Prof. Dr. Iren Gabrić Molnar:

Položaj i unapređenje statusa

nacionalnih manjina u

Vojvodini i Srbiji

Definicija nacije

Ernest Gellner (1997): nacija nastaje u

kapitalizmu u procesu industrijalizacije

Anthony D. Smith naciju definiše (1998) kao “imenovanu ljudsku populaciju sa zajedničkom istorijskom teritorijom, zajedničkim mitovima i istorijskim sećanjima, zajedničkom masovnom, javnom kulturom, zajedničkom ekonomijom i zajedničkim zakonskim pravima i dužnostima svih pripadnika” - oslanja se na elemente kolektivnog identiteta.

Zakon o zaštiti prava i sloboda nacionalnih

manjina – Srbija (2002)

“Nacionalna manjina je grupa državljana SRJ koja je

po brojnosti dovoljno reprezentativna, pripada nekoj od

grupa stanovništva koje su u dugotrajnoj i čvrstoj vezi sa

teritorijom SRJ, poseduje obeležja po kojima se razlikuje

od većine stanovništva (jezik, nacionalna i etnička

pripadnost, kultura, poreklo ili veroispovest) i čije

pripadnike odlikuje briga da zajedno održavaju svoj

zajednički identitet, uključujući kulturu, tradiciju, jezik i

religiju” – kolektivna prava

Stanovništvo Srbije

(bez Kosova) –

popis 2011

7 565 761stanovnika

2 497 187 domaćinstva

Srbi 83%

neopr. ostali 8%

Mađari 4%

Bošnjaci 2%

Jugosloveni 1%

Romi 1%

Mađari

4%

Romi

1%

Bošnjaci

2%

Jugoslo

veni

1%

Srbi

83%

Ostali

8%

Etnička struktura Srbije (bez Kosova) - 2002

Etnička struktura Vojvodine - 2002

(ukupno stanovnika 2 013 889 od toga 290 207 Mađara)

65%14%

3%3%

3%2%2%2%1%1%1%1%1%1%

Srbin

Mađar

Slovak

Hrvat

Nije se izjasnio

Jugosloven

Crnogorac

Rumun

Rom

Nepoznato

Bunjevac

Rusin

Makedonac

Regionalna pripadnost

Migracijska kretanja i demografske promene u Vojvodini

- postojanje multikulturalne tradicije

- proces nacionalne homogenizacije stanovništva

(2/3 stanovništva Vojvodine je Srpske nacionalnosti)

- masovna emigracija i imigracija stanovništva

Danas polovina stanovništva Vojvodine je autohtono, ostali su imigranti, kolonisti ili izbeglice.

- Kolonizacija za vreme Tita (180.000 uglavnom Bošnjaka, Srba, Crnogoraca) - Za vreme Miloševića, oko 250.000 (13% stanovništva Vojvodine, 3/4 izbeglica dolazi u Južno-bački okrug i u Srem)

Većinska nacionalna struktura stanovništva

opštine Vojvodine - 2002

Srbi (65 %)

Mađari (14,28%)

Slovaci (2,8%)

Hrvati (2,8%)

Jugosloveni (2,5%)

Crnogorci (1,8%)

Rumuni (1,5%)

Hipoteza:

Ako ne postoje kontinuelni

komunikacijski kanali između

društvenih aktera

(većinskog naroda i manjina),

zajedničko rešavanje problema je

onemogućeno, time se stvara

nepoverenje između njih, dolazi do

dezintegracije

Suština poboljšanja položaja nacionalnih manjina u Srbiji jeste

zajednička briga oko usavršavanja ljudskog potencijala;

davanje jednakih šansi, kroz pozitivnu diskriminaciju u

multikulturalnoj sredini.

U Srbiji, po pitanju efikasnijeg unapređivanja statusa nacionalnih

manjina, nedostaje kontinuitet.

U državnim organima Srbije ima političkih izjava ali nedostaje

sveobuhvatan i strateški pristup u integraciji manjine u društvo.

Nije važno da li je većinski narod, vlast ili političari EU zadovoljni

po pitanju položaja raznih nacionalnosti, nego da li se jedna

manjina oseća ugroženim ili ne.

Manjine kao i većinski narod uz neprekidnu komunikaciju mogu

da shvate zajednička kao i specifična očekivanja i na taj način da

razumeju različite reakcije vezane za konkretne probleme.

Ustav Republike Srbije (Sl. glasnik RS 83/06)

Da bi se razvijala društvena aktivnost na afirmaciji

sopstvenog etničkog identiteta i kulturnih karakteristika,

nacionalna manjina treba da ima dovoljne demografske i

sociajalne potencijale preko:

1. sistema obrazovanja na maternjem jeziku

2. službene upotrebe jezika i pisma na maternjem jeziku

3. sistematskog informisanja preko medija na svom

jeziku

4. očuvanja nacionalne kulture i osobenosti

5. učestvovanja u javnom životu (politika, državni organi)

Zakon o službenoj upotrebi jezika (2005)

Vlada Srbije nikad nije izvršila celovit nadzor nad njegovom

primenom, niti je poznato da je izrečena kaznena mera radi

sprovođenja odredaba.

Nadzor od strane organa Vojvodine rezultirao 121 rešenje o

uklanjanju nedostataka tokom 2005. godine.

Primer:

- U 27 opština u Vojvodini mađarski jezik je u službenoj upotrebi ali

- Postoji manjak stručnog kadra u sudstvu na jeziku manjina

- Ličnu kartu na dvojezičnom obrazcu je ponekad nemoguće dobiti

zbog nestanka obrazaca

- Ustanove i preduzeća koji naplaćuju usluge (struja, voda, gas itd.)

nemaju obrasce i informacije na više jezika

- Kurs mađarskog jezika za policajce u Senti... (2006.)

Praksa i zadaci: 1. Pored izmene Zakona o službenoj upotrebi jezika i pisma,

moguća je i izrada ovog zakona, koji bi za svoju osnovu imao

pokrajinsku rezoluciju. Mnogi pravni propisi sadrže međusobno

neusaglašene članove.

2. Prevođenje pravnih propisa i službenih listova lokalnih

samouprava na jezik manjine u službenoj upotrebi.

3. Obezbeđivanje odgovarajućeg prevoda testova na jezicima

nacionalnih manjina za prijemne ispite u srednjim školama i

fakultetima.

4. Pokrajinski sekretarijat za obrazovanje i Pok. sekretarijat za

upravu i manjinske zajednice organizuje od 2002. godine

seminare o upotrebi jezika u službenoj upotrebi za zaposlene u

državnoj upravi. U toku je izrada i dopuna stručnih pravno–

administrativnog rečnika (u srpsko–mađarskoj i mađarsko–

srpskoj varijanti).

Pravo na informisanje na

maternjem jeziku je važan

identitetski resurs.

U Srbiji se javno informisanje ostvaruje

pored srpskog jezika, i na mađarskom,

slovačkom, rumunskom, rusinskom, romskom,

hrvatskom, ukrajinskom, češkom, nemačkom,

makedonskom, bugarskom, albanskom i vlaškom

jeziku, te bunjevačkom govoru.

Zakon o javnom informisanju (2003, 2005) predviđa

mogućnost privatizacije medija na lokalnom nivou

2004. osnivačka i upravljačka prava Skupština APV

prenosi na nacionalne savete.

2004-2006. godine u Srbiji postoji 164 medija sa

informisanjem na jeziku nacionalne manjine – od toga 145

u Vojvodini, 34 samo na jeziku manjine (Izvor: Fond za

otvoreno društvo)

2007. godine nije prihvaćen predlog da se dopuni Zakon o

radiodifuziji za formiranje regionalnih javnih servisa na

jezicima nacionalnih manjina. Nacionalni saveti nisu

konsultovani ni prilikom izbora organa uprave javnih

servisa (Savet Rep. Radiodifuzne agencije, odboru i RTS i RTV NS).

Informisanje na manjinskom jeziku ne mora

nužno da podrazumeva i postojanje

manjinskog medija, jer informativne programe na

jezicima manjina proizvode i emituju dve javne

radiodifuzne ustanove (Beograd i Novi Sad).

2007. godine - radio programe lokalnog karaktera

na manjinskim jezicima emituje 86 stanica – 74 u

Vojvodini, a 12 u centralnoj Srbiji.

Praksa:

Javni servis Srbije danas nema razrađen program na

jezicima nacionalnih manjina.

TV Novi Sad 1990. godine 20% svog programa je

emitovao na mađarskom jeziku, a 2004. godine 3,37%.

U redakciji Radio Novi Sad 1990. godine je bilo 104

zaposlenih, a 2005. godine 43, danas oko 20.

Prema Pokrajinskom ombudsmanu problem je u

gašenju radnih mesta, smanjivanju emisija i promeni

strukture programa (2005.)

Potrebno je racionalno reorganizovati rad medije

Plan Nacionalnog saveta Mađara je (2011–2016):

Uspostavljanje Vojvođanske mađarske televizijske

mreže (centar Panon TV u Subotici uz jačanje saradnje

sa lokalnim televizijskim stanicama, preuzevši

saosnivačka prava novosadskog Mozaik TV i

bačkotopolskog Informativnog centra).

Uspostavljanje Vojvođanske mađarske radio mreže

(centar Radio Novi Sad).

Uspostavljanje Mađarskog centra za štampu i kulturu u

objektu u kome se nalazi sedište Mađar soa u Novom

Sadu

Obrazovanje na maternjem

jeziku

Udeo osnovaca nacionalnih manjina koji uče

na svom maternjem jeziku u Vojvodini

7

9,1

6%

71

,10

%

51

,87

%

47

,61

%

4,1

8%

Az anyanyelven tanuló nemzetiségi tanulók aránya

Osnovne škole

Odelenja na

mađarskom natavnom

jeziku u 27 opština 78 škola

Udeo srednjoškolaca nacionalnih manjina

koji uče na maternjem jeziku u Vojvodini

70,35%

29,64%

20,75%

79,25%

28,37%

71,63%

0,74%

99,26%

Magyarok Szlovákok Románok Ruszinok

Anyanyelvén tanul Szerb nyelven tanul

Srednje škole

mađarska odelenja 12 opština

35 škola

Praksa u visokom školstvu:

Otvaranje fakulteta na mađarskom nastavnom jeziku (2006): Učiteljski fakultet u Subotici u sastavu Univereziteta Novi Sad

Obrazovanje stručnjaka zaostaje, jer je procentualni udeo Mađara studenata je upola manji (oko 6%) od njihovog udela u ukupnom stanovništvu u pokrajini (14%), a time su umanjene i šanse prilikom njuihovog zapošljavanja

Postoje mađarska odelenja na fakultetima u Subotici, uz uslov da na molbu dekana to dozvoli Ministar obrazovanja (svake godine posebno). Troškovi predavanja, kao ni izdavanje udžbenika na jeziku manjine nema svoj poseban izvor finansiranja.

Postoji otpor u sprovođenju prijemnih ispita na maternjem jeziku i na pojedinim fakultetima Univerziteta Novi Sad, kao i pri uvođenju bi- i multilingvističkih studija

Broj studenata Mađara:

2500-3000

Studiraju delimično na

maternjem jeziku na 5

fakulteta, 5 viših škola:

1500

Studiraju u Mađarskoj:

1000-1200

Udeo manjina u stanovništvu Vojvodine i njihov udeo u visokom školstvu

Sze

rbek

Mag

yaro

k

Szl

ovák

ok

Rom

ánok

Rusz

inok

Horv

átok

Rom

ák

65,0

50%

14,2

82%

2,7

87%

1,4

97%

0,7

69%

2,7

83%

1,4

30%

80,8

31%

6,8

31%

1,0

21%

0,5

25%

0,4

86%

1,5

19%

0,1

01%

A felsőoktatásban résztvevő hallgatók nemzetiségi aránya A lakosság nemzetiségi összetétele Vajdaságban

Otvoren problem:

Nacionalni saveti nacionalnih manjna nisu

konsultovani prilikom izmene Zakona o osnovama

sistema obrazovanja i vaspitanja 2004. godine

Nije uvažen zahtev Pokrajinskog sekretarijata za

obrazovanje i kulturu 2005. godine koji je tražio

da se u nove uredbe Vlade RS o finansiranju

visokog obrazovanja unesu kriterijuni za

finansiranje grupa na jezicima nacionalnih

manjina

Osećanje gubljenja kolektivne snage nacionalnih

zajednica u Vojvodini nastao je zbog:

- demografske degradacije i sužavanja prostora

življenja i rada (smanjenje udela u ukupnom

stanovništvu, pad vlasništva nad zemljom, starenje

seoskog stanovništva, slabljenje mobilnosti radne snage,

asimilacija i masovna emigracija)

- osećanje da se nalaze na periferiji političkih i

ekonomskih zbivanja (npr. Romi: „manjine=građani

drugog reda“), često su izvan svake medijske pažnje

- u obrazovnoj praksi sužavanje mogućnosti koriščenja i

učenja jezika (metodološki neadekvatno učenje srpskog

i svetskih jezika)

Smanjenje društvene aktivnosti manjina izaziva: 1. uz nedostatak integracionih uslova, osećanje nesigurnosti, izolovanosti i ugroženosti 2. nepoverenje u organe vlasti koji su preokupirani drugim državnim problemima 3. zatvaranje manjina u svoje lokalne organe, partije, civilno okruženje, crkvu i porodicu 4. nedovoljnu saradnju i komunikaciju, a radi toga i incidente sa većinskim narodom

Pouka:

Neophodni su programi/terapije tolerancije i

savladavanje osećanja

(1) ugroženosti etnikuma

(2) kao i osećanja žrtvovanosti većinskog naroda

(koji “velikodušno” izdvaja sredstva za

poboljšanje položaja manjine)

Integrisanost u multietničkoj sredini ne mora da

rezultira asimilaciju!

ZAKLJUČAK

Pojedinac ne može bez izvora koje mu za osmišljavanje života pruža pripadanje naciji - on ne može bez učešća u kolektivnim praksama, bez simboličkog uključivanja u kolektivnu istoriju, bez kolektivne identifikacije

Pojedinac je aktivan član nacije, kada deluje najpre unutar mogućnosti koje su mu ponuđene od strane nacionalnog kolektiva, ali tokom vremena može i da proširi svoje vidike i da svoju naciju iznutra promeni.

Hvala na pažnji!

irengm@tippnet.rs