prof. dr. oğuz sancakdar aİhm’İn gayrimenkul mÜlkİyetİ ve İmar … · 2019. 12. 12. ·...

www.izmirbarosu.org.tr

511İzmir Barosu Dergisi � Eylül 2019 �

Prof. Dr. Oğuz SANCAKDAR*

AİHM’İN GAYRIMENKUL MÜLKİYETİ ve İMAR HUKUKUUYUŞMAZLIKLARINA YAKLAŞIMINDAN KESİTLER

ve KARAR ÖRNEKLERİ

ÖZET

* Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Kamu Hukuku Bölüm Başkanı ve İdare Hukuku Anabilim Dalı Başkanı, [email protected].

JURISPRUDENCE EXAMPLES AND PARTS REGARDING APPROACH OF EUROPEAN COURT OF HUMAN RIGHTS TO DISPUTES OF REAL PROPERTY AND ZONING LAW

Mülkiyethakkı,bir insanhakkıolarak2709sayılı1982Anayasası’nın35.mad-desindeveAvrupaİnsanHaklarıSözleşmesi’nin1NumaralıProtokolü’nün1.maddesiilekorunmaktadır.Anayasa’nın90.maddesinin son fıkrasıuyarınca,“Usulüne göre yü-rürlüğe konulmuş temel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası andlaşmalarla kanunların aynı konuda farklı hükümler içermesi nedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklarda milletlerarası andlaşma hükümleri esas alınır.”Bubakımdanmülkiyethakkınıkorumak,devletinhempozitifhemdenegatifyükümlülüğünügerektirenbirhaktır.Mülkiyethakkınamüdahale,imaruygulamalarıileyaygınşekildegerçekleşmektedir.BusebepleAvrupaİnsanHaklarıMahkemesi’ninmülkiyethakkınıetkileyenimaruygulamalarınailişkiniçtihadıönemta-şımaktadır. AnahtarKelimeler:MülkiyetHakkı, Avrupa İnsanHakları Sözleşmesi, İnsanHakları,İmarHukuku,AvrupaİnsanHaklarıMahkemesiİçtihadı.

ABSTRACT The right to property is protected as a human right byArticle 35 of the 1982Constitutionnumbered2709andArticle1ofProtocolNo.1totheEuropeanConven-tiononHumanRights.PursuanttothelastparagraphofArticle90oftheConstitution,“Inthecaseofaconflictbetweeninternationalagreements,dulyputintoeffect,concer-ningfundamentalrightsandfreedomsandthelawsduetodifferencesinprovisionsonthesamematter,theprovisionsofinternationalagreementsshallprevail.”Inthisregard,protectingtherighttopropertyrequirespositiveandnegativeobligationsoftheState.Interventiontotherighttopropertyismostlyrealizedthroughzoningpractices.Inthisrespect,thejurisprudenceoftheEuropeanCourtofHumanRightsconcerningthezo-ningpracticesaffectingtherighttopropertyisimportant.

Keywords: RighttoProperty,EuropeanConventiononHumanRights,HumanRights,ZoningLaw,JurisprudenceofEuropeanConventionofHumanRights


İzmir Barosu Dergisi � Eylül 2019 �512

I.AİHSBAĞLAMINDAMÜLKİYETHAKKININKAPSAMI

Avrupa İnsanHakları Sözleşmesi’nin (AİHS), 20Mart 1952 ta-rihindeimzayaaçılanve18Mayıs1954’teyürürlüğegirenEk1No’luProtokolü’nün1.maddesindeki“Mülkiyetin1Korunması”başlıklımad-deyegöre“Her gerçek ve tüzel kişinin mal ve mülk dokunulmazlığına saygı gösterilmesini isteme hakkı vardır. Herhangi bir kimse, ancak kamu yararı sebebiyle ve yasada öngörülen koşullara ve uluslararası hukukun genel ilke-lerine uygun olarak mal ve mülkünden yoksun bırakılabilir.

Yukarıdaki hükümler, devletlerin, mülkiyetin kamu yararına uygun olarak kullanılmasını düzenlemek veya vergilerin ya da başka katkıların veya para cezalarının ödenmesini sağlamak için gerekli gördükleri yasaları uygulama konusunda sahip oldukları hakka halel getirmez.”

AvrupaİnsanHaklarıMahkemesi(AİHM)ise“malvemülk”kav-ramınıözerk(otonom)şekildegenişyorumlamakta,giderekçeşitlieko-nomikvarlıklarıdâhiletmektedir.Malvemülkkavramı;maddibirvarlı-ğasahiphertürlütaşınırvetaşınmazmallaryanında,maddivarlığasahipolmayanhakvemenfaatleri,malvarlığınadâhilhertürlüaktifi,maliveekonomikdeğeriiçerenbirkavramdır2.Buekonomikdeğerlerinhalensomutsuretteyadahiçolmazsa“meşrubeklenti”niteliğindeolmasızo-runludur3.İleridegerçekleşmesikuvvetlivehaklıbirbeklentiniteliğindeolmayan,sadecebirihtimal,yaniihtilafınilerisürüldüğüandasomutbirvarlığasahipbulunmayan,iktisadideğerinindeneolduğukesinolarak1T.C.AdaletBakanlığı,AvrupaİnsanHaklarıSözleşmesiKapsamındaMülkiyetHakkı,AvrupaİnsanHak-

ları Sözleşmesi veEkProtokollerininUygulanmasına İlişkinKılavuzKitap (http://www.inhak.adalet.gov.tr/inhak_bilgi_bankasi/el_kitaplari/mulikyet_kilavuz.pdf)(ErişimTarihi:(05.10.2019)

2GölcüklüFeyyaz/GözübüyükŞeref,Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması,TurhanKitapevi,Ankara 2003, sh.418; TezcanDurmuş/ErdemMustafa Ruhan/SancakdarOğuz/Önok RıfatMurat,İnsan Hakları El Kitabı,SeçkinYayınları,Ankara2019, sh.645vd;AteşUmut, “İnsanHaklarıAvrupaMahkemesiKararlarıIşığındaMülkiyetHakkı”,Hukuk Gündemi Dergisi,S.1(Aralık2005),sh.83;Mur-salNurten,“AvrupaİnsanHaklarıSözleşmesindeMülkiyetHakkı”,http://www.inhak-bb.adalet.gov.tr/aihs/ek1.htm(ErişimTarihi: 24.12.1006), sh.2;Bal Süleyman, “Avrupa İnsanHakları SözleşmesiKapsamındaMülkiyetHakkınınKorunması”,http://www.inhak-bb.adalet.gov.tr/aihs/ek1.htm(Eri-şimTarihi24.12.1006),sh.3.

3BeyazıtİbrahimHakkı,AvrupaİnsanHaklarıSözleşmesiKapsamındaMülkiyetHakkı,Genç Hukukçular Hukuk Okumaları, sh.447.



bilinemeyen hak ve menfaatler, maddenin koruması altında değildir.Maddedenanlaşılacağıüzere1.fıkradamülkiyethakkınınkamuyararınedeniylesınırlaması,2.fıkradaisedevletinmülkiyetingenelyararauy-gunolarakkontrolüyetkisidüzenleyereksınırlıbirmülkiyethakkıtanı-maktadır4.

Pine Valley Developments Ltd/İrlanda davası,1No’luProtokol’ün1.maddesininkapsamınıngenişyorumlandığınıgösterendavalardanbiri-dir.AvrupaİnsanHaklarıMahkemesi,Protokol’ün1.maddesininbellibiruygulamanıngerçekleşeceğiyönündemeşrubirbeklentiyikorumaaltına alabileceğini belirtmektedir. Olayda, İrlanda’da, çerçeve imarplanındasanayibölgesi içindegörülenbirtaşınmazınbulunduğuarsa,dahasonrayeşilalanadönüştürülmüştür.Buişlemekarşıaçılandavada,yerelmahkemeiptalkararıvermiştir.Taşınmazalımsatımıileuğraşanbirşirket,yargıkararındansonratekrarsanayibölgesiolacağıumuduylabüyükparalarödeyerekarsayısatınalmıştır.AncakYüksekMahkeme,hukukaaykırıolmasıveyetkitecavüzübulunmasınedenleriyle,sanayibölgesiimarplanıtaslağınıtümüyleiptaletmiştir.Başvurucununsanayigeliştirmeçerçeveplanındaki iznedayanarak1978yılında satınaldığıtaşınmazla ilgili planın, 1982 yılındaYüksekMahkeme’ce iptali,mül-kiyet hakkının ihlali olarak değerlendirilmiştir. Avrupa İnsanHaklarıMahkemesi,iziniptalinekadargeçensürede,başvuranınaraziüzerindesanayigeliştirmekonusundaenazındanmeşrubirbeklentisininbulun-duğunubelirtmiştir.Bumeşrubeklentinin,1No’luProtokolün1.mad-desinegöre,arazininbirbölümüolarakkabuledilmesigerektiğisonucu-navarmıştır5.Türkiye’yekarşıkamulaştırmabedelleriningeçödenmesisonucu ilgililerin enflasyon nedeniyle uğradıkları zararlar, AİHM’nin

4ÖzdekYasemin, Avrupa İnsan Hakları Hukuku ve Türkiye, AİHS Sistemi-AİHM Kararlarında Türkiye, TürkiyeOrtaDoğuAmmeİdaresiEnstitüsüİnsanHaklarıAraştırmaveDerlemeMerkezi,Ankara2004,sh.296-297;TezcanDurmuş/ErdemMustafaRuhan/SancakdarOğuz,Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Işığında Türkiye’nin İnsan Hakları Sorunları,SeçkinYayınevi,Ankara2004,sh.529;Tezcan/Erdem/San-cakdar/Önok,sh.646;Gözübüyük/Gölcüklü,sh.420;Mursal,sh.3.

5 Dinç Güney, “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Mülkiyet Hakkı”, http://www.rightsagenda.org/dosyalar /dokuman/gdinc_mulkiyet_hakki_www.rightsagenda.org.doc (Erişim Tarihi:24.12.2006),sh.21. KarabulutMustafa,“MülkiyetHakkı(İHAS1No.luProtokolMadde1)veAvrupaİnsanHak-larıMahkemesi’ndeTürkiyeHakkındaVerilenKararlar”,http://www.inhak-bb.adalet.gov.tr/aihs/ek1.htm(ErişimTarihi:24.12.2006),

AİHM’İN GAYRIMENKUL MÜLKİYETİ ve İMAR HUKUKUUYUŞMAZLIKLARINA YAKLAŞIMINDAN KESİTLER ve KARAR ÖRNEKLERİ

Prof. Dr. Oğuz SANCAKDAR



07.07.1989 tarihli Tre/Traktörer/AB kararında restoran işletmesiyleilgiliekonomikmenfaatlerEk1No’luProtokolm.1kapsamındaelealı-narakdevletinsorumluluğunudoğurmuştur6.

A.UyuşmazlıklaraUygulananÜçAnaİlke

1 No.lu Protokol’ün 1.Maddesi üç belirgin kuraldan oluşmakta-dır. Bu ilkeler, Avrupa İnsanHaklarıMahkemesi tarafından, ilk defa23.09.1982 tarihli Sporrongand Lönnroth/İsveç davasındaki kararlaortayakonmuştur7.Dava,uzunsürelikamulaştırmaizinleriveinşaatya-saklarınıntaşınmazlarüzerindedoğurduğusonuçlarlailgilidir.

İsveç’inStockholmkentininmerkezindekibazıçokdeğerlimülk-ler(binavearsalar)davakonusuolmuştur.İlİdareKurulu,bumülklerüzerinde alanın geliştirilmesi amacıyla gerekli olduğuna karar vererekikifarklıtürönlemuygulamıştır:Kamulaştırmaizinleriyanimülkleringelecekte kamulaştırılabileceği ve inşaat yasakları (her tür inşaat ya-saklanmaktadır).Mülklerdenbirine23yıllıkbir kamulaştırma izni ve25yıllıkbirinşaatyasağıgetirilmektedir.Başkabirmülkede8yıllıkbirkamulaştırmaiznive12yıllıkbirinşaatyasağıuygulanmaktadır.Buön-lemleringeçerliolduğusüreboyuncamülkünsatılmasıgüçtür.NitekimBayanLönnroth’unmalidurumutaşınmazısatmayazorlamışve1970ile1975yıllarıarasındayedikezsatmayateşebbüsetmiş,ancakalıcılarBelediye’yedanıştıktansonrataşınmazıalmaktanvazgeçmişler,başvu-rucu zaman zaman kiracı dahi bulmakta zorlanmıştır.Önlemler, yeniimar planlarının uygulanması için Belediye’nin bu taşınmazlara sahipolmasına gerek kalmadığından, planlamapolitikasındaki budeğişikliknedeniyledahasonrakaldırılmıştır.Mülklerinsözkonusuönlemlerdenetkilendiğisüreiçinbaşvurucularaherhangibirtazminatödenmemiştir.6Tezcan/Erdem/Sancakdar,sh.647vd.7CaseofSporrongandLönnrothv.Sweden,23Eylül1982tarihlikarar,(başvuruNo:7151/75,7152/75)

http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-57580; Demir Hasan, “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 1No’luProtokolü’nün1.MaddesiKapsamında;MülkiyetHakkınaİlişkinBirSunum”,http://www.inhak-bb.adalet.gov.tr/aihs/ek1.htm(ErişimTarihi:24.12.2006),sh.2;YalçınkayaHamza,“AvrupaİnsanHak-larıSözleşmesi’ndekiMülkiyetHakkıveMahkemeKararları”,http://www.inhak-bb.adalet.gov.tr/aihs/ek1.htm(ErişimTarihi:24.12.2006).



Mülkünsahipleri1No’luProtokol’ün1.maddesiuyarıncamalvemülk-lerinibarışçılbirşekildekullanmahaklarınamüdahaleedildiğigerekçe-siyleAİHM’eşikayettebulunmuşlardır.

AİHM’nincevaplamasıgerekenilksoru,1.maddeuyarıncamülkeherhangi birmüdahale bulunup bulunmadığını tespit etmektir. İsveçhükümeti,kamulaştırma izinlerive inşaatyasaklarınınşehirplanlama-sınınayrılmazbirparçasıolduğuvemülklerindokunulmazlığınıhiçbirşekildezedelemediğisavınıortayakoymuştur.AncakAİHMbusavun-mayıkabuletmeyerek,mülksahiplerininmülklerinintapusu(yanimül-kiyeti) ellerinden alınmamakla birlikte, uygulamadamülkiyet hakkınıkullanmaimkânlarınınönemliölçüdeazaldığınıbelirtmiştir.Kamulaş-tırmaizni,maliklerinsahibiolduklarışeylerikullanmavetasarrufetmehaklarınadokunmadığıhalde,pratiktebuhaklarınuygulanmaolasılığınıönemliölçüdedüşürmektedir.Ayrıcasözkonusuyasakveizin,kamu-laştırmayapılmadanöncehertürlükamulaştırmanınhukukauygunlu-ğunutanımaktaveStockholmBelediyesi’negerekligördüğüherzamankamulaştırmayapmayetkisi vererekmülkiyetin özüne dokunmaktadır.Dolayısıylabaşvurucularınhakkıistikrarsızveterkedilebilirhalegetiril-miştir.Mahkemeayrıcainşaatyasaklarıilekamulaştırmaizinlerini,so-mutolayagörebirayrımyapılmasıgerekmedikçe,kuralolarakbiraradaincelenmesi gerektiğini düşünmektedir. Çünkü bu tedbirler arasındazorunlubirhukukibağlantıolmamasınavehattageçerliliksürelerininfarklıolmasınarağmen,birbirlerinitamamlayıcıolup,ardıardınayapı-lan imarplanlarınauygunbir şekildekentingeliştirilmesiamacınıko-laylaştırıcıolmagibitekbiramacasahiptir.Somutolaydakamulaştırmaizinleriileinşaatyasaklarınınuzunbirsürevebirliktekullanılmışolması,müdahaleninsonuçlarınıağırlaştırmıştır.AİHM,kamulaştırmaizinleriyoluylabaşvurucularınmülkiyethakkının“zayıfvesarsılabilir”olduğu-nu ortaya koymuştur.Dolayısıylamahkeme, başvurucularınmülkiyethakkınabirmüdahaleolduğunakararvermiştir.1.maddeninanalizinde,üçkuralınesasolduğunuortayakoymuştur8:

8GemalmazH.Burak,MülkiyetHakkıAnayasaMahkemesi’neBireyselBaşvuruElKitaplarıSerisi-6,Av-rupaKonseyiAnkaraProgramOfisi,Ankara2018,sh.5.





1.Birincikural;malvemülkündokunulmazlığıilkesidir.Mülkiyet-tenbarışçılşekildeyararlanmahakkınıbeyanetmektedir.Malveyamül-kemüdahaledebulunulmuşmudur?Buhusus,birinci fıkranınbirincicümlesindeifadeedilmektedir.

2.İkincikural;malvemülktenyoksunbırakılmayıiçerir.Bubellikoşullarabağlanmaktaolup,aynıfıkranınikincicümlesindeortayako-nulmaktadır.

3.Üçüncükural;devletleringenelyararauygungördükleriyasalarıçıkarmaksuretiylebuamacauygunolarakmülkünkullanımınıkontroletmeyetkisinitanımaktadır.Buhususaikincifıkradayerverilmiştir9. 1No’luProtokol’ün1.maddesininihlaledilipedilmediğibelirlenirken,önceliklebaşvuranın1.maddekapsamınagirenbirmülkiyethakkınasa-hipolupolmadığınabakılacak,mülkiyethakkınınvarlığıtespitedilince,ikinciadımolarakbirmüdahaleninolupolmadığıdikkatealınacakvenihayet,müdahalenin türü, yani üç kuraldan hangisinin uygulanacağıbelirlenecektir.BuüçkuraluygulanırkenMahkemebirincikuralauy-gunlukbulunupbulunmadığınıdüşünmedenönce,sonikikuralınuy-gulanabilirolupolmadığınıbelirlemelidir10.

1.MalveMülkünDokunulmazlığıİlkesi

1No’luProtokol’ün1.maddesininbirincikuralı“Her gerçek ve tü-zel kişinin, mal ve mülk dokunulmazlığına saygı gösterilmesini isteme hakkı vardır”şeklindedirve diğerkurallarınuygulanamadığıbütündiğerdu-rumlardauygulanabilecek “genel” birkuralolarakaçıklanabilir11. Bir önleminmülkün kullanımına veya dokunulmazlığınamüdahale etkisi

9 Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Sporrong ve Lönnroth/İsveç Başvurusu, 23.09.1982, BaşvuruNo:7151/75,http://ihami.anadolu.edu.tr/aihmgoster.asp?id=55(ErişimTarihi:24.12.2006)

10Karabulut,“MülkiyetHakkı(İHAS1No.luProtokolMadde1)veAvrupaİnsanHaklarıMahkemesi’ndeTürkiyeHakkındaVerilenKararlar”.

11 Yalçınkaya, “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ndeki Mülkiyet Hakkı ve Mahkeme Kararları”; Bal,sh.5;Ateş,sh.84.



taşıdığı,ancaktambirkazancadönüşmediğivemülkünkullanımınınkontrolüamacınıtaşımadığıdurumlardageçerlidir12.

Birinci kuralın Sporrong ve Lönnroth/İsveç davasında başvuru-cularınmülkleriüzerindeuygulanankamulaştırma izinlerikonusundageçerli olduğu kararına varılmıştır. Bu davada, yürütme organlarınınuygulamalarıyla (imar planları ile getirilen kullanım sınırlamaları)13; imarplanlarıilekamulaştırmakapsamınaalınantaşınmazlarınayapılaş-mayasağıgetirilmesinekarşınhiçbirişlemyapılmadan,25ve12yılsür-dürülenbuyasaklarındahasonrakaldırılmasıdurumundahaksahiple-rinetazminatödenmemesi,Sözleşme’ninihlaliolarakbenimsenmiştir.Budavadamahkeme,mülkiyettenbarışçılşekildeyararlanmabakımın-dantoplumungenelyararınıngerekleriilebireyintemelhaklarınınko-runmasıarasındadengekurulupkurulmadığınıbelirlemekzorundadır.Sözleşme’ninbütününehakimolanbuilkenin,1.No.luProtokol’ün1.maddesinedeyansıdığınıbelirtmiştir.Sözleşmecidevletlerinbüyükşe-hirleringelişmelerigibikarmaşıkvezorbiralandakendiimarpolitika-larınıuygulamakiçingenişbirtakdiralanıkullanmalarıdoğaldır.Ancakkurulmasıgerekendengenin“mülkiyettenbarışçılşekildeyararlanma”hakkınauygunbirbiçimdekurulupkurulmadığınakararvermekzorun-ludur.Otarihteİsveç’teyürürlüktebulunanmevzuatınesnekolmadığı,kamulaştırmaiznininbelediyeninrızasınıgerektirentamamengerialın-ma istisnası dışında,mülk sahiplerinin durumunu değiştirecek hiçbiraraç sağlanmamıştır. Başvurucuların uzunbir dönemboyuncamülki-yetlerininistikbalikonusundatamamenbelirsizbirdurumdabırakılmışolduklarıvekarşılaşmışolduklarıbugüçlükleriİsveçhükümetinindik-katinesunmaolanağınındabulunmadığımahkemecetespitedilmiştir.Mahkeme,StockholmBelediyesi’ninimarplanlarınıuygulamadakika-mulaştırmamenfaatinianlamaktaancakBelediye’ninvemülksahipleri-ninmenfaatlerininmakularalıklarlayenidentakdiredilmesi imkânınayerverilmemesini anlayamamaktadır.Mahkeme, aynı zamanda inşaatyasağınınbütünbudönemboyuncavarlığınısürdürmesinin,kamulaş-12Demir,sh.2;Mursal,sh.4;Bal,sh.5.13Dinç,sh.20.





tırma izinlerinin uzunluğunun zararlı sonuçlarını artırdığını tespit et-mektedir.Tümbunlarbakımındanm.1’eaykırılıksözkonusudur.

Kuralı ilgilendirenbirbaşkadava ise, kamulaştırmasız el atma ileilgili Erkner ve Hofauer/Avusturya Davasıdır. Olayda İlçe TarımMüdürlüğü’nünkararıile266hektarlıkarazinintoplulaştırılmasıişlemibaşlatılmıştır.Toprakreformuamacıylataşınmazlarıkamulaştırmakap-samınaalınıpgeçiciolarakbaşkalarınınvekamununkullanımınaverilenbaşvuruculara,ulusaldüzeydekiyargılamanın17yılsürmesinekarşın,ke-sinkamulaştırmayapılmamasınedeniyleherhangibirbedel(tazminat)ödenmemiştir.MahkemeönceAvusturyamakamlarınınresmenvefii-lenkamulaştırmadabulunmadıklarını,yapılannaklingeçiciolup,ancaktoplulaştırmaplanınınyürürlüğegirmesihalindekesinleşeceği,işleminöncekiaşamasındayapılandağıtımınnihaiplanlateyidedilmezsebaş-vurucularınyerlerinigerialabileceği,budurumda1.No’luProtokol’ün1.maddesinin1.fıkrasının2.cümlesibakımındankesinolarak“malikioldukları şeyden yoksun bırakıldıklarının söylenemeyeceği”ni belirle-miştir.

Geçicinaklinhedefininesasitibariyletoprağınkullanılmasınıkont-roletmekveyakısıtlamakdaolmadığı“geçicimalikler”tarafındangeliş-mişverasyonelbirçiftçilikyapılmasıiçintoplulaştırılacakalanlarınön-cedenyapılandırılmasınınmd.1/1cümle1’inkapsamındaelealınmasıgerektiği belirlenmiştir. Mahkeme; yasama organının, toplulaştırmaişlemininerkenbiraşamasındasözkonusuyerleringeçicinakliyetkisivermekle,genelolarakyersahiplerininvetoplumunmenfaati için,buyerlerindevamlıveekonomiksuretteişlenilmesinisağlamakistediğini,başvurucuların verilen nakil kararının sonucu olarak yerlerini kaybet-tikleriancakkendilerinitatminetmesebilekarşılıkolarakbaşkayerleraldıklarınıancakbunarağmenyinedemevcutsisteminesnekliktenyok-sunolduğunubelirtmiştir.Çünkü,birtoplulaştırmaplanınınyürürlüğegirmesinden önce, yer sahiplerinin durumlarında değişiklik yapılmasıiçinveyakesinolarakyerlerinverilmesinekadaruğramışolabileceklerizararlarıntazminedilmesiiçinbirvasıtaöngörülmediğinedeğinmiştir.Ohaldemevcutdavanınşartlarıiçindemülkiyethakkınınkorunmasıile



kamuyararıarasındabulunmasıgereklidengebulunmamakta,mülkle-rininnihai istikbalikonusundabelirsizdurumdakalanbaşvurucularınölçüsüz/orantısız bir külfet taşımak zorunda bırakıldığından md.1’inihlalisonucunavarılmıştır14.

2.MülktenMahrumBırakma

AİHSEk1No’luProtokolm.1/1’inikincicümlesiile“Herhangi bir kimse, ancak kamu yararı sebebiyle ve yasada öngörülen koşullara ve ulus-lararası hukukun genel ilkelerine uygun olarak mal ve mülkünden yoksun bırakılabilir” hükmündeyeralanmülkten mahrum bırakma15kararıver-mekiçinsadeceresmibirkamulaştırmaveyamülkiyetdevriolupolma-dığınıaraştırmakyetersizdir.Ayrıcamülkündefactoalınıpalınmadığıdaincelenmelidir16.AyrıcaDevletler mülkiyet hakkının genel menfaate uy-gun olarak kullanılmasını (vergilerin veya başka katkıların veya para ceza-larının ödenmesini) sağlamak için gerekli düzenlemeleri yapabilecekler; söz

14 Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Erkner ve Hofauer/Avusturya Başvurusu, 23.04.1987, BaşvuruNo:9616/81,http://ihami.anadolu.edu.tr/aihmgoster.asp?id=127.

15Buna iç hukukumuzdaörnekolarakKamulaştırmaKanunu’nun38.maddesi verilebilir.Bumaddeyegöre;Kamulaştırmasızelatmayoluylafiilenkamuhizmetindekullanılantaşınmazın,malik,zilyedveyamirasçılarınınhertürlüdavahakkınınyirmiyılgeçmekledüşeceğihükmebağlanmıştır.AnayasaMahke-mesi10.04.2003günlüE:2002/112,K.2003/33sayılıkararıylayirmiyıllıksüresonundadavahakkınındüşmesivetaşınmazınhiçbirkarşılıködenmedenidareyegeçmesininmülkiyethakkınınsınırlanmasınıaşıp,hakkınözünüzedeleyenbirdurumolduğugerekçesiyle,Anayasa’nın2,13,35ve46.maddelerineaykırıbularak iptaletmiştir.AnayasaMahkemesiayrıcaYüksekMahkemekararınınsonkısmındaEkProtokol’ün1.maddesinidedesteknormolarakkullanmış,AİHM’ninkamulaştırmasızelatmaylailgiliüçkararınaatıftabulunmuştur.

Birbaşkaörnekde3194s.İmarKanunu’nun18.maddesiuyarıncayapılanarsavearazidüzen-lemesidir. Yasaya göre imar planı uyarınca yapılan parselasyon ile düzenleme alanındaki parsellerinekonomikdeğerlerindekiolumluetkilenmehepsindeeşitveaynıolmamaktadır.Şöyleki;düzenlemesonrasındayenitahsisedilentaşınmazeskideğerindedeğilsemeydanagelendeğerartışıileDOPoranıarasındakifarküstükapalıbirkamulaştırmasayılabilir.Anayasa’nın46.maddesiuyarıncabedeliöden-medenkamulaştırmayapılamaz.DavacınıntaşınmazınındeğerkazandığıveDOPolarakkesilenbölü-münkamuhizmetlerindekullanıldığındangerekçesiyle,3194s.Yasa’nın18.maddesindetekbirDOPoranınınkabuledilmesikonusundaAnayasa’yaaykırılık itirazı reddedilmiştir (21.06.1990,E.1990/8,K.1990/12)Ancakkararda,değerartışınıntümtaşınmazlariçinaynıolupolmadığıvemutlakbirdeğerartışımeydanagelipgelmediğiirdelenmemiştir.Uygulamasonucu,taşınmazınbelirlibiroranıkesildik-tensonradeğerindeazalmaolduğugörülmektedir(KurçenliSelim,“AİHSveAİHSKararlarıÇerçeve-sindeTemelHakveÖzgürlükler,MülkiyetHakkıveİdareHukukuİlişkileriÜzerineÇalışma”,http://www.inhak-bb.adalet.gov.tr/aihs/ek1.htm. Belirtelim ki söz konusu DOP oranı son değişikliklerle%45’eçıkarılmıştır.Buoranınoldukçayüksekveölçüsüzolduğugörüşündeyiz.

16Demir,sh.8;Yalçınkaya,“AvrupaİnsanHaklarıSözleşmesi’ndekiMülkiyetHakkıveMahkemeKararla-rı”;Mursal,sh.5;Bal,sh.6.





konusu hakka öngörülen şekilde bazı kısıtlamalar getirebileceklerdir. (Ek1No’luProtokol’ün1.maddesinin,2.fıkrası). Sporrong ve Lönnroth/İsveç davasında İsveç, Stockholm’dekimülküzerindekamulaştırmaizinleriveyasaklamaemirleriuygulamış-tır.AİHM;olaydakigibiresmenbirkamulaştırma,yanimülkiyetindevriyapılmadıkça,Mahkemegörünüşünardınageçmekve şikayetkonusudurumdaki gerçekleri araştırmak durumundadır17. Sözleşme, hakları“pratikveetkili” şekildegüvencealtınaalmayı tasarladığından,başvu-rucularınsavunduğugibibudurumunfiilikamulaştırma(defactoexp-ropriation)olupolmadığınıaraştırmakzorundadır.Olaydahak,özün-denbazışeyleryitirmeklebirlikte,tümüylekaybolmamıştır.Sözkonusukamulaştırma ve inşaat yasaklarının sonuçları, mülkiyetten yoksunbırakmaya indirgenebilecek türden değildir. Mahkeme bu bağlamda,başvurucularınmülklerininStockholm’dekikamulaştırmaizinlerivein-şaatyasaklarındanetkilenmesinedeniylesatmaimkânınınzorhalegel-mesine rağmen,mülklerini kullanabilme ve satabilme imkanına sahipolduklarına,bunedenledavadamd.1/1cümle2’ninuygulamaimkanıolmadığınakararvermiştir.

Öteyandanbirmülkünhangikoşullardaalınmışsayılacağıkonusu-nayaklaşımgeneluluslararasıhukukunkabulettiğiyaklaşım,ileçakış-maktadır.

Defactokamulaştırmaanlamınagelenönlemlerebirbaşkaörnek,Papamichalopoulos/Yunanistan Davasıdır.Askeriyönetimdönemin-de davacıların kıymetli mülkü askeri tesisler yapılmak üzere bedelsizolarakdonanmayadevredilmiş,DenizKuvvetleripersoneliiçindinlen-me tesisleri yapımınagirişilmişvedaha sonraçıkarılanbirkararnameilesözkonusuarazinindeiçindebulunduğubölge,askerialanilânedil-miştir.Başvurucularınulusalmahkemelereyaptıklarıbaşvurularsonuçvermemiş, 1974 yılında demokrasiye geçildikten sonra hükümet, buaraziüzerindekibaşvurucularınhaklarınıtanımış,ancakaraziüzerinde

17Carss-FriskMonica,AvrupaİnsanHaklarıSözleşmesi’nin1No’luProtokolü’nün1.MaddesininUygulan-masınaİlişkinKılavuz,TürkiyeBarolarBirliğiYayınlarıNo:90,İnsanHaklarıElKitaplarıNo:4,sh.21.



tesisleryapılmışolduğundan,araziningeriverilemeyeceği,ancakeşde-ğerbaşkabirarazininverilmesiyönündekararalmıştır.BununlaberaberAİHM’ninkararınakadarbaşvuruculariçineşdeğerdebiryerbuluna-mamıştır.AİHM1967’denitibarenarazininhiçbirşekildekullanılama-dığı,karşılığındahiçbirbedelödenmediğinidikkatealarak,resmiolarakmülkiyetdevrisözkonusuolmadığıhaldetecavüzşeklinin“fiilikamu-laştırma”anlamınageldiğini,başvurucularınmülklerinikullanmamaveyararlanmamalarınedeniyle,olayı2.ilkebağlamındaelealmıştır18.

3.KullanımınKontrolEdilmesi

AİHSmd.1/2’de“Yukarıdaki hükümler, devletlerin, mülkiyetin kamu yararına uygun olarak kullanılmasını düzenlemek veya vergilerin ya da başka katkıların veya para cezalarının ödenmesini sağlamak için gerekli gördükleri yasaları uygulama konusunda sahip oldukları hakka halel ge-tirmez” şeklindekidüzenleme ilegeliştirilenüçüncükural,mülke mü-dahale niyetbulunduğundaveyamülkün kullanımını kontrol olan bir yasauygulamasıgirişimindesözkonusuolur19.Buhükümçerçevesinde18Tezcan/Erdem/Sancakdar,sh.647vd.

19 İçhukukumuzdamülkiyethakkınınkullanımınınsınırlandığıyasalaraörnekolarak;3194Sayılı İmarKanunu›nun10.maddesiuyarıncataşınmazınkamulaştırmaamacıylaimarprogramınaalınması,imarplanlarıilekamuhizmetlerineayrılarakkonutyapmahakkınınengellenmesi,KamulaştırmaKanunu›nun28.maddesiuyarınca;MilliSavunmainşaatvetesisleriiçin,özelkişilerinmülkiyetindekikireç,kumvetaşocaklarınınhiçbirbedelödenmedenMilliSavunmaBakanlığı’ncakullanılması,2960SayılıBoğaziçiKanunu,3621SayılıKıyıKanunu,2560SayılıİSKİGenelMüdürlüğüKanunuhükümlerinegöreyasakapsamındaki bazı yerlerde yapı yasağı getirilmesi, 2863SayılıKültür veTabiatVarlıklarınıKorumaKanunu›nun 9. maddesi uyarınca tescilli korunması gerekli Kültür ve Tabiat Varlığının KorumaKurullarının izniolmadan inşaat ve fizikimüdahaledebulunulmaması,MilliParklarKanunu,OrmanKanunu,GeliboluYarımadasıMilliParkıKanunu.

Mülkiyethakkınınkullanımınınkontroledilmesiileilgiliolarakpratiktebüyüksorunlaranedenolanbirkonuda,3194SayılıİmarKanunu’nun13.maddesininbirincifıkrasında,imarplanlarındapark,yeşilalan,okulgibiumumihizmetlereayrılanyerlerdeinşaatyapmanınyasakolduğu,üçüncüfıkrasındadaimarplanınıntasdikinden5yılsonrahizmetigerçekleştirecekkuruluştarafındanyapımdanvazgeçil-diğinedairolumlugörüşalınmadanyeniimarplanıyapılamayacağıhükmüidi.

AnayasaMahkemesi29.12.1999günlüE:1999/33,K.1999/51sayılıkararıyla“İmarplanlarındaumumihizmetlereayrılanyerlerinmevcutkullanımşekillerininnekadardevamedeceğikonusundakibelirsizliğin,kişiselyararilekamuyararıarasındakidengeyibozarakhukukigüvenliğiniyokedeceğige-rekçeleriylebuyasaldüzenlemeleriiptaletmiş,ancakuygulamada,yasalboşluğundoldurulmamasıvedahasonraAnayasaMahkemesikararıuyarınca, İdareMahkemeleri’nceverilen iptalkararlarınınDa-nıştay6.Dairesi’ncebozulmasıüzerinehukuksalbirbelirsizlikbulunmaktadır.(Bkz.İstanbul1.İdareMahkemesi05.06.2002günlüE:2001/1726,K.2002/784sayılı,Danıştay6.Dairesi10.12.2002günlüE:2002/4906,K.2002/5794sayılıkararları)

İmarplanlarıiletaşınmazınkullanımınınkısıtlanmasınaörnekDanıştay6.Dairesi’nin20.10.1993günlüE:1992/4804,K.1993/3954 sayılı kararında ise, davacının taşınmazı 36 yıl boyunca, önce yol





yapılacak uygulamalar bireye tazminat talebinde bulunma hakkı sağ-lar.Örneğinvergiler, yükümlülüklerveparacezalarıgibiönlemlerdir.Ancak,denetimorganlarınınkararlarınagöre,ölümebağlıtasarruflarlayapılankısıtlamalar,kumocağıişletmeimtiyazıveyaiçkililokantaruh-satının geri alınması, belirli konut kiralarının devlet tarafından tespitedilmesiveyabircezadavasına ilişkinolarakmallarınmüsaderesigibikonulardabumaddeçerçevesindedeğerlendirilmektedir.Ancakmüda-haleninönşartı;kamudüzeni,kamusağlığı,kamuahlakıgibigerekçele-rinbutürmüdahalelerihaklıkılmasıvemüdahaleiçinyasalbirdayanakbulunmasıgerekliliğidir.

Mülkiyethakkınamüdahaleninenbelirginörneği,kamulaştırma-lardır.Kamulaştırmanınenönemli şartıolan tazminatkonusunaSöz-leşmededeğinilmediğihalde,AİHMverdiğikararlarındagerçekdeğeriüzerindenkamulaştırmaişlemininyapılmasıgerektiğinivurgulamıştır.

Yıltaş/Türkiye Davasında, başvurucu Yıldız Turistik Tesisle-riAnonimŞirketi, 1987yılındaözelbir koruluk içerisindebulunan4milyonm2biraraziyiyaklaşık7,5milyonABDdolarınasatınaldığı,birkısmıiçininşaatruhsatınıdaeldeettiğihalde,aradanbirkaçaygeçtik-tensonrakendisine1977tarihlibirkamulaştırmakararıtebliğedilmişve kamulaştırma nedeniyle kurulan takdir komisyonunca arsa değeriyaklaşık3,8milyonABDDolarıolaraktakdiredilmiştir.BununüzerinebaşvurucuiçhukukyoluolarakAsliyeHukukMahkemesi’nekamulaş-tırmabedelininartırımdavasıaçmıştır.Açılanbudavasonunda68binABDdolarıdeğertakdiredilmiştir.BuolayAİHM’yegötürüldüğündemahkeme 24.04.2003 tarihinde kamulaştırma bedelinin taşınmazındeğerinin çok altında olduğundanbahisle, Ek-1No’luProtokol’ün 1.maddesininihlalinekararvermiştir20. Bukuralınaraziüzerindeinşaat

ve yeşil alan sonra yeşil alan ve açık pazar, daha sonra ise yeşil alan ve belediye hizmet alanı olarakayrılmış,bu süredehiçbiruygulama işlemigerçekleştirilmemiş,malikinplandeğişikliği teklifi idarecereddedilmiştir.

DanıştayDairesiilkderecemahkemesininarazininplanlamasüreciningösterdiğiözelliğintutarlıkgöstermediği,planarakararlarınınbozulduğuveplanlamadaaranansüreklilikilkesininzedelendiğiyo-lundakigerekçeyleverileniptalkararınıonamıştır(Kurçenli,sh.5-6).

20Bal,sh.7-8.



yasağına ilişkin Sporrong veLönnroth/İsveçDavası, planlama kont-rollerineilişkinPineValleyDevelopmentsLtd/İrlandaDavası,Mellac-her/Avusturya(kiralanmışmülkünkontrolüneilişkin)Davası’ndadauygulandığıgörülmektedir21.SporrongveLönnroth/İsveçDavası’ndaMahkeme, inşaatyasaklarınınaçıkça ikinci fıkraanlamındabaşvurucutarafından“mülkiyetikullanmanınkontrolü”olduğunakararvermiştir.Öte yandan kamulaştırma izinlerinin,mülkiyeti kullanmayı sınırlamaveyakontroletmeyiamaçlamadığı,mülkiyettenyoksunbırakmayayolaçansürecebirilkadımolduğuveolayınmülkiyetindokunulmazlığıil-kesikapsamındadeğerlendirilmesigereğinekararvermiştir22.

B.MülkiyetHakkınaMüdahaleninHaklılığı

1.MeşruAmaç

AİHS1No.luProtokol’ün1.maddesindekimülkeyapılanherhangibirmüdahale,ancakmeşrubirkamuyararınahizmetetmeşartınıyeri-negetirmesidurumundahaklıgörülebilir23.Maddedeisemüdahaleninamacıgösterilirken,yoksun bırakmahalindekamuyararı,kullanımı dü-zenlemehalindeisegenelmenfaatşartlarınıöngörmektedir.Yanimeşruamaç,kamuyararıvegenelmenfaatkavramlarıileifadeedilmektedir.

Mahkemekamuyararınıgenişyorumlamaklabirlikte,meşruamaçdeğerlendirmesindeulusalmercileregeniş bir takdir marjıtanımakta-dır24.NeyinkamuyararıolduğukonusundaiseAİHMkanunkoyucu-nunkararınaaçıkbirbiçimdemakulbirtemeledayanmamasıdışında,saygıgöstermektedir.“DevletinTakdirHakkı”nailişkinönemlibirkararSpporongveLönnroth/İsveçDavasıdır.Budavasonucundaoluşanilke21Demir,sh.8.22 Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Sporrong ve Lönnroth/İsveç Başvurusu, 23.09.1982, Başvuru

No:7151/75,http://ihami.anadolu.edu.tr/aihmgoster.asp?id=55(ErişimTarihi:24.12.2006)23Yalçınkaya,“AvrupaİnsanHaklarıSözleşmesi’ndekiMülkiyetHakkıveMahkemeKararları”;Karabulut,

“MülkiyetHakkı(İHAS1No.luProtokolMadde1)veAvrupaİnsanHaklarıMahkemesi’ndeTürkiyeHakkındaVerilenKararlar”.

24Gözübüyük/Gölcüklü,sh.423;Yalçınkaya,“AvrupaİnsanHaklarıSözleşmesi’ndekiMülkiyetHakkıveMahkemeKararları”;Bal,sh.9;Ateş,sh.84.





gereğince,mülkemüdahalekavramınailişkinolarak“... Toplumlarını ve ihtiyaçlarını doğrudan bilmeleri sebebiyle ulusal merciler neyin “ kamu ya-rarına” olduğunu uluslar arası bir hakime göre daha iyi belirleme imkanına sahiptirler. Bu nedenle, AİHS ile oluşturulan koruma sistemi içinde mülkten mahrum bırakma önlemlerini haklı kılacak bir kamu meselesinin varlığı ve alınacak önlemler konusunda ilk değerlendirmeyi ulusal merciler yapmak-tadırlar...”şeklindebirbelirlemeyapılmıştır.AİHS’ninkorumasıaltın-dakidiğeralanlardaolduğugibiburadadaulusalmercilerbellibirtakdirhakkınasahiptirler25. “Kamu yararı”kavramıoldukçageniştir.ÖzellikledeAİHKomisyonu’nunbelirttiği gibi,mülkü kamulaştıran kanunlarıyürürlüğe koyma kararı genellikle siyasi, ekonomik ve sosyal konula-rındikkatealınmasınıgerektirir.Bukonulardakifikirlerdedemokratikbirtoplumiçindeepeycefarklılıkgösterir.AİHMsosyalveekonomikpolitikalarıuygulayanyasamameclisinesunulantakdirhakkınıngenişolmasınındoğalolduğunuvurgulamıştır.Busebeple,yasamaorganınınneyin“kamuyararına”olduğukonusundakikararına,açıkbirbiçimdemakulbirtemeledayanmamasıhalidışında,saygıgösterecektir.KısacaAİHM kendi değerlendirmesini ulusal yetkili mercilerin değerlendir-mesininyerinekoyamamaklabirlikte,1No’luProtokol’ün1.maddesiuyarıncailerisürülenönlemleriincelemekvebunuyaparkenulusalyet-kilimercilerindikkatealdığıhususlarısorgulamaktadır26.

Mahkemeninulusalmercilere tanıdığı takdir marjına ilişkinTreTraktörerAB/İsveçDavasındarestoranişletenbirşirketinidaredenal-dığıruhsatadayanarakalkollüiçkisatmasınakarşınvergileriniödeme-mesinedeniyle,ruhsatıniptalisözkonusudur.İsveç’iniçkitüketimiyleilgilisosyalpolitikalarınedeniyle,izlenenmeşruamaçgözönündebu-lundurulduğunda,buolaydabaşvurucununekonomikçıkarlarıileİsveçtoplumunungenel yararları arasındaölçülülükbulunduğundan,mül-kiyethakkınınihlaledilmediğinekararverilmiştir(Tre Traktörer AB/İsveç, 1989).Çoğuzamansözleşmeorganlarıulusalmercilerinkamuyararıkonusundayaptıklarıdeğerlendirmeyikabuletmekte,kamuya-25 Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Sporrong ve Lönnroth/İsveç Başvurusu, 23.09.1982, Başvuru

No:7151/75,http://ihami.anadolu.edu.tr/aihmgoster.asp?id=5526Bal,sh.10.



rarıamacındansapılarak,yetkilerinikötüyekullanmayabaşladıklarıdu-rumlardaulusalmercilerintakdiryetkisinemüdahaleetmektedir27.

Kapsamıdahadarolmaklaberaber,açıklamalargenel menfaat kav-ramıiçindegeçerlidir.Mahkemearadaanlamfarkıgözetmişolmasınarağmen,kamulaştırmaileilgiliAkkuş/TürkiyeveAka/Türkiyekararla-rındabuikikavramyerinegenelmenfaatdeyiminikullanmıştır28. 2.MüdahaleninYasallığı

Mülkiyethakkınayapılanherhangibirmüdahaleninaynızamandayasallıkşartınındasağlamasıgerekir.Nitekimmd.1/1’demalvemülk-tenyoksunbırakma,yasadaöngörülenkoşullaraveuluslararasıhuku-kungenelilkelerineuygunolmalıdır. Amaç; hukukun üstünlüğü ve keyfiliğin önlenmesidir.Mahkemeiçtihatlarındayasakavramı,geniş anlamda her türlü düzenleyici tasarrufu kapsamaktadır.Ayrıcamevzuatınyeterliaçıklığasahipolmasıyanianla-şılabilirolmasıilekolayca ulaşılabilirolmasıgerekir29. AİHM, devletlerin yasallık ilkesine uyumlu davranmasına önemvermektedir.Şayetbukoşulyerinegetirilmezse,dahaöteyegitmekvedevletinamacınınmeşruiyetiniveyaölçülülükilkesinielealmakiçinbirsebepyoktur30. Latridis/YunanistanDavasında,başvurucubiraçıkhavasinema-sı açmış,daha sonrakendisiburadançıkarılarak sözkonusuyer zorlabelediyeyetkililerinedevredilmiştir.AİHM, sinemanınmüşterilerinin1.maddekapsamındakorunanbirvarlıkolduğunakararvermiştirve1.maddeye göremüdahaleyi incelemeye almıştır. Başvurucuyu sinema-27Tezcan/Erdem/Sancakdar,sh.646vd.28Gözübüyük/Gölcüklü,sh.655vd.29Tezcan/Erdem/Sancakdar,sh.530;Gözübüyük/Gölcüklü,sh.423-425;Ateş,sh.84;30Karabulut,“MülkiyetHakkı(İHAS1No.luProtokolMadde1)veAvrupaİnsanHaklarıMahkemesi’nde

TürkiyeHakkındaVerilenKararlar”;Bal,sh.17.





dançıkarmaemriYunanMahkemesitarafından2yılönceiptaledilmişolmasınarağmen,arazibaşvurucuyaiadeedilmemiştir.AİHM,devlet-lerin “yasallık ve hukuki kesinlik ilkesi”neuygundavranılmadığı takdir-dediğer kuralların varlığını,amacın meşruiyetini veya ölçülülük ilkesini aramanınbiranlamıolmadığınadeğinmiştir.1No’luProtokolmd.1’inenönemlikoşulu,birkamumercii tarafındanmülkdokunulmazlığınayapılacakherhangibir“müdahalenin hukuki”olmasıgereğidir. 3.MüdahaledeÖlçülülük

Mülkemüdahaleye izin verilebilmesi için sadece kamu yararınınmeşrubiramacahizmetetmesiyeterlideğildir.İzlenenyolileulaşılmakistenenhedefarasındamakulbirölçülülükilişkisiolmalıdır.Toplumungenelçıkarlarıilebireyintemelhaklarıarasındaadilbirdengekurulma-lıdır.Devletlerhemuygulamayollarınınseçimindehemdesözkonusuhukuki hedefe ulaşmak için, uygulamanın sonuçlarının genel çıkarlardoğrultusundahaklıolupolmadığınıbelirlemekonusundagenişbirtak-dirhakkınasahiptirler31. 09.07.1997 Tarihli Akkuş/Türkiye Başvurusu, Devlet Su İşleriMüdürlüğü’nün Kızılırmak Nehri üzerinde Altınkaya HidroelektrikSantralBarajı’nıyapabilmekiçinEylül-Ekim1987tarihlerindeBayanAkkuş veölenkocasına ait arazininkamulaştırılmasını konu almakta-dır. Bayan Akkuş, 26 Ağustos 1991 tarihinde Avrupa İnsan HaklarıKomisyonu’nabaşvurarak,Türkiye’dekienflasyonoranınınyıllıkyüzde70olduğubirdönemde,taşınmazınkamulaştırılmasındansonraaldığıektazminata(bedelartışına)yetersizbirfaizuygulanmasındanveDev-letSuİşleriMüdürlüğü’nünkamulaştırmabedelindekiartışıödemesin-dekigecikmedenötürü,mülkiyetibarışçılbiçimdekullanmahakkınınihlal edildiğini ileri sürmüştür.Hükümete göre ise bumiktarlarınhe-saplanmasındaenflasyondikkatealınmamışolsabile,1.Protokol’ün1.maddesindekikoşullaryerinegetirilmiştir veözelliklebinlercekişininyararlanacağıböylesinebüyükbirprojesözkonusuolduğundadurum31Gözübüyük/Gölcüklü,sh.425.



böyleolmakzorundadır,devletintambirtazminatödemesiniistemek,butürprojeleringerçekleştirilmesiniengelleyecektir. Mahkemeyegöreölçülülükilkesibakımındangenelyararıngerek-leriilekişinintemelhaklarınınkorunmasıgereğiarasındaadilbirden-geninkurulupkurulmadığınıincelemekgerekir.Bunoktada,içhukukagöreödenecekbedelinşartlarıveçerçevesiyle,bunlarınbaşvurucununolayındauygulanmatarzınındikkatealınmasıgerekir. Mahkemeninburadakigörevi,DevletSuİşleriMüdürlüğü’nüntak-dirkomitesi tarafındanarazinindeğerihakkındayapılandeğer takdiriveyaektazminathakkındakararvermekdeğil,ödenmesigerekentazmi-natınzamanındaödenmemesinedeniyleuğradığıiddiaedilenzarardır. Mahkeme, tazminatınmakulolmayangecikmeyleödenmesi gibi,değerin düşmesine yol açacak şartlarda ödenmesi halinde tazminatınyeterliolamayacağınakararvermiştir.(09.12.1994tarihliStran Greek Rafineries ve Stratis Andreadis/Yunanistan kararı).Mahkemebuko-nudaTürkiye’dedevleteolanborçlarbakımındanuygulananfaizinyıllıkyüzde84olduğunuvebuoranınborçlularıborçlarınıödemeyeteşvikettiğiniancakdevlettenalacaklıolanlarınisedevletinödemeyapmama-sı veyaödemedegecikmesihalindeesaslıbirkaybauğradıklarınıkay-detmiştir. AkkuşDavası’nda da kamulaştırma dolayısıyla ek tazminatbedeli, enflasyonoranınınyıllık yüzde70olduğubirdönemdeYargı-taykararındanonyediaysonraveyüzdeotuzfaizleödenmiştir.Sadeceödemedekigecikmedendolayı,Yargıtay tarafındankesinolarakbelir-lenentazminatdeğeriilefiilenödendiğitariharasındakifark,Akkuş’unarazisininkamulaştırılmasındandoğankayıpyanındaayrıbirzararase-bepolmuştur. SonuçolarakMahkeme,mülkiyethakkınınkorunmasıilegenelya-rarıngerekleriarasındakidengeninbozulduğuna,1No.’luProtokol’ün





1.maddesinin ihlaledildiğinekanaatederek toplam49binAmerikandolarımaddivemanevitazminatahükmetmiştir32. Benzerbirdavada23.09.1988tarihliAka/Türkiye Davasıdır. Bu davadabaşvurucununSinopGökdoğanköyündekiikiarazisiAltınkayaHidroelektrikSantrali’nin inşaedilmesi içinkamulaştırılmıştır.Başvu-rucu 19991 tarihinde, Durağan AsliyeHukukMahkemesi tarafındanverilen ek tazminatın ve ona bağlı gecikme faizinin yeterli olmaması,faizoranınınçokdüşükolmasıvemiktarınbelirlenmesiningeciktirilmişolmasınedeniylemülkiyethakkının ihlaledildiğindenşikayetçiolarakkomisyona başvurmuştur. Hükümet, Akkuş Davası’ndaki gerekçeleritekrarlayaraktamtazminatınbugibiprojeleriönleyeceğinibelirtmiştir.

AİHM,farklımenfaatlerarasındaadildengeninkurulupkurulma-dığını değerlendirmek için ulusalmevzuata göre ödenebilecek tazmi-natınhükümveşartları ilebunlarınbaşvurucununolayındauygulamatarzını incelemiştir.Ektazminatıntartışmakonusuolmadığını,Hükü-metin, gecikme faiz oranının tespit edilmesinin, kamulaştırmanın ar-dındanödenecektazminatınhükümveşartlarınıbelirleyenSözleşmecidevletleringeniştakdiralanınagirdiğiniiddiaettiğiniveMahkeme’ninulusalmakamlarıntakdirhakkınasahipolduklarınınfarkındaolduğunu,ancakMahkeme’ningenelyararıngerekleriilebireyintemelhaklarınıngerekleriarasındaki“adildengenin”korunupkorunmadığınıaramaktanvazgeçemeyeceğinibelirlemiştir.

AİHM,kullanılanaraç ileamaçarasındamakulbirorantılılık iliş-kisinin sürdürüldüğünü vemülkiyetten yoksun bırakılan bir kimseyeorantısızbirkülfetyüklenmemişolmasınıgüvencealtınaalmakzorun-dadır.Mahkeme,gecikmefaizoranlarınındüşüklüğü,kamulaştırmabe-delininnormalinüstündegeciktirilmesi,özelliklearazisikamulaştırılankişilerinhakettikleritazminatıalabilmekiçinaçmakzorundakaldıklarıidaridavalarveyahukukdavalarınınnormalinüstündegeciktirilmesihalindede

32 Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Akkuş/Türkiye Başvurusu, 09.07.1997, Başvuru No:19263/92,http://ihami.anadolu.edu.tr/aihmgoster.asp?id=671.



malikayıplarınarttığı,adildengeninsarsıldığınedeniilemd.1’inihlalinekararvermiştir33.

Mahkeme,Allan Jacobsson/İsveç Davası’nda, imar planının ay-rıntılandırılmasınedeniylekentiçerisindekiarsasında13yıldanberiya-pılaşmayagidemeyenkişininbaşvurusunuincelemiştir.Somutolayda,mülkiyet hakkının özünü ortadan kaldırmaksızın genel yarara dönükolarak getirilen sınırlamaların, izlenen amaç ve kullanılan yöntemler-le orantılı olduğunu, devletlerin, toplumun genel yararı ile bireylerinhaklarını dengelerken geniş bir takdir yetkisine sahip olduğunu, kentplanlamasınıkolaylaştırmayıamaçlayanyapılaşmayasağınınmeşrubiramacayöneldiğinibelirterek,mülkiyethakkınınihlaledilmediğineka-rarvermiştir.Ancakaynıdavaiçindebutüruyuşmazlıklardasonkararınhükümete bırakılarak yargı yolunun kapatılmasını, Sözleşme’nin 6/1maddesineaykırıbulunmuştur34.

C. Mülkiyet Konusunda İmar Ve Çevre Dışında AİHM’ceVerilenKimiKararÖrnekleri

OrtaveDoğuAvrupaileilgiliözelmeselelerbağlamındataz-minat talepleri; örneğin, “…Kopecký Slovakya’ya karşı Davası baş-vurucunun1959’daelkonulanaltınvegümüşsikkeleriçinyaptığıtaz-minattalebiileilgilidir.1991tarihlikanunda,başvurucularıntazminattaleplerisikkelerinnereyeteslimedildiğinibelirtmeşartınabağlanmış-tır.Başvurucuilkaşamadahaklıbulunmuşsadabukarardahasonradanbozulmuştur.Başvurucununkamumakamlarınakarşıilerisüremeyece-ğinedenlerdendolayısözkonusumülküalamadığıdikkatealınarakilgilidaire,1No’luEkProtokol’ün1.maddesininihlaledildiğisonucunavar-mıştır.BununlaberaberBüyükDaire,Mahkeme’ninmülkiyethaklarına

33AvrupaİnsanHaklarıMahkemesi,Aka/TürkiyeBaşvurusu,23.09.1998,BaşvuruNo:19639/92,http://ihami.anadolu.edu.tr/aihmgoster.asp?id=818;Kamulaştırmadavalarında tespit edilen ihlallermülklerikamulaştırılankişilerinmaddideğerkaybınauğramamasıiçinönlemalınmasıgereğinidoğurmuşve4489sayılı15Aralık1999tarihliKanuniFaizveTemerrütFaizineİlişkinKanun’dadeğişiklikyapılarakyasalfaizoranıiletemerrütfaizioranı,“MerkezBankası’nınöncekiyılın31Aralıkgünükısavadelikrediişlem-lerindeuyguladığıreeskontoranı”olarakbelirlenmiştir.

34Dinç,20-21.





dairiçtihatlarınıdikkatealaraksözkonusuiçtihadın“gerçekanlaşmaz-lık”yada“ilerisürülebilirbirtalep”invarlığını1No’luEkProtokol’ün1.maddesince güvence altına alınan “meşru bir beklenti”ninmevcutolupolmadığınıkararlaştırırken,birkriterolarakkullanmaeğilimindeolmadığıyönündebirkararvermiştir.Bununaksine,talebinniteliğindemülkiyetmenfaatininsözkonusuolduğudurumlardaisesadeceulusalhukuktayeterlibirdayanağınınbulunması,bir“aktifdeğer”invaroldu-ğunundüşünülmesi için yeterlidir.Budurumaynı zamanda tazminatalmakonusundaki“meşrubeklenti”nin,aleyhinedavaaçılanhukukîiş-lemlerdendoğupdoğmadığıileilgiliolabilir.Fakatilkderecemahkeme-sininbaşvurucununtalebinihaklıbulduğukarar,aynıhukukîprosedürolduğundanvebutalepbirhukukîyürürlükkazanamadanbozulduğun-danböylesibirdurumbudava içinsözkonusudeğildir.Aynıprensipbaşvurucunun tazminat taleplerinin ilk derecemahkemesince kısmenkabuledildiğifakatbukararınnihayetindebozulduğuSircSlovenya’yakarşı davasında da uygulanmıştır. Bunun aksine, yukarıda değinilenBrumărescuRomanya’yakarşıDavasındaMahkeme,üstmahkemeninbaşvurucununtaleplerinihaklıbulmasınavebukararınsonradankesin-likkazanarakuygulanmasınarağmen,yüksekmahkemeninbukararıip-taletmesinedeniyle1No’luEkProtokol’ün1.maddesininihlaledildiğihükmünevarmıştır…”35.

Özelstatülükiracılık;“...genellikleuygunkoşullaraltında(ayrı)birsatınalmahakkını(özelleştirme)gündemegetirdiğidikkatedeğerbirhusustur.Örneğin;Duriniİtalya’yakarşıDavası’ndaKomisyon1No’luEk Protokol’ün 1.maddesi uyarıncamülkiyet hakkı anlamına gelme-yenbelirlibirevdeyaşamahakkınıdahagenelbiraçıdanelealmışvebumaddeninsözkonusudavayauygulanamazolduğunahükmetmiştir.PentidisvediğerleriYunanistan’akarşıDavası,YehovaŞahidiolanveözelstatülübiranlaşmaçerçevesindeHaziran1990’dabirodakiralayanbaşvurucularileilgilidir.Sözleşmedeodanın“YehovaŞahitleritarafın-danhertürlütoplantı,nikahvb.”amaçlariçinkullanılacağıbelirtilmiştir.

35T.C.AdaletBakanlığı,Avrupa İnsanHakları SözleşmesiKapsamındaMülkiyetHakkı,Avrupa İnsanHaklarıSözleşmesiveEkProtokollerininUygulanmasınaİlişkinKılavuzKitap(http://www.inhak.ada-let.gov.tr/inhak_bilgi_bankasi/el_kitaplari/mulikyet_kilavuz.pdf),sh.36-37.



BaşvurucularnihayetindeEğitimveDiyanetİşleriBakanlıklarındanizinalmaksızınibadethaneaçabilmekhususundaYunanmahkemelerindenilgilikararıalmışlardır.1990yılıKasımayındapolismakamlarıbaşvuru-culartarafındankiralananodanınkapısınımühürlemişlerdir.MühürlerHaziran1991’dekaldırılmıştır.Başvurucular,Komisyon’da,1No’luEkProtokol’ün1.maddesiuyarınca,kiraladıklarıodanınkapısınınmühür-lenmek suretiylemal vemülkdokunulmazlığına saygıhaklarının ihlaledildiğiniilerisürmüşlerdir”36.

Emeklilik hakları ve diğer sosyal güvenceler; GaygusuzAvusturya’yakarşıDavası’ndaprimler ve acil yardımarasındabirbağkurmuştur. Mahkeme burada istihdam haklarının tüketilmesinin ar-dından Avusturya’daki acil işsizlik yardımından yararlanma talebinin1No’luEkProtokol’ün1.maddesikapsamındamaddibirhakolduğusonucuna varmıştır. İranlı olan başvurucu, vatandaşlık şartını yerinegetirmediği gerekçesiyle böylesi bir yardımdanmahrumbırakılmıştır.Başvurucu,mülkiyethaklarıileilgiliolarakayrımcılığatabitutulduğunuileri sürmüştür.Mahkeme, işsizlik yardımından sadece işsizlik sigortafonunaparayatıranlarınyararlanabileceğinidikkatealarak1No’luEkProtokol’ün1.maddesive14.maddesininihlaledildiğinehükmetmiş-tir37.

Bankalar;örneğin “…BaşvurucuAlmanMarkıcinsindenbirmik-tar parasını FSYC’nin dağılmasından önce Privredna Banka SarajevoFilijalaBanjaLukaBankası’ndaki iki farklı döviz hesabına yatırmıştır.Başvurucubirçokkerelerparasınıbankadançekmegirişimdebulunmuşfakattümgirişimlerisonuçsuzkalmıştır.Mahkeme,26Kasım1998’debaşvurucunun tümparasının temerrüt faizivemahkememasraflarıylabirlikteödenmesinehükmetmiştir.18Ocak2002’deiçhukukgereğivebankanınözelleştirilmesininardından,başvurucunundövizhesapların-dakipara,RepublikaSrpska’aaitkamuborcuhalinegelmiştir.15Nisan

36T.C.AdaletBakanlığı,Avrupa İnsanHakları SözleşmesiKapsamındaMülkiyetHakkı,Avrupa İnsanHaklarıSözleşmesiveEkProtokollerininUygulanmasınaİlişkinKılavuzKitap(http://www.inhak.ada-let.gov.tr/inhak_bilgi_bankasi/el_kitaplari/mulikyet_kilavuz.pdf),sh.38-39.

37İbid,42.





2006’da bu borç 2006 tarihli EskiDöviz Tasarrufları Kanunu’nun 1.bölümüuyarıncaBosna-Hersek’e(sözkonusudavalıdevlet)geçmiştir.Mahkeme,başvurucununtasarruflarınınödenmesineilişkinmahkemekararınınyerinegetirilmemesindenötürüSözleşme’nin6.maddesincekorunanbaşvurucununmahkemeyeerişimhakkınınözününün sakat-lanması nedeniyle 6/1 maddesinin ihlal edildiği sonucuna varmıştır.Mahkeme, “eski” döviz tasarruflarının eski FSYC’nin dağılmasındanönce veyadağılması sırasında sona ermişolduklarını vebankacılık vepara sistemlerinin çöktüğünü de dikkate alarak, mahkemelerin nihaibirkararavardıklarıbudurumgibi,içhukuktabirdavahakkındanihaibirkararınverilmesindenönceböylesidurumlarındikkatealınıpince-lenmesivekararlarınıntekrarmüzakerekonusuyapılmamasıgerektiğikanaatinevarmıştır.Mahkemeayrıca1No’luEkProtokol’ün1.madde-sinindeihlaledildiğisonucunavarmıştır…”38.

Vergiler; örneğin, “…Mahkeme’nin 1 No’lu Ek Protokol’ün 1.maddesiuyarıncavergi ile ilgilikonularındeğerlendirilmesindekiyak-laşımı, vergi süreciyle ilgili iddiaların değerlendirilmesindeki yaklaşı-mındanfarklıolaraksuçunniteliğivecezanınağırlığısuçniteliğitaşıdığıkabul edilmedikçe, prensip olarak 6.madde kapsamına girmez (Bkz.BendenounFransa’yakarşıDavası)…”39

II. İMAR VE ÇEVRE KİRLİLİĞİ İLEMÜCADELE KONU-SUNDAKİAİHMKARARLARINDANBAŞLICAÖRNEKLER

A.Öneryıldız/TürkiyeKararı

Başvuranlar(AhmetNuriÇınar,MaşallahÖneryıldız),AİHSmd.2(yaşamahakkı),md.8(özelhayatınveailehayatınınkorunması)vemd.13(etkilibaşvuruhakkı)ileEk1No’luProtokolmd.1’e(mülkiyethakkı) dayanarak, 28 Nisan 1993’te İstanbul Ümraniye’de belediye-ye ait çöplüktemeydana gelenmetan gazı patlaması sonucu hayatınıkaybeden39kişi içerisindeyeralanyakınakrabalarınınölümlerinden

38İbid,44.39İbid,46.



ve mallarının söz konusu patlama nedeniyle tahribatından yerel ma-kamların sorumlu olduğunu iddia etmişlerdir. Ayrıca, dava sürecininAİHS’nin6.maddesindeyeralanhakkaniyetvemakulsüregereklerineuymadığındanşikayetçiolmuşlardır40.

I-Olaylar

1-ÜmraniyeÇöplüğüveBaşvuranınYaşadığıYer

Başvuranlar, İstanbul Ümraniye’de bulunan gecekondumahalle-sindeonikiyakınıylabirlikteyaşamaktaydı.Patlamaolanyer,1972’denberibelediyemeclisivebakanlıkmakamlarınınyetkisivesorumluluğualtındaçöplükolarakkullanılmaktaydı.Yıllargeçtikçeçöplüğüçevrele-yenalandaÜmraniye’ningecekondumahallelerioluşmuştur.

2-KazaÖncesindeAlınanÖnlemlerveHukukiTalepler

1989’dan itibarenkazaoluncayakadarsözkonusuçöplükalanınıiçerenbölgedeyapılmakistenenplandeğişikliğitaleplerireddedilmiştir.21Ağustos1989’dabuikişahsınisteğiüzerinebelediyemeclisininsuvekanalizasyondansorumluyetkilileri,evleresayaçyerleştirmetalimatıvermiştir.

40 Karar için bkz. http://www.echr.coe.int; http://www.adalet.gov.tr; bilgi için bkz. bkz. TEZCANDurmuş/ERDEMMustafa Ruhan/SANCAKDAROğuz, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi IşığındaTürkiye’ninİnsanHaklarıSorunu,2.b.,Ank2004,sh.237;yinebkz.FroweinJochen/PeukertWolfgang,EuropäischeMenschenrechtskonvention,Kehl/Strassburg/Arlington1994;Jacot-GuillarmodOlivier,Règles,méthodes et principesd’interprétation dans la jurisprudence de laCoureuropéennedesdroitsde l’homme, Commentairearticle par articlesous la direction de Pettiti Louis-Edmond/DecauxEm-manuel/Imbert Pierre-Henri, Paris 1995; Klose Bernhardt, Grundrechtsschutz in der EuropäischenUnionunddieEuropäischeMenschenrechtskonvention,DRiZ(DeutscheRichterzeitung)1997;KochThorsten,Parteiverbote,VerhältnismäßigkeitsprinzipundEMRK,DVBl.2002;PettitiLouis-Edmond/DecauxEmmanuel/ImbertPierre-Henri,LaConventioneuropéennedesdroitsdel’Homme,Commen-tairearticlepararticle,Paris1995;PeukertWolfgang,SchutzdesEigentumsnachArt.1ZPzurEMRK,EuGRZ1981;RudolfBeate,DieEigentumsgarantienachderEMRKundihreverfassungsrechtlicheDi-mension, EuGRZ 1996; VeluJacques/ErgeçRusen, La conventioneuropéennedesdroits de l’homme,Ed.Bruylant,Bruxelles1990;VilligerMarkE.,HandbuchdereuropäischenMenschenrechtskonventi-on(EMRK):unterbesondererBerücksichtigungderschweizerischenRechtslage,Zürich1993;ZuleegManfred, Zum Verhältnisnationalerundeuropäischer Grundrechte Funktioneneiner EU-Charta derGrundrechte,EuGRZ2000.





Budurumailişkinaçılanbirdavadasunulanbilirkişiraporunda,çöplü-ğünçevredeyaşayanlarveözellikledegecekondumahallelerindeotu-ranlar için ciddi sağlık risklerini arttırabilecek birçok tehlike içerdiğiifadeedilmiştir.27Ağustos1992’de,ÜmraniyeBelediyeBaşkanıdahafazlaçöpatılmamasını,çöplüğünkapatılmasınıveilçesininuğradığıza-rarıntazminedilmesinitalepetmiştir.Buçerçevedeyenialanlarıngeliş-tirilmesiiçinihaleyapılmıştır.Projenin1993yılıiçindetamamlanması-nakararverilmiştir.

3-KazayaKonuOlay

28Nisan1993’tesözkonusuçöpalanındabirmetangazıpatlamasımeydanagelmiş,atıklarçöpyığınındankopmuşvebaşvuranaaitkonu-tundaiçindebulunduğuoncivarındagecekondununüzerinekaymıştır.Kazadaotuzdokuzkişihayatınıkaybetmiştir.

4-İlgililerHakkındakiİdariSoruşturma

İlgililer hakkında cezai takibat yapılmış ve CezaKanunu’nagöregö-reviihmalettiklerigerekçesiyleikibelediyebaşkanı(SözenveÖktem)suçlubulunmuşveYargıtay,10Kasım1997’deverdiğikararlabukararıonamıştır.Ayrıcabaşvuranakonutyardımıdayapılmıştır.

5-BaşvuranınİdariFaaliyetleri

Başvurucununtazminattalebiilebaşvurduğuyerelmahkeme,baş-vuranınuğranılanzarardankısmensorumluolduğuiçinmalidestektenyoksunkaldığınıiddiaedemeyeceğivemağdurlarınaileninyaşammas-raflarınakatkıdabulunabilecekücretlibirişleriolmayanküçükçocuklarveevhanımlarıolduğugerekçesiylegerikalantazminattalebinireddet-miştir.Mahkemeaynızamanda,başvuranakazadansonradevletyardı-mıolarakbirevtahsisedildiğiveÜmraniyeİlçeMeclisi’nineviyıkmakiçingereğiniyapmamasınarağmen,başvuranıntazminattalebindebu-lunamayacağına,kararvermiştir.



İdaremahkemesi,manevi tazminatmiktarı için gecikme faizi uy-gulanmamasınahükmetmiş,taraflarınbukararakarşıDanıştay’ayaptığıbaşvurureddedilmiştir.

II-AvrupaKonseyi’ninİlgiliDüzenlemeleri

ÇevrevekamumakamlarınınendüstriyeletkinliklerialanındaAv-rupaKonseyiParlamenterlerMeclisi’ninkentselveendüstriyelatıklarlailgilisorunlarüzerineolan587sayılıKararı(1975),Çernobilfaciasınınsonuçlarıylailgiliolan1087sayılıKararı(1996)veatıklarınidaresi,işlem-dengeçirilmesi,geridönüştürülmesivepazarlanmasıkonulu1225sayılıTavsiye Kararı’ndan (1993), Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’ninçalışmaları arasında ise çevreyle ilgili yetki ve sorumluluklarınmerke-zi,yerelvebölgeselmakamlararasındadağılımıhakkındaolanR(96)12sayılıTavsiyeKararıbulunmaktadır.Ayrıca,bugünekadarsırasıyladokuzveonüçdevlettarafındanimzalanan,ÇevreyeZararVerenFaa-liyetlerdenDoğanHasarlarİçinSivilSorumlulukSözleşmesi’nden41 ve CezaHukukuYoluylaÇevreninKorunmasıSözleşmesi’nden42debah-setmiştir.

Evsel atıkların temel sorumluluğu, hükümetlerin mali ve teknikdesteksağlamakzorundaolduğuyerelmakamlaraaittir.Kamumakam-larınınbiralanıkalıcı atık toplamamerkezinedönüştürmesi “tehlikelibir faaliyet” ve “hayat kaybı” olarak tanımlanmakta, böyle bir alandaatıklarıntoplanması,kamumakamlarınınnedenolduğu“zarar”olaraknitelendirilmektedir (Lugano Sözleşmesi,Madde 2/1 (c)-(d),md. 7(a)-(b)).

Busözleşmeler,taraflardan“cezagerektirensuçlariçinalınmasıge-rekenönlemlerkadargerekliolabilen”önlemleralmalarını,“insanlarınciddişekildeyaralanmasınaveyaölümesebepolanyadasebepolmaih-timalibulunan…tehlikeliatıkların…eldençıkarılması,işlemdengeçi-rilmesivetoplanmasını”üstlenmelerinitalepetmektevebutürsuçlarınaynızamanda“ihmalkarlıksonucu”işlenebileceğinibelirtmektedir.41LuganoSözleşmesi,21Haziran1993)(ETSno.150).42ETSno.172–Strazburg,4Kasım1998.





III-TarafİddialarıveDeğerlendirmeler

1-.AİHMÖnündeTaraflarınGörüşleri

a)Hükümet

Hükümetyetkililerin ihmalkardavranışlarıhakkındaLeray ve Di-ğerleri/Fransa43 ve EmiliaÁlvarezRamón/İspanya44Davalarınadadaya-narak, geçmişteAİHM’ninbirhukukidüzenlemeolupolmadığınavebunauyulupuyulmadığınabakmakla yetindiğini, ölümyadaölümlerileihmalkardavranışarasındasebep-sonuçilişkisiarayanayrıntılıbirin-celemeyürütmediğini,Devletin sözkonusudavada,başvuranınyakınakrabalarınınhayatlarınıkorumayükümlülüğünüihlaletmeklesuçlana-mayacağınıbelirtmiştir.

İzinsizyapılaşmayıönlemek,Ümraniyegecekondusakinlerinibaş-kabirbarınmaalanıbulmayateşviketmekvebelediyeçöplüğününüze-rinesüreklikimyasalmaddesıkaraksağlıkriskleriniortadankaldırmakiçin idari ve adli bilgilendirmeninyapıldığınıbelirtmiş, İstanbul iliningenelindeoluşturulanevatığıyönetimsisteminededikkatçekmiştir.

b)Başvuran

Başvuranlar,Hükümet’inÜmraniyegecekondumahallelerininge-lişiminegözyumduğunu,bunlarınçöpatımsahalarınayakınlaşmasınıengellemediğinibelirtmiştir.Hükümet,mahallesakinlerinintümtemelhizmetlerdenyararlanmalarınaizinvermekle,budurumuteşviketmiş-tir.Duruşmadabaşvuranıntemsilcisibelediyedensualdığınıveemlakver-gisimükellefiolduğunu,gecekondusakinleriniçöplüğünyarattığıtehli-kelerkonusundauyarmakiçinhiçbirçabagösterilmediğiniönesürmüş-tür.

43Sayı44617/98,16Ocak2001.44Sayı51192/99,3Haziran2001.



c)AİHMDavaDairesi’ninDeğerlendirmesi

Daire, önceki kimi kararlarını dadikkate alarak45 yaşamhakkınınkorunmasınınçöptoplamaetkinliğininyarattığıtehlikeleriçindegeçer-liolduğunubelirtmiştir.

AİHM,2.maddeninyalnızcaDevleti temsiledenkişilerinkuvvetkullanmasısonucundameydanagelenölümlerikapsamadığını,aynıza-mandadevletleretopraklarındayaşayankişilerinyaşamlarınıkorumakiçingerekliönlemlerialmayayönelikkesinbiryükümlülükyüklediğinivurgulamıştır46.

d)AİHMBüyükDairesi’ninDeğerlendirmesi

Devlet görevlilerinin ya da kurumlarının bu konuda dikkatsizliğiaşanbirihmaliolduğu,yaniolasısonuçlarınfarkındaolmalarınarağmensözkonusumakamlarınkendilerineverilenyetkilerigözardıederekteh-likelibiretkinliknedeniyleoluşanriskleribertarafetmekiçingerekliveyeterliönlemlerialmadığınıbelirtmiştir47.Bireylerkendiinisiyatifleriy-lenegibihukukyollarınabaşvurmuşolursaolsun,insanlarınhayatınıntehlikeyegirmesinenedenolankişilerinaleyhinehiçbirsuçlamadabu-lunulmamasıyadabukişilerinyargılanmaması,yaşamahakkının ihlaledildiğianlamınagelebilir48. 2-BuİlkelerIşığındaDavaKonusuOlaylarınDeğerlendirilmesi

BüyükDaire,konuyailişkinözelyönetmeliklerbulunduğudikkatealındığında,çöplüğündenetimiveyönetimindensorumluidarivebele-diyemüdürlüklerinin,metanojenezinoluşturduğurisklerdenyadage-

45L.C.B./İngiltere(9Haziran1998tarihlikarar,KararveHükümRaporları1998-III),GuerraveDiğerle-ri/İtalya(19Şubat1998,Raporlar1998-I),Botta/İtalya(24Şubat1998tarihlikarar,Raporlar1998-I);CalvelliveCiglio/İtalya[BD],sayı32967/96,AİHM2002-I

46Aynıyöndebkz.L.C.B.,s.1403,§36vePaulveAudreyEdwards/İngiltere,sayı46477/99,s.54,AİHM2002-II).

47Buyöndebkz.Osman,ss.3159-60,s.116.48PaulveAudreyEdwards,s.69-73.





rekliönlemlerdenhaberdarolmamasınınmümkünolmadığısonucunavarmıştır.DolayısıylailgilimakamlarınÜmraniyebelediyeçöplüğününyakınlarındayaşayanbirçokinsaniçingerçekveaçıkbirriskbulundu-ğunubildiğiyadabilmesigerektiğianlaşılmaktadır.Riskoluşturançöp-lükkendileritarafındanaçıldığıvekullanımınaizinverildiğigözönünealındığında,AİHS’nin2.maddesiuyarıncabumakamlarınbölgedekibi-reylerikorumayayönelikgerekliveyeterlikoruyucuişletimönlemlerinialmalarıyükümlülüğübulunmaktadır.

AİHM’yegöre,idareyeözellikleönceliklervekaynaklarkonusundayapmalarıgerekenişletmeseçeneklerigözönünealınmadanyetkililereolanaksızyadaçokağırbiryükyüklenmemelidir49. Bu durum, devlet-lerinsözkonusudavayakonuolanabenzerzorlu toplumsalve teknikalanlardasahipolduğugeniştakdirhakkındankaynaklanmaktadır.

Somut olayda AİHM, Hükümet’in savlarını inandırıcı bulmamışve alınması gereken önlemlerin bumakamlara tanınan yetkilerin ara-sındaolduğunuvurgulamıştır.AİHM,Ümraniyegecekondubölgelerisakinlerininhayatlarınıtehditedenriskleriönlemeyeyönelikdahapra-tikönlemleralınmadığıdikkatealındığında,bilgiedinmehakkınasay-gıgösterilmişolmasınındadevletinyükümlülüklerindenkurtulmasınısağlamayacağıkanısınavarmıştır.

İmarplanlamasorunlarınıçözmedebaşarısızolanveyasalönlem-lerinuygulanmasındabelirsizlikyaratangenelpolitikalar,devletgörev-lilerininbuinsanlarımaruzkaldıklarıacilvebilinenrisklerdenkorumakiçinhiçbirönlemalmamaları, yaşamhakkının esas yönünden ihlalineyolaçmıştır

AİHM’ye göre, ilk derece mahkemesi kazanın son derece ciddisonuçlarınagerekenönemivermemiş, sorumlukişiler sonuçtagülünçsayılabilecek cezalara çarptırılmış ve dahası bu cezalar ertelenmiştir.AİHM,sözkonusudavada,tehlikelibireyleminyürütülmesindenkay-naklananölümcülkazaylabağlantılıolarak,yaşamahakkının“kanunla”

49 Bkz. Osman,3159-60,§116.



yeterincegüvenceyealınamamasıvegelecekteinsanhayatınıtehlikeyeatanbenzeridavranışlarıncaydırılamamasınedeniyleAİHS’nin2.mad-desininusuliyöndendeihlaledildiğisonucunavarmıştır.

IV.1.No’luProtokol’ün1.MaddesininİhlalEdildiğiİddiası

A.Uygulanabilirlik:“Mülkiyet”OlupOlmadığıSorunu

Daire,başvuranınHazine’yeaitbiraraziyiyaklaşıkbeşyılboyuncaişgal etmesininkendisine “mülkiyet”olarakyorumlanabilecekbirhakvermeyeceğine karar vermiştir. Ancak, bina kaçak olarak inşa edilmişolmasınarağmen,başvuranıninşaettiğibinanınyapısının,suveelekt-riktesisatınınveiçindebulunaneveşyalarıilekişiseleşyalarınsahibiol-duğunubelirtmiştir.DolayısıylaDaire,başvurantarafındaninşaedilenmeskeninveyakınakrabalarıylabirlikteoradaikametetmesininönemlibir ekonomik çıkar teşkil ettiğini ve yetkilimakamlarınuzunbir süreboyuncagözyumduğubuçıkarınEk1No’luProtokol’ün1.maddesikapsamında“mülkiyet”anlamınageldiğinekararvermiştir.

B.AİHM’ninDeğerlendirmesi AİHM,sözkonusudavadakiolgusalveyasaldurumunkarmaşıklığınedeniylebaşvuranın,Devlet’in yaptığıbir şeynedeniyledeğil, hiçbirşeyyapmamasınedeniyleşikayetçiolduğugörüşündedir.Buhükümilekorumaaltınaalınanhakkınsamimi,etkinbirşekildekullanılabilmesi,yalnızcadevletinmüdahaledenkaçınmasınabağlıdeğildir;özelliklebaş-vuranınmeşruolarakmakamlardanbekleyebileceğiönlemlerilemülk-lerindenetkinbir şekilde faydalanabilmesi arasındadoğrudanbirbağolduğudurumlardapozitifkorumaönlemlerigerektirebilir50.

AİHM’yegöre,sözkonusudavadadevlete isnatolunabilecekbü-yükihmalilemeydanagelencankaybıarasındaoluşturulansebep-so-nuç ilişkisi, başvuranın evininyıkılması içindegeçerlidir vemeydanagelen ihlal “müdahale”değil, kesinbir yükümlülüğün ihlalidir.Devlet

50 Bkz. BielectricSrl/İtalya(karar),sayı.36811/97,4Mayıs2000.





görevlilerivemakamlarıbaşvuranınmülkiyetçıkarınıkorumakiçinelle-rindengeleniyapmamıştır.

Daireninuygunşartlarlasatılmasınınbudavadabelirlenenihmal-lerinetkilerinikısmentazminettiğikabuledilsebile,bununbaşvuranınuğradığızarar içinyeterlibir tazminatoluşturduğunun iddiaedileme-yeceği ve bu durumun başvuranın “mağdur” konumunu ortadan kal-dırmadığısonucunavarmıştır51.Dolayısıylasözkonusudavada1No’luProtokol’ün1.maddesiihlaledilmiştir.

V.AİHSmd.2ve13BakımındanDeğerlendirmeler AİHM,CezaKanunu kapsamında yetkililerce yürütülen faaliyet-lerinyaşamhakkını yeterincekoruyamadığı sonucunavarmıştır. İdariDava,başvuranınakrabalarınınölümüyleilgilişikayetininesasınıhaklıkılmakbakımındanönemliveyukarıdadabelirtildiğigibi2.maddeninihlalibakımındanyeterlitazminisağlamıştır52.AncakAİHS,adilyargı-lanmahakkı ile ilgili6.maddesindegüvenceyealınandavaaçmahak-kıaynızamandanihaivebağlayıcıyargıkararlarınınuygulanmasınıdakapsamaktadır53.BüyükDaire’yegöre, idaremahkemesindekararver-mekiçingeçendörtyıl,onbirayveongüngibibirsüreyerelmahkeme-ningayretsizliğinigöstermiştir.

BudavadaAİHM,etkiliolduğuvehakkındaşikayetçiolunandu-rumudoğrudan tazminetmeyeelverişli görünen idari yargıyolundanyararlanmayıseçmişolanbaşvuranın,cezamahkemelerindetazminyo-lunagitmediğiiçineleştirilemeyeceğigörüşünütaşımışve2.maddeyedayanarakyapılanşikayetlebağlantılıolarak,AİHSmd.13’ünihlaledil-diğinibelirtmiştir.

51 Bkz. Amuur/Fransa,25Haziran1996tarihlikarar,Raporlar1996-III,s.846,§36veDalban/Romanya [BD],sayı28114/95,§44,AİHM1999-VI

52 Bkz. Paul ve AudreyEdwards,§97veHugh Jordan,§§162-63.53 Bkz. Hornsby – Yunanistan,19Mart1997kararı,Raporlar1997-II,s.511,§40veImmobiliare Safi – İtalya

[BD],no.22774/93,§66,AİHM1999-V



VI.AİHS’nin41.MaddesininUygulanması

Maddi tazminat konusundaDairegibi,BüyükDairedebaşvuranınşüphesizbirmağduriyetyaşadığını,ihlalilegelirkaynağınınyitirilmesinidekapsayanmadditazminatarasındanedensellikbağıolduğunubelirt-miştir54.Ancakbaşvuran,bubağlamdakiiddialarınınhiçbiriniyeterincebelgelendirememiştir55.AİHMkendisinesunulankataloglardakieveş-yalarınıdikkatleincelemişvebuincelemeesnasındaeskibenzerdava-larda56benimsenenhesaplamayöntemleriniuygulamıştır.

SonuçveDeğerlendirme AİHM, başvuranın dokuz yakınının kazayla ölümünü önleme-de gerekli tedbirlerin alınmaması nedeniyle AİHSmd.2, Ek 1 No’luProtokol’ünmd.1vemd.13’ünihlaledildiğine,AİHSmd.6/1veyamd.8çerçevesindeelealınacakayrıbirhususbulunmadığınakararvermişvebaşvuranınadiltazmineilişkindiğeriddialarınıreddetmiştir.

Budava ileAİHM, idareyeveyetkililereolanaksızyadaçokağırbiryükyüklenmeyeceğinivurgulamaktadır.Bununlabirliktesözleşme-cidevletlere, topraklarındayaşayankişilerinyaşamlarınıkorumak içingerekliönlemlerialmayayönelikkesinbiryükümlülükyüklediğinivur-gulamıştır.AİHM,yaşamahakkınınkorunmasının,çöptoplamaetkinli-ğininyarattığıtehlikeleriçindegeçerliolduğusonucunavarmıştır.

AİHM’ninbukararıdikkatealındığında,artıkidareninağırkusuruolankaçakyapılaşmailezamanındamücadeleetmeme,çöpatımsaha-larınayakınlaşmayıengellememehallerimâlisorumluluğayolaçmakta-dır.

54 Bkz. Salman,§132,veZ ve Diğerleri, §119.55 Bkz. Sporrong ve Lönnroth – İsveç(Madde50),18Aralık1984,seriAno.88,ss.14-15,§32,veAkdivar ve

Diğerleri – Türkiye(Madde50),1Nisan1998kararı,Raporlar1998-II,s.718,§19.56Bkz.yukarıdaanılanAkdivar ve Diğerleri(Madde50),veMenteş ve Diğerleri – Türkiye(Madde50),24

Temmuz1998,Raporlar1998-IV,s.1693,§12.





Gecekondu sakinlerini çöplüğün yarattığı tehlikeler konusundabilgilendirmemeveuyarmamadahizmetkusuruoluşturmakta, ancaksadecebilgivermeveilgilileriaydınlatmayükümlülüğününyerinegeti-rilmesi,idareninmâlisorumluluğunuortadankaldırmamaktadır.

Olaydayasamaorganınaaitolanvedevletintazminatsorumlulu-ğunayol açankusur ise, imar affı yasaları yoluylagecekondulaşma ilemücadeleyisekteyeuğratmasıdır.Ülkemizdeyasamaorganınınbutürfaaliyetlerinden kaynaklananmâli sorumluluğu konusunda kanımızcaaçıkAnayasaldüzenlemelergetirilmesiönemlivegereklidir.AİHM’ninbukararıdevletinmâlisorumluluğunugerektirdiğineveyasamaorganıdadevletintemelerklerindenbirisiolduğunagöre,buyöndeyapılacakdüzenlemeninhukukitemellerininolduğusöylenebilir.

B. Kıyı Kenar Çizgisi Uygulaması veMülkiyet Hakkı Bağla-mındaAİHM’ninDoğrusözveAslan/TürkiyeKararı

Dava, başvurucu ikiTürk vatandaşı (EdipDoğrusöz veMehmetAslan)tarafından,27Kasım2001tarihindeAİHM’yeyapılanbaşvuru-dan(BaşvuruNo.1262/02)kaynaklanmıştır. I-Olaylar

Başvurucular1965yılındaHatay’daSamandağBelediyesi’ndenbirarsasatınalmışlar,9Eylül1976tarihindeİmarveİskânBakanlığıarazitesviyefaaliyetleriyürütmüşvebaşvuranlarınarsasınınbulunduğuböl-gedekikıyışeridinibelirlemiştir.

ArsanıntapusiciliKıyıKanunuyürürlüğegirmedenöncekaydedil-miştir.İhtilaflıaraziparçasıBayındırlıkveİskânBakanlığı’nınonayladı-ğıimarplanıkapsamındadır.

Anayasamd.43uyarıncakıyılarözelmülkiyetrejiminetâbideğildir.25Şubat1986ve18Eylül1991tarihliAnayasaMahkemesikararlarında



dabelirtildiğiüzerekıyıkapsamındakiaraziüzerindeyapıinşasıvebuyapılarıniyiniyetlekullanılmasıdabukuralaistisnaoluşturmamaktadır.Çevrebölgedeyürütülenincelemeyegörearsa,kıyışeridininiçindedir.İdarece(SamandağBelediyesi)davaaçılarakarazininmülkiyetineiliş-kintapukaydınınsilinmesitalepedilmişvemahkeme(SamandağAsli-yeHukukMahkemesi)buyöndekararvermiştir.Taşınmazıkıyışeridindekalanilgililerbukararaitirazetmişvetaşınmazüzerindekazanılmışhaklarınınbulunduğunuiddiaetmişler,ancaktalepreddedilmiştir.

II- AİHS’nin Ek 1 No’lu Protokolü’nün 1.Maddesinin İhlalEdildiğiİddiası

Başvuranlar,Ek1No’luProtokol’ün1.maddesininihlaledilerek,kendilerine tazminat ödenmedenmülkiyet hakkından yoksunbırakıl-dıklarıhususundaşikayetçiolmuşlardır.

A-AİHM’yeSunulanSavunma

Hükümet,kıyılarındevleteaitolduğunuvehiçbirzamanözelmül-kiyet konusu edilemeyeceklerini savunmuş, başvuranların tapularınıniptaledilmesiyle,kanunaaykırıbirdurumundüzeltildiğiniönesürmüş-tür.Hükümet,devleteaitolanmülkünkamulaştırılmasımümkünolma-dığından,başvuranlaratazminatödenemeyeceğiniiddiaetmiştir.Başvuranlarise,mülküsatınaldıklarıtariholan1965yılındatapusicilin-de,mülkünkıyışeridindeolduğunadairherhangibirbelirtiolmadığınıiddiaetmişlerdir.Kıyışeridindeolduğuiddiaedilenarazinintapusunuverdiğiiçintapusicilindensorumludevletmakamlarının,kayıplarınıte-lafietmelerigerektiğiniiddiaetmişlerdir.

B-AİHM’ninDeğerlendirmesi AİHM, Ek 1 No’lu Protokol’ün 1. maddesi anlamında mal vemülktenyoksunbırakmanıngerçekleşipgerçekleşmediğibelirlenirken,mülkünkamulaştırıldığınınmıyoksamülke resmiolarakmıelkonul-





duğunundeğerlendirilmesisuretiyleşikayetkonusudurumunincelen-mesigerektiğiüzerindedurmuştur.AİHS’ninmaksadı“pratikveetkili”haklarıgüvencealtınaalmakolduğunagöre,durumun“de facto” kamu-laştırmayavarıpvarmadığıtespitedilmelidir(bkz.Sporrong ve Lönnroth – İsveç,23Eylül1982tarihlikarar,SeriAno.52,ss.24-25,§63).BubağlamdaAİHM,kişiyimülkündenyoksunbırakanbirönlemin“kamuyararına”meşru bir amaç gütmesi gerektiğini ve başvurulan yollar vegerçekleştirilmesiamaçlananhedeflerarasınamakulbiroranlılıkilişkisivedengeolmasıgerektiğinibelirtmiştir. Sözleşmeyetarafolandevletlerinyasalsistemleriuyarınca, tazmi-natödemesiolmadankamuyararınamala el koymanın ancak istisnaidurumlarda haklı kabul edilebileceğini belirtmiştir. Aksi takdirde buhak,büyükölçüdeboşveetkisizolur(Lithgow ve Diğerleri/ İngiltere,8Temmuz1986tarihlikarar,SeriAno.102,§128). AİHMbaşvuranların,tartışmakonusuarsayı1965yılındaSaman-dağBelediyesi’ndenaldıklarınıvearsanınkesintiolmadan2001yılınakadaradlarınakayıtlıolduğunutespitetmiştir.Arsanınalındığıtarihtekayıtlarda, kişilere böyle bir mülkiyeti yasaklayan herhangi bir uyarıveyaarsanınkıyışeridibölgesiiçindeyeraldığınadairbirifademevcutdeğildi.Tapusenedi,30Nisan2001tarihindeYargıtaytarafındanona-nanSamandağHukukMahkemesi’nin19Aralık1999tarihlikararıileHazine’yedevredilmiştir.Bunedenle,yerelmahkemelerinkararı,Ek1No’luProtokol’ün1.maddesinin ikincicümlesianlamıdahilindebaş-vuranlarıaçıkçamülkiyetlerindenyoksunbırakmıştır(bkz.Brumărescu/Romanya [BD],no.28342/95,§77,AİHM1999-VII). AİHM,SamandağHukukMahkemesi’nin,arsayıHazineadınates-ciletmekararınınkanuntarafındanöngörüldüğünükaydetmiştir.Çün-kü bu karar, Kıyı Kanunu hükümlerine, Anayasa’nın 43. maddesine,TapuKanunu’nun33.maddesine veKadastroKanunu’nun16.mad-desinedayanmışveAnayasaMahkemesi’nin içtihatlarıdoğrultusundaolmuştur.Ayrıca,mülkiyettenyoksunbırakmanınkamuyararınaoldu-ğununtaraflararasındaanlaşmazlıkkonusuolmadığınıkaydetmektedir.



Bugerçek,aynızamandayerelmahkemelerinkararındadazikredilmiş-tir. Ancak başvuranlar, tapularının Hazine’ye devredilmesine karşılıkherhangibirtazminatalmamışlarvehükümet,buiddiayıçürüteniknaediciherhangibirsavunmayapmamıştır. AİHM, mülkiyetlerine karşılık yeterli tazminatın ödenmediği budurumda,kanuntarafındanöngörülmesinerağmensözkonusumüda-halenin,kamuyararıgereklerivekişinintemelhaklarınınkorunmasıge-rekleriarasındakiadildengeyisağlamadığınıbelirtmiştir(bkz, N.A. ve Diğerleri/Türkiye,no.37451/97,§§41-42,AİHM2005).AİHS’ninEk1No’luProtokolü’nün1.maddesininihlaledildiğisonucunavarmıştır.

III-MaddiveManeviZararTalepleri

Başvuranlar,maddivemanevizararlarıiçin50,000AmerikanDola-rıtazminattalepetmiştir.Hükümet,16Aralık2005tarihlibilirkişirapo-rusonuçlarınadelillerilerisürerekitirazetmiştir.Ayrıca,buniteliktekibir toprağınpiyasadeğerininolamayacağını iddiaetmiştir.Biri jeologbiri iktisatçı ikidoçent tarafındanhazırlanan sözkonusu rapora göre,ihtilaflıtoprakherhangibiralışverişekonusuolamaz.Bunedenlepiyasadeğerinesahipdeğildir.Hükümetayrıca,başvuranlarınmanevitazmi-nattaleplerininçokfazlaolduğunuilerisürmüştür.

Tespitedilenihlalintemelielkoymanınyasadışılığındankaynak-lanmamaktadır.Bununlabirliktetazminatın,mülküntamdeğeriniyan-sıtmasıgereklideğildir(I.R.S ve Diğerleri(adiltazmin),no.26338/95,§23-24,31Mayıs2005).Bunedenle,başvuranlarıntazminatalmahusu-sundakiyasalbeklentilerinikarşılayacakbirmeblağıngötürüusulübe-lirlenmesiniuygunbulmuştur.

Sonuç

AİHM,AİHS’yeEk1No’luProtokol’ün1.maddesininihlaledil-mişolduğuna,başvuranlaramüşterekolarakmaddizararödenmesine(26.000Euro),başvuranlarınmanevitazmintaleplerineilişkiniseihlaltespitininyeterliadiltazminteşkilettiğinehükmetmiştir.





Devletinhükümve tasarrufundakikıyılarınkamuyararı amacıylakorunmasıönemlivegerekliolmaklabirlikte,öncekimevzuatveyasaldüzenlemeler gereği, edinilmiş taşınmazlarınmülkiyetinin ancak ida-recebedelödenerekedinilmesihukukauygundur.Buemsalkararı ileAİHM,mülkiyet hakkının korunması yönünde hukuk devleti ilkesinigüçlendirenbiranlayışsergilemiştir.

C.YordanovaveDiğerleri-BulgaristanKararı(24Nisan2012)

Bulgaristan’akarşı“Yordanova ve Diğerleri”Davasında(BaşvuruNo:25446/06)Daire’ninbugünkükararında,başvurusahiplerine(da-vacılara)yöneliktahliyeemrininherhangibirgelecekteyürürlüğegir-mesi,AvrupaİnsanHaklarıSözleşmesi’nin(özelyaşamveaileyaşamınasaygıylailgili)8.maddesininihlaliolacağınaoybirliğiylekararvermiştir(24.04.2012)57.KararakonuolaydaAİHM’degörülendavadabaşvurusahipleri,Sofyavaroşlarında250Roman’aevsahipliğiyapanBatalovaVodenitsamahallesindeyaşayan23Bulgarvatandaşıdır.Mahkemeka-rarında,bukişilerin1960’lıve70’liyıllardabölgeyegelipyerleştikleri,dahayakındönemdekilerinde,1990’lardagelenlerolduğubelirtilmiştir.Mayıs2006’daSofyaBelediyeMeclisi,başvuru sahiplerinin işgal etti-ğimücaviralanınmülkiyetiniözelbiryatırımcıyatransferetti.Bundanbirkaç ay önce, 17 Eylül 2005’te, bölgenin belediye başkanı, başvurusahiplerininzorlatahliyeedilmesitalimatınıverdi.Bu,mahkemeyeya-pılanbaşvurunedeniyledurdu.Ocak2006’daSofyaMahkemesi,tahli-yeemrininyasalolduğunakararverdivebukarar,dahasonraYüksekİdareMahkemesi tarafından onaylandı. Başvuru sahiplerinin, onlarcayıldırburadayaşadıklarıiçinbirtahliyeninorantılıolmadığıyönündekiargümanlarınıgözardıedenmahkemeler,işgaledilentopraklariçinge-çerlibiryasalsebepgösteremediklerinivetahliyekararınınyasalolduğusonucunavarmıştır. Başvurucular,evleriningüvenlikvesağlıkendişe-lerineyolaçan temel sağlıkve inşagereksinimlerinikarşılamadığı tar-tışmasızolmaklabirlikte,hükümetinbinalarınyasallığı,mümkünolanyerlerdekanalizasyonveiçmesuyutesisleriyapımıiletahliyeningerek-tiğiyerlerdealternatifbarınmaiçinyardımsağlamagibisorunlarlabaşa

57http://hudoc.echr.coe.int/sites/eng/pages/search.aspx#{“itemid”:[“001-110449”]}



çıkacakalternatifyöntemlergöstermediğinedikkatçekilmiştir.Haziran2006’dabelediyeyetkilileri,aralarındabaşvurusahiplerinindeolduğuBatalovaVodenitsa’nınyasadışısakinlerininbirhaftaiçindetahliyeedil-mesiveevlerininyıkılmasıkararıalmışlardır.

Ayrıca, 1990’ların başından itibaren Sofya’nın birçok bölgesinde,yerleşimlerdeyaşayanRomanlarileRomanolmayankomşularıarasın-dageriliminbüyüdüğü,Romanyerleşimlerikonusununyaygınbirşekil-detartışıldığınavebirdiziöndegelenpolitikacınınSofya’daki“Romangettoları”nınboşaltılmasıgerektiğinedairkonuşmalaryapıldığınadik-katçekilmiştir.

SofyaBelediyeBaşkanı,buyerleşiminsakinleriiçinalternatifbarın-mabulmanınmümkünolmadığını,çünkübukişilerinbarınma ihtiya-cıolanlararasındakaydıbulunmadığınıveyıllardırbeklemelistesindeolandiğerlerininüzerindebunlaraönceliktanınamayacağını,belirtmiş-tir.

AİHM,işgalettiklerievlerinyasalolupolmadığınabakılmaksızın,başvuru sahiplerininyıllardanberibudermeçatmaevlerdeaileleriylebirlikteyaşadıklarınıvebuevlerinonlarınevi(yuvası)olduğunugöz-lemlemiştir.Başvurusahiplerininyerleşimbirimindenvetoplulukların-dantahliyeedilmeleri,özelveailehayatlarınınolumsuzyöndeetkilen-mesineyolaçacaktır.

Bukararülkemizdekigecekondularvekentseldönüşümileafetdö-nüşümuygulamalarındagözönündebulundurulmasıgerekenemsalbirkararniteliğindedir.

D.LopezOstrac/EspagneKararı

Lopez Ostra c/Espagne Kararı’nda(Başvuru,requeteno16798/90,dec.8Temmuz1992)Lorca’daikametedendilekçesahibiİspanyolma-kamlarının,kendisinikötüvepiskokanbirsusızıntısıyanındaikametetmeyemahkumettiklerinivekirlibirortamdayaşamamecburiyetinin





Sözleşme’nin3.maddesianlamındaaşağılayıcıbirmuameleyeeşdeğerolduğunu ileri sürmekteydi.Nihayetbubaşvurumahkeme tarafındankabuledilmiştir.AncakAİHM,3.m.değil,8.maddedekiözelveaile-viyaşama, ikametevehaberleşmeye saygıhakkı”nın ihlalindendolayıİspanya’yımahkumetmiştir.

E.Zanderc./SuedeKararı

Zander c./Suede (45/1992/390/468), Arret, Strasbourg, 25 No-vembre1993)KararındaBayveBayanZanderkomşuarazidebirşirke-tinçöpdepolamasınaizinverilmesinekarşıdavaaçmaolanaksızlığının,sözleşmenin6.maddesiniihlalettiğisavıylaİsveç’ekarşıAİHK’nabaş-vurmuşlardır.Komisyonbirihlalolduğunusaptayıp,mülkiyethakkınınaçıkbirbiçimdem.6anlamında“medeni”niteliktaşıdığınakararver-miştir.Sukuyularınınkirlenmişolmasıkaygısıylaiçeceksularınıbaşkabiryerdensağlamamecburiyetindekalanvemülklerinindeğeryitirme-sindenkorkanbaşvurucularıntalepleriüzerine,onyıldanberidirbusı-kıntıyıyaşamalarınabinaenmanevitazminatöngörmüştür.

F.AlatulkkilaveDiğerleri/FinlandiyaKararı Alatulkkila ve Diğerleri/Finlandiya (No.33538/96, 28 Temmuz2005günlü3.Daire)Kararında,Finlandiya’dabalıkavcılığınınzamanveyeraçısındankamubirimleriileplanlanmasındanilerigelenbirso-runiseyineAİHM’yetaşınmıştır.BunagöreFinlandiya-İsveçAkarsularSınırKomisyonu,aldığıkararilebalıkavcılarınadahaöncevarolmayanyenikoşullarveengellergetirilmesinedeniyle1996yılıavdönemindeoluşacak giderlerin karşılanması amaçlı tazminat ödenmesi gerekti-ğiönesürülmüştür.AİHMisegetirilenavyasağınınhükümetindeğil,uluslararası işbirliğiningereğiolarakgetirilmişolması;öngörülenya-sakların başvurucuların malvarlığı haklarına müdahale oluşturmasınakarşın, gelecekteki av kazanımlarını arttırma amacına yönelik olması,geçiminisaltbalıkçılıklasağlayanlaragiderimödenecekolmasınedenle-riyleorantılıbirişlemyapıldığınakararvermiştir,başvurucularınısavla-rınıreddetmiştir.



G.Arrondelle/İngiltereKararı

Arrondelle/İngiltereKararıisehernekadardostaneçözümlesonuç-lanmışolsada,havaalanlarınınnedenolduğugürültüveçevrekirliliğinedeniyleverdiğiengenişkapsamlıkabuledilirlikkararıdır.Komisyon,başvurucunun,SivilHavacılıkYasası’nıngetirdiği yasaklar sonucundahava taşıtlarının neden oldukları gürültüye karşı dava açamamasının,sözleşmenin6.maddesini; konut güvenliği veözel yaşama saygı ilke-leriyle bağdaşmayan koşullar içerisinde yaşamak durumda bırakılma-sı

prof. dr. oğuz sancakdar aİhm’İn gayrimenkul mÜlkİyetİ ve İmar … · 2019. 12. 12. ·...

Documents