

venstveno prepustiti čitaocu (v. stav 29 ove Presude).

42. Sloboda štampe, štaviše, pruža javnosti jedan od najboljih načina za saznavanje ideja i sta-

vova političkih vođa i formiranje mišljenja o njima. Opštije uzev, sloboda političke debate u sa-

moj je srži pojma demokratskog društva koji provejava kroz cijelu Konvenciju.

Granice prihvatljive kritike su otud šire kada je riječ o političaru nego kada je riječ o privat-

nom licu. Za razliku od privatnog lica, političar se neizbježno i svjesno izlaže pomnom ispitivan-

ju svake svoje reči i djela kako od strane novinara, tako i od javnosti uopšte, te stoga mora ispol-

jiti veći stepen trpeljivosti. Nema sumnje da član 10 stav 2 Konvencije, omogućava zaštitu ugle-

da drugih, a to će reći svih pojedinaca i ta zaštita proteže se i na političare, čak i kada oni ne istu-

paju kao privatna lica; ali u takvim slučajevima zahtjevi te zaštite moraju se odmjeriti u odnosu

na interese otvorenog razmatranja političkih pitanja.

43. Podnosilac predstavke je osuđen zato što je u vezi sa g-dinom Kreiskim, koji je tada bio

savezni kancelar, upotrebio izvjesne izraze („najniži oportunizam”, „nemoralan” i „nedostojan”)

u dva članka objavljena u bečkom časopisu „Profil” 14. i 21. oktobra 1975. godine (v. stavove

12-19 ove Presude). Ti članci bavili su se političkim pitanjima od javnog interesa u Austriji, pi-

tanjima koja su pobudila mnoge žučne rasprave o stavu Austrijanaca uopšte – a Kancelara poseb-

no – prema nacionalsocijalizmu i učešću bivših nacista u upravljanju zemljom. Sadržina i ton

članaka bili su u celini prilično uravnoteženi, ali izgledalo je vjerovatno da će posebno upotreba

gorepomenutih izraza nanijeti štetu ugledu g-dina Kreiskyog.

Međutim, pošto je tu riječ o g-dinu Kreiskom u svojstvu političara, u obzir se mora uzeti po-

zadina tih članaka tj. okolnosti u kojima su bili napisani. Oni su se pojavili ubrzo po opštim izbo-

rima od oktobra 1975. Mnogi Austrijanci su prethodno mislili da će stranka g-dina Kreiskyog iz-

gubiti apsolutnu većinu i da će, da bi mogla ostati na vlasti, morati da obrazuje koaliciju sa stran-

kom g-dina Petera. Kada je posle izbora g-din Wiesenthal otkrio ponešto o nacističkoj prošlosti

g-dina Petera, Kancelar je ustao u njegovu odbranu i napao njegovog kritičara, čije je aktivnosti

nazvao „mafijaškim metodima”; otud oštra reakcija g-dina Lingensa (v. stavove 9-10 ove

Presude).

Sporni se izrazi stoga moraju sagledati na pozadini poslijeizborne političke polemike; kao što

je Bečki regionalni sud naveo u svojoj presudi od 26. marta 1979. godine (v.stav 24 ove

Presude), u toj borbi svaki od učesnika se služio oružjem kojim je raspolagao; a upotreba tog

oružja uopšte nije neuobičajena u žestokim okršajima koji se vode u politici.

Kada se, sa stanovišta Konvencije, procjenjuju kazna izrečena podnosiocu predstavke i razlo-

zi iz kojih su je domaći sudovi odredili, ne smiju se previdjeti te okolnosti.

44. Nakon završne žalbe, Bečki apelacioni sud osudio je g-dina Lingensa na novčanu kaznu;

takođe je naložio zaplijenu relevantnih brojeva časopisa „Profil” i objavljivanje presude (v. sta-

vove 21, 26, 27 i 30 ove Presude).

Kako je Vlada istakla, sporni članci su u to vreme već bili u širokom opticaju, te iako izrečena

kazna nije, strogo uzev, sprečila autora da se izrazi, ona se ipak svodi na neku vrstu cenzure, koja

bi ga po svoj prilici obeshrabrila da ubuduće ponovo iznese takve kritike; delegat Komisije to je

s pravom istakao. U kontekstu političke debate, takva presuda bi po svoj prilici odvratila novina-

re od davanja priloga javnoj raspravi o pitanjima koja utiču na život zajednice. Samim tim, sank-

cija poput ove lako može spriječiti štampu u izvršenju njenog zadatka kao dobavljača informaci-

ja i budnog posmatrača javnih zbivanja (v.mutatis mutandis, gorepomenutu presudu u predmetu

Barthold, serija A br. 90, str. 26, stav 58).

45. Austrijski sudovi najprije su se latili utvrđivanja da li pasusi stavljeni na teret g-dinu Lin-

gensu objektivno imaju prirodu klevete; po njima, neki od upotrijebljenih izraza zaista jesu –

„najniži oportunizam”, „nemoralan” i „nedostojan” (v.stav 21 ove Presude).

Optuženi je iznio da zapažanja o kojima je riječ predstavljaju vrijednosne sudove koje je on

dao ostvarujući slobodu izražavanja (v.stavove 22 i 29 ove Presude). To, poput Komisije, smatra

i ovaj sud. Kritike koje je podnosilac predstavke iznio bile su u stvari uperene protiv stava g-dina

Kreiskyog, tada saveznog kancelara. Sporno nije bilo njegovo pravo na širenje informacija, već

njegova sloboda izražavanja i pravo na saopštavanje ideja; pri svemu tome, ograničenja odobre-

na stavom 2 člana 10 Konvencije ostaju primenjiva.

46. Zatim su odgovarajući sudovi nastojali da utvrde, da li je optuženi dokazao tačnost svojih

izjava; to je bilo u skladu sa članom 111 stav 3 Krivičnog zakonika (vidjeti stav 20 gore). Oni su

u suštini konstatovali da se ponašanje g-dina Kreiskyog moglo ocjenjivati na različite načine i da

se logički ne može dokazati da je jedno tumačenje ispravno, a sva ostala pogrešna; zbog toga su

podnosioca predstavke okrivili za klevetu (v.stavove 24, 26 i 29 ove Presude).

Po mišljenju Suda, činjenice i vrijednosni sudovi moraju se brižljivo razlikovati. Postojanje čin-

jenica može se dokazati, dok tačnost vrijednosnih sudova ne podliježe dokazivanju. S tim u vezi,

Sud navodi da su činjenice na kojima je g-din Lingens zasnovao svoje vrijednosne sudove ne-

sporne, kao što je to i njegova dobra vjera (v.stav 21 ove Presude).

Prema stavu 3 člana 111 Krivičnog zakonika, tumačenom u vezi sa stavom 2, u slučaju kao

što je ovaj novinari ne mogu izbjeći osuđujuću presudu za ono što je naznačeno u stavu 1 ukoli-

ko nisu u stanju da dokažu tačnost svojih izjava (v. stav 20 ove Presude). Kada su u pitanju

vrijednosni sudovi, taj zahtev je nemoguće ispuniti i on narušava samu slobodu mišljenja, koja

predstavlja bitan dio prava koje se garantuje u članu 10 Konvencije. Bečki regionalni sud je sma-

trao da teret dokazivanja proističe iz zakona i da njegovo olakšavanje nije stvar sudova, već za-

konodavca (presuda od 1. aprila 1981. godine; v. stav 26 ove Presude). U tom kontekstu Sud isti-

če da ne mora naznačavati koji je državni organ odgovoran za ma kakvo kršenje Konvencije;

riječ je isključivo o međunarodnoj odgovornosti države (v, između ostalog, presudu od 13. jula

1983. u predmetu Zimmermann i Steiner, serija A br. 66, str. 13, stav 32).

47. Iz raznih prethodnih razloga izgleda da ometanje g-dina Lingensa u ostvarivanju slobode

izražavanja nije „neophodno u demokratskom društvu... radi zaštite ugleda... drugih”; ono je bilo

u nesrazmeri s postavljenim legitimnim ciljem. Član 10 Konvencije je, dakle, prekršen.

II. PRIMJENA ČLANA 50 KONVENCIJE

48. Po članu 50 Konvencije,

“Ako sud utvrdi da je odluka ili mjera sudskog organa ili bilo kojeg drugog organa visoke strane ugovornice, u

cjelini ili djelImično, u suprotnosti s obavezama koje proističu iz Konvencije i kada unutrašnje pravo navedene

članice omogućava samo djelomično obeštećenje za posljedice takve odluke ili mjere, sud će svojom odlukom

pružiti oštećenoj strani pravično zadovoljenje, ukoliko je to potrebno.10”

49. U pismu primljenom u Sekretarijatu Suda 18. novembra 1985. godine, podnosilac pred-

stavke tražio je pravično zadovoljenje u vidu novčane naknade. Na raspravama održanim 25. no-

vembra Vlada je, mada osporavajući postojanje kršenja, pristala na neke stavke tog zahjteva, ali

je tražila dalje pojedinosti u pogledu drugih. Njih je g-din Lingens dostavio 6. decembra 1985. i

17. marta 1986. godine, a Vlada je svoje primjedbe na njih dala 18. marta. Komisija je svoje pri-

mjedbe podnela 22. aprila 1986. godine. Shodno tome, stvorili su se uslovi da se o ovom pitanju

donese odluka (pravilo 53, stav 1 Poslovnika Suda).

50. Podnosilac predstavke najprije je zahtijevao povraćaj 15 000 šilinga na ime plaćene kazne

i 30 600 šilinga na ime sudskih troškova, koji su rješenjem Bečkog apelacionog suda pali na nje-

gov teret (v.stav 27 ove Presude). On zaista ima pravo na povraćaj tih iznosa zbog njihove nepo-

sredne veze sa odlukom koju ovaj sud smatra protivnom slobodi izražavanja (v.mutatis mutandis,

presudu od 25. marta 1983. u predmetu Minelli, serija A br. 62, str. 21, stav 47). To ni Vlada nije

osporila.

51. S obzirom na troškove nastale usljed dopunske kazne obaveznog objavljivanja presude u

časopisu „Profil” (v. stav 30 ove Presude, uzet u vezi sa stavom 21), podnosilac predstavke zah-

tijevao je 40 860 šilinga na osnovu tada važeće tarife. Vlada je tvrdila da taj iznos uključuje, pr-

vo, gubitak zarade i drugo, stvarni rashod; samo ovaj drugi, po njenom mišljenju, treba uzeti u

obzir u svjetlu člana 50 Konvencije. Sud ne može nagađati o tome koliku bi zaradu g-din Lin-

gens ostvario od plaćenih oglasa koji bi hipotetično bili objavljeni u časopisu umjesto presude od

29. oktobra 1981. godine. Ali on ne isključuje mogućnost da je time podnosiocu predstavke une-

koliko bila uskraćena prilika za zaradu, što se mora uzeti u obzir. A troškove je ovaj nepobitno

imao zbog reprodukovanja presude o kojoj je riječ. Prethodne stavke ne mogu se tačno izračuna-

ti. Nepistrasno ih procjenjujući u cjelini, Sud g-dinu Lingensu po ovoj osnovi dosuđuje naknadu

u iznosu od 25 000 šilinga.

52. Podnosilac predstavke je zahtijevao i 54 938,60 šilinga na ime troškova i izdataka kojima

je bio izložen zbog odbrane pred Regionalnim sudom i Bečkim apelacionim sudom. Taj zahtjev

zaslužuje da bude uzet u obzir, jer su sudski postupci o kojima je riječ bili namijenjeni sprječa-

vanju ili otklanjanju kršenja koje je utvrdio Sud (v. gorepomenutu presudu Minelli, serija A br.

62, str. 20, stav 45). Štaviše, traženi iznos izgleda razuman te ga stoga treba dosuditi podnosiocu

predstavke.

53. Što se tiče troškova i izdataka nastalih u postupcima pred institucijama Konvencije, g-din

Lingens – koji tu nije imao pravnu pomoć – procijenio ih je u početku na 197 033,20 šilinga.

Vlada je osporila i taj iznos, koji je smatrala pretjeranim, i metod izračunavanja. Kasnije je za-

stupnik podnosioca predstavke dostavio račun za honorar u iznosu od 189 305,60 šilinga.

Sud ponavlja da ga u ovom kontekstu ne obavezuju domaća mjerila ili kriterijumi na koje se

pozivaju Vlada i podnosilac predstavke da bi potkrijepili svoje prijedloge, nego uživa diskreciju

10 Redni broj i tekst ovog člana izmjenjen je stupanjem na snagu Protokola br. 11 (v. Član 41 u tekstu Evropske

konvencije o ljudskim pravima.

koju ostvaruje u svjetlu onoga što smatra pravičnim (v.između ostalog, presudu od 21. juna 1983.

godine u predmetu Eckle, serija A br. 65, str. 15, stav 35). U ovom slučaju nije sporno da su ti

troškovi i stvarni i nužno nastali; jedino je sporno jesu li razumni što se visine tiče. U tom pogle-

du Sud prihvata Vladine ograde te smatra prikladnim da se podnosiocu predstavke dodeli 130

000 šilinga na ime troškova o kojima je reč.

54. Najzad, g-din Lingens je zahtijevao 29 000 šilinga na ime putnih i životnih troškova na-

stalih zbog njegovog prisustvovanja raspravama pred Komisijom i zatim pred Sudom. Podnosio-

ci predstavki mogu lično izići pred Komisiju (pravilo 26, stav 3 Poslovnika Suda), što se i dogo-

dilo u ovom slučaju. Mada ne uživaju status stranaka pred Sudom, ipak imaju pravo, na osnovu

pravila 30 i 33, stav 3 (d) Poslovnika Suda, da, pod izvesnim uslovima, učestvuju u postupku.

Štaviše, njihovo prisustvo u sudnici nesumnjiva je prednost: ono Sudu omogućuje da na licu me-

sta utvrdi njihovo gledanje na pitanja koja ih pogađaju (pravila 39 i 44 Poslovnika Suda – v. pre-

sudu od 10. marta 1980. u predmetu Konig, serija A br. 36, str. 19, stav 26). A ni iznos koji g.

Lingens po ovom osnovu zahtjeva ne izgleda nerazuman.

55. Po članu 50 Konvencije, g. Lingensu se ukupno dosuđuje 284 538,60 šilinga.


1. Smatra da je prekršen član 10 Konvencije;

2. Smatra da Republika Austrija treba da podnosiocu predstavke isplati 284 538,60 šilinga

(dvije stotine osamdeset četiri hiljade pet stotina trideset i osam šilinga i šezdeset groša) na ime

„pravičnog zadovoljenja”.

Sačinjeno na engleskom i francuskom jeziku i izrečeno na javnoj raspravi u Zgradi ljudskih

prava, Strazbur, dana 8. jula 1986. godine

Rolv RYSSDAL

Predsjednik

Za Sekretara

Jonathan L. SHARPE

Načelnik odjeljenja u Sekretarijatu Suda

U skladu sa članom 51 stav 2 Konvencije i pravilom 52 stav 2 Poslovnika Suda, ovoj presudi

prilaže se izdvojeno mišljenje g. Thora Vilhjalmssona.

Paraf: R.R.

Paraf: J.L.S.

SAGLASNO MIŠLJENJE SUDIJE THÓRA VILHJÁLMSSONA

S izvjesnim oklijevanjem pridružio sam se, u ovom predmetu, nalazu svojih kolega da je član

10 Konvencije povrijeđen. Na razloge izložene u presudi stavljam sljedeću primedbu.

U prvom podstavu stava 29 kaže se da je Bečki apelacioni sud našao da je g-din Lingens kriti-

kovao g-din Kreiskyog i u svojstvu stranačkog vođe i u svojstvu privatnog lica (podvukao T.V.).

Imajući to na umu, teško mi je da se složim s poslednjim dijelom stava 38 Presude. Ipak, slažem

se s ostalim sudijama da u ovom predmetu treba tumačiti i primijeniti član 10 Konvencije. To

valja učiniti tako što će se pravo na poštovanje privatnog života, izloženo u članu 8, uzeti kao je-

dan od činilaca relevantnih za pitanje da li je u ovom predmetu sloboda izražavanja bila podvrg-

nuta ograničenjima i kaznama neophodnim u demokratskom društvu radi zaštite ugleda drugih.

Tekst stavova koji slijede nakon stava 38 pokazuje da to Sud u stvari uzima u obzir pri odmjera-

vanju relevantnih razloga. Kako je već rečeno, slažem se sa zaključkom izloženim u stavu 47 i s

dispozitivom presude.


PREDMET PRAGER I OBERSHLICK protiv AUSTRIJE


PRESUDA

STRAZBUR

26. april 1995. godine


može biti predmet tehničkih izmjena

U predmetu Prager i Oberschlick protiv Austrije11

,

Evropski sud za ljudska prava, koji je zasijedao, u skladu sa članom 43 Konvencije za zaštitu

ljudskih prava i osnovnih sloboda (u daljem tekstu: Konvencija) i relevantnih odredaba

Poslovnika Suda A12

, u vijeću u sastavu:

g-din R. RYSSDAL, predsjednik,


g-din F. MATSCHER,

g-din L.-E. PETITI,

g-din C. RUSSO,

g-din S.K. MARTENS,

g-din R. PEKKANEN,

g-din F. BIGI,

g-din J. MAKARCZYK,

kao i g-din H. PETZOLD, sekretar,

nakon vijećanja zatvorenog za javnost 24. novembra 1994. godine i 22. marta 1995. godine,

donosi sljedeću presudu koja je usvojena 22. marta 1995. godine:

POSTUPAK

1. Evropska komisija za ljudska prava (u daljem tekstu: Komisija) uputila je predmet Sudu

15. aprila 1994. godine, u okviru roka od tri mjeseca predviđenog članom 32 stav 1 i članom 47

Konvencije. Predmet je proistekao iz predstavke (br.15974/90) protiv Republike Austrije koju su

Komisiji podnijela dva državljanina Austrije, g-din Michael Prager i g-din Gerhard Oberschlick,

21. decembra 1989. godine.

Zahtjev Komisije odnosio se na članove 44 i 48 i na deklaraciju kojom je Austrija priznala

obaveznu nadležnost Suda (član 46). Cilj zahtjeva bio je da se donese odluka o tome, da li okol-

nosti slučaja ukazuju na povredu obaveza tužene države koje proističu iz odredaba članova 10 i

14 Konvencije.

2. U odgovoru na pitanje postavljeno u skladu sa pravilom 33 stav 3 tačka d Poslovnika Suda

A, podnosioci predstavke izjavili su da žele da učestvuju u postupku i u tu svrhu imenovali su

advokata koji će ih zastupati (pravilo 30). Predsjednik Suda je tom advokatu dopustio da koristi

njemački jezik (pravilo 27 stav 3).

3. Članovi vijeća koje je trebalo formirati bili su po službenoj dužnosti izabrani sudija g-din

F.Mačer, austrijski državljanin (član 43 Konvencije) i g-din R.Risdal, predsjednik Suda (pravilo

21 stav 3 tačka b). Predsjednik je 26. aprila 1994. godine, u prisustvu sekretara Suda, žrijebom

izvukao imena preostalih sedam članova: g-din F. Gelčikli, g-din L.-E. Petiti, g-din K.Ruso, g-

din S. K. Martens, g-din R. Pekanen, g-din F. Bigi i g-din J. Makarčik (član 43 in fine Konvenci-

je i pravilo 21 stav 4).

11 Broj predmeta je 13/1994/460/541. Prvi broj označava mjesto ovog predmeta na spisku predmeta koji su

podneseni Sudu u datoj godini (drugi broj). Posljednja dva broja odnose se na mjesto koje ovaj predmet zauzima na

spisku predmeta koji su podneseni Sudu od njegovog osnivanja i na spisku odgovarajućih predstavki podnesenih

Komisiji. 12 Poslovnik A primjenjuje se na sve predmete upućene na razmatranje Sudu prije stupanja na snagu Protokola br. 9

(P9) a od tog dana samo na one predmete koji su se odnosili na države za koje taj protokol (P9) nije obavezujući.

Odgovara Poslovniku koji je stupio na snagu 1. januara 1983. godine, uključujući i njegove kasnije izmjene i

dopune.

4. Kao predsjednik vijeća (pravilo 21 stav 5), g-din Risdal se preko sekretara konsultovao sa

zastupnikom Vlade Austrije (u daljem tekstu: Vlada), advokatom podnosilaca predstavke i dele-

gatom Komisije o organizaciji sudskog postupka (pravilo 37 stav 1 i pravilo 38). U skladu s na-

logom datim na osnovu ovih konsultacija, sekretar je primio podnesak Vlade 16. septembra

1994. godine, a podnesak podnosilaca predstavke 6. oktobra. Na dan 25. oktobra Komisija je, na

zahtjev sekretara po uputstvima predsjednika, predala razna dokumenta. Sekretar Komisije oba-

vijestio je 28. oktobra sekretara vijeća da će delegat Komisije svoje stavove izložiti u toku ras-

prave.

5. Predsjednik je 25. avgusta 1994. godine ovlastio, na osnovu odredbi pravila 37 stav 2,

dvije međunarodne organizacije za ljudska prava – „Član 19” i „Interights” – da dostave pisana

zapažanja u vezi s određenim aspektima ovog slučaja. Njihova zapažanja stigla su u arhivu 10.

oktobra.

6. U skladu sa odlukom predsjednika, rasprava je održana na javno u Zgradi ljudskih prava

(Human Rights Building), u Stazburu, 22. novembra 1994. godine. Sud je prije toga održao

pripremni sastanak.

Pred Sudom su se pojavili:

(a) za Vladu

- gdin W. OKRESEK), šef Odsjeka za međunarodne poslove,Ustavna služba, Kabinet saveznog

kancelara, zastupnik,

- g-din S. BENNER), tužilac, savezno ministarstvo pravde,

- g-đa E. BERTAGNOLI, Odsjek za ljudska prava, Sektor za međunarodno pravo,

Savezno ministarstvo inostranih poslova, savjetnici;

(b) za Komisiju

- g-din H.G. ŠERMERS (H.G. SCHERMERS), delegat;

(c) za podnosioce predstavke

- g-din G. LANSKI (G. LANSKY), Rechtsanwalt, advokat. Prisutan je bio i g- din PRAGER.

Sud je saslušao obraćanje g-dina Šermersa, g-dina Lanskija, g-dina Pragera i g-dina Okreseka.

ČINJENICE


7. G-din Prager i g-din Obershlick su novinari i žive u Beču. G-din Obershlick je izdavač

(Medieninhaber) časopisa „Forum”.

A. Članak objavljen u časopisu “Forum”

8. Dana 15. marta 1987. godine u časopisu „Forum” br.397/398 objavljen je članak g-dina

Pragera pod naslovom „Opasnost! Surove sudije!” (Achtung! Scharfe Richter!). Članak dužine

trinaest stranica, sadržao je kritiku sudija koje sude u austrijskim krivičnim sudovima. Kao izvo-

re za svoj članak, pored sopstvenog iskustva stečenog prisustvovanjem na više suđenja, g-din

Prager naveo je izjave advokata i novinara koji se bave pravnim problemima, kao i rezultate

istraživanja koje su sproveli univerzitetski istraživači.

Nakon kratkog rezimea svoje glavne tvrdnje, praćenog uvodom opšteg karaktera, g-din Prager

je detaljno opisao stav devet članova Regionalnog krivičnog suda u Beču (Landesgericht für

Strafsachen), uključujući tu i stav sudije J.-a.

1. Rezime

9. Rezime je bio formulisan na sljedeći način:

„Oni sa svakim okrivljenim od samog početka postupaju kao da je već osuđen. Daju naloge da se

lica koja su doputovala iz inostranstva uhapse u sudu na osnovu toga što postoji opasnost da će ta

lica pobjeći. Ljude koji se onesvijeste pitaju da li prihvataju presudu dok su u nesvjesnom stanju.

Tvrdnje o nevinosti dočekuju se slijeganjem ramena, a onima koji ih daju donose najtežu kaznu

zbog toga što nijesu priznali djelo. Neke sudije austrijskih krivičnih sudova spremne su na sve;

svi su oni u stanju da učine mnogo toga: ima u tome nekakvog sistema.”

2. Opšti uvod

10. U opštem uvodu, novinar je napao prije svega sudije koje su, prema njegovom mišljenju,

godinama imale apsolutnu moć „u domenu svog suda”, koristeći i najmanju slabost ili osobenost

okrivljenih. Ovakav stav sudija mogao je da pretvori sudnicu u „ratište“; osuđeni koji je, makar i

u najbezazlenijem vidu, povrijedio sujetu nekog sudije rizikovao je, zbog takozvanog neograni-

čenog diskrecionog prava sudije da procjenjuje dokazni materijal, dodatnih godinu dana zatvora

ili gubitak mogućnosti uslovne kazne.

G-din Prager je potom kritikovao one sudije koje izriču oslobađajuću presudu samo kao

zadnju mogućnost, koje izriču mnogo strože kazne od većine svojih kolega, koje sa advokatima

postupaju kao sa lopovima, koje pretjerano maltretiraju i ponižavaju okrivljene, koje produžava-

ju pritvor preko maksimalnog trajanja zaprijećene kazne i koje zanemaruju presudu porote kada

se s njom ne slažu. Tvrdio je da im nezavisnost služi isključivo da prekomjerno uvećaju sopstve-

nu važnost i da im omogućuje da primjenjuju zakon u svoj njegovoj surovosti i nerazumnosti,

bez ikakvih skrupula i bez ikakve mogućnosti da im se neko usprotivi.

U nastavku članka, g-din Prager je govorio o sopstvenim iskustvima iz susreta sa sudijama i

posjeta sudnicama, pominjući u vezi s tim „arogantno šikaniranje” (menschenverachtende Schi-

kanen) koje je sprovodio sudija J.

3. Opis sudija

11. Članak je sadržao i pojedinačne opise izvjesnog broja sudija. Opis sudije J. glasio je:

" Tip: mahnit... [J.].

...

[J.], obraćajuči se bečkom advokatu [K.], braniocu optuženog, prije nekoliko godina: „Skratite. Već sam donio odlu-

ku.”

[J.]: sudija koji službenicima koji vrše nadzor nad licima koja se nalaze na uslovnoj slobodi ne dozvoljava da sjede u

njegovoj kancelariji. U stvari, odbija da sa njima razgovara.

[J.]: sudija koji je svojevremeno podnio prijavu protiv jedne prostitutke zbog toga što joj je već bio platio kada je

ona nestala sa svojim makroom, a da mu nije pružila uslugu. Ona je vjerovatno mislila, da je mušterija suviše pijana

da bi išta primijetila. Međutim, [J.] ih je čekao u zasjedi i zapisao je registarski broj kola.

Prijava sudije [J.] imala je za posljedicu to, da je prostitutka osuđena – a protiv njega je pokrenut disciplinski postu-

pak, što se u stvari pokazalo djelotvornim, jer je ova nepristojna priča, koja ako ništa drugo, mnogo govori o [J.]-

ovoj tvrdoglavosti, dospjela u novine.

I pored svega toga, on je gotovo dogurao do položaja državnog tužioca. Međutim, u štampi je objavljen tekst u kome

se ponovo pojavilo njegovo ime, ovoga puta u vezi s krivičnim postupkom i sumnjom da je neovlašćeno davao prav-

ne savjete (Winkelschreiberei). Dvojica muškaraca, g-din L. i njegov sin, optuženi su da su na osnovu lažnih ugovo-

ra uzimali novac od ljudi koji su željeli da kupe stanove u starim zgradama. Kada se ispostavilo da je tekst ugovora

sastavio [J.], tužilac je promijenio taktiku: odjednom je ispalo da sami ugovori nijesu prevarni, već da su korišćeni

sa namjerom da se izvrši prevara.

Umjesto da postane državni tužilac, [J.] je ostao sudija. Urednici „Kurira” [jednog austrijskog dnevnog lista] sada

žale zbog toga, jer je državni tužilac manje opasan.

U septembru, [austrijski časopis] „Profil” pokazao je zašto. U svojstvu istražnog sudije, [J.] je držao jednog narko-

mana u pritvoru duže od godinu dana, premda mu je branilac po službenoj dužnosti pritvorenika u više navrata rekao

da griješi u pogledu količine droge koja je u pitanju i da bi propisana kazna bila četiri do šest mjeseci zatvora.

Bez obzira na to, umjesto da uputi Vrhovnom sudu zahtjev za poništenje postupka, što je bio u obavezi da uradi

prema propisima, on ga je proslijedio Apelacionom sudu i predsjedniku Apelacionog suda, koji je utrošio još tri mje-

seca razmatrajući da li tog čovjeka treba pustiti iz zatvora i da li je istražni sudija u bilo čemu pogriješio.

Fotokopir aparat poštedio bi zatvorenika barem ta tri mjeseca. Pošto ga je početkom marta iz zatvora pustio novi su-

dija, kome su njegov predmet proslijedile sudije Vrhovnog suda kada je slučaj napokon stigao do njih, zatvorenik,

koji je proveo trinaest mjeseci u zatvoru, konačno je osuđen na pet mjeseci zatvora krajem marta..

Dvojica branilaca koji su službeno postavljeni da zastupaju [J.]-ovu žrtvu računaju da je samo na honorare advokata

do tog datuma potrošeno 85 000 šilinga.

Sve to kao da nije naškodilo sudiji [J.]. Visokog bradatog sudiju odlikuje dubok glas koji odjekuje. Međutim, tokom

suđenja Marijani O., „lopovu koji operiše za vrijeme godišnjih odmora”, na licu kolege sudije [S.]-a u sudskom vije-

ću sve vrijeme bio je prisutan tik.

Tada je presuda porote poništena, a [G.], branilac optužene, suočio se sa disciplinskim postupkom."

B. Tužba zbog klevete

12. Sudija J. podnio je 23. aprila 1987. godine tužbu protiv g-dina Pragera tužbu zbog klevete

(üble Nachrede, član 111 Krivičnog zakonika Austrije – v.stav 18 u daljem tekstu). Pored za-

plijene predmetnog broja časopisa „Forum” i objavljivanja izvoda iz presude, sudija je, između

ostalog, zahtijevao odštetu od izdavača i sudsku odluku kojom se izdavač i autor solidarno nov-

čano kažnjavaju i kojom im se nalaže da snose troškove postupka (odjeljci 33 do 36 Zakona o

medijima (Mediengesetz), v. stav 19 u daljem tekstu).

13. Dana 11. maja 1987. godine podnosioci predstavke osporili su nadležnost Regionalnog

krivičnog suda u Beču i Apelacionog suda u Beču (Oberlandesgericht). Dana 5. avgusta, Vrhov-

ni sud (Oberster Gerichtshof) odbacio je prigovor protiv Apelacionog suda. Dana 17. septembra

Vrhovni sud prihvatio je prigovor protiv Regionalnog krivičnog suda u Beču i proslijedio pred-

met Regionalnom sudu u Ajzenštatu.

1. Prvostepeni postupak

14. Dana 11. oktobra 1988. godine Regionalni sud u Ajzenštatu proglasio je g-dina Pragera

krivim što je oklevetao sudiju J. odlomcima objavljenim u osporenom članku, koji su citirani na

sljedeći način:

(1) „Oni sa svakim okrivljenim od samog početka postupaju kao da je već osuđen.”

(2) „Neke sudije austrijskih krivičnih sudova spremne su na sve.”

(3) „Ništa se nije moglo porediti sa arogantnim šikaniranjem od strane sudije [J.].”

(4) „Tip: mahnit ... [J.].”

(5) I pored svega toga, on je gotovo dogurao do položaja državnog tužioca. Međutim, u štampi je objavljen tekst u

kome se ponovo pojavilo njegovo ime, ovoga puta u vezi s krivičnim postupkom i sumnjom da je neovlašćeno da-

vao pravne savjete (Winkelschreiberei). Dvojica muškaraca, gdin L. i njegov sin, optuženi su da su na osnovu lažnih

ugovora uzimali novac od ljudi koji su željeli da kupe stanove u starim zgradama. Kada se ispostavilo da je tekst

ugovora sastavio [J.], tužilac je promijenio taktiku: odjednom je ispalo da sami ugovori nijesu prevarni, već da su

korišćeni s namjerom da se izvrši prevara.

Umjesto da postane državni tužilac, [J.] je ostao sudija. Urednici „Kurira” sada žale zbog toga jer je državni tužilac

manje opasan.”

Primjenom člana 111 Krivičnog zakonika, Regionalni sud osudio je g-dina Pragera na novča-

nu kaznu od 120 dnevnica u iznosu od 30 šilinga (ATS) po danu, odnosno, na kaznu zatvora od

60 dana ako taj iznos ne plati. G-dinu Oberšliku naloženo je da plati sudiji J. odštetu u iznosu od

30 000 šilinga i proglašen je solidarno odgovornim sa prvim podnosiocem predstavke za

plaćanje novčane kazne i troškova sudskog postupka (odjeljak 6 stav 1 i odeljak 35 Zakona o

medijima). Konačno, sud je naložio da se konfiskuju preostale zalihe predmetnog broja časopisa

„Forum” i da se objave izvodi iz sudske presude.

15. U obrazloženju svoje presude, Regionalni sud je prije svega naveo da su uočeni objektivni

elementi klevete. Među osporenim izvodima iz teksta, izvodi br.2 i 4 otvoreno su tužiocu pripisi-

vali karakter ili stav dostojan prezira (eine verächtliche Eigenschaft oder Gesinnung), dok je u

izvodima br. 1, 3 i 5, optužen za ponašanje koje je nečasno i nepošteno i koje bi ga objektivno

moglo izložiti preziru, ili ocrniti u očima javnosti (ein unehrenhaftes und gegen die guten Sitten

verstoßendes Verhalten, das objektiv geeignet ist, ihn in der öffentlichen Meinung verächtlich zu

machen oder herabzusetzen). Ukratko, suočen sa takvom sveopštom kritikom, objektivni čitalac

nije imao izbora osim da posumnja da se tužilac ponašao podlo (ehrloses Verhalten) i da je nje-

gov karakter dostojan prezira (verächtliche Charaktereigenschaften), a autor je, štaviše, ovoga

bio u potpunosti svjestan.

Regionalni sud potom je razmotrio predstavke g-dina Pragera o podnošenju dokumentacije i

svjedočenjima čiji je cilj bio da se ustanovi istinitost njegovih tvrdnji i to da je taj članak napisan

uz dužnu novinarsku pažnju. Sud je zauzeo stanovište da samo izvodi br.1, 3 i 5 omogućavaju

podnošenje ove vrste dokaza, budući da su preostali iskazi vrjednosni sudovi. Razmotrivši ovo

pitanje, sud je zaključio da nijedan od ponuđenih dokaza ne može u dovoljnoj mjeri da potkrijepi

tvrdnje o kojima je riječ.

Iskaz br. 1, prema kome sudija J. sa svakim okrivljenim od početka postupa kao da je već

osuđen, nije dokazan samom činjenicom da je dotični sudija u datom slučaju zatražio od branio-

ca da bude kratak, zato što je već bio donio odluku. Slično ovome, tri odluke sudije J. o kojima

g-din Prager izvještava kako bi potkrijepio iskaz br.3 nijesu bile dovoljne da se dokaže tvrdnja da

je sudija primijenio taktiku šikaniranja. Nijedna od tih odluka nije ukazivala na to da je postojala

i najmanja namjera da se okrivljenim nanesu nepotrebne patnje. Na kraju, optužbe sadržane u

odlomku br.5 neopozivo su pobijene disciplinskom odlukom Apelacionog suda u Beču od 6. de-

cembra 1982. godine. Dva spisa za koje je podnosilac predstavke tražio da budu priloženi, ne bi

mogla da promijene situaciju, budući da u prvom od njih nije sadržana nikakva informacija o lič-

nosti sudije J., a drugi, koji se odnosio na sudijinu kandidaturu za funkciju državnog tužioca, mo-

rao je da ostane povjerljiv.

Prema viđenju ovog suda, g-din Prager takođe nije dokazao da je napisao članak sa dužnom

pažnjom koja se od novinara zahtijeva na osnovu odjeljka 29 stav 1 Zakona o medijima (v.stav

19 ove presude). Ne samo da je sudiji J. uskratio priliku da odgovori na optužbe koje su protiv

njega iznesene, već je i istraživanje sproveo na veoma površan način; štaviše, lično je priznao da

nije prisustvovao nijednom suđenju kome je predsjedavao sudija J., da je prenio sadržinu starih

novinskih članaka ne provjeravajući njihovu vjerodostojnost i da je tvrdnje zasnovane na glasina-

ma prikazao kao istinite.

2. Žalbeni postupak

16. Apelacioni sud u Beču potvrdio je 26. juna 1989. godine ovu presudu, ali je iznos odštete

smanjio na 20 000 šilinga (v.stav 14 ove presude). Ovaj sud je naročito smatrao da Regionalni

sud ničim nije povrijedio prava odbrane time što je kao nebitne, odbacio dokaze koje je g-din

Prager tražio da izvede. Do ove situacije došlo je zbog načina na koji je on formulisao svoju kri-

tiku. Ona je bila do te mjere sveobuhvatna i uopštena da je bilo nemoguće navesti dokaze kojima

bi se utvrdila njena vjerodostojnost. Pored toga, ovaj slučaj razlikuje se od slučaja Lingens protiv

Austrije (presuda Evropskog suda za ljudska prava od 8. jula 1986. godine, Serija A, br. 103) u

tome što se tiče potvrđivanja raznih činjenica, a ne izražavanja vrjednosnih sudova. Što se tiče

pažnje koja se od novinara traži u obavljanju njihove profesije, oni se moraju povinovati pravilu

audiatur et altera pars.

17. Preostali primjerci broja časopisa o kome je riječ zapravo nikada nijesu bili zaplijenjeni

(v.stav 14 ove presude).


1. Krivični zakonik

18. Član 111 Krivičnog zakonika propisuje:

„1. Svako ko, na način da to može opaziti treće lice, optuži drugog da posjeduje karakter ili stav

dostojan prezira, ili za nečasno, ili nemoralno ponašanje i koje je takve prirode da ga čini dostoj-

nim prezira, ili na drugi način srozava njegov ugled u javnosti, kazniće se zatvorom do šest mje-

seci ili novčanom kaznom...

2. Svako ko učini to djelo u štampanom dokumentu, u javnoj emisiji ili drugim putem na način

da kleveta bude dostupna širokom dijelu javnosti, kazniće se zatvorom do godinu dana ili novča-

nom kaznom...

3. Lice koje je autor takvog iskaza neće se kazniti, ako se dokaže da je iskaz istinit. Što se tiče

djela iz stava 1, takvo lice neće biti odgovorno ako se utvrdi postojanje okolnosti na osnovu

kojih je imao dovoljan razlog da pretpostavi da je taj iskaz istinit.”

Član 112 propisuje:

„Dokazi o istinitosti i dobrim namjerama neće biti prihvatljivi, osim ukoliko lice koje je autor iskaza ne tvrdi da je

iskaz istinit, odnosno da je imalo dobre namjere...”

Prema članu 114 stav 1, „ponašanje iz člana 111 ... opravdano je ako predstavlja ispunjenje

zakonske dužnosti ili ostvarivanje nekog prava”. Prema stavu 2 istog člana, „ko je iz posebnih

razloga primoran da izrekne tvrdnju u smislu člana 111... u određenoj formi i na način na koji je

izrečena neće biti osuđen za krivično djelo osim ukoliko je ta tvrdnja neistinita a mogao je da

shvati da je neistinita da je tome posvetio dužnu pažnju...”.

2. Zakon o medijima

19. Odjeljak 6 Zakona o medijima propisuje objektivnu odgovornost izdavača u slučajevima

klevete; stoga oštećeni od njega može da potražuje naknadu štete. Pored toga, izdavač može biti

proglašen solidarno odgovornim sa licem koje je osuđeno za kršenje zakona o medijima za

plaćanje novčane kazne i troškova postupka (odjeljak 35).

Lice koje je žrtva klevete može zahtijevati da se oduzme publikacija kojom je prekršen Zakon

o medijima (odjeljak 33). U skladu sa odjeljkom 36, to lice može zahtijevati i da se odmah za-

plijeni takva publikacija, ukoliko postoji vjerovatnoća da će odredbe odjeljka 33 biti naknadno

primijenjene, osim ako bi nepovoljne posljedice zaplijene bile nesrazmjerne pravnom interesu

koji treba da bude zaštićen tom mjerom. Mjera zaplijene neće biti određena ukoliko se pravni in-

teres, umjesto zaplijene, može zaštiti objavljivanjem informacije da je pokrenut krivični postu-

pak (odjeljak 37). Najzad, oštećeni može zahtijevati da se objavi presuda, ukoliko se to čini neo-

phodnim u cilju informisanja javnosti (odjeljak 34).

Odjeljak 29 stav 1 predviđa, između ostalog, da izdavači i novinari neće biti osuđeni za djelo

u vezi sa informacijom čija se vjerodostojnost može dokazati ne samo ako pruže dokaze za njenu

vjerodostojnost, već i ukoliko je postojao ozbiljan javni interes da takva informacija bude ob-

javljena i razlozi koji, pod uslovom da su postupali sa dužnom novinarskom pažnjom, čine dati

iskaz uvjerljivim.


20. U svojoj predstavci (br.15974/90) podnijetoj Komisiji 21. decembra 1989. godine, g-din

Prager i g-din Oberšlik žalili su se da njihova osuda predstavlja povredu prava na slobodu iz-

ražavanja garantovanog članom 10 Konvencije, a da nalog za konfiskovanje preostalih primjera-

ka časopisa, predstavlja diskriminaciju zabranjenu članom 14 u vezi sa članom 10 Konvencije.

Tvrdili su i da postoji povreda članova 6 i 13 Konvencije.

21. Komisija je 29. marta 1993. godine, žalbe u vezi sa članovima 10 i 14 proglasila prihva-

tljivim, a ostatak predstavke neprihvatljivim. U svom izvještaju od 28. februara 1994. godine

(član 31), Komisija je izrazila mišljenje, sa petnaest glasova prema dvanaest, da nije bilo povrede

člana 10, a jednoglasno da nije bilo povrede člana 14 u vezi sa članom 10.

Kompletan tekst mišljenja Komisije i dva izdvojena mišljenja sadržana u izvještaju, dat je u

prilogu ove presude 13

.


22. U svom podnesku, Vlada je tražila od Suda:

(a) da proglasi neprihvatljivim pritužbe drugog podnosioca predstavke zasnovane na povredi

članova 14 i 10 Konvencije tumačenih zajedno i člana 10 posebno, iz razloga što nije iscrpio do-

maće pravne lijekove (u prvom slučaju), odnosno što nema status žrtve (u narednom slučaju);

(b) da zauzme stav da podnosioci predstavke nijesu bili žrtve povrede člana 10 Konvencije.

23. Podnosioci predstavke pozvali su Sud da ustanovi povredu člana 10 Konvencije.

PRAVO


13 Napomena sekretara: iz praktičnih razloga, ovaj prilog pojaviće se samo uz štampanu verziju presude (tom 313

Serije A Publikacija Suda), međutim, primjerak izvještaja Komisije može se pribaviti u arhivi.

24. Podnosioci predstavke žalili su se na povredu svoga prava na slobodu izražavanja garan-

tovanog članom 10 Konvencije, koji glasi:

„1. Svako ima pravo na slobodu izražavanja. Ovo pravo uključuje slobodu posjedovanja sopstve-

nog mišljenja, primanja i saopštavanja informacija i ideja bez miješanja javne vlasti i bez obzira

na granice. Ovaj član ne sprječava države da zahtijevaju dozvole za rad televizijskih, radio i bio-

skopskih preduzeća.

2. Pošto korišćenje ovih sloboda povlači za sobom dužnosti i odgovornosti, ono se može podvrg-

nuti formalnostima, uslovima, ograničenjima ili kaznama propisanim zakonom i neophodnim u

demokratskom društvu u interesu nacionalne bezbjednosti, teritorijalnog integriteta ili javne bez-

bjednosti, radi sprječavanja nereda ili kriminala, zaštite zdravlja ili morala, zaštite ugleda ili pra-

va drugih, sprječavanja otkrivanja obavještenja dobijenih u povjerenju, ili radi očuvanja autorite-

ta i nepristrasnosti sudstva.”

A. Prethodni prigovor Vlade

25. Vlada je tvrdila, kao što je to bez uspjeha činila i pred Komisijom, da g-din Obershlick ne

može da tvrdi da je „žrtva” u smislu člana 25 stav 1 Konvencije. Budući da je samo objavio čla-

nak koji nije sam napisao, ne može se reći da je ostvarivao sopstveno pravo na slobodu iz-

ražavanja. Uz to, nije pretrpio novčanu štetu kao rezultat sudskog postupka vođenog protiv nje-

ga: nije morao ništa da plati, kao solidarni dužnik, u smislu novčane kazne i troškova sudskog

postupka, a mogao je da traži nadoknadu od g-dina Pragera za sve druge troškove u vezi sa osu-

dama (v.stavove 14 i 15).

26. Izraz „žrtva” prema odredbama člana 25 označava lice koje neposredno trpi zbog činjenja

ili nečinjenja, a povreda može da postoji čak i u odsustvu bilo kakve štete; zadnje je relevantno

samo za primjenu člana 50 (v., između ostalog, presudu u predmetu Groppera Radio AG i drugi

protiv Švajcarske, od 28. marta 1990. godine, Serija A, br. 173, str. 20, stav 47).

27. Kao i Komisija i podnosioci predstavke, Sud zapaža da je krivični postupak koji je pokre-

nut tužbom sudije J. bio usmjeren i protiv g-dina Pragera i protiv g-dina Obershlicka. G-din

Obershlick je lično osuđen zbog toga što je objavio članak u svom listu (v.stav 14 ove presude).

Stoga je bio neposredno pogođen odlukama Regionalnog suda u Ajzenštatu i Apelacionog suda u

Beču. Shodno tome, on može tvrditi da je žrtva navodne povrede člana 10 Konvencije.

Sud zaključuje da se prethodni prigovor Vlade odbacuje.

B. Osnovanost žalbe

28. Nije sporno da su osuda g-dina Pragera za klevetu i druge mjere na koje su se žalili pod-

nosioci predstavke predstavljali „miješanje” u njihovo ostvarivanje prava na slobodu izražavanja.

To miješanje predstavljalo je povredu člana 10 Konvencije, osim ukoliko nije bilo „propisano

zakonom”, ukoliko nije težilo ostvarivanju jednog ili više legitimnih ciljeva navedenih u članu

10 stav 2 i ukoliko nije bilo „neophodno u demokratskom društvu” za postizanje takvog cilja ili

ciljeva.

1. „Propisano zakonom“

29. U podnesku podnosilaca predstavke navedeno je da se član 111 Krivičnog zakonika Au-

strije i odjeljak 29 Zakona o medijima ne bi mogli smatrati „zakonom” u smislu odredbi Kon-

vencije. Budući da su te odredbe ostavljale isključivo tužiocu da zaključi koji izvodi iz teksta će

biti predmet sudskog postupka i sprječavale okrivljenog da podnese dokaze o materijalnim činje-

nicama, njihova primjena nije omogućavala dovoljnu mjeru predvidljivosti.

30. U nekoliko ranijih slučajeva, Sud je utvrdio da član 111 Krivičnog zakonika ima karakte-

ristike „zakona” (v.presude: Lingens, citirana u prethodnom tekstu, str.24, stav 36; Oberschlick

protiv Austrije od 23. maja 1991. godine, Serija A, br. 204, str.24, stav 54; Schwabe protiv Au-

strije od 28. avgusta 1992. godine, Serija A, br.242-B, str.31-32, stav 25). Takođe, nema ničega

što bi opravdavalo drugačiji zaključak u vezi sa odjeljkom 29 Zakona o medijima. Neizvjesnosti

vezane za primjenu ove dvije odredbe u datom slučaju, nijesu prevazilazile ono što bi podnosioci

predstavke mogli da očekuju pošto su, ako je bilo potrebno, potražili odgovarajući pravni savjet

(v.mutatis mutandis, presudu u predmetu Vereinigung demokratischer Soldaten Österreichs i

Gubi protiv Austrije od 19. decembra 1994. godine, Serija A, br. 302, str. 18-19, stav 46).

2. Da li je cilj kome se težilo bio legitiman

31. Kao i Komisija, Sud ne vidi nikakvog razloga da sumnja u to da su odluke donijete u

ovom slučaju imale za namjeru, kao što je Vlada potvrdila, da zaštite ugled drugih lica, u ovom

slučaju ugled sudije J. i da očuvaju autoritet sudstva, što su legitimni ciljevi u smislu člana 10

stav 2.

3. Neophodnost miješanja

32. Podnosioci predstavke tvrdili su da presude nijesu ničim opravdane. Dajući kratak opis

karaktera raznih reprezentativnih članova Regionalnog krivičnog suda u Beču, g-din Prager je

samo pokrenuo raspravu o nekim ozbiljnim problemima sa kojima se suočava austrijski sistem

krivičnog pravosuđa. U ovom tipu časopisa, pribjegavanje karikiranju i pretjerivanju predstavlja

uobičajenu praksu da se privuče pažnja čitalaca i da se poveća njihova svijest o problemu koji se

razmatra. U ovom slučaju, autor ničim nije zloupotrijebio ovu tehniku, pogotovo kada se ima u

vidu činjenica da se njegov članak pojavio u časopisu za intelektualce sposobne za kritičko

rasuđivanje. Osim toga, od devetorice sudija koji su u tom članku opisani, samo je sudija J.

uložio prigovor.

Istovremeno, g-din Prager i g-din Obershlick kritikovali su postupak koji je protiv njih vođen.

Njima su bila uskraćena odgovarajuća sredstva da se brane. Sudija J. je sam, a da njegov izbor

nije bilo moguće osporiti, odabrao djelove članka koji mogu dovesti do osude; na taj način je

izvukao razne uopštene rečenice i izraze iz njihovog konteksta – naročito odlomke br.1 i 2

(v.stav 14 ove presude) – i netačno ih je predstavio kao da su usmjereni protiv njega. Regionalni

sud ne samo da je pogriješio prilikom razlikovanja između tvrdnji (odlomci 1, 3 i 5) i vrjedno-

snih sudova (odlomci 2 i 4) već je i na nepropisan način uskratio podnosiocima predstavke pravo

da dokažu razne činjenice na osnovu kojih se može utvrditi da su tvrdnje istinite, a da vrjednosni

sudovi predstavljaju objektivan komentar (v.stav 15 ove presude). Kada je riječ o činjenicama u

vezi sa kojima je sud dozvolio izvođenje dokaza, sud je, protivno zakonu, na okrivljene prebacio

teret dokazivanja istinitosti činjenica. Ovakav pristup bi, na kraju, odvraćao novinare od toga da

se zanimaju za pravosudni sistem.

Najzad, netačna je tvrdnja da g-din Prager nije pisao svoj članak sa dužnom novinarskom

pažnjom. Naprotiv, njegov je tekst bio zasnovan na istraživanju koje je trajalo šest mjeseci, to-

kom koga je imao kontakte sa advokatima, sudijama i naučnim radnicima. Uz to, on je tokom tri

i po mjeseca svakodnevno prisustvovao sudskim raspravama u bečkom sudu.

33. Vlada je tvrdila da relevantni odlomci iz članka g-dina Pragera, ne samo da ne podstiču

raspravu o funkcionisanju austrijskog sistema pravosuđa, već isključivo sadrže uvrede ličnog ka-

raktera usmjerene protiv sudije J., iako on nije učinio ništa čime bi isprovocirao g-dina Pragera.

Stoga im ne pripada posebna zaštita koja se dodjeljuje izražavanju političkih mišljenja. Autor ni-

je dokazao istinitost svojih tvrdnji naprosto zbog toga što su one bile neosnovane. Mišljenja koja

je izrekao g-din Prager ne mogu biti izuzeta od sudskog postupka samo zato što njihovu tačnost

nije moguće provjeriti. Za te iskaze izrečene su kazne jer su prešli granice prihvatljive kritike. G-

din Prager se nije mogao pozivati u svoju odbranu na dobre namjere, jer je zanemario naj-

osnovnija pravila novinarstva, naročito ona koja od novinara zahtijevaju da lično provjeri istini-

tost dobijenih informacija i da licima na koja se takve informacije odnose omogući da daju svoj

komentar o tome.

34. Sud ponavlja da štampa ima istaknutu ulogu u državi u kojoj postoji vladavina prava. Iako

ne smije da prekorači određene granice utvrđene, između ostalog, radi zaštite ugleda drugih, ona

je ipak dužna da prenosi – na način koji je u skladu sa njenim dužnostima i obavezama – inform-

acije i ideje o političkim pitanjima i o drugim stvarima od javnog interesa (v.mutatis mutandis,

presudu u predmetu Castells protiv Španije od 23. aprila 1992. godine, Serija A, br. 236, str. 23,

stav 43).

Tu nesumnjivo spadaju i pitanja koja se tiču funkcionisanja pravosudnog sistema, institucije

koja je od ključnog značaja za svako demokratsko društvo. Štampa je jedno od sredstava pomoću

kojeg se političari i javno mnjenje mogu uvjeriti da sudije svoje velike odgovornosti izvršavaju

na način saglasan cilju koji je u osnovi zadatka koji im je povjeren.

Međutim, mora se voditi računa o posebnoj ulozi sudstva u društvu. Kao garant pravde, te-

meljne vrijednosti u pravnoj državi, sudstvo mora da uživa povjerenje javnosti da bi uspješno

obavljalo svoje dužnosti. Stoga se može pokazati neophodnim da se to povjerenje zaštiti od de-

struktivnih napada koji su suštinski neosnovani, naročito kada se ima u vidu činjenica da sudije

koje su kritikovane imaju obavezu diskrecije koja ih sprječava da odgovore na kritike.

35. Procjena ovih činilaca prije svega spada u domen nadležnih organa države, koji imaju od-

ređenu slobodu procjenjivanja prilikom odlučivanja da li je i u kojoj mjeri potrebno da se ograni-

či sloboda izražavanja. Ta procjena, međutim, podliježe evropskom nadzoru, koji obuhvata i

propise i odluke kojima se ti propisi primjenjuju, uključujući i odluke koje donese neki nezavisni

sud (v.između ostalog, presudu u predmetu Barfod protiv Danske od 22. februara 1989. godine,

Serija A, br. 149, str. 12, stav 28).

36. Prema mišljenju ovog suda, klasifikacija odlomaka koji su predmet spora kao vrjednosnih

sudova i činjeničnih tvrdnji, u granicama je te slobode procjenjivanja.

Neke od optužbi sadržanih u tim tvrdnjama, bile su izuzetno ozbiljne. Stoga nimalo ne izne-

nađuje što se od autora traži da ih obrazloži. Tvrdeći da bečke sudije „sa svakim okrivljenim od

samog početka postupaju kao da je već osuđen”, ili pripisujući sudiji J. „aroganciju” i „šikaniran-

je” u obavljanju dužnosti, podnosilac predstavke je, podrazumijevajući to između redova, optu-

žio lica o kojima je riječ da su, kao sudije, prekršili zakon ili da su, u najmanju ruku, prekršili

svoje profesionalne obaveze. Time, ne samo da je narušio njihov ugled, već je i narušio povje-

renje javnosti u integritet sudstva u cjelini.

37. Razlog za neuspjeh g-dina Pragera da dokaže istinitost svojih tvrdnji, ili da su njegovi

vrjednosni sudovi pravični komentari, ne leži toliko u načinu na koji je sud primjenjivao zakon,

koliko u njihovom opštem karakteru; zaista, ima se utisak da je taj aspekt slučaja bio u osnovi

izrečenih kazni. Kao što je Komisija istakla, dokazi ukazuju da relevantne odluke nijesu bile

usmjerene protiv ostvarivanja slobode izražavanja od strane podnosioca predstavke u vezi sa si-

stemom pravosuđa, niti je razlog bila njegova kritika pojedinih sudija koje je pomenuo po imenu,

već je posrijedi bila pretjerana širina optužbi, koje su se, zbog nepostojanja dovoljne činjenične

osnove, činile nepotrebno pristrasnim. Tako je Regionalni sud u Ajzenštatu u svojoj presudi na-

veo da „suočen sa takvom sveopštom kritikom, nepristrasan čitalac nema izbora osim da posum-

nja da se tužilac nedolično ponašao i da je njegov karakter dostojan prezira” (v. stav 15).

Isto tako, prema mišljenju ovog suda, g-din Prager se nije mogao pozvati na svoje dobre na-

mjere niti tvrditi da se pridržavao pravila novinarske etike. Istraživanje koje je sproveo čini se da

nije dovoljno da se potkrijepe takve ozbiljne tvrdnje. U vezi s tim, dovoljno je napomenuti da,

prema sopstvenom priznanju, podnosilac predstavke nije prisustvovao nijednom suđenju za kri-

vično djelo kome je predsjedavao sudija J. Štaviše, on sudiji J. nije dao nijednu priliku da pruži

komentar na optužbe upućene na njegov račun.

38. Istina je da se, u skladu sa članom 10 stav 2 Konvencije, sloboda izražavanja odnosi ne

samo na „informacije” ili „ideje” koje su opšteprihvaćene i smatraju se bezazlenim ili beznačaj-

nima, već i na one koje vrijeđaju, šokiraju ili uznemiravaju državu ili bilo koji dio društva (v.mu-

tatis mutandis, presudu u predmetu Castells, citiranu prethodno u tekstu, str. 22, stav 42, kao i

presudu u slučaju Vereinigung demokratischer Soldaten Österreichs i Gubi, citiranu prethodno u

tekstu, str. 17, stav 36). Uz to, Sud ima u vidu činjenicu da novinarska sloboda uključuje i mogu-

će pribjegavanje određenoj dozi pretjerivanja, ili čak provokacije.

Međutim, imajući u vidu sve navedene okolnosti i slobodu procjenjivanja koju valja ostaviti

državama ugovornicama Konvencije, osporavano ograničavanje slobode izražavanja ne čini se

nesrazmjernim legitimnom cilju kome se težilo. Stoga se može smatrati da je ono bilo „neophod-

no u demokratskom društvu”.

39. Sud zaključuje da nije ustanovljena povreda člana 10.

II. NAVODNA POVREDA ČLANA 14 KONVENCIJE U VEZI SA ČLANOM 10

KONVENCIJE

40. U svojoj predstavci podnijetoj Komisiji, g-din Prager i g-din Obershlick tvrdili su i da po-

stoji povreda člana 14 Konvencije u vezi sa članom 10 (v. stav 20). Oni, međutim, tu tvrdnju

nijesu iznijeli pred Sudom, tako da Sud smatra da nije neophodno da razmatra ovo pitanje na

sopstvenu incijativu.


1. odbacuje, jednoglasno, prethodni prigovor Vlade;

2. smatra, sa pet glasova prema četiri, da nema povrede člana 10 Konvencije;

3. smatra, jednoglasno, da nije neophodno razmatrati žalbu zasnovanu na članu 14 Konven-

cije u vezi sa članom 10.

Sačinjeno na engleskom i francuskom jeziku i objavljeno na javnoj raspravi u Zgradi ljudskih

prava, u Strazburu, 26. aprila 1995. godine.

Rolv Risdal

predsjednik

Herbert Pecold

sekretar

U skladu sa članom 51 stav 2 Konvencije i pravilom 53 stav 2 Poslovnika suda, uz ovu presudu

prilažu se sljedeća izdvojena mišljenja:

(a) izdvojeno mišljenje g-dina Petitija;

(b) izdvojeno mišljenje g-dina Martensa, kome se pridružuju g-din Pekanen i g-din Makarčik.

R. R.

H. P.

IZDVOJENO MIŠLJENJE SUDIJE PETITIJA

(Prevod)

Želim da izrazim svoje slaganje sa izdvojenim mišljenjem g-dina Martensa.

Uz to, želio bih da kao razlog za takvo svoje mišljenje navedem sljedeće argumente.

Novinarsko istraživanje funkcionisanja pravosudnog sistema neophodno je da bi se obezbije-

dila provjera zaštite prava pojedinaca u demokratskom društvu. Ono predstavlja nastavak pravila

da svi sudski postupci moraju biti javni, što je suštinski element načela pravičnog suđenja.

Sudije, čiji status podrazumijeva imunitet i koji su u većini država članica zaštićeni od pokre-

tanja građanske parnice protiv njih, moraju sa svoje strane prihvatiti da budu izloženi neograni-

čenoj kritici kada se takva kritika iznosi u dobroj namjeri.

Ovo je međunarodni trend.

Situacija u Americi je da sudije koji vrše funkciju kao izabrani članovi sudstva podliježu

potpuno neograničenoj kritici. U časopisu Američke advokatske komore objavljuje se 250 000

primjeraka tabele koja prikazuje ponašanje sudija, a kritike upućene na njihov račun katkada su

veoma oštre.

Jasno je da sudije moraju biti zaštićene od klevete, ali ako žele da pokrenu sudski postupak,

bolje je da se opredijele za građansku parnicu nego za krivični postupak. Države koje dozvolja-

vaju da se sudski postupci emituju na televiziji time implicitno prihvataju da je ponašanje sudije

izloženo kritičkom sudu javnosti. Najbolji način da se obezbijedi da se javnosti, u cilju njenog

informisanja, prenose objektivne informacije, jeste da se osigura potpunija i iskrenija saradnja

sudskih organa i štampe.

IZDVOJENO MIŠLJENJE SUDIJE MARTENSA, KOME SE PRIDRUŽUJU SUDIJE PEKANEN

I MAKARČIK

1. Postoji samo jedna tačka u kojoj se ne slažem sa većinom u ovom sudu. Od donošenja pre-

sude u predmetu Barthold 14

, Sud je dosljedno zastupao stav da, obzirom na važnost prava i slo-

boda garantovanih članom 10 stav 1 Konvencije, nadzor koji sprovodi Sud mora biti strog, što

znači, između ostalog, da se potreba za njihovim ograničavanjem mora ustanoviti na uvjerljiv na-

14 Presuda od 25. marta 1985. godine, Serija A, br. 90, str. 25, stav 55.

čin15

. Iako formulacija koju koristi većina može podstaći sumnje u to16

, mora se pretpostaviti da

oni nijesu željeli da odstupe od tog načela, te da su, stoga, mišljenja da je na uvjerljiv način utvr-

đeno da je osporeno miješanje u pravo podnosilaca predstavke na slobodu izražavanja bilo „neo-

phodno u demokratskom društvu”. Iz razloga navedenih u daljem tekstu, ja sam – na kraju – do-

šao do zaključka da ne mogu da se saglasim sa takvim mišljenjem.

2. „Na kraju”, jer moram priznati da sam poslije prvog čitanja članka gdina Pragera 17

stekao

prilično nepovoljan utisak. Imao sam utisak da je riječ o jednom samosvjesnom novinaru, možda

čak novinaru koji sebe smatra pravednikom, koji očito nema pravno obrazovanje ili iskustvo i

koji, isto tako očito, ima snažne predrasude o krivičnom pravosuđu; a koji je i pored svega ubije-

đen da ima pravo da objavi veoma oštar članak o toj temi u kome devet sudija stavlja na stub sra-

ma. Radi se, štaviše, o novinaru koji dosljedno daje prednost stilskim efektima – a naročito onim

sa zlobnim nabojem – u odnosu na jasnoću i umjerenost izražavanja.

Takav prvi, prilično snažan, negativan utisak opasan je za sudiju. On mora da bude svjestan

tog utiska i da se čuva od predrasuda koje takav utisak može da stvori. Pitanje je da li su austrij-

ske sudije tako postupile.

3. Međutim, poslije drugog čitanja bio sam primoran da revidiram prve utiske. Ovo čitanje me

je uvjerilo da je g-din Prager, pošto je njegova radoznalost bila podstaknuta stručnom literatu-

rom, ne samo utrošio puno vremena i energije da se na licu mesta uvjeri u razloge pojava koje

opisuju sociolozi, već je bio i istinski šokiran onim što je otkrio.

Sociolozi su zapazili primijetne razlike u načinu na koji se krivično pravo primjenjuje u Ape-

lacionom sudu u Beču u poređenju sa ostatkom Austrije. Bečki sud mnogo češće određuje pri-

tvor i u mnogo dužem trajanju nego što je drugdje slučaj, a kazne koje izriče gotovo su dvostruko

strože nego drugdje18

.

G-din Prager je otišao u Regionalni krivični sud u Beču da pokuša da pronađe objašnjenje za

ove razlike. Nakon ličnog istraživanja koje je potrajalo šest mjeseci 19

, očito je postao ubijeđen

da, kada je o tom sudu riječ, objašnjenje leži i u ličnostima sudija koje čine taj sud i u njihovom

kolektivnom duhu.

Kao što njegov članak pokazuje, on je bio ne samo šokiran već i prepun iskrenog ogorčenja.

U to ne može biti nikakve sumnje. Međutim, prije nego što je dao oduška svojim osjećanjima,

razmislio je o svemu, pokušavajući da objasni ono što je doživio pozivajući se na neka konkretna

obilježja austrijskog krivičnopravnog sistema. To je učinio u uvodnom dijelu svog članka. Tu g-

din Prager ukazuje na strahovitu moć koju ima sudija krivičnog suda i imajući to u vidu, na opa-

snosti koje proističu iz činjenice da on tu funkciju vrši godinama bez ikakvog stvarnog nadzora.

Vlast kvari ljude, tvrdi on, uključujući tu i sudije krivičnih sudova. Stoga je nužno da postoji

spoljni nadzor. On je tu svakako u pravu i to je nešto što treba uzeti u obzir20

. S druge strane, mi-

15 V. kao najskoriji primjer, presudu u predmetu Jersild protiv Danske (Veliko vijeće) od 23. septembra 1994.

godine, Serija A, br. 298, str. 26, stav 37. Za ranije presude v. između ostalog: presudu Autronic AG protiv

Švajcarske od 22. maja 1990. godine, Serija A, br. 178, str. 26-27, stav 61, i presudu Informationsverein Lentia i

drugi protiv Austrije od 24. novembra 1993. godine, Serija A br. 276, str. 15, stav 35. 16 v. naročito stav 38: „... osporavano ograničavanje slobode izražavanja ne čini se nesrazmjernim legitimnom cilju

kome se težilo. Stoga se može smatrati da je ono bilo ’neophodno u demokratskom društvu’.” 17 Šteta je što nije dostupan prevod cijelog članka; čitalac presude ovog suda mora se zadovoljiti rezimeom Suda (st.

8 do 11 presude) koji, iako nije netačan, kao da je mjestimično obojen opštom procjenom članka od strane Suda i, u

svakom slučaju, ne pruža dobar uvid u izvorni tekst od trinaest stranica. 18 Treba napomenuti da Vlada nije čak ni pokušala da pred Sudom pobije ove nalaze. 19 Prema riječima podnosioca predstavke, njegovo istraživanje trajalo je šest mjeseci; najmanje tri i po mjeseca

svakodnevno je posjećivao sud. 20 v. stav 34 presude ovog suda, u kome se izražava ista misao.

šljenje lorda Deninga da sudije po prirodi svog položaja ne mogu odgovarati na kritike, takođe

treba u izvjesnoj mjeri uzeti u obzir21

.

4. Prije nego što nastavim sa analizom osporenog članka, treba se prisjetiti da je sudija J., je-

dan od kritikovanih sudija, smatrao da članak g-dina Pragera predstavlja klevetu i da je podnio

privatnu tužbu u skladu sa članom 111 Krivičnog zakonika Austrije22

. Nema sumnje da su neki

djelovi teksta koji su se konkretno odnosili na sudiju J.23

zaista – objektivno – narušavali njegov

ugled. Međutim, prema Konvenciji, g-din Prager je mogao biti osuđen i kažnjen za klevetu samo

u slučaju da su domaći sudovi, nakon što su valjano protumačili i procijenili osporeni članak u

cjelini i uspostavili ravnotežu između zahtjeva za zaštitu slobode govora i zahtjeva za zaštitu

ugleda drugih, zaključili da zahtjevi za zaštitu ugleda drugih odnose prevagu, uzimajući u obzir

okolnosti ovog slučaja. Razmatranja Suda nijesu ograničena na drugi dio njihovih nalaza: u slu-

čajevima kada je u pitanju sloboda izražavanja, Sud će:

„razmotriti ometanje slobode izražavanja na koje je uložena žalba, imajući u vidu cjelinu slučaja i zaključiće da li su

razlozi koje nadležni organi države navode u obrazloženju releventni i dovoljni”.

Drugim riječima: Sud je morao da razmotri uvjerljivost razloga koji su dati za osudu i kažnjavanje g-dina Pragera.

„Čineći to, Sud mora da se uvjeri da su nadležni organi države uistinu primijenili standarde koji su sadržani u članu

10 i pored toga, mora da utvrdi da je to bilo zasnovano na prihvatljivoj procjeni relevantnih činjenica”24.

Uspostavljanje pravične ravnoteže između prava na slobodu izražavanja i potrebe da se zaštiti

ugled drugih, očigledno je moguće samo kada je ono što je rečeno valjano protumačeno i pro-

cijenjeno u kontekstu u kome je rečeno. Shodno tome, da bi ispunio svoj zadatak krajnjeg ga-

ranta prava na slobodu izražavanja, Evropski sud za ljudska prava ne može se ograničiti na to da

razmatra način na koji su domaći sudovi uspostavili ravnotežu između navedenih zahtjeva, već

nužno mora – prije svega – i da preispita njihovo tumačenje i procjenu činjenica o kojima je

riječ. Samo ovakva dvostruka provjera omogućava Sudu da se uvjeri da sloboda izražavanja nije

nepotrebno ograničena25

.

5. Nastavljam sa analizom osporenog članka. Poslije navedenog „teorijskog” uvoda (v.stav 3),

tekst se bavi i sadrži komentare o iskustvima g-dina Pragera koje je imao tokom svog istraživan-

ja u Regionalnom sudu, koje je trajalo tri i po mjeseca (podnaslov članka je „Lokalaugenschein”,

tj. izvještaj sa lica mesta). Očita svrha ovog (drugog) „poglavlja” jeste da se ilustruju tvrdnje

iznesene u uvodnom dijelu i da se čitaocima prenese autorovo ogorčenje.

21 Slažem se da je povjerenje javnosti u sudstvo važno (v.stav 34 presude), ali sumnjam da to povjerenje treba

održavati pribjegavanjem krivičnim postupcima kako bi se osudila kritika koju isto to sudstvo možda smatra

„destruktivnom”. 22 v. stav 18 presude. 23 Za prevod djelova teksta na kojima je bila zasnovana privatna tužba v. stav 14 presude. 24 Sud je ovo izjavio nekoliko puta, ali ovaj citat, kao i prethodni, potiče iz prethodno pomenute presude Velikog

vijeća u predmetu Jersild, str. 23-24, stav 31. 25 U prvom podstavu stava 36 presude iznosi se tvrdnja da odluku o tome da li neki osporeni iskaz treba svrstati u

kategoriju činjeničnih iskaza ili vrjednosnih sudova treba u načelu ostaviti domaćim sudovima kojima treba dati

određenu slobodu procjenjivanja. Prema mom mišljenju, ova tvrdnja nije u saglasnosti sa pravilom da Sud mora da

se uvjeri da su nadležni organi države uistinu primijenili standarde koji su bili u saglasnosti sa principima sadržanim

u članu 10, kao i da su bili zasnovani na prihvatljivoj procjeni relevantnih činjenica (v. prethodno u tekstu); štaviše,

time se, nažalost, odstupa od presuda kao što su Lingens (Serija A, br. 103), Oberschlick (Serija A, br. 204) i

Schwabe (Serija A, br. 242-B).

Ovo (drugo) „poglavlje” takođe započinje nečim što je nalik uvodu (opšte informacije; šta je

autor prethodno čuo od više od desetak advokata i zapisničara; neki opšti utisci o atmosferi u su-

du i o njegovim prvim kontaktima s pojedinim sudijama; neka podrugljiva nagađanja o primjere-

nom stepenu samocenzure kada jedan mlad novinar piše o sudstvu).

Zatim slijedi devet, manje ili više, opširnih „portreta” sudija. Svakom portretu prethodi za-

glavlje, u kome se ne samo daje kratak opis slučajeva u kojima sudija (ili sudije) o kome/kojima

je riječ sudi/sude već se i određuje „tip” kome pripada svaki pojedini sudija. Ovih devet portreta,

kao i određivanje tipa sudije u zaglavlju, očito imaju namjenu da ukratko prikažu kritiku g-dina

Pragera u pogledu načina na koji se vode krivični postupci u Regionalnom sudu u Beču i da do-

prinesu uvjerljivosti te kritike pomoću konkretnih imena i lica.

6. Ovo je, naravno, stvar ukusa, ali po mom mišljenju, neki od portreta drugih sudija

„otrovniji“ su od portreta sudije J. Sudija Regionalnog suda u Ajzenštatu očito je takođe bila

ovog mišljenja. Ona je u svojoj presudi čak izjavila da su sve sudije koje su bile izložene kritici i

koje su navedene po imenu mogle da podnesu tužbu za klevetu. To je možda istina, ali ostaje

činjenica da oni to nijesu učinili. To, razumije se, ne dokazuje da su njihovi portreti bili istiniti.

Ipak, to jeste faktor koji treba do određene mjere uzeti u obzir prilikom procjene konteksta ospo-

renih odlomaka koji se odnose na sudiju J. Naime, u najmanju ruku, nije dokazano da su drugi

portreti bili lišeni vjerodostojnosti, niti je, shodno tome, dokazano da je opšta slika atmosfere u

sudu bila u potpunosti pogrešna.

7. Ne samo da druge sudije nijesu pokrenule postupke pred sudom, već ni Vlada pred ovim

sudom nije čak ni tvrdila, a kamoli dokazala da opšta tvrdnja g-dina Pragera – da je bečko krivič-

no pravosuđe u prvoj instanci ne samo veoma strogo, već i pretjerano surovo – nema činjeničnog

osnova.

Shodno tome, portret sudije J. koji je dao g-din Prager valja procjenjivati, imajući na umu

činjenicu da je sudija J. sudija krivičnog suda koji svojim presudama i svojim ponašanjem prema

okrivljenim i prema njihovim advokatima – sve u svemu, svojim kolektivnim duhom – u naj-

manju ruku opravdava javno preispitivanje od strane štampe. Članak g-dina Pragera mora se po-

smatrati u svjetlu činjenice da govori o pitanjima koja su u velikoj mjeri od javnog interesa. Otu-

da je prikladno što je objavljen u časopisu („Forum”) koji nam je predstavljen kao „publikacija

posvećena promovisanju demokratskih principa, vladavine prava i interesa siromašnih slojeva

stanovništva” (navedeno u podnesku podnosilaca predstavke) i kao „tipičan časopis za intelektu-

alce” („ein typisches Blatt der intellektuellen Szene”) (usmena argumentacija). Vlada nije ospori-

la nijedan od ova dva navoda.

Odmah ću reći da je uzaludno tražiti takvu procjenu u presudama austrijskih sudova: oni nig-

dje jasno ne kažu da su odmjerili pravo sudije J. na zaštitu ugleda u odnosu na pravo g-dina Pra-

gera (i časopisa „Forum”) da, u skladu sa članom 10, piše onoliko kritički koliko smatra da je

primjereno temi od velikog značaja za javnost!

8. Navedena analiza članka g-dina Pragera (v.stavove 3 i 5), činjenica da je taj članak ob-

javljen u ozbiljnom časopisu namijenjenom intelektualnoj čitalačkoj publici (v.stav 7) – to jeste

čitaocima koji su sposobni da sami donose zaključke – i okolnost da je riječ o stvari od velikog

značaja za javnost – po autorovom mišljenju, krivično pravosuđe koje sprovodi pravdu na skan-

dalozan način – sve to mora se uzeti u obzir ne samo kada se na kraju odlučuje o pitanju neop-

hodnosti ograničavanja slobode izražavanja, već i kada se tumači tekst pet konkretnih i izdvoje-

nih djelova članka na koje je sudija J. ograničio svoju privatnu tužbu (v.stav 4: „imajući u vidu

cjelinu slučaja”).

9. Posmatrano na taj način, mnogo toga se može navesti u prilog tvrdnji da svi ovi odlomci –

osim petog – treba da budu svrstani u vrjednosne sudove.

Očigledno je – što je potvrdila i sudija u Ajzenštatu – da četvrti odlomak teksta, koji je rezul-

tat pripisivanja određenog „tipa” ličnosti sudiji o kome je riječ, predstavlja vrjednosni sud. Ovo

je naročito tačno zato što je g-din Prager više puta pripisao isti tip ličnosti nekolicini sudija. Sma-

trao je da sudija J. predstavlja primjerak vrste: „mahnit”, kao i jedan od njegovih kolega, sudija

A.

Što se tiče prva dva odlomka, primjećujem da oni ne pripadaju samom tekstu članka, već da

čine neku vrstu rezimea koji je, zajedno sa naslovom („Opasnost! Surove sudije!”) i podnaslovi-

ma („Izvještaj sa lica mesta”) uokviren26

. Očita je namjena ovoga – a u tome i uspijeva – da pri-

vuče pažnju čitaoca. U svakom slučaju, kao dio ovog rezimea, te rečenice jasno izražavaju sušti-

nu kritike g-dina Pragera na račun krivičnog suda i nalaze svoje glavno opravdanje u toj (kolek-

tivnoj) kritici.

U takvim okolnostima, čini se u najmanju ruku diskutabilnim, da li je prihvatljivo podrobno

razmatrati ove očito uopštavajuće rečenice kao da su one dio (teksta) članka posvećenog isključi-

vo sudiji J. Međutim, upravo to je ono što su učinili austrijski sudovi, ne potrudivši se čak ni da

daju razloge za takav svoj pristup27

.

Slično važi i kada je riječ o trećem odlomku iz članka. Ovaj odlomak je opaska učinjena u

kontekstu uvodnog dijela drugog „poglavlja” (v.stav 5). Nije lako shvatiti tačno značenje odjelj-

ka čiji je ovo dio. Po mom mišljenju, najvjerovatnije tumačenje je da ovaj odjeljak na neki način

predstavlja nastavak prethodno pomenutih podrugljivih razmišljanja o primjerenom nivou samo-

cenzure (v.stav 5). Prema ovom tumačenju, ova opaska znači da je ponašanje sudije J. toliko ne-

prihvatljivo da mora biti kritikovano. To ponašanje se zatim karakteriše kao „menschenverac-

htende Schikane”, što je prilično teško prevesti28

, ali ovaj izraz je u svakom slučaju prilično ocrn-

jujući. Jedna napomena u tekstu, međutim, pojašnjava da je svrha ove karakterizacije da posluži

kao rezime detaljnog portreta koji slijedi. Kao takva, ona je nesumnjivo vrjednosni sud. Štaviše,

ako se razmatra u kontekstu članka kao cjeline, čini se prilično neizvjesnim (blago rečeno) da li

je ispravno pretpostaviti – kao što je to učinila sudija Regionalnog suda u Ajzenštatu – da izraz

„Schikane” znači da sudija J. svoju funkciju koristi kako bi namjerno nanio štetu interesima op-

tuženih. Istina je da, prema rječnicima, riječ „Schikane” može da ima tu konotaciju, ali ja mislim

da se u kontekstu prikaza krivičnog suda i članka kao cjeline ona prije mora shvatiti – u najman-

ju ruku, logično je da se shvati – kao opis veoma stroge primjene krivičnog prava, bez obzira na

ljudske patnje koje se time prouzrokuju. Ovdje, kao i prilikom tumačenja drugih odlomaka, sudi-

ja iz Ajzenštata od dva moguća tumačenja izabrala je ono koje je za optuženog nepovoljnije i ko-

je je dovelo do njegovog kažnjavanja, a da se pri tome nije potrudila da jasno stavi do znanja da

je razmotrila i drugo tumačenje ili da navede svoje razloge za odbacivanje takvog tumačenja.

Naglašavam ovu odliku njene presude, jer se po ovom pitanju svesrdno slažem sa Ustavnim

sudom Njemačke. Prema ustaljenoj praksi tog suda, sudija koji osudi nekog govornika ili autora

26 Za tekst ovog rezimea v. stav 9 presude.

27 Napominjem, usput, da kada je riječ o drugom odlomku, austrijski sudovi čak i nisu uzeli u razmatranje

cjelokupni tekst odlomka. Pozivam se na puni tekst sadržan u stavu 9 presude Suda. Puni tekst glasi:

„Neke sudije austrijskih krivičnih sudova spremne su na sve; svi su oni u stanju da učine mnogo toga: ima u

tome nekakvog sistema.”

Ne ulazeći u značenje ovog teksta kao cjeline, austrijski sudovi su pretpostavili da tvrdnja kako su „neke sudije

austrijskih krivičnih sudova spremne na sve” može da se tumači kao kleveta sudije J. 28 Prevod koji je ponudio podnosilac predstavke glasi: „šikaniranje praćeno prezirom”; Sud se opredijelio za

formulaciju „arogantno šikaniranje”.

čiji je iskaz objektivno podložan različitim tumačenjima, a da pri tome ne pruži uvjerljive razlo-

ge za to što je odabrao upravo ono tumačenje koje ima za rezultat kažnjavanje, čini povredu pra-

va na slobodu izražavanja.

10. Austrijski sudovi 29

opredijelili su se za jedan suštinski drugačiji pristup. Oni su strogo

ograničili svoja razmatranja na pet konkretnih i izdvojenih odlomaka protiv kojih je sudija J.

podnio privatnu tužbu30

. Izlišno je naglašavati da je ova suštinska razlika u pristupu prisutna sve

vrijeme. Sudija iz Ajzenštata, na primjer, odbila je čak i da razmotri (nespornu) činjenicu da je

sudija J. jednom prilikom upozorio branioca da „skrati” pošto je on „već donio odluku”. Narav-

no, ta činjenica ne dokazuje „opštu predrasudu”, niti dokazuje da je sudija J. sa svakim

okrivljenim od početka postupao kao da je već osuđen, ali barem može da pokaže da je i sudija J.

ispoljavao kolektivni duh koji je gdin Prager zapazio tokom svog istraživanja i, shodno tome, da

je postojala nekakva osnova za to da i on bude uključen u galeriju portreta.

11. Ovaj primjer kao da se uklapa u opšti model razmišljanja. Ovo se ponovo zapaža kada se

čovjek pozabavi time kako je sudija iz Ajzenštata reagovala na ponudu g-dina Pragera da iznese

dokaze za činjeničnu utemeljenost svojih vrjednosnih sudova. Sudija prvo usvaja – pri tom ne

dajući valjane razloge za to – tumačenje navedenih vrjednosnih sudova koje je najnepovoljnije

za tuženog, a zatim kaže da se njegova ponuda odbija zato što je odmah jasno da će biti nemogu-

će ubijediti sud da je sudija J. postupao na takav način sa zlobnom namjerom da nanese patnju31

.

Portret sudije J.32

posvećuje dosta pažnje slučaju kada je sudija J. uporno – i nepotrebno –

produžavao pritvor i štaviše, nije nadležnom organu proslijedio zahtjev za poništenje njegovog

rješenja o određivanju pritvora. Sudija J. nije naveo ovaj iskaz u svojoj privatnoj tužbi, ali on je

postao bitan kada je gdin Prager tvrdio da je upravo na osnovu ove epizode donio svoj vrjednosni

sud o „menschenverachtende Schikane” (v.stav 9) i da je stoga želio da ga dokaže. Sudija iz Aj-

zenštata odbila je njegovu ponudu, s obrazloženjem da smatra da je potpuno nevjerovatno da bi

sudija J. svjesno i zlonamjerno želio da produži pritvor.

12. Dopuštam sebi da navedem još jedan primjer istog ovog mehanizma, ovoga puta u vezi sa

petim odlomkom koji je odabrao sudija J. Taj odlomak nesumnjivo sadrži činjenični iskaz. Na-

ravno, prvo se mora utvrditi činjenično stanje. Ono je, kako se čini, prilično jasno. G-din Prager

kaže da je – izgleda prije izvjesnog vremena – sudija J. gotovo bio postavljen za državnog tužio-

ca, ali tvrdi da on nije dobio taj položaj zbog toga što je njegovo ime ponovo33

pomenuto u štam-

pi, između ostalog, u vezi sa sumnjom da je bio umiješan u nepoštene radnje34

. Nije negirano da

29 U ovom slučaju, najvažnija presuda je ona koja potiče od sudije Regionalnog suda u Ajzenštatu. Nije bilo zahtjeva

za ponavljanjem postupka; Apelacioni sud samo je razmotrio osnovanost žalbe; njegovo razmatranje argumenata

sudije iz Ajzenštata bilo je prilično kratko; međutim, Apelacioni sud prihvatio je te argumente i odbacio žalbu. 30 Nisam previdio činjenicu da je sudija iz Ajzenštata, protumačivši pet osporenih odlomaka na način na koji sam

ukazao, rezimirala svoj sud o tome da li tih pet odlomaka – objektivno – predstavljaju klevetu sljedećim riječima:

„Shodno tome, ne može biti nikakve sumnje u to da pet odlomaka na koje se odnosi privatna tužba, uzeti i

pojedinačno i u kontekstu članka, predstavljaju klevetu u smislu člana 111 Krivičnog zakonika.”

Pošto sam veoma pažljivo proučio njenu presudu i zapazio da je ovo prvi i posljednji put da se pominje „kontekst

članka”, ne mogu da se otmem utisku da su riječi koje sam istakao tek deklaratorno ulagivanje principu koji je ona

de facto potpuno ignorisala. 31 Za zahtjeve u pogledu predloga da se dokaže exceptio veritatis (istinitost osporenih iskaza), v. stav 13 u daljem

tekstu. 32 V. stav 11 presude. 33 „Ponovo” jer, kako kaže i gdin Prager, već je pominjano u vezi sa prilično nedoličnim incidentom u kome je

učestvovala jedna prostitutka. 34 Da bi se izbjegao utisak da je ovdje gdin Prager sugerisao mogućnost da je sudija J. osumnjičen za strašne stvari,

napominjem da je u izvornom tekstu konkretno pomenuto nedozvoljeno ponašanje: „Winkelschreiberei”, što, kako

je takvih članaka u štampi bilo, niti da je u njima izražena upravo takva sumnja u vezi sa sudijom

J. Ipak, sudija iz Ajzenštata – ponovo ne razmatrajući pitanje da li je moguće bilo kakvo drugo

tumačenje – implicitno je u taj odlomak unijela izjavu da su takve sumnje još uvijek postojale u

vrijeme objavljivanja osporenog članka. Međutim, nastavlja ona, prije nekoliko godina Apelacio-

ni sud u Beču donio je odluku kojom je sudija J. oslobođen svake sumnje u vezi s tim. Mogla je

da objasni i na koji način je gdin Prager mogao da bude upoznat sa tom odlukom. No, poenta nije

u tome. Ovdje je važno to da se opet ponavlja model zaključivanja koji je pomenut u stavovima

10 i 11: prvo se daje neobrazloženo tumačenje koje (blago rečeno) nije i ono najočiglednije, ali

je svakako najnepovoljnije, a zatim se, na osnovu toga, odbija ponuda g-dina Pragera da dokaže

exceptio veritatis.

13. Možda se može postaviti pitanje da li je, ili u kojoj mjeri, nametanje tereta dokazivanja

novinaru u slučajevima kao što je ovaj u saglasnosti sa odredbama člana 1035

, ali budući da o

ovom pitanju nije raspravljano, ostavljam ga otvorenim. Ono što treba naglasiti je da presuda

Apelacionong suda jasno daje do znanja da je austrijski zakon neprimjereno strog kada je riječ o

predlogu dokazivanja exceptio veritatis. Okrivljeni mora tačno da navede koje činjenice namjera-

va da dokaže. Štaviše, on mora ne samo da precizno objasni zašto te činjenice opravdavaju ono

što je rekao ili napisao, kao i kako te činjenice mogu biti dokazane pomoću ponuđenog dokaznog

materijala, nego uz sve to on mora da uvjeri sud, i to unaprijed, da će te činjenice vjerovatno biti

dokazane.

14. Ne samo da (uz jedan izuzetak) g-dinu Prageru nije dozvoljeno da izvede dokaze koje je

ponudio u vezi s činjenicama na kojima su bili zasnovani njegovi vrjednosni sudovi, već je zau-

zeto stanovište da on nije postupao sa dužnom novinarskom pažnjom.

Ova kritika nije bez osnova utoliko što se svi slažu oko toga da g-din Prager nije pružio sudiji

J. priliku da komentariše radnu verziju članka. To je uistinu bio ozbiljan propust da se postupi sa

dužnom novinarskom pažnjom36

, bez obzira na to da li bi, ili ne – a o tome se može nagađati –

sudija J. iskoristio tu priliku da pruži relevantne komentare.

Međutim, koliko god ozbiljan bio ovaj nedostatak dužne novinarske pažnje, on sam po sebi

ne opravdava oštru kritiku za „nemarnost koja bode oči”, koju je sudija iz Ajzenštata uputila na

račun g-dina Pragera. Istina je da ona zasniva ovu oštru kritiku na dva dodatna argumenta, ali

oba su manjkava pošto se zasnivaju na jednostranom pristupu koji je već analiziran u prethodnim

stavovima. Sudija iz Ajzenštata zanemarila je članak kao cjelinu i štaviše, tretirala je dvije izdvo-

jene rečenice iz rezimea iz stava 9, kao da one čine dio (teksta) članka koji je posvećen isključivo

sudiji J.

Članak kao cjelina, dovoljno jasno stavlja do znanja da se zasniva na ličnim zapažanjima

formiranim tokom dužeg perioda, kao i razgovorima sa svjedocima za koje se osnovano može

pretpostaviti da imaju profesionalnog iskustva sa tim konkretnim sudom i njegovim sudijama,

svjedocima kao što su advokati koji se bave krivičnim pravom, zapisničari i službenici koji vrše

nadzor nad licima koja se nalaze na uslovnoj slobodi. Sudija iz Ajzenštata tvrdi da takvo ispiti-

nam je objašnjeno, znači da je postojala sumnja da je sudija J. dao pravni savjet uz naknadu, što sudijama nije

dozvoljeno da čine. 35 Prema praksi njemačkog Bundesgerichtshof, u slučajevima kada se štampa bavila pitanjima od javnog interesa i

kada je pokazala da je to činila uz dužnu novinarsku pažnju, na tužiocu je bilo da dokaže neistinitost osporenih

tvrdnji: v., na primjer, J. Soehring, „Die neue Rechtsprechung zum Presserecht”, NJW 1994, str. 16, i u daljem

tekstu. 36 Argument austrijske vlade da se, zbog nedostatka dužne novinarske pažnje gdina Pragera, njegov članak ne može

smatrati za doprinos kritičkoj diskusiji o temi koja je od velikog javnog interesa očigledno ne slijedi logično iz

prethodno navedenih činjenica.

vanje donosi samo sumnjive dokaze rekla-kazala, ali po mom mišljenju, za metode koje je kori-

stio g-din Prager ne može se smatrati da sami po sebi ne ispunjavaju kriterijume dužne novinar-

ske pažnje.

Argument da g-din Prager, po sopstvenim riječima, nije bio prisutan ni na jednom suđenju ko-

me je predsjedavao sudija J. neuvjerljiv je pošto se - osim ako se rezime pogrešno protumači kao

činjenični iskaz o sudiji J. – u članku g-dina Pragera nigdje ne kritikuje način na koji sudija J.

predsjedava suđenjima. Jedini izuzetak možda predstavlja anegdota o opominjanju advokata da

bude kratak (v.stav 10), ali ja ne dijelim mišljenje da novinar ne bi postupao s dužnom novinar-

skom pažnjom ako bi tu priču objavio na osnovu informacija koje je čuo upravo od advokata ko-

me se sudija na takav način obratio, posebno zbog toga što se ona savršeno uklapa u kolektivni

duh koji je i sâm imao prilike da zapazi i o kome su mu govorili brojni drugi svjedoci.

15. Ovo me dovodi do sljedeće bitne kritike. Sudija iz Ajzenštata ustanovila je da je „očigled-

no” da je g-din Prager djelovao u (zlobnoj) namjeri da okleveta sudiju J. U tome je čak otišla to-

liko daleko da je zlobnu nameru g-dina Pragera opisala kao „intenzivnu”. Njeni jedini razlozi za

to, međutim, bili su ti da je g-din Prager obrazovan iznad prosjeka i da je, uz to, iskusan novinar.

Shodno tome, nastavlja ona, gdin Prager mora da je shvatio da su pet odlomaka teksta u kojima

se pominje sudija J. veoma negativno intonirani i da će imati takav uticaj na sudijin ugled.

Po mom mišljenju, ovakav test nije prihvatljiv. Ne poričem da ima slučajeva kada je sama

formulacija neke opaske o određenoj osobi dovoljna da se izvede zaključak da je ta opaska mora-

la biti izrečena u zlobnoj namjeri da se ta osoba okleveta. Ali nespojivo je sa slobodom iz-

ražavanja izvlačiti takav zaključak iz same formulacije pet izdvojenih odlomaka jednog dugač-

kog članka objavljenog u jednom ozbiljnom časopisu o temi koja je od opšteg javnog interesa.

Sasvim nezavisno od jednostranog tumačenja tih pet odlomaka na kojima se zasniva osporeni za-

ključak, naprosto se ne može prihvatiti da je sama formulacija nekog kritičkog komentara o ne-

koj temi od opšteg interesa za javnost dovoljna da se taj komentar okarakteriše kao zlonamjeran,

izrečen u cilju narušavanja ugleda. To bi značilo da bi sudovi potpuno zanemarili autorovu na-

mjeru da pokrene javnu raspravu; to bi značilo da bi de facto samo interesi tužioca bili uzeti u

obzir i da bi se time ograničila sloboda izražavanja u neprihvatljivoj mjeri. Podsjećam da „član

10 štiti ne samo suštinu izraženih ideja i informacija već i formu u kojoj se one prenose”37

. Iz tih

razloga, smatram da, barem kada je riječ o kritičkom komentaru o temi od opšteg interesa, čak i

veoma prenaglašeni izrazi i oštri opisi sami po sebi ne opravdavaju zaključak da je postojala

zlobna namjera da se naruši ugled.

Odlučujući test trebalo bi da bude pitanje da li se za osporenu formulaciju, koliko god da je

drska, odsječna ili neotesana, ipak može zaključiti da proističe iz iskrenog mišljenja o toj temi –

koliko god ta formulacija izgledala prenaglašena ili dostojna osude – ili je jedini mogući zaklju-

čak da je namjera bila isključivo ili uglavnom da se neko lice uvrijedi.

Ovdje opet nalazim da su austrijski sudovi primjenjivali standarde koji nijesu u saglasnosti sa

principima sadržanim u članu 10 Konvencije i ovdje još jednom (u najmanju ruku) postavljam

pitanje, da li bi ti sudovi, da su primijenili valjan način provjere, došli do drugačijeg zaključka.

Kao što sam već ukazao, ubijeđen sam da je g-din Prager bio istinski šokiran onim što je doživio

u Regionalnom sudu u Beču. Ne samo da je bio šokiran već je i bio prepun iskrenog ogorčenja,

37 I ovaj citat potiče iz presude u predmetu Jersild (str. 23-24, stav 31); v. fusnotu broj 2. Kada je Vlada tvrdila da je

g-din Prager svoju poruku mogao izraziti na manje agresivan način, izgleda da je previdjela ovo načelo Suda koje, u

najmanju ruku, čini neophodnim da se preispita uobičajeni pristup domaćih sudova, koji se pitaju da li je autor svoje

mišljenje mogao izraziti na „umjereniji način”, pa ako smatraju da odgovor na to pitanje treba da bude potvrdan, to

ide na štetu autora.

da ne kažemo gnjeva. Bio je potpuno svjestan da je taj gnjev izrazio neuobičajeno jakim riječi-

ma, ali je u svojoj ljutnji smatrao da je jedino bitno da svoju poruku jasno prenese čitaocima, bez

obzira na osjećanja devet sudija koje su bile meta njegove kritike. Po njegovom mišljenju, oni

nijesu zaslužili blaži tretman38

. Takav stav može da bude moralno, pa čak možda i zakonski za

osudu; po mom mišljenju, to ne predstavlja zlobnu namjeru.

16. Rezimirao bih svoje izlaganje na sljedeći način:

(a) Austrijski sudovi razmatrali su samo pet konkretnih i izdvojenih odlomaka teksta, ignori-

šući njihov kontekst. Vlada je tvrdila da nijesu mogli drugačije da postupaju jer su prema austrij-

skom krivičnom zakonu bili u obavezi da postupaju na osnovu onog što je izneseno u privatnoj

tužbi. Smatram da ovaj argument nije uvjerljiv: s obzirom na to da član 10 Konvencije nalaže da

kontekst treba uzeti u obzir i s obzirom na to da u Austriji Konvencija ima isti rang kao i ustavni

zakon39

, austrijski sudovi trebalo je da zanemare one odredbe krivičnog postupka koje su onemo-

gućavale da se novinarov članak razmatra kao cjelina.

(b) Austrijski sudovi tumačili su tih pet odlomaka veoma jednostrano i u svakom slučaju ni-

jesu naveli razloge za svoju odluku da ne prihvate druga moguća i povoljnija tumačenja.

(c) Ovo jednostrano tumačenje i pretjerano strogi austrijski propisi o mogućnosti iznošenja

dokaza za exceptio veritatis imali su za posljedicu to da je g-dinu Prageru praktično onemoguće-

no da pred sudom iznese dokaze40

.

(d) Navedeni nedostaci uticali su i na odluku suda u Ajzenštatu u vezi sa pitanjem dužne no-

vinarske pažnje; štaviše, test koji je primijenjen prilikom odlučivanja o tom pitanju djelimično je

neprihvatljiv.

(e) Test primijenjen prilikom odlučivanja o tome da li je g-din Prager imao zlobnu namjeru

nije prihvatljiv.

(f) Združeni efekat svih ovih nedostataka jeste to da su domaći sudovi de facto u potpunosti

propustili da uspostave neophodnu ravnotežu između zahtjeva za zaštitu ugleda i zahtjeva za za-

štitu slobode govora.

17. To što je g-din Prager osuđen i kažnjen predstavlja ozbiljno zadiranje u pravo štampe na

slobodu izražavanja. Sudija iz Ajzenštata eksplicitno je rekla da ima namjeru da g-dina Pragera i

njegovu novinarsku sabraću nauči pameti.

Jedno takvo – namjerno – zadiranje u slobodu izražavanja na osnovu članka o temi koja je od

velikog javnog interesa objavljenog u jednom ozbiljnom časopisu mora da bude veoma uvjerlji-

vo obrazloženo da bi bilo prihvatljivo pred Sudom za ljudska prava. Iz razloga navedenih u pret-

hodnom dijelu teksta i sažetih u stavu 16, smatram da presude austrijskih sudova ne ispunjavaju

ovaj test.

Shodno tome, smatram da to što su podnosioci predstavke osuđeni i kažnjeni predstavlja po-

vredu člana 1041

Konvencije.

38 Ovde nije riječ o jednostranom tumačenju sa moje strane. Postoji barem jedna opaska u članku koja eksplicitno

potkrepljuje moju tezu. G-din Prager komentariše presudu izrečenu u slučaju kada je jedan smrtno oboljeli umjetnik

proglašen krivim za utaju poreza. Njemu se ta presuda očito činila krajnje strogom. On tu strogost pripisuje želji da

se izbjegne utisak da se sa nekim ljudima postupa blaže nego sa drugima. Ta je želja, očito, dostojna prezira, jer on

potom postavlja retoričko pitanje „da li sudije i sudstvo koji postupaju sa tolikim ’ispravnim’ nerazumijevanjem

sami imaju pravo na razumijevanje?”. 39 V., između ostalog, M. Nowak u „The Implementation in National Law of the European Convention on Human

Rights”, Proceedings of the Fourth Copenhagen Conference on Human Rights, 28. i 29. oktobar 1988, str. 33. 40 Shodno tome, prilično sam iznenađen mišljenjem Suda (stav 37) da je osuda podnosioca predstavke bila

opravdana utoliko što su „u odsustvu dovoljne činjenične osnove” njegove optužbe djelovale „nepotrebno

pristrasno”!


PREDMET WORM protiv AUSTRIJE

(83/1996/702/894)


PRESUDA

STRAZBUR

29. avgust 1997. godine

Ova presuda će postati pravosnažna pod uslovima utvrđenim članom 44 stav 2 Konvencije.

Ona može biti predmet tehničkih izmjena

41 Da ne bi bilo nesporazuma, napominjem da ovaj zaključak nužno ne podrazumijeva da članak gdina Pragera

ispunjava zahtjeve te odredbe; to samo znači da presude austrijskih sudova nisu ispunjavale te zahtjeve. Drugim

riječima: ne kažem da bi svaki pravni postupak zasnovan na osporenom članku bio nužno neuspješan pošto bi ma

kakva odluka u korist tužioca značila povredu člana 10; kažem samo to – a ne moram da kažem ništa više od toga –

da je sudskim odlukama koje su ovdje preispitivane učinjena povreda člana 10.

U predmetu Worm protiv Austrije42

,

Evropski sud za ljudska prava, koji je zasijedao, u skladu sa članom 43 Konvencije za zaštitu

ljudskih prava i osnovnih sloboda (u daljem tekstu: Konvencija) i relevantnih odredaba

Poslovnika Suda B43

, u vijeću u sastavu:

g-din R. BERNHARDT, predsjednik,


g-din F. MATSCHER,

g-din B. WALSH,

g-din J.M. MORENILLA,

g-din B. REPIK,

g-din K. JUNGWIERT,

g-din U. LŌHMUS,


kao i g-din H.PETZOLD, sekretar i g-din P.J. MAHONEY, zamjenik sekretara,

nakon vijećanja zatvorenog za javnost 25. aprila i 26. juna 1997. godine,

donosi sljedeću presudu koja je usvojena 26. juna 1997. godine:

POSTUPAK

264. Sudu su predmet uputile Evropska komisija za ljudska prava (u daljem tekstu: Komisija)

4. jula 1996. godine i Vlada Republike Austrije (u daljem tekstu: Vlada) 11. septembra 1996.

godine, u okviru roka od tri mjeseca predviđenog članom 32 stav 1 i članom 47 Konvencije.

Predmet je proistekao iz predstavke (br. 22714/93) protiv Austrije koju je Komisiji podnio u

skladu sa članom 25 državljanin Austrije gdin Alfred Worm, 28. jula 1993. godine.

Zahtjev Komisije odnosio se na čl. 44 i 48 i na deklaraciju kojom je Austrija priznala obaveznu

nadležnost Suda (član 46); Vlada se u svojoj predstavci pozvala na čl. 44 i 48. Cilj zahtjeva i

predstavke bio je da se donese odluka o tome da li činjenice slučaja ukazuju na povredu obaveza

tužene države koje proističu iz odredaba člana 10 Konvencije.

265. U odgovoru na pitanje postavljeno u skladu sa pravilom 35 stav 3 tačka d Poslovnika

Suda B, podnosilac predstavke izjavio je da želi da učestvuje u postupku i u tu svrhu imenovao je

advokata koji će ga zastupati (pravilo 31). Predsjednik Suda je tom advokatu dopustio da koristi

njemački jezik (pravilo 28 stav 3).

266. Članovi vijeća koje je trebalo formirati bili su, po službenoj dužnosti, izabrani sudija g-

din F.Matscher, državljanin Austrije (član 43 Konvencije), i g-din R.Bernhardt, potpredsjednik

Suda (pravilo 21 stav 4 tačka b). Predsjednik Suda g-din R.Ryssdal je 7. avgusta 1996. godine, u

prisustvu sekretara Suda, žrijebom izvukao imena preostalih sedam članova: g-din F. Gölcüklü,

g-din B.Walsh, g-din J.M. Morenilla, g-din B.Repik, g-din K. Jungwiert, g-din U.Lōhmus i g-

din J.Casadevall (član 43 in fine Konvencije i pravilo 21 stav 5).

267. Kao predsjednik vijeća (pravilo 21 stav 6), g-din Bernhardt se preko sekretara konsulto-

vao sa zastupnikom Vlade Austrije, advokatom podnosioca predstavke i delegatom Komisije o

Napomena sekretara Suda

1. Broj predmeta je 83/1996/702/894. Prvi broj označava mjesto ovog predmeta na spisku predmeta koji su

podneseni Sudu u datoj godini (drugi broj). Posljednja dva broja odnose se na mjesto koje ovaj predmet zauzima na

spisku predmeta koji su podneseni Sudu od njegovog osnivanja i na spisku odgovarajućih predstavki podnesenih

Komisiji.

2. Poslovnik Suda B, koji je stupio na snagu 2. oktobra 1994. godine, primjenjuje se na sve predmete koji se odnose

na države za koje je obavezujući Protokol br. 9.

organizaciji sudskog postupka (pravilo 39 stav 1 i pravilo 40). U skladu s nalogom datim na

osnovu ovih konsultacija, sekretar je primio podnesak podnosioca predstavke 21. februara 1997.

godine, a podnesak Vlade 28. februara iste godine. Komisija je, na zahtjev sekretara po uputstvi-

ma predsjednika, predala spis o postupku koji je vođen pred Komisijom.

268. U skladu sa odlukom predsjednika, rasprava je održana na javnoj raspravi u Zgradi

ljudskih prava (Human Rights Building), u Stazburu, 22. aprila 1997. godine. Sud je prije toga

održao pripremni sastanak.

Pred Sudom su se pojavili:

(a) za Vladu

g-din F. Cede, ambasador, pravni savjetnik, šef Sektora za međunarodno pravo, Savezno

ministarstvo inostranih poslova, zastupnik,

g-din S. BENNER, državni tužilac, Sektor za krivična pitanja i pomilovanja, Savezno ministarstvo

pravde,

g-đa E. BERTAGNOLI, Sektor za međunarodno pravo,

Savezno ministarstvo inostranih poslova,

g-đa I. ERMACORA, Sektor za ustavna pitanja,

Kabinet saveznog kancelara, savjetnici;

(b) za Komisiju

g-din J.-C. GEUS,delegat;

(c) za podnosioca predstavke

g-din W. MASSER, iz Advokatske komore Beča,advokat.

Sud je saslušao obraćanje gdina Geusa, gdina Massera i gdina Cedea kao i odgovore na svoja

pitanja.

ČINJENICE


269. Podnosilac predstavke g-din Alfred Worm je novinar. Rođen je 1945. godine i živi u

Beču.

270. U dato vrijeme, podnosilac predstavke radio je za list „Profil“, austrijski časopis koji se

bavi uglavnom političkim temama. Nekoliko godina on je istraživao i izvještavao o slučaju g-

dina Hannes Androscha, bivšeg vicekancelara i ministra finansija, koji je bio umiješan u

određeni krivični postupak.

A. Podaci iz kaznene evidencije o g-dinu Androschu

271. Godine 1989, g-din Androsch je osuđen u Apelacionom sudu u Beču

(Oberlandesgericht) za davanje lažnih iskaza u svojstvu svjedoka u dva navrata. Sud je utvrdio

da je pred skupštinskim istražnim odborom (Untersuchungsausschuß), dao lažni iskaz da mu je

određene iznose novca stavio na raspolaganje izvjesni g-din S., dok mu je u stvari taj novac bio

prenesen sa anonimnih bankovnih računa kojima su raspolagali on i njegova supruga. Uz to, u

kontekstu krivičnog postupka koji se vodio protiv finansijskih službenika koji su se teretili za

prekoračenje službenih ovlašćenja, g-din Androsch je izjavio da je vlasnik nekoliko anonimnih

bankovnih računa bio izvjesni g-din S., dok su zapravo tim računima raspolagali njegova

supruga, majka i on.

272. Godine 1991 Regionalni krivični sud u Beču (Landesgericht für Strafsachen), koji je

zasijedao u vijeću sastavljenom od dvojice profesionalnih sudija i dvojice sudija-porotnika

(Schöffengericht), vodio je krivični postupak protiv g-dina Androscha koji je bio optužen za

utaju poreza. Održao je rasprave, između ostalog, 25. i 26. maja 1991. godine. G-din Androsch

osuđen je 8. oktobra 1991. godine za utaju poreza u periodu od 1973. do 1981. godine. Osuđen je

na novčanu kaznu u visini od 1,8 miliona austrijskih šilinga (ATS).

B. Članak

273. Dana 1. jula 1991. godine, list „Profil“ objavio je na dvije strane članak koji je napisao

podnosilac predstavke, a koji se odnosio na navedeni sudski postupak. Taj članak glasi:

„ODLOŽENO – ZA RAZMIŠLJANJE

Krivični sud koji je zasijedao u vijeću u kom su bili sudije-porotnici, proveo je dva dana razmatrajući utaju

poreza Hannes Androscha. Atmosfera tokom suđenja bila je ledeno hladna.

‘Prije svega, u postupku nije smjelo da bude nikakvih grešaka. Sa ovim predmetom trebalo je da se postupa

sa uobičajenom obrazrivošću, ispravno i prema našem najboljem znanju i uvjerenju – ali ne preobazrivo!’ (G-

din Heinz Tschernutter, poreski istražitelj i svjedok, kada mu je postavljeno pitanje kojim načelima se

rukovodilo vođenje rasprave u predmetu Androsch.)

Jedan dan prije suđenja [austrijski novinski list] Die Presse ’bacio je bombu’ koja je trebalo da protrese

čitavu Austriju. Advokat Herbert Schachter citiran je da je izjavio: ‘Siguran sam da će dr Androsch iznijeti

svoju odbranu na impresivan način.’

Horizont je bio zamračen ovim impresivnim izlaganjem a tlo se treslo dok je okrivljeni pogoršavao svoj jadni

položaj pravdajući se rupama u pamćenju (‘ne mogu da se sjetim’ – ‘ne znam detaljno’) i pokušavajući da

prebaci krivicu na druge (‘zastupali su me poreski savjetnici svih ovih godina’) ili izigravajući maltretiranu

životinju (‘ne postoji nijedan jedini veći posao u čitavoj Austriji koji je godinama bio predmet tolikih

inspekcija kao što sam to bio ja’).

Hannes Androschov najveći problem je Hannes Androsch. Njegov drugi najveći problem je njegov advokat,

Herbert Schachter. Zajedno, branilac i klijent su nepobjedivi. Da otvoreni prezir može da promijeni

temperaturu, sudnica bi bila prekrivena debelim slojem leda.

Strpljivi sudija, Friedrich Zeilinger, pitao je, ‘Pa, šta se zaista dogodilo?’ Nezainteresovani optuženi je

odgovorio, ‘Zamolio bih vas da zaključite na osnovu spisa predmeta šta se tačno dogodilo. Imate dokumenta

ispred vas – ja nemam.’

Kod jednog drugog pitanja Androsch je rekao, sa prezrivim gestom prema Friedrichu Matouseku: ‘Vi, moj

dragi državni tužioče ...’ tonom kao da govori ‘ti jadni crve!’

Androsch potcjenjuje sudstvo. Još jednom. Sudija Zeilinger zna predmet u slovo, što se jasno vidjelo iz

svakog od njegovih pitanja. Državni tužilac, Matousek, može da se snađe u mraku mutnih finansijskih poslova

‘međunarodnog pravnog savjetnika’, a, najzad, organi gonjenja su ispitivali tok sredstava od i do Hannes

Androscha dobrih desetak godina.

Okrivljeni je pogrešno shvatio pretjerano ljubazan i izrazito popustljiv stav predsjednika vijeća kao slabost. I

državnog tužioca poznaje godinama a opet ga ne poznaje kako treba. Matousek govori tiho i polako tako da

čovjek može da prati što priča i ponaša se upadljivo neupadljivo. Jedino arogantni tumače to, što kod njega

nema teatralnosti, kao neznanje.

Mada, čak je i državni tužilac napravio jednu grešku, kada je citirao presudu Apelacionog suda u postupku

protiv Androscha zbog davanja lažnih dokaza (sada okončanog) i ukazao na ‘dugotrajno, genijalno i prefinjeno

povezivanje računa’. Navodna utaja poreza možda jeste bila ‘dugotrajna’ ali nikako nije bila ‘genijalna i

prefinjena’.

Bilo je upravno suprotno: svako ko se upusti u lavirint Androschovih računa na kojima je bio neprijavljeni

novac nađe se u čudu koliko je ta struktura bila jednostavna. Ne samo da uopšte nije prefinjena već je skoro

zaprepašćujuće primitivna. Primitivna je ne zato što je Androchu nedostajala inteligencija već prije zato što se

zasnivala na nepopustljivom temelju pogrešno primijenjene lojalnosti službenika. Dok je Androsch bio

ministar finansija, do januara 1981, mogao je da se osloni na revnosnu mada nezakonitu poslušnost određenog

broja moćnih službenika. Čim je Androsch napustio funkciju, tim službenicima su ruke bile pune posla da

prikriju svoje saučesništvo u zataškavanju. Naime, čitav niz drugih službenika, koji nikako nisu bili pretjerano

hrabri već su samo poštovali zakon, pokušavali su iznova i iznova da osiguraju da pobijedi zakon. Spoticali su

se, međutim, na praktične stvari. Tim koji je vodio poreski istražitelj iz Koroške, Adolf Panzenböck (u periodu

od 1982. do 1984. godine) zasigurno je prikupio sve relevantne podatke, ali je rukovodilac jedne od poreskih

službi iz Beča koji je bio zadužen za predmet samo dan i po zaključio da je sve u redu. A prošle sedmice, kada

su se pojavili kao svjedoci, branilac Herbert Schachter postupao je prema poreskim službenicima

Walteru Handereku, Heinzu Tschernutteru i Gerhardu Berneru, koji su ponovo pokrenuli istragu u periodu

između 1985. i 1988. godine, kao da su oni okrivljeni a ne Androsch.

Poznato je još od 1980. godine da je Androsch izbjegavao plaćanje poreza. Sudski postupak koji je odložen u

petak dao je dodatne dokaze da je okrivljeni izmicao tužilaštvu zahvaljujući revnosnoj poslušnosti službenika.

Kada ovo nije više bilo moguće jer je za istragu bio zadužen nezavisan sudija, Androschovi savjetnici koristili

su svaku priliku da odlože postupak. I simptomatično je, a i puno toga otkriva to, da je Androsch ponavljao

pred sudom pred kojim se vodi postupak da je obavljeno ‘sedam inspekcija’ i da su zaključci tih inspekcija

svaki put bili u njegovu korist, i da je veoma nepravedno što je tek osma inspekcija trebalo da poljulja idealni

svijet njegove prividne nevinosti. Za to treba kriviti svakog osim njega samog. Androsch se u međuvremenu

toliko potpuno saživio sa ulogom nevine žrtve da ne može subjektivno da pojmi da je ikada bio proglašen

krivim.

Objektivno gledano, treba navesti u Androschovu korist da je možda bilo nekoliko ljudi u Austriji koji su u

periodu od gotovo dvadeset godina (od 1965. do 1983. godine) utajili porez u visini od više od 6,3 miliona

šilinga a da nisu, ipak, bili predmet toliko intenzivnog publiciteta. Na drugoj strani, nijedan austrijski ministar

finansija nije istovremeno raspolagao sa sedam računa na kojima su bila neprijavljena sredstva. I, kako je to

rekao državni tužilac, iako je porijeklo jednog dijela novca utvrđeno, ostalo je oko pet miliona šilinga koji

potiču iz nepoznatih izvora.

Bilo je nedolično od Androscha da ponovo izvuče svog ‘strica po usvojenju’ na suđenju. Navodno, rečito je

tvrdio da je njegov ‘stric po usvojenju’ u stvari njegov ‘otac usvojitelj’, ali u svakom slučaju govorio je o

pokojniku bez poštovanja. Uzmemirujuće je to što je Androsch umiješao ne samo svog ‘usvojitelja’ Gustava

Steinera, već i svog tasta Paula Schärfa u ove finansijske radnje. Obojica su bili nagovoreni da se žrtvuju za

Androscha i da preuzmu odgovornost za neprijavljena sredstva i pojereničke odnose koje nikada nisu imali.

Istražni sudija Anton Zelenka, a nakon njega poreski organi i druge sudije (Josef Zehetmayer i kasnije

Apelacioni sud) dokazali su odavno da je Androch o ovome lagao. Tok novčanih sredstava na i sa sedam

računa na kojima je bio novac koji nije bio prijavljen poreskim organima, ne može se protumačiti nikako

drukčije nego da je Androsch izbjegavao plaćanje poreza. Njegova odbrana na sudu bila je sramotna; nakon

toliko godina čovjek bi barem očekivao pravilno izvedene argumente. Svaki put kada mu je sudija Zeilinger

postavio konkretno pitanje on se ili pravdao rupama u pamćenju ili je krivio svog ‘usvojitelja’. Čak je opet

pomenuo pokojnog ser Arthura Steina, istraživača Puta svile, za koga tvrdi da je od njega dobio nasljedstvo.

Na sudu nijesu iznesene nikakve nove tvrdnje – niti što se tiče računa na kojima se nalazio neprijavljeni

novac, niti što se tiče finansiranja njegovih vila. Svi koji su očekivali da Androsch ispriča sve i da, kako je

najavljeno u novinama, otkrije nove činjenice i izvede uvjerljive argumente u svoju odbranu bili su gorko

razočarani. Samo je u pogledu optužbi za ‘tajnu raspodjelu dobiti’ bilo nekih pravnih čarki.

G-din Schachter rekao je sudu da je Androsch ‘žrtva politike’. Protiv Androscha su „pokušana krivična djela“

i njegov klijent uvijek je imao „protivnike koji su čak pokušali da unište Androscha i psihički i fizički“.

Za ovo su krivici bili Bruno Kreisky i drugi.

Sud je veoma ljubazno pokušavao da optuženog spusti na zemlju poslije njegovog preopširnog blebetanja. I

svaki put on bi odgovorio ‘Ne znam. Na kraju krajeva, imam ja i drugih obaveza’ (tj. da se ne zamaram takvim

glupim pitanjima).

Po potrebi, organi se uvijek mogu okriviti za sve. U ovom slučaju, taj kliše jasno nije važio za sudiju

Zeilingera. Dva jutra on je pokazivao „salonsku“ pravdu u njenom najboljem svjetlu. Sudija se prisilio da bude

ljubazan čak i kada ga je jasno iritiralo nezainteresovano samopouzdanje optuženog. Još prvog dana suđenja

stvorena je atmosfera psihološke tenzije koju je bivši ministar očigledno pogrešno protumačio. S vremena na

vrijeme 53-godišnjak je preuzimao ulogu javnog govornika koji priča o politici. Sve manje pažnje poklanjao je

sudijinim pitanjima i ophodio se prema državnom tužiocu sa sve većim provokativnim prezirom. Okretao se i

sve više gledao u građane na galeriji, tražeći potvrdu, a njegova gestikulacija sve je više podsjećala na

gestikulaciju samozadovoljnog moćnog vicekancelara i ministra finansija koji je navikao da pobjeđuje.

U tim okolnostima napravljene su ozbiljne taktičke greške. Branilac je prekidao sudiju a Androsch je

podlegao sopstvenom šarmu. On je pričao i pričao, pričljivost koju je Kronen Zeitung zamijenio za „briljantnu

retoriku“. Optuženi se u stvari distancirao koliko god je mogao od sopstvene odgovornosti.

Krivi su drugi.

Međutim, sudija Zeilinger ni jednu sekundu nije izgubio kontrolu nad situacijom. S vremena na vrijeme, što

je bilo očigledno iz njegovog položaja tijela, na vrh jezika su mu bile neke oštre riječi ali ih nikada nije

izgovorio.

Optuženi je osjetio slabost i u potpunosti je iskoristio sopstvenu – navodnu snagu; uspostavio je vezu sa

javnošću dok je prekinuo vezu sa sudom.

Sudija Zeilinger pripremio se za ovo suđenje revnosno i marljivo. Citirajući činjenice, on je Androscha

konstantno satjerivao u ćoškove iz kojih je on mogao da se izvuče samo tako što se pravdao rupama u

pamćenju.

U mnogim važnim suđenjima grešniku se pruža poštena šansa do samog kraja. Androsch je takođe imao

poštenu šansu prošlog petka; od ukupno dvanaest prijedloga odbrane, deset je odbačeno, a dva su dozvoljena.

Sud je dozvolio dokaze o tome da li je u poreskom postupku protiv Androscha vršen bilo kakav nedozvoljen

uticaj ili su izdata uputstva koja su negativno uticala na poreskog obveznika. U sljedećoj fazi suđenja, u

avgustu ili septembru (sud je čak uzeo u obzir ljetnji odmor branioca!), stoga će kao svjedoci biti saslušani

službenici iz Regionalne poreske službe i Ministarstva finansija.

Međutim, u svakom suđenju dođe do trenutka nakon kojeg sud očekuje neki znak razumijevanja. Nada se da

će pojaviti neki trag poniznosti koji se može ocijeniti kao olakšavajuća okolnost.

Optuženi nije do sada pokazao nikakvu poniznost, ni za sekund. No, sada ima nekoliko sedmica da

porazmisli da li je saglasno principima države koja se zasniva na vladavini prava da ministar finansija i

njegova porodica raspolažu računima na kojima su milioni neprijavljenih sredstava.

Sada je na njemu da pokaže veličinu. Pravosudni sistem otkrio je ozbiljne stvari. Sud se u svakom slučaju u

potpunosti rukovodio principima pravičnosti do posljednjeg trenutka suđenja prošlog petka, kada je odložio

postupak.

Za razmišljanje.“

C. Postupak pred Regionalnim krivičnim sudom u Beču

274. G-din Worm je optužen za djelo iz odjeljka 23 Zakona o medijima (Mediengesetz – v.

stav 23 ove presude), jer je vršio nedozvoljeni uticaj na krivični postupak (verbotene

Einflußnahme auf ein Strafverfahren).

275. Dana 12. maja 1992. Godine, Regionalni krivični sud u Beču, u postupku u kome je

sudio sudija pojedinac (Einzelrichter), oslobodio je podnosioca predstavke optužbe. Sud je

zaključio da tekst o kome je riječ, nije mogao da utiče na ishod postupka protiv g-dina

Androscha i da nije utvrđeno da je podnosilac predstavke djelovao s takvom namjerom.

276. Sud je podsjetio da je 1991. godine, g-din Androsch osuđen za utaju poreza (v. stav 9

ove presude). Prilikom utvrđivanja da li je osporeni članak mogao da utiče na ishod ovog

postupka, sud je napomenuo da je trebalo sagledati tekst i sadržinu članka kao cjelinu, kao i

odvijanje postupka o kome je članak izvještavao, ličnost okrivljenog i ličnost podnosioca

predstavke. Članak je za razliku od izvještaja sa suđenja u tabloidima analizirao ponašanje

predsjednika sudskog vijeća, državnog tužioca, branioca i naročito okrivljenog, gdina

Androscha, gotovo isto kao što bi to uradio psiholog. Nadalje, sud je zaključio da je svakom

čitaocu, koji je slabo upoznat sa predmetom, jasno da se podnosilac predstavke, koji je više

godina radio za list „Profil“, intenzivno bavio tzv.slučajem Androsch i da je o tome često

izvještavao. Činilo se na osnovu članka, da je podnosilac predstavke pretpostavio da su istražne

radnje koje su sproveli poreski organi bile ispravne. Iskaze koje je okrivljeni dao na suđenju

podvrgao je kritičkoj psihološkoj analizi. Međutim, njegov način pisanja i formulacije koje je

koristio, nijesu mogle da utiču na taj postupak. Ličnost podnosioca predstavke i njegove

aktivnosti kao novinara u predmetu Androsch bile su veoma dobro poznate, čak i sudiji-

porotniku.

Štaviše, nije utvrđeno da je podnosilac predstavke djelovao sa namjerom da utiče na ishod

postupka, naročito jer se činilo da je bio uvjeren da će g-din Androsch u svakom slučaju biti

osuđen.

D. Postupak pred Apelacionim sudom u Beču

277. Dana 19. oktobra 1992. godine, Apelacioni sud u Beču, koji je zasijedao u vijeću

sastavljenom od trojice profesionalnih sudija po žalbi koju je uložio državni tužilac, održao je

raspravu u prisustvu podnosioca predstavke i njegovog advokata. G-din Worm je ispitan i naveo

je naročito da je prva rečenica inkriminisanog odlomka, naime da se „tok novčanih sredstava na i

sa sedam računa na kojima je bio novac, koji nije bio prijavljen poreskim organima, ne može

protumačiti nikako drukčije nego da je Androch izbjegavao plaćanje poreza“, citat iz izjave koju

je dao državni tužilac tokom suđenja. Ovaj potonji je takođe često upućivao na to da je g-din

Androsch bio osuđen za davanje lažnih iskaza u svojstvu svjedoka (v.stav 8 ove presude).

278. Na kraju rasprave, pročitana je izreka presude, kao i relevantno obrazloženje. Sud je

podnosioca predstavke osudio za nedozvoljeno uticanje na krivični postupak i izrekao mu

novčanu kaznu od 40 dnevnica u iznosu od 1.200 šilinga (ATS) po danu, tj. 48.000 šilinga, ili na

kaznu zatvora od dvadeset dana, ukoliko taj iznos ne plati. Izdavačka firma proglašena je

solidarno odgovornom za plaćanje novčane kazne.

279. Kompletan tekst presude dostavljen je podnosiocu predstavke 25. marta 1993. godine.

280. Sud je, između ostalog, zauzeo stav:

„Žalba tužilaštva je stoga osnovana. Pravilno polazi od toga da se djelo definisano u odjeljku 23 Zakona o

medijima mora klasifikovati kao potencijalno opasno djelo [abstraktes Gefährdungsdelikt] …

Uopšte, potencijalno opasno djelo definisano je kao ponašanje koje tipično može da dovede do opasne

situacije, čak i ako u bilo kom datom slučaju niko u stvari nije izložen datoj opasnosti ...

Zakon uređuje samo ponašanje učinioca – u ovom slučaju komentar o vrijednosti dokaza – i sa tim povezuje

zaključak da takav komentar može i da utiče na ishod krivičnog postupka. Potencijalno opasno djelo shodno

tome predstavlja krivično ponašanje bez obzira na rezultat koji može da ima [schlichtes Tätigkeitsdelikt] ...

Razmatranje u prvostepenoj presudi o obimu u kojem je komentar o odbrani g-dina Androscha mogao da

utiče na ishod krivičnog postupka stoga je bilo nepotrebno ...

Odgovori optuženog koji se ispituje u krivičnom postupku predstavljaju dokaze ...

[Odlomak o kome je riječ] predstavlja (nepovoljan) komentar o vrijednosti odgovora koje je dao gdin

Androsch, a ne samo – kako je sud smatrao – kritičku psihološku analizu ...“

281. Sud je zapazio da „objektivni element djela iz odjeljka 23 Zakona o medijima čini ne

samo nepovoljan komentar o dokazima, već i povoljan komentar“.

282. Apelacioni sud osporio je i pretpostavku Regionalnog suda da su svi, uključujući i

sudije-porotnike, znali za višegodišnje angažovanje podnosioca predstavke u slučaju Androsch,

te da iz tog razloga njegov članak na njih ne bi uticao. Ni u kom slučaju nije bilo izvjesno da

sudije-porotnici redovno čitaju list „Profil“. Naprotiv, u spektakularnom postupku kao što je bio

ovaj, dešavalo se često da sudije-porotnici prate izvještavanja u novinama koja obično nisu čitali.

Nema sumnje da je, barem što se tiče sudija-porotnika, čitanje inkriminisanog članka moglo da

utiče na ishod krivičnog postupka.

283. Sud je dodao:

„[Navedeni zaključak] je utoliko tačniji u ovom slučaju jer se na osnovu članka može zaključiti da je

okrivljeni želio da uzurpira funkciju sudija koji su sudili u ovom predmetu.

Objektivni element djela iz odjeljka 23 Zakona o medijima je prema tome utvrđen.

Što se tiče subjektivnog elementa, treba napomenuti da je teško razumjeti zašto je sud zaključio da nije bilo

namjere da se utiče na ishod suđenja kada je ta namjera, naprotiv, bila vrlo očigledna.“

284. Sud je nadalje zaključio da je stručnost podnosioca predstavke i njegovo angažovanje u

predmetu u priličnoj mjeri pojačalo utisak da je napisao članak sa namjerom da utiče na ishod

postupka. On je istraživao ovaj predmet još od 1978. godine i napisao je o tome više od stotinu

članaka. Od početka bio je uvjeren da je g-din Androsch učinio krivično djelo utaje poreza. U

članku o kome je riječ ne samo da je kritikovao izjavu gdina Androscha već je i predvidio ishod

postupka, naime osudu okrivljenog.

285. Kraj presude glasio je:

„Čak i citiranje odgovora koji je dao g-din Heinz Tschernutter stavljeno na početak članka – ‘Prije svega, u

postupku nije smjelo da bude nikakvih grešaka. Sa ovim predmetom trebalo je da se postupa sa uobičajenom

obrazrivošću, ispravno i prema našem najboljem znanju i uvjerenju – ali ne preobazrivo!’ – prosječnom čitaocu

prenosi utisak da se sudu daje savjet i da se na njega vrši pritisak da slijedi isti pristup, drugim riječima da ne

pravi greške i da ne postupa sa gdinom Androschom preobazrivo.“


286. Odjeljak 23 Zakona o medijima (Mediengesetz) ima naziv „nedozvoljeno uticanje na

krivični postupak“ (Verbotene Einflußnahme auf ein Strafverfahren) i glasi:

„Svakoga ko, nakon podizanja optužnice … [a] prije prvostepene presude u krivičnom postupku, raspravlja o

vjerovatnom ishodu tog postupka, ili o vrijednosti dokaza na način koji može [geeignet] uticati na ishod

postupka, sud će kazniti novčanom kaznom do 180 dnevnica.”

287. Član 77 Zakonika o krivičnom postupku glasi:

„(1) Sudske odluke objavljuju se ili čitanjem u sudu ili dostavljanjem izvornika ili ovjerenog prepisa presude.

(2) Nakon što se pročitaju, presude se moraju unijeti u zapisnik. Na zahtjev, svako lice koje ima pravni

interes može dobiti prepis presude.“

U praksi se pisani prepisi odluka kao što je ova o kojoj je riječ u ovom slučaju automatski

dostavljaju licima na koja se odnose.

288. U skladu sa austrijskim krivično-procesnim pravom, vrijeme ostavljeno za žalbe počinje

da teče od dana kada je stranci dostavljena pisana verzija odluke na koju se izjavljuje žalba

(član 79 stav 2 Zakonika o krivičnom postupku).


289. G-din Worm obratio se Komisiji dana 28. jula 1993. godine. Pozvao se na član 10

Konvencije i žalio se da njegova osuda u skladu sa odjeljkom 23 Zakona o medijima predstavlja

povredu njegovog prava na slobodu izražavanja.

290. Komisija je 25. novembra 1995. godine predstavku (br. 22714/93) proglasila prihvatlji-

vom. U svom izvještaju od 23. maja 1996. godine (član 31), Komisija je izrazila mišljenje, sa

osamnaest glasova prema jedanaest, da je učinjena povreda člana 10 Konvencije. Kompletan

tekst mišljenja Komisije i izdvojenog mišljenja sadržanog u izvještaju dat je u prilogu ove presu-

de44

.


291. U svom podnesku podnosilac predstavke tražio je od Suda da ustanovi da je učinjena

povreda njegovog prava na slobodu izražavanja sadržanog u članu 10 Konvencije kao rezultat

nepravilnog tumačenja odjeljka 23 Zakona o medijima od strane Apelacionog suda u Beču.

292. Vlada je zahtijevala od Suda da odbije da razmatra predstavku, jer je podnesena više od

šest mjeseci nakon donošenja pravosnažne odluke domaćeg suda. Kao druga mogućnost, od

Suda se tražilo da izjavi da presudom Apelacionog suda u Beču od 19. oktobra 1992. godine nije

učinjena povreda prava podnosioca predstavke iz člana 10 Konvencije.

PRAVO

I. PRETHODNI PRIGOVOR VLADE

293. U prethodnom prigovoru Vlada je tvrdila, kao što je to činila i pred Komisijom, da g-din

Worm nije ispunio pravilo, iz člana 26 Konvencije, da se predstavke Komisiji moraju podnijeti

„u roku od šest mjeseci od dana donošenja pravosnažne odluke.“

Vlada je navela da je 19. oktobra 1992. godine, na kraju žalbenog postupka, Apelacioni sud u

Beču donio presudu u predmetu podnosioca predstavke (v. stav 15 ove presude). Budući da je

1. Napomena sekretara Suda. Iz praktičnih razloga, ovaj prilog pojaviće se samo uz štampanu verziju presude (u

Zborniku presuda i odluka 1997), međutim, primjerak izvještaja Komisije može se pribaviti u arhivi.

nacrt presude već bio dostupan, ne samo da je pročitana izreka već je pročitano i cjelokupno

relevantno obrazloženje. Prisutni su bili i podnosilac predstavke i njegov advokat. U tim

okolnostima, Vlada je tvrdila da treba smatrati da je rok od šest mjeseci počeo da teče od tog

datuma. Štaviše, ovo je do tada bila praksa Komisije.

Vlada je dalje predočila da, činjenica da pisani prepis odluke nije dostavljen podnosiocu

predstavke do 25. marta 1993. godine (v. stav 16 ove presude) nije bitna jer nije sadržao više

informacija od presude koja je bila javno izrečena u sudu.

294. Podnosilac predstavke tvrdio je da nije bio u mogućnosti da se upozna sa punim

obrazloženjem suda u vezi sa žalbom državnog tužioca dok nije primio pisanu verziju presude.

Naročito, kada se radi o složenim pravnim pitanjima kao u ovom slučaju, od podnosioca

predstavke ne može se očekivati da podnese predstavku Komisiji na osnovu usmene odluke.

Datum od kojeg počinje da teče rok od šest mjeseci stoga treba da bude 25. mart 1993. godine,

datum dostavljanja pisane verzije presude.

295. Komisija se složila sa podnosiocem predstavke kada je potvrdila da ju je ovaj slučaj

podstakao da preispita svoj prethodni stav. Po mišljenju Komisije, pravilo o roku od šest mjeseci

iz člana 26 ne samo da teži ostvarivanju cilja da se obezbijedi pravna sigurnost, već i

potencijalnom podnosiocu predstavke pruža vrijeme da razmotri da li da podnese predstavku

Komisiji i, ako odluči da je podnese, da odluči koje će konkretne pritužbe i argumente navesti. U

vezi sa tim, Komisija je zaključila da kada, u skladu sa domaćim pravom, podnosiocu predstavke

treba da bude dostavljen pisani tekst pravosnažne odluke, rok od šest mjeseci treba računati od

datuma dostavljanja pravosnažne odluke, bez obzira da li je presuda o kojoj je riječ, ili njen dio,

prethodno izrečena usmeno.

296. Sud napominje da je, u skladu sa domaćim pravom i praksom (v. stav 24 ove presude),

podnosilac predstavke imao pravo da mu se dostavi po službenoj dužnosti pisani prepis presude

Apelacionog suda i da je dugo odlaganje ove dostave bila isključivo odgovornost sudskih organa.

Navedena presuda, koja je u svojoj konačnoj verziji imala više od devet stranica, sadržala je

detaljno pravno obrazloženje. U ovim okolnostima, Sud dijeli stav Komisije (v. stav 32 ove

presude) da će se cilj i svrha člana 26 najbolje ostvariti ako se rok od šest mjeseci bude računao

od datuma dostavljanja pisane presude. Štaviše, ovo je rješenje koje je usvojeno u austrijskom

pravu za računanje rokova za podnošenje domaćih žalbi (v. stav 25 ove presude).

297. Presuda Apelacionog suda u Beču dostavljena je podnosiocu predstavke 25. marta 1993.

godine (v. stav 16 ove presude), a predstavka je Komisiji podnesena manje od šest mjeseci nakon

toga, naime 28. jula 1993. godine (v.stav 1 ove presude). Iz navedenog slijedi da se prethodni

prigovor Vlade mora odbaciti.


298. Podnosilac predstavke tvrdio je da njegova osuda i novčana kazna koja mu je izrečena

zbog objavljivanja članka kojim se komentariše suđenje gdinu Androschu predstavljaju povredu

člana 10 Konvencije koji glasi:

„1. Svako ima pravo na slobodu izražavanja. Ovo pravo uključuje slobodu posjedovanja sopstvenog mišljen-

ja, primanja i saopštavanja informacija i ideja bez miješanja javne vlasti i bez obzira na granice. Ovaj član ne

sprječava države da zahtijevaju dozvole za rad televizijskih, radio i bioskopskih preduzeća.

2. Pošto korišćenje ovih sloboda povlači za sobom dužnosti i odgovornosti, ono se može podvrgnuti formal-

nostima, uslovima, ograničenjima ili kaznama propisanim zakonom i neophodnim u demokratskom društvu u

interesu nacionalne bezbjednosti, teritorijalnog integriteta ili javne bezbjednosti, radi sprječavanja nereda ili

kriminala, zaštite zdravlja ili morala, zaštite ugleda ili prava drugih, sprječavanja otkrivanja obavještenja dobi-

jenih u povjerenju, ili radi očuvanja autoriteta i nepristrasnosti sudstva.“

299. Nije sporno da je osuda podnosioca predstavke predstavljala miješanje u njegovo pravo

na slobodu izražavanja garantovano članom 10 stav 1 i Sud ne vidi nikakvog razloga da smatra

drukčije. Stoga se mora ispitati da li je to miješanje opravdano u skladu sa stavom 2 te odredbe.

A. Da li je miješanje bilo „propisano zakonom“

300. Svi su saglasni da osude za „nedozvoljeno uticanje na krivični postupak“ imaju pravni

osnov u domaćem pravu, naime odjeljku 23 Zakona o medijima (v. stav 23 ove presude).

Podnosilac predstavke tvrdio je, međutim, da činjenice u njegovom slučaju ne potpadaju pod

djelokrug te odredbe i da je Apelacioni sud u Beču pogriješio kada je zaključio da je njegov

članak bio sračunat da utiče na krivični postupak protiv gdina Androscha.

301. Sud ponavlja da relevantno domaće pravo treba formulisati dovoljno precizno da se

omogući predmetnim licima – ako je potrebno uz odgovarajući pravni savjet – da predvide, u

mjeri koja je prihvatljiva u datim okolnostima, posljedice koje dati postupak može da ima.

Prevashodno je na nadležnim organima države, naročito sudovima, da tumače i primjenjuju

domaće zakonodavstvo (v. između ostalog, presudu Chorherr protiv Austrije od 25. avgusta

1993. godine, Serija A br. 266-B, str. 35–36, st. 24-25). U ovom slučaju, Sud je zadovoljan što

primjena odjeljka 23 Zakona o medijima na predmet podnosioca predstavke od strane

Apelacionog suda u Beču nije prevazilazila ono što se moglo razumno predvidjeti u datim

okolnostima. Shodno tome Sud zaključuje, da je osporena osuda bila „propisana zakonom“.

B. Da li je miješanje težilo ostvarivanju legitimnog cilja

302. U ovom slučaju nije osporeno da je cilj osude podnosioca predstavke bio da se „očuva

autoritet i nepristrasnost sudstva“ i da je to legitimni cilj u skladu sa Konvencijom.

303. S tim u vezi, Sud je dosljedno zastupao stav da izraz „autoritet i nepristrasnost sudstva“

treba shvatiti „u smislu Konvencije“. U tu svrhu, mora se voditi računa o centralnom mjestu koje

u ovom kontekstu ima član 6 koji odražava osnovni princip vladavine prava (v. između ostalog

presudu „Sandej tajms“ protiv Ujedinjenog Kraljevstva (br. 1) od 26. aprila 1979. godine, Serija

A br. 30, str. 34, stav 55).

Fraza „autoritet sudstva“ podrazumijeva, naročito, stanovište da sudovi jesu i da je opšte

prihvaćeno u široj javnosti, da su sudovi pravi forum za rješavanje pravnih sporova i za

odlučivanje da li je neko kriv ili nije kriv za krivično djelo za koje se tereti; nadalje, da šira

javnost poštuje i da ima povjerenje u sposobnost sudstva da ispuni tu funkciju (ibid., mutatis

mutandis).

„Nepristrasnost“ obično označava nepostojanje predrasude ili predubjeđenja (v.presudu

Piersack protiv Belgije od 1. oktobra 1982. godine, Serija A br. 53, str. 14, stav 30). Međutim,

Sud je u više navrata zauzeo stav da je kod očuvanja nepristrasnosti sudstva u pitanju povjerenje

koje sudovi u demokratskom društvu treba da uliju okrivljenima, kada se radi o krivičnim

postupcima, a i široj javnosti (v.mutatis mutandis, između ostalih pravnih autoriteta, presudu Fey

protiv Austrije od 24. februara 1993. godine, Serija A br. 255-A, str. 12, stav 30).

Iz toga slijedi da, u naporima da očuvaju „autoritet i nepristrasnost sudstva“, države

ugovornice imaju pravo da uzmu u obzir okolnosti koje se – prevazilazeći konkretan slučaj –

odnose na zaštitu ključne uloge sudova u demokratskom društvu.

304. Imajući u vidu navedeno, različite razloge sadržane u presudi Apelacionog suda u Beču

od 19. oktobra 1992. godine (v. st. 17 do 22 ove presude) treba smatrati razlozima koji potpadaju

pod cilj „očuvanja autoriteta i nepristrasnosti sudstva“.

305. Vlada je predočila da se osudom podnosioca predstavke imalo za cilj i da se zaštiti pravo

g-dina Androscha na pretpostavku nevinosti. Imajući u vidu njenu analizu iz prethodnih stavova,

Sud ne smatra da je neophodno da se posebno bavi ovim pitanjem.

C. Da li je miješanje bilo „neophodno u demokratskom društvu“

306. Podnosilac predstavke tvrdio je da je njegovo pravo na slobodu izražavanja ograničeno u

mjeri koja prevazilazi granice predviđene članom 10 stav 2 Konvencije. Predočio je da budući da

je predmet njegovog izvještavanja bilo suđenje bivšem ministru finansija za poreske prestupe

učinjene dok je još bio na funkciji, što je nesumnjivo pitanje od značaja za javnost, granice

dozvoljene kritike trebalo bi da budu šire. Što se tiče rizika od uticanja na ishod suđenja g-dinu

Androschu, on je ukazao da je odlomak gdje se aludira na odgovornost g-dina Androscha za

utaju poreza upućivao na aktivnosti za koje je g-din Androsch bio već osuđen i koje su dobro

poznate sudu.

307. Komisija je izrazila mišljenje da Apelacioni sud u Beču nije odmjerio javni interes da se

spriječi nepropisno uticanje medija na krivične postupke koji su u toku u odnosu na javni interes

da se dobiju informacije o ponašanju bivšeg ministra finansija koji se tereti za utaju poreza.

Prilikom ispitivanja da li je bilo vjerovatno da će inkriminisani tekst uticati na ishod suđenja,

apelacioni sud, za razliku od prvostepenog suda, nije sagledao tekst i sadržinu članka napisanog

na dvije stranice kao cjelinu. Imajući u vidu njegov specifičan kontekst, zaključak koji je

podnosilac predstavke sugerisao u jednom odlomku, naime da je g-din Androsch izbjegavao

plaćanje poreza, čini se da je jedino izražavao stanje sumnje, koje su članovi sudskog vijeća,

uključujući sudije-porotnike, mogli da procijene nezavisno. Komisija je nadalje zapazila da je

apelacioni sud trebalo da razmotri odbranu podnosioca predstavke da se inkriminisanim

odlomkom samo parafrazirala izjava koju je državni tužilac dao na suđenju.

Komisija je shodno tome zaključila da razlozi koje je iznio Apelacioni sud nisu dovoljni za

svrhe člana 10 stav 2. Za zadiranje u pravo podnosioca predstavke na slobodu izražavanja stoga

se ne bi moglo reći da je bilo „neophodno u demokratskom društvu“ radi očuvanja „autoriteta i

nepristrasnosti sudstva“.

308. Na raspravi, delegat Komisije je predočio da bi pitanje neophodnosti u skladu sa članom

10 stav 2 zahtijevalo da domaći sudovi utvrde da li je zaista na sudije-porotnike vršen ikakav

stvarni uticaj.

309. Za Vladu, ponašanje podnosioca predstavke prekoračilo je granice dozvoljenog

izvještavanja o suđenju koje je u toku. Čak i ako bi se uzela u obzir cjelokupna sadržina članka,

ne bi bilo sumnje da je inkriminisana izjava predstavljala tipično odlučivanje unaprijed o krivici

okrivljenog od strane štampe. Ako je izjava o kojoj je riječ zaista bila citiranje državnog tužioca,

podnosilac predstavke trebalo je da to naznači, a nije to uradio.

Nadalje je ukazala da iako je vjerovatno da sudije-porotnici čitaju izvještaje štampe o

predmetima u kojima sude, austrijski zakon, za razliku od drugih sistema, ne nastoji da ih izoluje

od izloženosti spoljnom uticaju dok vrše svoje funkcije. Stoga je postojala velika vjerovatnoća da

će mišljenje g-dina Worma, vodećeg eksperta za „Slučaj Androsch“, uticati na te sudije, što bi

ugrozilo nepristrasnost suda.

Vlada je konačno predočila da novčana kazna izrečena podnosiocu predstavke nije bila

nesrazmjerna cilju kome se težilo.

310. Sud podsjeća da sloboda izražavanja predstavlja jedan od osnovnih temelja

demokratskog društva i da su mjere zaštite koje treba pružiti štampi od naročite važnosti (v.,

između ostalih pravnih autoriteta, presudu Jersild protiv Danske od 23. septembra 1994. godine,


Opšte je načelo da se „neophodnost“ bilo kakvog ograničenja slobode izražavanja mora

uvjerljivo ustanoviti (v. presudu „Sandej tajms“ protiv Ujedinjenog Kraljevstva (br. 2) od

26. novembra 1991. godine, Serija A br. 217, str. 28–29, stav 50). Nije sporno da je prevashodno

na nadležnim organima države da procijene da li postoji “prijeka društvena potreba” za

ograničavanjem i ti organi pri tom imaju izvjesnu slobodu procjenjivanja. U ovom kontekstu,

međutim, sloboda procjenjivanja domaćih organa ograničena je interesom demokratskog društva

da se osigura i očuva sloboda štampe. Slično tome, taj interes će imati veliku težinu prilikom

utvrđivanja, kao što se to mora uraditi u skladu sa članom 10 stav 2, da li je ograničenje bilo

srazmjerno legitimnom cilju kome se težilo.

Zadatak Suda, u vršenju nadzorne funkcije koju ima, nije da zauzme mjesto nadležnih organa

države već da ocijeni u skladu sa članom 10 odluke koje su ti organi donijeli na osnovu svog

ovlašćenja za procjenjivanje. Pri tom, Sud mora da sagleda “miješanje” koje je predmet žalbe u

svjetlu slučaja kao cjeline i da utvrdi da li su razlozi koje su nadležni organi države naveli da

opravdaju to „miješanje“ „relevantni i dovoljni“ (v. između ostalih pravnih autoriteta, presudu

Goodwin protiv Ujedinjenog Kraljevstva od 27. marta 1996. godine, Zbornik presuda i odluka

1996-II, str. 500–01, stav 40).

311. U ovom slučaju, Apelacioni sud u Beču, nakon što je pažljivo razmotrio prirodu

inkriminisanog članka, zaključio je da taj članak mogao objektivno da utiče na ishod postupka.

Apelacioni sud bavio se i pitanjem namjere podnosioca predstavke prilikom objavljivanja članka,

navodeći naročito da se na osnovu članka može izvesti zaključak da je želio da uzurpira funkciju

sudija koji su sudili u ovom predmetu (v. st. 16–21 ove presude).

Razlozi koje je dao Apelacioni sud bili su dakle „relevantni“ u pogledu cilja kome se težilo.

Ostaje da se utvrdi da li su bili i „dovoljni“ za tu istu svrhu.

312. Prilikom ocjenjivanja ovog pitanja, Sud podsjeća da sloboda procjenjivanja nadležnih

organa države nije istovjetna za svaki od ciljeva navedenih u članu 10 stav 2. Što se tiče pojma

„autoriteta i nepristrasnosti sudstva“, Sud je već napomenuo objektivni karakter tog pojma i

činjenicu da, u ovoj oblasti, domaće pravo i praksa država članica Savjeta Evrope pokazuju

prilično veliku opštu saglasnost (v.mutatis mutandis, presudu „Sandej tajms“ (br. 1) citiranu

prethodno u tekstu, str. 36, stav 59). Ovo ne znači da se zahtijeva apsolutna ujednačenost i,

zaista, budući da države ugovornice imaju slobodu da izaberu mjere koje smatraju prikladnim,

Sud ne može da zanemari materijalne ili procesne odlike domaćeg prava svake od njih (ibid.,

str. 37–38, stav 61). Stoga ne može da zauzme stav da je osuda podnosioca predstavke bila

suprotna članu 10 Konvencije samo iz razloga što možda ne bi bila izrečena u nekom drugom

pravnom sistemu.

313. Ograničenja slobode izražavanja koja su dozvoljena članom 10 stav 2 „radi očuvanja

autoriteta i nepristrasnosti sudstva“ državama ne daju pravo da ograniče sve forme javne

rasprave o stvarima koje su u toku pred sudovima.

Činjenica da sudovi ne mogu da funkcionišu u vakuumu je opšte priznata. Iako su sudovi

forum u kome se odlučuje da li je neko lice krivo ili nije krivo za krivično djelo za koje se tereti

(v. stav 40 ove presude), ovo ne znači da se o predmetu krivičnih suđenja ne može prethodno ili

istovremeno raspravljati na nekom drugom mjestu, bilo u specijalizovanim časopisima, u običnoj

štampi ili u javnosti uopšte (v. mutatis mutandis, presuda „Sandej tajms“ (br. 1) citirana u

prethodnom tekstu, str. 40, stav 65).

Pod uslovom da to ne prevazilazi granice određene u interesu pravilnog sprovođenja pravde,

izvještavanje, uključujući i komentare, o sudskim postupcima doprinosi njihovoj javnosti te je

savršeno u skladu sa zahtjevom iz člana 6 stav 1 Konvencije da rasprave budu javne. Ne samo da

mediji imaju zadatak da prenose te informacije i ideje: javnost takođe ima pravo da ih dobije

(ibid.). Ovo važi utoliko više ako je u pitanju neka javna ličnost, kao što je to, u ovom slučaju,

bivši član Vlade. Ta se lica neizbježno i svjesno izlažu pomnom ispitivaju od strane i novinara i

šire javnosti (v., između ostalih pravnih autoriteta, presudu Lingens protiv Austrije od 8. jula

1986. godine, Serija A br. 103, str. 26, stav 42). Shodno tome, granice prihvatljivog

komentarisanja šire su kada je u pitanju političar nego privatno lice (ibid.).

Međutim, javne ličnosti imaju pravo da im se garantuje pravično suđenje u skladu sa članom

6, što u krivičnom postupku podrazumijeva pravo na nepristrasan sud, po istom osnovu kao i

svako drugo lice. Ovo moraju imati u vidu novinari kada komentarišu krivični postupak koji je u

toku, jer se granice dopuštenog komentara ne mogu proširiti na izjave za koje je vjerovatno da će

umanjiti, namjerno ili ne, mogućnost da lice o kome je riječ ima pravično suđenje ili narušiti

povjerenje javnosti u ulogu sudova u sprovođenju krivične pravde.

314. Podnosilac predstavke osuđen je za pokušaj da izvrši nedozvoljeni uticaj na ishod

krivičnog postupka koji se vodio protiv gdina Androscha. Izrečena mu je novčana kazna u visini

od 48.000 šilinga (ATS), ili dvadeset dana zatvora u slučaju da ne plati kaznu (v. stav 15 ove

presude).

Kao što je ukratko navedeno u prethodnom dijelu teksta (v. st. 17–22) Apelacioni sud u Beču

prvo je razmatrao da li je osporeni članak objektivno mogao da utiče na ishod postupka koji je

bio u toku u dato vrijeme pred Regionalnim krivičnim sudom u Beču.

Zaključio je da je podnosilac predstavke nepovoljno komentarisao odgovore koje je gdin

Androsch dao na suđenju a ne samo iznio kritičku psihološku analizu, kako je to smatrao

prvostepeni sud. Sud je nadalje smatrao da se ne može isključiti mogućnost da su članovi

sudskog vijeća koje je sudilo u postupku protiv gdina Androscha, preciznije sudije-porotnici,

možda pročitali članak. Zaključio je da članak podnosioca predstavke potpada pod djelokrug

odjeljka 23 Zakona o medijima.

Apelacioni sud zauzeo je stav da je višegodišnje angažovanje g-dina Worma na „Slučaju

Androsch“ – istraživao je ovaj slučaj od 1978. godine i napisao je o tome više od stotinu članaka

– pojačalo utisak koji se stiče iz teksta članka da ga je napisao sa namjerom da utiče na ishod

sudskog postupka. Od početka, podnosilac predstavke bio je uvjeren da je gdin Androsch učinio

djelo utaje poreza i to je naveo. U svom članku, on ne samo da je kritikovao gdina Androscha; on

je namjerno pokušao da navede čitaoca da zaključi da je gdin Androsch kriv za ono za šta je

optužen i predvidio je njegovu osudu.

315. Presuda Apelacionog suda nije bila usmjerena da ograniči pravo podnosioca predstavke

da objektivno informiše javnost o odvijanju sudskog postupka protiv gdina Androscha. Ona je u

suštini kritikovala nepovoljnu procjenu koju je podnosilac predstavke iznio o odgovorima koje je

bivši ministar dao na suđenju, što je dokazni element u smislu odjeljka 23 Zakona o medijima.

Sud ne dijeli stanovište Komisije da je odlomak u kome se ukazuje da je gdin Androsch

izbjegavao plaćanje poreza samo izrazio stanje sumnje. Naročito riječi „ne može se protumačiti

nikako drukčije nego da je Androsch izbjegavao plaćanje poreza“ upućuju u velikoj mjeri na

jasno izraženo mišljenje da je gdin Androsch kriv za krivično djelo za koje se tereti. Ovo je

mišljenje štaviše formulisano toliko apsolutnim terminima da je čitaocu prenesen utisak da

krivični sud ne može ništa drugo da učini sem da osudi gdina Androscha.

316. Sud smatra da iz presude Apelacionog suda proizilazi da je inkriminisani članak

sagledan u cjelini. Nadalje, ne može se reći da sadržina članka ne može da garantuje zaključak

do koga je došao Apelacioni sud u Beču u pogledu sposobnosti članka da utiče na ishod postupka

protiv gdina Androscha.

317. Imajući u vidu slobodu procjenjivanja koju ima država, u principu je apelacioni sud bio

taj koji treba da ocijeni vjerovatnoću da će barem sudije-porotnici pročitati članak kao i da utvrdi

krivičnu namjeru podnosioca predstavke u njegovom objavljivanju. Što se tiče ovog drugog

pitanja, Apelacioni sud je ukazao da „na osnovu članka može se zaključiti da je [podnosilac

predstavke] želio da uzurpira funkciju sudija koji su sudili u ovom predmetu“ (v. stav 20 ove

presude). U tom pogledu, da parafraziramo riječi Suda iz njegove presude u predmetu „Sandej

tajms“ (br. 1) (citirano u prethodnom dijelu teksta), ne može se isključiti mogućnost da

navikavanje javnosti na redovan prizor pseudo-suđenja u štampanim medijima može dugoročno

gledano da ima opasne posljedice po prihvatanje sudova kao pravog foruma za odlučivanje da li

je neko lice krivo ili nije krivo za krivično djelo za koje se tereti (str. 39, stav 63). Iz ovog

razloga, činjenica da domaće pravo kako ga je tumačio Apelacioni sud u Beču nije propisivalo da

se dokaže stvarni rezultat uticanja na određeni sudski postupak (v. stav 18 ove presude) ne

umanjuje opravdanje za miješanje radi zaštite autoriteta sudstva.

318. Tvrdnja – koju je apelacioni sud zanemario – da je inkriminisani odlomak bio citat izjave

koju je dao državni tužilac na suđenju ne dovodi u pitanje navedene zaključke. Prije svega, čak i

ako pretpostavimo da je državni tužilac zaista iznio takve opaske, podnosilac predstavke trebalo

je da naznači da ih samo citira. U svakom slučaju, upravo državni tužilac i ima ulogu da utvrdi

krivicu gdina Androscha a ne podnosilac predstavke.

319. Na osnovu navedenog, Sud zaključuje da su razlozi koje je iznio Apelacioni sud u Beču

da opravda zadiranje u pravo podnosioca predstavke na slobodu izražavanja koje proističe iz

njegove osude takođe „dovoljni“ za svrhe člana 10 stav 2. Naročito, interes podnosioca

predstavke da prenese i interes javnosti da dobije njegove ideje o pitanju od opšteg značaja koje

je bilo pred sudom nije bio toliki da prevagne u odnosu na razloge na koje se oslonio Apelacioni

sud u Beču u pogledu negativnih posljedica koje je širenje osporenog članka imalo po autoritet i

nepristrasnost sudstva u Austriji.

320. Imajući u vidu visinu novčane kazne i činjenicu da je bilo određeno da izdavačka firma

bude solidarno odgovorna za plaćanje te novčane kazne (v.stav 15 ove presude), izrečena

sankcija ne može se smatrati nesrazmjernom legitimnom cilju kome se težilo.

321. Sud shodno tome zaključuje da su domaći sudovi imali pravo da smatraju da su osuda i

kažnjavanje podnosioca predstavke “neophodni u demokratskom društvu“ radi očuvanja i

autoriteta i nepristrasnosti sudstva u smislu člana 10 stav 2 Konvencije.

322. Ukratko, nije učinjena povreda člana 10 Konvencije.


1. odbacuje jednoglasno prethodni prigovor Vlade;

2. smatra, sa sedam glasova prema dva, da nije učinjena povreda člana 10 Konvencije.

Sačinjeno na engleskom i francuskom jeziku i objavljeno na javnoj raspravi u Zgradi ljudskih

prava, u Strazburu, 29. avgusta 1997. godine.

potpis: Rudolf BERNHARDT, predsjednik

Potpis: Herbert PETZOLD, sekretar

U skladu sa članom 51 stav 2 Konvencije i pravilom 55 stav 2 Poslovnika Suda B, uz ovu pre-

sudu prilaže se djelimično izdvojeno mišljenje g-dina Casadevalla, kome se pridružuje gdin

Jungwiert.

Parafirao: R. B.

Parafirao: H. P.

Djelimično izdvojeno mišljenje sudije Casadevalla, kome se pridružuje sudija Jungwiert

(Prevod)

1. Slažem se da prethodni prigovor Vlade treba odbaciti, ali ne mogu da se složim sa

većinom u pogledu merituma.

2. Sloboda izražavanja sadržana u članu 10, jedan od temeljnih stubova demokratskog

društva, opravdava uže ograničavanje slobode procjenjivanja koju imaju države. Slijedi da su

izuzeci predviđeni članom 10, kao što su “nacionalna bezbjednost” ili “očuvanje autoriteta i

nepristrasnosti sudstva”, opravdani – po mom mišljenju – samo u naročito ozbiljnim situacijama.

3. Prihvatam da takvo zadiranje ima pravni osnov u domaćem pravu i da je težilo legitimnom

cilju. Na drugoj strani, ne vidim da je bilo neophodno.

4. Čak nisam siguran da je odjeljak 23 Zakona o medijima (v. stav 23 presude) u saglasnosti

sa Konvencijom. Ne samo da je formulisan tako uopšteno da bi bilo moguće ograničiti bilo

kakav komentar o krivičnim postupcima koji su u toku kao komentar koji „može da utiče na

ishod krivičnog postupka“, već je u ovom slučaju i tumačen na apstraktan način (v. stav 17

presude) – što predstavlja pristup koji je, po mom mišljenju, podložan kritici.

5. Dok je moguće razumjeti da u nekim oblastima (javno zdravlje, saobraćaj) zahtjevi u

pogledu javnog reda diktiraju da se kazne mogu izreći a da nije neophodno dokazati da postoji

stvarni rizik bilo kakve vrste, ovo ne treba da bude slučaj gdje kazna podrazumijeva ograničenje

jednog od osnovnih prava, u ovom slučaju prava na slobodu izražavanja.

6. Da bi ovakva ograničenja bila opravdana za svrhe Konvencije, meni se čini da je od

suštinske važnosti da se dokaže da informacije i ideje o kojima je riječ mogu da predstavljaju

stvaran suštinski rizik – ne samo hipotetički – po „nacionalnu bezbjednost“, „objelodanjivanje

informacija dobijenih u povjerenju“ ili „autoritet i nepristrasnost sudstva“. Apelacioni sud u

Beču smatrao je da takva procjena rizika nije neophodna da se utvrdi da je učinjeno djelo iz

odjeljka 23 Zakona o medijima (v. stav 17 presude).

7. Zbog nedostatka dokaza koji bi mi omogućili da zaključim da se zakonska odredba

dosljedno primjenjuje kao što je to bilo u ovom slučaju, prije ću reći da razlozi koje je naveo

Apelacioni sud u Beču nisu „dovoljni“ u odnosu na legitimni cilj kome se težilo.

8. Naime, većina je izjavila – i ja se slažem sa njihovim stanovištem – da u naporima da

očuvaju „autoritet i nepristrasnost sudstva, države ugovornice imaju pravo da uzmu u obzir

okolnosti koje se – prevazilazeći konkretan slučaj – odnose na zaštitu ključne uloge sudova u

demokratskom društvu“ (v. stav 40 presude). Iz ovog razloga, po mišljenju većine, činjenica da

domaće pravo „nije propisivalo da se dokaže stvarni rezultat uticanja na određeni sudski

postupak ne umanjuje opravdanje za miješanje radi zaštite autoriteta sudstva“. (v. stav 18 ove

presude)

9. Drugim riječima, miješanje o kome je riječ bilo je opravdano ne na osnovu toga što je

„moglo da utiče na ishod postupka“ protiv gdina Androscha (pitanje nepristrasnosti) već prije jer

je povrijedilo princip da su „sudovi pravi forum za rješavanje sudskih sporova“ (pitanje

autoriteta). Ne smatram ovaj pristup nimalo uvjerljivijim.

10. Ne može da me uvjeri, prvo, jer isti zahtjev da se procijeni opasnost protiv koje je to

miješanje usmjereno treba da se primjenjuje kada je cilj da se pruži opšta zaštita autoritetu ili

nepristrasnosti sudstva i drugo, jer taj pristup može samo, po mom mišljenju, da se smatra za

opravdanje miješanja o kome je riječ ex post facto.

11. Nakon što se pročita presuda Apelacionog suda u Beču jasno je da je u pitanju bila samo

nepristrasnost suda koji je sudio gdinu Androschu. Tvrditi samo na osnovu jedne klauzule („na

osnovu članka može se zaključiti da je [podnosilac predstavke] želio da uzurpira funkciju sudija

koji su sudili u ovom predmetu“) da je Apelacioni sud u Beču imao namjeru da obezbijedi

„prihvatanje sudova kao pravog foruma za odlučivanje da li je neko lice krivo ili nije krivo za

krivično djelo za koje se tereti“ sa ciljem da se spriječi „prizor pseudo-suđenja u štampanim

medijima“ (v. stav 54 presude) meni se čini da je u najmanju ruku vještački.

12. Nadležni organi države stoga nisu iznijeli dovoljno razloga da me ubijede da su riječi

podnosioca predstavke u njegovom članku bile takve da su dovele do potrebe za miješanjem koje

odgovara „prijekoj društvenoj potrebi“ (v. presudu „Sandej tajms“ protiv Ujedinjenog

Kraljevstva (br. 2) od 26. novembra 1991. godine, Serija A br. 217, str. 28–29, stav 50) kada se

odmjere u odnosu na pravo novinara na slobodu izražavanja i pravo javnosti na informacije i

ideje, čak i one „koje vrijeđaju, šokiraju ili uznemiravaju državu“ (v. presudu Vereinigung

demokratischer Soldaten Österreichs i Gubi protiv Austrije od 19. decembra 1994. godine,


13. Stoga smatram da je učinjena povreda člana 10 Konvencije.

PRAVO NA DJELOTVORNI

PRAVNI LIJEK

ČLAN 13 KONVENCIJE

Svako kome su povrijeđena prava i slobode predviđeni u ovoj Konvenciji ima pravo na

djelotvoran pravni lijek pred nacionalnim vlastima, bez obzira jesu li povredu izvršila lica koja

su postupala u službenom svojstvu.


PRVO ODJELJENJE

PREDMET DEBELIĆ protiv HRVATSKE


PRESUDA

STRAZBUR



može biti predmet tehničkih izmjena.

U predmetu Debelić protiv Hrvatske, Evropski sud za ljudska prava (Prvo odjeljenje),

zasjedajući u vijeću u sastavu:


g-din L. Loucaides,

g-din P. Lorenzen,

g-đa N. Vajić,

g-din A. Kovler,

g-đa E. Steiner,

g-din K. Hajiyev, sudije,

i g-din S. Nielsen, zamjenik sekretara odjeljenja,

poslije vijećanja na zatvorenoj sjednici održanoj 3. marta 2005. godine, donosi sljedeću

presudu koja je usvojena na taj dan:

POSTUPAK

1. Postupak u ovom predmetu pokrenut je na osnovu predstavke (br.2448/03) protiv

Republike Hrvatske koju je hrvatski državljanin g-din Ivan Debelić ("podnosilac predstavke"),

podnio Sudu na osnovu člana 34 Konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda

("Konvencija") dana 2. januara 2003. godine.

2. Hrvatsku Vladu ("Vlada") zastupala je njena zastupnica, g-đa L. Lukina-Karajković.

3. Dana 11. decembra 2003. godine Sud je proglasio zahtjev djelimično nedopuštenim i

odlučio da Vladi proslijedi prigovore koji se odnose na dužinu postupka i nedostatak

djelotvornog pravnog sredstva. Prema odredbama člana 29 stava 3 Konvencije, odlučio je da

ispita osnovanost predstavke istovremeno sa njenom dopuštenošću.

ČINJENICE


4. Podnosilac predstavke rođen je 1939. godine i živi na Rabu.

5. Dana 10. juna 1996. godine preduzeće J. ("preduzeće") je pokrenulo parnični postupak

protiv podnosioca predstavke pred Trgovačkim sudom u Rijeci tražeći povraćaj poslovnih

prostorija u posjedu podnosioca predstavke i isplatu zakupnine.

6. Dana 7. avgusta 1996. godine, podnosilac predstavke je podnio protivtužbu protiv

preduzeća, tražeći isplatu određenog iznosa na osnovu svojih ulaganja u poslovne prostorije.

7. Dva predmeta su spojena.

8. Dana 2. oktobra 1996. godine Trgovački sud u Rijeci presudio je u korist preduzeća. U isto

vrijeme odbacio je tužbeni zahtjev podnosioca predstavke kao nedopušten, jer je nad preduzećem

u međuvremenu otvoren stečaj, a podnosilac predstavke nije prijavio svoje potraživanje u stečaj.

9. Podnosilac predstavke žalio se protiv tog rješenja. Dana 11. februara 1997. godine Visoki

trgovački sud Republike Hrvatske je potvrdio prvostepenu presudu.

10. Dana 27. marta 1997. godine podnosilac predstavke je podnio zahtjev za reviziju

Vrhovnom sudu Republike Hrvatske.

11. Dana 11. decembra 2001. godine Vrhovni sud je odbio reviziju kao neosnovanu. Ta

odluka nije dostavljena podnosiocu predstavke sve do 6. maja 2002. godine.

12. U međuvremenu, dana 22. marta 2002. godine, novi član Ustavnog zakona o Ustavnom

sudu, član 59a, koji je potom postao član 63 stupio je na snagu, uvodeći novo pravno sredstvo za

dužinu postupka u obliku ustavne žalbe.

13. U skladu sa novim zakonodavstvom, dana 11. aprila 2002. godine, podnosilac predstavke

je podnio ustavnu žalbu Ustavnom sudu Republike Hrvatske prigovarajući na dužinu postupka.

14. Dana 2. oktobra 2002. godine Ustavni sud odbacio je ustavnu žalbu podnosioca

predstavke jer je Vrhovni sud u međuvremenu donio odluku u njegovom predmetu.


15. Član 29 Ustava garantuje, između ostalog, pravo da sud odluči o pravima i obavezama

pojedinca u razumnom roku.

16. Odgovarajući dio člana 62 Ustavnog zakona o Ustavnom sudu Republike Hrvatske

("Narodne novine", broj 49/02 od 3. maja 2002. godine, dalje: Ustavni zakon) glasi kako slijedi:

Član 62

"(1) Svako može podnijeti Ustavnom sudu ustavnu žalbu ako smatra da mu je pojedinačnim aktom organa državne

vlasti, organa jedinice lokalne i područne (regionalne) samouprave ili pravnog lica s javnim ovlašćenjima, kojim je

odlučeno o njegovim pravima i obvezama ili o sumnji ili optužbi zbog krivične radnje, povrijeđeno ljudsko pravo ili

osnovna sloboda zajamčena Ustavom, odnosno Ustavom zajamčeno pravo na lokalnu i područnu (regionalnu)

samoupravu (u daljem tekstu: ustavno pravo)…

(2) Ako je zbog povrede ustavnih prava dopušteno drugo pravno sredstvo, ustavna žalba se može podnijeti tek

nakon što je to pravno sredstvo iscrpljeno.

(3) U stvarima u kojima je dopušten upravni spor, odnosno revizija u parničnom ili vanparničnom postupku, pravno

sredstvo je iscrpljeno nakon što je odlučeno i o tim pravnim sredstvima."

17. Odgovarajući dio člana 63 Ustavnog suda glasi kako slijedi:

Član 63

"(1) Ustavni sud će pokrenuti postupak po ustavnoj žalbi i prije nego što su iscrpljena pravna sredstva, u slučaju kad

o pravima i obvezama stranke ili o sumnji ili optužbi zbog krivične radnje nije u razumnom roku odlučio sud…

(2) U odluci kojom usvaja ustavnu žalbu iz stava 1 ovoga člana, Ustavni sud će nadležnom sudu odrediti rok za

donošenje akta kojim će taj sud meritorno odlučiti

(3) U odluci iz stava 2 ovog člana Ustavni sud će odrediti primjerenu naknadu koja pripada podnosiocu zbog

povrede njegovog ustavnog prava…Naknada se isplaćuje iz državnog budžeta u roku od tri mjeseca od dana

podnošenja zahtjeva stranke za njenu isplatu."

Odgovarajući dio Zakona o parničnom postupku (Narodne novine 53/91, 91/92, 112/99, 88/01)

glasi kako slijedi:

Član 382 propisuje da zahtjev za reviziju može biti podnesen protiv drugostepene odluke u roku

od 30 dana od njenog prijema. Takođe, navodi slučajeve u kojima je takav zahtjev dopušten.

Članovi 395 i 396 propisuju da Vrhovni sud, u slučaju da utvrdi da je zahtjev za reviziju

osnovan, može ukinuti drugostepenu presudu i vratiti predmet ili, u određenim slučajevima,

preinačiti drugostepenu presudu.

PRAVO

I. NAVODNA POVREDA ČLANA 6 STAVA 1 KONVENCIJE

18. Podnosilac predstavke prigovorio je da dužina postuka nije bila u skladu sa zahtjevom

"razumnog roka" zajamčenog članom 6 stavom 1 Konvencije, koji glasi kako slijedi:

"Prilikom utvrđivanja građanskih prava i obaveza …, svako ima pravo na … suđenje i javnu

raspravu u razumnom roku pred … sudom."

A. Dopuštenost

1. Kompatibilnost predstavke ratione materiae

19. Vlada je tvrdila da postupak podnosioca predstavke koji se odnosi na reviziju ne potpada

pod okvir člana 6 stava 1 Konvencije, budući da se u domaćem pravu takav zahtjev smatra

vanrednim pravnim sredstvom.

20. Sud kao prvo napominje da samo ime koje je dato postupku u domaćem pravnom sustavu

ili činjenica da ga domaće pravosuđe smatra vanredno pravno sredstvom ne može biti

odlučujuće: odlučujuća je priroda i cilj postupka u pitanju (v. San Leonard Band Club v. Malta,

no. 77562/01, stav 41, ECHR 2004-…). Dalje, ustaljena je praksa Suda da postupci nakon

zahtjeva za reviziju ili za ukidanje presude podpadaju pod član 6 stava 1 Konvencije (v. na

primjer, H.E. v. Austria, br. 335005/96, st. 14 i 18, od 11. jula 2002; i Cobianchi v. Italy (br. 1),

br. 43434/98, st. 8 i 11, od 9. novembra 2000. godine).

21. U pogledu prirode postupka po zahtjevu za revizijom u građanskim stvarima u Hrvatskoj,

Sud opaža da Vrhovni sud može, ako utvrdi da je takav zahtjev osnovan, ukinuti presudu nižeg

stepena i vratiti predmet na ponovno suđenje, ili čak u određenim slučajevima sam odlučiti o

predmetu. Razlozi za reviziju su eksplicitno navedeni u Zakonu o parničnom postupku i nijesu

podložni diskrecionoj ocjeni suda. Štaviše, radi iscrpljivanja pravnih sredstava, član 62 Ustavnog

zakona zahtijeva da žalilac prethodno podnese zahtjev za reviziju kad god je to dopušteno.

Ustavna žalba je, sa druge strane, prethodni uslov za podnošenje tužbe Sudu.

22. U tim okolnostima, Sud zaključuje da je postupak koji slijedi nakon zahtjeva za reviziju

odlučujući za građanska prava i obaveze podnosioca predstavke i da podpadapod član 6 stava 1

Konvencije. Ujedno, treba napomenuti da je u brojnim predmetima protiv Hrvatske Sud ranije

uzimao u obzir dužinu postupka pred Vrhovnim sudom pri ocjeni cjelokupne dužine postupka.

23. U skladu sa time, Vladin prigovor treba odbiti.

2. Iscrpljivanje domaćih pravnih sredstava

24. Vlada je iznijela da je podnosilac predstavke propustio da iscrpi domaća pravna sredstva

jer nije podnio žalbu Ustavnom sudu zbog dužine postupka, na osnovu člana 62 Ustavnog

zakona. Vlada tvrdi da je takva ustavna žalba djelotvorno pravno sredstvo u postupcima koji su

već dovršeni.

25. Podnosilac predstavke je osporio djelotvornost tog pravnog sredstva tvrdeći da takvu

tužbu nije mogao da podnese prije odluke Vrhovnog suda o reviziji.

26. Sud podsjeća, da je utvrdio da član 62 Ustavnog zakona ne predstavlja djelotvorno pravno

sredstvo u pogledu dužine postupka (v. Camasso v. Croatia, br. 15733/02, stav 25, od 13.

januara 2005. godine). Sud ne vidi razlog za promjenu mišljenja izraženog u gornjoj presudi.

27. Slijedi da Vladin prigovor u ovom pogledu treba odbiti.

3. Zaključak

28. Sud primjećuje da ovaj prigovor nije očigledno neosnovan u smislu člana 35 stava 3

Konvencije. Dalje, primjećuje da nije nedopušten ni po drugim osnovama. Stoga, mora biti

proglašen dopuštenim.

B. Osnovanost predstavke

29. Podnosilac predstavke je tvrdio da je postupak prekoračio razuman rok, naročito u dijelu

pred Vrhovnim sudom.

30. Vlada je osporila to mišljenje.

1. Vremenski period koji treba uzeti u obzir

31. Sud primjećuje da je postupak započeo 10. juna 1996. godine, kad je podnesena tužba

protiv podnosioca predstavke i završio 6. maja 2002. godine, na dan dostave presude Vrhovnog

suda. Dakle, trajao je skoro šest godina.

32. Vremenski period koji treba uzeti u razmatranje započeo je 6. novembra 1997. godine,

nakon što je Konvencija stupila na snagu u odnosu na Hrvatsku. Slijedi da vremenski period od

četiri godine i šest mjeseci spada u nadležnost Suda ratione temporis.

33. Međutim, da bi se utvrdila razumnost vremenskog perioda koji je u pitanju, treba uzeti u

obzir stanje predmeta na dan 5. novembra 1997. godine (v. između ostalog, Styranowski v.

Poland, presuda od 30. oktobra 1998. godine, Reports on Judgements and Decisions 1998-VIII,

str. 3376, stav 46).

2. Razumnost dužine postupka

34. Sud ponavlja da se razumnost dužine postupka mora cijeniti u svjetlu okolnosti predmeta i

pozivom na kriterijume utvrđene njegovom sudskom praksom, posebno: složenost predmeta,

ponašanje podnosioca predstavke i relevantnih vlasti, kao i važnost onoga što se za podnosioca

predstavke dovodi u pitanje u sporu (v. između mnogo drugih pravnih izvora, predmet

Frydlender v. France [GC], br. 30979/96, stav 43, ECHR 2000-VII).

35. U pogledu složenosti predmeta i ponašanja podnosioca predstavke, Vlada je priznala da

predmet nije bio složen i da podnosilac predstavke nije doprinio dužini postupka. Sud nema

razloga da smatra drugačije.

36. U pogledu ponašanja domaćih vlasti, Sud primjećuje da je kroz cijeli vremenski period

koji treba uzeti u razmatranje, predmet podnosioca predstavke bio pred Vrhovnim sudom, to jest

četiri godine i šest mjeseci. Za to vrijeme, Vrhovni sud je odlučio samo o reviziji i nije izveo

nijedan dokaz niti preuzeo bilo kakve druge procesne radnje.

37. Sud je često nalazio povrede člana 6 stava 1 Konvencije u predmetima koji su pokretali

pitanja slična pitanju u ovom predmetu (v. Frydlender, citiran gore).

38. Ispitavši sve dokaze koji su mu podneseni, Sud smatra da Vlada nije iznijela činjenicu ili

argument koji bi ga mogli uvjeriti u donošenje drugačijeg zaključka u ovom predmetu. Imajući u

vidu svoju praksu u ovakvim slučajevima, Sud smatra da ovaj predmet u pogledu dužine

vremenskog perioda neaktivnosti pred Vrhovnim sudom, ne zadovoljava uslov "razumnog roka".

39. Stoga je došlo do povrede člana 6 stava 1.


40. Podnosilac predstavke se dalje žali na činjenicu da ustavna žalba na osnovu člana 63

Ustavnog zakona nije bila djelotvorno pravno sredstvo u njegovom predmetu, jer Ustavni sud

nije odlučio o meritumu. Pozvao se na član 13 Konvencije.

41. Vlada je osporila tu tvrdnju. Vlada smatra da je ustavna žalba na osnovu člana 62

djelotvorno pravno sredstvo za dužinu postupka koji je već dovršen.

42. Sud podsjeća da je već utvrdio (vidi stav 26) da žalba na osnovu člana 62 Ustavnog

zakona ne predstavlja djelotvorno pravno sredstvo u pogledu dužine postupka koji je već

dovršen. Treba utvrditi da li je žalba na osnovu člana 63 Ustavnog zakona bila djelotvorno

pravno sredstvo u predmetu podnosioca predstavke.

43. Sud dalje podsjeća da je ustavna žalba na osnovu člana 63 Ustavnog zakona priznata kao

djelotvorno pravno sredstvo u predmetima koji još traju u Hrvatskoj (v. Slaviček v. Croatia

(dec.), br. 20862/02, ECHR 2002-VII). Takva ustavna žalba nije utvrđena kao djelotvorno

pravno sredstvo za dužinu postupka koji je već dovršen (v. Šoć v. Croatia, br. 47863/99, stav 94,

od 9. maja 2003. godine).

44. Sud ponavlja da se efekat člana 13 ogleda u zahtjevu za postojanjem domaćeg pravnog

sredstva koje će omogućiti nadležnim domaćim vlastima da se ujedno bave suštinom relevantnog

prigovora po Konvenciji i pružanjem odgovarajućeg zadovoljenja, iako države ugovornice imaju

određenu diskreciju u pogledu načina na koji će izvršiti svoje obaveze po osnovu ove odredbe (v.

Chahal v. United Kingdom, presuda od 15. novembra 1996. godine, Reports 1996-V, pp 1869-

70, stav 145). Pravno sredstvo koje zahtijeva član 13 mora biti "djelotvorno" i u praksi i u

zakonu. Međutim, takvo pravno sredstvo se zahtijeva samo za prigovore koji se smatraju

"spornim" po Konvenciji (v. Metroplitan Church of Bessarabia and Others v. Moldova, br.

45701/99 stav 137, ECHR 2001-XII).

45. U ovom predmetu, u svjetlu zaključka u pogledu člana 6 stav 1 (v. stav 38 gore), Sud

smatra da je tužba podnosioca predstavke postavila pitanje nerazumne dužine postupka prema toj

odredbi. Podnosilac predstavke je stoga mogao da očekuje da Ustavni sud sadržajno riješi

njegovu ustavnu žalbu, što nije učinio. Iako je podnosilac predstavke podnio svoju žalbu dok je

postupak još trajao, nakon njegovog okončanja Ustavni sud je odbacio žalbu kao nedopuštenu,

bez ispitivanja njegove dužine do tog časa.

46. Iako je istina da činjenica što pravno sredstvo nije dovelo do povoljnog ishoda za

podnosioca predstavke, ne čini pravno sredstvo nedjelotvornim (v. Kudla v. Poland [GC], br.

30210/96, stav 157, ECHR 2000-XI), Sud zaključuje da praksa Ustavnog suda u okolnostima

ovog predmeta čini inače djelotvorno pravno sredstvo, nedjelotvornim. Ovaj zaključak međutim,

ne dovodi u pitanje djelotvornost pravnog sredstva kao takvog ili obavezu podnošenja ustavne

žalbe na osnovu člana 63 Ustavnog zakona radi iscrpljivanja domaćih pravnih sredstava, koja se

odnose na prigovore u pogledu dužine postupka koji još traju.

47. Stoga je došlo do povrede člana 13 Konvencije u ovom predmetu.



“Kada Sud utvrdi prekršaj Konvencije ili protokola uz nju, a unutrašnje pravo Visoke strane

ugovornice u pitanju omogućava samo djelimičnu odštetu, Sud će, ako je to potrebno, pružiti

pravično zadovoljenje oštećenoj stranci.”

A. Šteta

49. Podnosilac predstavke je tražio 25,000 eura na ime materijalne i nematerijalne štete. 50.

Vlada je osporila taj zahtjev.

51. Sud ne nalazi nikakvu uzročnu vezu između utvrđene povrede i navodne materijalne štete;

stoga odbija ovaj dio zahtjeva. Sa druge strane, dosuđuje podnosiocu predstavke 2,000 EUR na

ime nematerijalne štete, uvećanih za sve takse koje bude bilo potrebno zaračunati.


52. Podnosilac predstavke nije postavio zahtjev u ovom pogledu. Stoga nikakva naknada nije

dosuđena u ovom dijelu.

C. Zatezna kamata

53. Sud smatra da je primjereno da zatezna kamata bude zasnovana na najnižoj kamatnoj

stopi Evropske centrale banke uz dodatak od tri procentna poena.


1. proglašava predstavku prihvatljivom;

2. utvrđuje da je došlo do povrede člana 6 stava 1 Konvencije;

3. utvrđuje da je došlo do povrede člana 13 Konvencije;

4. utvrđuje

(a) da tužena država podnosiocu predstavke treba da isplati 2,000 EUR (dvije hiljade eura) na

ime nematerijalne štete, što će biti preračunato u hrvatske kune prema kursu koji važi na dan

isplate, uvećan za sve takse koje bude bilo potrebno zaračunati, i to u roku od tri mjeseca od dana

kad presuda postane pravosnažna u skladu sa članom 44 stavom 2. Konvencije;

(b) da po isteku gore navedena tri meseca do isplate, treba platiti običnu kamatu na gore

navedeni iznos po stopi koja je jednaka najnižoj kamatnoj stopi Evropske centrale banke uz

dodatak od tri procentna poena;

5. odbija ostatak zahtjeva podnosioca predstavke za pravično zadovoljenje.

Sastavljeno na engleskom jeziku i dostavljeno u pisanoj formi dana 26. maja 2005. godine u

skladu sa pravilom 77 st. 2 i 3 Poslovnika Suda.

Soren Nielsen Christos Rozakis

Zamjenik sekretara Predsjednik

PRAVO NA MIRNO UŽIVANJE

IMOVINE

ČLAN 1 PROTOKOLA BROJ 1 KONVENCIJE

Svako fizičko i pravno lice ima pravo na neometano uživanje svoje imovine. Niko ne može biti

lišen svoje imovine, osim u javnom interesu i pod uslovima predviđenim zakonom i opštim

načelima međunarodnog prava.

Prethodne odredbe, međutim, ni na koji način ne utiču na pravo države da primjenjuje zakone

koje smatra potrebnim da bi regulisala korišćenje imovine u skladu s opštim interesima ili da bi

obezbijedila naplatu poreza ili drugih dažbina ili kazni.


DRUGO ODJELJENJE

PREDMET BIJELIĆ protiv CRNE GORE I SRBIJE


PRESUDA

STRAZBUR

28. april 2009. godine

Ova presuda će postati pravnosnažna u okolnostima koje su izložene u članu 44 stav 2

Konvencije. U njoj može doći do redakcijskih izmjena.

U predmetu Bijelić protiv Crne Gore i Srbije,

Evropski sud za ljudska prava (Drugo odjeljenje), zasijedajući u Vijeću sljedećeg sastava:

g-din Françoise Tulkens, Predsjednik,

g-đa Ireneu Cabral Barreto,

g-din Vladimiro Zagrebelsky,

g-đa Danutė Jočienė,

g-din Dragoljub Popović,

g-din Nona Tsotsoria,

g-din Nebojša Vučinić, sudije,

i Sally Dollé, sekretar odjeljenja,

Nakon vijećanja bez prisustva javnosti 7. aprila 2009. godine donosi sljedeću presudu, koja je

usvojena toga dana:

POSTUPAK

1. Postupak u ovom predmetu pokrenut je predstavkom (br. 11890/05) protiv Državne

zajednice Srbija i Crna Gora koju su 24. marta 2005. godine, odnosno 31. januara 2006. godine

sudu podnijele po članu 34 Konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda (u daljem

tekstu Konvencija) g-đa Nadežda Bijelić (u daljem tekstu prvi podnosilac predstavke), g-đa

Svetlana Bijelić (u daljem tekstu drugi podnosilac predstavke) i g-đa Ljiljana Bijelić (u daljem

tekstu treći podnosilac predstavke), sve državljanke Srbije.

2. Podnosioci predstavke žalili su se, naročito, na neizvršenje pravnosnažnog rješenja za

prinudno iseljenje i na posljedicu tog neizvršenja, tj. nemogućnost da one žive u predmetnom

stanu.

3. Dana 28. novembra 2005. godine u odnosu na prvog podnosioca predstavke, i 7. februara

2006. godine, u odnosu na druga dva podnosioca predstavke, koji su naknadno priznati kao takvi,

ove su pritužbe saopštene Vladi Državne zajednice Srbija i Crna Gora.

4. Dana 7. aprila 2006. godine pomenuta Vlada predala je svoje pisane komentare, a 22. maja

2006. godine podnosioci predstavke su na njih odgovorili.

5. Dana 3. juna 2006. godine Crna Gora proglasila je nezavisnost.

6. Dana 27. juna 2006. godine Sud je odlučio da obustavi razmatranje predstavke dok se ne

završi pojašnjenje relevantnih pitanja (v. stavove 53-56 u tekstu ove presude).

7. Dana 9. avgusta 2007. godine, kao odgovor na pitanje Suda, podnosioci predstavke naveli

su da žele da nastave postupak i protiv Crne Gore i protiv Srbije kao dvije nezavisne države.

8. Podnosioce predstavke zastupao je g-din M. Savatović, advokat iz Beograda. Vladu Crne

Gore zastupao je Ministar pravde g-din M. Radović, a Vladu Srbije njen zastupnik, g-din S.

Carić.

9. Dana 10. aprila 2008. godine Predsjednik Drugog odjeljenja odlučio je da ponovno dostavi

predstavku u cijelosti Vladi Crne Gore, odnosno Vladi Srbije, obavještavajući ih da se, da bi se

obezbjedila jasnoća, nijedan prethodni komentar koji su strane predale neće uzeti u obzir.

Takođe je odlučeno da će se meritum predstavke ispitati u isto vrijeme kao i njena prihvatljivost

(član 29 stav 3). Strane su odgovorile u pisanoj formi na komentare druge strane. Uz to, dobijeni

su komentari trećih lica, od Venecijanske komisije i Akcije za ljudska prava, nevladine

organizacije za ljudska prava sa sjedištem u Crnoj Gori, kojima je data dozvola da intervenišu u

skladu sa članom 36 stav 2 Konvencije i Pravilom 44 stav 2 (a) Poslovnika Suda. Strane su

odgovorile na te komentare (Pravilo 44 stav 5).

ČINJENICE


10. Prvi, drugi i treći podnosilac predstavke rođeni su 1950, 1973, odnosno 1971. godine i

trenutno žive u Beogradu u Srbiji.

11. Činjenice ovog predmeta, koje su iznijele strane, mogu se sumirati na sljedeći način.

A. Postupak za prinudno iseljenje

12. Prvi podnosilac predstavke, njen suprug i druga dva podnosioca predstavke bili su nosioci

posebno zaštićenog stanarskog prava na stanu u Podgorici (nosioci odnosno korisnici stanarskog

prava), u Crnoj Gori, gdje su živjeli.

13. Prvi podnosilac predstavke i njen suprug razveli su se 1989. godine i prvi podnosilac

predstavke dobila je starateljstvo nad druga dva podnosioca predstavke.

14. Na dan 26. januara 1994. godine, prvi podnosilac predstavke dobila je rješenje od

Osnovnog suda u Podgorici kojim se ona proglašava jedinim nosiocem posebno zaštićenog

stanarskog prava na porodičnom stanu. Uz to, njen bivši muž (u daljem tekstu tuženi) dobio je

nalog da isprazni stan u roku od petnaest dana od datuma kada je odluka postala pravnosnažna.

15. Dana 27. aprila 1994. godine Viši sud u Podgorici, u postupku po žalbi, potvrdio je

rješenje Osnovnog suda, čime je to rješenje postal pravnosnažno.

B. Postupak izvršenja

16. S obzirom na to da tuženi nije postupio po sudskom nalogu da napusti stan, dana 31. maja

1994. godine prvi podnosilac predstavke pokrenula je formalni postupak sudskog izvršenja pred

Osnovnim sudom.

17. Nalog za izvršenje izdat je istog datuma.

18. Dana 8. jula 1994. godine sudski izvršitelj pokušao je prinudno da iseli tuženog zajedno

sa njegovom suprugom i maloljetnom djecom ali je sudsko izvršenje bilo prekinuto pošto je on

prijetio da će upotrijebiti silu.

19. Dana 14. jula 1994. godine ponovo su pokušali, ovoga puta uz pomoć policije, ali

navodno je planirano prinudno iseljenje prekinuto iz istog razloga.

20. 15. jula 1994. godine prvi podnosilac predstavke kupila je stan i postala njegov vlasnik.

21. Dana 26. oktobra 1994. godine, sudski izvršitelj i policija ponovo nisu uspjeli da prinudno

isele tuženog koji je uporno prijetio prvom podnosiocu predstavke u njihovom prisustvu i kod

sebe imao oružje. Izgleda da je u tom trenutku u stanu bilo još oružja, municije, pa čak i bomba.

Policija je tuženog privela u stanicu ali ga i oslobodila ubrzo nakon toga bez krivične prijave.

22. Dana 28. novembra 1994. godine i 16. marta 1995. godine nisu uspjela još dva zakazana

prinudna iseljenja, ovog drugog puta zbog zahtjeva tuženog “za socijalnu pomoć” za svoju

maloljetnu djecu.

23. Dana 23. oktobra 1995. godine prvi podnosilac predstavke poklonila je stan drugom i

trećem podnosiocu predstavke.

24. Dana 3. juna 1996. godine, odnosno 1. avgusta 1996. godine nisu uspjela još dva zakazana

prinudna iseljenja.

25. Dana 3. juna 1998. godine Ministarstvo pravde obavijestilo je prvog podnosioca

predstavke da se Osnovni sud obavezao da izvrši rješenje za prinudno iseljenje do kraja mjeseca.

26. Dana 27. oktobra 1998. godine i 1. novembra 1999. godine još dva zakazana iseljenja nisu

uspjela.

27. U međuvremenu, 13. avgusta 1999. godine, Direkcija za nekretnine izdala je formalnu

odluku kojom priznaje drugog i trećeg podnosioca predstavke kao nove vlasnike predmetnog

stana.

28. U martu 2004. godine došlo je do još jednog pokušaja prinudnog iseljenja koji nije uspio.

U prisustvu policajaca, vatrogasaca, hitne pomoći, sudskih izvršitelja i same sudije za izvršenje,

i u prisustvu njegove supruge i njihove djece, tuženi je prijetio da će podići u vazduh čitav stan.

Njihovi susjedi takođe su se izgleda protivili iseljenju, a neki od njih su navodno otišli tako

daleko da su se čak i fizički suprotstavljali policiji.

29. Tokom godina prvi podnosilac predstavke žalila se mnogim državnim organima na

neizvršenje presude koja je donesena u njenu korist, ali bez uspjeha.

30. Dana 9. februara 2006. godine još jedno zakazano prinudno izvršenje nije uspjelo jer je

tuženi prijetio da će prije “proliti krv” nego što će dozvoliti da ga prinudno isele.

31. Dana 5. maja 2006. godine odnosno 31. januara 2007. godine, sudija za izvršenje poslala

je dopis Ministarstvu unutrašnjih poslova tražeći pomoć.

32. Dana 15. februara 2007. godine, na sastanku sa policijom sudiji za izvršenje rečeno je da

je predmetno prinudno iseljenje preopasno za sprovođenje, da bi tuženi mogao da digne u

vazduh čitav objekat pomoću uređaja za daljinsko aktiviranje eksploziva i da sami policajci nisu

opremljeni da rješavaju situacije ovakve vrste. Policija je zato predložila da se podnosiocima

predstavke obezbijedi drugi stan umjesto predmetnog stana.

33. Dana 19. novembra 2007. godine sudija za izvršenje zahtjevala je od Ministarstva pravde

da obezbijedi onu vrstu policijske pomoći koja je potrebna za konačno iseljenje tuženog.

C. Ostale relevantne činjenice

34. Dana 26. marta 2004. godine drugi podnosilac predstavke, u svoje ime i u ime trećeg

podnosioca predstavke ovlastio je prvog podnosioca predstavke da proda predmetni stan.

35. Dana 30. januara 2006. godine drugi i treći podnosilac predstavke ovlastili su prvog

podnosioca predstavke, između ostalog, da ih zastupa u postupku izvršenja.

36. Podnosioci predstavke tvrde da su ugovor o poklonu iz 1995. godine (pogledati stav 23 u

tekstu ove presude) i navedena ovlašćenja predati sudu za izvršenje. Prvi podnosilac predstavke

zbog toga je bio zakonski zastupnik drugog i trećeg podnosioca predstavke u izvršnom postupku.


A. Ustavna povelja Državne zajednice Srbija i Crna Gora; objavljena u Službenom

listu Srbije i Crne Gore br. 1/03

37. Relevantne odredbe Povelje glase:


Države članice uređuju, obezbeđuju i štite ljudska i manjinska prava i građanske slobode na svojoj teritoriji.

…

(Državna zajednica)… Srbija i Crna Gora prati ostvarivanje ljudskih i manjinskih prava i građanskih sloboda i

obezbeđuje njihovu zaštitu, u slučaju kada ta zaštita nije obezbeđena u državama članicama.

Član 60 st. 4 i 5

U slučaju istupanja države Crne Gore iz državne zajednice Srbija i Crna Gora, međunarodni dokumenti koji se

odnose na Saveznu Republiku Jugoslaviju, posebno Rezolucija 1244 Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija, odnosili

bi se i važili … za državu Srbiju, kao sledbenika.

Država članica koja …. (istupi) …. ne nasleđuje pravo na međunarodno-pravni subjektivitet, a sva sporna pitanja

posebno se regulišu između države-sledbenika i osamostaljene države.

B. Povelja o ljudskim i manjinskim pravima i građanskim slobodama državne

zajednice Srbija i Crna Gora; objavljena u Službenom listu Srbije i Crne Gore br. 6/03)

38. Relevantne odredbe ove Povelje glase:

Član 2 stav 3

Ljudska i manjinska prava zajamčena ovom poveljom neposredno se uređuju, obezbeđuju i štite ustavima, zakonima

i politikom država Članica.

C. Stav koji je 26. jula 2006. godine donio Vrhovni sud Crne Gore (Pravni stav

Vrhovnog suda Republike Crne Gore; SU VI br. 38/2006)

Relevantni dio ovog Pravnog stava glasi:

„Domaći pravni sistem ne poznaje pravni lijek zbog povrede prava na suđenje u razumnom roku, pa sudovi u

Republici Crnoj Gori nijesu ovlašćeni da odlučuju o zahtjevu za naknadu nematerijalne štete zbog povrede ovog

prava. Zbog toga, svako ko smatra da mu je povrijeđeno ovo pravo može podnijeti predstavku Evropskom sudu za

ljudska prava i to u roku od šest mjeseci od dana kada je donijeta pravosnažna presuda domaćeg suda.

[Kada se od njih zahtijeva da odlučuju u sporovima za naknadu štete iz prethodnog teksta] … sudovi u Republici

Crnoj Gori … treba da se oglase nenadležnim … i odbace tužbu (u skladu sa članom 19 stav 3 Zakon parničnom

postupku).”

D. Ustav Crne Gore iz 2007. godine (Ustav Crne Gore; objavljen u Službenom listu

Crne Gore, br. 1/07)

40. Relevantne odredbe Ustava glase: Član 149

“Ustavni sud …

3) … [odlučuje o] … ustavnoj žalbi … [uloženoj zbog navodne] … povrede ljudskih prava i sloboda zajamčenih

Ustavom, nakon iscrpljivanja svih djelotvornih pravnih sredstava…”

41. Ovaj Ustav stupio je na snagu 22. oktobra 2007. godine.

E. Ustavni zakon za sprovodjenje Ustava Crne Gore; objavljen u Službenom listu Crne

Gore, br. 1/07, 9/08 i 4/09)

42. Relevantne odredbe ovog Zakona glase:

Član 5

Odredbe međunarodnih ugovora o ljudskim pravima i slobodama, kojima je Crna Gora pristupila prije 3. juna 2006.

godine, primjenjivaće se na pravne odnose nastale nakon potpisivanja.

43. I ovaj je Zakon stupio na snagu 22. oktobra 2007. godine.

F. Zakon o Ustavnom sudu Crne Gore; objavljen u Službenom listu Crne Gore, br.

64/08)

44. U članovima 48-59 detaljnije se propisuje postupak po ustavnoj žalbi.

45. Ovaj Zakon stupio je na snagu u novembru 2008. godine.

G. Zakon o zaštiti prava na suđenje u razumnom roku; objavljen u Službenom listu Crne

Gore, br. 11/07)

46. U ovom se Zakonu predviđa, pod određenim okolnostima, mogućnost da se ubrza sudski

postupak koji dugo traje, kao i mogućnost da se stranci zbog toga dodijeli nadoknada.

47. U članu 44, naročito, propisuje se da se ovaj Zakon primjenjuje retroaktivno na sve

postupke koji su pokrenuti nakon 3. marta 2004. godine, ali da će se uzeti u obzir i trajanje

sudskog postupka prije tog datuma.

48. Ovaj Zakon stupio je na snagu 21. decembra 2007. godine, ali u njemu se ne pominju

predstavke koje se odnose na dugo trajanje postupka koje su već predate Sudu.

H. Zakon o policiji; objavljen u Službenom listu RCG, br. 28/05)

49. Po članu 7 stav 1 policija je obavezna da pruža pomoć drugim državnim organima u

postupku izvršenja njihovih odluka ako se u tom postupku pruža fizički otpor ili se takav otpor

može očekivati.

I. Zakon o izvršnom postupku; objavljen u Službenom listu Savezne Republike

Jugoslavije, br. 28/00, 73/00 i 71/01)

50. Član 4 stav 1 predviđa da je sud u postupku izvršenja dužan da postupa hitno.

51. Shodno članu 47, ukoliko je potrebno, sudski izvršitelj može zatražiti pomoć policije; ako

policija ne pruži takvu pomoć, sud koji je nadležan za izvršenje dužan je da o tome obavijesti

ministra unutrašnjih poslova, vladu ili nadležno skupštinsko tijelo.

52. I na kraju, član 23 stav 1 predviđa da se izvršni postupak sprovodi i na predlog lica koje u

izvršnoj ispravi nije označeno kao povjerilac, ako ono ''javnom ili po zakonu ovjerenom

ispravom'' može da dokaže da je predmetno potraživanje na njega naknadno prenio prvobitni

povjerilac.

III. STATUS BIVŠE DRŽAVNE ZAJEDNICE SRBIJA I CRNA GORA, KAO I STATUS

SRBIJE, ODNOSNO STATUS CRNE GORE U ODNOSU NA KONVENCIJU NAKON

PROGLAŠENJA NEZAVISNOSTI CRNE GORE

52. Dana 3. marta 2004. godine Konvencija i član 1 Protokola br. 1 stupili su na snagu za

Državnu zajednicu Srbija i Crna Gora.

53. Dana 3. juna 2006. godine Skupština Crne Gore usvojila je Deklaraciju nezavisne Crne

Gore.

54. Dana 14. juna 2006. godine Komitet ministara Savjeta Evrope između ostalog

konstatovao je sljedeće:

„ 1. ... Republika Srbija nastavlja članstvo u Savjetu Evrope koje je do sada imala … [državna zajednica] … Srbija i

Crna Gora, i preuzima sve pripadajuće obaveze;

2. ... Republika Srbija nastavlja članstvo [državne zajednice] Srbije i Crne Gore u Savjetu Evrope od 3. juna 2006;

…

4. … Republika Srbija bila je ili potpisnica ili strana ugovornica konvencija Savjeta Evrope iz dodatka … čija je

potpisnica ili strana ugovornica bila [državna zajednica] Srbija i Crna Gora [, uključujući Evropsku konvenciju o

ljudskim pravima];

…”

56. I na kraju, dana 7. i 9. maja 2007. godine Komitet ministara odlučio je, između ostalog:

„2 … a. ... Republika Crna Gora ima se smatrati za stranu ugovornicu Evropske konvencije o ljudskim pravima i

njenih Protokola br. 1, 4, 6, 7, 12, 13 i 14 od 6. juna 2006; …”

IV. STATUT SAVJETA EVROPE

57. Relevantne odredbe Statuta glase:

Član 4

“Komitet ministara može da pozove svaku evropsku državu koja se smatra sposobnom i spremnom da ispunjava

odredbe člana 3 da postane članica Savjeta Evrope. Svaka tako pozvana država postaje članica nakon što se kod

Generalnog sekretara u njeno ime deponuju instrumenti pristupanja ovom Statutu.

Član 16

“U skladu sa odredbama čl. 24, 28, 30, 32, 33 i 35 koji se odnose na ovlašćenja Konsultativne skupštine, Komitet

ministara odlučuje sa obavezujućim dejstvom o svim pitanjima koja se odnose na unutrašnju organizaciju Savjeta

Evrope. Za te svrhe Komitet ministara usvaja potrebne finansijske i administrativne aranžmane.”

V. KOMITET UJEDINJENIH NACIJA ZA LJUDSKA PRAVA

58. Komitet za ljudska prava jasno je istakao, u kontekstu obaveza po Međunarodnom paktu o

građanskim i političkim pravima, da osnovna prava koja se štite međunarodnim ugovorima

“pripadaju narodu koji živi na teritoriji države potpisnice”. Naročito “kada se ljudima pruža

zaštita prava po ovom Paktu, ta zaštita prenosi se sa teritorijom i nastavlja da pripada njima, bez

obzira na promjene u vlasti države potpisnice, uključujući i razdruživanje u više država ili

sukcesiju” (Opšti komentar broj 26: Nastavak obaveza: 08/12/97, CCPR/C/21/Rev.1/Add. 8/

Rev.1).

PRAVO

59. Podnosioci predstavke žalili su se na neizvršenje konačne odluke koju je donio Osnovni

sud 26. januara 1994. godine, kao i na njihovu nemogućnost da žive u stanu koji je bio predmet

parnice, što je bila posljedica neizvršenja te odluke.

60. Sud je dostavio ove pritužbe po članu 6 stav 1 i 8 Konvencije i po članu 1 Protokola br. 1,

čiji relevantni dijelovi glase:

Član 6 stav 1

“Svako, tokom odlučivanja o njegovim građanskim pravima i obavezama … ima pravo na

pravičnu … raspravu … pred … sudom…”

Član 8

“Svako ima pravo na poštovanje svog ... doma ...

“Javne vlasti neće se miješati u vršenje ovog prava sem ako to nije u skladu sa zakonom i neophodno u

demokratskom društvu u interesu nacionalne bezbjednosti, javne bezbjednosti ili ekonomske dobrobiti zemlje, radi

sprečavanja nereda ili kriminala, zaštite zdravlja ili morala, ili radi zaštite prava i sloboda drugih.”

Član 1 Protokola br. 1

“Svako fizičko i pravno lice ima pravo na neometano uživanje svoje imovine. Niko ne može biti lišen svoje

imovine, osim u javnom interesu i pod uslovima predviđenim zakonom i opštim načelima međunarodnog prava.

Prethodne odredbe, međutim, ni na koji način ne utiču na pravo države da primjenjuje zakone koje smatra potrebnim

da bi regulisala korišćenje imovine u skladu s opštim interesima ili da bi obezbijedila naplatu poreza ili drugih

dažbina ili kazni.”

I. USKLAĐENOST PREDSTAVKE SA KONVENCIJOM

61. Kako je ranije u tekstu navedeno, nakon što je Crna Gora proglasila nezavisnost,

podnosioci predstavke konstatovali su da žele da nastave sa postupkom i protiv Crne Gore i

protiv Srbije, kao dvije nezavisne države. Predsjednik Drugog odjeljenja, zbog toga je odlučio da

predstavku ponovo dostavi obijema vladama. Jedno od pitanja koja su im postavljena glasi:

„Koja bi se država, Crna Gora ili Srbija, mogla smatrati odgovornom za sporno nečinjenje

nadležnih organa u periodu od 3. marta 2004. godine do 5. juna 2006. godine?“ (v. stavove 53 –

56 ranije u tekstu)

A. Podnesci strana

1. Vlada Srbije

62. Vlada Srbije najprije je konstatovala da je svaka republika članica Državne zajednice

Srbija i Crna Gora imala obavezu da štiti ljudska prava na svojoj teritoriji (v. stav 37, član 9

ranije u ovom tekstu). Zatim, sam sporni postupak izvršenja vodili su isključivo nadležni organi

Crne Gore. Treće, iako je jedini sljedbenik Državne zajednice Srbija i Crna Gora (v. stav 37, član

60 ranije u ovom tekstu), Srbija se ne može smatrati odgovornom za kršenja Konvencije koja su

nastupila u Crnoj Gori prije proglašenja nezavisnosti Crne Gore. I na kraju, od Srbije se nije

moglo realno očekivati, u okviru značenja člana 46 Konvencije, da sprovede bilo pojedinačnu

bilo opštu mjeru na teritoriji druge države. U svjetlu svega navedenog, Vlada Srbije zaključila je

da u odnosu na Srbiju predstavka neusklađena ratione personae i ustvrdila da bi, ako bi se

smatralo drugačije, to bilo u suprotnosti sa univerzalnim principima međunarodnog prava.

2. Vlada Crne Gore

63. Vlada Crne Gore “podržala je konstatacije koje je sudu iznijela” Vlada Srbije “u odnosu

na pitanje …. (sukcesije u odnosu na)… izvršenje (predmetne) presude…”. Uz to, Vlada se

pozvala na član 5 Ustavnog zakona za sprovodjenje Ustava Crne Gore (v. stav 42 ranije u ovom

tekstu).

3. Podnosioci predstavke

64. Podnosioci predstavke ponovo su potvrdili da i Crna Gora i Srbija treba da se smatraju

odgovornima za neizvršenje predmetne presude. Crna Gora zbog činjenice da se izvršni postupak

odvijao pred nadležnim organima Crne Gore, a Srbija zato što je jedini nasljednik Državne

zajednice Srbija i Crna Gora.

4. Intervencije trećih lica

(a) Evropska komisija za demokratiju putem prava (“Venecijanska komisija”)

65. U svom pisanom mišljenju (usvojenom na 76. plenarnom zasijedanju održanom 17. i 18.

oktobra 2008. godine, CDL-AD (2008), Venecijanska komisija ustvrdila je da bi se unaprijedila

zaštita evropskih ljudskih prava i da bi bilo u skladu sa ranijom praksom Suda ako bi Sud sada

smatrao Crnu Goru odgovornom za kršenja prava podnosilaca predstavke zagarantovanih

Konvencijom koja su izazvali nadležni organi Crne Gore u periodu između 3. marta 2004.

godine i 5. juna 2006. godine. Po mišljenju Venecijanske komisije, nema poteškoća u

međunarodnom ili ustavnom pravu koje bi trebalo da dovedu Sud do drugačijeg zaključka.

Shodno tome, Venecijanska komisija nije smatrala da je nužno da se od Komiteta ministara

Savjeta Evrope traži da izmijeni svoju odluku iz maja mjeseca 2007. godine.

(b) Akcija za ljudska prava

66. U svojim pisanim podnescima, Akcija za ljudska prava tvrdila je da Crnu Goru treba smatrati

odgovornom za bilo koje i za sva kršenja Konvencije i/ili Protokola uz nju koja su počinili njeni

nadležni organi od 3. marta 2004. godine kada su ti instrumenti stupili na snagu za Državnu

zajednicu Srbija i Crna Gora. Da bi potkrijepili ovaj argument oni su se pozvali na praktična

pitanja, domaći i međunarodni kontekst proglašenja nezavisnosti Crne Gore, kao i na praksu

samog Suda u odnosu na slična pitanja koja su uslijedila nakon odvajanja Češke i Slovačke.

B. Ocjena Suda

67. Sud navodi na samom početku da Komitet ministara ima ovlašćenja po članovima 4 i 16

Statuta Savjeta Evrope da pozove državu da se pridruži Savjetu Evrope, a i da odlučuje o “svim

pitanjima u vezi sa … unutrašnjom organizacijom i uređenjem … (Savjeta) (v. stav 57 ranije u

tekstu). Sud, međutim, bez obzira na član 54 Konvencije ima isključivu nadležnost po članu 32

Konvencije da odlučuje o svim pitanjima koja se tiču “tumačenja i primjene Konvencije”,

uključujući i pitanja koja se tiču vremenske nadležnosti i/ili usklađenosti ratione personae.

68. Sa ovim na umu i uz događaje o kojima je detaljno bilo riječi u stavovima 53 – 56, Sud u

odnosu na ovaj predmet, primjećuje sljedeće:

(i) jedino razumno tumačenje člana 5 Ustavnog zakona za sprovođenje Ustava Crne Gore (v.

stav 42 ove Presude), formulacije iz člana 44 Zakona o zaštiti prava na suđenje u razumnom roku

Crne Gore (v. st. 46 – 48 ove Presude) i uistinu napomena same Vlade Crne Gore, ukazivala bi

na to da treba smatrati da Crnu Goru obavezuje Konvencija, kao i protokoli uz Konvenciju, od 3.

marta 2004. godine, što je datum kada su ti instrumenti stupili na snagu za Državnu zajednicu

Srbija i Crna Gora;

(ii) Komitet ministara sam je prihvatio, navodno radi ranije ratifikacije Konvencije od strane

Državne zajednice Srbija i Crna Gora, da nije neophodno da Crna Gora deponuje svoju formalnu

ratifikaciju Konvencije;

(iii) iako okolnosti stvaranja Češke i Slovačke kao zasebnih država, sasvim jasno nisu

identične slučaju Srbije i Crne Gore, reagovanje Suda u toj situaciji ipak je relevantno: naime,

bez obzira na činjenicu da su Češka i Slovačka kao republike savezne države bile potpisnice

Konvencije od 18. marta 1992. godine i da ih je 30. juna 1993. godine Komitet ministara primio

kao dvije nove države u Savjet Evrope i odlučio da će se smatrati da su one pristupile Konvenciji

retroaktivno sa stupanjem na snagu od datuma njihove nezavisnosti 1. januara 1993. godine,

praksa Suda je da operativnim datumom u slučajevima kada se nastavi kršenje do koga je došlo

prije stvaranje dvije nezavisne države smatra 18. mart 1992. godine a ne 1. januar 1993. godine

(v. na primjer, Konečný protiv Češke Republike, br. 47269/99, 64656/01 i 65002/01, stav 62, 26.

oktobar 2004. godine).

69. U svjetlu gore navedenoga, a s obzirom na praktične uslove propisane članom 46

Konvencije, kao i principa da osnovna prava koja su zaštićena međunarodnim ugovorima o

ljudskim pravima treba uistinu da pripadaju pojedincima koji žive na teritoriji dotične države

potpisnice, bez obzira na njen kasniji raspad ili sukcesiju (v. mutatis mutandis, stav 58 ove

Presude), Sud je mišljenja da treba smatrati da su i Konvencija i Protokol br. 1 bili stalno na

snazi u odnosu na Crnu Goru od 3. marta 2004. godine, između 3. marta 2004. godine i 5. juna

2006. godine, kao i nakon toga (v. stavove 53 – 56 ranije u tekstu ove Presude).

70. I na kraju, s obzirom na činjenicu da je sporni postupak bio isključivo u nadležnosti

nadležnih organa Crne Gore, Sud, ne prejudicirajući meritum predmeta, smatra da su pritužbe

podnosilaca predstavke u odnosu na Crnu Goru usklađeme ratione personae sa odredbama

Konvencije i Protokola br. 1 uz Konvenciju. Iz istog razloga, međutim, njihove pritužbe u

odnosu na Srbiju nisu usklađene ratione personae u smislu značenja člana 35 stav 3 i moraju se

odbaciti prema članu 35 stav 4 Konvencije.

II. NAVODNA KRŠENJA ČLANA 1 PROTOKOLA BR. 1

A. Prihvatljivost

1. U odnosu na prvog podnosioca predstavke

71. Po mišljenju Suda, iako Vlada Crne Gore u ovom pogledu nije uložila prigovor na

nadležnost Suda ratione pesonae, status žrtve u slučaju prvog podnosioca predstavke ipak

zahtjeva da se to razmotri (v. mutatis mutandis, Blečić protiv Hrvatske (GC), br. 59532/00, stav

67, ECHR 2006- …). Sud stoga napominje da je 23. oktobra 1995. godine prvi podnosilac

predstavke prenio vlasništvo nad predmetnim stanom na drugog i trećeg podnosioca predstavke

(v. stav 23 ove Presude) i zaključuje da je pritužba prvog podnosioca predstavke u odnosu na

Crnu Goru neusaglašena ratione personae sa odredbama člana 1 Protokola br. 1 (v. mutatis

mutandis, Kuljanin protiv Hrvatske (dec.), br. 77627/01, 3. jun 2004. godine).

2. U odnosu na drugog i trećeg podnosioca predstavke

(a) Usklađenost ratione personae

72. Sud dalje smatra da mora, takođe, na svoju inicijativu, ispitati pritužbe drugog i trećeg

podnosioca predstavke ratione personae i navodi da su ova dva podnosioca predstavke vlasnici

predmetnog stana od 23. oktobra 1995. godine i zbog toga, bez prejudiciranja merituma

predmeta, njihove pritužbe u odnosu na Crnu Goru jesu kompatibilne ratione personae sa

članom 1 Protokola br. 1 (v. mutatis mutandis, Marčić i ostali protiv Srbije, br. 17556/05, stav

49, 30. oktobar 2007. godine).

(b) Iscrpljeni domaći pravni lijekovi

73. Vlada Crne Gore ustvrdila je da drugi i treći podnosilac predstavke nisu iscrpli sve

djelotvorne pravne lijekove. Naročito, nisu uložili žalbu kod Ustavnog suda (v. stav 40 ove

Presude) i iskoristili novousvojeni Zakon o zaštiti prava na suđenje u razumnom roku (v. st. 46 –

48 ove Presude).

74. Podnosioci predstavke osporili su djelotvornost ovih pravnih lijekova, naročito u svjetlu

činjenice da su oni uvedeni mnogo vremena nakon što je njihova predstavka predata ovom Sudu.

75. Sud ponavlja da, po članu 35 stav 1 Konvencije, on može da se bavi nekom predstavkom

samo kada su iscrpljeni svi domaći pravni lijekovi i podsjeća da je obaveza Vlade koja tvrdi da

djelotvorni pravni lijekovi nisu iscrpljeni da uvjeri sud da je pravni lijek o kome je riječ bio

djelotvoran, dostupan i teoretski i u praksi u relevantno vrijeme (v. između osalog, Vernillo

protiv Francuske, presuda od 20. februara 1991. godine, Serija A br. 198, str. 11–12, stav 27, i

Dalia protiv Francuske, presuda od 19. februara 1998. godine, Izvještaji 1998-I, str. 87-88,

stav 38).

76. U ovom predmetu, sporni postupak izvršenja već je bio u toku u okviru domaćeg prava

više od trinaest godina prije nego što je na snagu stupio zakon koji se pominje u stavu 73 ove

presude. Nadalje, ovaj postupak je trenutno još uvijek u toku i Vlada Crne Gore nije pružila

informacije o sudskoj praksi kojima bi se dokazalo da se predmetni pravni lijekovi mogu

smatrati djelotvornima u predmetu kao što je ovaj. Sud smatra, stoga, da bi bilo nesrazmjerno

sada tražiti da drugi i treći podnosilac predstavke pokušaju da iskoriste te pravne lijekove (v.

mutatis mutandis, Parizov protiv Bivše Jugoslovenske Republike Makedonije br. 14258/03, stav

46, 7. februar 2008. godine).

77. Slijedi da prigovori Vlade Crne Gore moraju biti odbijeni.

(c) Zaključak

78. Sud navodi da pritužbe prvog i drugog podnosioca predstavke u odnosu na Crnu Goru

nisu očigledno neosnovane po značenju člana 35 stav 3 Konvencije. Sud dalje navodi da te

pritužbe nisu neprihvatljive ni po bilo kom drugom osnovu. Zbog toga one moraju da se proglase

prihvatljivima.

B. Meritum u odnosu na drugog i trećeg podnosioca predstavke

79. Podnosioci predstavke ponovo su potvrdili svoje pritužbe, a Vlada Crne Gore ustvrdila je

da se čine napori da se predmetna presuda izvrši.

80. Članom 1 Protokola br. 1 garantuje se, između ostalog, pravo na imovinu, koje obuhvata

pravo na neometano uživanje svoje imovine, kao i pravo raspolaganja svojom imovinom (v.

mnoge izvore, a naročito Marckx protiv Belgije, 13. jun 1979. godine, stav 63, serija A br. 31)

81. Po članu 1 Konvencije, svaka strana ugovornica “garantuje svakome u svojoj nadležnosti

prava i slobode određene u Konvenciji”. Obavljanje ove opšte dužnosti može da sadrži pozitivne

obaveze koje su sadržane u obezbjeđivanju djelotvornog ostvarivanja prava koja se garantuju

Konvencijom.

82. U kontekstu člana 1 Protokola br. 1, te pozitivne obaveze mogu da znače da Država mora

da preduzme mjere neophodne da se zaštiti pravo na imovinu (v. na primjer, Broniowski protiv

Poljske [GC], br. 31443/96, stav 143, ECHR 2004-V), naročito kada postoji direktna veza

između mjera za koje podnosilac može legitimno da očekuje da ih nadležni organi preduzmu i

djelotvornog uživanja njegove ili njene imovine (v. Öneryıldız protiv Turske [GC], br. 48939/99,

stav 134, ECHR 2004-XII).

83. Stoga je dužnost države da upotrijebi sva raspoloživa pravna sredstva koja su joj na

raspolaganju da bi izvršila pravosnažnu sudsku odluku, bez obzira na činjenicu da je ona

donesena protiv privatnog lica, kao i da obezbijedi da se pravilno postupi po svim relevantnim

postupcima u domaćem pravu (v. mutatis mutandis, Marčić i ostali protiv Srbije, citiran ranije u

tekstu ove Presude, stav 56).

84. Što se tiče ovog predmeta, Sud najprije napominje da nemogućnost drugog i trećeg

podnosioca predstavke da isele tuženoga iz predmetnog stana predstavlja zadiranje u njihova

imovinska prava (v. stav 80 u tekstu ove Presude). Drugo, predmetna presuda postala je

pravosnažna do 27. aprila 1994. godine (v. stavove 15 i 16 u tekstu ove Presude), njeno

izvršenje bilo je potvrđeno 31. maja 1994. godine (v. stavove 16 i 17 u tekstu ove Presude), a

Protokol br. 1 stupio je na snagu u odnosu na Crnu Goru 3. marta 2004. godine (v. stav 69 u

tekstu ove Presude), što znači da je sporno neizvršenje u nadležnosti Suda ratione temporis već

gotovo pet godina, a prije toga je već proteklo deset godina. I na kraju, ali najznačajnije, sama

policija je priznala da oni nisu u mogućnosti da ispune svoju zakonsku dužnost (v. stavove 32, 49

i 51 u tekstu ove Presude), što je na kraju prouzrokovalo predmetno kašnjenje u izvršenju.

85. U svjetlu gore navedenog Sud je mišljenja da nadležni organi Crne Gore nisu ispunili

svoju pozitivnu obavezu, u okviru značenja člana 1 Protokola br. 1 da izvrše presudu od 31. maja

1994. godine. Shodno tome, utvrđeno je da je došlo do kršenja navedene odredbe.

III. NAVODNO KRŠENJE ČLANA 6 STAV 1 KONVENCIJE

A. U odnosu na prvog podnosioca predstavke

86. Sud napominje da, od oktobra 1995. godine, prvi podnosilac predstavke nije bio ninosilac

posebno zaštićenog stanarskog prava (korisnik stanarskog prava) niti vlasnik predmetnog stana

(v. stav 23 u tekstu ove Presude). Nadalje, 30. januara 2006. godine drugi i treći podnosilac

predstavke ovlastili su prvog podnosioca predstavke da ih zastupa u spornom postupku (v. stav

35 u tekstu ove Presude). I na kraju, to nikada nije bio zaseban predmet pred samim sudom za

izvršenje i zbog toga se može smatrati da su drugi i treći podnosilac predstavke implicitno

preuzeli ulogu povjerilaca u ime prvog podnosioca predstavke (pogledati stav 52 u tekstu ove

Presude).

87. Slijedi da je pritužba prvog podnosioca predstavke u odnosu na Crnu Goru neusklađena

ratione personae sa odredbama Konvencije i da mora stoga da bude odbačena po članu 35 stav 3

I 4 (v. Kuljanin protiv Hrvatske (dec.), citirana ranije u tekstu).

B. U odnosu na drugog i trećeg podnosioca predstavke

88. Uzevši u obzir svoje nalaze u vezi sa članom 1 Protokola br. 1 i činjenicu da je upravo

neizvršenje suština pritužbi podnosilaca predstavke, Sud smatra da, iako je pritužba prihvatljiva,

nije nužno da se zasebno razmatra meritum pitanja da li je u ovom predmetu takođe došlo do

kršenja člana 6 stav 1 (v. mutatis mutandis, Davidescu protiv Rumunije, br. 2252/02, stav 57, 16.

novembar 2006. godine).

IV. NAVODNO KRŠENJE ČLANA 8 KONVENCIJE

89. Sud se u vezi sa pojmom dom poziva na svoju sudsku praksu. U predmetu Gillow protiv

Ujedinjenog Kraljevstva (presuda od 24. novembra 1986. godine, Serija A broj 109), Sud je bio

mišljenja da podnosioci predstavke koji su bili vlasnici ali nisu živjeli u svo joj kući devetnaest

godina, mogu tu kuću da nazovu svojim “domom” u okviru značenja člana 8 Konvencije. Razlog

za to je činjenica da su, uprkos dužini njihovog odsustvovanja, oni uvijek imali namjeru da se

vrate i zadržali su dovoljno kontinuiranih veza sa imovinom. Štaviše, u predmetu Menteş i ostali

protiv Turske (presuda od 28. novembra 1997. godine, stav 73, Izvještaji o presudama i

odlukama 1997-VIII), pojašnjeno je da nije potrebno da podnosilac predstavke bude vlasnik

stana niti čak da njegovo prisustvo u tom stanu bude trajno da bi mogao da ga smatra “domom”,

uz uslov da je pojedinac živio u njemu “u značajnim vremenskim periodima tokom godine” i da

je imao “jake porodične veze” sa tim prostorom.

90. Međutim, u ovom predmetu, Sud primjećuje da je 26. marta 2004. godine drugi

podnosilac predstavke, u svoje ime i u ime trećeg podnosioca predstavke, ovlastio prvog

podnosioca predstavke da proda predmetni stan (v. stav 34 u tekstu ove Presude). Slijedi da bar

od tog vremena podnosioci predstavke, koji su sada izgleda stanovnici Beograda, sasvim jasno

nisu imali namjeru da se vrate da žive u predmetnom stanu. Tako su one presjekle porodične

veze sa imovinom. Shodno tome, Sud je mišljenja da u vrijeme kada su podnosioci predstavke

svoj predmet predali Sudu, predmetna imovina više nije mogla da se smatra njihovim “domom”

u smislu člana 8. Sud stoga smatra da pritužbe podnosioca predstavke u odnosu na Crnu Goru

moraju biti odbačene kao nespojive ratione materiae sa Konvencijom, po članu 35 stav 3 i stav

4.

V. PRIMJENA ČLANOVA 41 i 46 KONVENCIJE

91. Članovi 41 i 46 glase:

Član 41

“Kada Sud utvrdi prekršaj Konvencije ili protokola uz nju, a unutrašnje pravo Visoke strane ugovornice u pitanju

omogućava samo djelimičnu odštetu, Sud će, ako je to potrebno, pružiti pravično zadovoljenje oštećenoj stranci.”

Član 46

“1. Visoke strane ugovornice preuzimaju obavezu da se povinuju pravosnažnoj presudi Suda u svakom predmetu u

kome su stranke.

2. Pravosnažna presuda Suda se dostavlja Komitetu ministara koji nadgleda njeno izvršenje.”

A. Naknada štete

92. Podnosioci predstavke tražili su 97.200 eura (EUR) na ime naknade materijalne i

nematerijalne štete.

93. Vlada Crne Gore nije dala komentar u odnosu na taj zahtjev.

94. Sud smatra da su drugi i treći podnosilac predstavke u ovom predmetu sasvim sigurno

pretrpjeli određenu nematerijalnu štetu, i zato njima zajedno dosuđuje sumu od 4.500 eura

(EUR). Uz to Vlada Crne Gore mora da obezbijedi odgovarajućim sredstvima brzo izvršenje

pravosnažne presude koju je donio Osnovni sud 26. januara 1994. godine (v. mutatis mutandis,

Ilić protiv Srbije, br. 30132/04, sta§ 112, 9. oktobar 2007. godine).

95. Ukoliko Vlada Crne Gore ne izvrši navedenu odluku donesenu na nivou Crne Gore, u

roku od tri mjeseca od datuma kada ova presuda postane pravosnažna, tada Vlada treba da isplati

drugom i trećem podnosiocu predstavke zajedno, ukupnu sumu od 92.000 EUR, umjesto manje

dosuđene sume od 4.500 EUR koja je navedena u prethodnom stavu (v. mutatis mutandis,

Papamichalopoulos i ostali protiv Grčke (član 50), 31. oktobar 1995. godine, Serija A br. 330-

B). Sud je ovako odlučio zarad pravičnosti, u svjetlu veoma specifičnih okolnosti ovog predmeta,

i činjenice da sama Vlada Crne Gore nije komentarisala zahtjev podnosilaca predstavke u vezi

naknade štete (v. mutatis mutandis, Jasar protiv Bivše Jugoslovenske Republike Makedonije br.

69908/01, stav 71, 15. februar 2007. godine).


96. Podnosioci predstavke takođe su tražili 4.500 EUR za troškove i izdatke koje su pretrpjeli

pred Sudom.

97. Vlada Crne Gore nije dala komentar u vezi sa tim.

98. Prema sudskoj praksi Suda, podnosilac predstavke ima pravo na naknadu troškova i

izdataka samo u onoj mjeri u kojoj se pokaže da ih je podnosilac stvarno imao i da su bili

neophodni, a i razumni po pitanju iznosa (v. na primjer, Iatridis protiv Grčke (pravično

zadovoljenje) [GC], br. 31107/96, stav 54, ECHR 2000-XI).

99. U ovom predmetu, razmotrivši dokumente koje je imao u svom posjedu i imajući u vidu

gore pomenute kriterijume, kao i činjenicu da su podnosioci predstavke već dobili 850 EUR u

okviru programa Savjeta Evrope za pravnu pomoć, Sud smatra da je razumno da dosudi drugom

i trećem podnosiocu predstavke zajedno, dodatni iznos od 700 EUR za postupak pred Sudom.

C. Zatezna kamata

100. Sud smatra da je prikladno da se zatezna kamata bazira na najmanje kreditne stope

Evropske Centralne Banke, uz dodatak od tri procentna poena.

IZ TIH RAZLOGA, SUD

1. Proglašava jednoglasno prihvatljivom pritužbe drugog i trećeg podnosioca predstavke u

odnosu na Crnu Goru, koje su razmatrane po članu 1 Protokola br. 1 i članu 6 stav 1 Konvencije;

2. Proglašava jednoglasno ostatak predstavke neprihvatljivim;

3. Smatra jednoglasno da je Crna Gora počinila kršenje člana 1 Protokola br. 1;

4. Smatra jednoglasno da nije neophodno zasebno ispitivati pritužbu po članu 6 stav 1

Konvencije;

5. Smatra sa 6 glasova za i 1 protiv

-da je Vlada Crne Gore dužna da obezbijedi, odgovarajućim sredstvima, u roku od tri

mjeseca od datuma na koji ova presuda postane pravosnažna, u skladu sa članom 44 stav

2 Konvencije, izvršenje pravosnažne presude koju je donio Osnovni sud 26. Januara

1994. Godine;

-da Vlada Crne Gore ima platiti drugom i trećem podnosiocu predstavke zajedno u istom

periodu od tri mjeseca, sljedeće iznose:

(i) EUR 4.500 (četiri hiljade pet stotina eura), plus svaki porez koji se na to plaća,

na ime pretrpljene nematerijalne štete, i

(ii) EUR 700 (sedam stotina eura), plus svaki porez koji se na to plaća, drugom i

trećem podnosiocu predstavke, na ime troškova i izdataka;

-da, ukoliko ne obavi izvršenje naloženo pod (a), Vlada Crne Gore ima da plati, u

314eriod od ista tri mjeseca, drugom i trećem podnosiocu predstavke zajedno, ukupan

iznos od 92.000 EUR (devedeset i dvije hiljade eura), plus svaki porez koji se na to plaća

(umjesto dosuđene naknade štete od 4.500 pod (b) (i) gore);

-da se od isteka navedenog vremenskog roka, pa do isplate ovih iznosa obračunava

obična kamata na gore navedene iznose po stopi koja je jednaka najnižoj kreditnoj stopi

Evropske Centralne Banke tokom zateznog perioda uz dodatak od tri procentna poena;

6. Odbacuje jednoglasno ostatak zahtjeva podnosilaca predstavke za pravičnim

zadovoljenjem.

Sačinjeno na engleskom jeziku i objavljeno u pisanoj formi 28. aprila 2009, shodno Pravilu

77 stav 2 i 3 Poslovnika Suda.

Sally Dollé Françoise Tulkens

Sekretar Odjeljenja Predsjednik


PRVO ODJELJENJE

PREDMET VAJAGIĆ protiv HRVATSKE


PRESUDA

STRAZBUR

20. jul 2006. godine

PRAVOSNAŽNA

11/12/2006

Ova presuda će postati pravosnažna pod uslovima utvrđenim članom 44 §2 Konvencije. Ona

može biti predmet tehničkih izmjena.

U predmetu Vajagić protiv Hrvatske,

Evropski sud za ljudska prava (Prvo odjeljenje), zasjedajući u vijeću u sastavu:


g-din L. Loucaides,

g-đa F. Tulkens,

g-đa N. Vajić,

g-đa E. Steiner,

g-din K. Hajiyev,

g-din D. Spielmann, sudije,


nakon vijećanja zatvorenog za javnost 29. lipnja 2006. godine donosi sljedeću presudu koja je

usvojena tog datuma:

POSTUPAK

1. Postupak u ovom predmetu pokrenut je na osnovu predstavke (br. 30431/03) protiv

Republike Hrvatske koju su 4. septembra 2003. godine hrvatski državljani, g-din Mirko Vajagić i

gđa Ružica Vajagić („podnosioci predstavke“) podnijeli Sudu na osnovu člana 34 Konvencije za

zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda („Konvencija“) .

2. Podnosioce predstavke je zastupao g-din V.Domitrović, advokat iz Virovitice. Hrvatsku

Vladu („Vlada“) zastupala je njena zastupnica g-đa Š. Stažnik.

3. Dana 8. decembra 2004. godine Sud je odlučio da obavijesti Vladu o prigovorima koji se

odnose na dužinu postupka, imovinu i nepostojanje pravnog lijeka u tom pogledu. Primjenjujući

član 29 stav 3 Konvencije odlučio je da istovremeno odluči o osnovanosti i dopuštenosti

predstavke.

ČINJENICE


4. Podnosioci predstavke su rođeni 1937. i 1942. godine i žive u Virovitici.

5. Godine 1976. lokalne vlasti su izvršile eksproprijaciju imovine podnosilaca predstavke

zbog izgradnje puta. Imovina se sastojala od 622 kvadratna metra zemlje sa kućom, šupom,

garažom, toaletom, bunarom i ogradom.

6. Postupak za nadoknadu za tu imovinu bio je u toku pred nadležnim sudskim tijelom od

1977. godine. Zbog izmjena zakona predmet je 1994. godine prebačen upravnim vlastima.

7. Dana 1. decembra 1995. godine Kancelarija za svojinsko-pravne poslove („Virovitička

kancelarija“) postupajući kao prvostepeno tijelo dodijelila je podnosiocima predstavke

nadoknadu za njihovu imovinu u iznosu od 158.049 hrvatskih kuna (HRK), uključujući kamate

plative od dana donošenja odluke. Po žalbi, dana 10. decembra 1996. godine, Ministarstvo

pravosuđa („Ministarstvo“) ukinulo je tu odluku i vratilo predmet na ponovni postupak.

8. Dana 5. maja 1997. godine Virovitička kancelarija donijela je novu odluku dosudivši

podnosiocima predstavke nadoknadu u iznosu od 184.763 HRK sa kamatom plativom od dana

pravnosnažnosti odluke o eksproprijaciji.

9. Grad Virovitica uložio je žalbu protiv te odluke, za koju je Virovitička kancelarija 10. juna

1997. godine utvrdila da je nedopuštena jer je bila podnesena van zakonskoga roka. Međutim, 2.

jula 1997. godine Kancelarija je prihvatila žalbu i vratilla predmet na ponovni postupak. Nakon

toga, dana 14. aprila 1998. godine Ministarstvo pravosuđa je preinačilo prvostepenu odluku,

utvrdivši niži iznos nadoknade koja treba da se plati podnosiocima predstavke. Obije stranke su

podnijele upravne tužbe protiv te odluke.

10. Dana 13. oktobra 1999. godine, Upravni sud Republike Hrvatske ukinuo je odluku

Ministarstva od 14. aprila 1998. godine i vratio predmet na ponovni postupak. Potom je 12.

marta 2000. godine Ministarstvo ukinulo prvostepenu odluku od 5. maja 1997. godine i vratilo

predmet na prvi stepen. Utvrdilo je da iznos nadoknade treba da se izračuna u skladu sa

trenutnim tržišnim cijenama oduzete imovine.

11. U ponovljenom postupku Virovitička kancelarija je pribavila mišljenje vještaka o

vrijednosti imovine i održala je ročište. Dana 20. novembra 2000. godine Virovitička kancelarija

je donijela novu odluku kojom je utvrdila plativu nadoknadu u iznosu od 197.098 HRK. Dana

12. marta 2001. godine Ministarstvo je ponovo ukinulo tu odluku i vratilo predmet na ponovni

postupak, naloživši prvostepenom organu da pribavi dodatno mišljenje vještaka o vrijednosti

imovine.

12. U skladu sa tim, Virovitička kancelarija je pribavila novo mišljenje vještaka i održala još

jedno ročište. Dana 9. oktobra 2001. godine donijela je novu odluku, dosudivši podnosiocima

predstavke na ime nadoknade 209.352 HRK. Dana 15. oktobra 2002. godine Ministarstvo je

ukinulo tu odluku, utvrdivši da prvostepeni organ nije utvrdio pravilan iznos nadoknade.

13. Dana 11. marta 2004. godine Virovitička kancelarija je donijela novu odluku dosudivši

podnosiocima predstavke 209.107 HRK. Podnosioci predstavke su uložili žalbu i dana 11.

novembra 2004. godine Ministarstvo je još jednom ukinulo odluku i vratilo predmet na ponovni

postupak. Postupak je još uvijek u toku pred prvostepenim organom.

14. U međuvremenu, dana 22. aprila 2002. godine podnosioci predstavke podnijeli su

prijedlog za ocjenu ustavnosti određenih odredbi Zakona o eksproprijaciji. Izgleda da Ustavni

sud Republike Hrvatske još nije donio odluku o njihovom prijedlogu.

II. RELEVANTNO DOMAĆE PRAVO I PRAKSA

A. Zakon o Ustavnom sudu

15. Član 63 Ustavnog zakona o Ustavnom sudu Republike Hrvatske izmijenjen i dopunjen 15.

marta 2002. godine (Narodne novine br. 29/2002 od 22. marta 2002. i 49/2002 (pročišćeni tekst)

– “Zakon o Ustavnom sudu“) glasi kako slijedi:

Član 63

„(1) Ustavni sud će pokrenuti postupak po ustavnoj žalbi i prije nego što su iscrpljeni pravni ljekovi, u slučaju kad o

pravima i obvezama stranke ili o sumnji ili optužbi zbog krivične radnje nije u razumnom roku odlučio sud ili u

slučaju kad se osporenim pojedinačnim aktom grubo krše ustavna prava, a potpuno je očigledno da bi

nepokretanjem ustavno-sudskog postupka za podnosilaca ustavne žalbe mogle nastati teške i nepopravljive

posljedice.

(2) U odluci kojom usvaja ustavnu žalbu zbog nedonošenja akta u razumnom roku iz stava 1 ovog člana, Ustavni

sud će nadležnom sudu odrediti rok za donošenje akta kojim će taj sud meritorno odlučiti o pravima i obvezama ili o

sumnji ili optužbi zbog krivičnog djela podnosilaca. Rok za donošenje akta počinje teći idućeg dana od dana

objavljivanja odluke Ustavnog suda u "Narodnim novinama".

(3) U odluci iz stava 2 ovoga člana Ustavni sud će odrediti primjerenu nadoknadu koja pripada podnosiocu zbog

povrede njegovog ustavnog prava koju je sud učinio kada o pravima i obvezama podnosilaca ili o sumnji ili optužbi

zbog njegova kažnjivog djela nije odlučio u razumnom roku. Nadoknada se isplaćuje iz državnog budžeta u roku od

tri mjeseca od dana podnošenja zahtjeva stranke za njenu isplatu.“

B. Praksa Ustavnoga suda

16. U predmetu br.U-IIIA/635/2004 od 25.novembra 2004.godine Ustavni sud je bio nadležan

da na osnovu člana 63 Zakona o Ustavnom sudu ispita dužinu upravnog postupka pokrenutog u

julu 1996. godine kad je podnosilac ustavne žalbe podnio tužbu Upravnom sudu zbog toga što

Ministarstvo odbrane nije donijelo odluku u njegovom predmetu. U oktobru 1998. godine

Upravni sud je naložio Ministarstvu da donese odluku u roku od 30 dana. Ministarstvo je

donijelo negativnu odluku u julu 1999. godine. Podnosilac ustavne žalbe je tada podnio drugu

upravnu tužbu, pobijajući tu odluku. U septembru 2000. godine Upravni sud je ukinuo pobijanu

odluku i vratio predmet na ponovni postupak. Ministarstvo je ponovno donijelo negativnu

odluku i dostavilo je podnosiocu ustavne žalbe u januaru 2004. godine. Dana 18. februara 2004.

godine podnosilac ustavne žalbe podnio je treću upravnu tužbu koju je Upravni sud odbio u junu

2004. godine. U međuvremenu, dana 25. februara 2004. godine on je podnio svoju ustavnu žalbu

tvrdeći da bi Ustavni sud trebao da, kao Evropski sud za ljudska prava, uzme u obzir ukupno

trajanje upravnog postupka kad ispituje da li je ili nije prekoračio razumni rok.

Slijedeći svoju prethodnu praksu (odluke br. U-III-2467/2001 od 27. februara 2002. i U-

IIIA/3638/2003 od 18. februara 2004. godine) Ustavni sud je presudio da je za povredu člana 29

stava 1 Ustava relevantna samo neaktivnost sudskih vlasti. Po mišljenju Ustavnog suda nije

moguće da postupak pred upravnim vlastima traje nerazumno dugo jer zakoni koji uređuju taj

postupak sadrže predpostavku da je zahtjev odbijen ako upravni organ ne donese odluku u

zakonskim rokovima (vidi st.25 i 26 ove presude). Ustavni sud je stoga ispitao samo dužinu

postupka u dijelu između podnošenja treće tužbe podnosilaca ustavne žalbe Upravnom sudu i

podnošenja ustavne žalbe. Odbio je ustavnu žalbu utvrdivši da je postupak trajao samo sedam

dana.

C. Zakon koji uređuje izvlaštenje

17. Zakon o eksproprijaciji iz 1957. godine (Službeni list SFRJ br.12/1957) koji je bio savezni

zakon bivše Jugoslavije, propisivao je da ročište radi utvrđenja iznosa nadoknade treba da se

održi tek nakon što je imovina već bila oduzeta. Zakon o eksproprijaciji iz 1978. godine

(Narodne novine br. 30/1978) koji je bio zakon Hrvatske kao savezne jedinice u okviru bivše

Jugoslavije, sadržio je odredbe o pravičnoj nadoknadi za oduzetu imovinu.

Zakon o eksproprijaciji iz 1994. godine (Narodne novine br. 9/94, 35/94 i 114/01), donesen

nakon nezavisnosti Hrvatske, propisuje da odluka o eksproprijaciji treba da bude donijeta u isto

vrijeme kad se događa stvarna eksproprijacija. Članovi 8 i 33 propisuju da nadoknada za oduzetu

imovinu treba da bude jednaka tržišnoj vrijednosti te imovine u trenutku donošenja prvostepene

odluke u postupku za ekspoprijaciju.

PRAVO

I. NAVODNA POVREDA ČLANA1 PROTOKOLA BROJ 1 UZ KONVENCIJU

18. Podnosioci predstavke su prigovorili da je trajno propuštanje domaćih vlasti da donesu

odluku o iznosu nadoknade za mjeru eksproprijacije koja se dogodila 1976. godine plative

podnosiocima predstavke povrijedilo njihova svojinska prava garantovana članom 1 Protokola

broj 1 uz Konvenciju koji glasi kako slijedi: „Svako fizičko i pravno lice ima pravo na neometano uživanje svoje imovine. Niko ne može biti lišen svoje

imovine, osim u javnom interesu i pod uslovima predviđenim zakonom i opštim načelima međunarodnog prava.

Prethodne odredbe, međutim, ni na koji način ne utiču na pravo države da primjenjuje zakone koje smatra potrebnim

da bi regulisala korišćenje imovine u skladu sa opštim interesima ili da bi obezbijedila naplatu poreza ili drugih

dažbina ili kazni.“

19. Vlada je osporila tu tvrdnju.

A. Dopuštenost

1. Kompatibilnost predstavke ratione temporis

20. Vlada je tvrdila da Sud nije nadležan ratione temporis da ispita prigovor podnosilaca

predstavke koji se odnosi na imovinu.

21. Vlada je tvrdila da je lišenje imovine bio akt sa trenutnim dejstvom i da nije proizveo

trajnu situaciju. Ukazali su da je bivše jugoslovensko zakonodavstvo bilo ono koje je dozvolilo

da imovina podnosilaca predstavke bude oduzeta, a da im u isto vrijeme nije određena ili

dodijeljena nadoknada. Kasnije hrvatsko zakonodavstvo iz 1991. godine izmijenilo je ta pravila,

ali nije moglo promijeniti situaciju podnosilaca predstavke. U svakom slučaju, budući da su se

sve te činjenice dogodile prije nego što je Hrvatska ratifikovala Konvenciju, tj. prije 5. novembra

1997. godine, Sud nije nadležan ratione temporis da postupa po ovoj predstavci.

22. Podnosioci predstavke su tvrdili da je postojalo trajno miješanje u njihova svojinska

prava, jer im nikada nije isplaćena dugovana nadoknada.

23. Sud primjećuje da se prigovor podnosilaca predstavke ne tiče lišenja imovine, nego

propusta da im se plati konačna nadoknada. Iako je istina da u ovom predmetu Sud nije ovlašćen

da ispituje pitanja povezana sa lišenjem imovine kao takvim, budući da su ta pitanja jasno van

njegove nadležnosti ratione temporis, to se ne primjenjuje na odlaganja u procjeni i isplati

konačne nadoknade (v. predmet Almeida Garrett, Mascarenhas Falcão and Others v. Portugal,

br. 29813/96 i30229/96, stav 43, ECHR 2000-I).

24. U ovom predmetu podnosioci predstavke prigovaraju zbog toga što hrvatske vlasti nisu

odredile odgovarajući iznos dugovane nadoknade, a to je bio njihov zahtjev od kada se dogodila

ta konkretna mjera eksproprijacije. Stoga, utoliko ukoliko je prigovor podnosilaca predstavke

usmjeren protiv činjenja i propusta države u odnosu na sprovođenje prava na mjeru kojom se

daje nadoknada, a na koju imaju pravo prema hrvatskom pravu – pravo koje je nastavilo da

postoji nakon 5. novembra 1997. godine i još i danas postoji – Sud je vremenski nadležan da

postupa po zahtjevu (vidi, mutatis mutandis, predmet Broniowski v. Poland (dec.) [GC], br.

31443/96, st. 75-76, ECHR 2002-X).

25. Prigovor Vlade, stoga, treba odbiti.

2. Iscrpljenje domaćih pravnih ljekova

26. Vlada je dalje pozvala Sud da odbije predstavku zato što podnosioci predstavke nisu

iscrpili domaće pravne ljekove kako se to traži na osnovu člana 35 stava 1 Konvencije. Tvrdili

su da su podnosioci predstavke imali priliku da podnesu ustavnu žalbu na osnovu člana 63

Zakona o Ustavnom sudu i prigovoriti na dužinu postupka, ali to nisu nikada učinili.

27. Podnosioci predstavke su osporili djelotvornost ustavne žalbe u svom predmetu.

28. Sud ponavlja kako prema članu 35 stavu 1 Konvencije on može rješavati neku stvar tek

nakon što su iscrpljeni svi domaći pravni ljekovi. Svrha pravila koje se odnosi na iscrpljenje

domaćih pravnih ljekova je da se državama ugovornicama da prilika da spriječe ili isprave

povrede za koje su navodno počinile, prije nego što se ti navodi podnesu njemu (v. između

mnogih drugih izvora prava, predmet Selmouni v. France [GC], br. 25803/94, stav 74, ECHR

1999-IV). Obveza iscrpljenja domaćih pravnih ljekova podrazumijeva da podnosilac predstavke

treba da se posluži uobičajenim pravnim ljekovima koja su djelotvorna, dovoljna i dostupna u

odnosu na svoje prigovore prema Konvenciji.

29. Sud dalje podsjeća da se od 22. marta 2002. godine ustavna žalba na osnovu člana 63

Zakona o Ustavnom sudu smatra djelotvornim pravnim lijekom u odnosu na dužinu postupka

koji je još uvijek u toku u Hrvatskoj (v.predmet Slaviček v. Croatia (dec.), br.20862/02, ECHR

2002-VII). Sud ne vidi nikakav razlog za odstupanje od svoje dobro utvrđene prakse u odnosu na

građanski i kazneni postupak. Međutim, u svjetlu kasnije prakse Ustavnoga suda (v. stav 16 ove

presude) on nalazi da je potrebno da se ispita sudska praksa u odnosu na upravni postupak (v.

predmete Jeftić v. Croatia (dec.), br. 57576/00, 3. oktobar 2002. godine i Barbača v. Croatia

(dec.), br. 63779/00, 18. septembar 2003. godine).

30. Sud primjećuje da, na osnovu gore navedene sudske prakse (v. stav 16 ove presude)

Ustavni sud razmatra samo dužinu postupka do koje je došlo pred domaćim sudovima, ali ne i

pred upravnim vlastima. Isto tako proizlazi iz formulacije člana 63 Zakona o Ustavnom sudu da

se ustavna žalba prema toj odredbi može podnijeti samo kad „nadležni sud ne odluči…u

razumnom roku“.

31. U ovom predmetu postupak podnosilaca predstavke bio je u toku pred sudom i to

Upravnim sudom, između aprila 1998. i oktobra 1999. godine, dok je ustavna žalba na osnovu

člana 63 postala dostupna u hrvatskom pravnom sistemu tek 22. marta 2002. godine. Slijedi da

nisu imali mogućnost da podnesu ustavnu žalbu sa razumnim izgledima za uspjeh.

Stoga, Vladin prigovor u tom smislu treba odbiti.

3. Zaključak

32. Sud dalje primjećuje da prigovor podnosilaca predstavke koji se odnosi na odlaganje

određivanja iznosa nadoknade za oduzetu imovinu nije očigledno neosnovan u smislu člana 35,

stava 3 Konvencije. Isto tako primjećuje da nije nedopušten po bilo kojoj drugoj osnovi. Stoga

treba utvrditi da je dopušten.

B. Osnovanost

1. Primjenjivost člana 1 Protokola broj 1

33. Vlada je na početku tvrdila da zahtjev podnosilaca predstavke nije bio u dovoljnoj mjeri

određen da bi podpao pod član 1 Protokola broj 1. Priznali su da je pravo podnosilaca predstavke

na nadoknadu nesporno, međutim njena tačna visina nije do danas utvrđena.

34. Sud primjećuje da podnosilac predstavke može tvrditi da je došlo do povrede člana 1

Protokola broj 1 samo ukoliko se pobijane odluke odnose na njegovu „imovinu“ u smislu te

odredbe. „Imovina“ može biti ili „postojeća imovina“ ili sredstva, uključujući potraživanja u

odnosu na koja podnosilac predstavke može da tvrdi da barem ima „legitimno očekivanje“ da će

da dobije efektivno uživanje svojinskih prava. Kad je imovinska korist u prirodi zahtjeva, ona se

može smatrati „sredstvom“ samo kada je dovoljno osnovana u nacionalnom pravu (v. predmet

Kopecký v. Slovakia [GC], br. 44912/98, stav 52, ECHR 2004-....). Odgovarajući trenutak za

utvrđivanje ima li podnosilac predstavke „imovinu“, je datum stupanja na snagu Protokola br. 1

u odnosu na Hrvatsku, tj. 5. novembar 1997. godine (v. Slivenko v. Latvia (dec.) [GC], br.

48321/99, ECHR 2002-II (izvodi)).

35. U ovom predmetu, sve od kada je imovina podnosilaca predstavke bila oduzeta, oni u

domaćem pravu nijesu imali jasno određen zahtjev za nadoknadu. Na osnovu Zakona o

eksproprijaciji iz 1994. godine, dana 5. novembra 1997. godine bilo je sigurno da podnosioci

predstavke imaju pravo na nadoknadu u iznosu tržišne vrijednosti njihove imovine u trenutku

donošenja odluke prvostepenog organa. U takvim okolnostima Sud smatra da je zahtjev

podnosilaca predstavke dovoljno određen da bi se kvalifikovao kao „sredstvo“ u smislu člana 1

Protokola broj 1.

2. Kompatibilnost sa članom 1 Protokola broj 1

36. Sud podsjeća da član 1 Protokola broj 1 sadrži tri različita pravila: prvo pravilo utvrđeno u

prvoj rečenici prvog stava ima opšti karakter i proglašava načelo mirnog uživanja imovine;

drugo pravilo, sadržano u drugoj rečenici prvog stava odnosi se na lišavanje imovine i podvrgava

ga određenim uslovima; treće pravilo, navedeno u drugom stavu priznaje da, između ostalog,

države ugovornice imaju pravo da nadziru upotrebu imovine u skladu sa opštim interesom.

37. U ovome predmetu se miješanje u pravo podnosilaca predstavke na uživanje imovine

odnosi na trajno neplaćanje nadoknade, a ne samo na izvlaštenje (v. stav 23 ove presude). Stoga

se miješanje ne može tumačiti kao lišenje imovine, nego bi prije trebalo da bude razmotreno na

osnovu prve rečenice prvoga stava člana 1 Protokola broj 1, koja uopšteno navodi načelo mirnog

uživanja imovine (v.gore citirani predmet Almeida Garrett, Mascarenhas Falcão and Others,

stav 48).

38. Sud stoga treba da utvrdi da li je postignuta poštena ravnoteža između zahtjeva opšteg

interesa zajednice i zahtjeva zaštite osnovnih prava pojedinca. U okolnostima ovog predmeta,

Sud je pozvan da utvrdi da li je vrijeme, koje je domaćim vlastima bilo potrebno da odluče o

iznosu i plate podnosiocima predstavke nadoknadu na koju imaju pravo, narušilo tu ravnotežu i

da li im je nametnulo prekomjeran teret.

39. Vlada je tvrdila da na podnosioce predstavke nije stavljen nikakav prekomjeran teret

budući da su sa sigurnošću znali činjenice o tome koje domaće vlasti su nadležne i koji će

kriterijumi biti korišćeni za izračunavanje iznosa nadoknade u njihovom predmetu. Štaviše,

podnosioci predstavke nijesu pretrpjeli nikakvu stvarnu štetu jer je njihova imovina bila

smještena u području neposredno pogođenom ratom. Budući da su cijene nekretnina jako porasle

tek u nekoliko posljednjih godina, podnosioci predstavke će na kraju dobiti viši iznos nego što bi

dobili, na primjer, prije deset godina.

40. Podnosioci predstavke su tvrdili da gotovo 30 godina nijesu mogli da dobiju nikakvu

nadoknadu za svoju imovinu. Isto tako su tvrdili da je vrijednost njihove imovine danas jednaka

njenoj vrijednosti u trenutku kada je bila oduzeta. Međutim, pretrpjeli su prekomjernu štetu jer

nijesu mogli da dobiju nadoknadu, koju bi u međuvremenu uložili.

41. Sud ponavlja da države imaju široku slobodu procjene da utvrde što je u javnom interesu,

posebno kad se radi o nadoknadi za nacionalizovanu ili oduzetu imovinu, budući da nacionalni

zakonodavac ima široko pravo diskrecije pri sprovođenju socijalnih i privrednih politika.

Međutim, ta sloboda procjene nije neograničena i njeno vršenje podliježe preispitivanju od strane

institucija Konvencije (v. presudu u predmetu Lithgow and Others v. the United Kingdom, od 8.

jula 1986, Series A br. 102, str. 50-51, st. 121-22).

42. U ovom predmetu je prošlo 29 godina, a da podnosiocima predstavke nije isplaćena bilo

kakva nadoknada, od čega više od osam i po godina podpada pod nadležnost Suda ratione

temporis.

43. Vlada je tvrdila da je postupak bio vrlo složen jer su upravne vlasti bile pozvane da

odrede tržišnu vrijednost imovine koja ja bila oduzeta prije mnogo vremena. Kako su postojala

jasna pravna pravila u domaćem pravu o izračunavanju nadoknade (v. stav 35 ove presude) Sud

ne nalazi ovu tvrdnju posebno uvjerljivom, imajući na umu da je neaktivnost vlasti dovela do

tako dugog proteka vremena između mjere oduzimanja i procjene imovine.

44. Vlada je dalje tvrdila da su domaće vlasti postupale bez nepropisnog odugovlačenja i da je

bilo doneseno mnogo odluka. Podnosioci predstavke se nijesu složili, ukazujući na mnogo

neuspješnih vraćanja na ponovni postupak svojeg predmeta prvostepenom organu. Sud

primjećuje da su odlaganja u postupku bila uzrokovane uglavnom sukcesivnim vraćanjima na

ponovni postupak. Uzimajući u obzir da se predmet vraća na preispitivanja obično kao rezultat

grešaka koje su počinile niže instance, Sud smatra da ponavljanje takvih naloga u okviru jednog

seta postupaka pokazuje nedostatak procesnog sistema po načinu kako je primijenjen u ovome

predmetu (v.mutatis mutandis, predmet Wierciszewska v. Poland, br. 41431/98, stav 46, 25.

novembar 2003.).

45. Zaključno, Vlada nije dostavila nikakav uvjerljiv dokaz kojim bi opravdala to što domaće

vlasti tako puno godina nijesu odredile konačni iznos dugovane nadoknade. Ta je činjenica

dovela do miješanja u imovinska prava podnosilaca predstavke, što je, po mišljenju Suda, na njih

stavilo prekomjeran teret.

46. U svijetlu svih okolnosti, Sud smatra da je stoga došlo do povrede člana 1 Protokola broj

1.

II. NAVODNA POVREDA ČLANA 6 STAVA 1 KONVENCIJE

47. Podnosioci predstavke su dalje prigovorili poštenju postupka, posebno odluke od 2. jula

1997. godine da se dopusti zakašnjela žalba Grada Virovitice. Podnosioci predstavke su takođe

prigovorili ukupnoj dužini upravnog postupka. Pozvali su se na član 6 stav 1 Konvencije.

A. Dopuštenost

48. Dok podnosioci predstavke prigovaraju poštenosti postupka, Sud primjećuje da je

postupak još uvijek u toku pred upravnim organom. Slijedi da ovaj prigovor treba odbaciti kao

preuranjen na osnovu člana 35 stavovi 1 i 4 Konvencije.

49. Sud primjećuje da je prigovor podnosilaca predstavke o dužini povezan sa prigovorom o

imovini koji je već razmotren u ovoj presudi i stoga se isto tako mora proglasiti dopuštenim.

B. Osnovanost

50. S obzirom da je već utvrdio povrede prava podnosilaca predstavke na mirno uživanje

njihove imovine (v. stav 46 ove presude) Sud ne smatra potrebnim da razmatra isti prigovor radi

dužine postupka na osnovu člana 6 stava 1 Konvencije.


51. Najzad, podnosioci predstavke prigovaraju zbog nedostatka djelotvornog pravnog lijeka

za dobijanje konačne odluke kojom bi im bila dosuđena nadoknada. Pozivaju se na član 13

Konvencije koji glasi kako slijedi:

“Svako kome su povrijeđena prava i slobode predviđene u ovoj Konvenciji ima pravo na djelotvoran pravni lijek

pred nacionalnim vlastima, bez obzira jesu li povredu izvršila lica koja su postupala u službenom svojstvu..”

A. Dopuštenost

52. Sud primjećuje da je ovaj prigovor povezan sa prigovorom o imovini koji je već

razmotren u ovoj presudu i stoga se isto tako mora proglasiti dopuštenim.

B. Osnovanost

53. Sud podsjeća da član 13 Konvencije garantuje dostupnost pravnog lijeka na nacionalnom

nivou za ostvarenje suštine prava i sloboda iz Konvencije bez obzira u kojem su obliku

obezbijeđeni u domaćem pravnom poretku (v.predmet Kudła v. Poland [GC], br. 30210/96,

stav 157, ECHR 2000-XI).

54. U svjetlu gore navedenih razmatranja u pogledu iscrpljivanja domaćih pravnih ljekova

(v.stav 31 ove presude), Sud primjećuje kako u trenutku kada su podnijeli svoj zahtjev,

podnosioci predstavke nijesu prema domaćem pravu imali nikakav pravni lijek koji bi im

omogućio da dobiju odluku koja bi odredila iznos njihove nadoknade.

55. Stoga Sud smatra da je u ovom predmetu došlo do povrede člana 13 Konvencije.



“Kada Sud utvrdi prekršaj Konvencije ili protokola uz nju, a unutrašnje pravo Visoke strane ugovornice u pitanju

omogućava samo djelimičnu odštetu, Sud će, ako je to potrebno, pružiti pravično zadovoljenje oštećenoj stranci.”

57. Podnosioci predstavke potražuju 458,810 eura (EUR) na ime materijalne štete i 100.000

EUR na ime nematerijalne štete. Potražuju i oko 9.600 EUR na ime troškova i izdataka.

58. Vlada je osporila te zahtjeve.

59. U okolnostima ovog predmeta Sud smatra da pitanje primjene člana 41 nije spremno za

odluku. Stoga će biti zadržano, a naknadni postupak će biti određen u svjetlu svakog sporazuma

između tužene države i podnosilaca predstavke (Pravilo 75 stav 1 Poslovnika Suda).


1. Utvrđuje da su prigovori koji se odnose na odlaganje isplate nadoknade, dužinu

postupka i postojanje djelotvornoga pravnog lijeka dopušteni, a ostatak predstavke

nedopušten;

2. Presuđuje da je došlo do povrede člana 1 Protokola br. 1 uz Konvenciju;

3. Presuđuje da je nepotrebno razmatrati prigovor o dužini postupka na osnovu člana 6

Konvencije;


5. Presuđuje da pitanje primjene člana 41 nije spremno za odluku; stoga

(a) zadržava to pitanje u cijelosti;

(b) poziva Vladu i podnosioce predstavke da u sljedećih šest mjeseci dostave svoja

pismena izjašnjenja o toj stvari i, posebno, da obavijeste Sud o svakom sporazumu koji bi

mogli postići;

(c) zadržava pravo daljeg postupka i prenosi na predsjednika Vijeća ovlašćenje da zakaže

taj postupak u slučaju potrebe.

Sastavljeno na engleskom jeziku i dostavljeno u pisanoj formi dana 26. juna 2007. godine u

skladu sa pravilom 77 st. 2 i 3 Poslovnika Suda.

Soren Nielsen Christos Rozakis

Sekretar Odjeljenja Predsjednik

pravo na Život - sudovi.mesudovi.me/podaci/vrhs/dokumenta/230.pdf · pravo na Život Član 2...

Documents