LIGA ZA ZAŠTITU PRIVATNE SVOJINE I LJUDSKIH PRAVA

I

UDRUŽENJE ZA OBNOVU TRGOVA ČKOG FONDA I NJEGOVE HIPOTEKARNE BANKE

PRIMEDBE NA

NACRTA ZAKONA O VRAĆANJU ODUZETE IMOVINE I OBEŠTEĆENJU

D O P U N A

Javna rasprava, avgust 2011.god.

Na skupu koji je bio posvećen JAVNOJ RASPRAVI o Nacrtu zakona o vraćanju oduzete imovine i obeštećenju u organizaciji Stalne konferencije gradova i opština 22.avgusta 2011.god. u Centru Sava, sala 3/0, gospodin Božidar Đelić, podpredsednik Vlade Republike Srbije, izjavio je da ima razmišljanja o tome da se tzv.”zaštićenim stanarima” u stanovima u svojini građana, odnosno zadužbina, omogući otkup stanova, a vlasnicima stanova iz budžeta dopuni otkupna cena stana do tržišne vrednosti, što znači nadoknadi u državnim obveznicama, koje Nacrt Zakona o vraćanju oduzete imovine i obeštećenju predviđa.

Ukoliko su takva razmišljanja ozbiljna, to znači da zvaničnici Vlade Republike Srbije, ne shvataju na koji način bi se to eventualno moglo učiniti, a što je još skandaloznije, ne shvataju ni da bi time vlasnike stanova danas terali na prinudni otkup, i ako je opšte poznato da su prinudni otkupi karakterisali period najekstremnijeg totalitarizma u kome su građani lišavani svoje imovine ali mnogi od njih, na žalost, i svojih života.

Naime, otkup stanova je pravo određene kategorije građana, nosioca stanarskog prava, odnosno zakupaca i članova njihovih porodičnih domaćinstava, i to pod uslovom da se radi o stanovima u društvenoj svojini i na kojima nisu ustanovljena određena ograničenja.

Ovde se prepoznaju dve kategorije:

1) korisnici stanova u svojini građana, i

2) korisnici stanova u svojini zadužbina ili koji se kao trenutno državna svojina moraju vratiti zadužbinama.

1) Korisnici stanova u svojini građana po osnovu stanarskog prava, prema odredbi čl.40 Zakona o stanovanju, nemaju pravo na otkup stana, niti vlasnik stana ima obavezu da omogući otkup takvog stana.

Dakle, da bi se omogućio otkup stanova u svojini građana, neophodno bi bilo izmeniti Zakon o stanovanju, na način da izmene i dopune tog Zakona budu neustavne i suprotne međunarodnim ugovorima i konvencijama, koje je država ratifikovala.

Takva izmena Zakona o stanovanju, bila bi u direktnoj suprotnosti sa Ustavom Republike Srbije i ratifikovanim međunarodnim konvencijama, kojiima se nedvosmisleno građanima garantuje pravo svojine i pravo na ostvarivanje tog prava, bez ograničenja. Od ovog principa odstupa se samo u slučaju javnog interesa, a nikako radi ustanovljavanja ili zaštite privatnog interesa.

S tim u skladu su i presude Evropskog suda za ljudska prava u Strazburu, i to po zahtevu br.43447/98 Branko SORIĆ protiv Hrvatske (presuda doneta na zasedanju od 16.ožujka 2000.g.) i po žalbi br.46034/99 koju je podneo Krešimir STRUNJAK i ostali (presuda doneta na zasedanju 5.listopada 2000.g.).

U obrazloženju obe presude kojima se odbija zahtev, odnosno žalba korisnika stanova za ostvarivanje prava na otkup stana u svojini građana stoji:

“Sud primjećuje da u ovom predmetu podnositelj zahtjeva nije, niti je ikada bio vlasnik dotičnog stana. Njegov je stalni položaj , u odnosu na stan, bio položaj najmoprimca. …

Sud primjećuje da je podnositelj zahtjeva uvjek bio u položaju značajno zazličitom od položaja osoba čije je pravo na kupnju stana na kojemu su prije imali stanarsko pravo priznato Zakonom o prodaji stanova na kojima postoji stanarsko pravo. Dok su te osobe bile nositelji stanarskog prava na stanovima u drštvenom vlasništvu (bez obzira da li su ti stanovi uvijek bili u društvenom vlasništvu ili su aktima eksproprijacije, nacionalizacije,

konfiskacije ili sličnim aktima pretvoreni iz privatnog u društveno vlasništvo), podnositelj zahtjeva je ab initio bio najmoprimac stana u privatnom vlasništvu, pri čemu je njegov položaj ovisio o volji vlasnika. …

Nadalje, budući da podnositelj zahtjeva stanuje u stanu u privatnom vlasništvu, može se primjetiti da postoji legitimni interes vlasnika da im se zaštiti njihovo vlasništvo. Kad bi osobe u položaju podnositelja zahtjeva imale pravo kupiti stanove u privatnom vlasništvu u kojima stanuju, vlasnici bi bili izloženi prinudnoj obvezi prodati svoje stanove. Suprotno tome, osobe koje stanuju u stanovima u društvenom vlasništvu koje imaju pravo kupiti te stanove, ne ugrožavaju vlasnička prava drugih osoba, jer vlasništvo tih stanova nije privatno. Razlika izmedju bivšig nositelja stanarskog prava na stanovima u društvenom vlasništvu, koja potječe od njihovog prava kupiti te stanove, i osobe u položaju podnositelja zahtjeva nije diskriminirajuća, jer postoji objektivno i razumno opravdanje da se zaniječe to pravo bivšim nositeljima stanarskog prava na stanovima u privatnom vlasništvu kako bi se zaštitilo pravo vlasnika tih stanova. Stoga razlika u postupanju koja potječe od isključenja osoba u položaju podnositelja zahtjeva iz kategorije stanara koji imaju pravo kupiti stanove u kojima stanuju ne predstavlja diskriminaciju u smislu 14. Konvencije.

Slijedi da je ovaj dio zahtijeva očigledno neosnovan u smislu članka 35. stavka 3. Konvencije te ga stoga treba odbaciti u skladu s člankom 35. stavkom 4. Konvencije.” (Prilog 1. i 2.)

U novom Ustavu Republike Srbije izričito je utvrđena pravna snaga, odnosno mesto Ustava u pravnom poretku Republike Srbije. Dalje, osim uređivanja odnosa između Ustava i domaćeg zakonodavstva, u odredbama st. 4. i 5. člana 194. novog Ustava utvrđen je i odnos Ustava i međunarodnih akata koji obavezuju Republiku Srbiju kao državu, odnosno domaćeg prava i međunarodnog prava (potvrđenih međunarodnih ugovora i opšteprihvaćenih pravila međunarodnog prava). Dakle, potvrđeni međunarodni ugovori i opšteprihvaćena pravila međunarodnog prava, po svom mestu u pravnom poretku Republike Srbije, prema izričitom određenju novog Ustava Republike Srbije, jesu "ispod Ustava", ali su "iznad zakona".

Stoga proističe i obaveza da se i u Zakonu o vraćanju oduzete imovine i obeštećenju moraju primeniti opšteprihvaćena pravila – principi međunarodnog prava.

2) Korisnici stanova u svojini zadužbina imaju isti status kao korisnici stanova u svojini građana – fizičkih lica, te sve što je rečeno u smislu ograničenja prava na otkup stanova u slučaju korisnika stanova u svojini građana važi i u ovom slučaju.

Kada su u pitanju korisnici stanova koji su nacionalizovani od zadužbina njihov poseban status proističe iz sledećih činjenica:

Prvo, imovina zadužbina je ostavljana testamentom zaveštaoca, dakle kao njegova poslednja volja, te kao takva mora biti poštovana. Drugo, imovina zadužbina, fondova, fondacija i legata je oduzimana čak i suprotno Zakonu o nacionalizaciji najamnih zgrada i građevinskog zemljišta iz 1958.god. (Sl.list 52/58). Naime član 30, stav 2. ovog zakona kaže: “Nisu predmet nacionalizacije ni zgrade društvenih organizacija i drugih udruženja građana koje služe za vršenje delatnosti radi kojih su oni osnovani i koje su predviđene u njihovim pravilima potvrđenih od nadležnog organa”.

Opšte je poznata stvar da su mnoge zadužbine morale da prekinu svoj rad baš zbog toga što im je imovina oduzeta, jer je ista bila osnovni izvor sredstava za obavljanje delatnosti po želji zaveštaoca.

Dakle, smatramo da se pitanju obnove zadužbina i uopšte širenju ideje zadužbinarstva treba pokloniti posebna pažnja pošto je reč o pitanju od opšteg društvenog značaja. S toga se i sa imovinom zadužbina, fondova, fondacija i legata mora postupati pažljivo i sa velikim poštovanjem prema zaveštaocu i njegovoj poslednjoj volji, ali i značaju svake pojedinačne institucije kako u prošlosti tako i za budući razvoj Srbije.

Kada su u pitanju pomenute institucije smisao značenja pojma svojine kao apsolutnog prava i stanarskog prava kao relativnog prava koje može biti ali i nemora, dobija svoj pravi značaj.

Lep primer poštovanja jedne ovakve institucije je TEKELIJANUM u Mađarskoj kojoj su Mađarske vlasti vratile kompleks objekata uprkos činjenici da su stanovi bili prodati. Otkupci su dobili drugi krov nad glavom a TEKELIJANUM je nastavio svoju misiju.

S razlogom očekujemo da Srbija zauzme isti, na civilizacijskom nivou opravdan stav prema svojim zadužbinama, fondovima, fondacijama i legatima, među kojima posebno mesto zauzima TRGOVAČKI FOND,

institucija koja je bila glavni noseći stub u razvoju srpskog društva u periodu od 1903.g. do 1941.g.

Prilozi:

Kao u tekstu.

U Beogradu, 27.avgusta 2011.g.

Za Ligu za zaštitu privatne svojine i ljudskih prava

i

Udruženje za obnovu Trgovačkog fonda i njegove

hipotekarne banke

Dr Dragana Milovanović, predsednik