prayas.2.2.2012

बर्ष:२ अकं:२ अप्रिल २०१२

सुचना: ियास अनलाइन माससक ित्येक रचनाकारको रचनात्मक कृसिहरुको सम्मान गर्षछ। ब्यक्तीमा सनहहि िसिभालाई उजागर गरी त्यसलाई जन-माझ पुर् याउनु नै यस माससकको उरे्श्य हो। यस पत्रीकामा िकासिि भएका कुनै पसन रचनाको र्ाइत्व सम्पूर्ष रुपले रचनाकार वा लेखक स्वयंको हुने छ। यस पत्रीकामा िकासिि कुनै पसन रचनाको बारेमा कुनै पसन प्रववार् हुन आएमा उक्त रचनाको रचनाकार वा लेखक स्वयंले नै त्यसको सनरुपर् गनुष पन ेछ। त्यसिसि यो पत्रीका, िकािक संस्था वा सम्पार्क मंडलमा कुनै पसन िकारको जजम्मेवारी रहने छैन।

ियास माससक िकासिि गन ेक्रममा िुद्दा िुद्दीलाई ख्याल गररएको भए पसन टाइप गन ेक्रममा केही कमी कमजोरी हुन गएमा कृपया सच्चाएर पहि हर्नु हुन र पाठक िसिकृया मार्ष ि आफ्नो भनाइ राजखहर्नु हुन समेि हाहर्षक अनुरोध गर्षछौ।

हाम्रा कुरा

अनेकौ आरोह अबरोहहरू पार गरै्, भुकम्पका धक्का र सुनामीका छालहरु संग सघंर्ष गरै् २०६८ सालले प्रबर्ा भै सकेको छ। हाम्रो मािभृमूी गएको बर्ष महंगी र अभाबको साङ्लोमा गुजियो। लामो लोडसेहडङ, परम्परगि पानीको अभाब, पेट्रोसलयम पर्ाथषको अभाब आहर्को सेरोरे्रोमा नै हाम्रो आर्न्िजनको बर्ष गुजियो। राजसनसिक अजस्थरिा र अगवुाहरूले बाटो प्रबराएको बर्षको रुपमा ०६८ साललाई कलान्िरसम्म सजम्झरहहने छ। हामीले छानेका राजसनसिक र सामाजजक अगुवाहरू कोही भ्रस्टाचार ि कोही अपहरर् काण्डमा र्ोर्ी साप्रबि भै सर्रखोरमा समय गनीरहेका छन।् यसले काननु सानालाई मात्र होईन ठुलालाई पसन लाग्छ भनेर जनमानसमा प्रवश्वास जगाएको छ। बर्षको अन्त्यसिर बहुिसिजििि सेना समायोजनमा भएको सर्लिाले पसन थप केही आिा जोगाएको छ। समग्रमा गएको बर्ष हाम्रो मािभृूमीको लासग समसिि रह्यो।

िाईवानबासी नेपालीका लासग भने गएको बर्ष समग्रमा राम्रो रहे्य। एनआरएनको नयाँ कायषससमिी, हहमालयन रु्टबल क्लब, कप्रपल्बस्िु असभयान र लासलगुराँस ब्यान्ड जस्िा नेपाली समूहहरूको सहक्रयिाले िाइवानमा नेपाली सहक्रयिामा ठुल ै चमक ल्याइहर्यो। बर्षको अन्त्य िीर नेपाल िाइवान सघं िाईवान सरकारमा र्िाष भयो। अब पहहलो पटक नेपालीहरूले संगहठि र कानुनी रुपमा आफ्ना कयषक्रमहरू िाइवानमा गनष पाउनेछन। साहहत्यको िेत्रमा पसन िाइवानमा नेपालीको सहक्रयिा उत्िाहजनक रह्यो। ५ वटा साहहजत्यक सम्मेलनहरू, मुखपत्र "ियास" को एक बर्ष परूा आहर् साहहजत्यक समाज र्मोिा च्यप्टरका गसिप्रबधीहरू भए। यसले नेपालीहरु माझ सम्बन्ध अझ कसिलो बनाउन ियाप्त सहयोग पुर् हायो।

अन्त्यमा, रे्िमा िाजन्ि छाओस, अभाबका िृंखलाहरूको प्रबट मानष पाइयोस, प्रबकािले गसि सलओस र प्रवश्व भरी छररएर रहेका नेपालीहरूको ब्यप्रक्तगि, पाररवाररक र सामाजजक सुख, समपृ्रि, सु-स्वस््य सहहि आगामी हर्नमा बिषमानमा भन्र्ा पसन बिी भाितृ्वको सम्बन्ध कससलो होस नयाँ बर्ष २०६९ को पावन अविरमा मंगलमय िुभकामना !

क्र.स. स्रष्टा प्रवधा सिर्षक पषृ्ठ

१ इश्वर मानन्धर कप्रविा अन्िरद्वन्र् १

२ होम बहार्रु िेत्री कप्रबिा १. संयम राख, २. स्वागि, ३. मेरा हर्नहरु १

३ र्या िाक्य लेख अिीिका एक संगीिकार: मास्टर पूर्षमान २

४ ससजन नयन कप्रबिा घामको लगाम समािेर ध्वजे ४

५ ज्यो. रत्नसनसध रेग्मी, ‘िुक्राचायष’ कप्रबिा महाकप्रव रे्वकोटाकोः इश्वरससि िश्न! ५

६ सुनील बाबु पन्ि लेख नीलो रू्ल ६

७ ििी पौडेल कप्रबिा म कप्रबिा लेख्न सप्रक्तन ६

८ युवराज नयाँघरे अन्िवाषिाष घामको चुम्बनले रे्ि सचनाउँछ ७

९ एल. एन. सुवेर्ी “हस्िी” कथा हीरा साहू र र्न्िलाल वहकल ८

१० गोपीकृष्र् िंुगाना 'पसथक' संस्मरर् मन्थली, मकैको खेिी र स्रस्टा जमघट १०

११ सरोजहर्लु कप्रबिा बन्र् गर कप्रविाहरु १२

१२ नन्र्लाल आचायष लेख ‘भगजोगनी’को िकािमा रमाउने कवसयत्रीलाई पत्र १३

१३ कप्रपल असधकारी कप्रबिा प्रवहकसलक्स १६

१४ ज्यो. रत्नसनसध रेग्मी, ‘िुक्राचायष’ लेख महाकप्रव रे्वकोटा मासथ अन्याय! १७

१५ जैबी राइ सुस्िरी गीि गीि १९

१६ पूनम काफ्ले कप्रविा िजस्वर १९

१७ कल्पना राई गजल गजल १९

१८ नन्र्लाल आचायष लेख िधानाध्यापकको सचठ्ठी २०

१९ कृष्र् बजगाईं लघुकथा समावेिी उद्योग २२

२० र्गुाष बस्नेि कप्रबिा म, मेरो रे्ि र ऊ २३

२१ सरोजहर्लु कथा मैले छोएको ससन्र्रू चल्रै्न २४

२२ कमल िसार् असधकारी कप्रविा १. सिमी आउने आस सथयो, २. जजन्र्गी २६

२३ डा. ििान्ि ध्वज असधकारी कथा धाँजा र्ाटेको खेि २७

२४ सनष्ठा काफ्ले कप्रबिा १. िुक्रबार रािी, २. रे्िको माया २८

२४ डा. िेम िीसमजल्सना कप्रविा कम्प्युटर, ईन्टरनेट, रे्सबूक र साथी २९

२६ जखम थापा कथा रंगीन साँझ पछी हर्क्का प्रबहानी ३०

२७ डा. लेखनाथ काफ्ले कथा पुरस्कार ३२

ियास बर्ष:२ अकं:२ अप्रिल २०१२

INLS, Formosa Chapter, Taipei, Taiwan PRAYAS Online Montly Volume: 2 Issue: 2 April 2012

अ. ने. सा. स. फर्मोसा च्याप्टर, ताइपेई, ताइवान प्रयास अनलाइन र्माससक बर्ष: २ अंक: २ अप्रप्रल २०१२ 1

अन्तरद्वन्द

स्व. इश्वर र्मानन्धर

लण्डन, संयुक्त असधराज्य

र्मेरा भावना कल्पनाहरु

नससक द्वन्द क्लेश प्रपडाहरु

खुसस उल्लास हृदयका बेदनाहरु

पोखखन्छन सबै पानाहरुर्मा भावनाका गहराई सभत्रका र्मेरा प्रेरणाका श्रोतलाई

प्रकृसतका अनुपर्म सपृ्रि

त्यो अदृश्य प्रसतर्मूसतषलाई

जो चेतना बसन खेली रहन्छ

स्पसष गनष र्मन लाग्छ

अंकर्माल गनष र्मनलाग्छ

प्रेरणादाई अन्तरद्वन्दलाई

र्मानसपटलका ती इश्वरलाई।

***

संयर्म राख

होर्म बहादरु क्षेत्री कुवेत

यो यस्तो सहर हो जहाँ

कुनै पसन बखत

टे्रफफक–जार्म हुन्छ।

यहाँ कम्जोर बललाई कुरेर बस्नेले नै

फिकेटर्मा सेन्चुरी ठोक्छ

त्यसैले श्रीकृष्णले सशशुपालका सय गल्तीसम्र्म कुरे झंै

संयर्म राख।

संयर्म राख।

स्वागत

गेट्र्मा टोकुवा बन्दकेु र्माया झैबरे कुकुरको भुकाइ

असन

दैलोर्मा क्याक्ट्सको गर्मला।

रे्मरा फदनहरु

प्रबजुलीका भोल्टे खम्बार्मा फदनहरु

झैुन्डीएर

सुसाइड गनष खोज्दछन ्

सनस्तो फदन

उदास उदास

बौलहा देवदास

पखाषलर्मा टाउको बजारेर

फदनहरु असर्मय र्मै र्मनष खोज््छन।् ***



अतीतका एक संगीतकार: र्मास्टर पणूषर्मान दया शाक्य

ओरेगन, अरे्मररका ओरेगन राज्यका सर्माजसेवी, भार्ाप्रवद्, साफहत्यकार, सम्पादक तथा भार्ा प्रसशक्षक

नेपाली संगीताकाशका अनेकं कलाकारहरु र्मध्ये र्मास्टर पूणषर्मानको पसन एक प्रबससष नसक्ने संगीतात्र्मक व्यप्रक्तत्व छ। उनले नेपाली संगीत संसारलाई सुर्मधुर कण्ठले सुशोसभत र्मात्र गराएनन ् अप्रपतु अतीतका संगीतके्षत्रर्मा उल्लेखनीय योगदान पसन पुर् याएका सथए। वस्ताद बद्री, प्रो. बालाप्रसाद, वस्ताद साफहंला, गासयका पञ्चबाला दासी जस्ता प्रससद्ध संगीतकार तथा शास्त्रीय गायकहरुका सर्मकासलन रुपर्मा देखापरेका र्मा. पूणषर्मानले पसन नेपाली गीतहरु रेकडष गराएका सथए। उनी अफहले यस संसारर्मा नरहे पसन उनका सुर्मधुर स्वरले पररपूणष नेपाली गीतहरुको र्माध्यर्मबाट राम्ररी सचन्न सफकन्छ र सदा पररसचत रफहरहनेछ।

तीस वर्षसम्र्म भारत सनवाषससत भै होनहार संगीतकारको रुपर्मा ख्यासत पाएका र्मा. पूणषर्मानको जन्र्म काठर्माडं लगन टोल खस्थत दानरु्मसन शाक्यको पररवारर्मा भएको सथयो, आजभन्दा एक सय दश वर्ष असध सन ् १९०२ बुद्ध जयन्तीको फदनर्मा। बाल्यावस्था देखख नै संगीततफष प्रवशेर् असभरुसच सलएका स्व. पूणषर्मानले २५ वर्षको उरे्मरसम्र्मर्मा टोल–टोलकै भजन-पे्रर्मी र्महानुभावहरुको सत्संगतर्मा लागेर संगीततफष को ज्ञान हाससल गररसकेका सथए। संगीतको र्मञ्चर्मा उक्लने पफहलो पे्ररणा यही नै सथयो। यसरी टोल-टोलका भजन-पे्रर्मीहरुससतको संगतले संगीतकार भएर सनस्केका स्व. पूणषर्मानले कर्मषगसतले व्यापारको ससलससलार्मा र्मातभूृसर्म त्याग्नुपर् यो सन ् १९२७ र्मा। भारत-

सनवाषससत जीवन प्रबताए पसन उनले व्यापार सतर उसत ध्यान फदन सकेनन।् उनको असधरुसच संगीततफष जादै आएको सथयो। त्यसैले कलकत्तारै्म बंगाली तथा अन्य संगीतकारहरुससत उनी पररसचत हुदै गए। फलस्वरुप उनले आफ्नो दक्षता प्रस्तुत गनषर्मा पे्ररणा पाए।

उनी एक बौद्ध धर्माषनुरागी भएको हुनाले बौद्ध भजन तथा संगीत प्रचार गनषर्मा उत्साफहत भए। सन ् १९२८ फडसेम्बर २७ देखख तीन फदनसम्र्म सुसम्पन्न भएको अखखल भारतीय बौद्ध र्महासभाको पफहलो असधवेशनर्मा उनको उपखस्थसत अत्यसधक र्महत्वपूणष रहेको सथयो यसलाई उनको देस्रो पे्ररणाको रुपर्मा सलन सफकन्छ। उक्त सर्मारोहर्मा उनले प्रस्तुत गरेका बौद्ध भजनहरुर्मा फहन्दी भार्ाका भजनहरु रची गाएको श्रोतावगषले रु्मग्धकण्ठले प्रशंसा गरेका सथए। जसका केही चरण यहाँ प्रस्तुत गररन्छन-्

१) अफहंसा परर्मोधर्मष नरयोसन का परर्मो धर्मष ।। १ ।। करना है परर्मो भप्रक्त

यही है परर्मो शप्रक्त ।। २ ।।

२) सुनो साधू प्रत्ररत्नको सुसर्मरो नरवेह चोला अरू्मल्य रे्मला प्रत्ररत्न का सुसर्मरो ।। टेक ।।

श्री बुद्ध ससद्ध ने ज्ञान सलखा है

प्रत्ररत्नको सुसर्मरो प्रत्ररत्न कहा है तीन ही ज्ञान रं्म

प्रत्ररत्नको .............. ।। १ ।।

३) करो प्रत्ररत्न का भप्रक्त तभी पावे तुझेै रु्मप्रक्त

भजो हरदर्म प्रत्ररत्न, करो ज्ञानी यही यत्न ।। टेक ।।

यसरी भारत सनवाषससत भएको दईु वर्ष रै्म भव्य सर्मारोहको र्मञ्चर्मा उनको प्रसतभा प्रदशषन भयो। जसको फलस्वरुप कलकत्ताका अन्य संघ संस्थाबाट आयोजना गररने सर्मारोहहरुर्मा पसन नेपाली वस्ताजको रुपर्मा आर्मखन्त्रत हुन थाल्यो। त्यसताका धर्माषफदत्य धर्माषचायष नार्मका एक बौद्ध नेता बहुचसचषत व्यप्रक्त सथए। उनकै सत्संगतर्मा र्मा. पूणषर्मानले पसन प्रवसभन्न संघसंस्थाका प्रससद्ध व्यप्रक्तहरुससत सचनापची गन ेसुअवसर पाए। उनले आयोखजत हरेक सर्मारोहर्मा र्मास्टर पूणषर्मानको उपखस्थसत असनवायष सथयो। अतः कलकत्ता जस्तो शहरर्मा र्मा. पूणषर्मानले ख्यासत पाउन धेरै सर्मय लागने।

अखखल भारतीय बौद्ध र्महासभाको दोस्रो असधवेशन पसन कलकत्तारै्म सम्पन्न भएको सथयो। त्यस्तै सन ् १९३१ अप्रप्रल र्महीनाको पफहलो हप्तार्मा दाजीसलङ्गको घुर्म गुम्बार्मा आयोखजत तेस्रो र्महा-असधवेशनर्मा र्मा. पूणषर्मानलाई प्रवशेर् सनर्मन्त्रण गररएको सथयो। (संदभष २) उक्त सर्मारोहर्मा उनले गाएका गजल,

भजन तथा संगीत प्रदशषनबाट बहुसंख्यक नेपाल-भार्ाभार्ीहरु र्मोफहत भएका सथए। नेपाली बौद्धहरुको र्माझै पसन यस्ता संगीतकार रहेछन ् भन्ने कुरो प्रर्माखणत गरेका सथए। त्यसैले उनको उपखस्थसत एक आकर्षक प्रवर्य भएको सथयो। जसको फलस्वरुप उक्त असधवेशनले उनलाई “बौद्ध संगीत प्रवशारद”



पदवीले प्रवभूप्रर्त गरेका सथए। (संदभष ३) यो उनको तेस्रो सफलता सथयो। त्यसपसछ उनको ख्यासत फैसलदै गयो र तत्कालीन सर्माचारपत्रहरु जस्तै फहर्मालयन टाइम्स, अर्मतृ बाजार पप्रत्रका तथा फहर्मालयन बौद्धर्मा उनका बारेर्मा खबरहरु छाप्रपन थाले र संगीत प्रवशारद र्मा. पूणषर्मानले प्रससप्रद्ध पाइरहे।

सन ्१९३५ सतर कलकत्तार्मा “फहज ्र्मास्टस ्ष भ्वाइस” कम्पनीका फहन्दी, उदूष तथा बंगला भार्ाका गजलका रेकडषहरु प्रशस्तै प्रबके। त्यसैताका गोपालकृष्ण श्रषे्ठ जस्ता व्यापारीहरुको प्रयासबाट भद्रकाली नेपाली रेकडष कम्पनीको स्थापना गररएको सथयो। र्मा. पूणषर्मान जस्ता ख्यासतप्राप्त संगीतकार, गायक तथा गीतकारको सम्पकष सो कम्पनीससत हुनु स्वाभाप्रवक सथयो। त्यसैताका वस्ताद बद्री तथा प्रो. बाला प्रसादका नेपाली गजलहरु सनकै लोकप्रप्रय भैसकेका सथए। यस्तै अवस्थार्मा र्मा. पूणषर्मानका गीतहरु रेकडष हुन थाले र नेपाली संसारर्मा उनका गीतले पसन गुखञ्जने अवसर पाए। यो उनको चौथो सफलता सथयो भन्नु अत्युप्रक्त नहोला। आजसम्र्मको खोजबाट थाहा लाग े अनुसार उनका रेकडष भएका गीतहरुर्मा “गुसलत बाँला नेपाल भार्ा”भन्ने गीत नै सवषप्रथर्म रेकडष भएको सथयो। अन्य रेकडष भएका नेपाली गीतहरुको प्रवज्ञापन तत्कालीन पत्रपप्रत्रकाहरु जस्तै नेबुला, शारदा, उदयर्मा छररएका छन।् आजसम्र्म छररएका स्रोत अनुसार उनैद्वारा रसचत, स्वरांफकत र संगीतबद्ध रेकडषहरुको प्रववरण यहाँ फदइन्छ: (१) N. F. 8 (A)

बोलायो भने जाँउ“ला।

(२) N. F. 11 (A) --

गरँु“ला संख भन्दैर्मा गरायो दैवले फाटो।

(३) N. F. 11 (A) –

दसुनञाका बुझैदैन चाल।

(४) N. F. 12 (A) --

चैतन्य चोला फफर कफहले होला।

(५) N. F. 14 (B) –

हे सखी जोवन रत्न सर्मान।

(६) N. F. 22 (A)

खस्थर छैन रे्मरो र्मन, प्रभूको ...

(७) N. F. 22 (A)

खजन्दगीको के भरोसा को रहेका छन।्

(८) N. F. 32 (A)

रानी बनैर्मा नारां संझै

एक्लै छोडी नजाऊ

यी गीतका रेकडषहरु अफहले कहाँ छन ् खोजी हुनु बाँकी छ, त्यसैले गीतको प्रववेचना गनष सफकन्न उपयुषक्त जानकारीको आधारर्मा प्रवचार गररएको खण्डर्मा के भन्न सफकन्छ भने ससङ्गो नेपाली साफहत्याकाशर्मा आधुसनककताको सर्मरसर्मरे घार्म झुैखल्करहेको बेलार्मा र्मा. पूणषर्मानका गीतहरु सुसनन थासलएको सथयो। उनका गीतहरुर्मा रोर्माखण्टकवाद (छाँयावाद) को झैझैल्को पाइन्न भन्न सफकन्न। सतनताकको नेपाली सर्माजका उदूष, फारसीका गजलहरुको अत्यसधक र्मात्रार्मा प्रचार भैरहेको सथयो।

यसरी संगीतकार तथा गायकको रुपर्मा प्रससद्ध रहेका स्व. पूणषर्मान पसछ उक्त कम्पनीकै संगीत सनदेशक सनयुक्त भएका सथए। त्यसपसछ उनर्मा अको व्ययभार आइपर् यो। एक संगीत–सनदेशकको हैससयतले अनेपाली गायक, गासयकाहरुलाई नेपाली तथा नेपाल भार्ीय गीतहरु गाउन लगाएर उनीहरुको प्रससप्रद्ध पसन नेपाली संसारर्मा फैलाए। अन्य कलाकारहरुको स्वरर्मा नेपाली गीतहरु रेकडष गराएर प्रचार गने उदे्दश्य उनको लरतरो कदर्म सथएन। उक्त कम्पनीका सहकर्मीको रुपर्मा कार्म गदै आएर सन ् १९४० सम्र्मर्मा उनी सनकै लोकप्रप्रय रहेका सथए। त्यसबेला सम्र्मर्मा फद्वतीय र्महासर्मरको डरलाग्दो युगले घनघोर अन्धकार फफँजाइरहेको सथयो र सम्पूणष कलकत्तारै्म पसन जीवन र्मतृ्युको सनसनीपूणष वातावरण फफँजाईरहेको सथयो। जसको फलस्वरुप उक्त कम्पनी पसन सुचारु रुपले संचालन हुन सकेन र सबै आफ्नो जीवनरक्षाको सनखम्त सुरखक्षत ठाउँर्मा बसाई सनेसतर लागे। यो सर्मस्याले र्मा. पूणषर्मानलाई पसन घेनष थाल्यो र सपररवार सन ्१९४१ र्मा कलकत्ता छोडी कासलम्पंग सनवाषससत भए।

कलकत्ता जस्तो अल्पसंख्यक नेपाली जनसरु्मदायर्माझै उनी आफ्नो दक्षता प्रदशषन गनषर्मा सक्षर्म रहेका सथए भने कासलम्पंग दाजीसलङ्ग त नेपालीहरुको अखडा नै सथयो त्यसैले उनलाई अभूतपूवष आत्र्मबल प्राप्त भएको सथयो। नेपाली बौद्धहरुको एकर्मात्र संस्था “कासलम्पंग धर्मोदय सभा” स्थापना गनषर्मा उनको र्महत्वपूणष हात रहेको पाइन्छ। सन ् १९४४ ससतम्बर २४ का फदन कासलम्पंग दगुाषपूजा कसर्मटीको तत्वावधानर्मा आयोखजत सर्मारोहर्मा प्रस्तुत बालकृष्ण गीसत नाटय उनैको सफियतार्मा प्रदशषन गररएको सथयोस जसको रचसयता र लेखक उनी आफै सथए। सन ्१९४८ र्मा २४९० औ ंबुद्ध जयन्तीको उपलक्ष्यर्मा आयोखजत प्रवराट् सर्मारोर्मा उनका कायषिर्मले दशषकवगषलाई असर्मट छाप लगाएको सथयो भन्ने कुरा उक्त सर्मारोहका प्ररु्मख असतसथ प्रत्रभान्कोर र्महाराजाका पी. एस. श्री जेम्स ए. कखजनले प्रदान गरेको प्रशंसापत्रले प्रर्माखणत गदषछ। (संदभष ६) एवंप्रकारले तत्कालीन प्रससद्ध प्रवद्वान ् तथा भद्रजनले उनको संगीत-कलाको सनकै प्रसंसा गरेको कुरा प्रर्माण उनको जीवनीससत सम्बखन्धत फाइलबाट प्राप्त भएको छ। उक्त



प्रशंसाले उनलाई गौरवपूणष आत्र्मबल पसन प्राप्त भएको सथयो। त्यसैले सन ्१९४७ र्मा कासलम्पंग ठाकुरबारीर्मा “संगीत भवन”नार्मक एक संगीत सशक्षण संस्था स्थापना गरेर संगीतपे्रर्मी र्महानुभावहरुलाई तत्सम्बन्धी ज्ञान हाससल गराउने कार्म कर्म र्महत्वको छैन।

यसरी नै उनको लोकप्रप्रयता कासलम्पंगर्मा पसन बढ्दै गयो र त्यहाँ“आयोखजत हरफकससर्मका सर्मारोहर्मा उनको उपखस्थसत असनवायष र्महसुस गररन थाल्यो। उनका संगीत-कलाहरुर्मा शास्त्रीय-वाद्य वादन र राग सनकै लोकप्रप्रय रहेका सथए। उनका बहुचसचषत कायषिर्महरु सन ् १९४९ र्मई ५ को फदन आयोखजत “रेखजनको अपरेफटभ ् टे्रसनंग इन्स्टीच्यूट् अफ् कासलम्पंग”को “एण्् अफ् कोसष कन्भोकेशन, इन्स्टीच्यूट् अफ् कल्चर”को तत्वावधानर्मा आयोखजत वर्ाष-रं्मङ्गल उत्सव र सन ्१९५५ र्मई २७ को फदन र्महाबोसध सोसाइटी अफ् इखण्डया कासलम्पंग शाखाको तत्वावधानर्मा आयोखजत बंगालका तत्कालीन राज्यपाल डा. एच.् सी. रु्मखजीको सन्र्मान सर्मारोह आफद प्ररु्मख हुन।् (संदभष ८)

यसरी ३० वर्ष सम्र्मको भारत-सनवाषससत जीवनर्मा गीतकार,

गायक, संगीतकार व्यप्रक्तत्व प्राप्त र्मा. पूणषर्मान शाक्य सन ्१९६० जनवरी १६ सम्र्म र्मात्र यस र्मत्यषलोकर्मा बाँच्ने अनुर्मसत सलएर आएका सथए। आज उनी यस संसारर्मा अलप रहे पसन उनका गीतहरुले अतीतको संगीताकाश उज्वल भएको छ। त्यही उज्वलता प्रदान गने एक ताराको रुपर्मा उनी पररसचत रहने छन।् उनीबारेको खोजीले अतीतका संगीतको एक अध्याय नै उद्घाटन हुने प्रवश्वास सलन सफकन्छ।

सन्दभष सार्माग्रीहरु

(१) फहर्माल बौद्ध १: ९- १० (सन ्१९२८) प.ृ ८

(२) फहर्मालय बौद्ध ३:१ (सन ्१९३१)।

(३) प्रर्माणपत्रबाट प्राप्त जानकारी।

(४) कम्पनीबाट प्रकासशत पुखस्तकाबाट।

(५) र (६) पी. बी. शाक्य कासलम्पंगबाट प्राप्त जानकारी।

(७) जीवनससत सम्बखन्धत फाइलबाट।

(८) फहर्मालयन ्टाइम्स १९५३ र्मई ३१ र १९५४ र्मई २४ ता.।

***

घार्मको लगार्म सर्मातेर ध्वजे*

ससजन नयन

धरान, नेपाल

हावाको सलगर्मा सघसस्रँदै सघसस्रँदै

आइपुगेको छ,

ठ्याक्कै ढुङ्गाजस्तो आकृसत

ध्वजेको थाप्लोर्मा सर्मात्न-घार्मसँगको प्रप्रय आलाप

संसगषको अर्मूतष पषृ्ठभूसर्मबाट

भखषरै जखन्र्मएको बछेडो गुराँस

चोरेर त्यही आलापको पोको नाघेर जान्छ-कुन खक्षसतज?

र्मरुभूसर्मको सफरर्मा सनस्केको ध्वजे बीच बाटोर्मै अल्र्मसलएको छ

उसल ेजाँदाजाँदै भेटेको ईश्वरको दलुषभ हस्ताक्षर

कुन गतषर्मा?

लुकाएर जान्छ

र्मलाई नै प्रबसरे ध्वजे र्मेरै छेउबाट

पगालेर जान्छ

ध्वसनको–कुन आवपृ्रत्त?

अझै

र्मैले नै रङ्गाएको उन्र्मक्त पररवेशर्मा घार्मको लगार्म सर्मातेर ध्वजे

दौडन्छ

- कुन फदशा?

- कसत कोस?

उक्लन्छ-कुन पहाड?

[* ध्वजे: धनकुटाको डाँडाबजार गा. प्रव. स. र्मा अवखस्थत प्रससद्ध डाँडा।

जहाँबाट सूयोदयको सुन्दर दृश्यावलोकन गनष सफकन्छ।]

***



छन्दः सशखररणी, गणः य र्म न स भ ल गु

र्महाकप्रव देवकोटाकोः इश्वरससत प्रश्न !

ज्यो. रत्नसनसध रेग्र्मी, ‘शुिाचायष’ काठर्माण्डौ, नेपाल

दया गछौ लाग््यो प्रभु सतसर्म सनठूरी फकन भयौ?

जगत ्हाँकं भन्ने कप्रवकन र्महासङक्ट फदयौ! दखेुको छातीर्मा अनुभव र्म गछूष शरररर्मा प्रवधाता! सतम्रो के र्मनसुव छ र्मेरा उपरर्मा?

अँधेरो बस्तीर्मा असलकसत उज्यालो कण छरी फहंडं बाटो नौलो प्रसर्मथस सरी जीवनभरी जसै र्मान्छे जागे प्रगसतपथ लम्कीकन नयाँ बनायौ र्मेरै यो हप्रवगत प्रभूले फकन यहाँ?

न आँसू भो र्मेरो असलकसत न हाँसो जगतर्मा गुनासो र्मातै्र भो जसत पसन सनुाएँ फगतर्मा सुनेनौ स्वार्मी भै कप्रवहृदयको र्मासनस रँुदा शरीरै ढल्दो भो प्रसतफदन गली क्यान्सर हँुदा।

उडंजस्तो लाग््यो गगनसतर चङ्गा भइकन

बगंजस्तो लाग््यो सलल जल गङ्गाबसनकन

कुदं लाग््यो सारा अपररसर्मत धती गररकन

उकासं झैै लाग््यो भुवन हररयाली भररकन।

भरेका आँसूले नजर र्मनदेवीसतर धरी रँुदै छाती प्रपखट्छन ्प्रवचरर र्मनदेवी घररघरी कठै! लाला-बाला, सकल जन रुन्छन ्धरधर

बगेकी छन ्उल्टै ब्यसथत र्मन ली बाग्र्मसत तर।

जसै तारा रुन्छन ्झैलर्मल बनेका रप्रव-शसश

उसै धती रुखन्छन ्खलबल हँुदा र्मन्द छ गसत

छ आँसूको वर्ाष यस बखतर्मा सागर सरी तथाप्रप स्वार्मी ए! सकस फदइ हाँस्छौ र्मररर्मरी?

सतर्मी ठान्छौ स्वार्मी जगतपसत हँू इश्वर भनी यहाँ र्मान्छन ्सतम्रै अनुपर्म कृपा भव्य अवनी सबै सतम्रै सतम्रो जगत यफद सतम्रो हुन गए

छ हाम्रो आफ्नै के नयनभरर आँसू बसगरहे!

यहाँ चल्छन ्सतम्रै हरफदन तथा साँझै र्मफहर्मा उठाएको र्मानं प्रवपुल प्रसतर्मा भव्य गररर्मा बनेका देखखन्छन ्वररपरर नयाँ र्मखन्दर खडा

जहाँ भज्छन ्सतम्रै भजन अथवा गान तगडा।

सबै र्मान्छे बोल्छन ्प्रथर्मध्वसनर्मा इश्वर भनी उनै रुन्छन ्फेरर प्रलयतक आँसू अझै बनी

न भेट्छन ्सतम्रो त्यो अर्मरपद अखस्तत्व न कहीं कहाँ बस्छौ? भन्ने कुतुहल र्मर्मा प्रश्न छ यही।

सबै र्मछषन ्जन्र्मीकन प्रवप्रवध प्राणीहरु यहाँ सुकी, वैली झैछषन ्पतझैड हँुदै वकृ्ष हररया

नदी जाखन्छन ्गङ्गा तल-तल भई यो फखजसतर्मा जसै र्मसछषन ्पृ् वी प्रलयपसछ ता तीव्र गसतर्मा।

यहाँ व्रह्मा र्मछषन,् जलशयनका प्रवष्णु र सशव

नर्मन ेझैन ्र्मछषन ्अर्मर नहँुदा वैभव सब

यसै जाला पग्ली धरखणतल यो भाससन गई

रहन्छौ के स्वार्मी! कुन हृदयर्मा इश्वर भई?

नर्मन ेको होला? प्रत्रभुवन जगत ्र्मदषछ भने

सतर्मी र्मातै्र हौला अर्मर कसरी जीप्रवत हुने?

अवस्था यो र्मेरो प्रलय घफडको अखन्तर्मसतर

गरं अन्तवाषताष र्मन-र्मन यही इश्वरससत!

[२०१६ साल भाद्र र्मफहनाको २५।२६ गतेसतर क्यान्सरले ग्रस्त भएर र्महाकप्रव देवकोटा आयषघाटको व्रह्मनालर्मा सतुाइएका सथए। त्यसबेला

र्महाकप्रवले इश्वरससत कस्तो प्रश्न गरेहोलान ्भनी र्मैले अनरु्मानका आधारर्मा यो कप्रवता तयार पारेको हँु -लेखक]

***



नीलो फूल

सुनील बाबु पन्त

गोरखा, नेपाल

सवै फूलहरु फूल्छन आफ्न ैसुगन्ध असन आफ्न ै रंग सलएर। सव ैफूलको उदे्दश्य फूलबारीलाई सुन्दर वनाउन ु र वररपरी सुवास छनुष नै हो। सुनेको सथए,ं राज्य पसन एउटा फूलबारी जस्तै हो र हार्मी पसन यसै फूलबारीका प्रवप्रवध फूलहरु र्मदे्दका एक अलग रंगका फूलहरु हं। हार्मी आफ्न ै स्वाभाप्रबक रंग र सुगन्ध सलएर फूल्न खोजेका छं। तर र्माली भन्छ, सतम्रो त्यो नीलो रंग रे्मरो फूलबारीर्मा राम्रो सुहाउंदैन, असन र्माली फेरर भन्छ यी नीला फूलवाट आउने सुगन्ध पसन र्मलाई र्मन पने रातो, हररयो, पहंलो फूलवाट आउने सुगन्ध जस्तो र्मीठो छैन। असन र्माली जव यी नीला फूलका प्रबरूवा फेला पाछष, सानैर्मा उखेसलफदन्छ, या त ती नीला फूलका प्रबरुवाहरुर्मा र्मल जल पसन गदैन, र फूसलहाले पसन फूलबारीको शोभा घटायो भनेर कुखल्चफदन खोज्छ। र्माली नै पूवाषग्रही छ नीला रंगका फूललाई सलएर भने, ती नीला फूलका के दो:र्, दो:र् त र्मालीको आंखार्मा छ।

र्मालीलाई र्मन परे पसन नपरे पसन र्माटोले भने सब ै फूल जस्त ैनीला फूलहरु पसन जन्र्माउन भने कफहलै छाड्दैन। र्माटो र प्रकृसतले जन्र्माउने नीला फूलहरुको भाग्य फूलबारीको रेखदेख गने र्मालीको पूवाषग्रहका कारण अन्यायर्मा परेका छन।् के नीला फूलको भाग्य नै यस्त ैहो त? के नीला फूलहरुको फूल्ने र सुगन्ध बाँड्ने असधकार छैन र? के नीला फूलहरुलाई र्मालीले पँहेलो पोत्न खोजेर न्याय हुन्छ त? थुप्रै सवालहरु छन?् तर र्मालीलाई सम्झैाउने कस्ले जसको नजर नीला फूलार्मा पर् यो फक उसका आखँा प्रवझैाउन थाल्दछन।्

तीन उपायहरु हुन सक्दछन:् १) या त र्माटोले न ै नीलारंग फूलफूल्ने प्रबरूवा उब्जाउन बन्द गने, जुन असम्भव छ, र्माटोले भेदभाव गदैन, सवै रंगका फूल उसका लासग सर्मान सन्तान असन सबै सन्तानर्मा सर्मान र्माया। २) दोस्रो उपाय: या त नीलाफूलहरुलाई पंहेलो रंग पोसतफदने, यसले र्मालीलाई खशुी त पानष सक्ला तर नीला फूलहरु र्माथी अन्याय हुन जान्छ, ३) तेस्रो उपाय: र्मालीले नै नीला रंगका फूलहरुलाई स्वीकानष ससक्न ु पर् यो, र्माया गनष ससक्नु पर् यो, सर्मान व्यबहार गनष ससक्नु पर् यो।

सुनेको सथंए, सरकार भनेको पसन फूलबारीको रेखदेख गन े र्माली हो। र्म जस्ता नीला रंगका फूलले यस र्मालीवाट न्याय पाउनु पर् यो, हार्मी र्मासथ हुने प्रबभेदको अन्त हुनु पर् यो।

***

र्म कप्रबता लेख्न सप्रक्तन

शशी पौडेल


र्म कप्रबता लेख्न सप्रक्तन

कप्रवता लेख्न कल्पनाको सागरर्मा पौडी खेल्न सक्नु पछष।

कप्रवता लेख्न वास्तप्रबकताको धरातलर्मा उसभन सक्न ुपछष। अफहले र्म यी दबु ैगनष सप्रक्तन। त्यसैले र्म कप्रवता लेख्न सप्रक्तन।

र्मालार्माल हुने रहरर्मा घरवार वन्धकी राखेर युरोप नसके अरव सतरको यात्राको कप्रवता लेखुँ फक?

अथवा प्रबछोडको पीडार्मा प्रप्रयसीले बसलनधारा आँश ुबगाएको कप्रवता लेखु ँ

र्म ?

जन्र्मफदने आर्मा बाबुलाइ असरल्ल छोडेर फहडेको प्रपडा लेखु ँर्म

अथवा

एक कल फोन पसन गनष नसकेको ददष पोखु र्म

वा

हज्जारौ कोश टाढा हुदा पसन नेपालीबाटै ठसगएको प्रपडा लेखु ँर्म ?

यफद चाहान ुहुन्छ भने

रुसको कुनै कुनाबाट अध्यारो ट्रकको पछाडी चढेर शुरु गरेको यात्राको कप्रवता लेखु ँ र्म

यफद होइन भने र्मात्रीभूसर्मको ददषको कप्रवता लेखु ँ र्म

होइन र्मैले कप्रबता लेख्न ैसप्रक्तन।

फकन र कसलाइ पढाउन कप्रवता लेखु ँ र्म ?

र्मैले त बेलायतर्मा पाल्पाली, पबषते पाखरेली भेटे

सचतवने, गुल्रे्मली र स्याङ्घजाली भेटे

पखिरे्मली पूबलेी उत्तरेली र दखक्षणेली भेटे

दशषन सर्माज के्षत्री र बाहुन भेटे

र्मगर गुरुङ्घ राइ सलम्बु नेवार र र्मसधसे भेटे

आफूलाइ पुराना रैथाने लण्डने भन्नेहरु भेटे

जसले नेपाली बोल्न, पढ्न र लेख्न इन्कार गछषन।

तर नेपाली भेफटन

त्यसैले

फकन र कसलाइ पढाउन कप्रवता लेखु ँ र्म?

फकन र कसलाइ सुनाउन कप्रवता लेखु ँ र्म?

त्यसैले र्म कप्रबता लेख्न सप्रक्तन।

***



घार्मको चमु्बनले देश सचनाउँछ युवराज नयाँघरे

काठर्माडं, नेपाल

सनबन्धकार यवुराज नयाँघरेको नवीनतर्म ् सनयात्रा संग्रह हालै बजारर्मा आएको छ: “घार्मको चमु्बन”। सनबन्ध र सनयात्रा लेखेर कफहल्य ै नथाक्ने नयाँघरेको प्रस्तुत कृसत सनकै न ै चसचषत भएको छ पाठकर्माझै। २०६५ सालको र्मदन परुस्कार प्रबजेता नयाँघरेको सनयात्रा लेखनबारे र घार्मको चमु्बनको सेरोफेरेर्मा गररएको कुराकानी प्रस्तुत छ।

तपाइँको नयाँ कृसतको हालखबर के छ ?

“घार्मको चुम्बन” िर्मशः पाठकहरुले रुचाइरहेको पाएको छु। यात्राको चोखो स्वाद र नेपालको सुन्दरता यस कृसतर्मा रहेको पाठकीय प्रसतकृया र्मैले पाएको छु। अफहले यसको र्माग भइरहेको छ।

“घार्मको चुम्बन”अरु लेखनभन्दा के कसत सभन्न छ?

सनिय नै सभन्न कृसत हो यो। यात्राको सोझैो र कोरा बयान यहाँ छैन। भार्ाको कलात्र्मक प्रस्तुसत र अनुभूसतको हाफदषक बयान यहाँ पाठकहरुले भेट्न सक्छन।्

नेपालको कुन - कुन भूभागको बयान छ यस कृसतर्मा?

पूवष इलार्मदेखख पखिर्मी ससर्माना र्महाकाली नदी टेक्दाका अनुभव र सूचना यहाँ सलप्रपवद्ध छन।् सगरर्माथा देखख तराइका सुन्दर गाउँबस्ती पुग्दाका दृश्यहरु र्मैले यहाँ उतारेको छु। पहाडी खँचदेखख तराईका सर्मथरसम्र्म सर्मेटेको छु र्मैले यहाँ।

सार्माखजक र सांस्कृसतक पक्षहरुको बतृान्त कसतको उतानुष भएको छ?

प्रशस्तै उतारेको छु र्मैले। घुर्मघार्मको िर्मर्मा त्यहाँको जनजीवन र लोक सभ्यताको प्रासप्तलाई सनयात्रार्मा नउतारे त्यो कर्मजोर हुन्छ। यतासतर र्म सचेत छु। घरगाउँका अनेक दृश्य र ती दृश्यका पछाडी थपक्क रहेका भावलाई र्म लेख्न रुचाउँछु। पात्रल ेबोलेका कुरा, व्यवहार र प्रभावलाई जसत धेरै सनयात्रार्मा उतार् यो-उसत रचना शप्रक्तशाली र यथाथषपरक हुन्छ। र्मेरो सनयात्रा लेखनर्मा यी कुरा बढ्ता छन ् भन्ने लाग्छ।

घार्मको चुम्बनर्मा स्थानीयता कसतको छ सन?

सनयात्राकारले स्थानीय पक्षलाई फकनार लगाएर लेखेको रचना फोस्रो, नक्कले र काठेर्मूला जस्तो हुन्छ। र्मैले घार्मको

चुम्बनर्मा प्रपँढीर्मा बस्दा फाइफस्टारको रोस्टेड सचकेनको बयान गरेको छैन। जुकाले टोकेर हैरान पारेको बेला खरानी खोजेको छु-एखन्टबायोफटक खोजेको छैन। साँचो सनयात्रा लेखनर्मा इर्मानदारीताको तीब्रता भेफटन्छ।

भाप्रर्क सुन्दरता कसतको छ यस संग्रहर्मा?

र्म यो र्मार्मलार्मा एकदर्मै सचेत छु। असघल्ला संग्रहहरुको प्रसतकृयाबाट र्म उत्साफहत छु। ग्रासर्मण सुन्दरता, हाम्रा बस्तीहरुको ठेट बोलीचाली र संस्कृसतलाई खखप्न उद्यत छु यस संगालोर्मा पसन। नेपाली भार्ाको चोखो रुप र स्वाद पस्केको छु यस कृसतर्मा।

नेपालको बतृान्त गदाष सर्मानता के भेट्नु भो तपाइँले?

सुन्दरता नेपालका हरेक ठाउँ र पररवेश प्रप्रय छन। अझै कसत प्रवध्वम्स भइरहेका सम्पदा सर्मेत छन। नेपालका पहाड, तराई र र्मधेसर्मा प्रवप्रवधता भए पसन सांस्कृसतक सनसध भने प्रवसशि खालको छ।

“घार्मको चुम्बन” र्माफष त केफह सन्देश छन ्फक?

पयषटन बर्षर्मा साफहत्यको कोशेलीको रुपर्मा यो कृसत आएको हो। घार्मको चुम्बनले देश सचन्न सबैलाई सघाउ पुर् याउने र्मैले ठानेको छु।

***



हीरा साहू र दन्तलाल वफकल

एल. एन. सुवेदी “हस्ती”

रं्मगलबारे, इलार्म

हाल: दबुई, संयुक अरब इसर्मरेट

र्मैले बसौ देखख सनहाली रहेको छु, त्यो गल्लीका र्मासनसहरु उस्तै छन।् पुरानो गल्ली, सबै संरचना उस्तै। घरहरुको बनावट उस्तै, र्मान्छेको जीवन स्तर उस्तै। ज्यापू बस्तीका र्मान्छेहरु केही र्मरेर गए, केही प्रबहेवारी गरी गए। प्रबहे गरी जाने र स्वगषसतर उकालो लाग्ने जसतकै संख्यार्मा जखन्र्मएका पसन छन।् तर तीस वर्ष अगाफडको पररवेश र अफहलेको पररवेशर्मा केही अन्तर छैन। फरक असलक देखखएको छ भने हीरा साहू र दन्तलाल वफकलको उर्मेरर्मा र्मात्र। उर्मेर बढेूश कालसतर ढल्कदै गए पसन उनीहरुको सर्मत्रता उस्त ै छ, घसनष्ठता उस्तै छ, आखत्र्मयता र सद्भाव उस्तै छ। बस अरु उस्तै उस्तै लाग्छ। गल्लीर्मा प्रबजुलीको पोल सथएन, हीरा साहूले आग्रह गरे, दन्तलाल वफकलले सनवेदन लेख्यो। प्रबजुली आयो। साँगुरा गल्लीर्मा इट्टा छाप्न फहरा साहूले इच्छा जताए, दन्तलालले नगरपासलकालाई सनवेदन लेख्यो, इट्टा छाप्रपयो। हीरा साहूले भजन गन ेपाटीको र्मर्मषत संहार गनुष पर ् यो भने। दन्तलालले सनवेदन लेख्यो र पुरातत्व प्रवभागबाट बजेट सनकाशा गरायो। पाटी र्मर्मषत भयो। भजन चसलरकेकै छ। हीरा साहू र दन्तलालले बजेट असल यता उता गरे होला। कसैले खोज खबरी गरेनन।् त्यो त खाएर पसन र्मल भैसक्यो होला। त्यस गल्लीर्मा कुरा सबै चलेकै छ। हीरा साहू छदैछन,् दन्तलाल वफकल छदैछ।

फहरा साहू पंचायत कालका प्रधानपन्च, प्रजातन्त्र पसछका गा. प्रव. स. अध्यक्ष हुन।् र्माओवादी जनसरकारका स्थानीय जनसरकार प्रर्मुख अथवा त्यस भेगका स्वघोससत र्मेयरको रुपर्मा छदैछन।् न कसैल े चुनावर्मा उठायो, न आफै लडे। तर पसन ज्यापू गल्लीर्मा उनको र्मान्यता र्मेयर भन्दा कर्म छैन। दन्तलाल त्यो गल्लीको स्रेस्तेदार सथयो। पसछ लेखन दास भयो, हुदै जादा असधवक्ता र बररष्ठ असधवक्ता जस्तो छ, उसको त्यहाँको सार्माखजक हैससयत। केही कानूनी उल्झैन आएर्मा दन्तलाल वफकल कागज लेख्छ। हीरा साहू र्मजाल ेदाँया र बाँया हातको ल्याप्चे ठोकी फदन्छन।् हीरा साहू दन्तलाल र्मासथ प्रवश्वास गछषन र दन्तलाल हीरा साहूलाई प्रवस्वास घात गदैन। कसकैो प्रबहे बटुलो, र्मरुर्मराउ पर् यो भने हीरा साहू कुरा सर्मलाउछन।् दन्तलाल फहसाब फकताप

लेखापालले जस्तै गरी फदन्छ। बर्ौ देखख र्मालीकको नूनको सोझैो गरी बसेका असाध्यै बान्की परेका इर्मान्दार हल गोरु जस्ता, अको शब्दर्मा भनौ, रार्म लक्ष्र्मण जस्ता कफहल ेनछुफटने हीरालाल साहू र दन्तलाल वफकल।

हीरा साहू र दंतलाल वफकलका आ-आफ्नै प्रवशेर्ता छन।् शारीररक बनावट आ-आफ्नै फकससर्मको छ। जात अलग छ। तर भावना एकै छ, धर्मष एकै छ। एकै घरर्मा बस्छन।् हीरा साहू खेतीको कार्म गछषन।् दन्तलाल उसको भार्ार्मा वकालत गछष। उसले भनी फदन्छ। शहरका जानेर्माने वफकलहरु पसन उसका अगाफड बाघका सार्मू बाख्रो उसभए जस्तै हुन्छन।् हीरा साहू खेचा साहूका र्मदाष र्मदाष गरेर बाँचेको पाँच भाइ छोरा र्मध्येको कान्छो छोरो हुन।् उनका चार दाजुहरु पालै पालो र्माई रोगको र्महार्मारीले गदाष प्रवष्णुर्मसतको फकनारसतर र्मास छनष गए। खेचा साहूले चारचौरासका भगवान र देवी देवता भाकेर बाँचेको खेचा साहूको कान्छो छोरो हीरा साहू। खाडीका दौरा सुरुवाल, कम्र्मरर्मा पटुका, पोसलस्टरको कालो टोपी, अक्सर खासल खुट्टा, लगाई हाले भने पसन हाती छाप चापल, कानर्मा दादा केटाहरुले लगाउने जस्ता सुनका र्मुन्द्रा र कालो इस्टकोट लगाउछन।् दाँत छ र्मफहनार्मा एक पटक खरानीले र्माझ्दा हुन।् हात र खुट्टाका नङ लार्मा लार्मा र र्मैला छन।् झैट्ट हेदाष हीरा साहू हरेक र्मकर सिान्तीर्मा नप्रबराई नुहाउछन ्जस्तो लाग्छ। तर पसन ज्यापू गल्लीका जाने र्माने सर्माज सेवी, सबैको असभभावक हुन।् ज्यापू गल्लीका रुफढवादी र परम्पराका फहर्मायती ज्यापूहरुका लासग सरकारले खटाएको र्मखन्त्र जस्तो लाग्छ। हीरा साहूलाई नसोधी कसैले पसन प्रबहे बटुलो, कर्मषकाण्ड, पूजापाठ आफद गदैनन।् ज्यापू गल्लीर्मा र्मने र्मान्छेहरु पसन हीरा साहूलाई सोधेर र्मात्र र्मछषन ्जस्तो भान हुन्छ। त्यस गल्लीर्मा हीरा साहूको ठूलो इर्मान छ।

दन्तलाल वफकलको पुखौली थलो ताप्लेजुंगको फूलबारी भन्छन।् उसका बाबुले २०१५ साल सतरै झैापाको खुदनुाबारीर्मा आएर झैोडा फाडेर बस्ती बसाले। दन्तलालका



बाबुले ऊ पाँच बर्षको हुदा खुदनुाबारीको स्कूलर्मा दईु कक्षार्मा भनाष गरी फदए। दन्तलालको खास नार्म भने ईश्वरी प्रसाद न्यौपाने सथयो। स्कूलका संस्कृत पढाउने गुरुले उसको शारीररक वनावट हेरी दन्तलाल न्यौपाने राखखफदए। उसका अगाफडका दईुवटा दाँत असलक बाफहर सनखस्कएका सछचरा परेका सथए। हेदाष सानो सुररलो परेको, कपाल कैलो, आखा गोर्मन सापका जस्ता तीखा परेका हेदै हाँसोको पात्र जस्तो देखखने ईश्वरीलाई र्मजाकको रुपर्मा दन्तलाल नार्म राखखयो। यस कारणले ऊ ईश्वरी प्रसाद न्यौपानेबाट दन्तलाल न्यौपाने भयो। पसछ शसनस्चरे र्मा. प्रव. बाट उसल ेएस. एल. सी. पास गरी काठर्माडँसतर कानून पढ्न सछर् यो। नेपाल ल क्याम्पसर्मा आई. एल. को तीन चार पटक जाँच फदयो। बसै प्रपच्छे जाँचर्मा आलु खाए पसछ उसल ेपढाइलाई पूणष प्रबरार्म लगाई फदयो। काठर्माडँ आए पसछ दईु तीन पटक घर फक्यो। पसछ बाबुले सौता हाले भन्ने खबर सुने पसछ भने उसले खुदनुाबारी होइन, झैापा पसन होइन, पूवषसतर खुट्टै हालेन। शुरुर्मा दन्तलाल काठर्माडँको घट्टे कुलोसतर बस्द्यो। सस्तो डेरा खोज्दै ऊ ज्यापू गल्लीको हीरालाल साहूको घर सभत्र पस्यो र अध्यावसध छदैछ।

दन्तलाल काठर्माडँको चारखाल अड्डा, खजल्ला प्रशासन कायाषलय, र्मालपोत कायाषलय र नगरपासलकाको बाफहर ग्राहक पखखषदै बस्छ। सनवेदन लेखे वापत ग्राहक हेरी दार्म तोक्ने गछष। अदालतर्मा लड्नु पन ेर्मुद्धा ल्याए भने शहरका नार्मूद वफकलका घरर्मा गएर खुट्टा ढोग्छ र वीचबाट आएको कसर्मसनले गुजारा चलाउछ। र्मैला र्मलैा सटष, पेन्ट, छालाका जुत्ता बसौ देखख फहउँद बखाष उही पुरानो ज्याकेट सभदै ज्यापू गल्लीबाट झैोसे, बसन्तपुर हुदै पैदल चारखाल जान्छ। बाटार्मा धेरै जसो फकराना पसलर्मा उधारो खाएर ऋणले टुप्पी प्रबकेको हुनाले गल्फनले र्मुख ढाकेर अको बाटोसतरबाट पसन फहड्ने गछष। दन्तलाललाई फहउँद र्मफहनार्मा बढी सफदषले सर्मात्छ। खजणष शरीर भएको बूढो गोरुले जस्त ैख्वांग ख्वांग खोक्दै फदनको दईु तीन र्मुठा प्रबढी स्वाहा पाछष। कसैले ससगरेट फदयो भने हातको कान्छी औलार्मा फफल्टर च्याप्छ र बूढी औला र चोर औलाको वीचबाट सररररर धूवाँ तानेर ख्वांक ख्वांक ख्वांक ख्वांक गरी खोक्छ। उसले खोकेको देखेर हीरा साहू सचखन्तत हुदै भन्छन,्’’बरी प्रबरी खाएर नलेउ भन्या चाडै र्मरेर ल्याउछ”। आफ्नो सर्मत्रको चाडै र्मतृ्यु होला भन्ने डरले हीरा साहू

प्रपरोसलन्छन।् जवानीर्मा दन्तलाल झ्यालर्मा बसेर तलसतरको सावषजसनक धारार्मा ज्यापूनी र्मफहलाहरुले पासपोटष साइजर्मा नुहाएको हेदै राता राता ओठ बनाउने गदष्यो। हीरा साहूकी छोरी हाकुली प्रसत एक दईु पटक झैन्डै गसत छोड्यो। पसछ बात लाग्ने डरले आफै सर्मालीदै गयो। एक फहसाबले भन्ने हो भने उस बेला देखख ऊ लख्याएको (पररवार सनयोजन गरेको) पशु जस्तै भयो। कफहले काही खाजा पानी खाने बेलार्मा ससतन भएन भने हाकुलीलाई भन्ने गछष “हेखे (हाँसको फूल) भए पसन ल्याउ न”।

दन्तलाल नेवारी भार्ा फरषर ररठो नप्रबराई बोल्छ, अझै कसै-कसैलाई त लेख्न पसन जान्दछु भन्छ। ज्याप ू गल्लीका र्मासनसहरुलाई उसले चार नारायण घुर्मायो। यता थानकोट देखख उता बनेपा सम्र्म लग्यो। बालाजु देखख दखक्षणकाली सम्र्म पसन गए। सतनीहरुलाई कहाँ कहाँ गएका छौ भनेर सोध्यो भने सतनीहरु गवषका साथ भन्छन “टारा टारा गा’छ, एटा थानकोट पुग्यो, उटा बनेपा पुग्यो”। उनीहरु आफ्नो प्रादेसशक भार्ा भन्दा अरु त्यसत जान्दैन।् हीरा साहू र दन्तलाल प्रबहान सबेरै उठेर नखजकैको गणेश र्मखन्दर जान्छन ् र पूजा गरी कानर्मा फूल ससउररएर एक जना सब्जी फकन्छ अको र्मालपुवा र सेल रोटी फकन्छ। प्रबहानको नास्ता र खानसंगै खान्छन ् र हीरा साहू कार्मको लासग खेतसतर जान्छन,् दन्तलाल अड्डासतर जान्छ। बेलुका प्राय: संगै आउछन।् दइुटै सर्मलेर असल असल स्थानीय खाजा पानी खाएर भान्सा गछषन।् बसौ देखख यी रार्म लक्ष्र्मणको फदनचयाष यसरी नै प्रबतेको छ।

***



र्मन्थली, र्मकैको खेती र स्रस्टा जर्मघट

गोपीकृष्ण ढंुगाना 'पसथक'

भक्तपुर, नेपाल

पुगेकै साँझै थाहा भयो, रारे्मछापको र्मुहार एक्लो प्रयासले फेररएको रहेछ। सुनेर होइन, देखेपसछ पत्याउन करै लाग्यो। रारे्मछापका बस्तीबस्ती पुगेर सरकारले त्यहाँको जीवनस्तर सुधारेको होइन रहेछ, झैन्डै तीन दशक सनरन्तर सर्मप्रपषत भएर लागेका रारे्मछार्म र्मन्थलीका जगदीश सघसर्मरेले पो रहेछ।

त्यसो त प्रवकास सनर्माषणको कायष एक्ल ैत फकन हुन््यो र? तर त्यसको सोच र योजना बनाएर नेततृ्व नगरे सर्माज पररवतषनजस्तो गहन र खजम्रे्मवार कार्म त्यसै फते्त पसन त हँुदैन। त्यही सोच उब्जाए, योजना बनाएर त्यसको नेततृ्व गरेका रहेछन,्

सर्माजसेवी बनेर साफहत्यकार सघसर्मरेले। जान्न र बुझ्न चाहनेलाई पटकैप्रपच्छे भन्नुभन्दा सर्मग्र तस्वीर झैल्कने गररको डकुरे्मन्ट्री बनाएर देखाउने सोचले तयार पाररएको आधा घण्टे त्यो ‘गसतसशल तस्वीरहरु’ देखेपसछ राजधानीबाट पुगेका कररब दईु दजषन स्रस्टा र पत्रकारलाई पत्याउन करै लाग्यो।

‘र्मकैको खेतीको प्रवर्मोचन’ भन्दै सनर्मन्त्रण पाएपसछ गत शिुबार र्म गजलसम्राट ज्ञानुवाकर पौडेल, साफहत्यकार रोचक सघसर्मरे र कथाकार एव ं पत्रकार तषृ्णा कँुवरसँग तार्माकोसी सेवा ससर्मसतको गाडीर्मा र्मन्थली पुगेको सथएँ। यात्रार्मा अरु को र कसत छन ्भन्नेसम्र्म हार्मी कसैलाई थाहा सथएन। आठ घण्टाको यात्रापसछ र्मन्थली पुगेको आधा घण्टापसछ वररष्ठ साफहत्यकार कर्मलर्मखण दीखक्षत, पत्रकार एवं प्रकाशक कुन्द दीखक्षतको आगर्मन भयो। अको गाडीर्मा नगेन्द्रराज शर्माष, प्रवयोगी बुढाथोकी र प्रवष्णुबहादरु ससंहसँग आइपुगे। र्मूल टोली त र्माइिोर्मा रहेछ। र्मन्थली पुगेपसछ असधकांशलाई ‘सरप्राइज’ भयो, ‘ए तपाईं पसन?’ जगदीश र दगुाष सघसर्मरे र उनकै काकाका छोरा सुररद र रेखा सघसर्मरेले जुनारले स्वागत गरेपसछ सुरु भयो, ‘कथा उज्यालो र्मुहारको।’ जगदीशले २०४६ सालर्मा सनणषय गरी तार्माकोशी सेवा ससर्मसत र्माफष त रारे्मछापको र्मुहार फेन ेकार्मको थालनी गरेका रहेछन।् साथ रहेछ पत्नी दगुाषको।

फदन प्रबताएर घाँसको भारी, एक गाग्रो पानी वा एक डोको दाउरा गनेहरुले राहत पाएका रहेछन।् जगदीशलाई लागेको रहेछ, ‘पानी र घाँसदाउरा गन ेसर्मय करेसाबारी वा अन्य उपयोगी कार्मर्मा लगाए यहाँका जनता सम्पन्न हुने सथए।’

सरकारले गनष नसकेको कार्म गरेको पाइयो। उनले त दीगो सार्मुदासयक प्रवकास गरेका रहेछन,् ५५ गाउँ प्रवकास ससर्मसतर्मध्येका २८ गाप्रवसर्मा र लाभ पाएका रहेछन ्झैन्डै ४० हजार जनताले। तरकारी खेतीको असभयान न ैचलेको रहेछ। कायषिर्मर्मा भेफटएका प्रवरुवा बाजे र अनार बाजे यसका साक्षी सथए। उनले स्थानीय त र साधन पररचालन गरेर २०४० सालर्मा १५ शयैाको तार्माकोशी सहकारी अस्पताल सनर्माषण गरेका रहेछन,् नेपालको पफहलो सहकारी।

उपचारका लासग काठर्माडं जानपुने र र्महंगो उपचार गनषबाट जोसगएका स्थानीयले २४ स ै घण्टा आकखस्र्मक सेवा पाएका रहेछन।्

ससर्मसतर्माफष त ् २० हजार शौचालय बनाइएको रहेछ। आकाशेपानी संकलनर्मात्र होइन, ठुलै कि र लगानीर्मा घरघरर्मा धारा पुयाइएको रहेछ। र्मन्थली बचत तथा ऋण सहकारी केन्द्र र त्यसबाट सुपथ सहकारी पसलबाट गाउँलेले आसथषक उन्नसत गरेको पाइयो। सहकारीले स्थानीय साहूको चको ऋणबाट र्मुप्रक्त फदलाएको र अकोसतर सुलभ व्याजर्मा ऋण सलएर बंगुर, र्माछा आफद पालन गरेका रहेछन।् सर्मग्रर्मा रारे्मछापका जनता र पाखाहरुर्मा जगदीशले बालेको दीयो सयूषको फकरणसरर छररएको पायं हार्मीले। उनले छरेको प्रकाश उनकै आङर्मा पसन प्रसतप्रवखम्बत हुन पुगेछ, “आशय प्रसतप्रबम्ब” नार्मक संस्थाले जगदीशलाई अरे्मररका बोलाएर १८ लाख नगदसफहतको अन्तराषप्रिय परुस्कार प्रदान गरेको रहेछ।

‘र्मन्थलीर्मा खाने र बस्ने रे्मरो तफष बाट असन आउने र बाटोको खानपीन कर्मलर्मखणबाबुबाट’, जगदीशले सबैलाई प्रस्ट पारे। रारे्मछापको प्रवकास वणषनपसछ सुरु भयो कोक गोष्ठी। संरक्षण रहेका कोक गोष्ठीका कर्मलर्मखण दीखक्षतले भने, ‘कोक गोष्ठी भनेर अनेक अथष लगाउनुपदैन, यो कोठे कप्रव गोष्ठी हो। राजधानीर्मा ५६ औ ंश्रृखंला पार गरेर आज खुला आकाशर्मुसन यो र्मन्थलीर्मा क्याम्पफायरर्मा फरक ढंगले ५७ औ ं कोक गोष्ठी गदैछं।’ उनले सुरुर्मै छन्दर्मा रसचएका, नयाँ ससजषना तर छोटा, नेपाली भार्ार्म ैलेखखएकाजस्ता केही अकाट्य सनयर्म सनुाए। गोष्ठीका अध्यक्ष ररे्मश खकुरेल र गोष्ठीका अन्य सदस्य कोर्राज न्यौपाने, भुवनहरी ससग्देल, सनतकुर्मार वस्ती, र्मातकृा पोखरेल, प्रभा भट्टराईले छन्दोबद्ध कप्रवता सुनाए। िर्मशः बफढरहेको सचसोलाई एकासतर क्याम्पफायर र अकोसतर ज्ञानुवाकर, गोपीकृष्ण ढंुगाना, अर्मला असधकारी, र्माधव सयपत्री लगायतका गजलले तताएको सथयो। कोक गोष्ठीलाई र्मन्थलीर्मा पुगेर गोष्ठीकै सदस्य प्रभाले आकाशे कप्रव गोष्ठी र अध्यक्ष खकुरेलले धनुी कप्रव गोष्ठीको उपर्मा फदए।

भोसलपल्ट अथाषत ् पुस १६ गते प्रवपी जयन्ती। नेपाली कांगे्रस र्मन्थलीले आयोजना गरेको ‘प्रवपीको शासलकर्मा र्माल्यापषण’ को सनर्मन्त्रणा स्वीकादै हाम्रो साफहखत्यक टोली पसन प्रबहानै बजारतफष लाग्यो। साफहत्यकारसरे्मत भएकाले हाम्रो टोलीले प्रवपी कोइरालालाई सम्झैने प्रयास गर् यो। २०३३ सालदेखख र्मनाउन थाले पसन रे्मलसर्मलाप फदवसको साथषकता नभएको सनष्कर्ष सनखस्कयो कायषिर्मर्मा। वक्ताहरुले सध ंझैगडा गने असन वर्ेनी फदवस र्मनाउने?

भनी प्रश्न गरे। प्रा. डा. सनतकुर्मारले प्रवपीसँग बनारसर्मा भेट भएको प्रसंग सम्झेै। र्मातकृा पोखरेलले आफ्नो कृसतबाट प्रवपीबारेको छन्दोवद्ध कप्रवता वाचन गरे। जगदीशले प्रवपी र गणेशर्मान र्मन्थली आउँदा बस्ने घर र्मर्मषत नभएको र आफूले गछुष भन्दा पसन नफदएको गुनासो गरे।



र्माल्यापषणले कुन्द दीखक्षतले प्रदशषन गने भनेको फोटो प्रदशषनी केही घण्टा पसछ सर् यो। १५ वर्ष नेपालबाफहर पत्रकाररता गरेको बताउने कुन्दले अरे्मररकार्मा पत्रकाररता पढेपसछ लडाई भएका एससयाका प्रवसभन्न देशर्मा गएको र सोहीिर्मर्मा नेपालर्मा जनयदु्ध भएपसछ आफ्नै देशको लडाईबारे केही गने सोच बनाएको जानकारी फदए। उनले सर्मफडया उद्योगका रुपर्मा प्रवकास भए पसन पत्रकाररतार्मा शाखन्तका लासग लडाई खेल्ने सनयर्म नभएको असन्तुप्रि प्रकट गरे। लडाईर्मा जनता, फेरर यस्तो नहोस ्र युद्धपसछ जनतानार्मक तीन फोटो पुस्तकका तस्वीरहरु हेरेपसछ पत्रकार र साफहत्यकार पनुः एकपटक जनयुद्ध, त्यसबाट पीफडत नेपाली र त्यसले पारेको शारीररक एव ं र्मानससक पीडा सम्झैन बाध्य भए। बाध्यर्मात्र भएनन,् फोटोले बोक्ने हजार शब्दको भार्ा पसन र्मनन ्गरे।

एकपसछ अको कायषिर्म तय भएका रहेछन।् जगदीश सघसर्मरे प्रसतष्ठान र्मन्थलीले आयोजना गरेको कायषिर्मर्मा जगदीशले सम्पादन गरेको र्मकैको खेती लोकापषण गररयो। ह्दयराज शर्माषले २०१३ सालर्मा लेखेको कृसतको पसन पुनः प्रकाशन गरेर सनप्रर्द्धा पसन लोकापषण गररयो। प्रवयोगी बुढाथोकीले दसकंदेखख प्रकाशन गदै आएको साफहखत्यक पप्रत्रका सशवपुरी सन्देशको बर्माष अकं पसन प्रवर्मोचन गररयो। रोचक सघसर्मरेले १९२४ सालर्मा र्मन्थलीको कठजोरर्मा जखन्र्मएका सुब्बा कृष्णलाल असधकारीको कृसत र्मकैको खेतीलाई जगदीशले पुनजीवन फदएको बताए। उनले भने, ‘नौ सय ९९ वटा र्मकैको खेती तत्कालीन सरकारले जफत गरी जलायो, बचेको एउटाबाट नयाँ संस्करण सनकासलएको हो।’ तीनवटै कृसतको प्रवर्मोचन गदै कर्मलर्मखण दीखक्षतले र्मकैको खेतीको एक प्रसत र्मदन पुरस्कार पुस्तकालयर्मा रहेकाले यो संभव भएको बताए।

र्मन्थलीको अको नार्मले पसन सचसनन थासलएको रहेछ, तीनलाल। तीनलाल अथाषत ् कृष्णलाल, पुष्पलाल र गंगालाल। तीनलालको नार्मबाट एफएर्म पसन खोसलएको रहेछ। र्मन्थली आसपासर्मा धरणीधर कोइराला, शम्भुप्रसाद ढंुगेल, भरतराज र्मन्थलीलगायतका स्रस्टाले साफहत्यको प्रबजारोपण र प्रवस्तार गरेको जगदीशको भनाइ छ। जगदीशले र्मन्थलीर्मा धेरै कार्मको थालनी गरेकाले सोही सन्दभषर्मा चार वर्ष असघ देखख स्रस्टा जर्मघटको कायषिर्म पसन जानकारी फदए। चौथो वर्षको यो जर्मघटले गत शसनबार पसन सनरन्तरता पायो। पुसको पाररलो घार्म ताप्दै गद्य र पद्य दवु ैससजषना सुनाउन तल्लीन भए स्रस्टा। दोस्रो फदन राजधानी र स्थानीय स्रस्टाहरु तुलसीहरर कोइराला, पेशल आचायष, डा. सुर्मन कर्माषचायष, प्रविर्म नेपाली, नवीन र्मगर गाउँले, ररे्मश ढंुगेल, नगेन्द्रराज शर्माष, दगुाष सघसर्मरे, फहरालाल आचायष ‘अनारबाजे’, सीता श्रषे्ठ,

प्रवष्णुप्रवरही श्रषे्ठ, अञ्जु असधकारी, राजन काकीलगायतले पसन ससजषना सुनाए। कर्मलर्मखणले बीचबीचर्मा गने ‘करे्मन्ट’ र सुररद सघसर्मरेले सुनाउने फहन्दी जोक्सले कायषिर्मर्मा सुनर्मा सुगन्ध थप्रपएको सथयो। असधकांशको र्मुखबाट सनखस्कयो, ‘गोष्ठी बडो रर्माइलो भयो।’

तीन साताअसघ र्मन्थली आएका जगदीशले प्रवदाइ गदै आफू दईु सातापसछ आउने बताए। र्मैले खजज्ञासा राखं। ल्यापटप देखाउँदै उनले राज खोले, ‘बेपत्ताको डायरी’ लेखखरहेको छु।’ सन ्२०११ लाई प्रबदाइ नयाँ वर्ष २०१२ लाई स्वागत गदै पुनः कर्मषथलो काठर्माडंतफष लाग्यं।

***

स्व. श्री इश्वर र्मानन्धर (सन: १९३१-२०१२)

नेपाल भन्दा बाफहर रहेर पसन नेपाली भार्ा साफहत्यर्मा अटुट सेवा गरररहन ुभएका लेखक, साफहत्यकार तथा सर्माजसेवी श्री इश्वर र्मानन्धरको आकखस्र्मक सनधनले हार्मीलाई र्मर्मषहात बनाएको छ। अन्तराखस्ट्रय नेपाली साफहत्य सर्माज, फर्मोसा ताइवानले एउटा प्रेरणादायी सर्मत्रलाई गुर्माएको छ।

श्री इश्वर र्मानन्धर नेपाली साफहत्य प्रवकास पररर्द संयकु्त असधराज्यका सँस्थापक अध्यक्ष हुन ु हुन््यो भने अन्तराखस्ट्रय नेपाली साफहत्य सर्माज संयकु्त असधराज्यका सल्लहाकार हुन ुहुन््यो। उँहा बेलायतर्मा साफहत्य, कला र सर्माजसेवार्मा सर्मप्रपषत हुनहुुन्थो सन १९६० र्मा स्थाप्रपत “यती” नार्मक सँस्थार्मा सत्तरीको दशक देखी सन १९९८ सम्र्म कायषकाररणी पदासधकारी, सन १९८६ र्मा स्थाप्रपत कोसेली नेपाली साँस्कृसतक पररवारको सँस्थापक

सदस्य र सन १९९५ र्मा स्थाप्रपत नेपाली साफहत्य प्रवकास पररर्द संयकु्त असधराज्यका सँस्थापक अध्यक्ष भई सन २००१ सम्र्म नेततृ्व गनुषभएको सथयो र तत्पिात सल्लाहकारको रुपर्मा सार्माखजक सेवार्मा सनरन्तर लागी रहनभुएको सथयो। उँहाको कथा, कप्रवता, लघ ुउपन्यास र ठट्यौली गरी आठ वटा कृसत प्रकासशत छन।

बेलायतर्मा बसेर नेपाली साफहत्य सेवा गरररहन ु भएका श्री इश्वर र्मानन्धरको र्महाप्रस्थानले दखुखत हार्मी उहाँले फदनभुएको पे्ररणालाई सम्झैंदै उँहाको आत्र्माको सचरशाखन्तको कार्मना गदषछँ र शोकसंतप्त पररबार प्रसत हाफदषक सर्मबेदना ब्यक्त गदषछं।



बन्द गर कप्रवताहरु

सरोजफदलु

नेपाल

भो बन्द गर कलर्महरु बन्द गर कप्रवताहरु

काब्यले केवल बक्छन ्र्मात्र बदल्दैनन ्भने

कप्रवले आफ्नलैाई बदल्न सक्ननैन ्भने

कुन ैदर्म छैन ती आख्यान ब्याख्यानहरुर्मा

लेखक लेखाईका र्मर्मष अगंाल्दै भने

ती श्रजृनाहरु केवल फदगभ्रर्मको र्मञ्चन र्मात्र ैहो

कञ्चन छन ्सतम्रा कप्रवताभन्दा

ढलर्मतीकै नार्मले बग्ने बागर्मती वरु

साफहत्यलाई शीरर्मा सजाएर

र्मनसु्र्मतृीको तफकयार्मा सुत्छौ भने

रक्षानर्मा हुत्याईफदए हुन्छ ती काब्यहरु

अरुलाई असतष फदएर

आफू च ंजोगीसगं पोईल जानेले

अव नाङ्गै फहडे पसन हुन्छ,

प्रवभेद र उत्पीडनका दलाली गनहेरुले

आफ्न ैयौनाङ्ग बेचेर खाए पसन हुन्छ

फकनकी लाज नहुनेले जे काज गरे पसन हुन्छ।

भ्रर्मको सपनार्मा पाठकलाई उदै्धसलत बनाउँछौ भने

फकनकी, ती केवल र्मसला र्मात्र ैहुन ्

स्वाद सतर्मीले गन ेब्यवहार न ैहो

पट्टी लगाउन ुती दृप्रिहरुर्मा

नत्र सतर्मी झै ैकत ैअरुपसन अन्धा भइदेलान।

कप्रवता त्यहाँ छ, जहाँ उत्पीफडत र दसर्मतहरु छन

सतनलाई सतम्रा पखुाषले फदएको ददषर्मा कप्रवता छ

सतनका हात सर्माउँदै क्षर्मा र्माग

त्यहाँ सतम्रो कप्रवता छ

फररया ससउने ठुलफददी र हलीया घमु्ने खल्यानहरु

ससउनाहरुले टेलनी कान्छीको औला सछसनएका छन

गाईने दाईका सारंगीर्मा कप्रवता रोईरहेको छ

बफदनीको फाटेको फररयार्मा

फदनदहाडै बेसचने यौनहरुर्मा

कप्रवता लजाईरहेको छ

छोपीदेऊ नांगा आङं्हरु

जाऊ ढाकीदेऊ उनका लाजहरु

लोग्नेकै सार्मुन्ने बलात्कार भईरहेकी सलेश फुलवारीकी भुटनी र्मररक

र्मानवनरक प्रपउन प्रववश छन ्

बदुनीदेवी र कल्लीकुर्मारीहरु

सतनका आततायी िन्दन रोदनहरुर्मा

अट्टहासहरुका प्रवरुद्ध यदु्ध लड

तर सतर्मी ती लाजहरुसंग उपहासहरुसगं

ती सनकृि काजहरुसगं आफं हास्दै छौ भने

सतर्मी न कप्रव हौ श्रिा सतम्रा कप्रवताहरु सव ैहुन ्कागजकै खोिा त्यसैले बन्द गर परुाना रीतहरु उत्पीडनका गीतहरु।

असधकार छैन सतर्मीलाई त्यसर्मा कर्माउने र बेच्ने

असन वाहवाह भन्दै ताली ठोक्ने र ठोकाउने

वेफाँक कप्रवतार्मा अलर्मसलने क्षणहरु अव

श्रजृनार्मा लगाऊ, पररवतषनर्मा खोजी हेर

थाकेर लडेका श्रर्मजीप्रवहरुलाई

घार्मले ढड्दै गरेका फकसानहरुलाई

सर्माज बदल्न ुछ भने परुान ैचश्र्मा खोली हेर

बलात्कारले पोलेका सुन्तली धार्मीहरुलाई

सतम्रो कप्रवताको कुन ैराग छैन

फाली जोडने गोल्सराहरुर्मा

गोरे दाईको बाँके सन ेससउनीका डोवहरुर्मा

सतम्रा कप्रवताको कुन ैर्माग छैन

त्यसैले अव भो बन्द गर सतम्रा कलर्महरु

बन्द गर कप्रवताहरु।

ती तथाकसथत पप्रवत्र कानहरुले सुनन ्

यत्रतत्र सवषत्र जातीवाद के्षत्रवाद जन्र्मदै छ

सतम्रो स्वघोप्रर्त प्रवसशष्ठ ज्ञानहरुले बझुैनु ्

पाटीहरु फुट्दैछन ्सर्माजर्मा प्रवग्रहर्मा पगु्दैछ,

राप्रियता खतरार्मा परेको छ, राि टुट्दैछ

सतम्रो कप्रवताले फकन देख्दैनन ्यी दृश्यहरु?

सतम्रो रचनाले फकन सनु्दैन ्यी आवाजहरु?

त्यसैले बन्द गर कलर्महरु, बन्द गर यी वकवासहरु

रक्षानर्मा हुत्याईदेऊ टपरे गजलहरु

टुकुचार्मा बगाईदेऊ यी वाईयात रटानहरु

जसोतसो भप्रक्त, शप्रक्त, पद र पसैा र्मात्र देखे्न र सुन्ने

र्मानर्मयाषदा र सम्र्मान, प्रेर्म बझु्दैनवझु्ने

ती खोटी अक्षरहरुलाई अव आखँार्मा राख्न सखक्दन र्म

यफद रे्मरा शब्द–स्वरहरु ससर्मलको भुवाझैै ठान्छौ भने

अव भो बन्द गर सतम्रा कलर्महरु


भ्रुण रोप्रपएपसछ र्मदाषपदाषसम्र्म काण्डैकाण्ड

र्मरेदेखख पसु्तौसम्र्म प्रपण्डैप्रपण्ड

त्यसवापपत सतर्मीलाई दानदखक्षणा चढाउनपुन े

कस्तो सनयर्म हो? कुन प्रवज्ञानर्मा आधाररत छ??

दईुछाक भोको र असनदै बसी

पेट सभत्रका तानतुराहरु सुकाएरै

ग्यास्टीक र अल्सरलाई सनम्त्याएरै

सतर्मीलाई पाल्नपुन े

असन सतर्मी न ैलेख्छौ कप्रवताहरु

सतर्मी न ैबक्छौ इजलासहरुर्मा

सर्मानता र न्यायका कुरा

सतर्मी न ैचलाउँछौ कलर्महरु

आफं हाक्दैछौ प्रशासनहरु

सतर्मी न ैगदैछौ शासन र आसन

सव वाईयात वकवासहरु

अव भो बन्द गर सतम्रा कलर्महरु


***



‘भगजोगनी’को प्रकाशर्मा रर्माउन ेकवसयत्रीलाई पत्र

नन्दलाल आचायष

उदयपुर, नेपाल

श्रदे्धय कवसयत्री, आज बल्ल फुसषद सर्मल्यो। साफहत्यका कुरा गने अवसर भेफटयो। र्मैसथली भार्ाको फहजो र आज केलाउन पाइने भयो। कार्मको कुरा छैन, ससजषनाको कुरा र्मात्र गदै छु। साझैा प्रकाशनले सप्तरीका साफहत्यसाधक गुरुवर देवेन्द्र सर्मश्रको ‘बसगया क गाछ’बालकथा सङ्ग्रह पसछ तपाईंको ‘भगजोगनी’ कप्रवता सङ्ग्रह हालै प्रकासशत गरेको पाउँदा खुशी लाग्यो। सम्झेैर फकताब पठाउन ुभएछ। पढ्न पसन पाइयो। कप्रवताको सुभार् र स्वाद एकै पटक भेफटयो। त्यही खुशी साटँू र बधाई पसन फदऊँ भन्ने इरादाले कलर्म उठाएँ। रे्मरो कलर्मर्मा र्मैसथली भार्ार्मा र्मन खोल्ने त्यत्रो भाप्रर्क तागत त छैन। रहर छ तर कलर्मर्मा प्राण छैन। रहरले प्राण भलाष फक भनेर आश सङ्गालेको पसन दईु दशकभन्दा वेसी भइसकेछ। एक फदन अवश्य र्मनोकाङ्क्षा पूरा होला। सास छउँञ्जेल आश गनष सक्नुपछष भन्ने र्मान्यतार्मा र्मख्ख परेर बसेको छु। अझै, रे्मरो पाठकीय प्रसतफियाको अपेक्षा गरेको र्महसुस भएकाले साफहत्यका एकाध प्रसङ्ग सावषजसनक गनष खोज्दै छु। रे्मरो वैयप्रक्तक अनुभूसत नै ‘भगजोगनी’ कप्रवता सङ्ग्रहप्रसतको रे्मरो प्रसतफिया हो भनेर सलइफदनु भएर्मा श्रषे्यकर हुनेछ।

कवसयत्रीज्य,ू असल साफहत्य र्मखस्तष्कको र्मसीले लेखखन्न, हृदयको र्मसीले लेखखन्छ। हृदयर्मा र्मसी सखञ्चत गनष ठूलो, त्याग र तपस्या चाफहन्छ। लेख्छु भन्दैर्मा नलेखखने र लेखख्दन भन्दा पसन कत ैन कतैबाट प्रष्फुफटत भइहाल्ने कुरो हो-साफहत्य। साफहत्यकार सर्माजका गौरवशाली व्यप्रक्त हुन।् साफहत्यकारको कर्मषले न ैसर्माज ऋणी हुनुपछष। हुन त साफहत्य के्षत्रर्मा पाररश्रसर्मक पाइन्न, कर्मसल कुरा चाफहन्न! धेरै भए बन्दा एउटा ‘कार’बसनन्छ! यसर्मा कुरा सोझैो गनुषपछष। सपना ठीक्कको साँच्नुपछष। धती नछाडी सगरर्माथा टेक्नुपछष। र्मूल्य फदने र्मन गछषन,् ससत्तैर्मा सलने र्मन गदैनन ् तर साफहत्यसेवकलाई कसले पो र्मूल्य फदन सकेको छ र! साफहत्यको उचाइ वपृ्रद्ध गनष, परम्परा खजउँदो राख्न र तीतो पाटोलाई र्मीठोर्मा बदल्न भएको कुरा लेख्नैपछष। त्यसैले रहरको खेती गन ै पर् यो। त्यसैका लासग र्मन काटेर होस ्फक तन काटेरै होस,् आफ्नो र्मसी खचषनुपछष, प्रववेक लगानी हुनुपछष, कलर्मी पौरख देखाउनुपछष। अन्तर्मा त्यसले शङ्ख फुक्नुपछष। अचेल शङ्खको आवाजर्मात्र सुसनन्छ। कलर्मबाट शङ्खको आवाज सनकाल्न लेखे्न कुराहरूर्मा देखेको चाफहयो, भोगेको चाफहयो, अनुभवले खाररएको चाफहयो। अझै लेख्दा र कृसत न ै प्रकाशन गदाष आफ्नो पररवारको पखाषल नतोफडयोस ् भन्ने कुरार्मा हेक्का पुर् याउनुपछष। त्यसैले थोरै सर्मय र्मात्र साफहत्यकार बन्न लगाउनुपछष। धेरै सर्मय आफ्न ैपाररवाररक रीसतसथसत सर्मलाउन लगाउनु वाध्यता छ।

कवसयत्रीज्यू! वस्तुको र्मूल्य बढ्यो, गुणस्तर घट्यो! तर, साफहत्यको गुणस्तर भने बढ्नुपछष! जसले जसत भुके पसन र्महल, र्महल र्मात्र ैहो, र्महल र्मात्रै देख्छ, झैपुडी देख्दैन। कत ैहेनपैछष फक क्या हो भनेर कोल्टो फकष न्छ। यसो इशारा फदएर्मा झैस्कन्छ। बरू उसलाई

जेलको सचसो सछँडी प्रप्रय छ तर इर्मान्दाररता अप्रप्रयको अप्रप्रय छ। हार्मीलाई जे चाफहएको सथयो, त्यो बढ्यो, हार्मीलाई नचाफहएको घट्यो। र्महललाई त बढेकैर्मा सखु छ। पाँच प्रसतशत बढ्दा दश प्रसतशत थप्न पाइन्छ। झैपुडीलाई घट्छ भन्ने आश छ। त्यो सास गए पसछ र्मात्र पूरा हुन सम्भव छ। बोलेको ध्वसन फफताष हुन्न,

नालबाट सनस्केको गोली फकष न्न। बढेको भाउ पसन घट्दैन। घटाउने कुरा र्महललाई रुच्दैन। उसले नरुचाएको कुराको प्रवपक्षर्मा उसभएर लेख्नुपर् यो, लेखनीकर्मषबाटै शङ्खको आवाज सनकाल्नुपर् यो। त्यस आवाजले ससलोटहरू उठ्नपुर् यो, टाठाबाठा भनाउँदा छुराहरू कुलेलर्म ठोक्नुपर् यो।

अगाफड न ै उसभइसकेका लेखक र केही प्रववेकवाला पाठक एकै स्वरर्मा र्मलाई चाफहँ भन्छन-्तीतो कुरा पकाउनुस!् र्मीठो पररकार तुल्याउनुस!् खट्टीसर्मठ्ठी बनाउनुस!् सबैले भोजन ग्रहण गन ेइच्छा पालनू।् नौलो स्वाद भेटून।् धेरै फकन अल्र्मलाउनू। पाउने आश नपाल्नुस,् लेखक बन्ने आश गनुषस,् साफहत्यकार हुने सम्भावना रोज्नुस।् अझै उनीहरू थप्छन-्तीतो कुरा बटुल्नुस,् र्मीठो शैलीर्मा उतानुषस।् छोटो पानुषस।् पीरो पानुषस।् तातै राख्नुस।् ररसले पारो तातेकालाई सेलाउने बनाउनुस।् पफहलेदेखख सेलाएकालाई तताउनुस।् आफू नहाँस्नुस,् अरूलाई र्मात्र हँसाउनुस।् कलर्मको तागत देखाउनुस,् वतषर्मानलाई राम्ररी केलाउनुस।् लुकाएर नसलनसु,्

देखाएर सलनुस।् जसबाट जे सलनहुुन्छ, त्यसलाई नै त्यही रूपर्मा फकाषउनुस।् त्यो सलपीबद्ध भएर फकष नुपछष र हाँसोलाई आसँुर्मा बदल्नुपछष, आँसुलाई हाँसोर्मा रूपान्तररत गनुषपछष। यसो गदाष कसैले औलँो ठड्याउन नसकून,् वेफ्वाँकको रहेछ नभनून।् त्यस्तो लेख लेख्नुस-्एउटैले वतषर्मान बोलोस,् भूत तसाषओस,् भप्रवष्य थकाषओस।् त्यसर्मा दर्म होस,् धम्की नरहोस।् भ्रिको तीन पुस्ते नालीबेली केलाओस,् सनर्मुखालाई प्रि वताओस।् हार्मीलाई त्यस्तो साफहत्यको आवश्यकता छ जसर्मा जोस होस ्तर बेहोस ्नहोस।् व्यङ्ग्य होस,्

खोिो आदशष नरहोस।् हाँस्य रस होस ् तर वीर रस नर्मरोस।् हाँस्दाहाँस्दै भुतुक्कै पारोस।् भुतुक्क भइसकेकालाई पसन बेलाबखतर्मा हँसाओस।्

कवसयत्रीज्य,ू अकाष एक जनाले रे्मरासार्म ुर्मुख खोले-र्म सलन चाहन्छु,

चाहेरै पसन फदन सखक्दन। बुप्रद्ध फकनेरै पसन सफकन्न। कीसतष जोखेर पसन जोखखन्न। बेक्कारर्मा बुप्रद्ध दईु पसैार्मा नबेच्नुस।् सके र्महङ्गोर्मा बेच्नुस ्तर सदपुयोगर्मा र्मात्र। नप्रबके दरुुपयोग नगनुषस।् तपाईंका तात्ताता अक्षरले झैपुडीले पसन र्महलको सपना सङ्गाल्न सक्छन।् लाटोले पसन बाठो बन्न पाउँछ। आसँुले चाफहँ हाँसो पाउँछ। भ्रिनाइके गफहरो नालार्मा पनष पुग्छ। सनदोर् आनन्दले पाखार्मा उत्रन पाउँछ । तपाईं जुटे, संसार जुट्न वाध्य हुन्छ। तपाईं लुके संसार फुट्न सक्छ। तपाईंसँग प्रवर्य छ। तपाईंसँग ै कलर्म छ। शब्द पसन तपाईंसँग ैछ। ससंार त व्यापारीकरणको राजधानी भइसक्यो। प्रवना नसलई फदन्न भन्छ। फकन त्यसो गछषस ्भन्दा-पेट



र्मानष सफकन्न, आङ नङ्ग्याउन पाइन्न, रुखर्मुसन बस्न सर्मल्दैन भन्छ। तपाइं भने व्यापारी नबन्नुस।् व्यापार गनष नलेख्नुस।् लेखेर व्यापारी नबन्नसु।् प्रववसता बझु्नुस।् कलर्मीकर्मषले खबरदारीर्मा जुट्नुस।्

कुरो जान्छ! कुलो पसन जान्छ तर व्यवहार जाँदैन! गयो फक संसार चल्दैन! नचलेको संसारर्मा अफडन गाह्रो छ! र्मखुले भन्नु र कार्मले फते्त गनुषर्मा आकाश-धतीको फरक छ। नेपालर्मा साफहत्य प्रबफकरहेको छैन। प्रबक्न खोजे पसन चटपटे लेखकका चटपटे पप्रत्रका प्रबक्ने हुन।् साफहत्यर्मा अरू बाटोबाट आएको रकर्म लगाउनुपछष। यप्रत्त बासबाट जोगाउँछु, यप्रत्त गाँसबाट कटाउँछु, उप्रत्त कपासबाट घटाउँछु भन्नु पर् या छ। फकताब बजारर्मा जान्छ, पाठक भेट्दैन,

कुनै फरक्क फकष न्छ। कुन ैभने पसल र्माली ककै सेवार्मा हाखजर भइरहन्छ। अनुत्पादक कार्मर्मा धन खचेकोर्मा उता घरका गहृर्मन्त्री-र्मन्त्राणीबाट रार्मायण सनु्नुपछष। सुनेन भने र्महाभारतर्म ैजाफकनुपछष। कफहरन यस्त ै छ। यस बारे कुरा सुन्नुस,् र्मनर्मा गुन्नुस ्र होसको ओखती प्रपउनुस।् यप्रत्तखेर नेपालर्मा सोसष प्रबक्छ,

बरू फोसष प्रबक्छ, भनसुन कार्म लाग्न सक्छ तर अनुरोध जस्ताको तस्तै फकष न्छ। कल्पनाले कल्पना गनष पसन ठाउँ पाउन्न।

अझै कवसयत्रीज्य,ू तपाईं त नार्मले नै करुणा पनुष भएछ। नार्म झै ँकरुण भाव करुण ढङ्गले नै व्यक्त गनष खखप्पस रहेको पाएँ। आजकल बौप्रद्धक वगषले फदएको चेतनाको ज्योसत ग्रहण गन ेकर्म ैहुन्छन।् एउटा कतषव्यको यात्रा गररँदै छ। हुन त, र्मसी प्रबक्दै छ,

कलर्म प्रबक्दै छ, शब्द प्रबक्दै छ, प्रवचार त सावषजसनक हँुदैछ। कखम्तर्मा सर्माजले एउटा राजर्मागष भेट्दै छ। कसैले पसन साफहत्यकारलाई धोकार्मा राख्न पाउँदैन। असत गनष कसैले पसन पाउँदैन। रावणराज सध ँ फटक्दैन, रार्मराज नआई छाड्दैन। यस ैभनेर सचत्त बुझैाउनकुो प्रवकल्प छैन। सध ँ यही र यस्तै वेवास्था भाव राखे्न र रहने अवस्था नआउला भन्नुपयाष छ, र्मुटुर्मासथ ढुङ्गा राखी हास्नुपयाष छ।

साफहत्यको र्मरुभूसर्म र्मासनने सप्तरी खजल्लार्मा पसन प्रशस्त साफहत्य छ तर कर्म ै लेखखएको छ भन्ने कुरालाई तपाईंले प्रर्माखणत गरेर देखाइफदनुभयो। यहाँ त साफहखत्यक खुराकको खानी नै रहेको देखखरहेको छु। यहीँको भावभूसर्मर्मा टुकुटुकु फहँड्दै देवेन्द्र सर्मश्र,

देवकरण र्माझैी, प्रविर्मश्री, धीरकुर्मार श्रषे्ठ, राजेश प्रवद्रोहीहरू र्मासथल्लो कोफटर्मा पुसगसकेका छन।् त्यस्त ैसाङ्गीतक, पत्रकाररता, सचत्रकाररता, गीत, कप्रवता, गजल आफद लेखनर्मा नयाँ तथा पुरानो पुस्ताले प्रवशेर् सफियता देखाउँदै आएका छन।् राप्रिय सचन्तनलाई सरे्मत गम्भीरताका साथ आत्र्मसात ् गदै यहाँ सयँ सजषकहरू सभत्रसभत्रै दबेर बसेको पाएको छु।

र्मैसथल नारीहरू सजषक बनेर ससजषना गने सर्मसथला सचत्रकला त नेपालीहरूको र्मौसलक सांस्कृसतक सम्पदा बनेको छ। प्रवश्व र्माझै नेपालीलाई सचनाउने एउटा अनुपर्म कडी बनेको छ। र्मूसतषकलाका के्षत्रर्मा राजप्रवराजलाई कायष के्षत्र बनाई कायषरत ् तापस पाल,

कखञ्चराका सससम्रकलाल चौधरी, ज्ञानबहादरु चौधरी, इन्द्रदेव प्रव.क., हररपुरका नागेन्द्र प्रव.क. आफदले सप्तरी खजल्लाको र्मूसतषकाररताको रथ हाँफकरहेका छन।् प्रवशेर्तः सफहदहरूको शासलक, धासर्मषक र्मूसतष, वररष्ठ व्यप्रक्तहरूको प्रसतर्मा, काटुषन र्मूसतष, चेतनार्मूलक र्मूसतष सनर्माषण के्षत्रर्मा सप्तरीका र्मूसतषकारहरूले आ-आफ्नो प्रसतभा देखाइरहेका छन।् यहाँ धासर्मषक पवषहरूर्मा देवीदेवताहरूका र्मूसतषहरूको र्माग अत्यसधक रहेको पाइन्छ। नेपालको सर्मसथलाञ्चल कला–संस्कृसत, रहनसहन,

पवष रे्मलार्मा धनी छ। नेपालीहरूको सांस्कृसतक सम्पप्रत्तको ठूलो फहस्सा ओगटेको छ।

कवसयत्री करुणा झैाज्य,ू तपाईंका कप्रवतार्मा र्मैसथली भार्ाका कोर्मल र जनखजब्रोर्मा पचेका शब्दहरू र्मनग्य ै परेका छन ् तर फहन्दी भार्ाका क्यर्मा प्रप्रय शब्दहरू पसन आएका छन।् भावनालाई शब्दले बाधा पानुषहुन्न भन्ने र्मान्यता सलनुभएछ। यसर्मा पसन फहन्दी र र्मैसथली एकै बाउआर्माका सन्तान हुन,् उही गँुडर्मा एकै रङ्ग हुन्छ भन्ने र्मान्यता बोकेका प्रववेकी कहलाउँदा नेता-पाठकहरू पसन भेटेको छु। आफ्नो खजउँदोजाग्दो प्राणप्रप्रय र्मैसथली भार्ालाई छाडी फहन्दी भार्ालाई आत्र्मसात ् गने यी नेतानेतहृरूको नालीबेलीको कफहरन बुझेैर, बुखझैनसक्नुको छ, भनेर भसननसक्नुको छ। यस बारे रे्मरो प्रसतफियाले उनीहरूको र्मखुर्मा बुझैो लाग्न सक्छ। तपाईंले पसन परेको बेलार्मा कहाँ–कहाँ बुझैो लगाउनुपन ेहो तलका कुरालाई आधार बनाएर सारसथ बनी साफहत्यको रथ हाँक्नुहोला।

र्मैसथली भार्ालाई बंगाली र फहन्दी भार्ाको उपभाप्रर्काको रूपर्मा सम्बखन्धत भार्ाका प्रवशेर्ज्ञहरूले ससद्ध गनष खोजेर आफ्नो भार्ाप्रसत अन्धपे्रर्म दशाषएका छन।् भार्ावैज्ञासनक दृप्रिले र्मैसथली र्मागधी अनुवंसशक भार्ा हो। तर फहन्दी शौरसेनी अनुवंसशक भार्ा हो। यी प्रवसभन्न कारणले सरे्मत र्मैसथली स्वतन्त्र भार्ा हो।

क) र्मैसथली भार्ाको सुदीघष साफहखत्यक परम्परा फहन्दीभन्दा प्राचीन छ।

ख) र्मैसथलीको स्वतन्त्र सांस्कृसतक, धासर्मषक एव ंसार्माखजक प्रवशेर्ता छ। त्यसैले र्मैसथली सम्पूणष आयष भार्ाभन्दा प्रवलक्षण र्मासनन्छ।

ग) र्मैसथली भार्ाको स्वतन्त्र सलप्रप छ जसलाई सतरहुता अथवा सर्मसथलाक्षर भसनन्छ।

अझै, कवसयत्री झैाज्य,ू प्रवश्व र्मानसचत्रर्मा १,४७,१८१ वगष फक.सर्म. के्षत्रफल ओगटेको नेपाल भौगोसलकरूपर्मा सानो भए पसन भाप्रर्करूपर्मा ठूलो छ। प्रवश्वर्मा अखस्तत्वर्मा रहेका भारोपेली, द्रप्रवड,

चीनी या एकाक्षरी, सेरे्मफटक-हैरे्मफटक, यूराल-अल्टाइक, काकेसशयन,

जापानी कोररयाई, र्मलय-पाँसलसशयन, आस्ट्रो-एससयाफटक, बुशर्मैन,

बांटू, सूडान र अरे्मररकी पररवार गरी जम्र्मा १३ भार्ा पररवारर्मध्ये भारोपेली, भोटसचसनयाँ (भोटबर्मेली, चीनी या एकाक्षरी सतव्वती),

आग्नेली (आखस्ट्रक) र द्रप्रवड गरी चार पररवारका भार्ा र्मात्र नेपालर्मा बोसलन्छन।् नेपाल बहुभाप्रर्क राि हो। नेपालको संप्रवधानले नेपाली भार्ालाई रािभार्ा र अन्य र्मातभृार्ालाई राप्रिय भार्ा र्मान्दै आएकोर्मा अन्तररर्म संप्रवधान २०६३ ले भने नेपाली भार्ालाई सरकारी कार्मकाजको भार्ा भनेको छ भने अरू सब ैभार्ालाई रािभार्ा र्मानेको छ। भारतले भारतीय संप्रवधानको आठँ अनुसूचीर्मा सूचीकृत १८ भार्ार्मध्ये १८ औ ँसंप्रवधान सशंोधनबाट नेपाली भार्ालाई सरे्मत सर्मावेस गरेको छ। २०५८ सालको जनगणनाअनुसार ४८.९८ प्रसतशत नेपालीले नेपालर्मा नेपाली भार्ा र्मातभृार्ाको रूपर्मा बोल्छन।् त्यस्तै १२,८६,८२४ जनाले भारतर्मा नेपाली भार्ा बोल्छन।् नेपालीहरू बहुभार्ी, बहुसांस्कृसतक भएका जासत भनेर प्रवश्वर्मा सचसनएका छन।् यही प्रवप्रवधतार्मा नै नेपालको राप्रियता अडेको छ। आ-आफ्न ैपरम्परा एव ंसांस्कृसतक पफहचान बोकेका भार्ालाई राप्रिय पफहचान फदएर नेपालको संप्रवधानले र्मातभृार्ाहरूलाई रािका अर्मूल्य सनसधका रूपर्मा खस्वकारेको छ।



त्यसै गरी नेपाल र भारतर्मा स्वतन्त्र एवं सम्भ्रान्त भार्ाको रूपर्मा पररसचत र्मैसथली भार्ा नेपालको दोस्रो ठूलो भार्ा हो। २०५८ सालको जनगणनाअनुसार १२.४ (२७,९७,५८२ जना) प्रसतशत नेपालीले र्मैसथली भार्ालाई र्मातभृार्ाको रूपर्मा बोल्दछन।् भारतर्मा भने ६१,२१,९२२ जनाले र्मैसथली भार्ा बोल्छन।् भारतले र्मैसथली भार्ालाई पसन संप्रवधानको आठँ अनुसचूीर्मा राखेको छ। प्रवशेर् गरी र्महोत्तरी, सलाषही, धनुर्ा, ससराहा र सप्तरी खजल्लार्मा र्मैसथली भार्ा बोसलन्छ। सर्मसथला के्षत्रको पूवष, पखिर्म, उत्तर, दखक्षण िर्मशः कोशी, गण्डकी, फहर्मालय, गंगा नदीले घेरेको ५५,९७० वगष फक.सर्म. के्षत्रफलर्मा र्मैसथली भार्ा बोसलन्छ। चम्पारण, र्मजुफ्फरपरु, दरभङ्गा, र्मुङ्गेर, भागलपुर, पूखणषयाका केही के्षत्र र नेपालका दखक्षणी तराई भागका केही खजल्लार्मा र्मैसथली भार्ा बोसलन्छ। प्राथसर्मक प्रवद्यालयदेखख प्रवश्वप्रवद्यालयसम्र्म नेपाल र भारतर्मा र्मैसथली भार्ा पठनपाठन हुन्छ। नेपाल सरकारले र्मैसथली भार्ा, साफहत्य, कला र संस्कृसतको संरक्षण र सम्बद्र्धनका लासग रू. एक करोडको अक्षयकोर् खडा गरी प्रवद्यापसत पुरस्कारको घोर्णा गरेको छ। यसबाट पसन र्मैसथली भार्ाको सर्मुन्नसतर्मा ठोस योगदान पुग्न सक्छ।

एक गणनाअनसुार प्रवश्वर्मा बोसलने भार्ाको संख्या २,७९६ पुगेको छ। नेपाल पसन बहुभाप्रर्क र्मुलुक हो। प्रव. सं. २०५८ को जनसंख्या गणनाअनुसार यहाँ ९२ थरीका र्मातभृार्ी वक्ता बसोबास गदै आएका छन।् र्मैसथली भार्ा अध्ययन गन ेअध्येताहरूर्मा जजष अव्राहर्म सग्रअसषन (१९०३) पफहला र्मासनन्छन।् उनले भारतका भार्ाहरूको चचाष गने िर्मर्मा र्मैसथली भार्ाको चचाष गदै र्मैसथली भार्ालाई अरूबाट सभन्न भार्ाका रूपर्मा सचनाएका छन।् जे होस,्

र्मैसथली भार्ा नेपालको संवधैासनक र्मान्यताप्राप्त रािभार्ा हो। अन्तररर्म संप्रवधान २०६३ ले नेपालसभत्र बोसलने सम्पूणष र्मातभृार्ालाई रािभार्ाको र्मान्यता फदएको छ। यसथष संप्रवधानतः र्मैसथली भार्ा नेपालको रािभार्ा हो। र्मैसथली भार्ा देवनागरी सलप्रप बाहेक आफ्न ै सतरहुता वा सर्मसथलाक्षर सलप्रपर्मा असभव्यक्त गनष सफकन्छ। संसारर्मा बोसलने हरेक भार्ार्मा लार्मो ऐसतहाससक कालखण्ड, भाप्रर्क भूगोल र आपसी सम्पकष को अभावर्मा प्रवसभन्न भाप्रर्का र उपभाप्रर्काहरू जन्र्मन पुग्दछन।् यही सत्यताका आधारर्मा डा. सग्रयसषनका अनुसार र्मैसथली भार्ार्मा सात प्रवसभन्न भाप्रर्का रहेको पाइन्छ, १) आदशष, २) दखक्षणी, ३) पूवी, ४) सछकासछकी, ५) पखिर्मी, ६) जोलही, ७) केन्द्रीय जनधारणाको र्मैसथली।

भौगोसलक दृप्रिले र्मैसथली भार्ाका सनम्नसलखखत के्षत्रहरू (उपभाप्रर्काहरू) छन:् १) आदशष र्मैसथली-उत्तरी दरभंगा के्षत्र, २) दखक्षणी र्मैसथली-क) दखक्षणी दरभगंा, र्मधुवनी, ख) पवूी र्मजुफ्फरपरु,

सीतार्मढी, ग) उत्तरी र्मुंगेर, घ) उत्तरी भागलपुर, ङ) पखिर्मी पखूणषर्मा, ३) पूवी र्मैसथली-क) पूवी पूखणषया, ख) र्मालदह तथा फदनाजपुर, ४) सछकासछकी र्मैसथली-क) दखक्षणी भागलपुर, ख) उत्तरी सन्थाल परगना, ग) दखक्षणी र्मुंगेर, ५) पखिर्मी र्मैसथली-क) पखिर्मी र्मुजफ्फरपुर, ख) पूवी चम्पारण, ६) जोलही र्मैसथली-क) उत्तरी दरभंगाका र्मुसलर्मानहरूको बोली, ७) केन्द्रीय जनधारणाका र्मैसथली-क) पूवी सीतापुरा बोली, ख) र्मधुवनी खजल्लाका सनम्न श्रणेीका बोली, ८) नेपालर्मा प्रवद्याजीप्रव जासतका बोली-ब्राह्मण,

कायस्थ, राजपूत आफदको बोली र कृप्रर्जीप्रव जासतका बोली- यादव,

धानुक, कुर्मी आफद।

र्मैसथली भार्ा भारोपेली भार्ा पररवारको भार्ा हो। झैापादेखख बारासम्र्म र्मधेशका खजल्लाहरूर्मा बसोवास गन े र्मैसथलीहरूले व्यवहार गने गदषछन।् हुन त र्मैसथली भार्ीहरू राजधानी लगायत देशका पचहत्तर वटै खजल्लार्मा पगेुका र बसोबास गरेका पाइन्छन।् अल्प जनसंख्या भएका ठाउँहरूर्मा र्मैसथलहरूले स्थानीय भार्ाकै प्रयोग गरेको पाइन्छ। यसत ठूलो के्षत्रर्मा फैसलएको हुनाले न ैयसका अनेकँ के्षत्रीय भाप्रर्का हुनु स्वभाप्रवकै हो। भौगोसलक दरूी, सार्माखजक सम्पकष को अभाव र अन्य भार्ाको प्रभावका कारण र्मैसथली भार्ाका प्रवसभन्न के्षत्रीय भेदहरू रहेको पाइन्छ। नेपालर्मा प्रवद्याजीवी जासतका बोली र कृप्रर्जीप्रव जासतका बोली गरी र्मैसथली भार्ाको २ वटा र्मुख्य स्थानीय भेद रहेका छन।् यससभत्र अनेकन ्उपभेद छन ्जसको अध्ययन भइसकेको छैन।

यस प्रकार कवसयत्री करुणा झैाज्यू, आध्याखत्र्मक एव ं दाशषसनक दृप्रिकोण, नारीवादी चेतनाको प्रष्फुटन, प्रवद्रोही आवाजलाई उच्च स्थान, फदगो सर्मत्रता, शाखन्त र सौहादषताको कार्मना, प्रकृसतको सजीव सचत्रणर्मा पोख्त, पुखाष एव ंसफहदहरूको त्यागको उच्च र्मूल्याङ्कन,

वतषर्मान झैल्काउने र थकाषउने आवाज बलुन्द जस्ता काव्यगत प्रवपृ्रत्तहरू तपाईं सभत्र पाएँ। अन्त्यर्मा, नेपालको नेपाली पसछको शप्रक्तशाली र सर्मदृ्धशाली र्मैसथली भार्ार्मा कलर्म चलाएर ‘भगजोगनी’कप्रवता सङ्ग्रह साफहत्यर्मखन्दरर्मा अपषण गनष सक्नुभएकोर्मा हाफदषक बधाई असन साफहत्यका लासग अँध्यारो यो पररवेशर्मा प्रसतपल जूनकीरीझै ं चखम्करहनुहोस ् भन्ने आकाङ्क्षा सफहत शुभ-कार्मना व्यक्त गदै पत्रान्त्र गदषछु।

***



प्रवफकसलक्स

कप्रपल असधकारी ताइपेइ, ताईवान

बालीको पुच्छरर्मा उसभएर उसले भन्यो र्म सबको परर्म सर्मत्र सुपणषखा लत्याउने र्म आदशष पुरुर् रार्म। पराया धन? घुस खाने त के, सुँघे कै छैन र्म देशभक्त, छातीर्मा छ देश, र्मन र्मखस्तक भरर छन बुद्ध जीवन र्मेरो सर्माज सेवा पद र पदक छ्या छ्या! भेटे देखख धसनरार्म सबलाई यसै भन्छ आफ्नै कुरा गछष आफु बारे आँफै गबष गछष लवाई खवाई सार्मान्य धसनरार्मको र्मीठो र्मससनो बोसल आदशष नै आदशषकुरा सुन्दा सुन्दा र्मान्छे न हो,सबैले पत्याए सबैले उसलाई र्महान बनाए केफह प्रश्न हँुदा हँुदै पसन पत्याए र्मैले। आज प्रवफकसलक्सको जन्र्म भै सकेको छ देखखने र बखस्तप्रबकता बोल्ने र गन ेसोच्ने र भन्ने हात सर्मलाउने र सछके लगाउने सबको छलगंै, घार्म जस्तो पारदशी देखाउने प्रबसध प्रवफकसलक्स

आधा शताब्दी उ रार्म भएको र्मान्छे उ सभत्र पसी आयो प्रवफकसलक्स वहो! के के आियष सलएर पो आयो।

दयुोधनको रीस, आररस सुपणषखाको सलपखस्टकको बास्ना

र्माछुष, ससध्याऊँछु गोडा तनाइ

प्रत्र-नेत्र धनका कुण्ठाले जलेको प्रवखक्षप्त।

अचम्र्म, अझैै र्मान्छे उसलाई पत्याइ रहेका छन

उसकै गीत गाई रहेछन हाम्रो र्महान रार्म अझैै भसन रहेछन

र्म भने प्रवफकसलक्स हेरी रहेछु सोच्छु यो प्रवफकसलक्स अन्तै गएर आयो फक

अरूलाई गोयबल्सले खायो?

असन फेरी सोच्छु यो प्रवफकसलक्स

र्म सभत्र, सतर्मी सभत्र उ सभत्र, ऊनी सभत्र

असन हार्मी सबै सभत्र सभत्र जाने र सनस्कने हो भने के के पो सलएर आउँ्यो होला

आफन्त, र्माया, प्रबस्वाश र सर्मत्रताको पररभार्ा सदाचार, नैसतकता भनेको आज कस्तो हुन््यो होला

याँहा धसनरार्म नै धसनरार्म हुन्थे फक कससंगर नै नभएपसछ र्मान्छेर्मा

हुन््यो होला फक एउटा सुखी र शान्त संसार!

***



र्महाकप्रव देवकोटा र्मासथ अन्याय !

ज्यो. रत्नसनसध रेग्र्मी, ‘शुिाचायष’ काठर्माण्डौ, नेपाल

र्मखङ्सर ३ गतेको काखन्तपुर दैसनकर्मा स्वनार्मधन्य कप्रव श्री कासलप्रसाद ररजालले र्महाकप्रव देवकोटाकी अधाषखङ्गनी स्व. र्मनदेवी देवकोटार्मासथ भएको अन्याय प्रसत प्रहार गनुषभएको लेख पढ्ने र्मौका पाएँ। र्महाकप्रवको नाउँर्मा गररएका आलोचना त नभनं गालीगलौजको बारेर्मा र्मलाई पसन केही लेख्न बाध्य बनायो। र्मैले ०४२ देखख ४९ सालसम्र्म र्महाकप्रव देवकोटाको जीवनी, रचना र उनका भावभखङ्गहरूका बारेर्मा वहृद् अध्ययन गरेको सथएँ। साँखच्च भनुँ भने रेफडयो नेपाल र्माफष त दाहाल यज्ञसनसधले साफहत्य संसारर्मा र्महाकप्रवका कृसतका श्लोक वा पे्ररक प्रसंग प्रस्तुत गनुषहुन््यो, जुन बेला र्म ११, १२ वर्षको सथएँ। त्यही पे्ररणाले र्मलाई नेपाली साफहत्यप्रसत सचेत बनायो। र्मजस्ता धेरै श्रोताहरू आज कप्रव लेखक भए होलान। तसथष ओजपूणष शैलीर्मा र्महाकप्रवलाई आर्मसञ्चारर्मा प्रसार गररफदने दाहाल यज्ञसनसधलाई पसन सम्झैन र्मलाई कर लागेको छ। र्महाकप्रव पढ्ने ससलससलार्मा र्म बज्य ै(र्मनदेवी), सर्मत्रनाथ देवकोटा, पद्मप्रसाद देवकोटाकहाँ पसन पुगेको छु। र्म पफहलो चोफट पुग्दा डा. पद्मप्रसाद देवकोटा अरे्मररकार्मा र डा. दीपकप्रसाद देवकोटा रुसर्मा पढ्दै हुनुहुन््यो। पाको इँटाले बनेको, खझैगंटीको छाना हालेको ३ तले घर, र्मैतीदेवीको ठूलो फाँट,

र्मैतीदेवीको र्मखन्दरैसनरको सानो बाटोबाट पखिर्मपखट्ट लाग्दा ठ्याक्कै पुसगने।

यो र्महाकप्रवले १९९७ सतर एकजना व्राह्मणससत साढेसात हजारर्मा सलएका हुन ्। त्यसबेला यहाँ ७।८ रोपनी जसत जग्गा त्यस घरले चचेको सथयो। त्यसतबेला पं सतलर्माधव देवकोटा राणाकुलर्मा पखण्डत भएका र प्रबताषवाल पसन भएकाले देवकोटाहरू कुलीन पररवार जप्रत्तकै सथए। प्रपताको देहान्तपसछ पसन झैण्डै १ दशकजसत उनीहरू सगोलर्म ै बसेका र जेठा लेखनाथको पररवारचाफहं कोशीटप्पकूो जग्गाको हेरप्रवचार गनष प्रवराटनगरसतर बसेका सथए। १९९२ र्मा प्रपता पं सतलर्माधवको देहान्त भएपसछ श्री ३ जुद्ध शर्मशेरले १०० प्रबघा जर्मीन र्महाकप्रवका दाजुभाइले पाउने गरी हुकुर्मप्रर्माङ्गी गररफदएका सथए। सर्मत्रनाथका अनुसार त्यो जर्मीन सर्मत्रनाथबाहेक ५ जना भाइहरूर्मा भाग लगाउँदा र्महाकप्रवको भागर्मा पसन २० प्रबघा परेको सथयो। यसथष र्महाकप्रवको सनधनताका २० प्रवघा र काठर्माडंर्मा कररब १० रोपसन जर्मीन रहेको बुखझैन्छ। यसथष देवकोटालाई गरीब भन्ने या त पागल हुन,् या त राणा वा शाहहरूका दासानुदास हुन।् जसले नबुझैी देवकोटा गरीब सथए

भन्छन,् सतनले पसन यो लवज हटाउन ् भन्ने रे्मरो अनुरोध छ। सत्यचाफहं के हो भने देवकोटाले गरीबको पक्ष सलए, धन जम्र्मा गरेर सुख लुट्ने सार्मन्ती प्रवपृ्रत्त सलएनन,् भनुँ भने राणाकालर्मा जनताको पक्षर्मा कप्रवता लेखे, र्मानवताको उद्घोर् गरे र अन्त्यर्मा यसै बाटोबाट उनी र्महान ्पसन भए।

जहाँसम्र्म र्मनदेवी देवकोटाको प्रश्न छ, नेपाली सर्माजर्मा हुनेखाने भईकन पसन अत्यन्त कि भोग्ने प्रवरलै नारीर्मध्येकी एक हुन ्उनी। एक त र्महाकप्रवकी अधाषखङ्गनी, त्यसर्मासथ ९, १० जना सन्तानकी आर्मा, कसत ठूलो बोझै सथयो होला, हार्मी अनुर्मान गनषसक्छं। आजको चेतनशील यगुर्मा पसन लोग्नेले कप्रवता लेखेको वा साफहत्यर्मा लागेको छ भने सतनका पत्नीहरू नाक खुम्च्याउँछन।् प्रायः र्मफहलाहरू आफ्नो लोग्नेले बढी पैसा कर्माओस ्भन्ने इच्छा राख्छन।् कर्मसे कर्म र्मनदेवीर्मा त्यस्तो देखखएन। अझै र्महाकप्रवले कप्रवता, सनबन्ध वा कथा लेखे्नप्रबप्रत्तकै बज्यैलाई सुनाउँथे, उनी एकनासले सुखन्थन।्

बज्यैलाई र्मन पने र्मुना-र्मदनलाई र्महाकप्रव स्वयंले नजलाउन ूभनेका सथए, बज्यैका सनखम्त न ै उनले संसाररुप्रप कप्रवता लेखेका सथए। यसबाट र्महाकप्रव र बज्यैबीच गफहरो पे्रर्म सथयो भन्ने बुखझैन्छ, जो अखन्तर्म क्षणसम्र्मै एकनास रफहरह्यो। बज्यलेै कररब ४० वर्षसम्र्म वधैव्य जीवन प्रबताइन।् उनर्मा असलकसत पसन लक्कनछप्पन देखखएन। बज्यै अपफठत भएर पसन सन्तजस्त ैतपखस्वनी सथइन।् त्यत्रा ठूला वज्रपात पदाष पसन कत ै रोइ कराइ गरेको सर्माचारर्मा आएन। ३।४ जना काखका र ठूला भएर सन्तान र्मदाष पसन उनले सलएको धैयष अनुकरणीय र्मान्नुपछष। लोग्ने र्मदाष सडकर्मा कराउन आउने परम्परा रहेको हाम्रो सर्माजर्मा र्मनदेवीले त्यसतका बालबच्चाहरू हुकाषएर, बढाएर, पढाएर बाबकुासरह भएको उदाहरण फदइन।् त्यस्तो ठूलो कार्म त हार्मीकहाँ कर्म ैनारीले र्मात्र गने गरेका छन।् र्मैले नै पसन बज्यैससत धेरै प्रश्न सोधेको सथएँ, तर उनले आआफुलेले दःुख पाएको गुनासोसम्र्म गररनन।् एकपल्ट कुरै कुरार्मा त्यसतका जर्मीन के गरी सक्नु भो त? भन्ने प्रश्न गरेको सथएँ। र्महाकप्रवको देहान्तपसछ सयनै बालबच्चा पढाउन र घरखचष चलाउन सतनलाई प्रबिी गनष बाध्य भए ँ भन्ने बज्यकैो जवाफ आयो। वास्तवर्मा र्महाकप्रवको त्यो अवस्थार्मा सरकार र सर्माजले पटक्कै ध्यान नफदएको र्मैले र्महसुस गरेको छु। आज पसन र्महाकप्रवको घर साफहत्यकारका लासग पप्रवत्र तीथषस्थल हुनुप्यो, भएको छैन, फकन? आखखर उत्तर आउँछ सरकार र सर्माज र्महाकप्रवप्रसत उदार हुन सकेन। ५,७ वर्षअसघसम्र्म पसन र्महाकप्रवका कृसतको रोयल्टी कर्म ै आउँ्यो, अफहले असलक व्यवखस्थत भयो होला। राज्यले र्महाकप्रवको पररवारको देखरेख गन ेकि पसन गरेन। पररवारको लालन पालन, प्रववाह, व्रतबन्ध गनुषपदाष सतनै जग्गा जर्मीन र्माससए। आज पसन र्महाकप्रवको पररवार आफ्नै बलबूतार्मा फटफकरहेको छ। जसले नेपाली भार्ालाई अन्तराषप्रिय जगत्र्मा पुर् यायो, त्यसकै पररवारप्रसत कसैको दृप्रि परेन।



र्मैले बज्यैलाई पफहलो चोफट भेट्दा सेता पफहरनर्मा सथइन। र्महाकप्रवको देहान्तपसछ उनका शरीरर्मा सेताबाहेक अरु रङ्का वस्त्रहरू परेनन।् हँससलो अनुहार, नम्र व्यवहार, असल बढी शान्त,

धासर्मषक तथा पजूा र ध्यानर्मा र्मग्न देखखने जस्तो लाग््यो। सनत्यराज पाण्डेको र्मदन पुरस्कार प्रवजेता कृसत र्महाकप्रव देवकोटा पढेपसछ र्महाकप्रवको घर खोज्दै र्म कप्रवकुञ्ज पुगेको सथएँ। बज्य,ै

साप्रबत्रीदेवी रेग्र्मी, अखम्बका ररर्माल र डा. पद्मप्रसाद देवकोटाकहाँ बरोबर गइरहन्थं। डा. दीपकप्रसाद, र्मीरा र र्मुनालाई र्मैले त्यहीं सचनेको हँु। जहाँसम्र्म कप्रवप्रसादको हरेरार्म कुञ्ज बज्य ै जाने गरेको प्रश्न छ, र्मैले थाहा पाएको अनुसार त्यो बेला राणा, शाह खलकका श्रीर्मतीहरू बढी जाने गथे, आज सतनको चचाष कसलेै गदैन। हाम्रा िाखन्तकारी नेताहरूसरे्मत बाबाहरूकोर्मा आशीवाषद सलन धाइरहेका हुन्छन।् बज्यलेै भजनर्मा जान ै नहुने त सथएन, गएर पसन कसैको केही प्रबगारेकी सथइनन।् यफद त्यसो गरेको भए र्महाकप्रवले फकन ससंाररुप्रप लेख्थे होलान?् अझै र्महाकप्रवलाई अखन्तर्म इच्छा सोध्दा त्यही हरेरार्म कुञ्जर्मा गएर बस्ने इच्छाअनसार उहीं लसगएको सथयो।

र्महाकप्रवको नार्मर्मा प्रव. पी. वा कांगे्रसको सरे्मत आलोचना गररएको पाइन्छ। नरेन्द्रराज प्रसाइँ र र्मोदनाथ प्रसश्रतले प्रव.पी. ले र्महाकप्रवलाई सार् है अपर्मान गरेका सथए भनेर काखन्तपुर र अन्नपूणषपोिर्मा लेखेका छन।् पफहलो कुरा र्महाकप्रव अफ्रो एसशयाइ लेखक संघको ताशकन्द सम्रे्मलनर्मा जाँदा सुवणष शर्मशेर क्याप्रवनेटका अध्यक्ष सथए र राजा र्महेन्द्र प्रज्ञाप्रसतष्ठानका कुलपसत। देवकोटा ताशकन्द जानअुसघ राजा र्महेन्द्रकै अध्यक्षतार्मा बसेको र्मखन्त्रपररर्द् बैठकले जाने अनुर्मसत फदएको सथयो। यो २०१५ काप्रत्तकको घटना हो। सम्रे्मलनबाट फकेपसछ एकेडेर्मीले नसोधी गएको भनेर पाररश्रसर्मक रोक्का गररफदयो। २०१६ जेठर्मा प्रव.पी. प्रथर्म जनसनवाषसचत प्र.र्मं. भए। लगत्तै प्रव.पी. ले र्महाकप्रवको हेरप्रवचार गनष गणेशर्मान ससंहलाई खटाइफदए। एकपल्ट प्रव.पी. ले भारतर्मा लगेर उपचार गराउने खबर देवकोटाकहाँ पुर् याउँदा र्महाकप्रवले क्यान्सरको उपचार सम्भव नभएकोले जान अस्वीकार गरे र लसगएन। प्रव.पी. प्र.र्मं. भएको ४ र्मफहना नलाग्दै र्महाकप्रव फदवंगत भए। यो भाद्र २९ गते सोर्मबारको घटना सथयो। त्यही साँझै र्मखन्त्रपररर््को आकखस्र्मक बैठक बसेर १. र्महाकप्रवको २२ हजार ऋण सतन,े २. तीन हजार काजफिया खचष फदने, ३ नाबालकलाई १६ वर्ष नपुगुञ्जेल र्माससक रु. १।१ सयका दरले सहयोग गन,े ४. ३० गते राप्रिय शोक र्मनाउने र पूरै १ फदन प्रबदा फदएर राप्रिय झैण्डा आधा झैकुाउने सनणषय गर् यो। शायद यसपसछ कप्रवको कहीं यस्तो सम्र्मान भएको सुन्न पाइएको छैन। प्रव.पी. स्वयं साफहत्यकार भएकाले र्मात्र यो सम्भव भएको हो। अब प्रव. पी. ले देवकोटाको कहाँ अपर्मान गरे? के र्महाकप्रवलाई राप्रिय सम्र्मान फदनु न ैअपर्मान हो र? अतः प्रसाइँ र प्रसश्रतका लेख पूरै र्मनगढन्ते हुन ्भन्न करै लाग्छ।

रानी ऐश्वयषको बुई चढेर पातकी साफहत्यकारको जन्र्म चासलसको दशकसँगै भएको सथयो। यसर्मा र्मण्डलेकुण्डले साफहत्यकारको सानो झैणु्डले चाँदनी शाहका नार्मर्मा पुस्तक सनकालेर र्महान ् गीतकार

चाँदनी शाह भन्ने स्तुसत लेखाउँदै देशको ठूलो रकर्म कुम्ल्याउन सफल पसन भयो। साथ ै साकष प्रसतसनसधर्मा देवकोटासाथ चाँदनी शाहलाई उभ्याएर पाररजातको सरे्मत अपर्मान गर् यो। यो झैणु्डले पसछ पञ्चायत र्मरेपसछ प्रत्रर्मूसतषका नार्मर्मा रकर्म खान थाल्यो। प्रवश्वका र्महान ्हखस्तर्मा उखक्लएका देवकोटालाई लेखनाथ र सर्मर्मा झैनष बाध्य बनायो। त्यो झैणु्डले देवकोटा शताब्दीका नार्मर्मा सरकारी र चन्दा गरी लाखं खाने अवसर पायो।

त्यसै रे्मसोर्मा एकजना पातकी साफहत्यकारले श्रीर्मती देवकोटाको उसछतो काढेर एउटा पप्रत्रकार्मा धाराप्रवाह लेखे। उनले देवकोटाका छोराछोरी पसन बाँकी राखेनन।् त्यस्तो पत्रु र्मण्डलेलाई र्महाकप्रवको बेइज्जत गरेवापत र्मोटो रकर्म फदन र्माधव सरकार पसन पसछ परेन। पैसा राखे्न भरतर्मोहन र बाबुरार्म खाने बद्नार्म र्मण्डले! असन प्रव.पी.लाई देवकोटाको नाउँर्मा गाली लेखाएर राजतन्त्रप्रसत हाम्रो अनन्य भप्रक्तभाव छ भनेर सन्देश फदनखोजेका होलान ्सतनीहरूले। उनीहरू सक्छन ्भने देवकोटाका रचनार्मासथ पारख गरुन,् सक्दैनन ्भने कम्तीर्मा पसन देवकोटाजस्तो स्वासभर्मानी लेखक बन्ने फहम्र्मत गरुन।् प्रवचरा र्मनदेवी र छोराछोरीको उसछतो काढेर र्महान ्होइँदैन। के र्महाकप्रवले ददुाषन्त भोग्दा त्यो वज्रपात पररवारर्मा परेन होला र?

के देवकोटाको दरूावस्थार्मा पररवारचाफहं भोजर्मा र्मस्त सथयो त?

अहँ होइन। देवकोटा तलब बुझेैकै फदन ससध्याउँथे भनेर लेखे्न सतन,ै

असन भजनर्मण्डलीर्मा बज्यलेै डालाका डाला सुन लाखन्थन ् भन्ने उनै। जब देवकोटा बाटैर्मा खचष गथे भने बज्यैले के पाएर डालार्मा सुन लान?ु असलकसत पसन पत्याउने कुरै भएन। आफ्ना काव्यकृसतहरूर्मा देवकोटाले कृष्णको प्रसंग धेरै ठाउँर्मा हालेका छन।्

आजकाल केही स्वघोप्रर् वार्मपन्थीहरू देवकोटा कांगे्रसप्रवरोधी र वार्मसर्मथषक भएको उडन्ते गफ लेख्छन।् तर देवकोटा के.आई. ससंहको राप्रिय कांगे्रसबाट २०१४ सालर्मा सशक्षार्मन्त्री भएका हुन।् उनले कफहल्यै कम्युसनिको सनकट छु भनेको पढ्न पाइएको छैन। उनले बापू (र्महात्र्मा गान्धी) को सर्मथषनर्मा सनेट र र्माओको प्रशंसार्मा कप्रवता लेखेका छन।् उनले कुन ैएउटा र्मात्र धार सलएको पाइँदैन। त्यसथष देवकोटा सवषपक्षीय सथए भन्ने प्रर्माखणत हुन्छ। उनलाई काशीर्मा कसैले लगेको होइन, प्रजातन्त्रको उत्कट इच्छाले आफै गएका हुन।् त्यहाँ पसन उनले युगवाणीको सम्पादन गरेका सथए। त्यसबेला काशीर्मा टीकादत्त सधतालले कप्रवता र पुस्तक छपाइफदएका र पसछ टाट पल्टेको कुरा कसलेै बुखझैफदएन। आज देवकोटालाई काशी लगेर प्रबजोग पाररएको कुरा गररन्छ। कांगे्रसलाई दोर् लगाएर लेखे्न गररन्छ। त्यो सरासर गलत हो। देवकोटा जस्तो प्रवराट व्यप्रक्तत्व आफैर्मा सवषशप्रक्तर्मान सथए। असलक भावनाप्रधान भएकाले राणाशासनप्रवरुद्ध लाग्ने उनको आफ्नै सनणषय सथयो। उनी वनारस गएर राणाप्रवरोधी िाखन्तर्मा नलागेका भए र्मन्त्री बनाइँदैनथे।

देवकोटा पढ्ने ससलससलार्मा र्मैले कम्तीर्मा ६,७ सय र्मासनसससत अन्तरफिया गरेको सथएँ। तर बज्यैप्रसत केहीले बाहेक कसलेै नकारात्र्मक फटप्पणी गरेन। नखजकबाट पढ्दा आज देवकोटाबारे जुन बेहदका फटप्पणी आएका छन ् सतनर्मा कप्रत्त पसन सत्यता



भेफटंदैन। एकजना पातकी लेखकले देवकोटाले ४ र्माना सचउरा खुसानीससत खाएको, ल्युफदनाको गोरो छालार्मा स्पशष गरेको, देवकुर्मारी थापा पे्रसर्मका भएको जस्ता सोर् है आना नभएको कुरा पसन लेखे। ती पातकी लेखकले र्महाकप्रवलाई पसन पातकी हुन ्भनेर ससद्ध गने कोससस गरेका छन।् आफुलेले बुहारी राख्दा उनीप्रसत सर्माजले जुन फटप्पणी गर् यो, त्यसको दोर् र्महाकप्रव र उनको पररवारप्रसत थोपरेका हुन।् प्रवश्वर्मा कासलदास, शेक्सप्रपयर,

होर्मर, दाँते, कीट्स, चाउसरका कृसतहरू ज्यादा पफढन्छन,् तर सतनका पररवारका बारेर्मा त कत ै पफढंदैन। फकन फक ती र्महान ् स्रिाका पररवार त्यसै आदरणीय छन।् ती प्रसत हाम्रो सध ंसद्भाव हुनुपछष। देवकोटाका प्रवर्यर्मा पसन हार्मी यसरी नै सोचं र जे पायो त्यही लेख्दै फहंड्ने पातकी लेखकहरूलाई बेलैर्मा सचसनराखं। आदरणीय कप्रव कासलप्रसाद ररजालज्यूले र्महाकप्रवकी धर्मषपत्नीर्मासथ भएको अन्यायलाई उजागर पान ेप्रयत्न गनुषभएको छ, त्यसले धर्मषपरायणा र्मनदेवी प्रसत साँचो न्याय गरेको छ। र्म पुनः आग्रह गदषछु फक र्महाकप्रवबारे जे पायो त्यही लेखे्नर्मासथ राज्यले कठोर सजायको घोर्णा गरोस।् अन्त्यर्मा र्महाकप्रव देवकोटाको अनन्य भक्त भएका नाताले यसत लेख्नुपरेकोर्मा र्म क्षर्माप्राथी पसन छु।

***

गीत

जैबी राइ सुस्तरी खोटांग, नेपाल

हाल: ररयाद, साउदी अरब

यो शहर रे्मरो होइन सतम्रै शहर हो त्यसैले त र्मलाई त्यो ठाउँ छोड्ने रहर भो।

उनी बोल्दा एकोहोरो र्मनर्मा लाग््यो झैको उन्को भार्ा बुझ्न पसन धेरै सथयो चको।

उनले फदएको चोटर्मा अफहले पारीरैछ खील

सनषु्ठरी त सनषु्ठरी उनी कती कठोर फदल।

जती र्माया गर र्मलाई तर प्यारो घरकी फेरी फदलर्मा ठेस लगाउन र्म आउनेछैन फकी।

कुनै ऋतु होइन र्म पररवतषन हुने छोइन र्म

चाहे फाल चाहे राख भेट हँुदैन अब कुन ैजन्र्म।

***

तखस्वर पूनर्म काफ्ले

अध्यक्ष, अ. ने. सा. स.

न्यूयोकष , अरे्मररका सतम्रा प्रगसतका तखस्वरहरु हेरर

धेरै रर्माए ँखोजेकै खुशी पाई

त्यहाँ केफह थाप्न नसके पसन

र्मनर्मनै नाच ँप्रवजयर्माला पफहराई।

खोसल राख झैोला पठाउँछु कोशेली

संधै जस्त ैनै र्मर्मताले भरर भरर

बदसलरहन्छ पल बदसलन्न ढुकढुकी उफह दधेु बालक झै ँदेख्छु अझै ैपसन।

हेर तखस्वर, एकपटक रे्मरो पसन

पाउँछौ खुसश र्मैले नै फदए जप्रत्त

छोरा डाँडा पारी, र्माया डाँडा वारी

पठाउँदै गर है तखस्वर फेरर फेरर।

***

गजल कल्पना राई

दखक्षण कोररया

र्मनको र्माया अन्तै थर्माएर आएँ। अथाह प्रपडा सभत्रै दबाएर आएँ।।

सपना बुन्दै बर्ौ प्रबतेर गएछ,

पलर्मै फदब्य चाह गुर्माएर आएँ।।

फलार्म हैन र्मन रे्मरो पसन बुझै,

बगेको आशँु दह जर्माएर आएँ।।

सफकन सतता सर्मठा क्षणहरु भुल्न,

रगत धारा आफ्न ैबगाएर आएँ।।

नसोध दखु्छ कसत प्रवयोगर्मा छाती, उनैको खुशी सम्झैी रर्माएर आएँ।।

सन:स्वाथष र्माया त्याग बसलदान हुन्छ,

हुदैन स्वाथष भनी बताएर आएँ।। ***



प्रधानाध्यापकको सचठ्ठी

नन्दलाल आचायष

उदयपुर, नेपाल

आदरणीय असभभावकज्य,ू

र्म तपाईंकी छोरी सार्मना पढ्ने प्रवद्यालयको प्रधानाध्यापक हँु। आज र्म शैखक्षक प्रशासन र सशक्षण कायषका दौडानर्मा आएका तपाईंहरूका गुनासाहरूलाई सम्बोधन गनष अग्रसर भएको छु। यस पत्रले बालबासलकाहरूका फियाकलाप र सशक्षक वगषका अध्यापन प्रफिया सम्वन्धी आर्म असभभावकवगषर्मा जरा गाडेर बसेका गलत धारणाहरूलाई हटाएर नवीन शैखक्षक सचन्तन ल्याउने तफष गम्भीर पानेछ। साथ,ै शैखक्षक नीसत सनर्माषताहरूलाई सरे्मत केही हदर्मा गम्भीर पान ेकुरार्मा आशावादी हँुदै एक फकससर्मको शैखक्षक सचन्तन अगाफड सादै छु।

सार्मनाको शैखक्षक अवस्था र फियाकलापहरूका प्रवर्यर्मा र्मकहाँ बेलाबखतर्मा गुनासाहरू राख्दै आउनुभएको सथयो। र्मैले पसन र्मौखखकरूपर्मा न ै सम्बोधन गदै आएको सथएँ। यस पटक भने कायषव्यस्तताका कारणले प्रवद्यालय आउन नसकेको जनाई पत्रर्माफष त नै केही गुनासाहरू राख्नुभएको रहेछ। सलखखत जवाफ सरे्मत र्माग गनुषभएको रहेछ। यसका लासग खुशी व्यक्त गदै हाफदषक धन्यवाद प्रकट गदषछु। साथ,ै यहाँले राख्नुभएका गुनासाहरूलाई एकएक गदै िर्मशः सम्बोधन गने जर्मको गदै छु। उठाइएका ती गुनासाहरू हुन-्

(१) रे्मरी छोरी सार्मना हाँससरहन्छे, गम्भीर बखन्दन। गम्भीर बनाइफदनुपर् यो। गम्भीरता नजानेका प्रवद्याथीले केही बुझ्दैनन।

(२) ऊ चञ्चल छे। यसले सर्माजर्मा अराजकता र्मात्र सनम्त्याउँछ। सरल व्यप्रक्तले सरल तवरले न ै ज्ञानगुन ससक्छन।् सरल बनाइफदनुपर् यो।

(३) घरपररवारका हरेक कुरार्मा चासो राख्छे, जान्न खोज्छे। अनावश्यक कुरार्मा बहफकएर पढाइर्मा बाधा नपार भखन्दनुपर् यो। बाफहरफेरो हेदाष आफूसभत्र के छ र के छैन भन्ने कुरा न ैभुल्छन।् भुल्दा वा भुसलँने कार्म गदाष कसरी ससकाइ हुन्छ त?

(४) हरेक कुरार्मा आफ्न ै दृप्रिकोण व्यक्त गनष खोज्छे। बेला न ैनभई दृप्रिकोण राख्नाले उत्ताउलोपन बढ्छ। अफहले असभभावक र सशक्षकवगषले भनेका कुरा न ै ससक्न ु र घोक्न ु पयाषप्त छ भखन्दनुपर् यो।

(५) ऊ प्रवल्कुलै अनुशासनहीन छे। कसैले भनेको फफफटक्कै र्माखन्दन। ‘बाह्र वर्ष कुकुरको पचु्छर ढुङ्ग्रार्मा राख्यो, बाङ्गाको बाङ्गै’भनेझै ँ जसत सम्झैाए पसन सही र्मागषर्मा आउँदै आउँफदन। र्मयाषफदत र अनुशाससत बनाइफदनुपर् यो।

(६) र्म डाक्टर बन्न चाहन्थ,ँ हुन सफकनँ। छोरीलाई भने डाक्टर नबनाई भएको छैन। र्म हरहालतर्मा आफ्नो इच्छापूसतष गनष प्रसतबद्ध

छु। अतः ऊ जेहन्दार हुनुपर् यो, तीक्ष्ण बुप्रद्ध भएकी हुनुपर् यो। यी कुरार्मा हेक्का राखी पढाइफदनुपर् यो, आफद।

असभभावकज्य,ू प्रवद्यालयको रेकडष र फियाकलाप सनयाल्दा सनिय न ैसार्मनार्मा बालसुलभ चञ्चलता छ। उनी कक्षाकायष होस ् या गहृकायष आफ्न ै ढङ्गले गनष खोखज्छन।् कसतपय फदन त हार्मीले कक्षार्मा ससकाएभन्दा सभन्न प्रकारको उत्तर लेखेकी हुखन्छन।् यस्तो लेख्न कसले ससकायो भनेर प्रश्न सोध्दा हजुरहरूले बताउनुभएको उत्तरभन्दा सभन्न ैउत्तर लेख्दा ठीक होला फक नहोला भनेर लेखेकी हँु भखन्छन।् हजुरले भनेको उत्तर ठीक हुन्छ भने यस्तो उत्तर फकन ठीक हँुदैन भनेर उल्टै प्रश्न गसछषन।् प्रवद्यालय पररवारले उनका हरेक खजज्ञासार्मा सनकै रहस्य लकेुको पाएको छ। ती सब ै पक्षलाई सम्बोधन गनष हार्मीले सनकै सचन्तन गनुषपरेको छ। त्यसैले हार्मी भने सनक्कै उत्साफहत छँ। हुन त हरेक कुराको प्रवशे्लर्ण गने आ-आफ्ना दृप्रिकोण हुन्छन।् हार्मी भने उनर्मा एक होनाहार प्रसतभार्मा हुनुपने सवषगुण प्रवद्यर्मान ् भएको देखखरहेका छँ। यसको पुप्रिका लासग हजुरका गुनासाहरूको जवाफ फदनुपछष। अब भने त्यतैसतर लाग्नु श्रयेष्कर होला।

(१) असभभावकज्य,ू छात्रा सार्मनाको हाँससरहने बानी खराब प्रवल्कुल ैहोइन बरू उत्तर्म हो। यहाँ कुरा बझु्न र प्रवशे्लर्ण गनष कर्मी भएको छ। बालबासलकाका सनखम्त हाँसोले बुप्रद्ध बपृ्रद्धका लासग अस्त्रको कार्म गदषछ। हाँस्दा सर्माजर्मा गम्भीर बाधा पदषछ भन्ने हाम्रो प्रवचार भ्रर्मपूणष छ। सब ै बच्चा हाँस्यवपृ्रत्तका साथ जन्र्मन्छन।् उनीहरूको र्मौसलकपन हटाउन खोज्न ु भनेको कसललो घाँटी सनर्मोठ्नु हो। त्यसकारण हार्मी सर्माजका टाठाबाठाहरू बालबासलकाको जीवनर्मा गम्भीर चोट पानष खोखजरहेका छँ। के पशुपक्षीहरू हाँस्छन ्त? हार्मी ठूलाठालुहरू रे्मससनझै ँ गम्भीर भएर कार्म गछं। उरे्मर सछखप्पदै जाँदा स्वतः गम्भीरता बढ्दै जान्छ। बच्चाको सनखम्त गम्भीरता त एक प्रकारको रोग हो। जोसँग प्रसतभा छ, त्यो सचेत बन्छ तर गम्भीरतालाई अङ्गालेर रहन सक्दैन। गम्भीर बन्दा बरू ससकाइको वेग रोफकन्छ, र्मन्द हुन्छ। सही कार्मर्मा गम्भीर बन्नछैुन। चञ्चलताले चनाखो बनाउँछ। चनाखो नभई अबको युगर्मा जीवनरथ हाँक्न सफकन्न।

(२) असभभावकज्य,ू सार्मना चञ्चल हुनुले अराजकता सनम्त्याउँदैन। त्यसले त बौप्रद्धक प्रवकासर्मा ठूलो भूसर्मका पो खेल्छ। चुलबुल नगने बालबासलकाहरू जड बुप्रद्धका हुन्छन।् चञ्चलता प्रदशषन गनेले कफठन कुरा पसन सरल तवरले बझु्न र ग्रहण गनष सक्छन।् बौप्रद्धक व्यप्रक्तत्व सनर्माषणर्मा उनीहरूर्मा भएको चञ्चलता सहयोगी हुन्छ। यस कसललो उरे्मरर्मा चञ्चलता दर्मनको नीसत सलने हो भने अनीि सनम्तन सक्छ। प्रववेकी व्यप्रक्त बनाउन पसन बालबासलकालाई बालसुलभ फियाकलाप गनष छुट फदनुपछष।



(३) असभभावकज्य,ू होससयार बच्चाले र्मात्र हरेक कुरार्मा चासो राख्छन।् सबै कुरा जान्न र बुझ्न खोज्छन।् यी कुरा अनावश्यक नभई आवश्यक हुन।् यसखाले प्रवपृ्रत्तले उनीहरूको पढाइर्मा बाधा पान ेकुरा आउँदैन। बरू सहयोग सर्मल्दछ। हरेक कुराको खोज गरी सत्य कुरा ग्रहण गने बानीको प्रवकास हुन्छ। स्वयर्म ् जान्न र बुझ्न उद्यत हुन ु भनेको गवषलायकको कुरा हो। आजको युगर्मा जीवनरथ हाँकनका लासग बहुर्मखुी प्रसतभाले सम्पन्न हुनैपछष।

(४) असभभावकज्य,ू अकाषले थोपरेको ससद्धान्त वा उपदेशलाई अन्धो भएर खुरुखुरु अनकुरण गदाष कस्तो प्रवडम्बना भोग्नुपछष भन्ने बारे हार्मीले सोच्नुपछष। हरेक कुरार्मा आफ्नै दृप्रिकोण व्यक्त गनष खोज्न ुत ससजषनात्र्मक प्रसतभा हो। यस्तो प्रसतभाको त कदर पो गनुषपछष। बाफहरको सूचना र जानकारी सलएर र ससकेर र्मान्छे बुप्रद्धजीवी त कफहएला तर बुप्रद्धर्मान ् भने हँुदैन। असभभावक र सशक्षकवगषले भनेका कुरा न ै ससक्नु र घोक्न ुपयाषप्त छ भनेर बच्चाको र्मौसलक क्षर्मतालाई र्माने कार्म हार्मी बौप्रद्धकवगषले न ै गने हो भने कस्तो सर्माजको कल्पना गनष खोखजएको हो? त्यो स्पि हुनुपर् यो। तासलर्म प्राप्त सुगाले जे ससक्यो त्यही भट्याइरहन्छ। त्यसभन्दा बाफहर जाँदैन। पशुलाई कार्म गराउन सक्छँ तर सतनीहरूले ठीकबेठीक के हो, छुट्याउन सक्दैनन।् के हार्मी र्मालीकको इसारार्मा नाँच्ने बाँदर,

भालुजस्ता जनशप्रक्त उत्पादन हुन ् भन्ने चाहन्छँ र? हार्मी त प्रववेकले कार्म गन े जनशप्रक्तको चाहना र कार्मना गरररहेका छँ। यसका लासग हरेक कुरार्मा हरेक व्यप्रक्तको आ-आफ्नै दृप्रिकोण हुनुपछष। सैद्धाखन्तक र्मागषसचत्र बर्मोखजर्म पढेको र घोकेको सशक्षाले र्मखस्तष्कको प्रवकास त गछष तर हृदयको प्रवकास ठप्प पाछष। हृदयप्रवनाको र्मान्छे गुलार्म बाहेक अथोक बन्न सक्दैन। ‘र्म जे भन्छु त्यो र्मान’्भन्नुको सट्टा र्मैले भनेको कुरा र्मलाई चाफहँ ठीक लागेको छ, सतर्मीलाई कस्तो लाग्छ भखन्दयो भने बच्चार्मा खोजपूणष र्मन पैदा हुनसक्छ। आफँले जन्र्माएका प्रश्न ैप्रश्नको घेरार्मा बच्चा रहने अवस्था आएर्मा उसर्मा सत्यको खोज गने चाहना र सार्मथ्र्य प्रवकससत हँुदै जान्छ। यस खाले वातावरण सनर्माषणर्मा असभभावकको भूसर्मका रहनुपछष। असभभावकले गम्भीर भएर सोच्ने बेला आएको छ।

(५) असभभावकज्य,ू धतीर्मा अनुशासन ससकेर कोही आउँदैन। कसलेै भनेको सरासर र्मान्न ु बन्धन स्वीकानुष हो। नर्मान्न ु त्यस बारे आफ्नो धारणा बनाउन ु हो। हरेक कुरा बुझेैर र्मात्र स्वीकारेको र अपनाएको अनुशासनले बच्चालाई स्वतः र्मयाषफदत बनाउँछ। उनीहरू सही र्मागषर्मा त्यस बेलार्मा आउँछ, जब उनीहरूको र्मखस्तष्कर्मा बौप्रद्धकताको र्मलू फुट्छ। त्यो र्मूल फुट्न बच्चालाई पूणष स्वतन्त्रता फदनु र फदलाउनुपछष। सार्मान्य गलत कार्म गनष खोज्छन ्भने पसन फदनुपछष। गलत कार्म र ठक्करले नै ससकाइ हुन्छ। जसत बढी गल्ती हुन्छ र ससकारूर्मा बोध हुन्छ, त्यप्रत्त नै बढी ससकाइ हुन्छ। बच्चा र्मयाषफदत र अनशुाससत हँुदा त ससकाइ गनै सक्दैनन।् र्मात्र अनुकरण गनष सक्छन,् ससद्धान्त घोक्न सक्छन।् त्यस बखत हार्मीले बच्चालाई आफ्नो शरीरको सुरक्षा गने ससद्धान्त फदनु भने असनवायष हुन्छ। बच्चालाई स्वतन्त्र छाफडफदनुपछष। सनयन्त्रण गने इरादाले सनखित कुरा भन्नुहुन्न। बच्चा ररसाए, िोसधत बने बन्न फदनुपछष। त्यसर्मा सरे्मत शरीरभरर ऊजाषको पुँञ्ज बग्दछ। प्रसन्न र्मुद्रार्मा हँुदा अझै उनीहरूको र्महुारर्मा सौन्दयषता झैल्कन्छ। धेरै

र्मान्छे सल्लाह फदन्छन ्तर सलने भने प्रवरलै हुन्छन।् अतः खोिो सल्लाह फदने भूल गनुषहुन्न। सर्मझैदार बन्न सहयोग गनुष न ैपयाषप्त हुन्छ। असभभावकले बच्चाको रेखदेखर्मा भने पयाषप्त सर्मय फदनुपछष। बच्चालाई एकान्तर्मा रहन, सोच्न र खेल्ने र्मौका पयाषप्त र्मात्रार्मा फदनुपछष। यसो गनष सके उनीहरू स्वय ं आफ्नो प्रवकास आफँ गनष सक्छन।् बच्चालाई एक्लै छाड्नु त हुन्न तर असभभावक बाधक भने बन्नुहुन्न।

(६) असभभावकज्य,ू आफ्नो डाक्टर बन्ने धोको अपूरो रहेकोले आफ्नो बच्चाहरू र्माफष त पूरा गराउन खोज्नु असभभावक वगषको अको भूल र्मात्र हैन कुठाराघात हो। हरेक व्यप्रक्तका आ–आफ्न ैखालका इच्छा-आकाङ्क्षा हुन्छन।् सचेत बच्चा पसन आफ्नो इच्छापूसतष गनष प्रसतबद्ध हुनसक्छ तर बाबआुर्मा वा कसैको अपूरो इच्छापूसतष गन े ठेक्का उसलाई स्वीकार हुन्न। फकनभने ऊ पसन अरूजस्तै संसारर्मा साध्य भएर आउँछ, साधन भएर आउँदैन। अफहलेसम्र्मको र्महत्वाकाङ्क्षी सर्माजर्मा जसले अरूलाई जसत बढी र्मात्रार्मा साधन बनाउन सक्यो, त्यप्रत्त नै र्मात्रार्मा ठूलो र्मान्छे कहसलने कार्मर्मा सशखक्षत वगष न ैसफिय छन।् आफू साध्य भएर रहन अरूलाई साधन बनाउन ुके र्मानवोसचत कायष हो त? अहँ, यो त चलाखी हो, र्महत्वाकाङ्क्षी सोच हो। यस खाले सोचले गदाष त साधन बन्न प्रववसहरूले आफ्नो र्मौसलक व्यप्रक्तत्व देखाउन सकेका छैनन।् आफ्नो र्मनलाई दवाएर, अरूको र्मनअनुरूप फहँड्न प्रववस छन।् अतः बच्चालाई जेहन्दार, तीक्ष्ण बुप्रद्ध भएको बनाउन र्माताप्रपतादेखख सलएर सार्माखजक वातावरणको ठूलो भूसर्मका हुन्छ। प्रकृसतले शरीर फदए पसन उसको फदर्माख भने सर्माजले फदन्छ। हार्मी जस्तो वातावरण फदन्छँ, बच्चा त्यस्त ै बन्छ। हार्मी सबलेै यस्ता कुरार्मा हेक्का राखी बच्चाको भप्रवष्य सनर्माषणर्मा भूसर्मका खेल्नु जरुरी छ।

आदरणीय असभभावकज्य,ू र्मासथका कुराले सरे्मत हजुरको खजज्ञासा शान्त भएको हुनुछष। यसका असतररक्त पसन धेरै कुरा छन।् यहाँको खजज्ञासासँग सम्बखन्धत अन्य एकाध कुराहरू सरे्मत सरे्मट्न खोज्दै छु। पसतपत्नीको रसतफिडाको सर्मयर्मा आधाररत र्मानससकता, गभाषवस्थार्मा आर्माको चालचलन र सोचप्रवचार, प्रसवास्थार्मा आर्माको र्मानससकता, जन्रे्मपसछको बच्चाले पाउने सार्माखजक वातावरणसम्र्मको प्रभाव बच्चार्मा पछष। प्रवशेर् गरी असभभावकको सोच र फियाकलाप अनुकूल भए बच्चार्मा पसन अनकूुल र प्रसतकूल भए प्रसतकूल प्रभाव पदषछ। वातावरण िोसधत, झैगडालु वा फहनताबोधी भए बच्चा त्यस्तै हुन्छन।् हार्मी बच्चाबाट आदर र सम्र्मानको असभलार्ी हुनुहुन्न। उल्टै उनीहरूलाई सम्र्मान र आदर गनुषपछष। यसबाट उनीहरूलाई सर्मझैदार बनाउन सफकन्छ ‘तँ ऊ जस्तै बन’्भनेर तुलना गने गर् यो र उसका फियाकलापहरूका प्रवरुद्धर्मा पटकपटक जाने कार्म गररयो भने बच्चा फक फहनतावोधले ग्रससत बन्छ फक उग्र अहङ्कारी हुन्छ। बच्चाहरूले जान्नुपन ेसत्यको लासग ससद्धान्त घोकाउन ु जरूरी छैन तर सत्यको खोज कसरी गन ेभन्ने सशक्षा फदन ुभने जरुरी छ। खजज्ञास ुबन्ने, प्रश्न राखे्न र खोजअनुसन्धान गने सशक्षा फदनु आवश्यक हुन्छ। उपदेश फदएर हैन, नैसतकता, धर्मष र संस्कृसतका कुरा भनेर सरे्मत होइन,

सहयोग गरेर, र्मानससक ऊजाष फदएर, सुरखक्षत पारेर र रक्षा गरेर उनीहरूलाई जागरूक र बुप्रद्धर्मान बनाउनुपछष। टेसलसभजनहरूबाट



फहंस्रक दृष्य देखाउने हैन, इसतहास, भूगोल, साफहत्य, प्रवज्ञान, सङ्गीत आफद प्रवधाका रचनात्र्मक र ससजषनात्र्मक कुरा देखाउने गनुषपछष। अको र्महत्वपूणष कुरा के हो भने बच्चाको र्मागप्रसत नकारात्र्मक सोच बन्दै राख्नुहुन्न। नकारात्र्मक कुराले बच्चाको सोचलाई न ैनकारात्र्मक बनाइफदन्छ। खजज्ञासालाई दबाउने हैन उकास्ने र प्रोत्साफहत गन े गनाषले सकारात्र्मक प्रभाव पछष। आफूले जानेका कुरा ररठ्ठो नप्रवराई भसनफदने गनुषपछष तर नजानेको कुरा चाफहँ झैटूो भसनफदने कार्म प्रवल्कुल ै गनुषहुन्न। बरू जाखन्दनँ भनेर भसनफदनु नै उत्तर्म हुन्छ।

बच्चार्मा एकासधकार जर्माउन ुसवषथा अनुसचत कुरा हो। र्म आर्मा हँु,

र्म बाब ु हँु वा र्म बच्चाको यो हँु र त्यो हँु भनेर एकासधकार जर्माउन खोज्दा व्यप्रक्तको व्यप्रक्तत्व नि हुन पुग्छ। अरूलाई पसन आफ्नै सम्झैन सक्ने अवस्था फदलाउन सकेर्मा र्मात्र त्यो फलदायी हुन्छ। वस्तुर्मा असधकार जर्माएजस्तो बच्चार्मा जर्माउन खोज्नाले बच्चा सन्तुसलत तवरले असघ बढ्न सक्दैनन।् त्यसैले त कसतपय बच्चाहरू अत्यसधक लाडप्यार र असत र्मोहयुक्त सनयन्त्रणले र्माप्रत्तएका र पाप्रत्तएका देखखन्छन।् त्यसो हुनुर्मा असभभावक न ैखजम्रे्मवार छन।् जीवनलाई र्मखन्दर हैन कारखानार्मा पररणत गररफदने भए र्मात्र बच्चाको स्वतन्त्रता र चाहनार्मा अङ्कुस लगाउनुपछष। हैन बच्चालाई स्वावलम्बी, कर्मषयोगी र बुप्रद्धर्मान ्बनाउने हो भने हरेक असभभावकले सरे्मत नयाँ सशक्षा सलनुपछष। पुरानो सशक्षाको जगर्मा उसभएर बच्चार्मा रहेको जीवन्तपनलाई रे्मट्न खोज्ने हो भने बच्चाका लासग असभभावक बरदान हैनन ्असभसाप ठहररन्छन।् फकनभने बच्चाको त्यो जीवन्तपन दवाउँदा गम्भीरपन सनर्माषण हुन्छ। त्यसले ससकाइलाई सीसर्मत पाछष, बौप्रद्धकताको र्मागष थुन्छ। धन र पदर्मा सन्तुि रहन ससकाउँछ। र्मानव जीवनको सार त्यप्रत्तर्मा र्मात्रै सीसर्मत छैन। बच्चाले त खोजयात्रार्मा पो सनस्कनुपछष। जीवनभरर नयाँनयाँ कुरा खोखजरहनुपदषछ। त्यो प्रसतभा फदलाउन बच्चासँगको दरूी घटाउनुपछष। इर्मान्दारी, सच्चाइ र सनष्ठाका साथ बच्चा हार्मी सार्म ुहृदय खोल्छ तर हार्मी भने कायषको बोझैले जवाफ फकाउँदैनँ र फराफकलो खाडल तयार गरररहेका हुन्छँ। यस फकससर्मको प्रवडम्बनालाई सनर्मूषल पानष आफ्नो र्मन बच्चासँग साट्नुपछष, बदलार्मा बच्चा पसन आफ्नो र्मनपेट फदन्छ। असभभावक एक सर्मत्र,

एक सहयोगीका रूपर्मा प्रस्तुत हुनुपछष। सर्मग्रर्मा के बुझ्नुपछष भने बच्चालाई केकस्तो आकार र रूप फदने हो, त्यसको जीवनलाई कतासतर लग्ने हो, कहाँ पुर् याउने हो? ती सबै हार्मी अग्रजकै हातर्मा छन,् हाम्र ै फियाकलापर्मा आधाररत छन।् उनीहरू त केवल सगलो र्माटो र्मात्र हुन।् कासलगढ, ससकर्मी, डर्मकी, दजी, कुर्माले त हार्मी अग्रजहरू नै हँ।

अन्तर्मा, असभभावकज्य,ू हजुरका खजज्ञासा र गुनासाहरू सम्बोधनर्मा आएका यी कुराहरूर्मा केही अपणूषता, अस्पिता भए वा हजुरका प्रवचार प्रवरुद्ध भए त्यसका लासग क्षर्मायाचना र्माग्दै र बालर्मुखी शैखक्षक चेतना प्राप्त हुने खालका प्रसतफिया प्राप्त गने अपेक्षा सफहत अफहले भने पत्रान्त गदषछु।

***

सर्मावेशी उद्योग

कृष्ण बजगाईं


लोकतन्त्र आएपसछ सब ै सचज खलु्ला भए। प्रसतबन्ध लासगरहेकाले पसन अघोप्रर्त स्वतन्त्रता पाए। लोकतन्त्रको नार्मर्मा छुट र नारी स्वतन्त्रताको बहानार्मा जथाभावी नारी संलग्न प्रवसभन्न बजार र उद्योग खुले। सहरर्मा लोकप्रप्रय र्मसाज सेन्टर यसत धेरै खुल्यो फक बजारको र्माग भन्दा पसन धेरै।

धेरै प्रसतस्पधाष भए पसछ र्मसाज सेन्टरहरुले ग्राहक तान्न आकर्षक प्रवज्ञापन सुरु गरे ।

‘पाँच चोटी र्मसाज गराए छैठं पटक सनःशुल्क!’

‘सुन्दर युवतीहरुद्धारा र्मायाल ुवातावरणर्मा र्मसाज गराइने!’

‘र्मसाज प्रवशेर् छुटका साथर्मा!’

‘र्मसाज पसछको पन्र सर्मनेट बोनसर्मा!’

यत्रो प्रवज्ञापन गदाष पसन खासै ग्राहक नबढेकाले र्मसाज सेन्टरवालाहरु सचखन्तत हँुदै सथए ।

एउटा र्मसाज सेन्टरले अचानक एउटा बेग्ल ै खालको प्रवज्ञापन सनकाल्यो।

"हाम्रो सेन्टरर्मा र्मसाज गराउने यवुतीहरु जात, धर्मष, के्षत्र आफद सब ैफहसाबले सर्मावेशी छन!्"

यस्तो प्रवज्ञापन पसछ त्यस र्मसाज सेन्टरर्मा राजनैसतक पाटीका नेता तथा कायषकताषहरुको खुब सभड बढ्यो।

***



र्म, रे्मरो देश र ऊ

दगुाष बस्नेत

काठर्माडं, नेपाल

उर्ाका लासलर्माहरुर्मा साँझैका गोधलुीहरुर्मा स्वच्छन्द आकाशको सनसलर्माहरुर्मा पहाड, पवषत र खेत असन फहर्मश्रीङ्खला हेरेर

घार्म, पानी, कुफहरो र वादलका दृश्य देखेर

झैरना, खोला, नफद र तालहरुको र्मनर्मोफहसनर्मा र्मस्त हँुदै

र्मुस्कुराउँ्यो ऊ, रर्माउँ्यो ऊ।

टेसलस्कोपको साहाराले

क्यारे्मराको साहाराले

र्मनर्मोहक दृश्यहरु हेदै, कैद गदै

स्वच्छन्द प्रवचरणर्मा असघ बढ््यो ऊ

कफहले नदेखेको अलौफकक संसारर्मा पगेु झै ं

कफहले नटेकेको स्वपसनल संसारर्मा पगेु झै ं

प्रकृसतको सुन्दर रचना हेरेर सतखल्र्मलाउँदै

उसको र्मुखबाट फुत्त सनस्कन््यो, “वाउ ! हाउ स्वीट”

उसलाई लाग््यो, उसको हेभेन यफह हो।

हो र्म सम्झैन्छु,

ऊ, रे्मरो पसछपफट लाग््यो नेपाली जनजीन्दगी हेनष नेपाली संस्कार, संस्कृसत हेनष स-साना फहर्माली पहाडी वस्तीहरु हेदै

स-साना नानीहरुलाई र्मुसादै, फोटो खखच्दै

ग्रार्मीण सत्कारर्मा ऊ रर्माउँ्यो फढंडो र ससस्नकुो स्वादसँगै ऊ आत्र्मप्रवभोर हुन््यो।

ऊ रे्मरो बदु्धलाई अगाद श्रद्धा ग्यो पशुपसतलाई र्मायाँ ग्यो अल्लाह र जीससलाई सम्र्मान ग्यो ऊ भन््यो, सतर्मी स्वय ंपसन बदु्ध हौ, सतर्मीहरु न ैपशुपसत, अल्लाह र जीसस हौ यो शान्त, सुन्दर, स्वसगषय प्रकृसतको त्यसैको उपज हो यो स्वच्छ, शान्त र सहज जनजीन्दगी सतर्मीहरुकै देन हो। र्म खसुीले आत्र्मप्रवभोर हुन्थं यसतबलेा र्म सम्झैन्छु ती फदनहरुर्मा ऊ रर्माउँ्यो र्म बाट रे्मरो देशबाट

र्म रर्माउँथे ऊ बाट, उसको आत्र्मसन्तुप्रिबाट

तर, तर आज ती फदनहरु रहेनन।्

उर्ासँगै एउटा कोलाहल शुरु हुन्छ

साँझै सगँ ैएउटा भयानकताको सम्भावना रहन्छ। पहाड, पवषत उजाफडदै छन।्

फहर्म श्रीङ्खलाहरु काला पत्थरर्मा रुपान्तररत हँुदैछन।् झैरना, खोला, नफद र तालहरु सुक्दैछन ्,

प्रवर्ाक्त बन्दैछन,्

कोइली र काफल चरीको संसगतर्मा रर्माउँदै गदाष वर्म र वारुदको आवाजले थफकष न्छ ऊ

उसका टेलीस्कोप र क्यारे्मराका लेन्सहरुले

हत्या, फहंसा र बलात्कार जस्ता अर्मानप्रवय दशु्य फेला पाछषन।् अब फकन रर्माओस ्ऊ

फकन खुसीले गद्गफदओस ्ऊ,

ऊ नरर्माइलो र्मान्छ

रे्मरो सशर लाजले सनहुररन्छ।

ऊ र्मलाई सहानभुुसत फदन्छ

ऊ भन्छ-सतर्मीले चाहे पनुः यस भुसर्मलाई पफहले जस्त ैप्राकृसतक स्वगष बनाउन सक्छौ,

र्म भन्छु- हो हार्मीले चाहे देश बनाउन सक्छं, हार्मी यवुाले चाहे र्मरुभुसर्मर्मा हररयाली छनष सक्छं।

यफह भसुर्मर्मा स्वगष रच्न सक्छं, नेपालर्मै स्वगष रच्न सक्छं।

अब टाढा भईदेउ सँध ैसँधलैाई

सुनेकी छु आज भोली पागल जस्त ैफहंड्छौ अरे

आफ्नो खजउको ख्याल नराखख गसत फासल फदन्छौ अरे

रे्मरो दोर् छैन यहाँ र्मलाई बझु्ने कोसशस गर

प्रवगतलाई प्रवससषएर अब सतर्मी असघ बढ।

जीन्दगीको गोरेटोर्मा एकपल भेट त भइन ैहाल्यो जे कुरा नहुन ु्यो त्यो त आखखर भएरै छाड्यो सम्झै अब सत कुरा त रातर्मा देखे्न सपना सथए

रातको सनदं्रा भंग पारेर एक्ल ैछाडेर गए।

र्मैले पसन प्रववशतार्मा पाइला चाल्न बाध्य भए ँ

सतर्मीलाई न ैसम्झैीएर छासत पीफट कसत रोए ँ

वाचा कसर्म सखम्झैएर आफंलाई सधकार गरं

कुरा बझु्ने कोही भएन असन र्मैले पाइला साँरे।

बाध्यताको बन्धनसभत्र सससर्मत भई बाँचेकी छु

छासतभरी वेदना लुकाई बाफहरी हाँसो हाँसेफक छु

र्म आफंलाई थाहा छैन र्मैले फकन यस्तो गरं

राम्रोसँग सर्मलन नभई सतर्मीलाई त्यासगफदंए।

र्मन सथएन र्मलाई पसन सतर्मीसँग छुट्नलाई

पररखस्थसतले बाध्य गरायो र्मलाई

आखखर आज पसन खुसी कहाँ छ र रे्मरो र्मन

प्रवच ैबाटोर्मा छोड्नपुदाष सतर्मीलाई। अब सम्हाल आफ्नो शरीरलाई

र असघ बढ केफह गनषलाई

प्रवससषदेउ हार्मीले देखेका सपसनलाई

अगंाल आजको पररखस्थती र प्रवपसनलाई।

बढ्दैनन ्अब असघ पाइलाहरु

सतर्मीलाई भेट्ने रहरहरु

छैन अब सतम्रो र्मायाँ र्मलाई

बस ्अब टाढा भईदेउ सँध ैसँधलैाई। ***



र्मैले छोएको ससन्दरू चल्दैन

सरोजफदलु

नेपाल

ती कामे्रड्नीसंगको भेटघाट रे्मरो परुानै सथयो। त्यसतवेला उसले रे्मरो जात वारेर्मा थाहा पाएकी सथई। त्यसै हुनाले पफहलो भेट्घाटदेखख न ैउसले र्मर्मासथ नजर लगाउँन थालेकी सथई, र्मसु्कान बाढ्न थालेकी सथई। सायद रे्मरै लागी पो होकी, साथी-संगीनीहरुसंग र्मखस्कन्थी, रर्माउथी, असल उत्ताउली देखखन्थी। र्म पाजीलाई भने फहनतावोध हुन््यो, फकनकी र्म तल्लो जातको रे, ऊ च ं र्मल्लो जातकी रे। एकफदन सचया खानेिर्मर्मा कसैले र्मलाई काउकुत्ती हुनेगरी पछाफडबाट धकेल्यो। र्मैले पछाफड हेरं-सार्मुन्ने ऊ नै सथई, असल लजाएकी, सर्माषएकी, हसीली, रसीली, केही बोल्न खोजीरहेकी। त्यसपसछ र्मैलै ऊसंग र्माया गास्ने साहस गरँ। तर कसरी शुरु गन?े

र्मैले वहाना ढँुडे, ऊसंग नखजक हुने। ऊ पसन उप्रत्तकै उत्सुक र आतुर सथई, सायद। फदनानुफदनको भेटघाटको िर्मर्मा हार्मी कुर्म जोडेर जुठोपीरो सर्मसाई खानेसम्र्मको तहर्मा पुग्यं। त्यसवेला र्म सोच्दथ-ँसयनका वावुवाजेले यस्तो सर्मठो भेट्टाउदा हुन ्त उफहले न ैसयनले पानी चलाउँथे।

हार्मीवीचर्मा गफहरो पररचय पसन हँुदै गयो। तर पखुैदेखख रे्मरो सनधारर्मा लेखखएको ‘दसलत’जासत भनेर थाहा पाएपसछ उस्का अनुहार िर्मशः ओईलाउन थालेका सथए। अथाषत रे्मरो पुरा नार्म सुनेर उस्का नाक-र्मुख खुखम्चदै गए। यद्यप्रप, धुतषताका र्माफहर जासत,

जसले धुत्र्याई गरेर यो र्मुलकुलाई कफहल्यै अगाफड बढ्न फदएन। आफ्नो स्वाथषका लासग सकेसम्र्म अहंकारले खजते्न, नसके सचप्लोचाप्लो बसनफदने तर अकाषको स्वाथषको लासग पत्थर गलेर पानी होला तर उनीहरु एक अंश गल्न नजान्ने। भार्णर्मा लेखाईर्मा, पढाउनर्मा चन्द्रसुयषलाई बशीभूत पाने तर ब्यवहारर्मा पुरातनबाट रसत सखच्चन नजान्ने। तरपसन उसले नाटकीय हाँसोर्मा र्म सतर हेदै भनी ‘ए, के फरक पछष र! अफहलेको जर्मानार्मा पसन यो कसथत जातपात! हार्मी साम्यवादको र्महान लक्ष्य बोकेर एउटै यात्रार्मा सारे्मल भएका, तपाईं हार्मी त फराफकलो हुनुपदषछ। हाम्रो फेसर्मलीर्मा त यस्तो जातपात र्मासनदैन।’उसका रससला र कससला वाक्यांशले र्म र्मा खझैनो उजाष भररफदयो, ऊसंग र्माया लाइछाड्ने र जुनी काट्ने।

ऊ त र्मफहला आन्दोलनकर्मी, सशखक्षत कलर्मकार पसन हो, राजनीसतक नेता पसन, सार्माखजक-सांस्कृसतक रुपान्तरणको पक्षर्मा भार्ण पसन ठोक्दै आएकी। र्म पसन सानो-र्मससनो लेखे्न र्मान्छे,

थोरवहुत राजनीसतर्मा लागेको। असन हार्मीवीचर्मा प्रवचार, पाटी असन एउटै संगठनका कायषकताषको साईनो पसन गाँससयो। फेरर ऊ नागररक सर्माजकी अगुवा कायषकताष। लैखङ्गक असधकारवादी पसन हो। अरे र्म पसन के कर्म-दसलत असधकारवादी, एन्जीओ, आईन्जीओ देखख युएनसम्र्म खाएको रे्मरो वायोडाटा। कसत संस्थाहरुको दाता

बनेर सतनीहरुलाई नचाइएकै हो। खल्ती पसन दहै्र छ रे्मरो। फहजो र्मसंग नहँुदा नपत्याउनेहरुलाई आज आफू पसन हेररन्न। असन शुरु भयो, यी र्मल्लो जातकी रे्मर्मसाहवसंगको चक्कर।

हार्मीवीच रेिुरेन्टको क्याप्रवन, च्याट्, एसए्र्मए्स,् फोन र सचयागफ धेरैपल्ट भए। एक, दईुटा कायषिर्मर्मा त उसले जातीय प्रवभेद,

सार्मन्तवाद र दलालहरुका प्रवरुद्ध असत सान्दार भार्ण पसन नफदएकी होईन, एकदईुवटा अनौपचाररक गफर्मा हार्मीले गलफे्रण्ड वोईफे्रण्डको साईनो नललाएको पसन होईन, कसतपय स्थानर्मा साथीहरुले लोग्नेस्वास्नीको आरोप पसन लगाइफदए। कफहलेकाँही त भन्थी, ‘सरोजजी! दसलतसभत्र तपाईंहरुजस्ता होनहार योद्धाहरु जखन्र्मसकेका छन,् अव त यो र्मलुुक हाँक्ने तपाईंहरुको पालो हो। के गनुषपछष हार्मीले साथ छं। यस्तै यस्तै।’वा! र्मैले खोजेकै सहयात्री पसन यस्त ैहो। सार्माखजक र सांस्कृसतक अन्तरघुलन हँुदै सर्मान र सहअखस्तत्वर्मूलक आधुसनक सर्माज सनर्माषणको र्मागष बुझ्ने यस्ती पो त, रे्मरो जीवनसाथी! र्मधेसी र जनजासतहरुले आआफ्नै राज्य र्मागीरहँदा हार्मी दवुै सर्मलेर एउटा छुट्टै प्रवरासत फकन नबनाऊँ! झैन,् उस्का उसका र्मुखारप्रवन्दबाट र भार्ण-

श्रृखंलाहरुर्मा जातीय प्रवभेदप्रवरुद्धका शब्दहरु प्रष्फुटन हँुदा र्म त उ प्रसत चुलुषम्र्म ै डुप्रबसकेछु। राजनीसतक आस्था पसन एउटैः उसका काका-बढा त सवषहाराका पक्षर्मा दइुचारपल्ट जेल परेका, पञ्चायती पुसलसका दइुचार डण्डा खाएका कामे्रडहरु हुन ् रे। पढाईर्मा पसन हार्मी सर्मान लेभलका, र्म असल पुरानो ऊ असल नयाँ। घरको आसथषक खस्थती पसन पफहलेपफहले उनका बाबुवाजेले नकुम्ल्याएका भए रे्मरै जस्तो हो, सायद। शारीररक रुपरंग र ब्यप्रक्तत्वर्मा पसन र्म ऊभन्दा कर्म च ं होईन, फफल्र्मर्मा हुने हो भने दइुचार वटी रेखा थापाहरु पसन र्मसंग छम्छर्म ् नाच्दाहुन।् अतः र्म सत्प्रसतशतः प्रवश्वस्त सथएँ, उसलाई जीवनसाथी बनाउन।

‘तर उसले र्मलाई स्वीकाली?’ एक र्मनर्मा थोरै डर सथयो भने अको र्मनले खजत्द्यो, ‘फकन नस्वीकानुष? ऊ भन्दा र्म कहाँनेर कर्म? उसले हार्मी कसथत अछूत बनाईएकाहरुले बोल्नुपने भार्ाहरु बोलेकी छे,

लेखेकी छे, हाम्रो दसर्मत ्आवाजहरु उठाइरहेकी छे। फेरी जातपात र धनी-गररव नर्मान्ने साम्यवादको अग्रपथर्मा लम्कीरहेको हाम्रो गौरवशाली पाटीकी कायषकताष, कामे्रड्हरुकै छोरीचेली! सार्माखजक पररवतषनका लासग संगै लड्दै गरेका सहयात्री, तव कसरी रे्मरो श्रद्धालाई जातकै कारणले उसले लत्याउली त? असन र्मनले खजतेरै अकोफदन सनहँु पारेर उस्लाई र्महंगै रेिुराँर्मा बोलाए,ँ उसले ईच्छाएका तजवीजहरु खाने आग्रह गरँ। शहरीया र आधुसनक वहाना यस्त ैहो। उसले स्वीकारी। सचकेनसचल्ली, र्मःर्मः, चाउसर्मन, भुटन, सचसो,



तातो सव ै आए। र्मैले अप्रत्यक्ष तररकाले कुरा दहँुुन शुरु गरँ-

‘प्रववाह कफहले खुवाउने हो त?’ उसले भनी ‘खै को संग प्रवहा गन ेर! हेरी फदन ु न त एउटा।’भनेजस्तो केटा पाए ऊ पसन प्रववाह गने पक्षर्मा सथई। ‘र्मैले हेरेको र्मन पछष त?’ फेरर र्मैले छड्के सोधं। ‘फठकै छ, राम्रै चाहेको हो भने राम्र ैत होला नी।’

त्यसपसछ फहम्र्मत गरेरै र्मैले र्मनसभत्र उथलपुथल ् भएका वहहरु उस्का अगाफड छरपि पाररफदएँ ‘हुन त तपाईंको लासग लायक होला या नहोला, तर र्मैले तपाईंको लासग योग्य वर खोखजसकेको छु।”“को हौ त्यो अभागी?” ऊ असल भयसभत पसन देखखई। र्मलेै तपाईंको लासग खोजेको भाग्यर्मानी केटा र्म नै हँु।’र्म र्मफहनौदेखखको राज खोलीफदएँ। तर ऊ एक्कासी रोफकई, खाईरहेका उस्का काँटा-चम्चा प्लेट्र्मा खसे। एकोहोरो हेरररही। असन ओठ् कर्माउँदै झैकेर बहाना बनाई ‘र्मैले तपाईंसंग ठट्टा पो गरेको त, रे्मरो त अले्रडी वोईफे्रण्ड छ।’उसको धुतषतालाई नबुझ्ने र्म लाटो सथईन र्मैले नम्र सनवेदन नै गरँ ‘फठकै छ, तपाईंलाई शभुकार्मना छ, तर ल, आज ैर्मलाई तपाईंको वोईफे्रण्ड भेट्टाउनुस,् त्यो पसन सक्नुहुन्न भने फोन गराउनुस ्र चार जना अगाफड राखेर त्यसलाई वोईफे्रण्ड हो भनेर स्वीकारनुस,् र्म आजैदेखख तपाईंसंग गुडवाई भनेर फहड्ने छु। तपाईंको र्माया पाउन र्मैले लगानी गरेको यो अर्मुल्य सर्मय तपाईंको जीवनसाथीको लासग उपहार फदएर र्म टाढा हुन्छु।’र्मैले यसै भसनरहेथँ, ऊ ररसाउदै अहंकार ब्यक्त गनष थालेकी सथई-‘फसन कुरा नगनुषस।्’

‘आइ एर्म ् नट फनी, भेरी ससररयस।्’असत गखम्भर भएर उस्को हात र्मागे। तर रे्मरा हातहरु झैट्कादै ऊसले प्रसतवाद गरी ‘तपाईंलाई त यसत सम्र्मान गरेको, कसरी यस्तो कुरा सोच्नु भयो?’

र्मैले फेरर भने, कसैलाई र्मनर्मा सोच्न,ु र्मलाई श्रद्धा गनेसंग र्माया गनुष गल्ती जस्तो त र्मलाई लाग्दैन। र्मलाई तपाईं यसतप्रवघ्न सम्र्मान गनुषहुन्छ, सोही सम्र्मानको पररणार्मतः र्मैले आफूलाई तपाईंप्रसत सर्मपषण गररफदइसकेको छु, हाम्रो र्माया सर्मानताको छलाङ् र्मान े कडी र्मात्र हुने होईन, यसले नयाँ नेपाल सनर्माषणर्मा नयाँ पुस्तालाईसरे्मत नयाँ उजाष थप्नेछ। त्यसैले प्लीज!’

‘नो, इम्पोससवल।् तपाईं र रे्मरो प्रववाह सम्भव छैन।’उसले ससध ैनकारी। ‘फकन? कहाँनेर नसर्मल्दो छ? तपाईंको लासग र्म कहाँनेर अयोग्य भए? एउटै प्रवचार र बाटोका सहयात्री, एउटै आस्थाका वन्दी हार्मी, अव केले रोक्छ हार्मीलाई?’ र्मैले उसलाई यस्ता धेरै प्रश्नहरु सोधीरहं। असन उसको ईन्कारलाई अझै गफहरो गरी बुझ्न चाफहरहँ,

चाफहरहँ।

तर ऊ पुनःपुनः धुतषताले आफूलाई जोगाउन चाफहरही। सरर्म नलाग्ने स्थान हुन््यो भने, र्मैले उसलाई नाङ्गो पारेर वलात्कार गरी लत्याउँदा पाप लाग्दैन्यो होला। फकनकी यहाँ र्मफहला फहंसाको होईन, अपर्मान र सतरस्कारको सवाल सथयो। तसथष सम्र्मानको वदला प्रवसभन्न वहानार्मा कसैर्मासथ वारम्वार सतरस्कार र्मात्र हुन्छ भने असभलाशीको धैयषता टुट्छ र उसले आफ्नो अखस्तत्वको लासग फहंसालाई रोज्नै पन े हुन्छ। तर पसन प्रवनम्र शब्दभावले न ै र्मैले छाती खोलेर उस्लाई त्यसर्मा डुवुल्की र्मानष

आव्हान गरँ ‘आई लभ यू! आई लभ यू!! आई लभ य!ू!!’ तर उसले ‘नो’ससवाय केही भसनन। “चट्याङ्ग” असन र्मैले एक थप्पड फहकाषए उस्को गालार्मा र भने, ‘तपाईंलाई के र्मतलव?’

फहकाषएको आफूलाई ग्लानी पसन भयो। फेरर नम्र भए “हार्मीले पुस्तौपुस्तादेखख तपाईंहरुको र्मान सम्र्मान गदै आयं। ओछ्यानदेखख रक्षानसम्र्म, गाँसदेखख र्मशानघाटका लाससम्र्म सेवा सत्कार गदै आयं। त्यसलाई तपाईंहरुले कर्मजोरी ठान्दै आउनु भयो। आज हार्मी संगठनलाई जीवन भनेर साम्यावादको लक्ष्य बोकेर फहडेका छं। प्रत्येक पाईलापाईलार्मा सर्मानतार्मूलक र प्रवभेदरफहत सर्माजको खाका बोकेर फहडेका छं। तपाईंले पसन सर्मानताको धेरैपल्ट भार्ण ठोक्नु भएको छ। तर हाम्रो सवाललाई आफ्नो पसन हो भनेर फकन ग्रहण गनष सफकरहनु भएको छैन? तपाईंहार्मी अन्तरघुलन हुने र जासत र वगषप्रवफहन सर्माजको सनर्माषण गने हाम्रो साझैा असभयान हो भने आज पे्रर्मको सभखर्माग्दा वदलार्मा तपाईंले र्मलाई अपर्मान फदन पाउन ु हुन्न। कसैलाई र्मन पराउने र र्मन पराएकोलाई र्माया फदने असधकार हनन गनुषभो कर्मरेड!’ र्म यसैगरी सवालहरु सग्ररहेको सथएँ तर यी सवै ब्यथष हँुदै गए। “तपाईं पसन सशखक्षत, र्म पसन, रे्मरो असभयान तपाईंको पसन त हो, भनेर तपाईं आफंले भनेको होईन र? असन कहाँ छु त र्म तपाईंभन्दा कर्म?् के छ त र्मसंग अयोग्यता? यस्तै यस्तै सनवेदनहरु फेरर पसन। तर यी सब उसका लासग वकवास भए। पुनः र्मैले प्रवनम्र सनवेदन गरँ “हेनोस,् हाम्रो पे्रर्मले नयाँ र श्रजृनशील उजाषवान पुस्ता जन्र्माउने छ,

यो प्रवज्ञानको सनयर्म पसन हो। त्यो नयाँ पुस्ताले यो सर्माजको सांस्कृसतक प्रवकृती बढान े छ भने सार्माखजक दरुीलाई अझै घटाउनेछ। त्यसपसछ हार्मी स्वतन्त्र, र्मानवसम्र्मानको स्वखणषर्म युगसतर प्रवेश गनेछं। के तपाईं-हार्मीले खोजेको रुपान्तरण पसन यही होईन र? तपाईं, हार्मीले भार्ण गदै आएको यथाथष संसार यही सथएन र? त्यसो भए त्यो स्वखणषर्म युगको थालनी गनष हार्मीवीचर्मा केको दरार? यो दरारै दरार भररएको र्मानससकताले कसरी हुन्छ,

जातीय र वगीय प्रवभेदको अन्त्य? सर्माजवादको स्थापना कसरी हुन्छ? कसरी साम्यवादर्मा पुसगन्छ कर्मरेड?”

पे्रर्मको कुरा गने रे्मरो असधकार हनन भईसक्दा पसन यस्ता सयं सवालहरु उस्का चरणर्मा प्रबसाईफदएँ। तर पररणार्म फेरर पसन सून्य! ऊ सून्यतार्मा नाजवाफ भएर उफठसकेकी सथई। जवाफ फदने उस्का ओठहरु नीलानीला भईसकेका सथए। दाँतहरु हररया हँुदै र काँप्दै सथए। उच्च सशक्षा ग्रहण गरेको उस्को र्मखस्तस्कर्मा पुराना जुकाहरु सलवलाएको वाफहरै देखखन थालेका सथए। सायद ऊ फेरर हजुर आर्मा स्वगष जान पाउँफदनन,् वावलेु पीण्ड नपाउलान,् छरसछरे्मकले सगज्याउलान,् सानो जासतको दाग लाग्ला, आफद-इत्याफदको सोचसफहत ऊ वल्लतल्ल नम्र बोली “इम्पोससवल सरोजजी!”

उसको प्रसतउत्तरर्मा र्म झैनै उते्तजीत हँुदै सथएँ ‘त्यसो भए के छ त हार्मीप्रवचर्मा प्रवर्र्मता? तपाईं पसन हार्मी जस्तै जासतवाद् र रुढीवा्को जरो काट्दै सर्मानतार्मलूक सर्माज स्थापना गन ैफहडेकी सहयात्री हो भने कहाँ छ त दरुी?’ ‘के आफ्ना भार्ण र प्रवचारहरुलाई युरोप र अरे्मरीका सछने वा हार्मीलाई राजनीसतक पद



प्राप्त गने भोट बंक र्मात्र ै बनाउन खोज्न ु भएको हो?’ या र्मलाई वेईर्मान ्देख्नुभो त?’ र्म सोधीरहँथे, तर उ चुपचाप सथई। ‘त्यसोभए जातपात सर्मल्दैन? तपाईंका कामे्र् बाब-ुआर्माले दसलतको छोरोसंग संगै कुर्म ्जोडेर खाँदा-प्रपउँदा हुन्छ, तर घरसभत्र च ंनल्याएस,् जात जाला है भन्नु भा’छ की?’ उसको ब्यवहाररक सभन्नता र वचैाररक नग्नताले र्मलाई फेरर आिोर्ी बनायो। र्म बोलीरहेकै सथए,ँ उ जुरुक्क उठी र अखन्तर्म वाक्यांशर्मा भसन-‘सर्मानता भन्दैर्मा प्रवहा नै हुनुपछष भन्ने होईन नी। रे्मरा पसन बाबुआर्मा छन,् सर्माज छ,

छुट्टै संस्कार छ। पररवतषन भनेको प्रवस्तारै हुने हो, तपाईंले भन्नासाथ हँुदैन। सो, आई कान्ट एसेप्ट य,ू द्याट्स अल।’फटाफट् बाफहररई असन उँधोर्मुन्टो लगाएर कुलेलार्म ्कसी।

र्म त्यहीनेर घोररइरहँ-आर्माबाब,ु सर्माज असन संस्कार! अझै ैफरक छ, हाम्रोभन्दा अझै ै उच्च छ। प्रवस्तारै हुन्छ पररवतषन! आशसयत प्रवभेद। भार्ण, सत्ता र होटलका रससला सचल्ली र साँप्राहरु खाने पररवतषन पो चाँडै भएछ, सयनका ब्यवहारर्मा र्माया गन ेअसधकार वहाली हुन त सर्मय लाग्छ! ओफ्, र्माया गनुष नै सर्मानता होईन भने के नकानुष च ै सर्मानताको कसी हो त?? पररवतषनका लासग सर्मयसंग संघर्ष गरररहेका हार्मी यवुा, यी कायरता वीजहरु झै ैफकन अझै ैसर्मयको वन्दी भइरहेका छं?’ असन उत्तर भेट्छु-पफहले श्रर्म,

शीप र रगत चल््यो तर पानी चल्दैन्यो, आजकाल वाफहर पानी, सानी, जाँडखाने सवै चल्छ, तर ब्यवहारर्मा सतनका र्मानससकतासभत्रको गहँुतपानीले हाम्रो पप्रवत्र ससन्दरू चल्न ै फददंन। फहजो चेतनाको अभाव र गलत ससं्कारले ससंगो रािर्मा सार्मन्तवाद र वाहुनवाद हावी सथयो, आज चेतनाको प्रवकास र वाफहर र्मुख ैजोडेर खाँदै सर्मानताका धन्दा चलाउनेहरु सभत्र भने नयाँढंगको वाहुनवादी बंगारा गाफडन थालेको छ। र्मैले धेरैवेर गर्म ्खाए ँ“प्रवभेद सानार्मा होईन ठूलार्मा छ। वालवासलकार्मा होईन, युवार्मा। गररवर्मा होईन, धसनर्मा छ। भेदभाव अनपढ् असशखक्षतर्मा होईन, पढेलेखेका उपवुजुषवाहरुर्मा छ, जो फदनहँु सर्मताको भार्ण ठोक्छन,् होटलर्मा ससत्तैर्मा पाक्ने सचल्ली र साँप्रार्मा र् याल काढ्दै सतनीहरु सर्मानता भुक्छन।् तर सतनले आफंलाई चोख्याउन सकेका छैनन ्वाहुनवादी उत्कण्ठाले भररएका सतनका र्मनहरु अझै ै पप्रवत्र हुनसफकरहेका छैनन।् सतनीहरु घरवाफहर ‘सर्मानता सर्मानता’भसन खोक्छन,्

आफ्ना घरसभत्र अछूत देख्नासाथ भुक्छन।् असन र्मलाई लाग्छ,

अनपढ्लाई कापी र सससाकलर्म फदएर पढाउन सफकने रैछ,

अज्ञानीलाई सशक्षा फदएर ज्ञानी बनाउन सफकन्छ, तर जो आफं सशखक्षत छ, जानकार छ र फेररपसन ब्यवहारर्मा आफूलाई वदल्दैन,

त्यसलाई त वदल्ने त त्रास र भए नै रहेछ, फहंसाको बाटो न ैरहेछ। त्यसैले ज्वालाससंह र फुलनदेवी जन्र्मदारहेछन।् तर प्रसतशोधका लासग र्म कायर, उस्लाई वलात्कार गनष सखक्दन, उस्को हत्या गनष सखक्दन। असन र्म फेरर पसन पराजीत हुन्छु। वप्रत्त झ्याप्प जान्छ,

ओफ्! र्म सयन ैकल्पनाहरुबाट बौरन्छु - झैल्यास्स!

***

सतर्मी आउन ेआस सथयो

कर्मल प्रसाद असधकारी बग्वाना-८ पसाष, नेपाल

हाल:क्वालालम्पुर, र्मलेससया

अस्पताल सम्र्म पुग्दा सरे्मत सतर्मी आउने आस सथयो यो र्मन्को धुक्धुकीर्मा र्मात्र सतम्रो बास सथयो। अब कती चोट फदन्छौ यो कोर्मल हृदयलाई

सपसनबाट प्रबउखझैदा त आफ्नो एक्लो हात सथयो।

फकन छोफड गयौ र र्मलाई के नै दोर् सथयो र रे्मरो आज सम्र्म यो जीवनर्मा सतर्मी आउने छाँट सथयो।

के गनुष र अब र्मैले एक्लै बाँचेर यो संसारर्मा र्म बाचकँो भए पसन यो शरीर जीउदो लास सथयो।

सात जन्र्म संगै बाँच्ने खा की ्यौ बाचा जीन्दगीको गोरेटोर्मा र्मलाई एक्ल ैछाडी फदयौ।

अस्पताल सम्र्म पुग्दा सरे्मत ्सतर्मी आउने आस सथयो आफु सम्र्मुखको सयैार्मा त सतम्रो पो त्यो लास सथयो।

खजन्दगी कसैले भन्छन खजन्दगी यो

ककष लाको पानी हो झैलु्के घार्म को प्रबहानी

यो पफहरोको भेल हो यो २ आत्र्माको रे्मल हो।

कसैले भन्छन खजन्दगी यो

बालुवा प्रबनाको बगर हो र्मायाले भररएको सागर हो

सुख द:ुख को खानी हो

१ फदन र्मरी जानी हो।

कसैले भन्छन खजन्दगी यो

नदीको सङ्लो पानी हो एक अकाषको काहानी हो

ईश्वरको देन हो

र्मानव र्मानव प्रबचको पे्रर्म हो।

***



धाँजा फाटेको खेत डा. प्रशान्त ध्वज असधकारी सुवन द.कोररया

गाँउको सानो कटेरो साना नानीहरु स्कुल जाने तखषर गदाष हजुरआर्मा बच्चालाई कर्मीजको टाँक लगारहेकी थीइन भने हजुर बाउ बच्चाको जुत्ताको धुलो टक्तटकाउदै सथए। यी सब हकष बहादरुको घरर्मा भएको सथयो जो सार्मान्य फकसान हुन र सत बच्चाहरुलाई रेखदेख गने उनका बाबुआर्मा। प्रबहान उठे देखी बेलुका सम्र्म हकष बहादरुका बुढा-बुढी दबुै कार्मर्मा जोसतन्छन। यस अवस्थार्मा बच्चाको स्यार-सुसार गने ऊस्का बाबु-आर्मा हुन्छन। बच्चाको जुत्ताको धुलो टकटक्याए पछी सत बुढा घरर्मुनी रहेको खेत सतर जान्छन। खेत सचरा-सचरा परेर फाटेको छ पानी छैन, प्रबरुवाहरु ओलाईरहेका छन। बुढा फेरी आफ्ना खुटा हेछषन, जुन त्यही खेतको पषृ्ठभूर्मी सँग रे्मल खान््यो। अनी फेरी जीउ यसो सार्मसुर्म गछषन,् पुलुक्क खेतका धानका प्रबरुवा हेछषन अनी लार्मो सास तान्छन शायद सोचेका होलान “र्म पसन प्रबरुवा जस्त ैओलाईसके फक”?

यसतकैर्मा बच्चाहरु स्कुल सतर जान्छन “बाइ बाइ हजुरबुवा” भन्दै त्यसपछी बुढा एकाएक खुशी देखीन्छन अनी अको कुना पट्टी पानी पाइरहेको केही धानका प्रबरुवाहरुलाई हेदै र्मुसुक्क र्मुस्काउछन सायद सोचेका होलान “यी धानका बोट जस्त ै रे्मरा नासत नासतनीहरुको भप्रवष्य राम्रो छ” भनेर। बुढा घरी उठ्छन ् घरी बस्छन। फेरी अली पर सतर गएर उभीन्छन र एकनास बसगरहेको नदी हेछषन, लाग्छ “त्यो पानी रे्मरो खेतर्मा लगाउना पाए कस्तो हुन््यो है”। अचानक छोरा-बुहारी घाँस बोक्दै त्यही बाटो आउछन अनी अली र्मासथ गोठर्मा भारी प्रबसाउछन। फाटेको टोपी नाम्लो सँगै खस्छ हकेको, अनी खसेको टोपी तान्दै हके पससना पुछ्न थाल्छ र भन्छ “बुवा फकन त्यता बस्नुभएको?” हकेको प्रश्न पछी बुढा आफ्नो छोरोलाई हेछषन र सनयाल्छन, उ पसन लगभग आफुजस्त ैभएको पाए फुटेका खुट्टा, र्मुज्जा परेको सनदार थफकत अनुहार। बुढा फेरी खखन्न हुन्छन “आफनो पसन खजन्दगी यस्तै गरी गयो छोराको पसन यस्त!ै भगबान नाती-नासतहरुको च ैयस्तो नहोस”्।

“बुवा खाना खानुभयो?” छोराको दोश्रो प्रश्नले उनी बोले “छैन, सतर्मीहरुलाई कुरेको”। फेरी हेके भन्छ “हार्मीलाई नकुरीकन बच्चाहरुसँग खाएको भए नी हुन््यो सन”। बोल्दा-बोल्दै बुढा घरकै दैलोर्मा पुग्छन र भन्छन “ए बुढी खाना तता है छोरा-बुहारी आए”। अनी खान खान बस्छन सबै जना, हके भन्दै सथयो “यो

पाली पसन रोपेको धान त र्मरी सक्यो, गराहरु पसन फाटेका छन, अब बाँकी अली अली रहेको खेतका प्रबरुवालाई र्मल हाल्नु पर् यो गोड्गाड गनुष पर् यो”। हके बोसलरहदा बुढा भन्छन “बाबु अको साल त झैन र्मुखस्कल पने भयो बेसाहाले”। “बुवा पीर नगरनु र्म सनबेग गरेर भए पसन पासलहाल्छु सन पररवा”र। त्यही त हो सन गाँउले परीबेश र्मफहला सकेसम्र्म पुरुर् भलाकुसारी गरेको ठाँउर्मा चुप नै हुन्छन। यसो गदष-गदै सासु बुहारीले खाना पछीको घरधन्दा पसन सक्छन। त्यसपछी सास ु बस्तुभाउ चराउन, बुहारी रे्मला, हके सछरे्मकीको भारी बोक्न। अनी घर कुने उही बुढा फकनकी घुँडाको घाउले उनी आजभोसल त्यती फहंड्न सक्दैनन उनी। बुढा त्यसपछी फेरी घोरररन्छन। आफ्नो खेत सम्झैीन्छन “हैन के भ’को? हाम्रो पालार्मा टन्न पानी हुन््यो र्मुररका र्मुरी धान फल््यो। अफहले त पानी नै छैन। भएको प्रबरुवालाई पसन प्रबकासे र्मल ख ै के के चाफहएको? यो सब रे्मरो हकेले कसरी पुरा गछष? कसरी पाल्छ पररवारलाई? यो सब हेदाष हकेलाई कहाँ सखजलो छ र?”

फेरी प्रबहान स्कुल फहंडेका आफ्ना नाती-नासतनीहरु सम्छन्छन। “ओहो यो हकेले सयसनहरुलाई कसरी पढाउछ हुकाषउछ? फेरी लार्मो सास तान्छन अनी भन्छन हरहर बढेका सत बाँकी रहेका धानका प्रबरुवाले सर्मय र्म ैगोडरे्मल नपाए के अन्न देलान र! त्यस्तै यी रे्मरा छोराका कल्कलाउँदा नासनहरुलाई हेकेले कसरी गोडरे्मल गलाष?” उनी पल्ला घरे धनेको उपचार गदाष दधुालु भैसी बेचेको सम्झैदै “यो सनयती हार्मीहरुलाई भए त्यो पाखो खेत, हलगोरु या भंसी बेच्नुपछष अनी कसरी चल्ला हाम्रो घर पररवार?” पससना पुछ्दै बुढा आफुलाई सम्झैन्छन “र्मैले पसन बेलैर्मा हकेको राम्रो स्याहार-ससुार गनष पाएको भए आज हके राम्रो र्मान्छे बन््यो फक! हैन? हके त राम्रो छ, असल छ, तर द:ुख चै पायो। खै र्मैले सन के पो गनष सक्छु र! आफु डाँडा र्मासथको घार्म! हैन हार्मीलाई यो भगवानले पसन पसन फकन नफदएको होला? त्यत्रो खोला बगेको छ, यता खेतर्मा सुख्खा, ख ैकफहले आउछ त्यओ खोलाको पानी यो खेतर्मा हाल्ने फदन? त्यती भए छोरो हकेले सुख पाँउ्यो की? नाती नासतना र्मान्छे बन्थे फक?” बुढा फेरी आफ्नो असतत सम्छन्छन, सत द:ुखको फदनलाई पछी हेदाष उनको खजउबाट सचर-सचर पससना आउछ, लाग्छ उनले जीवनर्मा बडो किप्रद फदन गुजारा गरेका छन। त्यो खुखम्चएको सनदारर्मा पससना बससरहेको,



रससला आँखा, पुरै सचररएका खुटाका पैतालाहरु, उडेको र्मन, लाग््यो उनी आफै त्यो घर र्मुसनको खेत र त्यही पानी नपाएको धानको प्रबरुवा नै हुन की! कती सोचेको आज र्म बुढोलाई पसन के भको आफैलाई प्रश्न गछषन “र्म र्मात्र ैहो र? यस्ता त हाम्रो टोल सछरे्मकर्मा कती छन कती!! हार्मी जस्ताहरु”। र्मनर्मा कुरा खेलाउदै बुढा जान्छन पानी फदनको लासग गोठर्मा जहाँ दहुुनो भंसी हुन्छ अनी भन्छन “आज भंसीलाई के भको, पानी फकन नखाएको? खाउ काली! त्यही सतम्रो गोरसले त बाँचेका छर्म हार्मीहरु”। अनी कालीका ससङ कनाउदै घाँस हाली फकष न्छन।

तलबाट बच्चाहरु “हजुर बा हार्मीलाई खाजा के छ” भन्दै आउँछन। बुढा भन्छन “हजुर आर्माले तकतार्मा र्मकै भुटेर राखेकी छ, त्यही खानु”। यसो भन्दै गदाष नासतले भन्छ “सध ंर्मकै साथीह्ररुले चाँही कस्ता कस्ता सर्मठो खाजाको कुरा गछषन, हार्मीलाई भने सध ैएउटै”। बुढा बोल्न सक्दैनन “हुन पसन हो काल अनुसार हार्मीले पुर् याउनु पने हो तर यही र्मकै पसन फदन गार् हो होला जस्तो भ ैसक्यो” बुढा सम्झैाउन खोज्छन। त्यसपछी नासतसनले भाइलाई भखन्छन “नकारा न हाम्रो बुवाको र हजुरबुवाको जासगर छैन सन त”। यस्ले बुढालाई चसक्क पाछष अनी भन्छन “अब पखष छ बर्ष, रे्मरो जासगर हुन्छ अनी र्म फकसनफदउला”। बच्चाहरु न पत्याएको जस्तो गरी खखन्न हुदै घरसभत्र सछछषन। बुढा फेरी सोच्न थाले “र्म जस्तो यस्तो ससखुटे बाँचुला र अझै ैछ बर्ष सरकारी बदृ्ध भत्ता खान?” अनी फेरी घोररन्छन सर्मय फेरीयो “प्रबकास आयो भन्छन खै के भ’को हार्मी झैन दररद्र हँुदै गएको छर्म। छोरा बुहारी त्यत्रो खट्छन, त्यही पसन चाँजोपाजो सर्मलाउन सकेका छैनन। खै के भन्ने भगवान न ै सनदषयी भए पछी”। कुरा खेसलरहेको र्मनलाई रोक्दै भन्छन “हाम्रा पररवार जे जस्तो गार् हो सार् हो परे पसन हाँसेर बसेका छन के को सचन्ता? अनी नाती नासतनीहरु सतर हेदै भन्छन, हे भगवान रे्मरो खेत धाँजा-धाँजा परेको छ तर रे्मरो पररवारलाई धाँजा-धाँजा नपार। रे्मरो पररवारको कुन ै कसैको र्मन फाटे पुरै पररवार न ैसछन्नसभन्न हुन्छ त्यो नहोस”् यती भन्दै आकाश सतर डुब्नै लागेको घार्म हेनष थाल्छन उनी!

***

शिुबार राती सनष्ठा काफ्ले

रुपन्देही, नेपाल

शुिबार राती धेरै दखु्यो छाती पुगे अस्पताल

सनको छैन चाल।

डाक्टरले सोध्छन ्

के भो नानी भन्छन ्

बेन्चर्मा चढेको कक्षार्मा लडेको।

बन्नु पछष ज्ञानी

सपार है बानी भन्दै फदए पानी

खाए लाज र्मानी।

अब जसत बढ्छु

झैन र्मज्जाले पढ्छु

साच्चै केफह बन्छु

ठुलो र्मान्छे हुन्छु।

देशको र्माया

धेरै पढ्नु पछष थोरै खेल्नु पछष उल्टो भयो भने

दखु झेैल्नु पछष।

यसलाई र्माया गर

त्यसलाई र्माया गर

सबै भन्दा बढी

देशको र्माया गर।

उसको आर्मा राम्रो

त्यसको आर्मा राम्रो


देशको आर्मा राम्रो।

उसको बुवा राम्रो

त्यसको बुवा राम्रो


देशको बुवा राम्रो। ***



कम्प्यटुर, ईन्टरनेट, फेसबकू र साथी डा. प्रेर्म तीसर्मखल्सना काओसशङ, ताइवान

बर्ौ पसछ भेट्न पाइने र्मान्छे

खजन्दगीभर सुन्न र्मुखस्कल आवाज

कल्पना पसन गनष नसफकने यात्रा अनी प्रवश्वका अप्सराहरु।

सम्पणूष प्रबश्वसफहत ब्रह्मान्ड

त्यहाँ तारा, ग्रह र आकाशपनु्जहरु

आज रे्मरो सानो हातर्मा आएका छन।

हो, र्म रर्माएको हुनसक्छु

फकनकी र्म सगँ जे पसन छ त्यहाँ गगूल छ

फकनकी र्म सगँ जो पसन छ फेसबकू छ

जे पसन जान्दछु प्रवफकप्रपफडया छ

जस्तो पसन हेनष र सुन्न सक्छु य ुट्यबु छ

के र कस्को र्मधरु स्वर सुन्न सखक्दन आइट्यनु आइप्याड छ।

तर फेरी एउटा सभर्मकाय शहरर्मा कोही आफ्नो नभए जस्तो र्मान्छे

केही नभएर खजन्दगीको अथष हराए जस्तो र्मान्छे,

र्म सब ैजानेर पसन केही नबझेुै जस्तो बपु्रद्धहरार्म र्मान्छे

र्मैले रे्मरो टाइर्मा गाठो पनष भसुुक्कै प्रबसंछु

साथीलाई देखेर हाँस्न प्रबसंछु

गुरुबालाई नर्मस्कार भन्न सम्झेैनछु

फकनकी र्म पसन आजभोसल भचुषवल बनेछु।

त्यो सर्मठो र्मकैलाई र्माटाको हाँफडर्मा भटेुर

आसलकती ननू र खजरा छकेर

साथर्मा भट्टर्मास सर्मसाएर

पाँच सात जना गोलो भएर र्मुखार्मुख गदै

एक अकाषलाई बाड्दै

रर्माएर खादा, हाँस्दा लाग्ने आनन्द

आज रे्मरो केन्टुकी र ह्यार्मबगषर उही र्मससन सगँ कुरा गदै खान ुपदाष सत सर्मठा सम्झैनाहरु

केबल कुन ैफदन म्यजुीयर्म र्मात्र रहने पो हुन की?

र्मैले बच्चाबाटै देखेको फहर्मालको फहउँ पसन के हो भनेर सोध्न ुपर् यो भने

त्यसतबेला बरु र्मलाई अरु केही होइन रे्मरो प्रकृसत भए र्मात्र पगु्नेछ

त्यही फढडो, गुन्द्रकु र साग सर्मठो उही हलो, कोदालो र बाऊसो जाती त्यही फढफक, जातो र नाङ्लो प्यारो।

हो, के राम्रो, के नराम्रो यो सब ैअब सपना बन्दै छ

फहजो जे सथयो त्यो सब ैआज हँुदैन

आज जे छ त्यो सब ैभोली हँुदैन।

साथीभाइ, नातागोता, आफन्त र पररवार

कतै रोबोटहरुले ढोका घच्घच्याउछन

कतै त कफी र सचया टक्र्याउछन।

कस्तो होला त्यो यात्राको र्मधरु आबाज

सान ुखरको भखट्टर्मा सनु्दर सजावट,

प्रबपी कोइरालाले लेखेको बयान जस्तो दाल भात र अचारको साथ ैथकाल्नी फददीको खाना खान ुभयो दाई, बस्नहुोस न

नभन्दै एकैसछनर्मा सब कुरा तयार र सफा अनी शुद्ध र सर्मठो पानी जाने बेलार्मा फेरी आउनोस है

पसैा नपन,े रे्महनत नलाग्ने सर्मठो बोली बचन।

यो संसार बदसलन्छ, बदसलनपुछष तर के बाट के हुने, कसरी र केका लासग बदसलने

र्म त भन्छु र्मान्छे अझै बढी सुन्दर र्मनभएको र शाखन्तप्रप्रय र्मान्छे हुनुपछष यहाँ सबलैाई बाँच्न र रर्माउन र्मन पछष, हाँस्न र आनखन्दत बन्न

फेरी पसन फकन यसत प्रबभेदरु

कस्ले रच्यो, कस्ले बनायो र्मासनस र्मासनस प्रबचको खाडल

दश हजार बर्ष प्रबत्न लाग्यो आधुसनक र्मान्छेको सभ्यता प्रबकास भएर पसन

यस्ता कती दशहजार बर्ष प्रबते पसन

र्मान्छे र र्मन अनी उस्को प्रबबेक झैन ैखररए र्मात्र

हाम्रा सन्तान दरसन्तानहरु शान्त र फदगो जीवन खजउने छन।

र्मासनसका सरल,् सहज र सनरापराध आखँा, हात र शुद्ध अनी पारोपकरी र्मनले र्मात्र

त्यहीबाट घाट, वन, चौतारी अनी बस्ती र पहाड, नदी तालहरु बझु्नेछन

घखुम्त, चौपारी र गोरेटाहरु

सदासदा उही प्राकृसतक बरदान भएर

प्रकृसतलाई बझु्ने र त्यसैर्मा रर्माउने र्मान्छे साथ भएर त्यहाँ यगुयगु सम्र्म हार्मी हार्मी भएर बाँच्न ससक्न ुपछष

हार्मी हार्मी जस्तै रहनलाई र्मात्र सर्मय अनसुार बदसलन ुपछष।

त्यसैले र्मसनसले जे रच ेपसन

जती सछटो र सरल भए पसन

त्यहाँ र्मासनसको ससंार फदगो स्वभाप्रवक भएन भने

हार्मी फेरी कहाँ अटौला र?

हार्मी को सगँ र्मन खोलेर हाँसौला र?

हार्मी र हाम्रा सन्तान कसरी बाँचौला र?

सत बन, पाखा र पहाडहरु

सत नदी, ताल र छहराहरु

सदासदा रहनेछन र रहन ुपछष सतनको आवाज, दृष्य र बनोटको अद्वीसतय आकशषन

हाम्रो प्रप्रवधीले फडखजटल क्यरे्मरा, आइप्याड, आइफोन बनाए पसन

र्मानव र्मखष्तष्क चटारोर्मा

प्रकृसत सदासदा प्रकृसत न ैहो।

र्मान्छे कम्प्यटुर चलाऊछ,

ईन्टरनेटर्मा रर्माउछ

फेसबकुर्मा संसार साथी बनाउछ

यी सब ैसाधन हुन, साध्य होइनन,् हुनहुुदैन।

यगुयगु सम्र्म सम्झैने गरी र्मैले पसन रे्मरो खेतको सानो खोल्सार्मा कुन ैफदन गगंटा सर्माएर त्यसलाई पोलेर साथीभाइ सर्मलेर खाएको,

एक हुल केटाकेफटले खलर्मा करै बनाएर रर्माइरर्माइ खाएको त्यो याद बाँसचरहने गनष हो र्मलाई रे्मरा फेसबकुहरुले सघाउनेछन,

तर पफहले र्मान्छेको र्मन र प्रकृसत बाँसचरहनपुछष सत चराहरु र पतुलीहरु

बगैचाका फुलहरु

र्म, सतर्मी, उ, हार्मी, सब ैसगँ सधभंरी

र्मान्छे र प्रकृसतको अप्रबसछन्न सनरन्तरतार्मा भोली जस्तो र्महान प्रप्रवधी आए पसन

त्यहाँ हार्मी हार्मी भएर बाँच्न र प्रगती गनष सक्न ुपछष, जान्न ुपछष यसरी न ैहाँस्न ुपछष

रर्माउनपुछष।

***



रंगीन साँझै पछी फफक्का प्रबहानी खखर्म थापा सांस्या, ताइवान

एकजना, दईुजना गदै चार पाँच जनाको एउटा सानो हुल, बैठक कोठार्मा लस्करै राखेका कुसचषहरुर्मा बस्दै जान्छ। र्म सबैलाई नर्मस्कार गदै हात सर्मलाउदै स्वागत गछुष। आफु-आफु एक अकाषसँग खासखुस गछषन “अब कसलाई पखषने हो सुरु गरौ। गफ भनेको भोली पसी पसन गरे हुन्छ”। सर्मुहबाट एक ब्यप्रक्त बोल्छ “पखषन के हतार रात हाम्रै हो, फेरी भोली छुट्टी छ क्यारे”। अको ब्यप्रक्त भलादर्मी पाराले जवाफ फकाषउदै गदाष ढोकाको डोरबेल ट्वार ट्वार बज्छ। “उ पक्कै फलानो हो, अब कोरर्म पुग्ने भयो” भन्दै अको एकजना हातर्मा सर्मातेर बसेको चुरोट तान्दै सनलो धुँवा नाक र र्मुखबाट सनकाल्छ। त्यो धुँवाले चुरोट नतान्ने साथीहरुको सानो तीनो खोकी सनकाली फदन्छ।

प्रबहानै देखखएको ब्यस्तताले थफकत शरररलाई आरार्म फदन्छ भन्ने सोच सलएर फकेको, एकसछन पछी कोठाको वातबरण अकै पाउछु, बल्ल र्मलाई याद आउछ “ए आज शसनवार पो रहेछ”। र्म पसन कस्तो भूलक्क्ड भएछु, फदन बार भुल्न थालेछु “यस्तै हो भने एक फदन र्म आफैले आफैलाई भूल्छु” एक र्मनले सोच्छु। एकसछन र्म उसनहरुसँगं खजखस्कदै बस्छु। उसनहरु पसन र्मलाई खजस्काउँदै “दाउ प्रबचार गने होईन त?” भन्छन। “यस्तो सानो फफस्टे खेलर्मा के दाउ प्रबचार गने” भन्दै आफ्नो भाउ बढाउछु। बास्तबर्मा उसनहरुलाई थाहा छ फक र्मलेै दाउ प्रबचार गनष छाडी सकेको छु। अब र्म पफहलेको र्म होईन र्मर्मा धेरै पररवतषन भ ैसकेको छ।

अको र्महानुभाव सनकै हतार देखखन्छन “ल ल के खजस्की राखेको न खेल्ने र्मान्छेसँग, आउ बससहाल खेल्ने हो भने नत्र र्मलाई हतार छ गईहाल्छु।“ उ पसन आफ्नो खेलको प्रसतभाको प्रदशषनर्मा आतरु देखखन्छ त्यसैले पसन घुक्यौउदै छ। “कती हतार गरेको टेबल हटाएर तन्ना प्रबच्याउन त” अको चुरोटको ठुटो एस्टे्रर्मा सनभाउदै बोल्छ। लाग्छ आज घम्साघम्सी पने भो, सबै ताजा देखखन्छन,् को को खसी को को र्मुगाष हुने हो? खेल र्मज्जाले जम्ने भो सबैको गोजी पक्कै पसन भररभराउ होला। र्म पसन कस्तो सोचेको होला भखषर तलब थापेको त्यसलेै पसन भररन्छ सन। अब यो रंगीन साँझैको रर्मझैर्म खझैससर्मसे र्म ैसुरु हुन्छ, २ पत्तीबाट। खेलाडी नभए पसन र्म फेरी ब्यस्त हुन्छु। तास नयाँ चाफहयो, र्मुख सचलायो पान चाफहयो प्यास लाग्यो, जुस रक्सी र प्रबयर चाफहयो, भोक लाग्यो चाफहयो तल तल लाग्यो चुरोट चफहयो। सय सब ै पररपाटी जुटाउनलाई र्म पसन धर्मधुषसले लागेको हुन्छु। साथीहरुलाई कुन ैसचजको कर्मी नहोस। र्म पसन बेला बेला र्म यसो खुसुक्क हेनष भ्याउछु। पछाडी बसेर बोल्यो भने हेर् यो भने साथीहरु ररसाउछन,

त्यसैले पसन प्रबस्तारै छड्के पारेर हेनुष पछष। एक प्रकारले भन्ने हो भने फदन भररको थकान नै रे्मफटन्छ। फकनकी खेल्न भन्दा हेनष र्मजा आउँछ।

प्रबस्तारै साझैलँाई पसन जवानी चढ्दै रातर्मा पररणत हुन्छ। खेलाडी साथीहरु पसन आ-आफ्नो कला देखाउदै कस्लाई कुन तासले पेल्दा लाग्दैन कसरी सछटो सछटो बाजी देखाउने जोकर कुन काटे आफुलाई र्मात्र र्माल पछष भन्ने सोचर्मा सभडी राखेको हुन्छन। दईु चारवटा एस्टे्रहरु चुरोटको ठुटोले भररदै जान्छन फोहोरहरुको थुप्रो बढदै जान्छन, कपहरु भररदै खाली हँुदै गछष, भईु भरी रक्सी, जसुका बोटलहरु र प्रबयर क्यानहरु लड्न थाल्छन। र्म एक टकले घोररएर उसनहरुको खेल हेनष व्यस्त हुन्छु। पारी पट्टीबाट एक जना ब्यप्रक्त र्मलाई सङ्केत गदै भन्छ “भाई तास खेल्न आउदैन?” “आउदैन दाई, सानोर्मा तास खेल्न भन्दा झैोला भरी फकताब बोकेर स्कुल गए” प्रबस्तारै जवाफ फकाषए।

हा हा हा गदै खल भरी ठुलो हाँसो उठ्यो। उ नयाँ ब्यक्ती सथयो, भखषरको ससकारु उसलाई खेलर्मा असल नै रुची बड्दै आएको सथयो। आफ्नो नयाँ नयाँ जोश खालार्मा खन्याउदै सथयो। उस्लाई रे्मरो बारेर्मा केफह पसन थाहा छैन, त्यसैले पसन सोध्यो होला। र्मलाई पसन आज कस्तो कस्तो र्महससु भई राखेको छ। उकुसर्मुकुस, छटपट,

छटपट के गरौ नगरौ, के बोलौ नबोलौ। बेला बेलार्मा गएर आफ्नो अनुहार ऐनार्मा हेछुष, हरेक पल्ट फरक फरक रङ्को जस्तो देख्छु,

रातो कालो, सेतो, पहेलो, हररयो ५२ पप्रत्तको रङ जस्तो। खजन्दगी के यो कोठा सभत्र र्मात्र सससर्मत छ त? यही खेल जस्तै जीवन फफट्दै छौ त? यही धुनर्मा हार्मी जीवन उडाउदै छौ त? यही बोतल र फोहर जस्तै लथासलङ र भताभुङ्ग हो त खजन्दगी? यस्तै प्रश्नहरुले रे्मरो र्मन भरी काउकुती लगाई राखेको बेला खालर्मा एक अखश्लल शब्दको कडा प्रहार हुन्छ। खालर्मा गल्ती बाखज-देखाए छ, सबैजना गल्ल हाँसीछन। र्म कत ै हराईरहेको सथए, खजन्दगीको सुन्दर बगैचाबाट यो र्मन कत ैचारकोशे झैाडीसतर हराई रहेको सथयो, र्म झैखस्कन पुग्छु। अब त्यो खेलाडी १० पोइन्टर्मा फाईन पने भो। तर अफहले होईन अको हातर्मा। “यो हातर्मा उस्ले खनेको (र्मालको) र्मात्र सतरे पुग्छ। उसलाई त राम्र ैभो सन, फेरी अको हातर्मा आफैले बाजी देखाउन पायो भने त्यो १० फाइन आफैले भस्काउन पाउने भो। हैन भने सनयर्मले पसन सतने पन े भो। तर पसन केफह छैन खेलाडी खेल खेल्दा कफहले काही झैकु्की हाल्छ सन, नत्र यस्तो सानो तीनो गल्ती त भैहाल्छ।“ त्यो हात ससप्रद्धएर अको हात सुरु हुन्छ। असघ गलत बाजी देखाएको ब्यक्ती अब दार् हा फकटेर तासको पत्ती तान्दै छ। अफहलेको फाईन आफै खाने भनेर।

तीन ससक्वेन्स हुन्छ सछटो सछटो भुइँर्मा राखेर चट्ट म्याररज काट्ने भन्दै जोकर काट्छ। भुईर्मा गल्ती ससक्वेन्स देखाको रहेछ। फेरी फाइनर्मा पछष। अरू साथीहरूले फटाफट् भुइँर्मा तीन तीन ससक्वेन्स देखाउदै जोक्कर हेछषन। कोहीलाई म्याररज कोहीलाई १० त कोहीलाई ५ खाने देखेर उ झैन ैदङ्ग पछष। “दाउ नभए पसछ के गने, आफुले काटेर अरू सबैलाई र्माल त कफहले जोकर हेनष पसन नपाउने, आज दाउ छैन” भन्दै लार्मो स्वास फेछष। “अब त उठ्न ु



पलाष” भन्दै तान्दै गछष। अकोसतर गोजी ररप्रत्तएको थाहै हँुदैन। यसो त एक पटक हैन धेरै पटक भ ैसक्यो। उ र्मात्र ैहैन सबै साथीहरुले पालै पालो संग उठ्छन। बेला बेलार्मा हुन्छ नै अब साथी उठ्ला जस्तो गछष, तर खाल जर्माउनु नै पर् यो। साथीहरू “सर्मल्छ भने बंकर्मा गएर आउनसु” भन्ने सुझैाब फदन्छन। “बंकर्मा छ भने र्म तुरुन्त आउँछु, र्मलाइ पसन बाँडदै गनुष” भनेर फुत्त सनस्कंछ। “नत्र भने नखेल्न पलाष” भनेर एक छेउर्मा बसेर ढुक्न थाल्छ। कसलेै यसो चोके हान्न पैसा फदन्छन फक भनेर। साथीहरूलाई पसन आफ्नो पाटषनर त्यसरी बसेको नर्मज्जा र्मान्छन। खाल सभत्रबाटै एक जनाले सोध्छ “साँच्चै सभड्ने हो ता?” उसलाई पसन के खोज्छस कानो आँखो भने झै ंभैहाल्छ, प्रशन्न हँुदै “हो सन, खै एक ल्याउ त” भन्छ। “साथी एकले कँहा पुग्छ र ल ५ तर भोसल न ैफदनु पछष” भन्दै फदन्छ। यस खेलको खेलाडीहरुर्मा चाँही सर्मलाप एकदर्म राम्रो हुन्छ। सासथहरु संग खेल्दा खेल्दै पसैा सफकयो भने तुरुन्त सहयोग गररहाल्छन। एक र्माग्दा पाँच र दइु र्माग्दा दस फाली फदन्छन। अन्तर्मा केफह ससप लागेन भने उधारो भए पसन खेलाउँछन। हेला गदैनन।

बास्तबर्मा यो ताश भन्ने सचज कुन र्महान व्यप्रक्तले बनायो होला?

ताश बनाउने भन्दा त खेल सनकाल्ने र सनयर्म बनाउने व्यप्रक्तलाई र्मान्न पछष बा। प्रायजसो साँझैलाई रर्मझैर्म गराउने यो खेल फदनर्मा पसन खेसलन्छ। खास ै भन्ने हो भने यो बार् है र्मफहना खेल्न सफकन्छ। यो खेलको कुन ैसन सनखित अबसध हँुदैन, र्मंहगो, लार्मो र छोटो सर्मयर्मा पसन सफकने खेल भनेर वोल्डष रेकडष सगसनज बुकर्मा दताष गनुष पने। फेरी यो खेल खेल्न कुनै सनखस्चत ठाउँ पसन नचाफहने। कस्तो अचम्र्मको खेल यो? कोठार्मा, कौशीर्मा, छतर्मा, घर सभत्र, बाफहर, प्रपडंी आँगन, तारे होटेल देखख बत्ती पसलर्मा, चौरर्मा, र्मैदानर्मा चौतारीर्मा, पाटीपौवा जहाँ पसन जस्तो ठाउँर्मा पसन खेल्न सफकने। र पसन यसलाई नराम्रो खेलर्मा गसनन्छ। तर कफहले काँही गोखजर्मा एक सुका पसन नभएको बेलार्मा दाउ छ भने दइु चार फदनलाई खचष उठी हाल्छ। दाउ भनेर र्मात्र कँहा हुन्छ यो खेललाई ट्याखक्टस पसन चाफहन्छ ट्याखक्टस।

यस्तो सोच्दा सोच्दै यसत सछटो सभत्ताको घडीले रातको १२ बजेको जानकारी गराउँछ, अब २१ पत्तीले साथीहरूको हात पसन दखु्न थाल्छ। साथीहरू सछटो छररतो खेल सुरु गछषन यसलाई स्थानीय भार्ार्मा “सर्मय पररखस्थसत सुहाउँदो बर्म पड्काउने” भन्छन। २१ पप्रत्तर्मा गोजी ररप्रत्तएका साथीहरू पसन यता उता र्मागेर भएनी जोरजार्म गरेर उपलब्ध हुन्छ। उस्तै पर् यो भने असघ हारेको साउ र्मात्रै हैन ब्याज पसन फुखस्कन्छ। खेल बल्ल र्मसचन्छ, एकाएक खेल अप्रत्यासशत रूपर्मा बढदै जान्छ। जसत जसत खालर्मा पैसा बढ्दै जान्छ, उसत उसत खेलाडी सासथहरूर्मा पसन जोस जाँगर र उत्साह बढ्दै गएको देखखन्छ।

एक फकससर्मको खेल भरी द्वन्द न ैर्मसचन्छ। साथीहरू त्यो लडाँईर्मा कुनै डर, त्राश नभएका सैसनकहरू जस्ता देखखन्छन। खालभरी पैसाको थुप्रो, साथीहरुको जोश, जाँगर र उत्साह देखेर र्मलाइ पसन सभत्र सभत्र एक प्रकारको अचम्र्मको स्फुसतष जागेर आउँछ। तुरुन्त ैखालर्मा पसेर सबैलाई नंग्याई फदउँ, यस्तरी नग्ग्याई फदउँ फक भोसल देखख तासको शब्द पसन सुन्न नसक्ने गरेर! तर अब र्म त्यो भुल

गनष चाहन्न, र्मनलाई सकी नसकी थाम्छु। खालभरर बसेका साथीहरू पसन त्यफह भुल गरररहेका छन, जुन भलूले रे्मरो सब ैखशुी लुटेको छ। रस प्रबनाको जीवन खजउने बनाएको छ। सबैको हाँसोको पात्र बनेको छु। र्म पसन उनीहरू जस्तै र्मच्चीर्मच्ची ब्ल्यान्क हाल्थे अखस्लल शब्दहरू सधत र्मने गरी बक्थे। यी चुरोटका धुवाँ र रखक्स नशाले बेहोस भै लड्थे। सयनै साँझैहरूले खजन्दगी रर्माउथे। र्मलेै आफ्नो घर पररवार बालबच्चा सारा प्रबसेर हत्केला भरर ताश र रक्सीका सगलास सर्माउँदै खजन्दगीको सुख यफह हो भन्ने ठान्दथं। यसैगरी र्म जस्तै रे्मरा कसतपय साथीहरू पसन र्मायाको फुलबारीबाट घ्रीणाको र्मलू बाटो सतर धाउँदै छन।

फेरी र्म जीवनको एक र्मुलबाटोर्मा पुगेर झैखस्कन्छु। तर र्म त्यही हुन्छु, रे्मरो अगाडी उनीहरू हुन्छन, अझै ै धुर्मधार्मले र्मखच्चदै छ खेल। बास्तबर्मा र्म यहाँ उनीहरूको लहलहैर्मा के हाँसो हाँस्दै छु। अनायास यो कुशीर्मा बसेर प्रबसग्रयाको जीउ प्रबगादै छु। र्म यहाँ बस्नुको तात्पयष के हो? रे्मरो यहाँ केफह र्मान छ? र्मयाषदा छ? अबश्य छैन। फक र्म दसषक बन्दा यहाँ ज्याला पाउँछु? अबस्य पाउँफदन असन र्म फकन यहाँ छु त? तर र्म यहाँबाट कंहा जाने? रे्मरो कोठा यफह खाल संग जोफडएको छ। खालबाट फेरी गलल हाँसो आउँछ। रे्मरो नजर त्यहाँ पुग्छ। एक जनाले पसैाको थुप्रो दइुटा हातले सोहछष।

रे्मरो छेउको चुरोटको ठुटो, पानको बोिा असन थकुले भररएको एस्टे्रको नसर्मठो गन्धले र्मलाइ अत्यन्त ै खपी नसक्न ु हुन्छ। जुरुक्क उठ्छु कोठार्मा सछछुष, प्रबस्तरार्मा ढल्छु। र्म बेहोस भएर सनदाउँछु। घडीको अल्ररार्मले नयाँ प्रबहानीको संकेत फदन्छ। र्म उठ्छु रे्मरो साथी आएर रे्मरो छेउर्मा ससरक ओडेर सुतेको देख्छु। हार् यो होला एक पटक प्रबचरा भन्ने शब्द र्मुखबाट सनस्कंछ। बाफहर सुनसान पाउँछु, सायद खेल सफकए छ। बैठक कोठार्मा एक पटक सनयाल्छु। चारै सतर जुसका बोतलहरू,प्रवयरको क्यानाहरू,चुरोटको खासल बट्टा, पानका पोकाका प्लाखस्टकहरू, भररएको एस्टे्र,जतातत ैछररएका फटस ु पेपरका टुिाहरू,पेपर र प्लाखस्टकका कपहरू, केफह आधा प्रपएका त केफह खाली देख्छु। खेलबाट सन्यास सलए झै ँतासका बुकहरू, फोहोर फाल्ने ढ्वांगर्मा थुपारेर फालेको देख्छु। चुरोट रक्सीको गन्धले अझै ैत्यस ठाउँलाई छोडेको हँुदैन। र्म सध ैझै ँआफ्नो ड्युटी सनभाउँछु। एउटा ठुलो कालो प्लाखस्टकको झैोला र कुचो सनकाल्छु र बढादै रंगीन साँझै पसछ फफक्का प्रबहानीको र्महसुस गछुष।

***



परुस्कार

डा. लेखनाथ काफ्ले

ताइपेइ, ताइवान

कसत रोर्माञ्चक सथए सत फदनहरु। बाउको आम्दानीर्मा कलेज पढ्यो, पढ्नु पसन के न ैभन्न ु र यसो बरासलयो। कलेजर्मा केटाहरु संग हखल्लयो, हल्ला गर् यो। फदन कटायो, र्मैना कटायो, बस। न त स्पि प्रवचार सथयो, न सनफदषष्ठ लक्ष्य। पढ्नु पछष भन्ने थाहा सथयो फकनकी पढेर ठुलो र्मान्छे बसनन्छ भनेर हजारौ पटक सुसनएको सथयो। तर एर्मए गरेका लेक्चरहरुको हररप्रबजोक देख्दा र प्रवद्याथी नेताहरुको चुरीफुरी देख्दा लाग््यो, के को पढेर ठुलो हुन,ु ठुलो त हुल जम्र्मा पारे पो होइदोरैछ त।

ज्यानर्मा जोश सथयो, गोजीर्मा बाउले पठाइफदएको रुप्पे। सछटै ठुलो र्मान्छे बन्ने धुन। त्यसरी राजसनतीर्मा लाग्ने लहड चल्यो। त्यप्रत्तखेर र्म र्मा एउटा उजाष सथयो, उखम्लरहेको। गसतलो गरी पोखे्न,

प्रयोग गने वा ठेगान लगाउँने उपायको खोजी गरररहदा राजसनती फ्याट्ट आइपुगेको सथयो। खोजे जस्तै गरी, भने जस्त ैगरी।

राजसनती फठक पसन लाग्द्यो। फकन लाग्द्यो, त्यसको त्यती हेक्का हुदैन्यो तर जब जुलुश, बन्द हुन््यो, घोिो सकुुन्जेल नारा लगाउँदा सन्तुिी हुन््यो। सभडभाडर्मा धक फुकाएर हात उचाल्यो, बल लगाएर हान्यो ढंुगा, त्यसर्मा र्मजा लाग्द्यो। फदलर्मा आनन्द हुन््यो। १ फदने बन्दर्मा सारे्मल हुन पाउदा १५ फदन सम्र्म र्मन चंगा हुन््यो, प्रवचार शान्त हुन््यो। फदनहरु सन्तोर्जनक हुन्थे। ओहो, रे्मरो जीन्दगीको लाइन राजसनती न ैहो भन्ने लाग््यो।

राजसनती न बाउले गरेको कुरो, न बराजुले जानेको प्रबर्य। न आर्माले ससकाइन न र्मार्माले बुझैाए। तै पसन दईुचार र्मैना यताउता लखर लखर फहफडयो। तर जीन्दगी यसले पसन पार लाग्दैन भन्ने कुरो क्याम्पसको चुनाउ ताका देखखयो, नराम्रो गरी भोसगयो। न पढ्नर्मा खरो, न गोजी दरो। गाउँले फकसानको छोरो, दधु बेचेर र्मरर्मसला फकन्नु पने हालत, न ज्यान छाँटको न पाखुरा काँटका। चुनाउर्मा योग्यता पुगेन। खातार्मा रुप्पे र हातर्मा चुप्पी हुनेले पद लुड्याए, आफुले र् याल सरे्मत काड्न पाइएन। हात लाग्यो शनु्य, पद खानेले लड्डु खाए, आफुले खजल खाइयो।

त्यसपछी, त्यो राजसनतीलाई प्रत्रशुलीको पानीर्मा हात चोबेर कसर्म ैखाएर छाफडयो। आफुले त राजसनती छोफडयो तर राजसनतीले आफुलाई छोडेन। पुरानो हावाले बेलाबेलार्मा छोई न ै रह्यो। हातको पानी न सुक्दै फदर्मागर्मा राजसनतीका र्मुश्ला र्मडाररन थाले,

राजसनतीको ज्वालार्मुखी कफहले फुटने र लाभा छताछुल्ल हुने हो भन्ने जोखखर्मपूणष अवस्था रफहरह्यो।

त्यसपसछका फदनहरु त झैन प्रबजोग बने। न राम्रा लुगाले ज्यान छोप्न पाइयो, न सर्मठो र्मसीनो पेटर्मा पानष। ज्यान फुक्न सकेन,

सुकेको ज्यान, जसत गरे सन सबैको सार्म ु लुक्न सकेन। भैयो, जवानी र्मै सुकेनास। न केटीहरुले गन्छन, न केटाहरुले र्मान्छन। औडाहा भयो। छटपटी, सचडसचडाहट, केको हो केको हुटहुटी भयो। के

गरौ, कसो गरौ हुन थाल्यो, झ्याल फोडेर हार्म फालौ की, चौबाटोर्मा नांगै भएर सचच्याउ की भयो।

त्यो र्मानससक भद्रगोल, अस्तव्यस्तता एउटा भयंकर ज्वरोर्मा पुगेर अफडयो। नराम्रो गरी थला पररयो। गाउँले साथीले पुर् याए घर र बससयो त्यतै २ र्मैना। गाउँको बसाइ, गोरस पानी, हेरचाहले ज्यान तखन्ग्रयो। क्याम्पस फेरी फकष न ुत पर् यो, लोकलाजले पसन।

क्याम्पसर्मा फटक्न गारो पर् यो। सगंत उही, फदनचयाष उही। बजारका केटीहरुको भाउ चको, गाउँका केटीहरुले सहरका केटा ताक्ने। बकुल्लाहरूको सभडर्मा पानी हाँस भैयो। राजसनतीले हावा पसन नराम्रो गरी खाइहाल्यो, पढाइर्मा कावा खाने हुती भएन। एउटा संतोर् चाफहँ के भयो भने, र्म र्मात्र ैहो की भनेको र्म जस्ताको लार्म ैलको नै रैछ।

त्यो लको र्मै सर्मससएर सको तान्न थासलयो बुटीको। र्महगंर्मा आँट नभएर हो, प्रसादी सतर लागेको। होइन भने जात भनेको जातै हो भन्ने हेक्का त सथयो। त्यो “नार्म न खुलेको कालो पदाथष” हेनष चाँही पाइयो छुन चाँही पाइएन। डाइटको नार्मर्मा पातलो गनाउने र्मसुरोको दाल र र्मोटा चार्मलको भात। १ बर्ष पसछ घर जादा पो थाहा भयो, रे्मरो रुपको हप्रबगत। आर्माले हकारे पसछ राम्ररी ऐना हेरे। ऐनार्मा र्म जस्त ै देखखने बाँदरको रुपरंगको आकृसत सफहतको चूच्चे नाक, खबल्टे आँखा, झैसेु गाला, ओहो! बल्ल थाहा पाए, रे्मरो पाइन्ट फकन कम्र्मर भन्दा एक प्रबत्ता तल झैछष भन्ने। लाउन पाको छैन, फस्ल्यांग झैछष बा घुडाँ सतर। एक दईु फदन त वास्ता सन गरेकै हो, पसछ प्रबन्दास भयैो। कम्र्मरर्मा न अफडए पछी भने छालाको पेटीर्मा र्मैनै प्रपच्छे प्वाल छेफडयो। बल्ल थाहा भयो, सत प्वालका रहस्यहरु।

आर्माले अके्षता र सचना लसगछन पानी पाखे बाजेकोर्मा। पुरोफहतले लागाइफदए अको लण्ठा, ग्रहशाखन्त। बाजे पसन भुत, पे्रत, र्मशान र्म ैधन्नै अखल्झैएछन, बुटीको कुरोको छेउ र्म ै पुग्न सकेनन बाजे,

अके्षताताको जोड घटाऊर्मा।

ग्रहशाखन्तको प्रसाद खादा न ै कसर्म खाए, ज्यान जाला, बुटी नखाला। ग्रहशाखन्तको स-ुसर्माचार, बे्रफकंग न्युज बनेर फैसलएछ क्याम्पसर्मा। असन त के चाफहयो र, भैयो सन जोकर, र्मजाकको उदाहरण, हाँसोको पात्र, उनीहरुको भार्ार्मा नार्मफदषको नर्मुना।

त्यसपसछ त क्याम्पस जाने िर्म पसन भंग भयो, सारै पातसलयो, त्यो बाटो फहड्ने कार्म।



यस्तैर्मा एकजना दरा हात भा’का, आँखा चखम्कला भा’का एउटा र्मान्छे फेला पारे सचया पसलर्मा। ठयाम्र्म ै र्मैले बुटी खाँदाका अनुहार परेका। उनको कुरो सचत्त बुझ्यो, र्मलाई लाग्यो, र्म बर्ंदेखख जे कुराको प्रसतक्षार्मा सथए, आज पाए। रे्मरो दसर्मत राजसनतीको चाहना एक्कासी उम्लेर आयो। र्मलाई लाग्यो, रे्मरो जीवनको यो पल गुर्माउन ु हुदैन। उनीलाई पसन र्मान्छेहरुको खाचो रैछ, कुरा सर्मल्यो, झैोला कससयो। त्यसैले, एसएलसीको साफटप्रपकेट एकासतर थन्क्याएर लासगयो, देश बनाउन। यसरी छोरो दम्पच भयो।

पढन पसन नपन,े खान ससत्तैर्मा पाइने, बस्ने कुराको सचन्त ैसलन ुपन,े

गजबको गोलोर्मा पससएछ, खासल एउटै सचन्ता हुदो रैछ, ज्यान जोगाउँने र उनीहरुको भार्ार्मा शत्रुको सकेको सफाया गने त्यो पसन कफहलेकाहीँ।

गफठला, सचम्से कामे्रडले परेड ससकाए, बन्दकु सर्माउन, सफा गनष, चलाउन ससकाए। र्मलाई ल्याउने खोप्रबल्टे कर्मरेडले प्रबहान साँझैको तासलर्म पसछ भार्ण गथे।

हात सर्मलाउन, गोडा चलाउन, कुइनोले टेकेर घसाररदै फहड्न, सब ससफकयो। बडो रर्माइलोसँग प्रबत्यो ६ र्मैना। रे्मरो नार्म बदसलयो, कर्मरेड भैयो, पफहचान बदसलयो, िाखन्तकारी भैयो, हँुदाहँुदा, लक्ष बदसलयो। बाउ, आर्मा, घर पररवार भन्दा पाटी, पाटी भन्दा ससद्दान्त,

ससद्दान्त भन्दा जनता, आफद आफद ससफकयो, सबै भार्ा र शब्द त कहाँको सम्झैनु र।

सर्मूह र्मै बस्ने सर्मूह र्म ै सुते्न। बडो रोर्मान्चक सथए फदनहरु। सबैलाई र्मलाई जस्तो लागेको त पक्कै सथएन, फकनकी सब ै र्म जस्तै बरासलदै यता पसेका सथएनन। कसतका त बाउ आर्मा न ैलडाईर्मा र्माररएका सथए, कसैका दाजु भाइ, फददी बैनी, कोही भने दबाबर्मा। सबैको कुरो बुझ्दा लाग््यो, र्म फेरी पसन गलत ठाउँर्मा पो आइपुगे की? तर त्यो शब्द सनकाल्ने फहम्र्मत गइसकेको सथयो। अरुका धेरै सुन्ने सुनाउने कुरा सथए, घटना सथए, दखु र र्मासर्मषक बेदना सथए, रे्मरा भने केफह सथएनन। लहडर्मा लागेको। अको कुन ैनयाँ कुरा प्रयोग गनष नयाँ दसुनयाँर्मा आएको सथए। तर पसन र्मनर्मनै भने “र्म पसन प्रबद्रोही त हु सन, पुरानो त्यो सर्माज संग नाता तोडेर फहडेको”।

सर्मयिर्म सँगै एउटी कामे्रडनी संग फहर्मसचर्म बढ्यो। उसन पसन घरर्मा सौतेनी आर्मालाई देखाउनका लागी फहडेकी रैछन, यो बाटोर्मा। कत ैन कतै हाम्रो कथा सर्मल्यो। सबभन्दा ठुलो, दबुैको दसर्मत इच्छा, चाहना सर्मले। उनी र र्म दबुै भौतारररहेका रहेछौ केफह पाउन। पाए जसत र सर्मले जसत साट्यौ। दबुै भौतारररहेकाहरुको यो प्रबद्रोहको चौतारीर्मा भेट भयो।

अब फेरी अको रन्कोले सताउन थाल्यो। अब पाटी, बन्दकु, ससद्दान्त,

देश हैन, ज्यानलाई त्यो गोलाबाट र्मुक्त कसरी गने भन्ने सचन्ता हुन थाल्यो। रे्मरी कामे्रडनी र र्मलेै संयूक्त योजना बुन्न थाल्यं।

आजकल बन्दकु, भार्ण, पाटी भन्ने कुरा संग ररस उठ्न थालेको सथयो। कसरी यो जन्जालबाट र्मपु्रक्त पाउने भन्ने र्म ै हार्मी सोची रहन््यौ। तर सोचे जस्तो कहाँ सथयो र। यताबाट जोगीए उताबाट

र्मार पन,े उताबाट जोगीए यताबाट र्मार पन े डर सथयो। अझै ैत्यसर्मा गद्दारीको कलकं लाग्यो भने त, यो प्रपपलपाते जुसनका पातहरु पतकर बनेर सफकने पक्का सथयो।

जीन्दगी अब पफहले जस्तो रोर्मान्चक रहेन, पट्यारलाग्दो, फदक्कलाग्दो भ ैसकेको सथयो। र्मन खस्थर सथएन, चलायर्मान सथयो, एकदर्म घुसर्मरहेको सथयो। अब सचन्ता अरु केफहको सथएन, खासल कसरी यहाँबाट दम्पच हुने भन्ने सथयो। यसो कुरो बुझ्दै जाँदा हाम्रो ४५ जनाको गोलोर्मा (त्यो गोलोलाई प्लाटुन भन्दा रैछन) अको १ जोडी पसन हाम्रो जस्त ैचक्करबाट गुज्रीरहेको रैछ। र्मान्छे सचसनयो, कुरो बुखझैयो। र्मनर्मा आश पलायो। अब कामे्रड चन्द्र र कामे्रडनी ज्योसत संग हाम्रो सर्मत्रता गाँससयो।

यस प्रबचर्मा तीन ठाउँर्मा हर्मला गररए, एउटा पुसलसको अस्थाई पोस्ट, अको हुलाक कायाषलय र तेश्रो बाखणज्य बकं शाखा। पुसलस चौकीबाट ७-८ वटा थ्री नट थ्री राइफल र केफह गोसल, हुलाकबाट खाली हात र बंकबाट २५ लाख नगद। त्यो पैसाको पोको अफहले अड्डा बसेकै गोठको उत्तर सतरको कुनार्मा गोप्य तररकाले गाडेर सुरखक्षतसाथ राखखएको सथयो। त्यो ठाउँ रे्मरी कामे्रडनीलाई र अरु सससर्मत केहीलाई र्मात्रै थाहा सथयो। र्मलाई थाहा नहुने त कुरो भएन।

प्रत्येक हर्मला पछी अड्डा सार हुन््यो। बंक हर्मला भएको ११ फदन भएको सथयो र हाम्रो गोलो यो नयाँ ठाँउर्मा आइपुगेको ९ फदन। दईु फदन त बाटैर्मा प्रबताइयो। बाटोर्मा र्मैले रे्मरो नयाँ योजना खुसुक्क रे्मरी कामे्रडनी भने, उस्ले त प्रबना आनाकानी फ्याट्टै हुन्छ भनी। चन्द्र र ज्योसतलाई पसन यसर्मा सारे्मल गराउन कुरा गरेको चन्द्रले पसन र्मानी हाल्यो। कुरो सर्मल्यो। फदन, सर्मय र ठाउँ तोकेर योजना बन्यो, कायाषन्वयन गने। हार्मी दईु (र्म र रे्मरी कामे्रडनी) जनाको बेग्ल ैसल्लाह पसन भयो चरण चरणर्मा। रे्मरो खास गुप्त योजना भने पछी भने उ असल डराएको जस्तो गरेकी सथइ, पसछ कुरोको चुरो बुझेै पसछ फहम्र्मत गरी।

तोफकए बर्मोखजर्म हार्मी जम्र्मा भयौ, रे्मरी कामे्रडनीले यता उता हेन,े

र्मैले खाल्टोको पोको सनकाल्ने, चन्द्र र ज्योसतले र्मलाई सघाउने। खनेको ३ सर्मनेटर्मै पोको भेखट्टयो। र्मैले पोको भेखट्टएको इसारा गरे, रे्मरी कामे्रडनीलाई। त्यसतकैर्मा ड्यांग ड्यांग दईु गोली चल्यो। गोसल चल्ना साथ गोलार्मा हल्लाखोर भयो, अचानक सेनाको नाइट सभजन हेसलकप्टर गोला र्माथी न ैआइपुग्यो। गोलार्मा भागदौड शुरु भयो। हार्मी दईु आफ्नो बाटो लाग्यौ। दईु फदनको फहडाइले सीर्माना काफटयो।

परदेश सतर भुसर्मगत भएको ५ बर्ष हुदाँनहुदै देशर्मा ठुलो जनआन्दोलन शुरु भयो। गणतन्त्र संगै हार्मी पसन देश फफताष भयं। शाखन्त बाताष पसन संपन्न भयो असन हाम्रो काठर्मांडौ आगर्मन फाप्यो। र्मैले गणताखन्त्रक देशभक्त र्मोचाष गठन गरे। रे्मरी उनी पसन र्म संगै राजनीसत र जग्गा बेपारर्मा व्यस्त बसनन।

जग्गा बेपार त्यही बंकको पैसाको कर्माल सथयो। जंगलको पैसो, उता सतर त्यो पैसो जोगाउन कखम्तको दखु भएन। त्यस र्मध्य २० लाख त जोगाएकै हो। त्यो २० लाखले अफहले ५ वर्षर्मा ५ करोड



कर्माएछ। धन्य हो त्यो बंक जसले हाम्रो भाग्य चम्काइफदयो। यसरी खजन्दगीको आज सम्र्मको बाटो फहफडयो।

जे होस जग्गा र र्मोचाष दबुैको ब्यापार फापेको छ। ग्राहकहरुको दबु ैसतर कर्मी छैन।

अफहले हाम्रो र्मोचाष िाखन्तकारी, र्महान पाटी संग एकीकरण हुने चरणर्मा छ। केन्द्रर्मा उपाध्यक्ष र हाम्रो र्मोचाषका केफह सर्मत्रहरुलाई केन्द्रीय सदस्य असन २-४ जना पढी लेखेका छौ भन्नेहरुलाई जीए-ससएर्म, कुनै आयोग, सनयोग र र्मनोसनत संसद सतर सर्मलाउने कुरार्मा बागेसनङ चसलरहेकै छ। नभए कुनै एखन्जयो फंखजयो खोलेर अथष र्मन्त्रालय सतरबाट यसो २-३ करोड अनुदान फदए सी ती आफुलाई बुप्रद्धजीवी भन्नेहरु पसन थखन्कहाल्छन।

यो एकीकरण प्रयास पसन कम्ताको द:ुखले आज्याषको होइन। पाटीको अफफस, नेताहरुका डेरा सबै आफ्नै घरर्मा राखेर,

सतनीहरुलाई असभनन्दन गरेर पा’को हो। कखम्तको लागानी लागेको छैन, त्यसर्मा।

आज प्रबहानै एकजना, उही ठुलो पाटीका कायषकताष, लडाइँको िर्मर्मा खुट्टर्मा गोली अड्केको तर पैसाको अभावर्मा उपचार हुन न पाई खुट्टा न ै काट्नु पन े भन्दै आसथषक सहयोग र्माग्न आएछन। रे्मरो सनजी ससचवले ५० हजार फदएछ। हार्मी हरेक कुराको प्रर्माण राख्नु पने र्मान्छे, सतनको पसन पैसा संगै फोटो खखचेर, राखेको रैछ ससचबले। त्यो प्रर्माणले पसन ५० हजारको १० गुणा कर्माउछ सर्मयर्मा पररखस्थसत सर्मलेर्मा।

अफहले र्म त्यही फोटो हेदैछु र गम्दै छु। र्मलाई लाग्दै छ, त्यो कायषकताष उही कर्माण्डर "टाइगर" सथयो, जुन उफहल्लै र्मलाई गोली चलाउन ससकाउ्यो। उसका ती उफहलेका सचम्सा आँखा अझै ैपसन फोटार्मा उस्त ैसथए।

रे्मरो र्मोचाष र ठुलो पाटीको एकता भयो। र्म उपाध्यक्ष भए पुरै पाटीको। एकता भएको उपलक्ष्यर्मा र्मैले एउटा भब्य राप्रत्र भोजको आयोजना गरे। रासत अबेर सम्र्म “र्मुन्नी बदनार्म हुइ”र्मा पुरै पाटी, नेता, कायषकताषहरुको सभड र्मस्त रह्यो।

भोसलपल्ट पाटीर्मा खबर आयो “कर्माण्डर टाइगरको अस्पताल न पुग्दै र्मतृ्यु भयो, र्मलार्मी जाने भने कोही भएनन रे”।

अझै ैअको कुरा खुसुक्क भखन्दउ, त्यो दईु गोली रे्मरी कामे्रडनीले चलाएकी सथइन हाम्रै गुप्त योजना अन्तगषत। चन्द्र र ज्योतीको पत्तो अझै ैसम्र्म पसन कसैले पाएकै छैनन।

***

संपकष Email: [email protected] Website: www.inls.org

ियास अनलाइन माससक

िधानसम्पार्क: कप्रपल असधकारी स. सम्पार्क: डा. सञ्जय कुमार झा िसि भूर्र् िसार् रत्न कुमार झा

कायषकारी सम्पार्क: डा. लेखनाथ काफ्ले ब्यवस्थापन: नवराज न्यौपाने

सम्पार्क: सनरजमान िषे्ठ प्रविेर् सहयोग: िभा रेग्मी

िकािन िथा प्रबिरर्

अन्िराषप्रिय नेपाली साहहत्य समाज, र्मोसा च्याप्टर, िाइपेई, िाइवान

© INLS, Formosa Chapter, Taipei, Taiwan

आवरर् िथा साजसज्जा: डा. लेखनाथ काफ्ले

आवरर् र्ोटो: जुडी कंग द्वारा सजृजि पंहटंग अजन्िम पषृ् ठ र्ोटो: आसभना िु

prayas.2.2.2012

Documents

prayas online

formosa chapter

inls

volume

taiwan

issue

april 2012

taipei