preventie van hart -en vaatziekten · preventie van hart -en vaatziekten: praktische tips voor...
TRANSCRIPT
PREVENTIE VAN
HART -EN VAATZIEKTEN:praktische tips voor senioren
Prof Claes Neree
11.04.2011
Inleiding
• Hart –en vaatziekten zijn een belangrijkeoorzaak van invaliditeit en overlijden
grote Belgische epidemiologische studies:
BIRNH Studie (Belgian interuniversity Research on Nutrition and Health study: 1980-1984)
MONICA Studie (World Health Organization: 1985-1992)
BELSTRESS Project (1994-1998)
=> prevalentie van hart-en vaatziekten:
2.8% voor mannen
1.2% voor vrouwen.
De Bacquer D et al. The prevalence of concomitant hypertension and hypercholesterolaemia in the general
population. Int J Cardiol 2006;110:217-23.
Inleiding• 76% van hart -en vaatziekten wordt voorkomen
door een gerichte aanpak van risicofactoren (individuele bijdrage):
hoge bloeddruk: 62%
verhoogde cholesterol: 18%
Overgewicht en obesitas: 13%
Roken: 12%
Te weinig fruit en groente: 11%
Te weinig fysieke activiteit: 7%
Overmatige alcoholinname: 4%
Ezzati M et al: Estimates of global and regional potential health gains from reducing multiple major risk
factors. Lancet 2003, 362(9380):271-280.
Inleiding
• Preventie is cruciaal (primaire-secundaire) EURIKA-studie:7.641 patiënten ouder dan 50 jaar zonder CVA maar met minstens één risicofactor op hart-en vaatziekten806 artsen die ondervraagd werden over het dagelijkse beheer vancardiovasculaire risicofactoren
=>in 60% van de gevallen worden de risicofactoren niet adequaat gecontroleerd
=>30% van de artsen gebruikt geen middelen voor risicobepaling
De Baquer G. Betere preventieve zorg kan cardiovasculair overlijden in heel Europa vermindere. Praag
08/11/2010
Overzicht
-hart en vaten
-10 risicofactoren
3 overanderbare
7 veranderbare
-onregelmatig ritme
Overzicht
-hart en vaten
-10 risicofactoren
3 onveranderbare
7 veranderbare
-onregelmatig ritme
De Backer G et al. European guidelines on cardiovascular disease prevention in clinical practice. Eur J Cardiovasc
Prev Rehabil 2003;10:S1-S10.
Overzicht 1e leeftijd
↑ leeftijd~ ↑ risico
2e geslacht
Man > vrouw
3e familiale belasting
Familiale belasting: vader (<55j)
moeder (<65j)
-hart en vaten
-10 risicofactoren
3 onveranderbare
7 veranderbare
-onregelmatig ritme
Overzicht 4e Verhoogde bloeddruk
=de druk van de bloedstroom op
de bloedvatwand
->bovendruk (systole)=hart stuwt bloed
door het lichaam (140mmHg)
->onderdruk (diastole)=hart loopt vol met
bloed (90mmHg)
-in het begin symptoomloos->hartspier
dikker, nierfunctie en aders worden
aangetast
-hart en vaten
-10 risicofactoren
3 onveranderbare
7 veranderbare
-onregelmatig ritme
Bloeddrukmeting:
>45j laten meten
= gemiddelde van verschillende bloeddruk-
metingen over verschillende dagen tijdens
normale bezigheden
Tips voor thuisbloeddrukmeting:
-bovenarmmeter
-www.bhsoc.org kwaliteitsscore A tot D
kostprijs tussen 80 en 120€
-Aan het begin laten uitleggen door je
Huisarts en jaarlijks vergelijken met waarde
door de Huisarts: ijking
VOOR DE METING:
-manchette is 13-15cm
-5’ in een rustige omgeving
-u zit in een rustige stoel met comfortabele rugsteun
-de arm is ontbloot, ontspannen en ondersteund
-de elleboog is gebogen, de manchet op harthoogte
-30’ ervoor niet roken of koffie drinken
-bloeddruk aan beide armen meten (arm met hoogste bloeddruk)
TIJDENS DE METING
-laat arm op de tafel rusten met handpalm open en naar
boven
-niet bewegen, praten, roken of drinken
Behandeling
-alcoholinname beperken
2-3 consumpties per dag
(1 consumptie = 1 glas wijn/bier)
-gewichtsreductie
-stressreductie
-zoutinname beperken
Tips ‘ koken met ↓ zout’:
-Daling van bloeddruk 6/2mmHg
-Alle zouten: keuken-zee-kruiden
!Brood, bouillonbl., charcuterie, snacks, …
-Zoutgehalte: NaCl/natriumchloride:
op etiketten van product
1grNaCl~400mgr Natrium
max 6gr/d
Tips voor te koken met ↓ zout:
-verse producten
-bereidingstechnieken smaak: microgolf,
stomen
-soep: Na-arme bouillonblokjes, verse kruiden,
peper
-aardappelen koken: in de schil, schijfje citroen
-!ontkalkt leidingwater, <45mg/l
Bloeddrukverlagende medicatie:
verschillende soorten
->inwerken op de hartspier
->inwerken op hartritme
->inwerken op bloedvatwand (relaxatie spierwand)
->inwerken op de nieren
->vocht afdrijven
->inwerken centraal (hersenen)
!soms wordt hierbij een cardioaspirine
gegeven: remmen van bloedklontervorming
Overzicht 5e Verhoogde cholesterol
-noodzakelijk: bouw v celwand, opname
van vitaminen (A, D, E, K), energie, isolatie
(300mg/d)
-via voeding en lever metaboliseert
-Totale cholesterol (<190mg/dl)=3 soorten:
LDL-chol: gaat door bloedvatwand en
stapelt zich op (<115 mg/dl)
Triglyceriden: zorgt ervoor dat LDL sneller door
bloedvatwand gaat (<150mg/dl)
HDL-chol: stofzuiger: ruimt LDL-chol op
(>40mg/dl)
-Verhouding totale cholesterol/HDL-chol<4
-hart en vaten
-10 risicofactoren
3 onveranderbare
7 veranderbare
-onregelmatig ritme
proces van vernauwing van de aders:
LDL-chol gaat door de bloedvatwand
-> HDL-chol (en macrofagen) proberen dit op te
ruimen
-> indien LDL-chol te hoog is lukt dit geleidelijk niet
meer
-> plaque wordt groter en verkalkt
familiale hypercholesterolemie:
-1/400 mensen
-in de familie voorkomen van hart-en vaatziekten
op jeugdige leeftijd (<40J)
-bijkomend:
cholesterolmeting
via veneuze bloedname:
vanaf de leeftijd van 40j
1e maal: verhoogd
↓
2e maal (>1-2m): cholesterol verlagende
voedingsaanpassing
↓
3e maal: + suiker, schildklierhormoon, lever-
nierfunctietesten
Tips ‘koken met ↓ cholesterol’:
niet weglaten van vetten
10-15% daling van chol in #weken
soort vet is belangrijk
In België komen de vetten voornamelijk van dierlijke
producten en vlees: een voedingsaanpassing is in
veel gevallen al voldoende
Becel proactiv+Benecol: bevatten stoffen die de
opname van chol verminderen: 10% daling
Tips ‘koken ↓ cholesterol’:
VERMINDEREN verzadigde vetzuren (dierlijke
vetten, cacaovet, kokosvet)
VERMEERDEREN
->enkelvoudig onverzadigde: olijfolie, raapzaadolie
indien HDL-chol laag is enkelv ipv meerv onverzadigde vetten verkiezen
->meervoudig onderverzadigde:
>omega6: zonnebloemolie, maisolie, noten, sojabonen
>omega3: vette vissen (1-2 keer/w vis)
>
Cholesterolverlangende medicatie:
verschillende soorten:
->statines, fibraten, harsen, ezetimibe
->remmen aanmaak van chol in de lever
->opname van cholesterol verminderen
Roberfroid D et al. Statines in België: evolutie in het gebruik en invloed van het terugbetalingsbeleid. KCE
2010.
80% v/d Belgen tss 35-74 j: teveel aan slechte
cholesterol:
– Spectaculaire toename gebruik statines :
• 20 × meer over 12 jaar
• 1 op 5 volwassen boven de 35 jaar
• meest gebruikte geneesmiddelen in België
• 7% van het budget voor geneesmiddelen (215 milj €)
– Onderlinge prijsverschillen :
• Onderlinge prijsverschillen tussen de statines: Simvastatine
(Zocor), Pravastatine (Prareduct):
70-146Euro/pat/j
• Atorvastatine (Lipitor): 416 Euro/pat/j
• Zelfde effect: 10mg Atorvastatine~40mg Simvastatine
• Rosuvastatine (Crestor): ?
Overzicht 6e Diabetes
-bij diabetes is de insulinewerking insufficient
waardoor de opname van glucose (suiker) in
de cel bemoeilijkt wordt hierdoor is er meer
glucose in het bloed
-type 1: juveniele diabetes
-type 2: ouderdomsdiabetes: de alvleesklier
(pancreas) maakt te weinig insuline of de
cellen zijn minder gevoelig voor insuline
=>problemen thv nieren 86%
thv hart en vaten 55%
thv onderste ledematen 5%
thv ogen 2%
-hart en vaten
-10 risicofactoren
3onveranderbare
7 veranderbare
-onregelmatig ritme
Klachten: dorst, poly-urie, vermagering, neurogene
pijn en sensibiliteitsstoornissen
Jaarlijkse bloedname:
>45j indien risicofactoren (1e graadsverwanten,
metabool S, geboortegewicht >4,5kg)
>65j jaarlijks
Nuchtere glycemie:
verstoorde glycemie: 100-126 mg/dl
diabetes: >126mg/dl
-gewichtsverlies
-lichaamsbeweging: verhoogt de gevoeligheid van
de spieren voor suikeropname
-medicatie: Metformine
Biguaniden
Incretinemimeticum: nieuw
Insuline
=>glycemie: 140-180 mg/dl
=>HbA1c: <7
-Bloeddruk <13O/90 mmHg
-Totale cholesterol <175 mg/dl
Overzicht 7e Roken
28% van de Belgische bevolking
Samenstelling rook:
koolstofmonoxide: neemt plaats in
van zuurstof in het lichaam,
beschadigt de binnenwand van
bloedvaten
teer: tast longen aan, ontstekingen en
kanker
nicotine: verslaving, verhoging van
bloeddruk (10mmHg) en hartslag (10-
20 slagen), verhoging LDL-chol
-hart en vaten
-10 risicofactoren
3 onveranderbare
7 veranderbare
-onregelmatig ritme
Afhankelijk van rookgedrag meten:
meer pakjaren ~ grotere schade
Test Fagerström: afhankelijkheid?1. Hoe lang na het ontwaken rook je je eerste sigaret? <5 minuten 3 punten
6 à 30 minuten 2 punten
31 à 60 minuten 1 punt
>60 minuten 0 punten
2. Kan je je gemakkelijke onthouden van roken op plaatsen waar dit verboden is?
Ja 0 punten
Nee 1 punt
3. Welke sigaret zou je het moeilijkst kunnen missen?
De eerste 1 punt
Eender welke andere 0 punten
4. Hoeveel sigaretten per dag rook je?
>31 3 punten
21 tot 30 2 punten
11 tot 20 1 punt
<10 0 punten
5. Rook je meer het eerste uur na het ontwaken dan de rest van de dag?
Ja 0 punten
Nee 1 punt
6. Rook je als je zo ziek bent dat je overdag het bed moet houden?
Ja 0 punten
Nee 1 punt
Totaal aantal punten Niveau van nicotineafhankelijkheid
0-2
3-4
5
6-7
8-10
Zeer gering
Gering
Matig
Sterk
Zeer sterk
Haider R et al. Framingham risk prediction equations for incidence of cardiovascular disease using detailed
measures for smoking. Heart International 2010; 5:e11
rookstop: aantal pakjaren + duurtijd van stoppen bij de
berekening van het risiko op hart-en vaatziekten
na 5 jaren rookstop ~ niet roker
Precontemplatiefase:
ik doe het niet binnende 6m
Contemplatiefase:ik verander hetbinnen de 6m
Preparatiefase: ikverander het binnen
de 30d
Actiefase: ik doe hetmaar minder dan
30d
Consol idatie: ik doehet langer als 6m
RookstopGezonde Voeding
Beweging
Prochaska JO, DiClemente CC: Stages of change in the modification of problem behaviors. Prog
Behav Modif 1992, 28:183-218.
Rookstopbegeleiding door huisart/tabacoloog:
Motivatie!
Rookdagboek: uur, plaats, combinatie, in
aanwezigheid van, gevolg
Stappenplan
1e voor-nadelen van rookgedrag
2e Kies een strategie
3e zoek steun
4e bepaal de stopdag
Medicatie
Overzicht 8e Lichaamsgewicht
Minder kans op diabetes, hart-en
vaatziekten, darmkanker
vrouw man
overgewicht 24% 38%
obesitas 12% 10%
te hoge
tailleomtrek
38% 25%
groente-
fruitnorm
13-8% 9-6%
-hart en vaten
-10 risicofactoren
3 onveranderbare
7 veranderbare
-onregelmatig ritme
Meting:
BMI: gewicht
(lengte in m)2
Energieopname = energieverbruik
(60-74j: 2050-2200kcal/d)
(>75j:1900kcal/d)
Taille-omtrek: appel versus peer
man vrouw
Normaal risico <94cm <80cm
matig risico 94-102cm 80-88cm
verhoogd
risico
>102cm >88cm
www.gezondheidstest.be: ontdek of je voldoende
vezels, vet, zuivel, groenten of fruit gebruikt en of
je genoeg drinkt; bereken je body mass index en
controleer of je gevarieerd eet.
Motivatie:
gecontroleerde motivatie (schuld, extern)
autonome motivatie (intern)
Jojo-effect
Maarten Vansteenkiste. Doctoraat: Intrinsieke versus extrinsieke doelen promoten en autonomie
ondersteuning versus controle: Over het bevorderen van prestaties, persistentie, sociaal aangepast
functioneren en welzijn. KULeuven 2005.
30% vet (40% )
55% koolhydraten (45% )
15% eiwitten
3 hoofdmaaltijden
3 tussendoortjes (80kcal)
1gr vet ~ 9kcal
1gr koolhydraten ~ 4kcal
1gr eiwitten ~ 4kcal
Product Gram vet/100gr
Vet vlees 25
Mager vlees 2-5
Magere vis 0,5-3
Vette kaas (45+) 26
Mager kaas (20+) 11
Volle melk 3,5
Chips 35
Chocolade 31
Croissant 26
Koek, gebak 18
Behandeling voeding-stappenplan
1e belangrijkste werkpunt?
vetinname beperken?
gewichtsreductie?
meer groenten-fruit?, …
2e verhoog je motivatie
3e bepaal je barrières (te weinig zelfdiscipline, geen tijd
om te koken, eet al weinig vet, …)
4e Bepaal je startdag (huisgenoten)
5e Evalueer jezelf twee weken na start
Overzicht 9e Lichaamsbeweging
Minder kans op:
-hart-en vaatziekten
(BDdaling, stijging HDLchol, minder
overgewicht, stressbestendigheid)
-diabetes
-depressies
-osteoporose
-beroertes
-hart en vaten
-10 risicofactoren
3 onveranderbare
7 veranderbare
-onregelmatig ritme
Voldoende beweging? Twee mogelijkheden:
1e 3 ×/w 30 minuten zware inspanning 70-
80% van de max hartslag (220-leeftijd)
2e 5-7 ×/w 30 minuten matige inspanning
55-70% van de max hartslag (220-leeftijd)
Vb: dame van 70 jaar
3 keer per week 30 minuten
105-120 hartslagen per minuut
Vb: dame van 70 jaar
5 keer per week 30-60 minuten
82,5-105 hartslagen per minuut bewegen
Graham I et al. European guidelines on cardiovascular disease prevention in clinical practice. Eur J
Cardiovasc Prev Rehabil 2007;14 Suppl 2:S1-113.
Tips voor 65+-ers:
-raadpleeg eerst uw arts indien je de eerste
bewegingsnorm (zware inspanning) wil halen
-sporten voor 65+: zwemmen (aquagym),
fietsen, wandelen (nordic walking)
-informeer u bij uw gemeente
-vul de bewegingsnorm aan met krachttraining:
2*/w
grote spiergroepen (kuiten, bovenbenen,
rompspieren, schoudergordel)
>middelbare leeftijd neemt de spiermassa 3-5% per jaar af
kuiten
• Ga achter een stoel staan. Houdt u vast aan het hoofdeinde van de stoel.
• U gaat de hielen van de grond brengen en zo hoog mogelijk op de tenen staan in 3 seconden. U houdt deze positie 2 seconden aan.
• Vervolgens laat u de hielen terug naar de beginpositie zakken. U doet 3 seconden over deze beweging.
• 3× 12 herhalingen, 3 min rust tussen de 12 herhalingen
bovenbenen
• Ga tegen het oppervlak staan, benen op schouderbreedte, handen gekruist, hielen 2 voeten van de muur
• Vervolgens zakt u traag door de knieën, houdt u de rug recht tegen de muur en blijft u in een vaste positie staan (3 seconden zakken en 3 seconden aanhouden)
• Vervolgens gaat u traag terug recht staan. (3 seconden)
• 3× 12 herhalingen, 3 min rust tussen de 12 herhalingen
romp
• Ga op een zachte ondergrond liggen met uw benen opgetrokken en voeten op de grond
• U brengt uw bekken in 3 seconden naar boven. U houdt dit 2 seconden aan en brengt vervolgens uw bekken terug naar de beginpositie.
• 3× 12 herhalingen, 3 min rust tussen de 12 herhalingen
shoudergordel
• Neem twee gewichten in uw handen. U laat uw armen naast uw lichaam
hangen.
• U brengt uw armen in gestrekte positie naar 90°. U houdt dit gedurende 2
seconden aan. En u brengt vervolgens weer uw armen in 3 seconden naar
beneden naar de beginpositie
• 3× 12 herhalingen, 3 min rust tussen de 12 herhalingen
Tips voor 65+-ers met een voorgeschiedenis van
hart- en vaatziekten
-Contacteer uw arts in geval van ongewone
symptomen (pijn, kortademigheid, hartkloppingen,…)
tijdens inspanning.
-Zorg voor een goede opwarming en cooling-down
bij elke training (minimaal 5 minuten elk).
-Zorg voor voldoende vochtaanvulling tijdens
langdurige inspanningen (>1 uur).
-Consumeer nooit alcohol vóór of tijdens
sportactiviteiten.
Overzicht 10e Stress
type D gedrag: -irritatie, zorgen
-introvert
2-5 keer hoger risico op hart-en
vaatziekten
Prevalentie:
21% in de algemene populatie
53% bij hartpatiënten
-hart en vaten
-10 risicofactoren
3 onveranderbare
7 veranderbare
-onregelmatig ritme
S. Pedersen, J Denollet. Is type D Personality Here to Stay? Emerging Evidence Across Cardiovascular Disease
Patient Groups. Current Cardiology Reviews, 2006, 2, 205-213.
To do: Vertoon jij een type D gedrag? De volgende stellingen hebben betrekking op
uw opvatting over uzelf in verschillende situaties. Het is aan u om aan te geven in hoeverre u het eens bent met elke stelling, waarbij u gebruik maakt van een schaal
waarop 0 helemaal onjuist, 1 onjuist, 2 neutraal, 3 juist en 4 helemaal juist is.
Ik maak gemakkelijk contact met mensen 0 1 2 3 4
Ik maak me dikwijls druk over onbelangrijke zaken 0 1 2 3 4
Ik maak vaak een praatje met onbekenden 0 1 2 3 4
Ik voel me vaak ongelukkig 0 1 2 3 4
Ik ben vaak geïrriteerd 0 1 2 3 4
Ik voel me vaak geremd in de omgang met anderen 0 1 2 3 4
Ik zie de zaken somber in 0 1 2 3 4
Ik vind het moeilijk om een gesprek te beginnen 0 1 2 3 4
Ik ben vaak slecht gehumeurd 0 1 2 3 4
Ik ben een gesloten persoon 0 1 2 3 4
Ik houd andere mensen liefst wat op een afstand 0 1 2 3 4
Ik maak me dikwijls zorgen 0 1 2 3 4
Ik zit vaak in de put 0 1 2 3 4
Ik weet niet waarover ik moet praten met anderen 0 1 2 3 4
Tel de scores op van vraag 2, 4, 5, 7, 9, 12, 13. Dit is uw score op negatieve affectiviteit.
Vervolgens maakt u de som:(4-score op vraag 1) + (4 -score op vraag 3) + score op vraag
6, 8, 10, 11, 14. Indien beide scores groter of gelijk aan 10 zijn vertoont u type D gedrag.
Behandeling:
Psychosociale interventies zoals mindfullness:meditatie uit Boeddhistische leer
8 weken durende training
mindfulness beoefenen:
de werkelijkheid aanvaarden (acceptatie)
bewuste aandacht aan jezelf en alles om je heen (leven in het nu)
loslaten van automatismen en oordelen (niet oordelen)
innerlijke kalmte en rust bereiken
• Al dan niet aangevuld met medicatie
Tacón A et al. Mindfulness Meditation, Anxiety Reduction, and Heart Disease. Family & Community Health,
2003, 26, 25-33.
Overzicht Onregelmatig hartritme
multicentrische studie (n=11.550): 1.9%
heeft voorkamerfibrillatie
60% meer kans op het ontwikkelen van
een bloedklonter (herseninfarct)
Naargelang bijkomende risikofactoren:
¾ van de mensen met voorkamer-
fibrillatie moet bloedverdunners krijgen
-hart en vaten
-10 risicofactoren
3 onveranderbare
7 veranderbare
-onregelmatig ritme
Claes N et al. Screening for Atrial Fibrillation (AF) in Belgium: a multicentre trial.
uw hartritme controleren Behandeling van mensen met een
onregelmatig hartritme:
In functie van de persoonlijke risicofactoren
en eventueel andere pathologie:
-Bloedverdunning
-Medicatie om het hartritme te vertragen of
terug regelmatig te maken
-Cardioversie
Bloedverdunning: mechanisme: orale anticoagulatie
(Marcoumar, Sintrom, Warfarine)
BLOEDPLAATJES FIBRINEDRADEN
Risikobalans
Claes N et al. The Belgian Improvement Study on Oral Anticoagulation Therapy: a randomized clinical trial. Eur Heart
J 2005; 262 159-65.
incidentie majeure
bloedingen
4.9 per 100 patient
jaren
incidentie van
bloedklonters
5.94 per 100 patienten
jaren
Veneuze bloedname
Capillaire bloedname
INR (bloedingstijd)
bloedcontrolebloedcontrole
!niet nuchter tenzij arts anders
voorstelt
Dosis van het orale anticoagulans
INR Tragere bloedstolling
2.5 3.53
Risico op
bloeding
Risico op
embolen
Datum INR Voorgeschreven dosis Opmerkingen
(andere medicatie inname, grote of kleine bloedingen,
thrombo-embolische verwikkelingen, andere
aandoeningen, hospitalisaties of ingrepen, …)
27.10.10 2.5 dagelijks 1 pil marcoumar
29.12.10
! Opschrijven in schema
Neusbloeding++
Tips voor mensen met orale anticoagulatieTips voor mensen met orale anticoagulatie
••NeusbloedingenNeusbloedingen
••TandvleesbloedingenTandvleesbloedingen
••Frequente blauwe plekkenFrequente blauwe plekken
Te doen:Te doen:
Raadpleeg uw artsRaadpleeg uw arts
••Bloed in stoelgang, urine of fluimenBloed in stoelgang, urine of fluimen
••Zwarte stoelgang, donkerbruine urineZwarte stoelgang, donkerbruine urine
••Plotse gezichtsPlotse gezichts--of gehoorstoornissen, of gehoorstoornissen,
verlammingsverschijnselenverlammingsverschijnselen
••Hoofdpijn, braken, bewustzijnstoornissen na Hoofdpijn, braken, bewustzijnstoornissen na
val of traumaval of trauma
Te doen:Te doen:
Raadpleeg ONMIDDELLIJK uw Raadpleeg ONMIDDELLIJK uw
artsarts
Tips in verband met lichaamsverzorgingTips in verband met lichaamsverzorging
Bestellen via [email protected] of 011/694491 tussen 9-12u
Take home messages
Geen tabak
Beperk overgewicht
Wandel dagelijks 3km of doe 30 minuten matige
activiteit geassocieerd met 2×/w krachttraining
Eet 5 porties groeten of fruit
Zorg voor een bovendruk beneden 140 mmHg
Hou uw tot chol onder de 190 mg/dl
Controleer regelmatig uw hartritme
Dank aan: