PRIRUNIK ZA LOKALNI EKONOMSKI RAZVOJ

KAKO ZAPOETI PROCES PARTICIPATIVNOG LOKALNOG EKONOMSKOG RAZVOJA

2

3PRIRUNIK ZA LOKALNI EKONOMSKI RAZVOJ

KAKO ZAPOETI PROCES PARTICIPATIVNOG LOKALNOG EKONOMSKOG RAZVOJA

ALDI, Udruenje graana za lokalne razvojne inicijative

Gorade, septembar 2004

4Prirunik Kako zapoeti proces participativnog lokalnog ekonomskog razvoja

Prvo izdanje, Septembar 2004, elektronska verzija: http://www.aldi.ba

Projekat : Jaanje kapaciteta lokalne uprave u Kantonu Gorade, kroz vee uee graana u procesu donoenja odluka

Izdava : Udruenje graana za lokalne razvojne inicijative, ALDI u.g.

Tira : 500 kopija

PRIRUNIK: Kako zapoeti proces paricipativnog lokalnog ekonomskog razvoja / Autori: Demir Imamovi, Delila Klovo, Vildana Kadri. Za izradu prirunika koriteni radni materijali iz ALDI trening programa 'Lokalni ekonomski razvoj'.

Naslovna stranica: Karta Bosne i Hercegovine sa ucrtanim opinama/gradovima, koje su u periodu 1994 2003 godinazabiljeile pojedinane SDI vee od jedan milion KM. ALDI karta.

Prirunik 'Kako zapoeti proces participativnog lokalnog ekonomskog razvoja' kreiran je tokom rada na projektu 'Jaanje kapaciteta lokalne uprave u Kantonu Gorade, kroz vee uee graana u procesu donoenja odluka', koji je finansiran od strane Delegacije Evropske komisije u Bosni i Hercegovini, kroz projekat u okviru Evropske inicijative za razvoj demokratije i ljudskih prava (EIDHR).

Ovaj dokument je sainjen uz finansijsku pomo Evropske Unije. Sadraj ovog dokumenta je iskljuiva odgovornost Aldi u.g i ni pod kojim okolnostima ne moe se smatrati da odraava poziciju Evropske Unije

5SADRAJ

UPOZNAVANJE 9 Zato Lokalni ekonomski razvoj? 9 Pojam Lokalnog ekonomskog razvoja 10

PRVO POGLAVLJE BiH i Lokalni ekonomski razvoj

12

1. Tranzicija Bosne i Hercegovine 122. Bosna i Hercegovina i ekonomska nejednakost 143. Srednjorona strategija razvoja (PRSP) i Lokalni ekonomski razvoj 164. Potreba za Lokalnim ekonomskim razvojem 19

DRUGO POGLAVLJE Ciljevi Lokalnog ekonomskog razvoja

22

1. Prioriteti graana, privatnog i javnog sektora 221.1 Kljuni prioriteti graana 221.2 Kljuni prioriteti poslovnog sektora 231.3 Kljuni prioriteti vladinog sektora 232. Kreiranje ciljeva i strategija za LER 24

2.1 Procjena trenutne pozicije opine 252.2 Formulisanje ciljeva Lokalnog ekonomskog razvoja 28

TREE POGLAVLJE Koraci ka efikasnom Lokalnom ekonomskom razvoju

30

1. Stvaranje partnerstva za Lokalni ekonomski razvoj 311.1 Motivi za ukljuivanje u Lokalni ekonomski razvoj 351.2 Identifikacija kljunih osoba za rad na Lokalnom ekonomskom razvoju 352. Kreiranje plana za unapreenje Lokalnog ekonomskog razvoja 363. Stvaranje mehanizama za administraciju Lokalnog ekonomskog razvoja 40

3.1 Formiranje Tijela za Lokalni ekonomski razvoj 40

3.2.Kreiranje mehanizama za komunikaciju izmeu Tima za LER i partnera u aktivnostima na LER-u

41

3.3 Stvaranje jasnih pozicija unutar Tima za LER 424. Implementacija aktivnosti na Lokalnom ekonomskom razvoju 43

4.1 Instrumenti za otklanjanje trenutnih nedostataka 444.2 Instrumenti koji stvaraju potencijale za budui razvoj 444.3 Instrumenti koji direktno utiu na unapreenje poslovne klime 454.4 Instrumenti direktne podrke privatnog sektora 465. Evaluacija i promocija aktivnosti na LER-u 46

5.1 Monitoring i evaluacija aktivnosti 465.2 Promocija aktivnosti na LER-u 475.3 Organizovanje javnih dogaaja 495.4 Organizovanje lokalnih foruma 50

6ETVRTO POGLAVLJE Primjena instrumenata za Lokalni ekonomski razvoj

53

1. Uvod o instrumentima Lokalnog ekonomskog razvoja 532. Specifinosti instrumenata za Lokalni ekonomski razvoj 54

2.1 Efekti djelovanja pojedinih instrumenata LER-a 563. Kreiranje uslova za poveanu atraktivnost opine za strane investitore 57

3.1Najznaajnija pitanja na osnovu kojih strani investitori donese odluke o ulaganju

61

4. Primjeri instrumenata za Lokalni ekonomski razvoj 624.1 Dosadanja iskustva na unapreenju Lokalnog ekonomskog razvoja 624.2 Pregled potencijalnih instrumenata za LER 66

PREGLED TABELA I SLIKA

Tabela 1 Pregled selektovanih drava i njihova pozicija u svjetskoj ekonomiji 14Tabela 2 Pregled potencijalnih uesnika u javno-privatnom partnerstvu 32Tabela 3 Razlike izmeu savremenog i tradicionalnog menadmenta opina 43Tabela 4 Razlike izmeu instrumenata Lokalnog ekonomskog razvoja 54Tabela 5 Utjecaj instrumenata LER-a na konkurentnost lokalnih biznisa 55Tabela 6 Odnosi izmeu cijene i efekata pojedinih instrumenata LER-a 56

Slika 1 ematski prikaz pozicije Bosne i Hercegovine u svjetskoj ekonomiji 15Slika 2 Procjena BDP-a selektovanih gradova i opina u BiH (mart 2004) 16Slika 3 ematski prikaz tokova LER-a u ne-trinom i trinom modelu 20Slika 4 Pregled selektovanih gradova u BiH , prema BDP-u po glavi stanovnika 26Slika 5 Pregled selektovanih opina, po postotku zaposlenih u odnosu na ukupan broj

stanovnika 27

Slika 6 ematski prikaz donoenja odluka o aktivnostima na LER-u 30Slika 7 ematski prikaz koraka u Lokalnom ekonomskom razvoju 31Slika 8 Ekonomski planovi i strategije u praksi 37Slika 9 Okvir za komunikaciju unutar aktera u Lokalnom ekonomskom razvoju 41Slika 10 Grafiki prikaz opina u BiH, primaoca SDI Ukupno 59Slika 11 Grafiki prikaz opina u BiH, primaoca SDI Usluge 60

Dodatak 1 Primjer deklaracije Opinskog Vijea o Lokalnom ekonomskom razvoju 34Dodatak 2 Vizija razvoja Opine Gorade 2002 2012 38Dodatak 3 Strateki prioriteti Opine Gorade 39Dodatak 4 Pregled koraka u Lokalnom ekonomskom razvoju Svjetska banka 51Dodatak 5 Pregled koraka u Lokalnom ekonomskom razvoju EU QIF program 52

Prilog 1 Pregled opina u BiH, prema procijenjenom BDP-u za mart 2004 72Prilog 2 Pregled opina u BiH, u kojima su zabiljeene SDI u iznosima veim od jedan

milion KM 75

7PRIRUNIK ZA LOKALNI EKONOMSKI RAZVOJ

KAKO ZAPOETI PROCES PARTICIPATIVNOG LOKALNOG EKONOMSKOG RAZVOJA

8

9ZATO LOKALNI EKONOMSKI RAZVOJ?

U New Havenu u Sjedinjenim Dravama, analitiari komentarisali uspijehe gradonaelnika da inicira veliki program obnove kompletnog grada. Generalni zakljuak je bio da je on to mogao uraditi zato to je prije bio pregovara nego hierarhijski upravitelj. U opisu u knjizi 'Ko vlada' o njemu je napisano: 'On je rijetko komandovao. On je pregovarao, nagovarao, podsticao, razonodio, armirao, navaljivao, molio, rasuivao, obeavao, insistirao, zahtjevao, ak i prijetio, ali je najvie trebao podrku i pristanak od drugih lidera kojima jednostavno nije mogao upravljati. Zbog toga to nije mogao nareivati, morao je pregovarati.' Tradicionalni instrumenti ekonomskog razvoja su odavno u zemljama zapadne demokratije postali neefikasni. Ljudi u lokalnim zajednicama uvidjeli su da posljedice globalizacije i integracije mogu prouzrokovati veu ekonomsku nejednakost, ako ne uinenita i ako ostanu po strani.

Integracijom u svjetsku ekonomiju, drava se suoava sa pojavom odliva kapitala, investicija i radnih mjesta iz regija i gradova koji su manje konkrentni u odnosu na druge gradove i regije vee konkurentnosti. Integracijom u svjetsku ekonomiju, natjecanje u konkurentnosti izmeu regija i gradova proiruje se na sve regije i gradove drava koje su integrisane u svjetsku ekonomiju. Integracijom u svjetsku ekonomiju, poveava se potreba za sve veimangaovanjem na privlaenju i zadravanju investicija u dravama. Iako globalna integracija omoguava domaim biznisima nastup na tritima drugih drava, ona istovremeno omoguava da na domaem tritu lokalna preduzea budu izloena konkurenciji inostranih kompanija.

Zahvaljujui slobodom djelovanju trita, u trinoj utakmici bez ikakvog uplitanja drave profitiraju oni koji imaju vee trine prednosti u odnosu na one koji ih nemaju. U takvom scenariju dobitnici su bogatije i vie razvijenije regije ili gradovi, u odnosu na one manje razvijene. Na taj nain, ekonomska nejednakost izmeu regija se sve vie poveava. Integracijom nacionalne ekonomije u svjetsko trite, nejednakost meu gradovima se ne smanjuje, ve suprotno.Nacionalne ekonomske strategije i ciljevi fokusirani su sve vie na stvaranje jednakih uslova za sve uesnike u poslovnom sektoru i to podjednako za domaei inostrane pojedince ili preduzea. Prihvatajui takav koncept, u nacionalnim strategijama nemogue je posvetiti dovoljno panje svakoj manje razvijenoj ili nerazvijenoj lokalnoj zajednici. 'Zahvaljujui' trinoj ekonomiji, pitanje razvoja odreene lokalne zajednice ostavljeno je trinom mehanizmu. Da li e neka lokalna zajednica uspjeti poveati zaposlenost i ekonomski rast vie ili manje nego druge lokalne zajednice u dravi nije odgovor koji se moe pronai u vladinim strategijama, ve upravo unutar same lokalne zajednice.

UPOZNAVANJE

10

POJAM LOKALNOG EKONOMSKOG RAZVOJA

Nakon trideset godina provoenja ekonomskih politika u cilju ostvarivanja izbalansiranog i odrivog razvoja nacionalne ekonomije, zapadne ekonomije su kreirale model Lokalnog ekonomskog razvoja, koji je zasnovan na iskustvu da ekonomski napredak pojedinog podruja prvenstveno zavisi od poslovnog okruenja i sposobnih pojedinaca, koji koritenjem zemlje, kapitala i ljudi mogu utjecati na unapreenje ekonomskih aktivnosti u lokalnoj zajednici. Zasnovano na ovim principima, dolo se do zakljuka da je unutar lokalnih zajednica potrebno razviti proces koji bi podstakao stvaranje takvog poslovnog okruenja, koje bi omoguilo:

Podsticaj za otvaranje novih malih i srednjih preduzea, koja su neophodna za otvaranje novih radnih mjesta i generisanje nove dodatne-vrijednosti;

Podsticanje novih poduzetnika za ulazak u privatni biznis; i Privlaenje domaih i inostranih kompanija za ulaganje u lokalnu zajednicu.

Proces unutar lokalne zajednice, koji bi omoguavao sistematian pristup u kreiranju i razvoju posticajnog i privlanog okruenja za razvoj poslovanja, nazvan je Lokalni Ekonomski Razvoj (LER).

Da bi se obezbijedila bolja ekonomska pozicija lokalne zajednice kroz vie radnih mjesta, bolje plaene i raznovrsnije poslove, nova preduzea i novu proizvodnju proizvoda, potrebno je da se dogode odreene promjene/unapreenja u:

Ekonomskoj perspektivi lokalne zajednice (strateke investicije kao to su novi putevi, plinovodi, kole-fakulteti, optiki kablovi, internet, industrijske zone, turistiki objekti), koje omoguavaju razvoj biznisa, koji zbog nedostatka razvijene infrastrukture nisu mogli biti predmet poslovnih planova;

Fizikoj ili socijalnoj infrastrukturi (novi prostori, objekti, objekti socijalne infrastrukture, nove kole), na osnovu kojih se stvara dodatni prostor za uspostavljanje ili razvoj biznisa;

Trenutnoj poslovnoj klimi lokalne zajednice, kroz nove usluge opinskeadministracije, lokalnu deregulaciju, lokalne propise o obavljanju biznisa, nove usluge za trenutne i potencijalne poduzetnike, u cilju kreiranja podsticajnog okruenja za uspostavljanje ili razvoj biznisa;

Planovima i praksi direktne podrke aktivnostima poslovnog sektora, kroz obezbjeivanje graevinskog zemljita, objekata, fiskalne podsticaje i finansijske podsticaje.

U okviru procesa Lokalnog ekonomskog razvoja, lokalna zajednica nastoji utjecati na unapreenje u oblastima bitnim za motiviranjem pojedinaca za veim vlastitim angaovanjem u poslovnom sektoru. Zahvaljujui karakteristikama procesa Lokalnog ekonomskog razvoja da motivira pojedinca - kljunog donosioca ekonomskih odluka u lokalnoj zajednici, LER je postao osnovni instrument kojim vladine institucije na lokalnom nivou mogu utjecati na pravac ekonomske budunosti lokalne zajednice.

11

12

1. TRANZICIJA BOSNE I HERCEGOVINE

U ekonomskoj teoriji poznata su dva modela upravljanja nacionalnom ekonomijom. Prvi je centralno usmjeravanje, koje ukljuuje upotrebu prisile i totalitarnu ulogu drave. Drugi je dobrovoljna koordinacija i saradnja pojedinaca putem trita. Izmeu metoda centralno planske koordinacije i slobodne koordinacije pojedinaca putem trita, sve socijalistikeekonomije su odabrale ovo prvo.

Tranzicija obuhvata procese prijelaza sa modela socijalistike (netrine) ekonomije na model trine ekonomije, odnosno od dravnog (administrativnog) regulisanja ekonomskih aktivnosti na slobodno kreiranje ekonomskih aktivnosti. Nakon sloma socijalizima, gotovo sve bive socijalistike zemlje (izuzev Kube i Sjeverne Koreje) nalaze se ili su ve prole kroz proces tranzicije. Tranzicija je proces promjena, koji sadrinski obuhvata sve dijelove drutvenog i ekonomskog sistema, ukljuujui i ureenje dravne zajednice, iji su osnovni ciljevi uspostavljanje uslova za slobodno funkcionisanje ekonomije, sa postojanjem demokratskih institucija neophodnih kako bi se trina ekonomija mogla nesmetano razvijati.

Nunost tranzicije privrede u BiH na trine osnove proizala je iz injenice da je Ustav normirao trini sistem privreivanja i da postojee stanje i odnosi u tokovima proizvodnje nisu bili kompatibilni sa ustavnim odreenjem prirode ekonomskog sistema BiH. Upravo slijedei ope elemente ekonomskog sistema, prepoznaju se kljune take tranzicije ekonomije koje imaju za posljedicu promjenu vlasnike strukture, organizacije i usmjeravanja privrednih tokova, te inoviranu ekonomsku ulogu drave. Osnovni i prvi korak u procesu tranzicije jeste izmjena vlasnike strukture dravnih preduzea i njena privatizacija. Slijedei koraci su promjena fiskalne politike, liberalizacija i stvaranje zakonskog okvira za slobodno bavljenje poslovnim aktivnostima, kako za domae tako i za inostrane kompanije, te deregulacija i smanjivanje uloge drave u kreiranju ogranienja koja su sputavala razvoj trinih mehanizama.

Temeljna odrednica tranzicionog procesa privrede jeste privatizacija. Postavlja se pitanje zato je to tako. Odgovor je u brojnim prednostima i kvalitetama koje privatno vlasnitvo ima u odnosu na druge oblike. Te prednosti se iskazuju u svim sferama ivota i rada drutva, s tim to su najbrojnije u sferi ekonomije. Naime, privatizacija donosi brojne ekonomske koristi, koje se mogu posmatrati sa makro-ekonomskog i mikro-ekonomskog aspekta.

PRVO POGLAVLJE

Bosna i Hercegovina i Lokalni ekonomski razvoj

13

Spomenuemo generalne prednosti procesa privatizacije, koje su opredijelile sve zemlje socijalistikog ureenja da postojei neefikasni ekonomski sistem zamijene novim i uspjenijim, koji se temelji na privatnom vlasnitvu nad sredstvima za proizvodnju, a te prednosti su:

Vea konkurencija na tritu koje, kao do sada, nije ogranieno zatitnim mjerama koje je poduzimala drava u namjeri da titi drutvena preduzea od konkurencije. Lokalnim poduzetnicima se prua mogunost pristupa novim tritima, na kojima sudjeluju i strani ulagai. Konkurencija, kao to je i poznato, proizvodi kvalitet;

Finansijska stabilnost drave se poveava na nain da su, prvo, manja odlijevanja novca na saniranje gubitaka dravnih preduzea i drugih slinihdravnih izdataka, i drugo, da su mogui vei dravni prihodi, koji se ostvaruju bilo putem privatizacije dravnih preduzea- njihova prodaja ili iz osnova poreza profitabilnih privatnih firmi;

Strana ulaganja se poveavaju procesom privatizacije. Naime, privatizacija omoguava stranim ulagaima ulaz na nova trita u zemljama i regijama u razvoju. Jeftina i mnogobrojna radna snaga tih zemalja ini ozbiljnu ekonomsku povoljnost za strane ulagae. Privatizacija nudi manji rizik za ulaganja stranaca, jer putem zajednikih ulaganja ili otkupa manjeg dijela dionica domaih firmi, strani ulagai umanjuju rizik za svoja ulaganja, jer isti dijele sa firmama u zemljama u koje ulau kapital;

Osiguranje ulagakog kapitala putem prodaje dionica ili kroz ulaganja novih vlasnika. Metode obezbjeivanja dodatnog kapitala samo putem klasinihbankarskih kredita ili iz vlastite akumulacije nisu dovoljne i kao takve ne pruaju mogunosti za vei ekonomski zamah i razvoj preduzea;

Smanjivanje trokova poslovanja i poveanje efikasnosti privreivanja.Oslobaanje vika radne snage, potivanje zakona oskudnosti proizvodnih inputa, vei stepen motivacije za rad i druge komponente racionaliteta u poslovanju obezbjeuju daleko veu efikasnost i profitabilnost privatnih u odnosu na drutvene firme.

Stepen informisanosti o ovim prednostima kod nosioca privatizacije, preduzea, zaposlenih i graana je razliit, ali je jedinstveno uvjerenje da je privatizacija pozitivan proces i da ga treba provesti. Meutim, mnogi ljudi su, zbog razliitosti spoznaja o procesu privatizacije, u ozbiljnim zabludama u vezi sa ovim pitanjem. Mnogi ne razumiju proces promjene vlasnike strukture, a da toga nisu ni svjesni.

Mnogi su u uvjerenju da e svakom odmah biti bolje ako se pristupi privatizaciji. U njihovoj podsvjesti krije se lano uvjerenje kako e svi biti bogatiji , da e biti daleko manje ekonomske nepravde nego to je bilo do sada, da e obrazovani i po socijalistikim standardima sposobni ljudi biti bogatiji od onih drugih. Ovakva uvjerenja nisu istovremeno praena saznanjima o tekoama koje nosi ovaj proces i o nekim potpuno drugim vrijednostima i standardima koji su neodvojivi dio privatnog vlasnitva. Graani BiH vie od pedeset godina nisu imali gotovo nikakav kontakt sa privatnim vlasnitvom, pa su u tom pogledu ostali uskraeni da osjete svu 'slast' i 'gorinu' vlasnitva. Sada oni vide priliku da ese pojaviti kao nosioci privatnog vlasnitva, gdje time dobijaju potvrdu vlastite opstojnosti, ekonomsku legitimaciju, uvjereni da e im zbog toga biti bolje. Ljudi ele da se provjere i potvrde kao vlasnici, poduzetnici, menaderi i slino. Pri tome zaboravljaju da moe doi i do ekonomskih padova i velikih razoarenja.

14

2. BOSNA I HERCEGOVINA I EKONOMSKA NEJEDNAKOST1

Prije petnaestak godina, prema osnovnim ekonomskim pokazateljima, BiH se mogla svrstati u srednje razvijene drave u svijetu. Na osnovu vaeih kriterijia Svjetske banke, prema prosjenim godinjem prihodu njenih graana, svaka drava se moe svrstati u jednu od tri kategorije zemalja. Osnovni kriterij koji Svjetska banka uzima jeste Bruto Nacionalni Prihod (BNP) po glavi stanovnika. U najsiromanije drave se ubrajaju drave sa niskim prihodom po glavi stanovnika, od 735 dolara ili nie. Drave sa niim srednjim prihodom (od 736 $ - 2.935 $) i drave sa veim srednjim prihodom (od 2.936 $ - 9.075 $) se uobiajeno nazivaju drave u razvoju ili izrastajue ekonomije. Drave sa prihodom veimod 9.076 $ po glavi stanovnika nazivaju se razvijene drave. Prema ekonomskim rezultatima, BiH se u 2002. godini nalazilai na 127 mjestu prema ostvarenom BDP-u po glavi stanovnika.

Tabela 1. Pregled selektovanih drava regija i njihova pozicija u svjetskoj ekonomiji

Izvor: World Bank: 204 World Development Indicators

Danas, prema kriterijima Svjetske banke, Bosna i Hercegovina se nalazi u grupi od 54 drave sa niim srednjim prihodom po glavi stanovnika. U ovu grupu zemalja pripadaju takoe i Srbija i Crna Gora, Makedonija i Albanija. Hrvatska se nalazi u grupi zemalja sa viim srednjim prihodom, u kojoj se takoe nalaze i sve zemlje centralne i istone Evrope, izuzev Slovenije. Slovenija je jedina drava u centralnoj i istonoj Evropi koja se svrstala u drave sa visokim prihodom. Slovenija, koja je tek nedavno prela u grupu bogatih zemalja, se nalazi na dnu ove kategorije zemalja, ostvarujui oko 37 procenata prosjeka prihoda bogatih zemalja. Pozicija BiH, u odnosu na zemlje sa slinim prihodom, prikazana je na narednoj slici:

1 Dio teksta iz ALDI izvjetaja: Slobodna trgovina i Bosna i Hercegovina, Gorade, april 2004. godine

Drava/regija Bruto domai

prihod (milijarde $)

BDP po glavi

stanovnika Trenutni $

Pozicija 2001

SVIJET 31.500,0 5.080,00 -

Drave sa niskim prihodom 1.100,0 430,00 -

C Drave sa srednjim prihodima

C.1. Drave sa niim srednjim prihodima 3.400,0 1.390,0 -

Filipini 81,5 1,020,0 132

Bosna i Hercegovina 5,2 1.520,0 127

Rumunija 41,4 2.310,0 110

C.2. Drave sa viim srednjim prihodima 1.700,0 5.040,0 -

Meksiko 596,7 5.910,0 69

Venecuela 102,6 4.090,0 72

Hrvatska 20,3 5.350,0 74

Drzave sa visokim prihodima (56 drava) 25.400,0 26.310,0 -

15

Slika 1. ematski prikaz pozicije Bosne i Hercegovine u svjetskoj ekonomiji

IZVOR: World bank: 2004 World Development Indicator

5350

23101980 1910 1740

1320 1160 1100810

400

1540

0

3000

6000

9000

Slove

nija

Hrva

tska

Rum

unija

Mak

edon

ija

Srbi

ja i C

rna

Gor

a

Alba

nija

Bosn

a i H

erce

govin

a

Mar

oko

Sirija

Kina

Indo

nezij

a

Bang

lade

Odabrane drave saveim prihodom po glavistanovnika od BiH

Ostvareni BDP po glavistanovnika u 2003

Odabrane drave samanjim prihodom po glavistanovnika od BiH

Iako su, prema rezultatima mjerenja ivotnog standarda, nejednakosti unutar domainstavau Bosni i Hercegovini male i mala je razlika izmeu bogatijih i siromanijih domainstava,nejednakost izmeu opina, gradova ili regija postaje sve izraajnija.

Tako, prema statistikim podacima, u martu 2004. godine postoje velike nejednakosti u visini GDP-a unutar Bosne i Hercegovine. Iako je do preciznih statistikih podataka izuzetno teko doi, a i iz razloga nepotpunog funkcionisanja Agencije za statistiku Bosne i Hercegovine, iz analize raspoloivih podataka moe se primjetiti da se unutar BiH deavaju tranzicijski procesi, koji dovode do sve vee nejednakosti meu opinama i regionima unutar BiH.

Na slici 2 nalazi se prikaz Bruto Drutvenog Proizvoda (BDP) za 14 gradova i opina u Bosni i Hercegovini. Iako statistika u Bosni i Hercegovini ne izraunava Bruto drutveni proizvod, prema analizama zaposlenosti, visini prosjene plae za svaku opinu ili grad, moe se doi do procjene visine BDP-a za svaku pojedinu opinu u Bosni i Hercegovini (detaljne informacije u poglavlju 3). Kolone u crvenoj boji oznaavaju vrijednost BDP-a za gradove sa preko 100.000 stanovika, plava - od 50 do 100.000, a uta - gradove sa ispod 50.000 stanovnika. Na prvi pogled, slika lako otkriva razliku izmeu gradova koji imaju preko 100.000 stanovnika i ostalih gradova u BiH. Sarajevo (zbir opina Stari Grad, Centar, Novo Sarajevo, Novi Grad i Ilida) biljei BDP preko 2 milijarde, to je za 2,1 put veiBDP nego to ima drugi grad po veliini, Banja Luka. Doboj, grad koji ima neto manje od 80.000 stanovnika ima svega 10 procenata BDP-a kojeg proizvede grad Sarajevo. iroki Brijeg, opina sa ispod 50.000 stanovnika ima BDP koji je samo 3,5 procenata BDP-a Sarajeva.

16

Slika 2. Procjena BDP-a selektovanih gradova i opina u BiH (milioni KM)

IZVOR: Prema podacima statistikog zavoda Mart 2004 ALDI procjena BDP za gradove

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

2000

Sara

jev

o

Ba

nja

Luka

Mo

star

Tuzla

Br

ko

Do

bo

j

Treb

inje

Luka

va

c

Ca

zin

iroki B

rijeg

Go

razd

e

De

rven

ta

Ka

lesija

Ilija

Bra

tun

ac

Gradovi BiH preko100.000 stanovnika

Gradovi od 50.000do 100.000stanovnika

Gradovi ispod50.000 stanovnika

ak i na prvi pogled, posmatranjem slike 2 mogu se jasno vidjeti nejednakosti u ekonomskom razvoju unutar regija u Bosni i Hercegovini, posebno izmeu malog broja velikih gradova i velikog broja malih opina u Bosni i Hercegovni.

Vladina politika na dravnom nivou ima za cilj stvaranje uslova za rast privatnog sektora i izvoza, koji bi direktno doprinio smanjivanju siromatva u BiH. Smanjivanje nejednakosti meu opinama u Bosni i Hercegovini direktno e doprinijeti smanjivanju siromatva. Upravo na takav nain, iz perspektive Lokalnog ekonomskog razvoja, treba posmatrati Srednjoronu strategiju razvoja BiH PRSP.

3. SREDNJORONA STRATEGIJA RAZVOJA (PRSP) I LOKALNI EKONOMSKI RAZVOJ

Sredinom marta 2004. godine u Bosni i Hercegovini je usvojena Prva Srednjoronarazvojna strategija. Razvojna Strategija BiH PRSP (eng.skr. PRSP Poverty Reduction Strategy Paper Strateki papir za smanjivanje siromatva) nudi rjeenje i put za bri ekonomski oporavak i smanjivanje rasprostranjenog siromatva u dravi. Pored toga to je ovo prva sveobuhvatna ekonomska strategija, usmjerena direktno na poboljanje ivotnog standarda, ona je skoro u potpunosti kreirana od domaih institucija. Radom na izradi Strategije, predstavnici domae vlasti iskoristili su ansu da napokon bosanskoj javnosti prezentuju svoj plan za bri ekonomski oporavak. PRSP je strategija za koju su se odluilevlasti Bosne i Hercegovine i prvenstveno je rezultat domaih napora da se pronae put za poveanje blagostanja svih graana.

Kao to i sam naziv govori, osnovni cilj Razvojne strategije jeste stvaranje pretpostavki za samoodriv i ujednaen ekonomski razvoj i smanjenje siromatva za jednu treinu do kraja 2007. godine. U Bosni i Hercegovini je napokon, nakon osam godina, usvojena ekonomska strategija na nivou drave, kako bi se ujedinili svi napori u cilju breg provoenja

17

tranzicijskih reformi. Za realizaciju ciljeva PRSP-a, domae vlasti su pred sebe postavile slijedee strateke zadatke:

Do 2007. godine dostii stopu ekonomskog rasta od 6 %, kako bi u 2007. godini na ukupan proizvod bio jednak 2/3 proizvoda BiH iz 1991. godine;

Do 2007. godine smanjiti stopu siromatva za 33 %, odnosno iz siromatva izbaviti oko 230.000 stanovnika Bosne i Hercegovine;

Stvoriti pretpostavke za punopravno lanstvo u Evropskoj Uniji (Potpisati i Sporazum o stabilizaciji i pridruivanju i ispuniti uslove iz sporazuma);

Stvoriti pretpostavke za dalju liberalizaciju i integraciju BiH u svjetske trgovinske tokove, u cilju privlaenja novih Stranih Direktnih Investicija (SDI) i dostizanje stope rasta izvoza od 15 %.

U Bosni i Hercegovini, graani ele da se obezbijede svi uslovi koji e omoguiti bri ekonomski rast, kako bi se smanjilo siromatvo i unaprijedio ivotni standard svih stanovnika. Uz stvaranje pretpostavki za bri ekonomski rast, graanima se otvaraju mogunosti za nova i bolja zaposlenja, vea primanja za njihove porodice, kvalitetnije usluge za socijalne kategorije stanovnika, bolje zdravstvene usluge i bolje obrazovanje.

Razvojna strategija BiH je rezultat irokog konsultivnog procesa, a u kljunoj formulaciji PRSP-a aktivno su uestvovale i nevladine organizacije, akademski radnici, te predstavnici mladih, sindikata, privatnog sektora, stranih investitora i meunarodne zajednice. Metodologija pripreme PRSP-a moe se objasniti kao potreba da se do Strategije doe kroz irok krug konsultacija sa svim segmentima drutva, te da se u Strategiju ugrade realni ciljevi i samim tim poveaju anse za implementaciju. Cilj ovakve metodologije je:

Jaanje kapaciteta vlada da definiraju i realiziraju strateke dokumente; Jaanje dijaloga izmeu vlada i civilnog drutva; Vizija ekonomskog razvoja sa posebnim akcentom na smanjenje siromatva.

Rad na izradi Razvojne strategije BiH PRSP koordinirao je Koordinacioni odbor za ekonomski razvoj i evropske integracije. lanovi ovog odbora su bili: predsjedavajuiVijea ministara BiH, ministar vanjske trgovine i ekonomskih odnosa, ministar finansija i trezora, ministar vanjskih poslova, premijeri vlada oba entiteta, ministri finasija oba entiteta, gradonaelnik Distrika Brko i direktor Direkcije za evropske integracije. Odlukom Vijeaministra BiH formiran je Ured koordinatora za PRSP, lociran pri Ministarstvu vanjske trgovine i ekonomskih odnosa, zajedno sa uredima za PRSP na nivou entiteta i koordinatorom za Distrikt Brko. Takoer su izabrani koordinatori za lokalne konsultacije na nivou opina u RS i kantona u FBiH. Na izradi samog dokumenta radilo je 15 meuentitetskih radnih grupa, za sljedee sektorske prioritete: obrazovanje, socijalni sektor, zdravstvo, poljoprivreda, umarstvo i vodoprivreda, okoli, infrastruktura, energija, informacione tehnologije, deminiranje, industrija, makroekonomski i fiskalni okvir, tranzicija, reforma javne uprave, i statistika. Na elu radnih grupa su bili koordinatori, koji dolaze iz nadlenih entitetskih i dravnih ministarstva, a lanovi su takoer uposlenici nadlenih ministarstava ili agencija koje se bave tom problematikom, kao i lokalni eksperti.

Radi dodatnog jaanja rada radnih grupa, u saradnji sa univerzitetima iz cijele zemlje, oformljen je Tim koji ine 22 nauna radnika iz cijele BiH. Ovaj Tim ima savjetodavnu ulogu za svaku od gore navedenih radih grupa. etiri radne grupe imaju u svome sastavu i predstavnike nevladinih organizacija, i to za socijalni sektor, obrazovanje, okoli i borbu protiv korupcije. Od samog poetka rada na PRSP- u pristupilo se izgradnji partnerstva sa

18

svim segmentima civilnog drutva u Bosni i Hercegovini. Tako je tokom aprila i maja 2002. odran niz sastanaka, koji je za cilj imao informisanje i mobilizaciju partnera iz sfere civilnog drutva. Vlada je od samog poetka iskazala spremnost na saradnju. Tako je kljuna uloga na strani nevladinih organizacija (NVO) pripala Centralnoj grupi, koju inisedam predstavnika NVO-a, izabranih od strane 150 NVO. Centralna grupa, koja se sastoji od pet predstavnika lokalnih i dva predstavnika meunarodnih NVO-a, uz logistikupodrku ICVA sekretarijata, radila je, u prvom krugu, konsultacije sa najsiromanijim i najugroenijim kategorijama stanovnitva, dok se u drugom krugu konsultacija fokusirala na sljedee sektore: obrazovanje, socijalni sektor, antikorupcija, poljoprivredu i okoli.

Proces javnih konsultacija sa segmentima civilnog drutva predstavlja vaan elemenat ukupnog procesa rada na PRSP-u. Kroz njihov irok dijapazon vladama je omogueno da saznaju vie o problemima najugroenijih kategorija stanovnitva, a istovremeno su predstavnici civilnog drutva doli u priliku da se mobiliziraju i da uspostave dijalog sa predstavnicima vlada, kako bi iznijeli svoja miljenja i stavove o vanom stratekom dokumentu za cijelu BiH.

U periodu od godinu dana, od aprila 2002. godine do aprila 2003. godine, odrana su dva kruga konsultacija na dravnom, entitetskom i lokalnom nivou. Incijalni sastanci su imali za cilj informiranje partnera iz civilnog drustva oko naina izrade PRSP-a. Ovi promotivni skupovi okupili su preko 5000 zainteresovanih organizacija i pojedinaca. Prvi krug konsultacija, koji se bazirao na Nacrtu razvojne strategije BiH (I PRSP), imao je za cilj da informie partnere o samom procesu rada na PRSP-u, zatim da dovede do generalnih preporuka kako graani vide BiH u narednom srednjoronom periodu, kao i to koji sektori zahtijevaju posebnu panju. U ovom krugu konsultacija, odrano je oko 110 okruglih stolova u svim dijelovima BiH.

Jedan od odgovora na pitanje zato je BiH potrebna Razvojna strategija na nivou drave je neravnomjeran razvoj izmeu dva entiteta i meu kantonima u F BiH, te opinama u BiH. Dravi je potrebna jasna vizija ekonomskog razvoja zemlje, vizija koja e osigurati ravnomjeran ekonomski razvoj, u kojoj e se uzeti u obzir regionalna nejednakost i promovisati ekonomski rast regiona.

Kao rezultat procesa tranzicije, centralistike vlade idu ka decentralizaciji, u cilju smanjenja aktivnosti, ali i prenoenja odgovornosti na lokalne nivoe vlasti, u skladu sa konceptom lokalne samouprave. Prenoenje odgovornosti i poveanje odgovornosti lokalnih zajednica u cilju uspostave efektivne administaracije, praeno je prenoenjem resursa i tehnikihkapaciteta. Ukoliko lokalne vlasti ne pristupe LER-u na adekvatan nain, moe doi do neeljenih efekata, stoga LER treba doivjeti svoju promociju. Lokalna samouprava ima veu odgovornost za ekonomsku dobrobit svojih graana. Iako lokalna uprava nije odgovorna za stvaranje radnih mjesta, ona treba da promovie Lokalni ekonomski razvoj, stvaranjem uslova koji podupiru poslovanje preduzea.

Doprinos opina Razvojnoj strategiji je u tome da su opine motori razvoja. Podaci opinaza samu izradu Strategije i za akcione planove su od bitnog znaaja za razvoj drave u cjelini, s obzirom na podatke koji daju odgovor na pitanje zato su neke opine bolje od drugih i koje su alternative za razliite opine, pri emu je bitno da Vlada prati ekonomske tokove u opinama.

19

Upravo jaanje opina je jedna od kljunih stvari bitnih za ekonomski razvoj BiH, jer se na lokalnom nivou nalaze i najdirektnije prepreke za razvoj privatnog sektora. PRSP na lokalnom nivou podrazumijeva konkretne akcije i planove, sa lokalnim prioritetima:

otvaranje radnih mjesta, stvaranje poduzetnike kulture, neophodna deregulativa, urbanizam, stvaranje prostornih uslova, izgradnja kapaciteta, edukacija, konsultovanje javnosti, itd.

Lokalni ekonomski razvoj je proces putem kojeg partneri (javni sektor, privatni sektor i nevladin sektor) rade zajedno sa ciljem stvaranja boljih uslova za ekonomski rast i stvaranje radnih mjesta. Putem ovog procesa oni uspostavljaju i odravaju dinaminu poduzetniku kulturu i stvaraju novu zajednicu i poslovno blagostanje, u cilju poboljanja kvaliteta ivota za sve u zajednici. Lokalni ekonomski razvoj usmjeren je na privlaenje biznisa, kreiranje dobrog poslovnog okruenja i asistiranje postojeim i novim firmama u poboljanju njihovog poslovanja, on treba da srui prepreke i da prui savjete i after care.

4. POTREBA ZA LOKALNIM EKONOMSKIM RAZVOJEM

Korejska poslovica kae: 'Ma koliko imali bisera, od njih nikada neemo napraviti ogrlicu, sve dok ih ne naniemo.' Lokalna uprava ne moe sama vriti Lokalani ekonomski razvoj. LER treba da je napor razliitih sektora, ukljuujui nevladine organizacije, poslovni sektor i graane. Privatna preduzea su ta koja stvaraju dobrobit u lokalnim zajednicama, ali uspjeh njihovog poslovanja zavisi od povoljnosti lokalnih uslova koji utiu na poslovanje. Lokalne vlade imaju kljunu ulogu u stvaranju uslova za uspjeh poslovanja. Tako su za LER zadueni lokalna uprava, privatni sektor i sami graani, ustvari - svi oni koji imaju interes za Lokalni ekonomski razvoj zadueni su za aktivnosti LER-a.

U Bosni i Hercegovini oigledna je potreba za ubrzanjem ekonomskih aktivnosti koje bi dovele do nove proizvodnje, investicija, zapoljavanja i izvoza. Statistike informacije, koje mjere napredak ekonomskog rasta, baziraju se na zbiru pojedinanih aktivnosti privatnog sektora irom BiH. Ove pojedinane aktivnosti se odvijaju u okviru lokalnih zajednica i bez obzira na to da li je to aktivnost pojedinca koji se prvi put uputa u privatan biznis ili iskusnog dugogodinjeg poduzetnika, domae ili inostrane kompanije, ona se realizira na lokalnom nivou u neijem susjedstvu.

Vladine institucije na dravnom nivou nastoje obezbijediti ravnopravne uslove za svakoga ko se eli ukljuiti u privatni biznis, a lokalne zajednice se takmie da upravo kod njih statistika zabiljei to bolje ekonomske rezultate, kako bi ivot u njihovim sredinama bio bolji i kvalitetniji. Ova potreba, kako je ranije pojanjeno, moe se podrati u okviru sistemskog procesa koji je nazvan Lokalni ekonomski razvoj. Potrebe za kvalitetnijim sistemom, koji e stimulisati i motivirati ekonomske aktivnosti, imaju svi u Bosni i Hercegovini. Kompletno drutvo Bosne i Hercegovine ima potrebu za boljim i kvalitetnijim procesom Lokalnog ekonomskog razvoja. Uobiajeno je da se podjela unutar drutva vri na vladin sektor, privatni sektor i graane.

Prije 1989. godine drutvo Bosne i Hercegovine i nije imalo tako izraenu potrebu za aktivnostima na Lokalnom ekonomskom razvoju, u smislu LER-a kako se danas definie.

20

To ne znai da stanovnici lokalnih zajednica nisu imali potrebu za unapreenjemekonomskog poloaja, ve neto sasvim drugo. Prije 1989. godine, lokalne zajednice nisu imale mogunosti da se bave Lokalnim ekonomskim razvojem iz nekoliko kljunih razloga:

Na nivou drave kreirani su ekonomski planovi koji su se proimali sve do nivoa lokalne zajednice. Ovakvi ekonomski planovi, kreirani u centru, davali su jasnu sliku ekonomske perspektive lokalne zajednice. Uobiajeni primjer za ovakve aktivnosti jeste da su se u politikom centru donosile odluke hoe li se ili ne u jednoj lokalnoj zajednici graditi nova tvornica, osnivati novo preduzee, proizvoditi vee koliine proizvoda ili finansijski podrati nove investicije u fiziku infrastrukturu, za potrebe dugogodinjih ekonomskih planova. Lokalne opinske administracije generalno nisu bile obavezne utjecati na tokove ekonomskog razvoja u opinama, ve je njihova uloga bila prvenstveno odravanje mehanizma za kontrolu, administraciju i monitoring rada lokalnih preduzua, te pruanje administrativnih usluga.

Privatna inicijativa, u smislu slobodne trine ekonomije, prije 1989. godine bila je strogo ograniena. Pojedinci, bez obzira na njihove vlastite elje za bavljenjem biznisom, znanje i sposobnost, posjedovanje kapitala i tehnologija, nisu mogli osnovati i registrovati preduzee, koje bi iskljuivo na osnovu odluka vlasnika-pojedinca zapoljavalo nove radnike i proizvodilo nove proizvode i usluge. Iz tog razloga, od strane privatnog sektora nije bilo potrebe za njihovim ukljuivanjem u aktivnosti koje bi doprinosile boljem ekonomskom poloaju lokalne zajednice.

Graani su mogli utjecati na unapreenje ekonomskog poloaja opine jedino kroz politiki proces, politikim angaovanjem. Na taj nain, graani koji su vie dopirali na ljestvici politikih nivoa mogli su vie doprinijeti da njihova opina ili opina za koju se oni zalau zauzme povoljniji poloaj unutar dravnih ekonomskih planova. Sve druge inicijative graana jednostavno nisu mogle biti ostvarene, jer nije postojao drugi mehanizam putem kojeg bi graani ostvarili svoje ekonomske ciljeve.

U tom periodu, zahvaljujui politikom sistemu koji nije dozvoljavao ekonomske slobode pojedinaca, nije bilo potrebe za aktivnostima na Lokalnom ekonomskom razvoju. U takvom drutvenom ureenju, aktivnosti na ekonomskom razvoju su funkcionirsale na nain kako je jednostavno prikazano na slici 3.a.

Slika 3. ematski prikaz tokova LER-a u ne-trinom i trinom modelu

DRZAVA

DONOSENJE ODLUKA

(POLITICKA PARTIJA/JE)

MJERE POLITIKE DIREKTNI

UTJECAJ

PROIZVODNJA ZAPOSLENOST IZVOZ/UVOZ

KOLEKTIVNA PROMJENA EKONOMSKOG POLOZAJA

POD

STIC

AJ

DRZ A

VE

DONOSENJE ODLUKA

(POJEDINAC)

PROIZVODNJA ZAPOSLENOST IZVOZ/UVOZ

INDIVIDUALNA PROMJENA EKONOMSKOG POLOZAJA

ZAD

OVO

L JST

VO

/NE Z

AD

OVO

LJST

VO

Z AD

OVO

L JST

VO

/NEZ

AD

OVO

LJST

VOO

DLU

KE

Z ALER

OD

LUKE

Z ALE

R

SLIKA A: NETRZISNI PRISTUP LERSLIKA B: NETRZISNI PRISTUP LER

21

Na drugoj strani (slika 3 b) prikazan je model tokova Lokalnog ekonomskog razvoja u trinom modelu. Zahvaljujui tranzicijskim promjenama na nacionalnom nivou, dravne institucije su zapoele sa reformama koje bi trebale omoguiti usvajanje novih funkcija drave, koje su u skladu sa potrebama institucija koje omoguavaju efikasan razvoj trino orijentisane ekonomije.

Na lokalnom planu, ekonomska tranzicija stavlja veliki izazov pred lokalne vladine institucije koje se suoavaju sa sve veom potrebom da 'neko neto' uini kako bi upravo u njihovoj zajednici dolo do novih i snanih pomaka na unapreenju ekonomskog poloaja graana. Iz tog razloga, potrebu za Lokalnim ekonomskim razvojem imaju svi, i graani i predstavnici privatnog sektora i na kraju lokalne vladine institucije Za razliku od centralno-planskog sistema, ekonomska tranzicija je donijela promjene u kojima postaju najznaajnijiprioriteti pojedinaca, koji iskljuivo na osnovu vlastitog interesa donose ekonomske odluke, koje mogu utjecati na ekonomski poloaj kompletne lokalne zajednice

22

1. PRIORITETI GRAANA, PRIVATNOG I JAVNOG SEKTORA

Brojna iskustva u provoenju politika jasno pokazuju da je prvi korak u procesu donoenja odluka formulisanje ciljeva i kreiranje strategija. Ovo postaje posebno vano kada se radi o formiliranju ekonomskih politika. Za Lokalni ekonomski razvoj, proces koji ukljuuje brojne uesnike i razvnovrsne akcije, formulisanje jasnih ciljeva i strategije za njihovo ostvarivanje, moe biti od vitalne vanosti za uspjeh ili neuspjeh.

Prilikom formulisanja ciljeva Lokalnog ekonomskog razvoja, donosioci odluka na lokalnom nivou esto vide LER kao mogu odgovor na pitanja tipa 'ta je potrebno da uradimo kako bi napravili pozitivne promjene u ekonomiji nae opine?', 'Kako zaposliti nezaposlene?', 'Kako pomoi mladim ljudima kojima su potrebni stanovi?'. Prilikom formulisanja ciljeva Lokalnog ekonomskog razvoja esto se gube iz vida prioriteti graana, ve se ciljevi LER-a formuliu na osnovu iskustava ili uskih vienja pojedinaca. Upravo iz tog razloga, veoma je bitno poznavati neke od kljunih prioriteta svih zainteresovanih za Lokalni ekonomski razvoj.

1.1. Kljuni prioriteti graana

Na prvom mjestu prioriteta jesu prioriteti graana iz kojih proistiu i svi ostali prioriteti drugih grupa u drutvu. Na osnovu razliitih istraivanja za potrebe ovog prirunikaodabrana je jedna ljestvica prioriteta, koja u deset oblasti obuhvata najznaajnije potrebe graana na lokalnom nivou. Pojedine druge ljestvice sadravaju manje prioriteta ili vie prioriteta u kojima je grupirano (ili dodatno razvrstano) nekoliko slinih prioriteta. Na osnovu ove ljestvice prioriteta, koja je bazirana na opim predpostavkama o potrebama graana, potvreno kroz istraivanje, kreiraju se sve aktivnosti na Lokalnom ekonomskom razvoju, koje bi dovele do usaglaavanja potreba i prioriteta, sa jedne, i stanja i mogunosti,sa druge strane. Kljuni prioriteti graana obuhvataju slijedee oblasti:

1. Politiko i socijalno okruenje (generalno stanje, potovanje zakona, unutranja stabilnost, stepen kriminala);

2. Ekonomsko okruenje (mogunosti zapoljavanje, stope razvoja i napretka, visina trokova ivota, raznovrsnost dostupnih usluga,..);

3. Socijalno kulturno okruenje (mogunosti za udruivanje, prisutnost medija, kulturni dogaaji i manifestacija);

4. Medicinska i zdravstvena pitanja (zagaenje, bolnice, istoa vode, smee);5. Pristup kolama i obrazovanju;

DRUGO POGLAVLJE

Ciljevi Lokalnog ekonomskog razvoja

23

6. Javne usluge i transport (telefon, internet, gradski saobraaj, parkovi); 7. Rekreacija (restorani, kina, pozorita, sportski tereni); 8. Mogunost nabavke potronih proizvoda;9. Smjetaj;10. Prirodno okruenje.

Iako postoji praksa da pojedine institucije rangiraju znaajnije jednu grupu prioriteta u odnosu na drugu, stvarno stanje pokazuje da su graani najee podjednako zainteresovani za svaku od navedenih grupa prioriteta. U sluaju da lokalna zajednica ne ispunjava i samo jedan od prioriteta graana direktno dovodi do njihovog nezadovoljstva, bez obzira na stanje i nivo zadovoljenih potreba u drugim (ili ostalim) prioritetima.

1.2. Kljuni prioriteti poslovnog sektora

Usvajajui principe trine ekonomije, znaajno je porasla uloga privatnog sektora. Izostavljajui uobiajene trine motive i prioritete, prioriteti poslovnog sektora i nisu toliko iroki kao to su to interesi graana, koji su predhodno pobrojani. Kljuni prioriteti poslovnog sektora se ogledaju u obezbjeenju okruenja, u kojem oni ravnopravno sa ostalima mogu obavljati poslovne aktivnosti. U tom kontekstu, kljuni prioriteti poslovnog sektora se ogledaju u slijedeem:

1. Omoguavanje uslova za obavljanje poslovne djelatnosti, u skladu sa interesima pojedinca (potreba za infrastrukturom, prostorom i objektima);

2. Potreba za ravnopravnim tretmanom od strane vladinih institucija (jednaka primjena zakonskih propisa i praksi za sve poslovne subjekte);

3. Jednak pristup vladinim resursima i mogunostima;4. Jednaku mogunost koritenja vladinih usluga i beneficija; 5. Obezbjeenje jednakih uslova u poslovanju podsticanje konkurencije.

Pojedinac, nakon donoenja odluke za ulazak u posao, razmatra brojna pitanja svrstana u anse i prijetnje koje bi bile dobre za unapreenje njegovog sopstvenog poloaja. Nakon to je, zahvaljujui poslovnom okruenju, trenutnim ekonomskim uslovima i potencijalnim mogunostima, uao u poslovni sektor ulaganjem rada, kapitala i znanja, on na lokalnom nivou ima potrebu za jednakim tretmanom, to efikasnijim administrativnim uslugama i takvim objektivnim uslovima poslovanja koji omoguavaju realizaciju njegovih poslovnih planova.

1.3. Kljuni prioriteti vladinog sektora

U prvom dijelu vidjeli smo da graani od svojih lokalnih zajednica zahtjevaju mnogo i to u veoma razliitim oblastima drutva. Sa druge strane, poslovni sektor se upravlja uslovima koji diktiraju na tritu i on na lokalnom nivou trai prilike koje su nediskriminatorske i koje ne umanjuju njegovu konkurentsku sposobnost. Na kraju, tu su prioriteti vladinog sektora, koji se ogledaju u slijedeim oekivanjima:

1. Obezbjeenje zaposlenosti za radno sposobno stanovnitvo, 2. Stabilan rast ekonomskih aktivnosti, 3. Unaprijeenje blagostanja i ivotnog standarda stanovnika u lokalnoj zajednici.

24

Razumijevanjem prioriteta graana i privatnog sektora, te osnovnih zadaa vladinih ekonomskih politika, mogu se kreirati jasni i svima prihvatljivi ciljevi Lokalnog ekonomskog razvoja.

2. KREIRANJE CILJEVA I STRATEGIJA ZA LOKALNI EKONOMSKI RAZVOJ

Meunarodno iskustvo govori da podravanje ekonomskog razvoja stvaranjem uslova pogodnih za privatna ulaganja i ekonomski rast ovise o lokalnoj poslovnoj okolini i koritenju lokalnih javnih ulaganja na strateki nain. Strateko planiranje odnosi se na pitanja zapoljavanja, privlaenja investicija, pristupa kapitalu, infrastrukturi i ostalim faktorima koji se odnose na Lokalni ekonomski razvoj i prosperitet lokalne zajednice. Strateko planiranje Lokalnog ekonomskog razvoja je alat koji javni sektor koristi da bi promijenio poslovno okruenje i odredio prioritete, ali to nije alat kojim se rjeavaju svi problemi.

Strategija, kao kljuna komponenta procesa planiranja lokalne zajednice, ukljuuje sve aktere u zajednici i odnosi se na pravilnu procjenu i upotrebu postojeeg potencijala u regionu, usmjerenu na stvaranje novih radnih mjesta, razvoj novih preduzea i podizanje ivotnog standarda. Vremenski se odnosi na period od najee pet godina, sa prateimkratkoronim, srednjoronim i dugoronim ciljevima. Strategija daje odgovor na pitanje 'Kako emo postii nae ciljeve?' U sebi ukljuuje:

Formulaciju izjave o Viziji, Odreivanje ciljeva i mjera za postizanje ciljeva, Sprovoenje SWOT analize, Formulaciju stratekih, kljunih pitanja, Formulaciju projekata, akcionih planova, Implementaciju i pregled.

Proces stratekog planiranja poinje procesom identifikacije ljudi, javnih institucija, poslovnih djelatnosti, civilnih organizacija i drugih grupa sa zajednikim interesom za lokalnu privredu. Glavni temelj stratekog procesa su upravo vjetine i resursi koje svaka grupa zainteresiranih strana donosi u proces, dovodei do partnerstva ovih sektora. Odreivanjem osobe koja je u lokalnom organu uprave odgovorna za LER ili osnivanjem Odjela za LER, stvaranjem partnerske mree Menadment tima, zapoinje i proces stvaranja Tima za strateko planiranje. Tim zapoinje rad na Viziji, osigurava podatke o lokalnoj ekonomiji, koristi SWOT analizu komperativnu procjenu koja e dovesti do stratekih i kljunih pitanja na osnovu kojih e se formulisati projekti. To je okvir u kojem se analizom informacija o jakim stranama, slabim stranama, prilikama i opasnostima odreuje lokalna situacija. Strateka pitanja su ona pitanja koja su vana za postizanje Vizije i koja su se pokazala vanima u SWOT analizi. Strateko pitanje je izraeno u obliku upitne reenice sa mogunou jednog od vie odgovora, za ta se odluuje kasnije. Na primjer, 'Kako moemo podsticati i podrati mala i srednja preduzea (MSP)?' Potpora stratekim kljunim pitanjima su projekti, oni implementiraju konkretne elemente Strategije. Implementacija je test cijelog procesa. Prvi korak implementacije Strategije je predlaganje Strategije Vijeu na usvajanje. Implementacija se moe povjeriti Timu za strateko planiranje ili se moe osnovati Tim za implementaciju. Monitoring pregled Strategije bitan je iz razloga eventualnog dopunjavanja ili mijenjanja planova, ukoliko se ukae potreba za dopunjavanjem ili mijenjanjem planova, zatim radi finansijskog aspekta planova,

25

te radi organizacijskog pregleda potreba za promjenama u Lokalnom ekonomskom razvoju. Strategija treba da se redovno i periodino dopunjava novim, svjeim informacijama. Do ocjene rezultata Strategije dolazimo pregledom rezultata u pogledu siromatva, podsticanja rasta lokalnog poslovanja, infrastrukture, sigurnog okruenja i poduzetnikog okruenja, obrazovanja i poboljanja kvaliteta ljudskih resursa, konkurentnosti lokalne zajednice, kapaciteta i kvaliteta pruanja usluga lokalne vlasti i ostalih ciljeva Lokalnog ekonomskog razvoja.

Da bi se kreirali opeprihvaeni ciljevi Lokalnog ekonomskog razvoja zajednice, koji bi na najbolji nain ostvarili prioritete graana i poslovnog sektora, kreatori strategija na prvom mjestu trebaju izraditi kompetitivnu procjenu trenutne ekonomske pozicije opine.

2.1. Procjena trenutne pozicije opine

Prilikom procjene trenutne pozicije opine mogu se koristiti razliite metodologije, koje mogu dati razliite slike o ukupnom stanju opine. Na jedan nain moemo posmatrati samo svoju opinu i samo ekonomiju te opine. Na ovaj nain zanemarujemo prvenstveno ostale prioritete graana, ali takoe zanemarujemo stvarnost i relativnu poziciju opine, naspram drugih opina i regija u zemlji. Drugi pristup je sveobuhvatniji. U okviru ovog pristupa, ekonomske karakteristike se posmatraju u odnosu na ekonomske karakteristike drugih opina. Jo jedna specifinost ovog pristupa jeste da se ekonomske karakteristike ne posmatraju izlovano, ve multidisciplinarno, uzimajui u obzir sve druge prioritete graanai privatnog sektora.

Koritenjem prvog pristupa, prikupljanjem informacija, moemo kreirati SWOT analizu opine, na nain prikazan na slijedeoj emi:

SNAGE x Struna radna snaga x Povoljan geo.poloaj x Znanja i iskustva

SLABOSTI x Nerazvijena infrastruktura x Veliki broj nezaposlenih x Nedostatak finan. sredst.

MOGUNOSTI x Razvoj ekolo. Poljop. x Turizam x Privlaenje SDI

PRIJETNJE x Odlazak mladih x Prljave tehnologije x Nisko plaeni poslovi

Koliko god detaljno vrili istraivanje i radili na SWOT analizi, bez uzimanja u obzir vanjskih faktora teko da emo moi formirati pravilne ciljeve Lokalnog ekonomskog razvoja. U predhodnoj SWOT analizi smo rekli da nam je prednost struna radna snaga, ali da nam je slabost nerazvijena infrastruktura.

Ako elimo samo na osnovu ova dva kriterija da formiramo cilj LER-a, koji bi trebao da bude u skladu sa generalnim ciljem Lokalnog ekonomskog razvoja stvaranje posticajnog i privlanog okruzenja za razvoj privatnog sektora, mogu se postaviti neka od slijedeihpitanja:

U snagama smo naveli da je snaga nae opine struna radna snaga. U odnosu na koga naa opina ima strunu radnu snagu? U odnosu na nae susjede? U odnosu na prosjek u dravi? Ili je to odnos - strunost radnika/cijena sata rada?

U slabostima smo naveli da je slabost nae opine nerazvijena infrastruktura. Da li je naa infrastruktura nerazvijena iz prostog razloga to se tokom godina

26

amortizovala toliko da vie nije u funkciji kao prije deset godina i vie? Da li infrastruktura dovodi nau opinu u nepovoljniji poloaj u odnos na susjednu? Da li naa infrastruktura ne omoguava savremeno poslovanje koje je uobiajeno u drugim dravama (irokopojasni internet, PTT komunikacije, transportne komunikacije)?

U drugom sveobuhvatnom pristupu potrebno je prvenstveno posmatrati opinu u relativnom odnosu naspram drugih opina u dravi. Slika 4 moe ilustrovati takav pristup. Na slici moemo vidjeti uporedni prikaz gradova u Bosni i Hercegovini, selektovanih prema procijenjim bruto drutvenim proizvodom po glavi stanovnika.

Slika 4. Pregled selektovanih opina/gradova u BiH prema procijenjenom BDP-u po glavi stanovnika, mart 2004. godine (u konvertibilnim markama)

IZVOR: Prema podacima statistikog zavoda, ALDI procjena BDP za gradove

0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000

Gacko

Kupres

Mostar

Sarajevo

Grude

Trnovo

Tuzla

Trebinje

Banja Luka

Ugljevik

Biha

Han Pijesak

Travnik

Zenica

Ljubuki

Brko

Vitez

Laktai

ajnie

Mrkonji Grad

Bijeljina

Konjic

Doboj

Lukavac

iroki Brijeg

Gradika

Graanica

Tesli

Srebrenica

Kalesija

Opina/Grad

KM

Gradovi ispod50.000 stanovnika

Gradovi od 50.000do 100.000stanovnika

Gradovi BiH preko100.000 stanovnika

BDP BiH Prosjek 3.037

27

Slika pokazuje da je najvei procijenjeni BDP po glavi stanovnika u Opini Gacko, najmanji u Opini Kalesija, dok se ostali gradovi i opine nalaze izmeu ove dvije najveevrijednosti. Takoe, na slici moemo vidjeti da su manje opine (sa manje od 50.000 stanovnika) jednako zastupljene i meu opinama sa najveim i ali i sa najmanjim BDP-om per capta. Najvee opine/gradovi se nalaze meu opinama sa najveim BDP-om per capta, dok se opine sa brojem stanovnika od 50 do 100 hiljada nalaze negdje u sredini ili u dijelu opina sa najmanjim BDP-om po glavi stanovnika. Da li su nam ovi podaci dovoljni kako bi se mogle utvrditi stvarne ekonomske potrebe nae opine?

Procjena BDP-a po opinama raena je po principu broj zaposlenih u opini x prosjenaplata u opini (broj zaposlenih u BiH x prosjena plata u BiH) x procjena BDP-a u Bosni i Heregovini. Ovakav nain procjene je jedino raspoloivo jednostavno analitiko orue za izradu ovakvog rauna. Na ovakav nain lako je vidjeti da je, meu opinama sa slinim brojem stanovnika, u Gacku bolja ekonomska situacija nego u Kalesiji, u Bihau nego u Tesliu ili u Mostaru nego u Bijeljini.

Slika 5. Pregled selektovanih opina, po postotku zaposlenih u odnosu na ukupan broj stanovnika

IZVOR: Prema podacima statistikog zavoda, ALDI analiza

0 6 12 18 24 30

Gacko

Mostar

Grude

Banja Luka

Biha

Travnik

Ljubuki

Vitez

ajnie

Bijeljina

Doboj

iroki Brijeg

Graanica

Srebrenica

Opina/Grad

%

Prosjekza BiH 16 %

28

Na ovakav nain, kreatori planova Lokalnog ekonomskog razvoja mogu, u svim opinamaiji je BDP po glavi stanovnika ispod crvene linije (prosjek BDP-a per capta za BiH), da sa pravom insistiraju na aktivnostima koje e doprinijeti poveavanju obima privatnog sektora u svojoj opini. Iako je to cilj svake opine, ovim statistika govori da neto nije u redu u njihovim opinama, jer se nalaze daleko ispod prosjeka opina u Bosni i Hercegovini.

Meutim, ovi podaci ne znae automatski da je u jednoj opini kvaliteta ivota bolja u omjeru koji ovi podaci pokazuju. Neke opine, kao to je to na primjer Kupres, imaju veoma mali broj stanovnika, svega 3.018, i zbog toga je njihov BDP per capta toliko visok. Slian su primjer i sve ostale opine sa nadprosjenim BDP-om per capta, a koje imaju manje od 50.000 stanovnika.

Kako bi dobili precizniju relativnu poziciju opina, kao primjer emo da iskoristimo jedan drugi pokazatelj. Nezaposlenost je generalni problem za sve opine u Bosni i Hercegovini. Niti jedna opina se ne moe pohvaliti sa niskim stopama nezaposlenosti, ak niti ispod 15 procenata. Upravo zbog toga, sve opine istiu problem nezaposlenosti kao jedan od kljunih problema lokalne zajednice. Kreatori Lokalnog ekonomskog razvoja sigurno epostaviti za cilj stvaranje usluva za poveanje zaposlenosti radno sposobnog stanovnitva.

Samostalno posmatrajui podatke iz slike 5. jasno je vidljivo da je u Trebinju znatno tee poveati zaposlenost stanovnitva u odnosu na Brko. Ali, ovi podaci mogu biti korisniji na Lokalnom ekonomskom razvoju ako se posmatraju kao precizna mjerila prilikom kreiranja ciljeva Lokalnog ekonomskog razvoja. Kreatori ciljeva Lokalnog ekonomskog razvoja mogu postaviti umjerene ciljeve i rei da ele u narednih nekoliko godina poveati zaposlenost do prosjeka zaposlenosti u Bosni i Hercegovini. Ali, takoe mogu biti entuzijasti i rei da ele dostii opine koje biljee najvei omjer zaposlenosti, kao to je na primjer Trebinje.

Meutim graani imaju i druge prioritete osim isto ekonomskih. Kako je ranije navedeno u sekciji 1.1., graani su zainteresovani i za socijalno okruenje, zdravstvene usluge, rekreaciju i zabavu, kulturu i trgovinu. Uobiajeno je da je kvaliteta ovih usluga direktno proporcionalna BDP-u opina ili gradova, tako da kada bi se rangirala kvaliteta ovih usluga ona bi bila veoma slina ve prikazanoj slici 2 iz prvog poglavlja. Upravo iz tog razloga, stanovnitvo manje opine ima vee potrebe za boljom ekonomskom pozicijom, kako bi nadomjesilo nedostajue usluge, koje su na raspolaganju graanima u gradovima sa veimBDP-om.

2.2. Formulisanje ciljeva Lokalnog ekonomskog razvoja

Naelnik Opine, Opinsko vijee, pomonici Naelnika, Tim za lokalni ekonomski razvoj, vladine institucije, kvazivladine organizacije, poslovna zajednica, civilne organizacije, obrazovne institucije, mediji, graani - svi trebaju uloiti svoje napore u stvaranju boljeg poslovnog okruenja.

Jedan od ciljeva Lokalnog ekonomskog razvoja jeste i to da treba usluge koje se pruaju u zajednici prenijeti na opine i speecijalizovana odjeljenja u Kantonu, a ne ostaviti profesionalcima koji te usluge pruaju radi sticanja vlastite dobiti, jer profesionalac ustvari nudi usluge dok opina iskazuje brigu, profesionalci nude usluge, dok zajednica probleme rjeava.

29

Meutim, ovu tezu ne treba shvatiti tako da se bavljenje Lokalnim ekonomskim razvojem treba iskljuivo prepustiti opinama, odnosno javnom sektoru, jer veoma bitnu ulogu imaju profesionalci kao to su nevladine organizacije koje pruaju strunu i tehniku pomosamim opinama, a posredstvom njih, ali i direktno, i poduzetnicima i graanstvu.

30

Prilikom planiranja, pripreme i implementacije aktivnosti opina na Lokalnom ekonomskom razvoju, opine se nerijetko povode principom 'identifikovali smo problem, obezbijedili smo sredstva i otpoeli sa aktivnostima'. Ili to je moda jo karakteristinijiprimjer - opine imaju sredstva ili mogunost da realizuju neku aktivnosti, nakon ega dolazi planiranje aktivnosti i njihova implementacija. U sutini, postoje dva principa planiranja aktivnosti na Lokalnom ekonomskom razvoju, kako je prikazano na slijedeoj slici:

Slika 6. ematski prikaz donoenja odluka o aktivnostima na LER-u

SREDSTVA

PROBLEM

CILJ

AKTIVNOST

PROBLEM

SREDSTVA

CILJ

AKTIVNOST

Lokalne zajednice u Bosni i Hercegovini nalaze se pred tekim izazovom.. Ekonomski problemi su svima oigledni i svi su zainteresovani za njihovo rjeavanje. Meutim,problem predstavlja pristup u njihovom rjeavanju, to jasno prikazuje prethodna ema. Na lijevoj strani ema govori o 'klasinom' pristupu rjeavanja problema. Tek nakon to se obezbijede sredstva, identificiraju se problemi i aktivnosti za njihovo rjeavanje. Aktivnosti dovode do promjene ili smanjivanja problema i tako se na lokalnoj razini zapoinje proces koji dovodi do unapreenja situacije. Meutim, problem predstavlja ako u lokalnoj zajednici ne postoje sredstva. Bez njih, opina se ne trudi da identifikuje probleme ili da planira aktivnosti na njihovom rijeavanju. Bez sredstava, aktivnosti na LER se i ne pokreu cijeli proces stoji u mjestu. Upravo ovakav primjer govori da je potrebno koristiti obrazac ili korake koji su se pokazali kao dobri vodii prilikom kreiranja aktivnosti na Lokalnom ekonomskom razvoju. Desna slika pokazuje generalni okvir, u okviru kojih su posebno dizajnirani koraci u Lokalnom ekonomskom razvoju, koji su predstavljeni na slijedeoj slici.

TREE POGLAVLJE Koraci ka efikasnom Lokalnom ekonomskom razvoju

31

Slika 7. ematski prikaz koraka u Lokalnom ekonomskom razvoju

KORAK BROJ DVA

KREIRANJE PLANA ZA UNAPRIJEDJENJE LOKALNOG

EKONOMSKOG RAZVOJA

KORAK BROJ JEDAN

STVARANJE PARTNERSTVA ZA LOKALNI EKONOMSKI RAZVOJ

KORAK BROJ PET

EVAULACIJA I PROMOCIJA AKTIVNOSTI NA LOKALNOM

EKONOMSKOM RAZVOJU

KORAK BROJ CETRI

IMPLEMENTACIJA AKTIVNOSTI NA LOKALNOM

EKONOMSKOM RAZVOJU

KORAK BROJ TRI

KREIRANJE MEHANIZMA ZA ADMINISTRACIJU LOKALNOG

EKONMSKOG RAZVOJA

1. IDENTIFIKACIJA PARTNERSTVA

2. STVARANJE PARTNERSTVA MEDJU VLADINIM INSTITUCIJAMA

3. STVARANJE PARTNERSTVA IZMEDJU JAVNOG I PRIVATNOG SEKTORA

4. IDENTIFIKACIJA KLJUCNIH OSOBA

1. FORMIRANJE TIJELA ZA LER

2. KREIRANJE MEHANIZMA ZA KOMUNIKACIJU

3. KREIRANJE JASNIH POZICIJA UNUTAR TIMA 4. KREIRANJE MEHANIZMA ZA MONITORING

1.PREGLED PROSLIH EKONOMSKIH PLANOVA

2. ANALIZA RANIJIH ISKUSTAVA NA LER

3. ANALIZA TRENUTNOG STANJA U OPCINI4. DEFINISANJE PRIORITETA

5. DONOSENJE ZAJEDNICKE ODLUKE - FOKUS NA LER

1. SELEKCIJA AKTIVNOSTI

2. PREDLAGANJE AKTIVNOSTI

3. ORGANIZACIJA AKTIVNOSTI 4. VODJENJE REALIZACIJE AKTIVNOSTI

1. MONITORING I EVAULACIJA AKTIVNOSTI

2. PROMOCIJA AKTIVNOSTIU LOKALNIM MEDIJIMA3. ORGANIZOVANJE JAVNIH DOGADJAJA4. ORGANIYOVANJE LOKALNIH FORUMA

KORE

KCIJ

AIU

NA

PRIJ

EDJE

NJE

RAZV

OJ

IUN

APR

IJED

JEN

JEPA

RTN

ERST

VA

1. STVARANJE PARTNERSTVA ZA LOKALNI EKONOMSKI RAZVOJ

Jedan od najee spominjanjih pojmova u Lokalnom ekonomskom razvoju jeste partnerstvo izmeu javnog i privatnog sektora u Lokalnom ekonomskom razvoju. ta zapravo predstavlja javno - privatno partnerstvo? Iako za ovo partnerstvo ne postoji jedinstvena definicija, partnerstvo izmeu javnog i privatnog sektora jeste partnerstvo kreirano sa svrhom kreiranja i realizacije projekata ili usluga koje su tradicionalno bile kreirane iskljuivo od strane javnog sektora. Ovo partnerstvo prepoznaje da i javni i privatni sektor imaju odreene relativne prednosti jednih naspram drugih u obavljanju specifinih poslova. Dozvoljavajui svakom od sektora da radi i doprinosi partnerstvu u

32

onome to znaju najbolje, javne usluge i infrastruktura mogu biti obezbjeeni u najekonominijem i najefikasnijem obliku.

Stvaranje partnerstva izmeu javnog i privatnog sektora, za potrebe Lokalnog ekonomskog razvoja, naroito je potrebno u slijedeim oblastima:

Prepoznavanju zajednikih interesa javne administracije, graana i privatnog sektora;

Stvaranju mehanizama za uestvovanje u zajednikom donoenju odluka, posebno za: a) zajedniko planiranje potrebnih promjena, planova unaprijeenja ili planova razvoja; i b) davanje smjernica, primjedbi, korekcija i sugestija;

Zajedniko uestvovanje u implementaciji aktivnosti na LER; Evaulaciju i monitoring aktivnosti na LER-u.

Postoji irok spektar razloga zbog kojih se vladine institucije odluuju na uspostavljanje partnerstva sa privatnim sektorom. Meutim, primarni cilj jeste to planiranjem i implementacijom aktivnosti na Lokalnom ekonomskom razvoju, zajedno u partnerstvu, vladine institucije unaprijeuju vrijednost novca (za istu sumu novca realiziraju inaeskuplje projekte), ili unaprijeuju usluge za isti iznos novca koji bi javni sektor potroio samostalno pruajui istu uslugu.

Partnerstvo izmeu javnog i privatnog sektora identifikuje probleme i obezbjeujekonsenzus o nainima njihovog rjeavanja, te o novim pravcima razvoja lokalne ekonomske zajednice. U tom smislu, na ovom nivou se sprovode zajedniko planiranje, lobiranje, umreavanje, te se uspostavljaju principi zajednikog ulaganja. Pri tome, ovo partnerstvo ne smije postati jo jedna birokratska prepreka. S druge strane, na operativnom nivou, partnerstvo bi se trebalo uspostaviti kao zajedniki poduhvat predstavnika privatnog i javnog sektora, usmjeren na provoenje konkretnih investicionih projekata ije bi efekte obostrano koristili, a na zadovoljstvo cijele zajednice.

Tabela 2. Potencijalni uesnici u javno-privatnom partnerstvu

Privatni sektor Vlasti Zajednica

Privredna komora Poslovne udruge Velike korporacije MSP Privatne firme u oblasti

razvitka Medijske kuce

Nadnacionalne Nacionalne Entitetske Gradske/okrune Lokalne Ministarstva Zdravstvo Organi u obrazovanju Organi u prometu

Pojedinci Grupe u zajednici Nevladine organzacije Religijske grupe Profesionalna

udruenja Obrazovne institucije Omladinske grupe Aktivisti na zatiti

okolia

Da bi partnerstvo privatnog i javnog sektora bilo garant obostranog uspjeha, obje strane moraju imati partnerskim ugovorom definisane odnose za sve segmente i faze rada partnerstva i realizacije projekata, kao i tano definisane obaveze koje u potpunosti moraju izvravati. Da bi partnerstvo bilo efikasno, neophodno je da svi pratneri razumiju potrebe i resurse koje proces Lokalnog ekonomskog razvoja zahtjeva od uesnika u partnerstvu.

33

Prvenstveno, svaki partner treba da razumije slijedee obaveze, koje e se od njega zahtjevati kroz LER, a posebno:

Ulagati dio vlastitih sredstava u realizaciju projekta; Ulagati good-will i know-how u realizaciju projekta; Uestvovati u upravljanju projektom; Saraivati u svim fazama projekta; Transparentno poslovati; Koristiti efekte realizacije projekta.

Meutim, prema iskustvima u dosadanjem radu na Lokalnom ekonomskom razvoju, esto se postavljao problem nerazvijenosti kapaciteta unutar privatnog sektora, nevladinih organizacija ili graana. Nije rijedak primjer da u nekim opinama privatni sektor nije zainteresovan za partnerstvo. Obratno, u drugim vladin. Ovi problemi jasno se mogu povezati sa ukupnim naporima na Lokalnom ekonomskom razvoju, na slijedei nain:

Mali kapaciteti jednog partnera Slabo partnerstvo

Slabo partnerstvo Slabi utjecaji na LER

Slabi utjecaji na LER Lo Lokalni ekonomski razvoj

Uspostavljanje partnerstva izmeu javnog, privatnog i nevladinog sektora znaiuspostavljanje Tijela koje e se sastojati od predstavnika vladine administracije, vladinih zakonodavnih tijela, predstavnika kvazi-vladinih organizacija, ne-vladinih organizacija, privatnih preduzea i graana (kako je predstavljeno u tebeli 2.). Uspostavljanjem ovog Tijela, omoguie se jaa komunikacija izmeu graana, poslovnog sektora i dravnih institucija, u cilju stvaranja uslova za vee uee graana u razvojnim procesima, te efikasnijeg i breg rjeavanja ekonomskih problema na lokalnom nivou. Kroz ovakvo partnerstvo, poduzetnici e moi direktno istaknuti sve probleme sa kojima se susreu u svom radu, graani e jasno istai koji su njihovi prioriteti zanemareni, a vladine institucije e dobiti priliku da koriste te informacije i koriguju svoje aktivnosti na Lokalnom ekonomskom razvoju.

Partnerstvo izmeu javnog i privatnog sektora je neophodno kako bi se raspoloivi resursi i energija lokalne zajednice usmjerili u jednom pravcu. Partnerstvo treba obezbijediti mobilizaciju svih resursa u cilju zadovoljavanja potreba graana (infrastrukturnih, ekonomskih, socijalnih, itd), to se iz postojeih javnih fondova ne moe obezbijediti. Korist od ovog partnerstva imaju svi: javni sektor, jer e na kvalitetniji nain obavljati svoju ulogu, privatni sektor, jer ulae u isplative i niskorizine investicije i svi graani lokalne zajednice, ije e potrebe biti zadovoljene.

34

Dodatak 1: Deklaracija Opinskog Vijea o Lokalnom ekonomskom razvoju KORISTAN ALAT

DEKLARACIJA OPINSKOG VIJEAO LOKALNOM EKONOMSKOM RAZVOJU

Na osnovu Europske povelje o lokalnoj samoupravi, i na osnovu Zakona o lokalnoj samoupravi, Opinsko Vijee odluilo je da usvoji slijedeu deklaraciju:

Zbog toga to su ekonomska vitalnost, socijalna jednakost, kvaliteta okolia i odrivo opinsko finansiranje integralni za odrivi razvoj lokalne zajednice, putem koje se poboljava ivotni standard i potie jednakost, to doprinosi opem napretku zajednice;

Zbog toga to zahtjevi ekonomskog rasta i izazovi u socijalnom razvoju utiu na politikeinstitucije da odgovore na sve tee zahtjeve drutva i zahtijevaju od lokalnih vlada da se vie ukljue u promociju Lokalnog ekonomskog razvoja, investicija, vie ravnopravne raspodjele prihoda, zatitu okoline i graansku participaciju;

Zbog toga to Lokalni ekonomski razvoj znai potrebu da se lokalne zajednice angauju na stvaranju odrivog ekonomskog rasta, koji osigurava porast zaposlenosti, prosperitet i kvalitet ivota svih stanovnika u zajednici;

Zbog toga to je neophodno poduzeti zajednike korake sa graanskim drutvom i zbog toga to su udruenja graana od vitalne vanosti za jaanje Opine i razvoj procesa decentralizacije;

Zbog toga to javna administaracija Opine postoji zbog njenih graana, mi izjavljujemo da e nai prioriteti biti slijedei:

- U saradnji sa naim partnerima, Opinsko Vijee e pruiti podrku svim inicijativama, koje e doprinijeti ili koje e biti angairane za razvoj, zasnovane na iroj osnovi podrke od strane privatnog i civilnog sektora.

- Svi nai prioriteti e se realizirati koritenjem svih raspoloivih znanja i vjetina vladinog, privatnog i sektora civilnog drutva u organizaciji, strategiji i planiranju, implementaciji i monitoringu svih aktivnosti koje budemo zajedno provodili na polju Lokalnog ekonomskog razvoja.

- Kljune aktivnosti naeg rada na ostvarivanju ciljeva Lokalnog ekonomskog razvoja, kroz nae samostalne, ali i zajednike napore na poboljavanju ukupnog poslovnog okruenja u Opini, kako bi se postakao ekonomski rast domaih i inostranih preduzea.

- Promovisanje koncepta Lokalnog ekonomskog razvoja, promovisanje investicija, zalaganje za ravnopravnu raspodjelu prihoda, zatitu okoline i graansku participaciju.

- Modernizovati lokalnu upravu, razviti znanja i vjetine uposlenih u lokalnoj upravi, jaati finansijsku administarciju i osigurati veu transparentnost u koritenju javnih sredstava.

- Jaanje vanosti prikupljanja vie informacija o ekonomskim pitanjima, ukljuujuidemografski razvoj, razvoj privatnog sektora, potrebu za izgradnjom infrastrukture u ruralnim podrujima, vezanom za obezbeenje energije, upravljanje vodom i otpadom u ruralnim i urbanim podrujima, analizu potreba i postojeih nadlenosti.

35

1.1. Motivi za ukljuivanje u Lokalni ekonomski razvoj

Za stupanje u partnerstvo postoje odreeni motivi na svakoj strani, pa tako najvaniji motivi privatnog sektora su:

Investiranje u ekonomski isplative projekte; Brz povrat investicija i ostvarivanje profita; Podjela rizika izmeu privatnog i javnog sektora; Smanjenje vrijednosti potrebne investicije u inicijalnoj fazi projekta; Podrka javnog sektora u svim fazama realizacije i koritenja projekta i sl.

Motivi javnog sektora za ukljuivanje u partnerstvo:

Obezbjeivanje usluga graanima koje do sada opina, grad ili kanton nisu bili u mogunosti obezbijediti;

Poboljanje kvaliteta i/ili obima postojeih usluga; Direktna finansijska korist nastala u fazi koritenja projekta; Zapoljavanje nezaposlene radne snage; Smanjivanje izdataka za socijalno zbrinavanje nezaposlenih i lanova njihovih

porodica; Poveanje budeta; Podsticanje ekonomskih aktivnosti na odreenom prostoru; Podrka procesima regionalizacije, kroz omoguavanje veih regionalnih projekata

sa susjednim upravno-administrativnim jedinicama, itd.

Osnovni zadaci procedura vezanih za provoenje zajednikih projekata javnog i privatnog sektora su:

Obezbjeivanje transparentnosti procesa; Obezbjeivanje identine dokumentacione osnove za sve projekte, ime se stvaraju

uslovi za njihovo praenje; Stvaranje jednakih uslova za sve potencijalne investitore; Sprijeavanje korupcije u procesima vezanim za provoenje projekata; Obezbjeivanje zatite interesa javnog i privatnog sektora u projektima.

1.2. Identifikacija kljunih osoba za rad na Lokalnom ekonomskom razvoju

Jedno od esto postavljanih pitanja pred kreatore Lokalnog ekonomskog razvoja jeste pitanje: Ko bi trebao doprinijeti Lokalnom ekonomskom razvoju?. Svaka organizacija koja ima nekog interesa za Lokalni ekonomski razvoj i koja djeluje u duhu davanja doprinosa partnerstvu, trebala bi biti pozvana da se pridrui.

Postoje neki osnovni koraci kod uspostavljanja partnerstva izmeu privatnog i javnog sektora, a to su: stupanje u lanstvo, uspostavljanje Upravnog odbora i radnih grupa kao i donoenje Statuta. Ovim partnerstvom, dakle, treba da rukovodi Odbor koji predstavlja i zastupa lica unutar tog partnerstva. Partnerstvo bi takoe trebalo osigurati mogunost uspostave posebnih radnih grupa koje bi detaljnije razraivale odreena pitanja.

Partnerstvo izmeu javnog i privatnog sektora je neophodno kako bi se raspoloivi resursi i energija lokalne zajednice usmjerili u jednom pravcu. Partnerstvo treba obezbijediti

36

mobilizaciju svih resursa u cilju zadovoljavanja potreba graana (infrastrukturnih, ekonomskih, socijalnih, itd.), to se iz postojeih javnih fondova ne moe obezbijediti. Korist od ovog partnerstva imaju svi: javni sektor, jer e na kvalitetniji nain obavljati svoju ulogu, privatni sektor, jer ulae u isplative i niskorizine investicije i svi graani lokalne zajednice, ije e potrebe biti zadovoljene.

Uspjena privatna preduzea stvaraju dobrobit lokalnih zajednica. Meutim, privatno preduzee, koje bi trebalo ostvariti rast i doprinijeti dobrobiti lokalne zajednice, uveliko zavisi od povoljnosti lokalnih uslova koji utiu na lokalno poslovanje. Lokalne vlade imaju kljunu ulogu u stvaranju povoljnog okruenja za uspjeno poslovanje privatnog sektora. Lokalni ekonomski razvoj se odvija kroz partnerstvo izmeu lokalne vlade, privatnog sektora (malih i srednjih preduzea) i samih graana u interesu zajednice. Ti partneri bi uglavnom bili iz:

JAVNI SEKTOR Slubenici Odjela za ekonomski razvoj; Slubenici drugih odjela, ukljuujui i odjele za transport, planiranje i komunalije; Nosioci regionalnih/kantonalnih vlasti; Organizacije meunarodne zajednice.

PRIVATNI SEKTOR Poslovna udruenja; Velike korporacije i mali/srednji, te mikro poduzetnici; Preduzea koja se bave ureenjem, gradnjom i razvojem graevinskog zemljita,

banke i druge finansijske grupacije; Druge grupe za potporu poslovnim preduzeima i privredne komore.

CIVILNI /NEVLADIN/ SEKTOR Organizacije za razvoj civilnog drutva; Razvojne organizacije; Predvodnici lokalnih zajednica; Univerziteti i druge obrazovne ustanove; Druge nevladine organizacije, npr. grupe koje predstavljaju manjine i grupe koje

predstavljaju kulturne interese.

2. KREIRANJE PLANA ZA UNAPREENJE LOKALNOG EKONOMSKOG RAZVOJA

U drugom poglavlju su date naznake ciljeva Lokalnog ekonomskog razvoja i njihovog uobliavanja u Strategiju, koja slui kao okvir za njihovo sprovoenje. Sa druge strane, za nosioce Lokalnog ekonomskog razvoja jo uvijek se od strane graana i privatnog sektora postavlja pitanje 'Ko je odgovoran za ekonomski razvoj?' Kako smo ranije napomenuli Lokalni ekonomski razvoj jeste proces putem kojeg vladine institucije, u saradnji sa privatnim i ne-vladinim sektorom, rade zajedno u cilju stvaranja boljih uslova za ekonomski rast i unapreenje kvaliteta ivota u zajednici.

Na unapreenje kvaliteta ivota na dravnom nivou najvie imaju uticaja dravne institucije. Na entitetskom vlade entiteta. Na lokalnoj razini, najvei utjecaj na Lokalni ekonomski razvoj imaju opinske institucije. Kako je prikazano u prvom poglavlju, kroz

37

prikaz PRSP-a, tranzicija je donijela znaajnu promjenu u ulozi drave prema razliitimnivoima vlasti, kako prikazuje naredna slika.

Slika 8. Ekonomski planovi i strategije u praksi

Odreenost ciljeva

Velika

Srednja

Mala

Nivo Nacionalna Entitetska Lokalna Vlasti

S obzirom da se, kao to predhodna slika i pokazuje, s manjim nivoom vlasti poveava potreba za kreiranjem to konkretnijih ciljeva, lokalni nivoi vlasti moraju to detaljnijie precizirati ta su njihovi ciljevi. Osnovni dokument oko kojeg bi trebali biti saglasni svi uesnici u partnerstvu na Lokalnom ekonomskom razvoju jeste dokument u kojem e se nalaziti, koncenzusom usvojeni, strateki ciljevi ili vizija razvoja opine. Ovaj dokument treba da sadri jasnu viziju opine, jasne strateke prioritete i jasne pravce u kojima se opina treba kretati u cilju njihovog dostizanja.

Jedan takav primjer jasne vizije razvoja, nalazi se u Viziji razvoja Opine Gorade, koja je prikazana u dodatku 2 i dodatku 3.

38

Dodatak 2. Vizija razvoja Opine Gorade 2002 - 2012

VIZIJA RAZVOJA OPINE GORAZDE

Gorade, regionalni centar Istone Bosne Gorade je, kao to je bilo i ranije, regionalni centar svih gradova Jugoistone Bosne i Hercegovine. Prevaziene politike podjele, povezani i snani privatni poslovni sektor, efikasna dravna i institucionalna administracija, jake poduzetnike organizacije, su stvorile uvjete da u Gorade dolaze poslovni ljudi, studenti i prijatelji iz susjednih gradova i drugih dijelova BiH u potrazi za boljim poslom, karijerom i kvalitetnijim drutvenim ivotom. U Gorade se doseljavaju ljudi svih nacionalnosti.

Razvijena infrastruktura

Opina Gorade je savremenom saobraajnicom povezana sa unutranjim dijelom BiH i sa susjednim gradovima u SRJ. Povoljna i stimulativna politika lokalne dravne administracije dovela je do toga da je stambena infrastruktura izuzetno funkcionalna i ureena, da je obezbijeena mogunost za poslovni sektor, izgradnja dodatnih proizvodnih kapaciteta u ureenim industrijskim dijelovima opine Gorade. Efikasne komunalne slube, ureene deponije smea i postrojenja za reciklau, savremena postrojenja za preiavanje pitke vode, otpadnih voda i vazduha osnovni su razlozi zbog ega je opina Gorade dobila epitet opine ekoloki iste i privredno razvijene.

Zakonodavstvo

Kultura i svijest o vanosti potivanja zakona od strane graana, poslovnog sektora i javne administracije jedan je od kljunih faktora koji su pomogli Goradu da dostigne veliki stepen sveobuhvatnog razvoja. Uspostavljeni dravni mehanizmi, koji su u svrsi pomoi graanima kako bi potovali zakone, a i otro sankcionisali prekritelje, su klju u stvaranju sredine, u kojoj je povjerenje, zakonitost, potovanje dogovorenog i usvojenog imperativ, a prevare, zloupotrebe, kriminal skoro zaboravljeni termini u svakodnevnom ivotu stanovnika Gorada.

Privreda visoke tehnologije, proizvodnja zdrave hrane i rekreacija na Drini

Gorade je grad iste tehnologije, poljoprivrede, razvijenog turizma, rekreacije na Drini. Poduzea su promjenila svoju vlasniku strukturu i prilagodila se novim zahtjevima trita. Standard je visok, to za sobom povlai bolje uvjete ivota i rada u svim oblastima: u zdravstvu, kolstvu, drugim privrednim i drutvenim djelatnostima. Sport je dobio posebno mjesto u prezentaciji nae opine u BiH i inostranstvu, svojim rezultatima i izuzetno kvalitetnim sportaima. Pronali i iskoristili smo sve svoje komparativne prednosti i postali grad u kojem se razvija mala i precizna tehnologija, poznati smo po kvalitetu rada, nai su proizvodi svuda poznati. Svi, koji to ele, su uposleni, rade.

Na selu ljudi ive od proizvodnje zdrave hrane sa podrinjskim zatitnim znakom. Ruralna podruja opet postaju atraktivna i ljudi se vraaju da tamo ive. Seoski turizam pomae razvitak porodica na selu.

Ljeti je Gorade zbog rekreacije na Drini poznato u mnogim zemljama. Najvei Festival prijateljstva odrava se upravo na Drini, uz njene iste i ureene obale.

Kvalitetan ivot

Gorade je grad cvijea, ureenih i istih ulica, sa mnogo zelenila, parkova, etalita i mjesta gdje se djeca igraju, mladi zabavljaju, a stariji sigurno etaju. Graani piju pitku vodu i jedu zdravu hranu. Iskoritava se solarna energija. Gorade je grad koji je nadaleko poznat po svojoj istoi, ljepoti, bogastvu i jedinstvenom ambijentu.

Pored jasne vizije, lokalni organi vlasti trebaju definirati i jasne ciljeve putem kojih e se kroz Lokalni ekonomski razvoj postaviti temelji i kljune predpostavke za dostizanje vizije opine. Dodatak 3 prikazuje osam prioritetnih ciljeva Opine Gorade, ijom realizacijom e javni sektor doprinijeti ostvarivanju zacrtane Vizije Opine.

39

Dodatak 3. Strateki prioriteti Opine Gorade

STRATEKI PRIORITETI OPINE GORADE

Kako bi se ostvarili planovi i rezultati poslovnog sektora koji su navedeni ovdje u tekstu, opinska administracija e pomoi da bi se do 2006. godine postiglo slijedeih osam ciljeva:

U razvojnoj viziji Opine Gorade opisani su prioritetni ciljevi kroz osam taaka:

Potpuno funkcionalan urbanistiki plan ukljuujui i obezbijeenje stalne ponude graevinskog zemljita i modernog poslovnog prostora,

Uspostavljanje GIS sistema geografsko informativni sistem,

Efikasno pruiti usluge prema ovom dokumentu svim poduzetnicima i MSP, kako bi se na prostoru opine otvorilo od 1000 2000 novih radnih mjesta stvorenih mjeavinom lokalne ekspanzije, stvaranja novih preduzea i vanjskih investicija,

Efektivan, profesionalan sistem promovisanja, unapreenja i razvoja poduzetnitva i privatnog sektora u BiH i inostranstvu, kao i brige nakon investicija za nove investitore,

Bar dva programa poslovnih inkubatora, za proizvodne i uslune grane,

Konkurentna poduzetnika zona,

Atraktivan, ist i bezbjedan centar grada,

Potpuno uinkovite javne slube, ukljuujui vodosnadbjevanje, elektrinu energiju, odlaganje otpada, kanalizacija, hitne slube, gradsku rasvjetu.

Strateki plan u okviru kojeg bi trebali biti ugraeni strateki prioriteti trebao bi se sastojati od:

Jasnih pregleda ciljeva i namjera u oblasti Lokalnog ekonomskog razvoja; Pregleda trenutnog stanja, te relativne procjene snaga, slabosti, prednosti i

mogunosti; Pregleda i opisa stratekih ciljeva; Pregleda i detaljnog opisa stratekih prioriteta (pozadina, ciljevi, marketing,

oekivani rezultati); Pregled unutranje organizacije na Lokalnom ekonomskom razvoju, koja e

raditi na ostvarivanju zacrtanih prioriteta (osoblje, resursi, potrebe za razvojem); Oekivani rezultati sprovoenja Strategije.

40

3. STVARANJE MEHANIZMA ZA ADMINISTRACIJU LOKALNOG

EKONOMSKOG RAZVOJA

3.1. Formiranje Tijela za Lokalni ekonomski razvoj

Postoje neki osnovni koraci kod uspostavljanja partnerstva izmeu javnog i privatnog sektora. O lanstvu, stupanju u lanstvo i o tome ko moe stupiti u lanstvo govorili smo u predhodnom odjeljku. Slijedei osnovni korak jeste formiranje Tijela, koje bi vrio koordinaciju aktivnosti i provodilo konkretne aktivnosti na Lokalnom ekonomskom razvoju, koordiniralo svim aktivnostima partnera uesnika u LER-u.

Ovim partnerstvom bi trebao rukovoditi Odbor, koji predstavlja i zastupa organizacije unutar tog partnerstva. On bi se trebao sastajati u redovnim intervalima (npr. svaka tri mjeseca). Za predsjednika ovog partnerstva trebalo bi imenovati osobu, koja nije povezana sa opinskom administracijom.

Radne grupe: Partnerstvo bi trebalo osigurati mogunost uspostave posebnih radnih grupa, koje bi detaljnije razraivale odreena pitanja, koja bi se definisala Statutom. Statut bi trebao sadravati:

Cilj ili svrhu partnerstva; Sporazum o tome da e se sastajati svakog tromjeseja; Spisak radnih grupa koje bi radile po specifinim pitanjima; Obavezu opine da konsultira partnerstvo kada kreira i provodi neku politiku; Obavezu partnerstva da da svoju viziju toga gdje bi se opina trebala nalaziti

nakon deset godina.

Partnerstvo moe objedinjavati razliite grupe: ono ne predstavlja tek forum za rasprave i umreavanje, nego tei da dovede do predanog izvravanja preuzetih obaveza, stvarajuizajedniki cilj i pravac kretanja. Isto tako, diskusije unutar ovog partnerskog odnosa morale bi se usredsreivati na one aktivnosti koje sami lokalni partneri mogu realno postii.

Jedna od uloga koju lokalna partnerstva izmeu privatnog i javnog sektora redovno preuzimaju na sebe je da pripreme zajedniku viziju, u pravcu ijeg postizanja bi sve organizacije unutar partnerstva zajedniki sporazumno radile.

Postoji mnogo naina na koje se ova vizija moe pripremiti, a isto tako ima mnogo oblika u kojima se ta vizija moe javljati. Ona se moe kretati od jednostavne izjave, pa sve do pune strategije. Obino su najbolje kratke izjave o ciljevima i zadacima. Postoje mnogi naini na koje se ovakve izjave mogu pripremiti:

Konferencija partnerstva, pri emu svaka organizacija predstavlja svoje prioritete i ciljeve i tokom koje moderator Konferencije zajedniki kombinira kljune izjave da bi sainio Izjavu o viziji;

Formalni proces konsultacija, koji ukljuuje sve organizacije i zainteresirane graane. Konsultacija se obavlja putem upitnika u kojem se postavlja nekoliko osnovnih pitanja: npr. 'Koji su kljuni problemi kojima bi se trebali baviti?'.

41

3.2. Kreiranje mehanizma za komunikaciju izmeu Tima za LER i partnera u aktivnostima na Lokalnom ekonomskom razvoju.

Komunikacija oznaava (uzajamni/viesmjerni) prenos informacija, podataka, mnijenja i vrijednosti koje priopavaju institucije, mediji, vlade, politiari i graani, kao i interpersonalno komuniciranje (koje dobija novu dimenziju upotrebom Interneta).

Da bi smo razvili uspjenu komunikaciju u Lokalnom ekonomskom razvoju, potrebno je odrediti Tim koji e se baviti time. Najvanije jeste razviti preciznu komunikaciju izmeuglavnih aktera partnerstva, tj, efikasan protok informacija. Ta komunikacija bi se trebala razgranati na vie podvrsta i to: komunikacija izmeu opina; komunikacija izmeu opina i Vlade Kantona; komunikacija izmeu javnog i privatnog sektora, te komunikacija izmeujavnog i civilnog sektora.

Slika 9. Okvir za komunikaciju unutar aktera u Lokalnom ekonomskom razvoju

OPCINSKA ADMINISTRACIJA

KVAZI VLADINE ORGANIZACIJE

TIM ZA

LOKALNI EKONOMSKI RAZVOJ

OPCINSKO VIJECE

OSTALE VLADINE INSTITUCIJE

(Zavodi, uredi)

POSLOVNA UDRUZENJA

NEVLADINE ORGANIZACIJE

INSTITUTI I AGENCIJE

UDRUZENJA GRADJANA

DOMACE FIRME INOSTRANE FIRME

EKONOMSKA DOBROBIT GRADJANA

Mehanizmi komunikacije izmeu pojedinih uesnika u LER-u mogu se definisati kao tvrdi (formalni) i mekani (neformalni) oblici komuniciranja. Osnovna razlika izmeu ova dva mehanizma komunikacije jeste da se prvi odravaju u skladu sa tano odreenimvremenskim rokovima (npr. svakog prvog ponedjeljka u mjesecu), dok su mekani takvi mehanizmi za koje predviene procedure postoje, ali se primjenjuju u sluajevima kada situacija dozvoljava njihovu primjenu.

Mehanizmi komunikacije Tima za LER sa partnerima:

Tvrdi: Redovno organizovanje sastanaka (mjeseni, kvartalni); Redovno organizovanje tematskih sastanaka; Kreiranje i dostavljanje izvjetaja;

42

Kreiranje i dostavljanje informacija o planiranim aktivnostima lanovimaTima za LER.

Mekani: Organizovanje posjeta lokalnim firmama i partnerima u LER-u; Organizovanje radionica o problemima i mogunostima; Organizovanje proirenih sastanaka sa potencijalnim partnerima ili

sponzorima, koji mogu biti iskoriteni za realizaciju planiranih aktivnosti na LER-u, a takoe i za razmjenu iskustava;

Organizovanje lokalnih ekonomskih foruma.

Pored mehanizama za komunikaciju izmeu kljunih aktera na LER-i, mehanizmi komunikacije sa graanima mogu ukljuivati i:

Saopenja za javnost; Pres konferencije; Javne tribine; Posjete organizacijama koje ukljujuuju veliki broj graana (sindikati, mladi,

penzioneri, izbjeglice, osobe sa invaliditetom); Promocije aktivnosti privatnog i javnog sektora (posjete predstavnika Tima za

LER direktno lokalnim firmama, koje provode investicione aktivnosti); Organizovanje tematskih emisija na lokalnim medijima; Organizovanje posebnih dogaaja na kojima bi uee imali predstavnici

javnog politikog i privrednog ivota u BiH; Redovna prezentacija raspoloivih informacija o ekonomskom napredku

lokalne zajednice (statistike informacije, informacije o glavnim ekonomskim indikatorima).

3.3. Stvaranje jasnih pozicija unutar Tima za Lokalni ekonomski razvoj

Da bi se stvorila jasna pozicija unutar postojeih opinskih struktura, odjela i odbora, potrebno je predhodno izmjeniti odreene segmente u tim strukturama. Tradicionalni menadmenti nisu u skladu sa novim trendovima ekonomskog razvoja.

Zato je to tako? esto moete uti kako opina (drava) nema dovoljno mogunosti, koje bi se iskoristile kao instrumenti za Lokalni ekonomski razvoj. Jednostavno, tradici