Broj 72Jun 2012

Godina XIIwww.pks.rs

SLAĐANAMILOJEVIĆ menadžerka klastera FACTS: Partnerstvo, rešenje za mala preduzeća

SER POL DŽADŽ

predsednik Britansko-srpske

komore:Više britanskih

investicija 2012. i 2013.

From page 53KORAK in English

prEDLOg EkONOMSkE POLitikE 2012 - 2016.

3RUBRIKA

www.pks.rs

broj 72

Nadnaslov

NaslovPodnaslov

3SADRŽAJ

IM

PR

ES

UM

Broj 72

izdaje:Privredna komora Srbije

Direktor Centra za marketing, informisanje i promocije:Ivan Jakšić

Rukovodilac Službe za informisanje:Milan Nedić

Glavni i odgovorni urednik:Mirjana Stefanović

Novinar - urednik:Branislav Gulan

Novinar:Nada Mitrović

Prevod na engleski: Katarina Gavrić

Dizajn časopisa:Zoran Boldorac

grafičko - tehničko uređenjeNemanja Ilić

ŠtampaPolitika AD

Adresa redakcije:Resavska 13-15, 11001 Beograd

E-mail:informisanje@pks.rs

telefon:+381 11 3300 905

Fax:+381 11 3244 645

Marketing:+381 11 3300 916marketing@pks.rs

Besplatno izdanje

Dan otvorenih vrata za Tursku:Tekstil za treća tržišta

Novosadski sajam:inovacije u

proizvodnji hrane

56. Međunarodni sajam tehnike:Zaokret ka

industrijalizaciji

2

24

36

22

30

46

Nova stranica bilateralnih odnosa:Otvoreno predstavništvo

pkS u Zagrebu

Skupština PKS:Novi sastav Upravnog odbora pkS

KORAK: časopis Privredne komore Srbije / glavni i odgovorni urednik Mirjana Stefanović. - 2001, br. 1 (30. jun)- . - Beograd (Resavska 15) : Privredna komora Srbije, 2001 - (Beograd: Politika). - 28 cm

Nasl. str. prištampanog engl. izdanja: Korak:magazine of the Serbian Chamber of commerceISSN 1451-480X = Korak COBISS.SR-ID 109301516

Međunarodni sajam autodelova:

Destinacija kragujevac49

Miomir Nikolić, predsednik Grupacije veledrogerija:

Finansijska disciplina i jasna odgovornost

4

www.pks.rs

broj 72 DOGAđAJI

peta sednica Skupštine pkS

Novi sastav Upravnog odbora pkSSkupština privredne komore Srbije, na sednici održanoj 14. juna 2012. godine, donela je Odluku o izboru članova Upravnog odbora privredne komore Srbije. Za članove Upravnog odbora privredne komore Srbije iza-brani su:

KOBILjSKI prof. dr BORISLAV direktor “Instituta za ratarstvo i povrtarstvo” - Novi Sad

SPASIĆ MILOVAN generalni direktor “Monting Energetika” - Beograd

MOMIROVIĆ NADA vlasnik “Mona” - Beograd

MARKOVIĆ MILORAD predsednik “Minel” - Beograd

DAVIDOVIĆ JOVAN generalni direktor “Krušik” AD - Valjevo

RADOVANČEV mr ŽIVANKO generalni direktor “Mlekoprodukt” AD - Zrenjanin

MILOŠEVIĆ dr RODOLjUB suvlasnik “Aleva” AD - Novi Kneževac

NEŠIĆ ŽIVORAD direktor DP “Žitoprodukt” - Kragujevac

TLAČINAC MIROSLAV vlasnik “Amiga” - Kraljevo

NENEZIĆ MILOŠ potpredsednik “Unije poslodavaca Srbije” - Beograd

DISIĆ SLAđAN generalni direktor HK “Simpo” AD - Vranje

STANKOVIĆ DRAGAN generalni direktor HE “đerdap” - Kladovo

JOVANOVIĆ ZORAN generalni direktor AD “Niš Ekspres” - Niš

CICMIL mr MILINKO generalni direktor “Promont Group” doo - Novi Sad

KRŠANIN MIROLjUB direktor “Tehnomarket” - Pančevo

đURđEVIĆ mr RUŽICA suvlasnik “Intermehanika” - Smederevo

RADOIČIĆ MOMIR direktor “Sitoplast” doo - Ratkovo

STANISAVLjEVIĆ BOŠKO vlasnik “Jugohem” - Nova Pazova

TIVADAR mr BUNFORD generalni direktor “Masterplast YU” doo - Subotica

BOJOVIĆ MILAN generalni direktor “Putevi” AD - Užice

MARKOVIĆ ACA predsednik UO JP “Elektroprivreda Srbije” - Beograd

JAKOVLjEVIĆ PETRAŠIN generalni direktor “Metalac” - Gornji Milanovac

KNEŽEVIĆ BRANKO generalni direktor GP “Mostogradnja” - Beograd

NENADOVIĆ DRAGAN generalni direktor “Galenika Fitofarmacija” - Beograd

LATINOVIĆ RAJKO generalni direktor “PKB Imes” - Beograd

5

www.pks.rs

broj 72DOGAđAJI

KUZMANOVIĆ DRAGAN direktor i vlasnik “Domis” - Čačak

MATIĆ VERAN direktor i glavni i odgovorni i predsednik UO “B92” - Beograd

VUČINIĆ đORđE direktor “Securitas Services” doo- Beograd

VESELINOVIĆ RADOSLAV predsednik “Galeb Group” doo - Šabac

STANOJEVIĆ DEJAN generalni direktor “Merkur” - Vrnjačka Banja

ERČIĆ JEŠA pomoćnik generalnog direktora “Železnice Srbije” - Beograd

BABIĆ CVIJO generalni direktor JKP “Beogradski vodovod i kanalizacija” - Beograd

GRGUREVIĆ MILAN direktor “Delta Agrar” doo - Beograd

đURIĆ DRAGINjA predsednik IO “Banca Intesa” AD - Beograd

MILUTINOVIĆ JASMINA generalni direktor RT “Zajača” - Loznica i izvršni direktor u kon-cernu “Farmakom MB” - Šabac

PERIĆ DUŠAN Autoprevoznik - preduzetnik, Beograd

FERRARA ANTONIO CESARE direktor Privrednog društva “Fiat Automobili Srbija” - Kragujevac

Odluke i imenovanja

Skupština PKS je na svojoj petoj sednici, održanoj 14. juna 2012, usvojila je Kodeks korporativnog uprav-ljanja, sa bi doprinela unapređenju korporativnog upravljanja u svim društvima kapitala. Na istoj sednici, Skupština PKS izabrala je novi sastav Upravnog odbora PKS i donela Odluku o izboru prof. dr Zorana Sto-janovića, profesora Pravnog fakulteta Univerziteta u Beogradu, za predsednika Suda časti pri Privrednoj komori Srbije, a sudije Miroslava Nikolića, vršioca dužnosti predsednika Privrednog apelacionog suda, za zamenika predsednika Suda časti. Imenovane su i sudije Suda časti pri PKS.Upravni odbor PKS na svojoj 19. sednici, održanoj 14. juna 2012, imenovao je direktore predstavništava PKS u inostranstvu: Vera Vidović u Austriji sa sedištem u Beču i Vesna Mihajlović pakaja u Francuskoj sa sedištem u Parizu. Imenovani su i savetnici u predstavništvima PKS u inostranstvu: Ivana Janković Bah u Nemačkoj sa sedištem u Frankfurtu, Ikonija Bojović Tuš u Francuskoj sa sedištem u Parizu, i Radojica Sretenović u Ruskoj Federaciji sa sedištem u Moskvi. Upravni odbor PKS doneo je i Odluku o izboru dr Miloša Živkovića, docenta na Pravnom fakultetu u Beogradu, za predsednika, a dr Vladimira popovića, vanrednog profesora na Pravnom fakultetu u Beo-

gradu, za zamenika predsednika Stalnog izbranog suda (Arbitra-že) pri Privrednoj komori Srbije.Za sekretara Udruženja indu-strije tekstila, odeće, kože i obu-će imenovana je Vesna Vasilje-vić, za sekretara Udruženja za saobraćaj i telekomunikacije dr Dušan Mladenović, za sekreta-ra Udruženja za privatno obez-beđenje Zoran Milićević, za se-kretara Odbora za bankarstvo i osiguranje Branislava Žunjić, a za sekretara Udruženja komu-nalne delatnosti Branimir Lju-mović.

6

www.pks.rs

broj 72 DOKUMENTA

Skupština pkS na svojoj petoj sednici, održanoj 14. juna 2012, na pred-logu Upravnog odbora pkS, razmatrala je i usvojila predlog nove eko-nomske politike za period 2012 – 2016. godine. Dokument sadrži polazne osnove za novi makroekonomski okvir, kratkoročne i dugoročne ciljeve i preporuke koje se odnose na reforme ambijenta poslovanja u oblasti države, zapošljavanja i privrede. Donosimo izvod iz tog dokumenta

Predlog nove ekonomske politike za period 2012 – 2016. godine

preporuke pkS novoj Vladi republike Srbije

Uvod

Kao mala i otvorena privreda, koja se značajno oslanja na inostranu tražnju, Srbija ne može podstaći sopstveni ekonomski rast ukoliko iz recesije ne izađe i svetska privreda. Stoga neizvesnost u pogledu opo-ravka i rasta vodećih privreda u sve-tu, veliki javni dug i državni deficit u zemljama evro zone, najznačajni-jim trgovinskim partnerima Srbije, kao i usporavanje privrednog rasta u ostalim brzorastućim svetskim privredama, imaju direktan nega-tivan uticaj na netransformisanu privredu Srbije. Ova međunarodna kretanja Srbiju suočavaju sa dugo-ročnim rizicima kao što su:

• nizak nivo izvoza usled uticaja eksternih faktora na izvoznu tra-žnju, a time i privrednog rasta;• nizak nivo priliva stranih direk-tnih investicija, rast cena kapitala i otežano zaduživanje realnog sekto-ra i države, jer je Srbija visoko zavi-sna od uvoza kapitala; • dominantno prisustvo banaka čije su centrale u zemljama evro zone koje su pogođene dužničkom krizom, dodatno može doprineti prenošenju krize na Srbiju;• visoka javna potrošnja i njena ne-

odgovarajuća struktura, kao i za-duženost države.

Ostvarenje i prisustvo ovih rizika utiču na kretanje inflacije, kursa dinara, ekonomski rast i zaposle-nost, kao i finansijsku stabilnost. Globalna kriza iznela je na povr-šinu decenijske strukturne pro-bleme srpske privrede i društva. Izostanak blagovremenih reformi kumulirao je duboke strukturne probleme na svim nivoima: država – raskorak između prihoda i rasho-da; preduzeća – struktura imovine, proizvodnje i finansiranja; doma-ćinstva – odnos potrošnje i štednje. Dosadašnji pokušaji da se zaduži-vanjem obezbedi funkcionisanje sistema rezultirali su dolaskom na granicu prezaduženosti i države i privrede i povećanja rizika servi-siranja obaveza i države i privrede.

Polazne osnove za novi ma-kroekonomski okvir

Negativni trendovi, prisutni od sredine 2011, zadržani su i u prvom kvartalu 2012. godine - u odnosu na isti period prethodne godine re-alni pad BDP iznosi oko 1,3%, a in-dustrijske proizvodnje 5,9%, sma-njenje izvoza u dolarima za 9,2%,

rast spoljnotrgovinskog deficita, smanjenje zaposlnosti, nestabilnost i konstantno slabljenje nacionalne valute i pored čestih intervencija NBS. To nedvosmisleno ukazuje da će ova godina biti puna izazova, pa je potrebno sve aktivnosti usmeri-ti na smanjivanje javne potrošnje, održanje makroekonomske stabil-nosti i ekonomski oporavak.

kratkoročno, u prvih sto dana Vlade, potrebno je preduzeti hitne mere koje će zaustaviti pad eko-nomske aktivnosti i stvoriti pre-duslove za neodložne strukturne i sistemske reforme u cilju obezbe-đenja makroekonomske stabilnosti kako bi se izbegli rizici da se po-novo pod izgovorom krize odlože neophodne reforme. Prioriteti su: rešavanje problema nelikvidnosti i uspostavljanje finansijske dis-cipline, stvaranje uslova za jaču kreditnu aktivnost prema privredi i snižavanje cena kapitala, poveća-nje investicija u infrastrukturu koje angažuju domaću privredu, proi-zvodnja namenjena izvozu, poljo-privreda i energetika, smanjenje troškova poslovanja kroz ukidanje nepotrebnih administrativnih pro-cedura, ukidanje ili smanjenje poje-dinih parafiskalnih nameta, dono-

7

www.pks.rs

broj 72DOKUMENTA

šenje programa reforme inspekcija i prevođenje sive ekonomije u le-galne tokove i povećanje efikasno-sti javnih nabavki.

Makroekonomski okvir za period 2012-2016. godine mora biti zasno-van na otklanjanju ključnih dis-proporcija prisutnih između: • ukupne proizvodnje i potrošnje; • domaće štednje i nivoa neophod-nih investicija; • uvoza i izvoza koji stvara neo-drživ jaz koji se pokriva zaduživa-njem; • razvijenih i nerazvijenih regiona; • odnosa između aktivnog i izdr-žavanog stanovništva; • odnosa broja zaposlenih i neza-poslenih; • odnosa broja zaposlenih u admi-nistraciji i proizvodnom sektoru; • odnosa broja zaposlenih i broja penzionera.

Ove strategijske neravnoteže mora-ju biti orijentir za redefiniciju svih politika koje su ključne za budući ekonomski rast i razvoj naše ze-mlje. Ključni ograničavajući faktor je strani dug koji je posledica ek-sterne neravnoteže (kako na teku-ćem računu, tako još više u bilansu spoljne trgovine).

Dugoročno cilj treba da bude do-stizanje godišnje stope rasta od oko 5% u uslovima makroekonomske stabilnosti, tj. niske i stabilne in-flacije, održivosti fiskalne i plat-nobilanse pozicije, stabilnosti fi-nansijskih tržišta i tržišta rada. Za ostvarenje ovog cilja neophodno je sledeće: • makroekonomska stabilnost – ni-ska inflacija• fleksibilan kurs sa ciljem očuva-nja konkurentnosti• konsolidacija javnih finansija, smanjenje javne potrošnje do nivoa zemalja na sličnom stepenu razvo-ja, tj. na učešće od oko 35% BDP, kao i promena strukture javne po-trošnje. To praktično podrazumeva

izgradnju novog koncepta države primerenog finansijskim mogućno-stima privrede, pri čemu preispiti-vanje zaslužuju zakonodavna, sud-ska i izvršna vlast (kako u pogledu broja angažovanih lica, delokruga, troškova, procedura itd. tako i u pogledu njihove kvalifikovanosti) • reforma javnog sektora čiji su prioriteti: penzioni sistem, sistem zdravstvenog osiguranja, javna preduzeća u pogledu depolitizacije i profesionalnog upravljanja, a u ci-lju povećanja efikasnosti i monito-ringa troškova, kao i kontrola rasta plata zaposlenioh u administraciji. Važna mera tog procesa treba da bude i uvođenje korporativnog upravljanja u javnom sektoru, u skladu sa OECD principima i smer-nicama • kompletirati regulativu i izgradi-ti infrastrukturu za privatno javno partnerstvo i koncesije, s obzirom na nisku efikasnost, zastarelu i nerazvijenu infrastrukturu, nisku produktivnost javnih preduzeća i javnih komunalnih preduzeća, u cilju stvaranja uslova za efikasnije investiranje u javni sektor.• poreska reforma koja bi uskladi-la poresko opterećenje sa ekonom-skom snagom poreskih obveznika, kao i smanjenje troškova kroz re-

formu poreskih postupka i poreske administracije (veća uloga posred-nih poreza, manja uloga poreza na doprinose) • uspostaviti efikasniji mehaniza-ma zaštite poverilaca i poštovanja ugovora, paralelno sa poreskom reformom• okončanje procesa privatizacije i restrukturiranja• reforma tržišta rada i povećanje mobilnosti radne snage, kao i refor-ma obrazovanja i njegovo stavlja-nje u funkciju ekonomske politike• reforme su neophodan, ali ne i dovoljan uslov za održiv privred-ni rast Srbije. Neophodno je doneti Plan oporavka proizvodnje do 2020. godine i prilagoditi instrumente finansijske i nefinansijske podrš-ke realizaciji plana oporavka proi-zvodnje namenjene izvozu: kreirati efikasniju politiku podsticanja inve-sticija, stabilniji poslovni ambijent uključujući efikasnu i racionalnu administraciju i odsustvo korupcije.

Ovaj rezime predstavlja kombina-ciju izvoda iz analiza preporuka za otklanjanje ključnih strukturnih dsproporcija i usaglašenih nalaza i preporuka privrede, kako bi se do-prinelo postizanju bržeg dugoroč-noodrživog ekonomskog rasta

8

www.pks.rs

broj 72 DOKUMENTA

I Država

Ambijent poslovanja generiše brojna ograničenja koja utiču

ne samo na konkurentnost privre-de, jer generišu visoke troškove poslovanja, već presudno utiču i na sposobnost države da smanji troš-ke, privuče i zadrži strane investi-tore. Analiza ambijenta poslovanja je strukturirana prema grupama prepreka koje je identifikovala po-slovna zajednica, a koje u najkraćem roku treba otkloniti.Prepreke u vezi sa donošenjem propisa. U praksi postoji hiperpro-dukcija propisa, koji se donose bez adekvatne uključenosti predstavni-ka privrede i struke u proces njiho-vog donošenja. Propisi su složeni, često međusobno neusaglašeni, i pisani su nerazumljivim „jezikom“. Rešenja u mnogim propisima preu-zeta su iz pravne tekovine EU, bez upuštanja u suštinu odnosa ili me-hanizama koje treba da regulišu i efikasno se prilagode stepenu eko-nomskog razvoja i administrativ-nim kapacitetima. Procene efekata propisa na privredu su paušalne, što za posledicu ima definisanje neprimereno kratkih rokova za pri-menu propisa. Podzakonski akti se donose sa zakašnjenjem. Mnogi propisi se ne primenjuju bilo zbog toga što su praktično neprimenljivi, bilo što bi njihova primena dovela do velikih negativnih posledica po privredne subjekte, ili zato što ne postoje izgrađeni administrativni kapaciteti za primenu.Prepreke u vezi sa nedovoljnom obučenošću i informisanosti i pri-vrede i administracije, a posebno inspekcija. Privrednici, generalno, a posebno mali privredni subjekti, ne-maju dovoljne kapacitete da isprate sve promene u propisima, a njihovi finansijski resursi su skromni da bi mogli angažovati različite konsul-

Preporuke: − Definisati mehanizam institucionalnih konsulatacija poslovne zajed-nice u procesu donošenja zakonskih i podzakonskih akata. − Poslovnikom o Vladi, urediti da je predlagač ekonomskih zakona u obavezi da pribavi mišljenje o nacrtu zakona, predlogu uredbe i odluke od Privredne komore Srbije i sprovede javnu raspravu o nacrtu zakona.− Uvesti obavezu procene uticaja budućih propisa na privredu, a pre svega na mala i srednja preduzeća i uskladiti period prilagođavanja sa realnim mogućnostima i privrede i administracije− Doneti Zakon o lobiranju.− Smanjiti nepotrebne administrativne troškove kroz definisanje i sprovođenje plana za ukidanje i reformu administrativnih procedura.− Izraditi pravilnik za sprovođenje svih administrativnih procedura, koji će sadržati opise potrebnih procedura, nadležnost za svaku od ak-tivnosti u okviru pojedinačnih procedura, kao i vremensko ograniče-nje trajanja postupka svake od aktivnosti procedura.− Zakon o planiranju i izgradnji zameniti sledećim zakonima:

• Zakon o planiranju i urbanizmu• Zakon o građevinskom zemljištu• Zakon o građenju• Zakon o građevinskim proizvodima• Zakon o legalizaciji.

− Tehničke propise u oblasti građevine usaglasiti sa evropskim. − Propisima urediti uslove za rad stranih kompanija u oblasti građevinarstva.− Izraditi strategiju za uključivanje domaće ndustrije u velike infra-strukturne projekte koji se finansiraju iz međunarodnih zajmova i po-dizanje kapaciteta domaćih kompanija za učešće na ovim projektima. − Osloboditi građevinska preduzeća i njihove zaposlene svih poreza po osnovu rada u inostranstvu kao vid dodatne stimulacije za pove-ćanje izvoza. − Preispitati, pojednostaviti i učiniti transparentnijim i jeftinijim proce-dure u oblasti urbanističkog planiranja za sve propise u vezi promene namene zemljišta (visine naknada za promenu namene zemljišta iz po-ljoprivrednog u gradsko građevinsko zemljište), − Postupke i procedure konverzije prava korišćenja u pravo svojine učiniti efikasnijim za investitore. − Povećati efikasnost sudskih postupaka kroz izmenu sistema određivanja visine taksi za sudske administrativne procedure koje neće zavisiti od vred-nosti predmeta koji se nalazi u okviru sudske administrativne procedure.− Neophodno je doneti Program reforme inspekcija koji bi sadržao i reformu proceduralnih postupaka, kao i uspostavljanje Generalnog in-spektorata koji bi objedinio sve inspekcisjke kontrole izuzev poreske i carinske. Program bi morao da sadrži i obavezu licencaranja inspek-tora, kao i izmenu postojeće kaznene politike koja mora biti u funkciji prevencije prekršaja, a ne faktor destimulisanja legalnog poslovanja. − Hitno pristupiti izmenama, odnosno donošenju novog Zakona o jav-nim nabavkama.

1.1 Ambijent poslovanja – analiza i preporuke

9

www.pks.rs

broj 72DOKUMENTA

tantske usluge izvan preduzeća. U slučaju administracije, donošenje novih propisa nije praćeno sprovo-đenjem adekvatne obuke niti posto-ji usaglašenost između datuma stu-panja na snagu propisa i postojanja adekvatnih i funkcionalno efikasnih kapaciteta administracije za njihovo sprovođenje.Prepreke u vidu troškova koje ge-neriše ambijent poslovanja. Naj-veći negativan uticaj na poslovanje privrednika, sa aspekta utrošenog vremena, imaju administrativne procedure, dobijanje građevin-skih dozvola, sudski postupci i administriranje naplate poreza.Primenom modela standardnog troška, procenjen administrativni trošak i administrativno optereće-nje privrede sa 157 procedura iznosi oko 4,2% BDP ili 1,35 milijardi EUR.Dobijanje građevinskih dozvola - Srbija je prema Izveštaju Svetske banke na 175. poziciji kada su u pi-tanju građevinske dozvole. Prema ovom izveštaju neophodno je proći kroz 19 procedura, utrošiti 279 dana i potrošiti 1.603,8% dohotka po sta-novniku kako bi u Srbiji dobili gra-đevinsku dozvolu. Uprkos činjenici

da je u 2009. donet novi Zakon o planiranju i izgradnji, kao i njego-ve izmene i dopune u 2011. godini, Srbija i dalje stagnira u ovoj oblasti. Broj procedura u odnosu na 2007. godinu smanjen je za jednu, broj dana je povećan za 75, dok je nivo troškova značajno umanjen. Sudski procesi - U okviru Doing Business izveštaja Srbija se nalazi na 104. poziciji kada je u pitanju izvršenje ugovora sudskim putem jer je potrebno proći kroz 36 proce-dura koje u proseku traju 635 dana i koštaju 31,3% potraživanja. Kada je u pitanju efikasnost pravosuđa u rešavanju sporova prema Global-nom indeksu konkurentnosti Srbi-ja se nalazi na 137. poziciji od 142. zemlje i trenutna pozicija predstav-lja pad od 46 pozicija u odnosu na 2007. godinu. Problem na koji pri-vrednici često ukazuju jeste i visina taksi u sudskim procesima, kao i visina taksi kod administrativnih postupaka u sudu. Visina takse za overu ugovora u sudu zavisi od vi-sine vrednosti ugovora iako je ad-ministrativna procedura za overu ugovora ista (i u sudu i u opštini).Inspekcijske kontrole i nadzor nad

sprovođenjem propisa direktno doprinose rastu troškova privrede. Problem sprovođenja inspekcijskih kontrola obuhvata problem pro-pisa i upoznavanje privrednika i inspektora sa propisima, problem sprovođenja inspekcijskih kontro-la i kaznene politike. Propisi su nejasni, netransparentni, sadrže diskreciona prava, često ni privre-dici ni inspektori nisu u dovoljnoj meri upoznati sa njima. Postoji veliki broj inspekcija na nacional-nom i lokalnom nivou čiji rad nije koordinisan, redovne inspekcijske kontrole nisu planirane i po pravi-lu se ne najavljuju privrednicima. Kaznena politika nije primerena ekonomskoj snazi privrednog su-bjekta ni stepenu učinjenog prekša-ja ili nivou neusklađenosti sa pro-pisom. Time shvatanje uloge ove politike od strane privrednika nije prepoznato kao funkcija prevencije već alimentiranja budžeta po sva-ku cenu. U borbi protiv korupcije u procesu javnih nabavki nužna je efikasna provera poslovanja od strane eksternih organa: budžetske inspekcije i Državne revizorske in-stitucije (DRI)

1.2 Budžet, finansiranje države, fiskalna i parafiskalna opterećenja – analiza i preporuke

Domaća tražnja konstantno i značajno prevazilazi doma-

ću proizvodnju. Pre krize, domaća tražnja je bila i za 25% veća od proi-zvodnje i tako predstavljala osnovni uzrok ekonomske neravnoteže koja je dovodila do pri tiska na inflaciju i tekući deficit platnog bilansa. U strukturi domaće tražnje najveći deo čini potrošnja stanovništva, koja u BDP učestvuje sa oko 80%, dok je učešće potrošnje države u BDP oko 13%. Investicije su smanjile učešće u BDP sa 24% u 2007. godini na nešto manje od 18% u 2010. godini. potrošnja stanovništva i države

je vrlo visoka, tj. iznad nivoa koji obezbeđuje održivost. Na domaću potrošnju otpada gotovo ceo neto domaći proizvod i amortizacija. U ovom segmentu su vrlo značajne implikacije koje na strukturu upo-trebe bruto domaćeg proizvoda ima budžetska politika. Prvo, država ukupno preraspodeljuje oko 45% bruto domaćeg proizvoda. Drugo, direktni trošak države, izražen kroz njene neinvesticione nabavke i tro-šak ljudi angažovanih u državnoj upravi i javnim službama je relativ-no visok. Istina, prihodi države se smanjuju, ali to proizvodi drugi pro-

blem. Od 2006. godine kumuliran je deficit od gotovo ¼ bruto domaćeg proizvoda. Sa smanjenjem moguć-nosti njegovog finansiranja kroz pri-vatizacione prihode i donacije, došlo je do povećanja učešća javnog duga u bruto domaćem proizvodu. Odnos između ukupnog javnog duga i BDP prema izveštajima Mini-starstva finansija je 43,2%, a prema procenama Fiskalnog saveta čak 46,4%. To predstavlja rizik za spo-sobnost zemlje da servisira svoje obaveze prema poveriocima, poseb-no imajući u vidu projekcije vezane za kretanje ekonomske aktivnosti u

10

www.pks.rs

broj 72 DOKUMENTA

2012.godini. U periodu 2008-2011 – prihodi budžeta su prosečno nomi-nalno rasli 15,8% godišnje. U tom istom periodu javni rashodi budžeta su prosečno nominalno rasli 7,6% godišnje, deficit budžeta je prosečno nominalno rastao za 44,4% godiš-nje. Nisu samo visoki javni rasho-di uzrok budžetskom deficitu, već i smanjeni prihodi u budžet, zbog smanjenja poreske osnovice usled pada proizvodne aktivnosti, loše poreske politike, evazije poreza i značajnog prisustva sive ekonomi-je. Posledica niske privredne ak-tivnosti je i skroman rast prihoda budžeta koji uzrokuje rast deficita budžeta koji se u krajnjoj instanci pokriva zaduživanjem. U okviru rashoda uočava se najveće učešće socijalnih davanja, unutar kojih vo-deću ulogu uglavnom imaju penzije. U Srbiji, izdaci na plate zaposlenih u javnom sektoru i penzije učestvuju u ukupnim javnim rashodima sa više od 50%. U isto vreme, učešće kapi-talnih rashoda u javnim rashodima se kreće oko 8%, reč je o sredstvima za održavanje postojećih i pokreta-nje novih javnih investicija i iznos je manji od rashoda na ime kupovine roba i usluga (za tekuću državnu potrošnju) koji u ukupnim javnim rashodima učestvuju oko 16%. Nivo socijalnih davanja (posmatran kao % BDp) je u odnosu na Srbiju viši samo u Austriji, grčkoj i portuga-liji, dok je učešće naknada za za-poslene u javnom sektoru u BDP Srbije je na nivou učešća ovih na-knada u Hrvatskoj i Poljskoj, ali iznad nivoa učešća u Bugarskoj, rumuniji, Austriji ili Češkoj. Budžetska sredstva se neracionalno troše i subvencioniranjem neefika-snih javnih preduzeća, što ukazuje na činjenicu da je država u srpskoj privredi još uvek značajno prisutna. Pored direktnih subvencija, drža-va podržava društvena preduzeća i putem garancija za komercijalne kredite, a značajna je i podrška pu-tem indirektnih subvencija tako što se preuzimaju neizmirene obaveze

prema drugim subjektima (nepla-ćen porez, doprinosi za penziono i zdravstveno osiguranje). Prema pre-liminarnim podacima Ministarstva finansija i Agencije za privatizaciju, stanje neizmirenih obaveza velikih komunalnih preduzeća prema dr-žavnim entitetima je iznosilo najma-nje 260 miliona evra, a kompanija u restrukturiranju najmanje 600 milio-na evra, što je zajedno gotovo jedna milijarda evra ili 3,3% BDP.Od 2008. godine dolazi do značajnog porasta kreditiranja države od strane banaka na domaćem tržištu. Banke na domaćem tržištu u 2011. godini povećale su svoje kreditiranje države u odnosu na 2008. godinu za preko 205 milijardi dinara (u 2008. godini nivo pozajmljenih sredstava državi iznosio je 18,7 milijardi dinara, a u 2011. godini 223,8 milijardi dinara). Na taj način država je izvršila dodat-ni pritisak na kreditnu aktivnost ba-naka koja je rezultirala istiskivanjem privatnog sektora i smanjenjem nji-hove mogućnosti zaduživanja.Ukupan spoljni dug Srbije je krajem 2011. godine iznosio preko 24 mili-jarde evra i njegov najveći deo, blizu 94%, čine srednjoročne i dugoročne obaveze. Dug javnog sektora je kra-jem 2011. godine iznosio 10,8 mili-jardi evra, a privatnog 13,3 milijarde evra, od čega se oko 9 milijardi evra odnosi na preduzeća a 4,3 milijar-de evra na banke. Odnos ukupnog

spoljnog duga prema BDP je na granici od 80%, što se smatra gra-ničnom vrednošću za svrstavanje zemlje u grupu visoko zaduženih zemalja. Ova činjenica ukazuje na jedan od osnovnih ograničavajućih činilaca privrednog razvoja, a za po-sledicu ima tendenciju rasta otplate spoljnog duga. U 2011. godini za ser-visiranje spoljnog duga izdvojeno je oko 12,6% BDP dok planirane otpla-te po osnovu spoljnog duga u 2012. godini iznose 3,8 milijardi evra (javni sektor blizu milijardu evra; privat-ni sektor oko 2,8 milijardi evra). Od 2002. godine primetan je trend rasta visine otplate duga kao procenta BDP i izvoza roba i usluga. U posled-njem kvartalu 2011. godine čak 13,6% BDP izdvojeno je za otplatu duga od-nosno 37,2% izvoza roba i usluga. Dakle više od 1/3 ukupne vrednosti izvoza roba i usluga odlazi na otplatu spoljnog duga naše zemlje.

Fiskalna politika

Fiskalna politika godinama nije bila usmerena na ostvarivanje makroe-konomske stabilnosti i nije bila uskla-đena sa monetarnom politikom, radi zajedničkog delovanja u pravcu sma-njenja inflatornih pritisaka. Previsoka javna potrošnja je već duže vreme neprilagođena stepe-nu privrednog razvoja. U vreme pre svetske finansijske krize, kada su ostvarivani javni prihodi iznad proseka, i javna potrošnja je bila vi-soka. Rezultat je budžetski deficit, koji je potom pokrivan prihodima od privatizacije. Po izbijanju krize, došlo je do značajnog smanjenja javnih prihoda, dok je pad javnih rashoda bio manji (posmatrano kao % BDP), što je rezultiralo širenjem fiskalnog deficita. Država je, dakle, neracionalno tro-šila i došla u situaciju da minus u finansijama mora da pokriva za-duživanjem, što je loše i može, uz znatno učešće stranog duga, imati za posledicu nemogućnost održa-vanja finansijske stabilnosti. Ključ-

11

www.pks.rs

broj 72DOKUMENTA

ni problem zato postaje nivo fiskal-nog deficita čije finansiranje neće dovesti do prezaduženosti države. Prema tome, uspešnost neophod-nih poreskih reformi zavisi od ni-voa javne potrošnje, koja ne sme ostati na nivou na kojem je sada. Srbiji je potrebna nova fiskalna politika kojom će se podržati mo-del razvoja baziran na proizvodnji razmenljivih dobara za izvoz, sti-mulisati ulaganja, a destimulisati odliv novca u neproduktivna dobra i nekrentnine. Fiskalna politika je ključ promena imovinskog portfe-lja preduzeća i njegovog ponašanja. Moraju se stvoriti uslovi da je sku-po posedovati neproduktivnu imo-vinu, a stimulativno proizvoditi, štedeti i investirati u proizvodnju. Poreska reforma, kao komponenta fiskalne politike, mora biti rezul-tat širokog društvenog konsenzu-sa svih ekonomskih subjekata, tj. predstavnika kapitala, rada i države.

parafiskalna opterećenja

U Srbiji je identifikavano oko 370 neporeskih davanja koje optere-ćuju privredne subjekte. Poređenja radi u Hrvatskoj je identifikovano 245 neporeskih prihoda. Ukupan iznos naplaćenih sredsta-va u 2011. godini od 77 neporeskih nameta je bio oko 730 miliona evra. Imajući u vidu da je u 2011. godini u privredi bilo zaposleno 1,27 miliona ljudi, proizilazi da je finansijsko opterećenje po osnovu ovih 77 nameta iznosilo oko 570 evra godišnje po jednom zaposle-nom u privredi.Šta više, parafiskalna opterećenja su se od početka svetske finansijske kri-ze značajno povećala i na lokalnom nivou, povećanje za 38%, kao repu-bličkom nivou – povećanje za 13%.Zahvatanja iz prihoda preduzeća ili iz sredstava za investicije su jedna od najproblematičnijih praksi u vezi sa neporeskim nametima. Ukupan broj neporeskih opterećenja na pri-hod iz privredne delatnosti je 25

Preporuke: − Zaustaviti rast deficita budžeta.− Smanjiti javnu potrošnju na učešće od oko 35% BDP. − Izvršiti reformu prava na javna sredstva (socijalne naknade i penzije, subvencije itd.)− Usvojiti pravila fiskalne odgovornosti, kao zakonske norme i ne odstupati od njih usled pritisaka raznih interesnih grupa− Definisati novu i jasnu fiskalnu politiku koja će obuhvatiti ključne poreske reforme:

• reformu poreskog sistema, uz potrebu da se:- hitno izvršiti reforma poreza i doprinosa na zarade u cilju

poreskog rasterećenja privrede, smanjenja troškova poslovanja i stvaranja uslova za povećanje njene cenovne konkurentnosti;

- fiskalno stimuliše štednja stanovništva posebno sa dužim rokom i u dinarima, kao i pripisivanje kamate ulogu;

- preispita mogućnost uvođenja sintetičkog poreza na prihode građana uz jasno definisanje olakšica za ulaganje u produktivne namene i štednju;

- preispita mogućnost povećanja poreza na dobit koji se izvlači iz kompanija (jer niža poreska stopa stimuliše vlasnike na isisavanje profita, umesto reinvestiranja i stimuliše ulazak špekulativnog kapitala);

- hitno donese program poreskog obuhvata neformalne, odnosno sive ekonomije. Program mora da uključi i paket stimulativnih mera u funkciji prevođenja sive ekonomije u legalne tokove.

• reformu poreskog postupka i poreske administracije zasnovanu na principu poreske odgovornosti definisane u formi zakonske norme;

• reformu parafiskalnih opterećenja, koja podrazumeva: - preispitivanje visine lokalnih komunalnih taksa i drugih

naknada u cilju njihovog smanjenja. U tom smislu neophodno je da Ministarstvo finansija donese Uredbu o minimalnim i maksimalnim iznosima lokalnih komunalnih taksi i da se izvrši usklađivanje visine taksi prema stepenu razvijenosti i uvođenje jedinstvenog modela formiranja lokalnih komunalnih taksi;

- ograničinja mogućnost da različiti organi ili nosioci javnih ovlašćenja mogu diskreciono da utiču na broj i osnovne elemente određenih zahvatanja;

- izvršiti preciznu klasifikaciju i razvrstavanje svih fiskalnih formi koje postoje u sistemu i izvršiti razdvajanje onih koji imaju karakter poreza od drugih formi (taksi, nakanda, itd.);

- ukinuti najveći broj naknada i sličnih davanja koje se plaćaju za upise, potvrde, dozvole, uverenja, licence i sl, kada te radnje sprovode zaposleni u ovim organima.

- Neophodno je najveći broj, ako ne i sve javne entitete “vratiti” pod okrilje budžeta i njihovo finansiranje direktno vezati za budžet tj. za prihode koji dolaze po osnovu opštih poreza. Svi dosadašnji sopstveni prihodi državnih organa, ograna uprave i lokalne samouprave, agencija, direkcija i sl, treba da postanu prihodi budžeta, a sve te entitete treba uvesti u sistem konsolidovanog računa trezora. Sadašnja praksa postojanja posebnih računa tih entiteta u poslovnim bankama predstavlja ekstremni slučaj urušavanja sistema javnih finansija.

12

www.pks.rs

broj 72 DOKUMENTA

Osnovna karakteristika javnog sektora u Srbiji jeste niska efi-

kasnost, odnosno visok nivo troško-va u poređenju sa kvalitetom i obi-mom usluga koje taj sektor pruža. Izraženi problemi u javnom sekto-ru Srbije su: − visoki troškovi državne uprave i javnih službi u vidu prosečnih za-rada zaposlenih u ovom sektoru koje su iznad nivoa proseka zarada u privredi, kao i veliki broj zaposle-nih u ovom sektoru;− već ustaljena praksa formiranja raznih državnih agencija i sličnih institucija bez prethodne procene postojeće infrastrukture i ocene da li u državi već postoji organizacija koja te poslove radi ili ima kapaci-tete da ih obavlja; − neracionalno trošenje budžetskih sredstava subvencioniranjem nee-fikasnih javnih preduzeća;− malo učešće javnih investicija, što je u suprotnosti sa razvojnim ambi-cijama zemlje. Prosečna zarada zaposlenih u jav-nom sektoru Srbije je iznad proseč-ne zarade u Srbiji. Prosečna neto zarada u Srbiji je tek na nivou 70% prosečne neto zarade u javnim državnim preduzećima, odnosno 78,5% iste u državnoj upravi. Kao opravdanje za veće zarade u jav-nom u odnosu na privatni sektor se najčešće navodi viši nivo kvalifika-cija zaposlenih u javnom sektoru. Međutim, i unutar samog javnog sektora su prisutne značajne ra-zlike u nivou zarada za isti stepen kvalifikacija, što čini nužnim uspo-stavljanje jasnih principa u sistemu određivanja plata, odnosno ujed-načavanje plata za isti stepen kva-lifikacija i vezivanje osnovica za plate u javnom sektoru za kretanje prosečne plate u privatnom sekto-ru. Jedino tako se može sprečiti da javni sektor kao poslodavac bude nefer konkurencija privatnom sek-toru. Istovremeno, utvrđivanje optimal-

Preporuke: - Neophodno je izvršiti reformu javnog sektora čiji prioriteti treba da budu: reforma penzionog sistema, reforma zdravstvenog sistema, reforma sistema obrazovanja i reforma državne uprave.- Osnova reforme javnog sektora treba da bude:

• smanjenje ukupnih izdataka za zaposlene u državnoj upravi, javnim službama i javnim preduzećima, izjednačavanjem plata u javnom sektoru sa platama za uporediva radna mesta u privatnom sektoru;

• smanjenje broja zaposlenih u javnom sektoru tamo gde je to moguće, a da se ne naruši kvalitet pružene usluge;

• reduciranj e administriranja i unapređenje procesa javnih nabavki obezbediti smanjenje izdataka za robe i usluge;

• nastavak smanjenja direktnog subvencioniranja uz ubrzanje restrukturiranja i komercijalizacije javnih preduzeća.

- Reforma državne uprave mora da se zasniva na principu efikasne i funkcionalne sinergije između postojećeg administrativnog aparata i novih institucija koje su neophodne za sprovođenje evropske prakse i zakona. - Javna preduzeća treba reorganizovati korporatizacijom i privatizacijom, tako da se njihovo poslovanje izmesti iz javnog u realni sektor privrede i ova preduzeća počnu da posluju u konkurentnom tržišnom ambijentu. - U cilju povećanja efikasnosti poslovanja javnih preduzeća:

• potrebno je normirati odgovornost rukovodećih i odgovornih lica u javnom sektoru za zakasnelo plaćanje i nepoštovanje odredbi o ograničenim rokovima izmirivanja novčanih obaveza, što je potrebno da bi bio zaokružen okvir finansijske discipline;

• uspostaviti jasne mehanizme formiranja cena proizvoda i usluga, koja će minimizirati socijalnu komponentu i obezbediti ekonomsku održivost i kvalitet ponude. U tu svrhu država treba da donese jasnu socijalnu strategiju i izradi socijalne karte stanovništva i odredi izvore i način subvencionisanja usluga za socijalno ugrožene kategorije stanovništva;

• obezbediti efikasno korišćenje modela privatno-javnog partnerstva; • potrebno je izgraditi efikasan mehanizam naplate potraživanja od

privrede i građana; • treba izvršiti korporatizaciju državnih preduzeća uvažavajući

OECD principe i smernice za unapređenje korporativnog upravljanja kao i Kodeks korporativnog upravljanja PKS.

• izbor direktora i članova upravljanja u javnim preduzećima i javnim agencijama za upravljanje dobrima od opšteg interesa i dobrima u opštoj svojini mora biti sproveden kroz instituciju javnog konkursa

• jasno profilisati ulogu države u upravljanju prirodnim resursima koji su dati na korišćenje državnim preduzećima.

- Reforma penzionog sistema – učiniti da se Fond PIO ne naslanja samo na budžet, već mu omogućiti da ima direktne, tj. izvorne prihode (učešćem u vlasništvu javnih preduzeća gde po osnovu profita može obezbediti deo finasiranja, kao učešćem u zemljišnim fondovima i vraćanjem dela imovine koja im je oduzeta). Kroz finkcionalnu analizu rada administracije treba postići optimizaciju njenog rada i povećati joj efikasnost.

1.3 Javni sektor – analiza i preporuke

13

www.pks.rs

broj 72DOKUMENTA

1.4 Monetarna politika – analiza i preporuke

nog broja zaposlenih u sektoru dr-žavne uprave i javnim službama, koji u ukupnom broju zaposlenih u Srbiji učestvuju sa oko 22%, za-hteva sveobuhvatnu analizu, kako ekonomske štete od pada nivoa i kvaliteta javnih usluga, ne bi bile veće od vrednosti ušteda koje su ostvarene u okviru reformi ovog sektora. Javna preduzeća ukupno (i repu-blička i lokalna) čine 0,7% ukupnih privrednih društava, zapošljavaju 166.337 radnika (što je 16,2% uku-pno zaposlenih u Srbiji), raspolažu sa preko 1/3 vrednosti kapitala u privredi, ostvaruju 10,1% uku-pnog prihoda, 9,3% dobiti i 9,9% gubitka privrede. karakteristike poslovanja javnih preduzeća su: niska efikasnost, prezaduženost,

zastarela infrastruktura i oprema koja zahteva nova investiciona ulaganja. Formiranje cena uslu-ga sadrži dominantno socijalnu komponentu koja ne obezbeđuje

ekonomsku održivost, a mehaniz-mi naplate potraživanja su neefi-kasni. Upravljanje u većini ovih preduzeća je neefikasno i pod uti-cajem političkih partija

Osnovni zadatak monetarne politike je obezbeđenje niske

stope inflacije radi stabilnosti po-slovnog i investicionog ambijenta. Međutim, monetarna politika je u uskoj sprezi sa fiskalnom, a kako je prethodno konstatovano da fiskal-na politika nije bila usmerena na održanje makroekonomske stabil-nosti, to ni monetarna politika nije mogla biti uspešna. Posledica toga je da je 2011. godinu Srbija završi-la sa prosečnim rastom potrošnih cena od 7% i time se svrstala u ze-mlje sa najvišom stopom inflacije u Evropi. Zbog toga insistiranje na povećanju indirektnih poreza (PDV) u cilju povećanja javnih pri-hoda zahteva ozbiljno razmatranje. Uprkos deficitu tekućeg računa platnog bilansa, u proteklih deset godina, vrednost domaće valute je trpela jake apresijacijske pritiske u periodia velikih priliva stranog kapitala (od 2006. do 2008. godi-ne) i jake depresijacijske pritiske u periodima povećane neizvesnosti na svetskom finansisjkom tržištu i sa time povezanim odlivima pri-

vatnog duga (početak 2009. i 2010. godine i od kraja 2011. godine do danas). Iako je izbor fleksibilnog deviznog kursa logičan u maloj otvorenoj ekonomiji sa skromnim deviznim prilivom, tj. sa struktur-

nim trgovinskim deficitom, nje-gova potpuna fleksibilnost nije moguća. Fleksibilnost je sa jedne strane ograničena zbog visokog stepena prenosa slabljenja dina-ra na cene, (tj. inflaciju). Sa druge

14

www.pks.rs

broj 72 DOKUMENTA

strane preterana apresijacija tako-đe nije poželjna sa aspekta spolj-ne konkurentnosti i izvoza. Tako monetarna politika, koja u režimu ciljane inflacije uz fleksibilan devi-zni kurs ima teorijski svu moć, u praksi je pokazala da ima ograni-čen domet i da pokušava da sanira posledice.Visoka evroizacija sužava domet kanala kamatne stope na svega oko 30% dinarske novčane mase. Otvo-renošću kapitalnog računa otvara se prostor za tkz. carry trade, tj. kursne i kamatne arbitraže koje

su motivisane razlikom između domaće dinarske kamatne stope i stope na evropskom tržištu nov-ca, kao i očekivanim promenama vrednosti kursa. U takvim uslovi-ma smanjenje referentne kamatne stope iako opravdano sa aspekta buduće inflacije i ciklusa u kojem se privreda nalazi, može biti spre-čeno zbog rizika da se smanjenjem ove kamatne razlike podstakne odlivanje kratkoročnih sredstava iz dinara u kratkom roku, što nega-tivno utiče na rast cena.Ova godina je pokazala da mone-

tarna politika i u uslovima niske inflacije, ali sa visokim rizikom nestabilnosti (zamrazavanje aran-žmana sa MMF, izbori, izostanak čvrste fiskalne politike, pad pri-vredne aktivnosti i pad izvoza) nije delotvorna. Zakon o NBS obavezuje centralnu banku da kontroliše inflaciju što je pretočeno u monetarni režim ciljanja inflacije i rezultirajućeg fleksibilnog kursa. Monetarnom politikom može se kontrolisati ili inflacija ili kurs, a ne i jedno i dru-go. Svetska ekonomska kriza je po-kazala da su zemlje sa fiksiranim kursom pretrpele najveće posledi-ce pa je zbog toga neophodna po-litika predvidivog fleksibilnog kur-sa. Ponovna ravnoteža na tržištu može biti postignuta ukoliko NBS svojim merama dovede do dugo-ročnog smanjenja inflacije, koje će posledično voditi ka stabilizaciji in-flatornih očekivanja, smanjenju os-cilacija i vraćanju poverenja u do-maću valutu, smanjenju deviznog rizika i stvaranju predvidivijeg po-slovnog okruženja sa stabilnim fi-nansijskim i bankarskim sektorom. Poenta uspešnosti monetarne po-litike ipak neće biti samo poštova-nje, u načelu, ispravnih pravila, već međusobno odgovorna strateška saradnja sa Vladom

Preporuke:− Obezbediti nisku inflaciju uz što manje fluktuiranje.− Kurs dinara mora ostati rukovođeno plivajući, ali uz sve manje praktikovanje intervencija na deviznom tržištu. Odgovornost Narodne banke je da poveća volatilnost nominalnog kursa dinara (i destimuliše ulagače sa kratkoročnom vizijom).− Obezbediti predvidiv realni kurs dinara. U tok kontekstu Vlada mora da osmisli i realizuje vremenski i socijalno moguć program (i/ili mehanizam) platnobilansnog prilagođavanja, te bi odstupanja od trenda realnog kursa dinara isključivo bila rezultat ublažavanja efekata eksternih šokova. − Stabilizacijom kursa i inflacije doprineti smanjenju deviznih rizika, osetljivosti bankarskog sektora i inflacije na promene deviznog kursa. Redukcija rizika omogućila bi smanjenje izdvajanja po osnovu devizne obavezne rezerve, što bi dovelo do smanjenja troškova pribavljanja sredstava kod banaka i odlive po osnovu kamata na kredita i zahtevane kolaterale kod privrede.- Destimulisati priliv špekulativnog kapitala kako bi se umanjili problematični izvori koji u krajnjoj instanci se koriste za finansiranje tekuće potrošnje. To bi doprinelo smanjenju spoljnotrgovinskog deficita, budući da se dodatno uvećana potrošnje uglavnom alimentira iz uvoza. Pored toga, preko stabilnijeg odnosa devizne ponude i tražnje, stabilizovao bi se devizni kurs i izvozni ambijent, što bi ekonomskim subjektima obezbedilo da u izvozu imaju jasniju računicu na duži rok.

15

www.pks.rs

broj 72DOKUMENTA

ΙI ZaposlenostPovećanje realne održive zapo-

slenosti je ključni izazov nove Vlade i zato je neophodno sagle-dati sa jedne strane sposobnost privrede da generiše nova radna mesta a sa druge strane sposobnost države da generiše ambijent, politi-ke i neophodne i prioritetne refor-me za održiv privredni rast. Stopa nezaposlenosti, prema meto-dologiji Međunarodne organizacije rada, je udvostručena između 2001. i 2011. godine sa 12,2% je povećana na 23,7%. U 2011. godini su samo dve evropske zemlje imale višu sto-pu nezaposlenosti od Srbije – BRJ Makedonija (31,8%) i Bosna i Herce-govina (27,6%), a u zoni EU približ-nu stopu nezaposlenosti imale su Grčka i Španija.Nezaposlenost u Srbiji je uglav-nom dugotrajna. Čak 73,7% neza-poslenih je bez posla duže od jedne godine, više od polovine (55,3%) duže od dve godine, a preko 10 go-dina je bez posla čak 12,4% od uku-pnog broja nezaposlenih u Srbiji.Uzrok nezaposlenosti je u najve-ćoj meri posledica duge i neuspeš-ne tranzicije. To ilustruje podatak da je među nezaposlenima u 2011. godini najviše onih koji su već imali posao (64,0%), ali su bez njega osta-li usled otkaza ili likvidacije predu-zeća (čak 51,7% nezaposlenih je u tom statusu iz ovog razloga). Najviše je nezaposlenih sa za-vršenom srednjom školom (čak 67,2%), što ukazuje na neprilago-đenost srednjoškolskog sistema potrebama privrede. poseban rizik predstavlja dispro-porcija između aktivnog i izdrža-vanog stanovništva - više od po-lovine radne snage u Srbiji pripada kategoriji neaktivnog stanovništvaStopa zaposlenosti je veoma ni-ska sa rizikom daljeg povećanja. U 2011. godini je manje od polovine stanovništva izmešu 15 i 64 godine radilo (45,4%). Poređenja radi, u istoj

Preporuke: − Potrebno je doneti novi Zakon o radu koji će omogućiti preduzeću jednostavnije, jeftinije i fleksibilnije zapošljavanje radnika. − Potrebno je uspostaviti stabilan i sistemski dijalog reprezentativnih predstavnika kroz Socijalno ekonomski savet.− Ključni principi reforme politike zapošljavanja i njenog zakonskog regulisanja treba da predstavljaju uspostavljanje pravila kojim bi se odluke o ceni rada vezivale za održivu ekonomsku snagu privredih subjekata i kretanje jediničnih troškova rada. U vezi sa tim neophod-no je smanjenje iznosa obaveznih otpremnina, smanjivanje odnosnih administrativnih opterećenja kao i neophodnost centralizacije kolek-tivnih ugovora. Drugi ključni princip je neophodnost smanjivanja poreza i doprinosa na zarade kao jedna od preporuka poreske refor-me čije pozitivne efekte ne koriste samo poslodavci već i zaposleni. − Potrebno je preispitati efekte dosadašnjih aktivnih mera zapošlja-vanja i napraviti sveobuhvatan program sa instrumentima podrške aktivnom i održivom zapošljavanju, kroz samozapošljavanje, socijal-na preduzeća, prekvalifikaciju, dokvalifikaciju, sa posebnim progra-mom podsticanja zapošljavanja u poljoprivredi, zapošljavanja mla-dih, žena i osteljivih grupa stanovništva− Potrebna je mnogo veća posvećenost aktivnoj politici zapošljava-nja – obuka, podrška u zapošljavanju, podizanje preduzetničkih spo-sobnosti, obaveštenost o kretanjima na tržištu rada, fer konkurencija, posebne mere za mlade, žene i dugoročno nezaposlene.− Potrebno je izvršiti reformu obrazovnog sistema u skladu sa potre-bama tržišta rada. Zato je neophodno, u saradnji sa poslovnom za-jednicom, uspostaviti metodologiju za istraživanje i procenu potreba za novim zanimanjima i novim poslovima. − Potrebno je doneti novi Zakon o zapošljavanju stranih državljana.

16

www.pks.rs

broj 72 DOKUMENTA

godini u Bugarskoj i Rumuniji je oko 58,5% stanovništva radnog uzrasta bilo zaposleno, Hrvatskoj 52,4%, Poljskoj 59,7%, a u Austriji čak 72,1%. izdvaja se niska stopa aktivnosti žena, mladih iz starosne grupe 15–24. godina, kao i starijih lica (55–64 godina). Zaposlenost u neformalnom sek-toru čini 18,8% od ukupnog broja zaposlenih u Srbiji, što u apsolutnim pokazateljima iznosi oko 405 hilj. lica. tokom krize, neformalna zaposle-nost je opadala brže od formalne. Ovakav neočekivani trend se može pripisati izraženom dualitetu srpskog tržišta rada na kome su radnici koji rade na crno, radnici pod ugovorom na određeno vreme i zaposleni u tra-dicionalnim uslužnim delatnostima najugroženiji i prvi ostaju bez posla. Za sektorsku strukturu zaposle-nih karakteristično je primetan

rast učešća poljoprivrede i srodnih delatnosti u ukupnom broju zapo-slenih, a pad učešća prerađivačke industrije i građevinarstva. U 2011. godini u prerađivačkoj industriji je bilo zaposleno 387,255 lica, što čini 17% ukupnog broja zaposlenih. U istoj godini, prema podacima Mi-nistarstva finansija , u javnom sek-toru je bilo zaposleno oko 469,000 lica, što čini 20,1% ukupnog broja zapslenih. Najmanje jedna petina svih zapo-slenih u Srbiji koji su u radnom odnosu u preduzećima, instituci-jama i ogranizacijama je zaposle-na u javnom sektoru. Zaposlenost u javnom sektoru je neznatno smanjena u periodu 2004-2011. godine, tj. za 7,7%, dok je ukupna zaposlenost u istom pe-riodu smanjena za 18,7%.Poslodavci imaju dosta poteškoća pri

zapošljavanju radne snage. Najpre, porezi i doprinosi na zarade su viso-ki, a obračun zarada je složen proces. Postoje ograničenja u pogledu rada na određeno vreme i drugih fleksi-bilnih vidova zapošljavanja, visoki su troškovi otpremnina, kao zahtevi u pogledu zaštite na radu i nedosled-nost inspekcije rada. Brojne oblasti rada i zapošljavanja nisu jasno i pre-cizno definisane, pa ostaju u „regula-tornoj sivoj zoni (npr. „outsourcing“ zaposlenih, odnosno rad posrednič-kih agencija u zapošljavanju), dok su druge uređene prevaziđenim propi-sima (npr. radni odnos stranca). Ovi problemi imaju negativan uticaj na legalnu zaposlenost, dok se važećim merama državne politike u pogledu zapošljavanja umanjuje efikasnost, budući da su fleksibilni vidovi za-pošljavanja i zarađivanja ograničeni pravnim okvirom

ΙII privreda3.1 Strukturni problemi – analiza i preporuke

Nivo i dinamika rasta ekonom-ske aktivnosti u Srbiji su ni-

ski. Ekonomska aktivnost u pret-hodnom petogodišnjem periodu (2007-2011. godine), merena bruto domaćim proizvodom, je 40% ispod njenog maksimalnog nivoa zabele-ženog 1989. godine, tj. na nivou koji je već bio dostignut pre 40 godina.Promene u strukturi ekonomske aktivnosti su neadekvatne sa sta-novišta dugoročnih izgleda rasta. Rast u proteklih 10 godina je goto-vo isključivo zasnovan na poveća-nom obimu usluga, dok su tradi-cionalne izvozne delatnosti gubile su na svom značaju. Primera radi, prosečan rast industrije u proteklih 10 godine je oko 0,7%, što znači da se u ovom veku nećemo ni vrati-ti na nivo iz 1989. godine. Krajem osamdesetih godina svaki treći di-nar u BDP dolazio je iz industrije,

danas je to svaki sedmi dinar. Niska izvozna propulzivnost pri-vrede je ključni faktor koji se odr-žava na relativno visok deficit bilan-

sa roba i usluga. Struktura izvoza je neadekvatna s obzirom na sektor-sku, namensku i geografsku disper-ziju. Visok uvoz izazvan je energet-

17

www.pks.rs

broj 72DOKUMENTA

skom i tehnološkom zavisnošću, a neretko je podržan ekspanzivnom politikom dohodaka i precenjenošću dinara. U namenskoj strukturi uvo-za dominiraju reprodukcioni mate-rijal, sirovine i energenti.Izvoz mora biti prioritet koje se podržava ekonomskom politikom kako u pogledu tekućih tako i si-stemskih rešenja. Cilj je povećanje disperzije u izvozu kako u sektor-skom tako i u geografskom pogle-du. Za ove namene neophodno je obezbediti efikasnije i obimnije mere finansijske podrške.Ukoliko pogledamo strukturu obrt-ne imovine privrede uvidećemo da su dominantna potraživanja, (u 2010. godini čine 44,9% obrtnih sredstava). U strukturi ukupnih izvora sredstava najveće učešće imaju kratkoročne obaveze (40,9%), zatim kapital (39,8%) i dugoročne obaveze (17,9%). Slabljenje finan-sijskog položaja privrednih društa-va nastavljeno je i u 2010., na šta nesumnjivo upućuje i smanjeno učešće sopstvenog kapitala u uku-pnim izvorima finansiranja, i to sa 36,4% u 2009. na 32,9% u 2010. go-dini. Istovremeno, ukupne obaveze su povećane i to za 11,7%, pri čemu brži rast beleže kratkoročne obave-ze u odnosu na dugoročne (12,4% odnosno 10,0%). Navedena kretanja nepovoljno su se odrazila na zadu-ženost privrednih društava, koja je u 2010. godini povećana, tako da je 1 dinar pozajmljenog kapitala po-kriven sa 0,55 dinara sopstvenog kapitala (prethodne godine 0,63 di-nara).Osnovni strateški problem privre-de je da su neto prilivi likvidnih sredstava iz redovnog poslovanja u dugom roku nedovoljni za finansi-ranje potrebnog nivoa investicija. Trenutno imamo situaciju da se država sa jedne strane skupo za-dužuje, dok građani jeftino i ne-sigurno plasiraju novac. Doma-ćinstva su znatno manje zadužena nego u drugim zemljama, štednja na makro nivou je izuzetno niska,

ali je i dalje ogroman deo novca trezaurisan ili usmeren u nepro-duktivne investicije zbog čega je od presudnog značaja da se cirkulacija novca ubrza. Štednja stanovništva porasla sa 49,4 milijardi dinara u 2002. godini na na 794,9 milijar-di dinara u 2011. godini ali je ona i dalje manja od potreba privrede za investiranjem. Ročna struktura štednje stanovništva je uglavnom

kratkoročna. Iz domaće štednje se ne mogu kreirati dugoročni izvori finansiranja privrede.Ako se ne promeni način finan-siranja privrednog rasta (do sada uglavnom na bazi priliva sredstava iz inostranstva – putem kredita ili SDI), biće teško ubrzati privredni rast. Od ključnog značaja za ubrza-nje privrednog rasta jeste rast pri-vatnih ulaganja

Preporuke: − Definisati proizvodne prioritete kao smernice za direktnije angažovanje mera i instrumenata industrijske i poljoprivredne politike koje će biti sektorski i vremenski jasno dimenzionirane. − proizvodni prioriteti sa aspekta prirodnih i stvorenih potencijala su:

• Energetika – podizanje energetskih kapacitea sa posebnim angažovanjem obnovljivih izvora. Na eksploataciji ovog potencijala neophodno je angažovanje i domaćih i stranih finansijskih izvora i to kako privatnih tako i državnih.

• poljoprivreda i prehrambena industrija:− neophodne su promene u poljoprivrednoj politici uključujući i

zemljišnu politiku (nasleđivanje, stimulativan poreski tretman u zavisnosti od upotrebe, oštro destimulativan tretman nekorišćenja zemljišta, zakup itd.);

− pozicioniranje uloge robnih rezervi u pravcu razvoja njene stabilizatorske uloge na tržištu;

− definisanje mehanizama za uređenje tražišta primarnih poljoprivrednih proizvoda kroz osnivanje produktnih berzi;

− definisanje dugoročne stimulativne agrarne politike, kao aktivne izvozne politike, posebno proizvodnje proizvoda viših faza prerade sa jasnim instrumentima (ne)finanisijske podrške;

− osmišljavanje i zakonsko uobličavanje efikasnog model zadrugarstva koristeći posebna evropska iskustva.

• prerađivačka industrija: − podržati ali selektivno imajući u vidu doprinos pojedinačne

proizvodnje uravnoteženju spoljnotrgovinskog bilansa zemlje, anagažovanju visokih tehnologija, proizvodnji proizvoda sa visokom neto dodatom vrednošću, broju angažovanih lokalnih malih i srednjih preduzeća u lanac snabdevanja kao i angažovanju što većeg broja visokokvalifikovane radne snage;

− definisati plan finansijske i nefinansijske podrške za implementaciju Strategije i politike industrijskog razvoja Srbije;

− definisati efikasniju politiku privlačenja investitora kroz različite vidove dozvoljene državne pomoći kao što su snižavanje poreza na zarade, besplatno ustupanje zemljišta i objekata, podsticanje istraživanja, razvoja i uvođenja novih tehnologija, a u manjoj meri direktnim ili indirektnim subvencioniranjem.

− potrebno je doneti novi Zakon o zapošljavanju stranih državljana.

18

www.pks.rs

broj 72 DOKUMENTA

3.2 problemi finansiranja privrede – analiza i preporuke

Osnovni strateški problem pri-vrede je da su neto prilivi

likvidnih sredstava iz redovnog poslovanja nedovoljni za finansi-ranje potrebnog nivoa investicija. Trenutno postoje tri moguća izvora za povećanje investicija:- strane direktne investicije koje su nedovoljne za bržu promenu pri-vredne strukture;- spoljno zaduživanje, je ograniče-no zbog stanja pristupa izvorima finansiranja, cene kapitala i preza-duženosti i privrede i države; - domaća štednja - pre svega šted-nja stanovništva, je nedovoljna i nije stimulativna za investicije.Finansiranje privrede se u sve većoj meri zasniva na korišćenju eksternih izvora, posebno finansijskih, dok se sredstva u privredi, u celini posma-trano, koriste nedovoljno efikasno. Promene u strukturi poslovne imo-vine i izvora finansiranja dovele do pogoršanja pokazatelja dugoročne finansijske ravnoteže i finansijske sigurnosti. Dakle, dodatni problem privrede je da je vrednost sopstve-nog i ukupnog neto obrtnog ka-pitala negativna ili u beznačajno

malom obimu može da pokrije za-lihe. U 2010. godini 1,9% poslovne imovine u stalnim sredstvima (ili 187 milijardi dinara) nije pokriveno sopstvenim i dugoročnim izvorima privrede. Istovremeno, sopstve-ni neto obrtni kapital privrede je negativan u ukupnom iznosu od 2,1 milijardu dinara. To je rezul-tat smanjenja značaja sopstvenih u ukupnim izvorima, a isto se nega-tivno odražava i na kretanje poka-zatelja finansijske sigurnosti koji je u konstantnom pada (i predstavlja dodatni otežavajući faktor pri obez-beđivanju novih izvora sredstava). Pritisak na bilanse uspeha preduze-ća proističe i iz načina finansiranja oslonjenog na bankarske kredite. Tu su prisutna dva problema: prvi, visoki troškovi servisiranja duga (kamate, provizije, osiguranje, kur-sne razlike) i drugi, pogrešno kori-šćenje kreditnih sredstava od strane menadžmenta preduzeća. Problem visokih troškova servisiranja duga najlakše je objasniti na primeru dr-žave. Ukoliko BDP raste sporije od kamatne stope, to podrazumeva da je potrebno da budžet ima primarni

suficit. Primera radi, ako je kamata na kredit koji uzima država 7,25%, a BDP se ne povećava, to zahteva primarni suficit od 3% da bi se jav-ni dug održao na trenutnom nivou. Isto važi i za korporacije i za stanov-ništvo. Ukoliko je kamata visoka, a po prirodi stvari je realno viša od one koju plaća država, rast prihoda korporacije (ili stopa dobiti) bi tre-balo da bude bar koliko i kamatna stopa da bi one bile održive. Isto važi za domaćinstva, gde teret du-gova raste ukoliko dohoci stagnira-ju ili rastu sporije od kamatnih oba-veza po dugovima. Ukoliko je stanje suprotno, kao što jeste, to znači da su korporacije i domaćinstva priti-snuti dugovima, a to dovodi stanje u finansijskom sektoru u stanje ne-održivosti.Problem nije samo u obimu i ceni zaduživanja, već i u činjenici da se prikupljena sredstva pogrešno upo-trebljavaju usled čega izostaje dobit. kreditna aktivnost banaka se održava na skromnom nivou. U decembru 2011. godine u odnosu na decembar 2010. godine, i pored ublažavanja restriktivnosti mone-

19

www.pks.rs

broj 72DOKUMENTA

Preporuke: − Potrebno je doneti Zakon o osnivanju Razvojne banke. Banka bi trebalo da finansira dugoročne projekte koji nisu dovoljno profitabilni i imaju veći rizik od onog koji su poslovne banke spremne da preuzmu. Razvojna banka mora da obezbedi profesionalno upravljanje i veću efikasnost u upravljanju državnim sredstvima od postojećeg modela finansiranja.− Predlaže se osnivanje društva za uzajamno osiguranje u Srbiji, u skladu sa članom 3. i članovima 60 – 71 Zakona o osiguranju. Ne treba zanemariti mogućnost da se istovremenim osnivanjem društva za uzajamno osiguranje i Razvojne banke ostvari značajan sinergijski efekat. Kroz premiju - članarinu društva za uzajamno osiguranje bi došlo do koncentracije značajnih sredstava, koja bi kroz ulaganje u HOV Razvojne banke bila iskorišćena za finansiranje privrednog razvoja. Država bi kroz uzajamno osiguranje imala znatno jefitnije osiguranje svoje imovine, a društvo za uzajamno osiguranje i nacionalna kompanija za osiguranje bi imali mogućnost da se strukom usmere da maksimalno koriste sasosiguranje.− Razvojem tržišta kapitala obezbediti nekreditne izvore finansiranja. Pod razvojem tržišta kapitala podrazumeva se kako razvoj postojećeg tržišta akcija, tako i omogućavanje izdavanja i trgovanja dužničkim hartijama od vrednosti (korporativnim obveznicama sa različitim rokovima dospeća). Razvojem tržišta kapitala na kojim bi se trgovalo i vlasničkim i dužničkim hartijama od vrednosti preduzeća bi dobila dodatne alternative za finansiranje, dok bi posledično došlo i do smanjenja kamatnih stopa na kredite jer bi krediti u datom slučaju postali mnogo manje atraktivan način za finansiranje.− Razmotriti mogućnost integracije berzi država u regionu u regionalnu berzu koja bi omogućila likvidnije trgovanje i mnogo značajniju kapitalizaciju.− Razmotriti mogućnost uvođenja liberalizacije saosiguranja u osiguranju u sklopu CEFTA regiona.− Stvoriti uslove za održavanje kreditne aktivnosti banaka. Neophodno je da se koordinisam merama Vlade RS i NBS ne dozvoli dalje usporavanje kreditne aktivnosti banaka prema privredi. Sa druge strane, neophodno je ograničiti nivo zaduživanja države kod banaka na domaćem tržištu kako bi se ograničio efekat istiskivanja privrede i obezbedio dodatni prostor za povećanje kreditne aktivnosti banaka prema privrednim subjektima. − Aktivnim merama uticati na snižavanje cene kredita, a u zavisnosti od situacije i na smanjenje imobilizacije sredstava po osnovu obavezne rezerve. Relaksirati pristup u klasifikaciji potraživanja – korigovati rešenja u Odluci o klasifikaciji potraživanja, kako bi se bankama omogućilo da preuzmu veći rizik, bez povećanja rezervacije za procenjene gubitke.− Predlaže se dopuna člana 114. Zakona o osiguranju dodavanjem sledećeg stava: „Sredstva tehničkih rezervi mogu se koristi i za neposredno davanje kredita“. U slučaju Nemačke, ova oblast je regulisana Pravilnikom o ograničenju ulaganja imovine društava za osigurnje, gde je pored kreditiranja moguće čak davati pozajmice i zavisnim preduzećima osiguravajućih društava, kao i avansno plaćanje (kreditiranje) sopstvenih polisa osiguranja. Ovim rešenjem, višak kapitala društva za osiguranje bi mogla ulagati u sopstveni portfelj, čime bi privreda imala veća obrtna sredstva, a i razvila bi se konkurencija među društvima za osiguranje.− Preduzeća treba da izvrše sistemsko i strukturno restrukturiranje (koje uključuje i finansijsko restrukturiranje) kako bi unapredila konkurentnost i prilagodila se novim uslovima poslovanja. - Preduzeća treba da unaprede i usvoje dobru praksu korporativnog upravljanja kako bi obezbedili lakši i jeftiniji pristup različitim vidovima finansiranja.- Poslovne banke treba stimulisati da poslovnu politiku kreditiranja privrede usmere u pravcu podrške proizvodnji namenjenoj izvozu uz povoljnije uslove kreditiranja.

tarne politike i kredita sa subven-cionisanim kamatama za likvid-nost, kreditna aktivnost banaka je imala skroman rast od svega 8,6%.Kada se pogleda zaduživanje pri-vrede, u zemlji i inostranstvu, može se zaključiti da je u prošloj godini došlo do stagnacije, jer se privreda tokom godine stalno razduživala prema inostranstvu, paralelno sa

usporavanjem domaćih kredita. Ukupan dug prema inostranstvu na kraju decembra je iznosio oko 8,9 milijardi evra. ključni problem finansijskog si-stema pored nelikvidnosti je i sve izraženija nesolventnost sektora privrede koja može ozbiljno da ugrozi njegovu stabilnost.U ovoj godini se očekuje nastavak

razduživanja prema inostranstvu, ali i dalji pad kreditne aktivnosti banaka usled smanjenja subven-cionisanih kredita u odnosu na prošlu godinu, ali i usled pada tražnje za kreditima zbog loših bilansa preduzeća, kao i zbog ra-sta udela problematičnih kredita u ukupno odobrenim kreditima privredi

20

www.pks.rs

broj 72 DOKUMENTA

Preporuke: − Doneti Zakon o rokovima izmirenja novčanih obaveza u cilju stvaranja uslova za povećanje finansijske discipline i efektivno skraćivanje rokova izmirenja obaveza na maksimalno 45 dana. − Hitno doneti dinamički plan izmirivanja tzv. starih dugovanja države (uključujući i lokalnu samoupravu, fondove i javna preduzeća) prema privredi i uspostaviti nadzor i kontrolu izvršenja plana. − Potrebno je da država u naredne dve godine okonča postupak privatizacije društvenih preduzeća.− Ukoliko se u periodu do kraja godine po postojećoj proceduri ne nađe adekvatan kupac za ovakva preduzeća, Agenciji za privatizaciju treba dati ovlašćenja da preduzeća u restrukturiranju privatizuje ili likvidira primenom nekog od sledećih modaliteta:

• prodajom imovine ili delova imovine;• iznajmljivanjem imovine na period od 10, 20 ili više godina;• pravljenjem zajedničkih ulaganja sa stranim partnerima, pri čemu bi oni uložili novac i opremu a država

postojeću imovinu;• besplatnim ustupanjem prava korišćenja na period od 10 do 99 godina uz obavezu investiranja i

zapošljavanja;• promenom namene zemljišta i imovine i njen trajni prenos na državu (Republika ili lokalna zajednica) i

stavljanjem u drugu funkciju ( carina, MUP, javna skladišta, građevinsko zemljište) ili neku drugu javnu funkciju.

− Rešavanje problema nelikvidnosti privatnog sektora treba tražiti u razvrstavanju preduzeća sa u najmanje dve grupe:

• U prvoj grupi nelikvidnih preduzeća su preduzeća iz sektora prerađivačke industrije, koja su uzimala kredite za proširenje tehnoloških kapaciteta ili su pak obrtnim sredstvima finansirala investicije u opremu. Ukoliko ovakva preduzeća imaju izvozni potencijal i doprinose rešavanju problema deficita tekućeg računa platnog bilansa, država treba da im obezbedi mogućnost za rešavanje problema nelikvidnosti kroz pristup kreditima sa subvencionisanim kamatama, osiguranjem izvoznih poslova od nekomercijalnih rizika, ili preuzimanjem obaveze otplate kredita od strane Fonda za razvoj preko modela „equiti“ finansiranja (najviše do 20% kapitala društva, na period do 3 godine maksimalno).Time bi se delimično ublažio problem nepodudarnosti ročne strukture izvora i ulaganja, odnosno perioda aktiviranja investicija.

• U drugoj grupi se nalaze preduzeća koja su pogrešno investirala u zemljište i nekretnine, očekujući njihovu dalju preprodaju (kapitalne dobitke), što dovodi do poremećaja u bilansu stanja (dominaciju fiksnih fondova – preko 85% aktive), koja prebacuju obrtna sredstva u fiksne fondove i koja su prevashodno okrenuta domaćoj tražnji (npr. tržni centri, skladišta itd.). Takva preduzeća vrše pritisak na državu i banke da pokriju njihove poslovne promašaje ili pak da se kroz visoko vrednovanje kolaterala bankama ustupi imovina koja ne obezbeđuje kapitalni dobitak daljom preprodajom ili eksploatacijom. Kako drugačije tumačiti da firme koje imaju imovinu, a ne plaćaju obaveze ne vode politiku smanjenja cena i prodaju imovine. Saniranje problema tih preduzeća treba prepustiti odnosima između njih i poverilaca.

− Ubrzati proces donošenja sudskih rešenja po osnovu aktiviranja procesa automatskog stečaja sa ciljem realnog sagledavanja obima nelikvidnosti i reaktiviranja kapaciteta u blokadi.− Sprečiti zloupotrebu stečajeva. − Povećati transparentnost objavljivanja informacija o automatskom stečaju – objedinjeno na sajtu PKS.

3.3 problem nelikvidnosti – analiza i preporuke

Nelikvidnost predstavlja jedan od ključnih problema privre-

de koji direktno doprinose smanje-nju privredne aktivnosti, problemu servisiranja obaveza prema državi, zaposlenima, dobavljačima i ban-kama, dugoročno vode ka gašenju

preduzeća i genreisanju velikog broja novih nezaposlenih, ali po-tencijalno mogu da dovedu i do prenošenja nelikvidnosti iz privre-de na banke. Srbija sa prosečnim periodom na-plate od 128 dana nalazi na dnu

evropske lestvice. Prema zvanič-noj evropskoj statistici, u Nemačkoj je prosečan period naplate 18 dana. U Rumuniji je prosečan rok napla-te 30 dana, u Hrvatskoj 34 dana, Mađarskoj 40 dana, Bugarskoj 44 dana, Makedoniji 76 dana, dok je-

21

www.pks.rs

broj 72DOKUMENTA

3.4 konkurentnost – analiza i preporuke

Uprkos povećanju stepena otvo-renosti naše privrede prema

Izveštaju globalne konkurentnosti Svetskog ekonomskog foruma za 2011. godinu, Srbija se nalazi na 95. mestu od 142 posmatrane zemlje. U poređenju sa drugim tranzicionim zemljama, i zemljama u regionu, Srbija se nalazi samo ispred Bosne i Hercegovine. Kao posledica ni-ske konkurentnosti, izvoz po glavi stanovnika u Srbiji je duplo manji nego u Hrvatskoj, a čak deset puta manji nego u Sloveniji. Bez povećanja efikasnosti i na njoj bazirane konkurentnosti neće se iz-meniti nepovoljne tendencije u po-gledu strukture ekonomskog rasta, posebno u sektoru razmenljivih dobara.Jedan srpski radnik je skoro upola manje produktivan od radnika u

Češkoj i Slovačkoj. Sa druge stra-ne, ukoliko se uporede jedinični troškovi rada, Srbija ima najveće troškove među svim zemljama obuhvaćenim uzorkom u Ekonom-skom memorandumu Svetske ban-ke, i oni su 68% veći nego u Slovač-koj i 46% veći nego u Češkoj.

Ako se pogleda uticaj prosečne plate, zaposlenosti, kursa i privred-nog rasta (BDP) na trošak rada , vidi se da najveći uticaj na jedinič-ne troškove rada ima kretanje pla-ta, koje je bilo veoma brzo u perio-du od 2000. do 2006. godine. Srbija ima izuzetno niska ulaganja

dino Bosna i Hercegovina ima rok naplate duži od tri meseca - 104 dana. Ovde je važno napomenuti da država generiše ogroman pro-cenat potraživanja čija naplata traje duže od 100 dana. Da bi se izborile sa potencijalnom nelikvidnošću u sistemu navedene države preduzimale su različita za-konska rešenja. Tako je u Hrvatskoj zakonsko ograničenje 45 dana, a u praksi potraživanja naplaćuju za 34 dana. U Sloveniji propisima je ograničena naplata na 90 dana, dok se u stvarnosti obavlja za 39 dana. Srbija još nema adekvatna sistem-ska rešenja za otklanjanje problema nelikvidnosti.Uočeno je da značajan izvor neli-kvidnosti pored države ( koja uk-ljučuje i državne fondove, lokalne samouprave i indirektne korisnike, javna preduzeća..), predstavljaju preduzeća u restrukturiranju i pre-duzeća kod kojih su raskinuti ugo-vori o privatizaciji a potom preve-dena u status restrukturiranja, kod

njih poverioci u liku malih i sred-njih preduzeća, svoja potraživanja ne mogu naplatiti ni putem izvrš-nih sudskih presuda. Ukupan broj privrednih subjeka-ta čiji su računi u blokadi krajem 2011. godine iznosi 62.340, a uku-pan iznos blokade 172,1 milijardu dinara, dok je broj zaposlenih u ovim preduzećima blizu 93 hilja-de. U odnosu na period pre krize (kraj septembra 2008. godine) broj nelikvidnih privrednih subjekata je veći za 24%, a iznos obaveza u blo-kadi za 9%.Najveći problem i najveću cenu nelikvidnosti plaćaju mala pri-vredna društva. Ona imaju i naj-veći iznos blokade od oko 71 mili-jardu dinara, zatim slede srednja preduzeća sa oko 27 milijardi, pa velika sa 25 milijardi dinara. Iznos blokade preduzetnika je oko 16 milijardi ili 0,5 miliona po 1 preduzetniku. Dodatni ri-zik predstavlja činjenica da mala preduzeća i preduzetnici teško

izlaze iz nelikvidosti a u njima radi oko 2/3 zaposlenih.Posmatrano prema prioritetu na-plate, oko 80% od ukupnog iznosa blokade odnosi se na dugovanja trećeg prioriteta naplate. Prvi prio-ritet naplate se odnosi na poreska rešenja izdata od poreske uprave i uprave carina, drugi prioritet na-plate na sudska rešenja izdata od strane trgovinskih i opštih sudova, a treći po osnovu menica i drugih ovlašćenja. U periodu pre krize naj-značajnije su bile obaveze u bloka-di po osnovu prvog prioriteta, od-nosno po osnovu neplaćenih javnih prihoda. Rast obaveza u blokadi po osnovu trećeg prioriteta, ukazu-je na to da je obim blokada u sve većoj meri vezan za odnose izme-đu privrede i banaka. S druge stra-ne, znatno je smanjen značaj obima blokada po osnovu drugog i poseb-no prvog prioriteta, što ukazuje da država ima efikasnije mehanizme za naplatu svojih potraživanja od privrede

22

www.pks.rs

broj 72 AKTUELNO

Srpske investicije i kompanije dobrodošle su u Hrvatsku, poručeno je iz Zagreba sa svečanog otvaranja predstavništva privredne komore Srbije u Hrvatskoj. predstavništvo ima za cilj da poveća prisustvo srpskog kapitala na hrvat-skom tržištu i unapredi ekonomsku saradnju dve zemlje

Otvoreno predstavništvo pkS u Zagrebu

Nova stranica bilateralnih odnosa

Kako je istaknuto na ceremoniji otvaranja Predstavništva PKS

u Zagrebu 18. aprila ove godine, privredna saradnja Srbije i Hr-vatske beleži pozitivan trend, ali i dalje ima dosta prostora i moguć-nosti za njeno unapređenje u svim privrednim granama, kao i zajed-ničke nastupe na trećim tržištima.Predsednik Privredne komore Sr-bije Miloš Bugarin, istakao je da je moguće unaprediti i razviti više oblike privredne saradnje, poseb-no u oblasti metalske industrije, brodogradnje i poljoprivredno-prehrambene industrije. On je na-pomenuo da je spoljnotrgovinska razmena Srbije i Hrvatske gotovo izbalansirana, da treba unapređi-vati regionalnu saradnju i podsti-cati zajedničke nastupe na trećim tržištima. „Realne izvozne moguć-nosti srpskih kompanija na tržištu Hrvatske postoje povezivanjem putem klastera, realizacijom zajed-ničkih projekata u agrokompleksu, energetici, hemijskoj industriji, sao-braćajnoj infrastrukturi, turizmu, IT i metalskom sektoru, kao i zajednič-kim nastupom na tržištima Libije, Alžira, Kuvajta i Ruske Federacije”, zaključio je predsednik Privredne komore Srbije Miloš Bugarin.

Hrvatska otvorena za srpske investicije

Ambasador Srbije u Zagrebu Sta-nimir Vukićević rekao je da je ovaj događaj putokaz dobre saradnje Srbije i Hrvatske, koja ne može da se razvija samo preko trgovine, već treba da bude unapređena i višim oblicima kooperacije. Predsednik Gospodarske komore Hrvatske NadanVidošević naglasio je da je Hrvatska otvorena za srpske investicije i da su privrede dve ze-mlje konkurentne i kompatibilne. „Ne treba gubiti vreme sa prošlo-šću, treba gledati u budućnost”, re-kao je on, ocenivši da region istoč-nog Jadrana treba da bude most između EU i svih delova sveta.„Otvaranje Predstavništva PKS u Zagrebu predstavlja istorijski tre-nutak i kreira novu stranicu u bi-lateralnim odnosima dve zemlje, od kojih zavisi klima u celom re-gionu”, rekao je direktor Pred-stavništva Drenislav Žekić. Pred-stavništvo PKS je servis srpskim privrednicima na putu dolaska na tržište Hrvatske, ali je takođe otvo-reno i za sve hrvatske privrednike. Žekić je podsetio da će 2013. godi-ne Hrvatska postati članica Evrop-

u istraživanje i razvoj, kako držav-nog tako i privatnog sektora. Pro-blemi ovakvih privreda se ogledaju se u dominantnom uvozu tehno-logije, niskom nivou inovativnih aktivnosti, konkurentskim predno-stima koje su zasnovane na niskim troškovima, pre svega, radne sna-ge. U našoj industriji dominiraju niske i srednje niske tehnologije sa čak 85%, dok je udeo visokih teh-nologija veoma mali. To direktno uzrokuje nisku konkurentnost proizvoda u izvozu i dominantno opredeljuje strukturu naše izvozne ponude u kojoj dominira izvoz si-rovina, repromaterijala i poluproi-zvoda, u koje je ugrađen minimum znanja i tehnologija.Upravo zbog ovakvih karakteristi-ka se prema analizi Svetskog eko-nomskog foruma Srbija svrstava u privrede koje se zasnivaju na efika-snosti. U takvim zemljama priori-teti Vlade su razvoj infrastrukture, izgradnja efikasnog pravnog siste-ma i poslovnog okruženja. Da bi stvorila privredu zasnovanu na znanju Srbija mora da ustanovi sistemsku podršku razvoju teh-nologije i inovacija, omogući rein-dustrijalizaciju, razvije poslovno okruženje koje podržava razvoj vi-sokotehnoloških kompanija, kreira obrazovni sistem koji će omogućiti razvoj visoko obrazovane radne snage koja može da premosti jaz između niskih i visokih tehnolo-gija naše industrije. Niska konku-rentnost privrede može da bude najozbiljnija prepreka promeni privredne strukture i zato je neop-hodno da u prve razvojne priori-tete postavimo investicije u indu-strijsku infrastrukturu, istraživa-nje i razvoj, transfer tehnologije i podizanje kapaciteta privrede za apsorpciju novih tehnologija i no-vih znanja. konkurentnost takođe podrazumeva održive reforme, uklanjanje svih strukturnih dis-proporcija i podizanje efikasnosti ambijenta poslovanja u cilju po-većanja investicija

23

www.pks.rs

broj 72AKTUELNO

ske unije (EU), pa će za sve srpske firme, koje nastupaju na tržištu su-sedne države, to biti veliko, otvo-reno, evropsko zajedničko tržište, dok Srbija za Hrvatsku ostaje naj-važniji partner slobodne trgovine u CEFTA regionu. „Ostvarili smo dosta kontakata sa privrednicima iz Hrvatske koji su zainteresovani za povezivanje sa srpskom privre-dom i obrnuto. Postoji kapital iz Srbije kome je interes da dođe i u Hrvatsku i na evropsko tržište”, podvukao je Žekić.

Borba protiv necarinskih barijera

Spoljnotrgovinska razmena Srbije i Hrvatske prošle godine iznosila je 933,6 miliona dolara, odnosno za 26,7 odsto više nego godinu dana ranije. Srpski izvoz u Hrvatsku vredeo je 466,4 miliona dolara i za 52 procenta je veći nego 2010. godi-ne, dok je uvoz povećan za 8,8 od-sto i iznosio je 467,2 miliona dolara. Hrvatska je Srbiji deveti izvozni, a 12. uvozni partner. Srbija najviše u Hrvatsku izvozi metal i proizvo-de od metala, poljoprivredno-pre-hrambene proizvode, mašine i dru-ge uređaje, hemijske proizvode, gumu, plastiku, papir, električnu energiju i nameštaj. U Srbiju se iz Hrvatske najviše uvoze hemijski i poljoprivredno-prehrambeni proi-zvodi, metal i proizvodi od meta-la. Prema podacima PKS, hrvatske investicije u Srbiji od 1999. godine do polovine prošle godine iznosile su nešto više od 500 miliona evra, što je 13 odsto ukupnih hrvatskih ulaganja u inostranstvu. Hrvatska gospodarska komora otvorila je Predstavništvo u Srbiji pre deset godina.U Srbiji posluje oko 200 firmi iz Hrvatske, dok su najveći investi-tori „Agrokor”, „Atlantik grupa”, „Nekse grupa”, „Vindija”. S druge strane, prisustvo kompanija i inve-sticija iz Srbije u Hrvatskoj gotovo da je zanemarljivo, a razlozi za to

bili su brojni problemi, od neca-rinskih barijera do diskriminacije preduzeća iz Srbije u privatizaciji hrvatskih firmi. Otvaranje Pred-

stavništva PKS u Zagrebu izazvalo je veliku pažnju hrvatskih medija

Milan Nedić

Velika vrata za privrednike Predstavnici privrednog života Srba u Hrvatskoj pozdravili su otvara-nje Predstavništva Privredne komore Srbije u Zagrebu, ocenjujući da će označiti novu stranicu u bilateralnim odnosima dve zemlje. Po rečima predsednika Srpskog privrednog društva „Privrednik” Ni-kole Lunića, ovim događajem otvaraju se mogućnosti privrednicima iz Srbije da ulažu u Hrvatsku, pa i u prostore posebnog državnog stara-nja, odnosno povratnička područja koja imaju privredni potencijal, od poljoprivrede i proizvodnje ekološke hrane do turizma. Bivši vicepremijer Slobodan Uzelac ocenio je da mu je žao što se otvara-nje Predstavništva PKS nije desilo ranije, ali mu je drago što se sada ipak dogodilo. „Predstavništvo PKS predstavlja velika vrata, koja neće samo propuštati nego podsticati saradnju dve države i njihovih privreda.Mislim da će ta saradnja podstaknuti i Hrvatsku i Srbiju da ožive pro-store koji sa svojim potencijalnim mogućnostima upravo provociraju takve podsticaje”, smatra Slobodan Uzelac.„Svakako da je bilo vreme za otvaranje Predstavništva, jer je jedan od ciljeva i uloga „Tesla štedne banke” regionalno povezivanje. Mi smo životno zainteresovani da putem ovog Predstavništva što veći broj kompanija iz Srbije uspostavi saradnju s bankom i da zajedno s hr-vatskim poduzećima možda nastupaju i na trećim tržištima”, rekao je šef uprave ove banke, Zvonko Agičić, koji očekuje izuzetno uspešnu saradnju sa srpskim firmama u Hrvatskoj.

Otvaranje Predstavništva PKS u Zagrebu: predsednik PKS Miloš Bugarin, predsednik HGK Nadan Vitošević, direktor PPKS u Zagrebu Drenislav Žekić, predsednik Hrvatske udruge poslodavaca Ivan Ergović i ambasador Srbije u Zagrebu Stanimir Vukićević

24

www.pks.rs

broj 72 SRBIJA I SVET

Dan otvorenih vrata za Tursku

Tekstil za treća tržištaTekstilna industrija je strateška šansa za saradnju Srbije i Turske, po-sebno kroz kooperacije i zajednički izvoz na treća tržišta, rečeno je na poslovnom forumu „Tekstilna industrija – šansa za stratešku saradnju Srbije i Turske” u privrednoj komori Srbije

Ministar bez portfelja u Vladi Srbije Sulejman Ugljanin,

obraćajući se predstavnicima oko 50 kompanija, privrednih komora, asocijacija proizvođača i izvoznika tekstila u Srbiji i Turskoj, na Danu otvorenih vrata za Tursku 29. maja ove godine u PKS, izrazio je uvere-nje da su proteklih desetak godina odnosi Srbije i Turske u usponu i da sporazumi u oblasti ekonomske sa-radnje, podsticanja investicija, izbe-gavanja dvostrukog oporezivanja, podrške investicijama, predstavljaju uslov za dalje unapređenje saradnje. Primenom sporazuma o slobodnoj trgovini sa Turskom, znatno je una-pređena poslovna klima i uspostav-ljeni uslovi za uspostavljanje zajed-ničke proizvodnje, sa mogućnošću plasmana na treća tržišta.Navodeći primere uspešne sarad-nje, ministar je pomenuo tursku kompaniju koja je u Leskovcu otvo-rila proizvodni pogon i planira da do kraja ove godine uposli do 500 radnika, kao i firmu koja u Boljev-cu planira da pokrene proizvodnju,

investira oko 55 miliona evra i za-posli oko 300 radnika. Ovo je, kako je rekao, prava podrška ekonom-skom razvoju naše zemlje.

Četvrti izvoznik tekstila u svetu

Ambasador Turske u Srbiji Ali Rize Čolak ukazao je na dobre poslov-ne i političke veze Srbije i Turske.

Prema njegovim rečima, potpisani sporazumi o ekonomskoj saradnji predstavljaju osnov za poslovno povezivanje, ali je neophodno sma-njiti birokratiju i otvoriti sva vrata za saradnju. „Turska je četvrti najveći izvoznik tekstila u svetu, a ta grana čini 25 odsto ukupnog izvoza ze-mlje”, rekao je kopredsedavajući Po-slovnog saveta Srbija–Turska Alek-sandar Međedović. Izvoz tekstila u

Zainteresovani za raskinute privatizacije

U radu Poslovnog saveta učestvovali su naši menadžeri iz kompa-nija S&S SAX, „Lederprodukt”, „Šinvoz”, „Montavar”, „Sojaprote-in”, AD „Umka” i „Tigar tehnička guma”, a sa turske strane bili su istaknuti privrednici iz tekstilne industrije. U konstruktivnom razgo-voru predloženo je jačanje spoljnotrgovinskog prometa u slobodnim zonama, maksimalno iskorišćavanje svih privrednih resursa formi-ranjem tripartitne saradnje Srbija–Turska–Rusija, kao i Srbija–Tur-ska–Nemačka. Poslovni ljudi iz Turske bili su zainteresovani i za naše firme u kojima su raskinuti privatizacioni ugovori, pa je dogovoreno da PKS dostavi DEIKU informaciju o 460 raskinutih ugovora u našim preduzećima koja očekuju nove strateške partnere, kako bi turski privrednici imali adekvatne činjenice u koncipiranju svojih investicio-nih planova na srpskom tržištu.

Sulejman Ugljanin na Danu otvorenih vrata za Tursku u PKS

25

www.pks.rs

broj 72SRBIJA I SVET

2011. godini dostigao je 24 milijarde dolara, a najviše se izvozilo u zemlje EU, Rusiju, Ukrajinu, Azerbejdžan, Kinu. U toj privrednoj grani zapo-sleno je 26 odsto radne snage, a u konfekcijskoj i tekstilnoj industriji posluje više od 43.000 preduzeća.Potpredsednik Privredne komore Srbije Mihailo Vesović rekao je da je zahvaljujući primeni SST između Srbije i Turske, u oblasti tekstilne in-dustrije u Turskoj povećana tražnja za srpskim tekstilnim predivima i tkaninama, odevnim predmetima i krznom, kao i proizvodima od kože i obućom. „Turska je tradicionalni snabdevač srpskih tekstilaca pre-divom i tkaninama, što je posebno izraženo od kada je na snazi besca-rinski uvoz ovih proizvoda iz Tur-ske”, ukazao je potpredsednik PKS.Sekretar Udruženja za industriju tekstila, odeće, kože i obuće PKS Ve-sna Vasiljević i predsednik Odbora tog udruženja Božidar Stojiljković podsetili su da je izvoz srpske tek-stilne industrije lane vredeo blizu 700 miliona dolara, a uvoz skoro milijardu dolara. Svojim potencijal-nim stranim poslovnim partnerima i investitorima, srpska tekstilna indu-strija nudi izradu gotovih odevnih predmeta u punom izvozu, dobre uslove za ulaganja u doradne po-slove. Najznačajniji vid privredne saradnje dve zemlje je robna razme-na, dok je u porastu spoljnotrgovin-ski promet u slobodnim zonama. O mogućnostima poslovanja u slobod-nim zonama predstavnike turskih

privrednika upoznao je predstavnik Ministarstva finansija Zoran Vučić.Učesnicima Poslovnog foruma pre-dstavljene su mogućnosti saradnje i povezivanja kroz Odbor za pri-vrednu saradnju sa inostranstvom Turske DEIK, nevladinu, neprofitnu organizaciju koju je osnovala Unija industrijskih i trgovinskih komora Turske iz Ankare i Istanbulsku uni-ju izvoznika tekstila i odeće (ITKIB), koja objedinjuje četiri asocijacije – Asocijaciju istanbulskih izvoznika odeće, Asocijaciju istanbulskih izvo-znika tekstila i sirovina, Asocijaciju istanbulskih izvoznika kože i kožne galanterije i Asocijaciju istanbulskih izvoznika tepiha.

poslovni savet Srbija–Turska

Srbija i Turska su strateški partne-ri na putu evropskih integracija, a međusobna ekonomska robna raz-mena trebalo bi u narednom perio-du da dostigne milijardu evra, za-ključili su predsednik PKS, Miloš Bugarin i Aleksandar Međedović, kopredsednici srpske i turske stra-ne na 11. sednici Upravnog odbora Poslovnog saveta Srbija–Turska, koji je osnovan pre deset godina.Miloš Bugarin, predsednik Privred-ne komore Srbije podsetio je da je turska vlada prethodnih godina donirala značajna sredstva u pobolj-šanje naše saobraćajne infrastruktu-re – Koridor 11, magistralni putevi, osposobljavanje vojnog aerodroma „Lađevci” u Kraljevu za civilni sa-

obraćaj, kao i investicija u industrij-skoj zoni na Pešterskoj visoravni. Ukupna ulaganja Turske u Srbiju su oko 100 miliona evra, što je daleko ispod mogućnosti turske privrede, imajući u vidu obim investicija u drugim zemljama regiona, u Rumu-niji 9,5 milijardi dolara i u Bugarskoj 4,5 milijardi dolara. U prošloj godini ukupna robna razmena iznosila je 568 miliona evra, a lidersku pozici-ju u trgovini imao je tekstilni sektor. Značajno je smanjen i srpski deficit, što pokazuju i podaci o međusob-noj trgovini za prva tri ovogodišnja meseca, kada je razmenjena roba u vrednosti od 115 miliona evra, od-nosno za 15 procenata više u odnosu na isti prošlogodišnji period. Nared-nih meseci u Srbiji se očekuje rea-lizacija nekoliko ulaganja u oblast obrade aluminijuma, proizvodnju malih kućnih aparata, proizvoda od gume i plastike, zatim saradnja u proizvodnji vagona i posebne inve-sticije u tekstilnu industriju.Aleksandar Međedović, kopredsed-nik turskog dela Poslovnog saveta, podvukao je nedostatak u razmeni informacija u industrijskom i privat-nom sektoru, a posebno kod malih i srednjih preduzeća. On je najavio i zainteresovanost velikih turskih banaka, među kojima je i „Garant banka”, koje snažno posluju i na međunarodnom tržištu i namera-vaju da otvore svoje filijale u Srbiji, što bi uticalo na efikasniji razvoj svih poslovnih veza

M.N. - N.M.

Poslovni savet Srbija - Turska u PKS

26

www.pks.rs

broj 72 SRBIJA I SVET

privredna komora Srbije i Ministarstvo poljoprivrede, trgovine, šumar-stva i vodoprivrede organizovali su od 15. do 17. maja zajednički na-stup srpskih firmi na 18. Međunarodnoj izložbi prehrane i ambalaže WOrLDFOOD 2012. u Bakuu, glavnom gradu Azerbejdžana

prijatelji na Južnom kavkazuposlovni forum Azerbejdžan – Srbija

Worldfood Azerbejdžan pred-stavlja vodeći sajam iz oblasti

prehrambenih proizvoda na ovom tržištu. Na štandu od 80 kvadrat-nih metara predstavile su se naše kompanije iz oblasti poljoprivrede i prehrambene industrije, građe-vinarstva, tekstilne industrije, me-talske i elektroindustrije, trgovine, turizma i proizvodnje nameštaja. U prošloj godini ovu izložbenu manifestaciju posetilo je oko 4.500 stručnih posetilaca, distributera, velikoprodavaca, kupaca i pred-stavnika lanaca restorana. Predu-zeće „Prva iskra – Namenska” iz Bariča pridružilo se tradicionalnim izvoznicima na ovo tržište, „Hemo-farmu” iz Vršca i „Tarketu” iz Bač-ke Palanke. Kompanije „Impamil” iz Beograda i „Jafa” iz Crvenke, predstavnici srpskog prehrambe-nog sektora, jasan su znak da ove grane naše izvozne privrede imaju svoje mesto na rafovima prodajnih objekata u Bakuu i Azerbejdžanu, odnosno celom Južnom Kavkazu. Tokom trajanja Međunarodne izložbe prehrane i ambalaže, 16. i 17. maja održan je i Poslovni forum Azerbejdžan–Srbija, u organizaciji tamošnjeg Fonda za izvoz i promo-ciju investicija i Privredne komore Srbije. Na forumu su predstavnici tridesetak firmi iz naše zemlje, za-jedno sa menadžerima kompanija izlagača, učestvovali u bilateralnim razgovorima sa svojim dosadaš-njim, kao i novim potencijalnim azerbejdžanskim partnerima. Ovaj

biznis-forum nastavak je prošlo-godišnjeg susreta u Privrednoj ko-mori Srbije, kome je prisustvovalo više od 250 menadžera dve zemlje. Tada je potpisan i Protokol Među-državne komisije, kojim je dogovo-rena saradnja u oblastima trgovine, poljoprivrede, energetike, industri-je, elektronskih komunikacija i in-formacionih tehnologija, saobraća-ja, infrastrukture i obrazovanja.

Značajan rast razmene ove godine

Vidosava Džagić, potpredsednica Privredne komore Srbije, podsetila je na Poslovnom forumu u Bakuu, da Srbija ima potpisane značajne sporazume o slobodnoj trgovini sa EU, zatim u regionu Balkana u okviru CEFTA sporazuma, sa aso-cijacijom država – članica EFTA, Turskom i, za srpsku privredu ta-kođe važnim, tržištima Carinske unije Rusije, Belorusije i Kazahsta-na. To je značajna prednost i poziv-nica za investitore i strana ulaganja. „Takođe, država programom po-drške investicijama, u određenim oblastima dotira i do 10 000 evra po novootvorenom radnom mestu”, istakla je potpredsednica PKS. Ona je podvukla činjenicu da prostor za unapređenje saradnje i rast tr-govinske razmene naše dve zemlje postoji, a rezultati privredne sarad-nje ne zadovoljavaju potrebe ni mo-gućnosti dve strane, jer bilateralnu trgovinu Srbije i Azerbejdžana ka-

rakterišu mali obim robne razmene i kupoprodajni odnosi. Vidosava Džagić je iznela da rezultati među-sobne razmene u prvom kvartalu ove godine beleže značajan rast u uvozu i u izvozu. Ukupna robna razmena za prva tri ovogodišnja meseca premašuje rezultat za celu 2011. godinu i iznosi četiri miliona 346 hiljada dolara. Oblasti u kojima je moguće poboljšati ekonomsku saradnju i povećati izvoz na tržište Azerbejdžana jesu prehrambena industrija, sadni i semenski mate-rijal, lekovi i medicinska oprema. Azerbejdžanske kompanije zainte-resovane su i za kupovinu srpskog nameštaja, podnih obloga, mašina i uređaja za poljoprivrednu pro-izvodnju. Takođe, bolje poslova-nje je moguće i u okviru hemijske industrije, ali i turizma. Potpred-sednica PKS upoznala je azerbej-džanske investitore sa nekim pro-jektima u Srbiji u koje bi mogli da ulože novac, kao što su na primer luka Kovin na Dunavu, čija je vred-nost, prema studiji izvodljivosti, procenjena na 550 miliona evra. Pomenula je i mogućnost ulaganja u slobodne zone, poput one u Pi-rotu. U poslednje vreme sve je veća i tražnja za organskom hranom, a Srbija za tu proizvodnju ima poten-cijala. „Početkom aprila”, istakla je potpredsednica PKS, „parlament Azerbejdžana odobrio je Srbiji kre-dit od 308 miliona evra za izgrad-nju kraka autoputa na Koridoru 11, od Ljiga do Preljine. Rok otplate

27

www.pks.rs

broj 72SRBIJA I SVET

kredita je 15 godina sa grejs perio-dom tri godine i fiksnom kamatom od četiri odsto. Intenziviranje insti-tucionalne i ukupne saradnje Srbije i Azerbejdžana daje osnov jačanju budućih privrednih i trgovinskih odnosa, a Privredna komora Srbi-je će i ubuduće inicirati predloge i raditi na povezivanju preduzeća i privrednika dve zemlje”, zaključi-la je Vidosava Džagić.

tri naftovoda i tri gasovoda

Zoran Vajović, ambasador Srbije u Azerbejdžanu, rekao je da je naša zemlja zainteresovana za razvijanje ekonomske saradnje sa ovom prija-teljskom državom, u poljoprivredi, građevinarstvu, farmaciji, turizmu i drugim oblastima. Šef azerbejd-žanskog Fonda za izvoz i promo-ciju investicija Adilj Memedov, ocenio je da događaji kao što je ovaj Poslovni forum, doprinose boljem povezivanju poslovnih ljudi i jača-nju saradnje dve zemlje.Prema podacima Međunarodnog monetarnog fonda, Azerbejdžan je jedna od najboljih zemalja za bi-znis i najbogatija država u regionu Južnog Kavkaza. Bonitetska agen-cija „Mudiz” nedavno je povećala kreditni rejting Azerbejdžana, na-vodeći tome u prilog poboljšanje javnih finansija i napore da u na-cionalnoj privredi bude smanjena zavisnost od industrije nafte.Azerbejdžan je pre dve decenije proglasio nezavisnost odvajanjem od bivšeg Sovjetskog Saveza. U ovom periodu mnogo je urađeno na razvoju infrastrukture i tržišne ekonomije, sa ukupnim investici-jama od oko 100 milijardi dolara. Osnovu ekonomije te zemlje čine naftna i gasna industrija. Azerbej-džan sada ima 70 odsto, a za šest meseci realizovaće 80 procenata ukupne ekonomije regiona Juž-ni Kavkaz i sa 150 zemalja sveta održava ekonomske odnose. U 2008. godini ova država imala je ekonomski rast od 25 odsto, ali je

čak i u teškom vremenu krize pret-hodne dve godine, njen privredni rast bio 7 procenata. Azerbejdžan pridaje veliki značaj regionalnoj saradnji i uspešno posluje sa svim svojim susedima. Izgrađena su tri naftovoda i tri gasovoda koji vode preko Gruzije, Turske i Rusije. Ovako koncipiran privredni ra-zvoj i bogata nalazišta nafte i gasa učinili su da Azerbejdžan postane veoma važan faktor energetske bezbednosti u Evropi i svetu. Na obali Crnog mora u toku je izgrad-nja velike luke i brodogradilišta u kome će se graditi najsavreme-

niji brodovi i tankeri nosivosti do 60.000 bruto registarskih tona. Privreda Azerbedžana je u prvom kvartalu ove godine porasla za 0,5 procenata u odnosu na isti period prethodne, a ukoliko bi bila izuze-ta naftna industrija, BDP je pora-stao za 7,7 procenata. Investitori Azerbejdžana sve više ulažu u ekonomije prijateljskih zemalja, a pošto je Srbija prijateljska zemlja, azerbejdžanska Vlada pozdravlja sva ulaganja njenih kompanija u srpsku privredu

Milan Nedić

Đurđica Jojić Novaković, menadžer izvoza “Neoplante”

Ovo je bio naš prvi kontakt sa tržištem Azerbejdžana. Vreme prove-deno na sajmu u Azerbejdžanu maksimalno smo iskoristili za analizu tržišta, lokalnih uslova poslovanja, ukusa i navika lokalnih potrošača, konkurencije. Uspeli smo da predstavimo „Neoplantu“ i njene proi-zvode tržištu Azerbejdžana, a ostvarili smo i prve kontakte sa potenci-jalnim klijentima i distributerima. Organizacija samog sajma je prote-kla odlično, a Biznis forumom je protekao pomalo konfuzno. Korisno nam je bilo što je veći deo logističkih i organizacionih aktivnosti pre-uzela PKS, što nam je ostavilo više resursa za fokus na kvalitativni segment priprema za sajam. Takođe, ka PKS kao instituciji gravitiraju institucije u zemlji domaćinu, od ambasada do lokalnih komora. Sa PKS olakšani su nam i kontakti sa drugim izvoznicima i kompanijama sa sličnim aspiracijama, što je doprinelo sinergetskom efektu na stica-nje iskustava i bitnih informacija.

28

www.pks.rs

broj 72 GOST KORAKA

Srbija ostaje u polju interesovanja britanskog biznisa. U poslednjih devet meseci znatno je porastao broj trgovinskih misija, među kojima su i nedavne posete Srbiji delegacija iz oblasti obezbeđenja, žele-znice i poslovnih obuka

Više britanskih investicija 2012. i 2013.

Ekskluzivno: Ser pol Džadž, predsednik Britansko-srpske privredne komore i grinhaus kapital grupe

Predsednik Britansko-srpske privredne komore Ser Pol

Džadž je istaknuta figura poslov-nog i političkog života Velike Bri-tanije. Završio je Triniti koledž na Kembridžu, postdiplomske stu-dije na Univerzitetu Pensilvanija, a potom se bavio prestižnim me-đunarodnim poslovima vezanim za hranu. Obavljao je dužnost ge-neralnog direktora Konzervativne partije Velike Britanije i druge poli-tičke funkcije. Od 2000. godine bio je direktor Kraljevskog društva za podsticanje umetnosti, proizvod-nje i trgovine (RSA), prestižne bri-tanske institucije osnovane 1754, čiji su članovi, između ostalih, bili Čarls Dikens, Adam Smit, Bendža-min Frenklin, Karl Marks, Stiven Hoking. Osim važnih pozicija u privredi i politici, Ser Pol je i član savetodavnih tela na Univerzitetu Kembridž, na kome je osnovao Fa-kultet za biznis, koji nosi njegovo ime (The Judge Business School). Predsednik je Srpsko-britanske privredne komore je predsednik i Grinhaus kapital grupe (Greenho-use Capital), koja radi u Beogradu. Ekskluzivno za časopis Korak, Ser Pola smo pitali:

kakva je strategija za unapređenje birtanskih investicija u Srbiji? Ima

li ozbiljnijih investicionih plano-va u našoj zemlji ove godine?

Komercijalno odeljenje Britanske ambasade u Beogradu imalo je svoju najzaposleniju godinu, kad je reč o upitima, trgovinskim mi-sjama i drugim inicijativama, čak i pre nego što je ishod srpske kandi-dature za EU bio poznat. Naravno, britanske kompanije će sa svetskog tržišta izabrati destinaciju gde su zarade najveće, a rizik najmanji. Srbiju preporučuju mnoge karak-teristike: izvanredan geografski položaj, talentovana radna snaga, a nadamo se da će nastavak evrop-ske perspektive sa predsednikom Nikolićem ohrabriti novu vladu na dalje ekonomske reforme. Sve veća svest o komparativnim pred-nostima poslovanja u Srbiji po-većava interesovanje britanskih kompanija koje traže nova tržišta ili strateške partnere za proizvod-nju roba po prihvatljivoj ceni za potrošače u EU i van nje. Narav-no, kompanije neće investirati ako ne veruju u vladavinu prava i od-sustvo korupcije. Britansko-srpska komora i njen vodeći član, među-narodna ravizorska kuća KPMG, žele da pomognu britanskim kom-panijama da se uvere kako je Srbi-ja čvrsto posvećena ambicioznom

putu reformi u oblati radne snage, kapitala i tržišta, zdravog fiskal-nog upravljanja i unapređenja uslova za investiranje. Ako uspe da izvede reforme saglasno pred-lozima stranih investitora u Srbiji i uglednim globalnim istraživa-njima, kao što su Vodič za biznis (Doing business guide) i Globalni izveštaj o konkurentnosti (Global Competitiveness Report), Srbija će se naći posebno dobro pozicioni-rana da iskoristi prednosti britan-skih investicija.

kako Srbija može da unapredi svoje potencijale za ekonomski razvoj?

Verujem da nakon veoma teške novije istorije, Srbija sada može da unapređuje ekonomiju. Pozitivna odluka o statusu kandidata je ve-oma važna za investicionu klimu u Srbiji. Strane investicije, kao što su fabrika automobila Fijat u Kra-gujevcu i potencijali gasovod Južni tok, stvoriće interesovanje britan-skih investitora u srodnim indu-strijskim sektorima. Srpski biznis mora mnogo da se trudi da popravi atraktivnost svo-jih preduzeća. Finansijsko i opera-ciono restrukturiranje ne može se izbeći ako srpske kompanije žele

29

www.pks.rs

broj 72GOST KORAKA

da obezbede strane investicije i strateška partnerstva.Na primer, prehrambena sigur-nost je od globalnog interesa, a Srbija ima potencijale u proizvod-nji poljoprivrednih proizvoda, na-ročito organskih, kao i u preradi mesa i voća, za čime postoji veli-ka potreba na tržištu. Međutim, sa pretežno malim poljoprivred-nim gazdinstvima, Srbija će teš-ko privući investitore koji traže proizvodnju širih razmera. Srp-ske domaće kompanije, kao što su Viktorija Grupa i MK Grupa, šire se po regionu jugoistočne Evrope i imaju pristup tržištima i kapitalu u Srbiji, što znači da njima možda i nisu potrebne strane investicije u ovoj fazi. Međutim, ako žele da rašire i modernizuju proizvodnju van Srbije, na primer preko inve-sticionih fondova ili akvizicije, one mogu imati potrebu da ko-riste londonsko tržište kapitala. Verujem da će u ovoj oblasti ležati buduća saradnja, koju će podržati Komora i Grinhaus.

rekli ste da je prethodne go-dine došlo više delegacija iz Velike Britanije nego ikada ranije. Da li je bilo nekih kon-kretnih ugovora kao rezultat te aktivnosti?

Tokom 2011. srpski izvoz u Bri-taniju iznosio je oko 110 miliona evra, a uvoz 130 miliona evra, tako da već postoji razuman pro-tok trgovine. U oblasti investicija zvanični britanski izvori mogu možda da daju nepotpunu sliku. London je i dalje primarno evrop-sko tržište primarnog akcijskog i kreditnog kapitala, pa je mnogo investicija i restrukturiranja za Sr-biju i srpske kompanije urađeno preko Londona. Mnogi britanski mehanizmi investicionih fondo-va rade van Ujedinjenog Kraljev-stva, zbog poreza, kao holdinzi, na primer iz Švajcarske, Holandi-je i Kipra, a njihove investicije se

u Srbiji registruju kao da su iz tih zemalja, iako novac dolazi iz Ve-like Britanije. Srpski biznismeni koji traže za-padni kapital moraju da zadovo-lje zahteve unapređene finansijske otvorenosti, koja je nužna na me-đunarodnom tržištu kakvo je Lon-don. Neophodno je da se unaprede manjkavosti zakonskog i finansij-skog sistema koji je danas raspro-stranjen u Srbiji, tako da investito-ri dobiju fer uvid u performanse i menadžment preduzeća. Takođe, da bi privukla londonski kapital, investicija mora biti značajne veli-čine, najmanje 20 miliona evra. Znam za predstojeće investicije iz Velike Britanije u oblasti obnov-ljivih izvora energije, rudarstva i zdravstva, ali ne mogu da govo-rim u njihovo ime. Interesovanje britanskih strateških partnera će rasti zbog kandidature za EU koju Srbija sada ima, a Komora će po-držati srpske kompanije koje čine napore u pristupu zajednici inve-stitora Grada Londona. Ne sme-mo zaboraviti da se odluke o in-vestiranju ne donose preko noći, i u većini slučajeva treba više mese-ci, pa i godine, da se one realizu-ju. Očekujem veći nivo britanskih strateških partnerstava sa srpskim preduzećima i više finansijskih in-vesticija tokom 2012. i 2013. godi-

ne. Međutim, iskustva britanskih i drugih investitora poslednjih nekoliko godina su pomešana, a osporena britanska investicija u Vrnjačkoj Banji nije najmanje ra-zočaranje.

Vi ste direktor grinhaus kapital grupe, sa kancelarijom u Beogra-du. kakvi su vam planovi poslo-vanja u narednom periodu?

Grinhaus je pre tri godine za konso-lidaciju telekomunikacionog sekto-ra u jugoistočnoj Evropi obezbedio 22,5 miliona evra, što je plasirano u stvaranje Orion Telekoma. Orion je konsolidovao Sezampro, Media-vorks i novosadskog internet pro-vajdera Neobi, pa je sada vodeći operator fiksne telefonije u Srbiji posle Telekoma Srbija. Evropska banka za obnovu i razvoj i Kraljev-ska banka Škotske su takođe bili ključni investitori. Prošle godine, posetio sam Beo-grad i sastao se sa zvaničnicima Centralne banke, Ministarstva fi-nansija i Berze, lokalnim bankari-ma i vodećim privrednicima. Im-presioniran sam gostoljubivošću i profesionalizmom i nadam se da ću ponovo doći u Srbiju u septem-bru ove godine

Mirjana Stefanović

Međunarodni tim u Beogradu

Krajem prošle godine, Grinhaus je razvio i uveo AFIS (Alternative Fixed Income Strategies), napravljen da omogući brojnim zapadnim finansijskim institucijama sa rastućim tržišnim kapitalom da dođu do alternativnog izvora investiranja u Jugoistočnoj Evropi. AFIS je usme-ren na zemlje bivše Jugoslavije, Albaniju, Bugarsku, Moldaviju, Rumu-niju i Ukrajinu, gde pojedinačne vezane transakcije nisu na dovoljnom nivou ili u dovoljnoj transparentnosti da omoguće direktne investicije. Za početak, AFIS će podržati srpsko, hrvatsko i crnogorsko tržište kao deo regionalne strategije usmeren na plasiranje preko 1,5 milijarde evra hibridnog kapitala sa Beogradom kao sedištem Grinhausovih operacija za jugoistočnu Evropu. Naš cilj je stoga da stvorimo pozitivnu klimu za dalja investiranja uz razvoj jakog međunarodnog savetodavnog tima za korporativne finansije, koji će biti pozicioniran u Beogradu.

30

www.pks.rs

broj 72 REINDUSTRIJALIZACIJA

Samo tehnološki razvijena Srbija može naći svoje ravnopravno mesto u evropskoj zajednici i na svetskom tržištu, rekao je predsednik pkS Miloš Bugarin, otvarajući 56. Međunarodni sajam tehnike i tehničkih dostignuća

Zaokret ka industrijalizaciji56. Međunarodni sajam tehnike i tehničkih dostignuća

Našu najstariju sajamsku mani-festaciju, koja datira od 1937.

godine, Međunarodni sajam teh-nike i tehničkih dostignuća, ove godine otvorio je predsednik PKS Miloš Bugarin. Jedan od najznačaj-nijih privrednih događaja u Srbiji i jugoistočnoj Evropi okupio je oko 500 izlagača iz 23 zemlje od 13. do 18. maja na Beogradskom sajmu. „Sajam tehnike ima izuzetan uticaj na budući razvoj industrije u zem-lji i regionu, jer otvara mogućnosti da se prošire postojeći i uspostave novi poslovni kontakti, što je veli-

ki podsticaj za postepeni izlazak iz krize”, rekao je Bugarin otvarajući Sajam. Pored domaćih, izlagale su kom-panije iz Austrije, Belgije, BiH, Bugarske, Češke, Grčke, Holandije, Hrvatske, Italije, Japana, Južne Ko-reje, Mađarske, Nemačke, Poljske, Slovačke, Slovenije, Španije, Švaj-carske, Švedske, Turske, a prvi put su se pojavili izlagači sa Tajvana i iz Narodne Republike Kine.Takođe, u organizaciji Ministarstva indu-strije i trgovine Češke, priređena je nacionalna izložba Češke Republi-

ke. Hrvatska gospodarska komora organizator je grupnog nastupa izlagača iz Republike Hrvatske.

Savremene tehnologije – uslov oporavka

Sve oblasti tehnike bile su zastuplje-ne kroz specijalizovane, nacionalne i grupne nastupe, a predstavljeno je 110 tehnoloških noviteta, od ko-jih preko 50 domaćih. Savremene tehnologije iz oblasti automatiza-cije, roboti, bežične komunikacije, elektroenergetika, elektronika, ra-

31

www.pks.rs

broj 72REINDUSTRIJALIZACIJA

sveta, procesna tehnika, logistika, materijali, obeležili su ovogodišnji Sajam. „Zahtevi svetskog tržišta podrazu-mevaju stalno praćenje savreme-nih trendova u tehnologiji, opremi, proizvodnji i međusobnu poveza-nost proizvođača i ostalih aktera na tržištu”, rekao je predsednik PKS Miloš Bugarin. „Privredna komo-ra Srbije priprema predlog strate-gije za razvoj privrede, koji će biti predložen novoj Vladi odmah po njenom formiranju. Tako ćemo na najbolji način dati svoj doprinos opšteprihvaćenom stanovištu da je neophodno pokrenuti korenite zaokrete u društvu i privredi Srbi-je. PKS ulaže velike napore u cilju oporavka privrede. Energično po-državamo reindustrijalizaciju Srbije kao neophodan preduslov za pove-ćanje proizvodnje, smanjenje neza-poslenosti, povećanje izvoza i sma-njenje spoljnotrgovinskog deficita”, rekao je Bugarin i naglasio da su ak-tivnosti PKS posebno usmerene na sektorsko povezivanje privrednika.

Susret metalaca iz regiona

U tom cilju, na štandu PKS na Saj-mu održani su Susreti privrednika metalskog i elektro sektora iz zema-lja regiona. Predstavnici 45 srpskih preduzeća sreli su se sa predstav-nicima devet kompanija i 25 pre-duzetnika iz hrvatske Krapinsko-zagorske županije, a u bilateralnim razgovorima učestvovali su i pred-stavnici sedam preduzeća iz Bosne i Hercegovine i tri iz Makedonije.„Krapinsko-zagorska županija je mala po površini, ali ima jaku pri-vredu”, rekao je Anđelko Ferek, predstavnik lokalne samouprave Krapinsko-zagorske županije, i na-glasio da je zajednički izlazak na treća tržišta važan i za srpske i za hrvtske privrednike, jer je konku-rencija jaka.Predstavljajući izmenjene karakte-ristike svetske privrede sa globali-zacijom i tržišnom koncentracijom,

sekretar Udruženja za metalsku i elektro privredu PKS Ljubiša Oradović, rekao je da je nova in-dustrijalizacija važna za strateško prilagođavanje novim uslovima na tržištu. On je podsetio da je pokri-venost uvoza izvozom u srpskoj privredi 58 odsto, dok je to u me-talskom sektoru 49,7 odsto. U srp-skoj poljoprivredi izvoz je gotovo dvostruko veći nego uvoz, a u me-talskom sektoru je taj odnos obr-nut, rekao je Obradović, ističući da se radi o industrijskoj stagnaciji. U sektoru metalske industrije posto-je veliki potencijali, ali je potrebno uvođenje visokih tehnoloških sadr-žaja. Potencijali postoje u sektoru automobilskih delova, a sa dola-skom „Fijata” i deset italijanskih kompanija, tokom 2013. očekuje se proizvodnja 50 000 automobila, a 2014. godine 200 000 automobila.

Sanja Mihovilić iz Županijske ko-more Krapina predstavila je pri-vredu tog hrvatskog regiona, koji je dosta pogođen krizom, ali sa 388 miliona dolara izvoza i 312 milio-na dolara uvoza ipak beleži suficit u prethodnoj godini. Osim metal-skog sektora, razvijen je i tekstilni, a glavna izvozna tržišta su zemlje EU. Razmena sa Srbijom čini 5,3 odsto izvoza, a 4,8 odsto uvoza ove županije. Kako u toj županiji poslu-je 249 metaloprerađivačkih predu-zeća, županija i ministarstvo imaju program podsticaja za njih, rekla je Mihovilić.Davor pleško, predsednik komo-re Krapinsko-zagorske županije, predstavio je programe koje ova komora sprovodi u cilju promocije preduzetništva

Mirjana Stefanović

kolektivna izložba privrede Češke

Na promociji kolektivne izložbe privrede Češke na 56. Međuna-rodnom sajmu tehnike u Beogradu, šef ekonomskog odeljenja češ-ke ambasade Joza Luboš istakao je da je Srbija za češke privredni-ke jedna od najzanimljivijih destinacija za saradnju i investicije, o čemu govori i stalni rast bilateralne razmene. „U njoj sve značajnija stavka postaje i električna energija, jer se preko Srbije struja iz Bu-garske i Rumunije plasira u Albaniji, a vode se pregovori o velikim češkim investicijama upravo u oblasti energetike”, kazao je Jozo. Komesar Kolektivne izložbe Češke republike, Mihaela Losenjicka ka-zala je da ove godine na Sajmu tehnike, u organizaciji i uz podršku Mini-starstva industrije i trgovine Češke, svoje proizvode i usluge predstavlja 18 velikih, malih i srednjih kompanija. U hali tri Beogradskog sajma bile su izložene nove tehnologije, mašine i uređaji, a Losenjicka je posebno ukazala na ponudu u oblasti železnica i šinske infrastrukture u kojoj češke kompanije imaju veliko iskustvo i značajno mesto na evropskom i svetskom tržištu. Izvoze više od polovine proizvodnje u ovoj oblasti, u kojoj su najveće kompanije AŽD Prag, Škoda vagonka, kompanija VUKV, Loko, Trail, ČKD, VZU Plzen, MTH Prag, AK Signal i duge. Na češkom štandu zajednički su izlagale i članice Asocijacije proizvo-đača šinskih vozila i infrastrukture ACRI koja okuplja 50 vodećih češ-kih kompanija. Generalna direktorka ove asocijacije Marija Vopalov-ska podsetila je da Češka ima najgušću železničku mrežu u Evropi, a da firme okupljene u ACRI zapošljavaju 21 hiljadu radnika koji ostva-ruju promet od oko 20 milijardi evra godišnje. „Postoje zajednički pro-jekti sa srpskim firmama, posebno u modernizaciji železnica”, navela je ona.

32

www.pks.rs

broj 72 REINDUSTRIJALIZACIJA

Na zajedničkoj sednici tri odbora – za metalsku i elektroindustriju, he-mijsku i crnu i obojenu metalurgiju privredne komore Srbije, privred-nici su upozorili na dalje produbljivanje nelikvidnosti početkom ove godine i dalji pad industrijske proizvodnje u Srbiji

produbljivanje nelikvidnostiStanje srpske industrije

Obim industrijske proizvodnje u Srbiji u januaru 2012. godi-

ne opao je za 2,7 odsto u odnosu na isti mesec prethodne godine, rekla je potpredsednica PKS Vidosava Džagić na zajedničkoj sednici Od-bora Udruženja za metalsku i elek-troindustriju, Odbora Udruženja za hemijsku, farmaceutsku, gumar-sku industriju i industriju nemetala i Odbora Udruženja rudnika meta-la, crne i obojene metalurgije.Najveći uticaj na pad industrijske proizvodnje imali su proizvodnja osnovnih metala, prehrambenih pro-izvoda, osnovnih farmaceutskih pro-izvoda i preparata, proizvodnja du-vanskih proizvoda i motornih vozila i prikolica. Sektor rudarstva u janua-ru 2012. ostvario je rast proizvodnje za 10,9 odsto u odnosu na prvi mesec 2011, dok je nasuprot tome, prerađi-vačka industrija zabeležila pad za 7,6 odsto u istom periodu.

Nastavljen trend pada iz prošle godine

„Usporavanje privredne aktivnosti i trend pada, posebno izražen u dru-goj polovini 2011. godine, nastavljen je i početkom ove godine”, upozori-la je potpredsednica Džagić. „Prošla godina završena je sa stopom infla-cije od oko 7 odsto, a u februaru ove godine iznosila je 4,9 odsto. Prema poslednjim raspoloživim podacima, Srbija je i dalje jedna od zemalja sa najvišom inflacijom u Evropi, koja dugoročno deluje destabilizujuće na čitavu privredu. Posle gotovo

fiksnog kursa u 2011, nacionalna valuta je oslabila, pa je dinar prema evru početkom ove godine depresi-rao za 6 odsto.Ukupan javni dug Srbije 31. janu-ara 2012. godine iznosio je 14,470 miliona evra, što je za 4,1 milion evra više nego krajem januara 2011. godine. Prema podacima Narodne banke Srbije, 31. januara ove godi-ne bilo je blokirano 62.452 privred-na subjekta, čiji su dugovi dostigli ukupno 173,1 milijardu dinara”, navela je Džagić.Pomoćnik direktora Kancelarije za evropske integracije Vladimir Me-đak predstavio je presek stanja u odnosima sa Evropskom unijom, kroz četiri najvažnije oblasti – tr-govinu, pretpristupnu IPA pomoć, investicije i vize.Prema njegovim rečima, Srbija se na-lazi u četvrtoj godini primene Prela-znog trgovinskog sporazuma (PTS), koji će biti zamenjen Sporazumom o stabilizaciji i pridruživanju (SSP), kada ga budu ratifikovale Rumunija i Litvanija. Razlika između ova dva sporazuma samo je u nadležnosti, pošto SSP obuhvata više od trgovine i to spada u nadležnost i EU i drža-va članica, i zahteva ratifikaciju svih država članica, dok PTS obuhvata samo trgovinu i usklađivanje zako-nodavstva, što se nalazi u isključivoj nadležnosti EU i samim tim države članice ne moraju da ga ratifikuju. SSP, ključni međunarodni spora-zum koji reguliše trgovinu Srbije sa svetom, obuhvata šestogodišnji period i odnosi se na liberalizaciju

trgovine od strane Srbije. EU ukida carine i kvote na izvoz robe iz Srbije, uz određene izuzetke, koji se odnose na šećer, vino, vrste ribe, junetine, za koje postoje kvote.

Najbolje trgujemo sa EU

Srbija je prošle godine ostvarila trgo-vinu sa svetom vrednu 8,4 milijardi evra, od čega je oko 14,4 milijardi evra bio vredan uvoz, a izvoz 8,4 mi-lijardi evra, naveo je Međak i dodao da ovi podaci ukazuju na trgovinski manjak od 6 milijardi evra i pokrive-nost uvoza izvozom od 58 odsto.Trgovina sa EU je iznad proseka u odnosu na trgovinu sa svetom, jer je pokrivenost uvoza izvozom 60,5 odsto. Poljoprivreda je segment izvoza koji donosi suficit i omogu-ćuje Srbiji da opstaje u trgovinskim odnosima sa Evropskom unijom. Tako je 2011. godine ovaj višak do-stigao 444 miliona evra.Investicioni bum u državama u procesu pristupanja EU nastupa negde između dobijanja statusa kandidata i u godini kada je izve-sno da će država postati članica, a pad investicija nastupa kada drža-va pristupi Evropskoj uniji. Među-tim, Srbija je 2010, uprkos tome što je Hrvatska imala status kandidata, uspela da privuče više investicija nego Hrvatska i Slovenija zajedno.Na planu međunarodne IPA pomo-ći, Srbija je uspela da iskoristi oko 99 odsto sredstava. Najviše tih sredsta-va otišlo je na obrazovanje, lokalni razvoj, pa tek onda na privredu,

33

www.pks.rs

broj 72REINDUSTRIJALIZACIJA

a razlog je što su morali da budu kandidovani projekti koji ispunja-vaju pravila EU. Komentarišući ko-liki je gubitak Srbije što nije članica Evropske unije, Međak je naveo da jedna zemlja iz strukturnih fondova EU za godinu dana može dobiti 4 odsto bruto društvenog proizvoda, a taj procenat biće smanjen na 2,8 odsto, zbog ekonomske krize i ne-mogućnosti iskorišćenja sredstava. U periodu kada je Srbija dobila 2,2 milijarde evra od EU, Bugarska je dobila 6,9. Zatim, carinske stope EU su mnogo niže nego naše, pa je cari-na na automobile pet odsto.

Necarinske barijere

Predstoji analiza jaza koji postoji između domaćeg i zakonodavstva EU. Privrednici su ukazali da je od podataka o količini stranih direktnih investicija, koje su u 2011. godini iznosile 1,826 miliona evra, mnogo važnija njihova ekonomska dimenzi-ja, odnosno efekti – koliko povećava-ju izvoz, koliko radnika je zaposleno, kao i analiza koliko je stranih investi-cija usmereno u industriju, jer se tu stvara nova vrednost.Iako šalju pozitivan signal i dobre su za nova radna mesta, strane di-rektne investicije moraju se posma-trati u svetlu toga koliko je domaćih kooperanata ili dobavljača uključe-no u lance snabdevanja investitora i koje to kompanije, koje su investi-rale u Srbiji, u našoj zemlji imaju i svoje razvojno-istraživačke centre.Potpredsednica Džagić ukazala je da čitav set necarinskih barijera pro-ističe iz tehničkog zakonodavstva, kao i da ništa nije urađeno u pogle-du definisanja prioriteta u harmo-nizaciji tehničkog zakonodavstva.Firme imaju veliki trošak i zbog nepriznavanja sertifikata u nekim državama i zato je neophodno ubr-zanje procesa međusobnog prizna-vanja i uspostavljanje jedinstvenog sistema

Mirjana Stefanović

potrebno izvoziti proizvode više faze prerade

Po završetku prve zajedničke sednice 3. aprila, u Privrednoj komori Srbije održani su odvojeni sastanci tri odbora udruženja. Članovi Odbora Udruženja za rudnike metala, crnu i obojenu metalurgi-ju razmatrali su svojinsku transformaciju železare u Smederevu i izneli nezadovoljstvo činjenicom da je od proizvodnje u višoj fazi ostala samo proizvodnja belih limova. Sekretar Udruženja Nikola Majinski podse-tio je da je novi vlasnik Valjaonice bakra u Sevojnu postao koncern „Far-makom” i izneo očekivanje da će se proizvodnja sada povećati. „Potreb-no je da izvozimo proizvode viših faza prerade”, rekao je Majinski, „a ne kao sada, da prodajemo koncentrate, što je na nivou afričkih zemalja”. Predsednik Odbora Udruženja Aco Ilić izneo je probleme s kojima se privredna društva suočavaju u primeni odredbi Zakona o zaštiti život-ne sredine i bezbednosti na radu. Na trećoj sednici Odbora Udruženja hemijske industrije istaknuto je da je ova industrijska grana na početku 2012. godine petrpela manji pad proizvodnje, u odnosu na opšte podatke za industrijsku proizvodnju u Srbiji. Vekoslav Šošević, sekretar Udruženja hemijske industrije PKS, govorio je o aktuelnoj situaciji u hemijskoj, farmaceutskoj, gumarskoj industriji i industriji nemetala, koja ima oko 2600 privrednih društava i zapošljava više od 50 000 radnika. Na sastanku je posebno ukazano na problem velikog dugovanja dr-žave prema farmaceutskom sektoru, kao i na problem utvrđiva-nja cena novih lekova. Više od 400 preparata ne može da izađe na tržište, jer im nadležni državni organi nisu odredili cenu. Zaklju-čeno je i da se formira stručna radna grupa, koja bi trebalo da sa aspekta realnog sektora pripremi predloge za efikasniju harmoni-zaciju domaćeg normativnog okruženja sa najnovijim evropskim zahtevima, koji su u vezi sa standardima i propisima u ovoj oblasti. Na sednici Odbora Udruženja za metalsku industriju ukazano je da je poslovanje metalskog sektora u prva dva meseca ove godine bilo lošije nego u istom periodu 2011. godine. Odbor tog Udruženja pokrenuće inicijativu da se što pre reši status velikih privrednih društava koja beleže i najveće gubitke. Jedan od predloga odnosio se i na postavljanje standarda u javnim nabavkama, tako da se podrži domaća industrija.

34

www.pks.rs

broj 72 REINDUSTRIJALIZACIJA

Nema održivog razvoja srpske privrede bez pokretanja novog ciklusa in-dustrijalizacije. Za to je potreban konsenzus države, nauke i ekonomije, istaknuto je na Trećem forumu Nacionalne tehnološke platforme Srbije

Nacionalne tehnološke platforme Srbije

ka proizvodnji više dodate vrednosti

Pred nama je izazov da postojeću industrijsku proizvodnju, koja

je dominantno bazirana na niskim oblicima prerade, transformišemo u proizvodnju sa visokom dodatom vrednošću, istakao je predsednik Pri-vredne komore Srbije (PKS) Miloš Bugarin, na otvaranju Trećeg foruma „Nacionale tehnološke platforme Sr-bije”, koju je organizovala Akademija inženjerskih nauka Srbije u partner-stvu s Privrednom komorom Srbije i Ministarstvom prosvete i nauke. Prema njegovim rečima, samo takva proizvodnja biće sposobna da stva-ra globalno konkurentne proizvode koje možemo uspešno da izvozimo. Bugarin je ukazao da je pred Srbi-jom veliki zadatak da struka, nauka i privreda zajedno izađu sa jasnim konceptom šta podrazumeva proces reindustrijalizacije, kako se on može modelirati i kako njime upravljati u budućnosti. On je podsetio da je pre tri godine iz PKS pokrenuta inicijati-va za novi model razvoja koji, kako je rekao, počiva na „5 I”, na investicija-ma, infrastrukturi, industrijalizaciji, inovacijama i informaciono-komuni-kacionim tehnologijama. Prvi čovek PKS je upozorio na veliki odliv struč-njaka iz Srbije, istakavši da to donosi velike gubitke srpskoj privredi.

Platforma reinženjeringa privrede

Rektor Beogradskog univerzite-ta Branko kovačević kazao je da 70 000 bivših studenta tog univerziteta

radi u inostranstvu, što govori o kva-litetu našeg visokog obrazovanja. On je istakao da je „sazrela svest da se reši pitanje opstanka”, koga nema bez rasta proizvodnje i izvoza srp-ske privrede. „Velik broj problema s kojima smo suočeni jesu posledi-ca urušavanja privrede u proteklih 20 godina. Platforma reinženjeringa privrede polazi od privrednih poten-cijala koje imamo, kao što su energe-tika, hrana i voda”, rekao je rektor i dodao da je ona u skladu sa strategi-jom EU Evropa 2020. Nada Dragović iz Ministarstva prosvete izrazila je zadovoljstvo što je izrađena nova Strategija industrijskog razvoja, u koju je uključeno i obrazovanje. Strategi-ja u fokusu ima prioritetne grane, a u oblasti partnerstva insistira na

vezi naučnih resursa s privredom, jer je uočena nedovoljna aplikacija naučnih znanja u privredu. Pre-ma njenim rečima, kroz inovativne projeke nauka treba što više da se približi privredi. Fond za inovativ-nu delatnost raspisao je novi kon-kurs za projekte koji bi uključivali i proizvod.Profesor Mašinskog fakulteta u Be-ogradu dr petar B. petrović pod-setio je na dve decenije stagnacije naše industrije, naglašavajući da je prerađivačka industrija uslov pros-periteta. „Danas je 60 odsto naše industrije zasnovano na niskim tehnologijama, a samo pet odsto na visokim. U tim uslovima, u Srbiji postoji kolizija između onoga kako bismo hteli da živimo i onoga što znamo”, rekao je profesor Petrović.

Unaprediti industriju hrane

Podsećajući da je jedna sesija Trećeg foruma posvećena industriji hrane i strateškim rešenjima za agrar, državni sekretar u Ministarstvu poljopri-vrede i trgovine Ljubiša Dimitrijević rekao je da je cilj tog ministarstva unapređenje osnova za poljoprivrednu proizvodnju kroz subvencije, a da 1 500 agronoma, 200 šumara, i brojni tehnolozi i drugi stručnjaci imaju zadatak da edukuju i savetuju, sa ciljem da se primene savremeni procesi proizvodnje, uz implementaciju savremenih tehnologija. Dimi-trijević je naveo da je bilans izvoza agrara pozitivan, ali ne i struktura, jer uglavnom izvozimo sirovine i proizvode niže faze prerade.„Naši proizvođači moraju da se preorijentišu na proizvodnju visokokva-litetnih proizvoda usaglašenih sa tehničkim zahtevima i visokim standar-dima, s posebnim akcentom na ulaganje u razvoj materijalnih i ljudskih resursa, da bi se uz primenu savremenih marketinških strategija prime-nio uspešan plasman na domaćem i inotržištu”, zaključio je Dimitrijević.

35

www.pks.rs

broj 72REINDUSTRIJALIZACIJA

Veliki finalisti – uslov razvoja

Nacionalne tehnološke platforme Srbije (NTPS) su nov, sveobuhvatniprogram tehnološkog oporavka i razvoja industrije Srbije, izveden izprograma Evropskih tehnoloških platformi ETP, sa ciljem intenzivi-ranja i harmonizacije interaktivnih procesa u trouglu razvoja: nauka–industrija–investicije. NTPS pro-gram je sadržan u Strategiji i politi-ci razvoja industrije Srbije za period 2011–2020. godine, kao jedan od prioritetnih programa za revitali-zaciju i sistematski reinženjering njenih tehnoloških osnova. Da bi se došlo do industrije znanja, potreb-no je ostvariti: tehnološki razvoj, inovacije u domenu proizvoda, procesa, organizacionih struktura i marketinških aktivnosti, kao i us-postavljanje intenzivne interakcije između nosilaca naučnoistraživač-kih aktivnosti i industrije.Ekonomske osnove reindustrijali-zacije izneo je profesor Ekonom-skog fakulteta u Beogradu Dragan

Đuričin, ističući da je zbog primene naivnog liberalizma Srbija sada u si-tuaciji da ima tranzicioni jaz u proi-zvodnji od 30 odsto i još 45 odsto u odnosu na druge zemlje u tranziciji. đuričin je ukazao i na dve greške u monetarnoj politici: Visoke kamate i neadekvatno korišćenje prihoda od privatizacije. „Privatizacija u

Srbiji tretirala se kao izvoz”, rekao je dr đuričin, i naglasio da bi za in-dustriju bilo bolje da su sredstva od privatizacije iskorišćena za otvara-nje razvojne banke.Predsednik Udruženja korporativ-nih direktora Srbije toplica Spa-sojević rekao je da su za reindu-strijalizaciju važna mala i srednja preduzeća, ali samo kao kooperanti velikog finaliste, jer samo preko velikih preduzeća mogu da imaju razvoj i marketing. Potpredsednica PKS Vidosava Džagić govorila je o važnosti izrade tehnoloških mapa postojećeg stanja industrije. „Po-sebno zabrinjava mali procenat ko-rišćenja visokih tehnologija od 0,9 odsto u odnosu na niske tehnologi-je zastupljene sa 49,9 odsto”, rekla je Džagić i predstavila moguća re-šenja postojećih problema, kao i put kojim bi Srbija trebalo da se kreće u budućnosti, kako bi kroz plansko upravljanje industrijskim razvojem dostigla evropske okvire

M.S.

Međunarodni sajam drveta u klagenfurtu

Udruženja za šumarstvo i industriju za preradu drveta, celuloze i papira PKS, poziva članice da učestvuju na ovoj najznačajnijoj manifestaciji u srednjoj i jugoistočnoj Evropi, kako bi pronašli nove poslovne partnere i in-vestitore. Međunarodni sajam drveta u Klagenfurtu, koji se održava od 30. avgusta do 02. septembra, obuhva-ta pet oblasti – šumarstvo, tehnologiju testerisanja, tehnologiju drvne građe i proizvoda od drveta, stolariju i opremu, transport, logistiku i biomasu. Sajam predstavlja najvažniju manifestaciju iz ove oblasti u srednjoj i jugoistočnoj Evropi, a po mišljenju stručnjaka ubraja se u deset najboljih na svetu. Dr Bernard Erler, zamenik direktora sajma, istakao je da se profil izložbe u mnogome razlikuje od ostalih stručnih manifestacija iz obla-sti šumarstva i drvne industrije u Evropi. Posetioci i poslovni ljudi se susreću sa kompletnim procesom, od seče drveća do obrade masivnog drveta, pa je upravo ovaj koncept zaslužan za višedecenijski uspeh sajma. Ove godine u Klagenfurtu će se predstaviti 450 vrhunskih preduzeća iz 16 zemalja na izložbenoj površini od 46 000 kvadratnih metara. Očekuje se da će tokom četvorodnevne sajamske manifestacije Klagenfurt, grad u južnoj Austriji koji ima oko 90 000 stanovnika, posetiti više od 22 000 ljudi iz cele Evrope zainteresovanih za ovu branšu. Planirano je više izložbenih segmenata u vezi sa šumarskim mašinama tehnologijom dizalica sa čeličnim užadima, tehnologijom testerisanja, a biće organizovan i niz stručnih manifestacija visokog ranga iz šumarstva i drvne industrije. Na otvorenom delu sajma planirana je ulica za demonstriranje sečenja drveta, gde će posetioci moći da vide praktične prezentacije o proizvodnji energije od drveta, odnosno od obaranja, pomeranja i obrade drveta, sve do proizvodnje piljevine. Biće obeležen i „Međunarodni dan drveta 2012.“, „Dan šumskih gazdinstava“ u organizaciji Poljoprivredne komore Koruške, kao i kooperaciona berza Pri-vredne komore Austrije. Na konkurs za nagradu za inovacije u vezi sa šumarstvom i drvnom industrijom mogu da učestvuju sva mala preduzeća koja imaju do 50 radnika, čiji su proizvodi i usluge već prisutni na tržištu godinu dana, a nagrada će biti uručena na ceremoniji otvaranja sajma.

36

www.pks.rs

broj 72 POLJOPRIVREDA

po prvi put u okviru 79. Međunarodnog poljoprivrednog sajma u No-vom Sadu održana je Izložba agroinovacija, na kojoj su posetioci imali priliku da vide ukupno 51 inovaciju u raznim oblastima, od poljopri-vredne proizvodnje do prehrambenih proizvoda

Inovacije u proizvodnji hraneNovosadski sajam

Privredna komora Srbije bila je glavni partner u organizaciji

Izložbe agroinovacija na 79. Me-đunarodnom poljoprivrednom sajmu u Novom Sadu. Sekretar Odbora za tehnološke inovacije PKS dr Danica Mićanović navela je tri razloga zbog čega je nacio-nalna asocijacija srpske privrede odlučila da podrži ovu izložbu. Prvi je informisanje javnosti o pro-nalazaštvu, drugi da se promovi-sanjem pronalazaštva motivišu i drugi kreativni i inovativni ljudi, a treći je da kroz ovu izložbu izlaga-či pronađu tržište na koje bi svoje inovacije mogli da plasiraju. Ona je dodala da je dug put od ideje do inovacije i da je za inovativnu državu potrebno imati inovativnu privredu. U tom smislu, znanje je jedan od navjažnijih resursa koje treba iskoristiti u razvoju društva. Ovo je između ostalog istaknuto i prilikom otvaranja Sajma u No-vom Sadu na kome je učestvovalo 1.500 izlagača iz više od 30 zema-lja. Sajam je razgledalo oko 250.000 posetilaca iz zemlje i sveta. Zemlja partner bila je Austrija, dok će to sledeće godine, na jubilarnoj 80 priredbi biti Hrvatska, koja će od 1. jula 2013. godine biti punoprav-na članica EU.

Seme dalo dobre rezultate

Dekan Fakulteta tehničkih nau-ka u Novom Sadu dr Ilija Ćosić, izjavio je da u Vojvodini ima oko 5.000 inovatora od kojih se mnogi

pronalazaštvom bave iz ljubavi, ali bez institucionalne podrške države i da je upravo zbog toga značajno što se organizuje ovakva izložba inovacija. Direktor Novosadskog sajma Goran Vasić naglasio je da je sa izložbom PKS ,,posejano seme” koje je odmah dalo izuzetne rezul-tate. Predsednik Vlade Vojvodine dr Bojan pajtić istakao je da je u Pokrajini koja ima najveće moguć-nosti za razvoj agrara, poslednjih pet godina uloženo više od 24 mili-jarde dinara u taj sektor. U tom pe-riodu, izvoz agrarnih proizvoda iz Vojvodine porastao je za 2,5 puta, a fizički obim proizvodnje za oko 10 odsto. Ministar poljoprivrede u Vladi Sr-bije Dušan petrović podvukao je da je Novosadski sajam najveći događaj ove vrste u Jugoistočnoj Evropi i da je to bila prilika da Srbi-

ja pokaže šta sve može u poljopri-vredi. ,,Prošle godine ostvarili smo izvoz u oblasti agrara i prehrambe-ne industrije vredan 2,7 milijardi dolara, a ove godine nadam se ve-ćoj prodaji robe za oko 500 miliona dolara”, naglasio je Petrović, i pod-setio da Srbija ima sve uslove to i ostvari, a poljoprivredom se bavi oko 800.000 ljudi kojima treba stvo-riti uslove da od nje mogu da žive i da stiču profit.U ime Austrije, zemlje partnera 79. Međunarodnog sajma poljo-privrede, ministar poljoprivrede Nikolaus Berlakovič istakao je da je Austrija veoma zainteresova-na za svaku saradnju sa Srbijom i drugim državama na Balkanu, jer je to, kako je rekao, ,,preduslov da gradimo zajedničku budućnost u Evropi”. Austrija je poslednjih 12 godina u Srbiju investirala više od

37

www.pks.rs

broj 72POLJOPRIVREDA

2,8 milijardi evra, što je svrstava među najveće investitore. Priznanja Novosadskog sajma za kvalitet proizvoda na 79. Među-narodnom poljoprivednom sajmu uručio je potpredsednik Privredne komore Srbije Miroslav Miletić, koji je tim povodom rekao da po-ljoprivrednicima treba obezbediti atmosferu u kojoj će raditi na do-brobit svih, a u korist budućih ge-neracija. ,,Poljoprivreda je izuzetno važna privredna grana, posebno za Srbi-ju, jer će hrana biti sve traženija, a domaći poljoprivrednici imaju šta da ponude na tržištima van naše zemlje”, kaže državni sekretar u Ministarstvu poljoprivrede i trgo-vine Ljubiša Dimitriejvić.Za vreme Sajma uručena su i pri-znanja ,,Najbolji u agrobiznisu”, a dobilo ih je 27 pojedinaca, naučnih institucija i udruženja privrednika. Za najboljeg menadžera u agrobi-znisu za 2011. godinu izabran je Jaroslav Stupavski, generalni di-rektor ,,Karneksa” iz Vrbasa.

Naši stručnjaci poznati u Evropi

,,Zajednička nit koja nas sve pove-zuje i donosi dobre rezultate je spoj rada, znanja i nauke, a domaća po-ljoprivreda i stručnjaci, odavno su dobro poznati u zemljama Evrop-ske unije”, rekao je direktor Institu-ta za ratarstvo i povrtarstvo u No-vom Sadu dr Borislav kobiljski, zahvaljujući se u ime nagrađenih. On je posebno istakao da su nagra-de stečene u veoma teškoj godini za agrar, što dodatno pokazuje vi-talnost domaće poljoprivrede.Inovacije (njih 51) u hali XII No-vosadskog sajma svakodnevno su privlačile na stotine posetilaca. Oni su se najduže zadržavali kod inovacija iz oblasti proizvodnje i prerade voća i povrća, fitofarma-cije, ambalaže, procesne i poljopri-vredne tehnike, kao i kod projekata za uvođenje inovacija u agrobizni-

su. Među inovacijama koje su se našle na štandovima izlagača su hibridi paradajza, hibridi kupusa, krastavaca, nove sorte paprike i mrkve, predstavljeni su tehnološki postupci za dobijanje vina od kupi-na i malina, ali i tehnologija dobi-janja džema od šipurka. Što se tiče inovacija u izradi poljoprivrednih alata i mašina, posetioci su imali priliku da vide industrijske nože-ve od višeslojnog čelika i samooš-treće raonike, sušaru s pogonom

na sunčevu i električnu energiju, kombinovanu ratarsku mašinu uz plugove ravnjače koja može da se korsiti istovremeno za đubrenje, pripremu, stabilizaciju zemljišta i setvu. Bio je izložen i usisivač za krompirovu zlaticu, biljno ulje za više prženja i čajne filet kašičice. Prikazane su inovacije za pčelare, poput kaveza za proizvodnju mla-dih matica i oprema za odgajivanje matica

B. Gulan

Zanimljivosti

Na Sajmu u Novom Sadu bilo je izloženo oko 5.000 živih životinja. Najteži je bio bik Sopko, težak 1.583 kilograma. Star je tri godine i vla-sništvo Radovana Vujčića iz sela Sovdim u opštini Petrovac na Mlavi. Petogodišnja krava Gracija, vlasništvo Bobana rajkovića iz sela Par-nik, prosečno daje 38 litara mleka dnevno i po tome je bila rekorder Sajma, jer prosečna mlečnost u Srbiji je 2.700 litara, dok ona daje 7.211 litara godišnje. Pažnju posetilaca privlačio je i ovan Mića II, vlasništvo farme ,,Čolić” iz Bogatića, koji je težak 197 kilograma, kao i svinja, ne-rast Tempo, teška čak 500 kilograma, vlasništvo Rolanda Hila iz sela Doroslove kod Sombora. Zvanično najlepše grlo na Sajmu bila je junica Bela, vlasništvo Dobrice Miloševića iz Velike Plane.Kombajn za repu proizvođača ,,Holmer” čija je cena bila 420.000 evra, bio je najskuplja mašina. Poljoprivredne mašine sa satelitskim navođe-njem najčešće su kupovali poljoprivredni proizvođači sa velikim po-vršinama od po nekoliko hiljada hektara. I uvoznici su se pobrinuli da takva mehanizacija ima pristupačne cene, pa se traktor ,,Džon dir” sa ovakvom opremom mogao kupiti po ceni od 65.000 do 170.000 evra, traktor ,,Štajker CB1 6225” s punom opremom i ugrađenim autopilo-tom koštao je 120.000 evra, bez PDV, a mašine JCB su oko 60.000 evra.

Nacionalni program ruralnog razvoja

Ministarstvo poljoprivrede Vlade Srbije najavilo je početak izrade naci-onalnog programa ruralnog razvoja od 2014. do 2020. godine. I stočare u Srbiji očekuju bolji dani. Ova grana je zapostavljena, o čemu govori podatak da u Srbiji po hektaru imamo manje od 0,30 grla stoke, što je karakteristika nerazvijenih zemalja. Najavljeno je da će Vlada uskoro subvencionisati tov teladi sa 50 evra po grlu i prasadi sa pet evra po grlu. Cilj je da se poveća proizvodnja mesa, koja danas u Srbiji iznosi oko 450.000 tona godišnje. Cilj je da se narednih godina ta proizvodnja poveća na 650.000 tona, koliko je bilo i pre dve decenije. Na taj način će se povećati i potrošnja mesa u zemlji koja iznosi svega 43 kilograma po stanovniku, dok je pre 20 godina bila 65 kilograma. Povećanje broja stoke u zemlji značiće i manji uvoz mesa.

38

www.pks.rs

broj 72 FINANSIJE

U sportu, kao i u životu, timovi najboljih trenera pobeđuju, a privatni investicioni fondovi nastoje da imaju najbolje trenere

Privatni investicioni fond stupa na scenu

Dejvid Šoh, predsednik Srpske asocijacije privatnih investicionih fondova

Skupe pozajmice, visoke kamat-ne stope, velike provizije, teš-

koće prilikom obezbeđivanja kre-dita, ograničeni iznosi, dovoljan su razlog da se preduzeća u Srbiji upoznaju sa novim načinima finan-siranja, kao što su poslovni andjeli, rizični kapital, privatni investicioni fondovi. Dejvid Šoh, predsednik Srpske asocijacije privatnih investi-cionih fondova smatra da je došlo vreme da privatni investicioni fond stupi na scenu i odigra svoju pravu ulogu u razvoju zemlje. Međutim, to se neće desiti sve dok se sposobnosti menadžera srpskih preduzetnika značajno ne unaprede, smatra Šoh.

Na sastanku u pkS krajem aprila, konstatovano je da je privrednici-ma neophodna edukacija o novim načinima finansiranja. O kakvim fondovima je reč?

Postoje različite vrste fondova u Srbi-ji, ali i programa obuke, neophodnih za pristup ovim izvorima finansira-nja širom sveta. U Srbiji su dostupni individualni investitori, takozvani anđeli koji finansiraju projekte sa početnim kapitalom iz sopstvenog privatnog kapitala, odnosno štednje, koji se kreće od 10.000 do 100.000 evra, zatim, državne subvencije, u rasponu od 50.000 do 250.000 evra, mali privatni investicioni fondovi na skali od jedan do pet miliona evra i srednji i veliki privatni investicio-ni fondovi, opredeljeni projektima vrednim od pet do 50 miliona evra.

Nedavno ste rekli da su ideja,

menadžment i kapital uslovi za pokretanje posla u Srbiji. U kojoj meri su ti uslovi ispunjeni ?

U Srbiji, vidim, postoji mnogo ideja i mogućnosti na tržištu, ali nedostaje ponuda na tom polju. Što se tiče spo-sobnosti menadžmenta, smatram da se ovo polje razvija, ali još nedostaje ponuda čvrstih menadžment timova. Dostupnost kapitala je najproblema-tičnija. U vreme pre krize, postojalo je mišljenje da je bankarski fond be-skonačan i uloga privatnih investi-cionih fondova je bila ograničena. Sada kada se bankovni fond znatno „spustio“, vreme je da privatni inve-sticioni fond stupi na scenu i odigra svoju pravu ulogu u razvoju zemlje. Međutim, to se neće desiti sve dok se sposobnosti profesionalnog me-nadžmenta srpskih preduzetnika ne razviju i podignu na jedan viši nivo.

koliki je obim sredstava privat-nih investicionih fondova u Srbiji i da li zadovoljava realne potrebe?

Nedostaju i formalni podaci o ovoj in-dustriji, ali većina procenjuje da pri-vatni investicioni fondovi u Srbiji do danas iznose nekoliko milijardi evra. Što se tiče potražnje u Srbiji, postoji izvesno interesovanje za privatnim investicionim fondovima u rasponu od preko jedne milijarde evra za više od deset narednih godina. Ukoliko uslovi u Srbiji budu dobri, zemlja može da rasporedi unutrašnje inve-sticije od institucionalnih fondova u rasponu od 50 do 100 milliona godiš-nje. Mnoge druge zemlje Centralne i Jugoistočne Evrope uživaju privatne investicione fondove koji se kreću od 0,2 do 0,4 odsto BDP godišnje. Kada se ova stopa primeni na BDP Srbije od prosečno 30 milijardi evra, dobija

39

www.pks.rs

broj 72FINANSIJE

Odbor za bankarstvo i osiguranje pkS pokreće inicijativu da se ukine član 30a Zakona o po-reskom postupku i poreskoj administraciji, ko-jim se banke obavezuju da od 1. jula ove godi-ne vrše kontrolu naplate poreza i doprinosa na zarade

kontrola poreza nije posao banaka

inicijativa za izmene Zakona o poreskom postupku

Zakonom o poreskom postupku i poreskoj administraciji, čija

primena počinje 1. jula ove godi-ne, od banke se zahteva da ako na računu isplatioca nema dovoljno sredstava za istovremenu isplatu zarade i poreza i doprinosa, dozvo-li isplatu samo srazmernog dela zarade, uz plaćanje odgovarajućeg poreza i doprinosa. S druge stra-ne, po važećem Zakonu o platnom prometu, banka je dužna da izvrši nalog za plaćanje koji je izdao po-šiljalac, tako da su ova dva zakona u koliziji.„Neprimenjivanje člana 30a Zako-na o Poreskom postupku i poreskoj administraciji sankcioniše se ka-znom u visini neplaćenih poreza i

doprinosa, uvećanom za 50 odsto, a propisana je i kazna za odgovor-no lice u banci”, rekla je Branislava Žunjić, sekretar Odbora za ban-karstvo i osiguranje PKS na sed-nici Odbora. „PKS je još u izradi nacrta ukazala na nelogičnost da banke vrše kontrolu naplate pore-za i doprinosa, jer je to pitanje u nadležnosti Poreske uprave, dok je nadležnost banaka platni promet”, podsetila je Žunjić.„Kako primena Zakona o pore-skom postupku i poreskoj admini-straciji počinje 1. jula ove godine, a Ministarstvo finansija još uvek nije završilo softver za obračun poreza i doprinosa na zarade, banke očekuju velike probleme i kašnjenja u isplati

se godišnja stopa privatnih investici-onih fondova od 60 do 120 miliona evra godišnje.

koje su prednosti ovakvog tipa ulaganja za privrednike?

Privatni investicioni fond veoma je važan u fazi osnivanja i proši-renja kompanije, naročito u ranim fazama razvoja, kada je bankovno finansiranje manje dostupno. Štavi-še, privatni investicioni fond nasto-ji da sarađuje vrlo blisko sa menad-žmentom kompanija.

Možete li navesti neke primere fir-mi koje su postale uspešne zahva-ljujući podršci privatnih investi-cionih fondova, u svetu, odnosno regionu?

Među uspešnim globalnim kom-panijama, koje su podržali privat-ni investicioni fondovi su: Alca-tel Lucent, Amazon.com, AOL, Electronic Arts, Facebook, Google, Harrah s Casiono s, Hilton Hotels, Hyatt Hotels, Intel, Skype, Star-bucks Coffee, Toys R Us, Twitter. U Srbiji, takvu podršku imali su Bambi, Gomex, Knjaz Miloš, Logo, Orion Telekom, PC centar, Serbian Broadband (SBB).

Da li Srpska asocijacija privatnih investicionih fondova planira neke zajedničke aktivnosti sa pri-vrednom komorom Srbije u obla-sti obrazovanja preduzetnika ?

Da, definitivno. Posle jednog veoma uspešnog panela koji su zajednički sufinansirali Privredna komora Sr-bije I SPEA, koji je bio organizovan u PKS, sada tražimo jedan širi do-gađaj kako bismo podržali sprovo-đenje obuke sledeće grupe srpskih preduzetnika. Nadamo se da ćemo sarađivati sa PKS kako bismo razvili programe obuke, radi podrške lo-kalnim preduzetnicima

N. Mitrović

40

www.pks.rs

broj 72 FINANSIJE

zarada. Osim toga, nisu pripremlje-na ni podzakonska akta vezana za slučaj kada jedno pravno lice ima više računa ili za elektronsko pla-ćanje”, rekao je Vladimir Čupić, predsednik Odbora za bankarstvo i osiguranje PKS i predsednik Izvrš-nog odbora Hipo Alpe Adria banke. „Međutim, suštinsko pitanje je da li posao naplate poreza i doprinosa na zarade pripada bankama kao finan-sijskim institucijama u privatnom sektoru ili Poreskoj upravi kao dr-žavnoj instituciji”, rekao je Čupić. Predstavnici bankarskog sektora složili su se da se pokrene inicijativa, koju podržava i Udruženje banaka, za ukidanje člana 30a koji predviđa da kontrolu naplate poreza i dopri-nosa na zarade vrše banke, kao i čla-nove koji predviđaju kaznene mere. „Predlog za izmenu Zakona, brisa-njem ovih članova, može direktno Skupštini da uputi Narodna banka Srbije, koja ima pravo predlaganja zakonskih propisa iz svog domena”, rekla je Branislava Žunjić.„Kako je Zakon već usvojen, treba raditi na dva koloseka”, rekao je potpredsednik PKS Slobodan Sa-mardžić. Moraju se vršiti sve ne-ophodne pripreme da bi realizaci-ja ovih odredbi Zakona počela, ali istovremeno, na drugom koloseku, treba u razgovoru sa predstavnici-ma Ministarstva finansija doći do rešenja koja će biti u zajedničkom interesu.„Ukoliko inicijativa da se Zakon iz-meni ne bude dala rezultate u od-govarajućem roku, predstavnici ba-naka su zatražili produženje roka u kome će banke početi da kontrolišu uplatu poreza i doprinosa, jer nisu tehnički spremne za taj posao”, izjavio je predsednik Odbora Vladi-mir Čupić. I Udruženje poslodava-ca Srbije podržalo je ove stavove i takođe je pokrenulo inicijativu za ukidanje „obaveze” banaka da kon-trolišu uplate poreza i doprinosa na zarade, koje poslodavac isplaćuje zaposlenima. Inicijativa PKS u daljem postup-

ku dala je rezultate. Iako formalno nije izvršna izmena Zakona o pore-skom postupku i poreskoj admini-straciji, banke od 1. jula neće vršiti kontrolu uplate poreza i doprinosa. Postignut je dogovor da banke u

ovoj fazi dnevno izveštavaju PU o izvršenim nalozima preduzeća za isplatu zarada. Kontrolu obračuna i plaćanja ovih obaveza, kao i do sada vrsice PU

M.S.

poreska uprava brani Zakon

Direktor Poreske uprave (PU) Dragutin radosavljević ocenio je, po-vodom inicijative koju pokreću bankari, da je gubitak prihoda mogući motiv protivljenja banaka da od 1. jula budu uključene u sistem kon-trole uplate poreza i doprinosa na zarade. Na osnovu izmena Zakona o poreskom postupku i poreskoj administraciji banke bi od 1. jula tre-balo da budu uključene u sistem kontrole uplate poreza i doprinosa na zarade, što je direktor Radosavljević podržao. Radosavljević je re-kao kako je zakon dobar, jer štiti zaposlene i sprečava kršenje zakona, a „da posao kontrole uplate poreza i doprinosa ostaje u nadležnosti PU”. Direktor PU je naveo da će banke samo sprečiti da poslodavci krše zakon, jer više neće moći da isplaćuju isključivo zaradu bez pore-za i doprinosa.„Poslodavci više neće uplaćivati na četiri računa. Od 1. jula biće jedan račun − nema više računa za zdravstvo, za penzionere, za nezaposlene i porez na zarade”, rekao je Radosavljević i dodao da će privrednici biti u dobitku, a građani će biti sigurni da im poslodavac uplaćuje doprinose.

Visoko učešće rizičnih plasmana

Na sednici Odbora za bankarstvo i osiguranje PKS razmatrane su mogućnosti za rešavanje problema visokog učešća rizičnih plasmana (NLP) u ukupnim plasmanima u Srbiji. „Učešće problematičnih kre-dita, onih koji su u docnji duže od 90 dana, u ukupno odobrenim kre-ditima u 2011. iznosilo je 19,27 odsto, što je najviše u regionu. Bilansi privrede pokazali bi da je udeo rizičnih kredita još veći i iznosi čak 30 odsto”, rekao je Vladimir Čupić. „Vlada i NBS su svojim merama podržale restrukturiranje kredita odobrenih privredi”, rekao je Čupić i dodao da očekuje da će Zakon o sporazumnom finansijskom restruk-turiranju privrednih društava, koji je odskora počeo da se primenjuje, dati značajnije rezultate.Predstavnica Narodne banke Srbije rekla je da je učešće problematič-nih kredita u ukupno odobrenim kreditima visoko, ali je pozitivno to što je i dalje zadovoljavajuća pokrivenost ovih kredita rezervama (113 odsto), iako je ova pokrivenost nešto manja nego u prethodnom peri-odu. Članovi Odbora za bankarstvo i osiguranje PKS predložili su izme-nu Odluke o upravljanju rizicima, kojom bi se omogućilo bankama da dospela potraživanja od pravnih lica mogu ustupiti ne samo pravnim licima koja se bave finansijskom delatnošću, već i drugim zaintereso-vanim pravnim licima. Takođe, predložena je i izmena u odluci o kla-sifikaciji bilansne aktive i vanbilansnih stavki banke.

41

www.pks.rs

broj 72KLASTERI

klasteri su napredovali u svom dosadašnjem radu, ali ih treba staviti u fokus malih i sred-njih preduzeća, radi još boljih rezultata. Ne-ophodno strateško planiranje razvoja klastera, kaže Danka Milojković

Saradnja kuće klastera i institucija

Danka Milojković, predsednica Saveta za klastere pkS

Od udruživanja u klastere pre-duzeća očekuju bolju informi-

sanost, efikasniju promociju i pove-zivanje s potencijalnim partnerima, ali i zajedničke nastupe na sajmovi-ma radi razvoja biznisa, ocenjeno je na trećoj redovnoj sednici Saveta za klastere u Privrednoj komori Srbije. Ukazano je i da treba raditi na edu-kaciji članova, vezanoj za izradu projekata kojima će konkurisati za sredstva. Predloženo je i da se sve regionalne komore uključe u rad Saveta kroz formiranje klastera u svom regionu, kao i da se u regi-onalnim komorama ponovo pred-stavi značaj i rad klastera. Na III sednici Saveta za klaste-re PKS najavljeno je potpisivanje Memoranduma o saradnji između danskog programa za lokalni eko-nomski razvoj na Balkanu LEDIB, LEDIB Kuće klastera i PKS.Predsednica Saveta za klastere PKS i koordinator LEDIB progra-ma Danka Milojković za „Korak” predstavlja klastere kao novi način poslovnog razmišljanja.Predmet ovog Memoranduma je saradnja PKS, LEDIB programa i Kuće klastera u oblasti zalaganja za strateški razvoj klastera u Srbi-ji. Program lokalnog ekonomskog razvoja na Balkanu je petogodiš-nji program za podršku lokalnom ekonomskom razvoju sa fokusom na razvoj sektora malih i srednjih preduzeća (MSP). LEDIB je finansi-

ran od strane Susedskog programa Ministarstva inostranih poslova Danske i obuhvata dve komponen-te: stvaranje povoljnog poslovnog okruženja i razvoj MSP.

kako se realizuju te dve kompo-nente? Prva komponenta podržava lokal-ne vlasti u kreiranju povoljnog po-slovnog okruženja za razvoj MSP, promoviše dijalog između javnog i privatnog sektora i podržava poslovne organizacije koje se za-lažu za potrebe MSP. Druga kom-ponenta koja se odnosi na razvoj MSP, podržava MSP kroz razvoj klastera, razvoj službi poslovnog razvoja i finansiranje MSP. Fokus programa je uspostavljanje siner-gije između mera podrške i po-moći za uspostavljanje i pružanje vidljivih primera dobre prakse za razvoj MSP.

kako ocenjujete saradnju klastera i institucija? Uz podršku LEDIB programa, Kuća klastera biće zadužena za tehničku podršku svim članicama i pridru-ženim članicama Saveta za klastere PKS i ostalim zainteresovanim kla-sterima u Srbiji u oblasti realizacije definisanih ciljeva saradnje. Partnerstvo LEDIB kuće klastera sa institucijama nacionalnog i regio-

nalnog značaja, kao što je Privred-na komora Srbije, doprinose ostva-renju vizije i misije LEDIB kuće klastera – prerastanje u nacionalnu platformu za razvoj klastera i jed-nog od ključnih nosilaca održivog ekonomskog razvoja u Srbiji. Od čega zavisi uspešnost jednog klastera?

Na uspešnost jednog klastera mogu uticati brojni faktori, od spremnosti kompanija da se menjaju, podrške javnog sektora klasterima, umreže-nost i saradnja kompanija, posve-ćenost i motivacija ljudi i profesio-nalan klaster fasilitator. Klasteri su važni, jer vode većoj inovativnosti, povećanju zaposle-nosti, većem ekonomskom rastu, doprinose preduzetništvu. Šta je klaster fasilitator?

Razvoj klastera u Srbiji uslovio je potrebu za uspostavljanjem novog zanimanja – klaster fasilitator. On upravlja klasterom i njegovim ra-zvojem, što znači da je u pitanju stručni saradnik sa jasnim ciljem, znanjem, iskustvom, liderskim sposobnostima, poslovnim veza-ma. Njegovo znanje i veštine utica-će na nivo podrške koju će klaster imati, a time i na njegov razvoj

N.Mitrović

42

www.pks.rs

broj 72 KLASTERI

U početnoj fazi rada, obe vrste pomoći, i finansijska i tehnička, značajne su za održivost klastera. Uključivanje obrazovnih institucija u klaster smatramo važnim, jer sinergijsko delovanje privrede i akademija doprinosi inovacijama i konkurentnosti, kaže Slađana Milojević

Partnerstvo, rešenje za mala preduzeća

Slađana Milojević, menadžerka klastera FACTS

Međusobno povezana predu-zeća, koja funkcionišu kao

mrežni sistem, lakše koriste držav-ne subvencije, a mogućnost da za-jedničkim nabavkama kupe jeftini-je sirovine čini ih konkurentnijim. Mala firma, udružena u klaster, ima lakši pristup dobavljačima, uštede prilikom primene propisa i investiranja u razvoj novih proi-zvoda i usluga, kvalitetniju razme-nu tehničko-tehnoloških znanja i informacija. Zajednički izlazak na domaće i strano tržište takođe je moguća prednost udruživanja u klaster. Tako je u teoriji, a kako u realnosti funkcioniše jedan od kla-stera u Srbiji, za „Korak” govori menadžerka FACTS-a Slađana Mi-lojević.

kakvo je trenutno stanje u tekstil-noj i odevnoj industriji u Srbiji i šta je konkretno dovelo do potre-be za udruživanjem?

Poslovanje u tekstilnoj industri-ji Srbije nije lako, uostalom, kao

ni u većini zemalja u okruženju. Konkretan razlog koji je doveo do udruživanja 15 privatnih firmi i tri akademske institucije je zajednička želja da udruženi ostvarimo veći uticaj na dešavanja u tekstilnoj in-dustriji, pokušamo da je mapiramo kao strategijsku granu industrije u Srbiji, a time povećamo vidljivost same grane i konkurentnost naših firmi, članica klastera.

Šta kompanije dobijaju udruživa-njem u klastere ?

Prednost firmi koje su članice kla-stera FACTS je u tome što poseduju dobar potencijal za napredak, bilo da je reč o firmama koje imaju svoje robne marke ili su proizvodno ori-jentisane. Udruženi u klaster dobi-jaju veću mogućnost raspoloživih informacija, kako jedni između drugih tako i od strane relevantnih institucija sa kojima klaster sarađu-je. Prednost je u mogućem zajed-ničkom nastupu u inostranstvu u smislu povećanja izvoza, ali i mo-

gućnost smanjenja troškova prili-kom određenih zajedničkih nabav-ki i nastupa u pregovorima.

koje su najvažnije dosadašnje ak-tivnosti vašeg klastera?

Najznačajnije je uspešno lobiranje klastera za vreme ekonomske kri-ze kod Agencije AOFI i ostvaren rezultat da se firmama članicama klastera FACTS odobri povoljnija kamatna stopa za kreditiranje. Ta-kođe, zajednička aktivnost klastera i SIEPA i organizovanje B2B susre-ta u Istanbulu preko Evropske mre-že preduzetništva. Tom prilikom, članice klastera FACTS uštedele su između 20 i 25 odsto u odnosu na dotadašnju nabavnu cenu osnov-nog i pratećeg repromaterijala. Za vreme trodnevnih B2B susreta u Istanbulu, održano je 157 među-sobnih sastanaka naših firmi i tur-skih proizvođača.Radi promocije i pristupa postoje-ćim i nastupajućim modnim tren-dovima, kako na domaćem tako

43

www.pks.rs

broj 72KLASTERI

na međunarodnom tržištu, klaster FACTS je uspostavio strateško partnerstvo sa londonskom kon-sultantskom kućom WGSN Inter-national. Firmama članicama to partnerstvo donelo je uštedu od ukupno 20 000 eura zbog zajednič-ke kupovine prava pristupa ser-veru WGSN. Firmama članicama klastera FACTS i akademskim in-stitucijama, klaster je učinio dostu-pnim on-line alate koje već godinu dana koriste u kreiranju svojih pro-izvoda, robnih marki, ali i servisa.

koliko je bitno uključivanje obra-zovnih institucija u klaster i koju vrstu saradnje sa njima ostvarujete?

Uključivanje obrazovnih instituci-ja u klaster smatramo jako važnim, jer sinergijsko delovanje privrede i akademija doprinosi inovacijama, konkurentnosti, a time i boljoj vid-ljivosti same grane, što je cilj klaste-ra. Studenti kroz stručnu praksu u našim firmama članicama dobijaju praktična znanja, a kompanije ra-zvijaju novu potencijalnu radnu snagu koju će u budućnosti koristiti kao konkurentsku prednost. Jedan od osnovnih zajedničkih problema naših članica je nedostatak stručne radne snage u određenim oblastima. Verujemo da radeći zajedno, s našim partnerima iz akademskih instituci-ja i stručnih škola, možemo prevazi-ći ove probleme.

Da li ste koristili tehničku i finan-sijsku podršku nekih državnih institucija?

Klaster je registrovan kao neprofit-na organizacija i s tim u vezi finan-sijska pomoć koju smo dobili od Ministarstva ekonomije i regional-nog razvoja kroz Program razvoja inovativnih klastera, za nas je jako značajna. Tehnička pomoć koju je klaster FACTS imao od strane Pro-jekta SECEP EU, takođe je imala važnu ulogu u razvoju našeg kla-stera. Od samog početka uspostav-

ljanja klastera, dva stručna konsul-tanta u okviru Projekta SECEP EU, radili su sa našim klasterom i po-magali nam u podizanju operativ-nog i administrativnog kapaciteta. U početnoj fazi rada klastera, obe vrste pomoći, i finansijska i tehnič-ka, imaju veliki značaj u održivosti samog klastera. Klaster je aktivan kada su u pitanju javni pozivi i pozivi na projekte. Odazivao se na pozive kod SIEPA, NARR i MERR, ali očekujemo i odgovor u vezi s prijavom klastera FACTS zajedno sa tekstilnim klasterima iz jugoi-stočne Evrope za SEE IPA projekat.

Na kojim stranim tržištima su najzastupljeniji proizvodi članica FACTS klastera?

Proizvodi firmi članica klastera FACTS najzastupljeniji su na trži-štu bivše Jugoslavije u svim većim i značajnijim gradovima bivših zemalja YU, ali pojedine članice ostvaruju prodaju i u Nemačkoj, Austriji, Norveškoj, Holandiji, Ru-siji. Jedna od firmi članica izvozi svoje proizvode u Ameriku. Uku-pno ostvareni izvoz firmi članica klastera FACTS iznosi 11,5 miliona evra, a ukupni promet oko 45 mili-ona evra na godišnjem nivou.

kako gledate na konkurenciju u ovom sektoru koja je veoma izra-žena svuda u svetu?

Firme članice klastera FACTS osla-njaju se na kvalitet svojih proizvoda, dobru logistiku i dizajn. Prednost niske cene u zemljama Dalekog Istoka ne može biti oblast intereso-vanja za naše firme, pa s tim u vezi, firme ulažu u inovativne procese proizvodnje, nabavku novih softve-ra, prate se najvažniji i najznačajniji modni sajmovi, dešavanja u modnoj industriji i tendencije u svetu, ula-že se u edukaciju sopstvene radne snage, ali se koriste i znanja stranih konsultanata i eksperata iz oblasti koje su značajne za konkurenciju na globalnom tržištu. Međutim, da bi bili konkurentniji i na domaćem i globalnom tržištu, potrebna je veća podrška naše Vlade kroz razna mi-nistarstva, počev od Ministarstva ekonomije, finansija, pa do prosvete. Potrebno je odobriti olakšice prili-kom plaćanja PDV koji bi se plaćao po naplati prodate robe, potrebno je smanjiti poreze i doprinose za zapo-slene u tekstilnoj industriji, ne samo radi veće zarade već radi veće zapo-slenosti ljudi u tekstilnoj industriji, i na taj način je učiniti atraktivnom za mladi kadar, odobriti podsticaj izvo-za kroz sufinansiranje, a ne samo refundiranje određenih troškova, otvoriti mogućnost subvencija za izvoz gotovih tekstilnih proizvoda, dati konkretne subvencije za investi-cije u tehnološki razvoj i obrazovni sistem prilagoditi realnim potreba-ma naše privrede. Sve ovo, tekstilnu idustriju ne samo da će održati, već će je ojačati i učiniti globalnim ta-kmacom.

kako Vi, kao menadžer asocijacije, vidite vaš klaster u budućnosti?

Kao respektabilnu, uspešnu organi-zaciju, u čijem će sastavu biti većina ozbiljnih tekstilnih firmi iz Srbije i kao vodeću organizaciju podrške u jača-nju opšte ekonomske konkurentnosti preduzeća vezanih za tekstil i tekstil-nu industriju u celini, u čitavoj Repu-blici Srbiji i regionu

N. Mitrović

Pristup FACtS-u

Prijem u članstvo klastera FACTS je otvoreno. Potreb-no je da firme budu tekstilno-prozivodne, da imaju svest da udružene mogu pojačati svoju konkurentnost i poslovnu efika-snost i da popune Prijavu našeg Klastera na sajtu: www.cluster-facts.org.rs, a Skupština klaste-ra FACTS odlučuje o njihovom prijemu.

44

www.pks.rs

broj 72 TURIZAM

gotovo 85 odsto teritorije republike Srbije čine ruralna područja u ko-jima živi između 44 i 55 odsto populacije, a 41 odsto BDp-a potiče iz tih područja. Neophodno je da se Srbija što bolje pripremi za korišćenje pretpristupnih fondova EU u oblasti ruralnog razvoja

Nove delatnosti u seoskim područjima

Turizam pokreće ruralnu ekonomiju

Ruralni turizam je ključni katali-zator i pokretač ruralne ekono-

mije, novih poslovnih inicijativa i razvoja sinergija između postojeće poljoprivredne proizvodnje i turiz-ma, kaže šef Odseka za ruralni ra-zvoj u Ministarstvu poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Dragan Mirković.„Prema OECD klasifikaciji, 85 od-sto teritorije Republike Srbije čine ruralna područja u kojima živi iz-među 44 i 55 odsto populacije”, na-veo je Mirković na sednici Grupaci-je za ruralni turizam Udruženja za turizam i ugostiteljstvo PKS. Oko 75 odsto stanovništva u ruralnoj sredini bavi se poljoprivredom za sopstvene potrebe, a procenjuje se da 41 odsto BDP-a potiče iz tih po-dručja.Sve veći fokus stavlja se na diversi-fikaciju ruralne ekonomije i nepo-ljoprivrede, na nove vrste delatno-sti, a podaci pokazuju da su žene i siromašni najviše pogođeni proble-mima koji opterećuju ruralna pod-ručja, jer su najčešće u situaciji da se bave porodičnim delatnostima i da im se to ne plaća. U tom smislu, oni su potencijalni nosioci posla. Po oceni Mirkovića, neophodno je unapređenje domaćeg ruralnog turizma do nivoa koji postoji u zemljama u okruženju. Od 2006. do 2008. godine oko 173 korisnika iskoristilo je podsticaje za razvoj seoskog turizma, u vrednosti od 91,6 miliona dinara. Deo sredstava odobravan je u vidu predfinansira-nja, koje je podrazumevalo povra-

45

www.pks.rs

broj 72TURIZAM

ćaj, što svedoči o tome da su kori-snici verovali u svoju ideju. „Vladin Nacionalni program ru-ralnog razvoja kompatibilan je sa IPARD programom”, naveo je Mirković, ukazujući da predsto-jeće dve godine treba dobro isko-ristiti za pripremu za korišćenje sredstava fondova Evropske unije. Do kraja iduće godine očekuje se akreditacija radi dozvole za ras-pisivanje poziva. On je predstavio programiranje mera diversifikacije ruralne ekonomije za IPARD fon-dove 2014–2020. Investicije će obu-hvatiti rekonstrukciju objekata i nabavku nove opreme za skladište-nje, preradu i pakovanje primarnih poljoprivrednih proizvoda, šum-skih plodova, lekovitog bilja, vina i rakije. Investicije se usmeravaju u konverziju proizvodnje prema ga-jenju koza i ovaca, za proizvodnju mleka, gajenje gljiva, bavljenje pče-larstvom, gajenje lekovitog, začin-skog i aromatičnog bilja.Biće podržane i nepoljoprivredne delatnosti na selu, kao što su iz-gradnja, rekonstrukcija i adaptacija autentičnih tradicionalnih objekata

(smeštajni i ugostiteljski kapaciteti, vodenice, vinski podrumi, valjari-ce), zatim razvoj rekreativnih pro-stora za turističke aktivnosti i oču-vanje starih zanata.Ciljevi IPARD programa od 2014. do 2020. zasnivaju se na prioriteti-ma, kao što su: podsticanje transfera znanja i inovacija u poljoprivredi, šumarstvu i ruralnim oblastima, jačanje konkurentnosti i održivosti poljoprivrednih gazdinstava, pro-movisanje organizacije lanca proi-zvodnje hrane, upravljanja rizicima u poljoprivredi i restauracija, očuva-nje i jačanje ekosistema povezanih s poljoprivredom i šumarstvom, kao i promovisanje socijalne inkluzije, smanjenja siromaštva i ekonomskog razvoja u ruralnim oblastima.Novina u odnosu na dosadašnji program jeste što proizvod može biti nepoljoprivredni, zatim obez-beđena je veća podrška za mlade farmere, zajedničke i integrisane projekte, investicije u oblasti sa pri-rodnim ograničenjima, kao i inve-sticije u European Innovation Par-tnership. Za razliku od dosadašnjih prioriteta, među kojima je bilo po-

vezivanje više regiona i institucija, potenciraće se na stvaranju mikro-regiona.Savetnik u Udruženju za poljo-privredu PKS Nenad Budimović predstavio je članovima Grupacije HACCP sistem u seoskim doma-ćinstvima koja pružaju ugostitelj-ske usluge. Tradicionalni metod spremanja hrane mora da bude u skladu sa Zakonom o bezbednosti hrane i dobrom higijenskom i pro-izvođačkom praksom, iako, pre-ma rečima Budimovića, primena HACCP sistema ne obavezuje na sertifikaciju. Iskustva na terenu po-kazuju da je neophodna edukacija inspektora i seoskih domaćina.Inspekcija bi trebalo da bude pre-ventiva, a ne kazna i obeshrabrenje za seoske domaćine, međutim, ne-dostaje dobar pravilnik i procedu-ra, koji bi utvrdili listu prioriteta koje inspektori kontrolišu, istaknu-to je u diskusiji članova Grupacije. Jedna od mogućnosti unapređenja turističke ponude ruralnog pod-ručja jeste formiranje klastera, reče-no je na sastanku

N. Mitrović

prvi prolećni susreti menadžera hotelskih domaćinstava

Hotelsko domaćinstvo predstavlja srce svakog hotela i jedan od najvažnijih segmenata poslovanja, koji u velikoj meri utiče na uspeh poslovanja i zadovoljstvo gosta, ukazano na prvim prolećnim susretima me-nadžera hotelskih domaćinstava. Sekretar Udruženja za turizam i ugostiteljstvo Privredne komore Srbije Dragana Šabić podsetila je da je Grupacija menadžera hotelskih domaćinstava formirana u Privrednoj komori Srbije, na inicijativu ugostiteljskih poslenika koji su prepoznali opredeljenje i stalnu borbu PKS za poboljšavanje uslova poslovanja privrednika, radi ostvarivanja što boljih rezultata. Prema njenim rečima, grupacija je počela da radi u martu 2008. godine. Dragana Šabić ukazala je da je cilj organizatora bio da prolećnim susretima podrži nastojanja menadžmenta hotela da ostvare veći prihod i tako što će se, naro-čito u oblasti održavanja hotela, dugoročno fokusirati na racionalizaciju troškova, pre svega, uvođenjem ekoloških proizvoda koji zadovoljavaju neophodne standarde kvaliteta i predstavljaju potvrdu društveno odgovornog ponašanja korisnika. Ona je poželela učesnicima da prolećni susreti postanu tradicionalni, poput Foruma menadžera hotelskih domaćinstava koji se u novembru održava deveti put. „U praksi, srednji i mali hoteli u Srbiji uglavnom nemaju menadžera hotelskog domaćinstva, već se o svemu stara šef hotelskog domaćinstva ili šef recepcije, koji organizuje rad na osnovu potreba, a i sam obavlja odre-đene poslove. Šef je odgovoran za rad sobarica, za higijenu i vešeraj i kontroliše urađeno, dok u velikim hotelima menadžer hotelskog domaćinstva, u saradnji sa svojim saradnicima planira, organizuje, vodi i kontroliše rad hotela i svog odeljenja, a odgovara za sobarice, higijenu hotela, vešeraj, cvećaru, dekorate-ra, obuku zaposlenih, angažovanje spoljnih saradnika i usklađenost troškova sa planom menadžmenta”, naveo je vlasnik agencije HT rade Samčević.

46

www.pks.rs

broj 72 GRUPACIJE

Nikolić: rešenje nelikvidnosti u farmaceutskom sektoru vidim u uspostavljanju racionalnog i održivog sistema finansiranja, zasnovanog na finansijskoj disciplini i jasnim odgovornostima svih činilaca

Finansijska disciplina i jasna odgovornost

Miomir Nikolić, direktor „Farmalogist holdinga”, predsednik Grupacije veledrogerija PkS

U aprilu ove godine Miomir Ni-kolić, direktor „Farmalogist

holdinga”, ponovo je izabran za predsednika Grupacije veledrogerija PKS, koja je prošle godine obeležila jubilej – 10 godina rada. Jednogla-snom odlukom poveren mu je novi dvogodišnji mandat. To je prizna-nje za rad i postignute rezultate, ali s druge strane, po Nikolićevim re-čima, velika obaveza, s obzirom na položaj u kojem se nalazi farmace-utski sektor i ekonomsko okruženje u kojem obavljamo svoju delatnost. Nikolić je zadovoljan i ponosan na rezultate Grupacije veledrogerija u protekle dve godine, od kojih izdva-ja činjenicu da su prihvaćeni kao par-tner države i aktivan, nezaobilazni učesnik u donošenju propisa i dru-gih sektorskih odluka, prijem novih članica, unapređenje komunikacije sa državnim institucijama, pre sve-ga sa Ministarstvom zdravlja i Re-publičkim fondom za zdravstveno osiguranje (RFZO), zatim sa Mini-starstvom životne sredine, rudarstva i prostornog planiranja, Upravom za civilnu zaštitu i Sektorom za vanred-ne situacije MUP RS. Rad Grupacije veledrogerija značajno je unapređen i u pogledu edukacije članova. ko su članice grupacije, koliki im je udeo na tržištu lekova Srbije?

Grupaciju velerogerija čini 20 ve-ledrogerija: „Phoenix Pharma” iz Beograda, „Farmalogist” iz Beo-grada, „PharmaSwiss” iz Beogra-da, „Erma” iz Beograda, „Vega” iz Valjeva, „Farmacija Korp. Inter-nacional” iz Beograda, „Anlek” iz Beograda, „Medicom” iz Šapca, „Inpharm” iz Beograda, „Acterna” iz Vršca, „Šumadijalek” iz Čačka, „Farmeks” iz Pančeva, „Beohem 3” iz Beograda, „Unifarm AD” iz Beo-grada, „Polo” iz Vršca, „Primax” iz Beograda, „Jugohemija Farmacija” iz Beograda, „Vetfarm” iz Beogra-da, „Unihemkom” iz Novog Sada i „Velefarm” iz Beograda. Članice Grupacije veledrogerija po-krivaju preko 85% tržišta lekova Re-publike Srbije.

Na udaru nelikvidnosti, na koji je pkS do sada često upozorava-la, našli su se svi učesnici u lancu snabdevanja lekovima, od proizvo-đača do apoteka. gde je rešenje?

Grupacija veledrogerija sa Gru-pacijom domaćih proizvođača lekova, pre godinu dana organi-zovala je okrugli sto „Likvidnost u farmaceutskom sektoru”, kojem je prisustvovalo više od 100 uče-snika. Konstatovano je da trend pogoršanja likvidnosti preti finan-

sijskim kolapsom, urušavanjem kompletnog sistema i nestašicama lekova. Smatramo da je rešenje us-postavljanje racionalnog i održivog sistema finansiranja, zasnovanog na finansijskoj disciplini i jasnim odgovornostima svih činioca. U 2012. godinu ušli smo sa dugom RFZO prema apotekama za leko-ve na recept od 19.007.107.404,00 dinara i obavezama bolnica pre-ma veledrogerijama za isporučene lekove i medicinska sredstva od 11.339.206.477,00 dinara, jer nije usvojen naš predlog da se rebalan-som budžeta obezbede sredstva za pokrivanje obaveza RFZO prene-tih iz ranijih godina za lekove na recept i sredstava za zdravstvenu zaštitu lica bez prihoda.Među predloženim merama su i stroga kontrola uplate doprinosa za zdravstveno osiguranje svih obvezni-ka, te nemogućnost otpisa neuplaće-nih doprinosa za zdravstveno osigu-ranje, usklađivanje potrošnje lekova sa planiranim sredstvima RFZO, od-nosno finansijskog plana RFZO za lekove u apotekama za 2011. godinu sa realnim potrebama osiguranika. Jedna mera odnosi se i na ustanovlja-vanje podataka o obimu dospelih du-govanja po zdravstvenim ustanova-ma i apotekama za isporučene lekove i medicinska sredstva u prethodnom

47

www.pks.rs

broj 72GRUPACIJE

periodu i definisanje načina i roko-va rešavanja dospelih dugovanja od strane ustanova i RFZO. Neophodno je donošenje propisa koji će obavezati zdravstvene usta-nove u državnoj svojini da izdaju instrumente obezbeđenja plaća-nja, čime se obezbeđuje namensko trošenje sredstava i uravnotežava finansijska disciplina u lancu snab-devanja, zatim, neophodno je tran-sparentnije poslovanje zdravstvenih ustanova, pooštravanje finansijske discipline u namenskom trošenju sredstava doznačenih zdravstvenim ustanovama i apotekama od strane RFZO i izmena Pravilnika o načinu i uslovima za plaćanje poreske oba-veze putem kompenzacija, kako bi se ublažili kriterijumi pod kojima se dozvoljava kompenzacija dužnici-ma koji istovremeno imaju potraži-vanja od Budžeta RS.

Grupacija veledrogerija PkS pre više od godinu dana postala je pu-nopravni član evropske asocijacije veledrogerija GiRP. kakvu kon-kretnu korist od toga imaju članice?

Kruna našeg uspešnog rada je prijem Grupacije veledrogerija u punopravno članstvo GIRP-a (Groupement International de la Reparttion Pharmacetique) – Evropske asocijacije veledrogerija, međunarodne neprofitne orga-nizacije, koja okuplja nacionalne asocijacije veledrogerija, zemalja članica Evropske unije i Evropske ekonomske zajednice (EEA). To je prva evropska asocijacija, orijen-tisana isključivo prema zemljama članicama EU, u kojoj Srbija ima predstavnike sa punopravnim sta-tusom, za šta su stvoreni uslovi iz-menom Statuta te organizacije. Direktive EU utiču na nacionalno za-konodavstvo, a GIRP je u jedinstve-noj mogućnosti da kroz radne grupe EU ističe i brani prioritete sektora veledrogerija, uzimajući u obzir na-cionalne interese. Svojim članicama GIRP ažurno obezbeđuje i dostavlja

informacije od značaja vezane za trži-šte, statističke podatke i druge infor-macije u vezi sa evropskim i interna-cionalnim farmaceutskim sektorom, kao i novim trendovima i inicijativa-ma u lancu snabdevanja farmaceut-skim proizvodima. Nedavno je u pkS održan seminar o zaštiti konkurencije. poznato je da su mehanizmi zaštite konku-rencije i njihova primena relativ-no nova oblast u Srbiji. kako Vi ocenjujete rad komisije za zaštitu konkurencije?

Komisija za zaštitu konkurencije (KZK) tokom 2008. godine utvr-đivala je postojanje zabranjenih sporazuma koji za posledicu imaju sprečavanje, ograničavanje i na-rušavanje konkurencije na tržištu među domaćim proizvođačima lekova i veledrogerijama. Prekršaj-ni sud u Beogradu doneo je 2010. godine pravosnažnu oslobađajuću presudu u odnosu na sve učesnike, na koju (KZK) nije uložila žalbu. Ceneći da je novi zakon povoljniji po učesnike, KZK u novom sazivu, u avgustu 2011. godine nastavlja po novom Zakonu, novo određi-vanje mera zaštite konkurencije, u postupku sprovedenom i okonča-nom pravosnažnom presudom u skladu sa tada važećim zakonskim propisima. Proizvođačima su izre-

čene kazne u iznosu od dva odsto, a veledrogerijama od 1,8 odsto od ukupnih godišnjih prihoda ostva-renih u 2007. godini. Da sporazumi proglašeni zabra-njenim nisu imali za posledicu ni-kakav benefit po učesnike, govore činjenice da su u 2012. godini tri učesnika, dva proizvođača i jedna veledrogerija u stečaju, šest učesni-ka u blokadi ili povremenoj bloka-di, a svega šest od petnaest učesni-ka uspeva da održi kontinuitet u održanju likvidnosti, naročito ima-jući u vidu da RFZO, odnosno dr-žavne zdravstvene ustanove dugu-ju iz ranijih perioda proizvođačima i veledrogerijama oko 28 milijardi dinara, od čega oko 21 milijardu di-nara samo za lekove na recept.Pravni eksperti ocenili su da KZK u novom postupku izricanja mera nije poštovala osnovne pravne princi-pe – zabranu retroaktivne primene propisa, zabranu vođenja novog po-stupka po istoj pravosnažno okon-čanoj stvari, institut zastarelosti. Ovo je samo još jedan primer gde imamo propise i zakone, ali je njiho-va primena ili u suprotnosti sa sa-mim propisima ili u suprotnosti sa drugim propisima. Protiv ovakvog Rešenja o izrečenim merama zašti-te konkurencije, učesnici su podneli tužbe nadležnom Upravnom sudu i postupak je u toku

Nada Mitrović

Saradnja u okviru PkS

„Saradnja sa PKS je na izuzetno visokom nivou, imamo punu podršku svih struktura i stručnih službi, od predsednika Miloša Bugarina, se-kretara Udruženja za trgovinu Gordane Hašimbegović, pa do Centra za informisanje. Verujem da će se takva saradnja nastaviti, jer je sistem PKS pravo mesto za institucionalizovano delovanje naše Grupacije. PKS uspešno prati i promoviše naše aktivnosti, tako da iskreno veru-jem u uspešnost buduće saradnje”, kaže Nikolić.Što se tiče članova Grupacije, komunikacija je sve uspešnija i efikasnija, jer sve veći broj članova uviđa značaj delovanja Grupacije kroz sistem PKS, a dokaz je da Grupacija u kontinuitetu povećava broj članova. Uveren sam da će Grupacija veledrogerije kroz svoje aktivnost i dalje povećavati svoj uticaj na događanja u farmaceutskom sektoru RS.

48

www.pks.rs

broj 72 SAOBRAĆAJ

Centralnoevropski forum za razvoj – CEDEF organizovao je, u sarad-nji sa Agencijom za energetsku efikasnost, Saobraćajnim fakultetom Univerziteta u Beogradu i privrednom komorom Srbije, međunarodnu stručnu konferenciju o održivom transportu

Investicije u održivi transportMeđunarodna stručna konferencija

Energetska i saobraćajna po-litika koja omogućava već u

efikasnost u saobraćaju, primenu novih tehnologija i bolju poveza-nost, neophodna je da bi se posti-gao balans između ekonomskog razvoja i očuvanja energetske i ekološke bezbednosti, istaknuto je na konferenciji održanoj u PKS. Neophodno je sprovođenje ener-getskih i drugih strategija Srbi-je, u skladu sa regulativama EU. Samo 15 odsto energije iskoristi se za kretanje vozila i rad uređaja u njima, dok su sve ostalo gubici. „U Srbiji se godišnje emituje 6,2 tone ugljen-dioksida po stanovni-ku, što je dva puta više od drugih zemalja sa sličnim, ili istim nivoom razvoja. Naša zemlja je svrstana na peto mesto najvećih zagađivača po glavi stanovnika, od 36 evrop-skih država. Zato je jasno do koje mere je u sektoru transporta, kao najvećeg zagađivača životne sre-dine, bitna primena energetski efikasnih tehnologija i saobraćajne politike, koje omogućavaju veću intermodalnost, integrisanost i po-vezanost”, rekla je Jovanka Arsić, predsednica Upravnog odbora CE-DEFA.Dejan Lasica, pomoćnik ministra za železnicu i intermodalni tran-sport Ministarstva infrastrukture i energetike, predstavio je osnov-ne elemente strategije razvoja rečnog, železničkog, vazdušnog i drumskog transporta u Srbiji. On je precizirao da je određena loka-cija u Batajnici, koja je namenjena intermodalnom transportu, a pro-

cenjena vrednost investicije je 19 miliona evra. Time će se omogućiti kraće zadržavanje robe i njen efika-sniji pretovar iz teretnih vagona u kamione, kako bi što brže stigla do krajnjih potrošača. Dr Dušan Mladenović, sekretar Udruženja za saobraćaj i telekomu-nikacije PKS, u detaljnoj prezenta-ciji podvukao je da nema održivog transporta bez ekonomskog razvo-ja. Optimizacija svih veza između ova tri pristupa daje realnu per-spektivu održivog transporta.„EU je važan partner Srbije kada je reč o izgradnji održivog transpor-tnog sektora. Tokom poslednje de-cenije, donirali smo oko 180 miliona evra iz pretpristupnih fondova za projekte u oblasti transporta u Srbiji. Na taj način smo obnovili veliki broj tunela, puteva, mostova, kao što su pristupni putevi mostu „Sloboda” ili rekonstrukcija „Žeželjevog mosta” u Novom Sadu. EU će nastaviti da podržava sektor transporta u Srbiji, kako se zemlja bude dalje kretala u procesu evropskih integracija”, ista-kao je Hose Gomez, prvi kancelar Delegacije EU u Srbiji.Henri Poupart – Lafarge, izvrš-ni potpredsednik − „Alstoma”,

predsednik Sektora za transport, izjavio je da je cilj Kjoto protoko-la i EU da se emisija CO2 sma-nji za 40 odsto. Taj cilj može se postići samo pomeranjem moda-liteta u transportu. Železnica je pet puta energetski efikasnija od avio-saobraćaja i ujedno emituje četiri puta manje CO2 u odnosu na avionski i sedam puta manje u odnosu na drumski prevoz po putniku. On je naveo primer Meksika, gde „Alstom” trenutno obnavlja celokupni vozni park železnice, čime će se uštedeti 40 odsto energije.Dr Bernard Soulaž, predstavnik Komiteta regiona Evropske uni-je, izvestilac za TEN-T, naglasio je značaj uključivanja Srbije u TEN-T mrežu, što bi obezbedilo njenu po-vezanost sa susedima u Evropi. U tom smislu, najznačajniji je Koridor 10. Takođe, napomenuo je da je ve-oma važan aspekt održivog tran-sporta korišćenje javnog prevoza. „Moramo se truditi da ljudi koriste javni saobraćajni sistem, a to je je-dino moguće ako je on brz, efika-san, pouzdan i nije skup”, rekao je Soulaž

Milan Nedić

49

www.pks.rs

broj 72REGIONI

Na Međunarodnom sajmu auto-delova Jugoistočne Evrope, koji treći put organizuje rpk kragujevac, učestvovalo je stotinu proizvođača de-lova, prateće industrije mašina i opreme, kao i privredne komore i auto-klasteri iz Srbije, Hrvatske i BiH

Destinacija kragujevacMeđunarodni sajam auto-delova

Na Sajmu pod nazivom „SEE Auto Compo Net 2012”, od

9. do 11. maja, pored 22 italijanske kompanije, koje su svoje proizvod-ne programe predstavile na zajed-ničkom štandu, učestvovale su i firme iz Francuske, Slovačke, Ma-đarske, Rumunije, Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Makedonije, Crne Gore i Srbije.Sajam su organizovli RPK Kraguje-vac – Centar izvrsnosti auto-indu-strije Zapadnog Balkana i „Šuma-dija sajam” d.o.o. Kragujevac. Na 1600 kvadratnih metara izložbenog prostora, tokom tri dana manife-stacije održani su brojni prateći programi: okrugli stolovi, prezen-tacije, program razvoja dobavljača, susreti s kupcima. Sajam su otvorili ministar za me-đunarodne odnose italijanske re-gije Friuli–Venecija–đulija Elio De Ana i predsednik Regionalne privredne komore Kragujevca Du-šan puača, izrazivši uverenje da će ta manifestacija doprineti po-većanju šansi da se mala i srednja preduzeća povežu sa dobavljačima kompanije „Fijat”. Naglašavajući da će u sklopu sajma biti prezento-vano nekoliko značajnih projekata poput „Autoneta” i „Zapadni Bal-kan–inovativni auto region”, čiji je cilj razvoj automobilske industrije Srbije, Puača je rekao da su nosioci tih projekata italijanske institucije.De Ana je rekao da su na Sajmu bili prisutni „bitni igrači”, kompanije, privredne komore i tehnološki par-kovi koji donose inovacije u proce-

su proizvodnje i proizvodima. On je naveo da italijanska preduzeća imaju punu podršku u internacio-nalizaciji poslovanja, da traže pra-vog partnera u Srbiji, pošto ta pre-duzeća imaju mogućnost da otvore granice poslovanja ka tržištima Ru-sije, Belorusije, Turske i Ukrajine. Renato Pujati, predsednik držav-ne kompanije „Finest”, koja pred-stavlja preduzeća sa severa Italije, rekao je u Kragujevcu da Vlada Srbije nudi mnogo pogodnosti za

firme koje su zainteresovane da investiraju u Srbiji, a Srbija je od-skočna daska za druge zemlje van Balkana. On je naveo da je „Finest” pre godinu dana pokrenuo proje-kat „Destinacija Kragujevac”, koji treba da prati privrednike koji su zainteresovani da dođu u Srbiju i obezbedi im tehničku i finansijsku podršku. „Sada smo spremni za konkretne projekte koje treba da realizujemo zajedno sa Privred-nom komorom u Kragujevcu i ita-

50

www.pks.rs

broj 72 REGIONI

Da bismo sustigli zemlje Cen-tralne i Istočne Evrope, mi

moramo dodatno ubrzati rast za dva procentna poena u periodu od 2012. do 2020. godine, rekla je pot-predsednica PKS Vidosava Džagić, prezentujući transformaciju indu-strijskog sistema u Srbiji na 10. sed-nici Odbora za nauku, tehnološki razvoj i inovacije, održanoj 30. apri-la u Valjevu. „Ključni preduslov za ubrzani rast je da izvršimo reindu-strijalizaciju, povećamo ulaganje u istraživanje i razvoj i podstaknemo razvoj tehnologija, odnosno da bu-dući razvoj kreiramo na industriji znanja”, naglasila je Vidosava Dža-gić. Ona je istakla da se mapa puta za reindustrijalizaciju ekonomskog sistema Srbije bazira na tri instru-menta – revitalizaciji, reinženje-ringu i razvoju. Pri transformaciji našeg industrijskog sistema mora se voditi računa o tome da kao izlaz treba da dobijemo kompatibilnu i komplementarnu industriju sa evropskim industrijskim i tehno-loškim prostorom. Ukoliko želi da uskoči u voz industrijalizacije, Srbija treba da postavi sopstvene Nacionalne tehnološke platforme – NTPS, koje jednog dana mogu biti

integrisane u Evropske tehnološke platforme. Prepoznato jezgro čine NTPS u prioritetnim oblastima kao što su hrana, energija, transport, građevinarstvo, ICT, oko kojih tre-ba da se okupe sve zainteresovane strane, koje će zajednički kreirati viziju, definisati strateški plan ra-zvoja i akcioni plan implementacije i omogućiti spregu sa Evropskom tehnološkom platformom. Za-ključujući prezentaciju, Vidosava Džagić je podvukla da moramo da razvijemo projekat fabrike buduć-nosti Srbije, kao komplement fabri-ke budućnosti Evrope. To je fabrika koja je ekološki kompatibilna sa okruženjem, energetski efikasna i bazirana na informaciono- komuni-kacionim tehnologijama.„Ako ekonomiju zasnovanu na zna-nju sve relevantne i kompetentne institucije shvate kao zadatak, a ne kao cilj, onda možemo i očeki-vati rezultate”, naglasila je dr Da-nica Mićanović, sekretar Odbora za tehnološke inovacije PKS. Znanje je najvažniji resurs koji Srbija ima u ovom momentu i nije ga do-voljno iskoristila. Postoji dovoljno kvalitetnih inovacija i novih tehno-logija na fakultetima i institutima,

Mapa puta za reindustrijalizaciju

Odbor za nauku u ValjevuRegionalna privredna komora Valjevo, u sa-radnji sa privrednom komorom Srbije i regio-nalnom privrednom komorom kraljevo, na 10. sednici Odbora za nauku, tehnološki razvoj i inovacije, koja je održana u Valjevu u okviru 9. Sajma privrede SprEg, organizovali su stručni skup o unapređenju nivoa tehnološkog razvoja privrede

lijanskim firmama koje će ulaziti u segment auto-industrije, ali i u druge oblasti investiranja u Srbiji”, rekao je Pujati.Centralni događaj prvog dana Saj-ma bio je „Susret sa kupcima” – B2B razgovori, na kojima su kompanije predstavile svoje mogućnosti i pro-izvodne programe. Na preko 370 sastanaka razgovaralo se o moguć-nostima uspostavljanja saradnje s predstavnicima velikih kompanija, kao što su „Valeo”, „Mekaplast”, „Sigit”, „Boš” i druge.„Dan Italije” predstavio je kompa-nije iz zemlje, među kojima su bile najpoznatije firme u proizvodnji auto-komponenti – „Calearo Gro-up”, „EDcontract – Freza Doimo Group”, „F.lli Montagna”, „Arti Informatiche”, „B.B.T”, „Caudek”, „La Chatre”, „Lean Products”, „S.T.F.Snc di Battiston & Delti”. Održani su B2B razgovori na štan-dovima izlagača i prezentacija pro-jekata „Autonet” i „Mecom”. Projekat „Autonet”, čiji je pokretač „Unioncamere” – Udruženje itali-janskih privrednih komora, ima za cilj razvoj lanca nabavke u automo-bilskom sektoru u Srbiji. Projekat „Mecom”, čiji je cilj osni-vanje naučno-tehnološkog parka u oblasti mehanike i komponenti-stike, prezentovali su predstavni-ci Tehnološkog pola Pordenone. Nosilac projekta je Tehnološki pol Pordenone, a partneri na projektu su RPK Kragujevac i Fakultet in-ženjerskih nauka Kragujevac. In-fo-dan pod nazivom „ATC Serbia” realizovala je Politehnička škola Kragujevac, u saradnji s partneri-ma iz Srbije i Italije.„Posebna prednost Sajma su ne-posredni razgovori privrednika. Ima i onih učesnika koji dolaze isključivo zbog unapred zaka-zanih razgovora s potencijalnim poslovnim partnerima”, rekao je predsednik Regionalne privredne komore Kragujevac Dušan Puača

I.P.R.

51

www.pks.rs

broj 72REGIONI

inovacionim firmama i radi se na njihovoj implementaciji u privredi. Cilj je da se što više inovacija i teh-nologija implementira u privredu, da se proizvodnja pokrene na bazi sopstvenog znanja, a ne da dođemo u situaciju da uvozimo tuđe znanje. Otvaranjem granica dobićemo novo tržište, ali i konkurenciju. „U sek-toru tehnoloških inovacija sve naše delatnosti, od zastupanja interesa stvaraoca, učešća u kreiranju politi-ke i strategije tehnološkog razvoja, inovacione delatnosti i intelektu-alne svojine, kroz podsticaje i po-dršku razvoja naučno-istraživačkih programa orijentisanih na komerci-jalnu primenu, do transfera znanja i jačanja saradnje sa naukom, u cilju su unapređenja nivoa tehnološkog razvoja zemlje i podizanja konku-rentnosti naših proizvoda na do-maćem i međunarodnom nivou”, rekla je Danica Mićanović. Ona je govorila o značajnim ovogodišnjim planovima i dosadašnjim visokim rezultatima Odbora za tehnološke inovacije Privredne komore Srbije.Ovogodišnji program Takmičenja za najbolju tehnološku inovaciju

predstavio je dr Dragan povrenović, direktor ovog takmičenja. PKS je već sedmu godinu partner programu nacionalnog Takmičenja za najbo-lju tehnološku inovaciju. Konkurs je otvoren do 15. maja za sve inventiv-ne i kreativne ljude koji imaju ideju, tehnologiju i žele da je pretoče u tr-žišno vrednu inovaciju. Tokom cele godine, kroz treninge i radionice u PKS, takmičari se edukuju za izra-du biznis- plana, poslovanja na bazi inovacija i pronalaženja tržišta. Do sada je više od 5000 učesnika proš-lo takmičenje, urađeno 450 biznis planova i kao rezultat formirano 65 visokotehnoloških inovacionih fir-mi, koje posluju na bazi sopstvenog znanja. Dr Dragan Povrenović pod-setio je da se u sklopu projekta orga-

nizuje i Sajam inovacija u PKS, gde se najnovije inovacije stavljaju na uvid javnosti i stručnom žiriju. Oce-na finalista je javna, prenosi se uživo na nacionalnom javnom medijskom servisu RTS i na taj način afirmiše se inovaciona delatnost, pomaže u realizaciji inovacija, animiraju se i motivišu novi učesnici. Slobodan Vasilijević, stručni saradnik u Od-boru za tehnološke inovacije PKS, predstavio je bazu podataka o ino-vacijama i tehnologijama Privredne komore Srbije, a Ljubica Marković upoznala je privrednike sa osnova-ma za istraživanje i prezentovanje inovacionih potencijala regija Kolu-bara, Mačva i Podrinje

M.N.

Promena strukture industrijske proizvodnje

„Vreme je jedini neobnovljivi resurs i zato smatram da treba da posti-gnemo konsenzus pred novim izazovima transformacije industrijskog sistema koji treba da nas dovede do promene strukture industrijske proizvodnje i omogući tehnološke i ekonomske integracije”, rekla je potpredsednica PKS.

52

www.pks.rs

broj 72 MENADŽMENT

Međunarodna finansijska korporacija (IFC)

Međunarodna finansijska korporacija (IFC) i privredna komora Srbije (pkS) nude konsultantske usluge iz oblasti korporativnog upravljanja za kompanije i finansijske institucije, koje uključuju tematske obu-ke, „dijagnostičke” preglede prilagođene pojedinačnim kompanijama, konsultacije u pogledu specifičnih pitanja korporativnog upravljanja, sa ocenama i planovima implementacije

Razvoj korporativnog upravljanja

IFC je prepoznatljiv globalni lider u promovisanju standarda uprav-

ljanja kompanijama. Razvio je op-štepriznatu i proverenu metodolo-giju za ocenu praksi korporativnog upravljanja, rizika i mogućnosti. Ova metodologija je sada okosni-ca Okvira razvoja korporativnog upravljanja (Corporate Governance Development Framework), koji je kao zajednički pristup usvojen 2011. godine, od strane 29 razvojnih fi-nansijskih institucija (Development Financial Institutions) – www.cg-developmentframework.org.U želji za daljim povećanjem lokal-nog znanja, IFC radi s partnerima iz zemalja širom Evrope i centralne Azije. U radu s našim kompanija-ma, PKS i IFC primenjivaće Meto-dologiju korporativnog upravljanja IFC (IFC Corporate Governance Methodology) i njene instrumente prilagođene potrebama kompanija – za kompanije kotirane na berzi, porodične kompanije, finansijske in-stitucije, privatizovane kompanije i kompanije u državnom vlasništvu. Ova metodologija obezbeđuje okvir za ispitivanje trenutnog stanja kor-porativnog upravljanja, koji se koristi za identifikaciju specifičnih područja koja zahtevaju poboljšanja i podršku u implementaciji ključnih preporuka. Ovaj jedinstveni pristup analizira interne akte, politike i prakse nad-zornog odbora i odbora direktora, reviziju i procese kontrole, uprav-ljanje rizicima, transparentnost i

objavljivanje, kao i prava akcionara – www.ifc.org/ifcext/corporatego-vernance.nsf/Content/CG_Tools.IFC već 10 godina radi na pobolj-šanju korporativnog upravljanja u Evropi i centralnoj Aziji i obuhva-tio je 11.000 kompanija i finansij-skih institucija, dok je kroz save-todavne usluge i podršku u spro-vođenju preporuka radio sa više od 400 klijenata, omogućivši im da dostignu oko 1,5 milijardi dolara finansiranja, kao rezultat poboljša-nog upravljanja. Primera radi, kli-jenti su želeli da:• imaju strukture koje će omogućiti donošenje najboljih mogućih strateš-kih odluka, uzimajući u obzir različite perspektive– uspostavljanjem efek-tivnih i dobro formiranih nadzornih odbora, odnosno odbora direktora i uvođenjem dodatnih funkcija;• obezbede kvalitetan sistem za odgovarajuće nadgledanje uprave i dnevnih poslova;• predvode promene, a ne da nji-ma budu iznenađeni – kroz razvoj ispravnih kontrolnih i sistema upravljanja rizicima razvijenih u skladu s poslovnim potrebama;• obezbede da ključne osobe ima-ju pristup relevantnim, ažuriranim i ispravnim informacijama, a da

nisu preopterećeni nebitnim poda-cima – uvođenjem čvrstih funkcija kontrole i revizije;• privuku, motivišu i podstiču pra-ve ljude – uvođenjem jasnih nad-ležnosti i odgovornosti i politikom nagrađivanja;• dovedu kompaniju na nared-ni nivo održivosti pre nego što je prepuste sledećim generacijama – kroz čvrsto porodično upravljanje i praksu nasleđivanja u vođenju kompanije;• poboljšaju ugled, poverenje i odnose sa investitorima, dajući kompaniji konkurentsku prednost – razvojem kvalitetnih godišnjih iz-vještaja i uspostavljanjem funkcija odnosa sa investitorima;• upravljaju sukobima interesa koji se nužno javljaju u poslu i koji mogu negativno uticati na buduće poslovanje kompanije i ugled kod trećih lica.IFC Program korporativnog uprav-ljanja u Evropi i centralnoj Aziji sprovodi se od strane IFC u sa-radnji sa Državnim sekretarijatom za ekonomska pitanja Švajcarske (SECO), koji je obezbedio glavni deo sredstava i Austrijskom razvoj-nom bankom (OeEB)

N.N.K.

Više informacija o programu - Oliver Orton, IFC regionalni program menadžer, e-mail oorton@ifc.org, tel: +381 11 3023 750 i Branislava Žunjić, sekretara Odbora za bankarstvo i osiguranje PKS, e-mail branislava.zunjic@pks.rs, tel: +381 11 3238 572.

No 72June 2012

Year XIIwww.pks.rs

SLAĐANAMILOJEVIĆ menager of FACTSCluster: Partnership, a solution for SMEs

SIr pAUL JUDgE

Chairman of British-Serbian

Chamber of Commerce:Growing British

investments in 2012 and 2013

prOpOSAL OF ECONOMIC POLiCy 2012 - 2016

54

www.pks.rs

DOCUMENTS

The CCIS Assembly at its fifth sitting held on 14th of June 2012, and at the initiative of the CCIS Managing Board, discussed and adopted the propo-sal of new economic policy for 2012 – 2016. Thence, the document contains the basics for new macroeconomic framework, short – term and long-term goals and proposals concerning the reforms of the business climate in the field of the state, employment and economy. Hereby, we provide you with the extract from that document:

As a country with narrow and open economy substantially

depending on the international de-mand, Serbia could not spur up its economic growth unless the global economy gets out of the recession, too. Thence, suspense in respect of the recovery and growth of the lead-ing economies, the high public debt and state deficit in the euro zone countries, the most important trade partners to Serbia, as well as the slowdown of an economic growth in other fast emerging economies, directly have negative effects on al-ready enough vulnerable and non-transferred economy. These interna-tional trends put Serbia in a position to face long-term risks as follows:

• Low level of export, as a result of the external effects on export demand, and thus on an economic growth• Low level of the foreign direct investment inflow, growth of the prices of capital and deep in-debt of real sector and state, because Serbia is extremely dependent on the import of capital• Dominant presence of banks whose head offices are in the euro zone countries being hit by the cri-sis, additionally could contribute to the transfer of the crisis to Serbia• High public spending and its in-

appropriate structure, as well as the state indebtedness. All these risks influence the inflation rate, the exchange rate, economic growth and employment rate, as well as the financial stability. Nev-ertheless, the global crisis disclosed to the surface decade-long structur-al problems of the Serbian economy and society. The postponement of in time reforms have cumulated deep structural problems at all levels: state – gap between the revenues and expenditures; enterprise – the structure of property, production and financing; household – relation between consumption and savings. The up-to-now attempts to provide the good functioning of the system through running into debt led us to the limit of heavy indebtedness and risks of carrying out the obligations towards the state and economy.

New macroeconomic

framework basics The negative trends, as of the mid 2011, were the same in the first quarter of 2012 - in comparison to the same period of the previ-ous year – a real drop in the GDP amounts to 1.3 percent, the reduc-tion of total industrial production

by 5.9 percent, the decrease of the employment rate (in January the number of employed was lower by near 42 000 people if compared with the same month of the previ-ous year), the reduction of the ex-port by 9.2 percent, a growth of the foreign trade deficit, instability and constant weakening of the national currency value apart from frequent intervention of the National Bank of Serbia. It undoubtedly impli-cates that this year will be full of challenges, therefore, it is neces-sary to direct all activities to the re-duction of the public spending, the sustainability of the macroeconom-ic stability and economic recovery.

In the short-term, in other words, within the first one hundred days of the new Government, it is neces-sary to carry out urgently measures which will stop dropping in the economic activities and create the prerequisite for urgent structural and systematic reforms which will provide the macroeconomic stabil-ity. However, the priorities are to find solutions to the non-liquidity and establish the financial disci-pline, to create the conditions for stronger credit activity and to re-duce the price of capital, to increase the investments in the infrastruc-ture which recruit the domestic

No 72

proposal of new economic policy for 2012 - 2016

CCIS recommendations to new government of the republic of Serbia

55

www.pks.rs

DOCUMENTS

economy, to have the export-ori-ented production in the fields of agriculture and energy, then, to reduce the business expenses through the abolition of the admin-istrative procedures, to abolish or reduce certain parafiscal burdens, to adopt the reform program of the inspection systems, to turn the grey economy into legal business and to make the public procurement more efficient. Macroeconomic framework for the period 2012 – 2016 must be based on the elimination of key disproportions appearing among as follows:

• Total production and consump-tion• Domestic savings and level of in-vestments needed• Import and export creating un-sustainable gap being covered up by heavy indebtedness • Developed and undeveloped re-gions• Active and non-self-supporting inhabitants • The employed and unemployed • The employed with the adminis-tration and in production sector • The employed and retired citizens

These strategic imbalances must be an orienteer for the redefinition of all policies being the key for the future economic growth and devel-opment of our country. The core limiting factor is the foreign debt which is the consequence of exter-nal imbalances (as on the current account, so much more in the bal-ance of foreign trade).

The long-term goal must be tar-geted to the achievement of an an-nual growth rate of circa 5 percent in terms of macroeconomic stabil-ity, low and stable inflation, sus-tainability of fiscal and balance of payment position, the stability of financial markets and labour mar-

ket. To meet this goal it is necessary to do the following: • To establish the macroeconomic stability – low inflation • To have flexible exchange rate with the aim to keep the competi-tiveness • To consolidate the public finances, in other words, to reduce the public spending to the level of the countries with similar level of development or, in other words, to the GDP share of 35 percent. It practically means creat-ing new concept of the state adjusted to financial strength of the economy, and for that purpose the legislative, executive and judiciary power must be inquired (in the light of the num-ber of persons recruited, activity, ex-penses, procedures as well as their education and qualification).• To carry out the reforms of the public sector whose priorities are: the pension system, health insur-ance system, public enterprises in respect of professional governance and with a view to increasing effi-ciency and monitoring of expenses. The important measure of this pro-cess should be the introduction of the corporate governance in the public sector in accordance with the OECD principles and guidelines. • To have complete regulations and create the infrastructure for private – public partnership and concessions, taking into consid-eration low efficiency, old and undeveloped infrastructure, low productivity of public enterprises and public utility companies with the aim to create the conditions

for more efficient investing in the public sector • To carry out the reform in the tax-ation system in a way which would harmonize the tax obligations with the economic strength of the tax payers as well as to reduce the ex-penses through the reform of the tax procedures and administration• To establish more efficient protec-tion mechanism of contract benefi-ciaries parallel with the tax reform• To finish the privatization and re-structuring process • To carry out the reform of the la-bour market and to increase mobil-ity of labour force as well as the re-form of education and its adjusting to the needs of the economic and industrial policy. • Reforms are necessary yet not enough a prerequisite for setting up sustainable economic growth of Serbia. Therefore, it is needed to adopt the Plan of the production recovery by 2020 and adjust the financial and nonfinancial support instruments to the plan of recovery of the export-oriented production: to create more efficient policy of in-vestment stimulating, more stable business climate including efficient and rational administration and fight against corruption. This summery is the combination of the extracts from the analyses of recommendations for the abolition of key structural disproportions, and the harmonized results and rec-ommendations of the businesses in order to enhance fast long-term sus-tainable economic growth

No 72

56

www.pks.rs

DOCUMENTS

The business climate generates a numerous of the restrictions

having the influence not only on the competitiveness of businesses, due to high business costs, but on the ability of the state to decrease expenses, to attract and keep for-eign investors as well. The analysis of the business climate is struc-tured in accordance with groups of obstacles being identified by a business and which should be re-moved as soon as possible. Obstacles in terms of the adoption of regulations. In practice, there is the hyper production of regu-lations which are mostly passed without adequate participation of businesses in its adoption proce-dure. The regulations are compli-cated, very often not harmonized and written in incomprehensible ‘language’. Solutions being in-volved in many regulations have been just taken over from the EU legislation, without previous ex-amination of their meaning or mechanism which it needs to regu-late and without efficient adjusting to a level of economic development and administrative capacity. The

effects of the regulations in practice are flat rate estimated, which re-sults in the short-term application of regulations. The bylaws have been adopted with delay. Many regulations have not been applied whether because they could not practically be applied or because their application would result in negative consequences on busi-nesses, or whether because there are not the administrative capacity for their implementation. Obstacles in terms of the lack of skilfulness and information with businesses and administration, and particularly inspection offices. Gen-erally speaking, the businesses do not have capacity enough to keep the pace with all changes appear-ing in the regulations and they lack the financial resources to recruit dif-ferent consultancy agencies to help them. In terms of the administra-tion, the adoption of new regula-tions is not followed by the training programs nor there is the harmoni-zation of the date when a regulation comes into force and adequate and efficient capacity of the administra-tion for its implementation.

Obstacles in terms of expenses gen-erated by business climate. The big-gest negative influence on running a business have the administrative procedures, the issuance of building permits, court procedures and the tax payment processes. The applica-tion of the standard cost model, es-timated administrative cost and ad-ministrative burdens on businesses with 157 procedures amount to near 4.2% of the GDP or 1,35 billion euro. The issuance of building permit – the Report of the World Bank shows that Serbia is ranked 175th when it comes to the issuance of building permits. According to this report, it is necessary to carry out 19 procedures, to spend on them 279 days and to bear the costs of 1,603,8% of income per capita so as to get a building permit. Although the Law on planning and construc-tion was adopted in 2009 as well as its amendments in 2011, Serbia still stagnates in this field. The number of the procedures, in comparison to 2007, has been reduced by one only, while the number of days has been increased by 75, and the level of costs substantially decreased.

No 72

Business atmosphere – analysis and recommendations

57

www.pks.rs

DOCUMENTS

Court procedures – Doing Busi-ness Report discloses that Serbia is on the 104th position when it comes to the realisation of the contract via court procedure, because it requires 36 procedures to be fulfilled which an average takes 635 days and costs 31.3%. The Global Competitiveness Index ranks Serbia on 137th place out of 142 countries in terms of the effi-ciency of the court procedures, and the current position implies a drop of 46 positions if compared with the position in 2007. The businesses mostly point out too high adminis-trative taxes required for the court procedures and the taxes charged for the administrative procedures at the court. The amount of tax for the verification of a contract at the court depends on the value of the contract although the administrative proce-dure for the verification of the con-tract is the same both at the court and municipality. Inspection controls and moni-toring on the implementation of regulations directly contribute to the raise of the expenses of busi-nesses. Problems appearing with the implementation of the inspec-tion controls involve the problem with regulation and familiariza-tion of businesses and inspec-tors with them, the exercises of the inspection control and penal policy. The regulations are in-comprehensible, non-transparent and contain discretion rights, and neither businesses nor inspectors are familiar with them enough. There is a numerous of inspec-tions at the national and local level whose work is not coordi-nated and planned. The penal policy is not harmonized with the economic strength of a company nor with an offence or a regula-tion. Fighting against corruption in the process of public procure-ment requires efficient inquiry of business performance by expert bodies: budget inspections and State Audit Institution

No 72

Recommendations- To define mechanism of institutional consultation of a business in the adoption of law and bylaw acts- To arrange that who proposes an economic law to be under an ob-ligation to provide the position on the draft to law, proposal of regu-lation and decision from the Chamber of Commerce and Industry of Serbia and organize the public debate- To introduce an obligation concerning the estimation of the effects of the future regulations on the economy, and SMEs and to harmonize that period needed for adjusting with real possibilities of the business-es and administration- To pass the law on lobbying- To reduce administrative expenses through the adoption of plan for abolition and reform of administrative procedures- To elaborate the rulebook for the implementation of all administra-tive procedures which will contain the description of necessary proce-dures, the competence for each activity respectively as well as the time needed for each activity- To replace the Law on planning and construction with the following laws:

• Law on planning and urbanism • Law on construction land• Law on building• Law on building products• Law on legalization

- To harmonize the technical regulations in the field of construction industry with the EU legislation - To arrange the working terms for foreign companies in the field of construction industry- To elaborate the strategy for the introduction of the domestic com-panies into big infrastructure projects financed from the international loans and to increase the capacity of the domestic companies for the participation in these projects- To release the construction companies and their workers from all taxes as for working abroad as a new form of stimulation for the in-crease of export - To examine, make easier and more transparent and cheaper the pro-cedures in the field of urbane planning for all regulations concerning the change of the purpose of land - To make conversion procedure from the right of usage into property right more efficient for investors - To improve the efficiency of the court procedures through the change of the system relating to the taxes for court administrative procedures which will not depend on the value of an issue involved in the court administrative procedure- To adopt the reform program of inspection which would include the reform of procedures and the establishment of the General Inspector-ate which would unite all inspection control except for tax and cus-toms controls. This Program will have to contain an obligatory licence for inspector as well as the amendments to the current penal policy which must function on behalf of prevention of an offence - To make amendments urgently, in other words, to adopt new Law on public procurement

58

www.pks.rs

No 72 AGRICULTURE

Innovations in food industry For the first time this year the exhibition of innovations in the field of agribusiness was opened as a part of the 79th International fair of agri-culture where the visitors could be familiar with total of 51 innovations in varied areas, ranging from agricultural to food industry

Trade fair in Novi Sad

The Chamber of Commerce and Industry of Serbia is the main

partner in the organization of the exhibition of agro innovations at the trade fair in Novi Sad. Dani-ca Mićanović PhD, secretary of the CCIS Board for Technological Innovations, listed three main re-asons why the national association of Serbian businesses made a deci-sion to support this exhibition. The first is to inform the public on the innovation, the second to motivate other creative people to deal with

this field through the promotion of innovations and the last but not the least is to help the innovators find the market so as they could launch their innovations. She added that it is a long way from an idea to an innovation and the innovative state requires innovative business. In that sense, knowledge is one of the most important resources to be exhausted in the development of a society. These are, amongst other things, the statements poin-ted out on the opening ceremony

of the trade fair in Novi Sad which gathered 1 500 exhibitors from over 30 different countries. Around 250 000 people from the country and all around the world visited the fair. Austria was the partner country while in the following year Croatia as of the 1st July 2013when it offici-ally becomes the EU member-state, will take over the position of the partner country.

Seed yields good results

The Dean of the Faculty of Techni-cal Sciences Novi Sad Professor Ili-ja Ćosić, who is also the president of the Association of inventors of Vojvodina, stated that the Provin-ce of Vojvodina has around 5 000 inventors out of whom many are dealing with this area without the support of the state. The director of the fair in Novi Sad Goran Va-sić emphasized that by the exhibi-tion of the CCIS the seed was sown which immediately yielded the exquisite results. Opening the International fair of agriculture the president of the Government of Vojvodina Bojan Pajtić underscored that the Provin-ce has the greatest capacity for the agricultural development, for the last five years more than 24 billion RSD has been invested in this sec-tor. The export of the agricultural products from Vojvodina in that period grew by 2.5 times, and the volume of the production is higher by 10 percent.

59

www.pks.rs

No 72AGRICULTURE

Minister of Agriculture Dušan Petrović said that the fair is the biggest event of this kind in South Eastern Europe and it is an oppor-tunity for Serbia to show its capa-city in this field. In the last year we realized the export in the amount of 2,7 billion dollars, Petrović said and added that Serbia could do much better.In the name of Austria, the partner country of the 79th International fair of agriculture, the Austrian Minister of Agriculture Nikolaus Berlakovič pointed out that Austria is very interested in economic and any other fields cooperation with Serbia, Croatia and other Balkans countries, because it is the prerequ-isite for building mutual future in Europe. Austria has invested in Serbia more than 2,8 billion euro for twenty years now, which puts this country among the biggest in-vestors. The awards for product quality at the 79th International fair of agri-culture were delivered by the vi-ce-president of the Chamber of Commerce and Industry of Serbia Miroslav Miletić who said that the agrarians should be provided with the atmosphere beneficial for all and the future generations, too. Agriculture is extremely significant sector, especially for Serbia, becau-se the food demand will grow and domestic agrarians have somet-hing to offer in the market outside our country, says the state secre-tary of the Ministry of Agriculture and Trade Ljubiša Dimitrijević.

Our experts famous throughout Europe

What keeps us together and yields good results is the connection of labour, knowledge and sciences, while the agriculture and experts became famous in the EU member-states long time ago, the director of the Institute of Field and Vegetable

Crops Novi Sad Borislav Kobiljski said in the name of the awarded. He particularly emphasized that the awards were gained in the extre-mely difficult year for agriculture, which additionally indicates the vitality of the domestic agriculture. The innovations, 51 of them, at the Hall XII of the Novi Sad fair attrac-ted hundreds of visitors every day. They mostly were interested in the innovations in the field of fruit and vegetable production and proce-ssing, phytopharmacy, packaging, agricultural engineering as well as the projects for the introducti-on of innovations in agribusiness. Among the innovations presen-

ted on the exhibition stands were hybrid of tomato, cabbage, cu-cumbers, new sorts of pepper and carrot and others. When it comes to the innovation in the area of agri-cultural tools and machinery the visitors had an opportunity to see industrial knives made of many-layer steel, then the drying-room on solar and electric energy, com-bined machinery for fertilizing, preparation of the soil and sowing. There was the vacuum for pota-to beetle, vegetable oil for frying usage for several times and tea bag spoons

B.G.

Novelties

Around 5 000 of livestock were presented at the fair of agriculture in Novi Sad. The weightiest bull was Sopko 1 583 kilograms. The bull is three years old and is owned by Radovan Vujičić from Sovdim, a village near Petrovac na Mlavi. The five-year old cow Gracia in the ownership of Boban Rajković from Parnik, Parnik village, gives 38 litters of milk a day. The ram Mića II drew special attraction, owned by the Čolić farm from Bogatić, which weights 197 kilograms as well as the pig Tempo weighting 500 kilograms and owned by Roland Hill from Doroslavo, a village near Sombor. The most beautiful head at the fair was heifer Bela in the ownership of Dobrica Milošević from Veli-ka Plana. Holmer combine for sugar beet worth 420 000 euro was the most expensive machinery at the fair of agriculture.

National program of rural development The Ministry of Agriculture of the Government of the Republic of Ser-bia announced the beginning of the elaboration of the national pro-gram of rural development for 2014 – 2020. The cattle growers in Ser-bia could expect better days, because this sector is neglected which proves the data that we have 0.30 heads of livestock per hectare, which is the feature of the non-developed countries. It is announced that the Government will grant subsidies for the calf with 50 euro per head and for swine with five euro per head. Therefore, the aim is to increase the meat production which today amounts to near 450 000 t annually. The aim is also to increase the meat production to 650 000, which used to be two decades ago. This is a way to increase the meat consumption in the country (which now amounts only 43 kilograms per capita), while twenty years ago it was 65 kilograms. The increase of the number of livestock means less import of meat.

60

www.pks.rs

No 72 OUR GUEST

Serbia remains very much on the radar of Uk business. Trade missions over the past nine months have significantly increased with re-cent visits to Serbia by delegations from the British security, railway and business training industries

growing British investments in 2012 and 2013

EXCLUSIVE INTErVIEW: SIr pAUL JUDgE, Chairman of the British-Serbian Chamber of Commerce and greenhouse Capital

Chairman of the British–Ser-bian Chamber of Commerce

Sir Paul Judge is an English business and political figure. He was educated at Trinity College, Cambridge, and completed his postgraduates degree at the Uni-versity of Pennsylvania before commencing prestigious inter-national activities in the field of food. He held the position of the Director General of Britain’s Con-servative Party and other politi-cal functions. In the 2000s he was Chairman of the Royal Society of Arts (RSA), a prestigious British institution founded in 1754 whose members, amongst others, were Charles Dickens, Adam Smith, Benjamin Franklin, Karl Marx and Stephen Hawking. In addi-tion to important business and political positions Sir Paul Judge is also a member of the Univer-sity of Cambridge’s Alumni Ad-visory Board where he founded the Judge Business School which carries his name. As Chairman of the British-Serbian Chamber of Commerce and Green-house Capital, Sir Paul Judge had an exclusive interview for Korak magazine and we asked him:

What is your strategy to improve inward investment to Serbia? Are any serious investors planning to start new or buy local businesses in Serbia this year?

UK Trade and Industry, the Com-mercial Section of the British Em-bassy in Belgrade, has had its bus-iest-ever year in terms of enquiries, trade missions and other initiatives, even before the outcome of EU can-didacy negotiations was known.British companies will choose, from a global marketplace, an investment destination where returns are max-imised and risks are minimised. Serbia has a lot of competitive char-acteristics to recommend it: a great geographic location, a talented pool of workers, and a continued EU per-spective under President Nikolic’s leadership which we hope will en-courage the Government’s drive for further economic reform. A grow-ing awareness of the comparative benefits of doing business in Serbia is increasing interest among UK companies seeking new markets or strategic partners to produce cost-effectively goods for consumption in the European Union and beyond.Companies will however not invest

unless they can believe in the rule of law and the absence of corruption. The Chamber and its leading mem-bers like international audit firm KPMG want to help UK companies become assured that Serbia is firmly committed to an ambitious path of labour, capital and market reforms, sound fiscal management, and im-provements in the investment en-vironment. If it can do this – along the lines of those proposed by for-eign investors’ bodies in Serbia and by respected global comparisons such as the Doing Business Guide and Global Competitiveness Report – Serbia will find itself especially well-placed to take advantage of re-surging British investment.

How can Serbia enhance its poten-tial for economic development?

I believe that following its very difficult recent history, Serbia can now hope to enjoy an improving economy. The EU’s positive deci-sion on candidate status is very im-portant for the investment climate in Serbia. Investments from other countries, such as the Fiat car plant in Kragujevac and the potential of the South Stream gas pipeline, will

61

www.pks.rs

No 72OUR GUEST

generate interest from British in-vestors in allied industry sectors.Serbian businesses must work hard to improve the attractiveness of their enterprises. Undertaking the necessary financial and operational restructuring cannot be avoided if Serbian companies are to secure inward investment and strategic partnerships successfully. For example, it is true that food secu-rity is of global interest with Serbia’s strengths in producing agricultural commodities especially organic products, fruit and meat processing potentially in very high demand. However, the smallholder structure of many Serbian farms means it can be difficult to attract investors which would seek larger scale production. Serbia›s own companies, for exam-ple Victoria Group and MK Group, are leading their field across the SE European region, and have access to markets and capital in Serbia which means that they may not necessar-ily need external investment at this stage. However, as they seek to expand and modernise production possibly outside of Serbia, for ex-ample via funding investments and possibly acquisitions, they may well seek to utilise London›s capital mar-ket. It is in this area where I believe the future cooperation lies which the Chamber, and indeed Green-house, would support.

You said that last year more indus-try delegations came from the Uk to Serbia than ever before. What are they interested in? Are there any concrete deals that came as a result of these visits?

In 2011 Serbia exported about € 110 million to the UK and imported € 130 million from the UK so there is already a reasonable flow of trade. In terms of investment however the official British record is perhaps mis-leading. London remains Europe’s primary equity and debt capital market and a lot of investment and

restructuring for Serbia and Serbian companies is done through London. Many British-funded investment ve-hicles operate outside the UK for tax reasons through holdings in, for ex-ample, Switzerland, the Netherlands or Cyprus and their investments are recorded in Serbia as being from those countries even though the money has come from the UK.Serbian businesses seeking Western capital must recognise that they must meet the requirements for enhanced financial disclosure and compliance which are commonplace in inter-national markets like London. This points to a need to improve the legal and financial due diligence systems currently deployed in Serbia so that investors receive a fair view of busi-ness performance and management. Investment must normally be of a sig-nificant size to attract London capital, for example a minimum of EUR 20m.I do know of forthcoming invest-ments from the UK in the renew-able energy, mining and healthcare sectors although I cannot comment on their behalf. Interest from British strategic partners will grow given the favourable EU candidacy status Serbia now enjoys and the Chamber will support Serbian companies in efforts to access the City of London investment community. We must remember though that decisions to invest are not taken overnight and in many cases can take many

months or even years to develop. I would expect to see a greater level of British strategic partnerships with Serbian enterprises and financial in-vestments unfold through 2012 and 2013. However the experiences of British and other investors in recent years have been mixed, not least the disappointment of the mooted UK investment at Vrnjacka Banja.

You are the chairman of green-house Capital, with an office in Bel-grade. What are your future plans?

Greenhouse secured € 22.5 million three years ago to consolidate the SE Europe telecoms sector which was deployed in the creation of Ori-on Telekom. Orion is the consolida-tion of SezamPro, Mediaworks and Novi Sad internet services provider Neobee, and is now Serbia’s leading fixed line operator after Telekom Serbia. The European Bank for Re-construction and Development and the Royal Bank of Scotland were also key investors.More recently, I visited Belgrade last year where I met Central Bank, Fi-nance Ministry and Stock Exchange officials, and local bankers and busi-ness leaders. I was very impressed by the hospitality and professional-ism of the people I encountered. I look forward to returning to Serbia in September

Mirjana Stefanović

Locally based international team

Late last year, Greenhouse developed and introduced an Alternative Fixed Income Strategies (AFIS) product to enable various Western financial in-stitutions with emerging market capital to have an alternative source of investment in SE Europe. AFIS is aimed at the countries of the former Yu-goslavia, Albania, Bulgaria, Moldova, Romania and Ukraine where indi-vidual corporate bond-like transactions are not of a sufficient scale or trans-parency to enable direct investments. Initially AFIS will support Serbian, Croatian and Montenegrin markets as part of a regional strategy aimed at deploying over EUR 1.5 billion of hybrid capital with Belgrade as the headquarters of Greenhouse’s SE Europe operations. Our goal therefore is to create a positive climate for further investment alongside developing a strong locally-based international corporate finance advisory team.

62

www.pks.rs

No 72 REINDUSTRIALIZATION

Serbia, only as a technically developed country, has a chance to find its right place in the European community and on the global market, said the president of the Chamber of Commerce and Industry of Serbia Mi-loš Bugarin, opening the 56th International fair of techniques and tech-nical achievements at the Belgrade Trade Fair

turn towards industrialization 56th International fair of technique and technical achievements

Our oldest fair manifestation, dating back to 1937, the In-

ternational fair of technique and technical achievements this year was opened by the president of the Chamber of Commerce and Indus-try of Serbia Miloš Bugarin. One of the most important events in Serbia

and SE Europe gathered near 500 exhibitors from 23 countries from 13th to 18th May at the Belgrade fair. Therefore, the fair of technique and technical achievements has great impact on the future development of the industry in the country and region, because it opens possibilities

for the expansion of the current and concluding the future business con-tacts, which extremely spurs up the recovery of the crisis, says Bugarin.In addition to the domestic com-panies the promotion of their achievements had the companies from Austria, Belgium, Bosnia and Herzegovina, Bulgaria, Czech, Greece, the Netherlands, Croatia, Italy, Japan, South Korea, Hun-gary, Germany, Poland, Slovakia, Slovenia, Spain, Switzerland, Swe-den, Turkey, and for the first time companies from Thailand and the People’s Republic of China.

Modern technologies – prerequisite of recovery

The fair gathered the companies from all fields of technique through specialized, national and group pro-motions, and around 100 technolog-ical novelties were presented, out of which over 50 are domestic ones. The global market requires keeping the pace with modern trends in the field of technologies, equipment, production and interconnection of producers and other stakeholders on the market, Bugarin said. The Chamber of Commerce and Industry of Serbia prepares the pro-posal of the strategy for economic development to be notified to the new Government as soon as it is constituted. This is the best way to

Mutual exhibition of Czech economy

At the promotion of the mutual exhibition of the Czech economy, as a part of the 56th international fair of technique and technical achieve-ments, the head of the commercial department of the Czech Embassy Jozo emphasized that Serbia is one of the most attractive destination for the cooperation and investments which might be proved by constant growth of bilateral exchange of these two countries. This exchange includes the electric power because the electricity from Bulgaria and Ru-mania has been supplied via Serbia to Albania and the negations on the Czech investments in the field of energy sector have been conducted. The Commissioner of the Mutual exhibition of the Republic of Czech Mihaela Losenjicka said that thanks to the organization of the Czech Ministry of Industry and Trade total of 18 big and SMEs companies have two years in a row promoted their products and services. She particularly pointed out the current offer in the field of railway infra-structure where Czech companies have huge experiences and take si-gnificant place on the European and global market. These companies export more than a half of their production and among them are AŽD Prague, Škoda Vagonka, VUKV, Loko, Trail, ČKD, VZU Plzen, MTH Prague, AK Signal and others. There was the ACRI, Association of the Czech Railway Industry which gathers 50 leading Czech companies in this sector. The general mana-ger of this Association Marija Vopalovska reminded that Czech has the heaviest railway network in Europe and that the companies in the ACRI employ 21 000 people realising the turnover in the amount of 20 billion euro annually. There are mutual projects with Serbian firms in the field of railway modernization, she stated.

63

www.pks.rs

No 72REINDUSTRIALIZATION

contribute to the general opinion that it is essential to carry out the reforms in the economy and society of Serbia. The CCIS gives its best when it comes to the recovery of economy, through suggestions and initiatives relating to the improve-ment of the business climate, the drafts to the laws and bylaws, the CCIS president said. We do support the reindustrialization of Serbia with our full energy as the prereq-uisite for the increase of production, the reduction of unemployment, the increase of export and decrease of the foreign trade deficit. The efforts of the CCIS are particularly oriented to the strengthening of the coopera-tion and connecting of businesses, Miloš Bugarin addressed to all ex-hibitors and visitors.On that occasion there was organ-ized the meeting of businesses dealing with metal and electro sector from the regional countries. Therefore, the representatives of 45 Serbian companies had a meet-ing with the representatives of nine companies and 25 representatives of Croatian Krapina Zagorje Coun-ty, while the representatives of seven companies from Bosnia and Herzegovina and three companies

from Macedonia participated in the bilateral meetings, too. Krapina Zagorje County is a small place with extremely strong and developed economy, said Andjelko Ferek, representative of local self-government of Krapina Zagorje County, and underscored that the mutual marketing on the third mar-kets is of great importance both for Serbian and Croatian businesses due to the severe competitiveness. However, through the presentation of the changed characteristics of the global economy appeared due to the globalization and market con-centration, the secretary of the CCIS Association of Metal and Electro In-dustry Ljubiša Obradović said that the new industrialization is of sig-nificance for the strategic adjusting to new market requirements. He re-minded that the coverage of import by export in the Serbian economy is 58 percent, while this figure in the metal sector amounts to 49.7 percent. On the other side, the export in the Serbian agriculture is twice higher than the import, and in the metal sector the situation is vice verse, said Obradović emphasizing that it is about the industrial stagnation. The metal industry has a great poten-

tial but it is necessary to introduce the high technologies. The potential of this sector lies in the automobile industry, and with the Fiat and ten Italian companies, in 2013 the manu-facturing of 50 000 automobiles is ex-pected and 200 000 automobiles are supposed to be made in 2014. Sanja Mihovilić, representative of Krapina Chamber of Commerce, presented the economy of that Cro-atian county which although being hit by the crisis it recorded the sur-plus in the previous year with the export of 388 million dollars and 312 million dollars in the import. In addition to the metal industry, the textile sector is developed too and the main export-oriented market is the EU. The trade exchange with Serbia makes up 5.3 percent of the export and 4.8 percent of the im-port of this county. Mihovilić said that this county counts 249 compa-nies dealing with metal processing industry. Davor Pleško, president of the Krapina Zagorje Chamber of Commerce and Industry, pre-sented the programs which this in-stitution carries out with a view to promoting entrepreneurship

M.S.

64

www.pks.rs

No 72 REINDUSTRIALIZATION

No sustainable development of the Serbian economy without new in-dustrialization, which requires the consensus of the state, sciences, eco-nomics, was pointed out at the Third Forum ‘National Technological Platforms’

National technological platforms towards more added value production

We are facing with a challenge which is to transform the cu-

rrent industrial production, mostly based on low processing phases, into the production with added value, underscored the president of the Chamber of Commerce and Industry of Serbia Miloš Bugarin, opening the Third Forum ‘National Technological Platforms’, which was organized by the Academy of Engineering sciences of Serbia, in collaboration with the Cham-ber of Commerce and Industry of Serbia and Ministry of Education and Sciences. Only the producti-on of this kind would be suitable for the manufacturing of the glo-bally competitive products. Buga-rin emphasized that Serbia has to tackle the huge problem which is to provide the unique concept of the reindustrialization process, what it means, how it could be modelled and managed with it in the future. He reminded that three years ago the Chamber of Commerce and Industry of Serbia initiated a new development model which was, as it was said, based on the so-called 5I – investments, infrastructure, industrialization, innovations and information communication tech-nologies. The CCIS president war-ned on the extremely high brain drain from Serbia, and pointed out that it makes deep damages to the economy of Serbia. The National technological plat-forms of Serbia is the new and thor-ough program of technological re-covery and industrial development

of Serbia elaborated with a view to intensifying and harmonizing in-teractive processes in the develop-ment triangle consisted of sciences, industry and investments. The NTPS program is integrated in the strategies and policy of industrial development of Serbia for the pe-riod 2011 – 2020 as one of the prior-ity programs for revitalization and systematic reengineering of the technologies. To achieve the indus-try of knowledge it is necessary to realise technological development, innovations in the field of product, production process, organizational structures and marketing activi-ties as well as the establishment of intensive interaction among the holders of scientific and research activities and industry. Dragan Djuričin, Professor at the Faculty of Economics in Belgrade, pointed out that the application of the naive liberalism made Serbia to have transition gap in the produc-tion of 30 percent and 45 percent in comparison to other countries being in transition. Djuričin diag-nosed two mistakes in the mon-etary policy which are high interest rates and inadequate usage of the incomes gained from the privatiza-tion. Nevertheless, the privatiza-tion in Serbia has been understood as the export, Djuričin said and un-derscored it would be far better for industry of Serbia if those means would be used for the establish-ment of the developing bank. The president of the Association of corporate managers of Serbia Toplica

Spasojević said that the SME sector is the key for the reindustrialization, but only as co-operators to the big companies, because in this way they could develop themselves and have marketing promotion. The vice-pres-ident of the Chamber of Commerce and Industry of Serbia Vidosava Džagić spoke about the importance of elaborating the technological maps which will show the current situation in the industry of Serbia. We are particularly concerned for the usage of high technologies only 0.9 percent if compared with the low technologies 49.9 percent, Džagić said and presented possible solu-tions to the current problems as well as a way which Serbia should follow in the future so as to achieve the Eu-ropean frameworks through indus-trial development governance.

M.S.

65

www.pks.rs

No 72FINANCES

In sports as in life, the best coaches win the most games and pE funds tend to have the best coaches

private Equity accedes to throne David Schoch, president of the Serbian private Equity Association

Expensive loans, too high inte-rest rates, provisions, hardly

available credit lines, limited amo-unts are all enough reasons for the Serbian enterprises to be familiar with new financing resources such are the business angels, risky capi-tal and private equity funds. David Schoch, president of the Ser-bian Private Equity Association con-siders that it is the right time for the private equity funds to open the ball and play its real role in the develop-ment of the country. However, it will not happen until the professional management capabilities of Serbian entrepreneurs are developed and enhanced on a broad scale.

At the meeting of the SCA in late April, it was noted that business-men needed training on new methods of financing, including, in addition to business angels and private investment funds. What kind of funds are concerned?

There are a variety of funding op-tions in Serbia and the training need-ed to address these funding sources is similar across the board. In terms of the types of funding sources available in Serbia it ranges from individual ‘angel’ investors that are funding projects with ‘seed’ financ-ing from their own private wealth/savings in the range of €10,000 - €100,000, over the governmen-tal grants in the €50,000 – €250,000 range to small private equity funds in the €1M – €5M range and me-dium to large private equity funds looking for projects that range from €5M – €50M in investment size.

You recently said that the idea, management and capital are re-quirements to start a business in Serbia. To what extent are these conditions fulfilled?

In Serbia I see that there are plenty of ‘ideas’ or opportunities in the Ser-bian marketplace, so there is no lack of supply in that area. In terms of management or execution capabil-ity, I see this area as growing but there is still a lack of supply of really solid management teams with the skills and track record that are able to demonstrate their capabilities suf-ficiently to an institutional investor. In terms of available capital, this area is lacking the most. Prior to the cri-sis, there was a perception that bank funding was unlimited and as such private equity’s role was more lim-ited. Now that bank funding has significantly scaled back it is time for private equity to play its proper role in the growth of the country, but this won’t happen until the professional management capabilities of Serbian entrepreneurs are developed and enhanced on a broad scale.

What is the scope of the private place-ment of investment funds in Serbia and that it meets the real needs?

There is a lack of formal statistics for the industry, but many estimates for private equity investing in Serbia to date have been in the range of several hundred million Euros. In terms of demand in Serbia, there is certainly scope for private equity investment in the range of over a billion Euros over the next ten years. As such if

the conditions in Serbia were right the country could deploy inward in-vestment from institutional funds in the range of 50 - 100 million Euros per year. Many other CEE and SEE coun-tries have enjoyed PE investments ranging from 0.2% – 0.4% of GDP per annum. When that rate is applied to Serbia’s GDP of approximately €30Bn you reach annual PE investment of €60M - €120M per annual .

Can you give some examples of companies that have become suc-cessful thanks to the support of private investment funds in the world or region?

Selected global companies backed by PE investment are: Alcatel-Lu-cent, Amazon.com, AOL, Electronic Arts, Facebook, Google, Harrah’s Casino’s, Hilton Hotels, Hyatt Ho-tels, Intel, Skype, Starbucks Coffee, Toys ‘R’ Us, Twitter

Is the Serbian private Equity Asso-ciation planning any joint activity with the Serbian Chamber of Com-merce in the education of entrepre-neurs?

Yes, definitely. After a very suc-cessful panel event that was jointly co-sponsored by the PKS and SPEA and held at PKS’ premises, we are now looking at a broader event to help train the upcoming group of Serbian entrepreneurs. We are hop-ing to work with in partnership with the PKS to develop training events to help local entrepreneurs

Nada Mitrović

66

www.pks.rs

No 72 MANAGEMENT

International Financial Corporation (IFC) and the Chamber of Com-merce and Industry of Serbia (CCIS) can together offer corporate gov-ernance services for companies and financial institutions, ranging from thematic training, tailored ‘diagnostic’ reviews, consultations on specific corporate governance matters, to in-depth assessments with implementation plans

Corporate governance services International Financial Corporation (IFC) and CCIS

IFC is a recognized global leader in the promotion of corporate

governance standards and has developed a globally-respected and well-tested methodology for evaluating corporate governance practices, risks and opportunities. This methodology is now reflected in the Corporate Governance De-velopment Framework a common approach adopted in 2011 by 29 Development Finance Institutions (DFIs). For more on this method-ology, see www.cgdevelopment-framework.org In an effort to further capitalize on local knowledge, IFC works with local partners throughout Europe and Central Asia. In our work with companies, the Chamber of Commerce and Industry of Serbia (CCIS) and IFC will apply the IFC Corporate Governance Methodol-ogy and its tools customized to the needs of companies (including for listed companies, family-owned businesses, financial institutions, privatized companies and state-owned enterprises). This method-ology provides a framework for examination of the current state of corporate governance, followed by an identification of areas for improvement, and support in im-plementation of key recommen-dations. This unique approach analyzes internal acts, board of directors’ policies and practices,

audit and control processes, risk management, transparency and disclosure mechanisms, and share-holder rights. For more informa-tion, please see www.ifc.org/ifcext/corporategovernance.nsf/Content/CG_Tools. Even though certain of the pillars on which corporate governance rests are contained in laws and regulations, corporate governance is far more than simply about com-pliance and alignment with generic standards. Corporate governance brings genuine benefits to compa-nies and financial institutions, and defines a clear framework for de-fining and achieving corporate ob-jectives. Good corporate govern-ance practices are integrated into the business objectives, allowing companies and financial institu-tions to progress and achieve their goals in an optimal manner. IFC has worked for over 10 years on improving corporate govern-ance in Europe and Central Asia,

reaching over 11,000 companies and financial institutions and pro-viding tailored advice and support to over 400 clients to improve their performance, and supporting them to raise over $1.5 billion of financ-ing as a result of improved govern-ance. IFC’s Corporate Governance Program in Europe & Central Asia is implemented by IFC in partner-ship with the State Secretariat for Economic Affairs of Switzerland (SECO), providing the majority of the funds, and Oesterreichische Entwicklungsbank AG (OeEB) of Austria (OeEB).Corporate governance helps com-panies and financial institutions to meet the challenges of the modern business environment.For more information, please con-tact Oliver Orton, IFC Regional Program Manager at oorton@ifc.org, tel: +381 11 3023 750; Bran-islava Zunjic, CCIS Secretary at branislava.zunjic@pks.rs, tel: +381 11 3238 572

What is corporate governance?“If management is about running a business, governance is about see-ing that it is run properly. All companies need both governing as well as managing” - Professor Bob TrickerCorporate governance refers to structures and processes for direction and control of companies, looking strategically at the relationships be-tween managers, directors, owners/shareholders and other stakehold-ers – based on Cadbury Committee (UK) and OECD