punim diplome - edukimi.uni-gjk.org nushi.pdf · 4 bardhyl musai, metodologji e mësimdhënies,...
TRANSCRIPT
UNIVERSITETI I GJAKOVËS
“ FEHMI AGANI ”
FAKULTETI I EDUKIMIT
PROGRAMI FILLOR, GJAKOVË
PUNIM DIPLOME
Tema: Organizimi i formave të punës në procesin e mësimdhënies
Mentori: Kandidatja:
Prof.Asoc.Dr.Xheladin Zymberaj Lira Nushi
Gjakovë, 2017
2
UNIVERSITETI I GJAKOVËS
“FEHMI AGANI”
FAKULTETI I EDUKIMIT
PROGRAMI FILLOR
PUNIM DIPLOME
Tema: Organizimi i formave të punës në procesin e mësimdhënies
Mentori: Kandidatja:
Prof.Asoc.Dr.Xheladin Zymberaj Lira Nushi
Gjakovë, 2017
3
Ky punim diplome u mbajt me datë
para Komisionit Vlerësues në përbërje:
1. Kryetar
2. Anëtar
3. Anëtar
Komisioni Vlerësues e vlerësoi punimin me notën ( )
Nënshkrimet e anëtarëve të Komisinit Vlerësues:
1.
2.
3.
4
ABSTRAKT
Të ndihmohet fëmija në zhvillim, është një nga përpjekjet më të rëndësishme për secilin nga
ne. Është shumë me rëndësi për familjen dhe për shoqërinë në tërësi që ne t’i nxisim fëmijët të
jenë të fortë, inteligjentë, të ndjeshëm, të kujdesshëm, tolerant, kreativë, të vetëdijshëm dhe
produktivë.
Mësimdhënia është proces kompleks i vështirë, por që të jep kënaqësi të veçantë. Këtë e kanë
provuar mësuesit dhe pedagogët, të cilët pas një pune të lodhshme shohin tek arritjet e nxënësve
dhe të studentëve të tyre frytet e këtij mundi dhe kjo përbënë kënaqësi për ta, i bën të ndihen
krenarë. 1Mësuesi është njeriu që ka për detyrë të ndihmojë të tjerët të mësojnë dhe të sillen në
një mënyrë të re dhe të ndryshme nga më parë.Mësues i suksesshëm quhet ai që është në gjendje
të realizojë qëllimet dhe objektivat e programit. Mësuesi duhet t’i njohë mirë fëmijët dhe të
ndjekë zhvillimet e tyre në çdo etapë. Ai duhet të dijë diçka edhe për mjedisin jashtë klasës dhe
shkollës. Ai duhet ta njohë mirë përmbajtjen e lëndës që jep dhe të dijë të dallojë thelbësoren,
nga ajo që është anësore dhe e rastësishme. Ai duhet të dijë si nxënë fëmijët, nxënësit dhe të
rriturit dhe të krijojë mjedisin që e lehtëson të nxënët.2
Rëndësia e mësimdhënies është e shumëfishtë, ajo karakterizohet edhe me format e punës të cilat
e bëjnë procesin e mësimdhënies edhe më interesant. Prandaj në këtë punim diplome do të trajtoj
format e punës dhe karakteristikat e tyre.
1 Bardhyl Musai, Psikologji Edukimi, Tiranë 1999, faqe 6.2 Bardhyl Musai, Metodologji e mësimdhënies, Tiranë 2003, faqe 18.
5
PËRMBAJTJAABSTRAKT .................................................................................................................................................4
FALËNDERIME .......................................................................................................................................... 6
HYRJE ..........................................................................................................................................................7
QËLLIMI I PUNIMIT ..............................................................................................................................7
METODOLOGJIA E PUNËS ..................................................................................................................7
1.Kuptimi i formës mësimore .......................................................................................................................8
1.1.Klasifikimet e formave të punës mësimore: .......................................................................................8
1.2.Ora mësimore...................................................................................................................................... 9
1.3.Etapat e organizimit të orës mësimore janë: .......................................................................................9
1.4.Domosdoshmëria e përdorimit të strukturës ERR ............................................................................12
2.Forma frontale e punës mësimore ............................................................................................................13
3.Forma në grupe e punës mësimore ..........................................................................................................16
3.1.Format e punës mësimore organizohen në disa mënyra: ..................................................................18
3.2.Vërshimi i shpejtë i ideve ( brainstorming) .....................................................................................18
3.3.Shembull: Planifikimi i një ore mësimore duke përdorur formën në grupe......................................19
4.Forma në çifte e punës mësimore (TANDEM)........................................................................................22
4.1.Shembull: Planifikimi i një ore mësimore duke përdorur formën në çifte dhe formën individuale .23
5.Forma mësimore individuale ...................................................................................................................24
5.1.Karakteristikat e formës individuale .................................................................................................25
PËRFUNDIM .............................................................................................................................................28
LITERATURA ...........................................................................................................................................29
Jetëshkrimi ..................................................................................................................................................30
6
FALËNDERIME
Çdo punë ka të mirat e veta, por puna me fëmijë të bënë të ndjehesh gjithmonë më e
motivuar për punë, pavarësisht se në botën e fëmijëve stresi dhe lodhja janë pjesë e saj, aq sa
janë e çdo profesioni. Një buzëqeshje e sinqertë, një fjalë e mirë mund të bëjë magji dhe shpesh
është gjithçka që duhet për të arritur një marrëveshje me fëmijët për një punë të këndshme.
Nuk mund të përshkruhen të gjitha ato që kanë ndodhur që kur fillova studimet, për rrjedhojë do
ta kufizojë vetëm me falënderimin e disa prej shumë personave të cilët më ndihmuan në
përmbushjen e studimeve të mia.
Së pari falënderoj Zotin që më dha shëndet të përfundoj studimet e mia.
Një falënderim special shkon për Prof.Asoc.Dr. Xheladin Zymberaj për ndihmën dhe
mbështetjen e çmuar që më ofroi gjatë gjithë punës sime dhe për kontributin e tij në finalizimin e
punimit tim të diplomës. Faleminderit profesor!
Falënderimet e mia më të mira shkojnë sidomos familjes sime, prindërve të mi të cilët më kanë
mbështetur në këtë rrugëtim universitar, sa të vështirë aq edhe të bukur. Po ashtu falënderoj edhe
të fejuarin tim. Dhe shoqërinë që më qëndruan gjithmonë pranë, duke më dhënë përkrahje.
Faleminderit të gjithëve!
7
HYRJE
Në këtë punim jam munduar të shprehi njohuritë dhe përvojen e fituar gjatë katër viteve të
studimeve. Në këtë punim do të trajtohen format e organizimit të procesit mesimorë të cilat sot
janë të përdorshme në klasat tona. Çështja e organizimit të punës mësimore është një nga pjesët
tejet të rëndësishme të teorisë didaktike dhe të praktikës së organizimit të veprimtarisë edukative
dhe arsimore. Prandaj është e rëndësishme trajtimi i formave të punës që u japin mundësinë
mësuesve të shpalosin në mësimdhënie krijimtarinë e tyre për të realizuar qëllimin përfundimtar
të mësimdhënies me në qendër nxënësin; të nxënët afatgjatë.
QËLLIMI I PUNIMIT
Qëllimi i këtij punimi është trajtimi i formave mësimore në procesin ë mësimdhënies, të cilat
përfshijnë nxënësit në mënyrë aktive në komunikime gojore, nxisin të menduarit kritik dhe
shndërojnë klasën në një mjedis të gjallë, ku në vend të dhënies së informacionit, kultivohen
shprehitë për gjetjen, kërkimin e pavarur të tij, diskutohen çështje në këndvështrime të ndryshme,
analizohen ato, identifikohen problemet dhe punohet bashkërisht për zgjidhjen e tyre.
METODOLOGJIA E PUNËS
Hulumtimi është i bazuar në metodologjinë e hulumtimit në libra pedagogjik, nga pedagog të
ndryshëm si: Bardhyl Musai, Riza Brada etj. Ky hulumtim u realizua edhe nëpërmjet metododës
së vëzhgimit. U përdor kjo qasje e metodologjisë hulumtuese për të mbledhur të dhëna nëpërmjet
vëzhgimit në orët mësimore të gjuhës shqipe dhe për qasjen metodologjike të mësimit të gjuhës
shqipe në arsimin e detyruar. Praktika është realizuar në shkollen fillore “ 8 Marsi” në Pejë, e
cila punon me planet dhe programet ekzistuese.
8
1.Kuptimi i formës mësimore
Me forma të punës mësimore kuptojmë format e organizimit dhe të angazhimit të nxënësve në
procesin e përvetësimit të diturive icili duke qenë një proces kooperues dhe krijues kurorëzohet
me sukses nëse përmbajtja mësimore trajtohet si problem dhe i formës të përshtatur kolegtivit të
klasës, grupit ose individit3.
1.1.Klasifikimet e formave të punës mësimore:
- Forma produktive dhe joproduktive.
- Forma të punës për përvetësimim e diturive të
reja dhe për zbatimin e diturive.
- Forma të punës mësimore direkte dhe indirekte.
Sipas kriterit të numrit të nxënësve ose raporteve sociale janë të njohura këto forma të
punës mësimore:
-Forma frontale e punës mësimore (me gjithë nxënësit)
-Forma në grupe e punës mësimore (me disa nxënës)
-Forma dyshe ose tandeme e punës mësimore (me nga dy nxënës)
-Forma individuale e punës mësimore (me nga një nxënës).4
Sistemi klasë-orë i organizimit të punës mësimore edhe në kushtet e tanishme bashkëkohore të
veprimtarisë edukative dhe arsimore ka ruajtur aktualitetin e zbatimit praktik.
Në kuadër të organizimit të ditrive në mësim shqyrtohet edhe ora mësimore, proceset, etapat e
organizimit të orës mësimore dhe evidentimi i orës mësimore.
3 https://prezi.com/valcc6dpf4rs/format-mesimore/
4 Bardhyl Musai, Metodologji e mësimdhënies, Tiranë 2003, faqe 12.
9
1.2.Ora mësimore
Nocioni orë mësimore është njesia themelore e kohës së organizimit të punës mësimore në
shkollë me 45, 60 dhe 90 minuta. Mësuesi është faktor kryesorë që bënë organizimin e orës
mësimore. Organizimi i mësimit është çështje e teorisë didaktike e kjo rregullohet nga fazat e
punës në orën mësimore. Pasqyra e etapave të procesit mësimorë ka pasur këndvështrime të
ndryshme nëpër kohë. Herbati e ka selektuar në katër sosh: qartesia, asociacioni, sistemi, metoda.
Zileri në pesë sosh: analiza, sinteza, asociacioni, sistemi, metoda.
Raine në pesë sosh: të gatiturit, interpretimi, të kuptuarit, aplikimi, të bashkuarit.
Duke pasur parasysh se mësimi është process pune i mësuesit dhe i nxënësit duhet patur
parasysh se si fillon puna e orës mësimore, si zhvillohet ajo, a është efektive ajo dhe si përfundon
puna e filluar. Çështje esenciale didaktike të orës mësimore lidhen edhe me zgjatjen e orës
mësimore (intervali i kohës së zgjatjes). Në historinë e didaktikes egzistojnë një sër trajtimesh
mbi zgjatjen e intervalit kohorë të një ore mësimore. Në shek. XIX – XX janë bërë disa studime
në këtë drejtim. Ernest një pedagog gjerman lidhur me këtë thotë: “ Me fëmijët e moshes 7
vjeçare ora të zgjasë 30 minuta, me fëmijët e moshës 8 vjeçare ora të zgjase 45 minuta, me
fëmijët e moshes 9 vjeçare ora të zgjasë 60 minuta, me fëmijët e moshes madhore ora të zgjasë
mbi 60 minuta”.
1.3.Etapat e organizimit të orës mësimore janë:
1. Përgatitja e nxënësve per mësim (Evokimi) krijimi i klimës së punës në klasë.
2. Përpunimi i përmbajtjes së re mësimore (Realizimi)
3. Ushtrimet, përsëritja, kontrollimi i detyrave të shtëpisë.
EVOKIMI- Gjëja e parë që bëhet në fazën e evokimit është rikujtimi i çdo gjëje që dinë ose
mendojnë se dinë nxënëesit rreth një teme të caktuar. Zhvillohet një diskutim në grup dhe
nxënësit plotësojnë idetë me njëri-tjetrin. Në këtë çast është e rëndësishme të nxiret gjdo gjë që
mendojnë rreth temës, pa u shqetësuar nëse është e saktë ose e gabuar. Kjo është faza e parë, e
fillimit të strukturës me tri faza për të menduarit dhe të nxënët. Në këtë fazë të parë mund të
kryhen veprimtari të ndryshme njohëse. Së pari, nxënësi është i përfshirë në rikujtimin e asaj që
10
di rreth një teme. Qëllimi i dytë i fazës së evokimit është të aktivizojë nxënësin. Të nxënët është
më shumë veprimtari aktive, se passive. Është me rëndësi të ceket se përmes kësaj etape
mundësohet përgatitja për të vazhduar realizimin e etapave pasardhëse, prandaj mund ta quajmë
etapa përgatitore.
Hyrja në parim zgjat shkurt, përafërsisht 5 minta aq sa të zhvillojë kurreshtjen tek nxënësit për
atë që do të mësohet. Në pjesën hyrëse të orës mësuesi bën pëgatitjen “nxehjen” e nxënësve për
të përvetësuar mësimin e ri. Në fillim mësuesi në mënyrë spontane duke marrë shembuj nga jeta
e përditshme bën lidhjen e tyre me mësimin e ri, bën nxitjen e ndjenjave dhe emocioneve,
stimulimin e funksioneve intelektuale, krijon atmosferë për punë mësimore dhe nxit nteresim për
përvetësimin e njohurive të reja duke e vënë nxënësin para problemit mësimor, respektivisht
duke e subjektivizuar edhe vetë nxënësin si faktor i rëndësishëm i punës mësimore.5
Përmes kësaj faze, vendoset interesi dhe qëllimi për shqyrtimin e temës.
REALIZIMI – Kjo është faza në të cilën lexuesi vjen në kontakt me informacionin apo idetë e
reja. Ky kontakt mund të arrihet duke marrë formën e tekstit të leximit, duke shikuar një film,
duke dëgjuar një fjalim ose duke bërë një eksperiment. Kjo është, gjithashtu, faza e të nxënit,
gjatë së cilës mësuesit kanë ndikimin më të paktë tek nxënësi. Në këtë fazë mund të përdoren
teknika të ndryshme për të mbajtur shënime. Faza e realizimit të kuptimit është kryesore në
procesin e të nxënit, por mundësit e të nxënit mund të vazhdojnë pa ndonjë ndikim, nëse nxënësi
është i përfshirë në të. Bashkëbisedimi duhet të mbetet në kontekstin e realizimit të kuptimit dhe
të nxitë caktimin e qëllimeve, analizën kritike, analizën dhe sintezën krahasuese etj.
Kjo fazë zgjat 15-20 minuta dhe paraqet proces në të cilën realizohen qëllimet dhe detyrat e
mësimit të definuar në njësinë mësimore. Kjo fazë e punës mësimore për nga karakteri i
veprimeve operative të saj, është një proces i angazhimit të përbashkët të mësimdhënësit dhe
nxënësve, i cili rrjedh nga vetë karakteri bashkëkohor i organizimit të mësimit. Mbështetur në
këto kërkesa, etapa e shtjellimit të lëndës së re ndodhet në varësi direkte (sikurse edhe etapat
tjera) nga përgatitja paraprake e nxënësve, që zakonisht bëhet në pjesën hyrëse të orës, që ka për
qëllim integrimin e nxënësve në punën dhe përmbajtjet e reja mësimore. Në këtë fazë pozitë të
5 https://pedagogjia.wordpress.com/didaktike/etapat-e-organizimit-te-punes-mesimore.
11
rëndësishme ka nxënësi si subjekt aktiv, i cili ka rol me rëndësi në punën mësimore dhe në tërë
procesin e organizimit didaktik të mësimit duke fituar përmasa të reja të angazhimit në të gjitha
sferat dhe etapat e artikulimit mësimor.
Rezultatet përfundimtare të punës mësimore të kësajë faze mund të vlerësohen në fazën
përfundimtare të saj duke vërejtur me anë të përsëritjes dhe kontrollimit se sa dhe si i kanë
përvetësuar nxënësit përmbajtjet e reja mësimore.
REFLEKTIMI – Faza e tretë e strukturës ështe faza e reflektimit. Kjo fazë që shpesh harrohet në
mësimdhënie, është me të vërtetë kryesore. Është po kjo fazë në të cilën nxënësit me të vërtetë
marrin njohuri të reja vetë. Këtu ndodhë të nxënët e qëndrueshëm. Të nxënët është një veprim
për të ndryshuar, i cili ndodh në mënyra të shumëllojshme. Në qoftë se ky ndryshim është parë si
arsyetim i ri , si rregull i ri i sjelljes ose si bindje e re, të nxënët karakterizohet nga një ndryshim i
qëndrueshëm. Ky ndryshim ndodh vetëm kur nxënësit përfshihen gjallërisht në rindërtimin e
planit të tyre, për të përshtatur të nxënit e ri.6
Si pjesë përbërëse e punës mësimore janë edhe ushtrimet në punën mësimore. Ushtrimet
përbëjnë një etapë shumë të rëndësishme në organizimin e procesit mësimor.
Me ushtrime në mësim kuptojmë formimin e shkathtësive në përvetësimin e teknikës së kryerjes
së ndonjë veprimi. Ushtrimet kanë për qëllim t’ i aftësojnë nxënësit për kryerjen me sukses të
veprimtarive përkatëse.
Shpesh herë të ushtruarit identifikohet me përsëritje, që nga aspekti didaktik është e gabueshme.
Të ushtruarit lidhet patjetër me përsëritjen, mirëpo këto dy funksione didaktike duhet të dallohen
duke pasur parasyshë qëllimin dhe kuptimin themelor e çdonjërit prej tyre, pra, edhe dallimet në
ekzekutimin didaktik. Qëllimi i të ushtruarit është formimi i shkathtësisë për përvetësimin e
teknikës së punës, kurse qëllimi i përsëritjes është arritja qëndrueshmërisë së diturive.7
6 Bardhyl Musai, Metodologji e mësimdhënies, Tiranë 2003, faqe 120.
7 https://pedagogjia.wordpress.com/didaktike/etapat-e-organizimit-te-punes-mesimore.
12
1.4.Domosdoshmëria e përdorimit të strukturës ERR
Struktura ERR është një kuptim i shkëlqyer i udhëheqjes së nxënësve në të gjitha kategoritë e
nivelet. Pyetjet të cilat janë të hapura, por që drejtojnë të lexuarit e nxënësit, mund t’i japin
domethënie materilait të “vështirë”, duke siguruar një strukturë brenda së cilës ata mund të
ndërtojnë të kuptuarit. Duke qenë e hapur struktura nuk pengon analizën kritike dhe fton
parashikimin dhe mendimin e lirë. Duke përdorur strukturën ERR, përmbushen detyra të
rëndësishme të mësimdhënies:
U lejon nxënësve të përcaktojnë qartë qëllimet;
Ruan përfshirjen aktive;
Shkakton diskutim të hapur;
Nxit nxënësit të krijojnë dhe të bëjnë pyetjet e tyre;
Ndihmon shprehjen e mendimeve të nxënësve;
Ruan motivimin e nxënësve për të mësuar;
Siguron një mjedis ku respektohen mendime;
Krijon një shtresë për reflektim;
Shërben si nxitje për ndryshim;
Vendos shpresë për përfshirjen kritike të nxënësve;
Ndihmon mendimin kritik, në nivele të larta e të ndërlikuara.
Së pari ERR është një strukturë jo e improvizuar, por e nxjerrë nga përvoja, studimet dhe
eksperimentet e shumta.
Së dyti, ajo përthithet mirë nga mjedisi ynë arsimorë, pasi ka edhe disa ngjashmëri me mënyrë
tradicionale të mësimdhënies, duke e ngritur atë në nivelet e kërkesave të sotme.
Përmes kësaj strukture të re të mësimdhënies, mësimi ynë modernizohet në një formë të re.8
8 Bardhyl Musai, Metodologji e mësimdhënies, Tiranë 2003, faqe 122.
13
2.Forma frontale e punës mësimore
Kjo formë e punës mësimore ka historinë dhe traditën e saj të gjatë e të begatë mësimore. Ajo
është e pranishme në të gjitha sistemet mësimore dhe shkollat didaktike të njoura në shekullin e
XIX e XX. Kjo formë e punës mësimore karakterizohet nga organizimi i përbashkët i mësimit
me të gjithë nxënësit e një klase, në kohë të njëjtë dhe ka karakter të punës kolektive.
Me këtë formë, puna mësimore zhvillohet me tërë klasën, nën udhëheqjen e mësimdhënësit.
Arsimtari punon me një numër të madh nxënësish, të cilët përparojnë masovikisht në të njejtën
kohë, për të vijuar nivelin më të lartë të shkollimit. Punohet me të njejtët nxënës, në të njejtën
kohë, në të njejtin vend, me të njejtën teknikë dhe teknologji mësimore përshtjellimin dhe
zotërimin e të njejtës përmbajtje mësimore, për arritjen e qëllimit dhe të objektivave të njejtë, pa
investime të mëdha materiale. Praktikohet në të gjitha format manifestive të organizimit të
mësimit, me të gjithë nxënësit e klasës, që kanë nevojë për nxënien, zgjerimin dhe thellimin e
njohurive. Në mësimin kolektiv dominon mësimdhënia e arsimtarit.
Një nga dobësitë më karakteristike të formës kolektive të mësimit është mungesa e komunikimit
të ndërsjellë të vetë nxënësve gjatë punës mësimore, meqë komunikimi i tyre zhvillohet vetëm në
relacion me mësimdhënësin. Mësimdhënësi gjatë punës mësimore duhet t’u mundësojë nxënësve
të zhvillojnë komunikim ndërmjet tyre përmes pyetjeve.9
Meqë ecuria e punës mësimore zhvillohet kryesisht me një ritëm të përcaktuar, sipas një
mesatareje të klasës, në këtë formë të punës mësimore favorizohen nxënësit mesatarë, kurse ata,
qe përparojnë me vështërsi si dhe ata që mund të përparojnë me shpejtësi, nxënësit e zgjuar dhe
talent, lihen pas dore. Kjo do të thotë se në mësimin kolektiv, trajtimi i barabartë i të gjithë
nxënësve, bënë diskriminimin më të madhë ndërmjet tyre, favorizon nxënësit me aftësi mesatare,
kurse i lën anash ata, që përparojnë me vështërsi, si dhe nxënësit e zgjuar dhe talent, që mund të
përparojnë me nxitim.10 Që të mos ndodhë kjo, me mësimin kolektiv, me mësimdhënien e
arsimtarit, duhet ndërlidhur mësimnxënien e pavarur dhe aktive të nxënëve, format e punës,
individuale dhe atë në dyshe dhe në grupe. Në këtë mënyrë, puna mësimore do të dinamizohet,
do të bëhet interesante dhe e pelqyeshme për nxënës, sidomos atëherë kur ndërlidhet metoda e
9 https://web.facebook.com/L%C3%ABnd%C3%ABt-Edukative-169727779814378/?fref=ts
10 Riza Brada, DIdaktika kibernetike, Prishtinë 2008, faqe 49.
14
parashtrimit të arsimtarit dhe të nxënësve me metoden e bashkëbisedimit, të demonstrimit e
vrojtimit me aktivitetet praktike. Mësimi kolektiv përveq vlerave didaktike ka dhe vlera
educative - morale. Nxënësit jetojnë dhe punojnë bashkërisht. Në mënyrë të natyrshme përcjellin
dhe vlerësojnë sjelljet dhe rezultatet e punës të njëri-tjetrit. I gëzohen suksesit individual dhe
kolektiv. Bashkëndjejnë në rast gëzimi dhe pikëllimi. Zhvillojnë ndjenjën e përgjegjësisë për
punën e bërë, për rezultatet e arritura dhe sjelljet e ushtruara. Mësimi kolektiv, në komunitetin e
klasës- paraleles, përgatit nxënësit për jetë dhe punë në komunitetin më të gjerë, sidomos në
prodhimin shoqëror.11
Anët pozitive
Është racionale dhe ekonomike.
Njohuritë transmetohen shpejtë.
Qasja ndaj nxënësve në mësim është e njëjtë.
Arsimtari është aktiv.
Kontrolli i punës mbi të gjithë nxënësit.
Shfrytëzimi i burimit të njëjtë të diturive.
Nuk bëhet copëzimi i mësimit, por bëhet mësimi i plotë i tij etj.12
Anët negative
Dominon kryesisht aktiviteti i arsimtarit - përderisa nxënësit janë në pozitë pasive.
Aftësitë e nxënësve lihen më anash.
Nuk diferencohet mësimi për interesa të nxënësve.
Mungon komunikimi i mirëfilltë midis nxënësve dhe arsimtarit etj.
11 Riza Brada, DIdaktika kibernetike, Prishtinë 2008, faqe 50.12 Bardhyl Musai, Metodologji e mësimdhënies, Tiranë 2003, faqe 145.
15
Foto 1: Ora mësimore
16
3.Forma në grupe e punës mësimore
Me punën mësimore në grupe kuptojmë ndarjen e nxënësve nëpër grupe për realizimin e
suksesshëm dhe cilësor të procesit të mësimdhënies, të përvetësimit të diturive, shkathësive dhe
shprehive ose të elementeve të vecanta të përmbatjes mësimore. Organizimi i punës në grupe
zhvillohet në bazë të parimit të “grupit të lirë” dhe të zgjedhjes së lirë të punës.
Në punë grupore, nxënësve u mundësohet socializmi i plotë në mësim dhe mundësia për një
përgatitje më të mirë për jetën.
Duke shfaqur aspektet intelektuale të angazhimit në punë grupore, nxënësit zbulojnë të vërtetat
shkencore, të cilat ndikojnë në formimin e tyre intelektual dhe social.
August Vitak, profesor në Vjenë thotë:
“Me shprehjen puna në grupe, kuptojmë vetëm dhe vetëm punë mendore kolektive të klasës së
ndarë në grupe”.
Një ndër faktorët me rëndësi në organizimin me sukses të formës mësimore në grupe janë
përgatitjet paraprake që duhet bërë.
Një problem të veçantë në këtë formacion social të punës mësimre paraqet çështja e formimit të
grupeve.
Grupet optimale në këtë formë të organizimit të punës mësimore mund të jenë prej 3-6 nxënës të
moshës së caktuar shkollore.
Formimi dhe madhësia e grupeve nuk mund të jetë çështje e rastit, por jo edhe imponuese, sepse
pasojat mund të jenë të shumta.
Kur flasim për formimin e grupeve gjithnjë duhet të kihet parasysh karakteri demokratik i punës
dhe i përcaktimit të çdo pjesëmarrësi të grupit të punës.
Klima socioemocionale e grupit punues është ndër faktorët me rëndësi në organizimin e drejtë të
punës grupore në shkollë dhe të vendosjes së nxënësve në grupe pune.
Veprimtaria e çdo grupi punues është e pavarur, por zhvillohet kryesisht nën udhëheqjen dhe me
ndihmën e mësimdhënësit që nga faza përgatitore, deri te kontrollimi i rezultateve të punës.
Në zhvillimin e veprimtarive të punës në grupe, udhëheqësi i grupit do të jetë njëkohësisht edhe
17
bartës i përgjegjësisë lidhur me vendosjen e raporteve demokratike dhe angazhimin kolektiv në
realizimin e qëllimeve dhe detyrave të grupit.13
Që një grup të funksionojë mirë duhet të bazohet në disa karakteristika:
-arsyetimi i nevojës së punës konkrete për ndarjen e nxënësve në grupe
- saktësimi i detyrave arsimore dhe aktivitete mësimore për secilin grup
-formulimi i përmbatjeve mësimore (njësia mësimore) dhe materiali i nevojshëm për punë
- sigurimi i kushteve për realizimin e punës në grupe.
Anët pozitive
-nxit konkurencën e përvetësimit të njohurive
-inciativen induviduale
-krijon ambient pune.
Anët negative
-kërkon kushte më të mira ekonomike
-objekt mësimorë
-klasa nuk mund të ketë më shumë se 20 nxënës, gjatë punës me këtë formë mësimore.
13 http://www.academia.edu/4593705/Metodat_e_diskutimit_dhe_e_punes_me_grupe
18
3.1.Format e punës mësimore organizohen në disa mënyra:
1.Kur të gjitha grupet punojnë në një përmbatje mësimore ose zgjidhet një detyrë,realizojnë një
eksperiment apo një detyrë laboratorike
2. Kur secili grup punon në detyra të ndryshme.
3. Duke krijuar rrethin e mardhënieve grupore nxënësi socializohet, krijohet kohezioni grupor.
4. Veprimi i nxënësit në grup mund të jetë konstruktiv dhe destruktiv.
Nxënësi brenda grupit gjendet në interaksion të përhershëm
ndërton qëllime
përjeton ndryshime
mëson
përsoset
zhvillohet
ndihmon
dhe ndihmohet nga të tjerët.
3.2.Vërshimi i shpejtë i ideve ( brainstorming)
Gjatë punës në grupe mund të përdoret teknika brainstorming apo vërshimi i shpejtë i ideve,
ështe një teknikë e thjeshtë dhe e efekshme, numri i nxënësve që mund të marrë pjesë në një
vërshim të shpejtë idesh është i çfardoshëm, ndërsa sa më e shkurtë të jetë koha në dispozicion të
diskutimit, aq më i ulët duhet të jetë numri i pjesmarrësve në të . Udhëheqësi e fillon seancën e
vërshimit të shpejtë të ideve duke e përshkruar shkurt problemin që shqyrtohet. Problemi mund
të jetë i thjeshtë ose kompleks. Vërshimi i shpejtë i ideve i krijon gjithësecilit mundësinë për
pjesëmarrje. Pasi të jetë bërë e ditur tema dhe përpara fillimit të diskutimit, është e
domosdoshme që të zgjidhet një mënyrë për regjistrimin e tij. Mund të mbahen shënim me
shkrim nga një ose dy nxënës që shkruajnë shpejtë. Të gjithë pjesëmarrësit e grupit duhet ta
19
kuptojnë se rëndësia e sasisë së sugjerimeve është shumë e madhe. Egzistojnë disa rregulla
shumë të rëndësishme për seancat e vërshimit të shpejtë të ideve .
Rregullat për breinstroming
Të gjitha idetë duhet të njihen, me përjashtim të shakave të dukshme.
Asnjë lloj kritike s’duhet të bëhet ndaj sugjerimeve.
Anëtarët duhet të ndërtojnë idetë e njëri-tjetrit. Në analizën e fundit, asnjë ide nuk i takon
idnividëve të veçantë, gjë që nxit përgjigjen e përbashkët.
Udhëheqësi duhet të krijojë ide apo mendime nga nxënësit e heshtur dhe të japë, pastaj,
mbështetje positive.
Cilësia është më pak e rëndësishme se sasia, por k jo nuk i çliron anëtarët e grupit nga
nevoja për të menduar në mënyrë krijuese.
Vlerësimi i shpejtë i ideve të lindura duhet të jetë i shkurtër.14
3.3.Shembull: Planifikimi i një ore mësimore duke përdorur formën në grupe
Lënda: Gjuhë Shqipe
Tema mësimore: Punimi i tingullit dhe shkronjës DH, dh
Tipi i orës: Njohuri e re
Metodat mësimore: Bashkëbisedimit, dramatizimit.
Mjetet mësimore: Teksti, lapsa, fletore, dhurata, materiale vizatimi, libra për fëmijë.
Teknikat mësimore: Stuhi mendimesh
Format e punës mësimore: Punë në grupe
Objektivat e orës mësimore:
Të flasë për situatën e figurës në libër dhe ta krahasojë atë më klasën ë tij.
Të njohë shkronjën DH, dh.
Të qarkojë shkronjën DH në pozicione të ndryshme të fjalës.
Të shkruajë shkronjën e madhe dhe të vogël të shtypit Dh, dh, sipas modelit.
Të lexojë globalisht fjalët në Abetare.
14 Bardhyl Musai, Metodologji e mësimdhënies, Tiranë 2003, faqe 172.
20
STRUKTURA E ORËS MËSIMORE
Evokim: Formon grupe të nxënësve. Secilit grup i jep nga një figurë më këto pamje
(dhëmb, dhuratë, dhelpër, dhomë, dia …. ). E shpjegon detyrën: “ Krijoni një ngjarje të
shkurtër rreth figurave që morët”. Nxënësi udhëhëqës i grupit e tregon gnjarjen e krijuar
para të tjerëve në klasë. Njihen nxënësit me tingullin dhe shkronjën DH, dh.
Mësuesja udhëzon nxënësit të shikojnë figurën e dhënë në libër dhe të lëxojnë fjalët mbi
të: “ Dhëmbi i Bardhit”. Në cilën fjalë dëgjohet tingulli DH? A dini ju fjalë të tjera që
kanë tingullin DH?. Lexon fjalët dhe qarkon rrokjet në fjalët e dhëna. Tregon ku është
rrokja, në fillim, në mes apo në fund të fjalës.
Realizim: Shkruan shkrnjën Dh, dh në tabelë dhe i drejtonë nxënësit të bëjnë dallimin në
mes të shkronjës së madhe të shtypit DH dhe të voglës së shtypit dh.
Udhëzon nxënësit të vërejnë figurat në libër dhe të plotësojnë katrorët e zbrazët me
shkronjat e duhura dhe të formojnë fjalën. Mësuesja lexon fjalinë: Bardhit i dhemb
dhëmbi. Pyet: “Sa fjalë ka kjo fjali? I ndani ato”. “Sa rrokje ka secila fjalë? I ndani ato”.
Sa shkronja ka secila fjalë? I ndani ato”.
Reflektim: Më pastaj mësuesja i udhëzon e ndihmon nxënësit të shkrujanë në fletoren e
tyre 3-4 rreshta me shkronjën DH, dh. Po ashtu vizatojnë dicka që fillon me shkronjën
DH. Në copa të gazetave të gjejnë shkronjën DH, dh t’i qarkojnë dhe t’i sjellin të
nesërmen në klasë.15
15 Libër për mësuesin, Abetare, Mimoza Gjokutaj, Islam Krasniqi, Shezai Rrokaj Saranda Pozhegu.
21
Foto 2: Ora mësimore gjatë punimit në grupe me fëmijë
Foto 3: Fletat A4 të përgatitura nga mësuesja.
22
4.Forma në çifte e punës mësimore (TANDEM)
Sikurse edhe në format tjera të punës mësimore, ashtu edhe në këtë formë, efikasiteti i
veprimtarisë edukative dhe arsimore varet nga përgatitja paraprake e arsimtarit dhe e nxënësve.
Puna mësimore në çifte është një formë kalimtare midis punës individuale dhe në grupe.
Puna në çifte ka disa veçori specifike dhe pozitive që duhet të mbahen parasysh dhe ato janë:
-Ndikimi pozitiv i partnerit mbi partnerin.
- Zhvillimi i shprehive të punës.
- Formimi i përgjegjësisë ndaj obligimeve dhe detyrave.
- Angazhimi për zbulimin e metodave përkatëse të punës.
- Mundësia për krahasim dhe vetëkorrigjim.
- Mënjanimi i dukurive të egocentrizmit dhe egoizmit.
- Aftësimi për bashkëpunim.
- Zhvillimi i punës sipas ritmeve individuale.
- Eksteriorizimi dhe socializmi.16
Për realizimin e punës mësimore në çifte, si modalitete didaktike të organizimit kryesisht
aplikohen këto forma:
1. Puna instruktive, kur partneri mësohet nga partneri më i përgatitur dhe më i mirë në mësim;
2. Të mësuarit kooperativ zhvillohet duke u ndihmuar reciprokisht gjatë punës;
3. Të mësuarit individual zhvillohet me qëllim të përgatitjes për punë kooperative dhe për
veprimtari të përsëritjes, ushtrimeve etj.;
4. Puna krijuese e përbashkët.17
16 Bardhyl Musai, Metodologji e mësimdhënies, Tiranë 2003, faqe 128.17 https://web.facebook.com/L%C3%ABnd%C3%ABt-Edukative-169727779814378/
23
4.1.Shembull: Planifikimi i një ore mësimore duke përdorur formën në çifte dhe formënindividuale
Lënda: Gjuhë Shqipe
Tema mësimore: Punimi i tingullit dhe i shkronjës S, s
Tipi i orës: Përforcim
Metodat mësimore: Bashkëbisedimit, dramatizimit.
Mjetet mësimore: Teksti, lapsa, fletore, materiale vizatimi.
Teknikat mësimore: Stuhi mendimesh
Format e punës mësimore: Puna në çifte, individuale
Objektivat e orës mësimore:
Të analizojë e të sintetizojë rrokje, fjalë, fjali.
Të përcaktojë pozicionin e kësaj shkronje në trup të fjalës: instore, në mes, fundore.
STRUKTURA E ORËS MËSIMORE
Evokim: Pasi që është ora e dytë e punimit të shkronjës S, punojmë në Abetare Pune.
Mësuesja shpërndan fletë të bardha dhe udhëzon që gjysma e nxënësve në klasë të
shkruajnë shkronjën S të madhe të shtypit, kurse gjysma tjetër e nxënësve shkronjën s të
vogël të shtypit. Thotë: “ Kur unë them TANI, ju duhet të lëvizni në klasë dhe të formoni
ciftet e shkronjave (S, s).”
Realizim: Kërkon që nxënësit të komentojnë figurat (stop, kopsa, sopata). Për secilin nga
këto figura pyet: “Cfarë është? Për cfarë na shërben ? Pse…”
Komentojnë figurat dhe u përgjigjen pyetjeve të dhëna ( është kopsa, nevojitet për
rroba…). Udhëzon nxënësit që pasi të komentojnë figurat, t’i lexojnë fjalët në mënyrë
globale dhe të shkruajnë shkronjën S në kutizat ku mungon.
Reflektim: U tregon nxënësve modelin se si do ta shkruajnë shkronjën e madhe dhe të
vogël të shtypit S, s në Abetaren e Punes dhe u shpjegon se si do të punohet në të. 18
18 Libër për mësuesin, Abetare, Mimoza Gjokutaj, Islam Krasniqi, Shezai Rrokaj Saranda Pozhegu.
24
5.Forma mësimore individuale
Zbatimi i kësaj forme paraqet nivelin më të lartë të organizimit të procesit të
mësimdhënies.
Me nocionin formë individuale të punës mësimore kuptojmë punën e nxënësit në kryerjen
e aktiviteteve të ndryshme mësimore në orët mësimore (mbi bazë të rregullave dhe
kërkesave të parashtrura nga arsimtari, nxënësi vetë i zgjedhë dhe i zgjidh detyrat, vetë i
gjenë burimet, eksperimenton, kryen një punë laboratorike etj, për të ardhur deri te
dituritë e reja. Kjo formë e punës mësimore ndryshe quhet edhe formë e diferencuar e
punës mësimore.
Mësimi individual kërkon angazhime të veçanta të punës së arsimtarit dhe të personelit
tjetër mësimorë.
Mësimi individual është i kushtëzuar edhe nga disa faktorë që kanë të bëjnë me vetë
personalitetin e nxënësit, si subjekti më i rëndësishëm në organizimin e punës mësimore,
me qëllim që potencialet mësimore të nxënësve të mos i nënshtrohen vlerës mesatare të
imagjinuar të klasës dhe të mos shuhen aftësitë kreative.
Lidhur me shkaqet e individualizimit në mësim, kryesisht paraqiten këta faktorë:
a) Mosha e diferencuar kronologjike e nxënësve në mësim;
b) Ndryshimet në shkallën arsimore dhe të paranjohurive;
c) Ndryshimet në aftësitë psikike dhe individuale të nxënësve dhe
d) Faktori i mjedisit shoqëror dhe familjar të nxënësve.
Mësimi individual është lloj i mësimit, ku mësimdhënia e arsimtarit ndërlidhet ngushtë me
mësimnxënien e nxënësit për shtjellimin e përmbajtjeve mësimore dhe arritjen e qëllimit dhe të
objektivave të mësimit, duke përdorur teknikën dhe teknologjinë e caktuar mësimore.19 Në
mësimin individual mësuesi punon drejtpërsëdrejti me një nxënës, atëherë kur ky ka nevojë për
udhëheqje dhe për ndihmë për të nxënë njohuri, zhvilluar shkathtësi e formuar shprehi të
caktuara. Në mësimin individual komunikimi është dykahësh, si mësuesi ashtu edhe nxënësi
mund të marrin dhe të japin informacione kthyese për zhvillimin e procesit të mësimit,
përkatësisht për rezultatet e arritura në mësim. Prandaj, mësimi individual trajtohet si lloj
19 Riza Brada, Didaktika kibernetike, Prishtinë 2008, faqe 84.
25
mësimi, që garanton efikasitet të lartë të punës mësimore. Mësimi individual gërshetohet me
punën individuale dhe me individualizimin e mësimit aftësive psikofizike të nxënësit. Në punën
individuale (në mësimnxënien e pavarur) nxënësi ka pavarësi të madhe në procesin e
përvetësimit të njohurive, shkathtësive dhe shprehive, sepse punon vetë, në mënyrë të pavarur,
kurse në individualizimin e mësimit sipas aftësive dhe mundësive të tij në zhvillim, përmbajtjet,
teknika dhe teknologjia mësimore dhe tempi i përparimit të nxënësit varet kryesisht nga vetitë në
zhvillim të personalitetit të tij.20
Kujdesi dhe mbikëqyrja e mësuesit është më se e nevojshme, sidomos në fazën fillestare të punës
mësimore individuale.
Mësuesi duke mbikëqyrë punën e çdo nxënësi, u jep udhëzime atyre për burimet e diturive të
reja, për përdorimin e mjeteve dhe të materialit të punës si dhe për punë të pavarur.
Mësimi individual është lloji më i vjetër i mësimit. Është paraqitur me paraqitjen e mësimit, që
nga koha e veprimtarisë së filozofëve të vjetër grekë.
5.1.Karakteristikat e formës individuale
Kjo formë e punës mësimore mbështetet në kërkesat psikologjike, pedagogjike dhe ergologjike.
Argumentet ose kërkesat psikologjike; janë të natyrës individuale dhe nisen nga fakti se çdo nxënës
paraqet individ me cilësi specifike e të veçanta (interesa, dëshira, emocione, aftësi intelektuale,
kapacitet punues, shprehi dhe shkathtësi punuese, motive dhe aspirata, etj.) që do të thotë se në
procesin mësimorë duhet të vijnë në shprehje secila nga këto. Ato të afirmohen dhe të vihen në
funksion të zhvillimit të nxënësit. Në fakt mësimi paraqet problem psikologjik dhe këto
supozojnë suksesin, reagimin e nxënësit.21
Argumentet pedagogjike; nisen nga fakti se puna individuale mundëson zhvillimin optimal të
nxënësit, se puna e organizuar duke i respektuar veçoritë e nxënësve siguron suksese sipas ritmit
20 Didaktika kibernetike, Riza Brada, Prishtinë 2008, faqe 47.21 http://mesojme.blogspot.com/2015/07/forma-individuale-e-punes-mesimore.html
26
dhe tempit të zhvillimit të nxënësit. Gjithsesesi, argumentet pedagogjike kanë të bëjnë më së
shumti me organizimin e procesit mësimorë me zbatimin e metodave, të mjeteve e parimeve
mësimore, të planifikimit dhe të programit të mësimit, zbatimin e etapave dhe fazave për
zhvillimin e mësimit e të ngjajshme. Zbatimi i kësaj forme nënkupton që arsimtari të
bëjëstrukturimin e përmbajtjes mësimore, ndarjen në tërësi dhe detyra mësimore, klasifikimin e
të dhënave parësore dhe dytësore, të rëndësishme dhe të parëndësishme etj.
Argumentet ergeologjike; mbështeten dhe rrjedhin nga aftësitë punuese të nxënësve sipas moshave
të ndryshme dhe aftësitë punuese të secilit nxënës individualisht. Nxënësit, për arsye të
ndryshme, nuk mësojnë me të njëjtën shpejtësi, prandaj duhet bërë individualizim i mësimit.
Individualizimi i mësimit nuk është proces spontan, por i orientuar dhe i organizuar nga
arsimtari.
Zbatimi i formës individuale mund të jetë:
I deferencuar të gjithë nxënësit i marrin detyrat e njëjta, por i punojnë secili sipas tempit
individual.
I padiferencuar-secili nxënës merr detyra të vecanta dhe ato i
zgjedhin nëmënyrë individuale,varësisht nga kapiciteti dhe interesat e tyre.
5.2.Pozita e arsimtarit
-arsimtari duhet të përgatitet seriozisht për zbatimin e formës individuale të punës mësimore(
materiale të ndryshme,tekste detyra, teste) etj.
- udhëheqë, drejton, mbikqyrë procesin mësimor, jep ndihmë, alternativa, udhëzime etj.
Anët pozitive
Mundësia që nxënësi të përvetësojë dituri, shkathtësi e shprehi sipas tempit dhe ritmit individual
të zhvillimit, të përparojë sipas kapacitetit intelektual e punues të cilin e disponon.
27
Anët negative
Nxënësit përcillen dhe përjetohen me një dozë të theksuar individualizimi dhe prandaj nxënësi
priret të pranojë si të drejtë vetëm punën e tij, mendimin e tij.
I mbyllë nxënësit në vetëvete, nuk mund të përdoret përvoja e të tjerëve, ndërpritet raporti midis
nxënësve, nuk ka komunikim e kooperim në mësim.
Foto 4: Forma individuale e punës
28
PËRFUNDIM
Në punimin e temës u synua që të theksohej fakti se sa me rëndësi është organizimi i
formave të punës të provuara si të suksesshme nga përvoja e zbatimit, një çështje e cila krijon
atmosferë të gjallë pune në klasë ku nxënësit, si rezultat i bashkëpunimit me njeri-tjetrin mësojnë
njohuri dhe përvoja të reja.
Të japësh mësim në një klasë me 30-40 nxënës, kërkon mjeshtri menaxhuese dhe
organizuese. Organizimi i suksesshëm i mësimit kërkon prej mësuesit të jetë, vazhdimisht i
vëmendshëm dhe në veprim, për t’u siguruar se nxënësit mësojnë normalisht. Problemi kryesor
me të cilin ndeshen mësuesit është të mbajnë të përfshirë nxënësit gjatë gjithë mësimit, për të
realizuar në mënyrë të suksesshme objektivat e parashikuara.
Të kuptuarit e rolit tonë si mësues në procesin e të mësuarit do të përcaktojë se si i
përzgjedhim dhe i përdorim format e punës mësimore. Format e punës mund të përdoren për të
ndërtuar ura nga atje ku nxënësit janë tani, për atje ku ne duam që ata të jenë në fund të njëfarë
periudhe të mësimdhënies. Nxënësit do të jenë të motivuar të angazhohen aktivisht në të
mësuarit vetëm në qoftë se shohin një lidhje të qartë midis burimeve dhe objektivave të të
mësuarit. Format e punës janë veçanërisht të rëndësishme kur ato na lejojnë neve të ndërtojmë
ura të shumta për tek të njëjtat objektiva të të mësuarit, me secilën urë të drejtuar drejt nxënësve
ose grupeve të veçanta të nxënësve.
Roli ynë si mësues është t'i kontribuojmë zhvillimit maksimal dhe të lirë të secilit nxënës të
regjistruar në shkollë, në përputhje me aftësitë individuale psikike dhe fizike dhe me kërkesat e
shoqërisë së përparuar dhe demokratike. Pa ndjenjat e respektit dhe besimit të ndërsjellë, mësuesi
e ka të vështirë, në mos të pamundur, të kryejë rolin e tijë në klasë.
29
LITERATURA
Musai, B., Metodologji e mësimdhënies, Tiranë, 2003.
Musai, B., Psikologji Edukimi, Tiranë, 1999.
Brada, R., Didaktika kibernetike, Prishtinë. 2008.
Libër për mësuesin, ABETARE, Mimoza Gjokutaj, Islam Krasniqi, Shezai Rrokaj,
Saranda Pozhegu, Shtëpia Botuese Dukagjini, 2012.
Ramadani, N., Lënda e metodologjisë.
https://prezi.com/valcc6dpf4rs/format-mesimore/
http://mesojme.blogspot.com/2015/07/forma-individuale-e-punes-mesimore.html
http://ipkmasht.rks-gov.net/wp-content/uploads/2015/11/K%C3%ABrkime-
Pedagogjike-5.pdf
30
Jetëshkrimi
Jam Lira Nushi, e lindur më 4.1.1995 në qytetin e Pejës. Shkollën fillore e kam kryer në “ 8
Mars” në Pejë. Shkollën e mesme në gjimnazin “ Bedri Pejani” po ashtu, në Pejë.
Në vitin 2013 jam regjistruar në Fakultetin e Shkencave të Aplikuara të Biznesit në Pejë, drejtimi
Administrim Biznesi. Në vitin 2016 përfundova studimet në këtë fakultet.
Po ashtu, në vitin 2013, njëkohësisht jam regjistruar edhe në Fakultetin e Edukimit në Gjakovë,
programi Fillor, dhe tani arrita që edhe këtë fakultet ta përfundoj në afatin e paraparë, tani në
vitin 2017, gjë që më bën të ndihem krenare që arrita të përfundoj me sukses dy drejtimet që më
pëlqenin që kur isha e vogël.
Dhe tani, shpresoj që e gjithë kjo punë të më shpërblehet me një punë si edukatore që t’u
shërbejë gjeneratave të reja dhe gjithë shoqërisë.
31