przestrzegania praw dziecka w oczach...

1

Nie ma dzieci są ludzie.

- Janusz Korczak

Przestrzegania praw dziecka

w oczach ucznia

w szkołach podstawowych i gimnazjach

Małopolski

- Raport -

2012

2

I. Celem diagnozy było uzyskanie – od bezpośrednio zainteresowanych, czyli dzieci -

odpowiedzi na pytanie czy w starszych klasach szkół podstawowych i gimnazjach

województwa małopolskiego nauczyciele przestrzegają podstawowych praw dziecka

zawartych w Konwencji o prawach dziecka oraz czy nauczyciele przestrzegają podstawowych

praw ucznia jako specyficznej kategorii praw dziecka. Diagnoza, ze względu na swą skalę,

ma charakter sondażowy, stąd wynikająca z niej ocena przestrzegania praw dziecka i ucznia

ma charakter oceny wstępnej. Celem diagnozy była ocena zjawiska w Małopolsce, a nie

ocena przestrzegania praw w poszczególnych szkołach biorących udział w diagnozie.

W zastosowanym kwestionariuszu ankiety, który był narzędziem diagnozy, na wstępie

znalazły się pytania mające służyć ustaleniu, czy zdaniem uczniów znają oni swoje prawa

i czy są o nich informowani w szkole. W diagnozie, a co za tym idzie w kwestionariuszu

ankiety, świadomie zrezygnowano z pytań o obowiązki ucznia.

Podstawowym kryterium selekcyjnym w diagnozie był typ szkoły. Diagnozą objęto

uczniów klas szóstych szkoły podstawowej oraz klas drugich gimnazjum jako

reprezentujących poszczególne typy szkół. Spośród praw zawartych w Konwencji wybrane

zostały te, które w szczególności mogą dotyczyć relacji dziecko – szkoła, są to :

- prawo do wyrażania własnych poglądów i przekonań

- prawo do prywatności

- prawo do ochrona przed przemocą oraz innym złym traktowaniem.

Ponadto pytania ankiety dotyczyły takich praw ucznia, jak:

- prawa do informacji o własnych postępach w nauce

- prawo do wpływania – poprzez swoich reprezentantów – na życie szkoły

- prawo do poczucia fizycznego i psychicznego bezpieczeństwa w szkole.

Aby zbadać czy wyniki diagnozy różnić się będą nie tylko ze względu na typ szkoły, ale także

ze względu na wielkość ośrodka, w którym szkoła funkcjonuje, ankietę przeprowadzono

osobno w grupie szkół :

- wiejskich,

- szkół w miejscowościach do 25 tyś. mieszkańców

- szkół w miastach powyżej 25 tyś. mieszkańców.

Dodatkowym czynnikiem mogącym mieć wpływ na poziom przestrzegania praw dziecka

w szkole, a co za tym idzie dodatkowym, przyjętym w diagnozie kryterium różnicującym, jest

wielkość szkoły. W badaniu wyodrębniono szkoły:

- małe ( liczące poniżej 100 uczniów )

- średniej wielkości ( liczące od 100 do 300 uczniów ), oraz

- duże ( liczące powyżej 300 uczniów )

W diagnozie wprowadzone zostało jeszcze jedno kryterium różnicujące. W każdej szkole

oprócz uczniów dobrze funkcjonujących w grupie rówieśniczej i szerzej, w społeczności

szkolnej, są uczniowie trudniej się adaptujący, częściej niewywiązujący się z obowiązków,

sprawiający trudności wychowawcze. Jednym z dodatkowych celów ankiety jest próba

odpowiedzi na pytanie, czy opinie tych dwóch grup uczniów na temat przestrzegania ich praw

różnią się, a jeżeli tak to w jaki sposób. Założono, że miarodajnym i najbardziej czytelnym

czynnikiem różnicującym te dwie grupy uczniów jest ocena zachowania ucznia.

3

II. Narzędziem diagnozy był kwestionariusz anonimowej ankiety Prawa dziecka

i ucznia w mojej szkole składającej się z 13 pytań zamkniętych, zredagowanych w taki

sposób, aby były zrozumiałe tak dla uczniów klas szóstych, jak i uczniów klas drugich

gimnazjum. Przyjęta kafeteria odpowiedzi dawała zawsze uczniowi możliwość uchylenia się

od zajęcia wyraźnego stanowiska wobec postawionego pytania – odpowiedzi typu : nie wiem,

nie mam zdania, nie pamiętam, trudno powiedzieć.

Dodatkowym pytaniem, umieszczonym na końcu kwestionariusza było pytanie o śródroczną

ocenę zachowania ucznia w mijającym roku szkolnym. Uczeń został poproszony o

zaznaczenie w kwestionariuszu jaką otrzymał ocenę zachowania: wzorową, bardzo dobrą, czy

też inną ocenę. Uczniów z oceną: zachowanie wzorowe lub bardzo dobre, uznano na

potrzeby tej ankiety za dobrze funkcjonujących w środowisku szkolnym. Istniało ryzyko, że

znacząca część uczniów nie odpowie na to pytanie. W rzeczywistości uchyliło się od

odpowiedzi na nie zaledwie 9 % uczniów gimnazjów i 7 % uczniów szkół podstawowych.

III. Dobór próby przeprowadzony został w sposób losowy i taki, aby można ją było

uznać za reprezentatywną. Przyjęto zasadę, że w każdej szkole ankietę wypełnią uczniowie

tylko jednego oddziału. Ankietę przeprowadzono łącznie w 143 szkołach, w tym w 89

szkołach podstawowych ( co stanowi 6 % ogółu ) i w 54 gimnazjach ( co stanowi 7 %

ogółu ) z niemal wszystkich powiatów województwa małopolskiego. Ankietę wypełniło 1406

spośród 34 tysięcy, uczniów klas szóstych szkoły podstawowej ( co stanowi 4 % ogółu ) oraz

1105 spośród niespełna 37 tysięcy uczniów klas drugich gimnazjów ( co stanowi 3 % ogółu ).

IV. Realizacja badań miała miejsce między 20 maja a 10 czerwca 2012 roku.

Ankietę przeprowadzono tylko w tych szkołach, w których dyrektorzy wyrazili na to

uprzednią zgodę. Przyjęto, że ankietę przeprowadzać będą bezpośrednio wizytatorzy

Kuratorium Oświaty w Krakowie, w klasie, w obecności wychowawcy klasy. Po zebraniu

ankiet od uczniów, wizytatorzy wprowadzili odpowiedzi zawarte w każdej z nich do systemu

elektronicznego, zaznaczając zarówno wielkość szkoły jak i to, w jak dużej miejscowości

szkoła funkcjonuje. System wygenerował dane zbiorcze.

V. Wyniki diagnozy podane w oparciu o analizę ilościową odpowiedzi udzielonych

przez uczniów wypełniających ankietę, w odniesieniu do poszczególnych praw, przedstawiają

się w sposób następujący.

1. Poziom wiedzy uczniów na temat praw dziecka i ucznia [ pyt. 1 i 2 ankiety].

Deklarowany przez uczniów poziom wiedzy na temat swoich praw uznać należy za dobry, ale

nie bardzo dobry. Niespełna połowa uczniów tak klas szóstych szkół podstawowych jak i klas

drugich gimnazjów w Małopolsce uważa, że zna wszystkie lub prawie wszystkie swoje

prawa. Odpowiednio 88 % uczniów SP i 87 % uczniów gimnazjów zna, jeżeli nie wszystkie,

to przynajmniej niektóre z nich. [ tab. 1A i 1B]

4

Tabela 1A - odpowiedzi uczniów szkoły podstawowej ( wyniki podano w procentach ).

Pytanie 1. Czy znasz prawa dziecka i

ucznia, które Ci przysługują.

Ogółe

m

Miejscowość Wielkość szkoły

wie

ś

mia

sto d

o 2

5 ty

s.

mie

szk.

mia

sto p

ow

yże

j

25 t

ys.

poniż

ej 100

ucz

nió

w

od 1

00 do 3

00

ucz

nió

w

pow

yże

j 3

00

ucz

nió

w

Tak, znam wszystkie albo prawie

wszystkie. 45 49 41 25 54 44 37

Znam, ale tylko niektóre z nich. 43 39 46 56 39 43 45

Nie znam tych praw. 5 5 7 8 3 6 8

Trudno powiedzieć. 7 7 6 11 4 7 10

Tabela 1 B - odpowiedzi uczniów gimnazjum ( wyniki podano w procentach ).

Pytanie 1. Czy znasz prawa dziecka i

ucznia, które Ci przysługują. Ogółe

m


wie

ś

mia

sto d

o

25 t

ys.

mie

szk.

mia

sto p

ow

yże

j

25 ty

s.

25 t

ys.

poniż

ej 100

ucz

nió

w

od 1

00 do 3

00

ucz

nió

w

pow

yże

j 3

00

ucz

nió

w

Tak, znam wszystkie albo prawie

wszystkie. 36 38 40 23 33 40 27

Znam, ale tylko niektóre z nich. 51 48 52 67 47 48 60

Nie znam tych praw. 6 5 5 7 7 5 6


Warto zauważyć, że pełną lub prawie pełną wiedzę na temat swoich praw deklarowali

zdecydowanie częściej uczniowie szkół wiejskich niż uczniowie z miast powyżej 25 tysięcy

mieszkańców - różnice rzędu 15 % ( G) i 24 % (SP). Przekonanie uczniów o znajomości

swoich praw zdecydowanie spada w przypadku uczniów uczęszczających do szkół dużych

tzn. liczących powyżej 300 uczniów i prawidłowość ta dotyczy tak szkół podstawowych jak

i gimnazjów.

Z kolei 83 % uczniów klasy szóstej szkoły podstawowej i 78 % klasy drugiej gimnazjum

potwierdziło, że byli informowani przez nauczycieli o swoich prawach, ale ponad połowa z

nich informowana była wyłącznie w trakcie przeznaczonych na ten temat lekcji [ tab. 2A i 2B].

5

Tabela 2A - odpowiedzi uczniów szkoły podstawowej ( wyniki w procentach ).

Pytanie 2. Czy w Twojej szkole

nauczyciele informowali uczniów

o ich prawach. Ogółe

m


wie

ś

mia

sto d

o

25 ty

s. m

iesz

k.

mia

sto p

ow

yże

j

25 t

ys.

poniż

ej 100

ucz

nió

w

od 1

00 do 3

00

ucz

nió

w

pow

yże

j 3

00

ucz

nió

w

Tak, jesteśmy informowani nie tylko

na lekcjach, ale także w inny sposób

( np. w gazetce szkolnej, na szkolnej stronie

internetowej itp. ). 31

33 34 15 36 30 31

Tak, informował nas wychowawca

klasy lub inny nauczyciel na lekcji. 52 53 50 51 56 54 38

W naszej szkole nie mówi się o

prawach dziecka i prawach ucznia. 6 4 6 12 2 5 13


Tabela 2 B - odpowiedzi uczniów gimnazjum ( wyniki w procentach ).

Pytanie 2. Czy w Twojej szkole

nauczyciele informowali uczniów

o ich prawach.

Ogółe

m


wie

ś

mia

sto d

o

25 ty

s. m

iesz

k.

mia

sto p

ow

yże

j

25 t

ys.

poniż

ej 100

ucz

nió

w

od 1

00 do 3

00

ucz

nió

w

pow

yże

j 3

00

ucz

nió

w

Tak, jesteśmy informowani nie tylko

na lekcjach, ale także w inny sposób

( np. w gazetce szkolnej, na szkolnej stronie

internetowej itp. ). 24

27 22 13 22 26 21

Tak, informował nas wychowawca

klasy lub inny nauczyciel na lekcji. 54 54 59 54 56 53 56

W naszej szkole nie mówi się o

prawach dziecka i prawach ucznia. 9 7 6 14 11 7 10


W przypadku informowania uczniów o ich prawach, podobnie jak w przypadku wiedzy na

temat tych praw, znaczenie ma wielkość miejscowości, w której szkoła funkcjonuje.

Relatywnie najgorsza sytuacja jest w szkołach w miastach powyżej 25 tys. mieszkańców.

Tylko w tych szkołach – zarówno podstawowych jak i gimnazjach - odnotowano znaczącą,

przekraczającą 10%, liczbę odpowiedzi wskazujących na to, że w szkołach tych nauczyciele

unikają mówienia o prawach dziecka i ucznia.

6

2. Prawo do informacji o własnych postępach w nauce [ pyt. 4 i 5 ankiety].

Podkreślić należy, że generalnie w opinii uczniów nauczyciele przestrzegają ich prawa do

informacji o wymaganiach edukacyjnych i postępach w nauce.

Dotyczy to zwłaszcza informacji o wymaganiach na poszczególne oceny klasyfikacyjne.

Ponad ¾ uczniów tak szkół podstawowych jak i gimnazjów stwierdziło, że zostało

poinformowanych o wymaganiach ze wszystkich przedmiotów. Ci uczniowie, którzy

zaprzeczyli, że informowano ich o wymaganiach edukacyjnych stanowili ok. 1 % ogółu, co w

liczbach bezwzględnych wynosi od 12 do 14 uczniów, a więc znacznie mniej niż liczba szkół,

w których przeprowadzono ankietę [ tab. 3A i 3B].

Tabela 3A - odpowiedzi uczniów szkoły podstawowej ( wyniki w procentach )

Pytanie 4. Czy na początku roku

szkolnego nauczyciele informowali

uczniów o swoich wymaganiach na

poszczególne oceny klasyfikacyjne.

Ogółe

m


wie

ś

mia

sto d

o

25 t

ys.

mie

szk.

mia

sto p

ow

yże

j

25 t

ys.

poniż

ej 100

ucz

nió

w

od 1

00 do 3

00

ucz

nió

w

pow

yże

j 3

00

ucz

nió

w

Tak, ze wszystkich przedmiotów.

78 82 69 70 92 76 65

Tak, ale tylko z niektórych

przedmiotów. 16 13 22 21 5 17 24

Nauczyciele nie informowali nas o

tym. 1 1 3 0 0 2 2

Nie pamiętam. 5 4 6 9 3 5 9


Pytanie 4. Czy na początku roku

szkolnego nauczyciele informowali

uczniów o swoich wymaganiach na

poszczególne oceny klasyfikacyjne.

O

gółe

m


w

ieś

m

iast

o d

o

25 t

ys.

mie

szk.

mia

sto p

ow

yże

j

25 t

ys.

poniż

ej 100

ucz

nió

w

od 1

00 do 3

00

ucz

nió

w

pow

yże

j 3

00

ucz

nió

w

Tak, ze wszystkich przedmiotów.

77 80 88 62 74 79 75

Tak, ale tylko z niektórych

przedmiotów. 19 16 12 29 22 17 23

Nauczyciele nie informowali nas o

tym. 1 1 0 3 1 1 1

Nie pamiętam. 3 3 0 6 3 3 1

W tym przypadku również odsetek uczniów informowanych jest wyższy w szkołach

wiejskich oraz szkołach małych niż w szkołach funkcjonujących w większych miastach czy

szkołach liczących powyżej 300 uczniów. W tych szkołach znacznie częściej niektórzy

nauczyciele nie informują uczniów o swoich wymaganiach.

Nieco rzadziej – zwłaszcza w gimnazjach – przestrzegane jest prawo ucznia do informacji

o postępach w nauce – 62 % uczniów szkół podstawowych i 53 % uczniów gimnazjów

7

potwierdziło, że wszyscy lub prawie wszyscy nauczyciele uzasadniają ocenę klasyfikacyjną

ucznia, gdy o to poprosi [ tab. 4A i 4B].


Pytanie 5. Czy nauczyciele, gdy o to

poprosisz, uzasadniają ocenę, którą

Ci ustalili na okres lub na koniec roku

szkolnego.

O

gółe

m


wie

ś

mia

sto d

o

25 t

ys.

m

iast

o

pow

yże

j

25 t

ys.

poniż

ej 100

ucz

nió

w

od 1

00 do 3

00

ucz

nió

w

pow

yże

j 3

00

ucz

nió

w

Tak, wszyscy lub prawie wszyscy

nauczyciele. 62 66 62 43 72 63 52

Tak, ale tylko niektórzy nauczyciele. 27 24 29 39 23 26 33

Większość nauczycieli, nawet gdy o

to zapytam, nie chce wyjaśnić

dlaczego ustalili mi taką ocenę, jaką

ustalili. 5

5 3 10 2 5 8


Tabela 4B - odpowiedzi uczniów gimnazjum ( wyniki w procentach ).

Pytanie 5. Czy nauczyciele, gdy o to

poprosisz, uzasadniają ocenę, którą

Ci ustalili na okres lub na koniec roku

szkolnego.

O

gółe

m


w

ieś

m

iast

o

do 2

5 t

ys.

mia

sto p

ow

yże

j

25 t

ys.

poniż

ej 100

ucz

nió

w

od 1

00 do 3

00

ucz

nió

w

pow

yże

j 3

00

ucz

nió

w

Tak, wszyscy lub prawie wszyscy

nauczyciele. 53 55 59 46 50 55 55

Tak, ale tylko niektórzy nauczyciele. 35 33 34 38 38 34 33

Większość nauczycieli, nawet gdy o

to zapytam, nie chce wyjaśnić

dlaczego ustalili mi taką ocenę, jaką

ustalili. 8

7 5 13 8 7 9


Również w tym przypadku w szkołach dużych i funkcjonujących w większych

miejscowościach, wyniki są o kilka punktów procentowych gorsze.

3. Prawo do wpływania – poprzez swoich reprezentantów – na życie szkoły [ pyt. 3

ankiety].

Zadowolonych ze sposobu działania samorządu w swoich szkołach jest prawie połowa

uczniów szkół podstawowych i blisko 40 % gimnazjalistów. W tym przypadku również

podstawowym czynnikiem różnicującym jest wielkość miejscowości, w której szkoła działa.

Najlepiej samorząd jest oceniany przez uczniów szkół wiejskich, najsłabiej szkół z miast

liczących powyżej 25 tysięcy mieszkańców – różnice w liczbie ocen pozytywnych sięgają

8

18 punktów procentowych w przypadku SP i 21 punktów procentowych w przypadku

gimnazjów [ tab. 5A i 5B ].


Pytanie 3. Czy Twoim zdaniem wasz

samorząd szkolny działa skutecznie.

Ogółe

m


wie

ś

mia

sto d

o

25 t

ys.

m

iast

o

pow

yże

j

25 t

ys.

poniż

ej 100

ucz

nió

w

od 1

00 do 3

00

ucz

nió

w

pow

yże

j 3

00

ucz

nió

w

Tak, działa skutecznie – np. ułatwia

uzyskanie zgody w sprawach, na

których uczniom zależy. 48 55 30 37 61 48 36

Samorząd działa, ale mógłby robić

więcej dla uczniów. 39

35 55 42 31 40 45

Nic nie słyszałem o działalności

samorządu w naszej szkole. 4

4 5 10 4 4 5

Nie interesuję się tym 9

6 10 15 4 8 14


Pytanie 3. Czy Twoim zdaniem wasz

samorząd działa skutecznie. Ogółe

m


wie

ś

mia

sto d

o

25 t

ys.

mia

sto

pow

yże

j

25 t

ys.

poniż

ej 100

ucz

nió

w

od 1

00 do 3

00

ucz

nió

w

pow

yże

j 3

00

ucz

nió

w

Tak, działa skutecznie – np. ułatwia

uzyskanie zgody w sprawach, na

których uczniom zależy. 39 44 34 23 33 43 36

Samorząd działa, ale mógłby robić

więcej dla uczniów. 45 44 50 49 55 40 48

Nic nie słyszałem o działalności

samorządu w naszej szkole. 6 3 7 14 4 5 8

Nie interesuję się tym 10 9 9 15 8 12 8

Wprawdzie blisko połowa uczniów oczekuje od swojego samorządu szkolnego, że będzie

„więcej robił dla uczniów”, ale na podkreślenie zasługuje fakt, że relatywnie niewielu

uczniów ( 4% - 6 % ) na pytanie o samorząd szkolny odpowiedziało w sposób, który

świadczyłby o tym, że samorząd w ich szkole nie działa wcale.

9

4. Prawo do poczucia fizycznego i psychicznego bezpieczeństwa w szkole [ pyt. 12 i

13 ankiety].

Małopolska szkoła – tak podstawowa jak i gimnazjum – to na ogół szkoła bezpieczna.

Zdecydowana większość uczniów ( 76 % w SP i 73 % w gimnazjach ) czuje się w szkole

bezpiecznie zawsze i wszędzie. W tym przypadku różnice między szkołą na wsi i w mieście

są niewielkie. Wielkość szkoły ma znaczenie dla poczucia bezpieczeństwa uczniów szkół

podstawowych - w grupie szkół liczących do 100 uczniów na ponad 215 uczniów, którzy

wypełnili ankietę tylko jeden nie czuł się w szkole bezpiecznie. Wielkość szkoły w przypadku

gimnazjów jest dla poczucia bezpieczeństwa uczniów raczej bez znaczenia. Szczegółowe

wyniki przedstawiają tabele 6A i 6B.


Pytanie 12. Czy w szkole przed

lekcjami i w czasie przerw

międzylekcyjnych czujesz się

bezpiecznie.

O

gółe

m


wie

ś

mia

sto d

o

25 t

ys.

mia

sto p

ow

yże

j

25

tys.

po

niż

ej 100

ucz

nió

w

od

100 do 3

00

ucz

nió

w

po

wyże

j 3

00

ucz

nió

w

Tak, zawsze i w każdym miejscu w

szkole. 76 80 72 68 88 76 70

Raczej tak, ale są miejsca, gdzie

czuję się bezpiecznie tylko w

obecności nauczycieli. 13 11 19 18 8 14 17

W czasie przerw, a także przed czy

po lekcjach w mojej szkole nie czuję

się bezpiecznie. 5 3 6 9 0 5 7



Pytanie 12. Czy w szkole przed

lekcjami i w czasie przerw

międzylekcyjnych czujesz się

bezpiecznie.

O

gółe

m


w

ieś

m

iast

o

do 2

5 t

ys.

mia

sto p

ow

yże

j

25 t

ys.

poniż

ej 100

ucz

nió

w

od 1

00 do 3

00

ucz

nió

w

pow

yże

j 3

00

ucz

nió

w

Tak, zawsze i w każdym miejscu w

szkole. 73 75 69 70 72 73 75

Raczej tak, ale są miejsca, gdzie

czuję się bezpiecznie tylko w

obecności nauczycieli. 15 15 16 17 15 15 15

W czasie przerw, a także przed czy

po lekcjach w mojej szkole nie czuję

się bezpiecznie. 6 4 6 8 4 7 3


10

Duży wpływ na poczucie psychicznego bezpieczeństwa ucznia w szkole ma obecność wśród

dorosłych ( nauczycieli ) osoby lub osób, do których uczeń ma zaufanie, do których może

zwrócić się o pomoc w przypadku przeżywania trudności czy kłopotów domowych,

szkolnych czy wynikających z kontaktów z rówieśnikami. Na pytanie o obecność w szkole

takich nauczycieli padło najwięcej – w porównaniu z innymi pytaniami - odpowiedzi nie

wiem ( 24 % w SP i 28 % w gimnazjum ), ale warto zauważyć, że 60 % uczniów szkół

podstawowych i 48 % gimnazjalistów, odpowiedziało na to pytanie pozytywnie [ tab. 7A i 7B].

Tabela 7 A - odpowiedzi uczniów szkoły podstawowej ( wyniki podano w procentach ).

Pytanie 13. Czy jest wśród nauczycieli

ktoś, komu można zwierzyć się ze

swoich kłopotów.

Ogółe

m


wie

ś

mia

sto d

o

25 t

ys.

m

iast

o p

ow

yże

j

25 t

ys.

poniż

ej 100

ucz

nió

w

od 1

00 do 3

00

ucz

nió

w

pow

yże

j 3

00

ucz

nió

w

Tak, są tacy nauczyciele w naszej

szkole. 41

47 34 21 53 41 28

Tak, ale jest tylko jedna taka osoba. 19 16 25 26 14 20 23

Nie mam zaufania do nikogo z

nauczycieli, którzy u nas pracują. 16

13 18 22 12 14 22

Nie wiem. 24 24 23 31 21 25 27


Pytanie 13. Czy jest wśród nauczycieli

ktoś, komu można zwierzyć się ze

swoich kłopotów.

O

gółe

m


w

ieś

m

iast

o

do 2

5 t

ys.

mia

sto

pow

yże

j

25 t

ys.

poniż

ej 100

ucz

nió

w

od 1

00 do 3

00

ucz

nió

w

pow

yże

j 3

00

ucz

nió

w

Tak, są tacy nauczyciele w naszej

szkole. 30 31 21 30 29 31 26

Tak, ale jest tylko jedna taka osoba. 18 16 24 27 16 17 25

Nie mam zaufania do nikogo z

nauczycieli, którzy u nas pracują. 24 22 32 23 24 24 24

Nie wiem. 28 31 23 20 31 28 25

W przypadku szkół podstawowych uczniowie szkół małych, częściej niż szkół dużych,

wskazywali na to, że jest w szkole nauczyciel, do którego mają zaufanie. W przypadku

gimnazjów wielkość szkoły, jak się wydaje, nie ma większego znaczenia dla poziomu

zaufania uczniów do nauczycieli.

11

5. Prawo do wyrażania własnych poglądów i przekonań [ pyt. 7 i 11 ankiety].

Badając przestrzeganie tego prawa zwrócono się do uczniów z pytaniem o możliwość

otwartego, swobodnego wypowiadania się w szkole na temat wszystkich spraw dotyczących

życia szkoły. Uzyskane wyniki trudno jednoznacznie zinterpretować. Z jednej strony 69 %

uczniów SP oraz 68 % uczniów gimnazjów deklaruje, że w ich szkole można wypowiadać

opinie o szkole. Z drugiej strony prawie połowa z tych, którzy tak twierdzili wybrała

odpowiedź mówiącą, że „bezpiecznie” mogą to robić tylko w obecności niektórych

nauczycieli [tab. 8A i 8B].


Pytanie 7. Czy w Twojej szkole uczeń

może przekazywać nauczycielom

własne opinie w sprawach

dotyczących życia szkoły.

Ogółe

m


wie

ś

mia

sto d

o

25 t

ys.

mia

sto p

ow

yże

j

25 t

ys.

poniż

ej 100

ucz

nió

w

od 1

00 do 3

00

ucz

nió

w

pow

yże

j 3

00

ucz

nió

w

Tak zawsze, nawet jeżeli opinia ta jest

inna niż opinia nauczycieli. 41

46 33 23 49 41 29

Tak, ale ostrożnie, tylko w obecności

niektórych nauczycieli. 28 26 35 32 27 29 30

W naszej szkole lepiej nie

wypowiadać się o sprawach

szkolnych. 11 9 14 19 9 10 17



Pytanie 7. Czy w Twojej szkole uczeń

może przekazywać nauczycielom

własne opinie w sprawach

dotyczących życia szkoły.

Ogółe

m


w

ieś

m

iast

o

do 2

5 t

ys.

pow

yże

j

25 t

ys.

poniż

ej 100

ucz

nió

w

od 1

00 do

300 u

cznió

w

pow

yże

j 3

00

ucz

nió

w

Tak zawsze, nawet jeżeli opinia ta jest

inna niż opinia nauczycieli. 35 36 37 28 36 36 32

Tak, ale ostrożnie, tylko w obecności


W naszej szkole lepiej nie

wypowiadać się o sprawach

szkolnych. 14 13 20 13 18 12 12


Poza tym, że ponad 10 % uczniów uważa, że w ich szkole lepiej nie wypowiadać się

o sprawach szkolnych, zwraca uwagę fakt, że stosunkowo dużo, bo 1/5 uczniów uchyliła się

od odpowiedzi na to pytanie.

12

Na tematy ogólnospołeczne zdecydowana większość dzieci w tym wieku nie ma jeszcze

wykrystalizowanych własnych opinii i zazwyczaj replikuje opinie zasłyszane od rodziców lub

opiekunów. Czasami z racji środowiska, w którym dziecko się wychowuje, może bezwiednie

prezentować poglądy lub postawy odmienne niż inni uczniowie i nieakceptowane przez część

nauczycieli. Stąd w ankiecie pojawiło się pytanie o gorsze traktowanie uczniów z powodu ich

pochodzenia, religii lub działalności i poglądów rodziców [ tab. 9A i 9B].

Tabela 9 A - odpowiedzi uczniów szkoły podstawowej ( wyniki w procentach ).

Pytanie 11. Czy spotkałeś się w swojej

szkole z tym, że jakiś uczeń lub

uczennica byli gorzej traktowani

przez nauczycieli z powodu swojego

pochodzenia, religii albo działalności

rodziców . O

gółe

m


wie

ś

mia

sto d

o

25 t

ys.

mia

sto p

ow

yże

j

25 t

ys.

poniż

ej 100

ucz

nió

w

od 1

00 do 3

00

ucz

nió

w

pow

yże

j 3

00

ucz

nió

w

Nie, bo w naszej szkole wszyscy

uczniowie są zawsze traktowani

równo. 64 67 58 53 74 61 57

Raczej nie, bo nie przypominam sobie

takiego przypadku. 23 21 30 32 18 25 25

Tak, są uczniowie, których niektórzy

nauczyciele traktują gorzej z

wymienionych powodów. 7 5 6 11 2 7 11



Pytanie 11. Czy spotkałeś się w swojej

szkole z tym, że jakiś uczeń lub

uczennica byli gorzej traktowani

przez nauczycieli z powodu swojego

pochodzenia, religii albo działalności

rodziców .

Ogółe

m


w

ieś

m

iast

o

do 2

5 t

ys.

mia

sto p

ow

yże

j

25 t

ys.

poniż

ej 100

ucz

nió

w

od 1

00 do 3

00

ucz

nió

w

pow

yże

j 3

00

ucz

nió

w

Nie, bo w naszej szkole wszyscy

uczniowie są zawsze traktowani

równo. 52 54 45 46 50 51 54

Raczej nie, bo nie przypominam sobie

takiego przypadku. 29

27 29 40 26 29 33

Tak, są uczniowie, których niektórzy

nauczyciele traktują gorzej z

wymienionych powodów. 11 11 20 9 14 11 9

Trudno powiedzieć 8 8 6 5 10 9 4

Ponad 8o % badanych uczniów stwierdziło, że w ich szkole nie spotkali się z takim

przypadkiem, a co bardzo pozytywne 60 % uczniów SP i ponad połowa gimnazjalistów

wybrała odpowiedź: nie, bo w naszej szkole wszyscy są traktowani równo.

13

6. Prawo do prywatności [ pyt. 6 i 8 ankiety].

Badając przestrzeganie w szkołach tego prawa zwrócono się do uczniów z dwoma pytaniami.

Jedno z nich dotyczyło wyglądu zewnętrznego uczniów i jego wpływu na sposób, w jaki

oceniają ich nauczyciele. Uczniowie wiedzą, że wygląd zewnętrzny nie powinien być

prowokujący i na ogół się do tego stosują. Nauczyciele wiedzą, że wygląd zewnętrzny ucznia

nie powinien wpływać na ocenę z przedmiotu.

Aż 90 % uczniów szkół podstawowych i 78 % gimnazjalistów stwierdziło, że nigdy nie

odczuli, aby nauczyciel oceniając ich z jakiegoś przedmiotu kierował się uprzedzeniami

wynikającymi z ich sposobu noszenia się. Przy tym, co warto podkreślić, uczniowie

w zdecydowanej większości wybierali odpowiedź nie połączoną z uzasadnieniem mówiącym,

że w ich szkole nauczyciele oceniają wiedzę i umiejętności ucznia, a nie jego wygląd.

Zwłaszcza w przypadku gimnazjów, dotyczy to tak uczniów szkół wiejskich jak

i funkcjonujących w miastach. [ tab. 10A i 10B]


Pytanie 6. Czy Twój wygląd ( fryzura,

ubiór) miały kiedyś wpływ na to, jaką

otrzymałeś ocenę z przedmiotu. Ogółe

m


wie

ś

mia

sto d

o

25 t

ys.

mia

sto p

ow

yże

j

25 t

ys.

poniż

ej 100

ucz

nió

w

od 1

00 do 3

00

ucz

nió

w

pow

yże

j 3

00

ucz

nió

w

Nie, nauczyciele w naszej szkole

oceniają zawsze wiedzę i umiejętności

ucznia, a nie jego wygląd. 74 77 70 62 86 72 68

Nie, bo staram się nie wyróżniać

wyglądem zewnętrznym. 16 14 20 21 8 18 17

Kilka razy nauczyciele zaniżyli mi

ocenę, bonie lubią sposobu w jaki się

ubieram i wyglądam. 3 3 3 6 2 3 7



Pytanie 6. Czy Twój wygląd ( fryzura,

ubiór) miały kiedyś wpływ na to, jaką

otrzymałeś ocenę z przedmiotu

Ogółe

m


w

ieś

m

iast

o

do 2

5 t

ys.

mia

sto p

ow

yże

j

25 t

ys.

poniż

ej 100

ucz

nió

w

od 1

00 do 3

00

ucz

nió

w

pow

yże

j 3

00

ucz

nió

w

Nie, nauczyciele w naszej szkole

oceniają zawsze wiedzę i umiejętności

ucznia, a nie jego wygląd. 54 57 48 51 56 55 53

Nie, bo staram się nie wyróżniać

wyglądem zewnętrznym. 24 24 29 25 20 25 27

14

Kilka razy nauczyciele zaniżyli mi

ocenę, bonie lubią sposobu w jaki się

ubieram i wyglądam. 9 8 7 11 12 8 8


Jednym z podstawowych składników prawa do prywatności - nie tylko w wieku dorastania -

jest prawo do zachowania dyskrecji wokół spraw rodzinnych, a zwłaszcza unikanie ich

publicznego roztrząsania i oceniania. Tego prawa dotyczyło pytanie ósme ankiety [ tab. 11A i

11B]


Pytanie 8. Czy zdarza się, że

nauczyciel przy innych uczniach,

komentuje Twoje sprawy rodzinne lub

osobiste w taki sposób, że czujesz się

zawstydzony, upokorzony.

Ogółe

m


wie

ś

mia

sto d

o

25 t

ys.

mia

sto

pow

yże

j

25 t

ys.

poniż

ej 100

ucz

nió

w

od 1

00 do 3

00

ucz

nió

w

pow

yże

j 3

00

ucz

nió

w

Nie, nigdy to się nie zdarzyło. 75 79 69 70 83 74 70

Tak, ale zdarzyło to się tylko raz lub

dwa razy. 14 12 15 14 12 14 12

Tak, zdarzyło się to wiele razy. 3 2 5 5 2 3 7

Nie pamiętam. 8 7 11 11 3 9 11



nauczyciel przy innych uczniach,

komentuje Twoje sprawy rodzinne lub

osobiste w taki sposób, że czujesz się

zawstydzony, upokorzony.

Ogółe

m


w

ieś

m

iast

o

do 2

5 t

ys.

mia

sto p

ow

yże

j

25 t

ys.

poniż

ej 100

ucz

nió

w

od 1

00 do 3

00

ucz

nió

w

pow

yże

j 3

00

ucz

nió

w


Tak, ale zdarzyło to się tylko raz lub

dwa razy. 17 17 21 16 18 19 14

Tak, zdarzyło się to wiele razy. 7 6 8 6 8 7 2

Nie pamiętam. 12 12 13 12 13 12 12

Ogółem ¾ uczniów szkół podstawowych i blisko 2/3 gimnazjalistów stwierdziło, że nigdy ich

sprawy osobiste lub rodzinne nie były publicznie roztrząsane przez nauczycieli. Jednak

sporadycznie takie sytuacje zdarzały się, na co wskazało kilkanaście procent uczniów.

Analiza odpowiedzi wskazuje, że wielkość miejscowości, w której funkcjonuje szkoła nie ma

większego wpływu na występowanie tych negatywnych przykładów zachowania nauczycieli.

15

7. Prawo do ochrony przed przemocą oraz innym złym traktowaniem [ pyt. 9 i 10

ankiety].

Przemoc tak psychiczna, jak i zwłaszcza fizyczna, nauczycieli wobec uczniów jest w szkole

nie do przyjęcia, nawet jeżeli jest zjawiskiem marginalnym. Na pytanie o świadome używanie

przez nauczycieli wobec uczniów słów, które mają ich upokorzyć, ośmieszyć, 74 % uczniów

szkół podstawowych odpowiedziało, że nigdy to się nie zdarzyło. Tych uczniów szkół

podstawowych, którzy twierdzą, że zdarza się to często jest ok. 3 %, ( 38 uczniów ), a więc

w liczbach bezwzględnych znacznie mniej niż szkół, w których przeprowadzono ankietę ( 89

szkół ). Jednak takich, którzy zadeklarowali, że zdarza się to, chociaż rzadko, jest 17 %, a w

szkołach dużych jeszcze więcej. To zjawisko – sporadycznego sięgania przez nauczycieli po

słowa ośmieszające ucznia w oczach klasy – jeszcze bardziej widać w odpowiedziach

gimnazjalistów [ tab. 12A i 12B].



nauczyciel w stosunku do Ciebie lub

innego ucznia ( pomijając żarty, które

nie sprawiały Ci przykrości ), używa

takich słów, których celem jest

ośmieszenie.

Ogółe

m


wie

ś

mia

sto d

o

25 t

ys.

mia

sto p

ow

yże

j

25 t

ys.

poniż

ej 1

00

ucz

nió

w

od 1

00 do 3

00

ucz

nió

w

pow

yże

j 3

00

ucz

nió

w


Zdarza się, ale rzadko i dotyczy tylko


Zdarza się często. 3 3 2 4 2 3 2




nauczyciel w stosunku do Ciebie lub

innego ucznia ( pomijając żarty, które

nie sprawiały Ci przykrości ), używa

takich słów, których celem jest

ośmieszenie.

Ogółe

m


w

ieś

m

iast

o

do 2

5 t

ys.

mia

sto p

ow

yże

j

25 t

ys.

poniż

ej 100

ucz

nió

w

od 1

00 do 3

00

ucz

nió

w

pow

yże

j 3

00

ucz

nió

w


Zdarza się, ale rzadko i dotyczy tylko


Zdarza się często. 6 6 2 8 9 6 2


Warto zwrócić uwagę na fakt, że po ośmieszające słowo częściej sięgają nauczyciele

w szkołach dużych niż małych, a sytuacja w szkołach na wsi jest lepsza niż w szkołach

działających w mieście.

16

Na pytanie wprost odnoszące się do stosowania przemocy fizycznej wobec uczniów (Czy

zdarzyło się, że pracownik szkoły uderzył Ciebie lub w Twojej obecności innego ucznia )

wyniki są nieco podobne do uzyskanych w pytaniu poprzednim. Wprawdzie 82 % uczniów

SP i 72 % uczniów gimnazjów zadeklarowało, że nigdy się to nie zdarzyło, ale 9 % z

badanych uczniów w szkołach podstawowych i aż 16 % w gimnazjach potwierdziło, że

sporadycznie takie przypadki mają miejsce [ tab. 13A i 13B].


Pytanie 10. Czy zdarzyło się, że

pracownik szkoły uderzył Ciebie lub w

Twojej obecności innego ucznia Ogółe

m


wie

ś

mia

sto d

o

25 t

ys.

mia

sto p

ow

yże

j

25 t

ys.

poniż

ej 100

ucz

nió

w

od 1

00 do 3

00

ucz

nió

w

pow

yże

j 3

00

ucz

nió

w

Nigdy to się nie zdarzyło. 82 85 79 75 93 82 73

Zdarzyło się to raz lub dwa razy. 9 8 10 15 5 9 12

W naszej szkole zdarza się to często. 2 1 2 5 0 2 6



Pytanie 10. Czy zdarzyło się, że

pracownik szkoły uderzył Ciebie lub w

Twojej obecności innego ucznia

Ogółe

m


w

ieś

m

iast

o

do 2

5 t

ys.

mia

sto p

ow

yże

j

25 t

ys.

poniż

ej 100

ucz

nió

w

od 1

00 do 3

00

ucz

nió

w

pow

yże

j 3

00

ucz

nió

w

Nigdy to się nie zdarzyło. 72 73 73 77 66 73 80

Zdarzyło się to raz lub dwa razy. 16 16 22 15 20 16 13

W naszej szkole zdarza się to często. 3 3 1 2 2 3 1


8. Dodatkowym kryterium różnicującym przyjętym w prowadzonej diagnozie i

jednocześnie w ankiecie, było funkcjonowanie ucznia w środowisku szkolnym. Wyrażało się

w ocenie zachowania ucznia. Ankieta miała przynieść odpowiedź na pytanie, czy opinia na

temat przestrzegania praw dziecka i ucznia tych spośród uczniów, którzy trudniej adaptują się

do wymagań szkolnych, różni się od opinii uczniów dobrze adaptujących się do wymagań

stawianych przez szkołę. Uczniowie z oceną zachowania niższą niż bardzo dobry

rzeczywiście częściej niż ogół uczniów wybierali w ankiecie odpowiedź, która wskazywała,

że ich prawa nie są przestrzegane. Jednak różnica między ich opinią a opinią ogółu uczniów

w przypadku każdego prawa i każdego pytania ( z wyjątkiem jednego ) mieściła się w

przedziale od 1 do 3 punktów procentowych, a więc można uznać ją za mało znaczącą. Tylko

17

w jednym przypadku różnica ta była większa – uczniowie z oceną zachowania dobrą lub

niższą rzadziej niż ogół uczniów ( o 6 % w przypadku gimnazjów i o 9 % w przypadku szkół

podstawowych ) wskazywali, że jest co najmniej jeden nauczyciel w szkole, do którego mają

zaufanie.

VI. Ocena wyników i wnioski. Nie ma aktualnych, standaryzowanych badań

dotyczących poziomu przestrzegania praw dziecka w polskich szkołach, które mogłyby

stanowić punkt odniesienia dla wyników tej diagnozy. W związku z powyższym na jej

potrzeby przyjęto, że każde z diagnozowanych praw jest przestrzegane w szkole w stopniu,

który określa ujęta procentowo suma odpowiedzi a i b, to znaczy odpowiedzi, które można

scharakteryzować jako „tak” oraz „w zasadzie tak, ale..”. Tylko w jednym przypadku –

pytania 10 Czy zdarzyło się, że pracownik szkoły uderzył Ciebie lub w Twojej obecności

innego ucznia, ze względu na to, że każdy bez wyjątku przypadek uderzenia ucznia przez

pracownika szkoły jest nie do zaakceptowania – przyjęto wyłącznie odpowiedzi a, tzn. nigdy

to się nie zdarzyło. Jeżeli przyjąć jako idealną sytuację, że stopień respektowania wybranego

prawa dziecka i ucznia w szkole określamy jako stuprocentowy, to w szkołach małopolskich

diagnozowane prawa przestrzegane są na poziomie:

Prawo do informacji o własnych postępach w nauce:

stopień respektowania prawa w szkołach podstawowych – 92 % , w gimnazjach - 92%.

Prawo do wpływania – poprzez swoich reprezentantów – na życie szkoły:

stopień respektowania prawa w szkołach podstawowych - 87 % , w gimnazjach - 84 %.

Prawo do poczucia fizycznego i psychicznego bezpieczeństwa w szkole:


Prawo do wyrażania własnych poglądów i przekonań:


Prawo do prywatności:

stopień respektowania prawa w szkołach podstawowych – 90 % , w gimnazjach - 84 %.

Prawo do ochrony przed przemocą oraz innym złym traktowaniem:

stopień respektowania prawa w szkołach podstawowych – 87 % , w gimnazjach – 79 %.

Analiza powyższych danych pozwala przyjąć, że stopień respektowania praw dziecka i ucznia

w szkołach podstawowych i gimnazjach Małopolski można uznać za dość wysoki. Niższy

poziom poczucia bezpieczeństwa – zwłaszcza u uczniów gimnazjum - wynika z faktu, że

relatywnie niewielu odpowiedziało twierdząco na pytanie o nauczyciela, do którego mają

pełne zaufanie i mogą liczyć na jego psychiczne wsparcie w trudnych sytuacjach.

Ponadto analiza wyników przeprowadzonej ankiety pozwala na sformułowanie następujących

wniosków

18

Na podstawie wyników przeprowadzonej ankiety można stwierdzić, że poziom

przestrzegania praw dziecka i ucznia jest nieco wyższy szkołach podstawowych niż

w gimnazjach – suma odpowiedzi a + b jest, na ogół, o kilka procent wyższa. Ponadto

gimnazjaliści częściej wybierali odpowiedź b - tak, ale, rzadziej a - tak. Uprawniona

wydaje się hipoteza, że ich większa dojrzałość społeczna jest przyczyną większych

oczekiwań wobec szkoły w zakresie przestrzegania ich praw.

Uczniowie są przekonani, że znają swoje prawa lub co najmniej niektóre spośród nich

i byli informowani o nich w szkole. Nauczyciele mówiąc uczniom o ich prawach zbyt

często ograniczają się jednak do informacji przekazywanych na lekcji.

Blisko 90 % uczniów potwierdza, że w ich szkole aktywnie działa samorząd szkolny,

ale prawie połowa uczniów szkół podstawowych i ponad połowa gimnazjalistów,

którzy dostrzegają aktywność samorządu, chciałaby aby czynił on więcej w sprawach

uczniowskich.

Niemal wszyscy nauczyciele informują uczniów o swoich wymaganiach

edukacyjnych, ale wielu spośród nich odmawia uczniom informacji będących

uzasadnieniem ustalanych przez nich ocen.

Lokalizacja szkoły ( miasto - wieś ) ma znaczenie dla przestrzegania praw dziecka i

ucznia, ale tylko w przypadku szkół podstawowych. W tych, które funkcjonują na wsi

deklarowany przez uczniów stopień przestrzegania ich praw jest znacząco wyższy niż

w szkołach w miastach. W gimnazjach działających na wsi stopień przestrzegania

praw dziecka jest wprawdzie na ogół wyższy niż w mieście, ale po pierwsze w

niewielkim stopniu, a po drugie nie w przypadku każdego z tych praw.

Również wielkość szkoły jest czynnikiem istotnym dla poziomu przestrzegania praw

dziecka i ucznia tylko w przypadku szkół podstawowych. W szkołach małych

( liczących do 100 uczniów ) poziom przestrzegania tych praw jest od kilku do

kilkunastu procent wyższy niż w szkołach dużych ( liczących ponad 300 uczniów ).

W przypadku gimnazjów rozpiętość wyników jest znacznie ,mniejsza i nie ma

jednoznacznej zależności między wielkością szkoły, a poziomem przestrzegania praw.

Niestety w szkołach wciąż zdarzają się przypadki bicia uczniów przez pracowników

szkoły. Mają miejsce częściej w gimnazjach niż w szkołach podstawowych, gdzie są

zupełnym marginesem. Zdarzają się tak w szkołach na wsi jak i w mieście. Jak wynika

z ankiety mają wprawdzie zdecydowanie charakter incydentalny ( zdarzyło się to raz

lub dwa razy ), ale nie można ich zignorować.

Opracował : Stanisław Szudek

przestrzegania praw dziecka w oczach...

Documents