raport monitorimi · zbatimi i planit tË veprimit tË strategjisË kombËtare pËr personat me...
TRANSCRIPT
ZBATIMI I PLANIT TË VEPRIMIT TË STRATEGJISË KOMBËTARE
PËR PERSONAT ME AFTËSI TË KUFIZUARA
PER VITET 2010
RAPORT MONITORIMI
Tiranë 2011
RAPORTMONITORIMI
2
Përgatitur dhe botuar nga Fondacioni Shqiptar për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuara
Punuan për raportin e monitorimit:Ing. Bardhylka Kospiri Jetesa pa BarrieraSidita Fortuzi Shërbimet / Legjislacioni & KërkimiMSc. Narbis Ballhysa Arsimi, Punësimi & Formimi ProfesionalErmira Shtino Ngritja e Kapaciteteve
Punoi për studimin “Konsumatori flet”:MSc. Blerta Çani, FSHDPAK & Dr. Marita Flagler, Shippensburg University of Pennsylvania, U.S.A.
Përktheu në anglisht: Arben Loka, Evis Cerga dhe Florida Kalemi
Design and Layout: Orest MuçaShtypur në shtypshkronjën “ALBpaper”Tiranë, Maj 2011© Copyright FSHDPAKKopjet e raportit jepen pa pagesë, FSHDPAK ka të drejtën e botimit, prandaj në çdorast duhet të përmendet burimi i informacionit.
Ky dokument është hartuar me asistencën e Agjencisë për Mbështetjen e ShoqërisëCivile. Përmajtja e tij, është përgjegjësi e vetme e Fondacionit Shqiptar për të Drejtate Personave me Aftësi të Kufizuara dhe për asnjë rrethanë nuk mund të konsiderohet seajo reflekton pozicionin e AMSHC.
Për të marrë kopje dhe për më shumë informacion kontaktoni:Fondacioni Shqiptar për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuara
Rruga Bogdani, Nr.15, TiranëTel:0035542269426
Email:[email protected]
3
Faqe
Lista e figurave .................................................................................... 5
Lista e tabelave ................................................................................... 7
Lista e shkurtimeve .............................................................................. 9
PERMBLEDHJA EKZEKUTIVE ............................................................... 11
I. HYRJA ....................................................................................... 17
II. METODOLOGJIA ................................................................................. 21
PJESA E PARE
MONITORIMI PER ZBATIMIN E MASAVE TE PLANIT TE VEPRIMIT
NGA INSTITUCIONET PERGJEGJESE
Fusha I. Jetesa pa barriera .............................................................. 25
Fusha II. Sherbimet ........................................................................ 43
Fusha III. Arsimi, Punësimi dhe Formimi Profesional ............................ 73
Fusha IV. Ngritja e kapaciteteve ........................................................ 97
Fusha V. Kuadri ligjor dhe Puna kërkimore ...................................... 105
PJESA E DYTE
KONSUMATORI FLET: REZULTATET E SONDAZHIT TE VITIT 2010
ME PERSONAT ME AFTESI TE KUFIZUAR DHE FAMILJARET E TYRE ........... 127
TABELA E PERMBAJTJES
RAPORTMONITORIMI
4
5
Figura 1. Niveli i mbështetjes së kërkuar ..................................................128
Figura 2. Kategoritë e aftësisë të kufizuar të përfaqësuara në sondazh..........128
Figura 3. Përfaqësimi Rajonal ..................................................................128
Figura 4. Gjendja financiare e të anketuarve .............................................129
Figura 5. Notat mesatare në lidhje me përshtatshmërinë për vitin 2010 ......131
Figura 6. Krahasimi i notave mesatare për përshtatshmërinë
midis viteve 2008, 2009, 2010 ................................................131
Figura 7. Përshtatshmëria në mjediset e shtëpisë ......................................132
Figura 8. Përdorimi i gjuhës së shenjave në shtëpi .....................................132
Figura 9. Përshtatshmëria e rrugëve .........................................................132
Figura 10. Përshtatshmëria e komunitetit ...................................................133
Figura 11. Përdorimi i gjuhës së shenjave në komunitet ...............................133
Figura 12. Përshtatshmëria në institucionet shtetërore .................................133
Figura 13. Përshtatshmëria e mjediseve argëtuese ......................................134
Figura 14. Përshtatshmëria në objektet shëndetësore ...................................134
Figura 15. Notat mesatare për fushën e shërbimeve mjekësore dhe sociale ....135
Figura 16. Krahasim i mesatareve midis viteve 2008, 2009, 2010
lidhur me shërbimet mjekësore dhe sociale .................................135
Figura 17. Parandalimi .............................................................................135
Figura 18. Identifikimi i hershëm dhe trajtimi ..............................................136
Figura 19. Shërbimet shëndetësore ............................................................136
Figura 20. Shërbimet e rehabilitimit ..........................................................136
Figura 21. Komisioni Mjeksor i Caktimit të Aftësisë për Punë (KMCAP)..........137
Figura 22. Shërbimet sociale ....................................................................137
Figura 23. Notat mesatare sipas fushave (punësim, kualifikim
profesional, arsim, pjesëmarrja në veprimtaritë
kulturore-artistike dhe sportive) ..................................................138
LISTA E FIGURAVE
RAPORTMONITORIMI
6
Figura 24. Krahasim midis viteve 2008, 2009 e 2010 për fushat e punësimit,
formimit profesional, arsimit, pjesëmarrjes në veprimtaritë
kulturore-artistike dhe sportive ...................................................138
Figura 25. Mundësitë për punësim .............................................................138
Figura 26. Kualifikimi profesional dhe trainimi .............................................139
Figura 27. Notat mesatare për pyetjet e lidhura me arsimin .........................139
Figura 28. Arsimi .....................................................................................140
Figura 29. Mundësi përfshirëse nëpër shkolla ..............................................140
Figura 30. Plani Individual Arsimor .............................................................141
Figura 31. Pjesëmarrja në aktivitetet sportive, artistike dhe kulturore ............141
Figura 32. Ekspertiza e personelit ..............................................................142
Figura 33. Legjislacioni ............................................................................142
Figura 34. Puna kërkimore .......................................................................143
Figura 35. Barazia dhe mosdiskriminimi .....................................................143
Figura 36. Sa respektohet opinioni juaj në procesin e vendim-marrjes ............144
7
Tabela 1. Numri i personave me aftësi të kufizuara ..................................... 20
Tabela 2. Ecuria për Objektivin Një: Përshtatshmëria e Mjedisit ................... 37
Tabela 3. Ecuria për Objektivin Dy: Përdorimi i Teknologjisë bashkëkohore ..... 39
Tabela 4. Përfitues në qendrat publike dhe jo publike sipas statistikave
të vitit 2010 ............................................................................. 52
Tabela 5. Parandalimi dhe Identifikimi i Hershëm ........................................ 65
Tabela 6. Shërbimet shëndetësore dhe sociale ............................................ 66
Tabela 7. Kujdesi Shëndetësor për Personat me Aftësi të Kufizuara të Rënda .... 68
Tabela 8. Shërbimet Riaftësuese ............................................................... 69
Tabela 9. Teknologjia Ndihmëse Bashkëkohore ............................................ 70
Tabela 10. Shërbimet Komunitare ............................................................... 71
Tabela 11. Kopshte dhe shkolla të zakonshme në qytetet Gjirokastër,
Korçë dhe Vlorë ku janë përfshirë nxënës me aftësi të kufizuara ...... 88
Tabela 12. Numri i fëmijëve me aftësi të kufizuara, sipas aftësisë së
kufizuar, të përfshirë në shkolla të zakonshme në shkallë vendi ....... 88
Tabela 13. Punësimi dhe Formimi Profesional ............................................... 91
Tabela 14. Arsimi gjithëpërfshirës ................................................................ 94
Tabela 15. Ngritja e kapaciteteve ...............................................................102
Tabela 16. Përmirësimet në kuadrin ligjor për garantimin e barazisë .............121
Tabela 17. Kuadri ligjor për sigurimin e aksesit dhe thjeshtimin e procedurave ........122
Tabela 18. Të dhëna statistikore .................................................................123
Tabela 19. Puna kërkimore .......................................................................124
Tabela 20. Botimet për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuara ............124
Tabela 21. Programet e edukimit ...............................................................125
LISTA E TABELAVE
RAPORTMONITORIMI
8
Tabela 22. Të dhëna të analizës statistikore të rezultateve mesatare
për vitet 2008, 2009 dhe 2010 ...............................................144
Tabela 23. Nevojat prioritare për personat me aftësi të
kufizuara e familjet e tyre ..........................................................149
9
ANAD Shoqata Kombëtare Shqiptare e Personave që nuk Dëgjojnë
AlbVet Albanian VET Support Program
DAR Drejtoria Arsimore Rajonale
DRSHKP Drejtoria Rajonale e Shërbimit Kombëtar të Punësimit
DRFPP Drejtoria Rajonale e Formimit Profesional Publik
DSHP Drejtoria e Shëndetit Publik
EKB Enti Kombëtar i Banesave
FSHDPAK Fondacioni Shqiptar për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuara
FVA Fondacioni Vodafone Albania
ICF Klasifikimi Ndërkombëtar i Funksioneve, Aftësisë së Kufizuar dhe Shëndetit
ISKSH Instituti i Sigurimeve Shëndetësore
ISSH Instituti i Sigurimeve Shoqërore
INSTAT Instituti i Statistikave
ILO International Labour Organization
KDPAK Konventa për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuara
KQZ Komisioni Qendror i Zgjedhjeve
KKRT Këshilli Kombëtar i Radio Televizioneve
KRRT Këshilli i Rregullimit të Territorit
KMCAP Komisioni Mjekësor për Përcaktimin e Aftësisë për Punë
M Mesatare
MASH Ministria e Arsimit dhe Shkencës
MSH Ministria e Shëndetësisë
MEDPAK Mbrojtja e të Drejtave të Personave me Aftësi të Kufizuar
MPÇSSHB Ministria e Punës, Çështjeve Sociale dhe Shanseve të Barabarta
MPPTT Ministria e Punëve Publike, Transportit dhe Telekomunikacionit
N Numri
LISTA E SHKURTIMEVE
RAPORTMONITORIMI
10
OBSH Organizata Botërore e Shëndetësisë
OJF Organizata joqeveritare
PEI Plani Edukativ Individual
QSUT Qendra Spitalore Universitare
QKCSA-ISH Qendra Kombëtare e Cilësisë, Sigurisë dhe Akreditimit të Institucioneve Shëndetësore
QKMZHRF Qendra Kombëtare për Zhvillimin e Mirërritjen e Fëmijëve
SD Deviacioni Standard
SKPAK Strategjia Kombëtare e Personave me Aftësi të Kufizuara
SHSSH Shërbimi Social Shtetëror
SHSSH Shërbimi Social Shtetëror
SHKP Shërbimi Kombëtar i Punësimit
UNICEF Fondi i Kombeve të Bashkuara për Fëmijët
UNFPA Fondi për Popullsinë i Kombeve të Bashkuara
USAID Agjencia e Shteteve të Bashkuara për Zhvillim Ndërkombëtar
VKM Vendimi i Këshillit të Ministrave
ZA Zyra Arsimore
11
Ky raport pasqyron rezultatet e monitorimit të zbatimit të Strategjisë Kombëtare të
Personave me Aftësi të Kufizuara, për vitin 2010, duke analizuar progresin e punës së
aktorëve përgjegjës për zbatimin e objektivave të kësaj Strategjie.
Si bazë për hartimin e raportit shërbyen të dhënat e mbledhura në gjashtë rajone të
vendit: Tiranë, Durrës, Shkodër, Vlorë, Elbasan dhe Korçë. Mbledhja e të dhënave u
realizua nëpërmjet dy sondazheve. Sondazhi i parë siguroi të dhënat për progresin në
zbatimin e masave të çdo fushe të planit të veprimit, të marra këto nga zyrtarë të
institucioneve, aktorë përgjegjës në nivel qëndror dhe vendor. U shpërndanë 151 pyetësorë
në institucione, të cilat u plotësuan nga persona të caktuar zyrtarisht nga titullarët e
institucioneve respektive dhe mundësuan kështu mbledhjen e informacionit. Mangësitë
nga ky burim informacioni u plotësuan me të dhëna të siguruara përmes kontakteve /
intervistave të drejtpërdrejta, dokumentave zyrtarë të institucionit dhe informacionit të
marrë nga publikimet në internet dhe media. Iu kërkua të vlerësonin gjendjen e tyre në
lidhje me pesë fushat e Planit Kombëtar të Veprimit edhe personave me aftësi të
kufizuara dhe familjarëve të tyre, 1025 pjesëmarrësve (45.9% femra) në një sondazh
të dytë, po në rrethet e mësipërme, përmes pyetësorëve të tipit sasior dhe cilësor.
Rezultatet e studimit tregojnë se ka arritje në zbatimin e Planit të Veprimit të
SKPAK. Ka një rritje progresive të numrit të përfituesve me aftësi të kufizuara nga
skema e pagesës së aftësisë së kufizuar. Statistikat e vitit 2010, flasin për një numër
total përfituesish 114.352, prej të cilëve 16.598 përfitojnë pagesën e kujdestarisë.
Buxheti i shtetit për vitin 2010 ishte për aftësinë e kufizuar 12.267.954 lekë1.
Përsa i përket shërbimeve, për vitin 2010 konstatojmë rritjen e numrit të përfituesve
nga shërbimet që ofrohen në qendra rezidenciale dhe ditore. Aktualisht nga këto shërbime
përfitojnë 2147 përfitues. Nëqoftëse krahasojmë këtë numër më atë të vitit 2009,
është rritur me 556 persona. Evidentohet rritja e llojeve të shërbimeve të ofruara në
PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE
1 www.mpcs.gov.al.
RAPORTMONITORIMI
12
këto qendra dhe orientimi drej një modeli qendrash komunitare ose shërbimet e
përkujdesjes në familje. Ka një farë progresi në krijimin e qendrave të reja, megjithëse
numri i tyre nuk mbulon të gjitha rajonet dhe nuk i përgjigjet të gjithë nevojave të
komunitetit të personave me aftësi të kufizuar. Në këto qendra, dallojmë një progres në
drejtim të krijimit të komisioneve multidisiplinare për vlerësimin, veçanërisht në rastin
e fëmijëve me aftësi të kufizuara.
Hapa janë bërë edhe në drejtim të shërbimeve shëndetësore. Udhëzimi i nxjerrë
nga ISKSH në kontratën që nënshkruhet çdo vit me mjekun e familjes, parashikon
detyrimin për vizita në shtëpi dhe gjithë ndihmën tjetër në këtë drejtim për personat me
aftësi të kufizuara; në listën e barnave parashikohen edhe të tilla që trajtojnë sëmundjet
e rënda që shkaktojnë invaliditet; është rritur gjatë 2010 niveli i kërkesës për ndërtimin
e qendrave shëndetësore e spitalore të përshtatura.
Kanë vazhduar hapat progresivë pas përmirësimeve ligjore për ndërtimin e një mjedisi
pa barriera, duke u evidentuar me shfaqjen e ndryshimeve në projekte ndërtimore dhe
në zbatimin e tyre. Kanë vazhduar të ndërtohen shkolla që sigurojnë hyrje dhe elemente
të tjerë të përshtatur (përfshirë edhe ashensorët) për personat me aftësi të kufizuara.
Një projekt i plotë po zbatohet në bashkinë Tiranë, ku 390 rampa po vendosen në
trotuaret në kryqëzimet kryesore. Ky progres vihet re edhe në qytetet e tjera; vazhdojnë
planifikimet për vend parkimet për persona me aftësi të kufizuara; Enti Kombëtar i
Banesave ka përfshirë elementet e përshtatshmërisë në projektet tip dhe po i zbaton
ato në të gjitha ndërtimet që mbulohen nga buxheti i EKB; një model për semaforët e
përshtatur, edhe me planifikim buxhetor po zbatohet në qytetin e Sarandës. Është rritur
numri i autobuzëve të përshtatur në qytetin e Tiranës. Në tërësi, në të gjitha qytetet ka
një rritje të vemendjes për të mos lejuar shfaqjen e barrierave në ndërtimet e reja.
Gjatë vitit 2010, një nga arritjet e MASH në fushën e arsimit parauniversitar është
hartimi i draftit të ri të ligjit “ Për arsimin parauniversitar”, i cili merr në konsideratë
ndër të tjera, mbështetjen e praktikave bashkëkohore për zbatimin e arsimit
gjithëpërfshirës për fëmijët me aftësi të kufizuara në shkollat e zakonshme. Në
bashkëpunim me aktorë të shoqërisë civile dhe kryesisht organizatën Save the Children,
MASH në vitin 2010 ka vazhduar procesin e integrimit të fëmijëve me aftësi të kufizuara
në kopshte dhe në shkollat e zakonshme. Gjithashtu, në zbatim të masave përkatëse të
13
planit të veprimit të SKPAK, MASH ka punuar edhe për rritjen e numrit të kopshteve
dhe shkollave të integruara në shkallë vendi. MASH gjatë vitit 2010 ka identifikuar
fëmijët me aftësi të kufizuara, sipas llojit të aftësisë së kufizuar, të cilët mësojnë në
shkolla të zakonshme të ciklit 9-vjeçar në të gjithë vendin. Projekti i zbatuar nga organizata
Save the Children për arsimin gjithëpërfshirës ka mundësuar pilotimin e elementëve të rinj
në mbështetje të gjithëpërfshirjes së fëmijëve me aftësi të kufizuara në shkollat e zakonshme.
Për të rritur cilësinë e shërbimit të ofruar për nxënësit është mundësuar shërbimi psikologjik
në kopshte dhe shkolla të zakonshme në 36 rrethe të vendit; janë krijuar shërbime të
specializuara në shkollat speciale për mësimin e fëmijëve autikë.
Ka progres në drejtim të evidentimit të personave me aftësi të kufizuara si
punëkërkues, sipas SHKP; vërehet një shkallë më e lartë ndërgjegjësimi nga strukturat
përgjegjëse për detyrimet që burojnë për to nga kuadri politik dhe ligjor për nxitjen e
punësimit dhe formimit profesional të personave me aftësi të kufizuara. DRSHKP në
disa rajone vlerësohet të kenë ndërmarrë veprime konkrete për të nxitur procesin e
punësimit dhe formimit profesional të personave me aftësi të kufizuara.
Në kuadër të përmirësimit të legjislacionit për personat me aftësi të kufizuar, ka
pasur disa ndryshime thelbësore. Është miratuar Ligji për Mbrotjen nga Diskriminimi
dhe është ngritur Komisioni për Ndihmën Juridike. Janë gjthashtu në proces hartimi
aktet e nevojshme nënligjore për vënien në zbatim të Ligjit për Ndihmën Juridike.
Firmosja e Konventës për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuar ka nxitur
strukturat përgjegjëse për ndërmarrjen e inisiativave në kuadër të ndryshimeve ligjore,
por edhe praktikës shqiptare në këtë fushë. Në bashkëpunim dhe me mbështetjen e
UNDP, MPÇSSHB po punon për vlerësimin dhe përmirësimin e kuadrit ligjor të aftësisë
së kufizuar në raport me parimet dhe standartet e KDPAK-së, që më pas të bëhen
ndërhyrjet e nevojshme në kuadër të përputhshmërisë me linjat e KDPAK. Janë miratuar
dhe disa akte të rëndësishme ligjore, ku është përfituese dhe kategoria e personave me
aftësi të kufizuara, në lidhje me transportin, heqjen barierrave, komunikimit, apo standartet
e kujdestarisë për fëmijët dhe të rinjtë, përfshirë dhe ata me aftësi të kufizuara. Një
tjetër nismë shumë pozitive, është ajo për ndryshimin e nenit 35 të Ligjit për Sigurimet
Shoqërore, mbi mundësinë e heqjes së formës së prerë të vendimit të KMCAP-it epror,
që pret të miratohet në parlament.
RAPORTMONITORIMI
14
Edhe pse janë evidentuar këto hapa pozitivë, niveli i zbatimit të SKPAK nuk është
në lartësinë e duhur. Nga 95 masa, janë 41% e tyre që kanë njëfarë progresi dhe 18
masa janë realizuar mirë, ndër to vetëm 3 masa plotësisht. Detyrimet e paplotësuara
i gjejmë në të gjitha fushat, për më tepër edhe në masat e rëndësishme, si: përmirësimi
i procesit të vlerësimit të aftësisë së kufizuar që vazhdon të mbetet si më parë vetëm
brenda kuadrit mjeksor; përmirësimet ligjore që duhet të ishin bërë për kuadrin ligjor
për aftësinë e kufizuar dhe ende nuk kanë filluar dhe për më tepër kjo situatë lejon
diskriminimin brenda grupimeve te aftësisë së kufizuar. Këto moszbatime tregojnë se
janë ende të shumta pengesat për realizimin e objektivave të SKPAK dhe në përgjithësi
për të realizuar qëllimin final të përmirësimit të cilësisë së jetesës për personat me
aftësi të kufizuara dhe familjarët e tyre.
Janë ende të pamjaftueshme masat për parandalimin e hershëm të aftësisë së
kufizuar dhe mungojnë shumë nga shërbimet rehabilituese dhe aftësuese për personat
me aftësi të kufizuara – është ende i pamjaftueshëm numri i qendrave të
shërbimeve- ka 54 qendra, ndër të cilat 17 janë publike ndërsa 37 janë jo-publike
dhe këto qendra nuk arrijnë të mbulojnë gjeografikisht të gjithë territorin e vendit.
Ende barrierat arkitektonike pengojnë personat me aftësi të kufizuara për të jetuar
normalisht në banesat e tyre, për të lëvizur për të shkuar në shkollë e punë dhe
aktivitete të ndryshme, përshtatshmëria vijon të mbetet një fushë e rëndësishme
që përbën shqetësim për personat me aftësi të kufizuar me kufizim të rëndë të
lëvizjeve, kufizim të shikimit apo të folurit të cilët, në më shumë se 50% të tyre
shprehen se ndjehen të izoluar dhe të përjashtuar; Mbetet problematikë financimi
i infrastrukturës mbështetëse në shkollat e zakonshme në ndihmë të mësimëdhënies
për nxënësit me aftësi të kufizuara. Raporti evidenton nevojën e rivlerësimit të
programeve mësimore në shkollat speciale në përputhje me nevojat specifike të
fëmijëve me aftësi të kufizuara. Mungesa e transportit dhe e atij të përshtatur në
veçanti, vlerësohen si pengesa për ndjekjen e procesit mësimor në shkolla të
zakonshme dhe ato speciale prej fëmijëve me aftësi të kufizuara nga zonat rurale
të vendit.
Ende numri i personave me aftësi të kufizuara të punësuar ka një përqindje pothuajse
të papërfillshme në raport me numrin e përgjithshëm të punëkërkuesve të papunë të
15
punësuar. DRSHKP nevojitet të ristrukturojnë aktivitetin e tyre për t’u siguruar në
vazhdimësi personave me aftësi të kufizuara shërbime të këshillim – orientimit dhe
ndërmjetësimit në tregun e punës dhe në qëndrat e formimit profesional. Mungesa e
fondit kombëtar të punësimit vazhdon të pengojë zhvillimin e politikave subvencionuese
për subjektet punëdhënëse, me qëllim punësimin e personave me aftësi të kufizuara në
përputhje me nevojat specifike të tyre. Raporti vlerëson se nuk ka progres të dukshëm
për fushën e formimit profesional të personave me aftësi të kufizuara. Nevojitet të
kryhet vlerësimi i aktivitetit të qëndrave të formimit profesional me qëllim që personat
me aftësi të kufizuara të jenë përfitues aktiv të tyre. Punësimi dhe formimi profesional
i personave me aftësi të kufizuara mbetet ende problematikë e mprehtë për vetë personat
me aftësi të kufizuara, familjarët e tyre, si dhe sfidë për të gjithë aktorët përgjëgjës në
nivel qëndror dhe vendor.
Mos realizimi i hartimit të ligjit integral për aftësinë e kufizuar vazhdon të mbajë të
fragmentuar legjislacionin në këtë fushë duke thelluar gjithnjë e më shumë diskriminimin
edhe brenda grupimit të aftësisë së kufizuar. Vlerësimi i aftësisë së kufizuar nga Komisioni
Mjekësor për Caktimin e Aftësisë për Punë (KMCAP) ende vazhdon të përqendrohet mbi
nevojat mjekësore dhe jo në këndvështrimin shumë disiplinor.
Nga ana tjetër rezultatet e këtij sondazhi tregojnë se në vitin 2010 personat me
aftësi të kufizuar dhe familjarët e tyre ende i përkasin pjesës së margjinalizuar të
shoqërisë shqiptare. Ata janë të varfër dhe të izoluar në një shoqëri të cilës i duhet të
zhdukë barrierat arkitektonike dhe shoqërore. Shërbimet shëndetësore, arsimore,
shoqërore dhe ato të punësimit për personat me aftësi të kufizuar janë të pakta dhe të
një cilësie të dobët. Opinioni i personave me aftësi të kufizuar nuk respektohet. Pjesa
dërmuese e fushave (76%) u vlerësua me një notë kaluese të çalë (5) dhe vetëm
gjashtë fusha u vlerësuan me një notë pak më të lartë, 6. Këto rezultate tregojnë që
Plani i Veprimit të SKPAK ende nuk është bërë efikas për të sjellë një përmirësim të
ndjeshëm të cilësisë së jetës të personave me aftësi të kufizuara dhe familjeve të tyre.
SKPAK përbën kornizën e politikave të qeverisë për t’i dhënë zgjidhje problematikave
të aftësisë së kufizuar. Rekomandimet në çdo fushë të SKPAK në këtë raport, diktojnë
ndryshime rrënjësore për më shumë përgjegjësi nga institucionet për përshpejtim të
veprimeve dhe llogaridhënie për rezultatet e arritura.
RAPORTMONITORIMI
16
Një rekomandim i veçantë dhe shumë prioritar ka të bëjë me domosdoshmërinë
e rishikimit dhe riformulimit të Planit të Veprimit të SKPAK, gjendja aktuale e të
cilit në lidhje me aktorët përgjegjës, afatet kohore dhe buxhetimet e pa plotësuara
është një pengesë në rritje nga viti në vit për zbatimin e tij. Kjo ndërhyrje është
edhe më e domosdoshme në kuadrin edhe të përqasjes së politikave me linjat e
Konventës së OKB për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuara, që shteti
shqiptar ka firmosur e po ratifikon.
17
Programi i veprimit i Qeverisë Shqiptare me qëllim përmirësimin e jetës së personave
me aftësi të kufizuara, është i sintetizuar në Strategjinë Kombëtare të Personave me
Aftësi të Kufizuara (SKPAK), e realizuar përmes hartimit të politikave dhe programeve
të reja dhe harmonizimit të politikave dhe programeve ekzistuese me udhëzimet
ndërkombëtare të hartuara nga Kombet e Bashkuara, Këshilli i Evropës dhe Bashkimi
Evropian. SKPAK është një dokument ligjor i miratuar me Vendim të Këshillit të Ministrave
(VKM) nr. 08 (07.01 2005), që përcakton objektivat që duhen përmbushur gjatë
periudhës 2004-2014 dhe përgjegjësitë përkatëse të pushtetit qendror dhe njësive të
pushtetit vendor për zbatimin e detyrave specifike për realizimin e këtyre objektivave.
Parimet themelore të SKPAK pasqyrojnë parimet e Rregullave Standarte të Kombeve
të Bashkuara për Barazinë e Mundësive për Personat me Aftësi të Kufizuara. Ato janë
formuluar si më poshtë:
1. Të drejtat civile, barazi dhe mosdiskriminim;
2. Vetëvendosje;
3. Përfshirje, pjesëmarrje dhe mundësi të barabarta;
4. Jetesa pa barriera dhe mjedisi i lirë;
5. Parandalim, diagnostikim dhe ndërhyrje të hershme;
6. Rehabilitimi;
7. Mundësi për marrje të shërbimeve dhe asistencës.
Synimi i SKPAK është formuluar siç vijon “të sigurojë përmirësime të dukshme në
statusin social dhe cilësinë e jetës së personave me aftësi të kufizuara në Republikën e
Shqipërisë në përputhje të plotë me Rregullat Standarde për Barazimin e Mundësive
për Personat me Aftësi të Kufizuara”.2
HYRJE
2 SKPAK, varianti shqip, fq.8.
RAPORTMONITORIMI
18
Në dokument janë parashtruar shtatë objektivat e mëposhtme, realizimi i të cilave
garanton përmbushjen e synimit:
1. Inkurajimi dhe edukimi për një shoqëri që krijon mundësi për pjesëmarrjen e
personave me aftësi të kufizuara;
2. Realizimi i të drejtave të personave me aftësi të kufizuara;
3. Sigurimi i arsimit të përshtatshëm për personat me aftësi të kufizuara;
4. Sigurimi i mundësive për punësim dhe zhvillim ekonomik për personat me aftësi
të kufizuara;
5. Promovimi i një shërbimi publik të përgjegjshëm dhe transparent për personat
me aftësi të kufizuara;
6. Mbështetja e përpjekjeve të personave me aftësi të kufizuara për një jetë të
mirë cilësore në komunitet; dhe
7. Mbledhja dhe përdorimi i informacionit për personat me aftësi të kufizuara dhe
çështjet e Aftësisë së kufizuar.
SKPAK ka përcaktuar pesë fusha ndërhyrje:
1. Jetasa pa barriera;
2. Shërbimet (mjekësore, sociale dhe rehabilituese);
3. Punësimi, formimi profesional dhe arsimi;
4. Ngritja e kapaciteteve; dhe
5. Kuadri ligjor dhe puna kërkimore;
Plani Kombëtar i Veprimit, që është pjesë e dokumentit të SKPAK, specifikon 95
masa që do të ndërmerren si dhe afatet përkatëse kohore, institucionet përgjegjëse dhe
burimet e financimit. Afati kohor shtrihet në 10 vjet (2004-2014), ndërsa institucionet
përgjegjëse janë ministritë përkatëse me programet e tyre, njësitë e pushtetit vendor
dhe organizatat jofitimprurëse. Burimet e financimit të specifikuara janë buxheti i shtetit
dhe ai pushtetit vendor, organizatat jo-fitimprurëse dhe donatorët. Asnjë specifikim nuk
është bërë në lidhje me burimet financiare të parashikuara që do të mbështesin zbatimin
e SKPAK.
19
Ky është raporti i katërti i monitorimit të zbatimit të Planit Kombëtar të Veprimit.
Raporti i parë i botuar në vitin 2007, u përqëndrua në punën e bërë gjatë periudhës
2005-2006. Raporti arriti në përfundimin se ndonëse ishte vërejtur njëfarë progresi në
disa fusha, si për shembull rritja e asistencës së aftësisë së kufizuar dhe miratimi i një
kurrikule gjithëpërfshirëse për sistemin arsimor të detyruar, përsëri nuk ishin përmbushur
shumë nga objektivat e strategjisë të parashikuara për t’u realizuar brenda atij afati
kohor, sikundër edhe nuk ishin zbatuar shumica e masave. Raporti i dytë analizoi punën
e bërë gjatë vitit 2007 dhe vlerësimi pati një qëllim të dyfishtë. Së pari, ai identifikoi
progresin e bërë gjatë vitit 2007 dhe mbështetjen e dhënë nga shteti dhe shoqëria
shqiptare për personat me aftësi të kufizuara për të siguruar integrimin e tyre në
shoqëri. Së dyti, ai nxorri në pah fushat problematike dhe disa nga arsyet që çojnë në
këto probleme me besimin se kjo do të çojë në analizimin e arsyeve që kanë penguar
progresin si dhe në hartimin e planeve të veprimit që do t’i japin zgjidhje çështjeve.
Raporti i tretë i vlerësimit shkoi më tej në qëllimin e tij: a) ai identifikoi progresin e
bërë gjatë periudhës 2008 - 2009 dhe mbështetjen e dhënë nga shteti dhe shoqëria
shqiptare për personat me aftësi të kufizuara për të siguruar integrimin e tyre në
shoqëri; b) ai nxorri në pah fushat problematike dhe evidentoi shkaqet e mos realizimit
të objektivave përmes masave të parashikuara dhe c) përcaktoi dhe rekomandoi rrugë
dhe mënyra për ndërhyrje në planin e veprimit dhe në SKPAK në përgjithësi, për ta bërë
atë më të zbatueshëm. Ky raport i katërt monitorimi analizon progresin gjatë vitit
2010, bazuar në raportimin nga institucionet përgjegjëse në nivel qëndror dhe vendor,
dhe në rekomandimet e tij synon të bëjë një reformë në masat e veprimit dhe mënyrat
e zbatimit e monitorimit të tyre, tashmë edhe nën këndvështrimin me përputhshmërinë
me linjat e Konventës së OKB për të drejtat e personave me aftësi të kufizuara.
Përkufizimi zyrtar në Shqipëri i një personi me aftësi të kufizuara, sipas SKPAK
është “një person tek i cili funksionet fizike, kapaciteti mendor ose gjendja psikologjike
kanë prirje të shmangen për më shumë se gjashtë muaj nga gjendja tipike për moshën
përkatëse, gjë që sjell për pasojë kufizime të pjesëmarrjes së tij në jetën shoqërore”3.
Ky përkufizim ndjek rekomandimet e OBSH-së.
Gjatë vitit 2010, në Shqipëri ishin 114.352 persona me aftësi të kufizuara dhe
16.598 kujdestarë që kishin të drejtë të përfitonin nga skemat e pagesave shtetërore
3 Strategjia Kombëtare për Personat me Aftësi të Kufizuara, përkthimi anglisht, f. 7.
RAPORTMONITORIMI
20
për aftësinë e kufizuar. Tabela 1 specifikon kategoritë që legjislacioni shqiptar njeh si
përfituese të kësaj asistence.
Ky raport është përgatitur nga Fondacioni Shqiptar për të Drejtat e Personave me
Aftësi të Kufizuara (FSHDPAK). FSHDPAK u themelua në vitin 1996, si pasardhësi i
programit OXFAM në Shqipëri në fushën e aftësisë së kufizuar. Filozofia e FSHDPAK
bazohet tek modeli social për personat me aftësi të kufizuar dhe tek barazimi i mundësive
për ta. Një nga fushat e aktivitetit të këtij fondacioni është shprehur në deklaratën e
misionit të tij si “nxitja e iniciativave për përmirësimin e kuadrit ligjor për personat me
aftësi të kufizuara si dhe zbatimin e tij. “ FSHDPAK ka luajtur një rol kyç në materializimin
e idesë së domosdoshmërisë së SKPAK dhe për sjelljen së bashku të partnerëve të
ndryshëm nga pushteti vendor dhe qendror si dhe shoqëria civile në hartimin e saj. Të
vetëdijshëm se miratimi i SKPAK nga Këshilli i Ministrave përbënte vetëm një hap të
parë, FSHDPAK mori përsipër përgjegjësinë e monitorimit, si aktor i shoqërisë civile,
për të garantuar zbatimin e strategjisë nga institucionet përgjegjëse.
FSHDPAK ka botuar tanimë raportin e parë, të dytë e të tretë të këtij lloji dhe ky
është raporti i katërt i kësaj serie.
Tabela 1: Numri i personave me aftësi të kufizuara në Shqipëri
Emërtimi i grupeve Gjithsej PAK Kujdestarë
I. PAK të lindur ose të bërë të tillë nga
shkaqeqe nuk lidhen me punësimin 76.975 61,887 15.098
a) mendorë, sensorë, fizikë 53.783 46.281 7.502
b) të verbër 15.410 11.635 3.775
c) paraplegjike e tetraplegjikë 7.792 3.971 3.821
II. Invalidët 53.965 52.465 1.500
a) Invalidë të punës 53.391 51.891 1.500
b)Invalidë lufte 574 574 -
Gjithsej 130.950 114.352 16.598
21
METODOLOGJIA
Procesi
Metoda e studimit u bazua në pjesëmarrjen e subjekteve që studiohen duke u
siguruar që në të gjitha aspektet e këtij vlerësimi të përfshiheshin persona me aftësi të
kufizuara dhe pjesëtarë të familjeve të tyre si edhe aktorë të tjerë të rëndësishëm për
zbatimin e SKPAK.
Për realizimin e studimit u ngrit një grup pune. Grupi i punës përbëhej nga 5
ekspertë të fusha të ndryshme, si ndërtimi, legjislacioni, arsimi special, formimi
profesional, punësimi dhe shërbimet sociale. Për realizimin e studimit u punua
ngushtësisht me rrjetet lokale. Pjesëmarrësit e rrjeteve lokale ishin përfaqësues
të qeverisjes vendore në nivel qarku dhe bashkie, përfaqësues të organizatave te
njerezve me aftësinë e kufizuar dhe drejtues të organizatave që ofrojnë shërbime.
Përshkrimi i Planit të Vlerësimit
Objektivi i studimit ishte të vlerësonte progresin e bërë për zbatimin e Planit Kombëtar
të Veprimit të SKPAK në fushat e saj të ndërhyrjes, gjatë vitit 2010 dhe ndikimin e saj
në jetën e personave me aftësi të kufizuara. Mbështetur në Planin Kombëtar të Veprimit
u hartuan dy studime të veçanta, por të ndërlidhura me njëra tjetrën. Këto studime
udhëhoqën edhe procesin e hartimit të instrumenteve për mbledhjen e të dhënave,
edhe përcaktimin e burimeve të informacionit.
Pjesa e parë grumbulloi të dhëna sasiore dhe cilësore për zbatimin e secilës prej 95
masave të Planit Kombëtar të Veprimit. Si burim kryesor për marrjen e informacionit
shërbyen ekspertët në institucionet qeveritare në nivel kombëtar e lokal që kishin
përgjegjësinë për zbatimin e masave si edhe katër organizata kombetare joqeveritare
për aftësinë e kufizuar (OJF). Në këtë studim u përfshinë gjashtë qarqe në vend: Tirana,
RAPORTMONITORIMI
22
A është realizuar masa XXXXX,
e planifikuar të zbatohej në
vitin 2010?
A është caktuar dikush, a
është ngritur një grup pune për
të ndjekur këtë problem?
A është hartuar Plani i
Veprimit me afatet kohore për
çdo masë?
NUK E DI JO NE VAZHDIM PO
NUK E DI JO NE VAZHDIM PO
NUK E DI JO NE VAZHDIM PO
Nëse përgjigja juaj është NE VAZHDIM, ju lutemi specifikoni çfarë është bërë
deri tani,__________________________________________________________
__________________________________________________________________
Nëse përgjigja juaj është JO, ju lutemi specifikoni pengesat e hasura:
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Durrësi, Vlora, Shkodra, Korça dhe Elbasani. (Për një listë më të plotë të institucioneve
qeveritare shiko Shtojcën I). Të dhënat u grumbulluan gjatë periudhës Shkurt - Prill
2010. U plotësuan 151 pyetësorë të strukturuar që ofronin të dhëna sasiore dhe cilësore.
Pyetësorët u ndërtuan të veçantë për çdo fushë të planit të veprimit dhe përfshinin të
gjitha pyetje që kishin të bënin me institucionin/departamentin përkatës sipas këtij
modeli:
23
Për të nxitur pjesëmarrjen në sondazh, pyetësorët u shoqëruan me dokumentin e
miratimit të studimit dhe me lejen që i jepej punonjësve përgjegjës të institucioneve
për të ofruar informacion. (Shiko Shtojcën II për tipin e disa prej letrave). Pjesëmarrësit
në pyetësor u ftuan të bashkëngjisnin çdo dokument që ishte i përshtatshëm dhe që do
të ndihmonte në procesin e vlerësimit. Në fund, pjesëmarrësve iu kërkohej të theksonin
pozicionin e tyre, të nënshkruanin dhe të shënonin datën në mënyrë që informacioni të
konsiderohej zyrtar.
Përsëri patëm një situatë ku kutia më e zgjedhur në pyetësorët e plotësuar, edhe
nga institucionet qëndrore, edhe nga qarqet ishte “Nuk e di”. Kjo diktoi një ndryshim të
menjëhershëm të strategjisë së mbledhjes së të dhënave, duke planifikuar dhe zhvilluar
intervista të drejtpërdrejta me përfaqësues institucionesh e specialistë përkatës. U
përdorën në të njejtën kohë edhe kontaktet përmes telefonit ose postës elektronike.
Rezultatet e studimit për zbatimin e Planit Kombëtar të Veprimit janë paraqitur
veçmas për çdo masë, duke vënë në dukje ku është e mundur progresin e arritur,
sikurse është raportuar nga çdo agjenci që merrej me zbatimin.
Pjesa e dytë u bazua mbi një pyetësor të shkruar, të strukturuar që mblidhte të
dhëna sasiore dhe cilësore dhe i zhvilluar me personat me aftësi të kufizuara dhe
pjesëtarët e familjeve të tyre në gjashtë qarqe të vendit: Tiranë, Durrës, Vlorë, Shkodër,
Korçë dhe Elbasan. Studimi u krye paralelisht në periudhën Mars - Prill 2010.
Pjesëmarrësit ishin vullnetarë dhe ata u rekrutuan përmes organizatave të personave
me aftësi të kufizuara dhe shkollat e arsimit special. Për të mbrojtur identitetin e
pjesëmarrësve, pyetësorët ishin anonimë dhe nuk u grumbullua informacion personal.
Në sondazh u intervistuan 1025 persona; 571 (55.7%) e tyre ishin persona me
aftësi të kufizuara dhe 454 (44.3%) ishin familjarë të tyre (prindër, motra dhe vëllezër).
Në sondazh kishte përfaqësim të të dyja gjinive, me një mbipërfaqësim të lehtë të
meshkujve (n=555, 54.1%). Personat me aftësi të kufizuar ishin të grupmoshave të
ndryshme dhe kishin nevojë për nivele të ndryshme mbështetjeje; gjithashtu të anketuarit
përfaqësonin kategori të ndryshme të aftësisë së kufizuar .
RAPORTMONITORIMI
24
25
Në Planin e Veprimit të Strategjisë Kombëtare të Personave me Aftësi të Kufizuara
si fushë e parë e tij është “Jetesa pa barriera”.
Janë dy objektiva në këtë fushë, me masat për zbatimin e tyre, që synojnë në
heqjen e pengesave ekzistuese dhe shmangien e shfaqjes së barrierave të reja për:
Lehtësimin e personave me aftësi të kufizuara për të marrë pjesë në jetën
shoqërore, duke patur parasysh kushtet aktuale të infrastrukturës publike në
Shqipëri, që përbëjnë pengesat më të mëdha për personat me aftësi të kufizuara
që të marrin pjesë në jetën e përditshme dhe e bëjnë edhe më të vështirë
përfshirjen në procesin e arsimimit, punësimit dhe shfrytëzimin e lehtësive për
trajnim dhe formim profesional.
Sjelljen e njerëzve me aftësi të kufizuara “në vëmendje” të shoqërisë dhe ndërtimin
e bazave për një ndjeshmëri më të madhe të ligjvënësve dhe të të gjithë
pjesëtarëve të shoqërisë.
Për të garantuar jetesën pa barriera, hapat kryesorë që duhen ndërmarrë janë:
(a) heqja e barrierave për pjesëmarrje në jetën shoqërore, kulturore dhe politike; (b)
krijimi i kushteve të nevojshme për të siguruar akses në informacion; dhe (c) përfshirja
e studimit të përshtatshmërisë ndërtimore si pjesë e kurrikulave të universiteteve të
arkitekturës, inxhinierisë së ndërtimit, komunikimit me mediat dhe shkencave
kompjuterike.
Plani Kombëtar i Veprimit përmban dy objektivat që vijojnë:
I.1.Sigurimi i përshtatshmërisë ndërtimore për personat me aftësi të kufizuara,
përmes heqjes graduale të pengesave ekzistuese arkitektonike, urbanistike e të
FUSHA I: JETESA PA BARRIERA
RAPORTMONITORIMI
26
transportit dhe përmes parandalimit të shfaqjes së pengesave të reja.
I.2.Përdorimi i teknologjisë moderne për eliminimin gradual të barrierave informuese
për personat me aftësi të kufizuara.
Plani Kombëtar i Veprimit përmban 13 masa të parashikuara për zbatimin e këtyre
dy objektivave.
REZULTATET
Rezultatet janë përfituar nga dy drejtime. Nga drejtimi i parë vjen informacion mbi
ecurinë e zbatimit të Planit Kombëtar të Veprimit të SKPAK në vitin 2010, nga institucionet,
të përcaktuara si aktorë përgjegjës, duke raportuar gjetjet mbi çdo masë të planifikuar.
Duke qenë se informacioni i ofruar nga institucionet/ aktorë të zbatimit të SKPAK, për çdo
masë është i mangët, tabloja e dhënë nuk është e plotë. Nga drejtimi i dytë vjen informacioni
me gjetjet e sondazhit të kryer me persona me aftësi të kufizuara dhe pjesëtarë të familjeve
të tyre mbi mënyrën se si ata e perceptojnë situatën e barrierave ekzistuese për njerëzit
me aftësi të kufizuara, qoftë barriera ndërtimore apo të komunikimit.
ZBATIMI I DETYRIMEVE TË VITIT 2010
PERGATITJA PER DETYRIME TE ARDHSHME
O1. Sigurimi i përshtatshmërisë ndërtimore
Masa 1.1. Respektimi i parametrave të përshtatshmërisë në 10%
të apartamenteve të ndërtuara me fondet e buxhetit të
shtetit nga Enti Kombëtar i Banesave.
Institucioni Përgjegjës: MPPT
Gjetjet:
MPPT raporton se po merren masa për përmirësime ligjore në lidhje me strehimin
për personat me aftësi të kufizuara, të nxitura edhe nga problematikat që janë shfaqur
gjatë zbatimit të legjislacionit ekzistues.
Enti Kombëtar i Banesave tashmë e ka përfshirë në objektivat e punës së tij vendosjen
e elementeve të përshtatshmërisë, si pjesë e projekteve tip të banesave, të cilat zbatohen
në disa rrethe të vendit. Gjatë vitit 2010 u rishikuan projektet e katër tipeve të banesave.
EKB evidenton gjithashtu se janë bërë planet e pjerrta në hyrje të pallateve me material
jo rrëshqitës dhe me parmakë mbajtës e mbrojtës. Eshtë montuar ashensori me kapacitet
27
për 4 persona, me të gjithë sinjalistikën e nevojshme dhe montimi i butonave të
komandimit është vendosur në pozicion të përshtatshëm e komod për këtë kategori
personash. Gjithashtu është bërë sistemimi i ambjenteve jashtë pallateve, ku janë
vendosur dhe stola për qëndrim, si dhe është bërë vendi për parkim mjetesh për përdorues
karrocash. EKB sqaron gjithashtu se objektet që janë ndërtuar për vitin 2010, janë
ndërtuar me fondet e vetë Entit Kombëtar të Banesave. EKB evidenton mungesë
bashkëpunimi me njësitë e qeverisjes vendore për të përshtatur në detaje apartamentet
që planifikohen për personat me aftësi të kufizuara. EKB është në procesin e llogaritjes
së kostove të nevojshme, në objektet ekzistuese, të ndërtuara nga EKB.
Edhe nga Drejtoria Rajonale e EKB Shkodër evidetohet se të gjitha pallatet e ndërtuara
nga Enti janë me rampë dhe ashensor, por duke e kufizuar deri këtu nivelin e përshtatshmërisë.
Gjendja: Njëfarë progresi
Së bashku me prindërit jemi strehuar për më shumë se dhjetë vjet vetëm
në një dhomë, ku as që bëhej fjalë që të mund të lëvizja me karrige me rrota.
Një nga të afërmit na ofroi të banonim me qera në një apartament në një
pallat të ri, ku kishte më shumë hapësirë banimi. U çvendosëm aty ende pa
mbaruar punimet dhe une flija e zgjohesha me ëndrrën se sapo të mbaronin
punimet dhe të vendosej ashensori, do të kisha mundësi më së fundi të dilja
nga shtëpia e të lëvizja jashtë me karrige me rrota.
Endrra ime mbeti e mbyllur në katin e shtatë ku unë banoj, në hapësirën
e ngushtë të ashensorit ku nuk mundet të futet karrigia ime me rrota.
F.A. tetraplegjik
Masa 1.2. Në planifikimin e fondeve publike (infrastrukturë e objekte
sociale-rrugë e mjedise publike, në institucionet
shëndetësore, në shërbimet publike, në shkollat e të
gjitha niveleve etj.) të përfshihen edhe fonde për elementë
ndërtimorë që garantojnë heqjen e barrierave (nënkalime,
rampa, ashensorë, vendqendrime, parapete etj.)
Institucioni përgjegjës: (a) MPPT; (b) Njësitë e Pushtetit Vendor
Gjetje:
MPPT nuk ofron informacion në lidhje me këtë masë, duke e quajtur si përgjegjësi
të pushtetit vendor.
RAPORTMONITORIMI
28
MASH evidenton se në planifikimet e fondeve publike në shkollat janë përfshirë
edhe fonde për elementet ndërtimore të përshtatshmërisë, por nuk raportohen se sa
janë ato për 2010.
Bashkia Tiranë raporton se edhe gjatë vitit 2010, çdo investim realizohet në bazë të
normave të ndërtimit që garantojnë heqjen e barrierave. Bashkia e Tiranës ka parashikuar
fond dhe ka nisur një ndërhyrje rrënjësore në trotuaret e rrugëve të kryeqytetit. Synimi
është përshtatja e këtyre trotuareve për përdorim nga personat me aftësi të kufizuara
në lëvizje e shikim. Bashkia Korçë raporton se tashmë janë ndërtuar rampe në trotuaret
e kryqëzimeve kryesore, por fondet janë pjesë e projektit në tërësi, pa u përcaktuar në
mënyrë specifike për to. Edhe bashkia Elbasan evidenton realizimin e rampave në
shkolla, trotuare, si pjesë e projekteve, por nuk ka një planifikim të mirëfilltë nga
fondet publike. Në bashkinë e Durrësit evidentohet se në disa objekte banimi, pranë
kopshtit ’Sotir Noka’ si edhe në shkolla janë vendosur elemente përshtatshmërie.
Gjendja: Njëfarë progresi
Masa 1.2.a,b. Në planifikimin e fondeve publike (në infrastrukturë e
objekte sociale), të përfshihen fonde për elementë
ndërtimorë që garantojnë eliminimin e barrierave, sipas
projektit pilot “Tirana pa barriera.” Ky projekt pilot do të
aplikohet edhe në bashkitë e tjera në vend.
Institucioni përgjegjës: (a) MPPT; (b) Bashkia Tiranë; (c) Bashkitë e tjera
Gjetjet:
MPPTT nuk ofroi të dhëna për zbatimin e kësaj mase.
Projekti “Një qytet pa barriera”, ka filluar të zbatohet në Tiranë që prej 6 vjetësh
dhe po vazhdon. Përfundoi së zbatuari një fazë e projektit “Vende Parkimi dhe Kryqëzime
për Personat me Aftësi të Kufizuara”. Ky projekt ka siguruar parkim për personat me
aftësi të kufizuara në 35 pika në qytetin e Tiranës, 52 poste parkimi.
Vëzhgimet e bëra në Tiranë, treguan se tashmë ka shumë më tepër vemendje në
lidhje me masat për parandalimin e ndërtimeve të reja me pengesa. Ndryshimet shihen
në ndërtimet e reja. Bashkia Tiranë raporton se ndërtimet e reja të shkollave, kopshteve,
qendrave sociale jane planifikuar konform elementeve te pershtatshmërisë. Bashkia e
Tiranës ka nisur një ndërhyrje rrënjësore në trotuaret e rrugëve të kryeqytetit. Synimi
është përshtatja e këtyre trotuareve për të bërë të mundur aksesin në to të përdoruesit
të karrigeve me rrota të invalidëve. Nga Drejtoria e Transportit dhe Lëvizshmërisë në
29
Bashkinë e Tiranës konfirmohet se 390 disheza (rampa) janë duke u realizuar në trotuaret
e kryeqytetit. E gjithë ndërhyrja është pjesë e projektit mjaft të rëndësishëm për transportin
multimodal, i cili prej pak kohësh është duke u zbatuar nga Bashkia e Tiranës. Sipas
këtij projekti akset rrugore janë duke u ndarë sipas përdoruesve të tyre, duke u dhënë
mundësinë të kenë hapësirën e tyre, si makinat ashtu edhe autobusët apo biçikletat,
por edhe këmbësorët4.
Në planin e veprimit të strategjisë lokale për rajonin e Durrësit, për personat me aftësi
të kufizuara, hartuar në vitin 2010, ka një fushë të veçantë për përshtshmërinë mjedisore
me objektiva dhe masa konkrete për zbatim, e shoqëruar edhe me nje paketë projektesh
konkrete, me planifikim buxhetor për ndërhyrje në objekte sociale egzistuese.
Bashkia Vlorë e bëri pjesë të Planit të Zhvillimit të Qëndrueshëm Urban të qytetit të
Vlorës problematikën e aftësisë së kufizuar. Bashkia Korçë ka vazhduar të përshtasë
trotuaret e qytetit dhe hapësirat në ambjentet shlodhëse.
Shoqata MEDPAK evidenton se lobon pranë NJQV për të përshtatur rrugët dhe
gjithë ndërtimet e reja që bëhen, me qëllim të jenë të aksesueshme për personat me
aftësi të kufizuara. Megjithatë, mungon niveli i duhur i monitorimit të zbatimit të
projekteve, gjë që nuk siguron përshtatshmërinë e duhur dhe bën të mos funksiojë si një
zinxhir i plotë lëvizja e pavarur e personave me aftësi të kufizuara.
Vazhdon të mos jetë vemendja e duhur për eliminimin e barrierave për të garantuar
përshtatshmëri ndërtimore në godinat e qendrave shëndetësore, në qendrat tregtare
dhe ato argëtuese. Shumë nga institucionet zyrtare, ato qëndrore dhe vendore nuk po
marrin masa për t’u përshtatur duke vendosur aksesorë lehtësues.
Gjendja: Progres i mirë
4 www.tirana.gov.al.
Rampa të realizuara në trotuaret e Tiranës
RAPORTMONITORIMI
30
Masa 1.2c. Përshtatja ndërtimore e mjediseve spitalore të Tiranës
dhe pajisja e tyre me aksesorë lehtësues për personat
me aftësi të kufizuara ( 82.8 mln.leke)
Institucioni përgjegjës: Ministria e Shëndetësisë
Gjetjet:
MSH evidenton se të gjitha spitalet e Tiranës (përjashtuar spitalin obstetrik-
gjinekologjik “Mbreteresha Geraldine”) janë të pajisur me ashensorë, nënkalime dhe
parapete. MSH raporton se Sektori i Investime ne Drejtorinë e Planifikimit Finanaciar
në ministri ndjek në vazhdimësi ecurinë e procesit. Çdo ndërtim i ri që planifikohet të
realizohet qoftë spitalor, ashtu edhe qendër shëndetësore, nuk miratohet nga MSH
nëse nuk zbaton rregulloren e urbanistikës për ndërtimin e lehtësirave për personat me
aftësi të kufizuara.
Parashikimi i fondeve për përshtatshmëri është i përfshirë në fondin e përgjithshëm
të objekteve spitalore që po rikonsruktohen apo po ndërtohen të reja. Ndërsa në kërkesat
për buxhetin 2010 nuk janë parashikuar pajisje ndihmëse apo përshtatje.
Gjendja: Njëfarë progres
Masa 1.2ç. Spitalet në nivel qarku dhe bashkie të sigurojnë një
mjedis pa barriera e të përshtatur për nevojat e
personave me aftësi të kufizuara.
Institucioni përgjegjës: Njësitë e Pushtetit Vendor
Gjetjet:
MSH raporton se gjatë vitit 2010 ka vazhduar puna në disa objekte, por mungesa
e disa investimeve të përcaktuara në mënyrë specifike ka penguar kompletimin e
mjediseve spitalore sipas standarteve europiane. Në spitalin e Elbasanit (shërbimi i
kirurgjisë dhe obstetrikë-gjinekologjisë) ka vazhduar puna për ndërtimin e tij. Tenderi i
realizuar është fituar me një vlerë totale prej 352 milion lekë të reja (nga 370 milion
që ishte fondi limit fillestar). Për vitin 2010 janë financuar afërsisht 120 milion lekë,
ndërsa për vitin 2011 janë akorduar edhe 140 milion lekë të tjera për vazhdimin e
punimeve. Në projekt janë planifikuar vendosja e ashensorit, ndërtimi i rampës, etj. Ka
përfunduar ndërtimi i rampës në spitalin e Sarandës. Ka vazhduar puna dhe parashikohet
që nga muaji shtator-tetor 2011 të përfundojnë punimet me ndërtimin e pavionit të
sëmundjeve akute në Shkodër. Njëkohësisht po punohet për organizmin e tenderit
31
lidhur me pajisjet dhe mobilimin e këtij pavioni. Gjatë vitit 2010 ka vazhduar puna për
rikonstruksionin e Poliklinikës në Korçë. Rikonstruksioni i poliklinikave të Peshkopisë
dhe Gjirokastrës nuk ka filluar ende sepse Ministria e Punëve të Jashtme të Italisë nuk
ka miratuar procedurat e tenderit, kështu që ndërtimi i tyre vazhdon të jetë i bllokuar.
Gjendja: Një farë progresi
Masa 1.2d. Shërbimi Kombëtar i Punësimit të realizojë
përshtatshmërinë ndërtimore të tetë qendrave të
Formimit Profesional.
Institucioni përgjegjës: MPÇSSHB/ Shërbimi Kombëtar i Punësimit
Gjetjet:
MPCSSHB raporton se në qendrat e formimit profesional në Fier dhe Durrës janë
siguruar program dhe pajisje të përshtatura; në Gjirokastër dhe Shkodër janë realizuar
programe të reduktuara dhe kabinete. Po kështu është pajisur dhe qendra lëvizëse e
formimit profesional.
Ndërkohë që mbetet vetëm Qendra Nr. 4 e formimit profesional në Tiranë që ka
realizuar përshtatjen e hyrjes së saj. Drejtoria Rajonale e Formimit Profesional Publik
në Korçë raporton se godina është e pajisur me ashensor, për të arritur në kabinetet e
kurseve në katet e ndryshme të saj. Edhe Drejtoria Rajonale e Formimit Profesional
Publik në Elbasan raporton se në hyrjen e ndërtesës është vendosur rampë dhe janë
përshtatur dy tualete brenda saj.
Gjendja: Njëfarë progresi
Masa 1.2e. Njëqind (100) shkolla dhe 90 kopshte (për fëmijë të
moshës 3-6 vjeç) do të përshtaten për personat me
aftësi të kufizuara.
Institucioni përgjegjës: Ministria e Arsimit dhe Shkencës
Gjetjet:
MASH nuk ka informacion të detajuar për shkollat dhe kopshtet e përshtatura gjatë vitit 2010.
Bashkia Tiranë gjatë procesit për rikonstruksionin e kopshteve e shkollave, vazhdon
të ketë në vemendje edhe pajisjen e tyre me elementet e përshtatshmërisë, buxheti i
RAPORTMONITORIMI
32
nevojshëm për to nuk është i veçantë, por përfshihet në buxhetin e përgjithshëm të
objektit. Bashkia Tiranë raporton se ndërtimet e reja të shkollave, kopshteve, qendrave
sociale jane planifikuar konform elementeve të përshtatshmërisë. Gjatë 2010 janë
ndërtuar shkolla e re në Shkozë, kopësht i integruar në Shkozë (kopësht-çerdhe) dhe
një kopësht në fushën e Aviacionit, të cilat kanë elementët e përshtatmërisë, sipas
modelit të projektit “Tirana pa barriera”.
Save the Children raporton se janë ndërtuar 10 rampa gjatë 2010 në kopshte e
shkolla në tre qytete: në Korçë janë ndërtuar rampa në shkollën “ Asdreni” dhe në
kopshtin nr. 2 e kopshtin nr.9; në Vlorë në shkollën “Ismail Qemali’, në shkollën “Teli
Ndini” dhe janë ndërkohë në ndërtim rampa në shkollën “Lef Sallata” dhe në kopshtin
Nr 9; në Gjirokastër janë ndërtuar rampa në kopshtet Nr 5, 6, 7 dhe në shkollën
“Çajupi”.
Gjendja: Njëfarë progresi
Masa 1.2ë. Përpjekje të vazhdueshme do të bëhen për të garantuar
realizimin e përshtatshmërisë ndërtimore të qendrave të
votimit për personat me aftësi të kufizuara si dhe në
institucionet e tjera publike si gjykata, etj.
Institucioni përgjegjës: (a) MPPT; (b) Njësia e Pushtetit Vendor
Gjetjet:
Specialistët e MPPT, të cilët iu përgjigjën pyetësorëve, nuk kishin dijeni mbi ecurinë
e zbatimit të kësaj mase. E njëjta situatë ishte edhe në bashkitë e Tiranës, Vlorës,
Durrësit, Korçës dhe Shkodrës. Madje bashkitë nuk e njohin edhe si përgjegjësi të tyre,
edhe pse e kanë detyrim të përbashkët me KQZ, e shprehur në Kodin Zgjedhor / neni 108.
Përgjegjësia për përshtatshmërinë ndërtimore të qendrave të votimit i mbetet
Komisionit Qendror të Zgjedhjeve. Fakti pozitiv që KQZ ndërmori disa hapa progresive në
lidhje me prodhimin e mjeteve të posaçme për të verbërit dhe përshtatjen e disa qendrave
të votimit në Tiranë, për zgjedhjet parlamentare të 28 Qershorit 2009, mbeti deri në
realizimin e ndërtimin e 26 rampave të pjerrëta (të përkohëshme, të cilat u hoqën menjëherë
pas votimeve) në 24 objekte/qendra shendetesore dhe shkolla të Tiranës, që i shërbyen 72
qendrave të votimit të vendosura në këto objekte. Mbetet detyrimi për të matur nivelin e
përshtatshmërisë dhe përmirësimin e tij në të gjitha qendrat e votimit në rang republike
dhe duke vazhduar me përshtatjen graduale të tyre. Një qendër e re multifunksionale -
qendra TEN, e ngritur nga bashkia Tiranë, solli pas rikonstruksionit të ndërtesës, akses të
33
plotë në përdorim për personat me aftësi të kufizuara. Përfundoi në 2010 ndërtimi i
godinës së Gjykatës së Krimeve të Rënda në Tiranë, e cila plotëson kushtet e
përshtatshmërisë për personat me aftësi të kufizuara. Në Korçë përfundoi në 2010 godina
e rrethit gjyqësor me elementë të përshtashmërisë për personat me aftësisë të kufizuara
në lëvizje. Gjatë vitit 2010 është hartuar projekti për ndërtesën e re të gjykatës së rrethit
gjyqësor Elbasan, që ka parashikuar vendosjen e elementeve të përshtatshmërisë, rampat,
tualete të përshtatur në çdo kat, si edhe tre ashensorë.
Gjendja: Njëfarë progresi
Masa 1.3. Përshtatshmëria e mjeteve të transportit, duke filluar
nga transporti urban në Tiranë, për të kaluar në atë
hekurudhor.
Institucioni përgjegjës: MPPT
Gjetjet:
MPPT raporton se nuk ka një proces të organizuar për sigurimin e mjeteve të transportit
në transportin rrugor dhe se për këtë masë nuk është akorduar ndonjë fond. Ndërkohë
raportohet se është emëruar një person përgjegjës dhe është parashikuar/vlerësuar buxheti
i nevojshëm në lidhje me masat për ndryshime në transportin hekurudhor.
MPPT thekson përsëri domosdoshmërinë e ndërtimit të një terminali në Tiranë për
transportin interurban dhe ndërkombëtar, studimi i të cilit është kryer nga Instituti për
Studimet e Transportit. Gjatë ndërtimit të këtij terminali, do të merren në konsideratë
të gjitha elementet e përshtatshmërisë për personat me aftësi të kufizuara.
Eshtë plotësuar dokumentacioni për përcaktimin e procedurave për përshtatjen dhe
përdorimin e mjeteve individuale të transportit për PAK.
Bashkia Tiranë raporton se edhe për vitin 2010 subjekteve të licensuara për
transportin publik i është vënë detyrimi për sigurimin e mjeteve të përshtatura. 35
autobuzë të rinj iu shtuan linjave qytetase në Tiranë gjatë vitit 2010, që ofrojnë elemente
përshtatshmërie për personat me aftësi të kufizuara dhe është planifikuar që ky numër
të rritet në vitin 2011. Në bashkinë e Durrësit evidentohet se nuk ka asnjë mjet
transporti të përshtatur në qytet, ndërkohë që janë përcaktuar vendparkime me sinjalistikë
për mjetet e personave me aftësi të kufizuara.
Gjendja: Njëfarë progresi
RAPORTMONITORIMI
34
Masa 1.4. Sigurimi i sinjalistikës së përshtatur për persona me
aftësi të kufizuara të të parit e të dëgjuarit.
Institucioni përgjegjës: (a) MPPT; (b) Njësitë e Pushtetit Vendor
Gjetjet:
MPPT raporton se nuk ka një proces të organizuar për sigurimin e sinjalistikës së
përshtatur për personat ne aftësi të kufizuara në shikim, në transportin rrugor dhe se
për këtë masë nuk është akorduar ndonjë fond.
Bashkia Tiranë raporton se po projektohen ndërhyrjet në sinjalistikën rrugore për
personat me aftësi të kufizuara dhe po punohet për projektimin dhe për buxhetin, që do
të duhet dhe është një ndër prioritetet e punës së bashkisë, e planifikuar të finalizohet
shumë shpejt.
Nga qarku i Vlorës, në qytetin e Sarandës evidentohet se nëpër rrugët e qytetit do
të vendosen semaforë akustikë për të verbërit, duke e shndërruar Sarandën në të parin
qytet në Shqipëri, ku të verbërit kanë mundësi ta gjejnë rrugën vetë. Për këtë projekt
janë akorduar nga buxheti i vitit 2010 fondi prej 500 mijë lekësh, që është vlera e
zbatimit të tij. Përmes këtij projekti semaforët akustikë do të vendosen në kolonat e
semaforëve ekzistues në qytet.
Gjendja: Njëfarë progresi
O2. Përdorimi i teknologjive të përparuara
Masa 2.1. T’i jepet mbështetje prodhimit të librave me zë dhe
botimeve në brail, si lloji bazë i literaturës për të
verbërit, duke përfshirë literaturë teknike, artistike dhe
ligjore.
Institucioni përgjegjës: OJF-të
Gjetjet:
Shoqata e të Verbërve të Shqipërisë e ofron këtë shërbim përmes Qendrës së saj
Kombëtare të Rehabilitimit të Personave me Dëmtim të Shikimit, qendër kjo e themeluar
pjesërisht me financimin e buxhetit të shtetit. Kjo qendër ka një koleksion librash, mes
tyre tekste shkollore, letërsi artistike, materiale të përzgjedhura shkencore, një fonotekë
librash në audiokasetë të cilat të verbërit i kanë në dispozicion në çdo kohë. Kjo
35
shoqatë drejton edhe një shtypshkronjë, në të cilën përgatiten materiale në Brail.
Shërbimi i botimeve në brail, si lloji bazë i literaturës për të verbërit, duke përfshirë
literaturë mësimore vetëm për nxënësit e shkollës, ofrohet gjithashtu edhe nga Instituti
i Nxënësve që nuk shikojnë. Instituti prodhon për nevojat e nxënësve të tij 619 tekste
në brail, për nxënësit me shikim të humbur, dhe një sasi tekstesh me shkrim të zmadhuar
për nxënësit me shikim të pjesëshëm, por nuk arrin të plotësojë tërësisht nevojat që ka.
Për botimet që realizon ka mbështetjen e shtetit në fonde dhe në lëndë të parë,
gjithashtu edhe nga donatorët që kanë ofruar materjale dhe pajisje për botimin. Eshtë
e nevojshme të zgjerohet baza teknike me personel dhe të plotësohet me programe më
bashkëkohore printimi.
Gjendja: Progres i mirë
Masa 2.2. Në të gjitha fushat e shërbimeve publike (gjatë trajtimit
të çështjeve zyrtare), personave me aftësi të kufizuara
t’u sigurohet akses në komunikimin e përditshëm.
Institucioni përgjegjës: OJF-të
Gjetjet:
Zyrat publike nuk kanë infrastrukturë të përshtatshme fizike për përdoruesit e karrigeve
me rrota. Problem vazhdon mbetet pamundësia e aplikimit për karta identiteti dhe
pasaporta për personat me aftësi të kufizuara, për shkak të papërshtatshmërisë së
zyrave të aplikimit.
Gjithashtu asnjë nga zyrat publike nuk ka interpretë të gjuhës së shenjave dhe asnjë
raport qeveritar nuk shtypet në gjuhën Brail. Gjykata e rrethit Pogradec evidenton
sigurimin e përkthyesit të gjuhës së shenjave për rastin e një procesi të një personi me
probleme dëgjimi. Një hap pozitiv është se gjykatat tashmë sigurojnë pagesë për shërbimin
e interpretit për të gjitha nevojat e njerëzve që nuk dëgjojnë.
OJF-të raportojnë se ato kanë përkrahur zbatimin e kësaj mase, por Njësitë e
Pushtetit Vendor nuk kanë shfaqur ndonjë interes.
Shoqata Kombëtare Shqiptare e Personave që nuk Dëgjojnë vazhdon trajnimet
për interpretët e gjuhës së shenjave, mbështetur nga donatorë, por askush prej
tyre nuk është angazhuar në interpretim për njerëzit me dëgjim të kufizuar nëpër
zyrat publike.
Shoqata MEDPAK raporton se ka bashkëpunuar për të përfshirë në shkolla
RAPORTMONITORIMI
36
nxënësit që kanë aftësi të kufizuara në shikim dhe dëgjim. Për nxënësit me aftësi të
kufizuara në shikim kanë trajnuar një ndihmës mësuese për të ndihmuar ata në shkrimin
Braille dhe t’i ndjekë në orët e mësimit duke ndihmuar edhe mësuesit e tjerë se si të
kuptojnë detyrat që ata shkruajnë në Braille (shkolla “Genc Leka”, Librazhd). Për nxënësit
me aftësi të kufizuara në dëgjim, kanë organizuar trajnime të prindërve, shokëve të
klasës të fëmijëve që nuk dëgjojnë, që të përdorin gjuhën e shenjave, duke përdorur
abetaren e gjuhës së shenjave të prodhuar nga organizata ANAD.
Gjendja: Njëfarë progresi
Masa 2.3. Të bashkëpunohet me median elektronike që emisionet
informative të jepen edhe në gjuhën e shenjave.
Institucioni përgjegjës: OJF-të
Gjetjet:
ANAD raporton se emisioni informativ televiziv 10 minutësh, i filluar me inisiativën
e MPÇSSHB dhe ANAD, në vitin 2008, i transmetuar në Televizionin Publik Shqiptar që
shoqërohet me interpretim në gjuhën e shenjave, ka vazhduar edhe për vitin 2010. Ky
shërbim paguhet nga buxheti i shtetit. Por ky emision është i vetëm dhe ende nuk ka
ndonjë strategji në nivel vendi, të hartuar për zbatimin e kësaj mase.
Gjendja: Njëfarë progresi
DISKUTIM
Kjo tablo e përgjithshme flet për hapa progresivë drejt përmbushjes së objektivit të
parë të Planit Kombëtar të Veprimit të SKPAK: “ Të sigurohet jetesa pa barriera për
personat me aftësi të kufizuara, duke hequr gradualisht pengesat ekzistuese arkitektonike,
urbanistike e të transportit e të parandalohet shfaqja e pengesave të reja”. Por këto
hapa vazhdojnë të jenë tejet të ngadaltë. Rezultatet vetëm për një masë ( 10%) reflektojnë
progres të mirë, dhe nëntë nga masat (90%), reflektojnë vetëm njëfarë progresi. Por
duhet theksuar se aty ku ka progres, ai është në pikat e rëndësishme, si fillesa të një
vazhdimësie. Në tabelën e mëposhtme paraqitet një përmbledhje e nivelit të progresit
për çdo masë të këtij objektivi:
37
Tabela 2: Ecuria për Objektivin Një: Përshtatshmëria e Mjedisit
Masa
1.1 Respektimi i parametrave të
përshtatshmërisë në 10% të apartamentevetë ndërtuara me fondet e buxhetit të shtetit
nga Enti Kombëtar i Banesave
1.2. Në planifikimin e fondeve publike(infrastrukturë e objekte sociale-rrugë e
mjedise publike, në institucionetshëndetësore, në shërbimet publike, në
shkollat e të gjitha niveleve etj.) tëpërfshihen edhe fonde për elementë
ndërtimorë që garantojnë heqjen ebarrierave (nënkalime, rampa, ashensorë,
vendqendrime, parapete etj.)
1.2a,b Në planifikimin e fondeve publike(në infrastrukturë e objekte sociale), të
përfshihen fonde për elementë ndërtimorëqë garantojnë eliminimin e barrierave, sipas
projektit pilot "Tirana pa barriera." Kyprojekt pilot do të replikohet edhe në
bashkitë e tjera në vend
1.2c.Pershtatja ndertimore e mjedisevespitalore të Tiranës dhe pajisja e tyre me
aksesorë lehtësues për personat me aftësitë kufizuara(82.8mln.leke)
1.2ç. Spitalet në nivel qarku dhe bashkie të
sigurojnë dhe kompletojnë një mjedis pabarriera, të përshtatur për nevojat e
personave me aftësi të kufizuara.
1.2d. Shërbimi Kombëtar i Punësimit tërealizojë përshtatshmërinë ndërtimore të
InstitucionetpërgjegjëseMPPT
MPPTNjësia e Pushtetit
Vendor
MPPTBashkia Tiranë
Bashkitë
Ministria eShëndetësisë
Njësia e Pushtetit
Vendor
Shërbim Kombëtari Punësimit
Gjendja eecurisë 2010Njëfarë
progresi
Një farëprogresi
Progres i mirë
Një farëprogresi
Njëfarë
progresi
Njëfarëprogresi
RAPORTMONITORIMI
38
tetë qendrave të Formimit Profesional
1.2e. 100 shkolla dhe 90 kopshte (për
fëmijë të moshës 3-6 vjeç) do të jenë tëpërshtatur për fëmijët me aftësi të
kufizuara.
1.2ë. Përpjekje të vazhdueshme për tëgarantuar realizimin e përshtatshmërisë
ndërtimore të qendrave të votimit përpersonat me aftësi të kufizuara si dhe në
zyrat e tjera publike si gjykata, etj.
1.3. Përshtatshmëria e mjeteve tëtransportit, duke filluar nga transporti urban
në Tiranë, për të kaluar në atë hekurudhor.
1.4. Sigurimi i sinjalistikës së përshtaturpër persona me aftësi të kufizuara të të
parit e të dëgjuarit.
MPÇSSHB
Ministria e Arsimit
dhe Shkencës
MPPTNjësia e Pushtetit
Vendor
MPPT
MPPTNjësia e Pushtetit
Vendor
Njëfarë
progresi
Njëfarëprogresi
Njëfarëprogresi
Njëfarëprogresi
Rezultatet e zbatimit të masave të objektivit dy të Planit të Veprimit të SKPAK:
“Përdorimi i teknologjive moderne për eliminimin gradual të barrierave informuese
për personat me aftësi të kufizuar”, nxjerrin në pah interesin gjithnjë e në rritje të
OJFve, por edhe shqetësimin serioz të tyre, por nga ana tjetër interesin tepër të
ulët të administratës shtetërore në nivel qendror dhe lokal. Megjithatë hapat e
vegjël progresive tregojnë për fillimin e ndryshimit.
Ngarkimi i OJF-ve me përgjegjësi në Planin e Veprimit, pa dhënë asnjë lloj
mbështetje qeveritare për financimin apo përmbushjen e detyrimeve të marra,
vazhdon të mbetet një absurditet, pasi OJF-të nuk kanë as fuqinë financiare dhe
as fuqinë vendimmarrëse për të nxitur zbatimin e këtyre masave.
Realizimi këtyre masave do të bëhet i mundur vetëm në sajë të përpjekjeve të
përbashkëta të njësive të pushtetit vendor, institucioneve të tjera shtetërore dhe
organizatave jofitimprurëse, duke vendosur marrëdhëniet mes tyre në raporte të
qarta e konkrete.
39
Progresi i vogël, i vërejtur në këtë fushë të Planit të Veprimit për periudhën 2010
është i shpërndarë në nivel qëndror dhe vendor. Ndryshime të pakta progresive ka nga
MSh, MPPT, MPCSSHB, por jo në në nivelin e duhur – hapat janë ende shumë të
ngadalshëm. Në nivel vendor bashkia e Tiranës ka vazhduar të progresojë, por jo në
ritmin e pritshëm nga një metropol. Disa hapa janë vërejtur edhe në bashki të tjera, por
fare të pamjaftueshëm.
Në disa raste, kur ka arritje në drejtim të respektimit të masave ato nuk janë
konform standarteve. Informacioni që vjen nga njësitë e pushtetit vendor është shumë
i pakët. Një pjesë e informacionit është marrë edhe nga burime mediatike. Ky është një
nga treguesit se nuk është vepruar fare ose është punuar shumë pak për zbatimin e
SKPAK në fushën e jetesës pa barriera. Eshtë e pranishme edhe situata se edhe kur
është punuar disi nuk arrihet të mblidhen dhe pasqyrohen të dhënat. Për këtë ndikon
fakti se nuk janë ngritur strukturat përgjegjëse vendore për monitorimin e zbatimit të
SKPAK, ose edhe kur janë ngritur ato janë joaktive dhe shpesh nuk njihen as nga
titullarët e institucionit. Kjo shfaqet në caktimin e një personi fare jashtë fushe për
mbledhjen e të dhënave; shfaqet në përgjigjet e shumta “nuk kam dijeni”. Gjithashtu
vihet re një mangësi e theksuar në evidentimin e informacionit brenda institucionit –
edhe kur ka rezultate, ato nuk bëhen prezente. Në faqet e internetit të institucioneve,
në nivel qëndror dhe vendor, mungon informacioni i përditësuar. Në nivel lokal ka pak
Tabela 3: Ecuria për Objektivin Dy: Përdorimi i Teknologjisë bashkëkohore
Masa
2.1. Të mbështetet prodhimi i librave me zë
dhe botimeve në brail, si lloji bazë iliteratures për të verbërit, duke përfshirë
literaturë teknike, artistike dhe ligjore.
2.2. Në të gjitha fushat e shërbimevepublike(gjatë trajtimit të cështjeve zyrtare),
personave me aftësi të kufizuara t'u sigurohetakses në komunikimin e përditshëm.
2.3. Të bashkëpunohet me median
elektronike, që emisionet informative të jepenedhe në gjuhën e shenjave.
Gjendja eecurisë 2010Progres i mirë.
Njëfarëprogresi
Njëfarë
progresi
InstitucionetpërgjegjëseOJF-të
OJF-të
OJF-të
RAPORTMONITORIMI
40
dijeni dhe ekspertizë në realizimin e këtij objektivi. Një nga arsyet që ka ndikuar në
realizimin e angazhimeve të marra mund të jetë moskoordinimi i mirë pushtet qëndror
– pushtet vendor. Gjithashtu stafet lokale kanë mangësi dhe ngadalësi në marrje njohurish
në lidhje me ndryshimet ligjore, mbi përgjegjësitë që rrjedhin nga këto ndryshime. Mungesa
e buxheteve që duhej të ishin parashikuar e akorduar për realizimin e përshtatshmërisë në
nivel qëndror dhe lokal, nuk mundëson planifikimin dhe monitorimin e realizimit të saj.
Ndërkohë që vetë plani i veprimit të SKPAK i është larguar gjithnjë e më shumë aktualitetit
në lidhje me aktorët përgjegjës, masat për zbatimin e objektivave dhe afateve kohore,
dhe kjo përbën një pengesë në vazhdimin e zbatimit dhe monitorimit të tij.
REKOMANDIME
Rezultatet e mësipërme flasin për mosrealizime dhe për shkaqe të përsëritura nga
viti në vit në procesin e monitorimit dhe ku nuk është ndërhyrë për përmirësime. Këto
diktojnë një tërësi rekomandimesh për institucionet shtetërore, në nivel qëndror dhe
vendor, përgjegjëse për zbatimin e kësaj fushe të Planit Kombëtar të Veprimit:
Eshtë e domosdoshme dhe shumë urgjente ndërhyrja për rishikimin e planit të
veprimit të SKPAK, gjendja aktuale e të cilit në lidhje me aktorët përgjegjës, afatet
kohore dhe buxhetimet e pa plotësuara, e cila tashmë nuk i përgjigjet ritmeve të
zhvillimit, është një pengesë në rritje nga viti në vit për zbatimin e tij. Kjo ndërhyrje
është edhe më e domosdoshme në kuadrin edhe të përqasjes së politikave me linjat e
Konventës së OKB për të drejtat e personave me aftësi të kufizuara, që shteti shqiptar
ka firmosur e po ratifikon.
1. MPPT ka rolin më të rëndësishëm për zbatimin e e fushës së parë të SKPAK.
Rekomandimet në vijim duhet të shërbejnë në përmirësimin e punës së saj
në zbatim të përgjegjësive në kuadrin e SKPAK:
Të vendosë në prioritetet e politikave të saj objektiva konkretë për zbatimin
e fushës së SKPAK për ndërtimin e një mjedisi pa barriera.
Të orientojë strukturat përgjegjëse të çdo ministrie tjetër, aktore në këtë
fushë.
Të ndërtojë mekanizmin sa më efiçent për monitorimin e zbatimit të
detyrimeve të SKPAK, përmes mbledhjes së informacionit. Të përfshijë këtë
informacion në raportin vjetor të Ministrisë dhe t’i regjistrojë të dhënat në
bazën e të dhënave statistikore të Ministrisë.
T’u delegojë të gjitha institucioneve rajonale dhe atyre lokale përgjegjësitë
për zbatimin e SKPAK, duke kërkuar koordinimin me përmirësimet e fundit
41
ligjore në këtë fushë dhe duke përfshirë në planet e tyre vjetore detyrime
specifike.
Të sigurojë se politikat e reja dhe ndryshimet ligjore për ndërtimin, transportin
dhe telekomunikacionin marrin parasysh standardet e përshtatshmërisë për
personat me aftësi të kufizuara.
Në zbatim të legjislacionit më të fundit të inicioje ngritjen e strukturave
përkatëse në nivel qëndror dhe vendor që do të miratojnë projektet me
nivelin e duhur të përshtatshmërisë dhe të monitorojnë zbatimin e tyre; që
do të ketë si përgjegjësi monitorimin dhe garantimin e përmbushjes së
standardeve për përshtatshmërinë mjedisore.
2. Ministria e Shëndetësisë, Ministria e Punës, Çështjeve Sociale e Shanseve të
Barabarta, Ministria e Arsimit dhe Shkencës, Ministria e Turizmit, Kulturës,
Rinisë dhe Sporteve, Ministria e Brendshme (Pushteti vendor) në zbatim të
legjislacionit të përmirësuar, duhet ta përfshijnë në prioritetet e punës së tyre
realizimin e mjediseve të përshtatura në objektet e tyre egzistuese dhe në të
gjitha investimet e reja; të hartojnë dhe miratojnë udhëzime specifike mbi
elementët e përshtatshmërisë, të cilat duhet të jenë pjesë e të gjitha projekteve
të rindërtimit dhe të ndërtimit në fushat përkatëse.
3. Enti Kombëtar i Banesave duhet të rishikojë të gjitha projektet tip të banesave për
strehimin publik që të kenë elementet e arritshmërisë dhe përdorimit, në cilësinë
e duhur konform standarteve, nga ana e personave me aftësi të kufizuara. Gjithashtu
t‘i pasqyrojë këto ndryshime në vlerësimet preventive të projekteve tip.
4. Komisioni Qendror i Zgjedhjeve duhet të identifikojë nivelin e përshtatshmërisë
ndërtimore tek të gjitha qendrat zgjedhore, të hartojë një data base me të
dhënat dhe të vlerësojë kostot e t’i përfshijë ato në projekt-buxhetet për zgjedhjet
e ardhshme.
5. Të gjitha bashkitë duhet të parashikojnë në projekt-buxhetet e tyre vjetore kostot
për përshtatshmërinë e ambienteve, për të garantuar sistematikisht dhe
gradualisht përshtatshmëri të të gjitha godinave publike
6. Institucionet përgjegjëse të njësive të pushtetit vendor duhet të marrin masa për
të garantuar se automjetet e licencuara për transportin publik i plotësojnë
standardet e përshtatshmërisë për personat me aftësi të kufizuara.
7. MPÇSSHB duhet të propozojë ndryshime në Planin Kombëtar të Veprimit (përfshirë
fushën” Jetesa pa barriera”), i cili duhet të mbulojë të paktën fushat që vijojnë:
(a) të specifikojë më qartë institucionet përgjegjëse për çdo masë; (b) të ndryshojë
afatet kohore për masat e parealizuara; (c) të shtojë agjencitë përkatëse shtetërore
tek “Institucionet Përgjegjëse” për realizimin e atyre masave, të cilat aktualisht
RAPORTMONITORIMI
42
u janë ngarkuar OJF-ve si palë e vetme përgjegjëse për zbatim; (d) të përcaktojë
fuqizimin e mekanizmit monitorues të SKPAK, përmes ristrukturimit dhe ngritjes
së kapaciteteve të tij, edhe në drejtim të përgjegjësive ndaj realizimit të “Jetesa
pa barriera”.
43
Për fushën e shërbimeve Plani i Veprimit të Strategjisë Kombëtare për Personat me
Aftësi të Kufizuara parashikon 21 masa. Përgjegjësitë për realizimin e këtyre masave
bien mbi disa institucione. Fushat ku këto masa do të zbatohen kanë të bëjnë me
shërbime sociale, komunitare, kujdesin shëndetësor. Aktorët përgjegjës janë institucionet
e pushtetit qëndror, ashtu sikurse dhe institucionet e atij vendor. Nuk duhet lënë mënjanë
dhe roli i veçantë që kanë organizatat që ofrojnë shërbime të ndryshme për kategorinë
e personave me aftësi të kufizuara.
Objektivat, të cilët më pas përkthehen në masa të veçanta, janë si vijojnë më
poshtë:
1. Parandalimi i aftësisë së kufizuar në fazat sa më të hershme të mundëshme,
përmes diagnostikimit dhe trajtimit të hershëm të fëmijëve të moshës 0-6 vjeç.
2. Sigurimi nga institucionet publike dhe private i shërbimeve shëndetësore dhe
sociale të koordinuara për personat me aftësi të kufizuara, në përputhje me
filozofinë e kombinimit të rehabilitimit dhe integrimit.
3. Sigurimi i mundësive financiare dhe fizike për ofrimin e shërbimeve bazë të
kujdesit shëndetësor për personat me aftësi të kufizuara të rënda në të gjithë
territorin e vendit.
4. Sigurimi i shërbimeve për riaftësimin e kufizimeve funksionale, fizike, psikologjike,
sociale dhe ekonomike të shkaktuara nga aftësitë e kufizuara të lindura, aksidentet
ose sëmundjet kronike, për të garantuar integrimin e personave me aftësi të
kufizuara në familjet e tyre dhe në komunitet.
5. Informimi i personave me aftësi të kufizuara, pjestarëve të familjeve të tyre,
ekspertëve dhe kujdestarëve mbi teknologjinë ndihmëse që mund të përdoret
nga personat me aftësi të kufizuara. Përmbushja e nevojave të tyre me pajisje
të teknologjisë ndihmëse. Garantimi i përdorimit të teknologjisë ndihmëse nga
personat me aftësi të kufizuara.
FUSHA II. SHËRBIMET
RAPORTMONITORIMI
44
6. Sigurimi i shërbimeve të cilësisë së lartë nga qeverisja lokale në përputhje me
politikat shtetërore kombëtare mbi aftësinë e kufizuar, siç kërkohet nga
legjislacioni mbi decentralizimin.
REZULTATET
Rezultatet e mëposhtme janë përfituar përmes marrjes së informacionit në
institucionet përgjegjëse për realizimin e këtyre masave dhe përmes intervistimeve dhe
burimeve të tjera zyrtare.
REALIZIMI I DETYRIMEVE PËR VITIN 2010
PERCAKTIMI I DETYRIMEVE TE ARDHSHME
Parandalimi dhe Identifikimi i Hershëm
Masa 1.1. Ngritja e ekipeve multidisiplinore për vlerësimin e
individëve me aftësi të kufizuara dhe përgatitja e vlerësimi
i planeve individuale për riaftësimin dhe integrimin.
Institucioni përgjegjës: (a) Ministria e Shëndetësisë; (b) MPÇSSHB; (c) OJFtë
Gjetjet:
Vlerësimi apo komisionimi që përcakton të drejtën e marrjes së pagesës të aftësisë së
kufizuar, të pensionit të invaliditetit për personat me aftësi të kufizuara dhe të drejtën për
të përfituar kujdestar realizohet përmes Komisionit Mjeksor për Përcaktimin e Aftësisë për
Punë (KMCAP). Vlerësimi i bërë nga ky komision i përket tërësisht një modeli mjekësor.
Personat me aftësi të kufizuar konsiderohen si pacientë dhe trajtohen si të tillë duke lënë
mënjanë gjendjen e tyre ekonomike, sociale, psikologjike, nevojën për mbështetje me
mjete ndihmëse apo rehabilituese, nevojën për shkollim apo riaftësim profesional, etj.
Masat e parashikuara në këtë drejtim kanë si qëllim final, shndërrimin e këtij komisioni në
një komision multidisiplinor, i cili përcakton realisht nevojat për riaftësim, rehabilitim dhe
integrim të personit me aftësi të kufizuar. Në MPCSSHB është ndërmarrë një inicjativë për
ndryshimin e strukturës së KMCAP-së, por kjo akoma nuk ka marrë formën e një vendimi.
Reformimi i KMCAP nënkupton mes të tjerash dhe rishikimin e rregullores së vlerësimit të
personave me aftësi të kufizuara, bazuar ne Manualin Ndërkombëtar për Klasifikimin e
Funksioneve, të aftësisë së kufizuar dhe Shëndetit (ICF). MSH raporton që ICF është
akoma në fazën e përkthimit, për t’u zyrtarizuar në një fazë të mëvonshme.
Ajo çka raportohet gjthashtu nga kjo ministri, në lidhje me punën e bërë në këtë
45
drejtim është vazhdimi i funksionimit të QKMZHRF, e cila shërben si qendër parandaluese,
diagnostikuese dhe trajnuese për problemet e mirërritjes, zhvillimit dhe riaftësimit të
fëmijëve nga mosha 0-8 vjeç. Fondi vënë në dispozicion të QKMZHRF për vitin 2010 ka
qënë 6 milionë lekë. MSH raporton që, çdo vit, nëpërmjet investimeve gjithnjë e më të
mëdha, po modernizon teknologjitë diagnostikuese si dhe ka shtuar ndjeshëm numrin e
pajisjeve mjekësore në këtë qendër, përfshirë edhe qendrat shëndetësore.
Duhet theksuar që vlerësimi që kjo qendër bën, mbetet ekskluzivisht vlerësim i
brendshëm i qendrës dhe nuk është një vlerësim që bëhet në kuadrin e përgjithshëm të
reformës që duhet të ndërmerret, sipas këtij plani veprimi, për mënyrën e vlerësimi të
KMCAP për aftësinë e kufizuar.
Ndërkohë që institucioni qëndror tjetër përgjegjës, Ministria e Punës, Çështjeve
Sociale dhe Shanseve të Barabarta raporton ngritjen e komisioneve multidisiplinore në
zbatim të standarteve të miratuara për personat me aftësi të kufizuara, me Vendim të
Këshillit të Ministrave Nr. 821/2006 dhe në udhëzimin nr. 1730, datë 27.08.2010. Ky
udhëzim i dalë në vitin 2010, në zbatim të VKM-së nr. 821, i referohet zbatimit të
standarteve të shërbimeve të përkujdesit shoqëror për personat me aftësi të kufizuara
në qendrat rezidenciale dhe ato ditore. MPCSSHB raporton që për vitin 2010 në buxhet
është specifikuar financimi i shërbimeve për personat me aftësi të kufizuara, të ngritura
dhe të administruara nga njësitë e pushtetit vendor6. MPCSSHB raporton gjthashtu marrjen
e një sërë inicjativash për reformimin e KMCAP. Derimë tani këto inicjativa kanë mbetur
në nivel propozimesh, ashtu siç u përmend më lart dhe akoma nuk janë vënë në jetë.
Gjendja: Një farë progresi
Masa 1.2 Ngritja e Laboratorit të biokimisë molekulare dhe
gjenetikës në Spitalin Obsetrik Gjinekologjik të Tiranës.
Institucioni përgjegjës: Ministria e Shëndetësisë
Gjetjet:
Kjo masë është konsideruar e plotësuar që prej vitit 2007, vit në të cilin shënohet
ngritja e Laboratorit të Biokimisë Molekulare dhe Laboratorit të Analizës Gjenetike në
Spitalin Obsetrik Gjinekologjik të Tiranës.
Nuk ka informacion mbi numrin e ekzaminimeve dhe llojin e tyre, të kryera për vitin
2010. Me ndryshimin e mënyrës së financimit, aktualisht janë vetë qendrat spitalore
6 Ligji për Buxhetin e Shtetit, Ankesi 5.
RAPORTMONITORIMI
46
që menaxhojnë fondet e tyre buxhetore, kështu që duhet të jenë pikërisht drejtuesit e
këtyre qendrave, drejtuesit e Maternitetit, që të planifikojnë fonde për blerje të kiteve
të ndryshme, me qëllim mirëfunksionimin e këtyre laboratoreve.
Gjendja: Detyrim i plotësuar
Masa 1.3. Fuqizimi i Laboratori të Gjenetikës mjekësore pranë
Departamentit të Pediatrisë
Institucioni përgjegjës: a) Ministria e Shëndetësisë b) Instituti i Sigurimeve të
Kujdesit Shëndetësor c) OJF-të
Gjetjet:
MSH raporton që në këtë drejtim nuk ka pasur ndonjë zhvillim. Buxheti i laboratorit
të gjenetikës mjekësore nuk është i veçantë, por është në kuadrin e shpenzimeve
operative të QSUT. Aktualisht me kryerjen e reformës në shëndetësi, buxheti i
shpenzimeve operative në QSUT nuk kalon nga MSH, por nëpërmjet ISKSH-së i cili
edhe monitoron këtë aktivitet. MSH në këto kushte nuk mund të prononcohet për
shpenzimet e laboratorit të gjenetikës. Nga ana tjetër, nuk ka informacion nga ISKSH.
Gjendja: Asnjë progres
Masa 1.4. Kryerja e studimeve mbi parandalimin e hershëm të
aftësisë së kufizuar. Përgatitja dhe shpërndarja e
buletineve informuese mbi parandalimin e hershëm dhe
praktikat më të mira në rritjen e fëmijës.
Institucioni përgjegjës: (a) Ministria e Shëndetësisë (b) Ministria e Arsimit dhe
Shkencës
Gjetjet:
MSH raporton që nuk janë bërë studime apo kërkime mbi minimizimin e rrezikut të
aftësisë së kufizuar të lindur. Nga raportimi rezulton që mungesa e fondeve, por edhe e
kapaciteteve njerëzore në këtë drejtim është pengesa kryesore për realizimin e kësaj
mase. Njëkohësisht MSH thekson që puna është e orientuar më tepër në stimulimin e
mjekëve dhe të studentëve të fakultetit të mjekësisë për ngritje të kapaciteteve
profesionale nëpërmjet studimit dhe mbrojtjes së titujve shkencorë në këtë fushë.
47
Institucioni tjetër përgjegjës për realizimin e kësaj mase është Ministria e Arsimit
dhe Shkencës. MASH deklaron që nuk ka pasur specifikisht studime, kërkime dhe
masa për minimizimin e aftësisë së kufizuar të lindur, ndërsa përsa i përket përgatitjes
së buletineve dhe materialeve me karakter divulgativ për mirërritjen e fëmijëve, përgjigjet
pozitivisht. Kështu, në kuadër të marrëveshjes së bashkëpunimit që MASH ka me Save
the Children, në veçanti për pilotimin e projektit “Arsimi Gjthëpërfshirës”, MASH dhe
Drejtoritë Arsimore Rajonale përkatëse ku zhvillohet projekti, kanë mbështetur fort
realizimin e materialeve ndihmëse për mësuesit që punojnë me fëmijë dhe nxënës me
aftësi të kufizuara. Save the Children, në këtë kuadër ka botuar dhe ka shpërndarë disa
paketa: për mësuesit “Të njohim vështirësitë me nxënësit”, për prindërit “Këshilla
praktike” apo botimi “Shkolla për të Gjithë”.
Gjendja: Njëfarë progresi
Shërbime Shëndetësore dhe Sociale
Masa 2.1 Ofrimi i shërbimeve të reja, të tilla si shërbimet e
përkujdesit ditor, shërbimet me bazë familje dhe
komunitet, që synojnë integrimin e personave me aftësi
të kufizuara.
Institucioni përgjegjës: (a) Ministria e Punës, Çështjeve Sociale dhe Shanseve të
Barabarta/Shërbimi Social Shtetëror; (b) Instituti i
Sigurimeve Shoqërore; (c) Njësitë e Qeverisjes Vendore
Gjetje:
MPCSSHB përgjigjet pozitivisht në lidhje më ngritjen dhe ofrimin e shërbimeve të
reja për personat me aftësi të kufizuar. Kështu, raportohen 3 qendra të reja ditore në
Shkodër, Kukës dhe në Fier. Është ngritur gjithashtu një strehëz e re në Rrëshen.
Gjithashtu raportohen 2 shërbime pilot të përkujdesjes në familje në 2 qarqe, Tiranë
dhe Shkodër. Këto shërbime pilot mundësohen nga UNICEF, një inicjativë kjo, që fazën
përgatitore e ka pasur në vitet e mëparshme dhe tashme ka filluar të implementohet.
MPCSSHB thekson që në lidhje me shërbimet e ofruara, e rëndësishme për vitin 2010
është rritja e llojeve të shërbimeve të ofruara për personat me aftësi të kufizuara, siç
janë shërbimi në familje, kujdestaria e fëmijëve me aftësi të kufizuara, shërbimi i
specializuar për persona me aftësi të kufizuara fizike, shërbime për autizmin si ai i
ngritur në qendrën e zhvillimit në Shkodër apo në subjektet jo-publike në Tiranë etj.
RAPORTMONITORIMI
48
Shërbimi Social Shtetëror sheh si pengesa kryesore në ngritjen e shërbimeve për
personat me aftësi të kufizar, procesin e papërfunduar të decentralizimit dhe mungesën
e fondit social të njësive bashkiake.
Drejtoria Rajonale Sigurimeve Shoqërore Vlorë raporton ngritjen e qendrave të reja
ditore pranë spitaleve psikiatrike dhe shërbimeve të përkujdesjes në familje, po pranë
këtyre spitaleve. Drejtoria Rajonale Sigurimeve Shoqërore Durrës përgjigjet negativisht në
lidhje me fillimin e punës për ngritjen e shërbimeve të reja pranë këtyre institucioneve.
Disa nga bashkitë më të mëdha në vend raportojnë fillimin e punës në drejtim të
ngritjes së shërbimeve të reja. Kështu, Bashkia e Tiranës raporton që kjo punë është në
proces. Në Tiranë gjatë vitit 2010, konkretisht në njësinë bashkiake nr. 6 është ngritur shërbimi
për fëmijët me autizëm. Ky shërbim konsiston në vënien në dispozicion të një hapësire- dhome
të pajisur me pajisjet e nevojshme për mjete didaktike. Ndërkohë, Bashkia e Shkodrës dhe e
Elbasanit nuk raportojnë nisma të reja në këtë drejtim. Bashkia e Vlorës shprehet që puna
për ngritjen e shërbimeve është në proces dhe konkretisht po punohet për hapjen e një
qendre ditore, por nuk jep informacion më të hollësishëm. Bashkia e Elbasanit konfirmom
qendren ekzistuese Balash në qytetin e Elbasanit dhe një sërë projektesh në proces për
pasurimin e kësaj qendre me shërbime apo aktivitete të ndryshme.
Programi “Bota e Ndryshimit”, Fondacioni Vodafone Albania
Në kuadër të programit "Bota e Ndryshimit", të Fondacionit Vodafone Albania,
u finalizua në vitin 2010 projekti i një fituese, inxhinjiere me aftësi të kufizuara,
e cila u vendos mes komunitetit të ndërtuesve dhe arkitektëve, mes studentëve
në fakultetet e ndërtimit dhe pranë bashkive në disa qytete të vendit, për të
rritur ndërgjegjësimin e specialistëve dhe komunitetit në ndërtimin e mjediseve
pa barriera. Fondacioni Vodafone Albania e shtriu më tej vëmendjen ndaj
problematikave të aftësisë së kufizuar, përmes programit “Bota e Ndryshimit”
duke vazhduar të mbështesë gjatë vitit 2010 edhe dy fitues të tjerë, persona
me aftësi të kufizuara në lëvizje dhe shikim. Njëra nga fitueset, S. L. vjen me
një ide për të bërë një fushatë ndërgjegjësimi për të drejtat e personave me
aftësi të kufizuara. Iniciativa e saj synon një ndërgjegjësim ndërinstitucional,
shoqëror, mediatik e ligjor me qëllim që të ndikojë në përmirësimin e jetesës
së këtyre personave si dhe në integrimin e plotë të tyre në shoqëri. Prandaj,
ajo po organizon takime me përfaqësues të ndryshëm të shoqërisë civile dhe
me figura kyçe në 10 qytete të Shqipërisë: Burreli, Shkodra, Lezha, Durrësi,
Fieri, Vlora, Berati, Elbasani, Korça, dhe Tirana. Projekti tjetër bën të mundur
7 Kriteret e akteve nënligjore nuk lejojnë pranimin në qendra rezidenciale apo ditore. Sqarohet më poshtë.
49
që persona me aftësi të kufizuara në shikim të përdorin kompjuterin në shqip.
E. L. do të krijojë një paketë audio në gjuhën shqipe që udhëzon hap pas hapi
për përdorimin e programeve më të zakonshme kompjuterike. Kjo paketë do t'i
shpërndahet komunitetit të të verbërve në mbarë vendin. Ky projekt ka
përkrahjen e Shoqatës të së Verbërve Shqiptarë.
SHSH dhe zyrat rajonale të SHSSH theksojnë që shkaqet kryesore për mosngritjen
e shërbimeve janë të lidhura me mungesën e fondeve. Një tjetër problem që ata shohin,
është edhe mungesa e sektorëve të specializuar në aplikime për projekte të ndryshme
të natyrës sociale. Gjithashtu sipas të intervistuarve, mangësia në mos hapjen e
shërbimeve të reja komunitare ka ardhur jo vetëm për shkak të fondeve të pamjaftueshme
buxhetore, por edhe për shkak të mosnjohjes së nevojave të këtij komuniteti në zonat
ku ata banojnë. Në këtë aspekt do të veçonim për më tepër edhe mungesën e burimeve
njerëzore të specializuar në fushën e aftësisë së kufizuar dhe menaxhimit jofitimprurës.
Gjendja: Njëfarë Progresi
Masa 2.2. Pilotimi i modeleve të reja të shërbimeve dhe vlerësimi i
efektivitetit të tyre. Realizimi i studimeve për vlerësimin
e nevojave për zgjerimin e shërbimeve për personat me
aftësi të kufizuara.
Institucioni Përgjegjës: (a) MPÇSSHB/Shërbimi Social Shtetëror; (b) Pushteti
Vendor (c) Ministria e Shëndetësisë; (d) OJF (e) Bashkia
e Tiranës
Gjetjet:
MSH raporton që nuk ka zhvillime për vitin 2010 në drejtim të pilotimit të modeleve
të reja të shërbimeve. Ajo çka është bërë në vitet e kaluara në lidhje me këto shërbime,
janë pavionet e krijuara dhe të inkorporuara në spitalet psikiatrike. Këto pavione kanë
shërbyer si mënyrë e re parandalimi e shtrimeve ne spitalet psikiatrike të personave të
cilët mund të trajtoheshin dhe në forma të tjera pa nevojën e shtrimit. Nuk rezulton të
jenë bërë vlerësime të efektshmërisë dhe shtrirjes së llojeve të ndryshme të shërbimeve
për persona me aftësi të kufizuara. Pengesa kryesore për realizimin e tyre, sipas MSH,
është mungesa e strukturave të posaçme për të kryer këto vlerësime.
MPCSSHB, si aktor përgjegjë në realizimin e kësaj mase, raporton pilotimin e
shërbimit të kujdestarisë në familje për personat me aftësi të kufizuar, që ka filluar të
RAPORTMONITORIMI
50
vihet në zbatim në dy qytete: Tiranë dhe Shkodër. Sipas këtij plani, deri në vitin 2013,
parashikohet shtrirja e këtyre shërbimeve dhe në bashki të tjera
Ndërkohë që Shërbimi Social Shtetëror raporton që po punohet aktualisht për ngritjen
e disa qendrave pilot, kujdestari në familje, për grup moshën 0-25 vjec. Për këtë po
punohet në disa qytete kryesore: Tiranë, Korçë, Durrës, Berat, Vlorë dhe Lezhë. Ndërsa,
përsa i përket vlerësimit të efektshmërisë së modeleve të shërbimeve të ofruara, SHSSH
raporton që vlerësime të tilla janë kryer periodikisht dhe nga to rezulton që shërbimet
komunitare ditore dhe ato në familje janë modelet drejt të cilave ky institucion synon në
vitet e ardhshme. Janë realizuar 2 studime mbi nevojat e personave me aftësi të kufizuar
me qëllim zgjerimin e shërbimeve dhe përmirësimin e tyre në qytetet e Durrësit dhe Fierit
me mbështetjen e UNFPA-së. Shërbimi Social Shtetëror në bashkëpunim me Fondacionin
Shqiptar për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuar dhe ndihmën e bashkëpunimin
e institucioneve të pushtetit lokal ka punuar për disa muaj me rradhë në këto dy qytete për
të hartuar strategjitë lokale në këto dy zona, bazuar në nevojat e personave me aftësi të
kufizuar. U realizuan produktet finale të strategjive me planet e veprimit, me objektivat
dhe masat për zbatimin e tyre, afate kohore të përcaktuara dhe me përgjegjësi të qarta,
shoqëruar edhe me projekte konkrete në zbatim të masave, për të arritur qëllimin final,
përmirësimin e cilësisë së jetës së personave me aftësi të kufizuar në këto zona.
Bashkia Tiranë, në strategjinë e saj afatmesme të shërbimeve sociale kishte parashikuar
për vitin 2010 ngritjen e shërbimeve në familje për personat me aftësi të kufizuar, por
mosmiratimi i buxhetit e ka bërë realizimin të pamundur. Bashkia Tiranë referon që për
vitin 2010 nuk ka pasur pilotime të shërbimeve të reja në këtë bashki. Pengesa kryesore
rezulton përsëri të jetë mosmiratimi i buxhetit në Këshillin Bashkiak në dy vite e fundit.
Bashkia Elbasan raporton që, përveç qendrës Balash, e cila has vështirësi financiare, nuk ka
pasur nisma për shërbime pilot. Megjithatë, gjatë mbledhjeve të Tavolinës Teknike8, me të gjitha
aktorët përgjegjës, ka disa projekte të paraqitura, siç është krijimi i një ndërmarrjeje bujqësore
pranë Qendrës Balashe për integrimin e minorenëve dhe të rinjve me aftësi të kufizuara,
“Dritare Jete” për personat me probleme në shikim, “Arsimi gjithëpërfshirës-detyrë për të
gjithë” dhe krijimi i një qendre multidisiplinare për fëmijët me nevoja specifike. Si pengesë
kryesore në këtë bashki paraqitet mungesa e fondeve nga pushtetit qendror.
Kontributi i Caritas Shqiptar ndaj aftësisë së kufizuar e ka zanafillën tek
vizioni i Caritas-it Shqiptar për të ndihmuar në ndërtimin e një shoqerie me
vlera dhe në të cilën dinjiteti i njeriut mbrohet dhe respektohet pa marrë në
konsiderate ndryshimet apo karakteristikat individuale.
8 Tryeza të rrumbullakta të zhvilluara periodikisht. Plani Social I Zonës Elbasan, faqja 21.
51
Caritas Shqiptar përmes implementimit të projekteve: “Jetë e Çmueshme –
Çmueshëm Jetoj„ dhe Qendrës Ditore “Jetë në Zhvillim”, Fushë-Krujë ka dhënë
një kontribut të drejtpërdrejtë në promovimin e vlerave dhe kapaciteteve të
personave me aftësi të kufizuara në funksion të përfshirjes sociale dhe integrimit
të personave me aftësi të kufizuara në komunitet. Ndërhyrjet e Caritas Shqiptar
për aftësinë e kufizuar kanë konsistuar më së tepërmi në vlerësimin transparent
të kushteve dhe nevojave të personave me aftësi të kufizuara dhe familjeve të
tyre si dhe adresimit të problematikës komplekse pranë strukturave vendim-
marrëse dhe ato ekzekutive. Ofrimi i shërbimit multidisiplinar në familje si dhe
ofrimi i shërbimeve mbështetëse në qendrën ditore, kanë ndihmuar në ngritjen
e vetëdijes të përfituesve dhe komunitetit në tërësi në lidhje me respektimin e
të drejtave të personave me aftësi të kufizuara.
Gjendja: Njëfarë progresi
Masa 2.3. Përgatitja dhe miratimi i standardeve dhe rregullave të
reja për shërbimin ndaj personave me aftësi të kufizuara.
Standardet dhe rregullat do të nxjerrin në pah të drejtat
e klientëve për shërbime të përshtatshme, që
respektojnë dinjitetin e tyre dhe kanë për bazë aftësitë e
tyre.
Institucioni Përgjegjës: a) Ministria e Punës, Çështjeve Sociale dhe Shanseve te
barabarta/Shërbimi Social Shtetëror
Gjetjet:
Standartet e shërbimeve shoqërore për personat me aftësi të kufizuar shënuan një
kthesë që me miratimin e vendimit “Standardet e Shërbimeve për Personat me Aftësi
të Kufizuara në Qendrat e Kujdesit Ditor dhe Rezidencial,”9 dhe gjithashtu “Standardet
e Shërbimeve për të Moshuarit në Qendrat e Kujdesit Rezidencial dhe Ditor”10. Në
vitin 2010 u miratua udhëzimi nr. 1730, datë 27.09.2010 në funksion të zbatimit të
standarteve të shërbimeve të përkujdesit shoqëror për personat me aftësi të kufizuar në
qendrat rezidenciale dhe ato ditore. Ky udhëzim i shërben stafit, punonjëve profesionistë,
prindërve për të realizuar zbatimin e standartave të parashikuara në VKM nr. 822.
9 VKM nr. 822 datë 06.12.2006.10 VKM Nr. 823 datë 06.12.2006.
RAPORTMONITORIMI
52
11 http://www.shssh.gov.al/images/stories/shssh/publikime/manuali-standarteve-pak.pdf.12 http://www.shssh.gov.al/images/stories/shssh/publikime/manuali-standarteve-pak.pdf.
Tabela 4: Përfitues në qendrat publike dhe jo publike sipas statistikave
të vitit 201011
Qendra rezidenciale Qendra ditore
Gjithsej Publike JoPublike Gjithsej Publike JoPublike
Tiranë 2 1 1 17 1 16
Shkodër 8 1 7 5 2 3
Kukës - - - 2 1 1
Elbasan - - - 3 2 1
Berat 2 2 - 2 1 1
Korcë 1 1 - 6 1 5
Durrës 1 1 - 1 - 1
Vlorë 1 1 - - - -
Lezhë - - - 1 1 -
Gjirokastër - - - 1 - 1
Dibër - - - 1 1 -
Shuma 15 7 8 39 10 29
Nga tabela e mësipërme rezulton që gjithsej, ka 54 qendra, ndër të cilat 17 janë
publike ndërsa 37 janë jo-publike. Sipas llojeve të qendrave, ato ndahen në: 1) Qendra
rezidenciale-15 njësi në shkallë vendi; 2) Qendra komunitare- 39 njësi në shkallë
vendi; 3) Shtëpi- 1 njësi. Sipas informacionit të Shërbimit Social Shtetëror, në një nga
botimet e publikuara, këto qendra nuk arrijnë të mbulojnë gjeografikisht të gjithë territorin
e vendit. Për shembull, nuk ka shërbime rezidenciale në 6 qarqe: Fier, Elbasan, Dibër,
Kukës, Lezhë, Gjirokastër.12
Eshtë botuar edhe një manual, në mbështetje të standarteve, për punonjësit e
qendrave rezidenciale dhe ditore me mbështetjen e UNFPA-së.
Gjendja: Progres
Masa 2.4. Rishikimi i rregulloreve për pranimin në Qendrat Publike
të Kujdesit Rezidencial për personat me aftësi të
kufizuara dhe të moshuarit, me qëllim strehimin e
53
personave me aftësi të kufizuara të rënda, nevojat e të
cilëve nuk përballohen dot nga familjet e tyre.
Institucioni Përgjegjës: (a) MPÇSSHB; (b) qeverisja lokale; (c) OJF-të
Gjetjet:
MPCSSHB raporton që është në proces rishikimi i kritereve të rregulloreve për
pranimin në qendrat e kujdesit rezidencial është në proces. Aktualisht në bazë të
akteve nënligjore në fuqi, në qendra rezidenciale pranohet vetëm grupmosha e personave
me aftësi të kufizuara nga 0-25 vjeç.13
Një kategori të rriturisht, veçanërisht me aftësi të kufizuar mendore, mbetet e
patrajtuar në këto qendra, pavarësisht nevojave të mëdha që ka për trajtim të
specializuar në qendra rezidenciale apo ditore. Shqetësime paraqet edhe grupi i
personave me aftësi të kufizuara fizike, madhorë të braktisur nga familjet apo të
vetmuar, të cilët gjithashtu për shkak të kritereve të përcaktuara në aktet nënligjore,
nuk janë përfitues të shërbimeve në qendra rezidenciale apo ditore.
Ndërsa pushteti vendor deklaron që nuk është në kompetencën e tij ndryshimi i
akteve nënligjore, duke theksuar që kjo është kompetencë e pushtetit qendror.
Ndërkohë që në institucionet publike, kriteri i moshës vazhdon të pengojë pranimin
në qendra rezidenciale, institucionet jo-publike kanë treguar ecuri në këtë drejtim.
Disa prej tyre nuk kanë përcaktime të kriterit moshë për pranimin në qendra rezidenciale,
por kryejnë një vlerësim të nevojave të individit. Në Bashkinë Elbasan raportohet që po
punohet për krijimin e një qendre rezidenciale për të moshuar.
Gjendja: Nuk ka progres
Masa 2.5. Përcaktimi i tarifave të reduktuara për personat me
aftësi të kufizuara për shërbimet publike.
Institucioni Përgjegjës: Qeverisja lokale.
Gjetjet:
Bashkia Tiranë raporton që janë krijuar lehtësira për personat me aftësi të kufizuara
në fushën e transportit publik dhe gjithashtu në sistemin e taksave vendore.
13 VKM Nr. 209, datë 12.4.2006 “Për përcaktimin e kritereve dhe të dokumentacionit të nevojshëmpër pranimin e personave në institucionet rezidenciale, publike dhe private, të përkujdesit shoqëror” dheUdhëzim Nr.1934, datë 18.10.2007 “Për procedurat e sistemimit të personave në institucionet rezidencialetë përkujdesit shoqëror, publik dhe privat”.
RAPORTMONITORIMI
54
Ndërkohë që Bashkia e Elbasanit, Vlorës dhe Shkodrës rezultojnë që nuk kanë
shënuar asnjë lloj progresi në drejtim të realizimit të kësaj mase.
Gjendja: Një farë progresi
Masa 2.6. (a) Ofrimi i këshillimit psiko-social në 36 shkolla në
Shqipëri; (b) shtrirja e këtij shërbimi në të gjitha
shkollat e Shqipërisë (c) Ofrimi në shkolla i
infrastrukturës së nevojshme për të punuar me nxënësit
me nevoja të veçanta.
Institutioni përgjegjës: (a) Ministria e Arsimit dhe Shkencës; (b) Drejtoritë
Arsimore Rajonale; (c) OJF-të
Gjetjet:
MASH referon që ky objektiv është realizuar tashmë prej tre vitesh. Shërbimi
psikologjik është vendosur në të gjitha shkollat e qyteteve në të gjithë vendin si
edhe në disa shkolla në zonat rurale. Më tej, MASH thekson që ky shërbim ka rritur në
mënyrë të dukshme cilësinë e shërbimit arsimor që ofrohet në shkolla, sidomos në
drejtim të fëmijëve me aftësi të kufizuara.
Ndërkohë që specialistët në Drejtorinë Arsimore Rajonale Elbasan deklarojnë se për
çdo 4 shkolla është vendosur një psikolog, çka e bën mbulimin me këtë shërbim të
vakët. ata tërheqin vëmendjen që shpeshherë mungojnë hapësirat për zhvillimin seancave,
çka bën që të shfrytëzohen dhomat e mësuesve apo hapësira të tjera në shkolla.
Bashkia Vlorë deklaron që gjatë këtij viti janë punësuar 9 psikologë që mbulojnë
shkollat 9-vjeçare, të mesme të qytetit dhe pak shkolla në fshatrat përreth.
Përsa i përket përmirësimit të infrastrukturës për fëmijët me aftësi të kufizuara
MASH dhe Drejtoritë Arsimore Rajonale nuk raportojnë asnjë ecuri.
Tashmë shërbimi psikologjik mbulon të pjesën më të madhe të shkollave në të
gjithë territroin e vendit. Ajo çka nuk është e qartë, është puna specifike e psikologëve
me fëmijët me aftësi të kufizuar. Megjithatë, MASH shprehet me nota optimale për
ndikimin e shërbimit psikologjik në rritjen e cilësisë së shërbimit arsimor të fëmijëve
me aftësi të kufizuara. Shoqata MEDPAK në zbatim të kësaj mase po punon në 14
shkolla, në Librazhd, Korçë, Gjirokastër dhe Vlorë, në të cilat ofrohet shërbimi psikologjik
përmes psikologut të vendosur nga DAR, 1 psikolog për 2700 nxënës.
Gjendja: Njëfarë progresi
55
Kujdesi Shëndetësor për Personat me Aftësi të Kufizuara të Rënda
Masa 3.1. Rregullimi i dispozitave për planifikimin dhe shpërndarjen
e pajisjeve mjeksore dhe mjeteve të motorizuara për
personat me aftësi të kufizuara të rënda. Përcaktimi i
një zëri të veçantë të buxhetit për personat me aftësi të
kufizuara.
Institucioni Përgjegjës: (a) Ministria e Shëndetësisë; (b) Instituti i Sigurimeve të
Kujdesit Shëndetësor
Gjetjet:
MSH raporton se në listën e rimbursimit është kryer dhe rishikimi i medikamenteve
të rimbursueshme për personat me aftësi të kufizuar.
Përsa i përket mjeteve mjekësore për personat me aftësi të kufizuar, ISKSH shprehet
që është realizimi i kësaj mase është në proces. Sipas raportimit të ISKSH, Ligji Nr. 10
383, datë 24.02.2011 “Për sigurimin e detyrueshëm të kujdesit shëndetësor” do
të sjellë një ndryshim rrënjësor në këtë aspekt. Ligji shprehet në mënyrë taksative
që nga fondi i rimbursimit të sigurimit shëndetësor, do të rimbursohen dhe mjetet
apo pajisjet mjekësore për personat me aftësi të kufizuara. Ky ligj, para se të
vihet në jetë, ka parashikuar një periudhë tranzitore prej 2 vitesh. ISKSH aktualisht
po punon për ngritjen e grupeve tekniko-juridike të punës për përgatitjen e akteve
nënligjore në zbatim të ligjit.
Lista e re e barnave të rimbursueshme është miratuar me vendim të Këshillit të
Ministrave në datë 24.02.2010. Rritja e të gjithë treguesve flet për rritjen e cilësisë
dhe numrit të barnave të shtuara në Listën e Barnave të Rimbursuara të vitit 2010, gjë
të cilën e fakton rritja e madhe e vlerës së recetes.14
Gjendja: Progres
Masa 3.2. Rishikimi i kurikulës të mjekut të familjes. Do të
përfshihen materiale mbi aftësitë e kufizuara të rënda
dhe të thella.
Institucioni Përgjegjës: (a) Ministria e Shëndetësisë; (b) Instituti i Sigurimeve
Shëndetësore
14 http://www.isksh.com.al/images/stories/publikimet/revista/revista14.pdf.
RAPORTMONITORIMI
56
Gjetjet:
MSH në këtë drejtim raporton që janë realizuar disa trajnime të mjekëve të familjes
për qendrat shëndetësore të rretheve Shkodër, Krujë dhe Laç (rreth 15-20 mjekë në
çdo rreth) me mbështjen e Caritas-it shqiptar. Trajnimet janë zhvilluar mbi Konventën
për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuar, legjislacionin shqiptar në fuqi dhe
specifikat e trajtimi të personave me aftësi të kufizuar në kushte ambulatore dhe
shtëpie.
Paketa bazë e shërbimeve në kujdesin parësor e miratuar dhe shpërndarë në të
gjitha qendrat shëndetësore përmban: standartin minimal të infrastrukturës fizike, listën
standarte të pajisjeve mjekësore, listën e barnave dhe materialeve të konsumit në
qendrën shëndetësore, dokumentacionin për pasqyrimin e aktiviteteve shëndetësore.
Vlen të theksohet, që për herë të parë në këtë paketë janë përfshirë dhe kujdesi
shëndetësor për të moshuarit, kujdesi i shëndetit mendor, promovimi dhe edukimi
shëndetësor. Megjithatë, nuk ka një kapitull të veçantë për personat me aftësi të
kufizuar.
Projekte të ndryshme, përmes donatorëve të mundshëm do të ishin një mënyrë e
mirë për vazhdimësinë e trajnimeve të mjekëve të familjes në rrethe të tjera.
Gjendja: Një farë progresi
Masa 3.3. Studimi i varianteve për përballimin e shpenzimeve
shtesë që vijnë nga trajtimi i gjatë mjeksor i personave
me aftësi të kufizuara të rënda në përgjithësi dhe të
atyre me aftësi të kufizuara intelektuale të rënda, në
veçanti.
Institucioni Përgjegjës: (a) Ministria e Shëndetësisë; (b) Instituti i Sigurimeve
Shëndetësore
Gjetjet:
MSH nuk ofron informacion për këtë masë.
ISKSH ka kompetencë të saj financimin e sigurimeve shëndetësore të të gjitha
kategorive të personave me aftësi të kufizuara, të përcaktuar si të tillë nga komisionet
mjeksore të vlerësimit.
Në lidhje me përllogaritjen e kostos mujore apo vjetore për personat me aftësi të
kufizuara nuk rezulton të jetë bërë ndonje studim nga ana ISKSH, pasi në këto tre vite
të para të financimit të shërbimeve shëndetësore në kujdesin shëndetësor parësor dhe
57
spitalor, po operohet me buxhetet e mëparshme duke mbuluar në total shërbimet dhe
jo me kosto për çdo rast. Financimi nga skema e sigurimeve shëndetësore të kujdesit
shëndetësor spitalor ka filluar në Janar të 2009 me hyrjen në fuqi të ligjit.15
Gjendja: Asnjë progres
Shërbimet Riaftësuese
Masa 4.1 Miratimi dhe zbatimi i një programi kombëtar për
ngritjen dhe funksionimin e shërbimeve riaftësuese. Ato
do të shpërndahen gradualisht në të gjithë territorin e
Republikës së Shqipërisë dhe do t’i shërbejnë të gjitha
kategorive të aftësisë së kufizuar.
Institucioni Përgjegjës: a) Ministria e Shëndetësisë; b) MPÇSSHB.
Gjetjet:
MSH raporton që në vitin 2006, në bashkëpunim me Handicap International është
përgatitur dhe miratuar “Strategjia Kombëtare për Rehabilitimin Mjekësor Fizik” si
dhe “Plani i veprimit për periudhën 2008-2013” Megjithatë MSH pohon që mbetet
akoma shumë për t’u bërë në drejtim të zbatimit të këtij plani. Problemet kryesore,
shkak për mosrealizimin e kësaj strategjie dhe moszbatimin e planit mbeten
mundësitë e kufizuara financiare për fuqizimin dhe rehabilitimin mjekësor dhe
fizik si dhe mungesa e stafit të specializuar në këtë fushë, profesionistëve për
riaftësimin të tillë si terapist zhvillimi, terapist të muzikës, të të folurit. Plani i Veprimit
përmban objektiva dhe rezultate të matshme me afatet kohore përkatëse, institucionet
përgjegjëse dhe burime për zbatimin.
Organizatat jofitimprurëse të përfshira në ofrimin e këtij shërbimi pohojnë se nuk
kanë gjetur akoma rrugë bashkëpunimi me pushtetit vendor për të zgjeruar shërbimet
e ofruara prej tyre apo për të rritur cilësinë e atyre ekzistuese.
MPÇSSHB nuk ka dhënë asnjë përgjigje në lidhje me këtë masë.
Gjendja: Progres i vogël
15 Ligji Nr.10043 date 22.12.2008: ”Per disa ndryshime ne ligjin nr. 7870 date 13.10.1994Per sigurimet shendetesore ne Republiken e Shqiperise”, te ndryshuar dhe VKM nr. 1661, date29.12.2008 “Per financimin e sherbimeve shendetesore spitalore nga skema e sigurimeve tekujdesit shendetesor”.
RAPORTMONITORIMI
58
Masa 4.2. Krijimi dhe zbatimi i një sistemi akreditimi për qendrat e
kujdesit të foshnjave, për qendrat e rehabilitimit dhe
trainimit për secilën kategori të aftësisë së kufizuar.
Institucioni Përgjegjës: (a) Ministria e Shëndetësisë; (b) MPÇSSHB.
Gjetjet:
Sipas të dhënave të mbledhura nga MSH “Qendra Kombëtare e Cilësisë, Sigurisë
dhe Akreditimit të Institucioneve Shëndetësore” është ngritur prej 2006. Falë
ndryshimeve ligjore në fushën e kujdesit shëndetësor”16 është krijuar baza ligjore për
këtë qëllim dhe është duke u përgatitur dokumentacioni i nevojshëm për kryerjen e
akreditimit të institucioneve shëndetësore, në këtë aspekt edhe për Qendrat e rehabilitimit
të cilat janë pjesë e sistemit. Ndërkohë që trajnimi i personelit shëndetësor do të
kryhet nga “Qendra e Edukimit” në Tiranë që ka filluar nga funksionimi.
MSH raporton se përveç miratimit të standarteve për akreditimin e institucioneve
të kujdesit shëndetësor parësor nuk ka ndonjë zhvillim tjetër.
Ndërkohë që MPÇSSHB nuk është shprehur mbi këtë masë.
Gjendja: Një farë progresi
Masa 4.3. Krijimi i shërbimeve të reja në nivelet qendror, rajonale
ose lokale dhe përshtatja e shërbimeve ekzistuese për
personat me aftësi të kufizuara.
Institucioni Përgjegjës: (a) Ministria e Shëndetësisë; (b) MPÇSSHB/ Shërbimi
Social Shtetëror; (c) Ministria e Arsimit dhe Shkencës;
(d) OJQ
Gjetjet:
MPÇSSHB raporton se janë ngritur shërbime të reja nga qendra në bazë, për
trajtimin e personave me aftësi të kufizuara. Për më shumë detaje, shiko masat
2.1dhe 2.2.
Sipas të dhënave të mbledhura nga MSH raportohet se qendrat apo shërbimet e
reja specifike për trajtimin e personave me aftësi të kufizuar nuk janë ngritur dhe nuk
parashikohen të ngrihen as për 2010-2011. Ndërkohë që janë në proces të ngrihen në
institucionet me shtretër, struktura për trajtimin e personave me aftësi të kufizuara,
16 Ligj nr.10 107, datë 30.3.2009 “Për kujdesin shëndetësor në Republikën e Shqipërisë”.
59
elemente të cilat nuk janë realizuar deri tani për shkak të mungesës së fondeve të
caktuara për këtë qëllim.
Gjendja: Njëfarë Progresi
Teknologjia Ndihmëse Bashkëkohore
Masa 5.1. Sigurimi i teknologjise ndihmëse dhe pajisjeve të
përshtatura për personat me aftësi të kufizuara. Të gjitha
Qendrat e Shërbimeve Sociale dhe shkollat do të pajisen
me teknologji ndihmëse, pajisje të përshtatura dhe
mjete mësimore ndihmëse.
Institucioni Përgjegjës: (a) Ministria e Shëndetësisë; (b) MPÇSSHB/ Sherbimi
Social Shteteror; (c) Ministria e Arsimit dhe Shkencës;
(d) OJQ-te
Gjetjet:
MSH raporton që të gjitha institucionet shëndetësore spitalore ose ambulatore që
janë rikonstruktuar ose ndërtuar gjatë vitit 2010 kanë qënë të detyruara të krijojnë
lehtësira për trajtimin e personave me aftësi të kufizuara. MPÇSSHB nuk ofron të
dhëna në lidhje me zbatimin e kësaj mase.
MASH nuk raporton në lidhje me realizimin e kësaj mase, por në kuadër të hartimit
të draft ligjit për “Arsimin parauniversitar”, do të miratohen aktet nënligjore, ku do të
trajtohen dhe çështjet e teknologjisë apo mjeteve ndihmëse.
Nga të dhënat e mbledhura nga MASH konstatohet se të gjitha shkollat speciale
janë pajisur me pajisje ndihmëse për mësim që janë të përshtatshme për kategoritë
përkatëse të aftësisë së kufizuar. Ndërkohë që duhet të bëhet më shumë në lidhje me
shkollat publike (për më shumë informacion shiko “Fushën e Arsimit”).
Gjendja: Progres i vogël
Masa 5.2. Nxitja dhe mbështetja e botimit të broshurave dhe
materialeve informuese mbi teknologjinë ndihmëse për
personat me aftësi të kufizuara. Do të realizohen
RAPORTMONITORIMI
60
ekspozita dhe panaire për teknologjinë ndihmëse dhe
pajisjet e përshtatura.
Institucioni Përgjegjës: (a) Ministria e Shëndetësisë, (b) MPÇSSHB/ Shërbimi
Social Shtetëror; (c) Ministria e Arsimit dhe Shkencës;
(d) OJQ
Gjetjet:
Asnjë broshurë dhe materiale informative nuk janë botuar në lidhje me teknologjinë
ndihmëse për personat me aftësi të kufizuara nga MPÇSSHB dhe MSH.
MSH raporton se në ISHP deri tani nuk ka publikime të tilla. Në artikujt e Revistës
Mjekësore herë pas here botohen materiale për këto probleme, por kjo revistë nuk
shperndahet për publikun e gjerë apo për personat me aftësi të kufizuara. Ndërsa
Qendra Kombëtare për Mirërritjen dhe Zhvillimin e Fëmijëve vazhdon të botojë revistën
“Lulet e Jetës” e cila botohet çdo 3 muaj. Po sipas MSH janë botuar katër broshuara
dhe janë shpërndarë 100 kopje të tyre.
Asnjë ekspozitë apo panair mbi teknologjinë ndihmëse dhe pajisjet e përshtatura
nuk është organizuar në vend. Arsyeja kryesore për mosrealizimin e kësaj mase është
mungesa e fondeve.
Gjendja: Asnjë progres
Masa 5.3. Ndërtimi dhe reklamimi i qendrave të specializuara për
prodhimin e teknologjisë ndihmëse dhe pajisjeve të
përshtatura.
Institucioni Përgjegjës: (a) Ministria e Shëndetësisë; (b) MPÇSSHB/ Shërbimi
Social Shtetëror; (c) Ministria e Arsimit dhe Shkencës;
(d) OJQ
Gjetjet:
MSH raporton se Strukturat e specializuara publike dhe jopublike si Qendra
Biomjekësore, Qendra e Edukimit në Vazhdim në Tiranë si dhe Njësitë e Inxhinierisë
Biomjekësore në 12 spitalet rajonale, Drejtoria e Standartizimeve (Ministria e
Ekonomisë) si dhe struktura inxhinjerike pranë institucioneve shtetërore të
financuara nga organizma ndërkombëtare si OBSH-ja, USAID etj., kanë punuar
për informimin dhe këshillimin e personelit teknik dhe jo-teknik që direkt ose
indirekt punojnë me pajisjet teknike. Kjo është realizuar nëpërmjet trajnimeve 2-
61
3 ditore me eksperte të huaj për njohjen dhe sigurinë e produkteve në përputhje
me kërkesat e standarteve përkatëse. Në këtë raportim nuk specifikohen sa hapësirë
zënë specifikat e aftësisë së kufizuar.
Fabrika “Mirësia”, një aktivitet i FSHDPAK mbështetur nga fonde të USAID
vazhdon të mbetet si modeli i vetëm në Shqipëri që prodhon karrige me rrota për
personat me aftësi të kufizuar në përputhje me nevojat e tyre, ka shpërndarë gjatë
kësaj periudhë rreth 300 karrige me rrota në të gjithë vendin. Ky shërbim ofron
karrige me rrota, por shërben edhe si qendër e punësimit të mbrojtur për persona
me aftësi të kufizuar. Përveç kësaj, është organizuar një kamp rehabilitimi për
përdoruesit e karrigeve me rrota të cilët në aktivitete të tilla kanë mundësi që të
njohin njerëz të rinj, të shoqërohen dhe të zbaviten. Megjithatë ajo nuk mbështetet
me fonde publike.
Nga intervistat rezulton që vazhdon të ketë një mungesë të theksuar të stafit që ka
njohuri në teknologjitë e përshtatura.
Gjendja: Progres i vogël
Shërbimet Komunitare
Masa 6.1. Krijimi i njësive të veçanta administrative për të ofruar
dhe mbikqyrur shërbimet për personat me aftësi të
kufizuara në nivel të qeverisjes qendrore, rajonale dhe
lokale.
Institucioni Përgjegjës: (a) Ministria e Shëndetësisë; (b) Ministria e Brendshme;
(c) MPÇSSHB; (d) Ministria e Arsimit dhe Shkencës
Gjetjet:
Pranë MPÇSSHB prej 2007 është ngritur Sekretariati Teknik, i përbërë nga tre
specialistë, i ngarkuar, veç të tjerave me detyrën për të nxitur krijimin e rrjetit kombëtar
të strukturave administrative dhe personave të kontaktit për shërbimet ndaj personave
me aftësi të kufizuara.
Në MSH, institucionet e saj dhe Drejtoritë Rajonale të Shëndetit Publik nuk kanë
njësi administrative ose specialistë të ngarkuar që të merren dhe të ndjekin çështjet që
lidhen në mënyrë të veçantë me personat me aftësi të kufizuara. Ka vetëm një person
kontakti në MSH dhe disa ministri të tjera, që bashkëpunon me Sekretariatin Teknik në
MPÇSSHB.
RAPORTMONITORIMI
62
Në nivel vendor Bashkitë apo Komunat kanë personel që administron problemet e
ndihmës ekonomike të pagesës së aftësisë së kufizuar, përgjegjësia kryesore e të cilëve
është të garantojnë që dokumentacioni të përmbushë kërkesat dhe ta prezantojnë
këtë dokumentacion në Këshill për miratimin e masave të përfitimit, ndihmë
ekonomike apo pagesat e aftësise se kufizuar. Ngarkesa e madhe që ky personel
ka për përmbushjen e dokumentacionit ligjor, zbeh nga ana tjetër kompetencat
kryesore që ka administratori social në bazë të ligjit 9355 “Për ndihmë ekonomike
dhe shërbime sociale” për identifikimin në terren dhe vlerësimin e nevojave të
personave me aftësi të kufizuar.
Në Këshillat e Qarqeve të tjerë të intervistuar, janë ngritur departamente apo
të jenë emëruar specialistët përkatës për të ndjekur në mënyrë specifike
problematiken e shërbimeve shoqërore në njësi të pushtetit vendor në funksion të
personave me aftësi të kufizuara. Kjo në kuadër të përmbushjes së detyrimeve
ligjore që kanë qarqet në shpërndarjen e shërbimeve të përkujdesjes shoqërore.17
Gjendja: Progres i vogël
Masa 6.2. Kujdestaria dhe kujdesi në familje për një pjesëtar të
familjes bëhet alternativa e vërtetë ndaj kujdesit
institucional për personat me aftësi të kufizuara të
rënda. Do të sigurohet trajnim për kujdestarët familjarë
të personave me dëmtime të dëgjimit dhe të shikimit.
Institucioni Përgjegjës: (a) Ministria e Shëndetësisë; (b MPÇSSHB/ Shërbimi
Social Shtetëror; (b) MASH; (c) OJQ
Gjetjet:
MPÇSSHB raporton se është miratuar “Dokumenti për implementimin e shërbimit
të kujdestarisë dhe Plani i Veprimit për zbatimin e saj 2009-2013”. (Shih masën 2.2)
Është miratuar Vendimi i Këshillit të Ministrave “Standardet e shërbimit të
kujdestarisë për fëmijët në nevojë” Në këtë vendim përcaktohen kriteret e vlerësimit të
familjes kujdestare, procedurat e përzgjedhjes së familjeve kujdestare, vlerësimi i fëmijës,
masa e financimit të këtij shërbimi, etj.
17 VKM nr.563 dt. 12.08.2005 “Per percaktimin e pergjegjesive te Qarkut per shperndarjen esherbimeve te perkujdesjes shoqerore” dhe Udhezimit nr. 1 dt. 02.02.2007 te MPCSSHB dhe Ministrisese Brendeshme.
63
Nga të dhënat e mbledhura nga MPCSSHB nuk rezultojnë të jenë ngritur grupe
pune apo të jenë marrë inicjativa për trajnimin e kujdestarëve apo për kujdestarët e
personave që nuk shikojnë dhe që nuk dëgjojnë. Nga SHSSH raportohet që Drejtoria e
Projekteve dhe Trajnimeve ka marrë në konsideratë në përfshirjen në planin vjetor të
trajnimeve, interpretë të gjuhës së shenjave.
Gjendja: Një farë progresi
Masa 6. 3. Promovimi i kujdesit jo-rezidencial për të zvogëluar
kërkesën për kujdes rezidencial.
Institucioni Përgjegjës: (a) Ministria e Shëndetësisë; (b) MPÇSSHB/ Shërbimi
Social Shtetëror; (c) Ministria e Arsimit dhe Shkencës;
(d) OJQ; (e) pushteti vendor.
Gjetjet:
MPÇSSHB në zbatim të kësaj mase thekson se ka në prioritetet e saj de-
institucionalizimin e shërbimeve rezidenciale. MPCSSHB raporton që rritja e numrit të
qendrave ditore në krahasim me ato rezidenciale tregon qartë që de-institucionalizimi
është vizion i kësaj ministrie për shërbimet që ofron për personat me aftësi të kufizuara.
Ka filluar pilotimi i dy shërbimeve të përkujdesjes në familje, në Tiranë dhe në Shkodër
me mbështetjen e UNICEF. Një strehëz është ngritur në Rrëshen.
MSH referon që realizimi i kësaj mase është në proces. Vetëm në Tiranë dhe në
disa qytete kryesore të vendit ka qendra të kujdesit të përkohshëm për personat me
probleme të shëndetit mendor, por është parashikuar dhe zgjerimi i tyre.
Të pyeturit nga njësitë e pushtetit vendor nuk referojnë progres në drejtim të zbatimit
të kësaj mase, ndër të cilat vetëm Bashkia Tiranë raporton ngritjen e një shërbimi të ri
për autizmin në një qendër sociale të bashkisë.
Gjendja: Njëfarë progresi
DISKUTIM
Pjesa në vijim flet për hapa progresivë, por edhe për mosrealizime drejt përmbushjes
së objektivit të “Planit të Veprimit të Strategjisë Kombëtare për Personat me Aftësi të
Kufizuara” në fushën e shërbimeve shoqërore dhe shëndetësore. Në formë tabelore janë
RAPORTMONITORIMI
64
paraqitur edhe indikatorët matës për secilin prej objektivave dhe masave të këtyre dy
fushave të rëndësishme.
Kjo pjesë e këtij raporti do të shërbejë si reflektim mbi atë çka është arritur dhe ku
është konstatuar progres apo një farë progresi dhe asaj çfarë nuk është realizuar.
Si objektiv i parë matës paraqitet “Parandalimi i aftësisë së kufizuar në fazat sa
më të hershme, përmes diagnostikimit dhe trajtimit të hershëm të fëmijëve të moshës
0-6 vjeç”. Tabela e mëposhtme pasqyron se 2 prej 4 masave të monitoruara janë
vlerësuar me matësin “një farë progresi”, një ndër katër masa është plotësuar dhe
përsëri një katër masa nuk ka filluar ende të zbatohet. Në këtë linjë konstatohen
iniciativa të mira të ndërmarra nga pushteti vendor dhe OJF-të, lidhur me ngritjen e
ekipeve multidisiplinare pranë qendrave rezidenciale dhe ditore për vlerësimin e aftësisë
së kufizuar. Por nga ana tjeter ende vazhdon të mbetet problematike mënyra e
organizimit dhe vlerësimit të aftësisë së kufizuar nga komisionet e vlerësimit - KMCAP,
të cilat ende vazhdojne të vlerësojnë sipas modelit mjeksor. Pavarësisht inicjativës që
ka ndërmarrë MPÇSSHB prej një viti tashmë, për hartimin e një drafti ligjor,
rioorganizimi i KMCAP duhet të fillojë sa me shpejt në mënyrë që t’i jepet fund kësaj
mënyre vlerësimi.
Në disa qendra rezidenciale, publike apo jo-publike shihen dhe janë realizuar
përpjekje për të kryer vlerësime konform standarteve, pra nëpërmjet krijimit të ekipeve
multidisiplinore, të personave me aftësi të kufizuara që pranohen në këto institucione.
Është për t’u vlerësuar veçanërisht vlerësimi i fëmijëve që në mosha të hershme, duke
përcaktuar dhe planet individuale për secilin. Ajo çka mbetet e parealizuar, por që
është thelbësore në arritjen e një vlerësimi konform standarteve ndërkombëtare, është
reformimi i KMCAP.
Megjithëse ka përpjekje që synojnë riorganizimin dhe funksionimin e KMCAP, ato
mbeten në nivele përpjekjesh. Këto përpjekje duhet të marrin forma më konkrete,
përmes krijimit të grupeve të punës, me pjesëmarrje ekspertësh dhe grupeve të interesit
për të dalë me propozime konkrete në kuadër të reformimit të KMCAP.
Përsa i përket studimeve, kërkimeve për parandalimin e aftësisë së kufizuar, situata
nuk është zhvilluar më tej në krahasim me vitet e mëparshme. Janë realizuar disa
botime informuese, por gjithsesi edhe këto të pakta dhe në kuadër projektesh
afatshkrutra. Në këtë drejtim, propozojmë që aktorët përgjegjës të angazhohen me
plane konkrete për botimin e buletineve informative në lidhje me parandalimin dhe
për shpërndarjen e informacionit në qendra mjkësore, shkolla etj.
Në tabelën e mëposhtme paraqitet një përmbledhje e nivelit të progresit për çdo
masë të këtij objektivi, në varësi edhe të afateve kohore:
65
Nga analiza e masave të objektivit 2 të Planit të Veprimit të SKPAK, konstatohet se
ka progres në drejtim të ngritjes së shërbimeve të reja sociale për kategorinë e personave
me aftësi të kufizuara në krahasim me vitet e mëparshme. Këtë progres e gjejmë në
sektorin jofitimprurës. Por pavarësisht nga këto arritje ende mungojnë shërbimet
komunitare, ditore apo rezidenciale për personat me aftësi të kufizuara në shumë
qendra urbane dhe rurale në vend.
Veçanërisht problematike paraqitet gjendja e madhorëve me aftësi të kufizuar si
fizike ashtu edhe mendore, mbi moshën 25 vjeç, ku veç te tjerave ende qëndron në fuqi
detyrimi për sistemin e tyre në qendra rezidenciale deri në këtë moshë. Ky shqetësim
kësaj rradhe nuk ka ardhur vetëm nga kjo kategori apo familjarët e tyre, por më së
shumti nga nënpunësit shtetërorë të cilët gjenden para vështirësive të konsiderueshme
për të ndihmuar ato persona apo familje të cilat kanë në përbërjen e tyre 2 ose më
shumë persona me aftësi të kufizuar fizike apo të prapambetjes mendore, të cilat janë
Tabela 5: Parandalimi dhe Identifikimi i Hershëm
Masa
1.1 Ngritja e ekipeve multidisiplinore për
vlerësimin e individëve me aftësi të kufizuaradhe përgatitja e vlerësimi i planeve
individuale për riaftësimin dhe integrimin.
1.2 Ngritja e Laboratorit të biokimisëmolekulare dhe gjenetikës në Spitalin
Obsetrik Gjinekologjik të Tiranës.
1.3 Fuqizimi i Laboratori të Gjenetikesmjekesore prane Departamentit te
Pediatrise.
1.4 Kryerja e studimeve mbi parandalimine hershëm të aftësisë së kufizuar.
Përgatitja dhe shpërndarja e buletineveinformuese mbi parandalimin e hershëm dhe
praktikat më të mira në rritjen e fëmijës.
Gjendja eecurisë 2010Njëfarë
progresi
Detyrim iplotësuar
Asnjëprogress
Një farëprogresi
InstitucionetpërgjegjëseMinistria eShëndetësisë;
(b) MPÇSSHB;(c) OJF-të
Ministria e
Shëndetësisë
a) Ministria e
Shëndetësisë b)Instituti i Sigurimeve
të KujdesitShëndetësor c) OJF-të
(a) Ministria e
Shëndetësisë (b)Ministria e Arsimit
dhe Shkencës
RAPORTMONITORIMI
66
edhe rastet më të rënda për t’u trajtuar dhe për t’iu ofruar shërbimet e nevojshme
sociale. Pavarësisht nga gadishmëria e tyre për të ndihmuar dhe sistemuar rastet të
cilat bëhen prezente nga administratorët socialë, ata gjenden të paaftë për të përballuar
nevojat që paraqet kjo kategori për shkak të mungesës së shërbimeve shoqërore në
këtë drejtim. Kjo e ndikuar në mënyrë të veçantë nga mungesa përsa i përket inivestimeve
dhe financimeve si në aspektin e ngritjes së kësaj kategorie shërbimesh, por edhe në
zhvillimin e kapaciteteve të stafit që punon me këtë kategori të aftësisë së kufizuar.
Rezultatet e zbatimit të masave të objektivit 2 të Planit të Veprimit të SKPAK
“Sigurimi nga institucionet publike dhe private i shërbimeve shëndetësore dhe sociale
të koordinuara për personat me aftësi të kufizuara në përputhje grupmoshat dhe
nevojat për rehabilitim e integrim”, janë shfaqur në tabelën e mëposhtme.
Tabela 6: Shërbimet shëndetësore dhe sociale
Masa
2.1 Ngritja e shërbimeve të reja tëpërkujdesjes si; ditore, sherbim në
familje, strehëza, me synim qëpersonatme aftësi të kufizuara të qëndrojnë sa
më pranë mjedisit familjar ose nëmjedise të ngjashme me
familjen.
2.2 Pilotimi i modeleve të reja tëshërbimeve dhe vlerësimi i efektivitetit
të tyre. Realizimi i studimeve përvlerësimin e nevojave për zgjerimin e
shërbimeve për personat me aftësi tëkufizuara.
2.3 Përgatitja dhe miratimi i standardeve
dhe rregullave të reja për shërbimin ndajpersonave me aftësi të kufizuara.
Standardet dhe rregullat do të nxjerrin nëpah të drejtat e klientëve për shërbime të
përshtatshme, që respektojnë dinjitetin etyre dhe kanë për bazë aftësitë e tyre.
Institucionetpërgjegjëse(a) Ministria e Punës,Çështjeve Sociale dhe
Shanseve të Barabarta/Shërbimi Social Shtetëror;
(b) Instituti i SigurimeveShoqërore; (c) Njësitë e
Qeverisjes Vendore
(a) MPÇSSHB/ShërbimiSocial Shtetëror; (b)
pushteti vëndor (c)Ministria e Shëndetësisë;
(d) OJF (e) Bashkia eTiranës
a) Minsitria e Punës;
Çështjeve Sociale dheShanseve te barabarta/
Shërbimi Social Shtetëror
Gjendja eecurisë 2010Një farëprogresi
Njëfarëprogresi
Progres
67
Monitorimi i masave të objektivit 3 të Planit të Veprimit të SKPAK “Sigurimi
i mundësive financiare dhe fizike për ofrimin e shërbimeve bazë të kujdesit
shëndetësor për personat me aftësi të kufizuara të rënda në të gjithë territorin e
vendit”. Në realizimin e këtij objektivi ka njëfarë progresi përsa i përket kuadrit
ligjor. Është miratuar ligji “Për sigurimin e detyruar shëndetësor”, i cili parashikon
sigurimin e mjeteve ndihmëse-lëvizëse për personat me aftësi të kufizuar. Ky ligj
parashikon një periudhe tranzitore prej dy vitesh dhe realizimi i këtij detyrimi
ligjor varet nga nxjerrja e akteve nënligjore në funksion të tij, të cilët priten të
dalin gjatë kësaj periudhe.
Nuk ka inicjativa në ngritjen e grupeve të punës apo kryerjen e studimeve për
përllogaritjen e kostos mujore apo vjetore për përballimin e shpenzimeve shtesë që
vijnë nga trajtimi i gjatë mjeksor i personave me aftësi të kufizuara të rënda në përgjithësi
dhe të atyre me aftësi të kufizuara inteketuale të rënda, në veçanti.
Nga ana tjetër rishikimi i masave dhe indikatorëve për matjen e këtij objektivi, ka
lindur si domosdoshmëri për t’u realizuar në vitet në vazhdim, për t’u përshtatur edhe
me ndryshimet e fundit ligjore, por edhe teknike me qëllim monitorimin sa më të mirë
të këtij objektivi.
2.4 Rishikimi i rregulloreve për pranimin në
Qendrat Publike të Kujdesit Rezidencial përpersonat me aftësi të kufizuara dhe të
moshuarit, me qëllim strehimin e personaveme aftësi të kufizuara të rënda, nevojat e të
cilëve nuk përballohen dot nga familjet e tyre.
2.5 Percaktimi i tarifave të reduktuara përpersonat me aftësi të kufizuara për shërbimet
publike.
2.6 (a) Ofrimi i këshillimit psiko-social në 36shkolla në Shqipëri; (b) shtrirja e këtij
shërbimi në të gjitha shkollat e Shqipërisë (c)Ofrimi në shkolla i infrastrukturës së
nevojshme për të punuar me nxënësit menevoja të veçanta
(a) MPÇSSHB; (b)
qeverisja lokale;(c) OJF-të
Qeverisja lokale
(a) Ministria eArsimit dhe
Shkencës;(b) Drejtoritë
Arsimore Rajonale;(c) OJF-të
Asnjë progres
Njëfarëprogresi
Njëfarëprogresi
RAPORTMONITORIMI
68
Objektivit të katërt: “Sigurimi i shërbimeve për riaftësimin e kufizimeve
funksionale, fizike, psikologjike, sociale dhe ekonomike të shkaktuara nga aftësitë
e kufizuara të lindura, aksidentet ose sëmundjet kronike, për të garantuar
integrimin e personave me aftësi të kufizuara në familjet e tyre dhe në komunitet”
mbetet pa realizuar plotësisht.
Në këtë drejtim, pavarësisht se do të konsiderohet pozitiv dhe detyrim i
plotësuar, niveli i arritur i kuadrit ligjor lidhur me standartet e shërbimeve shoqërore
për grupet në nevojë dhe licencimin e ofruesve të shërbimit publik edhe privat,
ende mbetet shumë për të bërë lidhur me rivlerësimin e shërbimeve shoqërore në
përputhje me nevojat e personave me aftësi të kufizuara. Aktualisht sistemi i
licencimit ende nuk përfshin një proces të rregullt akreditimi të ndërtuar në mënyrë
të veçantë për kategoritë e ndryshme të aftësisë së kufizuar dhe shërbimet me
kërkesa sipas grup moshave.
Tabela 7: Kujdesi Shëndetësor për Personat me Aftësi të Kufizuara të Rënda
Masa
3.1 Rregullimi i dispozitave për
planifikimin dhe shpërndarjen e pajisjevemjeksore dhe mjeteve të motorizuara për
personat me aftësi të kufizuara të rënda.Përcaktimi i një zëri të veçantë të buxhetit
për personat me aftësi të kufizuara.
3.2 Rishikimi i kurikulës të mjekut tëfamiljes. Do të përfshihen materiale mbi
aftësitë e kufizuara të rënda dhe të thella.
3.3 Studimi i varianeve për përballimin e
shpenzimeve shtesë që vijnë nga trajtimi igjatë mjeksor i personave me aftësi të
kufizuara të rënda në përgjithësi, dhe tëatyre me aftësi të kufizuara inteketuale të
rënda në veçanti.
Institucionetpërgjegjëse(a) Ministria e
Shëndetësisë; (b)Instituti i Sigurimeve të
Kujdesit Shëndetësor
(a) Ministria eShëndetësisë; (b)
Instituti i SigurimeveShëndetësore
(a) Ministria e
Shëndetësisë; (b)Instituti i Sigurimeve
Shëndetësore
Gjendja eecurisë 2010Njëfarë
Progresi
Njëfarëprogresi
Asnjë progres
69
Monitorimi i këtij objektivi të pestë: “Informimi i personave me aftësi të kufizuara,
pjesëtarëve të familjeve të tyre, ekspertëve dhe kujdestarëve mbi teknologjinë ndihmëse
që mund të përdoret nga personat me aftësi të kufizuara” Progresi në këtë drejtim ka
qënë i vogël. Nuk rezulton të jenë informuar personat me aftësi të kufizuar, familjarët
apo profesionistër, kujdestarët mbi teknologjitë ndihmëse. Ky objektiv nuk ka pasur
progres pasi këto teknologji kanë një kosto të lartë, të papërballueshme. Është raportuar
një hap pozitiv në ndërtesat e reja të ndërtuara, në të cilat është marrë në konsideratë
pajisja me teknologji të tilla për kategorinë e personave me aftësi të kufizuar. rezulton
të jetë realizuar në një progres të vogël. Kryesisht janë të plotësuara me pajisje didaktike
institucionet e arsimit special, ndërkohë që nuk konstatohet e njëjta situatë në
institucionet publike të sistemit parauniversitar. Situata paraqitet më pozitive në sektorin
jofitimprurës ku mbështetja e donatorëve të ndryshëm ka bërë që të plotësohen nevojat
me pajisje të nevojshme në ndihmë të kësaj kategorie.
Tabela 8: Shërbimet Riaftësuese
Masa
4.1 Miratimi dhe zbatimi i një programi
kombëtar për ngritjen dhe funksionimin eshërbimeve riaftësuese. Ato do të
shpërndahen gradualisht në të gjithëterritorin e Republikës së Shqipërisë dhe
do t'i shërbejnë të gjitha kategorive tëaftësisë së kufizuar.
4.2 Krijimi dhe zbatimi i një sistemi
akreditimi për qendrat e kujdesit tëfoshnjave, për qendrat e rehabilitimit dhe
trainimit për secilën kategori të aftësisësë kufizuar.
4.3 Krijimi i shërbimeve të reja në
nivelet qendror, rajonale ose lokale dhepërshtatja e shërbimeve ekzistuese për
personat me aftësi të kufizuara.
Institucionetpërgjegjësea) Ministria e
Shëndetësisë; b)MPÇSSHB.
(a) Ministria e
Shëndetësisë; (b)MPÇSSHB
(a) Ministria e Shëndetësisë;
(b) MPÇSSHB/ ShërbimiSocial Shtetëror; (c)
Ministria e Arsimit dheShkencës; (d) OJQ
Gjendja eecurisë 2010Progres i
vogël
Asnjë progres
Njëfarë
progresi
RAPORTMONITORIMI
70
Tabela 9: Teknologjia Ndihmëse Bashkëkohore
Masa
5.1 Sigurimi i teknologjise ndihmëse dhe
pajisjeve të përshtaura për personat meaftësi të kufizuara. Të gjitha Qendrat e
Shërbimeve Sociale dhe shkollat do tëpajisen me teknologji ndihmëse, pajisje të
përshtatura dhe mjete mësimorendihmëse.
5.2 Nxitja dhe mbështetja e botimit të
broshurave dhe materialeve informuesembi teknologjinë ndihmëse për personat
me aftësi të kufizuara. Do të realizohenekspozita dhe panaire për teknologjinë
ndihmëse dhe pajisjet e përshtaura.
5.3 Ndërtimi dhe reklamimi i qendrave tëspecializuara për prodhimin e teknologjisë
ndihmëse dhe pajisjeve të përshtaura.
Institucionetpërgjegjëse(a) Ministria e
Shëndetësisë; (b)MPÇSSHB/ Sherbimi
Social Shteteror; (c)Ministria e Arsimit dhe
Shkencës; (d) OJQ-te
(a) Ministria e
Shëndetësisë, (b)MPÇSSHB/ Shërbimi
Social Shtetëror; (c)Ministria e Arsimit dhe
Shkencës; (d) OJQ
(a) Ministria eShëndetësisë; (b)
MPÇSSHB/ ShërbimiSocial Shtetëror; (c)
Ministria e Arsimit dheShkencës; (d) OJQ
Gjendja eecurisë 2010Progres i
vogël
Asnjë progres
Progres ivogël
Në Objektivin e fundit për fushën e shërbimeve shoqërore dhe shëndetësore “Shpërndarja
e shërbimeve nën kujdesin e njësive të qeverisjes vendore, sipas ligjit të organizimit dhe
funksionimit të qeverisjes vendore, politikave sociale dhe nevojave të personave me aftësi
të kufizuara” konstatohet një farë progresi përsa i përket realizimit të procesit të decentralizimit
të shërbimeve shoqërore, kalimit në varësi të institucioneve të pushtetit vendor. Plotësimi i
detyrimeve ligjore për ngritjen e departamenteve përkatëse për të vlerësuar nevojat për
shërbime shoqërore në nivel vendor, me qëllim ngritjen e shërbimeve të reja në përputhje
me këto nevoja si dhe plotësimi i hartave vendore të shpërndarjes së shërbimeve sociale
duhet të jetë në axhendat e institucioneve të pushtetit vendor për vitin në vijim.
Gjithashtu një vëmendje të veçantë duhet t’i kushtohet shërbimit të kujdestarisë
ndaj personave me aftësi të kufizuar lidhur me trajnimin e vazhdueshëm të tyre me
qëllim ofrimin e një shërbimi efikas ndaj kësaj kategorie.
71
Tabela 10: Shërbimet Komunitare
Masa
6.1 Krijimi i njësive të veçanta
administrative për të ofruar dhembikëqyrur shërbimet për personat me
aftësi të kufizuara në nivel të qeverisjesqendrore, rajonale dhe lokale.
6.2 Kujdestaria dhe kujdesi në familje
për një pjesëtar të familjes të bëhetalternativa e vërtetë ndaj kujdesit
institucional për personat me aftësi tëkufizuara të rënda. Do të sigurohet
trajnim për kujdestarët familjarë tëpersonave me dëmtime të dëgjimit dhe
të shikimit.
6.3 Promovimi i kujdesit jo-rezidencialpër të zvogëluar kërkesën për kujdes
rezidencial.
Institucionetpërgjegjëse(a) Ministria e
Shëndetësisë; (b) Ministriae Brendshme; (c)
MPÇSSHB; (d) Ministria eArsimit dhe Shkencës
(a) Ministria e
Shëndetësisë; (bMPÇSSHB/ Shërbimi
Social Shtetëror; (b)MASH; (c) OJQ
(a) Ministria eShëndetësisë; (b)
MPÇSSHB/ ShërbimiSocial Shtetëror; (c)
Ministria e Arsimit dheShkencës; (d) OJQ; (e)
pushteti vendor.
Gjendja eecurisë 2010Progres i
vogël
Një farë
progresi
Një farëprogresi
REKOMANDIME
Rezultatet e mësipërme, diktojnë një tërësi rekomandimesh për institucionet
shtetërore, në nivel qëndror dhe vendor, përgjegjëse për zbatimin e kësaj fushe të Planit
Kombëtar të Veprimit:
1. MPÇSSHB duhet të finalizojë iniciativën ligjore, të ndërmarre tashmë, lidhur
me vlerësimin e aftësisë së kufizuar18, nëpërmjet ristrukturimit të KMCAP, ngritjes
së grupeve multidisiplinare, në bazë planesh individuale për ndërhyrje dhe në
bashkëpunim të qëndrueshëm me grupet e interesit.
18 Vleresim i cili realizohet aktualisht nga KMCAP ne baze te modelit mjeksor.
RAPORTMONITORIMI
72
2. MSH dhe MASh duhet të inicjojnë grupe pune me qëllim kryerjen e studimeve
mbi parandalimin e hershëm të aftësisë së kufizuar, të cilat do t’i shërbejnë
zhvillimit të informacionit në këtë fushë dhe hartimit të praktikave të mira.
3. Në kuadër të menaxhimit dhe mirëfunksionimit të laboratoreve (biokimisë
molekulare dhe gjenetikës) MSH, në bashkëpunim me operatorët e tjerë
shëndetësore duhet t’i kushtojë një vemendje të veçantë buxheteve të alokuara
për mbarëvajtjen e tyre, si një element i domosdoshëm për parandalimin e
hershëm të aftësisë të kufizuar dhe shkaqeve që ndikojnë në zhvllimin e saj.
4. Njësitë e pushtetit vendor në bashkëpunim të ngushtë me SHSSH duhet të
ndërmarrin inicjativa për ngritjen e grupeve të punës me qëllim vlerësimin e
nevojave për shërbime shoqërore në nivel vendor dhe hartimin e strategjive të
qarta lokale në këtë drejtim, të cilat do të ndihmonin në njohjen e situatës në
nivel vendor me qëllim ngritjen e shërbimeve të reja shoqërore.
5. MPÇSSHB duhet të ndërmarrë inicjative ligjore me qëllim hapjen e shërbimeve
të reja sociale për kategorinë e madhorëve me aftësi të kufizuara si fizike edhe
mendore, si dhe duke patur një vemendje të veçantë për ato familje të cilat
kanë më shumë se një person me aftësi të kufizuar në përbërjen e tyre.
6. Duhen të merren masa që numri i shërbimeve alternative komunitare për personat
me aftësi të kufizuara të rritet duke planifikuar edhe shtrirjen e barabartë
gjeografike të tyre dhe duke mbuluar të gjitha llojet e aftësisë së kufizuar.
7. Duhet të ngrihen shërbime të reja rehabilituese gradualisht në të gjithë territorin
e Shqipërisë me qëllim plotësimin e nevojave të çdo individi me aftësi të kufizuar
sado larg gjendet nga shërbimet urbane.
8. Sistemi i licencimit të shërbimeve shoqërore duhet të përfshijë një proces të rregullt
akreditimi të ndërtuar në mënyrë të veçantë për nevojat që paraqesin kategoritë e
ndryshme të aftësisë së kufizuar dhe shërbimet me kërkesa sipas grup moshave.
9. Institucionet përgjegjëse duhet të promovojnë teknologjitë ndihmëse pasi nuk
vihet re asnjë ndryshim për këtë fushë.
10.Duhet të merren masa për zhvillimin e shërbimit të kujdestarisë
11.Organet e pushtetit vendor në nivel Qarku\ Bashkie\ Komune duhet të ngrejnë
departamente përgjegjëse për identifikimin, vlerësimin, koordinimin e shërbime
shoqërore me qëllim vlerësimin e nevojave dhe ngritjen e shërbimeve të reja për
personat me aftësi të kufizuar.
12.Bazuar në zhvillimet aktuale të legjislacionit, është i nevojshëm rishikimi i planit
të veprimit në lidhje me masat dhe aktorët përgjegjës.
73
FUSHA III. ARSIMI, PUNESIMI DHEFORMIMI PROFESIONAL
Strategjia Kombëtare e Personave me Aftësi të Kufizuara ka trajtuar arsimimin e
personave me aftësi të kufizuara në përgjithësi dhe formimin profesional në veçanti, si
dy shtylla që mbështesin punësimin e personave me aftësi të kufizuara. Kuadri ligjor
ekzistues trajton çështjet e punësimit të personave me aftësi të kufizuara, formimin
profesional të tyre dhe arsimin.
Plani i Veprimit i Strategjisë Kombëtare të Personave me Aftësi të Kufizuara ka një
objektiv për punësimin, një për formimin profesional, katër objektiva për arsimin dhe
një objektiv për pjesëmarrjen në aktivitete artistike, kulturore dhe sportive. Në vijim
janë objektivat:
1. Përmirësimi i politikave për punësimin e personave me aftësi të kufizuara dhe
zbatimi efektiv i tyre
2. Përmirësimi i politikave dhe programeve për trajnimin dhe formimin profesional
të personave me aftësi të kufizuara
3. Sigurimi i arsimimit për të gjithë nxënësit me aftësi të kufizuara duke i dhënë
përparësi arsimit gjithëpërfshirës
4. Përmirësimi dhe modernizimi i proçesit mësimor edukativ në shkollat speciale
5. Krijimi i shkollave dhe kopshteve të integruara19 dhe rritja graduale e numrit të
tyre
6. Ngritja e shërbimeve psiko-sociale dhe edukative në disa shkolla dhe kopshte,
dhe shtrirja graduale e këtyre shërbimeve në të gjitha shkollat
7. Mbështetja e pjesëmarrjes së personave me aftësi të kufizuara në aktivitete
artistike, kulturore dhe sportive në nivel lokal, kombëtar e ndërkombëtar
19 Në Shqipëri, kopshtet që janë pjesë e sistemit arsimor ndiqen nga fëmijë 3-6 vjeç.
RAPORTMONITORIMI
74
REZULTATET
Rezultatet e studimit të vlerësimit mbi shkallën e zbatimit të Planit Kombëtar të
Veprimit në fushën e arsimit, punësimit dhe formimit profesional janë paraqitur në dy
rubrika në formën e gjetjeve. Rubrika e parë përbëhet nga raporti i punës së bërë për
çdo masë sipas fushës së ndërhyrjes dhe objektivit përkatës. Po ashtu, janë dhënë dhe
institucionet përgjegjëse për zbatimin e masave. Gjetjet vijnë nga raportet e përgatitura
nga ekspertë të ministrive të ndryshme në nivel qendror dhe pyetësorët e plotësuar nga
ekspertët në nivel vendor në Tiranë, Durrës, Shkodër, Korçë, Vlorë dhe Elbasan, si edhe
nga OJF që morën pjesë në studim.
ZBATIMI I DETYRIMEVE GJATË VITIT 2010,
PERGATITJA PËR DETYRIMET E ARDHSHME
Punësimi
Masa 1.1. Studimi i gjëndjes së punësimit të personave me aftësi
të kufizuara dhe punësimi i tyre në raport me nevojat e
tregut të punës
Institucionet zbatuese: Ministria e Punës, Çështjeve Sociale dhe Shanseve të
Barabarta/ Shërbimi Kombëtar i Punësimit
Gjetjet:
Studimi i gjëndjes së punësimit të personave me aftësi të kufizuara në raport
me nevojat e tregut të punës realizohet çdo vit nga SHKP si pjesë e një studimi të
plotë në shkallë vendi që i bëhët vlerësimit të punësimit të popullatës në përputhje
me nevojat e tregut të punës. Personat me aftësi të kufizuara, punëkërkues të
papunë dhe të punësuar janë të përcaktuar si zë më vete në këtë studim. Në
statistikat e Shërbimit Kombëtar të Punësimit, gjatë 6 mujorit të parë të vitit
2010, rezultojnë të rregjistruar si punëkërkues të papunë 2112 persona me aftësi
të kufizuara, prej të cilëve vetëm 2 janë të punësuar20. Referuar të dhënave të
SHKP gjatë vitit 2010 personat me aftësi të kufizuara punëkerkues të papunë të
punësuar zënë 0.1 % 21 të totalit të punëkërkuesve të papunë të punësuar.
Megjithatë duhet theksuar që ende pranë zyrave rajonale të punës nuk ka një
20 FSHDPAK, (Tiranë 2010), Raport vëzhgimi “Për një jetë dinjitoze përmes punës”.21 http://kerkojpune.gov.al/statistika në vite.
75
strukturë të posaçme dhe të specializuar e cila ndjek procesin e evidentimit të saktë
të personave me aftësi të kufizuara si punëkërkues.
Numri i punëkërkuesve të papunë me aftësi të kufizuara të rregjistruar gjatë
vitit 2010 në rajonet Durrës, Elbasan, Korçë, Shkodër, Tiranë në total është 1038
persona.
DRSHKP Shkodër raporton që rregjistron 13.565 punëkërkues të papunë
ndërmjet tyre 316 punëkërkues persona me aftësi të kufizuara ose 2.3 % e totalit
të punëkërkuesve të papunë. Kjo zyrë raporton të ketë ndërrmarrë një studim të
tregut të punës ku është përcaktuar një rubrikë e veçantë për identifikimin e
personave me aftësi të kufizuara si punëkërkues të papunë. Mbi bazë të këtij
vlerësimi DRSHKP ka hartuar më pas një plan veprimi për nxitjen e punësimit të
personave me aftësi të kufizuara. Kjo zyrë raporton që në vitin 2010 ka
ndërmjetësuar për të punësuar 3 persona me aftësi të kufizuara në kompani private
duke mundësuar në përfundim punësimin e tyre.
DRSHKP, Korçë raporton se ka të rregjistruar në rajonin e Korçës 440 persona
me aftësi të kufizuara ose 9.5 % e totalit të punëkërkuesve të papunë (n= 4602)
në nivel rajoni. Raportohet nga DRSHKP, Durrës se janë të rregjistruar si punëkërkues
të papunë 50 persona me aftësi të kufizuara ose 0.2% e numrit total të rregjistruarve
si punëkërkues të papunë (n=4633). DRSHKP, Elbasan rregjistron 204 persona me
aftësi të kufizuara si punëkërkues të papunë ose 1.7 % e numrit total të punëkërkuesve
të papunë (n=11599) të rregjistruar në nivel rajoni dhe DRSHKP, Tiranë raporton të
rregjistruar si punëkërkues të papunë 28 persona me aftësi të kufizuara ose 1.7% e
numrit total (n=1687). DRSHKP, Vlorë nuk ka ofruar të dhëna.
Sipas shkakut të aftësisë së kufizuar, statistikat zyrtare tregojnë se 47% e
personave me aftësi të kufizuara, janë bërë të tillë për shkaqe që lidhen me
punësimin. Brenda kësaj skeme, vetëm 2275 prej 9533 personave me aftësi të
kufizuara të vlerësuar si pjesërisht të aftë për punë,22 rezultonin të punësuar.
Sipas statistikave më të fundit zyrtare, 64 % ( n=75,348) e personave me aftësi
të kufizuara, raportohen të jenë në moshë pune.23 Prej tyre, 32107 janë individë
me aftësi të kufizuara në moshë pune dhe 43241 janë invalidë pune në moshë
pune, prej të cilëve 19342 janë femra.
Gjëndja: Njëfarë progresi
22 FSHDPAK, (Tiranë 2010), Raport vëzhgimi “ Për një jetë dinjitoze përmes punës”.23 MPÇSSHB, Shërbimi Social Shtetëror, Drejtoria e Trajnimit, Projekteve dhe Statistikave Korrik-Gusht 2010.
RAPORTMONITORIMI
76
Masa 1 2. Nxitje dhe mbështetje për krijimin e vendeve të
mbrojtura të punës për personat me aftësi të kufizuara
dhe sigurim i lëvizjes së tyre në vënde pune në tregun e
hapur të punës
Institucionet zbatuese: MPÇSSHB / Shërbimi Kombëtar i Punës
Gjetjet:
Nga SHKP raportohet se është duke u punuar në drejtim të nxitjes dhe mbështetjes
së krijimit të vendeve të mbrojtura të punës për personat me aftësi të kufizuara. Për
realizimin e kësaj mase janë hartuar në vazhdimësi akte ligjore dhe nënligjore përkatëse
si (1) VKM nr. 48, date 16.01.2008 “Për masën e kriteret e perfitimit nga programi i
nxitjes së punësimit të punëkërkuesve të papunë në vështirësi”, i ndryshuar, VKM nr.
632, dt. 18.09.2003 “Për nxitjen e punësimit të pu.pa.-ve gra” dhe VKM nr. 873,
dt.27.12.2006 “Për praktikat profesionale”. Në këto programe PAK janë përfshirë të
cilësuar si “Grup i veçantë”, (2) Trajnim nëpërmjet formimit në punë sipas VKM nr. 47,
dt.16.01.2008. Si rezultat i zbatimit të këtij vendimi janë trajnuar gjithsej 2 PAK gjatë
vitit 2010, (3) Urdhër me nr. 394, datë 23.02.2004 “Për tarifat e Sistemit të Formimit
Profesional”, (ndryshuar me Urdhërin nr. 317, datë 21.02.2005) në zbatim të Ligjit nr.
8872, datë 29.03.2002 “Për arsimin dhe Formimin Profesional ne RSH”, VKM nr.
618, datë 7.9.2006 “Për përcaktimin e kritereve të dokumentacionit dhe masës së
perfitimit të pagesës për personat me aftësi të kufizuara” të ndryshuar, si edhe Udhëzimit
nr. 2210, datë 25.11.2010 “Për zbatimin e VKM nr. 618, datë 7.9.2010”. Nga SHKP
evidentohet se gjatë vitit 2010 në zbatim të kësaj mase është caktuar nje fond në
masën 1.500 000 lekë.
Zyrat Rajonale të Punës në; Tiranë, Durrës, Shkodër, Korçë, Elbasan dhe Vlorë (në
fokus të këtij raporti monitorimi) raportojnë se e njohin në mënyrë të plotë kuadrin
ligjor që mundëson nxitjen e punësimit të personave me aftësi të kufizuara, por ato nuk
raportojnë të kenë politika rajonale për arritjen e këtij qëllimi. Edhe në rastet kur ato
kanë të rregjistruar persona me aftësi të kufizuara punëkërkues të papunë, procesi
mbetet aty dhe nuk shkon më tej. Në këto zyra mungojnë struktura të posaçme,
specialistë të specializuar dhe të trajnuar, për të këshilluar, orientuar dhe ndërmjetësuar
personat me aftësi të kufizuara drejt tregut të punës. Këto zyra raportojnë se kanë
ndërmarrë veprime konkrete për të ndërgjegjësuar kompanitë private për detyrimet që
ato kanë bazuar në ligj për punësimin e personave me aftësi të kufizuara. Megjithatë
mungesa e subvencioneve nga shteti për kompanitë private evidentohet si një nga
faktorët pengues për punësimin e personave me aftësi të kufizuara prej këtyre kompanive.
Fondi Kombëtar i Punësimit i cili ende raportohet që mungon, do të lehtësonte
77
procesin e krijimit të vendeve të mbrojtura të punës ku të punësohen persona me aftësi
të kufzuara (atelie dhe qëndra punësimi të përbashkëta); subvencione për pajisjen apo
përshtatjen e vendit të punës, etj.
Gjendja: Njëfarë progresi
Masa 1.3. Reformimi i përfitimeve të personave me aftësi të
kufizuara dhe skemave të pensioneve për të shmangur
konfliktet me politikat aktive të tregut të punës
Institucionet zbatuese: MPÇSSHB / Instituti i Sigurimeve Shoqërore
Gjetjet:
Në zbatim të kësaj mase Instituti i Sigurimeve Shoqërore ( ISSH ) raporton se është
duke vazhduar puna për këtë reformë. Janë miratuar nga ky institucion “ Kriteret e
Rishikuara të Caktimit të Aftësisë për Punë “ me shkresë nr. 4913 datë 24.11.2010.
Gjendja: Progres
Masa 1.4. Ngritja e qendrave speciale për punësimin e personave
me aftësi të kufizuara.
Institucionet zbatuese: (a) MPÇSSHB / Shërbimi Kombëtar i Punësimit; (b) OJF
Gjetjet:
Institucionet shtetërore në nivel qëndror raportojnë që për mungesa të kuadrit ligjor
dhe për mungesa financiare nuk janë ngritur qëndra speciale punësimi për personat me
aftësi të kufzuara. Fondi Kombëtar Punësimit ende jo aktiv nuk e mundëson financiarisht
zbatimin në praktikë të kësaj politike.
Mbështetur në raporte të FSHDPAK24 evidentohet që modele të një lloj punësimi të
mbrojtur jepen nga disa OJF25, por është për t’u theksuar që këto projekte të
implementuara nga OJF mundësojnë angazhimin e përditshëm të personave me aftësi
24 FSHDPAK (2008). Hapa të vegjël: Vlerësimi formativ i zbatimi të Standardeve të Shërbimeve Socialepër individët me aftësi të kufizuara në qendrat e kujdesit rezidencial dhe ditor dhe mbrojtja përkatëse dherespektimi i të drejtave të njeriut.
- FSHDPAK, (Tiranë 2010), Raport vëzhgimi “ Për një jetë dinjitoze përmes punës”.25 FSHDPAK, Atelie Korçë, “Lira” Berat, “ Ndihmoni Jeten”, Tiranë, Qëndra “ Balashe”, Elbasan.
RAPORTMONITORIMI
78
të kufizuara në një punë të caktuar. Për mungesë të kuadrit ligjor këto qëndra nuk
garantojnë daljen në treg të produktit që realizohet nga puna e personave me aftësi të
kufizuara. Si të tilla ato ende janë modele të pjesshme të punësimit të mbrojtur.
Gjendja: Progres shumë i vogël
Masa 1.5. Të gjenden mjetet dhe rrugët për zbatimin e
legjislacionit dhe politikat ekzistuese në fushën e
punësimit për integrimin e personave me aftësi të
kufizuara në shoqëri nëpërmjet punësimit dhe formimit
profesional për të detyruar punëdhënësit për zbatimin e
detyrimit ligjor për punësimin e personave me aftësi të
kufizuara dhe lehtësitë që ata përfitojnë.
Institucionet zbatuese: MPÇSSHB / Shërbimi Kombëtar i Punësimit
Gjetjet:
MPÇSSHB dhe Shërbimi Kombëtar i Punësimit raportojnë se është punuar për
zbatimin e kuadrit ligjor në këtë fushë. Në mbështetje të bazës ligjore të cituar më
herët në këtë raport janë caktuar detyrime ligjore përkatëse dhe po punohet në vazhdimësi
për zbatimin e tyre. Gjithashtu edhe në ligjin “Për Inspektoriatin Shtetëror të Punës”26
përfshihen detyrimet ligjore si edhe masat përkatëse për zbatimin e tij edhe në funksion
të punësimit të personave me afëtsi të kufizuara. Informimi, ndërgjegjësimi i subjekteve
private mbi: (a) detyrimin për të punësuar persona me aftësi të kufizuara si dhe (b)
lehtësirat që përfitojnë nga zbatimi i tij përcaktohen specifikisht në ligjin nr. 7995,
dt.20.09.1995 “Për nxitjen e punësimit”, Neni 15, Pika 1, 2.
DRSHKP bëjnë përpjekje për të tërhequr vëmëndjen e subjekteve punëdhënëse për
detyrimet që ato kanë bazuar në kuadrin ligjor për punësimin e personave me aftësi të
kufizuara. Evidentohet që nevojitet koordinim më i mirë i punës ndërmjet DRSHKP dhe
Drejtorive Rajonale të Inspektoriatit të Punës në zbatim të detyrimeve ligjore. DRSHKP
Shkodër raporton se bën në mënyrë periodike “rikujtesë” për subjektet publike dhe
private për detyrimin ligjor që kanë për punësimin e personave me aftësi të kufizuara.
Një element i tillë është përfshirë nga kjo zyrë gjatë vitit 2010 edhe në kontratat
direkte të lidhura me punëdhënësit.
26 Ligji nr. 7986, datë 13.09.1995 “Për Inspektoriatin Shtetëror të Punës”, ndryshuar me ligjin nr. 8394, datë02.09.1998, “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 7986, datë 13.09.1995 “Për Inspektoriatin Shtetëror tëPunës” dhe ligjin nr. 8857, datë 07.02.2002, “Për inspektoriatin Shtetëror të Punes”.
79
Megjithatë nga DRSHKP, evidentohen një varg faktorësh të cilët pengojnë integrimin e
personave me aftësi të kufizuara në shoqëri përmes punësimit dhe formimit profesional. Të
tillë evidentohen; (1) tregu i punës i kufizuar;(2) bizneset janë të pandërgjegjësuara për
detyrimet që burojnë për to nga legjislacioni përkatës;(3) komuniteti në përgjithësi është
shumë paragjykues për aftësitë për punë të personave me aftësi të kufizuara;(4) moszbatimi
i kuadrit ligjor si nga subjektet shtetërore edhe nga ato private si dhe nevoja për përmirësimin
e mëtëjshëm të tij; (5) personat me aftësi të kufizuara nuk janë të arsimuar mjaftueshëm
për vende të caktuara pune; (6) personat me aftësi të kufizuara nuk janë të kualifikuar në
zanate të kërkuara; (7) kushte të papërshatshme pune për personat me aftësi të kufizuara;(8)
mungesë e indikatorëve specifikë për rregjistrimin e personave me aftësi të kufizuara si
punëkërkues në data-base e rregjistrimit të punëkërkuesve të papunë, rregjistrim ky bazuar
në aftësitë për punë të personave me aftësi të kufizuara.
Në funksion të zbatimit të politikave dhe kuadrit ligjor në nivel vendor por edhe në
funksion të zgjidhjes së problematikave të përmëndura më sipër, i rëndësishëm është
hartimi nga autoritetet përgjegjëse në nivel vendor i planeve të veprimit për nxitjen e
punësimit dhe formimit profesional të personave me aftësi të kufizuara. Këto plane
veprimi shërbejnë për të ridimensionuar rolin e institucioneve përgjegjëse për punësimin
dhe formimin profesional, por gjithashtu aktivizojnë dhe bëjnë eficentë mekanizmat nxitës
në nivel vendor për të arritur rezultate konkrete për punësim dhe formim profesional të
personave me aftësi të kufizuara si në sektorin publik ashtu edhe atë privat. Këtij qëllimi
i kanë shërbyer dy strategji lokale27 të hartuara gjatë vitit 2010 nga ekspertë të fushës me
mbështetjen e MPÇSSHB, SHSSH dhe UNFPA në dy rajone të vendit, në Fier dhe Durrës.
Raporti evidenton gjithashtu se gjatë vitit 2010, në nivel lokal ka nisur ndërrmarrja
e iniciativave në funksion të krijimit të kushteve për të zhvilluar programe lokale për
punësim dhe formim profesional të grupeve në nevojë, përfshirë edhe personat me
aftësi të kufizuara. I tillë është lançimi nga Bashkia e Tiranës28 i projektit “Rrjeti i
Punësimit Social”, i cili synon rritjen e kapaciteteve të grupeve në nevojë përmes
trajnimeve profesionale në zanate të caktuara (elektriçist, hidraulik, administrator dhe
babysitter), ndërmjetësimi për punësim i tyre si dhe ofrimi i mbështetjes për ngritjen e
bizneseve të vogla (parukeri, agjenci shërbimi, rrobaqepsi etj). Rrjeti për punësim social
mbetet i hapur për të gjithë aktorët e tjerë që veprojnë në këtë fushë dhe dëshirojnë të
angazhohen në këtë rrjet. Kohëzgjatja e këtij projekti do të jetë për një periudhë 2
vjeçare. Bashkia e Tiranës merr përsipër të luajë rolin e sekretariatit të rrjetit me qëllim
27 MPÇSSHB ( Nëntor 2010 ), Strategji zhvillimi për personat me aftësi të kufizuara në rajonin e Fierit.MPÇSSHB ( Nëntor 2010 ), Strategji likale për personat me aftësi të kufizuara “ Për një jetë më
cilësore për personat me afëtsi të kufizuara e familjet e tyre në qytetin e Durrësit.28 www.bashkiatirane.gov.al/opinione.
RAPORTMONITORIMI
80
koordinimin e shërbimeve të trajnimeve profesionale, kualifikimit dhe punësimit që
ofrohen nga OJF-të, Bashkia e Tiranës dhe aktorë të tjerë në kuadër të këtij projekti.
Në këtë kuadër një tjetër iniciativë është ajo e ndërmarrë gjatë vitit 2010 nga
Fondacioni Shqiptar për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuara (FSHDPAK) me
mbështetjen e Fondacionit Vodafone Albania për zbatimin e një projekti një vjeçar me
fokus "Punësimi i Personave me Aftësi të Kufizuara në Shqipëri". Projekti është duke u
zbatuar në qytetet, Tiranë, Durrës, Shkodër, Elbasan dhe Korçë. Ky projekt ka për
qëllim të thyejë barrierat në qëndrime e mentalitete, të rrisë shkallën e ndërgjegjësimit
të strukturave lokale dhe opinionit më të gjërë për të drejtën e personave me aftësi të
kufizuara për t'u punësuar përmes realizimit të një vlerësimi paraprak të nevojave të
tyre dhe tregut aktual të punës, si edhe të ofrojë disa modele konkrete të punësimit
përmes punësimit të 20 personave me aftësi të kufizuara në pesë qytete. Megjithë
vështirësitë në realizimin e qëllimit final, është bërë e mundur të krijohen disa modele.
Për të garantuar qëndrueshmëri në programet që garantojnë punësimin e individëve
me aftësi të kufizuara, është domosdoshmëri rishikimi dhe përmirësimi i kuadrit ligjor
dhe politikave që lidhen me këtë fushë. Në funksion të këtij qëllimi, si edhe për të
garantuar një ndërhyrje ndërsektoriale dhe sa më koherente, në nëntor të vitit 2010,
FSHDPAK me mbështetjen e USAID, ka nisur zbatimin e një programi dy vjeçar për
fuqizim ekonomik për personat me aftësi të kufizuara në Shqipëri.
Gjendja: Njëfarë progresi
Formimi profesional
Masa 2.1. Rishikimi i sistemit të rehabilitimit dhe formimit
profesional për personat me aftësi të kufizuara duke
patur parasysh evoluimin dhe kërkesat e tregut të punës.
Institucionet zbatuese: MPÇSSHB / Shërbimi Kombëtar i Punësimit
Gjetjet:
MPÇSSHB raporton se Sektori i Formimit Profesional pranë këtij institucioni është
duke punuar për realizimin e kësaj mase ndërkohë nuk jepen specifikime. Në zbatim të
kësaj mase SHKP raporton se gjatë vitit 2010 është ndërmarrë një studim “Studimi i
29 FSHDPAK, (Tiranë 2010), Raport vëzhgimi “Për një jetë dinjitoze përmes punës”.
81
Forcës së Punës nga këndvështrimi i ndërmarrjes” me qëllim për njohje më të mirë të
tregut të punës, të kërkesave dhe nevojave për aftësi nga subjektet private. Ky studim
është në fazën e përpunimit të të dhënave. Afati i përfundimit është deri në Qershor
2011. Priten rezultatet specifike mbi nevojat, kerkesat për aftësi të identifikuara nga
subjektet punëdhënëse. Rezultatet e këtij studimi do të shërbejnë për të rivlerësuar
programet e trajnimit profesional në përputhje me nevojat e tregut të punës. Në këtë
kuadër rezultatet do të shërbejnë për të vlerësuar nevojat për përshtatje të programeve
të trajnimit profesional me qëllim që prej tyre të përfitojnë aftësi për punë të kërkuara
edhe persona me aftësi të kufizuara. Një politikë e tillë do të kontribuojë në rritjen e
shanseve të personave me aftësi të kufizuara për tu punësuar në tregun e punës.
Në një vlerësim të bërë nga FSHDPAK29 evidentohet nga DRFPP të rajoneve Tiranë,
Korcë, Durrës, Elbasan, Shkodër se pranë qëndrave të formimit profesional janë të
rregjistruar 75 persona me aftësi të kufizuara si kursantë. Prej tyre 5 persona me aftësi
të kufizuar në Durrës, 58 në Elbasan dhe 12 në Shkodër. Vlerësohet se raporti i
kursantëve me aftësi të kufizuara kundrejt atyre pa aftësi të kufizuara është shumë i
vogël. Një fakt i tillë nxjerr në pah një varg problematikash të cilat pengojnë integrimin
e personave me aftësi të kufizuara pranë këtyre qëndrave. Drejtues të DRFPP në rajonet
në fokus të këtij raporti monitorimi evidentojnë si pengesa kryesore për formimin
profesional të PAK ; (1) nivelin e ulët arsimor të personave me aftësi të kufizuara; (2)
mungesën e transportit dhe ambjenteve të përshtatura në qëndrat që ofrojnë trainime
profesionale; (3) mentalitetin dhe opinionin paragjykues për aftësitë e personave me
aftësi të kufizuara; (4) mungesën e instruktorëve të trajnuar për të punuar në mënyrë
specifike me personat me aftësi të kufizuara; (5) programet e kurseve të formimit
profesional të hartuara jo në përputhje me nevojat e personave me aftësi të
kufizuara; (6)mungesën e kurrikulave të përshtatura sipas nevojave të personave
me aftësi të kufizuara; (7) mungesën e kurseve specifike për personat me aftësi të
kufizuara. Të gjitha këto problematika shërbejnë për tu patur në konsideratë gjatë
procesit të rishikimit të sistemit të formimit profesional për personat me aftësi të
kufizuara në periudhën në vijim.
Megjithatë gjatë vitit 2010, evidentohen hapa pozitivë në drejtim të liçensimit të
qëndrave të reja të formimit profesional për të ofruar trajnime për shërbime të munguara
më parë për personat me aftësi të kufizuara. Në këtë kuadër MPÇSSHB ka liçensuar
Shoqatën Kombëtare Shqiptare të Njerëzve që nuk Dëgjojnë (ANAD ) si qendër
profesionale për trajnimin e interpretëve të gjuhës së shenjave shqipe.
Gjëndja: Njëfarë progresi
RAPORTMONITORIMI
82
Masa 2.2. Zhvillimi i mundësive për punësim, këshillim profesional
dhe shërbime mbështetëse për personat me aftësi të
kufizuara në bashkëpunim me punëdhënësit.
Institucioni zbatues: MPÇSSHB / Shërbimi Kombëtar i Punësimit
Gjetjet:
MPÇSSHB raporton se është duke u punuar në drejtim të realizimit të kësaj mase
por mungesat kryesisht financiare nuk lejojnë përmbushjen e detyrimeve që rrjedhin
prej saj. SHKP evidenton përmes të dhënave që ofron se janë hartuar akte nënligjore
dhe vazhdon zbatimi i VKM-ve për nxitjen e punësimit nr. 47, nr. 48, nr.632 dhe nr.873
(të cituara më sipër) të cilat përfshijnë edhe trajtimin e shërbimet në ndihmë të personave
me aftësi të kufizuara, punëkërkues. Këto janë programe qeveritare aktive të lidhura
me:shërbimet e punësimit dhe të nxitjes së punësimit që mbështesin dhe nxisin
marëdheniet e bashkëpunimit me punëdhënësit privatë.
Megjithëse nga DRSHKP evidentohet se në to mungon infrastruktura e nevojshme
(burime humane dhe financiare) për realizimin e kësaj mase, ka përpjekje të
konsiderueshme për të orientuar personat me aftësi të kufizuara të paraqitur si punëkërkues
drejt tregut të punës si dhe pranë qëndrave të formimit profesional. Këto zyra kanë
ndërmjetësuar pranë subjekteve private, përsona me aftësi të kufizuara punëkërkues.
Në zbatim të kësaj mase DRSHKP Shkodër raporton se në kuadër të projektit të ILO
për nxitjen e punësimit ka njohur punëmarrësit me paketën përfituese në funksion të
punësimit të personave me aftësi të kufizuara.
Gjithashtu planet lokale të hartuara me mbështetjen e MPÇSSHB, SHSSH dhe
UNFPA në dy rajonet Durrës dhe Fier kanë ofruar modele përmes projekteve konkrete
për ridimensionimin e funksioneve të DRSHKP me qëllim ofrimin e këshillimit dhe
shërbimeve mbështetëse për personat me aftësi të kufizuara të rregjistruar si punëkërkues.
Gjendja: Progres
Arsimi gjithëpërfshirës
Masa 3.1. Hartimi i një kurrikule të re të shkollës së zakonshme,
që favorizon proçeset gjithëpërfshirëse
Institucioni përgjegjës: Ministria e Arsimit dhe Shkencës
83
Gjetjet:
Sipas ekspertëve të Ministrisë së Arsimit dhe Shkencës i gjithë sistemi arsimor
parauniversitar është në proces të reformës arsimore. Kjo reformë ka përfunduar për
arsimin e mesëm ku gjithëpërfshirja realizohet nëpërmjet futjes së kurrikulës me zgjedhje
të detyruar dhe të lirë. Kjo ka bërë që në varësi të vendndodhjes së shkollës, nxënësit
të marrin njohuri dhe të fitojnë shprehi për rritjen e sensibilitetit dhe sjelljeve të tyre
kundrejt personave me aftësi të kufizuara nga njëra anë dhe përfshirjes së tyre në
procesin arsimor.
Aktualisht MASH është në proces të thellimit të reformës kurrikulare në arsimin
bazë. Janë ngritur grupet e punës dhe po punohet për hartimin e “Kornizës së re
kurrikulare në arsimin bazë”.
Gjendja: Detyrimi është plotësuar,
por vazhdon puna për përmirësime të mëtejshme.
Masa 3.2. Përgatitja e një pakete me udhëzime praktike, materiale
didaktike dhe standarde integruese në ndihmë të
shkollave
Institucioni përgjegjës: Ministria e Arsimit dhe Shkencës
Gjetje:
Në kuadër të marrëveshjes së bashkëpunimit që MASH ka me Save the Children,
në veçanti për pilotimin e “Arsimit gjithëpërfshirës”, MASH dhe DAR përkatëse ku
zhvillohet projekti gjatë vitit 2010 kanë mbështetur përgatitjen e materialeve ndihmëse
për mësuesit që punojnë me fëmijë dhe nxënës me aftësi të kufizuara. Nga Save the
Children janë botuar dhe shpërndarë paketa me: broshurën për mësuesit “Të njohim
vështirësitë në të nxënë”, në tirazh 1000 kopje, broshurën për prindërit “Këshilla
praktike”, në tirazh 1000 kopje si dhe botimi “Një shkollë për të gjithë”. Në kuadrin e
projektit “Për Zhvillimin e Fëmijërisë së Hershme”, është botuar si bashkëpunim i Save
the Children dhe MASH, një udhëzues për mësuesit e kopshteve të cilët punojnë me
fëmijë të moshës 4-5 vjeç. Në këtë botim me titull “ Një botë për tu zbuluar”, promovohet
në një masë të konsiderueshme puna në kopshte me fëmijët me aftësi të kufizuara.
Botimi është realizuar në një tirazh 3000 kopje.
Gjendja: Progres
RAPORTMONITORIMI
84
Masa 3.3. Hartimi i një akti normativ, që rregullon punën me PEI-
në (plani edukativ i individualizuar) dhe saktëson
procedurat e pranimit dhe të vlerësimit fillestar e në
proces të nxënësve me aftësi të kufizuara
Institucioni përgjegjës: Ministria e Arsimit dhe Shkencës
Gjetje:
MASH raporton se formate të Planeve Edukative Individuale të punës me fëmijët me
aftësi të kufizuara, janë të shpërndara në DAR/ZA gjatë seancave të trajnimit kryesisht të
realizuara nga organizata Save the Children, por dhe të seancave të trajnimit të realizuara
me psikologët shkollorë në kuadër të projektit që MASH ka me organizatën “Terre des
hommes” për “ngritjen e sistemit të mbrojtjes së fëmijëve” si dhe trajnimeve të tjera të
bëra me psikologët shkollorë. Në detyrat e psikologut shkollor është shprehur qartazi që ai
së bashku me mësuesin e klasës ndërtojnë PEI.
Në zbatim të kësaj mase raportohet se është në përfundim procesi i përgatitjes së
draftit të ri të “Ligjit për Arsimin Parauniversitar” i cili ndër të tjera rregullon procedurat
për vlerësimin fillestar dhe vlerësimit në proces të nxënësve me aftësi të kufizuara.
Gjendja: Progres
Masa 3.4. Krijimi në shkollë i mjediseve burimore për punë më
specifike me grupe fëmijësh
Institucioni përgjegjës: Drejtoritë Arsimore Rajonale
Gjetje:
Në zbatim të kësaj mase të vetmet modele që ofrohen në drejtim të krijimit të
ambienteve burimore janë ato të ngritura në zbatim të projektit të organizatës Save the
Children30. Gjatë vitit 2010 në tre shkolla të zakonshme, në qytetet ku ky projekt është
fokusuar, Korçë, Vlorë dhe Gjirokastër janë ngritur ambiente burimore për të lehtësuar
punën individuale të mësuesve ndihmës me nxënësit me aftësi të kufizuara. Projekti ka
mundësuar pilotimin në strukturën e këtyre tre shkollave të tre mësuesve ndihmës për të
lehtësuar mësimdhënien për nxënësit me aftësi të kufizuara.
Gjendja: Progres i vogël
30 Projekti i organizatës Save the Children i realizuar në bashkëpunim me MASH, për gjithëpërfshirjene fëmijëve me aftësi të kufizuar në sistemin arsimor, është duke u zbatuar në nivel lokal (në qytetet Korçë,Vlorë dhe Gjirokastër ) nga organizata MEDPAK.
85
Masa 3.5. Përmirësime ligjore, lidhur me ngarkesën e mësuesit
dhe vlerësimin e tij financiar
Institucioni përgjegjës: Ministria e Arsimit dhe Shkencës
Gjetje:
Një risi shumë e rëndësishme në sistemin e arsimit parauniversitar është përgatitja e draftit të
ri të “Ligjit për arsimin parauniversitar”. Për herë të parë sanksionohen në këtë ligj vendosja në
sistemin arsimor e mësuesit ndihmës për fëmijët me aftësi të kufizuara. Gjithashtu për herë të
parë bazuar në këtë ligj ngrihet i gjithë sistemi identifikimit dhe orientimit të fëmijëve me aftësi të
kufizuara për t’ju siguruar mënyrën më të mirë të arsimimit të tyre në varësi të aftësisë së kufizuar.
Gjendja: Progres
Masa 3.6. Përgatitje buletinesh dhe materialesh të tjera ndihmëse
për mësuesit dhe prindërit
Institucioni përgjegjës: (a) Ministria e Arsimit dhe Shkencës; (b) Drejtoritë
Arsimore Rajonale; (c) OJQ
Gjetje:
Në zbatim të kësaj mase MASH raporton se në bashkëpunim edhe me organizatën
Save the Children është përgatitur paketa me: broshurën për mësuesit “Të njohim vështirësitë
në të nxënë”, broshurën për prindërit “Këshilla praktike”. Ato janë shpërndarë në 5 DAR
dhe nga një kopje e tyre do të shpërndahet në të gjitha DAR/ZA. Gjithashtu këto materiale
janë në faqe interneti dhe DAR/ZA njoftohen për ti gjetur dhe përdorur.
Gjendja: Njëfarë progresi
Masa 3.7. Regjistrimi me prioritet i te rinjve me aftësi të kufizuara
në shkollat e mesme profesionale
Institucioni përgjegjës: (a) Ministria e Arsimit dhe Shkencës; (b) Drejtoritë
Arsimore Rajonale
Gjetje:
Ministria e Arsimit dhe Shkencës nuk disponon të dhëna për numrin total të të
rinjve me aftësi të kufizuara të cilët ndjekin shkollat profesionale por ajo që konstatohet
në fillim të çdo viti shkollor lidhet me paraqitjen e kërkesave nga Shoqata e të verbërve
RAPORTMONITORIMI
86
për rregjistrimin e nxënësve të verbër në arsimin e mesëm. Për këtë MASH ka ofruar
mbështetje të plotë. Nxënësit e verbër regjistrohen kryesisht në shkollat e mesme
social kulturore të “Gjuhëve të huaja” dhe në shkollat artistike.
Gjendja: Progres shumë i vogël
Shkollat e arsimit special
Masa 4.1. Hartimi dhe zbatimi i programeve speciale integruese që
ofrojnë një përgatitje më të mirë sociale dhe praktike te
nxënësve.
Institucioni përgjegjës: Ministria e Arsimit dhe Shkencës
Gjetje:
Evidentohet nga ekspertë të MASH se në të gjitha shkollat e arsimit special ka lëndë mësimore
dhe organizohen veprimtari praktike që ndihmojnë në aftësimin e nxënësve për jetën apo në
pajisjen e tyre me shprehi pune që vlerësohen të jenë të dobishme për integrimin e tyre në punë.
Kështu në Institutin e nxënësve që nuk dëgjojnë ka mësime të posaçme të edukimit muzikor dhe
mësimit të veglave muzikore, mësim kompjuteri dhe mësim të gjuhëve të huaja. Në këtë institut
zhvillohen orë mësimi praktik për rregullimin e biçikletave, mësim kompjuteri dhe rrobaqepësi.
Ndërsa në shkollën “L. Gurakuqi” ka lëndë të quajtur aftësim për jetën ku nxënësit mësojnë
shprehi pune në rrobaqepësi dhe kopshtari. Gjithashtu, dhe në klasat e arsimit special në rrethe të
tjera ka mësime të veçanta që sigurojnë aftësimin e nxënësve me aftësi të kufizuara për jetën.
Gjendja: Progres
Masa 4.2. Sigurimi i lehtesirave si transport, etj, për fëmijët me
aftësi të kufizuara nga zonat më të largëta për të
ndjekur shkollat speciale
Institucioni përgjegjës: (a) Ministria e Arsimit dhe Shkencës; (b) Drejtoritë
Arsimore Rajonale; (c) Pushteti vendor
Gjetjet:
Ministria e Arsimit dhe e Shkencës ka akorduar gjatë vitit 2010 një fond afërsisht 400.000
milion lekë për të siguruar transportin e nxënësve ku përfshihen dhe nxënësit me aftësi të kufizuara.
87
Në përgjithësi shkollat e arsimit special kanë automjetin e tyre për t’ju ofruar shërbim transporti
nxënësve me aftësi të kufizuara. Atje ku bashkëpunimi i shkollës me organet e pushtetit vendor është
i mirë, vetë bashkitë kontribuojnë për sigurimin e automjetit për shkollat speciale. Megjithatë
drejtues të shkollave speciale raportojnë se ky fond është i pamjaftueshëm për të mundësuar transportin
e fëmijëve me aftësi të kufizuara nga zonat ruarale të rajoneve përkatëse. Ende mbetet problematikë
arsimimi i fëmijëve me aftësi të kufizuara nga zonat rurale të vendit. Shumë fëmijë me aftësi të
kufizuara nga këto zona, kryesisht të diagnostikuar me aftësi të kufizuara mendore, mbeten të izoluar
për shkak të transportit dhe pa asnjë shans për të ndjekur arsimin special. Transporti i përshtatur
mungon për nxënësit me aftësi të kufizuara në lëvizje, përdorues të karrigeve me rrota.
Gjendja: Njëfarë progresi
Masa 4.3. Krijimi shërbimeve te reja për kategori të veçanta
fëmijësh që nuk trajtohen (shërbime për fëmijët autikë,
etj)
Institucioni përgjegjës: (a) Ministria e Arsimit dhe Shkencës; (b) OJQ
Gjetjet:
Në zbatim të kësaj mase nga MASH raportohet se në përgjithësi nxënësit me aftësi të
kufizuara në varësi të shkallës së aftësisë së kufizuar ndjekin shkolla dhe klasa speciale ose
integrohen në shkolla të zakonshme. Ajo që vlerësohet si shërbim i ri nga ky institucion gjatë vitit
2010 është fakti që fëmijët autikë trajtohen në të dy format e sipërpërmendura. Kështu krahas
integrimit të tyre në shkollat e zakonshme, në shtator të vitit 2010, pranë Shkollës “L.Gurakuqi”
në Tiranë është hapur një klasë më nxënës autikë ku ofrohet një shërbim më i specializuar.
Gjendja: Njëfarë progresi
Shkollat dhe Kopshtet e integruara
Masa 5.1.& 5.2 Hapja e shkollave dhe kopshteve të integruara në të
gjitha qytetet kryesore të vendit
Institucioni përgjegjës: (a) Ministria e Arsimit dhe Shkencës; (b) njësitë e
pushtetit vendor
Gjetjet:
Në zbatim të këtyre dy masave në tabelën në vijim jepet një pasqyrë e plotë e
numrit të kopshteve dhe shkollave të integruara, model në kuadër të projektit të zbatuar
RAPORTMONITORIMI
88
nga Save thë Children në bashkëpunim me MASH në tre qytete të vendit. Në këto
kopshte dhe shkolla janë integruar 98 fëmijë me aftësi të kufizuara prej të cilëve
67.3% ( n=66 ) janë fëmijë me aftësi të kufizuara të përfshirë ne shkolla të zakonshme
dhe 32.7% (n=32 )janë fëmijë me aftësi të kufizuara të perfshirë në kopshte.
Në kuadër të Aksionit Kombëtar për braktisjen zero, për herë të parë, MASH ka
siguruar një bazë të dhënash për identifikimin e fëmijëve me aftësi të kufizuara në
arsimin 9-vjeçar, sipas llojit të aftësisë së kufizuar. Më vijim tabela pasqyron numrin e
fëmijëve me aftësi të kufizuara të përfshirë në shkollat e zakonshme të arsimit 9-vjeçar.
Këto të dhëna jepen të detajuara sipas rretheve në shkallë vendi.
Tabela 11: Kopshte dhe shkolla të zakonshme në qyetet Gjirakostër, Korçë
dhe Vlorë ku janë përfshirë nxënës me aftësi të kufizuara
Qyteti Shkolla 9-vjeçare KopshtiGjirokastër Urani Rumbo Nr.2
Çajupi Nr.6Naim Frashëri Nr.5Koto Hoxhi Nr.7
Korçë Asdreni Nr.1Demokracia Nr.2Naum Veqilharxhi Nr.9Sevasti Qiriazi Nr10
Vlorë Ismail Qemali Nr.3Ibrahim Kushta Nr.5Lef Sallata Nr.9Teli Ndini 1 Maj
Tabela 12: Numri i fëmijëve me aftësi të kufizuara, sipas aftësisë së kufizuar,
të përfshirë në shkolla të zakonshme në shkallë vendi
Nr. DAR/ZA Nxënës me AK në arsimin 9-vjeçar, në janar 2011
1 Berat 58 54 0 16 12 0 0 8 28 1
2 Bulqizë 192 190 0 13 11 18 56 17 74 1
3 Delvinë 34 11 0 8 2 1 1 1 1 1
4 Devoll 14 14 0 2 5 1 3 2 1 0
Gjit
hsej
Në
shko
llë
Mës
im n
ësh
tëpi
Men
dore
Fizi
ke(lë
vizo
re)
Men
dore
+fiz
ike
Pam
ore
Dëg
jimor
e
Të fo
lur
Autik
ë
89
5 Dibër 86 80 0 12 18 10 14 11 5 10
6 Durrës 35 35 2 8 16 6 2 0 0 1
7 Elbasan 37 31 0 17 0 9 3 1 0 1
8 Fier 108 100 0 41 45 3 4 3 1 12
9 Gramsh 162 162 0 33 10 12 85 1 21 0
10 Gjirokastër 2 0 0 0 0 2 0 0 0 0
11 Has 48 47 0 14 11 0 3 2 7 10
12 Kamëz 107 104 21 22 0 45 3 12 0
13 Kavajë 103 100 0 26 26 4 12 13 6 11
14 Kolonjë 21 21 0 7 6 0 7 1 0 0
15 Korçë 81 81 77 4 40 11 9 12 3 6
16 Krujë 4 0 0 0 0 0 0 0 0 0
17 Kuçovë 22 22 0 22 0 0 0 0 0 0
18 Kukës 39 30 0 4 14 0 9 3 0 0
19 Kurbin 39 39 0 9 3 17 8 1 0 1
20 Lezhë 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
21 Librazhd 106 75 8 3 4 5 2 2 1 0
22 Lushnjë 52 52 11 7 4 15 3 8 4 0
23 Malësi N 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
24 Mallakastër 2 0 0 2 0 0 0 0 0 0
25 Mat 2 0 0 0 2 0 0 0 0 0
26 Mirditë 64 62 0 12 18 5 21 2 5 1
27 Peqin 33 33 0 17 2 10 1 2 1 0
28 Përmet 75 75 0 8 11 1 38 6 4 7
29 Pogradec 17 17 0 7 2 4 0 1 2 1
30 Pukë 14 13 1 0 1 13 0 0 0 0
31 Sarandë 85 84 0 7 7 69 1 0 0 0
32 Skrapar 50 49 0 0 11 12 27 0 0 0
33 Shkodër 65 61 4 15 11 4 13 9 8 5
34 Tepelenë 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
35 Tirana B. 301 295 0 0 0 0 0 0 0 0
36 Tirana Rr 48 46 0 14 10 3 5 3 6 7
37 Tropojë 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
38 Vlorë 17 16 0 2 4 2 2 4 2 1
TOTALI 2123 1999 103 351 328 237 374 116 192 77
Gjendja: Progres
RAPORTMONITORIMI
90
Shërbimet mbështetëse psiko-sociale dhe edukative
Masa 6.1 & 6.2 Krijimi i shërbimeve psiko-pedagogjike dhe psiko-sociale
në shkollat e zakonshme në të gjitha rajonet e vendit
Institucioni përgjegjës: Ministria e Arsimit dhe Shkencës
Gjetjet:
Ekspertë të Ministrisë së Arsimit dhe Shkencës raportojnë se aktualisht shërbimi
psikologjik shkollor funksionon në të gjitha kopshtet dhe shkollat e arsimit 9 – vjeçar
dhe të mesëm të zonave urbane në 36 rrethe të vendit.
Gjendja: Progres
DISKUTIM
Punësimi dhe Formimi Profesional
Në këtë raport monitorimi vlerësohet të jenë bërë përpjekje nga institucionet përgjegjëse
në nivel qëndror dhe lokal, për të mundësuar zbatimin e detyrimeve që ato kanë për të
siguruar të drejtën për punësim dhe formim profesional të personave me aftësi të kufizuara.
Evidentohet progres në drejtim të evidentimit të personave me aftësi të kufizuara si
punëkërkues, pjesë e një studimi në shkallë vendi të bërë nga SHKP për të vlerësuar
nevojat e popullatës për punësim në përputhje me nevojat e tregut të punës. Gjithashtu
vërehet një shkallë më e lartë ndërgjegjësimi nga strukturat përgjegjëse për detyrimet që
burojnë për to nga kuadri politik dhe ligjor për nxitjen e punësimit dhe formimit profesional
të personave me aftësi të kufizuara. Kjo është reflektuar kryesisht në nivel vendor, ku
DRSHKP në disa rajone kanë ndërrmarrë veprime konkrete për të nxitur procesin e punësimit
dhe formimit profesional të personave me aftësi të kufizuara. Këto veprime kanë qenë të
fokusuara në drejtim të: (1) ndërgjegjësimit të subjekteve punëdhënëse publike dhe private
për detyrimet që ato kanë për punësim të personave me aftësi të kufizuara si dhe lehtësirat
që mund të përfitojnë në raste të punësimit të tyre; (2) këshillim-ndërmjetësimit të
personave me aftësi të kufizuara për tu punësuar pranë subjekteve private si dhe (3)
pasurimit të dokumentacionit për mbarvajtjen e këtij procesi. Megjithë këto përpjekje
DRSHKP nevojitet të ristrukturojnë aktivitetin e tyre për tu siguruar në vazhdimësi personave
me aftësi të kufizuara shërbime të këshillim – orientimit dhe ndërmjetësimit në tregun e
punës dhe qëndrat e formimit profesional.
91
Mungesa e Fondit Kombëtar të Punësimit vazhdon të pengojë zhvillimin e politikave
subvencionuese, të cilat u krijojnë lehtësira subjekteve private, për të punësuar persona
me aftësi të kufizuara në përputhje me nevojat dhe aftësitë për punë që ata kanë. Mungesa
e këtij fondi pengon gjithashtu mundësimin e alternativave të tjera të punësimit të personave
me aftësi të kufizuara të tilla si punësimi i mbrojtur. Nga të dhënat zyrtare vlerësohet se
ende numri i personave me aftësi të kufizuara të punësuar ka një përqindje pothuajse të
papërfillshme në raport me numrin përgjithshëm të punëkërkuesve të papunë të punësuar.
Modelet e punësimit dhe formimit profesional të personave me aftësi të kufizuara të
ofruara përmes projekteve të zbatuara nga shoqëria civile, në bashkëpunim me strukturat
përgjegjëse për punësimin dhe formimin profesional në nivel vendor, kanë rritur nivelin e
ndërgjegjësimit për detyrimet që të gjithë aktorët përgjegjës kanë në këtë drejtim si dhe
kanë krijuar premisa për zhvillimin e mekanizmave për mbarvajtje të këtij procesi. Edhe
për fushën e formimit profesional të personave me aftësi të kufizuara raporti evidenton se
nuk ka progres të dukshëm. Numri shumë i vogël i kursantëve me aftësi të kufizuara të
përfshirë në qëndrat e formimit profesional është tregues për ekzistencën e një varg
faktorësh të cilët pengojnë integrimin e personave me aftësi të kufizuara pranë këtyre
qëndrave. Ato evidentohen të lidhura më së shumti me mungesën e; (1) kurrikulave të
përshtatura; (2) instruktorëve të trajnuar për të mësuar persona me aftësi të kufizuara; (3)
kurseve specifike në përputhje me mundësitë për punë të personave me aftësi të kufizuara;
(4) mjediseve të përshtatura. Nevojitet rivlerësimi i aktivitetit të qëndrave të formimit
profesional me qëllim që personat me aftësi të kufizuara të jenë përfitues aktiv të tyre. Në
përfundim mund të thuhet, që megjithë hapat progresivë të evidentuar në këtë raport
monitorimi, punësimi dhe formimi profesional i personave me aftësi të kufizuar mbetet
ende problematikë e mprehtë për vetë personat me aftësi të kufizuara, familjarë të tyre si
dhe sfidë për të gjithë aktorët përgjëgjës nivel qëndror dhe lokal.
Tabela 13: Punësimi dhe Formimi Profesional
Masa
1.1. Studimi i gjendjes së punësimit të personaveme aftësi të kufizuara si dhe mundësitë e
punësimit të tyre në tregun e punës.
1.2. Nxitja dhe mbështetja për krijimin evendeve të mbrojtura të punës për personat
me aftësi të kufizuara dhe sigurimi i lëvizjes sëtyre në vende pune në tregun e hapur të punës.
InstitucionetpërgjegjëseMPÇSSHB /Shërbimi Kombëtar
i Punësimit
MPÇSSHB /Institutii Sigurimeve
Shoqërore
Gjendja epërparimitNjëfarëprogresi
Njëfarëprogresi
RAPORTMONITORIMI
92
Arsimimi i personave me aftësi të kufizuara
Mbështetur në gjetjet e këtij raporti monitorimi, për fushën e arsimimit të fëmijëve
me aftësi të kufizuara, në një pjesë të konsiderueshme të masave në zbatim të planit të
veprimit vërehet progres. Gjatë vitit 2010 një nga arritjet e MASH në fushën e arsimit
parauniversitar është hartimi i draftit të ri të ligjit “Për arsimin parauniversitar”. Ky draft
merr në konsideratë ndër të tjera, mbështetjen e praktikave bashkëkohore për zbatimin e
arsimit gjithëpërfshirës për fëmijët me aftësi të kufizuara në shkollat e zakonshme.
Në bashkëpunim me aktorë të shoqërisë civile dhe kryesisht organizatën Save the
Children, MASH ka vazhduar procesin e integrimit në shkollat dhe kopshtet e zakonshme
të fëmijëve me aftësi të kufizuara. Raporti evidenton rritje të numrit të fëmijëve me aftësi
të kufizuara të integruar në kopshte dhe shkolla të zakonshme. Gjithashtu në zbatim të
masave përkatëse të planit të veprimit të SKPAK, MASH ka punuar edhe për rritjen e
numrit të kopshteve dhe shkollave të integruara në shkallë vendi. Një ndërrmarrje e
rëndësishme nga MASH gjatë vitit 2010 evidentohet të jetë identifikimi i fëmijëve me
1.3. Reformimi i skemave të përfitimeve dhe
të pensioneve për personat me aftësi tëkufizuara për të shmangur konfliktet me
politikat aktuale të tregut të punës.
1.4. Ngritja e qendrave të speciale përpunësimin e personave me aftësi të kufizuara.
1.5. Gjetja e rrugëve efektive për të detyruarpunëdhënësit të zbatojnë kuadrin ligjor ekzistues
për punësimin e personave me aftësi të kufizuara.
2.1. Rishikimi i sistemit të rehabilitimit e formimitprofesional për personat me aftësi të kufizuara në
përputhje me kërkesat e tregut të punës.
2.2. Zhvillimi i mundësive për punësim,këshillim profesional dhe shërbime
mbështetëse për personat me aftësi tëkufizuara në bashkëpunim me punëdhënësit.
MPÇSSHB / Instituti
i SigurimeveShoqërore
MPÇSSHB /Shërbimi Kombëtar
i Punësimit / OJQ
MPÇSSHB /Shërbimi Kombëtar
i Punësimit
MLSAEO/Shërbimi Kombëtar
i Punësimit
MLSAEO / ShërbimiKombëtar i
Punësimit
Progres
Progresshumë i
vogël
Njëfarëprogresi
Njëfarëprogresi
Progres
93
aftësi të kufizuara, bazuar në llojin e aftësisë së kufizuar, të cilët mësojnë në shkolla të
zakonshme. Ky vlerësim do të shërbejë për të planifikuar shërbime në mbështetje të
gjithëpërfshirjes së plotë të këtyre nxënësve me aftësi të kufizuara në shkollat e zakonshme
në përputhje me nevojat specifike që ato kanë.
Vlerësohet në raport se projekti i zbatuar nga organizata Save the Children ka mundësuar
pilotimin e elementëve të rinj në mbështetje të zbatimit në praktikë të arsimit gjithëpërfshirës
për fëmijët me aftësi të kufizuara. Të tillë elemente janë; (1) krijimi në shkollat e zakonshme
i ambienteve burimore për të mundësuar punë individuale jashtë orës së mësimit me
nxënësit me aftësi të kufizuara, (2) vendosja në tre shkolla të zakonshme e mësuesit
ndihmës si dhe (3) përshtatshmëria e pjesshme e mjediseve të shkollave të zakonshme në
fokus të projektit. Ndërhyrjet e reja në praktikat e arsimit gjithëpërfshirës do të shërbejnë
për të orientuar dhe mbështetur zbatimin në të ardhmen të kuadrit ligjor për arsimin
gjithëpërfshirës të fëmijëve me aftësi të kufizuara. Në funksion të përmirësimit të cilësisë
së shërbimit të ofruar për nxënësit me aftësi të kufizuara në shkolla të zakonshme MASH
në trajnimet e realizuara për mësuesit ka ofruar modele të PEI për nxënësit me aftësi të
kufizuara si dhe modele të punës që duhet kryer për zbatimin e tyre.
Rritja e numrit të psikologëve shkollorë të përfshirë në shkollat e zakonshme është një
element tjetër i rëndësishëm në drejtim të përmirësimit të cilësisë së shërbimit të ofruar
për nxënësit me aftësi të kufizuara në shkollat e zakonshme.
Në mbështetje të praktikave të arsimit gjithëpërfshirës vlerësohet se është punuar për
përgatitjen dhe botimin e materialeve udhëzuese në ndihmë të mësuesve dhe prindërve të
fëmijëve me aftësi të kufizuara. Megjithatë ato ende mbeten të pakta si në numër ashtu
edhe në tituj. Raporti evidenton si problematikë pajisjen e shkollave me tekste të përshtatura
për nxënësit me aftësi të kufizuara si dhe materiale didaktike në ndihmë të mësuesve që
punojnë drejtpërsëdrejti me këta nxënës.
Megjithëse është punuar në drejtim pasurimit të programeve mësimore të shkollave
speciale me lëndë të cilat synojnë aftësimin për jetën të nxënësve me aftësi të kufizuara
të cilët i frekuentojnë ato, raporti evidenton domosdoshmërinë e rivlerësimit të programeve
të këtyre shkollave në përputhje me nevojat specifike të nxënësve. Evidentohet gjithashtu
se transporti i fëmijëve me aftësi të kufizuara nga zonat rurale për të ndjekur shkollat
speciale është ende i vështirë. Fëmijët me aftësi të kufizuara të këtyre zonave për mungesë
transporti mbeten të izoluar dhe nuk përfitojnë asnjë lloj arsimimi.
Gjithashtu pranë MASH nuk ka informacion për numrin e të rinjve me aftësi të kufizuara
të cilët mund të ndjekin shkollat profesionale. Mungon një vlerësim në shkallë vendi për
këtë problematikë. Raporti evidenton se gjatë vitit 2010 janë krijuar shërbime të reja për
mësimdhënien për fëmijët autikë. Mësimdhënia për nxënësit autikë realizohet si në
shkollat e zakonshme ashtu dhe në ato të arsimit special.
RAPORTMONITORIMI
94
Në përfundim mund të thuhet se gjatë vitit 2010 janë bërë përpjekje të
konsiderueshme nga MASH dhe aktorë të tjerë të shoqërisë civile për të siguruar të
drejtën për arsimim të fëmijëve me aftësi të kufizuara.
Tabela 14: Arsimi gjithëpërfshirës
Masa
3.1. Hartimi i një kurrikule të re teshkolles se zakonshme që favorizonproceset gjithëpërfshirese.
3.2. Përgatitja e një pakete me udhëzimepraktike, materiale didaktike dhe standardeintegruese ne ndihme te shkollave.
3.3. Hartimi dhe miratimi i aktit normativ qërregullon Planin Edukativ Individual (PEI) dhesaktëson procedurat e pranimit të nxënësve menevoja të veçanta si edhe procedurat evlerësimit të tyre.
3.4. Krijimi në shkollat e zakonshme temjediseve burimore për të punuar menxënësit me nevoja të veçanta.
3.5. Përmirësimi i dispozitave ligjore përngarkesën dhe vlerësimin financiar të mësuesveqë merren me nxënësit me nevoja të veçantanë shkolla të integruara.
3.6. Përgatitja e buletineve dhematerialeve të tjera ndihmëse për mësuesitdhe prindërit.
3.7. Trajtimi si prioritet i regjistrimit tëfëmijëve me aftësi të kufizuara në shkollatprofesionale.
InstitucionetpërgjegjëseMinistria e Arsimitdhe Shkencës
Ministria e Arsimitdhe Shkencës
Ministria e Arsimitdhe Shkencës
Drejtoritë ArsimoreRajonale
Ministria e Arsimitdhe Shkencës
Ministria e Arsimitdhe ShkencësDrejtoritë ArsimoreRajonale / OJQ
Ministria e Arsimitdhe ShkencësDrejtoritë ArsimoreRajonale
Gjendja epërmarimitDetyra e plotësuar,por vazhdon punapër përmirësimetë mëtejshme
Progres
Progres
Progres i vogël
Progres
Njëfarë progresi
Progres shumë ivogël
95
4.1. Hartimi e zbatimi i programeve integruese përnxënësit me aftësi të kufizuara në shkollat e arsimitspecial. Programi do ofrojë mundësi për zgjerimin eaftësive sociale e praktike përmes veprimtarive.
4.2. Sigurimi i transportit të nxënësve me aftësitë kufizuar nga zonat rurale për në shkollat earsimit special.
4.3. Krijimi i sherbimeve te reja per kategori tevecanta femijesh qe nuk trajtohen (sherbime perfemijet autiste).
5.1. & 5.2 Hapja e shkollave dhe kopshteve tëintegruara në të gjitha qytetet kryesore të vendit.
6.1. & 6.2 Krijimi i shërbimeve psikopedagogjike dhepsiko-sociale në shkollat e zakonshme duke dukembuluar keshtu te gjitha rajonet e vendit.
Ministria e Arsimitdhe Shkencës
Ministria e Arsimitdhe ShkencësDrejtoritë arsimorePushteti vendor
Ministria e Arsimitdhe ShkencësOJQ
Ministria e Arsimitdhe ShkencësPushteti vendor
Ministria e Arsimitdhe Shkencës
Progres
Njëfarëprogresi
Njëfarëprogresi
Progres
Progres
REKOMANDIME
Punësimi dhe Formimi Profesional
Bazuar në gjetjet e këtij raporti monitorimi dhe me qëllim përmirësimin e situatës së
identifikuar në vijim renditen disa rekomandime për tu patur në vëmëndje nga strukturat në
nivel qëndror dhe lokal, përgjegjëse për hartimin dhe zbatimin e politikave dhe legjislacionit në
fushën e punësimit dhe formimit profesional të personave me aftësi të kufizuara.
1. MPÇSSHB dhe SHKP duhet të ndërrmarrin masa konkrete për zbatimin e kuadrit
politik dhe ligjor për nxitjen e punësimit të personave me aftësi të kufizuara në
tregun e hapur të punës.
2. MPÇSSHB dhe SHKP duhet të rishikojnë kuadrin ligjor me qëllim pasurimin e tij
me akte nënligjore për të siguruar punësimin dhe trajnimin profesional të personave
me aftësi të kufizuara.
3. DRSHKP duhet të ridimensionojnë aktivitetetin e tyre për të ofruar shërbime të
RAPORTMONITORIMI
96
këshillim-orientimit dhe ndërmjetësimit në punë dhe formim profesional të personave
me aftësi të kufizuara në rajonet përkatëse.
4. Planifikimi dhe akordimi fondeve në nivel vendor me qëllim realizimin e
përshtatshmërisë ndërtimore të ndërtesave të DRSHKP për të mundësuar aksesin
në to pa barriera të personave me aftësi të kufizuara.
5. Domosdoshmëria e planifikimit të fondeve për ngritjen e kapaciteteve të specialistëve
në nivel qëndror dhe lokal të cilët janë aktorët përgjegjës për implementimin e
politikave të punësimit dhe formimit profesional të personave me aftësi të kufizuara.
6. Ngritja e Fondit Kombëtar të Punësimit duhet të jetë prioritet me qëllim mbështetjen
financiare të ndërhyrjeve të nevojshme për të lehtësuar procesin e punësimit të personave
me aftësi të kufizuara dhe mbështetjen e alternativave të tjera të punësimit të të tyre.
7. Domosdoshmëria e rivlerësimit të politikave dhe programeve të qëndrave publike të
formimit profesional me qëllim përfshirjen në to edhe të personave me aftësi të kufizuara.
Arsimimi i personave me aftësi të kufizuara
Rekomandimet e mëposhtme kanë të bëjnë me arsimimin e fëmijëve me aftësi të
kufizuara në shkollat e zakonshme dhe në arsimin special:
1. Ministria e Arsimit dhe Shkencës duhet të nxisë miratimin me prioritet të draft -
ligjit “Për Arsmin Parauniversitar”.
2. Ministria e Arsimit dhe Shkencës të përgatisë një paketë me akte nënligjore në
zbatim të ligjit “Për Arsimin Parauniversitar”.
3. Ministria e Arsimit dhe Shkencës bazuar në detyrimet ligjore të planifikojë buxhete për
të mbështetur DAR për përballim të kostove shtesë që kërkon implementimi i praktikave
të reja të arsimit gjithëpërfshirës në sistemin arsimor parashkollor dhe atë shkollor.
4. Ministria e Arsimit dhe Shkencës, të planifikojnë me prioritet sigurimin dhe
shpërndarjen në shkolla të zakonshme të materialeve didaktike të përshtatshme
për të punuar me nxënësit me aftësi të kufizuara.
5. Ministria e Arsimit dhe Shkencës të vazhdojë procesin e zgjerimit në numër të
kopshteve dhe shkollave të integruara në të gjithë vendin.
6. Ministria e Arsimit dhe Shkencës dhe DAR të identifikojnë në terma financiarë
nevojat për transport plotësues për fëmijët nga zonat rurale që ndjekin shkollat
zakonshme dhe ato speciale.
7. MASH në bashkëpunim me MPÇSSHB duhet të ndërrmarrin një studim për
vlerësimin e nevojave të të rinjve me aftësi të kufizuara për të ndjekur arsimin në
shkollat e mesme profesionale.
97
FUSHA IV. NGRITJA E KAPACITETEVE
Në SKPAK, ngritja e kapaciteteve në fushën e aftësisë së kufizuar përfshin aspektet
e mëposhtme: (a) edukimin e përfaqësuesve të shtetit që marrin pjesë në procesin
legjislativ dhe ekzekutiv në nivel të qeverisjes qendrore e lokale; (b) krijimin e një
strukture për monitorimin e zbatimit të SKPAK; (c) trajnimin e duhur të të gjithë atyre
që ofrojnë shërbime për personat me aftësi të kufizuar në fushën e shëndetësisë,
riaftësimit, shërbimeve sociale, të arsimit, punësimit, trajnimit profesional dhe të
argëtimit; dhe (d) pjesëmarrjen aktive të personave me aftësi të kufizuara dhe të
pjesëtarëve të familjeve të tyre në proceset vendimarrëse që kanë ndikim në jetën e
tyre. Objektivi për këtë fushë është si më poshtë:
Rritja e kapaciteteve të strukturave që punojnë me aftësinë e kufizuar, nëpërmjet
ngritjes së strukturave të reja administrative, përmirësimit të nivelit të strukturave
ekzistuese dhe rritjes së kapacitetit të stafeve.
REZULTATET
Raportimi i rezultateve ofron informacion mbi progresin për zbatimin e Planit Kombëtar
të Veprimit të SKPAK në vitin 2010, duke raportuar gjetjet për çdo masë të planifikuar.
Meqenëse në Planin Kombëtar të Veprimit nuk ishin përfshirë të gjitha aspektet e
trajtuara në SKPAK, në këtë raport është ofruar informacion shtesë për drejtimet që
nuk janë marrë në konsideratë.
RAPORTMONITORIMI
98
ZBATIMI I DETYRIMEVE TE VITIT 2010,
PERCAKTIMI I DETYRIMEVE TE ARDHSHME
Masat e Planit të Veprimit
Masa 1.1. Ngritja e një strukture për monitorimin e Strategjisë
Kombëtare të Personave me Aftësi të Kufizuara.
Institucioni zbatues: MPÇSSHB
Gjetjet:
Struktura për monitorimin e Strategjisë Kombëtare për Personat me Aftësi të
Kufizuara është ngritur në nivel qendror dhe është raportuar edhe në raportet paraardhëse.
Gjatë vitit 2010 strukturat vendimmarrëse në nivel qendror nuk janë takuar rregullisht
për të përcaktuar politikat në këtë fushë siç kërkohet nga SKPAK. Në vitin 2010
Këshilli Kombëtar i Çështjeve të Aftësisë së Kufizuar u mblodh vetëm një herë (në vend
të tre herëve që kërkohet nga strategjia).
Sekretariati Teknik pranë MPÇSSHB, ka funksionuar përgjatë disa muajve të vitit
2010, për t´iu nënshtruar paskëtaj një ristrukturimi rrënjësor të stafit drejtues e
mbështetës, por edhe të planeve e detyrave konkrete. Si rezultat i ristrukturimit të tij,
Sekretariati Teknik ende nuk ka përgatitur e botuar raportin vjetor për vitin 2010 dhe
nuk e ka thelluar punën e tij në institucionalizimin e pikave të kontaktit në të gjitha
bashkitë e vendit. Persona përgjegjës për problematikat e aftësisë së kufizuar
vazhdojnë të jenë aktivë në të gjitha institucionet qëndrore, të cilat janë përgjegjese
për zbatimin e SKPAK. Vazhdon të mbetet problem angazhimi i tyre edhe në
shumë çështje të tjera në institucionet ku ato punojnë, duke lënë aftësinë e kufizuar
si një problematikë fundore.
Gjatë vitit 2010, OSBE dhe Këshilli Britanik ndërmorrën një inisiativë për të fuqizuar
Këshillin Kombëtar Ndërministror të Çështjeve të Aftësisë së Kufizuar. Inisiativa u ndërmorr
në kuadër të projektit “Fuqizimi i Kapaciteteve Institucionale të Këshillit Shqiptar për
Çështjet e Aftësisë së Kufizuara”. Qëllimi i projektit ishte mbështetja e Këshillit Kombëtar
në hartimin e zhvillimit të kuadrit të tij strategjik, si edhe mbledhja dhe zhvillimi i
praktikave më të mira për bashkëpunimin, lobimin dhe avokimin, ne funksion të mbrojtjes
të së drejtave të personave me aftësi të kufizuara.
Gjendja: Progres i mirë
99
Masa 1.2. Ngritja dhe forcimi i strukturave të reja në nivel qarku për
të bërë vlerësimin shumë disiplinor (fizik, shëndetësor dhe
social) të personave me aftësi të kufizuara.
Institucionet zbatuese: (a) Ministria e Punës, Çështjeve Sociale dhe Shanseve të
Barabarta; (b) Shërbimi Social Shtetëror
Gjetjet:
Komisioni Mjekësor për Caktimin e Aftësisë për Punë (KMCAP) ende vazhdon të
përqendrohet mbi nevojat mjekësore që përcaktojnë të drejtën për përfitime nga shteti.
Ndryshimet e bëra përmes Ligjit 9935 “Për ndihmën dhe shërbimet shoqërore” gjatë
vitit 2010, nuk trajtuan domosdoshmërinë për vlerësimin nga këndvështrimi
multidisiplinor. Propozimet e bëra në këtë ligj nga shoqëria civile mbi përmirësimet në
funksion të ngritjes të komisioneve multidisiplinare për vlerësimin e aftësisë të kufizuar,
mundësinë e dhënies së pagesës së përshkallëzuar sipas rëndesës së diagnozave dhe
rishikimi i rregullores së vlerësimit të personave me aftësi të kufizuara, bazuar në
Manualin Ndërkombëtar për Klasifikimin e Funksioneve, të aftësisë së kufizuar dhe
Shëndetit (ICF), nuk u morën në konsideratë.
Gjendja: Asnjë progres
Masa 1.3. Ngritja e qendrës për ekspertizë shëndetësore pranë Drejtorisë
së Përgjithshme të Institutit të Sigurimeve Shoqërore dhe
modernizimi i drejtorive rajonale. (0.5 milion Euro)
Institucionet zbatuese: (a) Ministria e Punës, Çështjeve Sociale dhe Shanseve të
Barabarta; (b) Instituti i Sigurimeve Shoqërore
Gjetjet:
Qendra e Ekspertizës Mjekësore në Drejtorinë e Përgjithshme të Institutit të
Sigurimeve Shoqërore ende nuk është ngritur. Instituti i Sigurimeve Shoqërore raporton
se vazhdon komisionimi i invalidëve të punës, sipas skemës së ngritur që prej vitit
1993. Përfaqësuesit e këtij institucioni informuan se janë rikonstruktuar zyrat në 35
Drejtori Rajonale dhe Agjensi Lokale të ISSH, duke i bërë ato më të aksesueshme për
personat me aftësi të kufizuara e familjet e tyre.
Gjendja: Njëfarë progresi
RAPORTMONITORIMI
100
Masa 1.4. (a) Rritja e kapacitetit të burimeve njerëzore në
Shërbimin Shtetëror të Punësimit në nivel qendror dhe
lokal përmes trajnimit për t’i ofruar mbështetje psiko-
sociale stafit që punon në Qendrat e Formimit
Profesional. (b) Hapja e kurseve të formimit profesional
për përgatitjen e profesionistëve në fushat e riaftësimit
fizik, psikologjik dhe profesional për persona me aftësi të
kufizuara.
Institucionet zbatuese: (a) Ministria e Punës, Çështjeve Sociale dhe Shanseve të
Barabarta; (b) Shërbimi Kombëtar i Punësimit.
Gjetjet:
Nga Shërbimi Kombëtar i Punësimit raportohet se nuk janë kryer trajnime specifike
në sferën e aftësisë së kufizuar, por në kuadër të projekteve të financuara nga donatorë,
stafet e Zyrave Rajonale të Punësimit e Formimit Profesional, kanë marrë pjesë në
trajnime të lidhura me aftësinë e kufizuar, të cilat kanë ndikuar në zhvillimin i kapaciteteve
këshilluese për të punuar me grupe të vecanta, përfshirë edhe personat me aftësi të
kufizuara. Duhen përmendur këtu inisiativat e Fondacionit Vodafone Albania dhe FSHDPAK
në Tiranë, Durrës, Korcë, Elbasan, Shkodër; AlbVet në Tiranë e Elbasan; Shërbimi
Social Shtetëror (përmes UNFPA) në Durrës e Fier.
Nuk janë hapur kurse të formimit profesional për përgatitjen e profesionistëve, të
cilët do të mund të kontribuonin në fushat e riaftësimit fizik, social, psikologjik e
profesional të personave me aftësi të kufizuara.
Gjendja: Njëfarë progresi
Zhvillime të tjera të rëndësishme
Departamenti i Trajnimit dhe Projekteve pranë SHSSH raporton se në kuadër të
Letrës së Mirëkuptimit ndërmjet Ministrisë së Punës, Çështjeve Sociale dhe Shanseve
të Barabarta dhe Fondit të Kombeve të Bashkuara për Popullsinë, UNFPA, Shërbimi
Social Shtetëror zbatoi projektin me titull “Ngritja e kapaciteteve të strukturave
te pushtetit vendor (Bashki/Qark) dhe stafeve te Shërbimit Social Shtetëror për
implementimin e standarteve dhe legjislacionit ne fushën e përkujdesit shoqëror”.
Gjatë vitit 2010 u realizua trajnimi mbi zbatimin e standardeve te miratuara të
qendrave të përkujdesit për personat me aftësi te kufizuar. Drejtuesit, punonjësit
101
socialë, kujdestarët në institucione të përkujdesit si edhe inspektorët e Shërbimit
Social Shtetëror dhe Zyrave Rajonale ishin përfitues prej 12 ditëve të trajnimit të
realizuara. Numri pjesëmarrësve në trajnimet e zhvilluara gjatë vitit 2010, ishte
180 punonjës.
Po në kuadër të bashkëpunimit me UNFPA, Shërbimi Social Shtetëror zbatoi
projektin “Planifikim në nivel lokal për të drejtat e personave me aftësi të kufizuara”.
100 përfaqësues të institucioneve përgjegjëse lokale për aftësinë e kufizuar në
fusha të shërbimeve sociale, punësimit e formimit profesional, përshtatshmërisë,
arsimit morën pjesë në një cikël trajnimi gjashtë ditor, të zhvilluar në qytetet e
Durrësit dhe Fierit. Për të vazhduar më tej këtë inisiativë, pjesëmarrës të
institucioneve lokale e rajonale të Durrësit dhe Fierit morën pjesë në një proces
interaktiv të hartimit të hartimit të strategjive lokale në fushën e aftësisë së
kufizuar në rajonet përkatëse. Fuqizimi i kapaciteteve të strukturave përgjegjëse
për aftësinë e kufizuar ishte pjesë e objektivave dhe masave konkrete në të katër
fushat prioritare të strategjive lokale për aftësinë e kufizuar (shërbimet, punësimi
e formimi profesional, arsimi, përshtatshmëria).
Në Korrik 2010, UNDP me mbështetje nga Fondi i Koherencës “Një OKB”, si
edhe në bashkëpunim me MPÇSSHB e FSHDPAK, inicioi një projekt i cili synonte
në fuqizimin e kapaciteteve për të arritur përfshirjen sociale dhe për të nxitur
zbatimin e të drejtave të personave me aftësi të kufizuara në Shqipëri, duke
mbështetur ratifikimin e Konventës për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuara
(KDPAK) dhe Protokollit të saj Opsional. Një prej komponentëve të projektit është
fuqizimi i kapaciteteve të strukturave qëndrore e vendore, Avokatit të Popullit,
Komisionerit për Mbrojtjen nga Diskriminimi, shoqërisë civile për të njohur e
zbatuar të drejtat e përgjegjësitë, të cilat burojnë nga KDPAK.
Ministria e Shëndetësisë raporton se gjatë vitit 2010, me mbështetjen e Caritas-
it Shqiptar është kryer trajnimi i mjekëve të familjes për qendrat shëndetësore të
rretheve Shkodër, Krujë dhe Laç (15-20 mjekë për çdo rreth), lidhur ky me specifikat
e trajtimit të personave me aftësi të kufizuara në kushte ambulatore dhe shtëpie.
Organizata Kombëtare e Personave që nuk dëgjojnë, raporton të ketë vazhduar
trajnimin e interpretëve të gjuhës së shenjave përgjatë vitit 2010, përmes mbështetjes
së Qeverisë Finlandeze.
Gjatë kësaj periudhe, 167 mësues e specialistë të Drejtorive Rajonale Arsimore,
psikologë të 12 kopshteve e 12 shkollave të qyteteve Vlorë, Korçë e Gjirokastër u
përfshinë në trajnime në realizuara në kuadrin e projekteve të organizatës Save the
Children. Trajnimet synonin të përmirësonin performancën e të punuarit me fëmijët me
aftësi të kufizuara të përfshirë në kopshte e shkolla normale.
RAPORTMONITORIMI
102
DISKUTIM
Masat e planifikuara për zbatimin e SKPAK në fushën e ngritjes së kapaciteteve nuk
përfshijnë të gjitha aspektet e përkufizimit të paraqitur në tekstin e strategjisë. Për
këtë arsye situata e paraqitur në këtë studim nuk është e plotë. Sipas metodologjisë së
përdorur, në studim u përfshinë vetëm masat e parashikuara në Planin Kombëtar të
Veprimit. Rezultatet tregojnë se vetëm një prej masave të planifikuara shënoi progres
dhe një tjetër masë shënoi njëfarë progresi gjatë viti 2010. Kjo do të thotë që realizimi
i masave në këtë fushë është arritur në nivelin 45%.
Tabela 15: Ngritja e kapaciteteve
Masa
1.1. Ngritja e një strukture për monitorimin e
Strategjisë Kombëtare të Personave me Aftësi tëKufizuar
1.2. Ngritja dhe forcimi i strukturave të reja në
nivel qarku për të bërë vlerësiminshumëdisiplinor (fizik, shëndetësor dhe social) të
personave me aftësi të kufizuar.
1.3. Ngritja e qendrës për ekspertizëshëndetësore pranë Drejtorisë së Përgjithshme të
Institutit të Sigurimeve Shoqërore dhemodernizimi i drejtorive rajonale (0.5 milion
Euro)
1.4. Rritja e kapacitetit të burimeve njerëzore nëShërbimin Shtetëror të Punësimit në nivel
qendror e lokal përmes trajnimit për t'u ofruarmbështetje psiko-sociale stafit që punon në
Qendrat e Formimit Profesional. Hapja e kursevetë formimit profesional për përgatitjen e
profesionistëve në fushat e riaftësimit fizik,social, psikologjik dhe profesional të personave
me aftësi të kufizuar.
InstitucionetpërgjegjëseMPÇSSHB
MPÇSSHB
Shërbimi SocialShtetëror
MPÇSSHBInstituti i
SigurimeveShoqërore
MPÇSSHBShërbimi
Kombëtar iPunësimit
Gjendja epërparimitProgres i
mirë
Asnjë
progres
Njëfarëprogresi
Njëfarëprogresi
103
REKOMANDIME
Ngritja e kapaciteteve është një element shumë themelor për të arritur sukses në
përmirësimin e cilësisë së jetës së personave me aftësi të kufizuara dhe për përfshirjen
e tyre në shoqërinë shqiptare. Më poshtë janë disa rekomandime që mund të ndihmojnë
në arritjen e objektivave të përcaktuara nga SKPAK:
1. Zgjerimi i Këshillit Kombëtar të Aftësisë së Kufizuar, duke rritur përfaqësimin
dhe pjesëmarrjen e aktorëve nga bota akademike dhe organizatat që ofrojnë
shërbime dhe avokati.
2. Fuqizimi i Këshillit e Sekretariatit Teknik, sipas udhëzimeve të raportit të hartuar
nga OSCE dhe Këshilli Britanik.
3. Marrja e masave të domosdoshme për të vazhduar procesin e ngritjes së rrjetit
të bashkëpunëtorëve të Sekretariatit Teknik në të gjitha nivelet (qendrore,
rajonale, lokale). Planifikimi i burimeve financiare për trajnimin e anëtarëve të
rrjetit.
4. Procesi i vlerësimit të aftësisë së kufizuar duhet të ndryshojë në mënyrë rrënjësore
për të garantuar realizimin dhe respektimin e të drejtave të personave me aftësi
të kufizuar. Duhet të merren masa për të trajnuar stafin e përfshirë në procesin
e vlerësimit.
5. Inkurajimi dhe mbështetja e inicijimit së diplomave të reja në arsimin e lartë
për profesione të reja në fushën e aftësisë së kufizuar, të tilla si këshillues për
riaftësimin profesional, terapistë të të folurit, muzikës, artit.
6. Planifikimi i burimeve financiare për të mbështetur trajnimin sistematik të
personelit që është përgjegjës për aftësinë e kufizuar në nivel qendror, rajonal
dhe lokal, në vazhdim të inisiative të filluara nga MPCSSHB gjatë vitit 2010.
7. Promovimi i konceptit të gjithëpërfshirjes në të gjitha politikat, programet dhe
projektet e hartuara për personat me aftësi të kufizuara si dhe në projekte dhe
programe që lidhen dhe ndikojnë jo në mënyrë të drejtpërdrejtë me ta.
RAPORTMONITORIMI
104
105
FUSHA V. KUADRI LIGJOR DHE PUNA KERKIMORE
Fusha e kuadrit ligjor dhe punës kërkimore përmban gjashtë objektiva që synojnë
në: a) përmirësimi i jetës së personave me aftësi të kufizuara, duke garantuar barazi
dhe akses në shërbime; b) inkurajimi dhe mbështetja e studimeve që do të ndihmojnë
në përmirësimin e politikave ekzistuese sociale për personat me aftësi të kufizuara dhe
në hartimin e legjislacionit të ri. Objektivat janë hartuar si më poshtë:
1. Sigurimi i barazisë së plotë për personat me aftësi të kufizuara përmes
përmirësimeve të kuadrit ligjor mbi shërbimet sociale, arsimin, strehimin dhe
telekomunikacionin.
2. Thjeshtëzimi i procedurave dhe aksesi në procesin e vlerësimit të personave me
aftësi të kufizuara.
3. Sigurimi i informacionit dhe të dhënave përkatëse dhe të përditësuara mbi
numrin, tipologjinë dhe gjendjen sociale të personave me aftësi të kufizuara.
4. Mbështetja e programeve kërkimore për çështje ekonomike, sociale dhe të
riaftësimit të personave me aftësi të kufizuara.
5. Përgatitja dhe shpërndarja e informacionit në nivel kombëtar, rajonal dhe lokal
mbi personat me aftësi të kufizuara.
6. Mbështetja e programeve edukative kundër diskriminimit të personave me aftësi
të kufizuara.
REZULTATET
Në këtë fushë të strategjisë, do të trajtojmë çdo masë të këtyre objektivave, sipas
aktorëve përgjegjës për realizimin e tyre. Duhen theksuar që në fillim arritjet kryesore
të këtij viti. Përsa i përket përmirësimit të kuadrit ligjor mbi aftësinë të kufizuar, ka
pasur një sërë zhvillimesh pozitive. Firmosja e KDPAK nga Qeveria Shqiptare në vitin
2009 dhe shoqërimi i shpejtë, gjatë vitit 2010 me masa drejt ratifikimit të Konventës,
RAPORTMONITORIMI
106
është një indikator i fortë për vullnetin e shtetit shqiptar për të pranuar dhe zbatuar këtë
konventë që përkthehet edhe në vullnet për të miratuar ligje që vinë në përputhje me
konventën dhe njëkohësisht për të eliminuar praktika të derimëtanishme diskriminuese.
Kështu, është bërë një punë shumë e mirë në drejtim të luftës kundër diskriminimit apo
rritjes së aksesit në drejtësi nëpërmjet miratimit të ligjeve dhe akteve nënligjore, edhe
për kategorinë e personave me aftësi të kufizuara. Megjithatë, mbetemi akoma në
nivel hartimi të një legjislacioni me standarte ndërkombëtare që është një arritje shumë
pozitive, por mbetet akoma për t’u parë shkalla e zbatueshmërisë të këtyre ligjeve të
reja në të ardhmen. Vazhdon të mbetet e pazgjidhur situata e diferencimit e diskriminimit
ligjor ndërmjet grupimeve të aftësisë së kufizuar
REALIZIMI I DETYRIMEVE PËR VITIN 2010
PERCAKTIMI I DETYRIMEVE TE ARDHSHME
O1. Përmirësime të kuadrit ligjor
Masa 1.1. Përgatitja e bazës për ngritjen e një institucioni shtetëror
të veçantë, të specializuar për trajtimin e të drejtave
dhe problemeve të aftësisë së kufizuar.
Institucionet zbatuese: Mungon në Planin e Veprimit
Gjetjet:
Deri tani nuk ka një institucion të specializuar që merret vetëm me trajtimin e
çështjeve të aftësisë së kufizuar.
Por gjithsesi duhen përmendur Këshilli Kombëtar i Çështjeve të Aftësisë së Kufizuar
dhe Sekretariati Teknik pranë MPCSSHB. Sipas një dokumenti konsulence, të hartuar
me mbështetjen e OSBE dhe Këshillit Britanik31, mbetet shumë për t’u bërë në drejtim
të rritjes së funksionalitetit të Këshillit Kombëtar. Sipas këtij studimi, një nga arsyet e
progresit të paktë që ka SKPAK, është dhe paaftësia e Këshillit Kombëtar për t’u
mbledhur në nivel politikëbërjeje.
Viti 2010, edhe pse nuk ka sjellë risi në drejtim të realizimit të kësaj mase, ka
pasur një sërë zhvillimesh pozitive në drejtim të plotësimit të një kuadri të plotë ligjor,
sipas standarteve ndërkombëtare për komunitetin e personave me aftësi të kufizuar.
Këtu duhet përmendur Ligji për Mbrojtjen nga Diskriminimi, datë 04.02.2010. Pas
31 Ky dokument është hartuar vetëm për qëllime konsulence. Ai nuk përfaqëson detyrimisht qëndriminzyrtar të Prezencës së OSBE-së në Shqipëri dhe të Këshillit Britanik.
107
miratimit të këtij ligji, janë ngritur tashmë strukturat që parashikohen në këtë ligj. Ekziston
Zyra për Mbrojtjen nga Diskriminimi, e cila menjëherë ka filluar nga puna për nxjerrjen e
akteve të nevojshme për mirëfunksionimin e zyrës dhe vënien në zbatim të ligjit.
Miratimi i ligjit “Për Ndihmën Juridike” në vitin 2008, është shoqëruar gjatë vitit
2010 me ngritjen dhe plotësimin e strukturave të parashikuara nga ky ligj. Kështu,
është krijuar Komisioni për ndihmën juridike dhe në bashkëpunim me shoqërinë civile32
janë në prag miratimi aktet e nevojshme nënligjore për vënien në zbatim të këtij ligji.
Vlen për t’u theksuar roli i veçantë i shoqërisë civile në drejtim të hartimit dhe përpilimit
të akteve nënligjore të këtij ligji përmes një procesi transparent, të qartë dhe në
bashkëpunim me komisionin për ndihmën juridike. Pas miratimit të rregulloreve dhe
akteve nënligjore, pritet të fillojë puna e avokatëve të autorizuar nga ky komision për
dhënien e ndihmës juridike për personat që janë të përfshirë në skemat e mbrojtjes
sociale, ku pjesë janë edhe personat me aftësi të kufizuara.
Një tjetër zhvillim pozitiv në këtë drejtim është nisma e ndërmarrë për ndryshimin
e nenit 35 të Ligjit “Për Sigurimet Shoqërore në Republikën e Shqipërisë”, mbi formën
e prerë të vendimit të Komisionit Mjekësor të Caktimit të Aftësisë për Punë. Një
ndryshim tjetër, në këtë aspekt është rishikimi i kritereve të caktimit të aftësisë për
punë, me shkresë 24.11.2010, Nr prot. 4913.
Agjensia për Mbrojtjen e Shoqërisë Civile bazuar në ligjin Nr. 10 093 “Për organizimin
dhe funksionimin e Agjensisë për Mbështetjen e Shoqërisë Civile’, datë 09.03.2009
gjatë vitit 2010 ka shpërndarë disa grante për shoqërinë civile, bazuar në fushat prioritare
të caktuara sic ishin lufta kundër korrupsionit, lufta kundër trafikimit të qënieve njerëzore,
dhunës në familje dhe ndaj fëmijëve, aktivitete lobimi për grupe të ndryshme vulnerabël,
nisma të ndryshme për nxitjen e punësimit të të rinjve etj. Sipas të dhënave të AMSHC33,
janë përzgjedhur 52 organizata të shoqërisë civile, ku ka pasur një larmishmëri fushash
veprimi, mes të cilave janë edhe organizata që punojnë në fushën e aftësisë së kufizuar.
Gjendja: Njëfarë progresi
Masa 1.2. Kryerja e një studimi mbi legjislacionin shqiptar që
trajton problemet e personave me aftësi të kufizuara.
Krahasimi me standardet dhe konventat ndërkombëtare.
32 TLAS është nismëtari i diskutimeve për hartimin e ligjit për ndihmë juridikedhe ka ndërmarrë gjatë vitit2010 një sërë nismash të tjera për nxjerrjen e akteve nënligjore. Tryezat e zhvilluara gjatë kësaj kohe kanëpasur vazhdimisht të ftuar nga shoqëria civile, me eksperiencë disavjecare në dhënien e ndihmës juridike.
33 http://www.amshc.gov.al.
RAPORTMONITORIMI
108
Institucionet zbatuese: (a) MPCSSHB; (b) Ministria e Shëndetësisë; (c)
Ministria e Arsimit dhe Shkencës; (c) Ministria e
Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve; (d) Ministria e
Financave; (f) Ministria e Drejtësisë
Gjetjet:
MPCSSHB referon studimin e legjislacionit shqiptar për personat me aftësi të kufizuar,
me mbështjetjen e UNDP-së. Është ngritur një grup pune ndërministror që po punon
për këtë studim, në bashkëpunim me ekspertë të huaj. Ky studim, i cili ka akoma
formën e një draft-raporti, synon të nxjerrë në pah përputhshmëritë ose
mospërputhshmëritë e legjislacionit shqiptar me Konventën për të Drejtat e Personave
me Aftësi të Kufizuara.
Duke filluar nga korriku i vitit 2010 për një periudhë dy vjecare po zbatohet
projekti i Fondit të Koherencës “Një OKB”. Objektivi i këtij projekti është të
fuqizojë kapacitetet vendase për të arritur përfshirjen sociale dhe për të nxitur
të drejtat e personave me aftësi të kufizuar duke mbështetur Shqipërinë për
ratifikimin dhe zbatimin e Konventës për të Drejtat e Personave me Aftësi të
Kufizuara (KDPAK) dhe Protokollit Opsional të saj.
Programi financohet nga Fondi i Koherencës “Një OKB” dhe do të zbatohet
nga UNDP në bashkëpunim me qeverinë shqiptare dhe partnerë të shoqërisë
civile. Duke qenë pjesë e programit "Një OKB", kjo nismë synon të ndihmojë
Shqipërinë në detyrën e saj për të shqyrtuar deri në ç'masë ligjet, politikat,
strukturat institucionale dhe realiteti mbështesin qëllimet e përvijuara në KDPAK
dhe hapat e nevojshëm në të ardhmen e afërt për t'i hapur rrugën ratifikimit.
Aktivitetet e Programit frymëzohen dhe janë në përputhje jo vetëm me parimet
e OKB-së, por edhe me parimet e BE-së për nxitjen e mundësive të barabarta
dhe mosdiskriminimin e personave me aftësi të kufizuara. Programi do të
punojë për të siguruar që:
Qeveria të ndërmarrë hapat e nevojshëm ligjorë dhe politikë për të ratifikuar
Konventën mbi të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuara. Për të arritur
këtë, programi do të rishikojë përputhshmërinë e politikave dhe legjislacionit
ekzistues me KDPAK-në, do të ndërtojë kapacitetet e stafit përkatës që të
kuptojnë kërkesat legjislative të KDPAK-së dhe do të avokojë për ratifikimin.
34 Konventa e OKB për të drejtat e personave me aftësi të kufizuara u firmos nga shteti shqiptar më 22Dhjetor 2009.
109
Gjithashtu, Programi do të ofrojë asistence teknike për të ndërtuar një plan
veprimi për zbatimin dhe ndërgjegjësimin për KDPAK-në si dhe për të identifikuar
kostot e planit të veprimit.
Gjendja: Njëfarë progresi
Masa 1.3. Hartimi i një ligji integral për aftësinë e kufizuar.
Institucionet zbatuese: (a) MPÇSSHB; (b) Ministria e Shëndetësisë; (c)
Ministria e Arsimit dhe Shkencës; (c) Ministria e
Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve; (d) Ministria e
Financave; (f) Ministria e Drejtësisë
Gjetjet:
Ky ligj ende nuk është hartuar. Megjithatë me urdhër të Ministrit të MPCSSHB
është ngritur një grup pune ndërministror për hartimin e e tij. Nuk ka akoma një draft
ligj të parë, pasi pritet që të përfundojë studimi i përmendur në masën 1.2, mbi
legjislacionin për aftësinë e kufizuar në Shqipëri për të përdorur gjetjet dhe rekomandimet
e këtij studimi për hartimin e draftit.
Gjendja: Njëfarë progres
Masa 1.4. Përfshirja në Ligjin për “Planifikimin i Territorit” e një
neni
Institucioni zbatues: MPPT
Gjetjet:
Kjo masë ka gjetur realizim që me miratimin në vitin 2009 të Ligjit për Planifikimin
e Territorit. Ky ligj ka përfshirë gjerësisht, në gjashtë nene, problematikën e
përshtashmërisë për aftësinë e kufizuar. Detyrimi për planifikim të një territori të përshtatur
është theksuar në nenin 1 – qëllimi i këtij ligji. Gjithashtu në këtë ligj çështja e
sigurimit të përshtatshmërisë së territoreve është përcaktuar si çështje e rëndësisë
kombëtare.
Gjendja: Progres shumë i mirë
RAPORTMONITORIMI
110
Masa 1.5. Përmirësimi i legjislacionit ekzistues në sferën e
transportit, me qëllim që të jetë i përshtatshëm për
personat me aftësi të kufizuara.
Institucioni zbatues: MPPT
Gjetjet:
Nuk ka raportim nga MPPT për arritje në vitin 2010 përsa i përket sferës së
legjislacionit të transportit, por megjithatë kjo ministri shprehet se puna për përmirësimin
e kushteve të transportit dhe heqjes së barierrave për personat me aftësi të kufizuar
është në vemendje të hartimit e rishikimit të politikave të saj.
Gjendja: Njëfarë progresi
Masa 1.6. Hartimi i standardeve teknike për mjetet e transportit
publik, me qëllim krijimin e aksesit në transport nga
personat me aftësi të kufizuara.
Institucioni zbatues: MPPT
Gjetjet:
Sipas MPPT, në Rregulloren “Për shfrytëzimin e hapësirave nga ana e personave me
aftësi të kufizuara”, miratuar me VKM nr. 1503, dt 19.11.2009 janë të përfshira edhe
standartet teknike për mjetet e transportit publik.
Masa janë përfshirë në dokumentacionin e Drejtorise së Përgjithëshme të Shërbimeve
të Transportit Rrugor për përcaktimin e procedurave për përshtatjen dhe përdorimin e
mjeteve individuale të transportit për personat me aftësi të kufizuara.
Një zhvillim pozitiv është bërë në drejtim të rregullores për vendet e parkimit të
personave me aftësi të kufizuara me Vendimin e Këshillit të Ministrave Nr. 277, datë
10.03.2010
Gjendja: Progres i mirë
Masa 1.7. Amendimi i Kodit Rrugor dhe i kuadrit ligjor që siguron
kushtet teknike për përdorimin e mjeteve lëvizëse.
Modifikimi i rregulloreve dhe specifikimeve teknike për
111
ndërtimin e rrugëve publike pa pengesa.
Institucioni zbatues: MPPT
Gjetjet:
Sipas MPPT, nuk ka amendime të Kodit Rrugor, por parashikohen në Rregullore nr.
7 dt. 8.07.2008 nga DPSHTR, e cila ka të bëjë me këtë masë. Gjithashtu në Rregulloren
“Për shfrytëzimin e hapësirave nga ana e personave me aftësi të kufizuara”, miratuar
me VKM nr. 1503, dt 19.11.2009 janë të përfshira edhe rregullat dhe udhëzuesit
teknikë të modifikuar për rrugë të përshtatura.
Gjendja: Progres i mirë
Masa 1.8. Përgatitja e një manuali udhëzues se si të bëhen rrugët
të përshtatura për personat me aftësi të kufizuara.
Institucioni zbatues: MPPT
Gjetjet:
Nuk është hartuar një manual i veçantë, por manuali i projektit që jep udhëzime për
vendosjen e lehtësirave sipas MPPT, bën pjesë në Rregulloren “Për shfrytëzimin e
hapësirave nga ana e personave me aftësi të kufizuara”, miratuar me VKM nr. 1503, dt
19.11.2009 ku janë të përfshira edhe rregullat dhe udhëzuesit teknikë të modifikuar
për rrugë të përshtatura.
Gjendja: Progres i mirë
O2. Aksesi në procesin e vlerësimit të personave me aftësi të kufizuara.
Masa 2.1. Përgatitja e kuadrit ligjor përkatës mbi standardet
teknike për pajisje të përshtatura dhe të mjeteve
didaktike për fëmijët dhe nxënësit.
Institucionet zbatuese: (a) Ministria e Arsimit dhe Shkencës; (b) MPÇSSHB/
Instituti i Sigurimeve Shoqërore /SHSSH; (c) Ministria e
Shëndetësisë
RAPORTMONITORIMI
112
Gjetjet:
MASH në këtë drejtim shprehet pozitivisht. Aktualisht MASH është në pritje të
miratimit të ligjit të ri “Për Arsimin Parauniversitar” për të vijuar më pas me
nxjerrjen e akteve nënligjore, ku mendohen të jenë dhe standartete e parashikuara
në këtë masë.
Ndërsa MSH raporton në lidhje me standartet teknike për pajisjet për personat
me aftësi të kufizuara, që pajisjet e prokuruara prej MSH, në përputhje me buxhetet
e akorduara, kërkohen të jenë gjithmonë të çertifikuara sipas standarteve europiane
apo ndërkombëtare. Prodhuesit e këtyre pajisjeve duhet të plotësojnë standartet
ISO ndërsa pajisjet të përmbushin standartet CE.
Megjithatë nuk ka rregullime ligjore specifike mbi standartet për mjete ndihmëse
të përshtatura apo për mjete didaktike për nxënësit me aftësi të kufizuara.
Gjendja: Asnjë progres
Masa 2.2. Përmirësimi i kuadrit ligjor që përjashton nga
detyrimet doganore automjetet e përdorura nga
personat me aftësi të kufizuara.
Institucionet zbatuese: (a) MPÇSSHB/ SHSSH; (b) MASH; (c) OJQ
Gjetjet:
Personat me aftësi të kufizuar që gëzojnë statusin e invalidit të punës apo atë
të para dhe tetraplegjikut, janë të cliruar nga detyrimi doganor për automjetet e
përshtatura për këtë kategori.
Megjithatë mund të përmendim një ecuri pozitive në këtë drejtim me miratimin
e ligji 10 280, datë 20.05.2010 (për disa ndryshime në Ligjin Nr. 9975, datë
28.07.2008, “Për taksat kombëtare”, i ndryshuar. Sipas nenin 5 të këtij ligji,
veteranët e luftës antifashiste, invalidët e punës, paraplegjikët dhe tetraplegjikët,
të verbërit përjashtohen nga taksa ku mjetet e përdoruara kalojnë në pronësi të
tyre.
Në tej, në nenin 11/1, veteranët e luftës antifashiste, të verbërit, invalidëte
punës janë të përjashtuar nga: tarifat e shërbimit konsullor, tarifën për pajisje me
pasaportë lundruese nga Kapiteneria e Porteve, tarifa e pajisjes me leje drejtimi
nga Drejtoria e Pergjithshme e Shërbimeve të Transportit Rrugor.
Siç rezulton, jo të gjitha kategoritë e personave me aftësi të kufizuar përfitojnë
113
nga kjo masë. Vetëm personat me aftësi të kufizuar që gëzojnë një status, sipas
legjislacionit në fuqi, janë përfituesit të këtij çlirimi nga detyrimet.
Gjendja: Njëfarë Progresi
Masa 2.3.a Përgatitja e kuadrit ligjor për trajnimin e kujdestarëve në
familje që kujdesen për persona me aftësi të kufizuara të
rënda. Studimi i mundësisë për sigurime shëndetësore
dhe shoqërore për ta.
Institucionet zbatuese: (a) Ministria e Punës, Çështjeve Sociale dhe Shanseve të
Barabarta/ Shërbimi Social Shtetëror; (b) pushteti
vendor; (c) Instituti i Sigurimeve Shëndetësore (ISSH)
Gjetjet:
Një zhvillim pozitiv në drejtim të realizimit të kësaj mase, është miratuar Vendimi
i Këshillit të Ministrave nr. 752, datë 08.09.2010 “Standartet e shërbimit të kujdestarisë
për fëmijët në nevojë”
Në këtë vendim janë parashikuar dhe trajnimet e kujdestarëve të fëmijëve dhe të
rinjve duke parashikuar në mënyrë të veçantë shqetësimet dhe nevojat në lidhje më
fëmijët dhe të rinjtë me probleme të shëndetit, të sjelljes, viktimë të abuzimeve dhe
me aftësi të kufizuar.
Ndër institucionet dhe strukturat përgjegjëse, një rol shumë të rëndësishëm kanë
këshillat e bashkive dhe komunave. Me anë të hartimit të politikave rajonale dhe
identifikimit të nevojave dhe mundësive financiare në lidhje me kujdestarinë, ato alokojnë
fondet e nevojshme për shërbimin e kujdestarisë apo alternativave të tjera mbrojtëse
për fëmijët.
Gjendja: Progres
Masa 2.3b Të hartohet një kuadër ligjor në nxitje të shërbimeve të
shoqëruesit, i cili mund të lexojë, shërbejë si guidë apo
dixhitalizues për persona të verber, përkthyes i gjuhës së
shenjave, me vështirësi në të folur e dëgjuar
RAPORTMONITORIMI
114
Institucioni zbatues: (a) MPÇSSHB / Shërbimi Social Shtetëror; (b) pushteti
vendor; (c) Instituti i Sigurimeve Shëndetësore
Gjetjet:
Nuk ka zhvillime në realizimin e kësaj mase. MPCSSHB përgjigjet që është ngritur
grupi i punës për hartimin e draft ligjit integral dhe çështjet e parashikuara në këtë
masë do të përfshihen nga ky grup pune në këtë ligj.
Ndërkohë që edhe Shoqata Kombëtare e Personave që nuk Flasin dhe nuk Dëgjojnë,
ANAD raporton që nuk ka ndryshime ligjore përsa i përket interpretëve të gjuhës së
shenjave. Kjo shoqatë vijon më tej, që nuk ka pasur të punësuar, interpretë në asnjë
institucion.
Gjendja: Asnjë progres
Masa 2.4. Përmirësimi i kuadrit ligjor për përkrahjen e OJF të
sferës së aftësisë të kufizuar, të cilat ofrojnë shërbime
riaftësimi.
Institucioni zbatues: OJF
Gjetjet:
Roli i organizatave jo-fitimprurëse në ofrimin e shërbimeve për personat me aftësi
të kufizuara, përfshirë edhe shërbime riaftësimi është përcaktuar në ligjin Nr. 9355,
datë 19.03.05 “Për Shërbimet Sociale dhe Ndihmën Ekonomike”. Ligji parashikon
licencimin dhe kontraktimin e organizatave joftimiprurëse ofruese të shërbimeve
shoqërore. Por në këtë aspekt ende mbetet problematike vakumi ligjor mbi rregullimin
e procedurave prokuruese për kontraktimin e kësaj kategorie shërbimesh.
Ndërkohë që i ashtëquajturi “Fondi Social” ende nuk funksionon në Shqipëri, fond i
cili do të krijonte mundësi reale për OJF-të që veprojnë në fushën e aftësisë së kufizuar
që ofrojnë shërbime të ndryshme.
Gjendja: Asnjë progres
115
Masa 2.5. Hartimi i kuadrit ligjor me qëllim sigurimin e një
transmetimi prej pesë minutash të buletinit të lajmeve
në gjuhën e shenjave.
Institucioni zbatues: OJF
Gjetjet:
ANAD raporton se në vitin 2008 në sajë të përpjekjeve që janë bërë nga MPÇSSHB
dhe Shoqata Kombëtare e Personave që nuk Dëgjojnë (ANAD), është realizuar një
buletin lajmesh në gjuhën e shenjave të transmetuar nga Televizioni Publik Shqiptar, por
ende nuk ka një kuadër ligjor specifik. Ky buletin vazhdon të ofrohet në TVSH dhe
interpretët e gjuhës së shenjave paguhen nga institucioni për shërbimin e ofruar.
Gjendja: Njëfarë progresi
O3. Sigurimi i informacionit
Masa 3.1. Krijimi i një baze të dhënash për personat me aftësi të
kufizuara dhe përditësimi i rregullt i saj.
Institucionet zbatuese: (a) MPÇSSHB; (b) Ministria e Shëndetësisë; (c) INSTAT;
(d) njësitë e pushtetit vendor; (e) OJF;(f) institucionet
akademike
Gjetjet:
Sipas MPCSSHB informacioni për kategoritë e përfituesve, moshën, gjininë dhe
nivelin arsimor mblidhet nga njësitë vendore dhe më pas dërgohet në strukturat eprore
sipas një kalendari të veçantë. VKM nr. 617, dt 07.09.2006 përcakton sistemin e
treguesve që do të mblidhen. Përmes këtij raporti vijnë të dhënat të përgjithshme për
personat me aftësi të kufizuara, si edhe të dhëna që lidhen me situatën ekonomike e
sociale të tyre dhe me nevojat që paraqesin. Ministria e Arsimit dhe Shkencës mbledh
dhe boton të dhëna që kanë të bëjnë vetëm me shkollat e arsimit special. Nuk mblidhen
të dhëna për nxënësit me nevoja të veçanta të integruar në shkollat e arsimit të
përgjithshëm.
MSH në sektorin e statistikave çdo vit mbledh të dhënat e sëmundshmërisë
mbështetur në ICD (Klasifikimi Ndërkombëtar i sëmundjeve), ku në kapituj përkatës
përshkruhen edhe patologjitë që shkaktojnë aftësi të kufizuara. Nuk ka banka statistikore
për rastet e reja me aftësi të kufizuara.
RAPORTMONITORIMI
116
Bashkitë grumbullojnë rregullisht të dhëna për përfitimet për shkak të aftësisë së
kufizuar. INSTAT boton rregullisht të dhëna për përfituesit e pagesave për shkak të
aftësisë së kufizuar dhe për pensionin e invaliditetit.
Shoqatat e personave sipas kategorive të veçanta të aftësisë së kufizuar, disponojnë
të dhëna, por këto të dhëna mbeten vetëm në kuadrin e përdorimit të brendshëm në
këto shoqata dhe vetëm për antarësinë e tyre.
Gjendja: Një farë progresi
Masa 3.2. Kryerja e studimeve periodike për personat me aftësi të
kufizuara, kategoritë e tyre, shërbimet ekzistuese,
nevojat, etj.
Institucionet zbatuese: (a) MPÇSSHB; (b) Ministria e Shëndetësisë; (c) INSTAT;
(d) Observatori Kombëtar për Personat me Aftësi të
Kufizuara
Gjetjet:
MSH evidenton se nuk ka kryer studime të mirëfillta. Studime të ndryshme janë
kryer në kuadrin e studimeve individuale që kryhen për realizimin e disertacioneve,
konferencave shkencore, etj. Kështu, në departamentin e traumatologjisë dhe ortopedisë
po kryhet mbrotja e doktoraturave lidhur me ndikimin e aksidenteve në vdekshmëri dhe
në pasojat afatgjata shëndetësore dhe ekonomike nga aksidentet. Lidhur me llojet e
aftësisë së kufizuar, ato përshkruhen sipas klasifikimit ICD. Ndërkohë, është përkthyer
klasifikimi ICD 10, por është akoma në fazën e zyrtarizimit dhe në fazat e mëvonshme
do të gjejë aplikim nga institucionet shëndetësore. MPÇSSHB raporton studimin e
legjislacionit për personat me aftësi të kufizuara në bashkëpunim me UNDP.
FSHDPAK ka bërë një vlerësim të përshtatshmërisë ndërtimore dhe të shërbimeve
që ofrohen për personat me aftësi të kufizuar në gjykatat e të gjitha niveleve në Shqipëri.
Ky studim synoi të përcaktonte mundësitë dhe kushtet që kanë personat me aftësi të
kufizuara për një akses të plotë në organet e drejtësisë. Studim tjetër i kryer nga
FSHDPAK, është ai mbi punësimin e personave me aftësi të kufizuara. Ky studim
evidentoi mundësitë dhe pengesat për punësimin e personave me aftësi të kufizuara.
Informimi dhe ndërgjegjësimi i komunitetit të biznesit, por edhe i vetë komunitetit të
personave me aftësi të kufizuara, ishte pjesë e këtij studimi.
Gjendja: Progres i mirë
117
Masa 3.3. Krijimi i regjistrit me personat me aftësi të kufizuara,
me të dhëna nga regjistrimi i popullsisë
Institucioni zbatues: INSTAT
Gjetjet:
Eshtë një arritje shumë pozitive që INSTAT, i nxitur nga shoqëria civile, ka përfshirë
një rubrikë të veçantë për personat me aftësi të kufizuara në pyetësorët e rregjistrimit
të popullsisë, i planifikuar të zhvillohet në vitin 2011.
Gjendja: Progres shumë i mirë
O4. Mbështetja e programeve kërkimore
Masa 4.1. Krijimi i një baze të dhënash për gjendjen shëndetësore
dhe social-ekonomike të (a) personave me hemofili, dhe
(b) personave me kancer
Institucionet zbatuese: (a) Observatori Kombëtar për Personat me Aftësi të
Kufizuara; (b) OJQ
Gjetjet:
Observatori Kombëtar për Personat me Aftësi të Kufizuar ofron të dhëna dhe boton
raporte vjetore. OJF-të disponojnë data baza të pjesshme, në varësi të fushave të operimit.
Këto data baza mbahen dhe përpunohen kryesisht për qëllime të brendshme të organizatave.
Gjendja: Progres i vogël
Masa 4.2. Kryerja e studimeve për prevalencën dhe frekuencën e
llojeve të ndryshme të aftësisë së kufizuar.
Institucionet zbatuese: (a) Ministria e Shëndetësisë; (b) OJF
Gjetjet:
MSH raporton që në informacionin statistikor vjetor që departamenti i statistikës në
MSH përgatit çdo vit, mbështetet në formularët nga INSTAT, ku ka të dhëna për llojin,
shpeshtësinë dhe përhapjen gjeografike të aftësisë së kufizuar.
Gjendja: Njëfarë progres
RAPORTMONITORIMI
118
Masa 4.3. (a) Përpunimi i terminologjisë për aftësinë e kufizuar; (b)
botimi i kritereve për studimet në nivel kombëtar për
aftësinë e kufizuar; dhe (c) përgatitja e një fjalori
terminologjik për aftësinë e kufizuar.
Institucioni zbatues: OJF
Gjetjet:
Asnjë prej OJF-ve që marrin pjesë në këtë studim nuk është përfshirë në këtë masë
ose nuk ka njohuri për punën e bërë në këtë drejtim. Nuk është bërë asnjë botim.
Gjendja: Asnjë progres
Masa 4.4. Përgatitja e botimi i listës së aftësive të kufizuara dhe
kategorizimi sipas kufizimeve të mundshme sociale.
Institucioni zbatues: (a) Ministria e Arsimit dhe Shkencës; (b) MPÇSSHB;
(c) Ministria e Shëndetësisë; (d) pushteti vendor;
(e) OJF.
Gjetjet:
Asnjë nga aktorët e përfshirë nuk ofron informacion për përgatitje të listës me llojet
e aftësisë se kufizuar dhe kategorizimin e tyre sipas kufizimeve të mundshme sociale.
Gjendja: Asnjë progres
O5. Përgatitja dhe shpërndarja e informacionit
Masa 5.1. Botimi i broshurave periodike dhe i materialeve
informative mbi rehabilitimin, integrimin, kuadrin ligjor, të
drejtat dhe liritë e personave me aftësi të kufizuara, etj.
Institucioni zbatues: (a) Institucionet; (b) OJF
Gjetjet:
Institucionet përgjegjëse për realizimin e kësaj mase janë të përcaktuar në mënyrë
të përgjithshme në planin e veprimit. Organizata të ndryshme të shoqërisë civile botojnë
broshura periodike me materiale informative mbi rehabilitimin, integrimin, kuadrin
119
ligjor, të drejtat dhe liritë e personave me aftësi të kufizuara si dhe botime të tjera.
Shoqata ‘ Ndihmoni Jetën’ boton një gazetë periodike “Jeta”; Shoqata e të verbërve
të Shqipërisë boton gazetën “Drita e zërit”; CARITAS Shqipëri boton buletinin
“Dimension”; FSHDPAK boton revistën ‘Sfida’ dy herë në vit dhe përditëson periodikisht
botimin ‘Legjislacioni shqiptar në fushën e aftësisë së kufizuar’. FSHDPAK gjithashtu ka
botuar e publikuar materjale të tilla si: Guida të ndryshme në ndihmë të kuptimit të
legjislacionit nga ana e personave me aftësi të kufizuara, fletë palosje informative për
fushat: shërbime, edukim, punësim, përshtatshmëri për PAK, etj.
Standartet e aftësisë së kufizuar janë tashmë pjesë e kurikulave në fakultetin e
inxhinierisë së ndërtimit, në universitetin Polis, etj.
Gjendja: Njëfarë progresi
O6. Mbështetja e programeve edukative kundër diskriminimit
Masa 6.1. Bashkëpunimi me median për të ndërtuar një strategji
bashkëpunimi për pasqyrimin e problemeve të personave
me aftësi të kufizuara dhe ofrimin e informacionit për ta.
Institucionet zbatuese: (a) Strukturat shtetërore; (b) OJF; (c) Media.
Gjetjet:
Mungon një strategji, por ka rritje të vemendjes të Media-s ndaj çështjeve të aftësisë
së kufizuar.
Gjendja: Njëfarë progresi
Masa 6.2. Nxitja e iniciativave krijuese të personave me aftësi të
kufizuara, përmes panaireve vjetore me produktet e
prodhuara prej tyre.
Institucionet zbatuese: (a) Njësitë e qeverisjes vendore; (b) OJF
Gjetjet:
Është organizuar në qendrën multifunksionale TEN, në Tiranë panairi i punimeve të
personave me aftësi të kufizuar, me pjesëmarrjen e organizatave që punojnë me aftësinë
e kufizuar.
RAPORTMONITORIMI
120
Bashkia Elbasan pothuajse çdo vit organizon panaire me punime të personave me
aftësi të kufizuar që frekuentojnë qendrën Balashe. Ndërkohë, që kjo Bashki këtë vit
gjithashtu ka promovuar inicjativa të ndryshme për personat me aftësi të kufizar, si
kurse për personat që nuk shikojnë, përmes kurseve të trajnimit për kompjuter etj.
Në Bashkinë Korçë është organizuar panairi me punime nga ATELIE. Gjithashtu
është organizuar ekspozita e piktorit E.V me autizëm.
Gjendja: Njëfarë progresi
Masa 6.3. Dhënia e Çmimit të Ekselencës për problemet e aftësisë
së kufizuar institucionit që ka dhënë një kontribut në
përmirësimin e cilësisë së jetës për këtë kategori.
Institucionet zbatuese: MPÇSSHB
Gjetjet:
MPCSSHB nuk raporton dhënien e një cmimi të tillë për problemet e aftësisë së
kufizuar.
Gjendja: Asnjë progres
DISKUTIM
Siç përmendëm dhe më lart, ka pasur disa përmirësime në kuadrin ligjor. Miratimi
i Ligjit “Për Mbrojtjen nga Diskriminimi”, “Për ndihmën juridike” dhe integrimi i çështjeve
të aftësisë së kufizuar në pjesë të ndryshme të legjislacionit shënojnë arritje pozitive në
drejtim të garantimit të barazisë.
Megjithatë, është e nevojshme një periudhë kohore për vënien në zbatim të tyre.
Janë miratuar aktet dhe rregulloret e nevojshme për vënien në jetë të tyre. Por gjithsesi,
disa ndryshime, të konsideruara si thelbësore në fushën e aftësisë së kufizuar, akoma
janë në fazat fillestare të tyre. Këtu mund të përmendim, reformën në procesin e
vlerësimit, hartimin e ligjit integral apo studimet mbi legjislacionin e aftësisë së kufizuar,
të cilat janë në faza përgatitore akoma. Për vitin 2010, nuk ka pasur ndryshime përsa
i përket më sipër.
121
Tabela 16: Përmirësimet në kuadrin ligjor për garantimin e barazisë
Masa
1.1. Përgatitja e bazës për ngritjen e një
institucioni shtetëror të veçantë i specializuarpër trajtimin e të drejtave dhe të problemeve
të aftësisë së kufizuar.
1.2. Kryerja e një studimi mbi legjislacioninshqiptar që trajton problemet e lidhura me
personat me aftësi të kufizuara. Bërja ekrahasimeve me standardet dhe konventat
përkatëse ndërkombëtare.
1.3. Përgatitja e një ligji integral për aftësinëe kufizuar.
1.4. Futja në Ligjin "Për Urbanistikën " e njëneni që garanton përfshirjen e standardeve të
përshtatshmërisë ndërtimore në të gjithandërtimet e reja.
1.5.Përmirësimi i legjislacionit ekzistues ne
sferën e transportit, me qëllim që të jetë ipërshtatshëm për personat me aftësi të kufizuara.
1.6. Hartimi i standardeve teknike për mjetet
e transportit publik, me qëllim krijimin eaksesit në transport nga personat me aftësi
të kufizuara
Institucionetpërgjegjëse
MPÇSSHB, Ministria eShëndetësisë, MASH,
Ministria e Turiz mit,Kulturës, Rinisë dhe
Sporteve, Ministria eFinancave, Ministria e
Drejtësisë
MPÇSSHB, Ministria eShëndetësisë, MASH,
Ministria e Turizmit,Kulturës, Rinisë dhe
Sporteve, Ministria eFinancave, Ministria e
Drejtësisë
MPPT
MPPT
MPPT
Gjendja epërparimitNjëfarë
progresi
Njëfarëprogresi
Njëfarëprogresi
Progresshumë i
mirë
Njëfarë
progresi
Progres i
mirë
RAPORTMONITORIMI
122
Në lidhje me realizimin e objektivit për sigurimin e aksesit dhe thjeshtimin e
procedurave, vlen të përmendet miratimi i standarteve të kujdestarisë, një dokument
shumë i rëndësishëm i cili është i lidhur pjesërisht me realizimin e masës së parashikuar
në këtë objektiv. Ndërkohë që përsa i përket përmirësimit në drejtim të shërbimeve të
ofruara për kategori të ndryshme të personave me aftësi të kufizuar, nuk ka pasur nisma
të ndërmarra.
1.7. Amendimi i Kodit Rrugor dhe i kuadrit
ligjor që siguron kushtet teknike përpërdorimin e mjeteve lëvizëse. Modifikimi i
rregulloreve dhe specifikimeve teknike përndërtimin e rrugëve publike pa pengesa.
1.8. Përgatitja e një manuali
udhezues për ndërtimin e rrugëvete pershtatura per personat me aftesi te
kufizuara
MPPT
MPPT
Progres i
mirë
Progres i
mirë
Tabela 17: Kuadri ligjor për sigurimin e aksesit dhe thjeshtimin e procedurave
Masa
2.1. Përgatitja e kuadrit ligjor përkatësqë përcakton standardet teknike përpërshtatjen e pajisjeve dhe mjetevedidaktike për fëmijët dhe nxënësit meaftësi të kufizuara.
2.2. Përmirësimi i kuadrit ligjor, i cilipërjashton nga detyrimet doganore mjetete përdorura nga personat me aftësi tëkufizuara.
2.3.a Përgatitja e kuadrit ligjor përtrajnimin e kujdestarëve në familje qëkujdesen për persona me aftësi të kufizuaratë rënda. Studimi i mundësisë për sigurimeshëndetësore dhe shoqërore për ta.
InstitucionetpërgjegjëseMASHMPÇSSHB /Instituti iSigurimeve Shoqërore/SHSSH Ministria eShëndetësisë
MPÇSSHB / ShërbimiSocial Shtetëror;MASH; OJF
MPÇSSHB / SHSSHPushteti vendorISSH
Gjendja epërmarimitAsnjë progres
Njëfarëprogresi
Njëfarëprogresi
123
Një hap pozitiv është ndërmarrë nga INSTAT në përfshirjen e një rubrike të veçantë
në pyetsorin e rregjistrimit të popullsisë. Eshtë akoma e vështirë të sigurohen tregues
statistikorë mbi prevalencën dhe frekuencën e kategorive të ndryshme të aftësisë së
kufizuar dhe për nxënësit me aftësi të kufizuar të integruar në arsimin e zakonshëm. Të
dhënat statistikore për personat me aftësi të kufizuara mbeten të bazuara në kritere të
pagesave për shkak të aftësisë së kufizuar ose në kuadër të skemave të mbrojtjes
sociale. Nuk ka pasur studime me të dhëna statistikore, me qëllim përfitimin e një
kuadri të plotë, me tregues të shumëllojshme të aftësisë së kufizuar.
2.3.b. Të hartohet një kuadër ligjor në nxitje tëshërbimeve të shoqëruesit, i cili mund të lexojë,shërbejë si guide apo dixhitalizues, përkthyes igjuhës së shenjave për persona të verber, mevështirësi në të folur e dëgjuar
2.4. Përmirësimi i kuadrit ligjor për përkrahjen eOJF të sferës së aftësisë të kufizuar, të cilatofrojnë shërbime riaftësimi.
2.5. Hartimi i kuadrit ligjor me qëllim sigurimine një transmetimi prej pesë minutash të buletinittë lajmeve në gjuhën e shenjave
MPÇSSHB /SHSSHPushteti vendorISSH
OJF
OJF
Asnjëprogres
AsnjëProgres
NjëfarëProgresi
Tabela 18: Të dhëna statistikore
Masa
3.1. Krijimi i një baze të dhënashpër aftësinë e kufizuar dhepërditësimi i vazhdueshëm i saj
3.2. Kryerja e studimeve periodikepër personat me aftësi të kufizuar,kategoritë, shërbimet ekzistuese,nevojat, etj.
3.3. Krijimi i regjistrit me personatme aftësi të kufizuara me të dhënanga regjistrimi i popullsisë.
Institucionet përgjegjëse
MPÇSSHB, Ministria e Shëndetësisë,INSTAT, Pushteti vendor, OJF,Institucionet akademike.
MPÇSSHB, Ministria eShëndetësisë, INSTAT,Observatori Kombëtar përPersonat me Aftësi të Kufizuara
INSTAT
Gjendja2010NjëfarëProgresi
Progres imirë
Progresshumë imirë
RAPORTMONITORIMI
124
Institucionet publike kanë bërë disa hapa për punën kërkimore në lidhje me çështjet
ekonomike, sociale dhe të riaftësimit të personave me aftësi të kufizuara, siç përshkruhet
në masat 4.1-4.4. Studimet e zhvilluara janë fragmentare.
Tabela 19: Puna kërkimore
Masa
4.1. Krijimi i një baze të dhënash për gjendjen
shëndetësore e social-ekonomike të (a) personaveme hemofili, dhe (b) personave me kancer.
4.2. Kryerja e studimeve për prevalencën dhe
frekuencën e llojeve të ndryshme të aftësisë sëkufizuar.
4.3. (a) Përpunimi i terminologjisë për aftësinë
e kufizuar; (b) botimi i kritereve mbi studimetnë nivel kombëtar për aftësinë e kufizuar; (c)
përgatitja e një fjalori terminologjik për aftësinëe kufizuar.
4.4. Botimi i listës me aftësitë e kufizuara dhe
me kategorizimin e tyre sipas kufizimeve tëmundshme sociale.
InstitucionetpërgjegjëseObservatori Kombëtar
për Personat me Aftësitë Kufizuara, OJF
Ministria e
Shëndetësisë OJF
OJF
MASH, MPÇSSHB,
Ministria e Shëndetësisëpushteti vendor, OJQ
Gjendja2010Progres i
vogël
Njëfarë
progresi
Asnjë
progres
Asnjë
progres
OJF-të kanë pasur një rol të madh në realizimin e këtij objektivi. Mbështetjes
financiare ka qënë e mundur vetëm përmes donatorëve të ndryshëm të huaj. Ka pasur
një sërë botimesh në fushën e aftësisë së kufizuar, në fusha të ndryshme. Disa botime
janë bërë në bashkëpunim me insitutcionet përkatëse publike.
Tabela 20: Botimet për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuara
Masa
5.1. Botimi i broshurave periodike dhe imaterialeve informative mbi rehabilitimin,integrimin, kuadrin ligjor, të drejtat dheliritë e personave me aftësi të kufizuara, etj.
InstitucionetpërgjegjëseOJF
Gjendja2010Njëfarëprogresi
125
Nuk është realizuar asnjë prej masave të përshkruara si të domosdoshme për të
arritur objektivin e gjashtë “Mbështetje e programeve edukative kundër diskriminimit
të personave me aftësi të kufizuar”. Në lidhje me realizimin e programeve edukative
kundër diskriminimit të personave me aftësi të kufizuar ka pasur njëfarë progresi. Janë
organizuar disa panaire lokale. Janë organizuar gjthashtu disa seminare apo trajnime të
ndryshme nga shoqëria civile në kuadër të programeve të ndryshme për luftën kundër
diskriminimit.
Tabela 21: Programet e edukimit
Masa
6.1. Bashkëpunimi me median për të ndërtuarnjë strategji bashkëpunimi për pasqyrimin e
problemeve të personave me aftësi të kufizuardhe ofrimin e informacionit për ta.
6.2. Nxitja e inisiativave së personave me
aftësi të kufizuar në organizimin e panairevevjetore me produkte te tyre.
6.3. Dhënia e Çmimit të Ekselencës
institucionit që ka ofruar kontribute nepërmirësimin e cilësisë së jetës së PAK.
InstitucionetpërgjegjëseStrukturatshtetërore OJF
Media
Pushteti vendor,
OJF
MPÇSSHB
Gjendja 2010
Njëfarë progresi
Njëfarë progresi
Asnjë progres
nga institucionetpergjegjëse
Nga masat e kësaj fushe 25% e tyre nuk janë realizuar fare; dy masa ( 8% ) janë
realizuar shumë mirë dhe 67% janë mirë ose disi.
REKOMANDIME
Nga sa më sipër, konkludojmë, që është e qartë nevoja për ndërhyrje në pothuajse
të gjitha masat e parashikuara në këtë objektiv. Firmosja e KDPAK na vë përpara
detyrimeve, njëkohësisht sfidave të mëdha. Duket që ministritë përgjegjëse, për pjesën
më të madhe të realizimit të masave, edhe në kuadër të KDPAK, janë tashmë të
ndërgjegjësuara për përshpejtimin e procesit të përmirësimit të kuadrit ligjor, me qëllim
përshtatjen e tij me KDAPK. Megjithatë, rezulton që mbetet akoma shumë për t’u bërë
në këtë drejtim.
RAPORTMONITORIMI
126
1. Analiza e përputhshmërisë së legjislacionit shqiptar me nenet dhe standartet e
KDPAK është një proces që ka nevojë të përshpejtohet. Për këtë është i
domosdoshëm, përvec ngritjes së një grupi pune me ekspertë të fushës, edhe
një koodinimim shumë i mirë mes MPCSSHB, si nismëtare e këtij procesi, dhe
ministrive të tjera përgjegjëse. Grupi i punës, i krijuar me këtë qëllim, ka të
nevojshëm një plan pune me përgjegjësi të qarta dhe me afate kohore të
mirëpërcaktuara.
2. MPPT duhet të nxisë përmirësimin e kuadrit ligjor, sidomos në drejtim të zbatimit
të ligjeve ekzistuese me anë të akteve nënligjore por edhe me krijimin e hallkave
ndërlidhëse si dhe gjithashtu në koordinimin e punës me institucionet e pushtetit
vendor.
3. Ministria e Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve dhe Ministria e Brendshme
duhet të hartojnë dhe të miratojnë aktet e nevojshme nënligjore, të cilat
garantojnë zbatimin e legjislacionit ekzistues për aftësinë e kufizuar në fushat
përkatëse.
4. Strukturat vendimarrëse të pushtetit vendor të hartojnë dhe miratojnë akte
vendore në përputhje dhe në zbatim të legjislacionit bazë. Gjithashtu ato, duhet
të ndërmarrin më shumë nisma për komunitetin e personave me aftësi të kufizuar
në lokalitetin e tyre.
5. Ministritë e linjës rekomandohet të mbledhin të dhëna statistikore, duke mos u
kufizuar vetëm ne pagesat në para për shkak të aftësisë së kufizuar por duke
zgjeruar të dhënat për personat me aftësi të kufizuar me qëllimin shfrytëzimin e
këtyre të dhënave për një vlerësim të plotë dhe të gjithanshëm të realitetit
personave me aftësi të kufizuar. Ky vlerësim do të ndihmonte në identifikimin sa
më të saktë të nevojave për krijimin më pas, të politikave apo ligjeve sa më
efikase.
MPCSSHB, MSH, OJF-të kanë të nevojshëm një plan konkret për kryerjen e studimeve
në fushën e aftësisë së kufizuar. MPÇSSHB të mbështesë dhe të bashkëpunojë me OJF
të fushës në nisma të tyre monitoruese e kërkimore në fushën e aftësisë së kufizuar
127
Me qëllim matjen e impaktit të Strategjisë Kombëtare të Aftësisë së Kufizuar në
cilësinë e jetës së personave me aftësi të kufizuar, u krye një sondazh sasior dhe cilësor
në gjashtë rajone të Shqipërisë, me personat me aftësi të kufizuar dhe familjarët e tyre.
Sondazhi synonte të maste perceptimin e personave me aftësi të kufizuara dhe familjarëve
të tyre mbi zbatimin e planit të veprimit të SKPAK. Sondazhi u fokusua në fushat
kryesore të planit të veprimit, të cilat janë: përshtatshmëria, shërbimet mjekësore dhe
sociale, punësimi, formimi profesional, arsimi, pjesëmarrja në jetën kulturore-artistike
dhe në aktivitetet sportive, ngritja e kapaciteteve, si edhe legjislacioni dhe puna kërkimore.
Sondazhi u krye gjatë periudhës shkurt-prill 2010.
METODOLOGJIA
Pjesëmarrësit
Në sondazh morrën pjesë 1025 persona; 571 (55.7%) e tyre ishin persona me
aftësi të kufizuara dhe 454 (44.3%) ishin familjarë të tyre (prindër, motra dhe vëllezër).
Në sondazh kishte përfaqësim të të dyja gjinive, me një mbipërfaqësim të lehtë të
meshkujve (n=555, 54.1%). Personat me aftësi të kufizuar ishin të grupmoshave të
ndryshme dhe kishin nevojë për nivele të ndryshme mbështetjeje, si tregohen në Figurën
1; gjithashtu pjesëmarrësit përfaqësonin kategori të ndryshme të aftësisë së kufizuar
(shih Figurën 2).
KONSUMATORI FLET: REZULTATET E SONDAZHITTE VITIT 2010 ME PERSONAT ME AFTESI TE KUFIZUARDHE FAMILJARET E TYRE
RAPORTMONITORIMI
128
Figura 1. Niveli i mbështetjes së kërkuar
Figura 2. Kategoritë e aftësisë të kufizuar të përfaqësuara në sondazh
Siç tregohet në Figurën 3, u bë kujdes për të patur një përfaqësim proporcional të
rajoneve të përfshira në studim, në krahasim me numrin e përgjithshëm të popullsisë.
Shumica e pjesëmarrësve, pothuajse dy të tretat (63.3%, N=648) jetonin në qytete,
ndërsa pjesa tjetër në zona rurale.
Figura 3. Përfaqësimi Rajonal
Numri i personave të intervistuar që jetonin në varfëri ishte i lartë: gati gjysma e
pjesëmarrësve (48.8%) e përshkruan gjendjen e tyre si të varfër dhe vetëm 12% (d.m.th.
129
një ndër nëntë pjesëmarrës) e përshkruan gjendjen si të mirë apo shumë të mirë. Për
më shumë informacion referohuni Figurës 4.
Figura 4. Gjendja financiare e të anketuarve
Instrumenti
Pyetësori përbëhej nga tri seksione: një seksion për demografinë, 25 pyetje që
lidheshin me pesë fushat e Planit Kombëtar të Veprimit dhe një pyetje e hapur. Të
anketuarëve iu kërkua të evidentonin perceptimin e tyre me një notë nga 4-10 (që
përkon me sistemin e notave në sistemin shkollor shqiptar: katra është notë
pakaluese, pesa një kalim i çalë dhe dhjeta është shkëlqyer). Më poshtë paraqitet
modeli i pyetjeve:
Në fund, të anketuarve iu kërkua të evidentonin tri nevoja të paplotësuara.
Pyetësori i përdorur në vitin 2010 ishte i njejtë me pyetësorin e përdorur në vitin
2008 dhe 2009. Pyetësori u përdor për herë të parë si projekt pilot në vitin 2008,
Sa të përshtatshme janë
shërbimet publike dhe
shtetërore si p.sh: ministritë,
zyrat e pushtetit vendor,
gjykatat, zyrat e punësimit,
qendrat e votimit etj. për ju
apo ndonjë nga familjarët tuaj
që është përdorues i karriges
me rrota apo që ka kufizim të
ndjesive? Me çfarë note do ta
vlerësonit këtë situatë?
4 5 6 7 8 9 10 Nuk ka
informacionN/A
RAPORTMONITORIMI
130
me një grup prindërish dhe personash me aftësi të kufizuar, përpara se të
administrohej. Për të garantuar besueshmërinë e pyetësorit u përdor metoda e
testimit dhe ritestimit, ndërsa saktësia e përmbajtjes u garantua përmes
krahasimeve me Planin Kombëtar të Veprimit, si edhe përmes komenteve nga të
intervistuarit e projektit pilot.
Pjesëmarrësit në sondazh
Pjesëmarrësit ishin persona me aftësi të kufizuar dhe familjarët e tyre nga
gjashtë rajone të vendit: Tiranë, Durrës, Vlorë, Shkodër, Korcë dhe Elbasan. Këta
persona u përzgjodhën nga organizatat e aftësisë së kufizuar, zyra të përkujdesit
social në bashkitë përkatëse, qendra shërbimesh. Për të mbrojtur identitetin e të
anketuarëve, pyetësorët ishin anonimë dhe nuk u mblodh asnjë informacion
personal. Faqja e parë e pyetësorit shpjegonte se pjesëmarrja në këtë sondazh
ishte mbi baza vullnetare.
Përpunimi i të dhënave
Të dhënat sasiore të pyetësorit u përpunuan me SPSS. Grafikët u përgatiten në
programin Excel. Të dhënat cilësore u studiuan ne grupe temash dhe nën-temash.
Gjithashtu u llogarit edhe shpeshtësia për të përcaktuar nivelin e nevojave të shprehura
nga personat e intervistuar.
REZULTATET
Rezultatet paraqiten sipas fushave të Planit të Veprimit.
Përshtatshmëria
Tetë (8) nga pyetjet e sondazhit kishin të bënin me perceptimin në lidhje me
përshtatshmërinë e mjediseve te ndryshme, kryesisht për përdoruesit e karrigeve
me rrota dhe për personat me kufizim të ndjesive. Përshtatshmëria vijon të mbetet
një fushë e rëndësishme që përbën shqetësim për të intervistuarit me aftësi të
kufizuara e familjarët e tyre. Nota mesatare me të cilën pjesëmarrësit vlerësuan
përshtatshmërinë ishte 5.49. Megjithëse nota mesatare për të gjithë elementët e
përshtashmërisë rezultoi të jetë pak më e lartë se ajo e vitit 2009, ndryshimi
midis tyre ishte relativisht i vogël (0.23). Siç tregohet në Figurën 6 , 7 nga 8
131
pyetjet e lidhura me përshtatshmërinë, janë vlerësuar me një notë pak më të lartë
mesatare duke u krahasuar me vitin 2009.
Përmirësimi më i dukshëm është në treguesin e përshtatshmërisë së
institucioneve shtetërore, i cili mund të shpjegohet me përpjekjet sporadike të
bëra për të përshtatur minimalisht hyrjet e disa prej institucioneve qendrore e
lokale, disa gjykatave e shkollave publike. Grafikët e mëposhtëm (Figurat 7-14)
ilustrojnë shpërndarjen e pikëve për secilin aspekt të përshtatshmërisë. Është
shqetësues fakti që më tepër se gjysma e të intervistuarëve e vlerësuan situatën
me një notë jokaluese (4) apo kaluese me shumë vështirësi (5). Me numrin më të
madh të notave jokaluese u vlerësua përdorimi i gjuhës së shenjave në shtëpi dhe
me numrin më të vogël të notave jokaluese u vlerësua përshtatshmëria në
institucionet shtetërore. Këto rezultate tregojnë që shumica e personave me kufizim
të rëndë të lëvizjeve, kufizim të shikimit apo të folurit ndihen të izoluar dhe të
përjashtuar.
Figura 5. Notat mesatare në lidhje me përshtatshmërinë për vitin 2010
Figura 6. Krahasimi i notave mesatare për përshtatshmërinë midis
viteve 2008, 2009, 2010
RAPORTMONITORIMI
132
Figura 7. Përshtatshmëria në mjediset e shtëpisë
Shënim. Treguesit kryesorë statistikore janë: N=1025, M=5.74, SD=1.55.
Figura 8. Përdorimi i gjuhës së shenjave në shtëpi
Shënim. Treguesit kryesorë statistikorë janë: N=1025, M=5.23, SD=1.48.
Figura 9. Përshtatshmëria e rrugëve
Shënim. Treguesit kryesorë statistikorë janë: N=1025, M=5.52, SD=1.48.
133
Figura 10. Përshtatshmëria e komunitetit
Shënim. Treguesit kryesorë statistikorë janë: N=1025, M=5.36, SD=1.43.
Figura 11. Përdorimi i gjuhës së shenjave në komunitet
Shënim. Treguesit kryesorë statistikorë janë: N=1025, M=5.55, SD=1.53.
Figura 12. Përshtatshmëria në institucionet shtetërore
Shënim. Treguesit kryesorë statistikorë janë: N=1025, M=5.76, SD=1.57.
RAPORTMONITORIMI
134
Figura 13. Përshtatshmëria e mjediseve argëtuese
Shënim. Treguesit kryesorë statistikorë janë: N=1025, M=5.54, SD=1.70.
Figura 14. Përshtatshmëria në objektet shëndetësore
Shënim. Treguesit kryesorë statistikorë janë: N=1025, M=5.61, SD=1.64.
Shërbimet Shëndetësore dhe Sociale
Pjesëmarrësve në sondazh iu kërkua të bënin një vlerësim me pikë të situatës
aktuale në lidhje me gjashtë sferat e Planit Kombëtar të Veprimit në fushën e shërbimeve
mjekësore dhe sociale. Grupi i të gjitha pyetjeve të lidhura me shërbimet u vlerësua me
nje notë mesatare 5.9, që ishte e njëjtë me atë të një viti më parë. Edhe për të
vlerësuar perceptimin mbi shërbimet përgjatë vitit 2010, nota e përdorur më shumë
është 5 (një note kaluese minimale). Figura 15 tregon të dhënat për vitin 2010, ndërsa
Figura 16 ofron një mundësi për krahasimin e të dhënave midis viteve 2008, 2009 e
2010. Siç ilustrohet edhe përmes figurave 17-22, për secilin aspekt të shërbimeve ka
një numër të lartë vlerësimesh jokaluese ose kaluese me shumë vështirësi, gjë që
tregon se një përqindje e lartë e personave me aftësi të kufizuar dhe familjarëve të tyre
(pothuajse gjysma e tyre) janë shumë të pakënaqur me shërbimet që u ofrohen.
135
Figura 15. Notat mesatare për fushën e shërbimeve mjekësore dhe sociale
Figura 16. Krahasim i mesatareve midis viteve 2008, 2009, 2010
lidhur me shërbimet mjekësore dhe sociale
Figura 17. Parandalimi
Shënim. Treguesit kryesorë statistikorë janë N =1025, M =5.60, SD =1.56.
RAPORTMONITORIMI
136
Figura 18. Identifikimi i hershëm dhe trajtimi
Shënim. Treguesit kryesorë statistikorë janë: N= 1025, M= 5.79, SD= 1.73.
Figura 19. Shërbimet shëndetësore
Shënim. Treguesit kryesorë statistikorë janë: N=1025, M=6.06, SD=1.72.
Figura 20. Shërbimet e rehabilitimit
Shënim. Treguesit kryesorë statistikorë janë: N=1025 M=6.40 SD= 1.876
137
Figura 21. Komisioni Mjeksor i Caktimit të Aftësisë për Punë (KMCAP)
Shënim. Treguesit kryesorë statistikorë janë: N=1025, M= 5.82, SD= 1.68.
Figura 22. Shërbimet sociale
Shënim. Treguesit kryesorë statistikorë janë: N=1025, M=5.70, SD= 1.60.
Punësimi, kualifikimi profesional, arsimi, pjesëmarrja në
veprimtaritë kulturore-artistike dhe sportive
Secili nga këto aspekte të jetës së personave me aftësi të kufizuar u vlerësuar me
një notë kaluese gjatë vitit 2010, ashtu si tregohet në figurën 23. Duket qartë se në tre
nga katër fushat e figurës 23 ka një rritje të lehtë të vlerësimit përgjatë vitit 2010. Një
rënie të lehtë në krahasim me vitin 2009 ka fusha e arsimit. Këtu mund të ketë ndikuar
fakti që një pjesë e të intervistuarve për vitin 2010, nuk u përzgjodhën përmes shkollave
speciale. Megjithatë, mbetet shqetësues fakti që në të gjitha fushat, mbi 50% e të
intervistuarve ishin tepër të pakënaqur me situatën, siç reflektohet në shpeshtësinë e
notave jokaluese dhe atyre kaluese me shumë vështirësi. Siç ilustrohet në figurën 24,
shifrat janë disi më të larta sesa në vitin 2009, por mundësitë e arsimit, punësimit dhe
formimit profesional janë ende të niveleve shumë të ulëta, ndërsa përfshirja e
RAPORTMONITORIMI
138
pjesëmarrësve me aftësi të kufizuara në veprimtaritë kulturore, artistike dhe sportive
është e pamjaftueshme.
Figura 23. Notat mesatare sipas fushave (punësim, kualifikim professional,
arsim, pjesëmarrja në veprimtaritë kulturore-artistike dhe sportive)
Figura 24. Krahasim midis viteve 2008, 2009 e 2010 për fushat e punësimit,
formimit profesional, arsimit, pjesëmarrjes në veprimtaritë
kulturore-artistike dhe sportive
Figura 25. Mundësitë për punësim
Shënim. Treguesit kryesorë statistikorë janë: N=1025, M= 5.55, SD= 1.55.
139
Figura 26. Kualifikimi profesional dhe trainimi
Shënim. Treguesit kryesorë statistikorë janë: N=1025, M=6, SD=1.67.
Ndonëse të trija pyetjet e lidhura me arsimin u vlerësuan me një notë mesatare prej
6.2 (0.3 më tepër se vlerësimi i vitit 2009), kishte diferenca të vogla në notat mesatare
për pyetjet e veçanta të lidhura me këtë fushë (Figura 27). Të intervistuarit me aftësi të
kufizuara dhe familjarët e tyre janë më pak të kënaqur me mundësitë e arsimimit për
nxënësit me nevoja të vecanta.
Figura 27. Notat mesatare për pyetjet e lidhura me arsimin
Nota me frekuencën më të lartë në lidhje me cilësinë e shkollave speciale ishte 4,
një notë jokaluese (n=294, 28.7%). Ky është një konstatim shqetësues i cili tregon se
rreth një në katër persona janë krejtësisht të pakënaqur me cilësinë e arsimimit të
fëmijëve me nevoja të veçanta . Figura 28, ilustron këto konstatime.
RAPORTMONITORIMI
140
Figura 28. Arsimi
Shënim. Treguesit kryesorë statistikorë janë: N=1025, M=5.73, SD=1.67.
Siç ilustrohet në figurën 29, afërsisht një e pesta e të intervistuarve (19.3 %) janë
të mendimit që shkollat nuk u ofrojnë dot nxënësve me aftësi të kufizuar mundësi
përfshirëse njësoj si bashkëmoshatarët e tyre.
Figura 29. Mundësi përfshirëse nëpër shkolla
Shënim. Treguesit kryesorë statistikorë janë: N=1025, M=6.31, SD=1.78.
Puna me Planin Individual Arsimor mbetet për vitin 2010 në të njëjtat nivele vlerësimi
si edhe viti 2009. Nota mesatare e vlerësimit ishte 6.07. Megjithatë, ajo që bie në sy
në rezultatet e sondazhit të vitit 2010 është se është shtuar numri i vlerësimeve
jokaluese (22.7% për 2009; 24.8% për 2010). Një në katër persona të intervistuar
vazhdon të mbetet i pakënaqur nga procesi i të punuarit me programe individuale për
fëmijët me nevoja të vecanta.por gjithësesi afërsisht një në katër persona ishte i
pakënaqur nga procesi. Për informacion më specifik, shihni Figurën 30.
141
Figura 30. Plani Individual Arsimor
Shënim. Treguesit kryesorë statistikorë janë: N=1025, M=6.07, SD=1.78.
Pjesëmarrja në aktivitete sportive, artistike dhe kulturore u vlerësua me notën
6.04, me një diferencë më të madhe prej 0.54 krahasuar me vitin 2009. Vlen të
përmendet se një në katër të intervistuar (25.4%) ishin të mendimit që personat me
aftësi të kufizuar ishin të përjashtuar (Figura 31).
Figura 31. Pjesëmarrja në aktivitetet sportive, artistike dhe kulturore
Shënim. Treguesit kryesorë statistikorë janë: N=1025, M=6.04, SD=1.75.
Ngritja e Kapaciteteve
Të intervistuarve në sondazh iu drejtua një pyetje në lidhje me ngritjen e kapaciteteve. Në
përgjigjie të pyetjes se sa të kënaqur ishin ata me nivelin e kualifikimit profesional të personave
që punojnë me personat me aftësi të kufizuara apo me trajtimin e problemeve të tyre në detyra
të ndryshme si p.sh. mësues, punonjës socialë, personel i qendrave ditore dhe rezidenciale,
punonjës të bashkive, zyrave të punës dhe ministrive, të intervistuarit e vlerësuan atë me një
notë kaluese: 6.02, e cila rezulton të jetë pak më e lartë se nota mesatre e vitit 2009 (5.73).
RAPORTMONITORIMI
142
Megjithë rritjen e lehtë të notës mesatare, duhet theksuar se 24 % e të intervistuarve (një në
katër persona) e vlerësuan këtë pyetje me notë pakaluese, ashtu si tregohet në Figurën 32.
Figura 32. Ekspertiza e personelit
Shënim. Treguesit kryesorë statistikorë janë: N=1025, M=6.02, SD=1.69.
Legjislacioni, Puna Kërkimore, Barazia dhe Mosdiskriminimi
Legjislacioni ekzistues që mbulon çështjet që lidhen me personat me aftësi të kufizuara
u vlerësua me notën kaluese 5.93, e cila rezulton të jetë shumë pak më e lartë nga
vlerësimi i vitit 2009 për këtë pyetje (5.91).Të intervistuarit ishin më pak të kënaqur me
numrin e cilësinë e studimeve të botuara në fushën e aftësisë së kufizuar në vitin 2010
(nota mesatare=5.55), krahasuar me 2009 (nota mesatare=6.00). Për të dyja këto
kategori, ka një numër të madh personash që janë të pakënaqur me situatën. Një në katër
persona ( 5.7%) n=263) e vlerësoi legjislacionin në fushën e aftësisë së kufizuar me notë
jokaluese dhe një në tre (32.5.9%, n=333) vlerësuan kërkimin shkencor shumë negativisht.
Figura 33. Legjislacioni
Shënim. Treguesit kryesorë statistikorë janë: N= 690, M= 5.91, SD=1.52.
143
Figura 34. Puna kërkimore
Shënim. Treguesit kryesorë statistikorë janë: N=1025, M=5.93, SD= 1.72.
Një e katërta e pjesëmarrësve në sondazh (25.6%), mendonin se personat me
aftësi të kufizuara ishin të diskriminuar dhe nuk trajtoheshin si të barabartë në shoqërinë
shqiptare. Asnjë prej të intervistuarve nuk e vlerësoi këtë pyetje pozitivisht përmes
notave nëntë (9) dhe dhjetë (10). Ky vlerësim është tregues i faktit se personat me
aftësi të kufizuara dhe familjarët e tyre vazhdojnë të jenë një nga grupimet më të
margjinalizuara në Shqipëri dhe se nuk po bëhet punë e mjaftueshme për të mbrojtur të
drejtat e tyre në kuadrin e të drejtave të njeriut.
Figura 35. Barazia dhe mosdiskriminimi
Shënim. Treguesit kryesorë statistikorë janë: N=1025, M=5.71, SD=1.54.
39.9% e të intervistuarve (n=409) ishin të mendimit se nuk konsideroheshin si
partnerë në procesin e vendim-marrjes nga komunat, bashkitë, apo ministritë përgjegjëse.
Vlerësimi mesatar për këtë pyetje ishte 5.04, pak më i ulët se vlerësimi mesatar për të
njëjtën pyetje gjatë vitit 2009 (5.26). Në Figurën 36 jepet informacion në lidhje me
shpeshtësinë e shpërndarjes së të gjitha pikëve.
RAPORTMONITORIMI
144
Tabela 22: Të dhëna të analizës statistikore të rezultateve mesatare
për vitet 2008, 2009 dhe 2010
1. Sa i përshtatshëm është mjedisinë shtëpinë tuaj për të krijuarmundësi për ju/apo ndonjëfamiljarin tuaj i cili/e cila ka kufizimnë shikim apo është përdorues ikarriges me rrota, për të kryerveprimet normale të ditës? Mecfarë note do ta vlerësonit këtësituatë?
Mean
5.12
Diferencames 2009
e 2010
+0.14
S D
1.21
2008
Mean
5.60
S D
1.39
2009
Figura 36. Sa respektohet opinioni juaj në procesin e vendim-marrjes
Shënim. Treguesit kryesorë statistikorë janë: N=1025, M=5.04, SD=1.19.
Krahasimi i të dhënave midis viteve 2010, 2009 dhe 2008
Tabela e mëposhtme ofron të dhëna të analizës statistikore për vitet 2008, 2009 dhe
2010. Vlen të përmendet se rezultati mesatar për vitin 2010 ishte disi më i lartë se për
vitin 2009 (me një diferencë 0.16). Vihet re nga tabela 22 se kjo diferencë është disi më
e ulët se ajo midis viteve 2009 e 2008 (0.31). Notat mesatare për shtatëmbëdhjetë pyetje
(68%) janë statistikisht më të larta sesa ato një viti më parë. Kjo tregon se megjithëse po
punohet për zbatimin e SKPAK dhe se ndikimi i saj ka filluar të ndihet nga personat me
aftësi të kufizuara e familjarët e tyre, ecuria e zbatimit është në nivele të ulëta.
Mean
5.74
S D
1.44
2010
145
Cilat janë mundësitë për tëpërdorur gjuhën e shenjave nështëpi për ju/një person tëfamiljes tuaj që ka kufizim nëdëgjim? Me çfarë note do tavlerësonit këtë situatë?
Sa të lehtë e keni ju/apo ndonjëfamiljari juaj që është përdorues ikarriges me rrota apo që kakufizim të shikimit të përdorërrugët e qytetit dhe të shkojë kuka nevojë? Me çfarë note do tavlerësonit këtë situatë?
Sa të përshtatshme janëqendrat ditore, shkollat/mjedisi ipunës për ju apo për ndonjë ngafamiljarët tuaj që ështëpërdorues i karriges me rrota apoqë ka kufizim të shikimit? Meçfarë note do ta vlerësonit këtësituatë?
Cilat janë mundësitë përkomunikim të përshtaatur (sip.sh. përdorim i gjuhës sëshenjave, sistemit Braille, etj.) nëqendrat ditore, shkolla, mjedisete punës për ju apo ndonjë ngafamiljarët tuaj që ështëpërdorues i karriges me rrota apoqë ka kufizim të ndjesive? Meçfarë note do ta vlerësonit këtësituatë?
Sa të përshtatshme janëshërbimet publike dhe shtetëroresi p.sh: ministritë, zyrat epushtetit vendor, gjykatat, zyrat epunësimit, qendrat e votimit etj.për ju apo ndonjë nga familjarëttuaj që është përdorues i karriges
5.33
4.83
5.05
5.04
4.91
1.45
0.92
1.23
1.26
0.96
5.16
5.68
5.40
5.23
5.06
1.31
1.15
1.38
1.24
1.20
5.23
5.52
5.36
5.55
5.76
1.46
1.48
1.43
1.53
1.57
-0.07
-0.16
-0.04
+0.32
+0.7
2.
3.
4.
5.
6.
RAPORTMONITORIMI
146
7.
8.
9.
10.
11.
12.
me rrota apo që ka kufizim tëndjesive? Me çfarë note do tavlerësonit këtë situatë?
Sa të lehtë e keni ju apo ndonjënga familjarët tuaj që ështëpërdorues i karriges me rrota apoqë ka kufizim të ndjesive për tëmarrë pjesë në aktivitetet endryshme kulturore, artistike dhesportive? Me çfarë note do tavlerësonit këtë situatë?
Sa të përshtatshme janëmjediset e kujdesit shëndetësorsi p.sh.: klinika e mjekut tëpërgjithshëm, klinikadentare,spitali për ju apo ndonjënga familjarët tuaj që ështëpërdorues i karriges me rrota?Me çfarë note do ta vlerësonitkëtë situatë?
Me cfarë note do të vlerësonitpunën që bëhet në Shqipëri përparandalimin e aftësisë sëkufizuar në prenatal?
Me cfarë note do të vlerësonitpunën që bëhet në Shqipëri përidentifikimin e hershmem dhetrajtimin e fëmijëve me aftësi tëkufizuar?
Me çfarë note do të vlerësonitsesa të kënaqur jeni nga cilësia ekujdesit shëndetësor që iuofrohet personave me aftësi tëkufizuar?
Me çfarë note do të vlerësonitkënaqësinë nga shërbimet
4.87
5.08
5.00
5.04
5.75
5.06
1.03
1.25
1.17
1.32
1.42
1.70
5.24
5.32
5.52
5.57
5.78
6.03
1.30
1.32
1.45
1.37
1.42
1.64
5.54
5.61
5.6
5.79
6.06
6.40
1.70
1.64
1.56
1.73
1.72
1.87
+0.3
+0.29
+0.08
+0.22
+0.28
+0.37
147
13.
14.
15.
16.
17.
18.
habilitative dhe rehabilituese(p.sh. terapi fizike dhe terapi tëtë folurit)?
Me çfarë note do të vlerësonit satë kënaqur jeni nga procesi ivlerësimit të aftësisë së kufizuar(procesi, trajtimi etj.)?
Me çfarë note do të vlerësonit satë kënaqur jeni nga shërbimetsociale në qendrat rezidencialedhe ditore?
Me çfarë note do të vlerësonit satë kënaqur jeni me cilësinë earsimit për nxënësit me nevoja tëvecanta (kurikulat, cilësia emësimdhënies, aftësitëprofesionale të mësuesëve,mjetet didaktike etj).
Me çfarë note do të vlerësonitmundësitë që shkollat ofrojnëpër përfshirjen e nxënësve menevoja speciale në aktivitetet nëtë cilat marrin pjesë nxënësit etjerë pa aftësi të kufizuar?
Me çfarë note do të vlerësonitsesa të kënaqur jeni mePlanifikimin Individual nëpërshkolla, qendra ditore aporezidenciale (procesin eformulimit, monitorimin,vlerësimin, pjesëmarrjen eprindërve etj.)?
Me çfarë note do të vlerësonitpjesëmarrjen e personave meaftësi të kufizuar në aktivitetetkulturore, artistike dhe sportive?
6.29
6.03
5.76
5.42
5.70
5.37
1.60
1.85
1.57
1.40
1.97
1.71
6.19
6.25
5.94
5.82
5.87
5.52
1.59
1.70
1.52
1.55
1.72
1.44
5.82
5.7
5.73
6.31
6.07
6.04
1.68
1.60
1.67
1.78
1.78
1.75
-0.37
-0.53
-0.21
+0.49
+0.2
+0.52
RAPORTMONITORIMI
148
Me çfarë note do të vlerësonitmundësinë që u jepetpersonave me aftësi të kufizuarpër kualifikim profesional nëshkolla profesionale apo kursetë formimit profesional?
Me çfarë note do të vlerësonitmundësitë për punësim tëpersonave me aftësi të kufizuarsipas aftësive të tyre?
Me çfarë note do të vlerësonitlegjislacionin ekzistues shqiptarqë mbulon cështjet që kanë tëbëjnë më personat me aftësi tëkufizuar?
Me çfarë note do të vlerësonitse sa të kënaqur jeni me sasinëdhe cilësinë e projektevekërkimore në fushën e aftësisësë kufizuar?
Me çfarë note do të vlerësonitse sa të kënaqur jeni mepërgatitjen e personelit qëpunon me personat me aftësi tëkufizuar apo që mbulojnëproblemet e tyre (mësues,punonjës socialë, staf iqendrave ditore dherezidenciale, punonjës tëbashkive, nëpunës të zyrave tëpunës dhe ekspertë tëministrive)?
A trajtohen personat me aftësitë kufizuar njësoj si gjithëqytetarët e tjerë shqiptarë? Cilanotë do ta përshkruante mësaktë situatën?
19.
20.
21.
22.
23.
24.
4.90
4.86
6.01
5.35
5.82
4.94
1.35
1.32
1.60
1.59
1.92
1.19
5.33
5.55
5.91
6.00
5.73
5.05
1.26
1.43
1.52
1.62
1.54
1.16
6
6.13
5.93
5.55
6.02
5.71
1.67
1.61
1.72
1.55
1.69
1.54
+0.67
+0.58
+0.02
-0.45
+0.29
+0.66
149
A ju kërkon mendim dhe a emerr atë në konsideratë pushtetiqendror dhe lokal, si edhesugjerime në lidhje me cështjetqë u takojnë personave meaftësi të kufizuar? Cila notë dota reflektontë më saktësituatën?
Gjithsej
25. 4.84
5.29
1.26 5.26
5.6
1.32 5.04
5.76
1.19
Pjesëmarrësve në studim iu kërkua që përmes një pyetjeje të hapur të shkruanin
mbi tre nevojat më kryesore që ata kishin si individë me aftësi të kufizuara apo si
prindër e familjarë. Numri i madh i përgjigjeve të dhëna nga të dy grupet pjesëmarrëse
në sondazh (1371 nevoja të listuara nga personat me aftësi të kufizuara dhe 1164 nga
prindër e familjarë), tregon se ka mungesa të mëdha në drejtim të realizimittë të
drejtave të personave me aftësi të kufizuara në të gjitha fushat e SKPAK.
Tabela 23 tregon nevojat kryesore të personave me aftësi të kufizuara dhe familjeve
të tyre, në përputhje me fushat e Planit të Veprimit të SKPAK. Ashtu si vihet re, nevoja
për shërbime është trajtuar si prioritare si nga personat me aftësi të kufizuara (28.6%,
n=393), ashtu edhe nga familjarët e tyre (31.7%, n=370). Megjithëse nevoja për
pagesa më të larta të paaftësisë zë një përqindje të konsiderueshme, ajo që vihet re
është se krahas saj pjesëmarrësit në sondazh vlerësojnë si nevoja të paplotësuara edhe
shumë çështje të lidhura me arsimin, punësimin e formimin profesional, përshtatshmërinë
(shih Tabelën 23).
Tabela 23: Nevojat prioritare për personat me aftësi të kufizuara
e familjet e tyre
Nevoja Persona me aftësi të kufizuara FamiljarëShërbime 28.6% 31.7%Përshtatshmëri 15.3% 3.78%Pagesa më të larta 12.5% 23.4%Punësim e formim profesional 9.5% 10.4%Ligje më të mira 7.5% 16.8%Kujdes Shëndetësor 11.8% 6%Arsim 8.7% 3.6%Strehim 6.1% 3.9%
-0.22
+0.16
RAPORTMONITORIMI
150
Konkluzione
Rezultatet e sondazhit tregojnë se në vitin 2010 personat me aftësi të kufizuar dhe
familjarët e tyre ende i përkasin pjesës së margjinalizuar të shoqërisë shqiptare. Ata
janë të varfër dhe të izoluar në një shoqëri, të cilës ende i duhet të zhdukë barrierat
arkitektonike dhe shoqërore. Shërbimet shëndetësore, arsimore, shoqërore dhe ato të
punësimit për personat me aftësi të kufizuar janë të pakta dhe të një cilësie të dobët.
Opinioni i personave me aftësi të kufizuar nuk respektohet. Pjesa dërmuese e fushave
(76%) u vlerësua me një notë kaluese të çalë (5) dhe vetëm gjashtë fusha u vlerësuan
me një notë pak më të lartë, 6. Këto rezultate tregojnë që Plani i Veprimit të SKPAK
ende nuk është bërë efikas për të sjellë një përmirësim të ndjeshëm te cilësisë së jetës
të personave me aftësi të kufizuara dhe familjeve të tyre.
151
I. PERSHTATSHMERIA NDERTIMORE1. ANAD2. Ministria e Shëndetësisë3. Ministria e Arsimit dhe Shkencës4. Ministria e Punëve Publike, Transportit dhe Telekomunikacionit5. MEDPAK6. Enti Kombëtar i Banesave7. Drejtoria Rajonale EKB, Vlorë8. Drejtoria Rajonale EKB, Shkodër9. Drejtoria Rajonale e Formimit Profesional Publik, Elbasan10. Drejtoria Rajonale e Shëndetit Publik, Vlorë11. Drejtoria Rajonale e Shëndetit Publik, Elbasan12. Bashkia e Vlorës13. Bashkia e Tiranës14. Bashkia e Durrësit15. Bashkia e Elbasanit16. Bashkia e Korçës17. Bashkia e Shkodrës18. Instituti i të verbërve
II. SHERBIMET1. Bashkia e Tiranës2. Bashkia e Korçës3. Bashkia e Durrësit4. Bashkia e Shkodrës5. Bashkia e Elbasanit3. Bashkia e Vlorës4. Drejtoria Rajonale e Shëndetit në Vlorë5. Drejtoria Rajonale e Shëndetit në Elbasan
SHTOJCA 1
BURIMET E INFORMACIONIT PËR ÇDO FUSHË
RAPORTMONITORIMI
152
6. Drejtoria Rajonale e Shëndetit në Shkodër7. Drejtoria Rajonale e Shëndetit në Korçë8. Drejtoria Rajonale e Shëndetit në Durrës9. Drejtoria Rajonale e Arsimit në Korçë10. Drejtoria Rajonale e Arsimit në Elbasan11. Drejtoria Rajonale e Arsimit në Vlorë12. Drejtoria Rajonale të Sigurimeve Shoqërore në Shkodër13. Drejtoria Rajonale të Sigurimeve Shoqërore në Vlorë14. Drejtoria Rajonale të Sigurimeve Shoqërore në Durrës15. Drejtoria Rajonale të Instituti të Sigurimeve të Kujdesit Shëndetësor në Elbasan16. Drejtoria Rajonale të Instituti të Sigurimeve të Kujdesit Shëndetësor në Vlorë17. Drejtoria Rajonale të Instituti të Sigurimeve të Kujdesit Shëndetësor në Shkodër18. Drejtoria Rajonale të Instituti të Sigurimeve të Kujdesit Shëndetësor në Korçë19. Fondacioni Shqiptar për të Drejtat e Aftësisë së Kufizuar20. Instituti i Sigurimeve Shoqërore21. Instituti i Sigurimeve të Kujdesit Shëndetësor22. Ministria e Punës, Çështjeve Sociale dhe Shanseve të Barabarta23. Ministria e Arsimit dhe Shkencës24. Ministria e Shëndetësisë25. Shërbimi Social Shtetëror26. Shoqata Kombëtare e Personave që nuk Dëgjojnë27. Shoqata për Mbrojtjen e të Drejtave të Personave me Aftësi të Kufizuara28. Zyra Rajonale e Shërbimit Social Shtetëror në Elbasan29. Zyra Rajonale e Shërbimit Social Shtetëror në Korçë30. Zyra Rajonale e Shërbimit Social Shtetëror në Vlorë31. Zyra Rajonale e Shërbimit Social Shtetëror, Shkodër
III. ARSIMI, PUNESIMI DHE FORMIMI PROFESIONAL1. Bashkia Elbasan2. Bashkia Shkodër3. Bashkia Vlorë4. Bashkia Tiranë5. Bashkia Korçë6. Drejtoria Arsimore Rajonale në Shkodër7. Drejtoria Arsimore Rajonale në Vlorë8. Drejtoria Rajonale e Arsimit në Elbasan9. Drejtoria Rajonale e Shërbimit Kombëtar të Punësimit në Vlorë10. Drejtoria Rajonale e Shërbimit Kombëtar të Punësimit në Elbasan11. Drejtoria Rajonale e Shërbimit Kombëtar të Punësimit në Tiranë12. Drejtoria Rajonale e Shërbimit Kombëtar të Punësimit në Durrës
153
13. Drejtoria Rajonale e Shërbimit Kombëtar të Punësimit në Shkodër14. Drejtoria Rajonale e Shërbimit Kombëtar të Punësimit në Korçë15. Fondacioni Shqiptar për të Drejtat e Aftësisë së Kufizuar16. Instituti i Sigurimeve Shoqërore17. Ministria e Arsimit dhe Shkencës18. Ministria e Punës, Çështjeve Sociale dhe Shanseve të Barabarta19. Save the Children20. Shoqata për Mbrojtjen e të Drejtave të Personave me Aftësi të Kufizuara21. Shoqata Kombëtare e Personave që nuk Dëgjojnë22. Shërbimi Kombëtar i Punësimit23. Zyra Rajonale e Sigurimeve Shoqërore në Durrës24. Zyra Rajonale e Sigurimeve Shoqërore në Shkodër25. Zyra Rajonale e Sigurimeve Shoqërore në Elbasan26. Zyra Rajonale e Sigurimeve Shoqërore në Durrës27. Zyra Rajonale e Sigurimeve Shoqërore në Vlorë
IV. NGRITJA E KAPACITETEVE1. Fondacioni Shqiptar për të Drejtat e Aftësisë së Kufizuar2. Instituti i Sigurimeve Shoqërore3. Ministria e Punës, Çështjeve Sociale dhe Shanseve të Barabarta4. Shërbimi Social Shtetëror5. Zyra Rajonale e Shërbimit Social Shtetëror në Elbasan6. Zyra Rajonale e Shërbimit Social Shtetëror në Shkodër7. Zyra Rajonale e Sigurimeve Shoqërore në Shkodër8. Zyra Rajonale e Sigurimeve Shoqërore në Vlorë9. Zyra Rajonale e Sigurimeve Shoqërore në Durrës
V. KUADRI LIGJOR DHE PUNA KERKIMORE1. Antena Nord2. Bashkia Tiranë3. Bashkia Durrës4. Bashkia Korçë5. Bashkia e Shkodrës6. Bashkia e Vlorës7. Bashkia Elbasan8. Drejtoria Rajonale e Shëndetit në Shkodër9. Drejtoria Rajonale e Shëndetit në Korçë10. Drejtoria Rajonale e Shëndetit në Elbasan11. Drejtoria Rajonale e Shëndetit në Durrës12. Drejtoria Rajonale e Shëndetit në Vlorë
RAPORTMONITORIMI
154
13. Drejtoria Rajonale të Institutit të Sigurimeve të Kujdesit Shëndetësor në Durrës14. Drejtoria Rajonale të Institutit të Sigurimeve të Kujdesit Shëndetësor në Vlorë15. Drejtoria Rajonale të Institutit të Sigurimeve të Kujdesit Shëndetësor në Shkodër16. Fondacioni Shqiptar për të Drejtat e Aftësisë së Kufizuar17. Instituti i Sigurimeve të Kujdesit Shëndetësor18. Instituti i Sigurimeve Shoqërore19. Ministria e Shëndetësisë20. Ministria e Brendshme21. Ministria e Financës22. Ministria e Drejtësisë23. Ministria e Arsimit dhe Shkencës24. Ministria e Punës, Çështjeve Sociale dhe Shanseve të Barabarta25. Ministria e Punëve Publike, Transportit dhe Telekomunikacionit26. Observatori Kombëtar për Personat me Aftësi të Kufizuara27. Radio Shkodra28. Shoqata për Mbrojtjen e të Drejtave të Personave me Aftësi të Kufizuara29. Shoqata e Invalidëve të Shqipërisë30. Shërbimi Social Shtetëror31. Shoqata Kombëtare e Personave që nuk Dëgjojnë32. TV Rozava33. Zyra Rajonale e Sigurimeve Shoqërore në Vlorë34. Zyra Rajonale e Sigurimeve Shoqërore në Elbasan35. Zyra Rajonale e Sigurimeve Shoqërore në Shkodër36. Zyra Rajonale e Sigurimeve Shoqërore në Durrës37. Zyra Rajonale e Sigurimeve Shoqërore në Korçë38. Zyra Rajonale e Shërbimeve Sociale në Shkodër39. Zyra Rajonale e Shërbimeve Sociale në Korçë40. Zyra Rajonale e Shërbimeve Sociale në Vlorë41. Zyra Rajonale e Shërbimeve Sociale në Elbasan
155
SHTOJCA 2
RAPORTMONITORIMI
156