W teatrze starożytnej Grecji

Powstanie teatru

Teatr grecki narodził się około VI w.p.n.e. w Atenach z przedstawień religijnych na cześć boga Dionizosa, organizowanych w czasie świąt

zwanych Dionizjami. Dionizos był bogiem narodzin i śmierci, ale też życia i użycia, był patronem wina i płodności. Wierzono, że Dionizos budzi się

wiosną ze snu zimowego, by dać początek nowemu życiu. Dlatego Wielkie Dionizje – święto ku czci Dionizosa, obchodzono między marcem a

kwietniem, kiedy to przyroda budziła się do życia. Zwano je bachanaliami, a pierwotnie obchody miały charakter rozpasanego, szalonego korowodu. Z nich powstała tragedia. W porze jesiennej odprawiano święto winobrania –

Małe Dionizje, podobne do dożynek, z tańcami, śpiewem i maskami. Odbywały się one na wsiach. Zapoczątkowały komedię.

Budowa teatru greckiegoTeatry budowano pod gołym niebem, na wzgórzach. Umożliwiało to

doskonałą akustykę. Widowiska te musiały być łatwo dostępne dla ludności, pierwsze sztuki wystawiano więc na wytyczonym u stóp wzgórza placu

zwanym orchestra, a na jego środku ustawiano ołtarz (thymele).

Początkowo orchestra miała kształt zbliżony do prostokąta, koła albo elipsy, ostatecznie przyjął się kształt koła. Na placu (orchestrze) występował chór i

odbywały się popisy taneczne, widzowie zasiadali na zboczu góry, początkowo bezpośrednio na ziemi, później na drewnianych ławkach. Tak

powstała widownia w kształcie dużego (większego od półkola) wycinka koła, czyli theatron. Za sceną (proscenium) znajdowała się „scene", tzn. taka

ściana, dzięki której głosy aktorów się odbijały i rozchodziły na całą widownię. Chór i aktorzy wchodzili na swoje miejsca „paradosem"

(przejściem).

skene

proskenionparodos

orchestra

diazoma

theatron

Theatron –(gr. theaomai - przyglądam się, patrzę) – nazwa widowni w teatrze greckim

Diazoma –okrężne przejście na theatronie oddzielające górne i dolne sektory widowni.

Orchestra (gr. orcheomai - tańczę) – nazwa półkolistego lub okrągłego placu o średnicy 20-40 m, znajdującego się

pomiędzy sceną a widownią. Była to centralna część teatru. Na środku był usytuowany ołtarz boga thymele. Na niej

odbywały się występy chóru.

Parodos – tak nazywano boczne przejście dla chóru (i widzów pierwszych rzędów). Znajdowało się pomiędzy

frontową ścianą skene przylegającą do orchestry a theatronem.

Proskenion - podest przed skene, odpowiednik współczesnej sceny.

Aktorzy wraz z rozwojem teatru odłączyli się od chóru i przenieśli na proskenion, gdzie rozgrywali właściwą akcję sztuki, podczas

gdy chór pozostał na orchestrze.

Skene – początkowo drewniany, później kamienny budynek usytuowany naprzeciw widowni theatronu,

służący jako garderoba i magazyn rekwizytów. Przednią ścianę budynku zaczęto wykorzystywać jako tło spektakli, umieszczano na niej dekoracje (początkowo skóry, kotary,

potem bardziej wyszukane pinakes – malowane tablice obrazujące scenerię, a jeszcze później periakty – obrotowe

graniastosłupy z dekoracjami).

Akustyka w teatrze greckim

Akustyka była wzmacniana przez umieszczane pod siedzeniami naczynia rezonansowe, najczęściej

miedziane, rozmieszczone symetrycznie względem głównej osi widowni. Każda symetryczna para naczyń  była strojona

tak, żeby odpowiadała innemu tonowi skali. Wielkość, rozmieszczenie i strojenie naczyń dostosowywano do

wielkości widowni. Także maski aktorów wzmacniały głos aktorów.

AktorzyDla przedstawień teatralnych szyto specjalne stroje, oraz sporządzano obuwie na grubych podeszwach. Koturny te były malowane, a ich kolor i wysokość zależały od miejsca w hierarchii społecznej. Im wyższy obcas, tym bohater był bardziej poważany. Aktorzy i chórzyści nosili maski, które pokazywały gesty twarzy. Wykonywano z usztywnianego płótna. Były one ściśle związane z określoną rolą i sygnalizowały widzom kim jest postać pojawiająca się na scenie.Elementem znaczącym, symbolicznym były kolory. Purpurę przeznaczono dla władcy, kolor pomarańczowy – dla

kurtyzany, a szarość i czerń oznaczały żałobę (tak jak i ścięte włosy). Kolory peruk wskazywały na wiek i przynależność społeczną granej postaci: rude nosili niewolnicy albo barbarzyńcy, czarne – mężczyźni w “kwiecie wieku”,

czarne z siwizną – starsi mężczyźni, jasne – młodzieńcy i młode dziewczyny, a siwe – starcy.

Atrybuty aktora w starożytnej Grecji

Maska – tragiczna, bądź komiczna, męska lub kobieca, w teatrze greckim aktorami byli wyłącznie mężczyźni, maska była nie tylko ozdobą i atrybutem rozpoznawczym ale i wzmacniała głos aktora.

Fryzura – wysoko upięta podwyższała sylwetkę.

Szata – długa i powłóczysta, dokładnie skrywała ciało.

Koturny – buty na wysokiej podeszwie, wraz z fryzurą nadawały aktorowi nadludzki wzrost.

Instrumenty w teatrze greckim

sambyke

kitara

lira

aulos

barbiton

WidowniaNa widowiskach gromadziły się tłumy. Na wniosek Peryklesa niezamożnym

obywatelom wypłacano kwoty, które umożliwiały im wstęp do teatru. Sądzono bowiem, że wszyscy członkowie polis powinni uczestniczyć w tym święcie. Wymagały tego względy pobożności - była to bowiem forma oddania czci bogu Dionizosowi, oraz sprawiedliwości społecznej, ponieważ wszyscy winni mieć udział w przyjemności, jaką dawało widowisko. Każdy powinien obejrzeć takie widowisko również ze względów wychowawczych, gdyż dramat uczył widzów moralności obywatelskiej.

Przygotowanie spektaklu od strony technicznej, nadzór nad wyborem i nauką chórzystów zlecano wybranym zamożnym obywatelom. Jeśli sztuki zyskiwały nagrodę, to i oni otrzymywali ją razem z autorami.

Formy przedstawień

W V w. p.n.e. ukształtowały się dwa podstawowe gatunki literackie dramatu:

tragedia i komedia. Tragedia byłą utworem podniosłym, czerpała swą tematykę

z mitów. W dramatach występował chór złożony z dwunastu lub piętnastu

młodych ludzi i aktorzy, początkowo jeden, później dwóch, a następnie trzech.

Grali oni często więcej niż jedną rolę stąd w sztukach występowały więcej niż

trzy postacie. Aktorzy byli profesjonalistami, chórzystów natomiast wybierano

spośród ateńskiej młodzieży. (w chórze i na scenie występować mogli tylko

mężczyźni; kłócono się nawet o to, czy kobiety mogły zasiadać wśród

publiczności.) Przygotowano ich do określonego widowiska przez dłuższy czas.

Cechy tragedii antycznej: 1. Zasada trzech jedności

2. Istnienie chóru 3. Zasada dekorum

4. Bohaterowie to wybitne jednostki 5. Tytuł od imienia głównego bohatera

6. Zasada jedności estetyki

Główne formy dramatu

Dramat

Tragedia Komedia

Tematy poruszane były wielkie i poważne, istotą było ukazanie konfliktu postaw i wartości zazwyczaj kończącego się nieszczęściem, które wzbudzało w odbiorcy uczucie grozy. Celem było osiągnięcie katharsis – stanu wewnętrznego oczyszczenia.

Temat najczęściej był żartobliwy, większość komedii zawierała satyryczne komentarze odnoszące się do aktualnych wydarzeń.

Budowa starogreckiej tragedii

Prologos – scena wstępna, określająca tematykę utworu

Parodos – pieśń chóru wchodzącego na scenę

Epeisodion – pięć epizodów dialogowanych przeplatanych

• Stasimon – występy chóru

Eksodos – pieśń końcowa chóru schodzącego ze sceny

DramaturdzyW V w. p.n.e. w Atenach tworzyło trzech wielkich dramaturgów. Na dziełach tych wielkich tragików najlepiej można zaobserwować tendencje rozwojowe

i ścisły związek teatru z życiem Aten.

Ajschylos (525-456) - uczestnik walk pod Salaminą i Platejami. Spośród ponad 90 jego dramatów do naszych czasów zachowało się tylko 7. Jego sztuki kilka razy

wygrywały konkurs ku czci Dionizosa.

Sofokles (496-404) - skarbnik Ateńskiego Związku Morskiego, dwa razy wybrany na urząd stratega, kapłan Asklepiosa, po

śmierci był czczony jako heros. Wygrywał 18 lub 24 razy konkurs teatralny, spośród jego 124 sztuk do naszych czasów

zachowało się 7, m.in. "Antygona". Wprowadził on ważną innowację: zawsze w tragediach

występowało tylko dwóch aktorów - nie znaczy to, że w sztuce występowało tylko dwóch bohaterów, bo ten sam aktor mógł

wcielać się kolejno w różne osoby, jednak w danym momencie mogły przebywać na scenie tylko dwie postacie (oczywiście nie licząc chóru). Sofokles wprowadził trzeciego aktora, co ożywiło akcję, bo na scenie mogły rozmawiać jednocześnie trzy osoby.

Udoskonalił też dekoracje teatralne.

Eurypides (480-406) - o jego życiu wiemy najmniej. Zwyciężał 5 razy w konkursie, spośród kilkudziesięciu jego sztuk do naszych czasów zachowało się 17, m.in. "Medea". W tragedii greckiej obowiązywała zasada trzech jedności -

miejsca, czasu i akcji. Rolę świadka i komentatora wydarzeń pełnił chór. Tragedie stanowiące część święta religijnego

poruszały najważniejsze problemy moralne i religijne. Dzieła Ajschylosa, Sofoklesa, Eurypidesa powstały 2500 lat temu.

Nadal jednak zachwycają i skłaniają do przemyśleń.