PRISHTINË, QERSHOR 2018

Përgatitja dhe botimi i raportit studimor mbi aktet ligjore në lidhje me dhunën në baza gjinore është mbështetur financiarisht nga Ambasada e Mbretërisë së Norvegjisë. Pikëpamjet dhe mendimet e shprehura nuk pasqyrojnë ato të Ambasadës të Mbretërisë së Norvegjisë.

Raport studimor mbi aktet ligjore në

lidhje me dhunën në baza gjinore

SHOQATA E GRAVE NË POLICINË E KOSOVËS

2

PËRMBAJTJA

1. AKRONIMET ................................................................................................................................. 3

2. HYRJA ........................................................................................................................................... 4

3. QËLLIMI ........................................................................................................................................ 5

4. DISA PËRKUFIZIME PËR DHUNËN NË BAZA GJINORE ................................................................... 5

5. DISA NGA FORMAT E DHUNËS NË BAZA GJINORE ....................................................................... 7

6. AKTET LIGJORE NË REPUBLIKËN E KOSOVËS NË LIDHJE ME DHUNËN NË BAZA GJINORE ......... 10

7. KUSHTETUTA E REPUBLIKËS SË KOSOVËS .................................................................................. 11

8. KODI PENAL I REPUBLIKËS SË KOSOVËS ..................................................................................... 12

9. LIGJI PËR BARAZI GJINORE ......................................................................................................... 17

10. LIGJI PER MBROJTJE NGA DHUNA NË FAMILJE .......................................................................... 21

11. LIGJI PËR MBROJTJEN NGA DISKRIMINIMI ................................................................................ 32

12. LIGJI PËR PARANDALIMIN DHE LUFTIMIN E TRAFIKIMIT ME NJERËZ DHE MBROJTJEN E VIKTIMAVE TË TRAFIKIMIT ......................................................................................................... 34

13. LIGJI PËR POLICINË ..................................................................................................................... 37

14. LIGJI PËR RENDIN DHE QETËSINË PUBLIKE ................................................................................ 38

15. LIGJI PËR FAMILJEN I KOSOVËS .................................................................................................. 38

16. LIGJI PËR KOMPENSIMIN E VIKTIMAVE TË KRIMIT .................................................................... 39

17. AKTET E BRENDSHME LIGJORE NË LIDHJE ME DHUNËN NË BAZA GJINORE NË POLICINË E KOSOVËS .................................................................................................................................... 40

18. PËRFUNDIMI .............................................................................................................................. 44

19. BURIMET .................................................................................................................................... 45

3

AKRONIMET

LBGJ- Ligji për barazi gjinore

DHBGJ-Dhuna në baza gjinore

KK-Kushtetuta e Republikës së Kosovës

KPK - Kodi Penal i Kosovës

LP-Ligji për Policinë e Republikës së Kosovës

LFK-Ligji për familjen i Kosovës

LRQP-Ligji për rendin dhe qetësinë publike

LMDHF- Ligji për mbrojtje nga dhuna në familje

PSVMDHFK-Procedurat Standarde të Veprimit për Mbrojtje nga Dhuna në

Familje në Kosovë

PK-Policia e Kosovës

DHF-Dhuna në familje

DHS-Dhuna seksuale

DHE-Dhuna emocionale

DHEK-Dhuna ekonomike

DHP-Dhuna psikologjike

TNJ-Trafikim me njerëz

UM-Urdhër mbrojtës

UME-Urdhër mbrojtës emergjent

UMPE- Urdhër mbrojtje e përkohshme emergjente

Fjalët kyçe: aktet ligjore, dhuna dhe dhuna në baza gjinore.

4

HYRJA

Ky raport realizohet sipas planit të veprimit të Strategjisë së Shoqatës së Grave në

Policinë e Kosovës për vitin 2016-2018 , ku një ndër aktivitetet është caktuar që të

realizohet gjatë vitit 2018 në kuadër të Objektivit 5.2, Ngritja e vetëdijes e pjesëtarëve të

PK-së, me qëllim të parandalimit të dhunës në familje, trafikimit, radikalizmit dhe

ekstremizmit të dhunshëm. Është paraparë edhe aktiviteti 5.2.2 Raport studimor mbi

aktet ligjore në lidhje me dhunën në baza gjinore.

Raporti do të përmbajë analizën e akteve ligjore në lidhje me dhunën në baza

gjinore, përkufizimet lidhur me dhunën në baza gjinore, disa nga llojet e dhunës në

baza gjinore. Në këtë raport janë përfshirë këto akte ligjore dhe janë analizuar në bazë të

rëndësisë së tyre në trajtimin e dhunës në baza gjinore si më poshtë:

Kushtetuta e Republikës së Kosovës, Kodi Penal, Ligji për mbrojtje nga dhuna në

familje, Ligji për barazi gjinore, Ligji për mbrojtje nga diskriminimi, Ligji për

parandalimin dhe luftimin e trafikimit me njerëz dhe mbrojtjen e viktimave të

trafikimit, Ligji për Policinë, Ligji për rendin dhe qetësinë publike, Ligji për familjen i

Kosovës, Ligji për kompensimin e viktimave të krimit, aktet e brendshme ligjore në

lidhje me dhunën në baza gjinore në Policinë e Kosovës, si dhe ndërlidhja e ligjeve me

disa nga dokumentet dhe instrumentet ndërkombëtare që kanë të bëjnë me dhunën në

baza gjinore.

5

QËLLIMI

Qëllimi i këtij raporti është analiza e akteve ligjore vendore të cilat trajtojnë dhunën në

baza gjinore, por pa e lënë anash bazueshmërinë e këtyre akteve ligjore në disa

dokumente dhe instrumente ndërkombëtare në lidhje me dhunën në baza gjinore,

sidomos aktet ligjore në lidhje me dhunën në baza gjinore që ndërlidhen me punën e

Policisë së Kosovës. Përmes këtij raporti pjesëtareve të PK-së do t’ju ofrohet mundësia

që të thellojnë njohuritë për aktet ligjore në lidhje me dhunën në baza gjinore, njëra ndër

format e dhunës e cila më së shumti prek gratë dhe vajzat.

DISA PËRKUFIZIME PËR DHUNËN NË BAZA GJINORE

Ekzistojnë përkufizime të ndryshme dhe të shumta për dhunën në baza gjinore. Këto

përkufizime gjenden në disa:

Dokumente dhe instrumente ndërkombëtare,

Ligje të caktuara në fuqi,

Akte të brendshme të institucioneve të ndryshme,

Raporte hulumtuese të organizatave të cilat si synim primar kanë studimin e

dhunës me bazë gjinore.

Përkatësia gjinore ka të bëjë me atë se çka do të thotë të jesh djalë ose vajzë, grua

apo burrë, në shoqërinë dhe kulturën përkatëse.1

Dhuna seksuale dhe dhuna e bazuar në përkatësinë gjinore, ndodh në të gjitha

shtresat shoqërore, në të gjitha kulturat, religjionet, racat, gjinitë dhe moshat.2

Dhuna në baza gjinore është një formë e diskriminimit e cila seriozisht pengon

aftësinë e femrave dhe meshkujve që t’i gëzojnë të drejtat dhe liritë në baza të

barabarta dhe është e ndaluar.3

1 UNHCR dhuna seksuale dhe dhuna e bazuar në përkatësinëgjinore ndaj refugjatëve, të kthyerëve dhe personave të shpërngulur intern, faqe 33 2 Entela Shehu, & Anxhela Gramo, Dhuna me bazë gjinore manual për punonjësit e shëndetësisë, faqe 25

6

Dhuna ndaj gruas përkufizohet si një manifestim i pushtetit të pabarabartë

ndërmjet burrit dhe gruas, që rezulton në dominimin dhe diskriminimin e gruas dhe si

një nga mekanizmat kryesorë që i mban gratë të nënshtruara. Këtu dhuna ndaj grave

specifikohet si ndërthurje e asaj private dhe publike.4

Dhuna ndaj grave si “akt dhune i bazuar në përkatësinë gjinore që shkakton ose

mund të shkaktojë dëmtim ose vuajtje fizike, seksuale apo psikologjike, duke përfshirë

edhe kërcënimin për të tilla akte, shtrëngimin ose privimin arbitrar të lirisë, që ndodh

në jetën personale apo publike. Dhuna ndaj gruas duhet kuptuar se përfshin, por nuk

kufizohet vetëm në sa më poshtë: dhunën fizike, seksuale dhe psikologjike që ndodh

brenda familjes, duke përfshirë edhe rrahjen, abuzimin seksual të fëmijëve femra në

mjedisin familjar, dhunën që lidhet me pajën, përdhunimin martesor, gjymtimin gjenital

të femrave, si dhe praktika të tjera tradicionale të dëmshme për gruan që përfshijnë

dhunën jo nga bashkëshorti, dhunën lidhur me shfrytëzimin, ngacmimin seksual dhe

kërcënimin në punë, në institucione të arsimit dhe kudo, trafikimin e grave,

prostitucionin e detyruar, etj.”.5

Dhuna seksuale dhe dhuna e bazuar në përkatësinë gjinore, nënkupton shumë më

tepër, se sa sulmi dhe çnderimi. Edhe pse mund të ndodh në vende publike, më së

tepërmi u është dhënë vërejtje qëndrimeve të disa individëve, të cilët heshtazi miratojnë

dhunën në familje, bashkësi dhe shtet. Është më se e domosdoshme që të kuptohen

shkaqet dhe pasojat e dhunës seksuale dhe dhunës mbi baza gjinore, para se të

planifikohen programet e përshtatshme për parandalimin dhe reagimin ndaj këtij lloji të

dhunës.6

Dhuna e bazuar në përkatësinë gjinore është definuar si dhunë e drejtuar kah

individi ose grupe individësh, në bazë të përkatësisë së tyre gjinore ose gjinisë së tyre

3 LBGJ Republika e Kosovës neni 4 4 Entela Shehu, & Anxhela Gramo, Dhuna me bazë gjinore manual për punonjësit e shëndetësisë, faqe8-9 5 Entela Shehu, & Anxhela Gramo, Dhuna me bazë gjinore manual për punonjësit e shëndetësisë, faqe 9 6 UNHCR dhuna seksuale dhe dhuna e bazuar në përkatësinëgjinore ndaj refugjatëve, të kthyerve dhe personave të shpërngulur intern, faqe 10

7

gjenetike. Këtu përfshihen edhe veprat që shkaktojnë padrejtësi apo vuajtje fizike,

shpirtërore ose seksuale, kërcënim, detyrime ose forma tjera të privimit nga liria.7

Në këtë raport termi dhunë në baza gjinore do të jetë i bazuar në Ligjin për barazi

gjinore i cili nënkupton të gjitha aktet e dhunës që rezultojnë apo kanë të ngjarë të

rezultojnë në dëmtim apo vuajtje fizike, seksuale, psikologjike, sociale apo ekonomike

në baza gjinore, duke përfshirë kërcënime për akte të tilla, shtrëngim, apo heqje

arbitrare të lirisë, qoftë kur kjo ndodh në jetën publike apo private.8

DISA NGA FORMAT E DHUNËS NË BAZA GJINORE

Dhuna në baza gjinore është një epidemi globale që ndikon në shëndetin dhe stabilitetin

ekonomik të grave, të familjeve dhe komunitetit të tyre.9 Policia e Kosovës ka detyrimin

e përgjithshëm që të hetojë të gjitha krimet, në pajtim me Kodin Penal të Kosovës (KPK).

Në KPK përcaktohen disa akte të cilat mund të përfshijnë dhunën me bazë gjinore, nëse

këto krime kryhen ndaj një personi për shkak të gjinisë së tij/saj, duke përfshirë, por

duke mos u kufizuar vetëm në: kërcënim, izolim, ngacmim, lëndim të lehtë trupor,

lëndim të rëndë trupor, sulm seksual, degradim të integritetit seksual, abuzim seksual,

përdhunim, vrasje, martesë të detyruar, shantazh dhe trafikim për qëllime të

shfrytëzimit seksual. Kur këto vepra kryhen në kuadrin e marrëdhënies familjare, ato

përbëjnë vepra penale dhe duhet patjetër të ndiqen penalisht sipas detyrës zyrtare.10

Në fokus të këtij raporti do të jenë të cekura disa nga format më të shpeshta të dhunës

në baza gjinore si:

Dhuna në familje si një nga format e dhunës në baza gjinore, dhuna në shtëpi

e drejtuar në gratë dhe vajzat për shkak të gjinisë së tyre është një formë e dhunës në

baza gjinore. Dhuna e drejtuar kundër djemve dhe burrave për shkak të gjinisë së tyre

gjithashtu konsiderohet një formë e dhunës në baza gjinore. Hulumtimet në dispozicion

7 UNHCR dhuna seksuale dhe dhuna e bazuar në përkatësinë gjinore ndaj refugjatëve, të kthyerëve dhe personave të shpërngulur intern, faqe 13 8 Ligji per Barazi gjinore neni 3 paragrafi 1.18 9 Entela Shehu & Anxhela Gramo, Dhuna me bazë gjinore manual për punonjësit e shëndetësisë, faqe 12 10Rrjeti i Grave të Kosovës, Monitorimi i reagimit institucional ndaj dhunës me bazë gjinore në Kosovë, nga fjalët në vepra Prishtinë 2018, faqe 10

8

në Kosovë tregojnë se caku më i shpeshtë i dhunës në familje janë gratë për shkak të

gjinisë së tyre dhe i referohet dhunës në familje kundër grave.11 Prandaj është definuar

si dhunë e kryer nga partnerët intimë dhe anëtarët tjerë të familjes dhe e manifestuar

përmes: dhunës fizike, dhunës psikologjike, dhunës seksuale, ngacmimit seksual dhe

sulmit seksual. 12

Dhuna fizike sipas përkufizimeve të saktësuara në Kodin Penal, dhuna fizike

mund të përfshijë lëndimin e lehtë trupor, lëndimin e rëndë trupor, keqtrajtimin ose

braktisjen e fëmijës, kidnapimin, tentimin për vrasje, vrasjen dhe dhunën seksuale. Ose

shkaktimi i lëndimit trupor, veprimet seksuale pa pajtim ose eksploatimin seksual,

kidnapimin dhe largimin e dhunshëm të personit tjetër nga vendbanimi i përbashkët.

Lëndimi trupor përfshin “tërheqjen, shtyrjen, shuplakosjen, goditjen, shkelmimin,

grushtimin, shfrytëzimin e mjeteve ose të armëve” dhe “aktet e tjera të cilët mund të

rezultojnë në frikë, lëndim ose vdekje”.13

Dhuna psikologjike është një kategori më e gjerë e dhunës e cila mund të

përfshijë izolimin. Në aktet e parapara me Kodin Penal, të cilat mund të konsiderohen

lloje të dhunës psikologjike, përfshihen: detyrimi, kërcënimi dhe heqja e paligjshme e

lirisë, sjellje me qëllim të degradimit të personit tjetër dhe shkaktimin e frikës te personi

tjetër lidhur me mirëqenien e tij ose të saj fizike, emocionale ose ekonomike.14

Izolimi është një karakteristikë e dhunës në familje/dhunës me bazë gjinore ku

kryerësi i dhunës tenton ta kontrollojë lëvizjen e një personi tjetër, lirinë për të marrë

vendime në mënyrë të pavarur dhe bisedimet dhe bashkëveprimet me persona tjerë.

Izolimi mund të përfshijë ndalimin ndaj një personi që t’i takojë anëtarët e familjes apo

miqtë; dëgjimi i bisedave telefonike apo leximi i porosive të dikujt tjetër; kufizimi se ku

mund të shkojë një person; dhe konfiskimi apo shkatërrimi i dokumenteve personale

11 Siguria fillon në shtëpi, Hulumtim për hartimin e strategjisë së parë nacionale dhe të planit të veprimit kundër dhunës në familje Prishtinë 2008, faqe 8 12 UNICEF Studim mbi Përmasat e Dhunës në Familje Dhunës në Baza Gjinore në Komunat e Kosovës: Gjilan, Gjakovë, Dragash 2013 13 Hulumtim kërkimor mbi nivelin e Dhunës në Baza Gjinore në Kosovë dhe ndikimin e tij në Shëndetin Riprodhues të Grave, Prishtinë 2008, faqe 34 14 Siguria fillon në shtëpi Hulumtim për hartimin e strategjisë së parë nacionale dhe të planit të veprimit kundër dhunës në familje, Prishtinë 2008, faqe 31

9

identifikuese. Pengimi i lirisë së lëvizjes është krim, që jep bazën e urdhrit mbrojtës.15

Konventa e Këshillit të Evropës për parandalimin dhe luftimin e dhunës kundër grave

dhe dhunës në familje parasheh në nenin 33 se palët- shtetet marrin masat e nevojshme

legjislative ose masa të tjera, për të garantuar dënimin e dëmtimit të qëllimshëm të

integritetit psikologjik të një personi nëpërmjet shtrëngimit ose kërcënimeve.

Dhuna seksuale, dhuna mbi përkatësinë gjinore dhe dhuna ndaj femrave janë

terme të cilat kanë të bëjnë me të padrejtat fizike, seksuale dhe psikologjike, që e

mbështesin varësinë e femrës, duke ia shtuar periudhën kohore ndikimit dhe kontrollit

të mashkullit mbi to.16 Dhuna seksuale, përfshirë këtu edhe eksploatimi e keqtrajtimi,

ka të bëjë me çfarëdo vepre seksuale, tentim apo kërcënim, që ka për pasojë ose

sigurisht që do ta ketë si pasojë të padrejtën fizike, psikologjike dhe emotive. Dhuna

seksuale është formë e dhunës, që bazohet në përkatësinë gjinore.17

Dhuna ekonomike ndodh kur një shpërdorues shfrytëzon mjetet financiare për

të ushtruar pushtet mbi anëtarin tjetër të familjes. Sipas Kodit Penal, shkelja e

obligimeve familjare, siç është lënia e një anëtari të familjes të paaftë për t’u kujdesur

për vetveten në një situatë të rëndë mund të interpretohet si formë e dhunës

ekonomike. Shkaktimi i dëmit në pronë ose moslejimi i pjesës së pasurisë së personit po

ashtu mund të konsiderohen forma të shpërdorimit ekonomik. Mospajtimet lidhur me

atë se si të shpenzohen mjetet financiare familjare gjithashtu mund të shpijnë tek dhuna

fizike.18

15 Hulumtim kërkimor mbi nivelin e Dhunës në Baza Gjinore në Kosovë dhe ndikimin e tij në Shëndetin Riprodhues të Grave Prishtinë 2008, faqe 21 16 UNHCR dhuna seksuale dhe dhuna e bazuar në përkatësinëgjinore ndaj refugjatëve, të kthyerëve dhe personave të shpërngulur intern, faqe 14 maj 2003 17 UNHCR dhuna seksuale dhe dhuna e bazuar në përkatësinëgjinore ndaj refugjatëve, të kthyerëve dhe personave të shpërngulur intern, faqe 14 maj 2003 18 Siguria fillon në shtëpi, Hulumtim për hartimin e strategjisë së parë nacionale dhe të planit të veprimit kundër dhunës në familje Prishtinë 2008, faqe 37

10

AKTET LIGJORE NË REPUBLIKËN E KOSOVËS NË LIDHJE ME DHUNËN NË BAZA GJINORE

Institucionet e Kosovës kanë krijuar dhe kanë miratuar një seri të ligjeve dhe politikave

me bazë dhe në përputhje me instrumentet ndërkombëtare, për adresimin e dhunës në

familje, dhunës ndaj fëmijëve, pabarazive gjinore si dhe kushteve që përulin dhe

diskriminojnë gratë në sferat publike dhe private. Ligjet në vend që adresojnë dhunën

në familje dhe atë të bazuar në gjini përfshijnë Kushtetutën e Kosovës, Ligjin mbi

mbrojtjen ndaj dhunës në familje, Ligjin mbi barazinë gjinore, Ligjin për mbrojtje nga

diskriminimi, Ligjin mbi shërbimet sociale dhe të familjes, Ligjin e Kosovës mbi

familjen, Ligji për parandalimin dhe luftimin e trafikimit me njerëz dhe mbrojtjen e

viktimave të trafikimit, Ligjin mbi pasurinë dhe të drejtat e tjera pronësore, Ligjin e

punës, Kodin e Familjes, Kodin Penal të Kosovës, Kodin e Procedurës Penale të

Kosovës, Kodin e Drejtësisë së të Miturve, Ligjin mbi shoqërinë civile, si dhe

Rregulloren mbi Procesimet Disiplinore në Shërbimin Civil.19

Në Kosovë nuk ekziston ndonjë ligj apo strategji gjithëpërfshirëse që të trajtojë të gjitha

format e dhunës ndaj grave apo dhunën mbi baza gjinore.20

Gjatë këtyre viteve janë ndërmarrë hapa të rëndësishëm për të krijuar një kuadër ligjor

dhe të politikave, që parashikon trajtimin e dhunës ndaj grave, me qëllim përmirësimin

e mbrojtjes dhe mbështetjes për viktimat. Pavarësisht nga progresi i bërë, zhvillimet

janë përqendruar kryesisht te përgjigjja ndaj dhunës në familje, ndërsa format e tjera të

dhunës ndaj grave janë trajtuar pak ose mungojnë.21

Në vazhdim do të shqyrtohen vetëm disa nga aktet ligjore në lidhje me dhunën në baza

gjinore.

19 UNCIEF- Hulumtimi Cilësor mbi Normat Sociale lidhur me Dhunën me Bazë Gjinore dhe Ndëshkimin Fizik të Fëmijëve në Kosovë (RKSKB 1244) ,Prishtinë 2016 fq.21 20 KRIJIMI I HARTËS SË SHËRBIMEVE MBËSHTETËSE PËR VIKTIMAT E DHUNËS NDAJ GRAVE NË KOSOVË, KE, faqe 6 21 KRIJIMI I HARTËS SË SHËRBIMEVE MBËSHTETËSE PËR VIKTIMAT E DHUNËS NDAJ GRAVE NË KOSOVË, KE, faqe 5

11

KUSHTETUTA E REPUBLIKËS SË KOSOVËS

Kushtetuta është akti më i lartë juridik i Republikës së Kosovës. Ligjet dhe aktet e tjera

juridike duhet të jenë në pajtim me Kushtetutë. Pushteti qeverisës buron nga

Kushtetuta. Republika e Kosovës respekton të drejtën ndërkombëtare. Secili person dhe

organ në Republikën e Kosovës u nënshtrohet dispozitave të Kushtetutës.22

Siç janë:

Republika e Kosovës siguron barazinë gjinore si vlerë themelore për zhvillimin

demokratik të shoqërisë, mundësi të barabarta për pjesëmarrje të femrave dhe

meshkujve në jetën politike, ekonomike, sociale, kulturore dhe në fushat të tjera

të jetës shoqërore.23

Të gjithë janë të barabartë para ligjit. Çdokush gëzon të drejtën e mbrojtjes së

barabartë ligjore, pa diskriminim. Askush nuk mund të diskriminohet në bazë të

racës, ngjyrës, gjinisë, gjuhës, fesë, mendimeve politike ose të tjera, prejardhjes

kombëtare a shoqërore, lidhjes me ndonjë komunitet, pronës, gjendjes

ekonomike, sociale, orientimit seksual, lindjes, aftësisë së kufizuar ose ndonjë

statusi tjetër personal.24

Secili person gëzon të drejtën e respektimit të integritetit fizik dhe psikik të

tij/saj, që përfshin, të drejtën që të marrë vendime lidhur me reprodukimin, sipas

rregullave dhe procedurave të përcaktuara me ligj, të drejtën që të ketë kontroll

mbi trupin e saj/tij në pajtim me ligjin, të drejtën që të mos i nënshtrohet trajtimit

mjekësor kundër vullnetit të tij/saj në pajtim me ligjin.25 Askush nuk mund të

mbahet në skllavëri ose në pozitë të ngjashme me skllavërinë.26

Në bazë të pëlqimit të lirë, çdokush gëzon të drejtën të martohet dhe të drejtën që

të krijojë familje në pajtim me ligjin. Martesa dhe zgjidhja e saj rregullohen me

22 Kushtetuta e Republikës së Kosovës, neni 16 23 Kushtetuta e Republikës së Kosovës, neni 7 24 Kushtetuta e Republikës së Kosovës, neni 24 25 Kushtetuta e Republikës së Kosovës, neni 26 26 Kushtetuta e Republikës së Kosovës, neni 28

12

ligj dhe bazohen në barazinë e bashkëshortëve. Familja gëzon mbrojtje të veçantë

të shtetit, në mënyrën e rregulluar me ligj.27

KODI PENAL I REPUBLIKËS SË KOSOVËS

Kodi Penal i Kosovës (KPK) nuk ofron një përkufizim të dhunës në familje dhe

dhunës me bazë gjinore. Dhuna në familje përmendet për herë të parë në këtë kod si

dështimi për të raportuar abuzimin e fëmijëve ose të dhunës në familje (neni 385 pika 3)

dhe ndiqet penalisht kushdo që nuk i raporton veprat penale që ndodhin brenda një

marrëdhënieje në familje, si dhe veprat penale që kryhen ndaj një personi për shkak të

gjinisë dhe orientimit të tij seksual cilësohen si rrethanë rënduese (Neni 74(2.12)).

Kodi penal parasheh ndjekje ex-officio në kapitullin e XV (sipas detyrës zyrtare)

për veprat kundër njerëzimit dhe vlerave të mbrojtura me të drejtën ndërkombëtare,

ku në nenin 149 parasheh përpos tjerash edhe sanksionet penale ku ceken veprat të cilat

janë të ndërlidhura direkt me dhunën e drejtuar ndaj grave dhe fëmijëve, si: skllavërimi,

dhunimi, skllavëria seksuale, prostitucioni i detyruar, shtatzënia me dhunë, sterilizimi i

detyruar ose çfarëdo formë tjetër po aq e rëndë e dhunës seksuale; persekutimi i një

grupi ose kolektivi të identifikuar për arsye politike, racore, kombëtare, etnike,

kulturore, fetare, gjinore apo në ndonjë baze tjetër e cila është botërisht e njohur si e

palejueshme sipas të drejtës ndërkombëtare.

27 Kushtetuta e Republikës së Kosovës, neni 37

13

Kodi penal po ashtu përkufizon shprehjen “skllavërim” e cila sipas kodit

nënkupton ushtrimin e një kompetence ose të të gjitha kompetencave që lidhen me të

drejtën e pronësisë mbi një person, duke përfshirë ushtrimin e një kompetence të tillë në

trafikimin e njerëzve, veçanërisht të grave dhe të fëmijëve dhe “shtatzëni e detyruar

nënkupton mbyllje e paligjshme e gruas së lënë shtatzënë me dhunë, me qëllim që të

ndikojë në përbërjen etnike të ndonjë popullsie ose duke kryer shkelje të tjera të rënda

të së drejtës ndërkombëtare.28

Neni 151 paragrafi 2.22 i Kodit Penal parasheh si vepër penale kryerjen e

dhunimeve, skllavëria seksuale, prostitucioni i detyruar, shtatzënia e dhunshme,

steriliteti i detyruar ose ndonjë formë tjetër e dhunës seksuale, e cila përbën

gjithashtu shkelje të rëndë të Konventave së Gjenevës, në nenin 169 parasheh veprën

penale skllavëria, kushtet e ngjashme me skllavërinë dhe puna e detyruar nëse vepra

penale kryhet kundër personit me të cilin kryerësi është në marrëdhënie familjare.

Kodi penal në nenin 171 parasheh veprën penale trafikim me njerëz, ku në

paragrafin 6.1 përkufizohet shprehja “trafikim me njerëz” si rekrutim, transportim,

transferim, strehim ose pranim i personave me anë të kanosjes ose të përdorimit të

forcës apo me forma të tjera të shtrëngimit, rrëmbimit, mashtrimit, lajthimit,

keqpërdorimit të pushtetit apo të keqpërdorimit të një pozite të ndjeshme ose me anë të

dhënies ose marrjes së pagesave apo përfitimeve, për të arritur pëlqimin e personit që

ka kontroll mbi personin tjetër, me qëllim të shfrytëzimit. Shprehja “shfrytëzim”

përkufizohet ajo që “përfshin ndër të tjera shfrytëzimin e prostitucionit të të tjerëve ose

formave të tjera të shfrytëzimit seksual, shërbimeve ose punës së detyruar, skllavërisë

ose veprimeve të ngjashme me skllavërinë, robërisë ose heqjes së organeve.”29

Në kapitullin XVI të Kodit Penal veprat penale kundër jetës dhe trupit janë të

cekura veprat penale si: vrasja në nenin 178, vrasja e rëndë në nenin 179 kushdo që

privon nga jeta fëmijën, femrën shtatzënë, anëtarin e familjes dënohet ashtu siç e

përcakton Kodi Penal.

28 Kodi Penal I Republikës së Kosovës, neni 149 29 Kodi Penal I Republikës së Kosovës, neni 171, paragrafi 6.1 dhe 6.2

14

Në këtë kod përkufizohet “ndërprerja e palejuar shtatzënësisë” në nenin 184 si

akte të cilat përfshijnë: kundërshtimin e ligjit për ndërprerjen e shtatzënësisë, pëlqimin e

gruas shtatzënë, fillon ta kryejë ndërprerjen e shtatzënisë, ndihmon që ta ndërpres

shtatzëninë, ndërpret shtatzëninë, është vepër e dënueshme ashtu siç e përcakton Kodi

Penal.

Në Kodin penal përkufizohet “ngacmimi” në nenin 186 si akte të cilat përfshijnë:

sjellje të vëmendjes së vazhdueshme dhe të padëshirueshme, komunikim me qëllim të

ngacmimit, frikësimit, lëndimit, dëmtimit të pasurisë apo vrasjes së personit tjetër ose

fëmijëve të tij, familjes, kushdo që vë tjetrin nën vëzhgim me qëllim të ngacmimit,

frikësimit, lëndimit, dëmtimit të pasurisë apo vrasjes së personit tjetër ose fëmijëve të tij,

familjes, të afërmve dhe gjatë këtyre veprimeve vë atë person nën frikë të arsyeshme

nga vdekja, lëndimi i rëndë trupor, dëmtimi i rëndë i pasurisë ose nën shqetësim të

madh emocional. Vëmendja apo komunikimi mund të përfshijë përcjelljen apo

qëndrimin në pritje, shfaqjen e vazhdueshme te shtëpia, shkolla, puna apo qendra

rekreative, përsëritjen e thirrjeve telefonike, dërgimin apo lënien e porosive, dërgimin e

mesazheve telefonike, letrave postare apo postës elektronike, ose lënien apo dërgimin e

dhuratave të padëshiruara apo të gjësendeve tjera.

Kodi penal në nenin 221 cenimi i të drejtave në marrëdhëniet e punës parasheh si

vepër penale moszbatimin e ligjit apo kontratës kolektive për punësim apo ndërprerjen

e marrëdhënies së punës, pagat apo të ardhurat e tjera, kohëzgjatjen e orarit të punës,

punën jashtë orarit apo punën me ndërrime, pushimin apo mungesën nga puna, ose

mbrojtjen e grave, fëmijëve apo personave me aftësi të kufizuara dhe kësisoj punëtorit

ia mohon apo ia kufizon të drejtat që i takojnë.

Në Kodin penal të Republikës së Kosovës në kapitullin e XX janë të cekura veprat

penale kundër integritetit seksual, si dhe janë të detajuara në formë të qartë

përkufizimet dhe shprehjet lidhur me veprat penale kundër integritetit seksual (neni

228). Në kodin penal janë të përfshira këto vepra penale kundër integritetit seksual:

Dhunimi (neni 230), shërbimet seksuale të viktimës së trafikimit (neni 231), sulmi

seksual (neni 232), degradimi i integritetit seksual (neni 233), keqpërdorimi

15

seksual i personave me çrregullime ose paaftësi mendore apo emocionale (neni

234), keqpërdorimi seksual i personave nën moshën gjashtëmbëdhjetë (16) vjet

(neni 235), nxitja e akteve seksuale, prekjes apo aktiviteteve nga personat nën

moshën gjashtëmbëdhjetë vjet (neni 236), ofrimi i materialit pornografik

personave nën moshën gjashtëmbëdhjetë vjet (neni 237), keqpërdorimi i fëmijëve

në pornografi (neni 238), keqpërdorimi seksual duke keqpërdorur pozitën,

autoritetin apo profesionin (neni 239), nxitja e akteve seksuale me premtim të

rrejshëm të martesës (neni 240), mundësimi ose detyrimi në prostitucion (neni

241), ofrimi i lokaleve për prostitucion (neni 242), marrëdhëniet seksuale brenda

familjes (neni 243).

Ashtu siç shihet nga listimi i veprave penale kundër integritetit seksual, në pamundësi

për të shtjelluar më në hollësi të gjitha, në këtë raport do të shtjellohen vetëm disa nga

to, ku si bazë kanë dhunën me bazë gjinore:

Kodi penal përkufizon ”dhunimin” në nenin 230, si akte të cilat përfshijnë:

Detyrimin ndaj personit tjetër për të kryer akt seksual pa pëlqimin e personit të

tillë, detyrimin ndaj personit tjetër për të kryer akt seksual, duke e kanosur me

zbulimin e një fakti që do të dëmtonte rëndë nderin ose reputacionin e personit

të tillë apo të personit të lidhur ngushtë me personin e tillë, detyrimi ndaj

personit tjetër për të kryer akt seksual në një ose më shumë nga rrethanat në

vijim: me kanosje serioze ose me kanosje për përdorim të dhunës; me kanosje të

rrezikimit të atëçastshëm të jetës ose trupit të personit të tillë apo të personit

tjetër; ose duke shfrytëzuar situatën në të cilën personi është i pambrojtur dhe ku

siguria e tij është në rrezik, kryerësi e përdor forcën; kryerësi me dashje shkakton

dehjen e personit me anë të alkoolit, drogës apo substancave tjera; vepra është

kryer bashkërisht nga më shumë se një person; ose kryerësi e di që personi është

posaçërisht i ndjeshëm për shkak të moshës, aftësive të kufizuara mendore apo

fizike, çrregullimit apo paaftësisë fizike apo mendore, ose shtatzënisë.

Kodi penal përkufizon ”shërbimet seksuale të viktimës së trafikimit” në nenin

231, si akte të cilat përfshijnë: shfrytëzimin ose mundësimin e shërbimeve

16

seksuale të viktimës së trafikimit, kur vepra kryhet ndaj personit nën moshën

tetëmbëdhjetë vjet, kur vepra penale kryhet nga personi zyrtar në keqpërdorim

të pozitës apo autorizimeve të tij, kur vepra penale rezulton me vdekjen e një apo

më shumë personave.

Kodi Penal e përkufizon “sulmin seksual” në nenin 232 si akte të cilat përfshijnë:

Prekjen e personit tjetër me qëllim seksual ose cytjen e personit të tillë që të prekë

kryesin apo personin tjetër për qëllim seksual, pa pëlqimin e personit të tillë ose

kur kryesi e di që personi është posaçërisht i ndjeshëm për shkak të moshës,

aftësive të kufizuara mendore apo fizike, çrregullimit fizik apo mendor,

paaftësisë ose shtatzënisë. Në këto raste, dënimi me burgim varion nga një deri

në shtatë vjet. Në rastet kur kryerësi është mësimdhënës, udhëheqës fetar,

profesionist i kujdesit shëndetësor, person të cilit i është besuar rritja apo kujdesi

për personin e tillë ose që në ndonjë mënyrë tjetër ka autoritet ndaj personit.

Sulmi seksual përfshin edhe rrethanat e prekjes së personit tjetër në një mënyrë

seksuale dhe për qëllime seksuale.

Kodi penal përkufizon “Keqpërdorimin seksual duke keqpërdorur pozitën,

autoritetin apo profesionin” në nenin 239 si akte të cilat përfshijnë: detyrimin e

personit të bëjë një akt seksual, duke e prekur atë person për qëllime seksuale,

apo duke nxitur një person tjetër të ekspozojë pjesët e trupit dhe duke e

denigruar integritetin seksual të personit, përbën rrethanë të abuzimit të pozitës

së tij apo të saj. Keqpërdorimi i detyrës mund të bëhet në lidhje me rrethanat

financiare, familjare, shoqërore, shëndetësore, të punësimit, arsimore, fetare apo

të tjera, të një personi.

Kodi penal e përkufizon martesën e detyruar në nenin 246 si: kushdo që e

detyron personin tjetër të lidh martesë ose lidh martesë me personin për të cilin e

di se është detyruar të hyjë në martesë, kur vepra kryhet nga prindi, prindi

adoptues, kujdestari apo ndonjë person tjetër që ushtron autoritet prindëror ndaj

personit në mes të moshës katërmbëdhjetë (14) dhe gjashtëmbëdhjetë (16) vjet,

17

kur vepra penale kryhet nga prindi, prindi adoptues, kujdestari apo ndonjë

person tjetër që ushtron autoritet prindëror ndaj personit në mes të moshës

katërmbëdhjetë (14) dhe gjashtëmbëdhjetë (16) vjet, kur vepra kryhet nga prindi,

prindi adoptues, kujdestari apo personi tjetër që ushtron autoritet prindëror ndaj

personit nën moshën katërmbëdhjetë (14) vjet.

Kodi penal në nenin 333 asgjësimi apo dëmtimi i pasurisë thekson se: kur

vepra penale nga paragrafi 1 i këtij neni është kryer për shkak të paragjykimeve

ndaj kombësisë, gjuhës, besimit fetar ose mungesës së besimit fetar, ngjyrës së

lëkurës, gjinisë, orientimit seksual, ose për shkak të afërsisë me persona me

njërën nga këto karakteristika të mbrojtura, kryesi i veprës penale dënohet.

LIGJI PËR BARAZI GJINORE

Sipas Ligjit për barazi gjinore, gjegjësisht neni 3 dhuna në baza gjinore nënkupton

të gjitha aktet e dhunës që rezultojnë apo kanë të ngjarë të rezultojnë në dëmtim apo

vuajtje fizike, seksuale, psikologjike, sociale apo ekonomike në baza gjinore, duke

përfshirë kërcënime për akte të tilla, shtrëngim, apo heqje arbitrare të lirisë, qoftë kur

kjo ndodh në jetën publike apo private.

Shkaktimi i dhunës ndaj secilit individ shkel të drejtat e njeriut. Këto të drejta

janë të garantuara me Kushtetutë dhe akte tjera ligjore. Dhuna ndaj njeriut, pa marrë

parasysh gjininë, është edhe vepër penale. Përmbajtja e këtij përkufizimi është mjaft e

gjerë dhe në vete përmban disa forma të dhunës, ku secila mund të paraqitet si vepër

penale e veçantë. Por, theksi është vënë në faktin se kjo dhunë është shkaktuar mbi baza

të dallimeve gjinore, respektivisht duke pasur parasysh që kjo ka rrjedhur si rezultat që

një person ose grup personash i takojnë një gjinie. Andaj, edhe është e ndaluar kjo

dhunë jo vetëm si shkelje e të drejtave të njeriut, por edhe për faktin se shkel barazinë

gjinore dhe shfaqet si formë e diskriminimit gjinor.

Paragrafi 2 i nenit 4 të Ligjit për barazi gjinore, dhuna në baza gjinore është një

formë e diskriminimit e cila seriozisht pengon aftësinë e femrave dhe meshkujve që t’i

gëzojnë të drejtat dhe liritë në baza të barabarta dhe është e ndaluar. Dhunë në baza

18

gjinore konsiderohet dhuna kundër një personi për shkak të gjinisë së tij/saj. Dhuna

gjinore, si e tillë, mund të shfaqet në formë fizike, seksuale ose psikologjike si dhe

përfshin: dhunën seksuale (përdhunimin, sulmet seksuale dhe ngacmimet), skllavërinë

dhe praktikat e dëmshme të cilat mund të jenë si martesat e detyruara, gjymtimi gjenital

femëror etj. Për më shumë, këto veprime jo vetëm që janë të karakterit diskriminues mbi

baza gjinore, por paraqesin edhe elemente të veprave të ndryshme penale. Por, ky

paragraf përcakton detyrimin e organeve shtetërore që të ndërmarrin masa për të

siguruar mbrojtjen nga dhuna në baza gjinore, për të gjithë personat pa diskriminim.

Ligji për barazi gjinore paraqet një bazë ligjore që ka për qëllim krijimin e

mekanizmave legjislativë dhe institucionalë për të krijuar dhe për të rregulluar trajtim

dhe mbrojtje të barabartë të të drejtave të femrave dhe meshkujve (grave dhe burrave,

vajzave dhe djemve) në të gjitha sferat e jetës. Ky ligj siguron kuadrin institucional të

nevojshëm për zbatim.30

Ligji ka përdorur shprehjen “trajtimi i barabartë i meshkujve dhe femrave” dhe

ne i përmbahemi kësaj terminologjie edhe pse ka dilema lidhur me shprehjen, me

mendime se duhet të përdoret shprehja “gratë dhe burrat”. Duhet shtuar se në literaturë

por edhe në legjislacione shpesh përdoren terme “dallimi i sekseve” dhe “dallimi i

gjinive”. Megjithatë, duhet nënvizuar se përderisa termi “dallimi i sekseve” parimisht

përdoret si kriter biologjik për të treguar dallimin në mes të burrit dhe gruas, termi

“gjini” është më i gjerë ashtu që përfshin dallimet sociale/shoqërore në mes të burrit

dhe gruas, të tilla si idetë përkatëse për rolin e tyre në familje dhe shoqëri, pra një

kategori sociale. Nxjerrja e një ligji të tillë është kushtëzuar nga mungesa e zbatimit të

ligjeve të veçanta kur është në pyetje trajtimi i barabartë i të gjithë qytetarëve, marrë

këtu për bazë trajtimin në baza gjinore. Thënë me fjalë tjera, ligjvënësi ka dashur që me

ligj të veçantë të sigurohet trajtimi i barabartë mes gjinive dhe të eliminohen format e

mundshme të diskriminimit në baza gjinore. Nëse parashtrohet pyetja se në cilat situata

kërkohet zbatimi i ligjit, atëherë themi se ligji duhet të zbatohet në të gjitha fushat.

Megjithatë, në mënyrë të veçantë, ligji ka numëruar edhe disa fusha që mund të jenë më

30 Ligji për barazi gjinore, neni 2 paragrafi 3

19

specifike për sigurimin e trajtimit të barabartë dhe arritjen e një barazie efektive në mes

të gjinive.31

Në paragrafin 1 të nenit 1 theksohet qëllimi i ligjit. Ky qëllim është fokusuar në

garantimin, mbrojtjen dhe promovimin e barazisë midis gjinive. Ky paragraf përmban

tri shprehje themelore “garantimin”, “mbrojtjen” dhe “promovimin” e barazisë midis

gjinive duke e ngritur barazinë midis gjinive si një vlerë themelore për zhvillimin

demokratik të shoqërisë.

“Garantimi” i barazisë midis gjinive, si shprehje, u referohet disa mekanizmave

të cilat sigurojnë barazinë midis gjinive, sepse pa garantim nuk vijnë në shprehje as

veprimet tjera. Në radhë të parë garantimi i barazisë sigurohet me ligj, duke

nënkuptuar këtu krijimin e infrastrukturës së nevojshme ligjore në të gjitha segmentet e

jetës si bazë për të arritur barazinë.

Ligji për barazi gjinore në nenin 3 ka të cekura edhe përkufizimet e ngacmimit

dhe ngacmimit seksual të cilat kanë këtë kuptim.

Ngacmimi konsiderohet çfarëdo sjellje e padëshirueshme mbi bazat e gjinisë,

seksit dhe identitetit gjinor, që ka për qëllim apo pasojë shkeljen e dinjitetit të personit

dhe krijimin e ambientit frikësues, armiqësor, degradues, nënçmues apo fyes.32

Ngacmimi seksual nënkupton çfarëdo forme të sjelljes së padëshiruar verbale,

joverbale, apo fizike me natyrë seksuale, me qëllim ose pasojë prekjen apo shkeljen e

dinjitetit të një personi dhe për të krijuar një mjedis frikësues, armiqësor, degradues,

poshtërues apo fyes.33

Ngacmimi dhe ngacmimi seksual janë të ndaluara. Refuzimi apo dorëzimi i një

personi ndaj sjelljes së tillë nuk mund të përdoret si bazë për një vendim që prek atë

person.34

Nëse një e drejtë nuk është e garantuar me ligj, ajo as që mund të kërkohet të

zbatohet, madje as mekanizmat për zbatimin e ligjit nuk mund të kenë sukses nëse nuk

31 Komentari i Ligjit për Barazi Gjinore, faqe 29 32 Ligji për barazi gjinore, neni 3 pika 1.11 33 Ligji për barazi gjinore, neni 3 pika 1.12 34 Ligji për barazi gjinore, neni 4 pika 3

20

mund të thirren në baza ligjore. E drejta e barazisë midis gjinive në Kosovë është

garantuar me aktin më të lartë juridik të vendit, Kushtetutën e Republikës së Kosovës.

Në nenin 3 është garantuar barabarësia para ligjit për të gjithë individët si dhe

respektimi i të drejtave të njeriut, duke nënkuptuar me këtë edhe barazinë midis

gjinive. Në mënyrë precize dhe shprehimore, garantimi i barazisë midis gjinive është

paraparë në nenin 7, i cili iu referohet vlerave themelore që përmban Kushtetuta. Në

paragrafin 2 është theksuar në mënyrë shprehimore barazia midis gjinive, si në vijim:

”Republika e Kosovës siguron barazinë gjinore si vlerë themelore për zhvillimin

demokratik të shoqërisë, mundësi të barabarta për pjesëmarrje të femrave dhe

meshkujve në jetën politike, ekonomike, sociale, kulturore dhe në fushat të tjera të jetës

shoqërore”.35

Ligji për barazi gjinore është në përputhshmëri me Konventën për Eliminimin e

të Gjitha Formave të Diskriminimit ndaj Femrës (CEDAW), Direktivën për krijimin e një

kuadri të përgjithshëm për trajtim të barabartë në punësim dhe profesion (Direktiva

2000/78/EC; Direktivën për zbatimin e parimit të mundësive të barabarta dhe trajtim të

barabartë të meshkujve dhe femrave në çështjet e punësimit dhe profesionit (Direktiva

2006/54/EC); Direktivën në zbatimin progresiv të parimit të trajtimit të barabartë të

meshkujve dhe femrave në çështjet e sigurimit shoqëror (Direktiva e Këshillit, datë 19

dhjetor 1978 (78/7/EEC); Direktivën për zbatimin e parimit të trajtimit të barabartë

midis meshkujve dhe femrave të angazhuara në një aktivitet në një kapacitet të

vetëpunësuar dhe që shfuqizon Direktivën e Këshillit 86/613/EEC (Direktiva 2010/41

EU, datë 7 korrik 2010); Direktivën për zbatimin e parimit të trajtimit të barabartë midis

meshkujve dhe femrave në qasje dhe furnizim me mallra dhe shërbime (Direktiva

2004/113/EC).36

35 Komentari i Ligjit për barazi gjinore, faqe 31 36 Komentari i Ligjit për barazi gjinore, faqe 31

21

LIGJI PER MBROJTJE NGA DHUNA NË FAMILJE

Ligji për mbrojtje nga dhuna në familje është ligj special (lex speciale) që ka për

qëllim parandalimin e dhunës në familje, në të gjitha format e saj, me masa të

përshtatshme ligjore, të pjesëtarëve të familjes, që janë viktima të dhunës në familje,

duke iu kushtuar vëmendje të veçantë fëmijëve, të moshuarve dhe personave me aftësi

të kufizuara. Po ashtu, ka për qëllim edhe trajtimin e kryerësve të dhunës në familje dhe

lehtësimin e pasojave.37 Kjo nënkupton që ndaj kryerësve të ndërmerren masa adekuate,

psikologjike dhe trajtim shëndetësor, varësisht nga shprehitë për të evituar shprehitë e

tij që në të ardhmen mos të përsëritet dhuna.38

Pavarësisht nga natyra progresive e tij, LMDHF-ja është kritikuar për qasjen e tij

asnjanëse nga pikëpamja e gjinisë, duke mos pranuar se dhuna në familje prek gratë në

mënyrë shpërpjesëtimore dhe se ajo përbën shkelje të të drejtave të njeriut dhe një formë

diskriminimi. Për më tepër, në ligj zbërthehen me hollësi masat, me qëllim trajtimin dhe

rehabilitimin e kryesve të veprave penale, megjithatë ai nuk i bën të detyrueshme në

mënyrë të shprehur format e ndryshme të asistencës që kanë të drejtë të marrin viktimat

e dhunës në familje. Ligji nuk i zbërthen me hollësi në mënyrë të qartë as përgjegjësitë e

institucioneve kompetente shtetërore ose joshtetërore, të ngarkuara me ofrimin e

shërbimeve mbështetëse për viktimat. Si rezultat, në LMDHF nevojat e kryesit të veprës

penale për rehabilitim vendosen në mënyrë të barabartë me nevojat e viktimave, dhe

sugjerohet se shkaku kryesor i dhunës në familje janë çrregullimet psikologjike dhe

abuzimi me alkoolin dhe drogat.39

Shkaqet që kanë sjellë dhunë në familje ose mosmarrëveshje të trajtohen sipas

ligjeve të tjera materiale, varësisht se për çfarë çështje është fjala. Andaj, LMDHF duhet

shikuar dhe duhet zbatuar në lidhshmëri edhe me ligjet e tjera.

37 Ligji për mbrojtje nga dhuna në familje , neni 2 paragrafi 1.2 38 Komentari i Ligjit për mbrojtje nga dhuna në familje , faqe 34 39 Krijimi i hartës së shërbimeve mbështetëse për viktimat e dhunës ndaj grave në Kosovë, faqe 6

22

Ky ligj vetëm parasheh masa mbrojtëse por nuk parasheh ndëshkime për

kryerësit e dhunës.

Dhunë në familje sipas Ligjit për mbrojtje nga dhuna në familje është një ose më

shumë vepra apo lëshime të qëllimshme që i bën një person personit tjetër, me të cilin

është ose ka qenë në marrëdhënie familjare si këto, por nuk kufizohet në:40

përdorimin e forcës fizike ose presionin psikik të ushtruar ndaj anëtarit tjetër të

familjes;

çdo veprim tjetër i një anëtari të familjes që mund të shkaktojë apo kanos, se do

të shkaktojë dhimbje fizike dhe vuajtje psikike;

shkaktimi i ndjenjës së frikës, rrezikshmërisë personale apo cenimin e dinjitetit;

sulmi fizik pa marrë parasysh pasojat;

ofendimi, sharja, thirrja me emra ofendues dhe mënyra të tjera të shqetësimit të

vrazhdë;

përsëritja e vazhdueshme e sjelljeve, me qëllim të përuljes së personit tjetër;

marrëdhënia seksuale pa pëlqim dhe keqtrajtimi seksual;

kufizimi i kundërligjshëm i lirisë së lëvizjes ndaj personit tjetër;

dëmtimi apo shkatërrimi i pasurisë dhe kanosja që ta bëjë këtë;

vënia e personit tjetër në pozitën që ai të frikësohet për gjendjen fizike,

emocionale dhe ekonomike;

hyrja apo largimi me dhunë nga banesa e përbashkët apo nga banesa e personit

tjetër.

40 Ligji për mbrojtje nga dhuna në familje, neni 2 paragrafi 1.2

23

Ligji nuk përmend kujdesin e veçantë për gratë, respektivisht gjininë femërore e cila

në të shumtën e rasteve në praktikë më së shumti i ekspozohet dhunës. Në një raport

hulumtues të Agjensionit për Barazi Gjinore theksohet se në Kosovë gratë (femrat) më

së shumti i ekspozohen dhunës në familje. Kjo shpjegohet si rezultat i shumë

rrethanave, në veçanti pozitës së pabarabartë të femrave në shoqëri nga e kaluara si

rezultat i ndikimit të së drejtës zakonore në frymën e mungesës së të drejtës së gruas

për trashëgimi, pozitës së vështirë materiale, nivelit të ulët të edukimit dhe arsimimit,

papunësisë etj. Prandaj, bazuar në rrethanat faktike dhe rasteve të paraqitura në

gjykata, polici dhe organet e tjera, një vëmendje e veçantë duhet kushtuar edhe kësaj

kategorie. Madje, edhe ligji duhet amandamentuar në mënyrë që kjo kategori, pra gjinia

femërore, të konsiderohet si kategori e veçantë që duhet kushtuar vëmendje dhe

mbrojtje të veçantë.41

Në nenin 2 të Ligjit për mbrojtje nga dhuna në familje, rëndësi të veçantë i është

kushtuar edhe Urdhër mbrojtje e përkohshme emergjente. Ky është urdhër i lëshuar

nga shefi i Njësisë Rajonale të Policisë kundër dhunës në familje jashtë orarit të punës së

rregullt të gjykatave. Ky urdhër ka për qëllim një masë mbrojtës emergjente por edhe të

përkohshme derisa nuk punon gjykata ditëve të vikendit apo festave. Ky urdhër

lëshohet gjatë kohës kur nuk është duke punuar gjykata, pra vikendeve dhe jashtë

orarit të punës. Kohëzgjatja e këtij urdhri skadon në fund të ditës së ardhshme gjatë së

cilës gjykata punon.42 Kjo është si masë mbrojtje për viktimat e krimit të dhunës në

familje, sepse lëshohet gjatë kohës kur gjykatat nuk punojnë.

Neni 5 i Ligjit për mbrojtje nga dhuna në familje e ka rregulluar aspektin e

vendosjes së masës mbrojtëse të ndalimit të afrimit të viktimës. Kjo është një ndër

masat më të shpeshta që mund të nxjerrë gjykata në kuadër të urdhrit mbrojtës, sepse

parandalimi i shkaktimit të dhunës më së miri mund të arrihet duke e ndaluar

kryerësin e dhunës që t'i afrohet viktimës së dhunës, pra palës së mbrojtur. Nga shumë

41 Komentar i Ligjit për mbrojtje nga dhuna në familje, faqe 40 42 Komentar i Ligjit për mbrojtje nga dhuna në familje, faqe 55

24

raste të paraqitura, pala mbrojtëse ka kërkuar që si masë mbrojtëse të caktohet edhe

ndalimi i afrimit të viktimës në rastet kur ka ekzistuar rreziku i përsëritjes së dhunës në

të ardhmen. Në këtë nen është precizuar masa mbrojtëse e ndalimit të ofrimit të

viktimës, pra ndalimin e kryerësit. Gjithmonë, mendohet që kjo masë të vendoset kur ka

rrezik, pra ka fakte të besueshme se duke e lejuar kryerësin të lirë që t'i afrohet viktimës,

mund të përsëritët dhuna në të ardhmen.43

Paragrafi 1, i nenit 5 ka precizuar masën mbrojtëse të ndalimit të ofrimit të

viktimës, pra ndalimin e kryerësit. Gjithmonë, mendohet që kjo masë të vendoset kur ka

rrezik, pra ka fakte të besueshme se duke e lejuar kryerësin të lirë që t'i afrohet viktimës,

mund të përsëritët dhuna në të ardhmen.

Në paragrafin 2 tregohet se vendimi i gjykatës me të cilin vendoset masa e

ndalimit të afrimit viktimës, në këtë vendim gjykata duhet të përcaktojë vendin në të

cilin nuk duhet t'i afrohet viktimës, regjionin dhe largësinë. Pra, vendimi i gjykatës,

duhet të jetë preciz në këtë kuptim me qëllim që masa e tillë të jetë e efektshme.44

Me nenin 6 përcaktohet një masë mbrojtëse e ndalimit të shqetësimit të

viktimës, pra personit që i ekspozohet dhunës. Kjo dispozitë përmban një kombinim të

masave, atë të ndalimit të shqetësimit të personave që i ekspozohen dhunës dhe masën

e përkujdesjes së përkohshme për fëmijë që do t'i besohen viktimës. Me këtë masë

tentohet të evitohet mundësia që në të ardhmen të përsëritet dhuna në familje. Mbajtja

larg e kryerësit nga viktima ose personat nën mbikëqyrjen e tij është një masë

parandaluese. Në lidhshmëri me këtë ligjvënësi e ka rregulluar edhe çështjen e

përkujdesjes ndaj fëmijëve në mënyrë që të zgjidhet përkujdesja në mënyrë të

përkohshme sa zgjat masa e mbrojtjes dhe po ashtu të evitohet kontakti i prindërve me

supozimin se mund të ketë përsëritje të dhunës.45

43 Komentar i Ligjit për mbrojtje nga dhuna në familje, faqe 63 44 Komentar i Ligjit për mbrojtje nga dhuna në familje, faqe 64 45 Po aty, faqe 65

25

Në një rast mund të jetë ndalimi i sulmeve të mëtejme fizike, rastin tjetër ndalimi

i shqetësimeve, ndalimi i fyerjeve, ndalimi i dhunës psikike etj., varësisht nga forma e

dhunës e shfaqur në praktikë.

Me vendimin me të cilin gjykata e konstaton se ka ndodhur dhuna, do të caktojë

edhe masën e mbrojtjes që i korrespondon dhunës së shkaktuar. Kjo ka rëndësi për të

marrë masa parandaluese të përsëritjes së dhunës dhe mbrojtjen efektive të viktimës.

Do të ishte gabim nëse gjykata konstaton dhunën dhe nuk e vendos masën e mbrojtjes

adekuate, e që është ndalimi i përsëritjes së dhunës së njëjtë ose formave të tjera. Në

dispozitiv të aktvendimit duhet të jetë edhe masa e ndalimit të shqetësimit të mëtejmë

presonit që i është ekspozuar dhunës dhe varësve të tij.46

Lidhshmëria e procedurave në këto raste është e domosdoshme. Ligji për

mbrojtje nga dhuna në familje ka dispozita ligjore që kanë për qëllim vetëm

parandalimin e dhunës në familje dhe jo zgjidhjen e çështjeve familjare, siç është rasti

me marrjen e të drejtës prindërore dhe vendosjen e fëmijës në përkujdesje të njërit

prind. Kjo masë duhet kuptuar vetëm si e përkohshme derisa gjykata të vendosë në

çështjet familjare. Pa vonesë në këto raste duhet të zhvillohet edhe procedura tjetër,

procedura sipas Ligjit të familjes dhe me vendim të kësaj gjykate të zgjidhet edhe

çështja e përkujdesjes ndaj fëmijëve.47

Në dispozitat e nenit 7 është përcaktuar masa e largimit të kryerësit të dhunës

nga banesa, shtëpia ose hapësira tjetër e banimit. Kjo masë do të zbatohet në ato raste

kur qëndrimi i mëtejmë i kryerësit të dhunës në të njëjtën banesë ose shtëpi tjetër të

banimit me viktimën do të paraqitet si rrezik për përsëritjen e dhunës në të ardhmen.

Kjo masë në rrethanat të cilat gjenden në Kosovë paraqet vështirësi për zbatim, për

shkak të paqartësisë së të drejtave pronësore dhe pronësisë për banesa, shtëpi ose vende

tjera. Në disa vendime gjykata ka qenë e detyruar që nga banesa ta largojë viktimën dhe

jo kryerësin e dhunës, për shkak se banesa nuk ka qenë pronësi e kryerësit të dhunës

dhe as e viktimës por pronësi e përbashkët e familjeve të mëdha ose e personave të tjerë.

46 Po aty, faqe 66 47 Po aty, faqe 67

26

Pra, kjo masë është e përkohshme dhe nuk ka për qëllim të zgjidhë çështjen pronësore

dhe as të drejtën e banimit. E drejta e banimit zgjidhet sipas procedurave të Ligjit të

familjes.48 Personi të cilit i është shqiptuar masa nga paragrafi 1. i këtij neni, obligohet

menjëherë ta lëshojë banesën, shtëpinë apo hapësirën tjetër të banimit, në prezencë të

zyrtarit policor.49

Ekzistimi i rrezikut për përsëritje të dhunës. Varësisht nga rasti konkret duhet të

vlerësohet rreziku që në të ardhmen të përsëritet dhuna. Prandaj, është shumë me

rëndësi vlerësimi i situatës faktike, sepse largimi i njërit anëtar të familjes mund të shpie

edhe në privimin e tij të paarsyeshëm nga banesa, shtëpia. Por kur rrethana është e

atillë që qartazi tregohet rreziku i përsëritjes së dhunës, atëherë duhet zbatuar.50

Ligji për mbrojtje nga dhuna në familje, gjegjësisht neni 8, kur ka dhunë në

familje, në disa raste viktimës i ndalohet edhe hyrja në shtëpi ku ka jetuar së bashku me

kryerësin e dhunës. Në pamundësi të largimit të kryerësit nga shtëpia, banesa ose për

shkak të ndarjes së bashkëshortëve dhe mbetjes në pronë-banesë të viktimës, në të

shumtën e rasteve gruas i shfaqet nevoja edhe e marrjes së sendeve në përdorim

personal. Sendet personale janë sende të cilat i takojnë viktimës dhe nuk hyjnë në

pasurinë e përbashkët të bashkëshortëve. Këto sende mund të jenë veshmbathje, sende

të ushtrimit të zanatit, zejes, profesionit ose pasuri e veçantë e fituar para martesës ose

pjesa e pjesëtuar e pasurisë së përbashkët bashkëshortore. Prandaj, nga pengesa që i

bëhet viktimës shfaqet nevoja edhe e nxjerrjes së masës mbrojtëse për të shoqëruar

viktimën për marrjen e sendeve personale. Kjo masë zbatohet nën përcjelljen e Policisë.

Këtu bëhet fjalë për marrjen e sendeve personale, pra sendeve që i takojnë personit

viktimë dhe marrja e tyre kërkon përkujdesjen e policisë, pra zyrtarit policor në mënyrë

që viktima t'i marrë të gjitha sendet që i takojnë (të gjitha llojet e pronësisë së

luajtshme).51

48 Komentar i Ligjit për mbrojtje nga dhuna në familje, faqe 68 49 Ligji per mbrojtje nga dhuan ne familje, neni 7 50 Komentar i Ligjit për mbrojtje nga dhuna në familje, faqe 69 51 Komentar i Ligjit për mbrojtje nga dhuna në familje, faqe 70

27

Ligji për mbrojtje nga dhuna në familje, gjegjësisht neni 13 parasheh një prej

aspekteve procedurale për t'i dhënë mbrojtje viktimës edhe adresimin e duhur të

kërkesës te organi kompetent. Neni 13 ka mbuluar aspektin e paraqitjes së kërkesës për

dy rastet: për urdhër mbrojtje dhe për urdhër mbrojtje emergjente. Me këtë nen

parashihet se cilat palë janë të autorizuara për të paraqitur kërkesën për urdhër mbrojtje

dhe urdhër mbrojtje emergjente.52

Pala e mbrojtur është viktima e dhunës në familje ose personat që ndodhen nën

mbikëqyrjen, respektivisht kujdesin e tij. Ligji e quan palë e mbrojtur sepse me kërkesë

viktima kërkon mbrojtje nga dhuna sipas këtij ligji. Andaj, nuk duhet ngatërruar

terminologjia dhe të krijohet përshtypja se pala e mbrojtur dhe viktima janë persona të

ndryshëm. Këtu bëhet fjalë për të njëjtin person por shikuar nga prizmi procedural,

viktima është quajtur palë e mbrojtur sepse kërkon mbrojtje për dhunën e shkaktuar ose

për kanosjen.53

Me qëllim të mbrojtjes së viktimave të dhunës në familje, është krijuar organi i

posaçëm që merret me mbrojtjen e viktimave të dhunës, fillimisht si organ i Ministrisë

së Drejtësisë, tani si organ i integruar në Prokurorinë e Shtetit. Personi i autorizuar nga

ky organ me pëlqimin e vetë palës së mbrojtur, pra viktimës, mund të paraqesë kërkesë

për mbrojtje nga dhuna në familje, respektivisht për dhënien e urdhrit personave të cilët

kanë të drejtën e paraqitjes së kërkesës, duke i mundësuar çdo personi që merret në

dijeni për dhunën. Pra, te rastet e paraqitjes së kërkesës për urdhër mbrojtje emergjente,

kërkesën mund ta paraqesë secili person që ka marrë dijeni për veprën e dhunës në

familje ndaj palës së mbrojtur (viktimës). Pra, qëllimi i kësaj dispozite është që të

sigurohet një mbrojtje më efektive e viktimave të dhunës në familje, duke e zgjeruar

rrethin e personave që mund të paraqesin kërkesë për urdhër mbrojtje emergjente për

viktimën. Këtu ligjvënësi ka pasur parasysh se në situatat e tilla, vetë viktima apo edhe i

autorizuari mund të jenë në situatë të pafavorshme ose në pamundësi për të paraqitur

kërkesë. Andaj, iu mundësohet edhe personave të tjerë që të paraqesin kërkesën nëse

52 Ligji për mbrojtje nga dhuna në familje, neni 13 53 Komentar i Ligjit për mbrojtje nga dhuna në familje, faqe 81

28

kanë dijeni. Duhet shtuar se edhe për vepra penale është detyrim i qytetarëve që të

lajmërojnë veprën penale. Në këtë kuptim duhet shikuar edhe detyrimin e qytetarëve

që të lajmërojnë veprat e dhunës në familje, madje në këtë rast edhe duke kërkuar

urdhër mbrojtje emergjente për t'i dalë në ndihmë sa më parë viktimës për mbrojtje.54

Me nenin 14 rregullohet forma dhe përmbajtja e kërkesës për dhënien e urdhrit

mbrojtës. Nga përmbajtja shihet se shkresa është një aspekt formal i fillimit të

procedurës për urdhër mbrojtje dhe kërkohet nga pala që paraqet kërkesën plotësimin e

një formulari, ku shënohen të dhënat personale për palën që paraqet kërkesë, pra emri

dhe mbiemri i palës që kërkon mbrojtje, përfaqësuesi, gjykata, përmbajtja e gjendjes

faktike si dhe të dhënat për adresën e palës së mbrojtur.

Me nenin 17 rregullohet mënyra e vendosjes nga gjykata lidhur me urdhrin për

mbrojtje dhe urdhrin për mbrojtje emergjente. Me këtë dispozitë sqarohet se pas

paraqitjes së kërkesës siç kërkohet në nenin 14 dhe shqyrtimit të kërkesave konform

neneve 15 dhe 16 të këtij ligji plotësohen kushtet për të vendosur dhe për të lëshuar

urdhrin mbrojtës. Procedura e vendosjes zhvillohet me mbajtjen e seancës dëgjimore.

Pas përfundimit të seancës dëgjimore, nëse plotësohen kushtet e parapara me këtë ligj,

gjykata vendos për lëshimin e urdhrit.

Vendimi për urdhër mbrojtje ose urdhër mbrojtje emergjente ekzekutohet

menjëherë me vendim përkatës, i shqiptuar nga gjykata kompetente dhe iu dërgohet

menjëherë kryerësit të dhunës në familje, Policisë së Kosovës, qendrave për punë

sociale, si dhe palëve të tjera në procedurë.55

Lëshimi i urdhrit kur konstatohet ekzistimi i dhunës dhe dyshimi i përsëritjes në

të ardhmen. Para se të vendosë për urdhrin mbrojtës ose urdhrin për mbrojtje

emergjente, gjykata duhet ta konstatojë gjendjen faktike, duke i dëgjuar të gjitha palët

që kërkohet sipas nenit 15 dhe 16, të vijë në përfundim se kryerësi i dhunës me të

vërtetë e rrezikon sigurinë, shëndetin ose mirëqenien e palës së mbrojtur. Konstatimi i

këtyre fakteve është shumë me rëndësi për të shmangur marrjen e një vendimi arbitrar

54 Komentar i Ligjit për mbrojtje nga dhuna në familje, faqe 83 55 Ligji per mbrojtje nga dhuna në familje, neni 17

29

që do të dëmtonte ndonjërën palë.56 Nuk do të thotë se çdoherë gjykata për të gjitha

kërkesat vendos për urdhër mbrojte ose masën mbrojtëse të propozuar sepse kjo nuk

argumentohet bindshëm nga kërkuesi.

Dërgimi i menjëhershëm i vendimit kryerësit të dhunës. Me këtë dispozitë

kërkohet që vendimi t'i dërgohet menjëherë kryerësit të dhunës. Me këtë dërgim

njoftohet kryerësi për masën dhe i mundësohet atij që ta zbatojë vullnetarisht. Por, nëse

masa nuk zbatohet atëherë kjo zbatohet përmes organeve të tjera të Policisë së Kosovës

varësisht nga rasti dhe lloj i urdhrit mbrojtës.

Dërgimi i vendimit Policisë së Kosovës. Në disa urdhra mbrojtës duhet të

theksohet se mbikëqyrjen ose zbatimin e urdhrit mbrojtës duhet ta bëjë policia. Prandaj,

dërgimi i vendimit Policisë së Kosovës është kusht i domosdoshëm për zbatim të

vendimit. Me këtë dispozitë kërkohet që të gjitha vendimet t'i dërgohen policisë. Por

varësisht nga lloji i masës dhe i urdhrit për mbrojtje gjykata duhet ta theksojë në

vendim se vendimi zbatohet nën mbikëqyrjen e policisë.

Sipas nenit 22, të Ligjit për mbrojtje nga dhuna në familje, urdhri për mbrojtjen e

përkohshme emergjente, jashtë orarit të punës së gjykatave, kërkesa për urdhër të

mbrojtjes së përkohshme emergjente, mund t'i paraqitet Policisë së Kosovës nga pala e

mbrojtur, përfaqësuesi i autorizuar, ose mbrojtësi i viktimave, personi me të cilin pala e

mbrojtur ka lidhje familjare, përfaqësuesi i qendrës për punë sociale ku ka vendbanimin

ose vendqëndrimin pala e mbrojtur, personi i cili është në dijeni të drejtëpërdrejtë për

një vepër ose më shumë vepra të dhunës në familje ndaj kërkuesit. Kohëzgjatja e urdhrit

të përkohshëm emergjent skadon në fund të ditës së ardhshme gjatë të cilës gjykata

punon.

Me qëllim të parandalimit të dhunës në familje, që kryesisht është e drejtuar ndaj

dhunës mbi baza gjinore, mbrojtjes së personit i cili i është ekspozuar dhunës familjare

ose me qëllim të mënjanimit të rrethanave që ndikojnë apo mund të ndikojnë në

kryerjen e veprimeve ose mosndërmarrjen e veprimeve të cilat duhet të ndërmerren e

56 Komentar i Ligjit për mbrojtje nga dhuna në familje, faqe 95

30

që përfaqësojnë dhunë në familje, mund të shqiptohen masat mbrojtëse adekuate të

propozuara me kërkesën e paraqitur nga personat e autorizuar sipas ligjit.

Urdhri me të cilin caktohen masat mbrojtëse mund të jetë tri llojesh, siç janë: a)

urdhri për mbrojtje; b) urdhri për mbrojtje të menjëhershme; c) urdhri për mbrojtje të

përkohshme të menjëhershme.

Urdhri për mbrojtje dhe urdhri për mbrojtje të menjëhershme lëshohen nga ana e

gjykatës. Duke pasur parasysh faktin se gjykatat nuk punojnë ditëve të vikendit si dhe

ditëve të festës, me qëllim të mbrojtjes së viktimave nga dhuna në familje gjatë këtyre

ditëve, kur nuk punojnë gjykatat, me LMDHF-në është parashikuar mundësia e

lëshimit të urdhrit për mbrojtje të përkohshme të menjëhershme nga ana e shefit të

Njësitit Rajonal të Policisë së Kosovës kundër dhunës në familje. Nisur nga detyrat dhe

autorizimet e përgjithshme që ka Policia e Kosovës, përpos të tjerash: të mbrojë jetën,

pronën dhe të ofrojë siguri për gjithë qytetarët; të mbrojë të drejtat dhe liritë themelore

të të gjithë personave; të parandalojë rrezikun ndaj gjithë qytetarëve, me këtë ligj

krijohet baza ligjore edhe për ndërmarrjen e veprimeve të tjera të caktuara, me qëllim të

mbrojtjes së viktimës nga dhuna në familje, lëshimit të urdhrit për mbrojtjen e

përkohshme të menjëhershme, me të cilin caktohen masat mbrojtëse.57 Në këtë mënyrë,

në rast se dhuna në familje ka ndodhur të premten pasdite, pas përfundimit të orarit të

punës së gjykatës, dhe atë pasdite shefi i Njësitit Rajonal të Policisë kundër dhunës në

familje e ka lëshuar urdhrin për mbrojtje të përkohshme të menjëhershme, në rast se

ditën e hënë punohet si gjithë që ndodh nëse nuk është ndonjë festë, urdhri i lëshuar do

të zgjasë deri në fund të ditës së hënë, përkatësisht deri në përfundim të orës 24.00 të

ditës së hënë. E njëjta gjë do të ndodhë edhe me ditët e festave kur nuk punon gjykata,

ashtu që urdhri i lëshuar nga Policia e Kosovës do të zgjasë deri në përfundim të ditës

së parë të punës së gjykatës pas festës.

Përgjigjja e Policisë së Kosovës secilit njoftim për dhunë në familje apo shkelje të

UM apo UME-së. Në kuadër të autorizimeve dhe detyrave të përgjithshme Policia e

Kosovës, përpos të tjerash, ka për detyrë: të mbrojë jetën, pronën dhe të ofrojë siguri për

57 Komentar i Ligjit për mbrojtje nga dhuna në familje, faqe 128

31

të gjithë personat; të mbrojë të drejtat dhe liritë themelore të të gjithë personave; të

parandalojë rrezikun ndaj qytetarëve dhe ta mbajë rendin dhe sigurinë publike; të

kryejë detyra të tjera të parapara me ligjin në fuqi.

Përpos bazës ligjore vendore, autoritetet në Kosovë kanë detyrim të mbrojnë

individët nga dhuna në familje edhe në bazë të dispozitave të Konventës Evropiane për

Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut dhe Lirive Themelore (KEMDNJLTh), duke përfshirë

të drejtën për jetë sipas nenit 2, ndalimin e torturës dhe trajtimit degradues dhe

johuman sipas nenit 3 dhe të drejtën për respektim të jetës private dhe familjare sipas

nenit 8 të kësaj konvente. Rastet e vendosjes përkitazi me dhunën në familje,

mospërmbushja e detyrimeve nga ana e autoriteteve të një vendi për mbrojtjen e

individëve nga dhuna në familje, kanë filluar të paraqiten edhe në Gjykatën Evropiane

për të Drejtat e Njeriut (GJEDNJ). Sipas një aktgjykimi të vitit 2008 të GJEDNJ-së është

konstatuar se detyrimi pozitiv i autoriteteve shtetërore sipas neneve 2, 3 dhe 8 të

KEDNJ-së nënkupton edhe zbatimin e drejtë dhe të plotë të kornizës adekuate ligjore

me të cilën parashihet mbrojtja nga dhuna e individëve privatë, duke nënvizuar

posaçërisht nevojën për përfshirje aktive të shtetit në mbrojtje të viktimave nga dhuna

familjare.58

Në Kosovë janë të zbatueshme në mënyrë të drejtpërdrejtë standardet

ndërkombëtare për mbrojtjen e të drejtave të njeriut. Duhet theksuar se të gjitha

veprimet që shkaktojnë dhunë në familje siç parashihet me nenin 2, par. 1. 2 të këtij ligji,

janë objekti i rregullimit dhe mbrojtjes edhe me konventat ndërkombëtare dhe aktet e

tjera përcjellëse që i referohen mbrojtjes së të drejtave të njeriut. Me dhunën në familje

preket integriteti trupor dhe mendor i njeriut. Po ashtu edhe cenimi i të drejtave

familjare është objekt i mbrojtjes së veçantë me akte ndërkombëtare. Duke ditur se gjinia

femërore i është nënshtruar formave të diskriminimit në kohë dhe hapësira të

ndryshme dhe si rezultat i rrethanave të ndryshme, ka kushtëzuar që në nivel

ndërkombëtar të ketë akte ndërkombëtare që mbrojnë gruan (gjininë femërore) nga

format e ndryshme të diskriminimit. Andaj, siç kërkohet edhe me Konventën për

58 Komentar i Ligjit për mbrojtje nga dhuna në familje, faqe 129

32

eliminimin e të gjitha formave të diskriminimit ndaj grave, duhet pasur parasysh edhe

trajtimin e rasteve të dhunës në familje nga të gjitha organet e ngarkuara me këtë

detyrë, për të shmangur çfarëdo forme të diskriminimit. Asambleja e Përgjithshme e

Kombeve të Bashkuara përmes Rezolutës 58/147 ka konstatuar se dhuna në familje

përbën një shqetësim publik në nivel ndërkombëtar.59

LIGJI PËR MBROJTJEN NGA DISKRIMINIMI

Ky ligj është miratuar nga Kuvendi i Republikës së Kosovës, në bazë të nenit 65 (1) të

Kushtetutës së Republikës së Kosovës.

Qëllimi i këtij ligji është përcaktimi i një kornize të përgjithshme për

parandalimin dhe luftimin e diskriminimit në bazë të kombësisë apo lidhjes me ndonjë

komunitet, origjinës sociale apo kombëtare, racës, etnisë, ngjyrës, lindjes, origjinës,

seksit, gjinisë, identitetit gjinor, orientimit seksual, gjuhës, shtetësisë, besimit fetar

dhe besimit, përkatësisë politike, mendimit politik apo mendimeve të tjera, gjendjes

sociale ose personale, moshës, gjendjes familjare ose martesore, shtatzënisë, lehonisë,

gjendjes pasurore, gjendjes shëndetësore, aftësisë së kufizuar, trashëgimisë gjenetike ose

ndonjë baze tjetër, me qëllim të zbatimit të parimit të trajtimit të barabartë.60

Ky ligj zbatohet për të gjitha veprimet apo mosveprimet, të të gjitha

institucioneve shtetërore dhe lokale, të personave fizikë dhe juridikë, të sektorit publik

dhe privat, të cilët shkelin, kanë shkelur ose mund të shkelin të drejtat e çdo personi apo

personave fizikë dhe juridikë, në të gjitha fushat e jetës.61

Ligji për mbrojtje nga diskriminimi sqaron konceptin e diskriminimit, llojet e

trajtimit të pabarabartë, format e rënda të diskriminimit, rastet e diskriminimit të cilat

përbëjnë vepër penale të cilat do të shtjellohen në tekstin e mëposhtëm:

Parimi i trajtimit të barabartë nënkupton se nuk do të ketë kurrfarë diskriminimi të

drejtpërdrejtë apo të tërthortë sipas kuptimit të cilësdo nga bazat e përcaktuara në nenin

1 të këtij ligji. Diskriminim është çdo dallim, përjashtim, kufizim ose preferencë në

59 Komentar i Ligjit për mbrojtje nga dhuna në familje, faqe 129, faqe 21 dhe 22 60 Ligji për mbrojtje nga diskriminimi, neni 1 61 Ligji për mbrojtje nga diskriminimi, neni 2

33

çfarëdo baze, të përcaktuara në nenin 1 të këtij ligji, që ka për qëllim apo efekt të

zhvleftësoj ose cenojë njohjen, gëzimin ose ushtrimin, në të njëjtën mënyrë me të tjerët,

të të drejtave dhe lirive themelore të njohura nga Kushtetuta dhe ligjet tjera të

aplikueshme në Republikën e Kosovës.62

Në Ligjin për mbrojtje nga diskriminimi janë të cekura një mori veprimesh të cilat në

këtë ligj konsiderohen si diskriminim (neni 4, llojet e trajtimit të pabarabartë).

Diskriminimi i drejtpërdrejtë, diskriminimi i tërthortë, ngacmimi, nxitja për të

diskriminuar, viktimizimi , diskriminimi në bazë të asociimit, mosdhënia e një

përshtatjeje/akomodimi të arsyeshëm, diskriminimi në bazë të perceptimit,

diskriminimi i shumëfishtë, shkelja e parimit të trajtimit të barabartë.

Sjellja diskriminuese e cila është motivuar nga më shumë se një bazë apo e cila është

kryer më shumë se një herë, apo e cila ka zgjatur për një periudhë të gjatë kohore apo ka

pasur pasoja veçanërisht të dëmshme për viktimën konsiderohet formë e rëndë e

diskriminimit.

Shkeljet e dispozitave të këtij ligji, në rastet kur përbëjnë vepra penale, dënohen sipas

dispozitave të Kodit Penal të Republikës së Kosovës (neni 17, rastet e diskriminimit të

cilat përbëjnë vepër penale).

Ajo e cila për ne është me rëndësi është se në Ligjin për mbrojtje nga diskriminimi

ngacmimi është i përkufizuar si më poshtë:

Ngacmimi konsiderohet diskriminim, kur një sjellje e padëshirueshme (që

përfshin por nuk kufizohet në sjellje të natyrës së padëshirueshme seksuale dhe/apo

psikologjike, që ka për qëllim apo pasojë shkeljen e dinjitetit të personit dhe krijimin e

ambientit frikësues, armiqësor, degradues, nënçmues apo fyes) mbi bazat e përcaktuara

në nenin 1 të këtij ligji.63

Ky ligj është në përputhshmëri me Direktivën e Këshillit 2000/43/KE, të datës 29

qershor 2000, për zbatimin e parimit të trajtimit të barabartë ndërmjet personave,

pavarësisht prejardhjes racore apo etnike të Këshillit të Bashkimit Evropian, Direktivën

62 Ligji për mbrojtje nga diskriminimi, neni 3 63 Ligji për mbrojtje nga diskriminimi, neni 4 paragrafi 1.3

34

e Këshillit 2000/78/EC, të datës 27 nëntor 2000 që krijon një kuadër të përgjithshëm për

trajtimin e barabartë në punësim dhe profesion të Këshillit të Bashkimit Evropian,

Direktivën e Këshillit 2004/113/KE, të datës 13 dhjetor 2004. Zbatimi i parimit të

trajtimit të barabartë ndërmjet burrave dhe grave në qasjen dhe furnizimin e mallrave

dhe shërbimeve të Këshillit të Bashkimit Evropian, si dhe Direktivën 2006/54/EC të

Parlamentit Evropian dhe Këshillit, të datës 5 korrik 2006, mbi zbatimin e parimit të

mundësive të barabarta dhe trajtimit të barabartë të burrave dhe grave në fushën e

punësimit dhe të profesionit (e amandamentuar) të Parlamentit Evropian dhe të

Këshillit të Bashkimit Evropian.64

LIGJI PËR PARANDALIMIN DHE LUFTIMIN E TRAFIKIMIT ME NJERËZ DHE MBROJTJEN E VIKTIMAVE TË TRAFIKIMIT

Trafikimi i qenieve njerëzore është krim njerëzor dhe paraqet shkelje të të

drejtave të njeriut, trafikimi zhvillohet përmes rrjeteve të krimit të organizuar apo

individualisht. Autorët e këtij krimi luajnë një shumëllojshmëri të roleve duke kryer

akte të ndryshme të paligjshme brenda apo jashtë territorit të një vendi. Krimi i

trafikimit të qenieve njerëzore është i ndarë në kategori të ndryshme në varësi të

qëllimit të shfrytëzimit.65

Në Republikën e Kosovës grupet më të rrezikuara për trafikimin e personave janë gratë

dhe fëmijët, që shfrytëzohen për qëllime seksuale (prostitucion i detyruar).66 Forma

kryesore e shfrytëzimit të viktimave mbetet ai i shfrytëzimit seksual/prostitucion i

detyruar nëpër lokalet të cilat operojnë në mënyrë të paligjshme. 67 Trafikimi me qeniet

64 Ligji për mbrojtje nga diskriminimi, neni 1 paragrafi 2 65 Raporti i Monitorimit të Programit të Kosovës Kundër Dhunës në Familje dhe Planit të Veprimit 2011-2014, Strategjisë Nacionale dhe Planit të Veprimit Kundër Trafikimit me Qenie Njerëzore 2011-2014 dhe Ligjit për Mbrojtje nga Dhuna në Familje nga shoqëria civile, Prishtinë 2012,faqe 9 66 Raporti i Monitorimit të Programit të Kosovës Kundër Dhunës në Familje dhe Planit të Veprimit 2011-2014, Strategjisë Nacionale dhe Planit të Veprimit Kundër Trafikimit me Qenie Njerëzore 2011-2014 dhe Ligjit për Mbrojtje nga Dhuna në Familje nga shoqëria civile, Prishtinë 2012, faqe 9 67 Raporti i Monitorimit të Programit të Kosovës Kundër Dhunës në Familje dhe Planit të Veprimit 2011-2014, Strategjisë Nacionale dhe Planit të Veprimit Kundër Trafikimit me Qenie Njerëzore 2011-2014 dhe Ligjit për Mbrojtje nga Dhuna në Familje nga shoqëria civile, Prishtinë 2012 faqe 10

35

njerëzore paraqet një nga format më agresive të krimit të organizuar, i cili tenton të

dëmtojë dinjitetin e shoqërisë. Lufta kundër trafikimit me qenie njerëzore nuk përfshin

vetëm dënimin e personave të cilët merren me trafikim por edhe parandalimin e

trafikimit dhe mbrojtjen e viktimave.68

Ky ligj përcakton dispozitat juridike përmes të cilave autoriteteve kompetente vendore

iu jepen të drejta, obligime dhe përgjegjësi, për: parandalimin dhe luftimin e trafikimit

me njerëz në të gjitha format e tij; mbrojtjen e viktimave të trafikuara, përfshirë

sigurimin e të drejtave, si ndihmë juridike, ndihmë mjekësore, mbështetje psikosociale,

sigurimi i kompensimit dhe të drejtave të tjera, për të gjithë personat që supozohen të

jenë ose që identifikohen si të trafikuar, pavarësisht gjinisë, moshës, gjendjes

martesore, gjuhës, paaftësisë fizike apo mendore, orientimit seksual, kombit, mendimit

apo bindjes politike, religjionit apo besimit, përkatësisë etnike apo sociale, racës, pronës,

lindjes ose statuseve tjera, përmes një qasje të bazuar në të drejtat e njeriut, në përputhje

të plotë me instrumentet ndërkombëtare të të drejtave të njeriut dhe standardeve;

bashkëpunimin kombëtar dhe ndërkombëtar, me qëllim të parandalimit dhe luftimit të

trafikimit me njerëz dhe sigurimit të ndihmës dhe mbrojtjes së viktimave të trafikuara.

Në nenin 3 të Ligjit për parandalimin dhe luftimin e trafikimit me njerëz dhe mbrojtjen

e viktimave të trafikimit janë të përkufizuara disa shprehje, ku në tekstin e mëposhtëm

do të ceken vetëm disa prej tyre.

Trafikimi me njerëz nënkupton akte si: rekrutimi, transportimi, transferimi,

strehimi ose pranimi i personave, përfshirë shkëmbimin ose transferimin e

kontrollit mbi këta persona, me anë të kanosjes ose të përdorimit të forcës apo me

forma të tjera të shtrëngimit, rrëmbimit, mashtrimit, lajthimit, keqpërdorimit të

pushtetit apo keqpërdorimit të një pozite të ndjeshme ose me anë të dhënies ose

marrjes së pagesave apo përfitimeve, për të arritur pëlqimin e personit që ka

kontroll mbi personin tjetër, me qëllim të shfrytëzimit.

68 Raporti i Monitorimit të Programit të Kosovës Kundër Dhunës në Familje dhe Planit të Veprimit 2011-2014, Strategjisë Nacionale dhe Planit të Veprimit Kundër Trafikimit me Qenie Njerëzore 2011-2014 dhe Ligjit për Mbrojtje nga Dhuna në Familje nga shoqëria civile, Prishtinë 2012 faqe 47

36

Viktimë e ndjeshme është: fëmijë, person me aftësi të kufizuara fizike apo

mendore, person me aftësi të zvogëluar, grua shtatzënë ose partner familjar, siç

përcaktohet me Kodin Penal të Republikës së Kosovës;

Punë e detyruar është çfarëdo lloj pune apo shërbimi i kërkuar nga një individ

nëpërmjet kërcënimit me një ndëshkim, për kryerjen e së cilës individi nuk ka

shprehur dëshirën e tij;

Martesë e detyruar është një formë servile apo fiktive e martesës së personave

përderisa ata përmbajnë elementet konstituive të trafikimit me njerëz, në pajtim

me Kodin Penal të Kosovës.

Viktimë e trafikimit është çdo person që ka qenë subjekt i një veprimi apo

praktike siç përcaktohet në paragrafin 1 të këtij neni.

Shfrytëzim i viktimës përfshin, por nuk kufizohet në, shfrytëzimin e

prostitucionit të tjerëve, pornografisë ose formave të tjera të shfrytëzimit seksual,

lëmoshës, shërbimeve ose punës së detyruar, skllavërisë ose veprimeve të

ngjashme me skllavërinë, robërisë ose heqjes së organeve apo qelizave.

Viktimë e supozuar është person që supozohet të jetë viktimë e trafikimit me

njerëz, por që nuk është identifikuar formalisht nga autoritetet relevante, ose që

ka refuzuar të identifikohet formalisht si e tillë. Një person i supozuar si i

trafikuar gëzon të njëjtat të drejta dhe trajtim si edhe viktimat e identifikuara që

nga fillimi i procesit identifikues.

Kodi Penal paraqet bazën ligjore për penalizimin e sjelljeve të ndaluara. Shprehjet dhe

shkurtesat e tjera të përdorura në këtë ligj kanë kuptimin e shprehjeve të përdorura në

legjislacionin përkatës, që është në fuqi.69

Parimet themelore për luftimin e trafikimit me njerëz. Luftimi i trafikimit me njerëz

bëhet në bazë të disa parimeve, si parimi për zbatimin e dispozitave të këtij ligji,

veçanërisht masave për mbrojtjen e të drejtave të viktimave të trafikuara, bëhet pa

diskriminim mbi çfarëdo baze: gjinisë, racës, gjuhës, fesë, mendimit politik apo

69 Ligji për parandalimin dhe luftimin e trafikimit me njerëz dhe mbrojtjen e viktimave të trafikimit, neni 3

37

ndryshe, origjinës sociale apo nacionale, shtetësisë, asociimit, përkatësisë me një pakicë

etnike etj.70

Trafikimi i femrave si viktimë rezulton si njëra prej formave më të shpeshta dhe kyçe të

trafikantëve, duke shfrytëzuar gjendjen ekonomike, psikike të saj, trupin dhe bukurinë

e brishtë të saj, bën që ky lloj i trafikimit të jetë shumë fitimprurës. Në të shumtën e

rasteve “femrat e trafikuara janë të detyruara të pranojnë çfarëdo ofertash për punë të

dyshimta nga ndërmjetësuesit dhe trafikuesit, për shkak të kushteve të vështira

materiale, kushteve të rënda të jetesës dhe standardit të ulët.71

Ligji u përpilua dhe u adoptua sipas kërkesave të BE-së për të themeluar një ligj, bazuar

kryesisht në Udhëzimin e BE-së 2011/36 mbi parandalimin dhe luftimin e trafikimit me

njerëz dhe mbrojtjen e viktimave të trafikimit.72 Gjithashtu ky ligj është në pajtueshmëri

me standardet e Konventës për masat kundër trafikimit të qenieve njerëzore të Këshillit

të Evropës.

LIGJI PËR POLICINË

Ligji për Policinë rregullon autorizimet dhe detyrat e Policisë së Republikës së Kosovës,

organizimin e saj dhe çështje të tjera lidhur me aktivitetet dhe veprimet e Policisë së

Republikës së Kosovës.

Veprimet e Policisë së Republikës së Kosovës udhëhiqen nga parimet e mëposhtme:

Trajtimi i barabartë dhe i drejtë i të gjithë personave, respektimi i të drejtave të

njeriut dhe lirive themelore, paanshmëria dhe neutraliteti lidhur me bindjet dhe

pikëpamjet politike të personave, integriteti, ndershmëria dhe përgjegjësia në

shërbimin publik.73

Personi nën ndalim të përkohshëm policor në pajtim me këtë nen nuk mbahet së

bashku me të burgosurit, personat e arrestuar dhe të paraburgosurit e tjerë, me

70 Ligji për parandalimin dhe luftimin e trafikimit me njerëz dhe mbrojtjen e viktimave të trafikimit, neni 4 71 Ma. sc. Emine Abdyli, Trafikimi me njerëz në Kosovë dhe mbrojtja e viktimave të trafikimit, faqe 154 72 KIPRED Kërkesat E BE-së për Kosovën: Lufta kundër trafikimit me njerëz, faqe 4 73 Ligji për Policinë e Republikës së Kosovës, neni 2paragrafi 1

38

personat e gjinisë së kundërt dhe me persona të mitur përveç nëse vetë janë të

mitur.74

LIGJI PËR RENDIN DHE QETËSINË PUBLIKE

Lidhur me ngacmimin në rrugë, Ligji për rendin dhe qetësinë publike përfshin një

klauzolë të paqartë për adresimin e sulmeve verbale. Në këtë ligj në nenin 5 trajtohet

sulmi verbal. Kushdo që në vend publik përdor fjalë ofenduese, me qëllim që të

provokojë prishjen e rendit dhe qetësisë publike, dënohet për kundërvajtje.

LIGJI PËR FAMILJEN I KOSOVËS

Ky ligj rregullon fejesën, martesën, marrëdhëniet ndërmjet prindërve dhe fëmijëve,

adoptimin, kujdestarinë, mbrojtjen e fëmijëve pa kujdes prindëror, marrëdhëniet për

pasurinë e familjes dhe procedurat e posaçme gjyqësore për kontestet lidhur me

marrëdhëniet familjare. Në kuadër të ligjit ekzistojnë dy nene të cilat përmendin

dhunën: Neni 59 Parimet e Përgjithshme, tregon se gjykata dhe çdo person në fjalë me

një shkelje në martesës duhet të ketë parasysh parimet e përgjithshme të përmendura,

ndër të cilat është përfshirë çdo rrezik me dëme ose dhunë ndaj bashkëshortëve dhe

ndaj fëmijëve duhet të shmanget.75 Martesa do të anulohet nëse bashkëshorti e ka dhënë

pëlqimin me anë të frikës, dhunës ose kërcënimit serioz.76

Dispozita ligjore e nenit 63, flet për anulimin e martesës për shkak se bashkëshorti ka

dhënë pëlqimin për lidhjen e martesës nën ndikimin e frikës, dhunës apo kërcënimit, si

rrethana që ndikojnë në mungesën e vullnetit të lirë për të lidhur martesë. Deklarimi i

vullnetit të lirë të bashkëshortëve është njëri ndër kushtet esenciale për lidhjen e

martesës. Kur vullneti i bashkëshortit është dhënë nën ndikimin e frikës, dhunës,

kërcënimit apo lajthimit, atëherë vullneti i deklaruar nuk përputhet me vullnetin e

brendshëm të bashkëshortit. Rrethanat që e shkaktojnë mungesën e vullnetit për lidhjen

e martesës janë: lajthimi, mashtrimi, kërcënimi dhe dhuna. Neni 63 duhet të

74 Ligji për Policinë i Republikës së Kosovës, neni 20 paragrafi 4 75 UN WOMEN Qasja gjithëpërfshirëse dhe multisektoriale ndaj dhunës në familje, Prishtinë 2012 76 Ligji për familjen i Kosovës, neni 63

39

interpretohet në lidhje me nenet 14 dhe 18 të LFK, sepse dispozitat e këtyre neneve e

plotësojnë njëra-tjetrën. Ndërsa paraqitja e padisë për anulimin e martesës, për shkak të

frikës, dhunës dhe kërcënimit, duhet të interpretohet në lidhje me nenin 67 të LFK.77

Të gjithë personat gëzojnë trajtim të barabartë të të drejtave dhe detyrimeve të

parapara me këtë ligj. Nuk do të ketë diskriminim të drejtpërdrejtë apo të tërthortë ndaj

asnjë personi apo personave në bazë të gjinisë, moshës, gjendjes martesore, gjuhës,

paaftësisë mendore apo fizike, orientimit seksual, përkatësisë apo bindjeve politike,

prejardhjes etnike, kombësisë, religjionit apo besimit, racës, prejardhjes shoqërore,

pasurisë, lindjes.

LIGJI PËR KOMPENSIMIN E VIKTIMAVE TË KRIMIT

Ky ligj rregullon të drejtën e kompensimit financiar të viktimave të veprave të

dhunshme penale dhe të vartësve të tyre, autoritetet vendimmarrëse si dhe procedurat

për realizimin e të drejtës për kompensim në situatat vendore dhe ndërkufitare.

Vepër e dhunshme e kompensueshme për qëllim të këtij ligji nënkupton një

vepër të dhunshme, të përcaktuar me këtë ligj si e kompensueshme dhe e cila rezulton

me vdekjen e viktimës, lëndim të rëndë trupor apo dëmtim të rëndë të shëndetit fizik

apo mendor.

Për të pasur të drejtë në kompensim viktimat e veprave të parapara me këtë nen

duhet t’i plotësojnë kushtet formale dhe materiale. Veprat e dhunshme të cilat hyjnë në

kategorinë e veprave të kompensueshme sipas këtij ligji janë: vrasja, trafikimi me njerëz,

dhunimi, keqpërdorimi seksual i fëmijëve, veprat penale që bien brenda përkufizimit të

dhunës në familje sipas Ligjit për mbrojtjen nga dhuna në familje. Përveç veprave të

lartcekura komisioni mund të shqyrtojë dhe të vendos për kërkesat e pranuara nga

personat të cilët pretendojnë se janë viktima të veprave tjera të dhunshme, të cilat për

shkak të natyrës së tyre dhe pasojës së shkaktuar mund të arsyetojnë kompensimin

sipas këtij ligji, në veçanti nëse viktima është viktimë e ndjeshme. Për të pasur të drejtë

77 Komentar, Ligji për familjen, faqe 177/178

40

në kompensim viktimat e veprave të parapara me këtë nen duhet t’i plotësojnë kushtet

formale dhe materiale.

Neni 14 , kompensimi për çrregullim të rëndë të shëndetit mendor sipas

paragrafit 4, ku çrregullimi do të konsiderohet i rëndë për qëllime të këtij ligji nëse është

paraqitur si pasojë e: kufizimit të lirisë, abuzimit seksual, shpërfytyrimit, torturave të

vazhdueshme, lëndimeve tjera fizike, të cilat mund të kenë ndikim në gjendjen, sjelljen

dhe personalitetin e viktimës së atij krimi.

Ky ligj është në pajtueshmëri me Direktivën e Këshillit 2004/80/EC të 29 prillit 2004 lidhur me kompensimin e viktimave të krimit.78

AKTET E BRENDSHME LIGJORE NË LIDHJE ME DHUNËN NË BAZA GJINORE NË POLICINË E KOSOVËS

Puna e zyrtarëve policorë në Policinë e Kosovës është e rregulluar edhe me akte të

brendshme të cilat janë të shumta dhe prekin fusha të ndryshme gjatë kryerjes së

detyrave zyrtare. Të gjitha aktet e brendshme të Policisë së Kosovës janë akte në

përputhje me legjislacionin primar për fushën e caktuar dhe në përmbajtjen e tyre

garantohet mbrojta e të drejtave të njeriut si për të punësuarit në PK ashtu edhe për

palët e përfshira në procedurë policore.

Rregullorja për operativë, pjesa ku ka të bëjë me gratë shtatzëna precizohet

sidomos gjatë vënies së prangave dhe përdorimit të mjeteve siguruese, ku sqarohet se

në cilat situata mund t’i vendosin prangat apo mjetet tjera të sigurimit me duar përpara

dhe kjo mund të ndodhë vetëm në ato raste kur zyrtarët policorë prangosin grua

shtatzënë. Gjithashtu në këtë rregullore ceket se të arrestuarit, të ndaluarit, të

paraburgosurit, të burgosurit e gjinisë femërore, kur kjo është e mundshme duhet të

shoqërohen nga zyrtaret policore femra.

Me qëllim të mbrojtjes së të drejtave të qytetarëve dhe të punonjësve të PK-së

Policia e Kosovës, përpos rregullores për operativë, ka rregulloren për personel dhe

administratë, ku me këtë rregullore bazuar në nenin 2 përcaktohen rregullat e sjelljes,

78 Ligji për kompensimin e viktimave të krimit, neni 1 paragrafi 2

41

betimin zyrtar, detyrat dhe përgjegjësitë e personelit, trajnimet, bartja e uniformës dhe

standardi i veshjes me rroba civile, të drejtat dhe detyrimet me rastin e shfrytëzimit të

automjeteve zyrtare, udhëtimet zyrtare, pajisja dhe përdorimi i pajisjeve

tekniko/teknologjike dhe komunikuese, bashkëpunimi me institucionet vendore dhe

ndërkombëtare, vlerësimi i pasurisë së Policisë, donacionet, shfrytëzimi i parasë së

gatshme dhe çështje tjera që kanë të bëjnë me funksionimin e personelit në Policinë e

Kosovës.

Në nenin 20 të kësaj rregulloreje thuhet se të gjithë punonjësit e Policisë së

Kosovës duhet të kenë një ambient të sigurt në vendin e punës, ku përjashtohen të

gjitha llojet e diskriminimeve të punonjësve, duke përfshirë edhe incidentet e

shqetësimeve seksuale. Shqetësimet seksuale janë sjellje të paramenduara apo të

përsëritura të natyrës seksuale të ndonjë punonjësi ndaj punonjësit tjetër, të cilat nuk

janë të mirëpritura dhe për të cilat tërhiqet vërejtja. Shqetësimet seksuale duhet të

paraqiten me shkrim menjëherë nga ana e punonjësit te mbikëqyrësi i drejtpërdrejtë.

Kjo rregullore me qëllim të moslejmit të riviktimizimit të viktimave të krimit e

sidomos të atyre që janë të natyrës seksuale në nenin 49 i ka të cekura udhëzimet për

dhënien e informatave lidhur me krimin. Policia, mjeteve të informimit iu ofron

informata lidhur me ndonjë vepër apo çështje kriminale, duke iu përmbajtur

kufizimeve në vijim: për këtë raport është me rëndësi se kur kemi të bëjmë me krimet e

sulmit, keqtrajtimit apo përdhunimit, mund të jepet vetëm identiteti i viktimës së

krimit. Por nëse kemi të bëjmë me dhunimet seksuale, mund të jepet vetëm mosha dhe

gjinia e viktimës, asgjë tjetër nuk duhet të publikohet.

Në nenin 86 garantohen të drejtat e njeriut, diversiteti dhe barazia gjinore. Çdokush

gëzon të drejtën e mbrojtjes së barabartë ligjore, askush nuk mund të diskriminohet në

bazë të racës, ngjyrës, gjinisë, gjuhës, fesë, prejardhjes kombëtare a shoqërore, pronës,

gjendjes ekonomike, sociale, orientimit seksual, lindjes, aftësisë së kufizuar ose ndonjë

statusi tjetër personal.

42

Udhëzimi administrativ 05/2017 për shkeljet , masat dhe procedurat disiplinore

në Policinë e Kosovës në nenin 12 përcakton si shkelje të rëndë disiplinore ngacmimin

seksual, duke e sqaruar më hollësisht në nenin 23 si në vijim:

Punonjësi i Policisë së Kosovës është fajtor për ngacmim seksual gjatë detyrës

nëse është përgjegjës për sjellje të padëshirueshme të natyrës seksuale ndaj personit

tjetër dhe ka për qëllim ose efekt shkeljen e dinjitetit të atij personi dhe krijimin e një

rrethane frikësuese, armiqësore, degraduese, stresuese, poshtëruese ose ofenduese, siç

është përcaktuar nga ai person. Punonjësi i Policisë së Kosovës është fajtor për çdo

sjellje me dëshirë të natyrës seksuale gjatë detyrës, e cila rëndë degradon etikën e

Policisë ose për sjellje seksuale të përsëritur ose të kryer qëllimisht nga ana e një

punonjësi ndaj tjetrit, e që nuk është e mirëpritur, e dëshiruar ose qortohet nga

punonjësi tjetër. Kjo sjellje për nga natyra mund të jetë verbale, joverbale apo fizike.

Neni 24 i këtij udhëzimi ndalon veprimet diskriminuese në bazë të moshës,

gjinisë, orientimit seksual, përkatësisë etnike dhe fetare. Punonjësi i Policisë së Kosovës

është fajtor nëse kryen veprime diskriminuese në bazë të moshës, gjinisë, orientimit

seksual, përkatësisë etnike apo fetare.

Respektimi i barazisë para ligjit është i cekur edhe në Kodin e Etikës të Policisë së

Kosovës, ku zyrtari policor në kryerjen e detyrave zyrtare kujdeset që të gjithëve u janë

siguruar të drejta të barabarta dhe liritë themelore, pavarësisht racës, ngjyrës, gjinisë,

gjuhës, besimit, etnisë, bindjeve politike ose tjera, fetare ose filozofike, orientimit

seksual, gjendjes ekonomike, arsimore, sociale ose përkatësisë, pozitës shoqërore ose të

ndonjë tjetër vetie.

Trajtimi i rasteve të dhunës në familje përpos që është i rregulluar me Ligjin për

mbrojtje nga dhuna në familje puna policore veprimet e veta lidhur me këtë i ka të

precizuara në procedurat standarde të veprimit për mbrojtje nga dhuna në familje (nuk

do të ceket në hollësi , është e përmendur në Ligjin për mbrojtje nga dhuna në familje).

Në PSV-të zbërthehen me hollësi rolet dhe përgjegjësitë ligjore dhe institucionale

të institucioneve të veçanta shtetërore dhe joshtetërore, të gjykatave dhe prokurorive, të

drejtat dhe shërbimet që kanë të drejtë të gëzojnë viktimat dhe përfshihen instrumentet

43

dhe parametrat e kontrollit për përmirësimin e bashkërendimit, vlerësimit të riskut dhe

menaxhimit të riskut në raste të dhunës në familje. Për rregullimin e mëtejshëm të

ofrimit të shërbimeve, ndër të tjera, nga shërbimet shëndetësore, strehimoret, punonjësit

socialë dhe mbrojtësit e viktimave, janë miratuar standarde minimale, si dhe akte

nënligjore dhe rregullore të brendshme.79

79 Krijimi i hartës së shërbimeve mbështetëse për viktimat e dhunës ndaj grave në Kosovë, qershor 2017

44

PËRFUNDIMI

Të drejtat dhe liritë e njeriut në Kosovë janë të garantuara me Kushtetutë e cila

zbaton drejtpërdrejt marrëveshjet dhe instrumentet ndërkombëtare, të cilat kanë

prioritet, në rast konflikti, ndaj dispozitave e ligjeve dhe akteve të tjera të institucioneve

publike. Aktet ligjore të cilat janë potencuar në këtë raport kanë harmonizim me ato

instrumente dhe marrëveshje ndërkombëtare në fushën e caktuar. Edhe pse është e

pamundur që të gjitha veprat penale të parashihen me Kodin Penal, Kosova sikurse

edhe vendet tjera të rajonit dhe të botës disa vepra i ka të rregulluara me ligje tjera. Si

dhuna në familje e cila nuk është e përfshirë në Kodin aktual Penal, çështja e dhunës në

familje është e rregulluar me Ligjin për mbrojtje nga dhuna në familje, i cili është ligj

civil, qëllimi kryesor i të cilit është që të sigurojë mbrojtjen e viktimave dhe jo të

parashikojë ndjekjen dhe dënimin penal dhe si i tillë, në të nuk parashikohet asnjë

sanksion penal kundër kryesit të veprës penale, përveç rasteve kur shkelet një urdhër

për mbrojtje. Mirëpo do të ishte e mirëseardhur dhe shumë dobiprurëse ratifikimi i

Konventës së Këshillit të Evropës për parandalimin dhe luftimin e dhunës ndaj grave

dhe dhunës në familje siç njihet ndryshe edhe si Konventa e Stambollit. Edhe pse Ligji

për mbrojtje nga dhuna në familje në brendinë e tij ka të cekura disa nga obligimet të

cilat i paraqet kjo konventë ajo prapëseprapë nuk gjen përfshirje të plotë në aktet ligjore

aktuale në lidhje me dhunën në baza gjinore. Me ratifikimin e kësaj konvente shteti, në

të ardhmen do të angazhohej për të marrë masat e nevojshme legjislative dhe masa të

tjera për të krijuar një sistem efektiv, gjithëpërfshirës dhe të koordinuar, të parandalimit

dhe mbrojtjes nga dhuna në familje, dhuna në baza gjinore.

45

BURIMET

KUSHTETUTA E REPUBLIKËS SË KOSOVËS KODI PENAL I REPUBLIKËS SË KOSOVËS LIGJI PËR BARAZI GJINORE LIGJI PER MBROJTJE NGA DHUNA NË FAMILJE LIGJI PËR MBROJTJEN NGA DISKRIMINIMI LIGJI PËR PARANDALIMIN DHE LUFTIMIN E TRAFIKIMIT ME NJERËZ

DHE MBROJTJEN E VIKTIMAVE TË TRAFIKIMIT LIGJI PËR POLICINË LIGJI PËR RENDIN DHE QETËSINË PUBLIKE LIGJI PËR FAMILJEN I KOSOVËS LIGJI PËR KOMPENSIMIN E VIKTIMAVE TË KRIMIT KRIJIMI I HARTËS SË SHËRBIMEVE MBËSHTETËSE PËR VIKTIMAT E

DHUNËS NDAJ GRAVE NË KOSOVË QASJA GJITHËPËRFSHIRËSE DHE MULTISEKTORIALE NDAJ DHUNËS NË

FAMILJE KOMENTAR I LIGJIT PËR MBROJTJE NGA DHUNA NË FAMILJE KOMENTAR I LIGJIT PËR BARAZI GJINORE UNICEF- HULUMTIMI CILËSOR MBI NORMAT SOCIALE LIDHUR ME

DHUNËN ME BAZË GJINORE DHE NDËSHKIMIN FIZIK TË FËMIJËVE NË KOSOVË (RKSKB 1244)

KRIJIMI I HARTËS SË SHËRBIMEVE MBËSHTETËSE PËR VIKTIMAT E DHUNËS NDAJ GRAVE NË KOSOVË