przydatnoŚĆ wskaŹnikÓw funkcji turystycznej w …woiz.polsl.pl/znwoiz/z87/art_11_hendel.pdf ·...
TRANSCRIPT
ZESZYTY NAUKOWE POLITECHNIKI ŚLĄSKIEJ 2016
Seria: ORGANIZACJA I ZARZĄDZANIE z. 87 Nr kol. 1947
Marek HENDEL 1
Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu 2
Wydział Ekonomii, Zarządzania i Turystyki 3
PRZYDATNOŚĆ WSKAŹNIKÓW FUNKCJI TURYSTYCZNEJ 5
W OCENIE ROZWOJU TURYSTYCZNEGO OBSZARU 6
NA PRZYKŁADZIE GMINY USTROŃ 7
Streszczenie. Artykuł stanowi próbę wykorzystania podstawowych 8
wskaźników funkcji turystycznej (wskaźnik: Baretje’a-Deferta, Deferta, 9
Schneidera, Charvata oraz gęstości bazy noclegowej) jako narzędzi w ocenie 10
rozwoju turystycznego obszaru. Omówienie wskaźników i ich analiza, 11
na podstawie przeprowadzonego badania, pozwoliły autorowi odnieść się 12
krytycznie do zasadności ich wykorzystywania, wskazując na problemy 13
z interpretacją wartości wskaźników oraz wiarygodności danych potrzebnych 14
do ich wyliczeń. 15
Słowa kluczowe: rozwój turystyki, rozwój lokalny, wskaźniki funkcji 16
turystycznej. 17
APPLICABILITY OF TOURIST FUNCTION INDEXES IN EVALUATION 18
OF TOURISM AREA DEVELOPMENT ON THE EXAMPLE OF USTROŃ 19
COMMUNE 20
Summary. The article is the attempt to use basic tourist function indexes 21
(Baretje–Defert’s index, Charvat’s index, Schneider index, Defert’s index and the 22
density of accomodation index) as an instruments in the evaluation of tourism area 23
development. Discussion of the indicators and their analysis based on research, 24
allowed the author to refer critically to the validity of their use, pointing to 25
problems with interpretation of value the indicators and reliability of data for their 26
calculations. 27
Keywords: tourism development, local development, tourist function indexes. 28
29
158 M. Hendel
1. Wprowadzenie 1
Miejsce turystyki w rozwoju lokalnym zmieniło się wraz z postępem badań, związanych 2
z określeniem jej wpływu na obszar recepcji turystycznej. Wiedza na temat skutków rozwoju 3
turystyki, przedstawiona w pracach wielu badaczy polskich i zagranicznych1, umożliwiła 4
oparcie polityki rozwoju lokalnego również na turystyce. W wielu przypadkach to właśnie 5
większa świadomość podmiotów zarządzających turystyką o możliwych korzyściach 6
wynikających z jej rozwoju2, przyczyniła się do rozpoczęcia działań prowadzących do jej 7
wzrostu na wyznaczonych przez nich obszarach. 8
Jak podkreśla M. Zdon-Korzeniowska, turystykę „[…] coraz częściej traktuje się jako 9
istotny czynnik rozwoju, nie tylko miejscowości i regionów atrakcyjnych pod względem 10
turystycznym, ale również jako efektywne narzędzie aktywizacji obszarów, na których 11
funkcja turystyczna nie odgrywała dotychczas istotnej roli bądź w ogóle nie występowała”3. 12
Rozwój funkcji turystycznej, przez którą rozumie się „[…] wszelką działalność 13
społeczno-ekonomiczną w miejscowości lub regionie, skierowaną na obsługę turystów, 14
z której wynika jej (jego) zdolność do zaspokajania określonych potrzeb turystycznych”4, 15
zaczął być coraz częściej utożsamiany z rozwojem lokalnym. Funkcja turystyczna, uznana w 16
miejscowościach czy regionach za funkcję podstawową, zaczęła prowadzić do przekształceń 17
całej gospodarki w celu jak najlepszej jej realizacji5. 18
A. Szromek przestrzega jednak przed zbyt jednoznacznym określeniem obszaru jako 19
wyłącznie realizującego funkcję turystyczną. Mogą to być bowiem obszary polifunkcyjne 20
z dominującą funkcją turystyczną lub obszary, na których funkcja turystyczna nie dominuje 21
bądź nie występuje wcale6. Ważne jest więc oszacowanie poziomu rozwinięcia funkcji 22
turystycznej, możliwe przez zastosowanie wskaźników funkcji turystycznej. Zwykle dotyczą 23
one ograniczonego obszaru, np. określonego podziałem administracyjnym (gmina, powiat, 24
województwo)7. 25
1 Archer B., Cooper C., Ruhanen L.: The Positive and Negative Impacts of Tourism, [in:] William F. Theobald
(ed.): Global Tourism, Elsevier Inc., Routledge 2005; King B., Pizam A., Milman A.: Social impacts of tourism:
Host perceptions, [in:] Annals of Tourism Research, Volume 20(4), 1993; Alejziak W.: Turystyka w obliczu
wyzwań XXI wieku, Wydawnictwo Albis, Kraków 2000, s. 165-186; Gaworecki W.W.: Turystyka, Polskie
Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007, s. 89-113. 2 Jacobsen D., Carson D., Sharma P., Macbeth J.: A Guide to Assessing the Economic Value of Tourism
in Regions, Occasional Paper Number 7, Centre for Regional Tourism Research, Lismore 2003, s. 9. 3 Zdon-Korzeniowska M.: Jak kształtować regionalne produkty turystyczne? Teoria i praktyka, Wydawnictwo
Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2009, s. 7. 4 Kurek W., Mika M.: Turystyka jako przedmiot badań naukowych, [w:] W. Kurek (red.): Turystyka,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 40. 5 Zdon-Korzeniowska M.: op.cit., s. 21. 6 Szromek A.: Wskaźniki funkcji turystycznej i ich współzależność z innymi wskaźnikami ekonomicznymi
na przykładzie polskiej gospodarki w latach 2000-2010, [w:] Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego
we Wrocławiu nr 304, Wrocław 2013, s. 336. 7 Szromek A.: Pomiar funkcji turystycznej obszarów za pomocą wskaźników funkcji turystycznej na przykładzie
obszarów państw europejskich, [w:] Studia Ekonomiczne/Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach nr 132,
Katowice 2013, s. 92.
Przydatność wskaźników funkcji turystycznej… 159
Niniejszy artykuł stanowi próbę wykorzystania podstawowych wskaźników funkcji 1
turystycznej jako narzędzi w ocenie rozwoju turystycznego obszaru gminy. Jako studium 2
przypadku posłużyła gmina Ustroń, położona w południowej części województwa śląskiego, 3
w paśmie górskim Beskidu Śląskiego. Miasto Ustroń jest jedynym miastem Beskidu 4
Śląskiego, mającym status uzdrowiska. 5
2. Wskaźniki funkcji turystycznej gminy Ustroń 6
Stopień rozwoju funkcji turystycznej danego obszaru wymaga określenia oznak tego 7
rozwoju. W podstawowym zakresie wykazywany jest on w wielkości i rodzaju bazy 8
noclegowej oraz intensywności ruchu turystycznego8. Wielkość i rodzaj bazy noclegowej 9
wiążą się z zaspokojeniem podstawowej potrzeby bytowej turystów, którą jest nocleg. 10
Wchodzi on w skład funkcji turystycznej definiowanej jako „[…] zdolność (regionu, rejonu 11
lub miejscowości) do przyjęcia i zaspokojenia potrzeb określonej liczby turystów”9. Druga 12
oznaka to ruch turystyczny. Zachodzi tu pewna zależność, mówiąca o tym, że „[…] im 13
większy jest ruch turystyczny, tym istotniejszą rolę odgrywa turystyka w systemie 14
gospodarczym miejscowości i tym silniej rozwija się jej funkcja turystyczna”10. 15
Opierając się na obu podstawowych oznakach rozwoju funkcji turystycznej, w celu 16
dokonania oceny rozwoju owej funkcji, zawężając obszar badawczy do gminy Ustroń, 17
wykorzystano wskaźniki: 18
- wskaźnik Baretje’a-Deferta (zwany wskaźnikiem funkcji turystycznej miejscowości), 19
wyrażony liczbą turystycznych miejsc noclegowych, przypadających na 100 mieszkańców 20
stałych, 21
- wskaźnik Deferta (wskaźnik funkcji turystycznej), wyrażony liczbą korzystających 22
z noclegów turystów przypadających na 1 km2 obszaru, 23
- wskaźnik Schneidera (wskaźnik intensywności ruchu turystycznego), wyrażony liczbą 24
turystów korzystających z noclegów, przypadającą na 100 mieszkańców obszaru, 25
- wskaźnik Charvata (wskaźnik nasycenia bazą turystyczną), wyrażony liczbą udzielonych 26
noclegów przypadających na 100 mieszkańców obszaru, 27
- wskaźnik gęstości bazy noclegowej, wyrażony liczbą miejsc noclegowych, zaofero-28
wanych turystom, przypadających na 1 km2 obszaru. 29
30
8 Szromek A.: Wskaźniki funkcji turystycznej. Koncepcja wskaźnika funkcji turystycznej i uzdrowiskowej,
Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2012, s. 56-57. 9 Pawlikowska-Piechotka A.: Zagospodarowanie turystyczne i rekreacyjne, Wydawnictwo Novae Res, Gdynia
2009, s. 18. 10 Kurek W., Mika M.: op.cit., s. 40-41.
160 M. Hendel
Tabela 1 prezentuje wskaźniki funkcji turystycznej gminy Ustroń w latach 2008–2012. 1
Bazę danych do obliczania wskaźników funkcji turystycznej oraz dalszej analizy stanowiły 2
publikacje Głównego Urzędu Statystycznego, wydawane w poszczególnych latach 3
związanych z zakresem czasowym badań oraz Bank Danych Lokalnych, zawierający 4
szczegółowy zbiór informacji o jednostkach samorządu terytorialnego. 5
Tabela 1 6
Wskaźniki rozwoju funkcji turystycznej gminy Ustroń w latach 2008–2012 7
Wskaźnik
Rok
Baretje’a-
Deferta
(WBD)
Deferta
(WD)
Schneidera
(WS)
Charvata
(WCH)
Gęstości
bazy
noclegowej
2008 37,86 3127,80 1192,97 6309,48 99,27
2009 35,86 3153,25 1200,89 6486,67 94,17
2010 37,36 3011,22 1115,13 6099,12 100,88
2011 37,04 2715,32 1002,84 6154,22 100,30
2012 37,17 2654,47 978,71 6121,67 100,81
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych. 8
2.1. Wskaźnik Baretje’a-Deferta 9
Analiza wskaźnika Baretje’a-Deferta wymaga krótkiego odniesienia do interpretacji jego 10
wartości, która przez wielu autorów postrzegana jest w odmienny sposób. W. Kurek oraz 11
M. Mika podkreślają, że za wysoko rozwiniętą funkcję turystyczną na ogół przyjmuje się 12
wartość równą 100 tego wskaźnika, co oznacza, że liczba miejsc w bazie noclegowej jest 13
równa liczbie mieszkańców stałych11. I. Bąk uważa, że wartość wskaźnika na poziomie 100 14
oznacza, iż rzeczywista funkcja turystyczna dopiero zaczyna się wykształcać, a dobrze 15
rozwinięta funkcja turystyczna to wartość wskaźnika na poziomie 100-50012. J. Warszyńska, 16
dostosowując wskaźnik do obszarów polski, obniża do 50 wartość świadczącą o dobrze 17
rozwiniętej funkcji turystycznej13. Z kolei obniżoną interpretację wskaźnika w stosunku 18
do gmin stosuje M. Boyer, interpretując wartość wskaźnika 10-40, jako „gminę z istotną, ale 19
niedominującą funkcją turystyczną”, natomiast wartość 40-100, jako „gminę z dominującą 20
funkcją turystyczną”14. Jak słusznie więc zauważa A. Szromek „[…] interpretacja wartości, 21
11 Kurek W., Mika M.: op.cit., s. 41. 12 Bąk I.: Ocena stopnia atrakcyjności turystycznej podregionów w Polsce, [w:] Folia Pomeranae Universitatis
Technologiae Stetinensis. Oeconomica 62, Szczecin 2011, s. 11. 13 Warszyńska J.: Funkcja turystyczna Karpat Polskich, [w:] Folia Geographica, Series Geographica–
Oeconomica, nr 18, 1985, s. 88. 14 Pearce D.: Tourism today. A geographical analysis, Longman Publishing Group, Essex 1995, [za:] Szromek
A.:, Wskaźniki funkcji turystycznej…: op.cit., s. 64-65.
Przydatność wskaźników funkcji turystycznej… 161
jakie przyjmuje wskaźnik Baretje’a-Deferta, często jest zależna od kryteriów przyjętych przez 1
badacza, a zatem jest arbitralna”15. 2
Uzyskane wartości wskaźnika Baretje’a-Deferta w gminie Ustroń dostosowano do skali 3
zaproponowanej przez M. Boyer. W latach 2008–2012 wskaźnik określa gminę Ustroń jako 4
„gminę z istotną, ale niedominującą funkcją turystyczną”. Do uzyskania wartości „gminy 5
z dominującą funkcją turystyczną” na przestrzeni analizowanych lat brakuje kilku punktów, 6
o czym świadczy średnia, wynosząca 37,05 dla tego wskaźnika. Najwyższą wartość 7
wskaźnika zanotowano w 2008 roku (37,86), natomiast najniższą w 2009 roku (35,86). Tak 8
znaczny spadek jest wynikiem mniejszej liczby miejsc noclegowych, która w 2008 roku 9
wynosiła 5857, natomiast 5556 w 2009 roku, w stosunku do nieznaczącego, ale ciągłego 10
wzrostu liczby ludności gminy (liczba ludności gminy Ustroń wynosiła 15469 mieszkańców 11
w 2008 roku natomiast w 2009 roku 15492). 12
2.2. Wskaźnik Deferta 13
Interpretacja wskaźnika Deferta, choć istnieją próby określenia kryterium jego oceny, 14
przykładem jest interpretacja wskaźnika przez J. Warszyńską, dla której obszar o wartości 15
wskaźnika Deferta przekraczającej 1000 uznaje za obszar dobrze rozwinięty pod względem 16
turystycznym16, zasadna staje się w momencie dokonania analizy porównawczej17. W tym 17
celu porównano wartości wskaźników gmin współpracujących z gminą Ustroń w obrębie 18
klastra turystycznego „Beskidzka Piątka”, zrzeszającego pięć gmin na obszarze Beskidu 19
Śląskiego, a którego liderem jest gmina Ustroń18. 20
Analizowany obszar został wybrany ze względu na swe cechy wspólne, m.in. usytuo-21
wanie w centrum Beskidu Śląskiego, podobny punkt widzenia rozwoju gospodarczego, 22
opartego na turystyce, podejmowanie działań partnerskich w celu rozwoju turystyki. Obszar 23
gmin Szczyrk, Wisła, Ustroń oraz Istebna uznany również został przez mieszkańców Polski 24
w 2013 roku za najważniejszy powód do dumy województwa śląskiego oraz najważniejszą 25
atrakcję turystyczną, zachęcającą do odwiedzania województwa (zarówno obecnie, 26
jak i z potencjałem na przyszłość)19. 27
Wyniki obliczeń wskaźnika Deferta dla gmin klastra turystycznego „Beskidzka Piątka” 28
przedstawiono na rys. 1. 29
15 Szromek A.: Wskaźniki funkcji turystycznej…: op.cit., s. 63. 16 Warszyńska J.: op.cit., s. 88. 17 Szromek A.: Wskaźniki funkcji turystycznej…: op.cit., s. 67. 18 Staszewska J.: Klaster perspektywą dla przedsiębiorców na polskim rynku turystycznym, Wydawnictwo
DIFIN, Warszawa 2009, s. 100. 19 Badanie wizerunku województwa śląskiego. Raport z badania TNS Polska Oddział Katowice dla DEMO
Effective Launching, 2014, s. 23-25.
162 M. Hendel
2008 2009 2010 2011 2012
Brenna 34,78 101,7 77,43 67,29 109,27
Istebna 133,53 127,49 159,06 191,27 136,43
Szczyrk 1963,74 2051,56 2270,92 2150,61 2333,69
Wisła 1870,18 1884,15 1974,69 1852,45 1882,77
Ustroń 3127,8 3153,25 3011,22 2715,32 2654,47
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
Wa
rto
ść w
ska
źnik
a
Brenna Istebna Szczyrk Wisła Ustroń
1 Rys. 1. Wskaźnik Deferta dla gmin klastra turystycznego „Beskidzka Piątka” w latach 2008–2012 2 Fig. 1. Defert’s index for communes that are part of a tourism cluster „Beskidzka 5” 2008–2012 3 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych. 4 5
Spośród analizowanych gmin, wysoki wskaźnik Deferta wykazują gminy Szczyrk, Wisła 6
oraz Ustroń. Warto jednak podkreślić, że nie zachodzi zależność między najwyższą wartością 7
wskaźnika w analizowanych gminach a liczbą turystów, korzystających z noclegów. Przykład 8
stanowi gmina Wisła, której średnia liczba turystów korzystających z noclegów na lata 9
20082012 wynosi 208 tys., natomiast gmina Ustroń o najwyższej wartości wskaźnika 10
we wszystkich latach wykazuje średnią 173 tys. Zależność ta wynika z różnicy drugiej 11
składowej, wymaganej do obliczenia wskaźnika, a więc powierzchni (powierzchnia gmin 12
Ustroń wynosi 59 km2, a Wisła 110 km2). 13
2.3. Wskaźnik Schneidera 14
Dzięki pierwszej składowej wskaźnika, którą jest liczba turystów, korzystających 15
z noclegów, wskaźnik ten określa się mianem podobnego do miary Deferta. W porównaniu 16
jednak do wskaźnika Deferta, interpretacja wskaźnika Schneidera jest możliwa dzięki 17
przyjętemu kryterium. Za obszar dobrze rozwinięty pod względem turystycznym, uznaje się 18
ten, dla którego wartość wskaźnika Schneidera osiąga liczbę 50020. 19
Wartość wskaźnika Schneidera dla gminy Ustroń wskazuje jednoznacznie na 20
występowanie zjawiska ruchu turystycznego w gminie na przestrzeni analizowanych lat. Od 21
2009 roku, kiedy wartość wskaźnika wykazywała udział około 1200 turystów, korzystających 22
z noclegu przypadających na 100 mieszkańców stałych gminy, do 2012 roku wartość ta 23
zmalała o 222 jednostki. Tendencja spadkowa wskaźnika wynika przede wszystkim ze 24
20 J. Warszyńska: Funkcja turystyczna…: op.cit., s. 88; A. Szromek, Wskaźniki funkcji turystycznej…: op.cit.,
s. 68.
Przydatność wskaźników funkcji turystycznej… 163
zmniejszającej się od 2009 roku liczby turystów korzystających z noclegów. W latach 1
20092012 spadek tej liczby wyniósł 29428. 2
Jeśli porównać wartości wskaźnika Schneidera gminy do powiatu cieszyńskiego, do 3
którego przynależy ww. gmina Ustroń, najwyższa wartość wskaźnika gminy w 2009 roku 4
wynosiła 1200,89 przy wartości 272,90 dla powiatu cieszyńskiego. W 2012 roku wartość 5
wskaźnika wynosiła 978,71, przy wartości 260,45 dla powiatu cieszyńskiego. Analiza 6
porównawcza ukazuje bardzo dużą przewagę wskaźnika gminy do powiatu, co wskazuje na 7
zjawisko nierówności w pozostałych gminach pod względem występowania zjawiska ruchu 8
turystycznego. Ponadto, tendencja spadkowa wskaźnika, zarówno w gminie, jak i w powiecie, 9
stanowić może podstawy do dalszej weryfikacji badawczej powstałego problemu 10
malejącego ruchu turystycznego analizowanego obszaru. 11
2.4. Wskaźnik Charvata 12
Interpretacja wskaźnika Charvata, podobnie jak wskaźnika Deferta, wymaga dokonania 13
analizy porównawczej określonego obszaru. Warto jednak podkreślić, że wskaźnik ten, 14
będący jedną z głównych miar stosowanych w badaniach funkcji turystycznej obszaru, 15
ma istotną wadę. Badana intensywność ruchu turystycznego wskaźnikiem Charvata, opiera 16
się na liczbie udzielonych noclegów na danym obszarze. Dotyczy więc turystów sensu stricto, 17
nie obejmując wycieczkowiczów, którzy odwiedzają dany obszar, a których liczba nie jest 18
włączana w powstałą wartość21. Niezmiennym problemem są również miejsca noclegowe 19
poza ewidencją Głównego Urzędu Statystycznego, które szerzej opisano w dalszej części 20
artykułu. 21
Rysunek 2 przedstawia wartości wskaźnika Charvata dla gmin klastra turystycznego 22
„Beskidzka Piątka”. 23
Dominującą gminą, pod względem wartości wskaźnika Charvata, jest Ustroń wykazująca 24
średnią wartość wskaźnika dla analizowanych lat na poziomie 6234,23. Najwyższą wartość 25
wskaźnika zanotowano w 2009 roku – na 100 mieszkańców stałych gminy Ustroń przypadała 26
liczba 6486 udzielonych noclegów. Tak wysoka wartość wskaźnika wynika przede wszystkim 27
z ogólnej liczby udzielonych noclegów, która w analizowanych latach przekroczyła tylko raz 28
liczbę 1mln (1004915) w 2009 roku. 29
Przy analizie wskaźnika Charvata warto również podkreślić nierówny wzrost i wahania 30
liczby miejsc noclegowych (LMN) oraz liczby udzielonych noclegów (LUN) w większości 31
z analizowanych gmin. Zjawisko ukazuje tabela 2. 32
21 Szromek A.: Wskaźniki funkcji turystycznej…: op.cit., s. 69.
164 M. Hendel
2008 2009 2010 2011 2012
Brenna 173,36 240,52 230,49 277,4 364,86
Istebna 349,79 270,55 328,28 347,15 290,98
Szczyrk 3873,88 4116,01 4524,05 4556,35 4974,01
Wisła 4611,02 4800,55 4986,46 4678,46 4764,14
Ustroń 6309,48 6486,67 6099,12 6154,22 6121,67
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000W
arto
ść w
skaź
nik
a
Brenna Istebna Szczyrk Wisła Ustroń
1 Rys. 2. Wskaźnik Charvata dla gmin klastra turystycznego „Beskidzka Piątka” w latach 2008–2012 2 Fig. 2. Charvat’s index for communes that are part of a tourism cluster „Beskidzka 5” 2008–2012 3 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych. 4
Tabela 2 5
Stosunek liczby udzielonych noclegów do ogólnej liczby miejsc noclegowych 6
gmin klastra turystycznego „Beskidzka Piątka” w latach 2008–2012 7
Rok
Gmina
2008 2009 2010 2011 2012
Brenna Liczba udzielonych noclegów 18160 25574 24831 30131 39854
Liczba miejsc noclegowych 151 282 460 406 622
Istebna Liczba udzielonych noclegów 39684 30992 38602 41026 34493
Liczba miejsc noclegowych 526 522 526 476 484
Szczyrk Liczba udzielonych noclegów 223833 238646 262712 263767 286503
Liczba miejsc noclegowych 1933 2258 2146 2130 2339
Wisła Liczba udzielonych noclegów 522106 540014 565764 531052 539920
Liczba miejsc noclegowych 4477 4952 5325 4959 5824
Ustroń Liczba udzielonych noclegów 976014 1004915 971712 983137 979590
Liczba miejsc noclegowych 5857 5556 5952 5918 5948
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych. 8 9
Analizując dane zawarte w tabeli, dokonując porównania pomiędzy latami 2008 i 2012, 10
większość gmin zwiększyła LMN (wyjątek stanowi gmina Istebna, której LMN w 2012 roku 11
była o 42 niższa niż w 2008 roku) oraz zwiększyła LUN (wyjątek stanowi gmina Istebna, 12
w której w 2012 roku zanotowano mniejszą o 5191 LUN w stosunku do 2008 roku). Warto 13
zwrócić jednak uwagę na zachodzącą zależność pomiędzy wzrostem LMN a LUN, przykładem 14
jest gmina Szczyrk, której LMN od 2008 do 2012 roku wzrosła o 406, notując jednocześnie 15
16
Przydatność wskaźników funkcji turystycznej… 165
wzrost o 62670 LUN. Podobną zależność wykazuje gmina Brenna. Pod tym względem gmina 1
Ustroń od 2008 roku zwiększyła zarówno LMN (o 91), jak i LUN (o 3576), zauważalne jest 2
jednak duże wahanie ich liczby oraz odmienna korelacja. 3
W 2009 roku gmina Ustroń zanotowała wzrost LUN w stosunku do 2008 roku o 28901 4
jednostek, przy znaczącym spadku o 301 LMN. W 2010 roku LMN wzrosła w porównaniu 5
z 2009 rokiem o 396, nastąpił jednak znaczny spadek LUN o 33203. Co ważne, nastąpił 6
znaczny wzrost LUN w sąsiadującej z gminą Ustroń – gminie Wisła, o 25750 jednostek 7
w latach 2009–2010. Kolejne lata ukazują podobne zjawisko, przedstawia je rys. 3. 8
0 200000 400000 600000 800000 1000000 1200000
2008
2009
2010
2011
2012
Lata
2008 2009 2010 2011 2012
Ustroń 976014 1004915 971712 983137 979590
Wisła 522106 540014 565764 531052 539920
Ustroń Wisła
9 Rys. 3. Liczba udzielonych noclegów w gminach Ustroń oraz Wisła w latach 2008–2012 10 Fig. 3. Number of nights in Ustroń commune and Wisła commune 2008–2012 11 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych. 12 13
Wzrost udziału gminy Wisła w LUN wynika przede wszystkim ze wzrostu ogólnej LMN. 14
W 2008 roku LMN wynosiła 4477, w 2009 roku – 4952. Najwyższy wzrost LUN zanotowano 15
w 2010 roku, przy jednoczesnym wzroście LMN o 373 jednostek. Kolejny rok to spadek 16
o 366 LMN i spadek o 34712 LUN. Odwrotność wykazuje 2012 rok, który wraz wzrostem LMN 17
notuje wzrost LUN. Gmina Ustroń w 2010 roku notuje spadek LUN przy wzroście ogólnej LMN, 18
by w 2011 roku zanotować wzrost LUN, przy spadku ogólnej LMN. Wahania te wykazują 19
bardzo znaczący dla gminy Wisła wzrost ogólnej LMN, który pozwala zanotować wzrost LUN 20
a spadek ich liczby dla gminy Ustroń. 21
2.5. Wskaźnik gęstości bazy noclegowej 22
Jednym z podstawowych wskaźników oceniających zagospodarowanie turystyczne 23
obszaru jest wskaźnik gęstości bazy noclegowej. Zostaje on określony w swej podstawowej 24
formie przez zestawienie liczby miejsc noclegowych obszaru z jego powierzchnią. Poza 25
podstawową formą tegoż wskaźnika, istnieją jego różne modyfikacje. Zamiast powierzchni 26
166 M. Hendel
stosuje się do jego wyliczenia liczbę mieszkań stałych mieszkańców obszaru lub zestawia się 1
powierzchnię obszaru z liczbą turystów22. 2
Gmina Ustroń zanotowała znaczny wzrost wartości wskaźnika od 99,27 w 2008 roku 3
do 100,81 w 2012 roku. Stosując kryterium J. Warszyńskiej, która do gmin rozwiniętych pod 4
względem turystycznym klasyfikuje gminy przekraczające próg wartości 50 wskaźnika23, 5
gmina Ustroń we wszystkich analizowanych latach przekracza określony próg prawie 6
dwukrotnie. W porównaniu do gminy Wisła, średnia dla lat 2008–2012 wynosiła 102,74, przy 7
średniej w tychże latach dla gminy Ustroń na poziomie 99,08. 8
3. Zastosowanie wskaźników funkcji turystycznej w ocenie rozwoju 9
turystycznego obszaru 10
Na możliwość zastosowania wskaźników funkcji turystycznej w ocenie rozwoju turystyki 11
na danym obszarze wskazuje wielu autorów. A. Szromek stwierdza: „[…] analizując postać 12
poszczególnych wskaźników, można stwierdzić, iż fragmentaryczne ujęcie wieloaspektowego 13
zjawiska w postaci funkcji turystycznej obszaru daje jedynie przybliżoną ocenę poziomu 14
rozwoju turystyki na badanym obszarze, która jednak jest akceptowalna przez założenie 15
użycia kilku miar oceny tego samego zagadnienia, jako noty ogólnej, pełniącej rolę miary 16
wypadkowej uzyskiwanych wskazań”24. W innej pracy badacz ten podkreśla, że wskaźniki 17
funkcji turystycznej są „cennym narzędziem analizy rozwoju obszarów turystycznych”25. 18
Pomimo stanowisk wskazujących na możliwość zastosowania miar w ocenie rozwoju 19
turystycznego obszaru, warto również odnieść się krytycznie do zastosowanych w pracy miar 20
funkcji turystycznej. 21
Jedną ze składowych miar wskaźników funkcji turystycznej jest liczba miejsc 22
noclegowych. Dane do obliczeń składowej, uzyskane z urzędów statystycznych, nie są jednak 23
w pełni wiarygodne. Jak zauważa M. Derek, dane gromadzone przez Główny Urząd 24
Statystyczny nie uwzględniają tak ważnego elementu bazy noclegowej, jakim są „drugie 25
domy”. Autorka podaje, iż korzystają z nich „[…] setki tysięcy (jeśli nie miliony) 26
mieszkańców w Polsce”26, a mimo tego nie występują one w Polsce w żadnych oficjalnych 27
statystykach27. Problem stanowi również baza agroturystyczna, statystyka Głównego Urzędu 28
22 Szromek A.: Wskaźniki funkcji turystycznej…: op.cit., s. 70. 23 Warszyńska J.: op.cit., s.80. 24 Szromek A.: Wskaźniki funkcji turystycznej…: op.cit., s. 75. 25 Szromek A.: Przegląd wskaźników funkcji turystycznej i ich zastosowanie w ocenie rozwoju turystycznego
obszaru na przykładzie gmin województwa śląskiego, [w:] Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej. Organizacja
i Zarządzanie, z. 61, Gliwice 2012, s. 296. 26 Derek M.: Funkcja turystyczna jako czynnik rozwoju lokalnego w Polsce. Rozprawa doktorska, Uniwersytet
Warszawski, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych, Warszawa 2008, s. 67. 27 Ibidem, s. 67.
Przydatność wskaźników funkcji turystycznej… 167
Statystycznego nie podaje bowiem dokładnych danych jej wielkości28. D. Dryglas poza 1
obiektami nierejestrowanymi, nieobjętymi sprawozdawczością Głównego Urzędu 2
Statystycznego, zwraca również uwagę na problem wiarygodności danych. Mogą być one 3
bowiem obarczone znacznym marginesem błędu, wynikającym z braku wywiązywania się 4
przez podmioty gospodarcze z obowiązku statystycznego29. 5
Również interpretacja poszczególnych miar funkcji turystycznej budzi dużą wątpliwość 6
co do ich zastosowania – wskaźnik Baretje’a-Deferta jest tego trafnym przykładem. Ilość 7
interpretacji miary Baretje’a-Deferta jest tak duża, że zastosowanie którejś z nich przez 8
badacza jest kwestią wyłącznie arbitralną30. Wątpliwość budzi również duża rozbieżność 9
w interpretacjach kryterium oceny. Na podstawie własnych badań, w odniesieniu do polskich 10
warunków rozwoju funkcji turystycznej gmin, A. Szromek uważa, że „graficzna interpretacja 11
wskaźnika Baretje’a-Deferta”, po raz pierwszy przedstawiona w polskiej literaturze przez 12
J. Warszyńską i A. Jackowskiego jest przeszacowana31. Szacunkowa wartość wskaźnika dla 13
uzdrowisk w tej interpretacji wynosi od 100 do 1000, tymczasem wartość wskaźnika w latach 14
1995-2009 dla większości polskich uzdrowisk nie osiągnęła 5032. 15
Warto zwrócić jednak uwagę na funkcję poznawczą zastosowanych wskaźników funkcji 16
turystycznej. Szczegółowa analiza wyników zastosowanych miar pozwoliła na określenie 17
przyczyn zachodzących zmian na danym obszarze lub wskazała na kierunki badań, które 18
pomogłyby wskazać takowe przyczyny – przykładów w pracy jest kilka. Po pierwsze, ciągły 19
spadek wartości wskaźnika Baretje’a-Deferta w analizowanych latach wskazał na 20
zmniejszającą się liczbę miejsc noclegowych w stosunku do ciągłego wzrostu liczby ludności 21
gminy. W przypadku wskaźnika Schneidera, uzyskane wartości dla gminy Ustroń, porównane 22
do wartości powiatu cieszyńskiego, ujawniły występowanie zjawiska nierówności 23
pozostałych gmin powiatu pod względem ruchu turystycznego. Ciągły spadek wartości tego 24
wskaźnika, zarówno w gminie, jak i powiecie, stanowić może podstawy do dalszych badań 25
nad ruchem turystycznym w tymże regionie. 26
W wyniku wahań wartości wskaźnika Charvata oraz w wyniku zestawienia składowej 27
jego miary ze składową wskaźnika Baretje’a-Deferta, wykazano nierówny wzrost i wahania 28
liczby miejsc noclegowych (LMN) oraz liczby udzielonych noclegów (LUN) między gminami 29
Ustroń a Wisła. Przyczyn powstałego wahania można się doszukiwać w charakterze 30
uzdrowiskowym gminy Ustroń, której wysokie obłożenie w skali roku wynika głównie 31
z dofinansowanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia pobytów kuracjuszy. Mniejsza liczba 32
28 Sikora J.: Agroturystyka. Przedsiębiorczość na obszarach wiejskich, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa
2012, s. 79. 29 Dryglas D.: Wielkość i struktura ruchu turystycznego w gminach uzdrowiskowych województwa
małopolskiego jako miernik rozwoju funkcji turystycznej, [w:] Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.
Ekonomiczne problemu turystyki nr 1(21), Szczecin 2013, s. 67. 30 Szromek A.: Wskaźniki funkcji turystycznej…: op.cit., s. 63. 31 Warszyńska J., Jackowski A.: Podstawy geografii turyzmu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1979,
s. 209. 32 Szromek A.: Wskaźniki funkcji turystycznej…: op.cit., s. 64.
168 M. Hendel
skierowań na pobyt w uzdrowisku doprowadzić może do spadku udzielonych noclegów, 1
a w konsekwencji do spadku liczby miejsc noclegowych. Drugą przyczyną może być 2
nierówny udział wydatków budżetowych na turystykę w budżetach gmin w analizowanych 3
gminach, których znaczny spadek zanotowano w latach 2011–2012. Udział wydatków 4
budżetowych na turystykę w latach 2011–2012, w budżetach obu gmin spadł dla gminy 5
Wisła z 0,57% w 2011 roku do 0,29% w 2012 roku, przy jednoczesnym spadku udziału 6
w gminie Ustroń z 4,25% w 2011 roku do 0,01% w 2012 roku. 7
4. Podsumowanie 8
Wskaźniki funkcji turystycznej wciąż stanowią jedną z metod możliwych do zastosowania 9
w ocenie rozwoju turystycznego obszaru. Ogólnodostępne dane statystyczne, umożliwiają 10
obliczenie miar, a ich wyniki, dzięki opisanej w literaturze interpretacji wartości, stanowią 11
podstawę do formułowania wniosków. 12
Przy zastosowaniu wskaźników funkcji turystycznej wymaga się jednak wykazania dużej 13
dozy krytycyzmu w interpretowaniu ich wartości. Przyjęte w literaturze różne interpretacje 14
wyników miar funkcji turystycznej są bardzo rozbieżne, a ich dostosowanie do poziomu 15
rozwoju turystyki na danym obszarze może wzbudzać wiele wątpliwości, choćby co do 16
słuszności ich wyboru. 17
Ze względu na złożoność zjawisk turystycznych, trudności w interpretacji danych, które 18
dotyczą przedsiębiorstw turystycznych oraz zatrudnienia w turystyce, dane statystyczne 19
do obliczania miar nie zawsze są wiarygodne. Dlatego w studiach poświęconych dużym 20
obszarom stosuje się prostsze miary, oparte na dostępnych statystykach, łatwych również 21
do zastosowania w trakcie studiów terenowych. 22
Przedstawione w artykule mierniki funkcji turystycznej określić można jako najczęściej 23
stosowane wśród badań obszaru w ujęciu ekonomicznym. W ocenie rozwoju turystycznego 24
obszaru, badania powinny zostać jednak uzupełnione o inne rozbudowane wskaźniki pomiaru 25
funkcji turystycznej (szeroko opisane m.in. w pracach M. Derek33, M. Durydiwki34). 26
Bibliografia 27
1. Alejziak W.: Turystyka w obliczu wyzwań XXI wieku. Wydawnictwo Albis, 28
Kraków 2000. 29
33 Derek M.: op.cit. 34 Durydiwka M.: Czynniki rozwoju i zróżnicowanie funkcji turystycznej na obszarach wiejskich w Polsce,
Uniwersytet Warszawski Wydział Geografii i Studiów Regionalnych, Warszawa 2012.
Przydatność wskaźników funkcji turystycznej… 169
2. Archer B., Cooper C., Ruhanen L.: The Positive and Negative Impacts of Tourism, 1
[in:] William F. Theobald (ed.): Global Tourism, Elsevier Inc., Routledge 2005. 2
3. Badanie wizerunku województwa śląskiego. Raport z badania TNS Polska Oddział 3
Katowice dla DEMO Effective Launchong, 2014. 4
4. Bąk I.: Ocena stopnia atrakcyjności turystycznej podregionów w Polsce, [w:] Folia 5
Pomeranae Universitatis Technologiae Stetinensis. Oeconomica 62, Szczecin 2011. 6
5. Chudy-Hyski D.: Ocena wybranych uwarunkowań rozwoju funkcji turystycznej obszaru, 7
[w:] Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich, nr 2/1/2006, PAN, Kraków 2006. 8
6. Derek M.: Funkcja turystyczna jako czynnik rozwoju lokalnego w Polsce. Rozprawa 9
doktorska, Uniwersytet Warszawski, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych, 10
Warszawa 2008. 11
7. Dryglas D.: Wielkość i struktura ruchu turystycznego w gminach uzdrowiskowych 12
województwa małopolskiego jako miernik rozwoju funkcji turystycznej, [w:] Zeszyty 13
Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Ekonomiczne problemu turystyki nr 1(21), 14
Szczecin 2013. 15
8. Durydiwka M.: Czynniki rozwoju i zróżnicowanie funkcji turystycznej na obszarach 16
wiejskich w Polsce, Uniwersytet Warszawski Wydział Geografii i Studiów Regionalnych, 17
Warszawa 2012. 18
9. Gaworecki W.W.: Turystyka, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007. 19
10. Jacobsen D., Carson D., Sharma P., Macbeth J.: A Guide to Assessing the Economic 20
Value of Tourism in Regions, Occasional Paper Number 7, Centre for Regional Tourism 21
Research, Lismore 2003. 22
11. King A., Pizam A., Milman A.: Social impacts of tourism: Host perceptions, [in:] Annals 23
of Tourism Research. Vol. 20(4), 1993. 24
12. Kurek W., Mika M.: Turystyka jako przedmiot badań naukowych, [w:] W. Kurek (red.): 25
Turystyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008. 26
13. Pawlikowska-Piechotka A.: Zagospodarowanie turystyczne i rekreacyjne, Wydawnictwo 27
Novae Res, Gdynia 2009. 28
14. Sikora J.: Agroturystyka. Przedsiębiorczość na obszarach wiejskich, Wydawnictwo C.H. 29
Beck, Warszawa 2012. 30
15. Staszewska J.: Klaster perspektywą dla przedsiębiorców na polskim rynku turystycznym, 31
Wydawnictwo DIFIN, Warszawa 2009. 32
16. Szromek A.: Pomiar funkcji turystycznej obszarów za pomocą wskaźników funkcji 33
turystycznej na przykładzie obszarów państw europejskich, [w:] Studia 34
Ekonomiczne/Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach nr 132, Katowice 2013, s. 92. 35
17. Szromek A.: Przegląd wskaźników funkcji turystycznej i ich zastosowanie w ocenie 36
rozwoju turystycznego obszaru na przykładzie gmin województwa śląskiego, [w:] Zeszyty 37
Naukowe, s. Organizacja i Zarządzanie, Wyd. Politechniki Śląskiej, Gliwice 2012. 38
170 M. Hendel
18. Szromek A.: Wskaźniki funkcji turystycznej i ich współzależność z innymi wskaźnikami 1
ekonomicznymi na przykładzie polskiej gospodarki w latach 2000-2010, [w:] Prace 2
Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu nr 304, Wrocław 2013. 3
19. Szromek A.: Wskaźniki funkcji turystycznej. Koncepcja wskaźnika funkcji turystycznej 4
i uzdrowiskowej, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2012. 5
20. Warszyńska J.: Funkcja turystyczna Karpat Polskich, [w:] Folia Geographica. Series 6
Geographica-Oeconomica, nr 18, 1985. 7
21. Warszyńska J., Jackowski A.: Podstawy geografii turyzmu, Wydawnictwo Naukowe 8
PWN, Warszawa 1979. 9
22. Zdon-Korzeniowska M.: Jak kształtować regionalne produkty turystyczne? Teoria 10
i praktyka, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2009. 11
Abstract 12
The article is the attempt to indication possibility of the evaluation of tourism area 13
development by using basic tourist function indicators (Baretje–Defert’s index, Charvat’s 14
index, Schneider index, Defert’s index and the density of accomodation index). The author 15
chose Ustroń commune to the area of analysis which distinguishes by a high intensity of the 16
tourist traffic – mainly due to its location (southern part of the province of Silesia in the 17
mountain range of the Silesian Beskid) and status of health resort by the Ustroń town – only 18
one this type of status in the Silesian Beskid. The author evaluate development of tourism at 19
the turn of 2008–2012 based on choice of indicators and their analysis. The research showed 20
several dependence between neighbouring communes and Ustroń commune which are 21
resulting from the calculation of indicators. Values of indicators in majority were compared 22
with communes that are part of a tourism cluster „Beskidzka 5” – the leader is Ustroń 23
commune. 24