prezentacja programu powerpointzcho.ch.pw.edu.pl/dyd_inz101.pdf · związki organiczne zawierają...
TRANSCRIPT
1
CHEMIA ORGANICZNA
Zakres materiału
„Chemia Organiczna”, dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW
lp wykład data temat
1 W1-W2 5.10.2018 klasy zw. org. alkany i cykloalkany
2 W3-W4 12.10. 2018 stereoizomeria
3 W5-W6 19.10. 2018 alkeny i cykloalkeny
4 W7-W8 26.10. 2018 alkadieny i alkiny
5 W9-W10 9.11. 2018 pochodne benzenu
6 W11-W12 16.11. 2018 flurowcopochodne
7 W13-W14 23.11. 2018 alkohole i fenole
8 W15-W16 30.11. 2018 etery i epoksyzwiązki
9 W17-W18 7.12. 2018 aldehydy i ketony
10 W19-W20 14.12. 2018 kw. karboksylowe i pochodne
11 W21-W22 21.12. 2018 aminy
12 W23-W24 4.01.2019 ogólne
13 W25-W26 11.01.2019 techniki
14 W27-W28 18.01.2019 obliczenia
15 W29-W30 25.01.2019 ZALICZENIE
2
CHEMIA ORGANICZNA
Literatura
Chemia organiczna. Kurs podstawowy Daniela Buza, Wojciech Sas, Przemysław Szczeciński
Zadania z chemii organicznej z rozwiązaniami Daniela Buza, Wojciech Sas, Przemysław Szczeciński
Chemia Organiczna Przemysław Mastalerz
Chemia Organiczna John McMurry
Chemia Organiczna Robert Neilson Boyd, Robert Thornton Morrison
Chemia organiczna Jonathan Clayden, Nick Greeves, Stuart Warren, Peters Wothers
Preparatyka organiczna Arthur Israel Vogel
Warunki zaliczenia
Zalicznie w formie testu otwartego na 100 pkt. (zalicza 51 pkt.)
Zagadnienia egzaminacyjne będą podawane przez prowadzącego przedmiot pod koniec
każdego wykładu
„Chemia Organiczna”, dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW
3
CHEMIA ORGANICZNA
• Dawniej chemia organiczna to dział chemii zajmujący się systematyką oraz badaniem własności związków organicznych, które, jak wierzono, nie mogą być otrzymane na drodze syntezy laboratoryjnej, a jedynie przez żywe organizmy – dziś biochemia …
• rok 1828 ! Friedrich Wöhler - synteza mocznika
„Chemia Organiczna”, dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW
• rok 1856 William Henry Perkin przypadkowo otrzymał barwnik organiczny (purpura Perkina)
• rok 1874 Othmer Zeidler – synteza DDT
„Chemia Organiczna”, dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW
4
CHEMIA ORGANICZNA - dziedzina chemii zajmująca się badaniem budowy,
właściwości oraz reakcji związków chemicznych zawierających węgiel, a takżeopracowywaniem różnorodnych metod syntezy tych połączeń
Zawartość węgla w skorupie ziemskiej wynosi 0,018%
Węgiel występuje:
• w postaci pierwiastka chemicznego: • grafit;• diament;• fulereny;• sadza (zanieczyszczony węgiel bezpostaciowy);
• w postaci związków chemicznych: • nieorganicznych: węglany, węgliki, tlenki;
Związki organiczne zawierają oprócz atomów węgla atomy innych pierwiastków:H, O, N, P, Si, S
„Chemia Organiczna”, dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW5
Konfiguracja elektronowa atomów wodoru, węgla, azotu i tlenu
Atom L. atomowa 1s 2s 2px 2py 2pz
H 1
C 6
N 7
O 8
C* 6
sp3
sp2
sp
CHEMIA ORGANICZNA Węgiel w chemii organicznej
„Chemia Organiczna”, dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW6
CHEMIA ORGANICZNA
H
HH
H
C sp3
109o
H
CH
H
H
CH4
109o
H s1
metan
wzór przestrzenny wzór strukturalny plaski
7
UPROSZCZONY SPOSÓB PRZEDSTAWIANIA WZORÓW STRUKTURALNYCH:
Uwidocznia wszystkie wiązania chemiczne między atomami wchodzącymi w skład cząsteczki za pomocą kreski symbolizującej jedno wiązanie kowalencyjne (czyli parę elektronów wspólną dla obu atomów tworzących wiązanie).
H H H
C C
H
H
H
C H
H
propan
H C
H
H
C
H
H
C
O
OH
kwas propionowy
SPOSOBY RYSOWANIA WZORÓW STRUKTURALNYCH ZWIĄZKÓW ORGANICZNYCH
WZÓR STRUKTURALNY
„Chemia Organiczna”, dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW
O
OH
H
testosteron
H H
8
Estry
CH3COOCH3
(octan metylu)
Kwasy karboksylowe
HCOOH
(kwas mrówkowy)
Ketony
CH3C(O)CH3 (aceton)
Areny
(benzen)
Aldehydy
HCHO (formaldehyd)
Alkiny
(acetylen)
Etery
CH3OCH3
(eter dimetylowy)
Alkeny
(etylen)
Alkohole
CH3OH (metanol)
Alkany
(etan)
KLASYFIKACJA ZWIĄZKÓW ORGANICZNYCH
C C
C C
C OH
C O C
C
O
H
C C C
O
C
O
OH
C
O
O C
CH3CH3
CH2=CH2
HC CH
C C
„Chemia Organiczna”, dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW
9
Aminy
CH3NH2
(metyloamina)
Tiole
CH3SH
(tiometanol)
Nitryle
CH3CN
(acetonitryl)
Tioetery
(CH2=CHCH2)2S
(diallilosulfid)
(zapach czosnku)
Amidy
HC(O)NH2
(formamid)
Fluorowcopochodne
CH3CH2Cl
(chloroetan)
C NH2
C N
C
O
NH2
C X
C SH
C S C
„Chemia Organiczna”, dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW
KLASYFIKACJA ZWIĄZKÓW ORGANICZNYCH
10
WYBRANE PRZYKŁADY ZWIĄZKÓW WIELOFUNKCYJNYCH
„Chemia Organiczna”, dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW
N
NN
N
NH2
O
HOH
HHHH
HO
CHO
OHH
HHO
OHH
OHH
CH2OH
OH O
OH
O
OH
O
HO OH
O
CH2OH
OH
adenozynakomponent DNA
glukoza
geraniolskładnik olejku różanego
kwas glutaminowydodatek do żywności
kwas askorbionowywitamina C
11
WZÓR SUMARYCZNY
H C
H
H
H
H C
H
C
H
H
H
H
H C
H
C
H
C
H
H
H
H
H H C
H
C
H
C
H
H
H
H
C
H
H
H
H C
H
C
H
C
H
H
H
H
C
H
C
H
H
H
H
metan etan propan butan pentan
CH4 C2H6 C3H8 C4H10 C5H12
ALKANY – węglowodory posiadające tylko wiązania pojedyncze (sigma).
CnH2n+2 (n = liczba naturalna)
SZEREG HOMOLOGICZNY
Seria związków, np. alkanów nierozgałęzionych (n-alkanów), różniących się liczbą grup -CH2-
„Chemia Organiczna”, dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW
Co to są homologi?
12
Metan, etan, propan, butan – nazwy zwyczajowe. Nazwy wyższych homologów: rdzeń liczebnikowy (w j. greckim lub łacińskim)
odpowiadający liczbie atomów węgla w łańcuchu + końcówka –an.
Liczba at. C Nazwa alkanu Liczba at. C Nazwa alkanu
1 metan 7 heptan
2 etan 8 oktan
3 propan 9 nonan
4 butan 10 dekan
5 pentan 11 undekan
6 heksan 12 dodekan
NAZEWNICTWO (NOMENKLATURA) ALKANÓW
„Chemia Organiczna”, dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW
„Chemia Organiczna”, dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW
13
NAZEWNICTWO (NOMENKLATURA) ALKANÓW
Nazwy nierozgałęzionych grup alkilowych; R = alkil (ogólny symbol grupy alkilowej)zastępienie końcówki –an w nazwie węglowodoru końcówką –yl (lub –il)
Nazwy alkanów o łańcuchach rozgałęzionych:
wybrać najdłuższy łańcuch węglowy (łańcuch główny) i nadać mu nazwę zależną odliczby atomów węgla
łańcuch główny ma zawierać największą z możliwych liczbę rozgałęzień (podstawników)
2,3,5-trimetylo-4-propyloheptan? (2345) czy (3456)
„Chemia Organiczna”, dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW
NAZEWNICTWO (NOMENKLATURA) ALKANÓW
nazwać wszystkie podstawniki połączone z łańcuchem głównym
kolejność alfabetyczna nazw podstawników decyduje o kierunku numeracji
przypisać lokanty atomom węgla w łańcuchu głównym tak by pierwszy podstawnik miał jak najniższy lokant !
wymienić nazwy podstawników (łańcuchów bocznych) w kolejności alfabetycznej
przed nazwą łańcucha głównego i podać właściwy lokant przed nazwą podstawnika
krotność kilku identycznych nierozgałęzionych podstawników zaznaczyć podając przedich nazwą przedrostek di-, tri-, tetra-, itd.; przedrostki te nie są brane pod uwagę przyustalaniu kolejności alfabetycznej nazw podstawników.
15
Wzory i nazwy zwyczajowe wybranych podstawników rozgałęzionych:
„Chemia Organiczna”, dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW
NAZEWNICTWO (NOMENKLATURA) ALKANÓW
krotność kilku identycznych rozgałęzionych podstawników zaznacza się podając przedich nazwą systematyczną przedrostek bis-, tris-, tetrakis-, itd.
Jeśli podaje się nazwyzwyczajowe podstawników,to przed nazwą umieszczasię przedrostki di-, tri-…
16
GAZ ZIEMNY - 70% metanu, 10% etanu i 15% propanu.
ROPA NAFTOWA – mieszanina alkanów, głównie o łańcuchach nierozgałezionych; cykloalkanów i węglowodorów aromatycznych; także inne związki organiczne zawierające tlen, azot i siarkę.
•KRAKING – termiczne lub katalityczne skracanie łańcuchów węglowych oraz przekształcanie alkanów nierozgałęzionych w rozgałęzione.
•REFORMING - przekształcanie alkanów i cykloalkanów w węglowodory aromatyczne.
„Chemia Organiczna”, dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW
ALKANY- ŹRÓDŁA POZYSKIWANIA
17
C1-C2 – gazy w warunkach normalnych; trudne do skroplenia więc stosowane jako sprężone gazy. Skroplenie możliwe po ochłodzeniu do bardzo niskich temperatur.
C3-C4 – gazy w warunkach normalnych; łatwe do skroplenia w temperaturze pokojowej ipod średnimi ciśnieniami.Składniki ciekłego gazu napędowego (LPG) - paliwo tańsze niż benzyna lub olej napędowy
ALKANY - ZASTOSOWANIA PRAKTYCZNE
„Chemia Organiczna”, dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW
LPG (skrót od ang. Liquefied Petroleum Gas)
•paliwo do zasilania urządzeń grzewczych (np. promienników gazowych, nagrzewnic),•źródło zasilania domowych kuchenek gazowych, grili, kuchenek turystycznych, •paliwo silnikowe – autogaz,•paliwo stosowane w czasie wykonywania prac dekarskich, instalacyjnych, obróbki i cięcia metali,•paliwo w przemysłowych procesach produkcyjnych – np. w fabrykach ceramiki, cegielniach,•gaz nośny do kosmetyków w aerozolu (składnik ekologiczny!)
18„Chemia Organiczna”, dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW
C5-C8 – łatwo lotne ciecze. Izomery pentanu, heksan, heptan i oktan – składniki benzyny;duża lotność - efektywne spalanie w silnikach napędowych.
Liczba oktanowa (LO) –charakteryzuje benzyny pod względem niepożądanej zdolności dowybuchowego spalania w silnikach spalinowych z zapłonem iskrowym (tzw. stukania);wyznaczana w odniesieniu do n-heptanu (spalającego się wybuchowo) i izooktanu(spalającego się bezwybuchowo); liczbowo równa takiej procentowej zawartościizooktanu w mieszaninie izooktan/ n-heptan, przy której własności przeciwstukowe sątakie same jak badanej benzyny.
ALKANY - ZASTOSOWANIA PRAKTYCZNE
CH3(CH2)5CH3 CH3CHCH2CHCH3
CH3
CH3
CH3
n-heptan (LO=0)izooktan (LO=100)
2,2,4-tri metylopentan
C9-C16 – ciecze o dużej lepkości (nafty, paliwa lotniczego i oleju napędowego.
mieszaniny C16 -C34 - oleje smarowne.
mieszaniny C20-C34 - ciała stałe o względnie wysokiej temperaturze topnienia; składnikiwosku parafinowego (tzw. wazeliny, Ttop.= 50-55°C ).
Nafta – paliwo o najniższej temp.wrzenia (lampy naftowe).
19
dobrze rozpuszczalne w niepolarnych rozpuszczalnikach organicznych, a słabo wpolarnych; nierozpuszczalne w wodzie (właściwości hydrofobowe)
smary chroniące powierzchnie metalowe przed korozją
ROZPUSZCZALNOŚĆ
Ok. 0,7 g/cm3; łatwy podział mieszaniny z wodą, alkan – faza górna.
GĘSTOŚĆ
„Chemia Organiczna”, dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW
ALKANY- WŁAŚCIWOŚCI FIZYCZNE
„Chemia Organiczna”, dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW
20
Ekstrakcja – przeprowadzenie związku z jednej fazy, w której jest
rozpuszczony lub zawieszony, do drugiej fazy ciekłej
Prawo Nernsta – w określonej temperaturze stosunek stężeń
c substancji rozpuszczonej w dwóch nie mieszających się
fazach ciekłych a i b jest stały.
K = współczynnik podziału
Ekstrakcja jest skuteczna, jeśli K znacznie odbiega od jedności.
Gdy K < 100, tj. gdy ca oznacza stężenie związku w cieczy ekstrahującej,
należy proces ekstrakcji powtarzać wielokrotnie, używając kolejnych porcji
rozpuszczalnika a.
„Chemia Organiczna”, dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW
21
KvvKvm
mab
ao
a K
cc
b
a vm
ca
a
a
vmm
vm
cb
a
b
b
b
0
4 g kwasu masłowego rozpuszczonego w 100 ml wody ekstrahujemy benzenem:
masa kw. masłowego w wodzie m0 = 4, objętość wody vb = 100, K =3,
objętość benzenu = va. Wyliczamy ma, masę kw. masłowego w benzenie.
Przypadek 1.
jednokrotnie 100 ml
benzenu
va = 100
Przypadek 2.
trzykrotnie po 33.3 ml
benzenu
va = 33.3
Przypadek 3.
czterokrotnie po 25 ml
benzenu
va = 25
ma = 3
Wyekstrahowaliśmy 3
g kw. masłowego
ekstrakcja 1. ma = 2
ekstrakcja 2. ma = 1
ekstrakcja 3. ma = 0.5
Sumarycznie
wyekstrahowaliśmy 3.5 g
kw. masłowego
ekstrakcja 1. ma = 1.71
ekstrakcja 2. ma = 0.98
ekstrakcja 3. ma = 0.56
ekstrakcja 4. ma = 0.32
Sumarycznie
wyekstrahowaliśmy 3.57 g
kw. masłowego
„Chemia Organiczna”, dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW
22
Wytrząsanie w rozdzielaczu mieszaniny:
wodny roztwór związku org./rozpuszczalnik organiczny
Cechy rozpuszczalnika odpowiedniego do ekstrakcji
• nie mieszający się z wodą,
• nie reagujący ze związkiem ekstrahowanym,
• w dużym stopniu rozpuszczający związek ekstrahowany,
• niezbyt wysoko wrzący.
23
-88,5
-42
0
36
69
98
126151
174
-12
28
60
90
116140
166
-162
-200
-150
-100
-50
0
50
100
150
200
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
•wzrasta wraz ze wzrostem liczby atomów węgla w cząsteczce. •n-alkany nierozgałęzione (do dekanu) - obecność dodatkowej grupy metylenowej (CH2) –powoduje wzrost temp. wrzenia o ok. 30°C;(wyższe homologi – wzrost o ok. 20°C)•izo-alkany - temp. wrzenia niższa niż ich odpowiedników nierozgałęzionych
n-alkany
izo-alkany
TEMPERATURA WRZENIA
Liczba atomów węgla
Twrz. [ºC]
„Chemia Organiczna”, dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW
24
•wzrasta wraz ze wzrostem liczby atomów węgla w cząsteczce
•n-alkany o parzystej liczbie atomów węgla - wyższa temp. topnienia niż tych o nieparzystej liczbie at. węgla; w miarę wzrostu masy cząsteczkowej różnice temp. topnienia maleją.
TEMPERATURA TOPNIENIA
-183-172
-187
-138-130
-95 -90,5
-57 -54
-30
-200
-180
-160
-140
-120
-100
-80
-60
-40
-20
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
parzysta l. at. węgla
nieparzysta l. at. węgla
Liczba atomów węgla
Ttopn. [ºC]
„Chemia Organiczna”, dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW
„Chemia Organiczna”, dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW 25
TEMPERATURA WRZENIA I TOPNIENIA A STOPIEŃ ROZGAŁĘZIENIA ŁAŃCUCHA
Twrz. 60C 58C 50C
Ttop. -154C -135C -98C
CH3CHCH2CH2CH3
CH3
C H3CHCHCH3
CH3
CH3
CH3CCH2CH3
CH3
CH3
Uszereguj poniższe związki wg rosnącej temperatury wrzenia
„Chemia Organiczna”, dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW
26
Destylacja prosta – rozdzielanie mieszanin o znacznej różnicy temperatur wrzenia składników
Metoda rozdziału związków chemicznych
„Chemia Organiczna”, dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW27
IZOMERIA ALKANÓW
IZOMERIA KONSTYTUCYJNA – możliwość występowania wielu alkanów o tym samym wzorze sumarycznym (od C4) w postaci łańcucha nierozgałęzionego i wielu łańcuchów rozgałęzionych.
IZOMERY – związki o takim samym wzorze sumarycznym,ale różnej budowie przestrzennej i właściwościach fizycznych (t.wrz., t. top.)
oraz o różnych właściwościach chemicznych
28
BUDOWA PRZESTRZENNA ALKANÓW
etan
butan
C2
H
H
CH3
C3
H
H
CH3
H1
C1
H3
H2
H4
C2
H5
H6109,5°
1,54A°
1,10A°
„Chemia Organiczna”, dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW
obrót wokół wiązania C2-C3 prowadzi
do powstania czterech konformerów
29
KONFORMACJE ALKANÓW
Konformacja – ułożenie podstawników w przestrzeni, wynikające z obrotu wokółwiązania s.
Wzory rzutowe Newmana
Kierunek patrzenia-wzdłuż wiązania C2-C3
„Chemia Organiczna”, dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW
D
Konformacja
synperiplanarna
A
Konformacja
antyperiplanarna
B
Konformacja
antyklinalna
A
Konformacja
antyperiplanarna
B
Konformacja
antyklinalna
C
Konformacja
synklinalna
30
Wykres zmian energii potencjalnej podczas rotacji wokół wiązania C2-C3 w butanie
najniższa energia
HH
HH
H
HHH
HH
Zatłoczenie steryczne
w konformacji
synperiplanarnej
0 60 120 180 240 300 360
Kąt obrotu
En
ergia
pote
ncj
aln
a
„Chemia Organiczna”, dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW
31
Podstawowe zasady ustalania stopnia utlenienia w związkach kowalencyjnych:
1. Suma wszystkich stopni utlenienia w związku obojętnym jest równa zero.2. Stopień utlenienia określonego pierwiastka w stanie wolnym jest równa zero.3. Stopień utlenienia prostego jonu jest równy jego ładunkowi.4. Stopień utlenienia tlenu w jego związkach (z wyjątkiem nadtlenków) wynosi -2.5. We wszystkich chlorowcopochodnych stopień utlenienia chlorowca wynosi -1.6. Stopień utlenienia wodoru wynosi +1 (z wyjątkiem wodorków metali).
Utlenianie – przemiana chemiczna, w wyniku której wzrasta stopień utlenienia danego
pierwiastka
Redukcja - przemiana chemiczna, w wyniku której maleje stopień utlenienia danego
pierwiastka
„Chemia Organiczna”, dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW
32
REAKCJE ALKANÓW
kwas octowy
HYDROKRAKING KATALITYCZNY
H2, DT
kat.
C12H26
C5H12
C7H16
Alkany o długich łańcuchach
UTLENIANIE
H C
O
H
-2
+1
+1
0
H3C C
O
OH
-2
-1
+3
aldehyd mrówkowy
(formaldehyd)
2CH4 + 4O2 2CO2 + 4H2O
2CH4 + 3O2 2CO + 4H2O
CH4 + O2 C + 2H2O
CH4 + O2 HCHO + H2O
2C2H6 + 3O22CH3CO2H + 2H2O
-4
-3
+4
+2
0
0
+3
KRAKING KATALITYCZNY
Alkany o długich łańcuchach
Alkany i alkeny o krótkichłańcuchach
C12H26C7H16
C5H10DTkat.
„Chemia Organiczna”, dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW33
* Z fluorem – reakcja bardzo gwałtowna, nawet w temperaturze pokojowej i bez dostępu światła
* Z chlorem i bromem reakcja wymaga stosowania wysokiej temperatury i/lub naświetlania promieniowaniem ultrafioletowym (rekcja metanu z chlorem zachodzi dopiero w temperaturze ok. 300°C i po naświetlaniu promieniowaniem ultrafioletowym)
* Szereg reaktywności halogenów: F2>>Cl2>>Br2
HALOGENOWANIE
CnH2n+2 + X 2 CnH2n+1X + HX
Reakcja podstawienia (substytucji) zamiana jednego lub wielu atomów wodoru w alkanie przez atom chlorowca
REAKCJE ALKANÓW
CHLOROWANIE METANU
DT – podwyższona temperatura (ok. 300C)
hn promieniowanie ultrafioletowe
CH4 + 4Cl2 CCl4 + 4HClDT lub hn
sumaryczne równanie reakcji
„Chemia Organiczna”, dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW
35
Określa liczbę atomów węgla, z którymi jest połączony rozpatrywany atom węgla.
RZĘDOWOŚĆ ATOMU WĘGLA W ZWIĄZKACH ORGANICZNYCH
n-heksan
2-metylopentan
3-metylopentan
2,3-dimetylobutan
2,2-dimetylobutan
„Chemia Organiczna”, dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW
36
MONOCHLOROWANIE WYŻSZYCH ALKANÓW
n
Względna reaktywność atomów wodoru w reakcji chlorowania wolnorodnikowego:CH4 : H(1°) : H(2°) : H(3°) = 0.004 : 1 : 3,8 : 5
„Chemia Organiczna”, dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW
powstaje mieszanina monochloropochodnych różnej rzędowości
37
MONOBROMOWANIE WYŻSZYCH ALKANÓW
Względna reaktywność atomów wodoru w reakcji bromowania wolnorodnikowego: H(1°) : H(2°) : H(3°) = 1 : 80 : 1600
„Chemia Organiczna”, dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW
Reakcja bromowania wolnorodnikowego alkanów jest bardziej selektywna niż reakcja chlorowania
38
TRWAŁOŚĆ RODNIKÓW ALKILOWYCH
Energia dysocjacji wiązania C-H w wybranych alkanach
3 2 1 CH3
Rodniki alkilowe są tym trwalsze, tj. mają tym niższą energię potencjalną, im są wyżej rzędowe.
„Chemia Organiczna”, dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW
39
CYLKOALKANY – alkany o budowie cyklicznej (zamkniętej); Wzór sumaryczny CnH2n
cyklopropan cyklobutan cyklopentan cykloheksan
C3H6 C4H8 C5H10 C6H12
C C
C
H H
H
H
H
H
C
C C
C
H
H
H
H
H
H
H
H C C
C
C
C
HH
H
H
HHH
H
H
HC C
C
CC
C
HH H
H
H
H
HH
HH
H
H
„Chemia Organiczna”, dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW
40
do nazwy alkanu o tej samej liczbie atomów węgla dodaje się przedrostek cyklo- nazwy podstawionych cykloalkanów – dodanie nazwy podstawnika przed nazwą
odpowiedniego cykloalkanu (pisownia łączna) w nazwach monopodstawionych cykloalkanów nie podaje się lokanta podstawnika
nazwy cykloalkanów posiadających dwa i więcej podstawników – atomy węgla wpierścieniu numeruje się kolejno w taki sposób, aby lokanty podstawników były jaknajniższe; numerację rozpoczyna się od atomu węgla posiadającego podstawnik,którego nazwa rozpoczyna się na wcześniejszą literę alfabetu
NOMENKLATURA CYKLOALKANÓW
41
BUDOWA PIERŚCIENIA W CYKLOALKANACH
CYKLOPROPAN – między atomami węgla wiązania o charakterze pośrednim międzywiązaniem s i p
Niewspółosiowe nakładanie orbitali
typu sp3 (tzw. wiązania zgięte lub
bananowe).
„Chemia Organiczna”, dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW
Wszystkie wiązania C-H są w
konformacjach naprzeciwległych
Wzór rzutowy
Newmana
42
CYKLOBUTAN – wiązania C-C mają charakter wiązań zgiętych, ale ich odkształcenie jest mniejszeniż w cyklopropanie
Pofałdowanie pierścienia cyklobutanu powoduje rozsunięcie atomów wodoru w przestrzeni, czyli zmniejszenie naprężeń w porównaniu w pierścieniem cyklopropanu88º
CYKLOPENTAN – budowa kopertowa pierścienia; pierścień pozbawiony naprężeń ze względu nawychylenie jednego z atomów węgla poza płaszczyznę pozostałych atomów węgla
jeden atom węgla wychylony nad płaszczyznę pozostałych czterech atomów węgla
108°
„Chemia Organiczna”, dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW
43
CYKLOHEKSAN – pierścień pozbawiony naprężeń (nie wszystkie atomy węgla leżą w jednejpłaszczyźnie); pierścień może przybierać różne konformacje wynikające z obrotu wokółwiązań C-C
Konformacja krzesłowa – korzystna energetycznie, wszystkie atomy wodoru sąsiednich grup CH2 są w położeniach naprzemianległych
„Chemia Organiczna”, dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW
12 3
456
44
Izomeria geometryczna w cykloalkanach (izomeria cis-trans) – za punkt odniesieniaprzyjmuje się płaszczyznę, na której leży szkielet pierścienia
lub
cis-1,2-dimetylocyklopropan
lub
trans-2-chloro-1-metylocyklopropan
trans-1,3-dibromocyklobutan
cis-1-jodo-2-metylocyklopentan
„Chemia Organiczna”, dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW
45
Nazewnictwo wiązań C-H w konformacji krzesłowej cykloheksanu i inwersja pierścienia cykloheksanu
W przypadku niepodstawionego cykloheksanu konformery krzesłowe A i B mają taką samą energię
Inwersja pierścienia– proces ciągły i szybki w temperaturze pokojowej
konformer krzesłowy A konformer łodziowy konformer krzesłowy B
a - wiązania (protony) aksjalnee - wiązania (protony) ekwatorialne
„Chemia Organiczna”, dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW
46
Konformacje monopodstawionych pochodnych cykloheksanu na przykładzie metylocykloheksanu
grupa CH3 w pozycji ekwatorialnej
W monopodstawionych pochodnych cykloheksanu konformery z podstawnikami w pozycji ekwatorialnej są trwalsze czyli posiadają niższą
energię wewnętrzną od tych z podstawnikami w pozycji aksjalnej
grupa CH3 w pozycji aksjalnej
„Chemia Organiczna”, dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW
47
Równowaga konformacyjna w 1,2-dipodstawionym cykloheksanie na przykładzie1,2-dimetylocykloheksanu
Cis-1,2-dimetylocykloheksan; oba konformery mają taką samą energię wewnętrzną.
konformer e,a
konformer a,e
Trans-1,2-dimetylocykloheksan; konformer (e,e) ma niższą energię wewnętrzną – jest trwalszy.
konformer e,e
konformer a,a
„Chemia Organiczna”, dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW
48
Równowaga konformacyjna w 1,3-dipodstawionym cykloheksanie na przykładzie 1,3-dimetylocykloheksanu
konformer e,e konformer a,a
Cis-1,3-dimetylocykloheksan; konformer (e,e) ma niższą energię wewnętrzną trwalszy
Trans-1,3-dimetylocykloheksan; oba konformery mają taką samą energię wewnętrzną.
konformer e,a konformer a,e
„Chemia Organiczna”, dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW
49
Równowaga konformacyjna w 1,4-dipodstawionym cykloheksanie na przykładzie 1,4-dimetylocykloheksanu
konformer e,a konformer a,e
Cis-1,4-dimetylocykloheksan; oba konformery mają taką samą energię wewnętrzną.
Trans-1,4-dimetylocykloheksan; konformer (e,e) ma niższą energię wewnętrzną – jest trwalszy.
konformer e,e konformer a,a
„Chemia Organiczna”, dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW