Program nauczania

geografii

NA IV ETAPIE EDUKACYJNYM

zakres podstawowyzakres rozszerzony

Program nauczania został pozytywnie zaopiniowany przez rzeczoznawcę MEN, mgr. Krzysztofa Zielińskiego

z Akademii Pedagogicznej w Krakowie.

Paweł Wład

7

WPROWADZENIE

Zgodnie z  założeniami podstawy programowej kształcenia ogólnego, zatwierdzonej w 2008 r. i prze-widzianej do realizacji na IV etapie edukacyjnym począwszy od roku szkolnego 2012/2013, geografia w szkole ponadgimnazjalnej jest przedmiotem nauczanym w zakresie podstawowym i  rozszerzonym. Nauczanie w zakresie podstawowym, powiązane programowo z nauczaniem w gimnazjum, realizowa-ne jest obligatoryjnie przez wszystkich uczniów. Po jego zakończeniu uczniowie mogą wybrać program nauczania w zakresie rozszerzonym, którego wymagania są znacznie szersze od zakresu podstawowego. Każdy uczeń liceum podczas swojej trzyletniej nauki powinien mieć zorganizowane przynajmniej 30 godzin lekcyjnych geografii, a  jeśli wybierze program rozszerzony jeszcze dodatkowo 240 godzin na-uczania tego przedmiotu.

Podstawa programowa kształcenia ogólnego określa cele i  treści nauczania, umiejętności uczniów oraz zadania szkoły. Treści kształcenia zawarte w podstawie programowej opisane są w języku efektów kształcenia, które określają wymagania na koniec każdego etapu edukacyjnego. Tak sformułowane cele pozwalają precyzyjnie wskazać te umiejętności, które szkoła ma wykształcić u uczniów.

Nauczyciel, odpowiedzialny za realizację podstawy programowej, dostosowuje wymagania zawar-te w podstawie programowej kształcenia ogólnego do specyficznych warunków szkoły i predyspozycji uczniów. Opracowuje plan realizacji podstawy programowej w konkretnej szkole, czyli własny program nauczania. Nauczyciel dobiera także odpowiednie metody i środki nauczania, które pozwolą osiągnąć opisane w podstawie cele kształcenia. Nauczycielski program nauczania uwzględnia następujące warun-ki panujące w szkole:• uzdolnienia, umiejętności, motywacje i potrzeby uczniów, • możliwości, preferencje zawodowe i zamiłowania nauczyciela, • środki dydaktyczne znajdujące się do dyspozycji w pracowni szkolnej,• warunki otoczenia szkoły (położenie geograficzne, środowisko społeczne, możliwości ekonomiczne).

Zgodnie z zaleceniami zawartymi w podstawie programowej, aby nauczycielski program nauczania był dostosowany do konkretnej klasy i szkoły, powinien być powiązany z dokumentami wyższego rzędu, w szczególności ze statutem szkoły oraz załączonymi do niego dokumentami:• szkolnym programem wychowawczym• szkolnym programem profilaktyki.

Ze względu na konieczność ujednolicenia procedur kontroli i oceniania osiągnięć uczniów w ramach szkoły program nauczania powinien być też powiązany ze: • szkolnym systemem oceniania• ewentualnie szkolnym programem badania osiągnięć edukacyjnych uczniów, jeżeli taki jest w danej

szkole realizowany.

Specyfiką nauczania geografii jest to, że część lekcji odbywa się w terenie. Z tego względu program nauczania geografii powinien uwzględniać szkolny plan wycieczek dydaktycznych. Dzięki temu obser-wacje poczynione przez uczniów w terenie mogą być użyteczne w trakcie późniejszego opracowywania zagadnień w sali lekcyjnej.

Prezentowany program nauczania geografii w szkole ponadgimnazjalnej stanowi jedną z koncepcji realizacji podstawy programowej. Może on posłużyć nauczycielom jako przykład, pomocny w opraco-waniu własnego programu nauczania geografii. Razem z serią podręczników i zeszytów ćwiczeń pod wspólnym tytułem Nasz świat stanowi spójną całość, opracowaną przez jednego autora, na podstawie wieloletnich doświadczeń w pracy dydaktycznej. Poziom trudności języka, rozwiązań graficznych i zadań dostosowany jest do percepcji przeciętnego ucznia szkoły ponadgimnazjalnej. Zakres treści podręcznika i zeszytu ćwiczeń jest zgodny z podstawą programową i umożliwiają uczniom spełnienie jej wymagań w toku zajęć szkolnych. W niektórych przypadkach treść podręcznika została poszerzona o zagadnienia, które są poruszane na wcześniejszych etapach edukacyjnych (w szkole podstawowej i gimnazjum), aby umożliwić uczniowi w razie potrzeby sprawną rekapitulację wiedzy. Każdy temat lekcji, przewidziany w programie nauczania, odpowiada jednemu rozdziałowi w podręczniku i zeszycie ćwiczeń.

8

Wzorem nowoczesnego szkolnictwa jest powszechne stosowanie metod aktywizujących, wyzwala-jących samodzielność i kreatywność uczniów – dyskusje dydaktyczne, mapy mentalne, burze mózgów, inscenizacje itp. Aby praca tymi metodami była możliwa, wiedza uczniowska nie może zamykać się ani ramami programu, ani obszernością podręcznika szkolnego. Uczniowie muszą wykazać się zdolnością nieustannego, samodzielnego uzupełniania zasobu informacji z różnych źródeł oraz do krytycznej ich oceny. Dopiero wówczas rzetelna wiedza i oparty na niej system wartości, poglądów i postaw stanie się trwałą cechą absolwenta szkoły ponadgimnazjalnej, który będzie musiał sprostać wyzwaniom życia we współczesnym, szybko zmieniającym się świecie.

Niniejszy program nauczania składa się z dwóch części: • Założenia ogólne • Realizacja programu.

Część I ma charakter ramowy. Opisane są w niej cele ogólne, zadania szkoły podział treści nauczania na moduły, działy i godziny lekcyjne oraz założone osiągnięcia ogólne i postawy uczniów. W części II opi-sane są procedury osiągania celów programu, zasady kontroli i oceny osiągnięć uczniów oraz warunki realizacji programu. Załącznikiem do programu nauczania jest plan wynikowy do zakresu podstawo-wego, który zawiera propozycję realizacji celów programu zapisaną w  postaci szczegółowych osiąg-nięć ucznia.

9

CZĘŚĆ I. ZAŁOŻENIA OGÓLNE

1.1. CELE OGÓLNECelem programu nauczania geografii w szkole ponadgimnazjalnej jest wszechstronny rozwój osobowo-ściowy i umysłowy ucznia, przydatny w dalszym kształceniu, pracy zawodowej i w życiu, ze szczególnym uwzględnieniem:1. rozwijania zainteresowania różnorodnymi zjawiskami przyrodniczymi, społecznymi, gospodarczy-

mi, kulturowymi i politycznymi na Ziemi;2. przyswojenia określonego zasobu wiadomości na temat faktów, zasad, teorii i praktyk z dziedziny

nauk geograficznych i pokrewnych;3. zdobycia umiejętności samodzielnego zdobywania i prezentowania informacji oraz ich wykorzysta-

nia do formułowania i rozwiązywania problemów geograficznych, społecznych i środowiskowych;4. kształtowania postaw niezbędnych do aktywnego, sprawnego i odpowiedzialnego funkcjonowania

w środowisku przyrodniczym i społecznym, w szczególności z poszanowaniem praw przyrody oraz różnorodności społeczeństw, ich dorobku kulturowego, religii, obyczajów i systemów wartości.

1.2. ZADANIA SZKOŁYZadaniem szkoły jest stworzenie uczniom sprzyjających warunków do realizacji celów ogólnych progra-mu, w szczególności przez:1. zorganizowanie dostępu do różnorodnych źródeł wiedzy w celu świadomego poszukiwania, selek-

cjonowania, gromadzenia, przetwarzania i prezentowania informacji, szczególnie zapewnienie wa-runków do posługiwania się technikami informacyjno-komunikacyjnymi oraz zapewnienie dostępu do dobrze wyposażonej biblioteki szkolnej, dysponującej aktualnymi zbiorami podręczników, książek ogólnotematycznych, a także pomocami multimedialnymi;

2. umożliwienie prowadzenia obserwacji terenowych, zarówno w  najbliższym otoczeniu szkoły, jak i w regionie i kraju, poprzez opracowanie i realizację szkolnego planu wycieczek oraz przeprowadze-nie zajęć w terenie;

3. organizowanie aktywnego uczenia się, w tym stawianie uczniów w sytuacjach zadaniowych, inspiro-wanie ich do samodzielnych poszukiwań i twórczego rozwiązywania problemów;

4. wspieranie zgodnej współpracy w zespole, tworzenie atmosfery wzajemnego szacunku, zrozumienia i zaufania przy jasno sprecyzowanych celach i zasadach postępowania;

5. nieustanne kształcenie umiejętności posługiwania się językiem polskim, w tym dbałość o wzbogaca-nie zasobu słownictwa uczniów;

6. promowanie systemu wartości zgodnego z ideą zrównoważonego rozwoju.

1.3. TREŚĆ NAUCZANIATreść nauczania to zbiór zagadnień, które uczniowie podejmują w trakcie realizacji programu. Podzie-lono ją na moduły i działy programowe, a te z kolei na godziny lekcyjne. Podział na godziny lekcyjne, a tym bardziej na zagadnienia szczegółowe, ma w prezentowanym programie charakter orientacyjny. Zadaniem nauczyciela jest nieustanne dopasowywanie liczby i tematyki lekcji do warunków nauczania, w szczególności do potrzeb i predyspozycji uczniów, aby w pierwszej kolejności spełnione były wymogi podstawy programowej.

1.3A. ZAKRES PODSTAWOWYZagadnienia dotyczące zakresu podstawowego zawarte są w module 1 programu nauczania. Na realiza-cję tego modułu przewidziano 26 godzin lekcyjnych, pogrupowanych w 3 działy: Środowisko przyrodni-cze człowieka, Człowiek mieszkańcem Ziemi, Człowiek gospodarzem Ziemi. Ponadto nauczyciel ma jeszcze do dyspozycji 3 lekcje, które w całości lub w części może przeznaczyć na kontrolę osiągnięć uczniów, oraz 1 lekcję rezerwową przeznaczoną na realizację tematu szczególnie interesującego uczniów lub wy-magającego przez nich lepszego zrozumienia (w tabeli 2 jako przykład podano temat podsumowujący). Ogółem na realizację programu nauczania, a zatem i podstawy programowej, nauczyciel ma do dyspo-zycji 30 godzin lekcyjnych.

10

Tabela 1. Zestawienie godzin lekcyjnych wg działów programu w module I (zakres podstawowy)

Oznaczenie Tytuł działu Liczba godzin lekcyjnych

IA Środowisko przyrodnicze człowieka 6

IB Człowiek mieszkańcem Ziemi 8

IC Człowiek gospodarzem Ziemi 15

Godziny do dyspozycji nauczyciela 1

Razem 30

Kolejność zagadnień w programie nauczania, podręczniku i w zeszycie ćwiczeń Nasz świat I jest nie-co inna niż w podstawie programowej. Uporządkowanie treści podyktowane jest koniecznością stworze-nia logicznego ciągu zagadnień, tak aby uczeń miał najpierw styczność z problematyką środowiska przy-rodniczego i gospodarki zasobami (Dział IA. Środowisko przyrodnicze człowieka), następnie mógł skupić uwagę na zagadnieniach ludnościowych (Dział IB. Człowiek mieszkańcem Ziemi), by wreszcie przejść do różnorodnej problematyki gospodarczej, społeczno-kulturowej i politycznej (Dział IC. Człowiek gospoda-rzem Ziemi). Taki porządek prezentacji zagadnień: środowisko – człowiek – gospodarka jest powszech-nie przyjęty w naukach geograficznych. Dzięki temu środowisko przyrodnicze, które stanowi podstawę działalności człowieka, występuje w początkowej fazie realizacji programu, a rozważania wymagające dokonania syntezy, jak np.: globalizacja, integracja, dezintegracja polityczna, pomoc międzynarodowa, pozostawione są na jej fazę końcową. Również uporządkowanie poszczególnych tematów uwzględnia wzajemne powiązania w  systemie wiedzy. Na przykład procesy globalizacji zostały zaprezentowane w ramach tematu 24, bowiem nie można ich zrozumieć, jeżeli wcześniej nie poruszy się problematyki handlu międzynarodowego (temat 22) oraz turystyki (temat 23).

Program nauczania realizowany jest na podbudowie programowej szkoły podstawowej i gimnazjum. Oczekuje się zatem od ucznia, że będzie on korzystał z wiedzy i umiejętności nabytych na wcześniejszych etapach edukacyjnych. Może się jednak okazać, że zrozumienie problemów poruszanych na lekcjach nie będzie możliwe bez gruntownego przypomnienia wiadomości zdobytych w klasach po-przednich. Dotyczy to na przykład zagadnień: środowisko przyrodnicze, jego elementy i współzależno-ści, obieg wody w przyrodzie, składniki pogody i klimatu, cechy i budowa warstwy glebowej, przyrost naturalny ludności, cechy, funkcje i czynniki rozwoju miast. Z tego powodu w programie, podręczniku i zeszycie ćwiczeń znalazło się miejsce do zaprezentowania tych zagadnień, mimo że podstawa progra-mowa nie zobowiązuje do ich poruszania na tym etapie. W niektórych przypadkach uznano za konieczne takie poszerzenie tematyki przewidzianej w podstawie programowej, aby uczniowie mieli możliwość pełniejszego zrozumienia zjawisk, dostrzeżenia jak największej liczby związków przyczynowo-skutko-wych, zachodzących w światowym systemie społeczno-gospodarczym. Jedynie budowa solidnego, sze-rokiego fundamentu wiedzy pozwala na kształtowanie tak zaawansowanych umiejętności, jak: przewi-dywanie zdarzeń, formułowanie trafnych ocen, proponowanie alternatywnych rozwiązań problemów społeczno-gospodarczych, podejmowanie decyzji, wyrabianie w sobie poglądów, prowadzenie dyskusji z użyciem rzeczowych argumentów. Na przykład w ramach tematu Podział na państwa – wielkie formy organizacji społeczeństwa uczeń powinien, zgodnie z wymogami podstawy programowej, nauczyć się wyjaśniać współczesne zmiany na mapie politycznej świata. Może to zrobić tylko wtedy, gdy zrozumie podstawowe pojęcia z geografii politycznej (państwo, ustrój polityczny itp.) oraz pozna najważniejsze przemiany polityczne w historii, jak choćby rozwój i rozpad kolonializmu, których echem jest wiele wy-darzeń obecnie obserwowanych na świecie. Innym przykładem jest temat 14. Przestrzenne zróżnicowanie rolnictwa na świecie; w ramach podstawy programowej uczeń powinien opisywać główne obszary upraw i chowu zwierząt na świecie oraz wyjaśnić ich zróżnicowanie przestrzenne. Aby mógł to zrobić nie tyl-ko mechanicznie, korzystając z mapy, ale także wyjaśnić te zagadnienia, powinien znać przyrodnicze i pozaprzyrodnicze uwarunkowania rozwoju rolnictwa oraz typy gospodarki rolnej, scharakteryzowane w podręczniku.

11

Tabela 2. Ramowy plan nauczania

Nr lekcji Temat lekcji Wymagania zapisane

w podstawie programowej

Główne zagadnienia wynikające z podstawy

programowej

Typy lekcji

MODUŁ I (zakres podstawowy)

DZIAŁ IA. ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE CZŁOWIEKA

1

Środowisko przyrodnicze człowieka jako źródło zasobów

Uczeń formułuje problemy wynikające z eksploatowania zasobów odnawialnych i nieodnawialnych; potrafi przewidzieć przyrodnicze i pozaprzyrodnicze przyczyny i skutki zakłóceń równowagi ekologicznej

• Środowisko przyrodnicze, jego elementy i współzależności między nimi (przypomnienie)

• Problemy eksploatacji zasobów przyrody – odnawialnych i nieodnawialnych

• Przyczyny i skutki zakłóceń równowagi ekologicznej

O

2

Woda jako podstawowy warunek egzystencji człowieka

Uczeń charakteryzuje obszary niedoboru i nadmiaru wody na świecie i określa przyczyny tego zróżnicowania (w tym zanieczyszczenia wód); przedstawia projekty rozwiązań stosowanych w sytuacjach braku lub niedoborów wody w różnych strefach klimatycznych

• Rodzaje zasobów wodnych i ich zastosowanie w życiu i gospodarce człowieka

• Obieg wody w przyrodzie (przypomnienie)

• Bilans wody i jego składniki• Obszary nadmiaru i niedoboru

wody na świecie• Zasady racjonalnej gospodarki

wodnej, w tym zapewnienie czystości wody

• Wady i zalety sztucznych zbiorników wodnych

O

3

Zmiany klimatu Ziemi – procesy naturalne czy skutek ingerencji człowieka?

Uczeń rozróżnia przyczyny zachodzących współcześnie globalnych zmian klimatu (ocieplenia globalnego) i ocenia rozwiązania podejmowane w skali globalnej i regionalnej zapobiegające temu zjawisku

• Pogoda, klimat i ich składniki (przypomnienie)

• Efekt cieplarniany i jego prawdopodobny wzrost na Ziemi

• Metody zapobiegania globalnym zmianom klimatu

O

4

Gleba jako podstawa produkcji rolnej

Uczeń wykazuje na przykładach, że zbyt intensywne wykorzystanie rolnicze gleb oraz nieumiejętne zabiegi agrotechniczne powodują w wielu częściach świata degradację gleb, co w konsekwencji prowadzi do spadku produkcji żywności, a w niektórych regionach świata do głodu i ubóstwa

• Rodzaje degradacji gleb• Przykłady degradacji gleb

w różnych częściach świata• Skutki degradacji gleb• Metody zapobiegania degradacji

glebO

5

Przyjazny stosunek człowieka do przyrody

Uczeń wykazuje na przykładach pozaprzyrodnicze czynniki zmieniające relacje człowiek – środowisko przyrodnicze (rozszerzanie udziału technologii energooszczędnych, zmiany modelu konsumpcji, zmiany poglądów dotyczących ochrony środowiska)

• Wzrost antropopresji na środowisko

• Rozwój świadomości ekologicznej i zachowań proekologicznych

• Konieczność wprowadzania biernej i czynnej ochrony przyrody

• Rolnictwo ekologiczne

P

Środowisko przyrodnicze jako podstawa działalności człowieka

– – K

RAZEM 6

12

Nr lekcji Temat lekcji Wymagania zapisane

w podstawie programowej

Główne zagadnienia wynikające z podstawy

programowej

Typy lekcji

DZIAŁ IB. CZŁOWIEK MIESZKAŃCEM ZIEMI

6

Podział na państwa – wielkie formy organizacji społeczeństwa

Uczeń wyjaśnia współczesne zmiany na mapie politycznej świata

• Państwa świata, ich cechy i rodzaje

• Przykłady dezintegracji państw• Przykłady integracji

międzynarodowej

O

7

Przyczyny nierówno-miernego rozmieszczenia ludności świata

Uczeń wyróżnia i charakteryzuje obszary o optymalnych i trudnych warunkach do zamieszkania w skali globalnej i regionalnej; formułuje prawidłowości rządzące rozmieszczeniem ludności na świecie

• Walory i bariery osadnicze• Nierównomierne rozmieszczenie

ludności świataO

8

Zmiany liczby ludności świata i ich następstwa

Uczeń charakteryzuje główne procesy demograficzne (fazy przejścia demograficznego i przejścia epidemiologicznego) na przykładzie całego świata i poszczególnych kontynentów

• Wzrost liczby ludności świata• Przyrost liczby ludności:

naturalny i rzeczywisty (przypomnienie)

• Przejście demograficzne• Społeczeństwa młode

i starzejące się• Przejście epidemiologiczne• Przeciętna długość życia

O

9

Przemiany rynku pracy

Uczeń wyjaśnia, na czym polegają zmiany zachodzące na rynku pracy w skali globalnej i regionalnej, wynikające z rozwoju nowoczesnych technologii informacyjno- -komunikacyjnych

• Struktura społeczno-zawodowa ludności i jej zmiany

• Wpływ technik informacyjno- -komunikacyjnych na rynek pracy

• Bezrobocie, jego przyczyny i skutki

O

10

Człowiek nieustannym wędrowcem

Uczeń klasyfikuje migracje, podaje ich przyczyny i ocenia skutki tego zjawiska; charakteryzuje współczesne kierunki emigracji Polaków i czynniki wpływające na atrakcyjność niektórych państw dla imigrantów

• Migracje ludności, ich przyczyny i rodzaje

• Korzyści i niekorzystne skutki migracji ludności

• Wielkie migracje ludności Polski• Polacy za granicą

O

11

Procesy koncentracji ludności i gospodarki w miastach

Uczeń wyjaśnia zróżnicowanie procesów urbanizacji na świecie; opisuje procesy tworzenia się aglomeracji miejskich oraz ich formy, Uczeń identyfikuje i wyjaśnia procesy wzrostu liczby ludności oraz ekspansji przestrzennej wielkich metropolii świata (np. poznaje przyczyny powstawania dzielnic nędzy, wzrostu przestępczości, degradacji środowiska przyrodniczego, problemów komunikacyjnych)

• Rozwój miast i ich zespołów (aglomeracji)

• Procesy rozwoju miast światowych – metropolii

• Procesy urbanizacji w krajach słabo i wysoko rozwiniętych

• Problemy społeczne, gospodarcze i środowiskowe wielkich miast

O

13

Nr lekcji Temat lekcji Wymagania zapisane

w podstawie programowej

Główne zagadnienia wynikające z podstawy

programowej

Typy lekcji

12

Różnorodność kulturowa świata i jej konsekwencje społeczne i gospodarcze

Uczeń wyjaśnia znaczenie kultury i tradycji regionalnych w procesie różnicowania się regionów pod względem rozwoju społecznego i gospodarczego (np. wyjaśnia rolę tradycji w rozwoju przedsiębiorczości w państwach Azji Południowo- -Wschodniej)

• Wielkie regiony społeczno- -ekonomiczne świata

• Kulturowe czynniki i bariery rozwoju krajów świata

• Zróżnicowanie poziomu wykształcenia społeczeństw i analfabetyzm

P

Człowiek mieszkańcem Ziemi – – K

RAZEM 8

DZIAŁ IC. CZŁOWIEK GOSPODARZEM ZIEMI

13

Zróżnicowanie poziomu rozwoju społeczno- -gospodarczego świata

Uczeń klasyfikuje państwa na podstawie analizy wskaźników rozwoju społecznego i gospodarczego; wyróżnia regiony bogate i biedne (bogatą Północ i biedne Południe) i podaje przyczyny dysproporcji w poziomie rozwoju społeczno- -gospodarczego regionów świata

• Wskaźniki poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego

• Podział krajów ze względu na poziom rozwoju społeczno- -gospodarczego

• Przyczyny nierównomiernego rozwoju społeczno-gospodarczego świata

O

14

Przestrzenne zróżnicowanie rolnictwa na świecie

Uczeń opisuje główne obszary upraw i chowu zwierząt na świecie, wyjaśnia ich zróżnicowanie przestrzenne

• Przyrodnicze i pozaprzyrodnicze warunki produkcji rolnej

• Typy gospodarki rolnej• Główne obszary upraw i chowu

zwierząt na świecie

O

15

Problemy wyżywienia ludności świata

Uczeń wyjaśnia, z czego wynikają różnice w wielkości i strukturze spożycia żywności na świecie (uwarunkowania przyrodnicze, kulturowe, społeczne i polityczne, mechanizmy wpływające na nierównomierny rozdział żywności w skali globalnej)

• Składniki odżywcze organizmu człowieka

• Zróżnicowanie poziomu i struktury spożycia na świecie

• Problem głodu i niedożywienia części ludności świata

O

16

Społeczno- -gospodarcze i kulturowe przemiany obszarów wiejskich

Uczeń opisuje zmiany w funkcji obszarów wiejskich na wybranych przykładach (np. w Unii Europejskiej, w regionach turystycznych w państwach rozwijających się); potrafi wyjaśnić szanse i zagrożenia dla środowiska przyrodniczego i mieszkańców poszczególnych regionów, wynikające z procesów przemian zachodzących na terenach wiejskich

• Cechy i funkcje tradycyjnego osiedla wiejskiego

• Procesy modernizacji i urbanizacji wsi

• Przemiany funkcjonalne obszarów wiejskich

• Skutki przemian obszarów wiejskich w krajach słabo i wysoko rozwiniętych

O

14

Nr lekcji Temat lekcji Wymagania zapisane

w podstawie programowej

Główne zagadnienia wynikające z podstawy

programowej

Typy lekcji

17

Znaczenie lasów w przyrodzie i gospodarce

Uczeń charakteryzuje kierunki zmian w powierzchni lasów na świecie (w wyniku procesów wylesiania i zalesiania) i podaje przykłady gospodarowania zasobami leśnymi (pozytywne i negatywne)

• Rozmieszczenie lasów na świecie• Funkcje lasów w przyrodzie

i gospodarce• Rodzaje degradacji lasów• Racjonalna i rabunkowa

gospodarka leśna

O

18

Racjonalna i rabunkowa gospodarka zasobami morza

Uczeń charakteryzuje cechy gospodarki morskiej i podaje przykłady wykorzystania oceanu światowego oraz zagrożeń wynikających ze zbyt intensywnej eksploatacji zasobów morskich

• Ocean światowy jako źródło zasobów

• Cechy gospodarki morskiej• Rozmieszczenie łowisk• Konieczność ochrony zasobów

ryb• Morskie strefy ekonomiczne i ich

wpływ na gospodarkę zasobami morza

O

19

Energia podstawą życia i gospodarki człowieka

Uczeń charakteryzuje i ocenia zróżnicowanie i zmiany struktury wykorzystania surowców energetycznych na świecie; dokonuje oceny zjawiska uzależnienia produkcji energii na świecie od źródeł zaopatrzenia surowców nieodnawialnych, potrafi wyjaśnić twierdzenie „ropa rządzi światem”

• Źródła energii wykorzystywanej w gospodarce

• Zależność światowej gospodarki od nieodnawialnych źródeł energii

• Wady i zalety poszczególnych rodzajów elektrowni

• Główni producenci energii elektrycznej na świecie

• Handel surowcami energetycznymi jako narzędzie polityki międzynarodowej

O

20

Postęp technologiczny lokomotywą rozwoju cywilizacji

Uczeń przedstawia cechy przemysłu wysokiej technologii i podaje przykłady jego lokalizacji na świecie; poznaje nowe funkcje ośrodków przemysłowych i nowe formy przestrzenne – technopolie, klastry i dystrykty przemysłowe

• Rewolucje przemysłowe• Czynniki koncentracji przemysłu,

w szczególności wysokiej techniki• Funkcje i rodzaje okręgów

przemysłu wysokiej techniki (technopolii)

O

21

Komunikacja warunkiem życia społeczno- -gospodarczego

Uczeń ocenia rolę nowoczesnych usług komunikacyjnych w funkcjonowaniu gospodarki i w życiu codziennym

• Podział komunikacji• Wady i zalety poszczególnych

środków komunikacji (transportu i łączności)

• Społeczne skutki szybkiego rozwoju komunikacji

O

22

Transport i handel międzynaro-dowy „krwiobiegiem” światowej gospodarki

Uczeń wyjaśnia zmiany zachodzące w kierunkach i natężeniu ruchu osób i towarów; wskazuje przykłady lokalizacji nowoczesnych terminali i ich rolę w rozwoju regionów

• Czynniki rozwoju handlu międzynarodowego

• Zmiany w kierunkach i natężeniu ruchu osób i towarów

• Centra logistyczne oraz węzły i terminale transportowe

P

Człowiek gospodarzem Ziemi – – K

15

Nr lekcji Temat lekcji Wymagania zapisane

w podstawie programowej

Główne zagadnienia wynikające z podstawy

programowej

Typy lekcji

23

Turystyka i jej wpływ na przyrodę, społeczeństwo i gospodarkę

Uczeń charakteryzuje wybrane obszary intensywnie zagospodarowywane turystycznie na świecie; wyjaśnia, dlaczego zmieniają się kierunki wyjazdów turystycznych Polaków; identyfikuje skutki rozwoju turystyki dla środowiska przyrodniczego

• Rodzaje turystyki• Skutki koncentracji ruchu

turystycznego• Regiony turystyczne Europy

i świata• Rozwój i kierunki wyjazdów

turystycznych na świecie

O

24

Globalizacja i jej skutki dla rozwoju społeczeństwa i gospodarki w skali regionalnej i lokalnej

Uczeń podaje przykłady procesów globalizacji i ich wpływu na rozwój regionalny i lokalny (uwaga: nie można zrozumieć procesów globalizacji, jeżeli nie sięgnie się problematyki handlu międzynawowego – stąd taka tematyka została ujęta w rozdziale 22, mimo jasnych zapisów programowych)

• Czynniki globalizacji• Dziedziny globalizacji• Korzyści i niekorzystne skutki

globalizacji• Ruchy przeciwstawiające się

procesom globalizacyjnym O

25

Procesy integracji politycznej i ich skutki

Uczeń wyjaśnia na wybranych przykładach (w skali lokalnej, regionalnej i globalnej) przyczyny procesów integracyjnych i ich skutki gospodarcze, społeczne i polityczne

• Integracja międzynarodowa i korzyści z niej wynikające

• Fazy rozwoju integracji europejskiej

• Wybrane organizacje międzynarodowe i ich funkcje

• Rozwój i znaczenie Unii Europejskiej

O

26

Międzyna-rodowa solidarność – rzeczywistość czy utopia?

Uczeń ocenia i projektuje różne formy pomocy państwa i organizacji pozarządowych państwom i regionom dotkniętych kryzysem (klęskami ekologicznymi, wojnami, głodem)

• Formy pomocy międzynarodowej• Problem skuteczności pomocy

międzynarodowej• Wybrane organizacje humanitarne

i ich funkcje

P

Nasz świat jest jeden – nauczmy się go pielęgnować

Wybrane wymagania z tematów 1–29

Wybrane zagadnienia z tematów 1–29 P

RAZEM 15

RAZEM MODUŁ I  30

Symbole jednoliterowe oznaczają typ lub miejsce lekcji: O – lekcja z elementami organizacyjnymi, P – lekcja z elementami powtórzeniowymi, K – lekcja z elementami kontrolno-oceniającymi.

1.3B. ZAKRES ROZSZERZONYNa realizację podstawy programowej z geografii w zakresie rozszerzonym przewiduje się 240 godzin lekcyjnych. Jest to czas przeznaczony m.in. na przygotowanie ucznia do egzaminu maturalnego z tego przedmiotu. Zależnie od szkolnej siatki godzin lekcyjnych nauczyciel może rozpocząć realizację progra-mu w zakresie rozszerzonym już w klasie pierwszej (od II semestru) lub dopiero w klasie II (tabela 3). Oznacza to, że w niektórych szkołach uczniowie zaczną korzystać z podręcznika do zakresu rozszerzo-nego już na początku II semestru roku szkolnego 2012/2013.

16

Tabela 3. Przykłady siatek godzin lekcyjnych geografii w szkole ponadgimnazjalnej

Klasa Zakres programu Liczba godzin tygodniowo / w ciągu roku

Klasa I Podstawowy 1/30 1/30 1/30

Klasa I Rozszerzony 0/0 1/30 1/30

Klasa II Rozszerzony 4/120 3/90 4/120

Klasa III Rozszerzony 4/120 4/120 3/90

RazemPodstawowy 1/30 1/30 1/30

Rozszerzony 8/240 8/240 8/240

Program nauczania w zakresie rozszerzonym składa się z trzech modułów i 12 działów, odpowiada-jącym tematycznie działom podstawy programowej (tabela 4). Numeracja modułów (począwszy od II) sygnalizuje kontynuację programu nauczania w zakresie podstawowym. Moduły odpowiadają głównym dziedzinom geografii, stanowią też podstawę podziału na podręczniki: Nasz świat II (geografia fizyczna) oraz Nasz świat III (geografia społeczno-ekonomiczna świata i Polski). Treść programowa jest tak upo-rządkowana, aby najpierw realizowana była geografia świata, a później – na jej podbudowie – geografia Polski.

Na realizację treści programowej w ramach modułów i działów przeznaczono tylko część godzin lek-cyjnych przewidzianych w podstawie programowej dla zakresu rozszerzonego. Pozostałe godziny lekcyjne poświęcone są projektowi edukacyjnemu powiązanemu z pracą badawczą (aby spełnić wymaganie podsta-wy programowej: „Uczeń przeprowadza badania wybranych elementów środowiska geograficznego w re-gionie zamieszkania według przygotowanego planu”) oraz są do dyspozycji nauczyciela. Zaplanowanie i przeprowadzenie przez ucznia badań, a następnie opracowanie ich wyników wymaga regularnych kon-sultacji z nauczycielem, dlatego przeznaczono na ten cel aż 5 godzin lekcyjnych do zrealizowania w od-powiednich odstępach czasu w ciągu całego roku szkolnego. Godziny lekcyjne do dyspozycji nauczyciela mogą być przeznaczone na rekapitulację wiedzy oraz rozwiązywanie różnych zadań, zwłaszcza takich, które sprawiają uczniom najwięcej trudności. Lekcje te mogą być przeprowadzone w dowolnej klasie wg uznania nauczyciela, jednak ze względów praktycznych większość z nich powinna się odbyć w okresie bezpośrednio poprzedzającym egzamin maturalny, a więc np. w II semestrze klasy III.

Tabela 4. Ogólne zestawienie godzin lekcyjnych wg programu nauczania geografii w  zakresie rozszerzonym w szkole ponadgimnazjalnej

Moduły i działy Liczba godzin Klasa Podręcznik

DZIAŁ IIA. Źródła informacji geograficznej 13 godz. I lub II

Nasz świat II

DZIAŁ IIB. Ziemia we Wszechświecie 18 godz. I lub II

DZIAŁ IIC. Sfery Ziemi – atmosfera 17 godz. II

DZIAŁ IID. Sfery Ziemi – hydrosfera 15 godz. II

DZIAŁ IIE. Sfery Ziemi – litosfera 27 godz. II

DZIAŁ IIF. Sfery Ziemi – pedosfera i biosfera 15 godz. II

Razem mODUŁ II (geografia fizyczna) 105 godz. I–II lub II

Lekcje przeznaczone na projekt geograficzny 5 godz. I–II lub II

DZIAŁ IIIA. Ludność 16 godz. II lub III

Nasz świat III

DZIAŁ IIIB. Działalność gospodarcza na świecie 19 godz. II lub III

DZIAŁ IIIC. Klasyfikacja państw świata 5 godz. III

Razem mODUŁ III (geografia społeczno-ekonomiczna świata) 40 godz. III

17

Moduły i działy Liczba godzin Klasa Podręcznik

DZIAŁ IVA. Geografia Polski – środowisko przyrodnicze 26 godz. III

Nasz świat IIIDZIAŁ IVB. Geografia Polski – zagadnienia ludnościowe 10 godz. III

DZIAŁ IVC. Geografia Polski – działalność gospodarcza 19 godz. III

Razem mODUŁ IV (geografia Polski) 55 godz. III

Lekcje do dyspozycji nauczyciela 35 godz. II i III –

W podstawie programowej zawarto stwierdzenie, że „na III i IV etapie edukacyjnym wymaga się od uczniów także wiadomości i umiejętności zdobytych na wcześniejszych etapach edukacyjnych” (zał. 4 do podstawy programowej, wstęp). Oznacza to, że program nauczania geografii w zakresie rozszerzonym realizowany jest na podbudowie programowej przyrody ze szkoły podstawowej oraz geografii gimna-zjum i szkoły ponadgimnazjalnej (zakresu podstawowego). Starając się być w zgodzie z  tym zapisem podstawy programowej, w planowaniu tematyki lekcji geografii w zakresie rozszerzonym uwzględniono nie tylko ogół wymagań podstawy programowej na IV etapie edukacyjnym (także w zakresie podsta-wowym), ale również wszystkie wymagania programowe w zakresie geografii w gimnazjum, a nawet geograficzne treści nauczania na przedmiocie przyroda w  szkole podstawowej. Aby móc prześledzić wzajemne powiązania między zagadnieniami geograficznymi poruszanymi na różnych etapach eduka-cyjnych, w tabeli 3 zestawiono ze sobą wymagania podstawy programowej z zakresu geografii dla szkoły podstawowej, gimnazjum i szkoły ponadgimnazjalnej.

W porządkowaniu działów programowych i tematów lekcji przyjęto zasadę, że wiedza stanowi system powiązanych ze sobą elementów. Aby uczeń mógł dostrzec i zrozumieć relacje między tymi elementami, nie może on żadnej nowej problematyki podejmować w oderwaniu od innych, znanych już sobie zagad-nień. Z tego powodu w nauczaniu geografii świata zachowano już klasyczny w geografii porządek treści: mapa – podstawy astronomiczne – atmosfera – hydrosfera – litosfera – pedosfera – biosfera, a w części społeczno-ekonomicznej ludność – osadnictwo – rolnictwo – przemysł – usługi. Taką kolejność powtó-rzono przy nauczaniu geografii Polski. Porządek taki zauważymy też w zapisach podstawy programowej. Wyjątek stanowi dział programu Klasyfikacja państw świata, który służy jako podsumowanie modułu III (geografia społeczno-ekonomiczna świata), czyli jest inaczej usytuowany niż w podstawie programowej. Uznano bowiem, że bez zrozumienia zjawisk ludnościowych i gospodarczych uczeń nie wyciągnie po-prawnych wniosków dotyczących zróżnicowania poziomu rozwoju państw świata.

Powiązania w systemie wiedzy uwzględniono także na poziomie tematów lekcji. Ich kolejność jest tak dobrana, aby ułatwić uczniowi umiejscowienie nowej treści wśród znanych wcześniej zagadnień, a co za tym idzie – rozwijanie umiejętności łączenia faktów, wyjaśniania zjawisk, konstruowania ciągów przy-czynowo-skutkowych, oceny zdarzeń z różnych punktów widzenia i wielu innych. Wynika stąd obecność tematów, których nie da się w prosty sposób połączyć z wymaganiami podstawy programowej, choć po-średnio są z nimi związane. Przykładem jest temat 1. z działu IIC. Budowa i własności atmosfery Ziemi, którego fundamentalna treść pomaga zrozumieć zjawiska atmosferyczne, poznawane na następnych lekcjach (m.in. zróżnicowanie temperatury powietrza i opadów, cyrkulacja powietrza, masy powietrza i fronty atmosferyczne, zróżnicowanie klimatu). Podobną rolę pełni temat 4 z działu IIE Budowa wnętrza Ziemi, umożliwiający zrozumienie zjawisk geologicznych omawianych na następnych lekcjach.

Oczywiście ostatecznym weryfikatorem zapisów programowych jest nauczyciel, który najlepiej wie, jakie są potrzeby edukacyjne jego uczniów. Poświęca on więcej czasu tym zagadnieniom, które nie są dostatecznie przez uczniów zrozumiałe, a  realizuje bardziej pobieżnie treści wymagające tylko przy-pomnienia i  być może lepszego usystematyzowania. Ponadto w gestii nauczyciela jest taki dobór za-dań dla uczniów, metod nauczania i środków dydaktycznych, aby były odpowiednie do indywidualnych predyspozycji i zainteresowań uczniów oraz warunków szkoły. Tylko samodzielnie zaplanowany proces dydaktyczny może być efektywny i pozwala z  jednej strony spełnić wymagania zapisane w podstawie programowej, a z drugiej wyposażyć uczniów w umiejętności niezbędne w ich dalszym kształceniu, pra-cy zawodowej i w życiu.

18

Tabe

la 5

. Ram

owy

plan

nau

czan

ia g

eogr

afii w

 zak

resi

e ro

zsze

rzon

ym w

 szk

ole

pona

dgim

nazj

alne

j

Nr

i tem

at le

kcji

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

II

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

III

i IV

–

zakr

es p

odst

awow

y

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

IV

– za

kres

roz

szer

zony

Głó

wne

zag

adni

enia

w

ynik

ając

e z 

pods

taw

y pr

ogra

mow

ej

MO

DU

Ł I

I. G

eogr

afia

fizyc

zna

DZI

AŁ

IIA

. Źró

dła

info

rmac

ji ge

ogra

ficzn

ej

1. G

eogr

afia

przy

bliż

a na

m

świa

t (O

)(b

rak

zapi

sów

)(b

rak

zapi

sów

)(b

rak

zapi

sów

)Po

dsta

wow

e in

form

acje

o 

prze

dmio

cie

i wym

agan

iach

ed

ukac

yjny

ch

2. M

apa

jako

pod

staw

owe

źród

ło in

form

acji

ge

ogra

ficzn

ej

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

Ucz

eń k

lasy

fikuj

e m

apy

ze

wzg

lędu

na

różn

e kr

yter

ia•

Cec

hy m

apy

• El

emen

ty m

apy

• R

odza

je m

ap•

Zas

toso

wan

ia m

ap

3. M

apa

pods

taw

ą or

ient

a-cj

i ter

enie

(P)

• U

czeń

wyz

nacz

a ki

erun

ki

na w

idno

kręg

u za

pom

ocą

kom

pasu

, gno

mon

u•

Ucz

eń o

rien

tuje

pla

n, m

apę

w te

reni

e, p

osłu

guje

się

lege

ndą,

• U

czeń

iden

tyfik

uje

na p

lani

e i m

apie

topo

grafi

czne

j m

iejs

ce o

bser

wac

ji i o

biek

ty

w n

ajbl

iższ

ym o

tocz

eniu

, ok

reśl

a w

zaje

mne

poł

ożen

ie

obie

któw

na

plan

ie, m

apie

to

pogr

aficz

nej i

 w te

reni

e

Ucz

eń p

osłu

guje

się

w te

reni

e pl

anem

, map

ą to

pogr

aficz

ną,

tury

styc

zną,

sam

ocho

dow

ą (m

.in.

orie

ntuj

e m

apę

oraz

iden

tyfik

uje

obie

kty

geog

rafic

zne

na m

apie

i w

 tere

nie)

(bra

k za

pisó

w)

• K

ieru

nki w

 tere

nie

(pow

tórz

enie

)•

Połu

dnik

mie

jsco

wy

• H

oryz

ont i

 wid

nokr

ąg

(pow

tórz

enie

)•

Punk

ty o

rien

tacy

jne

na s

ferz

e ni

ebie

skie

j (po

wtó

rzen

ie)

• O

rien

tacj

a m

apy

• Id

enty

fikac

ja o

biek

tów

na

map

ie i 

w te

reni

e (p

owtó

rzen

ie)

4. M

apa

jako

sym

bolic

zny

obra

z Z

iem

i(b

rak

zapi

sów

)(b

rak

zapi

sów

)•

Ucz

eń o

dczy

tuje

i op

isuj

e ce

chy

środ

owis

ka p

rzyr

odni

czeg

o (n

p. u

kszt

ałto

wan

ie i 

rzeź

bę

tere

nu, b

udow

ę ge

olog

iczn

ą)

i spo

łecz

no-g

ospo

darc

zego

(n

p. r

ozm

iesz

czen

ie z

asob

ów

natu

raln

ych,

ludn

ości

, szl

aki

tran

spor

tow

e) n

a po

dsta

wie

m

ap: t

opog

rafic

znej

, hi

psom

etry

czne

j i te

mat

yczn

ej

• M

etod

y pr

ezen

tacj

i ka

rtog

rafic

znej

• Z

naki

kar

togr

aficz

ne

(pow

tórz

enie

i ro

zsze

rzen

ie)

19

5. S

iatk

a ge

ogra

ficzn

a ja

ko

pods

taw

a lo

kaliz

acji

na

Zie

mi (

P)

• U

czeń

wsk

azuj

e na

glo

busi

e:

bieg

uny,

rów

nik,

poł

udni

k ze

row

y i 1

80°,

półk

ule,

ki

erun

ki g

łów

ne o

raz

loka

lizuj

e ko

ntyn

enty

, oce

any

i okr

eśla

ich

poło

żeni

e w

zglę

dem

rów

nika

i p

ołud

nika

zer

oweg

o•

Ucz

eń w

skaz

uje

na m

apie

świa

ta:

kont

ynen

ty, o

cean

y, ró

wni

k,

połu

dnik

zer

owy

i 180

°, bi

egun

y

• U

czeń

odc

zytu

je w

spół

rzęd

ne

geog

rafic

zne

na g

lobu

sie

• U

czeń

okr

eśla

poł

ożen

ie

geog

rafic

zne

oraz

m

atem

atyc

zno-

-g

eogr

aficz

ne p

unkt

ów

i obs

zaró

w n

a m

apie

(bra

k za

pisó

w)

• W

spół

rzęd

ne g

eogr

aficz

ne

punk

tów

(pow

tórz

enie

)•

Wsp

ółrz

ędne

geo

grafi

czne

ob

szar

ów (p

owtó

rzen

ie)

• R

ozci

ągło

ść g

eogr

aficz

na

(pow

tórz

enie

)•

Kie

runk

i na

siat

ce

geog

rafic

znej

i ka

rtog

rafic

znej

(p

owtó

rzen

ie)

6. M

apa

jako

rys

unek

po

wie

rzch

ni Z

iem

i w

 pom

niej

szen

iu (P

)

• U

czeń

pos

ługu

je si

ę po

dzia

łką

linio

wą

do o

kreś

lani

a od

legł

ości

, po

rów

nuje

odl

egło

ść n

a m

apie

z 

odle

głoś

cią

rzec

zyw

istą

w te

reni

e•

Ucz

eń w

ykon

uje

pom

iary

np

. taś

mą

mie

rnic

zą, s

zacu

je

odle

głoś

ci i 

wys

okoś

ci w

 tere

nie

• U

czeń

wyk

azuj

e zn

acze

nie

skal

i map

y w

 prz

edst

awia

niu

różn

ych

info

rmac

ji ge

ogra

ficzn

ych

na m

apie

(bra

k za

pisó

w)

• Po

mia

r i s

zaco

wan

ie o

dleg

łośc

i w

 tere

nie

(pow

tórz

enie

)•

Pom

iar

dług

ości

na

map

ie

(pow

tórz

enie

)•

Podz

iałk

a lin

iow

a (p

owtó

rzen

ie)

• Sk

ala

map

y (p

owtó

rzen

ie)

7–8.

Zas

toso

wan

ia s

kali

map

y(b

rak

zapi

sów

)•

Ucz

eń p

osłu

guje

się

ska

lą

map

y do

obl

icze

nia

odle

głoś

ci

w te

reni

e

• U

czeń

obl

icza

odl

egło

ści

w te

reni

e or

az p

owie

rzch

nię

na

pods

taw

ie m

ap w

ykon

anyc

h w

 róż

nych

ska

lach

• O

blic

zani

e od

legł

ości

w te

reni

e za

pom

ocą

skal

i map

y•

Obl

icza

nie

pow

ierz

chni

za

pom

ocą

skal

i map

y•

Zni

eksz

tałc

enia

ksz

tałt

ów

i wym

iaró

w n

a m

apac

h or

az

ich

kons

ekw

encj

e

9–10

. Rys

unek

rze

źby

pow

ierz

chni

Zie

mi

na m

apie

• U

czeń

roz

różn

ia w

 tere

nie

i na

mod

elu

form

y w

ypuk

łe

i wkl

ęsłe

, wsk

azuj

e ta

kie

form

y na

map

ie p

ozio

mic

owej

• U

czeń

roz

pozn

aje

na m

apie

hi

psom

etry

czne

j niz

iny ,

wyż

yny

i gór

y

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

odc

zytu

je i 

opis

uje

cech

y śr

odow

iska

prz

yrod

nicz

ego

(np.

uks

ztał

tow

anie

i rz

eźbę

te

renu

) na

pods

taw

ie m

ap:

topo

grafi

czne

j, hi

psom

etry

czne

j i t

emat

yczn

ej

• W

ysok

ość

wzg

lędn

a i b

ezw

zglę

dna

(pow

tórz

enie

)•

Map

a po

ziom

icow

a (p

owtó

rzen

ie)

• M

apa

hips

omet

rycz

na

(pow

tórz

enie

)•

Iden

tyfik

acja

form

rze

źby

na m

apie

poz

iom

icow

ej

(pow

tórz

enie

)

11. M

apa

jako

sym

bolic

zny

obra

z Z

iem

i(b

rak

zapi

sów

)•

Ucz

eń o

dczy

tuje

z m

ap

info

rmac

je p

rzed

staw

ione

za

pom

ocą

różn

ych

met

od

kart

ogra

ficzn

ych

• U

czeń

odc

zytu

je i 

opis

uje

cech

y śr

odow

iska

prz

yrod

nicz

ego

(n

p. u

kszt

ałto

wan

ie i 

rzeź

bę

tere

nu, b

udow

ę ge

olog

iczn

ą)

• Po

szuk

iwan

ie i 

odcz

ytyw

anie

in

form

acji

geog

rafic

znyc

h z 

map

róż

nego

typu

20

cd.

cd.

• U

czeń

iden

tyfik

uje

poło

żeni

e i c

hara

kter

yzuj

e od

pow

iada

jące

so

bie

obie

kty

geog

rafic

zne

na fo

togr

afiac

h, z

djęc

iach

lo

tnic

zych

i sa

telit

arny

ch o

raz

map

ach

topo

grafi

czny

ch•

Ucz

eń d

obie

ra o

dpow

iedn

ią

map

ę w

 cel

u uz

yska

nia

okre

ślon

ych

info

rmac

ji ge

ogra

ficzn

ych

• U

czeń

ana

lizuj

e i i

nter

pret

uje

treś

ci m

ap

ogól

noge

ogra

ficzn

ych,

te

mat

yczn

ych,

tur

ysty

czny

ch

i s

połe

czno

-gos

poda

rcze

go

(np.

roz

mie

szcz

enie

zas

obów

na

tura

lnyc

h, lu

dnoś

ci, s

zlak

i tr

ansp

orto

we)

na

pods

taw

ie

map

: top

ogra

ficzn

ej,

hips

omet

rycz

nej i

 tem

atyc

znej

• U

czeń

inte

rpre

tuje

zja

wis

ka

geog

rafic

zne

prze

dsta

wia

ne

na w

ykre

sach

, w ta

bela

ch

• K

onst

ruow

anie

wyk

resó

w

i dia

gram

ów

• A

naliz

a w

ykre

sów

, dia

gram

ów,

sche

mat

ów

12. J

ak n

ależ

y po

sług

iwać

si

ę m

apą?

(P)

––

––

13. J

ak n

ależ

y po

sług

iwać

si

ę m

apą?

(K)

––

–Sp

raw

dzia

n dz

iało

wy

RA

ZEM

13 g

odz.

D

ZIA

Ł I

IB. Z

iem

ia w

e W

szec

hśw

ieci

e

1. K

szta

łt i 

budo

wa

Wsz

echś

wia

ta(b

rak

zapi

sów

)(b

rak

zapi

sów

)•

Ucz

eń w

yjaś

nia

cech

y bu

dow

y i o

kreś

la p

ołoż

enie

róż

nych

cia

ł ni

ebie

skic

h w

e W

szec

hśw

ieci

e

• Po

gląd

y na

ksz

tałt

i bu

dow

ę W

szec

hśw

iata

• St

rukt

ura

Wsz

echś

wia

ta•

Mie

jsce

Zie

mi w

e W

szec

hśw

ieci

e

2. Z

iem

ia ja

ko c

ząst

ka

Ukł

adu

Słon

eczn

ego

• U

czeń

wyj

aśni

a za

łoże

nia

teor

ii he

lioce

ntry

czne

j Mik

ołaj

a K

oper

nika

•

Ucz

eń w

ymie

nia

nazw

y pl

anet

Ukł

adu

Słon

eczn

ego

i por

ządk

uje

je w

edłu

g od

legł

ości

od

Słoń

ca

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

cha

rakt

eryz

uje

ciał

a ni

ebie

skie

twor

zące

Ukł

ad

Słon

eczn

y

• Te

oria

hel

ioce

ntry

czna

• Te

orie

na

tem

at r

ozw

oju

Ukł

adu

Słon

eczn

ego

• Bu

dow

a U

kład

u Sł

onec

zneg

o

Nr

i tem

at le

kcji

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

II

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

III

i IV

–

zakr

es p

odst

awow

y

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

IV

– za

kres

roz

szer

zony

Głó

wne

zag

adni

enia

w

ynik

ając

e z 

pods

taw

y pr

ogra

mow

ej

21

3. K

szta

łt i 

rozm

iary

Zie

mi

(P)

• U

czeń

opi

suje

ksz

tałt

Zie

mi

z w

ykor

zyst

anie

m je

j mod

elu

– gl

obus

a

• U

czeń

pod

aje

głów

ne c

echy

ks

ztał

tu i 

wym

iaró

w Z

iem

i(b

rak

zapi

sów

)•

Ksz

tałt

Zie

mi

• W

ymia

ry Z

iem

i

4. N

astę

pstw

a ru

chu

obro

-to

weg

o Z

iem

i•

Ucz

eń o

bser

wuj

e w

idom

ą w

ędró

wkę

Sło

ńca

w c

iągu

do

by, m

iejs

ca w

scho

du,

góro

wan

ia i 

zach

odu

Słoń

ca

w z

ależ

nośc

i od

pory

ro

ku, i

 wsk

azuj

e za

leżn

ość

mię

dzy

wys

okoś

cią

Słoń

ca

a dł

ugoś

cią

cien

ia•

Ucz

eń p

reze

ntuj

e za

pom

ocą

mod

elu

ruch

obi

egow

y i o

brot

owy

Zie

mi

• U

czeń

odn

ajdu

je z

ależ

ność

m

iędz

y ru

chem

obr

otow

ym

Zie

mi a

 zm

ianą

dni

a i n

ocy

• U

czeń

pos

ługu

je s

ię z

e zr

ozum

ieni

em p

ojęc

iam

i: ru

ch

obro

tow

y Z

iem

i (…

), po

daje

ce

chy

ruch

u ob

roto

weg

o

• U

czeń

wsk

azuj

e ko

nsek

wen

cje

ruch

ów Z

iem

i•

Ucz

eń w

skaz

uje

skut

ki w

y-st

ępow

ania

siły

Cor

iolis

a dl

a śr

odow

iska

prz

yrod

nicz

ego

• C

echy

ruc

hu o

brot

oweg

o Z

iem

i•

Nas

tęps

twa

ruch

u ob

roto

weg

o Z

iem

i

5. R

uch

obro

tow

y a 

czas

sł

onec

zny

na Z

iem

i (P)

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

pos

ługu

je s

ię z

e zr

ozum

ieni

em p

ojęc

iam

i: (…

) cz

as s

łone

czny

(bra

k za

pisó

w)

• R

óżni

ce c

zasu

sło

necz

nego

na

Zie

mi

6. C

zasy

um

owne

na

Zie

mi

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

pos

ługu

je si

ę ze

zr

ozum

ieni

em p

ojęc

iam

i: (…

) cza

s sło

necz

ny,

czas

stre

fow

y (…

);

wyj

aśni

a dl

acze

go z

osta

ły

wpr

owad

zone

stre

fy c

zaso

we

i gra

nica

zm

iany

dat

y

(bra

k za

pisó

w)

• R

óżni

ce c

zasó

w u

mow

nych

na

Zie

mi (

stre

fow

ego

i urz

ędow

ego)

• M

iędz

ynar

odow

a lin

ia z

mia

ny

daty

7–8.

Róż

nice

cza

su n

a Z

iem

i(b

rak

zapi

sów

)•

Ucz

eń p

osłu

guje

się

map

ą st

ref c

zaso

wyc

h do

ok

reśla

nia

różn

icy

czas

u st

refo

weg

o i s

łone

czne

go n

a Z

iem

i

(bra

k za

pisó

w)

• O

blic

zani

e ró

żnic

cza

su n

a Z

iem

i

9. N

astę

pstw

a ru

chu

obie

-go

weg

o Z

iem

i•

Ucz

eń p

reze

ntuj

e za

pom

ocą

mod

elu

ruch

obi

egow

y i o

brot

owy

Zie

mi

• U

czeń

wyk

azuj

e za

leżn

ość

mię

dzy

ruch

em o

bieg

owym

Z

iem

i a z

mia

nam

i pór

rok

u

• U

czeń

pod

aje

cech

y ru

chu

obie

gow

ego

Zie

mi

• U

czeń

wsk

azuj

e ko

nsek

wen

cje

ruch

ów Z

iem

i•

Cec

hy r

uchu

obi

egow

ego

Zie

mi

• N

astę

pstw

a ru

chu

obie

gow

ego

Zie

mi

• K

alen

darz

22

10–1

1. Z

mia

ny o

świe

tleni

a Z

iem

i w c

iągu

rok

u(b

rak

zapi

sów

)•

Ucz

eń p

rzed

staw

ia

(wyk

orzy

stuj

ąc r

ówni

eż

wła

sne

obse

rwac

je) z

mia

ny

w o

świe

tleni

u Z

iem

i ora

z w

 dłu

gośc

i trw

ania

dni

a i n

ocy

w r

óżny

ch s

zero

kośc

iach

ge

ogra

ficzn

ych

i por

ach

roku

• U

czeń

wyj

aśni

a pr

zycz

ynę

wys

tępo

wan

ia: d

ni i 

nocy

po

larn

ych

na o

bsza

rach

po

dbie

guno

wyc

h •

Ucz

eń o

blic

za w

ysok

ość

góro

wan

ia S

łońc

a w

 dow

olny

m m

iejs

cu n

a Z

iem

i w d

niac

h ró

wno

nocy

i p

rzes

ileń

• Z

mia

ny o

świe

tleni

a Z

iem

i pr

zez

Słoń

ce w

 cią

gu r

oku

• O

blic

zani

e w

ysok

ości

gó

row

ania

Sło

ńca

w d

niac

h ró

wno

nocy

i pr

zesi

leń

12. S

tref

y oś

wie

tleni

a

Zie

mi p

rzez

Sło

ńce

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

wyj

aśni

a pr

zycz

ynę

wys

tępo

wan

ia: d

ni i 

nocy

po

larn

ych

na o

bsza

rach

po

dbie

guno

wyc

h

• Z

asad

a po

dzia

łu Z

iem

i na

stre

fy o

świe

tleni

a pr

zez

Słoń

ce•

Zja

wis

ka a

stro

nom

iczn

e ob

serw

owan

e w

 róż

nych

st

refa

ch o

świe

tleni

owyc

h Z

iem

i

13. Z

mia

ny p

ór r

oku

na

Zie

mi

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

opi

suje

róż

nice

m

iędz

y as

tron

omic

znym

i, ka

lend

arzo

wym

i i k

limat

yczn

ymi p

oram

i rok

u

• A

stro

nom

iczn

e a 

kale

ndar

zow

e po

ry r

oku

• K

limat

yczn

e po

ry r

oku

• Z

wią

zki m

iędz

y kl

imat

yczn

ymi

i kal

enda

rzow

ymi p

oram

i rok

u

14. W

yzna

czam

y sz

erok

ość

geog

rafic

zną

mie

jsca

ob

serw

acji

Słoń

ca

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

obl

icza

sze

roko

ść

geog

rafic

zną

dow

olne

go

punk

tu n

a po

wie

rzch

ni Z

iem

i na

pod

staw

ie w

ysok

ości

gó

row

ania

Sło

ńca

w d

niac

h ró

wno

nocy

i pr

zesi

leń

• W

yzna

czan

ie w

spół

rzęd

nych

ge

ogra

ficzn

ych

na p

odst

awie

ob

serw

acji

poło

żeni

a Sł

ońca

na

skl

epie

niu

nieb

iesk

im

15. N

astę

pstw

a ru

chów

U

kład

u Z

iem

ia

– K

sięż

yc

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

pod

aje

najw

ażni

ejsz

e ge

ogra

ficzn

e na

stęp

stw

a ru

chów

Zie

mi

• U

czeń

wyj

aśni

a pr

zycz

ynę

wys

tępo

wan

ia: (

…) z

aćm

ień

Słoń

ca i 

Ksi

ężyc

a

• Fa

zy K

sięż

yca

• Z

aćm

ieni

a Sł

ońca

i K

sięż

yca

16. Z

jaw

iska

zw

iąza

ne

z m

agne

tyzm

em Z

iem

i(b

rak

zapi

sów

)(b

rak

zapi

sów

)•

Ucz

eń w

yjaś

nia

przy

czyn

ę w

ystę

pow

ania

: (…

) zor

zy

pola

rnej

• Po

le m

agne

tycz

ne Z

iem

i•

Mag

neto

sfer

a Z

iem

i •

P ow

staw

anie

zor

zy p

olar

nych

• K

ompa

s

Nr

i tem

at le

kcji

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

II

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

III

i IV

–

zakr

es p

odst

awow

y

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

IV

– za

kres

roz

szer

zony

Głó

wne

zag

adni

enia

w

ynik

ając

e z 

pods

taw

y pr

ogra

mow

ej

23

17. N

astę

pstw

a ru

chów

Z

iem

i (P)

––

––

18. N

astę

pstw

a ru

chów

Z

iem

i (K

)–

––

Spra

wdz

ian

dzia

łow

y

RA

ZEM

18 g

odz.

D

ZIA

Ł I

IC. S

fery

Zie

mi –

atm

osfe

ra

1. B

udow

a i w

łasn

ości

at

mos

fery

Zie

mi

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

• Sk

ład

chem

iczn

y po

wie

trza

• W

arst

wow

a bu

dow

a at

mos

fery

• Pi

onow

e zm

iany

wła

snoś

ci

fizyc

znyc

h at

mos

fery

(n

iezb

ędne

do

wyj

aśni

enia

pi

ętro

woś

ci k

limat

u i p

roce

sów

po

wst

awan

ia c

hmur

i op

adów

)

2–3.

Zró

żnic

owan

ie

tem

pera

tury

po

wie

trza

na

Zie

mi

• U

czeń

(…) d

ostr

zega

zal

eżno

ść

mię

dzy

wys

okoś

cią

Słoń

ca,

dług

ości

ą dn

ia a

 tem

pera

turą

po

wie

trza

w c

iągu

rok

u

• U

czeń

cha

rakt

eryz

uje

na

pods

taw

ie w

ykre

sów

lub

dany

ch li

czbo

wyc

h pr

zebi

eg

tem

pera

tury

pow

ietr

za

i opa

dów

atm

osfe

rycz

nych

w

 cią

gu ro

ku w

 wyb

rany

ch

stac

jach

met

eoro

logi

czny

ch

poło

żony

ch w

 różn

ych

stre

fach

kl

imat

yczn

ych;

obl

icza

am

plitu

dę

i śre

dnią

tem

pera

turę

pow

ietr

za;

wyk

azuj

e na

prz

ykła

dach

zw

iąze

k m

iędz

y w

ysok

ości

ą Sł

ońca

a te

mpe

ratu

rą p

owie

trza

• U

czeń

wsk

azuj

e pr

zycz

yny

nier

ówno

mie

rneg

o ro

zkła

du

tem

pera

tury

pow

ietr

za (…

)

• Bi

lans

cie

plny

atm

osfe

ry Z

iem

i•

Efek

t cie

plar

nian

y•

War

tość

śre

dnia

i am

plitu

da

tem

pera

tury

pow

ietr

za•

Przy

czyn

y zr

óżni

cow

ania

te

mpe

ratu

r po

wie

trza

na

Zie

mi

• W

ykre

sy z

mia

n te

mpe

ratu

ry

pow

ietr

za

4. J

ak p

owst

aje

wia

tr?

• U

czeń

wyk

onuj

e i o

pisu

je p

rost

e do

świa

dcze

nia

wyk

azuj

ące

istn

ieni

e po

wie

trza

i ci

śnie

nia

atm

osfe

rycz

nego

; bud

uje

na

pods

taw

ie in

stru

kcji

pros

ty

wia

trom

ierz

i w

ykor

zyst

uje

go

w p

row

adze

niu

obse

rwac

ji

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

wyj

aśni

a na

prz

ykła

dach

ge

nezę

wia

trów

(sta

łych

i o

kres

owyc

h or

az lo

kaln

ych)

i w

skaz

uje

ich

znac

zeni

e dl

a pr

zebi

egu

pogo

dy i 

dzia

łaln

ości

go

spod

arcz

ej (r

olni

ctw

a,

kom

unik

acji)

• C

iśni

enie

atm

osfe

rycz

ne•

Kie

runk

i wia

trów

w w

yżu

i niż

u at

mos

fery

czny

m

• C

yklo

n tr

opik

alny

• Tr

ąba

pow

ietr

zna

5. K

rąże

nie

pow

ietr

za n

a Z

iem

i(b

rak

zapi

sów

)(b

rak

zapi

sów

)•

Ucz

eń w

yjaś

nia

mec

hani

zm

cyrk

ulac

ji po

wie

trza

w s

trefi

e m

iędz

yzw

rotn

ikow

ej i 

wyż

szyc

h sz

erok

ości

ach

geog

rafic

znyc

h (…

)

• C

yrku

lacj

a po

wie

trza

w s

kali

plan

etar

nej

• W

iatr

y st

ałe

na Z

iem

i•

Skut

ki p

lane

tarn

ej c

yrku

lacj

i po

wie

trza

24

6. P

owst

awan

ie w

iatr

ów

sezo

now

ych

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

wyj

aśni

a na

prz

ykła

dach

ge

nezę

wia

trów

(sta

łych

i o

kres

owyc

h or

az lo

kaln

ych)

i w

skaz

uje

ich

znac

zeni

e dl

a pr

zebi

egu

pogo

dy

i dzi

ałal

nośc

i gos

poda

rcze

j (r

olni

ctw

a, k

omun

ikac

ji)

• Po

wst

awan

ie m

onsu

nów

• Z

asię

g w

ystę

pow

ania

m

onsu

nów

• W

pływ

mon

sunó

w n

a ży

cie

i gos

poda

rkę

czło

wie

ka

7. P

owst

awan

ie lo

kaln

ych

wia

trów

zm

ienn

ych

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

wyj

aśni

a na

prz

ykła

dach

ge

nezę

wia

trów

(sta

łych

i o

kres

owyc

h or

az lo

kaln

ych)

i w

skaz

uje

ich

znac

zeni

e dl

a pr

zebi

egu

pogo

dy

i dzi

ałal

nośc

i gos

poda

rcze

j (r

olni

ctw

a, k

omun

ikac

ji)

• Br

yza

• Bo

ra•

Fen

• W

iatr

gór

ski i

 dol

inny

8. P

owst

awan

ie c

hmur

, op

adów

i os

adów

at

mos

fery

czny

ch

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

• Pr

zem

iany

wod

y w

 atm

osfe

rze

• Po

wst

awan

ie c

hmur

• R

odza

je c

hmur

(nie

zbęd

ne

w p

ozna

wan

iu fr

ontó

w –

tem

at

10 –

i pr

zew

idyw

aniu

pog

ody

– te

mat

12)

•

Pow

staw

anie

opa

dów

i os

adów

at

mos

fery

czny

ch

9. Z

różn

icow

anie

opa

dów

at

mos

fery

czny

ch n

a Z

iem

i

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

wsk

azuj

e pr

zycz

yny

nier

ówno

mie

rneg

o ro

zkła

du

(…) o

padó

w

• Pr

zycz

yny

zróż

nico

wan

ia

opad

ów a

tmos

fery

czny

ch n

a Z

iem

i

10. R

odza

je m

as p

owie

trza

i f

ront

ów

atm

osfe

rycz

nych

na

Zie

mi

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

(…) o

pisu

je p

rzeb

ieg

proc

esów

pog

odow

ych

(ruc

h m

as p

owie

trza

, fro

nty

atm

osfe

rycz

ne i 

zjaw

iska

im

tow

arzy

sząc

e)

• M

asy

pow

ietr

za i 

fron

ty

atm

osfe

rycz

ne n

a Z

iem

i•

F ron

ty c

iepł

e i c

hłod

ne

11. P

ogod

a or

az je

j zn

acze

nie

w ż

yciu

i g

ospo

darc

e (P

)

• U

czeń

obs

erw

uje

i naz

ywa

zjaw

iska

atm

osfe

rycz

ne

zach

odzą

ce w

 Pol

sce

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

• Sk

ładn

iki p

ogod

y •

P rzy

rząd

y m

eteo

rolo

gicz

ne•

Jedn

ostk

i mia

ry s

toso

wan

e w

 met

eoro

logi

i

Nr

i tem

at le

kcji

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

II

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

III

i IV

–

zakr

es p

odst

awow

y

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

IV

– za

kres

roz

szer

zony

Głó

wne

zag

adni

enia

w

ynik

ając

e z 

pods

taw

y pr

ogra

mow

ej

25

cd.

• U

czeń

wym

ieni

a na

zwy

skła

dnik

ów p

ogod

y (t

empe

ratu

ra p

owie

trza

, opa

dy

i ciś

nien

ie a

tmos

fery

czne

, ki

erun

ek i 

siła

wia

tru)

ora

z pr

zyrz

ądów

słu

żący

ch d

o ic

h po

mia

ru, p

odaj

e je

dnos

tki

pom

iaru

tem

pera

tury

i op

adów

st

osow

ane

w m

eteo

rolo

gii

• U

czeń

obs

erw

uje

pogo

dę,

mie

rzy

tem

pera

turę

pow

ietr

za

oraz

okr

eśla

kie

rune

k i s

iłę

wia

tru,

rod

zaje

opa

dów

i o

sadó

w, s

topi

eń z

achm

urze

nia

nieb

a, p

row

adzi

kal

enda

rz

pogo

dy•

Ucz

eń o

pisu

je i 

poró

wnu

je

cech

y po

gody

w r

óżny

ch

pora

ch r

oku

• Z

nacz

enie

pog

ody

w ż

yciu

i g

ospo

darc

e

12. P

rzew

idyw

anie

pog

ody

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

prz

ygot

owuj

e kr

ótko

term

inow

ą pr

ogno

zę

pogo

dy n

a po

dsta

wie

map

y sy

nopt

yczn

ej o

raz

obse

rwac

ji i p

omia

rów

met

eoro

logi

czny

ch

• P r

ogno

zow

anie

pog

ody

• Z

wia

stun

y zm

iany

pog

ody

• Ć

wic

zeni

a w

 kró

tkot

erm

inow

ym

prze

wid

ywan

iu p

ogod

y

13. R

różn

icow

anie

kl

imat

ów n

a Z

iem

i(b

rak

zapi

sów

)•

Ucz

eń c

hara

kter

yzuj

e w

pływ

głó

wny

ch c

zynn

ików

kl

imat

otw

órcz

ych

na k

limat

• U

czeń

wyk

azuj

e zr

óżni

cow

anie

kl

imat

yczn

e Z

iem

i na

pods

taw

ie a

naliz

y m

ap

tem

pera

tury

pow

ietr

za

i opa

dów

atm

osfe

rycz

nych

ora

z m

ap s

tref

klim

atyc

znyc

h na

Z

iem

i•

Ucz

eń p

odaj

e na

pod

staw

ie

map

tem

atyc

znyc

h za

leżn

ości

mię

dzy

stre

fam

i oś

wie

tlen

ia Z

iem

i a s

tref

ami

klim

atyc

znym

i

• U

czeń

cha

rakt

eryz

uje

stre

fy

klim

atyc

zne

i typ

y kl

imat

u na

Z

iem

i i u

zasa

dnia

ich

zasi

ęgi

• Sk

ładn

iki k

limat

u•

Geo

grafi

czne

czy

nnik

i klim

atu

• St

refy

klim

atyc

zne

na Z

iem

i•

Klim

aty

mor

skie

i k

onty

nent

alne

• K

limat

y w

ilgot

ne i 

such

e•

Zas

ięgi

klim

atów

26

14. P

orów

nani

e kl

imat

ów

Zie

mi

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

roz

pozn

aje

stre

fę

klim

atyc

zną

i typ

klim

atu

na

pods

taw

ie r

oczn

ego

prze

bieg

u te

mpe

ratu

ry p

owie

trza

i su

m

opad

ów

• A

naliz

a i i

nter

pret

acja

map

kl

imat

yczn

ych

• A

naliz

a kl

imat

ogra

mów

• K

limat

yczn

e po

ry r

oku

i okr

es

weg

etac

yjny

15. Z

mia

ny k

limat

u Z

iem

i i i

ch k

onse

kwen

cje

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

wyj

aśni

a na

prz

ykła

dach

ob

serw

owan

e pr

zycz

yny

i sku

tki g

loba

lnyc

h zm

ian

klim

atu

na Z

iem

i

• Z

mia

ny k

limat

u na

Zie

mi

• Ef

ekt c

iepl

arni

any

• W

pływ

dzi

ałal

nośc

i czł

owie

ka

na k

limat

16. P

rzeg

ląd

zjaw

isk

klim

a-ty

czny

ch i 

pogo

dow

ych

na Z

iem

i (P)

––

––

17. P

rzeg

ląd

zjaw

isk

klim

a-ty

czny

ch i 

pogo

dow

ych

na Z

iem

i (K

)–

––

Spra

wdz

ian

dzia

łow

y

RA

ZEM

17 g

odz.

D

ZIA

Ł I

ID. S

fery

Zie

mi –

hyd

rosf

era

1. Z

nacz

enie

wod

y

w p

rzyr

odzi

e Z

iem

i(b

rak

zapi

sów

)(b

rak

zapi

sów

)•

Ucz

eń o

pisu

je w

ystę

pow

anie

i z

asob

y w

ód w

 oce

anac

h i n

a lą

dach

(jez

iora

, rze

ki, l

odow

ce,

wod

y po

dzie

mne

)

• Po

stac

i wod

y na

Zie

mi

• O

bieg

wod

y w

 prz

yrod

zie

• Z

asob

y w

ody

na Z

iem

i w

 róż

nej p

osta

ci

2. C

ykl h

ydro

logi

czny

i b

ilans

wod

ny(b

rak

zapi

sów

)(b

rak

zapi

sów

)•

Ucz

eń o

maw

ia c

echy

cyk

lu

hydr

olog

iczn

ego

w r

óżny

ch

war

unka

ch k

limat

yczn

ych

• C

ykl h

ydro

logi

czny

i bi

lans

w

odny

• O

bsza

ry o

 uje

mny

m

i dod

atni

m b

ilans

ie w

odny

m

3. W

łasn

ości

wód

po

dzie

mny

ch i 

źród

eł(b

rak

zapi

sów

)(b

rak

zapi

sów

)•

Ucz

eń o

ceni

a pr

zyro

dnic

ze

i gos

poda

rcze

zna

czen

ie w

ód

podz

iem

nych

•

Ucz

eń w

yjaś

nia

pow

staw

anie

źr

ódeł

i oc

enia

prz

yrod

nicz

e i g

ospo

darc

ze z

nacz

enie

wód

po

dzie

mny

ch

• C

echy

i ro

dzaj

e w

ód

podz

iem

nych

• Z

nacz

enie

wód

pod

ziem

nych

w

 prz

yrod

zie

i gos

poda

rce

• R

odza

je ź

róde

ł•

Wod

y m

iner

alne

i ci

eplic

e

Nr

i tem

at le

kcji

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

II

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

III

i IV

–

zakr

es p

odst

awow

y

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

IV

– za

kres

roz

szer

zony

Głó

wne

zag

adni

enia

w

ynik

ając

e z 

pods

taw

y pr

ogra

mow

ej

27

4. R

zeki

i ic

h sy

stem

y•

Ucz

eń r

ozró

żnia

i op

isuj

e ro

dzaj

e w

ód p

owie

rzch

niow

ych

• U

czeń

obs

erw

uje

zjaw

iska

za

chod

zące

w c

ieku

wod

nym

, ok

reśl

a ki

erun

ek i

 sza

cuje

pr

ędko

ść p

rzep

ływ

u w

ody,

ro

zróż

nia

praw

y i 

lew

y

brze

g

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

wyj

aśni

a kr

ajob

razo

we

i gos

poda

rcze

funk

cje

rzek

(…)

• U

czeń

cha

rakt

eryz

uje

sieć

rz

eczn

ą (…

) na

posz

czeg

ólny

ch

kont

ynen

tach

• R

odza

je r

zek

• Si

eć w

ód p

owie

rzch

niow

ych

• D

orze

cze,

zle

wis

ko, d

ział

w

odny

• O

bsza

ry o

dpły

wow

e i b

ezod

pływ

owe

5. W

ahan

ia s

tanó

w w

ody

na r

zeka

ch Z

iem

i(b

rak

zapi

sów

)(b

rak

zapi

sów

)•

Ucz

eń r

ozpo

znaj

e i o

pisu

je

cech

y us

troj

ów r

zecz

nych

w

ybra

nych

rze

k

• St

an w

ody

i prz

epły

w r

zeki

• Z

asila

nie

rzek

• R

odza

je u

stro

jów

rze

czny

ch

6. J

ezio

ra i 

ich

funk

cje

w p

rzyr

odzi

e

i gos

poda

rce

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

cha

rakt

eryz

uje

(…)

typy

gen

etyc

zne

jezi

or n

a po

szcz

egól

nych

ko

ntyn

enta

ch•

Ucz

eń w

yjaś

nia

kraj

obra

zow

e i g

ospo

darc

ze fu

nkcj

e (…

) je

zior

• G

enet

yczn

e ty

py je

zior

•

Ewol

ucja

jezi

or•

Zna

czen

ie je

zior

w p

rzyr

odzi

e i g

ospo

darc

e

7. R

ozw

ój lo

dow

ców

gó

rski

ch(b

rak

zapi

sów

)(b

rak

zapi

sów

)•

Ucz

eń w

yjaś

nia

przy

czyn

y ró

żnej

wys

okoś

ci w

ystę

pow

ania

gr

anic

y w

iecz

nego

śni

egu

w r

óżny

ch s

zero

kośc

iach

ge

ogra

ficzn

ych

• U

czeń

wyj

aśni

a pr

oces

po

wst

awan

ia lo

dow

ców

na

prz

ykła

dach

z r

óżny

ch

kont

ynen

tów

• C

zynn

iki r

ozm

iesz

czen

ia

lodo

wcó

w•

Gra

nica

wie

czne

go ś

nieg

u •

Roz

wój

lodu

lodo

wco

weg

o•

T ypy

lodo

wcó

w g

órsk

ich

8. L

ód w

 kra

jobr

azie

A

rkty

ki i 

Ant

arkt

yki

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

pod

aje

głów

ne

cech

y i p

rzyc

zyny

zm

ian

w ś

rodo

wis

ku p

rzyr

odni

czym

ob

szar

ów o

koło

bieg

unow

ych

• U

czeń

wyj

aśni

a pr

oces

po

wst

awan

ia lo

dow

ców

na

prz

ykła

dach

z r

óżny

ch

kont

ynen

tów

• Lą

dolo

dy a

rkty

czne

i a

ntar

ktyc

zne

• Lo

dow

ce s

zelfo

we

i pow

staw

anie

gór

lodo

wyc

h

9. W

spół

czes

ne o

bsza

ry

zlod

zone

na

Zie

mi

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

wsk

azuj

e na

map

ach

zasi

ęg o

bsza

rów

wsp

ółcz

eśni

e zl

odzo

nych

i o

ceni

a w

pływ

zm

ian

klim

atyc

znyc

h na

zm

iany

zas

ięgu

tyc

h ob

szar

ów

• Z

asię

g ob

ecny

ch o

bsza

rów

zl

odzo

nych

na

ląda

ch•

Zlo

dzen

ie m

órz

i oce

anów

•

Wah

ania

zas

ięgó

w o

bsza

rów

zl

odzo

nych

na

Zie

mi

28

10. Z

różn

icow

anie

za

sobó

w w

odny

ch

na Z

iem

i

(bra

k za

pisó

w)

• I

II –

Ucz

eń w

ykaz

uje,

na

przy

kład

zie

stre

fy S

ahel

u,

zwią

zek

pom

iędz

y fo

rmam

i go

spod

arow

ania

czł

owie

ka

a za

soba

mi

wod

nym

i;

uzas

adni

a po

trze

bę

racj

onal

nego

go

spod

arow

ania

w ś

rodo

wis

ku

char

akte

ryzu

jący

m s

ię

pow

ażny

mi

nied

obor

ami

słod

kiej

wod

y•

IV

– U

czeń

cha

rakt

eryz

uje

obsz

ary

nied

obor

u i 

nadm

iaru

wod

y na

św

ieci

e i 

okre

śla

przy

czyn

y te

go

zróż

nico

wan

ia (

w t

ym

zani

eczy

szcz

enia

wód

);

prze

dsta

wia

pro

jekt

y ro

zwią

zań

stos

owan

ych

w s

ytua

cjac

h br

aku

lub

nied

obor

ów w

ody

w

 róż

nych

str

efac

h kl

imat

yczn

ych

• U

czeń

opi

suje

na

przy

kład

ach

nast

ępst

wa

nier

acjo

naln

ej

gosp

odar

ki w

odne

j w

 wyb

rany

ch r

egio

nach

św

iata

i w

skaz

uje

dzia

łani

a w

spom

agaj

ące

racj

onal

ne

gosp

odar

owan

ie w

odą

• U

czeń

wsk

azuj

e dz

iała

nia

wsp

omag

ając

e ra

cjon

alne

go

spod

arow

anie

wod

ą

• O

bsza

ry n

adm

iaru

i ni

edob

oru

wod

y na

Zie

mi

• Pr

zykł

ady

nier

acjo

naln

ej

gosp

odar

ki w

odne

j•

Zas

ady

racj

onal

nej g

ospo

dark

i w

odne

j• W

ady

i zal

ety

sztu

czny

ch

zbio

rnik

ów w

odny

ch

11–1

2. O

cean

św

iato

wy

w s

yste

mie

pr

zyro

dy Z

iem

i

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

obj

aśni

a m

echa

nizm

(…)

falo

wan

ia, p

ływ

ów (…

)•

Ucz

eń o

bjaś

nia

mec

hani

zm

pow

staw

ania

i uk

ładu

po

wie

rzch

niow

ych

prąd

ów

mor

skic

h, (…

) upw

ellin

gu

oraz

ich

wpł

yw n

a w

arun

ki

klim

atyc

zne

i śro

dow

isko

życ

ia

wyb

rzeż

y

• Po

dzia

ł oce

anu

świa

tow

ego

• Fa

low

anie

i pł

ywy

mor

skie

• Po

wst

awan

ie

pow

ierz

chni

owyc

h pr

ądów

m

orsk

ich

• Sy

stem

prą

dów

mor

skic

h

na Z

iem

i•

Pow

staw

anie

głę

bino

wyc

h pr

ądów

mor

skic

h•

Wpł

yw p

rądó

w m

orsk

ich

na

klim

at

Nr

i tem

at le

kcji

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

II

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

III

i IV

–

zakr

es p

odst

awow

y

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

IV

– za

kres

roz

szer

zony

Głó

wne

zag

adni

enia

w

ynik

ając

e z 

pods

taw

y pr

ogra

mow

ej

29

13. P

robl

emy

gosp

odar

ki

zaso

bam

i mor

za(b

rak

zapi

sów

)•

IV –

Ucz

eń c

hara

kter

yzuj

e ce

chy

gosp

odar

ki m

orsk

iej

i pod

aje

przy

kład

y w

ykor

zyst

ania

oce

anu

świa

tow

ego

oraz

zag

roże

ń w

ynik

ając

ych

ze z

byt

inte

nsyw

nej e

kspl

oata

cji

zaso

bów

mor

skic

h

• U

czeń

wsk

azuj

e m

ożliw

ości

gos

poda

rcze

go

wyk

orzy

stan

ia o

cean

ów

i oce

nia

wpł

yw c

złow

ieka

na

ekos

yste

my

mór

z i o

cean

ów•

Ucz

eń w

skaz

uje

moż

liwoś

ci

rozw

oju

wyk

orzy

stan

ia

zaso

bów

oce

anów

i m

órz

(zag

adni

enie

z d

ział

u „g

eogr

afia

społ

eczn

o-

-eko

nom

iczn

a św

iata

”)

• O

cean

św

iato

wy

jako

źró

dło

zaso

bów

• C

echy

gos

poda

rki m

orsk

iej

• R

ozm

iesz

czen

ie ło

wis

k•

Kon

iecz

ność

och

rony

za

sobó

w r

yb

14. P

rzeg

ląd

zjaw

isk

za

chod

zący

ch

w h

ydro

sfer

ze (P

)–

––

–

15. P

rzeg

ląd

zjaw

isk

za

chod

zący

ch

w h

ydro

sfer

ze (K

)–

––

Spra

wdz

ian

dzia

łow

y

RA

ZEM

15 g

odz.

D

ZIA

Ł I

IE. S

fery

Zie

mi –

lito

sfer

a

1. M

iner

ały

i ska

ły ja

ko

budu

lce

skor

upy

zi

emsk

iej

• U

czeń

roz

pozn

aje

i naz

ywa

skał

y ty

pow

e dl

a m

iejs

ca

zam

iesz

kani

a: p

iase

k, g

lina

i inn

e ch

arak

tery

styc

zne

dl

a ok

olic

y

• U

czeń

roz

pozn

aje

głów

ne

rodz

aje

skał

wys

tępu

jący

ch

we

wła

snym

reg

ioni

e i w

 Pol

sce;

wsk

azuj

e na

m

apie

naj

waż

niej

sze

obsz

ary

ich

wys

tępo

wan

ia

• U

czeń

opi

suje

skł

ad m

iner

a-lo

gicz

ny s

koru

py z

iem

skie

j, gł

ówne

gru

py i 

rodz

aje

skał

ora

z ic

h go

spod

arcz

e za

stos

owan

ie i 

ocen

ia z

mia

ny

środ

owis

ka p

rzyr

odni

czeg

o zw

iąza

ne z

 eks

ploa

tacj

ą su

row

ców

min

eral

nych

• M

iner

ały

i ska

ły•

Rod

zaje

ska

ł

2. S

koru

pa z

iem

ska

jako

źr

ódło

sur

owcó

w(b

rak

zapi

sów

)•

Ucz

eń p

odaj

e pr

zykł

ady

wyk

orzy

stan

ia s

kał

w r

óżny

ch d

zied

zina

ch ż

ycia

cz

łow

ieka

• U

czeń

opi

suje

(…) i

ch

gosp

odar

cze

zast

osow

anie

i o

ceni

a zm

iany

śro

dow

iska

pr

zyro

dnic

zego

zw

iąza

ne

z ek

splo

atac

ją s

urow

ców

m

iner

alny

ch

• Su

row

ce m

iner

alne

• W

pływ

eks

ploa

tacj

i sur

owcó

w

min

eral

nych

na

środ

owis

ko

przy

rodn

icze

3. R

ozpo

znaw

anie

ska

ł i m

iner

ałów

(T)

• U

czeń

roz

pozn

aje

i naz

ywa

skał

y ty

pow

e dl

a m

iejsc

a za

mie

szka

nia:

pia

sek,

glin

a i i

nne

char

akte

ryst

yczn

e dl

a ok

olic

y

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

pla

nuje

i pr

zepr

owad

za

obse

rwac

ję o

dkry

wki

lub

odsł

onię

cia

geol

ogic

zneg

o

• R

ozpo

znaw

anie

ska

ł i m

iner

ałów

• A

naliz

a od

kryw

ki g

eolo

gicz

nej

30

4. B

udow

a w

nętr

za Z

iem

i(b

rak

zapi

sów

)(b

rak

zapi

sów

)(b

rak

zapi

sów

)•

Pozn

anie

bud

owy

wnę

trza

Z

iem

i jes

t nie

zbęd

ne d

o zr

ozum

ieni

a pr

oces

ów

zach

odzą

cych

w s

koru

pie

ziem

skie

j

5. T

ekto

nika

pły

t lito

sfer

y(b

rak

zapi

sów

)•

Ucz

eń p

odaj

e gł

ówne

cec

hy

płyt

owej

bud

owy

litos

fery

; w

ykaz

uje

zwią

zki p

omię

dzy

płyt

ową

budo

wą

litos

fery

a 

wys

tępo

wan

iem

zja

wis

k w

ulka

nicz

nych

i tr

zęsi

eń

ziem

i

• U

czeń

cha

rakt

eryz

uje

głów

ne p

roce

sy w

ewnę

trzn

e pr

owad

zące

do

uroz

mai

ceni

a po

wie

rzch

ni Z

iem

i – (…

) ru

chy

skor

upy

ziem

skie

j (…

)

• Po

dzia

ł sko

rupy

zie

msk

iej n

a pł

yty

• W

zaje

mne

ruc

hy p

łyt s

koru

py

ziem

skie

j i ic

h na

stęp

stw

a

6. N

astę

pstw

a ru

chów

sk

orup

y zi

emsk

iej

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

cha

rakt

eryz

uje

głów

ne p

roce

sy w

ewnę

trzn

e pr

owad

zące

do

uroz

mai

ceni

a po

wie

rzch

ni Z

iem

i – (…

) ruc

hy

skor

upy

ziem

skie

j (…

), ru

chy

góro

twór

cze

• R

uchy

gór

otw

órcz

e•

Ruc

hy lą

dotw

órcz

e•

Def

orm

acje

ska

ł – fa

łdy

i usk

oki

7. Z

jaw

iska

wul

kani

czne

i p

luto

nicz

ne o

raz

ich

skut

ki

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

cha

rakt

eryz

uje

głów

ne p

roce

sy w

ewnę

trzn

e pr

owad

zące

do

uroz

mai

ceni

a po

wie

rzch

ni Z

iem

i –

wul

kani

zm, p

luto

nizm

(…)

• In

truz

je•

Budo

wa

wul

kanó

w•

Roz

mie

szcz

enie

wul

kanó

w•

T ypy

wul

kanó

w•

Naj

słyn

niej

sze

wyb

uchy

w

ulka

nów

i ic

h sk

utki

• G

ospo

darc

ze z

asto

sow

anie

en

ergi

i wnę

trza

Zie

mi

8. T

rzęs

ieni

a zi

emi a

 życ

ie

czło

wie

ka(b

rak

zapi

sów

)(b

rak

zapi

sów

)•

Ucz

eń c

hara

kter

yzuj

e gł

ówne

pro

cesy

wew

nętr

zne

prow

adzą

ce d

o ur

ozm

aice

nia

pow

ierz

chni

Zie

mi –

(…)

wst

rząs

y te

kton

iczn

e

• Pr

zycz

yny

trzę

sień

Zie

mi

• C

hara

kter

fal s

ejsm

iczn

ych

• Ep

icen

trum

i hi

poce

ntru

m•

Skal

e tr

zęsi

eń z

iem

i•

Roz

mie

szcz

enie

trzę

sień

zie

mi

• N

ajsł

ynni

ejsz

e tr

zęsi

enia

zie

mi

i ich

sku

tki

• O

chro

na p

rzed

sku

tkam

i tr

zęsi

eń z

iem

i

Nr

i tem

at le

kcji

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

II

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

III

i IV

–

zakr

es p

odst

awow

y

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

IV

– za

kres

roz

szer

zony

Głó

wne

zag

adni

enia

w

ynik

ając

e z 

pods

taw

y pr

ogra

mow

ej

31

9. F

orm

y po

wie

rzch

ni

Zie

mi p

owst

ałe

w

 wyn

iku

czyn

nikó

w

wew

nętr

znyc

h

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

opi

suje

cec

hy u

kszt

ałto

-w

ania

pow

ierz

chni

Zie

mi j

ako

efek

t odd

ział

ywan

ia p

roce

sów

w

ewnę

trzn

ych

i zew

nętr

znyc

h dl

a w

ybra

nego

reg

ionu

• W

ielk

ie fo

rmy

pow

ierz

chni

Z

iem

i jak

o ef

ekt o

ddzi

aływ

ania

cz

ynni

ków

wew

nętr

znyc

h

10. P

rzeg

ląd

dzie

jów

ge

olog

iczn

ych

Zie

mi

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

cha

rakt

eryz

uje

najw

ażni

ejsz

e w

ydar

zeni

a ge

olog

iczn

e i p

rzyr

odni

cze

w d

ziej

ach

Zie

mi (

fałd

owan

ia,

dryf

kon

tyne

ntów

, tra

nsgr

esje

i r

egre

sje m

orsk

ie, z

lodo

wac

enia

)

• M

etod

y ba

dań

dzie

jów

Zie

mi

• Po

dzia

ł dzi

ejów

Zie

mi n

a er

y i o

kres

y

• U

czeń

cha

rakt

eryz

uje

głów

ne p

roce

sy w

ewnę

trzn

e pr

owad

zące

do

uroz

mai

ceni

a po

wie

rzch

ni Z

iem

i – (…

) ruc

hy

góro

twór

cze

(pal

eozo

iczn

e,

mez

ozoi

czne

, ken

ozoi

czne

) ora

z fo

rmy

pow

stał

e w

 ich

wyn

iku

• N

ajw

ażni

ejsz

e w

ydar

zeni

a ge

olog

iczn

e w

 dzi

ejac

h Z

iem

i

11. R

ozw

ój ś

wia

ta

orga

nicz

nego

Zie

mi

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

cha

rakt

eryz

uje

najw

aż-

niej

sze

wyd

arze

nia

geol

ogic

zne

i prz

yrod

nicz

e w

 dzi

ejac

h Z

iem

i (r

ozw

ój ś

wia

ta o

rgan

iczn

ego)

• R

ozw

ój ś

wia

ta o

rgan

iczn

ego

Zie

mi

12. Z

mia

ny ś

rodo

wis

ka

przy

rodn

icze

go

w h

oloc

enie

wyw

ołan

e dz

iała

lnoś

cią

czło

wie

ka

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

oce

nia

zmia

ny

środ

owis

ka w

 hol

ocen

ie

zwią

zane

z d

ział

alno

ścią

cz

łow

ieka

• Z

mia

ny ś

rodo

wis

ka

przy

rodn

icze

go s

pow

odow

ane

rozw

ojem

cyw

iliza

cji

13. W

ietr

zeni

e –

proc

es

popr

zedz

ając

y ro

zwój

rz

eźby

tere

nu

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

pos

ługu

je s

ię z

e zr

ozum

ieni

em p

ojęc

iem

w

ietr

zeni

a i e

rozj

i

• U

czeń

cha

rakt

eryz

uje

zjaw

iska

w

ietr

zeni

a fiz

yczn

ego

i che

mic

zneg

o (n

p. k

ras,

la

tery

zacj

a) o

raz

opis

uje

prod

ukty

i fo

rmy

pow

stał

e w

 wyn

iku

tych

pro

cesó

w

• W

ietr

zeni

e sk

ał i 

jego

rod

zaje

• P r

oduk

ty w

ietr

zeni

a

14. R

ola

graw

itacj

i w

 roz

woj

u rz

eźby

po

wie

rzch

ni Z

iem

i

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

wyk

azuj

e w

pływ

ce

ch b

udow

y ge

olog

iczn

ej

i dzi

ałal

nośc

i czł

owie

ka n

a gr

awita

cyjn

e ru

chy

mas

owe

(obr

ywan

ie, s

pełz

ywan

ie,

osuw

anie

)

• G

raw

itacy

jne

ruch

y m

asow

e w

 obr

ębie

sto

ków

mło

dych

i d

ojrz

ałyc

h•

Skut

ki r

uchó

w m

asow

ych

w g

ospo

darc

e

32

15. R

zeźb

otw

órcz

a

dzia

łaln

ość

wia

tru

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

prz

edst

awia

rz

eźbo

twór

czą

rolę

(…) w

iatr

u•

Ucz

eń o

pisu

je p

rzeb

ieg

oraz

ef

ekty

ero

zji i

 aku

mul

acji

(…)

eolic

znej

• Pu

styn

ie n

a Z

iem

i•

Skut

ki n

iszc

zące

j dzi

ałal

nośc

i w

iatr

u•

Wyd

my

i ich

rod

zaje

16. R

zeźb

otw

órcz

a

dzia

łaln

ość

wód

pł

ynąc

ych

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

prz

edst

awia

rz

eźbo

twór

czą

rolę

wód

pł

ynąc

ych

(…)

• U

czeń

opi

suje

prz

ebie

g or

az

efek

ty e

rozj

i i a

kum

ulac

ji w

odne

j (rz

eczn

ej) (

…)

• R

odza

je e

rozj

i•

Form

y po

wst

ałe

w w

ynik

u er

ozji

wód

des

zczo

wyc

h: ż

łobk

i de

szcz

owe,

wąw

ozy,

par

owy

• P r

ofil p

odłu

żny

rzek

i•

Zm

iany

pro

cesó

w

rzeź

botw

órcz

ych

z bi

egie

m

rzek

i

17. R

ozw

ój k

oryt

rz

eczn

ych

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

prz

edst

awia

rz

eźbo

twór

czą

rolę

wód

pł

ynąc

ych

(…)

• U

czeń

opi

suje

prz

ebie

g or

az

efek

ty e

rozj

i i a

kum

ulac

ji w

odne

j (rz

eczn

ej) (

…)

• R

zeki

mea

ndru

jące

i zd

zicz

ałe

• R

ozw

ój z

akol

a rz

eczn

ego

• Ty

py u

jść

rzec

znyc

h

18. K

szta

łtow

anie

dol

in

rzec

znyc

h(b

rak

zapi

sów

)•

Ucz

eń p

rzed

staw

ia

rzeź

botw

órcz

ą ro

lę w

ód

płyn

ącyc

h (…

)

• U

czeń

opi

suje

prz

ebie

g or

az

efek

ty e

rozj

i i a

kum

ulac

ji w

odne

j (rz

eczn

ej) (

…)

• R

odza

je d

olin

rze

czny

ch•

Pow

staw

anie

prz

ełom

ów

rzec

znyc

h•

P ow

staw

anie

tera

s rz

eczn

ych

19. Z

jaw

iska

kra

sow

e i i

ch c

hara

kter

ysty

czne

fo

rmy

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

cha

rakt

eryz

uje

zjaw

iska

w

ietr

zeni

a (…

) che

mic

zneg

o (n

p. k

ras)

ora

z op

isuj

e pr

oduk

ty

i for

my

pow

stał

e w

 wyn

iku

tych

pro

cesó

w

• Pr

oces

y kr

asow

e•

Kra

s po

dzie

mny

• K

ras

pow

ierz

chni

owy

• K

rąże

nie

wod

y na

obs

zara

ch

kras

owyc

h

20. R

ozw

ój w

ybrz

eży

mor

skic

h(b

rak

zapi

sów

)•

Ucz

eń p

rzed

staw

ia

rzeź

botw

órcz

ą ro

lę (…

) fal

m

orsk

ich

• U

czeń

opi

suje

prz

ebie

g or

az

efek

ty e

rozj

i i a

kum

ulac

ji w

odne

j (m

orsk

iej,

jezi

orne

j) (…

)

• R

ozw

ój w

ybrz

eży

stro

myc

h (w

ysok

ich)

• R

ozw

ój w

ybrz

eży

płas

kich

(n

iski

ch)

• Ty

py w

ybrz

eży

mor

skic

h

21. R

zeźb

otw

órcz

a dz

ia-

łaln

ość

lodo

wcó

w

górs

kich

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

prz

edst

awia

rz

eźbo

twór

czą

rolę

(…)

lądo

lodó

w i 

lodo

wcó

w

górs

kich

• U

czeń

opi

suje

prz

ebie

g or

az

efek

ty e

rozj

i i a

kum

ulac

ji (…

) lo

dow

cow

ej

• P r

zeob

raża

nie

dolin

gór

skic

h•

Mor

eny

lodo

wcó

w g

órsk

ich

Nr

i tem

at le

kcji

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

II

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

III

i IV

–

zakr

es p

odst

awow

y

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

IV

– za

kres

roz

szer

zony

Głó

wne

zag

adni

enia

w

ynik

ając

e z 

pods

taw

y pr

ogra

mow

ej

33

22. S

kutk

i dzi

ałal

nośc

i lą

dolo

dów

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

prz

edst

awia

rz

eźbo

twór

czą

rolę

(…)

lądo

lodó

w i 

lodo

wcó

w

górs

kich

• U

czeń

opi

suje

prz

ebie

g or

az

efek

ty e

rozj

i i a

kum

ulac

ji (…

) lo

dow

cow

ej

• Fo

rmy

i osa

dy u

twor

zone

pr

zez

dzia

łaln

ość

lądo

lodó

w•

Rze

źba

star

ogla

cjal

na

i mlo

dogl

acja

lna

23. S

kutk

i dzi

ałal

nośc

i wód

z 

topn

ieją

cego

lodo

wca

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

opi

suje

prz

ebie

g or

az

efek

ty e

rozj

i i a

kum

ulac

ji (…

) lo

dow

cow

ej

• F o

rmy

i osa

dy u

twor

zone

pr

zez

wod

y z 

topn

ieją

cego

lo

dow

ca

24. R

ozw

ój r

zeźb

y te

renu

w

 róż

nych

war

unka

ch

klim

atyc

znyc

h

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

prz

edst

awia

rz

eźbo

twór

czą

rolę

wód

pł

ynąc

ych,

fal m

orsk

ich,

wia

tru,

lą

dolo

dów

i lo

dow

ców

gór

skic

h

• U

czeń

opi

suje

cec

hy

uksz

tałt

owan

ia p

owie

rzch

ni

Zie

mi j

ako

efek

t odd

ział

ywan

ia

proc

esów

wew

nętr

znyc

h i z

ewnę

trzn

ych

dla

wyb

rane

go

regi

onu

• C

ykle

roz

woj

u rz

eźby

na

obs

zara

ch o

 klim

acie

w

ilgot

nym

, suc

hym

, zim

nym

25. F

orm

y te

renu

w

 naj

bliż

szej

ok

olic

y (T

)

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

roz

pozn

aje

i opi

suje

w

 tere

nie

form

y rz

eźby

po

wst

ałe

w w

ynik

u dz

iała

nia

czyn

nikó

w r

zeźb

otw

órcz

ych

(bra

k za

pisó

w)

• O

bser

wac

ja fo

rm te

renu

w

 naj

bliż

szym

oto

czen

iu s

zkoł

y

26. P

rzeg

ląd

form

po

wie

rzch

ni Z

iem

i (P)

––

–•

Form

y te

renu

ora

z cz

ynni

ki

i pro

cesy

, któ

re s

pow

odow

ały

ich

pow

stan

ie

27. R

óżno

rodn

ość

proc

esów

rz

eźbo

twór

czyc

h na

Z

iem

i (K

)–

––

• Sp

raw

dzia

n dz

iało

wy

RA

ZEM

27 g

odz.

D

ZIA

Ł I

IF. S

fery

Zie

mi –

ped

osfe

ra i 

bios

fera

1. P

owst

awan

ie i 

budo

wa

gleb

y•

Ucz

eń o

pisu

je g

lebę

, jak

o zb

iór

skła

dnik

ów n

ieoż

ywio

nych

i o

żyw

iony

ch, w

yjaś

nia

znac

zeni

e or

gani

zmów

gl

ebow

ych

i pró

chni

cy

w o

dnie

sien

iu d

o ży

znoś

ci g

leby

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

cha

rakt

eryz

uje

proc

esy

gleb

otw

órcz

e (…

)•

Czy

nnik

i i p

roce

sy

gleb

otw

órcz

e•

P ozi

omy

profi

lu g

lebo

weg

o•

P rofi

le ty

pow

ych

gleb

Pol

ski

2. A

naliz

a od

kryw

ki

gleb

owej

(T)

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

pla

nuje

i pr

zepr

owad

za

obse

rwac

ję p

rofil

u gl

ebow

ego

w m

iejs

cu z

amie

szka

nia

• A

naliz

a od

kryw

ki g

lebo

wej

34

3. R

ozm

iesz

czen

ie g

leb

stre

fow

ych

na Z

iem

i(b

rak

zapi

sów

)(b

rak

zapi

sów

)•

Ucz

eń (…

) om

awia

cec

hy

głów

nych

rod

zajó

w g

leb

stre

fow

ych

(…) o

raz

ocen

ia ic

h pr

zyda

tnoś

ć ro

lnic

zą

• G

leby

str

efow

e i i

ch

rozm

iesz

czen

ie•

Przy

datn

ość

roln

icza

gle

b st

refo

wyc

h

4. P

rzyk

łady

gle

b

astr

efow

ych

na Z

iem

i(b

rak

zapi

sów

)•

III

– U

czeń

wyk

azuj

e w

pływ

kl

imat

u na

zró

żnic

owan

ie

rośl

inno

ści i

 gle

b na

Zie

mi

• U

czeń

(…) o

maw

ia c

echy

gł

ówny

ch r

odza

jów

gle

b (…

) ni

estr

efow

ych

oraz

oce

nia

ich

przy

datn

ość

roln

iczą

• G

leby

ast

refo

we

• Pr

zyda

tnoś

ć ro

lnic

za g

leb

astr

efow

ych

5. P

roce

sy d

egra

dacj

i gl

eb (P

)(b

rak

zapi

sów

)•

IV –

Ucz

eń w

ykaz

uje

na p

rzyk

łada

ch, ż

e zb

yt

inte

nsyw

ne w

ykor

zyst

anie

ro

lnic

ze g

leb

oraz

nie

umie

jętn

e za

bieg

i agr

otec

hnic

zne

pow

oduj

ą w

 wie

lu c

zęśc

iach

św

iata

deg

rada

cję

gleb

, co

 w k

onse

kwen

cji p

row

adzi

do

spa

dku

prod

ukcj

i żyw

nośc

i, a 

w n

iekt

óryc

h re

gion

ach

świa

ta d

o gł

odu

i ubó

stw

a

(bra

k za

pisó

w)

• R

odza

je d

egra

dacj

i gle

b (p

owtó

rzen

ie)

• Sk

utki

deg

rada

cji g

leb

(pow

tórz

enie

)•

Met

ody

zapo

bieg

ania

de

grad

acji

gleb

(pow

tórz

enie

)

6. F

orm

y pr

zyst

osow

ania

roś

lin d

o ic

h śr

odow

iska

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

wyj

aśni

a zr

óżni

cow

anie

fo

rmac

ji ro

ślin

nych

na

Zie

mi

(…)

• Fo

rmy

przy

stos

owan

ia r

oślin

do

róż

nych

war

unkó

w

środ

owis

ka

• Z

asię

gi r

oślin

jako

wyr

az b

arie

r pr

zyst

osow

awcz

ych

• En

dem

ity i 

relik

ty

7. S

tref

owe

i ast

refo

we

zróż

nico

wan

ie

rośl

inno

ści n

a Z

iem

i

• U

czeń

cha

rakt

eryz

uje

war

unki

kl

imat

yczn

e i p

rzys

toso

wan

ia

do n

ich

wyb

rany

ch

orga

nizm

ów w

 nas

tępu

jący

ch

kraj

obra

zach

str

efow

ych:

lasu

ró

wni

kow

ego

wilg

otne

go,

saw

anny

, pus

tyni

gor

ącej

, ste

pu,

tajg

i, tu

ndry

, pus

tyni

lodo

wej

• II

I –

Ucz

eń w

ykaz

uje

wpł

yw

klim

atu

na z

różn

icow

anie

ro

ślin

nośc

i i g

leb

na Z

iem

i•

III

– U

czeń

cha

rakt

eryz

uje

na

pods

taw

ie m

ap te

mat

yczn

ych

i wyj

aśni

a w

ystę

pow

anie

str

ef

klim

atyc

zno-

rośl

inno

- -g

lebo

wyc

h w

 Afr

yce

• U

czeń

wyj

aśni

a zr

óżni

cow

anie

fo

rmac

ji ro

ślin

nych

na

Zie

mi

(…) o

raz

przy

porz

ądko

wuj

e ty

pow

e ga

tunk

i flor

y i f

auny

dl

a po

szcz

egól

nych

str

ef

kraj

obra

zow

ych

Zie

mi

• St

refy

roś

linne

na

Zie

mi

• A

stre

fow

e fo

rmac

je r

oślin

ne

na Z

iem

i

Nr

i tem

at le

kcji

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

II

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

III

i IV

–

zakr

es p

odst

awow

y

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

IV

– za

kres

roz

szer

zony

Głó

wne

zag

adni

enia

w

ynik

ając

e z 

pods

taw

y pr

ogra

mow

ej

35

• U

czeń

opi

suje

kra

jobr

azy

świa

ta, w

 szc

zegó

lnoś

ci: l

asu

rów

niko

weg

o w

ilgot

nego

, sa-

wan

ny, p

usty

ni g

orąc

ej, s

tepu

, ta

jgi,

tund

ry, p

usty

ni lo

dow

ej,

rozp

ozna

je je

na

ilust

racj

i ora

z lo

kaliz

uje

na m

apie

• U

czeń

roz

pozn

aje

i naz

ywa

or-

gani

zmy

rośl

inne

(…) t

ypow

e dl

a po

znan

ych

kraj

obra

zów

8. P

iętr

owe

zróż

nico

wan

ie

rośl

inno

ści w

 gór

ach

świa

ta

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

wyj

aśni

a pi

ętro

woś

ć ro

ślin

ną n

a Z

iem

i•

Prz

yczy

ny p

iętr

owoś

ci

rośl

inne

j w g

órac

h•

Pięt

ra r

oślin

ne w

 gór

ach

różn

ych

stre

f klim

atyc

znyc

h

9. Z

różn

icow

anie

św

iata

zw

ierz

ęceg

o na

Zie

mi

• U

czeń

wym

ieni

a

i cha

rakt

eryz

uje

czyn

niki

w

arun

kują

ce ż

ycie

na

lądz

ie

• U

czeń

roz

pozn

aje

i naz

ywa

orga

nizm

y (…

) zw

ierz

ęce

typo

we

dla

pozn

anyc

h

kraj

obra

zów

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

prz

ypor

ządk

owuj

e ty

pow

e ga

tunk

i (…

) fau

ny

dla

posz

czeg

ólny

ch s

tref

kr

ajob

razo

wyc

h Z

iem

i

• Fo

rmy

przy

stos

owan

ia z

wie

rząt

do

róż

nych

war

unkó

w

środ

owis

ka

• R

ozm

iesz

czen

ie z

wie

rząt

ty

pow

ych

dla

różn

ych

stre

f kl

imat

yczn

ych

10. Ś

rodo

wis

ko

przy

rodn

icze

jako

sy

stem

wsp

ółza

leżn

ych

elem

entó

w

• U

czeń

roz

pozn

aje

w te

reni

e pr

zyro

dnic

ze (n

ieoż

ywio

ne

i oży

wio

ne) o

raz

antr

opog

enic

zne

skła

dnik

i kr

ajob

razu

i w

skaz

uje

zale

żnoś

ci m

iędz

y ni

mi

• U

czeń

pod

aje

przy

kład

y w

spół

zale

żnoś

ci m

iędz

y sk

ładn

ikam

i kra

jobr

azu,

zw

łasz

cza

mię

dzy

klim

atem

(t

empe

ratu

ra p

owie

trza

, op

ady

atm

osfe

rycz

ne)

a ro

zmie

szcz

enie

m r

oślin

i z

wie

rząt

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

dow

odzi

na

przy

kład

ach,

że

nar

usze

nie

stab

ilnoś

ci

ekos

yste

mów

moż

e po

wod

ować

ni

eodw

raca

lne

zmia

ny

w ś

rodo

wis

ku n

atur

alny

m

• W

spół

zale

żnoś

ci m

iędz

y el

emen

tam

i śro

dow

iska

pr

zyro

dnic

zego

• P o

jęci

e ró

wno

wag

i w

 sys

tem

ach

przy

rodn

iczy

ch•

Zak

łóce

nia

rów

now

agi

w ś

rodo

wis

ku p

rzyr

odni

czym

i i

ch p

rzyc

zyny

• Sk

utki

zak

łóce

ń ró

wno

wag

i w

 śro

dow

isku

prz

yrod

nicz

ym

36

11. Ś

rodo

wis

ko

przy

rodn

icze

jako

po

dsta

wa

dzia

łaln

ości

cz

łow

ieka

(bra

k za

pisó

w)

• IV

– U

czeń

form

ułuj

e pr

oble

my

wyn

ikaj

ące

z ek

splo

atow

ania

za

sobó

w o

dnaw

ialn

ych

i nie

odna

wia

lnyc

h; p

otra

fi pr

zew

idzi

eć p

rzyr

odni

cze

i poz

aprz

yrod

nicz

e pr

zycz

yny

i sku

tki z

akłó

ceń

rów

now

agi

ekol

ogic

znej

(bra

k za

pisó

w)

• Śr

odow

isko

prz

yrod

nicz

e

jako

źró

dło

zaso

bów

• W

pływ

śro

dow

iska

pr

zyro

dnic

zego

na

życi

e i d

ział

alno

ść s

połe

czeń

stw

a

12. Z

nacz

enie

lasó

w

w p

rzyr

odzi

e

i gos

poda

rce

(bra

k za

pisó

w)

• II

I –

Ucz

eń id

enty

fikuj

e ko

nflik

t int

eres

ów p

omię

dzy

ekol

ogic

znym

i sku

tkam

i w

yles

iani

a A

maz

onii

a je

j go

spod

arcz

ym w

ykor

zyst

anie

m• I

V –

Ucz

eń c

hara

kter

yzuj

e ki

erun

ki z

mia

n w

 pow

ierz

chni

la

sów

na

świe

cie

(w w

ynik

u pr

oces

ów w

yles

iani

a i z

ales

iani

a) i 

poda

je

przy

kład

y go

spod

arow

ania

za

soba

mi l

eśny

mi (

pozy

tyw

ne

i neg

atyw

ne)

• U

czeń

uza

sadn

ia k

onie

czno

ść

racj

onal

nego

gos

poda

row

ania

za

soba

mi l

eśny

mi n

a św

ieci

e (z

agad

nien

ie z

 dzi

ału

„geo

grafi

a sp

ołec

zno-

ekon

omic

zna

świa

ta”)

• R

ozm

iesz

czen

ie la

sów

na

św

ieci

e•

Funk

cje

lasó

w w

 prz

yrod

zie

i gos

poda

rce

• R

odza

je d

egra

dacj

i las

ów•

Rac

jona

lna

i rab

unko

wa

gosp

odar

ka le

śna

13. K

onie

czno

ść o

chro

ny

środ

owis

ka

przy

rodn

icze

go

(bra

k za

pisó

w)

• IV

– U

czeń

wyk

azuj

e na

pr

zykł

adac

h po

zapr

zyro

dnic

ze

czyn

niki

zm

ieni

ając

e re

lacj

e cz

łow

iek

– śr

odow

isko

pr

zyro

dnic

ze (r

ozsz

erza

nie

udzi

ału

tech

nolo

gii

ener

goos

zczę

dnyc

h, z

mia

ny

mod

elu

kons

umpc

ji, z

mia

ny

pogl

ądów

dot

yczą

cych

och

rony

śr

odow

iska

)

• U

czeń

wsk

azuj

e po

dejm

owan

e na

św

ieci

e dz

iała

nia

na r

zecz

oc

hron

y i r

esty

tucj

i śro

dow

iska

ge

ogra

ficzn

ego

• U

czeń

om

awia

pod

staw

owe

zasa

dy z

rów

now

ażon

ego

rozw

oju

i oce

nia

moż

liwoś

ci

ich

real

izac

ji w

 ska

li lo

kaln

ej,

regi

onal

nej i

 glo

baln

ej

• R

ozw

ój ś

wia

dom

ości

ek

olog

iczn

ej i 

zach

owań

pr

oeko

logi

czny

ch•

Form

y oc

hron

y pr

zyro

dy•

Zas

ady

zrów

now

ażon

ego

rozw

oju

Nr

i tem

at le

kcji

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

II

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

III

i IV

–

zakr

es p

odst

awow

y

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

IV

– za

kres

roz

szer

zony

Głó

wne

zag

adni

enia

w

ynik

ając

e z 

pods

taw

y pr

ogra

mow

ej

37

14. P

rzeg

ląd

kraj

obra

zów

św

iata

(P)

• U

czeń

opi

suje

kra

jobr

azy

wyb

rany

ch o

bsza

rów

Eur

opy

(śró

dzie

mno

mor

ski,

alpe

jski

), ro

zpoz

naje

je n

a ilu

stra

cji o

raz

loka

lizuj

e na

map

ie

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

• C

hara

kter

ysty

ka w

ybra

nej

stre

fy k

rajo

braz

owej

• C

hara

kter

ysty

ka p

ięte

r kr

ajob

razo

wyc

h w

 wyb

rany

ch

góra

ch

15. B

ogac

two

form

życ

ia

na Z

iem

i (K

)Sp

raw

dzia

n dz

iało

wy

RA

ZEM

15 g

odz.

RA

ZEM

MO

DU

Ł II

105

godz

.

D

ZIA

Ł I

IG. P

roje

kt g

eogr

aficz

ny (l

ekcj

e re

aliz

owan

e w

 cią

gu c

ałeg

o ro

ku s

zkol

nego

)

1–4.

Opr

acow

anie

sa

mod

ziel

nej p

racy

ba

daw

czej

jako

pr

ojek

tu

geog

rafic

zneg

o (O

)

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

pro

jekt

uje

i opi

suje

tras

y po

dróż

y na

pod

staw

ie m

ap

tury

styc

znyc

h, to

pogr

aficz

nych

i s

amoc

hodo

wyc

h

• U

czeń

prz

epro

wad

za b

adan

ia

wyb

rany

ch e

lem

entó

w

środ

owis

ka g

eogr

aficz

nego

w

 reg

ioni

e za

mie

szka

nia

wed

ług

przy

goto

wan

ego

plan

u •

Ucz

eń k

orzy

sta

z te

chno

logi

i in

form

acyj

no-k

omun

ikac

yjny

ch

w c

elu

pozy

skiw

ania

, pr

zech

owy-

wan

ia,

prze

twar

zani

a i p

reze

ntac

ji in

form

acji

geog

rafic

znyc

h •

Ucz

eń fo

rmuł

uje

zale

żnoś

ci

przy

czyn

owo-

skut

kow

e,

funk

cjon

alne

i cz

asow

e m

iędz

y w

ybra

nym

i ele

men

tam

i śr

odow

iska

prz

yrod

nicz

ego

i spo

łecz

no-g

ospo

darc

zego

or

az d

okon

uje

ich

wer

yfika

cji,

wyk

orzy

stuj

ąc m

apy

tem

atyc

zne

• U

czeń

sto

suje

wyb

rane

met

ody

kart

ogra

ficzn

e do

pre

zent

acji

cech

iloś

ciow

ych

i jak

ości

owyc

h śr

odow

iska

geo

grafi

czne

go

• Le

kcje

pro

wad

zone

met

odą

proj

ektó

w•

Opr

acow

anie

pro

jekt

u (p

racy

ba

daw

czej

) o te

mat

yce

geog

rafic

znej

poł

ączo

ne

z pr

ezen

tacj

ą, d

ysku

sją

i o

ceną

pra

cy

5. M

ój p

roje

kt g

eogr

aficz

ny–

––

Prez

enta

cja

i oce

na p

roje

któw

RA

ZEM

5 go

dz.

38

MO

DU

Ł I

II. G

eogr

afia

społ

eczn

o-ek

onom

iczn

a św

iata

i ge

ogra

fia P

olsk

i

DZI

AŁ

III

A. L

udno

ść

1. C

złow

iek

we

wsp

ółcz

e-sn

ym ś

wie

cie

(O)

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

• Po

dsta

wow

e in

form

acje

o 

prze

dmio

cie

bada

ń ge

ogra

fii

społ

eczn

o-ek

onom

iczn

ej

2. P

odzi

ał p

olity

czny

św

iata

• U

czeń

loka

lizuj

e na

map

ie

Euro

py: P

olsk

ę or

az p

ańst

wa

sąsi

aduj

ące

z Po

lską

i ic

h st

olic

e

• II

I –

Ucz

eń w

ykaz

uje

się

znaj

omoś

cią

podz

iału

po

lityc

zneg

o Eu

ropy

• IV

– U

czeń

wyj

aśni

a w

spół

czes

ne z

mia

ny n

a m

apie

po

lityc

znej

św

iata

• U

czeń

odc

zytu

je n

a m

apac

h ak

tual

ny p

odzi

ał p

olity

czny

• P a

ństw

a i i

ch r

odza

je•

P ańs

twa

niep

odle

głe

i ich

st

olic

e•

T ery

tori

a ni

esam

odzi

elne

3. Z

różn

icow

anie

et

nicz

no-k

ultu

row

e lu

dnoś

ci ś

wia

ta

(bra

k za

pisó

w)

• II

I –

Ucz

eń o

pisu

je, n

a po

dsta

wie

map

tem

atyc

znyc

h,

zróż

nico

wan

ie r

egio

naln

e,

kultu

row

e, n

arod

owoś

ciow

e i e

tnic

zne

wsp

ółcz

esne

j Eu

ropy

ora

z na

jważ

niej

sze

przy

czyn

y i k

onse

kwen

cje

tego

zr

óżni

cow

ania

• U

czeń

cha

rakt

eryz

uje

stru

ktur

ę et

nicz

ną i 

naro

dow

ości

ową

ludn

ości

św

iata

• N

aród

a p

ańst

wo

– ks

ztał

tow

anie

się

tożs

amoś

ci

naro

dow

ej•

Kra

je je

dnon

arod

owe

i wie

lona

rodo

we

• M

niej

szoś

ci n

arod

owe

i etn

iczn

e or

az ic

h pr

oble

my

4. B

ogac

two

języ

ków

św

iata

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

wsk

azuj

e pr

zycz

yny

i kon

sekw

encj

e up

owsz

echn

iani

a si

ę w

ybra

nych

ję

zykó

w n

a św

ieci

e

• K

lasy

fikac

ja n

arod

ów ś

wia

ta

wg

kryt

eriu

m ję

zyko

weg

o•

Języ

ki u

rzęd

owe

• Ję

zyki

mię

dzyn

arod

owe

i kon

sekw

encj

e ic

h up

owsz

echn

ieni

a•

Mie

jsce

języ

ka p

olsk

iego

wśr

ód

języ

ków

św

iata

5. Z

różn

icow

anie

rel

igijn

e lu

dnoś

ci ś

wia

ta(b

rak

zapi

sów

)•

IV –

Ucz

eń w

yjaś

nia

znac

zeni

e ku

ltury

i tr

adyc

ji re

gion

alny

ch

w p

roce

sie

różn

icow

ania

si

ę re

gion

ów p

od w

zglę

dem

ro

zwoj

u sp

ołec

zneg

o i g

ospo

darc

zego

(np.

wyj

aśni

a

• U

czeń

cha

rakt

eryz

uje

zróż

nico

wan

ie r

elig

ijne

ludn

ości

św

iata

i oc

enia

wpł

yw r

elig

ii na

po

staw

y sp

ołec

zne

i gos

poda

rkę

• W

ielk

ie r

elig

ie ś

wia

ta

i roz

mie

szcz

enie

ich

wyz

naw

ców

• Pr

zykł

ady

wpł

ywu

relig

ii na

pos

taw

y sp

ołec

zne

i gos

poda

rkę

• K

onfli

kty

na tl

e re

ligijn

ym

Nr

i tem

at le

kcji

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

II

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

III

i IV

–

zakr

es p

odst

awow

y

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

IV

– za

kres

roz

szer

zony

Głó

wne

zag

adni

enia

w

ynik

ając

e z 

pods

taw

y pr

ogra

mow

ej

39

cd. 5

rolę

trad

ycji

w r

ozw

oju

prze

dsię

bior

czoś

ci w

 pań

stw

ach

Azj

i Poł

udni

owo-

Wsc

hodn

iej)

6. P

rzyc

zyny

ni

erów

nom

iern

ego

rozm

iesz

czen

ia lu

dnoś

ci

świa

ta

(bra

k za

pisó

w)

• IV

– U

czeń

wyr

óżni

a i c

hara

kter

yzuj

e ob

szar

y o 

opty

mal

nych

i tr

udny

ch

war

unka

ch d

o za

mie

szka

nia

w s

kali

glob

alne

j i r

egio

naln

ej•

III

– U

czeń

cha

rakt

eryz

uje,

na

pod

staw

ie m

ap g

ęsto

ści

zalu

dnie

nia,

zró

żnic

owan

ie

rozm

iesz

czen

ia lu

dnoś

ci

w P

olsc

e i z

amie

szki

wan

ym

regi

onie

ora

z w

yjaś

nia

te r

óżni

ce c

zynn

ikam

i pr

zyro

dnic

zym

i, hi

stor

yczn

ymi,

ekon

omic

znym

i•

III

– U

czeń

wyj

aśni

a, n

a po

dsta

wie

map

tem

atyc

znyc

h,

zróż

nico

wan

ie r

ozm

iesz

czen

ia

ludn

ości

na

obsz

arze

Chi

n•

IV –

Ucz

eń fo

rmuł

uje

praw

idło

-woś

ci r

ządz

ące

rozm

iesz

czen

iem

ludn

ości

na

świe

cie

• U

czeń

ana

lizuj

e, w

yjaś

nia

i oce

nia

war

unki

prz

yrod

nicz

e dl

a os

iedl

ania

się

ludz

i (na

pr

zykł

adac

h ró

żnyc

h re

gion

ów

świa

ta)

• U

czeń

okr

eśla

cec

hy

rozm

iesz

czen

ia lu

dnoś

ci n

a Z

iem

i, w

skaz

ując

obs

zary

je

j kon

cent

racj

i i s

łabe

go

zalu

dnie

nia

• Ba

rier

y os

adni

cze

• W

alor

y (a

trak

cje)

osa

dnic

ze•

Roz

mie

szcz

enie

ludn

ości

św

iata

• W

skaź

nik

gęst

ości

zal

udni

enia

7. S

kład

niki

ruc

hu

natu

raln

ego

ludn

ości

(P)

(bra

k za

pisó

w)

• II

I – U

czeń

wyj

aśni

a i p

opra

wni

e st

osuj

e po

dsta

wow

e po

jęci

a z 

zakr

esu

dem

ogra

fii: p

rzyr

ost n

atur

alny

, ur

odze

nia

i zgo

ny, ś

redn

ia

dług

ość

życi

a

• U

czeń

ana

lizuj

e pr

zest

rzen

ne

różn

ice

w w

ielk

ości

w

skaź

nikó

w: u

rodz

eń, z

gonó

w

i prz

yros

tu n

atur

alne

go

• W

spół

czyn

niki

uro

dzeń

, zg

onów

i pr

zyro

stu

natu

raln

ego

(prz

ypom

nien

ie)

• Pr

zyro

st n

atur

alny

i r

zecz

ywis

ty (p

rzyp

omni

enie

)

8–9.

Prz

emia

ny

dem

ogra

ficzn

e na

św

ieci

e i i

ch s

kutk

i

(bra

k za

pisó

w)

• II

I –

Ucz

eń a

naliz

uje

wyk

resy

i d

ane

liczb

owe

doty

cząc

e ro

zwoj

u lu

dnoś

ciow

ego

(…)

w C

hina

ch

• U

czeń

opi

suje

eta

py r

ozw

oju

dem

ogra

ficzn

ego

ludn

ości

na

prz

ykła

dach

z w

ybra

nych

pa

ństw

św

iata

•

Ucz

eń o

ceni

a ko

nsek

wen

cje

eksp

lozj

i dem

ogra

ficzn

ej lu

b re

gres

u de

mog

rafic

zneg

o w

 wyb

rany

ch p

ańst

wac

h

• W

zros

t lic

zby

ludn

ości

św

iata

(p

owtó

rzen

ie)

• P r

zejś

cie

dem

ogra

ficzn

e (p

owtó

rzen

ie)

• Sp

ołec

zeńs

twa

mło

de

i sta

rzej

ące

się

(pow

tórz

enie

)•

Prze

jści

e ep

idem

iolo

gicz

ne

(pow

tórz

enie

)

40

• II

I – U

czeń

odc

zytu

je z

 róż

nych

źr

ódeł

info

rmac

ji (m

.in.

rocz

nika

sta

tyst

yczn

ego

oraz

pi

ram

idy

płci

i w

ieku

) dan

e do

tycz

ące:

licz

by lu

dnoś

ci

Pols

ki, u

rodz

eń, z

gonó

w,

przy

rost

u na

tura

lneg

o,

stru

ktur

y pł

ci, ś

redn

iej d

ługo

ści

życi

a w

 Pol

sce

• Pr

zeci

ętna

dłu

gość

życ

ia

(pow

tórz

enie

)•

Eksp

lozj

a de

mog

rafic

zna

• IV

– U

czeń

cha

rakt

eryz

uje

głów

ne p

roce

sy d

emog

rafic

zne

(faz

y pr

zejś

cia

dem

ogra

ficzn

ego

i prz

ejśc

ia e

pide

mio

logi

czne

go)

na p

rzyk

ładz

ie c

ałeg

o św

iata

i p

oszc

zegó

lnyc

h ko

ntyn

entó

w

• R

egre

s de

mog

rafic

zny

• Sp

ołec

zne

i eko

nom

iczn

e ko

nsek

wen

cje

prze

mia

n de

mog

rafic

znyc

h na

św

ieci

e

10. P

raca

źró

dłem

ut

rzym

ania

ludn

ości

(bra

k za

pisó

w)

• IV

– U

czeń

wyj

aśni

a, n

a cz

ym

pole

gają

zm

iany

zac

hodz

ące

na

rynk

u pr

acy

w s

kali

glob

alne

j i r

egio

naln

ej, w

ynik

ając

e z 

rozw

oju

now

ocze

snyc

h te

chno

logi

i inf

orm

acyj

no-

-kom

unik

acyj

nych

• U

czeń

wyj

aśni

a zr

óżni

cow

anie

st

rukt

ury

zatr

udni

enia

w

 wyb

rany

ch p

ańst

wac

h i j

ej

zwią

zek

z po

ziom

em r

ozw

oju

pańs

twa

• St

rukt

ura

społ

eczn

o-za

wod

owa

ludn

ości

i je

j zm

iany

• W

pływ

tech

nik

info

rmac

yjno

- -k

omun

ikac

yjny

ch n

a ry

nek

prac

y•

Bezr

oboc

ie, j

ego

przy

czyn

y i s

kutk

i

11. M

igra

cje

ludn

ości

św

iata

(bra

k za

pisó

w)

• II

I –

Ucz

eń o

dczy

tuje

wie

lkoś

ć i g

łów

ne k

ieru

nki m

igra

cji

z Po

lski

i do

Pol

ski

• IV

– U

czeń

kla

syfik

uje

mig

racj

e, p

odaj

e ic

h pr

zycz

yny

i oce

nia

skut

ki te

go z

jaw

iska

; ch

arak

tery

zuje

wsp

ółcz

esne

ki

erun

ki e

mig

racj

i Pol

aków

i c

zynn

iki w

pływ

ając

e na

at

rakc

yjno

ść n

iekt

óryc

h pa

ństw

dl

a im

igra

ntów

• U

czeń

cha

rakt

eryz

uje

przy

czyn

y i k

onse

kwen

cje

mig

racj

i lu

dnoś

ci w

 róż

nych

pań

stw

ach

• M

igra

cje

ludn

ości

, ich

pr

zycz

yny

i rod

zaje

• K

orzy

ści i

 nie

korz

ystn

e sk

utki

m

igra

cji l

udno

ści

• W

ielk

ie m

igra

cje

ludn

ości

Po

lski

Nr

i tem

at le

kcji

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

II

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

III

i IV

–

zakr

es p

odst

awow

y

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

IV

– za

kres

roz

szer

zony

Głó

wne

zag

adni

enia

w

ynik

ając

e z 

pods

taw

y pr

ogra

mow

ej

41

12. S

ieć

osad

nicz

a –

od

osie

dla

sam

otni

czeg

o po

wie

lkie

mia

sto

(bra

k za

pisó

w)

• IV

– U

czeń

opi

suje

zm

iany

w

 funk

cji o

bsza

rów

wie

jski

ch

na w

ybra

nych

prz

ykła

dach

(n

p. w

 Uni

i Eur

opej

skie

j, w

 reg

iona

ch tu

ryst

yczn

ych

w p

ańst

wac

h ro

zwija

jący

ch

się)

; pot

rafi

wyj

aśni

ć sz

anse

i z

agro

żeni

a dl

a śr

odow

iska

pr

zyro

dnic

zego

i m

iesz

kańc

ów

posz

czeg

ólny

ch r

egio

nów

, w

ynik

ając

e z 

proc

esów

pr

zem

ian

zach

odzą

cych

na

tere

nach

wie

jski

ch

• U

czeń

okr

eśla

str

uktu

rę

funk

cjon

alno

-prz

estr

zenn

ą ró

żnyc

h m

iast

i oc

enia

jej

zmia

ny w

raz

z ro

zwoj

em

pańs

tw

• C

echy

mia

st i 

wsi

• Fu

nkcj

e m

iast

• C

zynn

iki r

ozw

oju

mia

st

(prz

ypom

nien

ie)

• St

rukt

ura

prze

strz

enna

mia

sta

13. W

ielk

ie m

iast

a

i pro

blem

y ic

h ro

zwoj

u(b

rak

zapi

sów

)•

III –

Ucz

eń p

rzed

staw

ia

głów

ne c

echy

poł

ożen

ia,

wie

lkoś

ci, u

kład

u pr

zest

rzen

nego

ora

z zn

acze

nie

Pary

ża lu

b Lo

ndyn

u ja

ko św

iato

wej

met

ropo

lii•

III

– U

czeń

okr

eśla

cec

hy

rozw

oju

i pro

blem

y w

ielk

ich

mia

st w

 Bra

zylii

(bra

k za

pisó

w)

• R

ozw

ój m

iast

i ic

h ze

społ

ów

(agl

omer

acji)

• Pr

oces

y ro

zwoj

u m

iast

św

iato

wyc

h –

met

ropo

lii•

Prob

lem

y sp

ołec

zne,

go

spod

arcz

e i ś

rodo

wis

kow

e w

ielk

ich

mia

st

14. Z

różn

icow

anie

pr

oces

ów

urba

niza

cyjn

ych

na

św

ieci

e

(bra

k za

pisó

w)

• II

I – U

czeń

ana

lizuj

e w

ykre

sy

i dan

e lic

zbow

e do

tycz

ące

(…) u

rban

izac

ji w

 Chi

nach

• IV

– U

czeń

wyj

aśni

a zr

óżni

cow

anie

pro

cesó

w

urba

niza

cji n

a św

ieci

e;

opis

uje

proc

esy

twor

zeni

a si

ę ag

lom

erac

ji m

iejs

kich

or

az ic

h fo

rmy

• U

czeń

iden

tyfik

uje

i wyj

aśni

a pr

oces

y w

zros

tu

liczb

y lu

dnoś

ci o

raz

eksp

ansj

i prz

estr

zenn

ej

wie

lkic

h m

etro

polii

św

iata

(n

p. p

ozna

je p

rzyc

zyny

po

wst

awan

ia d

ziel

nic

nędz

y,

wzr

ostu

prz

estę

pczo

ści,

degr

adac

ji śr

odow

iska

pr

zyro

dnic

zego

, pro

blem

ów

kom

unik

acyj

nych

)

• U

czeń

prz

edst

awia

pro

cesy

ur

bani

zacy

jne

na ś

wie

cie

i zró

żnic

owan

ie p

ozio

mu

życi

a lu

dzi w

 mia

stac

h ró

żnyc

h ty

pów

i w

ielk

ości

• P r

oces

y ur

bani

zacj

i w k

raja

ch

słab

o i w

ysok

o ro

zwin

ięty

ch

42

15. Z

iem

ia d

omem

cz

łow

ieka

(P)

––

––

16. Z

iem

ia d

omem

cz

łow

ieka

(K)

––

–Sp

raw

dzia

n dz

iało

wy

RA

ZEM

16 g

odz.

D

ZIA

Ł I

IIB

. Dzi

ałal

ność

gos

poda

rcza

na

świe

cie

1–2.

Zró

żnic

owan

ie

war

unkó

w p

rodu

kcji

roln

ej

(bra

k za

pisó

w)

• II

I –

Ucz

eń w

ykaz

uje,

na

przy

kład

zie

roln

ictw

a Fr

ancj

i lu

b in

nego

kra

ju e

urop

ejsk

iego

, zw

iąze

k po

mię

dzy

war

unka

mi

przy

rodn

iczy

mi a

 kie

runk

iem

i e

fekt

ywno

ścią

pro

dukc

ji ro

lnej

; ide

ntyfi

kuje

cec

hy

roln

ictw

a to

war

oweg

o•

III

– U

czeń

wyk

azuj

e zw

iąze

k po

mię

dzy

rytm

em u

praw

i „

kultu

rą r

yżu”

a c

echa

mi

klim

atu

mon

suno

weg

o w

 Azj

i Po

łudn

iow

o-W

scho

dnie

j

• U

czeń

wyj

aśni

a w

pływ

cz

ynni

ków

prz

yrod

nicz

ych

i spo

łecz

no-e

kono

mic

znyc

h na

ro

zwój

rol

nict

wa

• Pr

zyro

dnic

ze w

arun

ki

prod

ukcj

i rol

nej

• P o

zapr

zyro

dnic

ze w

arun

ki

prod

ukcj

i rol

nej

• Ty

py r

olni

ctw

a: e

kste

nsyw

ne

– in

tens

ywne

, tow

arow

e –

kons

umpc

yjne

3. G

łów

ne k

ieru

nki

prod

ukcj

i rol

nej

(bra

k za

pisó

w)

• IV

– U

czeń

opi

suje

głó

wne

ob

szar

y up

raw

i ch

owu

zwie

rząt

na

świe

cie,

wyj

aśni

a ic

h zr

óżni

cow

anie

prz

estr

zenn

e

• U

czeń

wyk

azuj

e za

leżn

ości

m

iędz

y ro

dzaj

ami p

rodu

kcji

roln

ej a

 war

unka

mi

natu

raln

ymi i

 roz

mie

szcz

enie

m

ludn

ości

ora

z ch

arak

tery

zuje

ró

żne

typy

rol

nict

wa

na ś

wie

cie

• U

czeń

wsk

azuj

e pr

oble

my

zwią

zane

z u

pow

szec

hnia

niem

si

ę ro

ślin

upr

awny

ch

zmod

yfiko

wan

ych

gene

tycz

nie

i wsk

azuj

e re

jony

ich

upra

w

• Pl

ony

i zbi

ory

rośl

in

upra

wny

ch•

Czy

nnik

i roz

mie

szcz

enie

up

raw

• C

zynn

iki z

różn

icow

ania

cho

wu

zwie

rząt

• P r

oble

my

upra

w r

oślin

ge

nety

czni

e zm

odyfi

kow

anyc

h

Nr

i tem

at le

kcji

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

II

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

III

i IV

–

zakr

es p

odst

awow

y

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

IV

– za

kres

roz

szer

zony

Głó

wne

zag

adni

enia

w

ynik

ając

e z 

pods

taw

y pr

ogra

mow

ej

43

4. P

rzeg

ląd

regi

onów

ro

lnic

zych

św

iata

(b

rak

zapi

sów

)•

IV –

Ucz

eń o

pisu

je g

łów

ne

obsz

ary

upra

w i 

chow

u zw

ierz

ąt n

a św

ieci

e, w

yjaś

nia

ich

zróż

nico

wan

ie p

rzes

trze

nne

• U

czeń

wyk

azuj

e za

leżn

ości

m

iędz

y ro

dzaj

ami p

rodu

kcji

roln

ej a

 war

unka

mi

natu

raln

ymi i

 roz

mie

szcz

enie

m

ludn

ości

ora

z ch

arak

tery

zuje

ró

żne

typy

rol

nict

wa

na ś

wie

cie

• C

hara

kter

ysty

ka w

ybra

nych

re

gion

ów r

olni

czyc

h na

tle

war

unkó

w p

rzyr

odni

czyc

h i s

połe

czno

-eko

nom

iczn

ych

5. P

robl

emy

wyż

ywie

nia

ludn

ości

św

iata

(bra

k za

pisó

w)

• II

I –

Ucz

eń o

kreś

la z

wią

zki

pom

iędz

y pr

oble

mam

i w

yżyw

ieni

a, w

ystę

pow

anie

m

chor

ób (m

.in. A

IDS)

a 

pozi

omem

życ

ia w

 kra

jach

A

fryk

i na

połu

dnie

od

Saha

ry

• U

czeń

por

ównu

je i 

uzas

adni

a st

rukt

urę

spoż

ycia

żyw

nośc

i w

 pań

stw

ach

wys

oko

i sła

bo

rozw

inię

tych

• Sk

ładn

iki o

dżyw

cze

orga

nizm

u cz

łow

ieka

• Z

różn

icow

anie

poz

iom

u i s

truk

tury

spo

życi

a na

św

ieci

e•

Prob

lem

gło

du i 

nied

ożyw

ieni

a cz

ęści

ludn

ości

św

iata

• Pr

oble

m n

iepr

awid

łow

ego

żyw

ieni

a w

 kra

jach

wys

oko

rozw

inię

tych

• IV

– U

czeń

wyj

aśni

a,

z cz

ego

wyn

ikaj

ą ró

żnic

e w

 wie

lkoś

ci i 

stru

ktur

ze

spoż

ycia

żyw

nośc

i na

świe

cie

(uw

arun

kow

ania

pr

zyro

dnic

ze, k

ultu

row

e,

społ

eczn

e i p

olity

czne

, m

echa

nizm

y w

pływ

ając

e na

ni

erów

nom

iern

y ro

zdzi

ał

żyw

nośc

i w s

kali

glob

alne

j)

6–7.

Ene

rgia

pod

staw

ą ży

cia

i gos

poda

rki

czło

wie

ka

(bra

k za

pisó

w)

• IV

– U

czeń

cha

rakt

eryz

uje

i oce

nia

zróż

nico

wan

ie

i zm

iany

str

uktu

ry

wyk

orzy

stan

ia s

urow

ców

en

erge

tycz

nych

na

świe

cie;

do

konu

je o

ceny

zja

wis

ka

uzal

eżni

enia

pro

dukc

ji en

ergi

i na

świe

cie

od ź

róde

ł za

opat

rzen

ia s

urow

ców

ni

eodn

awia

lnyc

h, p

otra

fi w

yjaś

nić

twie

rdze

nie

„rop

a rz

ądzi

św

iate

m”

• U

czeń

cha

rakt

eryz

uje

zmia

ny w

 str

uktu

rze

zuży

cia

ener

gii p

ostę

pują

ce w

raz

z ro

zwoj

em g

ospo

darc

zym

pa

ństw

św

iata

i oc

enia

sk

utki

wyn

ikaj

ące

z ro

snąc

ego

zuży

cia

ener

gii o

raz

koni

eczn

ość

pozy

skiw

ania

now

ych

źród

eł e

nerg

ii

• Ź

ródł

a en

ergi

i w

ykor

zyst

ywan

ej

w g

ospo

darc

e•

Zal

eżno

ść św

iato

wej

go

spod

arki

od

nieo

dnaw

ialn

ych

źród

eł

ener

gii

• W

ady

i zal

ety

posz

czeg

ólny

ch

rodz

ajów

ele

ktro

wni

• G

łów

ni p

rodu

cenc

i ene

rgii

elek

tryc

znej

na

świe

cie

• H

ande

l sur

owca

mi

ener

gety

czny

mi j

ako

narz

ędzi

e po

lityk

i m

iędz

ynar

odow

ej

44

8. D

lacz

ego

prze

mys

ł ni

e je

st r

ozm

iesz

czon

y ró

wno

mie

rnie

?

(bra

k za

pisó

w)

• II

I –

Ucz

eń p

rzed

staw

ia,

na p

odst

awie

wsk

azan

ych

źród

eł in

form

acji

geog

rafic

znej

, głó

wne

ki

erun

ki i 

przy

czyn

y zm

ian

w s

truk

turz

e pr

zem

ysłu

w

ybra

nego

reg

ionu

(lub

ok

ręgu

) prz

emys

łow

ego

w E

urop

ie Z

acho

dnie

j

• U

czeń

wsk

azuj

e w

pływ

czy

nnik

ów

loka

lizac

ji pr

zem

ysłu

na

rozm

iesz

czen

ie i 

rozw

ój

wyb

rany

ch b

ranż

• Po

dzia

ł i fu

nkcj

e pr

zem

ysłu

• C

zynn

iki l

okal

izac

ji pr

zem

ysłu

• O

kręg

i prz

emys

łow

e

i ich

spe

cjal

izac

ja

9. Z

różn

icow

anie

pr

oduk

cji p

rzem

ysło

wej

św

iata

(bra

k za

pisó

w)

• IV

– U

czeń

prz

edst

awia

cec

hy

prze

mys

łu w

ysok

iej t

echn

olog

ii i p

odaj

e pr

zykł

ady

jego

lo

kaliz

acji

na ś

wie

cie;

poz

naje

no

we

funk

cje

ośro

dków

pr

zem

ysło

wyc

h i n

owe

form

y pr

zest

rzen

ne –

tech

nopo

lie,

klas

try

i dys

tryk

ty p

rzem

ysło

we

• U

czeń

uza

sadn

ia r

óżni

ce

ilośc

iow

e i j

akoś

ciow

e pr

oduk

cji p

rzem

ysło

wej

pań

stw

na

róż

nym

poz

iom

ie r

ozw

oju

gosp

odar

czeg

o i o

ceni

a w

pływ

pr

zem

ysłu

zaw

anso

wan

ych

tech

nolo

gii n

a ro

zwój

go

spod

arcz

y i j

akoś

ć ży

cia

• St

rukt

ura

gałę

ziow

a pr

zem

ysłu

w

 kra

jach

wys

oko

i sła

bo

rozw

inię

tych

• Pr

zykł

ady

spec

jaliz

acji

prod

ukcj

i prz

emys

łow

ej•

Nas

tęps

twa

rozw

oju

prze

mys

łu

wys

okic

h te

chno

logi

i

10. Z

nacz

enie

usł

ug

w ż

yciu

i go

spod

arce

cz

łow

ieka

(bra

k za

pisó

w)

• IV

– U

czeń

oce

nia

rolę

no

woc

zesn

ych

usłu

g ko

mun

ikac

yjny

ch

w fu

nkcj

onow

aniu

gos

poda

rki

i w ż

yciu

cod

zien

nym

• U

czeń

cha

rakt

eryz

uje

znac

zeni

e us

ług

mat

eria

lnyc

h i n

iem

ater

ialn

ych

• R

odza

je u

sług

• C

zynn

iki l

okal

izac

ji us

ług

pods

taw

owyc

h i w

yspe

cjal

izow

anyc

h•

Zna

czen

ie u

sług

w g

ospo

darc

e•

Wpł

yw u

sług

na

jako

ść ż

ycia

lu

dnoś

ci

11. W

pływ

usł

ug

na p

ozio

m r

ozw

oju

społ

eczn

o-

-eko

nom

iczn

ego

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

prz

edst

awia

, na

pods

taw

ie

dany

ch st

atys

tycz

nych

, poz

iom

za

spok

ojen

ia p

otrz

eb n

a us

ługi

po

dsta

wow

e i w

yspe

cjal

izow

ane

w p

ańst

wac

h o 

różn

ym p

ozio

mie

ro

zwoj

u go

spod

arcz

ego

• St

rukt

ura

usłu

g w

 kra

jach

o 

różn

ym p

ozio

mie

roz

woj

u go

spod

arcz

ego

• P r

zykł

ady

spec

jaliz

acji

usłu

g

12. U

sług

i w m

ojej

m

iejs

cow

ości

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

pla

nuje

i pr

owad

zi

bada

nia

zróż

nico

wan

ia u

sług

w

 mie

jscu

zam

iesz

kani

a

• U

sług

i w m

ojej

mie

jsco

woś

ci

Nr

i tem

at le

kcji

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

II

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

III

i IV

–

zakr

es p

odst

awow

y

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

IV

– za

kres

roz

szer

zony

Głó

wne

zag

adni

enia

w

ynik

ając

e z 

pods

taw

y pr

ogra

mow

ej

45

13. T

urys

tyka

jako

waż

ny

sekt

or u

sług

(P)

(bra

k za

pisó

w)

• I

II –

Ucz

eń p

reze

ntuj

e op

raco

wan

ą na

pod

staw

ie

map

, prz

ewod

nikó

w,

inte

rnet

u tr

asę

wyc

iecz

ki p

o E

urop

ie lu

b je

j czę

ści

• I

II –

Ucz

eń w

ykaz

uje

zwią

zki m

iędz

y ro

zwoj

em

tury

styk

i w E

urop

ie

Połu

dnio

wej

a w

arun

kam

i pr

zyro

dnic

zym

i ora

z dz

iedz

ictw

em k

ultu

ry

śród

ziem

nom

orsk

iej

• I

V –

Ucz

eń

char

akte

ryzu

je w

ybra

ne

obsz

ary

inte

nsyw

nie

zago

spod

arow

ywan

e tu

ryst

yczn

ie n

a św

ieci

e;

wyj

aśni

a, d

lacz

ego

zmie

niaj

ą si

ę ki

erun

ki w

yjaz

dów

tu

ryst

yczn

ych

Pola

ków

; id

enty

fikuj

e sk

utki

roz

woj

u tu

ryst

yki d

la ś

rodo

wis

ka

przy

rodn

icze

go

(bra

k za

pisó

w)

• R

odza

je tu

ryst

yki

• Sk

utki

kon

cent

racj

i ruc

hu

tury

styc

zneg

o•

Reg

iony

tury

styc

zne

Euro

py

i św

iata

• R

uch

tury

styc

zny

na ś

wie

cie

14. M

iędz

ynar

odow

a w

spół

prac

a

gosp

odar

cza

(bra

k za

pisó

w)

• IV

– U

czeń

wyj

aśni

a zm

iany

za

chod

zące

w k

ieru

nkac

h i n

atęż

eniu

ruc

hu o

sób

i tow

arów

; wsk

azuj

e pr

zykł

ady

loka

lizac

ji no

woc

zesn

ych

term

inal

i i ic

h ro

lę w

 roz

woj

u re

gion

ów

• U

czeń

ana

lizuj

e ki

erun

ki

geog

rafic

zne

i str

uktu

rę

tow

arow

ą ek

spor

tu i 

impo

rtu

w w

ybra

nych

pań

stw

ach

• K

onie

czno

ść

rozw

oju

hand

lu

mię

dzyn

arod

oweg

o•

Kie

runk

i geo

grafi

czne

i s

truk

tura

tow

arow

a ha

ndlu

zag

rani

czne

go

wyb

rany

ch k

rajó

w•

P rzy

kład

y sp

ecja

lizac

ji ha

ndlu

– w

ielc

y ek

spor

terz

y i i

mpo

rter

zy

15. G

loba

lizac

ja –

zna

k na

szyc

h cz

asów

(bra

k za

pisó

w)

• IV

– U

czeń

pod

aje

przy

kład

y pr

oces

ów g

loba

lizac

ji i i

ch

wpł

ywu

na r

ozw

ój r

egio

naln

y i l

okal

ny

• U

czeń

wsk

azuj

e i u

zasa

dnia

po

zyty

wne

i ne

gaty

wne

sk

utki

glo

baliz

acji

i int

egra

cji

polit

yczn

ej

• C

zynn

iki g

loba

lizac

ji•

Dzi

edzi

ny g

loba

lizac

ji•

Kor

zyśc

i i n

ieko

rzys

tne

skut

ki

glob

aliz

acji

• R

uchy

prz

eciw

staw

iają

ce s

ię

proc

esom

glo

baliz

acyj

nym

46

16. P

roce

sy in

tegr

acji

mię

dzyn

arod

owej

i je

j sk

utki

(bra

k za

pisó

w)

• IV

– U

czeń

wyj

aśni

a na

w

ybra

nych

prz

ykła

dach

(w

 ska

li lo

kaln

ej, r

egio

naln

ej

i glo

baln

ej) p

rzyc

zyny

pr

oces

ów in

tegr

acyj

nych

or

az ic

h sk

utki

gos

poda

rcze

, sp

ołec

zne

i pol

itycz

ne

• U

czeń

wsk

azuj

e i u

zasa

dnia

po

zyty

wne

i ne

gaty

wne

sku

tki

(…) i

nteg

racj

i pol

itycz

nej

• In

tegr

acja

mię

dzyn

arod

owa

i kor

zyśc

i z n

iej w

ynik

ając

e•

F azy

roz

woj

u in

tegr

acji

• W

ybra

ne o

rgan

izac

je

mię

dzyn

arod

owe

i ich

funk

cje

17. K

onfli

kt –

nor

ma

czy

epiz

od ż

ycia

sp

ołec

zneg

o?

(bra

k za

pisó

w)

• IV

– U

czeń

oce

nia

i pro

jekt

uje

różn

e fo

rmy

pom

ocy

pańs

twa

i org

aniz

acji

poza

rząd

owyc

h pa

ństw

om i 

regi

onom

do

tkni

ętyc

h kr

yzys

em

(klę

skam

i eko

logi

czny

mi,

woj

nam

i, gł

odem

)

• U

czeń

wyj

aśni

a pr

zycz

yny

i prz

ebie

g ko

nflik

tów

zbr

ojny

ch

w w

ybra

nych

reg

iona

ch

wsp

ółcz

esne

go ś

wia

ta

• Pr

zycz

yny

konfl

iktó

w

zbro

jnyc

h•

Prze

bieg

wyb

rany

ch k

onfli

któw

zb

rojn

ych

na ś

wie

cie

• Sk

utki

woj

en

18. C

złow

iek

prze

obra

ża

świa

t (P)

––

––

19. C

złow

iek

prze

obra

ża

świa

t (K

)–

––

Spra

wdz

ian

dzia

łow

y

RA

ZEM

19 g

odz.

D

ZIA

Ł I

IIC

. Kla

syfik

acja

pań

stw

św

iata

– p

roje

kt g

eogr

aficz

ny (l

ekcj

e re

aliz

owan

e w

 cią

gu c

ałeg

o ro

ku s

zkol

nego

)

Tem

at p

roje

ktu

(sam

odzi

elne

j pra

cy b

adaw

czej

): w

ybra

ne p

ańst

wo

świa

ta

1. W

skaź

niki

zró

żnic

owan

ia

pańs

tw ś

wia

ta(b

rak

zapi

sów

)(b

rak

zapi

sów

)•

Ucz

eń w

yróż

nia

kryt

eria

po

dzia

łu p

ańst

w w

edłu

g PK

B na

jedn

ego

mie

szka

ńca

oraz

Wsk

aźni

ka R

ozw

oju

Społ

eczn

ego

(HD

I)

• W

skaź

niki

poz

iom

u ro

zwoj

u sp

ołec

zno-

gosp

odar

czeg

o•

Oce

na ja

kośc

i życ

ia

2. P

odzi

ał n

a pa

ństw

a o 

różn

ym p

ozio

mie

ro

zwoj

u

(bra

k za

pisó

w)

• II

I – U

czeń

okr

eśla

zw

iązk

i po

mię

dzy

prob

lem

ami

wyż

ywie

nia,

wys

tępo

wan

iem

ch

orób

(m.in

. AID

S)

a po

ziom

em ż

ycia

w k

raja

ch

Afr

yki n

a po

łudn

ie o

d Sa

hary

• U

czeń

por

ównu

je s

truk

turę

PK

B pa

ństw

zna

jduj

ącyc

h si

ę na

róż

nych

poz

iom

ach

rozw

oju

gosp

odar

czeg

o

• Po

dzia

ł kra

jów

ze

wzg

lędu

na

pozi

om r

ozw

oju

społ

eczn

o-

-gos

poda

rcze

go

Nr

i tem

at le

kcji

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

II

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

III

i IV

–

zakr

es p

odst

awow

y

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

IV

– za

kres

roz

szer

zony

Głó

wne

zag

adni

enia

w

ynik

ając

e z 

pods

taw

y pr

ogra

mow

ej

47

• IV

– U

czeń

kla

syfik

uje

pańs

twa

na p

odst

awie

an

aliz

y w

skaź

nikó

w r

ozw

oju

społ

eczn

ego

i gos

poda

rcze

go;

wyr

óżni

a re

gion

y bo

gate

i b

iedn

e (b

ogat

ą Pó

łnoc

i b

iedn

e Po

łudn

ie) i

 pod

aje

przy

czyn

y dy

spro

porc

ji w

 poz

iom

ie r

ozw

oju

społ

eczn

o-

-gos

poda

rcze

go r

egio

nów

św

iata

• St

rukt

ura

PKB

w k

raja

ch

o ró

żnym

poz

iom

ie r

ozw

oju

go

spod

arcz

ego

• Pr

zycz

yny

nier

ówno

mie

rneg

o ro

zwoj

u sp

ołec

zno-

-g

ospo

darc

zego

św

iata

3. P

owią

zani

a m

iędz

y

przy

rodą

a g

ospo

dark

ą(b

rak

zapi

sów

)•

III –

Ucz

eń w

ykaz

uje,

na

pods

taw

ie m

ap te

mat

yczn

ych,

zw

iązk

i mię

dzy

głów

nym

i ce

cham

i śro

dow

iska

przy

rodn

icze

go E

urop

y Pó

łnoc

nej a

 głó

wny

mi

kier

unka

mi r

ozw

oju

gosp

odar

czeg

o•

III

– U

czeń

wyk

azuj

e w

pływ

gó

r na

cec

hy ś

rodo

wis

ka

przy

rodn

icze

go o

raz

gosp

odar

kę k

rajó

w a

lpej

skic

h

(bra

k za

pisó

w)

• Pr

zykł

ady

wpł

ywu

środ

owis

ka

przy

rodn

icze

go n

a ży

cie

i gos

poda

rkę

czło

wie

ka

(ćw

icze

nia)

• Pr

zykł

ady

wpł

ywu

dzia

łaln

ości

cz

łow

ieka

na

środ

owis

ko

przy

rodn

icze

(ćw

icze

nia)

4. P

ozna

ję w

ybra

ne

pańs

two

lub

regi

on (P

)(b

rak

zapi

sów

)•

III

– U

czeń

cha

rakt

eryz

uje

i por

ównu

je, n

a po

dsta

wie

ró

żnyc

h źr

ódeł

info

rmac

ji ge

ogra

ficzn

ej, ś

rodo

wis

ko

przy

rodn

icze

kra

jów

są

siad

ując

ych

z Po

lską

; w

ykaz

uje

ich

zróż

nico

wan

ie

społ

eczn

e i g

ospo

darc

ze•

III –

Ucz

eń p

rzed

staw

ia

wsp

ółcz

esne

prz

emia

ny

społ

eczn

e i g

ospo

darc

ze U

krai

ny•

III

– U

czeń

wyk

azuj

e zr

óżni

cow

anie

prz

yrod

nicz

e,

naro

dow

ości

owe,

kul

turo

we

i gos

poda

rcze

Ros

ji

(bra

k za

pisó

w)

• K

ompl

ekso

wa

char

akte

ryst

yka

wyb

rane

go p

ańst

wa

lub

regi

onu.

Reg

ione

m m

oże

być

dow

olna

czę

ść k

raju

(jed

nost

ka

adm

inis

trac

yjna

, kra

ina

hist

oryc

zna)

, gru

pa p

ańst

w lu

b re

gion

fizy

czno

geog

rafic

zny

(niz

ina,

wyż

yna,

pas

mo

górs

kie

itp.).

Cel

em p

roje

ktu

jest

m

.in. ć

wic

zeni

e um

ieję

tnoś

ci

korz

ysta

nia

ze ź

róde

ł in

form

acji

oraz

prz

etw

arza

nia

i pre

zent

owan

ia in

form

acji,

zw

łasz

cza

odna

jdyw

ania

w

spół

zale

żnoś

ci w

 sys

tem

ie

przy

roda

– c

złow

iek

– go

spod

arka

48

cd. 4

• II

I –

Ucz

eń p

rzed

staw

ia

głów

ne c

echy

śro

dow

iska

pr

zyro

dnic

zego

, gos

poda

rki

oraz

form

y w

spół

prac

y z 

kraj

em b

ędąc

ym n

ajbl

iższ

ym

sąsi

adem

reg

ionu

, w k

tóry

m

ucze

ń m

iesz

ka•

III

– U

czeń

cha

rakt

eryz

uje

regi

on B

liski

ego

Wsc

hodu

po

d ką

tem

cec

h ku

lturo

wyc

h,

zaso

bów

rop

y na

ftow

ej,

kier

unkó

w i 

pozi

omu

rozw

oju

gosp

odar

czeg

o; w

skaz

uje

mie

jsca

kon

flikt

ów z

broj

nych

• II

I –

Ucz

eń o

pisu

je k

ontr

asty

sp

ołec

zne

i gos

poda

rcze

w

 Ind

iach

; wyj

aśni

a pr

zycz

yny

gwał

tow

nego

roz

woj

u no

woc

zesn

ych

tech

nolo

gii

• II

I – U

czeń

wyk

azuj

e zn

acze

nie

czyn

nikó

w s

połe

czno

- -k

ultu

row

ych

w tw

orze

niu

now

ocze

snej

gos

poda

rki J

apon

ii na

tle

niek

orzy

stny

ch c

ech

środ

owis

ka p

rzyr

odni

czeg

o•

III –

Ucz

eń p

odaj

e ki

erun

ki

rozw

oju

gosp

odar

czeg

o C

hin

oraz

wsk

azuj

e zm

iany

zna

czen

ia

Chi

n w

 gos

poda

rce

świa

tow

ej•

III

– U

czeń

wyk

azuj

e, n

a po

dsta

wie

map

tem

atyc

znyc

h,

że k

onty

nent

Azj

i jes

t ob

szar

em w

ielk

ich

geog

rafic

znyc

h ko

ntra

stów

Nr

i tem

at le

kcji

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

II

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

III

i IV

–

zakr

es p

odst

awow

y

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

IV

– za

kres

roz

szer

zony

Głó

wne

zag

adni

enia

w

ynik

ając

e z 

pods

taw

y pr

ogra

mow

ej

49

• II

I –

Ucz

eń p

rzed

staw

ia, n

a po

dsta

wie

map

tem

atyc

znyc

h,

war

unki

prz

yrod

nicz

e ob

szar

ów, n

a kt

óryc

h ks

ztał

tow

ały

się

najs

tars

ze

azja

tyck

ie c

ywili

zacj

e•

III

– U

czeń

wyr

óżni

a gł

ówne

cec

hy i 

przy

czyn

y zr

óżni

cow

ania

kul

turo

weg

o i e

tnic

zneg

o A

mer

yki P

ółno

cnej

i P

ołud

niow

ej•

III

– U

czeń

wyk

azuj

e zw

iązk

i mię

dzy

gosp

odar

ką

a w

arun

kam

i śro

dow

iska

pr

zyro

dnic

zego

w

 naj

waż

niej

szyc

h re

gion

ach

gosp

odar

czyc

h St

anów

Z

jedn

oczo

nych

Am

eryk

i P ó

łnoc

nej;

okre

śla

rolę

w

 gos

poda

rce

świa

tow

ej•

III

– U

czeń

prz

edst

awia

, na

pods

taw

ie m

ap te

mat

yczn

ych,

gł

ówne

cec

hy g

ospo

dark

i A

ustr

alii

na tl

e w

arun

ków

śr

odow

iska

prz

yrod

nicz

ego

• II

I –

Ucz

eń o

kreś

la p

ołoż

enie

Eu

ropy

i gł

ówne

cec

hy

środ

owis

ka p

rzyr

odni

czeg

o na

pod

staw

ie m

apy

ogól

noge

ogra

ficzn

ej i 

map

te

mat

yczn

ych

• II

I –

Ucz

eń p

rzed

staw

ia c

echy

po

łoże

nia

i śro

dow

iska

ge

ogra

ficzn

ego

Ant

arkt

yki

i Ark

tyki

5. P

reze

ntac

ja p

roje

ktu

––

–Pr

ezen

tacj

a i o

cena

pro

jekt

ów

RA

ZEM

5 go

dz.

RA

ZEM

MO

DU

Ł II

I40

god

z.

50

MO

DU

Ł IV

. Geo

grafi

a Po

lski

DZI

AŁ

IVA

. Geo

grafi

a Po

lski

– ś

rodo

wis

ko p

rzyr

odni

cze

1. P

ołoż

enie

Pol

ski

w E

urop

ie i 

świe

cie

(P)

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

cha

rakt

eryz

uje,

na

pods

taw

ie m

ap r

óżne

j tre

ści,

poło

żeni

e w

łasn

ego

regi

onu

w P

olsc

e or

az p

ołoż

enie

Pol

ski

na ś

wie

cie

i w E

urop

ie

(bra

k za

pisó

w)

• Po

łoże

nie

fizyc

znog

eogr

aficz

ne,

polit

yczn

e i m

atem

atyc

zne

Pols

ki•

Mie

jsce

Pol

ski w

 Eur

opie

i ś

wie

cie

pod

wzg

lęde

m

pow

ierz

chni

i lu

dnoś

ci

2. K

onse

kwen

cje

poło

żeni

a Po

lski

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

cha

rakt

eryz

uje,

na

pods

taw

ie m

ap r

óżne

j tre

ści,

poło

żeni

e w

łasn

ego

regi

onu

w P

olsc

e or

az p

ołoż

enie

Pol

ski

na ś

wie

cie

i w E

urop

ie

(bra

k za

pisó

w)

• K

onse

kwen

cje

poło

żeni

a Po

lski

:a.

ast

rono

mic

zne

b. k

limat

yczn

ec.

pol

itycz

ned.

kom

unik

acyj

ne

3. P

odzi

ał a

dmin

istr

acyj

ny

Pols

ki i 

jego

rol

a

w o

rgan

izac

ji

społ

ecze

ństw

a

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

opi

suje

pod

ział

ad

min

istr

acyj

ny P

olsk

i; po

daje

na

zwy

i wsk

azuj

e na

map

ie

woj

ewód

ztw

a or

az ic

h st

olic

e

(bra

k za

pisó

w)

• Po

dzia

ł adm

inis

trac

yjny

Pol

ski

• K

ompe

tenc

je w

ładz

sa

mor

ządo

wyc

h ró

żneg

o sz

czeb

la

4. Z

arys

roz

woj

u

środ

owis

ka

przy

rodn

icze

go P

olsk

i

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

opi

suje

naj

waż

niej

sze

wyd

arze

nia

(obr

azy)

z p

rzes

złoś

ci

geol

ogic

znej

Pol

ski:

pow

stan

ie

węg

la k

amie

nneg

o, p

owst

awan

ie

gór,

zale

wy

mór

z, z

lodo

wac

enia

; w

ykaz

uje

zale

żnoś

ci p

omię

dzy

wsp

ółcz

esną

rze

źbą

Polsk

i a 

wyb

rany

mi w

ydar

zeni

ami

geol

ogic

znym

i

• U

czeń

opi

suje

cec

hy

uksz

tałt

owan

ia p

owie

rzch

ni

Pols

ki i 

okre

śla

jej z

wią

zek

z bu

dow

ą ge

olog

iczn

ą i w

ykaz

uje

wpł

yw o

roge

nez

(…) n

a uk

szta

łtow

anie

po

wie

rzch

ni k

raju

• G

łów

ne je

dnos

tki t

ekto

nicz

ne

P ols

ki•

Ruc

hy g

órot

wór

cze

kszt

ałtu

jące

obs

zar

Pols

ki

5. W

ielk

ie z

lodo

wac

enia

pl

ejst

oceń

skie

i ic

h w

pływ

na

kraj

obra

z Po

lski

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

opi

suje

cec

hy

uksz

tałt

owan

ia p

owie

rzch

ni

Pols

ki i 

okre

śla

jej z

wią

zek

z bu

dow

ą ge

olog

iczn

ą i w

ykaz

uje

wpł

yw (…

) zl

odow

aceń

na

uksz

tałt

owan

ie

pow

ierz

chni

kra

ju

• C

hron

olog

ia z

lodo

wac

eń

plej

stoc

eńsk

ich

• Z

asię

gi z

lodo

wac

eń

plej

stoc

eńsk

ich

• W

pływ

zlo

dow

aceń

na

 kra

jobr

az P

olsk

i

Nr

i tem

at le

kcji

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

II

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

III

i IV

–

zakr

es p

odst

awow

y

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

IV

– za

kres

roz

szer

zony

Głó

wne

zag

adni

enia

w

ynik

ając

e z 

pods

taw

y pr

ogra

mow

ej

51

6. Z

różn

icow

anie

uk

szta

łtow

ania

po

wie

rzch

ni P

olsk

i

• U

czeń

roz

pozn

aje

na m

apie

hi

psom

etry

czne

j niz

iny,

wyż

yny

i gór

y

• U

czeń

wyk

azuj

e za

leżn

ości

po

mię

dzy

wsp

ółcz

esną

rz

eźbą

Pol

ski a

 wyb

rany

mi

wyd

arze

niam

i geo

logi

czny

mi

• U

czeń

opi

suje

cec

hy

uksz

tałt

owan

ia p

owie

rzch

ni

Pols

ki i 

okre

śla

jej z

wią

zek

z 

budo

wą

geol

ogic

zną

i w

ykaz

uje

wpł

yw o

roge

nez

i zlo

dow

aceń

na

uksz

tałt

owan

ie

pow

ierz

chni

kra

ju

• St

rukt

ura

wys

okoś

ciow

a po

wie

rzch

ni k

raju

• Pa

sow

y ch

arak

ter

uksz

tałt

owan

ia p

owie

rzch

ni

Pols

ki•

Głó

wne

kra

iny

geog

rafic

zne

(reg

iony

fizy

czno

geog

rafic

zne)

Po

lski

7–8.

Klim

at P

olsk

i(b

rak

zapi

sów

)•

Ucz

eń p

odaj

e gł

ówne

cec

hy

klim

atu

Pols

ki; w

ykaz

uje

ich

zwią

zek

z cz

ynni

kam

i je

ksz

tałt

ując

ymi;

wyj

aśni

a m

echa

nizm

pow

staw

ania

w

iatr

u ha

lneg

o i b

ryzy

mor

skie

j

• U

czeń

cha

rakt

eryz

uje

klim

at

Pols

ki n

a po

dsta

wie

dan

ych

liczb

owyc

h i m

ap

klim

atyc

znyc

h i o

ceni

a

gosp

odar

cze

kons

ekw

encj

e zr

óżni

cow

ania

dłu

gośc

i okr

esu

weg

etac

yjne

go w

 Pol

sce

• Po

łoże

nie

Pols

ki w

zglę

dem

st

ref i

 typó

w k

limat

u•

Cec

hy k

limat

u Po

lski

• Z

różn

icow

anie

klim

atu

(w ty

m te

mpe

ratu

ry p

owie

trza

i o

padó

w)

• Te

rmic

zne

pory

rok

u i o

kres

w

eget

acyj

ny•

Gos

poda

rcze

kon

sekw

encj

e zr

óżni

cow

ania

klim

atu

9. C

hara

kter

ysty

ka s

ieci

w

odne

j Pol

ski

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

• Si

eć r

zecz

na P

olsk

i•

Roz

mie

szcz

enie

jezi

or w

 Pol

sce

10. W

ahan

ia s

tanó

w w

ody

w r

zeka

ch(b

rak

zapi

sów

)(b

rak

zapi

sów

)•

Ucz

eń o

maw

ia c

echy

reż

imu

pols

kich

rze

k•

Zas

ilani

e rz

ek•

Reż

im w

ody

rzek

Pol

ski

• W

ezbr

ania

i po

wod

zie

11. C

zy P

olsk

a je

st k

raje

m

zaso

bnym

w w

odę?

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

cha

rakt

eryz

uje

skła

dow

e bi

lans

u w

odne

go P

olsk

i w r

oku

hydr

olog

iczn

ym•

Ucz

eń w

yjaś

nia

przy

czyn

y ni

edob

oru

wod

y w

 wyb

rany

ch

regi

onac

h i w

skaz

uje

skut

ki

gosp

odar

cze

• Bi

lans

wod

ny P

olsk

i •

Zas

oby

wod

ne P

olsk

i•

Obs

zary

nad

mia

rów

i n

iedo

boró

w w

ody

w P

olsc

e

12. R

eten

cyjn

a ro

la je

zior

i s

ztuc

znyc

h

zbio

rnik

ów w

odny

ch

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

wsk

azuj

e zn

acze

nie

przy

rodn

icze

i go

spod

arcz

e je

zior

i sz

tucz

nych

zbi

orni

ków

w

odny

ch

• G

enet

yczn

e ty

py je

zior

Pol

ski

• Z

nacz

enie

jezi

or w

 prz

yrod

zie

i gos

poda

rce

• Z

bior

niki

ret

ency

jne

w P

olsc

e i i

ch fu

nkcj

e

13. G

leby

Pol

ski

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

wyj

aśni

a w

ystę

pow

anie

gl

eb s

tref

owyc

h i n

iest

refo

wyc

h w

 Pol

sce

• R

ozm

iesz

czen

ie g

leb

stre

fow

ych

• R

ozm

iesz

czen

ie g

leb

nies

tref

owyc

h w

 pow

iąza

niu

z w

arun

kam

i śro

dow

iska

52

14. R

oślin

ność

Pol

ski

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

cha

rakt

eryz

uje

typy

na

tura

lnyc

h zb

ioro

wis

k ro

ślin

nych

i w

skaz

uje

char

akte

ryst

yczn

e ga

tunk

i

• Ty

py z

bior

owis

k le

śnyc

h•

Typy

zbi

orow

isk

niel

eśny

ch•

Gat

unki

roś

lin

char

akte

ryst

yczn

e dl

a po

szcz

egól

nych

zbi

orow

isk

15. P

rzeg

ląd

krai

n

geog

rafic

znyc

h Po

lski

–

pobr

zeża

• U

czeń

cha

rakt

eryz

uje

wyb

rane

kr

ajob

razy

Pol

ski:

gór

wys

okic

h, w

yżyn

y w

apie

nnej

, ni

zinn

y, p

ojez

iern

y, n

adm

orsk

i, w

ielk

omie

jski

, prz

emys

łow

y,

roln

iczy

ora

z w

skaz

uje

je n

a m

apie

• U

czeń

pod

aje

przy

kład

y za

leżn

ości

mię

dzy

cech

ami

kraj

obra

zu a

 form

ami

dzia

łaln

ości

czł

owie

ka

• U

czeń

wsk

azuj

e na

map

ie

głów

ne r

egio

ny g

eogr

aficz

ne

Pols

ki•

Ucz

eń c

hara

kter

yzuj

e, n

a po

dsta

wie

map

tem

atyc

znyc

h,

środ

owis

ko p

rzyr

odni

cze

głów

nych

reg

ionó

w

geog

rafic

znyc

h Po

lski

ze

szcz

egól

nym

uw

zglę

dnie

niem

w

łasn

ego

regi

onu

(rów

nież

na

pod

staw

ie o

bser

wac

ji te

reno

wyc

h)

• U

czeń

oce

nia

wal

ory

i okr

eśla

ce

chy

środ

owis

ka d

ecyd

ując

e o 

kraj

obra

zie

wyb

rany

ch k

rain

ge

ogra

ficzn

ych

Pols

ki

• U

czeń

prz

edst

awia

do

min

anty

śro

dow

iska

kra

in

geog

rafic

znyc

h Po

lski

na

pods

taw

ie m

ap te

mat

yczn

ych,

da

nych

sta

tyst

yczn

ych

i obs

erw

acji

bezp

ośre

dnic

h

• W

 pod

staw

ie p

rogr

amow

ej

nie

prec

yzuj

e si

ę, k

tóre

kra

iny

geog

rafic

zne

ucze

ń m

a w

ybra

ć do

ana

lizy.

Z te

go p

owod

u w

 pro

gram

ie p

ropo

nuje

się

pr

zegl

ąd g

łów

nych

kra

in

geog

rafic

znyc

h Po

lski

16. P

rzeg

ląd

krai

n

geog

rafic

znyc

h Po

lski

–

poje

zier

za

17. P

rzeg

ląd

krai

n

geog

rafic

znyc

h Po

lski

–

nizi

ny ś

rodk

owej

Pol

ski

18. P

rzeg

ląd

krai

n

geog

rafic

znyc

h Po

lski

–

wyż

yny

19. P

rzeg

ląd

krai

n

geog

rafic

znyc

h Po

lski

–

kotli

ny

20. P

rzeg

ląd

krai

n

geog

rafic

znyc

h Po

lski

–

Sude

ty

21. P

rzeg

ląd

krai

n

geog

rafic

znyc

h Po

lski

–

Besk

idy

i Pog

órze

K

arpa

ckie

22. P

rzeg

ląd

krai

n

geog

rafic

znyc

h Po

lski

–

Tatr

y i P

odta

trze

23. P

rzeg

ląd

krai

n

geog

rafic

znyc

h Po

lski

–

wła

sny

regi

on

Nr

i tem

at le

kcji

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

II

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

III

i IV

–

zakr

es p

odst

awow

y

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

IV

– za

kres

roz

szer

zony

Głó

wne

zag

adni

enia

w

ynik

ając

e z 

pods

taw

y pr

ogra

mow

ej

53

24. C

echy

Mor

za

Bałt

ycki

ego

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

prz

edst

awia

głó

wne

ce

chy

poło

żeni

a or

az

środ

owis

ka p

rzyr

odni

czeg

o M

orza

Bał

tyck

iego

; wyk

azuj

e zn

acze

nie

gosp

odar

cze

Mor

za

Bałt

ycki

ego

oraz

prz

yczy

ny

degr

adac

ji je

go w

ód

(bra

k za

pisó

w)

• Po

łoże

nie

Mor

za B

ałty

ckie

go•

Cec

hy M

orza

Bał

tyck

iego

• R

ozw

ój B

ałty

ku•

Zna

czen

ie g

ospo

darc

ze•

Przy

czyn

y de

grad

acji

wód

25. C

echy

śro

dow

iska

pr

zyro

dnic

zego

Pol

ski

(P)

––

––

26. C

echy

śro

dow

iska

pr

zyro

dnic

zego

Pol

ski

(K)

––

–Sp

raw

dzia

n dz

iało

wy

RA

ZEM

26 g

odz.

D

ZIA

Ł I

VB

. Geo

grafi

a Po

lski

– z

agad

nien

ia lu

dnoś

ciow

e

1–2.

Roz

wój

dem

ogra

ficzn

y lu

dnoś

ci P

olsk

i(b

rak

zapi

sów

)•

Ucz

eń w

yjaś

nia

i pop

raw

nie

stos

uje

pods

taw

owe

poję

cia

z za

kres

u de

mog

rafii

: prz

yros

t na

tura

lny,

uro

dzen

ia i 

zgon

y,

śred

nia

dług

ość

życi

a•

Ucz

eń o

dczy

tuje

z r

óżny

ch

źród

eł in

form

acji

(m.in

. roc

znik

a st

atys

tycz

nego

ora

z pi

ram

idy

płci

i w

ieku

) dan

e do

tycz

ące:

lic

zby

ludn

ości

Pol

ski,

urod

zeń,

zg

onów

, prz

yros

tu n

atur

alne

go,

stru

ktur

y pł

ci, ś

redn

iej d

ługo

ści

życi

a w

 Pol

sce

• U

czeń

cha

rakt

eryz

uje

rozw

ój d

emog

rafic

zny

Pols

ki

w w

ybra

nych

okr

esac

h na

pod

staw

ie d

anyc

h st

atys

tycz

nych

i w

yjaś

nia

zmia

ny k

szta

łtu

pira

mid

y w

ieku

i p

łci l

udno

ści P

olsk

i wra

z z 

rozw

ojem

gos

poda

rczy

m

oraz

por

ównu

je ją

z in

nym

i pa

ństw

ami

• Z

mia

ny li

czby

ludn

ości

Pol

ski

• Z

mia

ny s

truk

tury

de

mog

rafic

znej

ludn

ości

Pol

ski

• W

ahan

ia p

rzyr

ostu

na

tura

lneg

o, s

topy

ur

odze

ń i z

gonó

w o

raz

ich

kons

ekw

encj

e•

Ana

liza

pira

mid

y pł

ci i 

wie

ku

ludn

ości

Pol

ski

• St

rukt

ura

dem

ogra

ficzn

a Po

lski

w p

orów

nani

u z 

inny

mi

kraj

ami E

urop

y i ś

wia

ta

3. P

rzyc

zyny

ni

erów

nom

iern

ego

rozm

iesz

czen

ia lu

dnoś

ci

Pols

ki

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

cha

rakt

eryz

uje,

na

pods

taw

ie m

ap g

ęsto

ści

zalu

dnie

nia,

zró

żnic

owan

ie

rozm

iesz

czen

ia lu

dnoś

ci

w P

olsc

e i z

amie

szki

wan

ym

regi

onie

ora

z w

yjaś

nia

te r

óżni

ce c

zynn

ikam

i pr

zyro

dnic

zym

i, hi

stor

yczn

ymi,

ekon

omic

znym

i

(bra

k za

pisó

w)

• R

ozm

iesz

czen

ie lu

dnoś

ci P

olsk

i•

Czy

nnik

i roz

mie

szcz

enia

lu

dnoś

ci w

 Pol

sce

oraz

ich

przy

kład

y z 

różn

ych

częś

ci

kraj

u

54

4. Z

mia

ny s

truk

tury

za

trud

nien

ia lu

dnoś

ci

Pols

ki

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

wyj

aśni

a zm

iany

w

 str

uktu

rze

zatr

udni

enia

lu

dnoś

ci P

olsk

i

Zm

iany

str

uktu

ry s

połe

czno

- -z

awod

owej

ludn

ości

Pol

ski

5. R

egio

naln

e zr

óżni

cow

a-ni

e ry

nku

prac

y w

 Pol

sce

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

wyk

azuj

e ró

żnic

e w

 str

uktu

rze

zatr

udni

enia

lu

dnoś

ci w

 Pol

sce

i we

wła

snym

reg

ioni

e•

Ucz

eń p

odaj

e gł

ówne

, akt

ualn

e pr

oble

my

rynk

u pr

acy

w P

olsc

e i w

e w

łasn

ym r

egio

nie

• U

czeń

wsk

azuj

e re

gion

alne

zr

óżni

cow

anie

ryn

ku p

racy

w

 Pol

sce

• Z

różn

icow

anie

poz

iom

u do

chod

ów lu

dnoś

ci P

olsk

i•

Ryn

ek p

racy

wie

lkic

h m

iast

i o

bsza

rów

wie

jski

ch•

Bezr

oboc

ie w

 Pol

sce,

jego

pr

zycz

yny

i sku

tki

6. M

igra

cje

ludn

ości

Pol

ski

(bra

k za

pisó

w)

• II

I –

Ucz

eń o

dczy

tuje

wie

lkoś

ć i g

łów

ne k

ieru

nki m

igra

cji

z Po

lski

i do

Pol

ski

• IV

– U

czeń

cha

rakt

eryz

uje

wsp

ółcz

esne

kie

runk

i em

igra

cji

Pola

ków

i cz

ynni

ki w

pływ

ając

e na

atr

akcy

jnoś

ć ni

ektó

rych

pa

ństw

dla

imig

rant

ów

• U

czeń

ana

lizuj

e ok

reso

we

zmia

ny s

alda

mig

racj

i ze

wnę

trzn

ych

i wew

nętr

znyc

h or

az w

yjaś

nia

ich

przy

czyn

y

• W

ielk

ie m

igra

cje

ludn

ości

Po

lski

• C

zynn

iki e

mig

racj

i Pol

aków

• Po

lacy

za

gran

icą

• N

apły

w o

bcok

rajo

wcó

w d

o Po

lski

7. P

rzem

iany

osa

dnic

twa

wie

jski

ego

w P

olsc

e(b

rak

zapi

sów

)(b

rak

zapi

sów

)•

Ucz

eń w

yjaś

nia

zmia

ny

(…) o

sadn

ictw

a w

iejs

kieg

o,

wią

żąc

je z

 prz

emia

nam

i go

spod

arcz

ymi i

 spo

łecz

nym

i w

 Pol

sce

• Pr

zem

iany

osa

dnic

twa

wie

jski

ego

w P

olsc

e•

Przy

czyn

y m

oder

niza

cji w

si•

Proc

esy

urba

niza

cyjn

e w

 oto

czen

iu w

ielk

ich

mia

st

8. R

ozw

ój m

iast

Pol

ski

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

ana

lizuj

e, p

orów

nuje

, oc

enia

roz

mie

szcz

enie

i w

ielk

ość

mia

st w

 Pol

sce

i zam

iesz

kiw

anym

re

gion

ie; w

yjaś

nia

przy

czyn

y ro

zwoj

u w

ielk

ich

mia

st w

 Pol

sce

• U

czeń

wyj

aśni

a zm

iany

pr

oces

ów u

rban

izac

yjny

ch

(…) w

iążą

c je

z p

rzem

iana

mi

gosp

odar

czym

i i s

połe

czny

mi

w P

olsc

e

• Pr

zycz

yny

prze

mia

n ur

bani

zacy

jnyc

h w

 Pol

sce

• W

ielk

ie m

iast

a i z

espo

ły

mie

jski

e ce

chą

wsp

ółcz

esne

j ur

bani

zacj

i

9. Ja

cy je

steś

my

– ce

chy

po

lskie

go sp

ołec

zeńs

twa

(P)

––

––

10. J

acy

jest

eśm

y –

cech

y po

lski

ego

sp

ołec

zeńs

twa

(K)

––

–Sp

raw

dzia

n dz

iało

wy

RA

ZEM

10 g

odz.

Nr

i tem

at le

kcji

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

II

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

III

i IV

–

zakr

es p

odst

awow

y

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

IV

– za

kres

roz

szer

zony

Głó

wne

zag

adni

enia

w

ynik

ając

e z 

pods

taw

y pr

ogra

mow

ej

55

DZI

AŁ

IV

C. G

eogr

afia

Pols

ki –

dzi

ałal

ność

gos

poda

rcza

1–2.

War

unki

pro

dukc

ji ro

lnej

w P

olsc

e(b

rak

zapi

sów

)•

Ucz

eń w

yróż

nia

głów

ne

cech

y st

rukt

ury

użyt

kow

ania

zi

emi,

wie

lkoś

ci i 

wła

snoś

ci

gosp

odar

stw

rol

nych

, za

siew

ów i 

hodo

wli

w P

olsc

e na

pod

staw

ie a

naliz

y m

ap,

wyk

resó

w, d

anyc

h lic

zbow

ych

• U

czeń

oce

nia

pozi

om

wyk

orzy

stan

ia w

arun

ków

na

tura

lnyc

h na

pod

staw

ie

wie

lkoś

ci i 

rodz

ajów

pro

dukc

ji ro

lnic

zej w

 por

ówna

niu

z in

nym

i pań

stw

ami U

nii

Euro

pejs

kiej

• Pr

zyro

dnic

ze w

arun

ki r

ozw

oju

roln

ictw

a w

 Pol

sce

• Po

zapr

zyro

dnic

ze w

arun

ki

rozw

oju

roln

ictw

a w

 Pol

sce

3. P

rzem

iany

str

uktu

raln

e po

lski

ego

roln

ictw

a(b

rak

zapi

sów

)•

Ucz

eń p

odaj

e pr

zycz

yny

zróż

nico

wan

ia

w r

ozm

iesz

czen

iu w

ybra

nych

up

raw

(psz

enic

y, z

iem

niak

ów,

bura

ków

cuk

row

ych)

ora

z ch

owu

bydł

a i t

rzod

y ch

lew

nej

w P

olsc

e

• U

czeń

wsk

azuj

e zm

iany

st

rukt

ural

ne z

acho

dząc

e w

 pol

skim

rol

nict

wie

• C

echy

rol

nict

wa

P ols

ki

w p

orów

nani

u z 

inny

mi

kraj

ami E

urop

y•

Prze

kszt

ałce

nia

stru

ktur

alne

w

 rol

nict

wie

Pol

ski

4. K

ieru

nki p

rodu

kcji

roln

ej w

 Pol

sce

na tl

e Eu

ropy

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

oce

nia

pozi

om

wyk

orzy

stan

ia w

arun

ków

na

tura

lnyc

h na

pod

staw

ie

wie

lkoś

ci i 

rodz

ajów

pro

dukc

ji ro

lnic

zej w

 por

ówna

niu

z in

nym

i pań

stw

ami U

nii

Euro

pejs

kiej

• R

ozm

iesz

czen

ie u

praw

i c

how

u zw

ierz

ąt w

 Pol

sce

jako

sku

tek

oddz

iały

wan

ia

czyn

nikó

w p

rzyr

odni

czyc

h i p

oza p

rzyr

odni

czyc

h•

Efek

tyw

ność

pol

skie

go

roln

ictw

a w

 por

ówna

niu

z in

nym

i kra

jam

i

5. Z

asob

y na

tura

lne

P ols

ki(b

rak

zapi

sów

)•

Ucz

eń w

ymie

nia

głów

ne r

odza

je

zaso

bów

nat

ural

nych

Pol

ski

i wła

sneg

o re

gion

u: la

sów

, wód

, gl

eb, s

urow

ców

min

eral

nych

; ko

rzys

tają

c z 

map

y, o

pisu

je

ich

rozm

iesz

czen

ie i 

okre

śla

znac

zeni

e go

spod

arcz

e

• U

czeń

wsk

azuj

e ob

szar

y w

ystę

pow

ania

pod

staw

owyc

h za

sobó

w n

atur

alny

ch

i ana

lizuj

e zm

iany

wie

lkoś

ci ic

h ek

splo

atac

ji

• R

ozm

iesz

czen

ie s

urow

ców

m

iner

alny

ch w

 Pol

sce

• Su

row

ce p

ocho

dzen

ia r

olne

go

i leś

nego

6. P

robl

emy

prod

ukcj

e en

ergi

i ele

ktry

czne

j w

 Pol

sce

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

prz

edst

awia

, na

pods

taw

ie r

óżny

ch ź

róde

ł in

form

acji,

str

uktu

rę

wyk

orzy

stan

ia ź

róde

ł en

ergi

i w P

olsc

e i o

ceni

a je

j w

pływ

na

stan

śro

dow

iska

pr

zyro

dnic

zego

• U

czeń

por

ównu

je w

ielk

ość

i str

uktu

rę p

rodu

kcji

ener

gii

elek

tryc

znej

w P

olsc

e i i

nnyc

h pa

ństw

ach

świa

ta

• W

ielk

ość

i str

uktu

ra p

rodu

kcji

ener

gii e

lekt

rycz

nej w

 Pol

sce

w p

orów

nani

u z 

inny

mi

kraj

ami

• K

onse

kwen

cje

dom

inac

ji en

erge

tyki

cie

plne

j•

P osz

ukiw

anie

now

ych

spos

obów

pro

dukc

ji en

ergi

i el

ektr

yczn

ej

56

7. P

rzem

ysł –

pod

staw

ą ro

zwoj

u go

spod

arki

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

wyj

aśni

a pr

zycz

yny

zmia

n za

chod

zący

ch

w p

rzem

yśle

w P

olsc

e i w

e w

łasn

ym r

egio

nie

oraz

w

skaz

uje

najle

piej

roz

wija

jące

si

ę ob

ecni

e w

 Pol

sce

gałę

zie

prod

ukcj

i prz

emys

łow

ej

• U

czeń

wsk

azuj

e dz

iedz

iny

prod

ukcj

i prz

emys

łow

ej

dyna

mic

znie

się

roz

wija

jące

• St

rukt

ura

gałę

ziow

a pr

zem

ysłu

Po

lski

• N

ajsz

ybci

ej r

ozw

ijają

ce s

ię

gałę

zie

prze

mys

łu

8. R

estr

uktu

ryza

cja

pr

zem

ysłu

sza

nsą

czy

zagr

ożen

iem

dla

kra

ju?

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

prz

edst

awia

zm

iany

w

 gos

poda

rce

Polsk

i sp

owod

owan

e je

j res

truk

tury

zacj

ą i m

oder

niza

cją

po 1

990

r.

• R

odza

je r

estr

uktu

ryza

cji

prze

mys

łu•

Proc

esy

mod

erni

zacj

i pr

zem

ysłu

i ic

h ko

nsek

wen

cje

9. I

nwes

tycj

e za

gran

iczn

e ja

ko s

zans

a

przy

spie

szen

ia

mod

erni

zacj

i kra

ju

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

wsk

azuj

e pr

zykł

ady

i zna

czen

ie in

wes

tycj

i za

gran

iczn

ych

w P

olsc

e dl

a ro

zwoj

u sp

ołec

zno-

-g

ospo

darc

zego

kra

ju

• W

pływ

inw

esty

cji

zagr

anic

znyc

h na

roz

wój

sp

ołec

zno-

ekon

omic

zny

kraj

u•

Spec

jaln

e st

refy

eko

nom

iczn

e i p

arki

tech

nolo

gicz

ne

jako

czy

nnik

prz

ycią

gają

cy

inw

esty

cje

10. U

sług

i – n

ajsz

ybci

ej

rozw

ijają

cy s

ię s

ekto

r go

spod

arki

Pol

ski

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

roz

różn

ia r

odza

je

usłu

g; w

yjaś

nia

szyb

ki r

ozw

ój

wyb

rany

ch u

sług

w P

olsc

e i w

e w

łasn

ym r

egio

nie

• U

czeń

prz

edst

awia

zr

óżni

cow

anie

sek

tora

usł

ug

w P

olsc

e i i

nnyc

h pa

ństw

ach

Uni

i Eur

opej

skie

j

• St

rukt

ura

usłu

g w

 Pol

sce

w p

orów

nani

u z 

inny

mi k

raja

mi

• Pr

zycz

yny

i nas

tęps

twa

szyb

kieg

o ro

zwoj

u us

ług

w P

olsc

e

11. S

praw

ny tr

ansp

ort

i łąc

znoś

ć –

pods

taw

ą ro

zwoj

u go

spod

arki

(P)

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

opi

suje

na

pods

taw

ie m

ap

i wyj

aśni

a zr

óżni

cow

anie

gęs

tośc

i i j

akoś

ci si

eci t

rans

port

owej

w

 Pol

sce

i wyk

azuj

e je

j wpł

yw

na r

ozw

ój in

nych

dzi

edzi

n dz

iała

lnoś

ci g

ospo

darc

zej

(bra

k za

pisó

w)

• Po

rów

nani

e si

eci t

rans

port

owej

Po

lski

• K

onie

czno

ść m

oder

niza

cji

tran

spor

tu•

Wpł

yw tr

ansp

ortu

na

rozw

ój

inny

ch d

zied

zin

gosp

odar

ki

12. S

kutk

i prz

eksz

tałc

eń

wła

snoś

ciow

ych

w

 gos

poda

rce

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

pod

aje

przy

kład

y pr

zeks

ztał

ceń

wła

snoś

ciow

ych

w p

olsk

iej g

ospo

darc

e m

ając

e w

pływ

na

zmia

ny s

truk

tury

pr

oduk

cji i

 sto

pień

zas

poko

jeni

a po

trze

b m

ater

ialn

ych

i usł

ug

• Sk

utki

prz

ejśc

ia o

d go

spod

arki

ce

ntra

lnie

kie

row

anej

do

wol

nory

nkow

ej•

Skut

ki p

rzek

szta

łceń

w

łasn

ości

owyc

h w

 gos

poda

rce

Nr

i tem

at le

kcji

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

II

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

III

i IV

–

zakr

es p

odst

awow

y

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

IV

– za

kres

roz

szer

zony

Głó

wne

zag

adni

enia

w

ynik

ając

e z 

pods

taw

y pr

ogra

mow

ej

57

13. P

olsk

ie p

rodu

kty

i u

sług

i na

rynk

u

mię

dzyn

arod

owym

(bra

k za

pisó

w)

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

wsk

azuj

e gł

ówny

ch

part

neró

w h

andl

owyc

h or

az k

ieru

nki g

eogr

aficz

ne

i str

uktu

rę to

war

ową

wym

iany

mię

dzyn

arod

owej

Po

lski

• M

iejs

ce P

olsk

i w E

urop

ie

i św

ieci

e w

 wyb

rany

ch

dzie

dzin

ach

prod

ukcj

i i u

sług

• To

war

y ek

spor

tow

ane

i im

port

owan

e•

Zm

iany

kie

runk

ów

geog

rafic

znyc

h i s

truk

tury

to

war

owej

han

dlu

zagr

anic

zneg

o Po

lski

14. K

onie

czno

ść o

chro

ny

środ

owis

ka n

atur

alne

go

nasz

ego

kraj

u

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

wyk

azuj

e ko

niec

znoś

ć oc

hron

y śr

odow

iska

przy

rodn

icze

go i 

kultu

row

ego

w P

olsc

e; w

ymie

nia

form

y je

go o

chro

ny, p

ropo

nuje

ko

nkre

tne

dzia

łani

a na

rze

cz

jego

och

rony

we

wła

snym

re

gion

ie

• U

czeń

uza

sadn

ia k

onie

czno

ść

dzia

łań

na r

zecz

res

tytu

cji

i zac

how

ania

nat

ural

nych

el

emen

tów

śro

dow

iska

w

 Pol

sce

(w ty

m ta

kże

dzia

łań

pode

jmow

anyc

h w

e w

spół

prac

y z 

inny

mi

pańs

twam

i)

• P r

zykł

ady

czyn

nej o

chro

ny

środ

owis

ka w

 Pol

sce

• Pr

zykł

ady

ochr

ony

praw

nej

obsz

arów

i tw

orów

prz

yrod

y•

Mię

dzyn

arod

owe

reze

rwat

y bi

osfe

ry

15. R

egio

ny tu

ryst

yczn

e Po

lski

(P)

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

wyk

azuj

e na

pr

zykł

adac

h w

alor

y tu

ryst

yczn

e Po

lski

ora

z op

isuj

e ob

iekt

y zn

ajdu

jące

si

ę na

Liś

cie

Świa

tow

ego

Dzi

edzi

ctw

a K

ultu

row

ego

i Prz

yrod

nicz

ego

Ludz

kośc

i•

Ucz

eń p

rzed

staw

ia,

np. w

 form

ie p

reze

ntac

ji m

ultim

edia

lnej

, wal

ory

tury

styc

zne

wyb

rane

go

regi

onu

geog

rafic

zneg

o ze

sz

czeg

ólny

m u

wzg

lędn

ieni

em

jego

wal

orów

kul

turo

wyc

h•

Ucz

eń p

roje

ktuj

e i o

pisu

je,

na p

odst

awie

map

tu

ryst

yczn

ych,

tem

atyc

znyc

h,

ogól

noge

ogra

ficzn

ych

i wła

snyc

h ob

serw

acji

tere

now

ych,

pod

róż

wzd

łuż

wyb

rane

j tra

sy w

e w

łasn

ym

regi

onie

, uw

zglę

dnia

jąc

wal

ory

przy

rodn

icze

i k

ultu

row

e

(bra

k za

pisó

w)

• C

hara

kter

ysty

ka w

ybra

nego

re

gion

u tu

ryst

yczn

ego

Pols

ki

58

16–1

7. R

egio

naln

e

zróż

nico

wan

ie

pote

ncja

łu

gosp

odar

czeg

o Po

lski

(P)

(bra

k za

pisó

w)

• U

czeń

opi

suje

, na

pods

taw

ie

map

tem

atyc

znyc

h,

najw

ażni

ejsz

e ce

chy

gosp

odar

ki

regi

onów

geo

grafi

czny

ch P

olsk

i or

az ic

h zw

iąze

k z 

war

unka

mi

przy

rodn

iczy

mi

(bra

k za

pisó

w)

• C

hara

kter

ysty

ka w

ybra

nego

w

ojew

ództ

wa,

okr

ęgu

prze

mys

łow

ego

lub

regi

onu

roln

icze

go P

olsk

i •

Oce

na w

alor

ów

przy

rodn

iczy

ch, s

połe

czny

ch

i eko

nom

iczn

ych

wyb

rane

go

regi

onu

Pols

ki

18. S

zans

e i b

arie

ry

rozw

oju

gosp

odar

czeg

o Po

lski

(P)

––

––

19. S

zans

e i b

arie

ry

rozw

oju

gosp

odar

czeg

o Po

lski

(K)

––

–Sp

raw

dzia

n dz

iało

wy

RA

ZEM

19 g

odz.

RA

ZEM

MO

DU

Ł IV

55 g

odz.

RA

ZEM

PR

OG

RA

M20

0 go

dz.

Lekc

je p

rzez

nacz

one

na p

roje

kt g

eogr

aficz

ny5

godz

.

Lekc

je d

o dy

spoz

ycji

nauc

zyci

ela

35 g

odz.

RA

ZEM

240

godz

.

Sym

bole

jedn

olit

erow

e oz

nacz

ają

typ

lub

mie

jsce

lekc

ji:

O –

lekc

ja o

rgan

izac

yjna

, P

– le

kcja

pow

tórz

enio

wa,

K

– le

kcja

kon

trol

no-o

ceni

ając

a,

T –

lekc

ja w

 tere

nie

Nr

i tem

at le

kcji

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

II

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

III

i IV

–

zakr

es p

odst

awow

y

Wym

agan

ia z

apis

ane

w p

odst

awie

pro

gram

owej

dl

a et

apu

IV

– za

kres

roz

szer

zony

Głó

wne

zag

adni

enia

w

ynik

ając

e z 

pods

taw

y pr

ogra

mow

ej

59

1.4. OGÓLNE OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW Uczeń jest podmiotem, którego wspiera się w  prawidłowym rozwoju, zgodnym z  jego zainteresowa-niami i potrzebami, ale niekolidującymi z wymaganiami życia społecznego. Realizacja programu po-lega zarówno na rozwijaniu u uczniów zainteresowań i kształtowaniu postaw, jak i zdobywaniu przez nich konkretnych osiągnięć intelektualnych. Jako osiągnięcie ucznia rozumie się taki zespół wiadomości i umiejętności z określonej dziedziny wiedzy, który jest niezbędny do wykonania konkretnego zadania. Osiągnięcie ucznia jest rezultatem procesu uczenia się, przebiegającego pod wpływem określonych wy-magań programowych. Zapisy osiągnięć i wymagań programowych są takie same, inny jest jednak punkt odniesienia: osiągnięcia zdobywa uczeń, starając się spełnić wymagania stawiane przez nauczyciela re-alizującego program nauczania.

Z punktu widzenia efektów pracy dydaktycznej rozpatrywać należy dwie kategorie osiągnięć ucznia: oczekiwane i rzeczywiste. Pierwsze z nich przewidziane są programem nauczania, drugie zaś są faktycz-nym rezultatem procesu uczenia się. Pełna realizacja programu następuje wówczas, gdy zakres wyma-gań programowych zrówna się z oczekiwanymi osiągnięciami ucznia. Ze względu na stopień szczegóło-wości, w programie rozróżnia się osiągnięcia ogólne i szczegółowe. Osiągnięcia ogólne uczeń zdobywa w trakcie realizacji całego programu, w wyniku wielokrotnych powtórzeń określonych czynności, nato-miast osiągnięcia szczegółowe – w ramach konkretnej lekcji. Osiągnięcia ogólne nie odnoszą się do kon-kretnej treści programowej, są zdobywane na różnych lekcjach, za każdym razem w odmiennej sytuacji zadaniowej. Praca nad rozwiązywaniem zadań geograficznych dzieli się na trzy podstawowe etapy: 1. zdobywanie informacji,2. przetwarzanie informacji,3. prezentowanie informacji.

Każdy z etapów wymaga wypracowania odmiennych procedur postępowania i zastosowania innych wiadomości i umiejętności, czyli wykorzystania innych osiągnięć ogólnych. Zgodnie z założeniami pro-gramu uczeń ma osiągnięcia ogólne z  zakresu zdobywania informacji, jeżeli podczas rozwiązywania zadań geograficznych potrafi posługiwać się:1. mapą, w szczególności orientować się w przestrzeni geograficznej, lokalizować na mapie i przy

jej pomocy punkty na powierzchni Ziemi, określać ich wzajemne położenie i wyznaczać kie-runki;

2. terminologią geograficzną oraz regułami i  teoriami stosowanymi w geografii, czyli rozumie język przedmiotu;

3. danymi statystycznymi, prezentowanymi w postaci tabelarycznej lub graficznej;4. obliczeniami matematycznymi łącznie z doborem i wyprowadzaniem odpowiednich wzorów mate-

matycznych;5. zasobami informacji, wykorzystując różnorodne źródła wiedzy, np. literaturę popularnonaukową,

czasopisma, przewodniki turystyczne, internet, programy radiowe i telewizyjne. Uczeń:a) śledzi na bieżąco przebieg zjawisk społecznych, ekonomicznych i politycznych w skali globalnej,

krajowej, regionalnej, lokalnej;b) aktywnie poszukuje, uzyskuje i ocenia materiał źródłowy pod względem wiarygodności i przydat-

ności do określonego celu;c) odczytuje informacje prezentowane w różnej postaci: map, planów, rysunków, profilów, przekro-

jów, fotografii, wykresów, diagramów, schematów, modeli, tabel, danych statystycznych i tekstu;d) gromadzi, selekcjonuje, porządkuje i klasyfikuje zdobyte informacje wg przyjętych kryteriów;e) dokonuje porównań, odnajduje różnice i podobieństwa między poznawanymi obiektami i zja-

wiskami.

Uczeń spełnił założenia ogólne z zakresu przetwarzania informacji, jeżeli podczas rozwiązywania zadań geograficznych potrafi:1. opisywać lub charakteryzować zjawiska i procesy przyrodnicze, społeczne, ekonomiczne i polityczne

w skali globalnej, krajowej, regionalnej, lokalnej, uwzględniając ich rozmieszczenia, natężenia, zróż-nicowania, przebiegu, struktury i mechanizmu działania, a także wyjaśniać ich przyczyny, wykazy-wać zależności między nimi;

2. formułować problemy wynikające z funkcjonowania społeczeństw, gospodarki, szczególnie w powią-zaniu ze środowiskiem przyrodniczym;

3. na podstawie uzyskanych informacji przewidywać zmiany w przyrodzie i w działaniach ludzi, a także przewidywać skutki tych zmian w skali globalnej, regionalnej i lokalnej;

60

4. oceniać walory środowiska przyrodniczego z punktu widzenia określonych potrzeb społeczeństwa i jego działalności;

5. uzasadniać konieczność ochrony środowiska przyrodniczego i  racjonalnego gospodarowania jego zasobami;

6. kształtować własny pogląd na świat, wyrażać opinie oraz oceniać i uzasadniać decyzje mające wpływ na życie społeczne, gospodarkę i środowisko przyrodnicze, mając na względzie różne punkty widze-nia;

7. wysuwać własne propozycje przeciwdziałania niepożądanym zjawiskom społecznym, ekonomicz-nym i politycznym oraz w środowisku przyrodniczym.

Przyjmuje się też, że uczeń spełnił osiągnięcia ogólne z  zakresu prezentowania informacji, jeżeli potrafi ustnie, pisemnie i graficznie przedstawić w zrozumiały sposób wybrane zagadnienie, z użyciem zróżnicowanych technik informacyjno-komunikacyjnych.

1.5. POSTAWY UCZNIÓWZgodnie z  założeniami podstawy programowej, do celów wychowawczych szkoły ponadgimnazjalnej należy m.in. kształtowanie u uczniów postaw sprzyjających ich dalszemu rozwojowi indywidualnemu i  społecznemu, takich jak: uczciwość, wiarygodność, odpowiedzialność, wytrwałość, poczucie włas- nej wartości, szacunek dla innych ludzi, ciekawość poznawcza, kreatywność, przedsiębiorczość, kultu-ra osobista, gotowość do uczestnictwa w kulturze, podejmowania inicjatyw oraz do pracy zespołowej. W rozwoju społecznym bardzo ważne jest kształtowanie postawy obywatelskiej, postawy poszanowania obcych i własnych tradycji i kultur. Szkoła podejmuje odpowiednie kroki w celu zapobiegania wszelkiej dyskryminacji. Podczas realizacji programu nauczania geografii na pierwszy plan wysuwa się kształto-wanie postaw:1. szacunku dla praw przyrody i jej różnorodności oraz dziedzictwa kulturowego społeczeństw;2. aktywności w działaniach na rzecz ochrony przyrody i dziedzictwa kulturowego;3. postępowania zgodnie z  zasadami zdrowego stylu życia, propagowania go wśród innych ludzi,

w szczególności prawidłowego odżywiania się oraz aktywności fizycznej i intelektualnej, tworzenia środowiska sprzyjającego zdrowiu.

Cele programu należy uznać za zrealizowane, jeżeli uczeń będzie stosować wiedzę geograficzną i postawy uzyskane na lekcjach geografii nie tylko w szkole, ale także w pracy zawodowej i codziennym życiu.

61

CZĘŚĆ I I . REALIZACJA PROGRAMU

2.1. OPERACJONALIZACJA CELÓW NAUCZANIAW praktyce dydaktycznej wielokrotnie zachodzi konieczność takiego sformułowania celów, aby były one zapisane jako efekty kształcenia po poszczególnych lekcjach lub po ich cyklu. W niniejszym programie nauczania cele te określane są jako oczekiwane osiągnięcia szczegółowe uczniów, rozumiane jako zespół wiadomości i umiejętności niezbędny do wykonania ściśle określonego zadania. Osiągnięcia szczegó-łowe dotyczą konkretnego zagadnienia z treści programu. Są one wyrażone za pomocą czasowników operacyjnych, tzn. nazwana jest czynność, którą uczeń powinien umieć samodzielnie wykonywać po zakończeniu lekcji. Czasowniki te są bardzo przydatne w systemie kontroli i oceny osiągnięć uczniów, ponieważ użyte w trybie rozkazującym, zamieniają się w polecenia (zadania) dla ucznia. Jeżeli uczeń wykona te polecenia prawidłowo, przekonujemy się, że zdobył on założone w programie osiągnięcia szczegółowe, a zatem zrealizowane zostały cele programu. W tabeli 6 zamieszczono objaśnienia najczę-ściej stosowanych w nauczaniu geografii czasowników operacyjnych.

Aby sformułować osiągnięcia szczegółowe z określonego zagadnienia programowego, należy dokład-nie opisać: 1. czynność, którą uczeń wykonuje (według przykładów podanych w tabeli 6);2. warunki wykonywania tej czynności (np. w terenie, posługując się mapą, za pomocą linijki, korzysta-

jąc z danych statystycznych);3. ewentualnie sprawność i dokładność wykonywania (np. biegle, z dokładnością do 1 mm, z dokładno-

ścią do 1 stopnia).

Pełny wykaz osiągnięć szczegółowych, czyli efektów kształcenia, opracowuje nauczyciel samodziel-nie w planie wynikowym. Plan ten opisuje szczegółowo rezultat (wynik), jaki powinien zostać osiąg-nięty w  ramach określonych godzin lekcyjnych. Plan wynikowy jest uszczegółowieniem i  dopasowa-niem programu do konkretnych warunków nauczania, na które składają się: zdolności i zainteresowania uczniów, specyficzne warunki geograficzne – przyrodnicze, społeczne, gospodarcze w otoczeniu szkoły, liczba godzin lekcyjnych, dostępność środków dydaktycznych, potrzeby społeczności lokalnej, preferen-cje nauczyciela. Za pierwszoplanowe należy uważać zdobywanie tych osiągnięć szczegółowych, które są konieczne do zrealizowania celów ogólnych programu i wymagań podstawy programowej. Plan wynikowy uwzględnia: • treść nauczania, opisaną językiem efektów kształcenia (szczegółowe osiągnięcia ucznia);• metody pracy;• środki dydaktyczne.

Zapisy osiągnięć szczegółowych zawarte w planie wynikowym są niezastąpione w badaniu wyników kształcenia. Pomagają one tak dobrać i skonstruować zestawy zadań kontrolnych (sprawdzianów), aby można było obiektywnie ocenić poziom osiągnięć uczniów. Plan wynikowy, zawierający sugestie doty-czące metod nauczania i środków dydaktycznych, ułatwia także opracowanie scenariuszy lekcji.Osiągnięcia szczegółowe zapisane w planie wynikowym dzielą się według:1. kategorii celów nauczania A, B, C, D (zapamiętanie, zrozumienie oraz stosowanie wiadomości w sy-

tuacjach typowych i nietypowych);2. zagadnień treści nauczania, usystematyzowanych w postaci modułów, działów, jednostek tematycznych.

W  niniejszym planie wynikowym zrezygnowano z  podziału osiągnięć szczegółowych na poziomy (np. podstawowy, rozszerzający i dopełniający), zakładając, że podstawa programowa w każdym zapisie określa wymagania pełne, obowiązujące każdego ucznia.

Podział osiągnięć szczegółowych na kategorie ABCD nawiązuje do hierarchicznej klasyfikacji B. Nie-mierki. Dwie pierwsze kategorie – A i B dotyczą wiadomości ucznia, pozostałe – C i D określa się jako umiejętności.

Kategoria A – zapamiętanie wiadomości, oznacza zdolność ucznia do odtworzenia informacji w ta-kiej samej postaci, w jakiej była mu podana. Zapamiętanie może dotyczyć na przykład liczb, jednostek miar, dat, nazw, symboli, faktów, praw i teorii naukowych, metod i procedur postępowania, a także cech, położenia, uporządkowania i sklasyfikowania obiektów.

Kategoria B – zrozumienie wiadomości, oznacza zdolność ucznia do przedstawienia informacji w in-nej formie, niż była mu podana. Zrozumienie może dotyczyć znaczenia tekstu, rysunku, wykresu, dia-gramu, fotografii, filmu, a także terminów, charakteru zjawisk, relacji między obiektami lub zjawiskami (w tym zależności, podobieństw, różnic) itp.

62

Kategoria C – zastosowanie wiadomości w  sytuacjach typowych, oznacza zdolność ucznia do za-stosowania informacji w celu osiągnięcia nowego, nieznanego wcześniej wyniku według znanej sobie procedury (drogi postępowania). Stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych może dotyczyć okre-ślania położenia i kierunków, obserwacji i pomiarów, obliczeń według wzoru, wykonywania rysunków, tworzenia zestawień tabelarycznych, konstruowania wykresów, diagramów, modeli.

Kategoria D – zastosowanie wiadomości w sytuacjach nietypowych (problemowych), oznacza zdol-ność ucznia do zastosowania informacji w  celu osiągnięcia nowego, nieznanego wcześniej wyniku według własnego pomysłu (samodzielnie opracowanej drogi postępowania). Stosowanie wiadomości w sytuacjach nietypowych może dotyczyć samodzielnego przeprowadzenia analizy i syntezy informacji, wyciągania wniosków, odnajdywania zależności, podobieństw i  różnic między obiektami bądź zjawi-skami, opracowania klasyfikacji obiektów lub zjawisk, znajdowania przyczyn, przewidywania skutków, przeprowadzenia dowodu, projektowania lub oceniania określonej działalności.

Tabela 6. Czasowniki operacyjne i ich zastosowanie do sformułowania poleceń sprawdzających

Czasowniki opisujące osiągnięcia ucznia (czynności ucznia). Uczeń:

Najczęstsze kategorie

osiągnięć ABCD

Polecenia sprawdzające

osiągnięcia ucznia

• analizuje – wyodrębnia elementy z pewnej całości, wskazuje związki między nimi, wydobywa informacje podane w różnej formie (tekst źródłowy, rysunek, wykres, fotografia, film prezentacja multimedialna itp.), aby mogły być podstawą formułowania twierdzeń, wnioskowania, interpretacji

C lub D Zanalizuj…

• charakteryzuje – określa lub opisuje cechy wyróżniające, szczególne C Scharakteryzuj…

• czyta – zamienia w myśli symbole na odpowiadające im informacje, nadaje symbolom określone znaczenie (czyta tekst, wykres, mapę itp.), jeżeli czyta ze zrozumieniem, przedstawia informacje w inny sposób, niż zostały podane

B Przeczytaj…

• definiuje, formułuje definicję – dokładnie objaśnia określony termin, precyzyjnie określa jego znaczenie D Sformułuj definicję…

• dokumentuje – zapisuje wyniki obserwacji, pomiarów, badań, doświadczeń itp. C lub D Dokumentuj, zapisz

wyniki…

• dowodzi, przeprowadza dowód – uzasadnia określone twierdzenie D Udowodnij…

• eksperymentuje, przeprowadza eksperyment, doświadczenie – wykonuje czynności służące odtworzeniu zjawiska w sztucznych warunkach

D Przeprowadź eksperyment…

• formułuje – zwięźle wyraża określoną myśl, nadaje jej konkretną formę słowną, precyzuje, tworzy spójną logicznie wypowiedź

C lub D Sformułuj wniosek…Sformułuj problem…

• identyfikuje – rozpoznaje, utożsamia, kojarzy ze sobą różne obiekty, nadaje pojedynczym symbolom określone znaczenie B Rozpoznaj…

• interpretuje – przedstawia odczytane informacje w inny sposób, niż były podane B Zinterpretuj…

• klasyfikuje – przyporządkowuje, zalicza, kwalifikuje, przypisuje zadane obiekty lub zjawiska do określonych kategorii według przyjętych lub samodzielnie dobranych kryteriów, umieszcza we właściwym miejscu

C lub D Sklasyfikuj…

• kreśli – rysuje wykres, diagram, wykonuje precyzyjny rysunek wg wzorca lub własnego pomysłu C lub D Wykreśl rysunek,

wykres…

• konstruuje – tworzy, składa całość z poszczególnych elementów (np. model, wykres, precyzyjny rysunek) wg wzorca lub własnego pomysłu

C lub D Skonstruuj…

63

Czasowniki opisujące osiągnięcia ucznia (czynności ucznia). Uczeń:

Najczęstsze kategorie

osiągnięć ABCD

Polecenia sprawdzające

osiągnięcia ucznia

• lokalizuje na mapie – odnajduje na mapie, wskazuje położenie i granice zadanego obiektu A Zlokalizuj, znajdź…

• mierzy – posługuje się przyrządami pomiarowymi w celu zbadania określonych cech lub wyznaczenia położenia (kategoria D – gdy uczeń samodzielnie dobiera przyrząd pomiarowy)

C lub D Zmierz…

• objaśnia – tłumaczy, interpretuje, przedstawia w inny, bardziej zrozumiały sposób B Objaśnij…

• oblicza – odnajduje wynik, posługując się działaniami matematycznymi C lub D Oblicz…

• obserwuje – uważnie ogląda w sposób ukierunkowany, w określonym celu, dokonuje systematycznych spostrzeżeń zgodnie z określonymi procedurami (kategoria D – gdy uczeń samodzielnie dobiera przyrządy i opracowuje procedurę obserwacji)

C lub D Zaobserwuj…

• ocenia – nadaje określonym obiektom, cechom, zjawiskom pewne wartości według określonego kryterium, porównuje z innymi, określa jakość, używając przymiotników: sprzyjający, niesprzyjający, lepszy, gorszy, słabszy, silniejszy itp., wydaje opinię, osądza

D Oceń…

• odczytuje z mapy (tabeli, schematu, wykresu, diagramu) – odnajduje określone symbole i przypisuje im odpowiednie znaczenie zgodnie z legendą mapy w celu zdobycia informacji na zadany temat

B Odczytaj…

• odnajduje – odszukuje, zdobywa określone informacje lub przedmioty, wybiera te, które spełniają określone kryteria C lub D Znajdź…

• określa – wyodrębnia cechy charakterystyczne, opisuje miejsce i granice, precyzuje, wyznacza zakres terminu, konkretyzuje, przybliża

C lub D Określ…

• opisuje – przedstawia szczegóły dotyczące wyglądu określonego obiektu lub przebiegu konkretnego zjawiska, niekoniecznie wyróżniając cechy szczególne

B Opisz…

• opracowuje – wykonuje złożone zadanie, plan, projekt, scenariusz, nadaje im określoną formę i treść D Opracuj…

• planuje – określa zamierzenia, sposoby postępowania, przewiduje kolejne czynności do wykonania, opracowuje harmonogram przedsięwzięcia

D Zaplanuj…

• podaje nazwy, liczby, wartości, cechy, definicje – odtwarza je z pamięci A Podaj…

• porównuje – wyciąga wnioski z zestawienia różnych wartości, cech itp., wymienia podobieństwa i różnice między zadanymi obiektami, używając przymiotników, np.: większe, mniejsze, wyższe, niższe, lepsze, gorsze

C Porównaj…

• porządkuje – układa w kolejności zadane obiekty, cechy lub zjawiska według określonego kryterium np. od największego do najmniejszego, od najwyższego do najniższego, od najbliższego do najdalszego

C Uporządkuj…

• posługuje się mapą – używa mapę do wykonania określonych zadań, np. w celu uzyskania informacji, orientacji w terenie, zaplanowania działań

C lub D Posłuż się, użyj…

64

Czasowniki opisujące osiągnięcia ucznia (czynności ucznia). Uczeń:

Najczęstsze kategorie

osiągnięć ABCD

Polecenia sprawdzające

osiągnięcia ucznia

• posługuje się przyrządami – używa je zgodnie z przeznaczeniem, w celu zbadania określonych cech obiektów lub zjawisk, przebiegu procesu itp.

C lub D Posłuż się, zastosuj…

• posługuje się terminem – stosuje je we właściwej sytuacji, w odpowiednim miejscu, używa zgodnie z jego znaczeniem C Zastosuj…

• projektuje, opracowuje projekt – układa szczegółowy, spójny plan działań zmierzających do określonego celu, przedstawia precyzyjnie pomysł w postaci tekstowej lub graficznej

D Zaprojektuj…

• proponuje, wysuwa propozycje – zgłasza pomysł wykonania lub rozwiązania określonego zadania D Zaproponuj…

• przedstawia (prezentuje) – podaje informacje na zadany temat w określony sposób (słownie, pisemnie, graficznie), tłumaczy, wyjaśnia

B Przedstaw, zaprezentuj…

• przeprowadza doświadczenie, eksperyment, próbę – wykonuje czynności służące odtworzeniu zjawiska w sztucznych warunkach

D Przeprowadź…

• przewiduje, prognozuje – przedstawia dalszy tok zdarzeń na podstawie wniosków z dotychczasowego ich przebiegu, określa prawdopodobne sytuacje w przyszłości

D Prognozuj…

• przyporządkowuje – przypisuje, dopasowuje do siebie różne obiekty lub cechy wg określonego kryterium C Przyporządkuj…

• rozpoznaje – kwalifikuje na podstawie określonych cech do odpowiedniej grupy, stwierdza tożsamość, podaje prawidłową nazwę

A Rozpoznaj…

• rozróżnia, odróżnia – rozpoznaje odmienności między różnymi obiektami, zjawiskami, nie myli ich ze sobą, wymienia lub wyszukuje różnice

B lub C Rozróżnij, wymień różnice…

• rozważa – zestawia ze sobą argumenty za i przeciw, wyciąga wnioski z tego zestawienia D Rozważ…

• selekcjonuje, przeprowadza selekcję, dokonuje selekcji – wybiera informacje lub przedmioty, które spełniają określone kryteria

C lub D Przeprowadź selekcję, wybierz…

• sporządza – porządkuje i zestawia informacje wg określonej zasady, wykonuje listę, zestawienie, tabelę C lub D Sporządź…

• streszcza – zwięźle objaśnia treść, uwzględniając najważniejsze informacje B lub C Streść…

• szacuje – określa wartość przybliżoną, szacunkową C Oszacuj…

• uzasadnia – popiera dowodami, argumentami, wyjaśnia, dlaczego zjawisko przebiega w określony sposób, obiekty mają określone cechy, przekonuje o konieczności podejmowania określonych działań, przedstawia związki przyczynowo-skutkowe

D Uzasadnij…

• wnioskuje – wyprowadza na podstawie zdobytych informacji nowe twierdzenie (wniosek) C lub D Wnioskuj, wyciągnij

wnioski…

• wskazuje na mapie – odnajduje na mapie odpowiedni symbol, rozpoznaje jego znaczenie, podaje nazwę odpowiadającego mu obiektu

A Wskaż…

65

Czasowniki opisujące osiągnięcia ucznia (czynności ucznia). Uczeń:

Najczęstsze kategorie

osiągnięć ABCD

Polecenia sprawdzające

osiągnięcia ucznia

• wyjaśnia – tłumaczy, interpretuje, przedstawia w inny, bardziej zrozumiały sposób B Wyjaśnij, wytłumacz…

• wyjaśnia termin – objaśnia, formułuje jego definicję w taki sposób, aby była zrozumiała B Wyjaśnij…

• wykazuje – udowadnia, przekonuje, układa tok rozumowania w celu udowodnienia określonego twierdzenia D Wykaż, udowodnij…

• wymienia, wylicza – podaje fakty, nazwy, liczby, cechy, zjawiska spełniające określone kryterium wyboru w dowolnej kolejności, bez dodatkowego opisu, wyjaśnienia, komentarza

A Wymień, wylicz…

• wyróżnia – rozpoznaje określone obiekty spośród podanych C Wyróżnij…

• wyznacza – odnajduje wartość za pomocą określonej procedury C lub D Wyznacz…

2.2. PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW PROGRAMUOsiągnięcia ogólne uczniów dotyczą stosowania wiedzy geograficznej w różnych sytuacjach. Uczniowie zyskują osiągnięcia ogólne stopniowo, zdobywając na kolejnych lekcjach osiągnięcia szczegółowe. Pod-czas tego procesu uczniowie starają się samodzielnie zdobywać wiadomości, przetwarzać je oraz wyko-rzystywać do wykonywania określonych zadań typowych, a następnie problemowych.

Nauczyciel powinien do minimum ograniczyć metody podające, stosować zaś powszechnie meto-dy wyzwalające aktywność twórczą uczniów (głównie metody praktyczne), pobudzające ich ciekawość (przede wszystkim metody poszukujące) oraz poruszające pozytywne emocje (w dużej mierze metody waloryzacyjne). Część zadań uczniowie wykonują indywidualnie, a część w 3–5-osobowych zespołach. Nauczyciel przede wszystkim organizuje pracę uczniów, stawia przed nimi zadania do wykonania, wspie-ra samodzielne, aktywne i twórcze uczenie się, pomaga w rozstrzyganiu sporów pilnuje, aby uczniowie dochodzili do poprawnych rozwiązań, stoi na straży porządku i dyscypliny. Większość wymagań podsta-wy programowej jest tak sformułowana, że prowokuje do stawiania problemów, a następnie do poszu-kiwania ich rozwiązania metodą dyskusji w zespołach uczniowskich. Wnioski wypracowane podczas dyskusji uczniowie zapisują najczęściej na arkuszach papieru (stąd niezbędne są odpowiednie materiały piśmienne), a następnie prezentują wszystkim uczniom w klasie. Taki system pracy można zastosować podczas realizacji programu zarówno w zakresie podstawowym, jak i rozszerzonym. W nauczaniu w za-kresie rozszerzonym występuje dodatkowy czynnik motywujący uczniów do samodzielnej pracy, jak wykonanie pracy badawczej oraz przygotowanie się do matury.

Jak podano w części I Założenia ogólne programu, praca nad rozwiązywaniem zadań geograficznych dzieli się na trzy podstawowe etapy: 1. zdobywanie informacji,2. przetwarzanie informacji,3. prezentowanie informacji.

Na etapie zdobywania informacji występują następujące kategorie zadań:1. poszukiwanie źródeł informacji,2. poszukiwanie informacji,3. gromadzenie informacji,4. selekcja informacji, z uwzględnieniem jej aktualności, wiarygodności i przydatności.

Kształtowanie umiejętności przetwarzania i stosowania informacji w różnych sytuacjach odbywa się w trakcie wykonywania zadań obejmujących:1. analizę i syntezę informacji,2. dostrzeganie podobieństw i różnic między obiektami lub zjawiskami, 3. porządkowanie i klasyfikację obiektów lub zjawisk,4. odnajdywanie zależności między zjawiskami, 5. wyciąganie wniosków,

66

6. przewidywanie przebiegu zdarzeń, 7. ocenę zdarzeń z określonego punktu widzenia,8. proponowanie rozwiązań rozpatrywanych problemów,9. planowanie i projektowanie działań własnych z uwzględnieniem zdobytych informacji.

Na tym etapie pracy mogą być zastosowane różne metody dyskusji (np. metaplan, drzewo decyzyjne, „za i przeciw”) oraz metody kreatywne (burza mózgów, mapa mentalna, linia czasu itp.). Możliwości wykorzystania metod praktycznych (projektowanie, opracowanie referatu, prezentacji multimedialnej itp.) są dużo mniejsze, ponieważ ze względu na pracochłonność mają zastosowanie głównie w pracy pozalekcyjnej. Na ostatnim etapie zdobyta i przetworzona informacja może być zaprezentowana przez ucznia w różnej formie: ustnej, pisemnej, graficznej, a nawet multimedialnej.

Do najtrudniejszych i najbardziej złożonych zadań dla ucznia należą: proponowanie rozwiązań, prze-widywanie przebiegu zdarzeń, a następnie ich ocena z określonego punktu widzenia. Aby zadania te mogły być zrealizowane w warunkach pełnej samodzielności, powinien on równomiernie rozwijać umie-jętności o niższym stopniu złożoności. Dopiero zdobycie przez ucznia wszystkich osiągnięć otwiera mu drogę do przeprowadzenia racjonalnego i skutecznego planowania swoich działań. Umiejętność plano-wania (zawierająca w sobie przewidywanie zdarzeń i ocenę sytuacji) jest warunkiem uzyskania sukcesu życiowego ucznia.

2.3. KONTROLA I OCENA OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓWAby na bieżąco kontrolować realizację celów programu, należy systematycznie sprawdzać osiągnięcia uczniów. Rezultatem tego jest informacja zwrotna, mówiąca o tym, które wiadomości i umiejętności przewidziane w programie nauczania są przez uczniów opanowane. Na podstawie tej informacji na-uczyciel podejmuje swoje działania dydaktyczne, dostosowując je do zmieniających się warunków, po-trzeb i możliwości rozwojowych uczniów. Sprawdzanie osiągnięć jest również czynnikiem motywującym ucznia do systematycznej i efektywnej pracy, oddziałuje na niego wychowawczo, pomaga mu w samo-dzielnym planowaniu swojego rozwoju, wskazując uzdolnienia i wykrywając trudności w nauce.Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów obejmuje:1. sprawdzanie pisemne (ocena kategorii S);2. sprawdzanie ustne (ocena kategorii U lub A);3. sprawdzanie w sytuacjach praktycznych (ocena kategorii P);4. obserwację ucznia pracującego w grupie (ocena kategorii G);5. kontrolę zeszytów przedmiotowych (ocena kategorii Z).

Korzystając z zapisów szczegółowych osiągnięć uczniów w planie wynikowym, można łatwo sformu-łować pytania ustne lub ułożyć zadania pisemne do sprawdzianu osiągnięć. Przykłady zamiany zapisów osiągnięć programowych na formę polecenia podano w tabeli 3. Nauczyciel może, ale nie musi uzupeł-nić treści tych poleceń o własne komentarze sugerujące treść odpowiedzi.

Jak podano w uzasadnieniu do podstawy programowej, „regulacja treści kształcenia w języku efek-tów kształcenia (…), ma na celu precyzyjne określenie tego, czego szkoła zobowiązana jest nauczyć przeciętnego ucznia”. Oznacza to, że opisana w podstawie programowej treść nauczania powinna być bez trudu opanowana w przybliżeniu przez połowę populacji uczniów. Uczniowie słabsi mogą mieć trudności ze zrozumieniem niektórych zagadnień programowych, zaś uczniowie lepsi będą pracowali poniżej swoich możliwości. Aby temu zapobiec, nauczyciel powinien zindywidualizować proces na-uczania, różnicując m.in. poziom trudności zadań i wymagając większej sprawności w ich rozwiązy-waniu. Uczniowie zdolni, aby uzyskać wysokie oceny na miarę swoich możliwości, muszą przodować w pracy na lekcji, w szczególności:1. sprawnie zdobywać, przetwarzać i prezentować informacje;2. samodzielnie rozwiązywać zadania trudne, złożone;3. proponować nieszablonowe rozwiązania zadań;4. wykazywać się jak najszerszym zakresem wiadomości i umiejętności;5. skutecznie przewodzić w pracy zespołowej.

2.4. OGÓLNE KRYTERIA OCENIANIAOsiągnięcia uczniów są dokumentowane w  postaci ocen bieżących, które z  kolei stanowią podstawę śródrocznej i  końcoworocznej klasyfikacji uczniów, przeprowadzonej zgodnie z  zasadami zawartymi w systemie oceniania. Oceny bieżące powinny być wystawiane z uwzględnieniem następujących ogól-nych kryteriów wymagań:

67

1. Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który:a) nie ma osiągnięć wystarczających do dalszego uczenia się geografii;b) nie rozwiązuje najprostszych zadań, nawet przy pomocy innych uczniów lub nauczyciela;c) nie zachowuje minimalnej dokładności i staranności, koniecznej do poprawnego rozwiązywania

zadania;d) nieprawidłowo używa terminów geograficznych wymienionych w programie nauczania;e) nie potrafi odnajdywać i selekcjonować informacji na zadany temat, nawet mimo wskazania

źródła.2. Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który:

a) zdobył część osiągnięć przewidzianych w programie nauczania, w zakresie wystarczającym do dalszego uczenia się geografii;

b) rozwiązuje proste, typowe zadania, korzystając z pomocy innych uczniów lub nauczyciela;c) zachowuje stosunkowo małą dokładność i staranność, jest ona jednak wystarczająca do popraw-

nego rozwiązywania zadania;d) prawidłowo używa tylko niektórych terminów geograficznych wymienionych w programie na-

uczania;e) odnajduje i selekcjonuje informacje na zadany temat ze wskazanego źródła, ale wykonuje to z po-

mocą innych uczniów lub nauczyciela.3. Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który:

a) zdobył większość osiągnięć przewidzianych w programie nauczania;b) samodzielnie rozwiązuje proste, typowe zadania;c) zachowuje dokładność i staranność wystarczającą do poprawnego rozwiązywania zadania;d) prawidłowo używa większości terminów geograficznych wymienionych w programie nauczania;e) odnajduje i selekcjonuje informacje na zadany temat ze wskazanego źródła.

4. Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który:a) zdobył prawie wszystkie osiągnięcia przewidziane w programie nauczania;b) samodzielnie rozwiązuje zadania typowe i problemowe o średnim poziomie złożoności;c) zachowuje dokładność i staranność wystarczającą do poprawnego rozwiązywania zadania;d) wypowiada się pełnymi zdaniami;e) prawidłowo posługuje się terminologią geograficzną.f) odnajduje i selekcjonuje informacje na zadany temat, korzystając z różnych źródeł.

5. Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który:a) zdobył wszystkie osiągnięcia przewidziane w programie nauczania;b) samodzielnie rozwiązuje zadania typowe i problemowe o wysokim poziomie złożoności;c) zachowuje wzorową dokładność i staranność w rozwiązywaniu zadań;d) wypowiada się pełnymi zdaniami w sposób logiczny i spójny;e) bezbłędnie posługuje się terminologią geograficzną;f) sprawnie odnajduje i selekcjonuje informacje na zadany temat, korzystając z różnych źródeł.

6. Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który:a) zdobył nie tylko wszystkie osiągnięcia przewidziane w programie nauczania, ale również wykazał

się osiągnięciami znacząco wykraczającymi poza program nauczania;b) samodzielnie rozwiązuje zadania typowe i problemowe o wysokim poziomie złożoności, proponu-

je rozwiązania alternatywne i nieszablonowe;c) zachowuje wzorową dokładność i staranność w rozwiązywaniu zadań; d) wypowiada się pełnymi zdaniami w sposób logiczny i spójny;e) bezbłędnie posługuje się terminologią geograficzną, w tym także nieuwzględnioną w programie

nauczania;f) sprawnie odnajduje i selekcjonuje obszerne informacje na zadany temat, korzystając z różnych

źródeł.

2.5. PISEMNE SPRAWDZANIE OSIĄGNIĘĆW celu pisemnego sprawdzenia osiągnięć uczniów nauczyciel przygotowuje odpowiednie zestawy za-dań, zwane sprawdzianami. Procedura i warunki przeprowadzania sprawdzianów powinny być zgodne ze szkolnym systemem oceniania. Sprawdziany takie obejmować mogą różne zakresy treści nauczania, od pojedynczego zagadnienia do całego działu programu. Każde zadanie sprawdzianu powinno odnosić się do konkretnego osiągnięcia zapisanego w programie nauczania. Aby sprawdzian osiągnięć przyniósł wszechstronną informację o osiągnięciach ucznia, powinien zawierać zadania sprawdzające osiągnięcia z różnych kategorii i zagadnień. Wskazane jest, aby choć w przybliżeniu istniała równowaga w liczebno-ści zadań poszczególnych kategorii A, B, C, D.

68

Rozwiązanie zadania wymaga wykonania pewnej liczby czynności, za których wykonanie uczniowie otrzymują punkty. W rezultacie zadania bardziej złożone, wymagające wykonania większej liczby czyn-ności i zajmujące przez to uczniowi więcej czasu, mają większą wagę, czyli przypisana jest im większa liczba punktów. Po podsumowaniu punktów zdobytych przez ucznia, przelicza się je na oceny bieżące zgodnie ze szkolnym systemem oceniania. Ocena sprawdzianu (S) zależy od sumy uzbieranych punktów. Przykład przeliczania punktów na oceny bieżące podano w  tabeli 7. Nauczyciel może stosować inne przeliczenia, zgodne ze szkolnym systemem oceniania.

Tabela 7. Propozycja przeliczania punktów uzyskanych za sprawdzian na oceny bieżące*

Odsetek punktów uzyskanych przez ucznia z ogólnej liczby punktów sprawdzianu Ocena bieżąca

0 – 30,0 1 (niedostateczny)

30,1 – 50,0 2 (dopuszczający)

50,1 – 70,0 3 (dostateczny)

70,1 – 90,0 4 (dobry)

90,1 – 100,0 5 (bardzo dobry)

Ponad 100,0** 6 (celująca)

*Przy zastosowaniu tradycyjnego systemu ocen bieżących od 1 (najniższa) do 6 (najwyższa).**Za rozwiązanie zadań specjalnych, po uzyskaniu minimum 90,1% punktów za pozostałe zadania

2.6. USTNE SPRAWDZANIE OSIĄGNIĘĆOsiągnięcia uczniów zdobyte na poprzednich lekcjach można sprawdzać i  oceniać, wysłuchując ich odpowiedzi ustnych. Odpowiedzi te mogą być poparte obliczeniami, rysunkami i schematami wykony-wanymi na tablicy lub na arkuszu papieru oraz powiązane z wykorzystaniem mapy bądź określonych przyrządów. Pozwalają one nauczycielowi na ocenę sprawności językowej ucznia, znajomości terminów i nazw geograficznych, umiejętności budowania wypowiedzi, zmierzającej do rozwiązania zadania lub sformułowania wniosku. Są również ważnym czynnikiem wychowawczym, stwarzając uczniom okazję do publicznego zaprezentowania swojej wiedzy i umiejętności. Ustne sprawdzanie osiągnięć powinno obejmować pytania kontrolne w miarę możliwości z różnych kategorii i zagadnień.

Stosownie do jakości odpowiedzi ustnej na zadane pytanie (polecenie) uczniowi przyznaje się punkty:– (odpowiedź negatywna) – jeżeli uczeń nie udzielił prawidłowej odpowiedzi na zadane pytanie, na-

wet przy pomocy innych uczniów lub nauczyciela, nie zachował minimalnej dokładności i staranności, niezbędnej do poprawnego rozwiązania zadania, nieprawidłowo stosował większość terminów i nazw geograficznych przewidzianych w programie nauczania.

± (odpowiedź pozytywna, ale słaba) – jeżeli uczeń udzielił odpowiedzi niepełnej, wymagającej po-mocy innych uczniów lub nauczyciela, zachował małą dokładność i staranność podczas rozwiązywania zadania, nieprawidłowo stosował niektóre terminy i nazwy geograficzne, jednak popełnione błędy nie przekreśliły prawidłowego toku rozumowania i możliwości uzyskania poprawnego rozwiązania zadania.

+ (odpowiedź pozytywna) – jeżeli uczeń wypowiedział się pełnymi zdaniami w sposób logiczny, spój-ny i wyczerpujący, zachował dokładność i staranność niezbędną do poprawnego rozwiązania zadania, prawidłowo stosował większość terminów i nazw geograficznych, przedstawił prawidłowy tok rozumo-wania, dochodząc do poprawnego rozwiązania zadania.

Aby czas na lekcji był racjonalnie wykorzystany na aktywną i twórczą pracę, uczniowie powinni mieć jak najwięcej okazji do wypowiedzi. Z tego powodu zarówno pytania nauczyciela, jak i odpowiedzi po-jedynczych uczniów nie powinny być zbyt długie, rozbudowane i przez to czasochłonne. Proponuje się zatem, aby podczas odpowiedzi ustnej, która podlega ocenie, uczeń odpowiadał na co najwyżej trzy py-tania zadane przez nauczyciela. Po udzieleniu odpowiedzi na wszystkie pytania nauczyciel podsumowuje zdobyte punkty i wystawia ocenę kategorii U (tabela 8). Ocenę 5 można na życzenie ucznia podwyższyć do 6, jeżeli odpowie poprawnie na czwarte pytanie z zakresu wiadomości i umiejętności wykraczającego poza program. Oczywiście nauczyciel może stosować inne reguły oceniania odpowiedzi ustnej, zgodne ze szkolnym systemem oceniania.

69

Tabela 8. Propozycja systemu kontroli i oceny odpowiedzi ustnej ucznia

Uczniowie PYTANIE I PYTANIE II PYTANIE III Ocena*

+ + + 5

+ + ± 5

+ + – 4

+ ± ± 4

+ ± – 3

± ± ± 3

+ – – 2

± ± – 2

± – – 1

– – – 1

*Przy zastosowaniu tradycyjnego systemu ocen bieżących od 1 (najniższa) do 6 (najwyższa).+ odpowiedź poprawna, ± odpowiedź poprawna, ale wymagająca uzupełnienia, – odpowiedź błędna

Oceniane mogą być również odpowiedzi dotyczące nowych zagadnień, poruszanych po raz pierwszy na bieżącej lekcji, jednak pod warunkiem wcześniejszego zgłoszenia się ucznia do zabrania głosu. Oceny tych odpowiedzi należy odróżnić od ocen osiągnięć uczniów, nadając im odrębny status, np. ocen aktyw-ności uczniów (oceny kategorii A).

2.7. SPRAWDZANIE ZADAŃ PRAKTYCZNYCHNiezależnie od wyników pisemnego i ustnego sprawdzania osiągnięć, nauczyciel powinien zadawać do wykonania, a następnie kontrolować prace praktyczne uczniów. Dotyczy to szczególnie nauczania w za-kresie rozszerzonym, w ramach którego podstawa programowa przewiduje, że „uczeń przeprowadza badania wybranych elementów środowiska geograficznego w regionie zamieszkania według przygoto-wanego planu”. Rezultatem pracy praktycznej uczniów mogą być:1. opracowania wykonane przez uczniów w wyniku samodzielnych obserwacji i pomiarów obiektów

bądź zjawisk występujących w ich regionie zamieszkania;2. krótkie opracowania dotyczące wybranych wydarzeń na świecie, w Polsce i we własnym regionie,

wykonane na podstawie informacji z prasy, radia, telewizji, w miarę możliwości również internetu;3. krótkie opracowania charakteryzujące wybrane państwo lub region kompleksowo lub w określonej

dziedzinie na podstawie różnych źródeł informacji: atlasu, podręcznika, literatury popularnonauko-wej, filmów, multimediów;

Opracowania te muszą być wykonane przez ucznia samodzielnie. Powinny zawierać nie tylko tekst, ale także ilustracje (np. rysunki, fotografie, schematy, szkice, wykresy, mapy), ewentualnie wykazy i ze-stawienia tabelaryczne. W  tekście powinny być umieszczone odsyłacze do tych ilustracji, a  także do literatury źródłowej lub stron internetowych.Ocena tych prac odbywa się według następujących kryteriów:1. poprawność merytoryczna i językowa;2. zgodność treści z tematem, jej przejrzystość i porządek, z uwzględnieniem wstępu, rozwinięcia i za-

kończenia;3. dobór treści i materiału ilustracyjnego, umiejętność oceny wiarygodności i selekcji źródeł informacji;4. estetyka i staranność wykonania, czytelność i funkcjonalność rozwiązań graficznych;5. jakość bibliografii, różnorodność wykorzystanych źródeł informacji, umiejętność powoływania się na

literaturę źródłową.

2.8. OCENA WSPÓŁPRACY W ZESPOLEJedną z  głównych cech oczekiwanych od ucznia szkoły ponadgimnazjalnej jest umiejętność zgodnej i skutecznej współpracy w zespole. Sprawdzanie i bieżąca ocena tej współpracy w warunkach szkolnych

70

ma na celu wzmacnianie u uczniów zachowań pozytywnych z punktu widzenia funkcjonowania grupy i eliminowanie działań destrukcyjnych.Aby ocenić współpracę ucznia w grupie, nauczyciel powinien zaobserwować:1. w jakim stopniu jego zachowanie świadczy o odpowiedzialności za wykonanie zadania powierzonego

grupie, w szczególności czy podejmuje się pełnienia roli ustalonej przez grupę, czy realizuje zadania wynikające z roli prawidłowo i z korzyścią dla grupy;

2. w jakim stopniu jego zachowanie świadczy o odpowiedzialności za funkcjonowanie grupy jako ca-łości oraz za pełnienie ról przez jej członków, w szczególności czy występuje z inicjatywą pomocy innym uczniom, czy akceptuje decyzje grupy i sprzyja rozstrzyganiu sporów.

Najwyższe noty otrzymują liderzy zespołów i uczniowie prezentujący wyniki pracy w grupie, najniż-sze, negatywne oceny osoby przeszkadzające, działające na grupę destrukcyjnie. Współpracę w grupie mogą oceniać: nauczyciel lub uczniowie (wzajemnie lub dokonując samooceny), uwzględniając wyżej wymienione kryteria oraz zasady przyjęte w szkolnym systemie oceniania.

2.9. OCENA ZESZYTÓW PRZEDMIOTOWYCHJednym z warunków zwiększenia trwałości efektów procesu uczenia się jest prowadzenie przez ucznia bieżących notatek w zeszycie przedmiotowym lub regularne rozwiązywanie zadań w zeszycie ćwiczeń. W trosce o prawidłowość procesu uczenia się, a także z przyczyn wychowawczych, nauczyciel powinien dokonywać kontroli i oceny jakości tych notatek. Oceny za prowadzenie zeszytu przedmiotowego przy-znaje się według następujących głównych kryteriów:1. poprawność merytoryczna i językowa wykonanych zadań i notatek;2. systematyczność sporządzania notatek, wykonywania zadań, w tym również domowych;3. estetyka i staranność wykonania, czytelność i funkcjonalność rozwiązań graficznych.

2.10. WARUNKI REALIZACJI PROGRAMUDobór metod nauczania i środków dydaktycznych do konkretnego tematu lekcji zależy od wyposażenia pracowni geograficznej oraz wkładu pracy nauczyciela. Program przewidziany jest do realizacji w szko-le dysponującej warunkami do przeprowadzenia lekcji geografii, posiadającej następujący minimalny zestaw środków dydaktycznych:1. mapy ścienne: mapy fizyczne świata, poszczególnych kontynentów, mapy polityczne świata i poszcze-

gólnych kontynentów, mapa fizyczna i administracyjna Polski, mapy tematyczne świata (zwłaszcza strefy klimatyczne świata, roślinność, gleby, surowce mineralne, ewentualnie organizacje międzyna-rodowe, mapa ogólnogospodarcza), mapa przedstawiająca rozwój Unii Europejskiej;

2. mapy konturowe świata, poszczególnych kontynentów i Polski;3. aktualne publikacje statystyczne;4. plansze dydaktyczne i foliogramy o tematyce dostosowanej do treści programu oraz sprzęt umożli-

wiający ich wyświetlanie (zastąpić go może projektor multimedialny z komputerem);5. materiały piśmienne: zestawy kolorowych flamastrów, papier kolorowy, taśma samoprzylepna oraz

arkusze papieru A1 do prezentacji wyników pracy w grupach.

Część plansz dydaktycznych i map ściennych powinna stanowić stałą ekspozycję w pracowni geo-graficznej. Dotyczy to szczególnie map fizycznych i politycznych świata lub Europy. Stwarza to nie tylko specyficzną atmosferę pracy w otoczeniu różnych źródeł informacji, ale również pozwala uczniom mi-mochodem utrwalić w pamięci obraz rozmieszczenia obiektów geograficznych na Ziemi. Ekspozycję tę można modyfikować stosownie do tematyki działów programu czy lekcji, np. w pierwszej fazie realizacji programu najbardziej potrzebna jest mapa fizyczna świata, a począwszy od tematu 6 częściej wykorzy-stywana jest mapa polityczna świata. Przydatne są też zmieniane co pewien czas gazetki ścienne poświę-cone aktualnym wydarzeniom na świecie.

Warunkiem realizacji programu jest również zapewniony dostęp uczniów do biblioteki, w której za-sobach znajdują się:1. słowniki nazw i terminów geograficznych, encyklopedie ogólne i geograficzne (w tym multimedialne);2. atlasy geograficzne świata;3. najbardziej aktualne publikacje statystyczne;4. prenumerowane na bieżąco czasopisma popularnonaukowe (zwłaszcza geograficzne), krajoznawcze

i turystyczne.5. wybrana literatura naukowa i popularnonaukowa z zakresu geografii, poradniki, korepetytoria i zbio-

ry zadań z geografii;

71

6. wybrana literatura podróżnicza, dokumentalna;7. wybrane albumy zawierające treści geograficzne.

Wyposażenie pracowni można wzbogacić m.in. o  zamontowany na stałe projektor multimedialny połączony z komputerem podłączonym do internetu, tablicę interaktywną, piloty interaktywne. Sprzęt taki pozwala na pracę z fotografiami, animacjami i filmami dydaktycznymi, a także na stosowanie metod interaktywnych, zwiększających zaangażowanie uczniów, a przez to podnoszących atrakcyjność i efek-tywność lekcji. Ponadto uczeń powinien mieć do własnej dyspozycji:1. podręcznik do geografii o treści umożliwiającej realizację programu;2. zeszyt ćwiczeń lub zbiór zadań z geografii dostosowany do treści podręcznika i programu nauczania;3. atlas geograficzny dla szkoły ponadgimnazjalnej;4. zeszyt przedmiotowy;5. przybory do wykonywania rysunków: ołówek, kroczek, linijkę, ekierkę, kątomierz.