psikolojik dan›ﬂma ve rehberlik - pegem.netpegem.net/dosyalar/dokuman/261rehberlik g.can.pdf ·...

Psikolojik Dan›flma ve

Rehberlik

DOKUZUNCU BASKI

Editör: Prof. Dr. Gürhan CAN

PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK

ISBN 975-6802-65-0

Kitaptaki bölümlerin tüm sorumlulukları yazarlarına aittir.

© 2008, Pegem Akademi

Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları, Pegem Akademi Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Hizmetleri T ic. Ltd. Şti.'ne aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı

mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerleçoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T .C. Kültür Bakanlığı bandr olü ile

satılmaktadır. Okuyucularımızın bandr olü olmayan kitaplar hakkında yayınevimizebilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyor uz.

1. Baskı: Şubat 2002

9. Baskı: Ocak 2008

Yayın Yönetmeni: Gürsel AvcıKapak Tasarımı: zulfin.eua

Dizgi: Fikret KaplanBaskı: Baran Ofset-Ankara

Tel: (0312) 367 66 92

Pegem Akademi Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Hizmetleri T ic. Ltd. Şti.

Adakale Sokak 4/1 Yenişehir ANKARATel: (312) 430 67 50 - 430 67 51

Belgeç: (312) 431 37 38e-ortam: www.pegem.nete-ileti: [email protected]

i i

ÖNSÖZ

Pegem A Yayıncılık, Psikolojik Danışma ve Rehberlik adlı bu kitap ileöğretmen yetiştirme alanındaki yayınlarına bir yenisini daha katmış bulunmak -tadır. Eğitim Fakültelerinde Psikolojik Danışma ve Rehberlik derslerini yürütenalan uzmanlarının ortak çabalarının bir ürünü olan bu kitap, öğr etmen yetiştir enyüksek öğretim kurumlarında okutulmakta olan Rehberlik Dersinin kurtanımıma uygun olarak hazırlanmıştır . Elinizdeki kitabın öğretmen adaylarınınRehberlik Dersleri için kaynak kitap ihtiyacını karş ılamasının yanısıra,ilköğretim ve ortaöğretim kurumlarındaki öğrencilerin rehberlik ihtiyaçlarınacevap verebilmeleri açısından, öğretmenlerimize de yararlı olacağı umulmak -tadır.

Dokuz bölümden oluşan bu kitapta ele alınan konularla öğr encilerekazandırılacak davranışlar , kitabın her bir bölümünde okuyucuya sunularak, obölümde okuyucunun hangi davranışları kazanabileceği hakkında önceden bil -gilenmesi sağlanmak istenmiş tir. Bunun yanısıra, yer yer metin aralarınaserpiştirilen kışkırtıcı sor ular ve metinden bağımsız olarak ayrıca sunulan kimikısa notlarla okuyucunun belli noktalara özellikle dikkati çekilmeye çalışılmış,böylece kitaptan daha etkili bir biçimde yararlanılabilmesi sağlanmayaçalışılmıştır .

Kitapla ilgili eleş tiri ve önerilerin kitabın daha da geliş tirilebilmesiaçısından yararlı olacağından hiç kuşku duymadığımızı belirtmek isteriz. Bukitabın öğretmen adaylarına ve öğretmenlerimize yararlı olabilmesi umuduyla...

Editör: Eskişehir , 2008 Prof. Dr. Gürhan CAN

Bölümler ve Yazarlar›

1. Bölüm: Çağdaş Eğitim Sisteminde Öğrenci Kiş ilik Hizmetleri ve Rehberlik

Prof. Dr. Ersin Altıntaş, Sakarya Üniversitesi Hendek Eğitim Fakültesi

2. Bölüm: Rehberlik Çeşitleri

Yrd. Doç. Dr. Mücahit Dilekmen, Atatürk Üniversitesi Kazım KarabekirEğitim Fakültesi

3. Bölüm: Okullarda Rehberlik Hizmet Alanları-Birimleri

Yrd. Doç. Dr. Sabahattin Çam, Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi

4. Bölüm: Eğitsel ve Mesleki Rehberlik

Yrd. Doç. Dr. Hikmet Yazıcı, Karadeniz Teknik Üniversitesi Fatih EğitimFakültesi

5. Bölüm: Kişisel Rehberlik

Prof. Dr. Yaşar Özbay , Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi

6. Bölüm: Bireyi Tanıma Teknikleri

Doç. Dr. İbrahim Yıldırım, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi

7. Bölüm: Özel Eğitim ve Rehberlik

Prof. Dr. Ömer Üre, Selçuk Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi

8. Bölüm: Okul Psikolojik Danışma ve Rehberlik ProgramlarınınGeliştirilmesi

Doç. Dr. Alim Kaya, İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi

Yrd. Doç. Dr. Asım Çivitçi, Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi

9. Bölüm: Rehberlikte Örgüt ve Personel

Doç. Dr. A. Sibel Türküm, Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi

i v

‹Ç‹NDEK‹LERÖnsöz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .iiiBölümler ve Yazarları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .vİçindekiler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .vii

1. BölümÇAĞDAŞ EĞİTİM SİSTEMİNDE ÖĞRENCİ KİŞİLİK HİZMETLERİ VE

REHBERLİK(ss.1-27)

Giriş . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2Öğrenci Kişilik Hizmetleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2Rehberliğin Tanımı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4Rehberliğin Amacı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6Rehberlik ve Öğretim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7Rehberliğin Temelleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9Rehberliğin İlkeleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16Rehberlik Anlayışında Bazı Gelişmeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18Özet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22Değerlendirme Soruları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23Yararlanılan Kaynaklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26

2. BölümREHBERLİK ÇEŞİTLERİ

(ss.29-48)Giriş . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30Hizmet Alanlarına Göre Rehberlik Çeşitleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30Öğretim Kademelerine Göre Rehberlik Çeşitleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32Problem Alanlarına Göre Rehberlik Çeşitleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .38Birey Sayısına Göre Rehberlik Çeşitleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40Temel İşlevlerine Gör e Rehberlik Çeşitleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42Özet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44Değerlendirme Soruları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .45Yararlanılan Kaynaklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48

3. BölümOKULLARDA REHBERLİK HİZMET ALANLARI-BİRİMLERİ

(ss.49-75)Giriş . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50Okullarda Rehberlik Hizmetleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50Rehberlik Hizmet Birimlerine Göre Yapılan Sınıflamalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . .51Okul Rehberlik ve Psikolojik Danışma Servisinin Hizmet Alanları . . . . . . . . . .52Özet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70Değerlendirme Soruları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .71Yararlanılan Kaynaklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .74

4. BölümEĞİTSELVE MESLEKİ REHBERLİK

(ss.77-116)Eğitsel Rehberlik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78Eğitsel Rehberlikte Amaçlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78Eğitsel Rehberliğin Önemi ve İlkeleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .79Eğitsel Rehberlikte Öğretmen Rolleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .80Eğitsel Rehberlikte Problem Alanları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .81Verimli Ders Çalışma Yöntemleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .84Üstün Yetenekli Öğrencilerin Belirlenmesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .86Mesleki Rehberlik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .87Mesleki Rehberlik Alanı ve Önemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .89Meslek ve Kariyer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .89Kariyer Eğitimi ve Gelişimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .90Meslek Seçimini (Kariyer Gelişimini) Etkileyen Faktörler . . . . . . . . . . . . . . . . . .91Meslek Gelişimi (Kariyer Gelişimi) ile İlgili Kuramlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .93Kişilik Tabanlı Kuramlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .97Mesleki Bilgilendirme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .99Meslek Seçiminde Kullanılan Araçlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .101Çoklu Zeka ve Meslek Seçimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .101Üstün Yeteneklilerde Meslek Seçimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .102Meslek (Kariyer) Danışmanlığı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .104Türk Eğitim Sisteminde Mesleki Yönlendirme ve Meslek Seçimi Süreci . . . . .105Özet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .107Değerlendirme Soruları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .108Yararlanılan Kaynaklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .111

5. BölümKİŞİSEL REHBERLİK

(ss. 117-147)Giriş . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .118Kişisel Rehberlik: Alanı ve Kapsamı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .118Kişisel Rehberlik Model ve Yaklaşımları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .119Kişisel Rehberlik Kaynakları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .122Kişisel Rehberlik Çalışma Alanı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .137Öğretmen ve Önleyici Rehberlik Hizmetleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .140Özet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .142Değerlendirme Soruları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .143Yararlanılan Kaynaklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .146

v i

6. BölümBİREY TANIMA TEKNİKLERİ

(ss.149-205)Giriş . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .150Bireyi Tanımanın Amacı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .151Bireyi Tanımanın Temel İlkeleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .153Öğrencilerin Tanınması Gereken Yönleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .154Bireyi Tanıma Tekniklerinin Sınıflandırılması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .156Standart Testler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .157Durumsal Testler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .160Kendini Anlatma Teknikleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .161Gözlemsel Teknikler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .175Gözlem Sürecinde Uyulması Gereken Bazı İlkeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .177Özet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .199Değerlendirme Soruları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .200Yararlanılan Kaynaklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .203

7. BölümÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK

(ss.207-239)Giriş . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .208Özel Eğitimin Tanımı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .108Özel Eğitimin Ülkemizdeki Durumu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .209Engelli Çocuklar ve Engelli Çocukların Sınıflandırılması . . . . . . . . . . . . . . . . . .213Özel Eğitime Muhtaç Çocukların Tanılanması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .222Tanımlama Nedir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .223Nasıl Yapmalı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .226Özel Eğitim ve Öğretmenin Rehberlik Görevi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .230Özet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .235Değerlendirme Soruları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .236Yararlanılan Kaynaklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .239

8. BölümOKUL PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK PROGRAMLARININ

GELİŞTİRİLMESİ(ss.241-269)

Giriş . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .242Okul Psikolojik Danışma ve Rehberlik Pr ogramlarına Genel Bir Bakış . . . . . .242Okul Psikolojik Danışma ve Rehberlik Pr ogramlarının Hazırlanması . . . . . .248Okul Psikolojik Danışma ve Rehberlik Pr ogramlarının Uygulanması . . . . . .260Okul Psikolojik Danışma ve Rehberlik Pr ogramının Uygulanmasında

Öğretmenlerin Rol ve Görevleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .261Okul Psikolojik Danışma ve Rehberlik Pr ogramının Değerlendirilmesi . . . . .262Özet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .264Değerlendirme Soruları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .265Yararlanılan Kaynaklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .268

9. BölümREHBERLİKTE ÖRGÜT VE PERSONEL

(ss.271-297)Giriş . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .272Bakanlık Düzeyinde Rehberlik Hizmetlerinin Örgütlenmesi . . . . . . . . . . . . . . .273İl-İlçe Düzeyinde Rehberlik Hizmetlerinin Örgütlenmesi . . . . . . . . . . . . . . . . .275Okul Düzeyindeki Rehberlik Hizmetlerinin Örgütlenmesi . . . . . . . . . . . . . . . . .281Özet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .294Değerlendirme Soruları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .294Yararlanılan Kaynaklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .297

ŞEKİLLER LİSTESİ

Şekil 1: Çağdaş Eğitimin Üç Boyutu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3Şekil 2: Psikolojik Danışma ve Rehberlik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4Şekil 3: İhtiyaç Basamakları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7Şekil 4: Bakanlık Düzeyinde Rehberlik Hizmetlerinin Örgütlenmesi . . . . . . . .274Şekil 5: İl/İlçe Düzeyinde Rehberlik Hizmetlerinin Örgütlenmesi . . . . . . . . . .275Şekil 6: Okul Düzeyinde Rehberlik Hizmetlerinin Örgütlenmesi . . . . . . . . . . .282

ÇİZELGELER LİSTESİ

Çizelge 1: Kart Biçiminde Hazırlanmış Anekdot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .180Çizelge 2: Anekdot Özetleme Formu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .181Çizelge 3: Özellik Kayıt Çizelgesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .184Çizelge 4: Öğrencilerin Arkadaş İlişkileri Yönünden Durumları . . . . . . . . . . .187Çizelge 5: Sosyometri Cevap Kartı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .192Çizelge 6: Sosyometri Sonuçları Özet Çizelgesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .193Çizelge 7: İlköğretim 4. Sınıf Öğrencilerine İlişkin Tek Tercihli Sosyogram . .194Çizelge 8: Kim Bu Formu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .196Çizelge 9: Kim Bu Sonuçlarının Betimsel İfadelere Göre Değerlendirilmesi . .197Çizelge 10: Öğrencilerin birbirlerinin Algılayışlarına İlişkin Çapraz Dağılım 197Çizelge 11: Zeka Bölümüne Göre Yapılmış Sınıflama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .215Çizelge 12: Eğitim Amaçlı Sınıflama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .215

viii

Prof. Dr. Ersin Altıntaş

Sakarya Üniversitesi Hendek Eğitim Fakültesi

Ö¤renme Hedefleri

Bu üniteyi çalıştıktan sonra; çağdaş eğitim sisteminde öğrenci kişilik hizmetlerinin yerini kavrayabilecek, rehberliğin tanımını yapabilecek; amacını açıklayabilecek, rehberlik ile öğretim arasındaki ilişkiyi görebilecek, rehberliğin psikolojik, sosyolojik ve felsefi temellerini kavrayabilecek, rehberliğin ilkelerini özümseyebilecek, rehberlik anlayışındaki gelişmeleri tarihsel süreç içinde hem Amerika ve Av-

rupa hem de Türkiye düzeyinde kavrayabileceksiniz.

‹çindekiler

Giriş Öğrenci Kişilik Hizmetleri Rehberliğin Tanımı Rehberliğin Amacı Rehberlik ve Öğretim Rehberliğin Temelleri Rehberliğin İlkeleri Rehberlik Anlayışında Gelişmeler Özet Değerlendirme Soruları Yararlanılan Kaynaklar

1. Bölüm

ÇA⁄DAfi E⁄‹T‹M S‹STEM‹NDE Ö⁄RENC‹K‹fi‹L‹K H‹ZMETLER‹ VE REHBERL‹K

Girifl

İnsanlık tarihi boyunca eğitim, hem mevcut kültürü aktaran statik yapı-sıyla, hem de kültürel dönüşümlere göre, kendini yeniden yapılandırma ihti-yacından doğan dinamik yapısıyla, daima toplumların ilgi odağı olmuştur.İnsanlık tarım ve sanayi kültürlerini aşmış, bilgi kültüründe ilerlemektedir.Her üç kültürün eğitim felsefeleri ve paradigmaları farklıdır. Tarım toplumukas gücünü, sanayi toplumu makine gücünü, bilgi toplumu bilgi gücünü esasalır. Bilgi toplumunda bilgi entelektüel sermayedir. 1960’lı yıllardan itibareninsanlık tarihi boyunca üretilen bilgi kümülatif bir artışla 6-7 kez katlanmış-tır. Bu durum sadece bireylerin değil, kurumların, hatta toplumların öğren-mesini zorunlu kılmıştır. Öğrenen insan, öğrenen kurum, öğrenen toplum,gelişen insan, gelişen kurum, gelişen toplum anlamına gelir. Bu öğrenme vegelişme yaşam boyudur. Amaç, kendini gerçekleştirmeye dönüktür. İnsanla-rımızı, kurumlarımızı ve toplumumuzu yirmibirinci yüzyıla hazırlamak, eği-tim sistemimizi bilgi toplumunun paradigmalarına uydurmakla mümkün-dür.

Eğitimin anlam ve işlevleri üzerinde görüş ayrılıkları bulunmakla birlikte,çağdaş eğitimin, öğrencilerin bedensel, zihinsel, duygusal ve toplumsal bü-tün kapasitelerini, kendilerine en uygun biçimde geliştirmesi konusunda tambir görüş birliği vardır. Bireyin bütün yönlerini geliştirmek esastır. Böyle bireğitim, insan odaklı eğitim olmakla birlikte, toplumun hedefleri de göz ardıedilmemektedir. Her bireyin topluma maksimum katkıyı yapması beklen-mektedir. Ayrıca, bireyde kendini tanıma ve değerlerini oluşturma bilincinigeliştirmek esastır. Birey odaklı eğitimin toplum odaklı eğitimden en önemlifarkı, insan doğasına olan saygısındadır.1

Çağdaş eğitim anlayışında, öğrencileri bilgi yüklenen değil, merkezealan, öğrenmeyi öğrenen, kişilikleri gelişmiş, yeteneklerini kullanan, problemçözen, analiz ve sentez yapabilen, akılcı, yaratıcı, yapıcı, duygu ve düşünce-leri dengeli, sevgi dolu, hoşgörülü, ulusal ve evrensel değerlere saygılı vatan-daşlar olarak gelişmelerini sağlamak için öğrenci kişilik hizmetlerine ihtiyaçvardır.

Bu bölümde çağdaş eğitim sisteminde öğrenci kişilik hizmetlerinin yeritartışılacak, rehberliğin tanımı yapılacak, amacı açıklanacaktır. Rehberlik ileöğretim arasındaki farklar gösterilecek, sosyolojik ve felsefî temeller vurgula-nacaktır. Rehberlik ilkeleri açıklandıktan sonra, rehberlik anlayışındaki geliş-meler hem yurt içi hem de yurtdışı düzeyinde tarihsel boyutta ele alınacaktır.

Ö¤renci Kiflilik Hizmetleri

Geleneksel eğitimde, öğretim ve yönetim hizmetleri bulunmasına karşın,çağdaş eğitime üçüncü boyut olan öğrenci kişilik hizmetleri eklenmiştir. Çağ-daş eğitimin üç boyutu şekil I’de gösterilmiştir.

2 Psikolojik Dan›flma ve Rehberlik

Yrd.Doç.Dr. Mücahit DİLEKMEN

Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi

Öğrenme HedefleriBu bölümü çalıştıktan sonra;

rehberlik çeşitlerini sıralayabilecek, farklı hizmet alanlarında rehberliğin işlevselliğini kavrayabilecek, farklı öğretim kademelerine göre rehberliğin gerekliliğini ve farklılığını

kavrayabilecek, eğitimde rehberliğin işlevsel olduğu problem alanlarını açıklayabilecek, rehberlik çeşitlerini birey sayısına göre kavrayıp açıklayabilecek, temel işlevlerine göre rehberlik çeşitlerini kavrayıp açıklayabilecek,

İçindekiler Giriş Hizmet Alanlarına Göre Rehberlik Öğretim kademelerine Göre Rehberlik Problem Alanlarına Göre Rehberlik Birey Sayısına Göre Rehberlik. Temel İşlevlerine Göre Rehberlik Özet Değerlendirme Soruları Yararlanılan Kaynaklar

2. Bölüm

REHBERL‹K ÇEfi‹TLER‹

Girifl

Bu bölümde rehberlik çeşitleri tanıtılmış ve her gruba giren rehberlikhizmetlerinin özellikleri açıklanmıştır. İlgili literatür incelendiğinde rehberlikçeşitleri ile ilgili farklı sınıflandırmalara rastlanabilmektedir. Burada, rehber-lik çeşitleri sınıflandırılırken bu alanda otorite olarak bilinen bilimadamlarının birleştikleri ortak noktalar dikkate alınmıştır. Hangisınıflandırma yapılırsa yapılsın bu hizmetlerle ulaşılması gereken ilkelerdeğişmemektedir.

Günümüzde sanayide, teknolojide, sağlıkta ortaya çıkan yeni meslekler,sosyal yaşamda meydana gelen gelişim ve değişimler, bireysel farklılıklarınınyeterince anlaşılması, insanlara sunulan rehberlik hizmetlerinin çeşitliliğiniartırmış ve sınıflandırılmasını zorunlu kılmıştır. Rehberlik hizmetleriniçeşitlere ayırarak incelemek rehberlik hizmetlerindeki ayrıntıyı görebilmeaçısından yararlı olmuştur. Rehberlik çeşitleri aşağıdaki gibisınıflandırılabilir.

Hizmet Alanlar›na Göre Rehberlik ÇeflitleriRehberlik hizmetleri, duyulan gereksinim üzerine ilk olarak eğitim

alanında ortaya çıkmıştır. Eğitim alanında işlevselliği somut olarak görülenrehberlik çalışmaları zamanla diğer kuru m l a rca da benimsenmiştir.Kurumların hizmet alanları dikkate alınarak rehberlik hizmetleri aşağıdakigibi gruplandırılabilir.

• Eğitim alanında rehberlik• Sağlık alanında rehberlik• Sosyal yardım alanında rehberlik• Endüstri alanında rehberlik


Hizmet AlanlarınaGöre Rehbberlik

ÖğretimKademelerineGöre Rehbberlik

Problem AlanlarınaGöre Rehbberlik

Birey SayısınaGöre Rehbberlik

Temel İşlevlerineGöre Rehbberlik

• Sağlık• Sosyal Yardım• Eğitim• Endüstri

• Okul öncesi• İlköğretim• Ortaöğretim• Yükseköğretim

• Okul öncesi• İlköğretim• Ortaöğretim• Yükseköğretim

• Eğitsel• Mesleki• Kişisel

• Uyum Sağlayıcı• Yöneltici• Ayarlayıcı• Geliştirici• Önleyici• Tamamlayıcı

Rehberlik Çeşitleri

Yrd. Doç. Dr. Sabahattin Çam

Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi

Ö¤renme Hedefleri

Bu bölümü çalıştıktan sonra: rokullardaki rehberlik hizmetlerinin bir bütün içinde sunulan, farklı içerik -

lere sahip hizmetler olduğunu kavrayabilecek, rokullardaki rehberliğin kapsamında farklı rehberlik etkinliklerinin

olduğunu anlayabilecek, rehberliğin farklı kaynaklarda nasıl sınıflandırıldığını tanıyabilecek, rehberliğin hangi rehberlik alanlarında-birimlerinde toplanabileceğini

söyleyebilecek, rehberlik hizmetlerinin okuldaki hangi personel tarafından nasıl

sunulduğunu anlayabilecek, farklı rehberlik hizmetlerin, hangi hizmet grubunda yer aldığını kavraya -

bilecek, farklı etkinliklerden oluşsa da rehberlik hizmetlerinin birbirleriyle nasıl

ilişki içinde olduğunu anlayabileceksiniz.

‹çindekiler

. Giriş

. Okullarda Rehberlik Hizmetleri

. Rehberlik Hizmet Birimlerine Yönelik Yapılan Sınıflamalar

. Okul Rehberlik ve Psikolojik Danışma Servisinin Hizmet Alanları

. Özet

. Değerlendirme Soruları

. Yararlanılan Kaynaklar

3. Bölüm

OKULLARDA REHBERL‹K H‹ZMETALANLARI-B‹R‹MLER‹

Girifl

Bu bölümde kısaca okullarda sunulan rehberlik hizmetleri tanıtılmış vefarklı yazarlara göre bu hizmetlerin nasıl sınıflandırıldığı açıklanmıştır.

Yapılan açıklamalardan sonra okullarda sunulan rehberlik hizmetlerininalanlarına-birimlerine göre yeni bir sınıflaması yapılmıştır. Her hizmet alanıayrı ayrı açıklanmış ve bu alanlardaki etkinliklerin hangi personel tarafındannasıl yürütüleceği anlatılmıştır. Rehberlik hizmet alanları tanıtılırken gerekligörülen yerlerde konuyla ilgili yapılan araştırma bulgularına da yerverilmiştir.

Okullarda Rehberlik Hizmetleri

Bir okulda öğretim faaliyetleri dışında öğrencilerin gelişimine uygunortam sağlamak, karşılaşılan güçlükleri gidermek ve gerekli önlemleri almakiçin bazı hizmetler sunulmaktadır. Bu tür hizmetler okullarda kuru l a nRehberlik ve Psikolojik Danışma Servisi tarafından yürütülmektedir.Oldukça geniş bir kapsama sahip olan bu hizmetler çeşitli ölçütlere göres ı n ı f l a n d ı r ı l m a k t a d ı r. Hizmetlerin yöneldiği alanlar (eğitsel, meslekî vekişisel-sosyal) ve işlevleri (koruyucu, eğitimsel-gelişimsel ve pro b l e mçözücü) açısından yapılan sınıflamalar başka bir bölümde ayrıntılı olarak elealınmıştır. Bu bölümde, sunulan hizmetlerin içeriğine göre bir sınıflama yap-mak amaçlanmıştır. Böyle bir sınıflamanın okuldaki rehberlik hizmetlerininsunulması sürecinde yapılan işlerle/etkinliklerle ilgili bir sınıflama olduğuda kabul edilebilir.

Rehberlik hizmet alanları-birimleri, rehberlik hizmetlerini sunan person-elin ne tür etkinlikler yaptığını da göstermektedir. Rehberlik hizmetleri,doğrudan doğruya öğrenciye yönelik ve dolaylı olarak da hizmetlerin etk-ililiğini artırmaya yönelik olarak öğrenciyle ilgili kişi ve kuru m l a r l ayürütülen kapsamı oldukça geniş bir hizmetler bütünüdür. Şöyle ki; rehber-lik hizmetleri içinde öğrencilere okul ve çevresini tanıtmak gibi oldukçadışsal ve nesnel; kendilerine uygun bir alan veya program seçmek gibi öznelya da kendini bir arkadaş grubuna ait hissetmeyen ve bundan rahatsız olanbir öğrenciye yardım gibi oldukça içsel/duygusal alana yönelik yardımlaryer almaktadır. Bu kadar geniş kapsama sahip hizmetleri alt gruplara ayırıpincelemekte yarar vard ı r. Ayrıca böyle bir sınıflama okullarda sunulanrehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerinde yapılan etkinliklere yönelik biraçıklık getirmektedir. Konuyla ilgili başlıca yayınlarda rehberlik hizmet-lerinin sınıflandırılmasında “hizmet birimleri, rehberlik servisleri, servis bir-imleri ve hizmet alanları” tanımlamalarının kullanıldığı görülmektedir.Burada “hizmet birimleri” ve “hizmet alanları” tanımlamaları tercih edilmişve bütün konu boyunca bu terimler bazen birbirinin yerine kullanılmıştır.


Yrd. Doç. Dr. Hikmet YazıcıKaradeniz Teknik Üniversitesi Fatih Eğitim Fakültesi

Ö¤renme HedefleriBu bölümü çalıştıktan sonra; eğitsel ve mesleki rehberliğin önemiyle ilgili bilgi kazanabilecek, öğretmenlerin eğitsel ve mesleki rehberlikle ilgili rollerini tanımlayabilecek, eğitsel rehberlikteki problem alanları hakkında bilgi sahibi olabilecek, meslek gelişimi üzerinde etkili olan faktörleri öğrenebilecek, mesleki bilgilendirmenin nasıl yapılabileceğini kavrayabilecek, meslek seçiminde kullanılan araçları tanıyabilecek, çoklu zekanın ve üstün yetenekliliğin meslek seçimi ile olan ilişkisini kavrayabilecek, meslek-kariyer danışmanlığının önemini anlayabilecek, T ü rk iye’de sürd ür ülen mesl eki re hb e rlik hizm e tl eri kon us u nda bilgi kaz an ab il ec e ks iniz.

‹çindekiler. Eğitsel Rehberlik. Eğitsel Rehberlikte Amaçlar. Eğitsel Rehberliğin Önemi ve İlkeleri. Eğitsel Rehberlikte Öğretmen Rolleri. Eğitsel Rehberlikte Problem Alanları. Mesleki Rehberlik Alanı ve Önemi. Meslek ve Kariyer. Kariyer Eğitimi ve Gelişimi. Meslek Seçimini (Kariyer Gelişimini) Etkileyen Faktörler. Meslek Gelişimi (Kariyer Gelişimi) İle İlgili Kuramlar. Mesleki Bilgilendirme . Meslek Seçiminde Kullanılan Araçlar. Çoklu Zeka ve Meslek Seçimi. Üstün Yeteneklilerde Meslek Seçimi. Meslek (Kariyer) Danışmanlığı. Türk Eğitim Sisteminde Mesleki Yönlendirme ve Meslek Seçimi Süreci. Özet. Değerlendirme Soruları. Yararlanılan Kaynaklar

4. Bölüm

E⁄‹TSEL VE MESLEK‹ REHBERL‹K

E¤itsel Rehberlik

Rehberlik hizmetleri eğitsel, mesleki ve kişisel olmak üzere üç alanda sür-dürülür. Ancak bireylerin mesleki ve eğitsel problemlerinin birbirinden ayrı-lamayacak kadar ilişkili olması,1 bu alanlarla ilgili bilgilerin, birlikte verilme-sine yol açmaktadır. Bu kitapta da böyle bir yol izlenmiştir. Kişisel rehberlikayrı bir bölüm olarak verilirken, eğitsel ve mesleki rehberlik alanlarıyla ilgilibilgilerin bir arada sunulması uygun görülmüştür. Bu bağlamda ilk olarakeğitsel, sonra da mesleki rehberlik hizmetleri üzerinde durulmaktadır.

Eğitsel rehberlik, eğitim sürecinde ortaya çıkan sorunların çözümüne vebireylerin daha üst düzeyde öğrenme yaşantıları geliştirmesine dönük olaraksürdürülen hizmetleri kapsamaktadır. Kuzgun (1995), eğitsel rehberliği “bire-yin yetenek ve ilgilerine uygun bir eğitim dalını seçmesinde ve bu yolda ba-şarılı olmasında kendisine yapılan yardım”2 Bakırcıoğlu (2000) ise, “bireyinyetenek ve ilgilerine uygun bir eğitim alanına yönelmesi, bu alanda başarılıolması, dolayısıyla kişiliğini geliştirmesi için ona verilen düzenli ve süreklibir yardım”3 olarak tanımlamıştır. Tan’a (1992) göre eğitsel rehberlik; “bire-yin kendi yetenek, ilgi, ihtiyaç, kişilik yapısı mevcut imkan ve şartlara uygunbir öğretim dalı seçip, bu öğrenim dalında başarı ile ilerlemesini sağlamakiçin yapılan psikolojik hizmetlerdir.”4

Tanımların ortak yanlarına bakıldığında, ilgi ve yeteneklere uygun bir öğ-renim alanı seçme; seçilen öğrenim alanında başarılı olma; bu süreçte düzen-li ve sürekli yardım alma gibi unsurların vurgulandığı görülmektedir. Eğit-sel rehberlik alanı, dinamik bir yapıdadır. Bu nedenle, burada vurgulananla-rın dışında, farklı ve yeni bazı kavramların ortaya çıkması da söz konusu ol-maktadır. Bu durum da göz önünde bulundurularak bu bölümde, eğitsel reh-berliğin amaçları, önemi ve ilkeleri; eğitsel rehberlikte öğretmen rolleri; eğit-sel rehberlikte problem alanları gibi konular üzerinde durulmaktadır.

E¤itsel Rehberlikte Amaçlar

Eğitsel rehberlik hizmetleri, çağdaş eğitim uygulamalarının tamamlayıcıboyutlarından biridir. Bu nedenle, eğitsel rehberlikle ilgili amaçlar belirlenir-ken, çağdaş eğitim uygulamalarının hız aldığı temellerin göz önünde bulun-durulması gerekir. Çağdaş eğitim uygulamaları, öğrenmeyi devam eden birsüreç olarak kabul eder. Bu süreç, kişisel gelişimle ilişkilidir. Burada vurgula-nan kişisel gelişim, bedensel, zihinsel, sosyal ve duygusal boyutların bütün-sel ve ahenkli ilerlemesini ifade eder. O halde eğitsel rehberlikte temel amaç,bireyin bütün yönleriyle kendini gerçekleştirmesine imkan verecek bir geliş-me ve öğrenme ortamı oluşturmaktır. Literatüre bakıldığında5,6,7,8 bu temelamaca eşlik eden, daha alt amaçlarının da ortaya konduğu görülür. Bu amaç-lar aşağıda özetlenmektedir:


Prof. Dr. Yaşar Özbay

Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi

Bu bölümü çalıştıktan sonra; Kişisel rehberlik hizmetlerinin kapsamını kavrayabilecek, Kişisel rehberlikte grup yaklaşımı ve bireysel yaklaşımın özelliklerini sırala-

yabilecek, Gelişimsel yaklaşım, hümanistik yaklaşım ve seçim teorisi açısından kişisel

rehberlik hizmetlerini irdeleyebilecek Problemlilik, psikolojik iyi olma, bireysel farklılıklar ve uyum kavramlarını

tanımlayabilecek ve her birini kişisel rehberlikle ilişkilendirerek açıklayabile-cek,

Uyumu güçleştiren faktörlerle uyuma yönelik başlıca problem alanlarınıözellikleriyle birlikte sıralayabilecek,

Olumlu ve etkili başa çıkma stratejilerini açıklayabilecek Rehberlik hizmetleri açısından sınıf öğretmenlerinin görevlerini kavrayabi-

leceksiniz

‹çindekiler

. Giriş

. Kişisel Rehberlik: Alan ve Kapsamı

. Kişisel Rehberlik Model ve Yaklaşımları

. Kişisel Rehberlik Kaynakları

. Uyum

. Kişisel Rehberlik Çalışma Alanları

. Öğretmen ve Önleyici Rehberlik Hizmetleri

. Özet



5. Bölüm

K‹fi‹SEL REHBERL‹K

Girifl

Bu bölümde rehberlik hizmetleri içerisinde değerlendirilen kişisel rehber-lik konusu incelenecektir. Kişisel rehberlik hizmetlerinin sunulmasında kişi-sel problemlilik düzeyi önemli konulardan biri olduğu için, rehberlik hizmet-lerinin kişisel problemlilik açısından neleri içerdiği, kişisel rehberliğin amaç-ları, psikolojik iyi olma durumunun rehberlik hizmetlerinin işlevselliği açı-sından yeri ve önemi incelenmesi gerekmektedir. Bunun yanında, uyum veuyum sorunlarına yönelik rehberlik hizmetlerinin yapısı da ele alınacaktır.Rehberlik hizmetlerinin hangi alanları kapsadığı, bunun yanında bireye su-nulan eğitim hizmetlerinin içerisinde nasıl bir işlevi olduğunun bilinmesininönemi vurgulanacaktır. Konunun sunumu ve bütünlüğü daha çok ilk öğretimve orta öğretimdeki öğretmenler göz önünde bulundurularak şekillendiril-miştir.

Kiflisel Rehberlik: Alan› ve Kapsam›

Eğitim hizmetlerinin kaçınılmaz bir parçası olarak değerlendirilen psiko-lojik hizmetler ile, bireyin her şeyden önce insan olarak etkili bir birey olmave belli bir sosyal ortamda yaşamını ilişkisel olarak sürdürmesi amaçlanmak-tadır. Bu çerçevede tüm eğitim hizmetlerinin yapılandırılması, yürütülmesive değerlendirilmesinde kişisel rehberlik hizmetlerinin yeri, eğitimin kendisikadar önemlidir.

Kişisel rehberlik, Kepçeoğlu tarafından “bireylerin kendileri ile ilgili kişi-sel problemlerin çözümü için yapılan yardımlar” olarak tanımlanmaktadır.1Binbaşıoğlu ise kişisel rehberliği, eğitsel ve meslekî rehberlik dışında kalanrehberlik hizmetleri olarak değerlendirmektedir.2 Sonuçta, kişisel rehberlikhizmetlerinin belli problem alanlarında kişiye sunulan yardımları içerdiğigörülmektedir. Bu problemlerin bir kısmı dışsal gözlenebilme özelliği taşır-ken, bir kısmı ise kişinin içsel dünyasında saklıdır. Her iki durumda da kişi-nin bu problemliliğini önlemek veya ortadan kaldırmak gerekmektedir.

Kişisel rehberlik, kısaca her türlü kişisel problemlerin çözümlenmesini ve-ya çözümüne yönelik yardım hizmetlerini kapsar. Bu hizmetlerin okul siste-mi içerisinde sadece psikolojik hizmetleri sunmakla yükümlü profesyonelgörevlilerce yürütülmesinin (psikolojik danışman, okul psikoloğu vb.) mo-dern eğitim anlayışına uymadığı görülmektedir. Çünkü, öğrencilerin tüm ki-şisel-sosyal ihtiyaçlarını karşılamak noktasında en önemli sorumluluğu öğ-retmenlerin üstlenmesi gerekmektedir.


Doç. Dr. İbrahim Yıldırım

Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi

Ö¤renme Hedefleri

Bu bölümü çalıştıktan sonra; eğitimde öğrencileri tanımanın gereğini kavrayabilecek, öğrencileri tanımada, hangi ilkelere uyulması gerektiği konusunda yeterli

bir anlayış geliştirebilecek, öğrencilerin hangi yönleri ile tanınması gerektiğini kavrayabilecek bireyi tanıma amacı ile kullanılan teknikleri tanıyabilecek öğrencileri tanımak amacıyla tanıma tekniklerinden yararlanabileceksiniz.

‹çindekiler

. Giriş

. Bireyi Tanımanın Amacı

. Bireyi Tanımanın Temel İlkeleri

. Öğrencilerin Tanınması Gereken Yönleri

. Bireyi Tanıma Tekniklerinin Sınıflandırılması

. Standart Testler

. Durumsal Testler

. Kendini Anlatma Teknikleri

. Özet



6. Bölüm

B‹REY‹ TANIMA TEKN‹KLER‹

Girifl

Bilindiği gibi eğitim sistemleri genel olarak iki grupta değerlendirilebilir:1- Programı merkeze alan geleneksel eğitim anlayışı; 2- öğrenciyi merkezealan eğitim anlayışı. Geleneksel eğitim anlayışı öğrenciler arasındaki bireyselfarkları dikkate almaz. Dolayısıyla, ders programlarını öğrencilerin ilgi, yete-nek, kişilik özellikleri, ihtiyaçları, gelişim sorunları vb. göre düzenlenmez. Buanlayışa göre, programlar belli işleri görmek üzere insan yetiştirmeyi hedef-ler ve öğrencilerin de bu program aracılığı ile işin gerektirdiği nitelikleri ka-zanması beklenir. Burada öğrenci farklı ilgi, yetenek, kişilik özellikleri, ihti-yaçları, gelişim sorunları olan gelişmesi gereken değerli bir varlık olarak de-ğil, âdeta bir “nesne” olarak görülmektedir. Bu anlayışa sahip bir eğitim an-layışında öğrencinin özgürlüğü, yaratıcılığını, üreticiliğini kullanabilmesi, ki-şisel gelişmesi önemsenmez. Dolayısıyla geleneksel eğitim anlayışında öğ-renciyi tanıma çalışmalarına da pek rastlanmaz.

Buna karşın öğrenciyi merkeze alan eğitim anlayışında programlar, öğren-cilerin ilgi, yetenek, kişilik özellikleri, ihtiyaçları, gelişim sorunları vb.lerinegöre düzenlenir. Öğrencilerin kendi niteliklerine uygun bir meslek edinmele-rinin yanı sıra kişisel gelişimleri ve mutlu olmaları, bir bütün olarak kapasi-teleri ölçüsünde gelişmeleri ve kendini gerçekleştirmeleri temel hedeftir. Öğ-renci merkezli bir eğitimde öğrenciler kendi düşüncelerini özgürce ortaya ko-yabilir, yaratıcılığını, üreticiliğini, potansiyellerini en üst düzeyde geliştirebi-lir. Bu nedenle öğrenciyi merkeze alan eğitim sistemleri okullarda psikolojikdanışma ve rehberlik hizmetleri ile diğer öğrenci kişilik hizmetlerine önemverir. Öğrenci kişilik hizmetleri ise okulda öğrenciye, öğretim çalışmaların-dan ayrı, sınıf öğretimi dışında sağlanan ve öğrencinin duygusal, sosyal, fi-ziksel yönden bir bütün olarak sağlıklı bir şekilde gelişmesine yardım edenhizmetleri kapsar. Bu nedenle, psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri ilediğer öğrenci kişilik hizmetlerini gereği gibi sunabilmek ve öğrencilerin geliş-melerine ve kendini gerçekleştirmelerine yardımcı olabilmek için öğrencileriçeşitli yönleriyle tanımaya gereksinim vardır.

İşte, öğrenciyi merkeze alan çağdaş eğitim anlayışının bir gereği olarak,bu bölümde bireyi tanımak amacıyla kullanılan çeşitli teknikler tanıtılmıştır.Bireyi tanıma teknikleri olarak özellikle eğitimde psikolojik danışma ve reh-berlik hizmetleri kapsamında öğrenciyi tanımak amacıyla kullanılan teknik-ler üzerinde durulmuştur. Bireyi tanıma teknikleri burada sunulan öğrencitanıma teknikleri ile sınırlı değildir. Özellikle psikolojik danışma ve psikote-rapi sürecinde bireyi çeşitli yönleriyle tanımak ve danışana farkındalık (awer-ness) kazandırmak ve böylece doğru kararlar almasına yardım etmek ama-cıyla uzmanlar tarafından, öğrenciyi tanıma amacıyla kullanılan tekniklerinyanı sıra, başka teknikler de kullanılmaktadır.


Prof. Dr. Ömer Üre

Selçuk Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi

Ö¤renme Hedefleri

Bu bölümü çalıştıktan sonra: alanın bütünlüğü içerisinde farklı ölçütlere göre; özel eğitimle ilgili temel kavramları tanımlayabilecek, özel eğitime muhtaç çocukların özelliklerini açıklayabilecek, özel eğitimin değişik tanımlarını yapabilecek, öğretmen olarak sınıfınızdaki özel eğitime muhtaç çocukları ayırt edebilecek, özel eğitime muhtaç çocukların eğitim sorunlarını kavrayabilecek, özel eğitimin ülkemizdeki durumunu kavrayabilecek, özel eğitime muhtaç çocukları sınıflayabilecek, öğretmenlerin özel eğitimdeki rehberlik görevlerini açıklayabileceksiniz.

‹çindekiler

. Giriş

. Özel Eğitimin Tanımı

. Ülkemizdeki Durum

. Özel Eğitime Muhtaç Çocukların Tanılanması

. Özel Eğitim ve Öğretmenin Rehberlik Görevi

. Özet



7. Bölüm

ÖZEL E⁄‹T‹M VE REHBERL‹K

Girifl

Eğitim sisteminin içinde, eğitimden ve sosyal destek programlarından di-ğerlerinin yararlandığı kadar yararlanamayan çocuklar vardır. Bunlar çoğuzaman engelli, ayrıcalıklı, özürlü ya da yeterli olmayanlar olarak adlandırılır-lar. Ayrıcalıklı sözcüğünü diğer öğrencilerden daha olgun,daha zeki ve yete-nekli çocuklar için kullanırken, engelli sözcüğünü çocuk felci geçirmiş, akran-ları kadar iyi yürüyemeyen, rahat hareket edemeyen bir öğrenci gibi olanlariçin kullanabiliriz. Özel eğitime muhtaç çocuk kimi zaman gözleri görmeyen,sizi işitemediği için yüzünüze bakmak zorunda olan, ileri derecede zihin en-gelli veya çok zor öğrenen, dikkatini toplayamayan , konuşamayan, ya da ze-ki olduğu halde okumayı başaramayan birisi olarak karşımıza çıkabilir. Ge-nelde olduğu gibi akademik alanda da çoğu zaman özürlü, yetersizlik, engelli,ayrıcalıklı, sakat ve özel eğitime muhtaç kavramları birbirinin yerine sıklıkla kul-lanılmaktadır.

Özel E¤itimin Tan›m›

Özel eğitimin pek çok tanımı yapılmaktadır. Tanımlarda genelde bir ben-zerlik olmasına karşın oldukça farklı detaylar görülmekte, bu da pek çok ko-nuda olduğu gibi özel eğitim alanının da ne kadar farklı algılanabileceğini vekarmaşık olduğunu göstermeye yetmektedir.

Özel eğitim aşağıdaki şekillerde tanımlanmaktadır:

Beden, zihin, duygusal ve sosyal gelişim özellikleri yönünden normal ço-cukların gelişim ve özelliklerinden ayrılan çocukların eğitim ve öğretim işle-rini kapsayan çalışmalar özel eğitimdir.1

Özel eğitime muhtaç çocukların eğitimi için özel olarak yetiştirilmiş per-sonel, geliştirilmiş eğitim programları ve bu çocukların özür ve özelliklerineuygun eğitim ortamında sürdürülen çalışmalara özel eğitim denir.2

Özel eğitim, rehberlik, sağaltıcı eğitim ve rehabilitasyon etkinliklerininörüntüleşmiş olduğu bir etkileşim şeklidir.3

Özel eğitim, özel eğitime muhtaç çocukların eğitimleri için özel olarakyetiştirilmiş personel ve geliştirilmiş eğitim programları ile bu çocuklarınözür ve özelliklerine uygun ortamda sürdürülen programdır (2916 sayılı ka-nun).

Her kavram her zaman aynı anlamda kullanılmayacağı için hangi kavra-mın neyi ifade ediyor olduğu bilinmesi gerekecektir. Özür, engel, yetersizlik,zedelenme, sapma kavramlarının da bazen aynı anlamda kullanılmakta ol-duğu görülmektedir. Özsoy, Özyürek ve Eripek4 bu kavramları aşağıdaki şe-kilde tanımlar:


Doç. Dr. Alim Kaya

İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi

Yrd. Doç. Dr. Asım Çivitçi

Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi

Ö¤renme HedefleriBu bölümü çalıştıktan sonra, psikolojik danışma ve rehberlik anlayışında meydana gelen değişmeleri kavraya-

bilecek, psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin hangi modellerle sunulduğunu

açıklayabilecek, psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin plânlı-programlı olarak sunulma-

sı gerektiği konusunda bir anlayış geliştirebilecek, okul rehberlik programlarının hazırlanması, uygulanması ve değerlendirilmesi

süreçlerini kavrayabilecek, okul rehberlik programlarının hazırlanması, uygulanması ve değerlendirilme-

sinde okul danışmanları ve öğretmenlerin işlevlerini sıralayabileceksiniz.

‹çindekiler

Giriş Okul Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programlarına Genel Bir Bakış Okul Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programlarının Hazırlanması Okul Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programının Uygulanması Okul Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programının Uygulanmasında Öğret-

menlerin Rol ve Görevleri Okul Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programının Değerlendirilmesi Özet Değerlendirme Soruları Yararlanılan Kaynaklar

8. Bölüm

OKUL PS‹KOLOJ‹K DANIfiMA VE REHBERL‹KPROGRAMLARININ GEL‹fiT‹R‹LMES‹

Girifl

Bu bölümde başlangıcından bugüne kadar psikolojik danışma ve rehber-lik anlayışında meydana gelen değişmeler kısaca özetlenmiş, benimsenenrehberlik anlayışına paralel olarak bu hizmetlerin hangi modellerle sunuldu-ğu açıklanmıştır.

Daha sonra psikolojik danışma ve rehberlikte program kavramına değinil-miş ve ülkemizdeki rehberlik programlarının sınırlılıkları belirtildikten sonraetkili bir rehberlik programının özellikleri tartışılmıştır.

Okul psikolojik danışma ve rehberlik programlarının geliştirilmesi veözellikle öğrencilerin rehberlik ihtiyaçlarından hareket eden bir programınhazırlanması aşamasında yapılacak çalışmalar ayrıntılı olarak açıklanmış,programın uygulanması ve değerlendirilmesi aşamalarında nelerin yapılma-sı gerektiği üzerinde durulmuştur. Ayrıca, okul psikolojik danışma ve rehber-lik programlarının hazırlanması, uygulanması ve değerlendirilmesinde okulpsikolojik danışmanları ile öğretmenlerin rol ve işlevleri açıklanmıştır.

Okul Psikolojik Dan›flma ve Rehberlik Programlar›naGenel Bir Bak›fl

Herhangi bir hizmet alanındaki temel anlayış o hizmet alanındaki diğer sü-reçleri de belirlemektedir. Psikolojik danışma ve rehberlik (PDR)(*) alanındada başlangıcından bugüne kadar önemli gelişmeler yaşanmış ve yeni anlayış-lar ortaya çıkmıştır. Psikolojik danışma ve rehberlik anlayışında meydana ge-len bu gelişmelere bağlı olarak PDR hizmetlerinin içeriği ve uygulama mo-delleri de değişip gelişmiştir.

Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin başlangıcından bugüne ka-dar genel olarak şu dört yaklaşım çerçevesinde işlev gördüğü belirtilmekte-dir:1

1. Kriz yönelimli PDR yaklaşımı2. İyileştirici-çare bulucu PDR yaklaşımı3. Önleyici PDR yaklaşımı4. Gelişimsel PDR yaklaşımı

Bu yaklaşımlar aynı zamanda psikolojik danışma ve rehberliğin bireyehangi durumlarda, nasıl yardım etmesi gerektiği konusundaki görüşlerin ge-lişimini de yansıtmaktadır.


(*) Geleneksel adıyla rehberlik, günümüzde yaygın kabul gören adıyla psikolojik danışmave rehberlik kavramı bu bölümde tekrarı önlemek ve metnin akıcılığını sağlamak amacıyla ba -zen psikolojik danışma ve rehberlik (PDR), bazen de rehberlik olarak kullanılmıştır.

Yrd. Doç. Dr. A. Sibel Türküm

Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi

Ö¤renme Hedefleri

Bu bölümü çalıştıktan sonra; rehberlik hizmetlerinin örgüt yapısını kavrayabilecek,

rehberlik hizmetlerinin örgüt yapısı ile personel ilişkisini açıklayabilecek,

hizmetlerin kalitesini arttırma yollarını kavrayabilecek,

rehberlik hizmetlerinin örgüt yapısı ve personel yapısı ile ilgili bütüncü birgörüş geliştirebileceksiniz.

‹çindekiler

Giriş

Bakanlık Düzeyinde Rehberlik Hizmetlerinin Örgütlenmesi

İl/İlçe Düzeyinde Rehberlik Hizmetlerinin Örgütlenmesi

Okul Düzeyinde Rehberlik Hizmetlerinin Örgütlenmesi

Özet

Değerlendirme Soruları

Yararlanılan Kaynaklar

9. Bölüm

REHBERL‹KTE ÖRGÜT VE PERSONEL

Girifl

Bir örgüt; çalışan bir organizma, bir sistem gibidir. Örgütün işlevselliği,yapısının sağlamlığı, güncel gelişmelere dayalı olarak ortaya çıkan gereksi-nimlere yanıt verebilir olabilmesi, örgütü oluşturan birimlerin hiyerarşik ya-pısı ve bu birimlerdeki personelin gereksinimlere yanıt verebilme düzeyi ileyakından ilgilidir. Türk Eğitim Sisteminde yürütülen rehberlik ve psikolojikdanışma hizmetleri, öğretimin her kademesi ile bir bütün olduğu gibi, geç-mişten günümüze bir süreci kapsar. Ülkemizde okul öncesi, ilk, orta ve yük-sek öğretim kademelerinde rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerininsağlıklı biçimde yürütülmesi, uzun yıllara dayanan birikimin ve çabanın ürü-nüdür. Bir örgütün yapısını anlamak için tarihsel gelişimini dikkate alarak,geçmişten günümüze kadar devam eden süreci irdelemek gerekir. Ülkemiz-de rehberlik hizmetlerinin örgütlenmesi konusundaki ilk adımlar, İkinciDünya Savaşından sonra Amerika Birleşik Devletleri ile eğitim konusundakibağlantılarla başlamıştır.1 1973 yılında çıkarılan 1739 Sayılı Millî Eğitim Te-mel Kanunu ile rehberlik çalışmaları “yöneltme etkinlikleri” olarak dile geti-rilmiştir. 1974 yılında toplânan IX. Millî Eğitim Şurasında tüm orta öğretimokullarında, rehberlik hizmetlerinin başlatılması öngörülmüştür. Ancak ye-terli sayıda psikolojik danışman olmadığı için, sınıf öğretmenlerinin desteğiile yürütülmesi uygun görülmüştür. Alınan bu kararlara dayalı olarak okul-larda “Rehberlik ve Eğitsel Çalışmalar Programı” hazırlanmıştır. Ancak,“Rehberlik ve Eğitsel Çalışmalar Programı” uygulaması, rehberlik hizmetle-rinde diğer öğretmenlerin de görev alabilecekleri eğitsel kol etkinlikleri ola-rak anlaşılmasına neden olmuştur. Bu durum, okullardaki rehberlik ve psiko-lojik danışma hizmetlerinin ve dolayısıyla mesleğinin, uzmanlık gerektirdiğibilincinin oluşumunu geciktirmiştir.

Rehberlik Hizmetleri Yönetmeliğinin2 16.12.1985 tarihli ve 2201 sayılı Teb-liğler Dergisinde yayınlanması, Millî Eğitim Bakanlığında rehberlik hizmet-lerinin örgütlenmesinde önemli bir aşamadır. Ancak söz konusu yönetmeli-ğin 4. maddesine göre “rehber öğretmen”, “sınıf rehber öğretmeni” kavram-ları geliştirilmiştir. Bu uygulamayla, rehberliğe ilişkin yeterince ilgisi, bilgisiolmayan; böylesi bir çalışmaya hiç de gönüllü olmayan bir çok sınıf öğretme-ninden “sınıf rehber öğretmeni” olarak hizmet beklenmiştir. 1985 yılında uy-gulamaya konulan yönetmelik; rehberlik ve psikolojik danışma mesleğininsınırlarını koyması açısından önemli olmakla birlikte,bu yönetmeliğe dayalıolarak eğitim alanında çalışan uzmanlara “rehber öğretmen” unvanı verile-rek, meslekî rol ve işlevlerine sınırlılıklar da getirilmiştir. Uygulamanın baş-langıç döneminde bu sınırlılık göz ardı edilerek, öğretmen unvanı kullanıla-rak ek ders ücreti, çalışma saati sınırlılığı ve uzun yaz tatili gibi olanaklar ekkazançlar olarak abartılı biçimde algılanmıştır. Ancak zamanla eğitim alanın-da çalışan psikolojik danışmanlara, “öğretmenlik” unvanın verilmesinin mes-


psikolojik dan›ﬂma ve rehberlik - pegem.netpegem.net/dosyalar/dokuman/261rehberlik g.can.pdf ·...

Documents