raymond m. smullyan - tao sessizdir

8/9/2019 Raymond M. Smullyan - Tao Sessizdir

1/135

Raymond M. SmullyanTao Sessizdir

DHARMA(Sanskrit dilinden bir kelime...)

Gerek zmz belirleyen eyler; Doruluk;

nsanln manevi niteliklerinin temeli; Evrensel dzeni oluturan kanunlar; Tm retilerin temeli...Dharma. Bildirisi... Oralarda bir yerlerde,Kaderinde, okuyabilmek iin bizim yardmmz almas yazl olan bir ocuun,Byyp, yok olan doaya katk salayarak varolu amacn gerekletirmekiin kendisini topraa ekmemizi bekleyen bir fidenin, 7urnn varlnsrdrebilmek iin bizim gibi kii ve kurulularn mad-di ve manevidesteine ihtiya duyan bir canl trnn, Ban sokacak bir barnaaihtiyac olan bir evsizin var olduunu biliyoruz.Biliyoruz ki, bu dnyaya plak geldik ve bu dnyadan ayrlrken genep-lak olacaz. Evrenin bize sunduklarnn sadece kendimize deil tmin-sanla ait olduuna inanyoruz. Bu nedenle, Dharma Yaynlan olarakka-zancmzn bir blmn yardm amal bir fonda toplama karan aldk. Buyardm fonuna hibir ekilde kii ve kurululardan ba kabul etmiyoruz.Kazancmzdan ayrdklarmzla kurmakta olduumuz bu fon, hibir dini yada siyasi amaca hizmet etmemektedir. Bu, tmyle Dharma alanlar olarakbizim, zgr irademizle verdiimiz bir karardr. Siz deerliokuyu-cularmz zaten satn alm olduunuz her kitabmzla bu fonakatkda bu-lunmu oluyorsunuz.Bu, tmyle evrene sunulan bir mesaj ve dilektir. Evreni yneten vefark-l adlarla anlan Yce Gcn bu arzumuzu yerine getirmemiz iin,n-mz ak etmesini diliyoruz;"Eer bu arzunun gereklemesi, bizler ve tm yaam adna en iyisiolacaksa..."


2/135

Dizi AdYayn YnetmeniKitabn zgn AdYazarTrkesiKapak TasannuYayna HazrlayanRenk AyrmBasmCiltYayn TarihiISBNTrke Yayn Haklanletiim AdresiGSMTelFaxE-postaWeb sitesiTaocu Dnce Cem en Tao is Silent Raymond M. SmuUyan Cem enDltM CMOIf' .Namk K, Atalay 3B Grafik Kitap Matbaaclk Fatih MellitOcak 1994/ 1. Basm Arahk 2000/ 2. Basm 975-7800-18-X "Dharma YaynlanP.K. 1358 Sirkeci 34438 stanbul 532 377 11 45 212 512 81 21 pbx 212 51250 21dharma @ dharmayayinlari. com h ttp://www. dharmayayinlari. com

TXO StSS\Zd\K

RAYMOND M. SMULLYXN

TrkesiCem en

DHARMA YAYINLARI

indekiler

NSZ, 9I. BLM: TAO NEDR?, 111. Ksaca in Felsefesi, 132. Tao, 153. Tao Var mdr?, 164. yi Ama Tao Var m?, 185. Tao Belirsizdir, 22


3/135

6. Tao Biimsizdir, 117. Tao Gizemli Bir Diidir, 338. Tao'nun smi Yoktur, 369. Tao Konumaz, 4110. Tao ve Bilge: kisi Asla Tartmaz, 4211. Tpk Bir Ayna Gibiyim, 4612. Tao Her Yerdedir, 4913. Tao Ynetmez, 5114. Tao Kibirli Deildir, 5515. Bura'ya Tapnmak, 6016. Tao'nun inde Olmak, 6717. Tao Kendiliindendir, 69

II. BLM: TAO YDR AMA AHLAKLI DELDR, 7518. nsanlar Temelde yi midir?, 7719. Ne Olursa Olsun?, 8020. Neden nsanlara Yardm Ediyorsun?, 8921. Taoculuk Ahlakn Karsndadr, 9122. Tanr Taocu mu?, 11023. Tao yidir, Ama Ahlak Deildir, 143III. BLM: TAO TELASIZDIR, 14724. Bahecilik zerine, 14925. Kpekler zerine, 15226. Ynetim Sanat zerine, \5o27. Fedakrlk zerine, 15928. Bencillik ve Fedakrlk, 16429. Bencillik zerine, 168

30. Bencillik ve Evrensel Bilin, 17631. nsann Kendi Doasna Gvenmesi zerine, 17932. Kendi Haline Brakmak zerine, 18833. Bir eye Sahip Olmay stememek zerine, 19134. aba Sarf Etmek zerine, 197IV. BLM: TAO HO BR KLEMDR, 20735. lgn Felsefe ve Makul Felsefe, 20936. Eer... olsayd,,lgin Olmaz myd?, 21237. Bir Rya, 21638. Astroloji, 21839. ki Zen Olay, 22840. Bankei ile lgili Bir Hikyenin ki Uyarlamas, 23441. Hayali Bir Zen yks, 239

42. Neden Bazen Yanl Anlarz?, 24143. lmszlk zerine Bir Mondo, 24444. Meseleyi Anlyor musunuz?, 24545. Aydnlanma, 248

46. Akam Serinlii, 25247. Zaman Geldiinde, 255


4/135


5/135

Bu, yalnzca in felsefesi zerine yazlm bir kitap deil-dir; infelsefesinden esinlenen bir dizi dnceden olu-maktadr. Kitapta, Taocudnce temel alnm olsa da, ge-nel olarak pek ok farkl konu ileilgilenmektedir;, aslnda daha da genel bir anlamda yaam zerine yazlmbir kitap-tr. Eime, kardelerime, kpeklerime, rencilerime,dost-larma, okuyucularma ve dierlerine-ithaf edilmitir.RAYMOND M. SMULLYAN Elka Park, New York, 17 Ocak 197710

I. BLM TAO NEDR?

TAO SESSZDR1.KISACA N FELSEFES

Geenlerde, matematiki bir dostum bana, her gn biraz "ekerleme" yapan,yani len uykusuna yatan bir matema-tiki arkadandan bahsetti. Benartk hi ekerleme yapm-yorum. Ama sk sk kitap okurken uyuyakalyorumki, bu da kasten ekerleme yapmaktan olduka farkl bir ey! Ben, kendirkmdan olan matematiki meslektalarmdan ok kpeklerim Peekaboo,Peekatoo ve Trbrie'ye benziyorum. Kpeklerim asla ekerleme yapamazlar;yalnzca uykuya da-larlar. Onlar, setikleri yerde (ki bu ounlukla

tesadfen olur!) ve zamanda uykuya dalverirler. Bu nedenle de buk-pekler gerek bilgelerdir.Sanrm btn in felsefesi gerekte bundan ibaret; din-lenmek son derecezen gsterilecek ve zerinde allacak bir eydir! Eer ekerlemeyapmadan uykuya dalmay re-nebilirseniz, o zaman siz de bir bilgeolursunuz. Ama eer bunu baaramazsanz, o zaman da bunun sandnz kadarkolay bir ey olmadn grrsnz. Byle bir eyi baar-mak disiplingerektirir! Fakat Dou'daki disiplin Bat tarzn-da deildir. Dou tarzdisiplin ekerleme yapmaktan ok uykuya dalmanz olas klar; Bat tarzdisiplin ise bunun tam tersini yapmanz salar. Dou disiplini sizi,uykunuz

13

RAYMOND M. SMULLYANgeldiinde uyumak iin "kendinize izin verecek ekilde" ei-tir; Batdisiplini ise size, uykunuz gelse de gelmese de ken-dinizi uyumayazorlamay retir. Eer Lao Tzu olsaydm, bu yaznn sonuna, Taocufelsefenin z olduuna inand-m u szleri eklerdim:Bir bilge uykuya daldnda Ne byle yapmas gerektii iin Ne de byleolmasn istedii iin Yalnzca uykusu geldii iin uyur.

14


6/135

TAO SESSZDR

Yer ile Gk var olmadan nceBelirsiz ve bulank bir ey vard.Ne kadar bulank! Ne kadar belirsiz!Buna karn iinde imgeler vard.Ne kadar soluk! Ne kadar karmak!Daima devinim halinde olmasna karn duraan.O, hibir ey yapmaz, ama gene de her eyOnun araclyla olur.Oysa o, var etmek iin hibir abada bulunmaz.Her eyi sever ve besler, ama hibir eyi ynetmez.Onun adn bilmiyorum,Ona Tao demekle yetiniyorum.1Yirmi be asr nce Lao Tzu byle yazmtr. Bence bu, Tao iinverilebilecek en iyi balang tanmdr. Burada pek ok ilgin sorudomaktadr: Tao tam olarak nedir? nsan, Tao'yu nasl tanmlar, yoksa Taotm olas tanmlarn dn-da mdr? Tao'yu meydana getiren eylernelerdir? Bu konu-ya dnmeden nce size bir Zen ustasnn hikyesinianlata-ym: Bir gn bir renci, Zen ustasna "Tao nedir?" diye so-rar.Usta, "Bat Nehri'nin tm suyunu tek yudumda itikten sonra sana bunusyleyeceim" diye yant verir. renci, "Bat Nehri'nin tm suyunu zatentek yudumda itim" diye atlnca, "o halde zaten sorunu yantlam oldum"der usta.1 Bu, Tao'nun Kitab'nn farkl ktalarnn farkl evirilerinden yaplanbir derlemedir.

15-

RAYMOND M. SMULLYAN

3. TAO VAR MIDIR?

Tao, var olmann ve var olmamann tesindedir. Varolu, szcklerikullanan insanlar iindir. Fakat Tao, szckleri kullanmaz. --- O, bir iek kadar sessizdir. Szckler Tao'dan gelir; Tao szckleriretir, Ama onlar kullanmaz.'Alice Hrikalar Diyannda adl kitaptaki yarglama sahne-sinde, BeyazTavan konuyla olduka ilgisiz grnen anlal-maz bir ey okur. Kral,birdenbire hayret iinde bir zafer edasyla barr: "Olayn u ana dekiittiimiz en nemli b-lm bu." Alice hemen bu dncenin tersini iddiaeder ve yle der: "Ben, btn bu anlattklarnn iinde bir paraan-lamn bile var olduuna inanmyorum." O zaman Kral, "Eersylediklerinde hibir anlam yoksa, bir anlam bulma-ya almamza dagerek kalmayaca iin bu, dnyay byk bir sorundan kurtarr" der.Aslnda ben de Taocular hakknda byle bir yorumda bu-lunabilirdim.Taocular, Tao'nun var olduu yolunda hibir iddiada bulunmadktan iin, buonlar, Tao'nun varln ka-ntlamak iin aba sarf ederken girecekleribyk bir sknt-dan kurtarr. te bu tam anlamyla in'e zg bireydir!


7/135

16

TAO SESSZDRAyn eyi Bat dinlerinin dnce tarihiyle karlatrn! Aman tanrm!Tanr'nm var olup olmad sorusu iin yap-lan onca tartma, savalar,dklen kanlar ve ikenceler! Bu soru, sanki yaam ve lm meselesindenbile daha nemli bir eymi gibi alglanmtr. Ne pahasna olursa olsunbir Hristiyan, ruhunu kurtarmak iin bir putperesti ya da ate-istiTanr'nn var olduuna inandrmaldr. Ne pahasna olursa olsun birateistin bir Hristiyan, Tanr inancnn ger-ek toplumsal geliimeinanlmaz zararlar veren ocuksu ve ilkel bir batl inan olduu konusundaikna etmesi gerekir. Ve bu nedenle de birbirleriyle savap dururlar. Buarada Taocu Bilge bir nehrin kysnda, yannda belki bir iir kita-b,bir bardak arap ve biraz boya malzemesiyle sessizce oturup Tao'nun varolup olmad konusunda hi kafasm yormadan onun zn meydana getireneylerin tadn -karr. Bilge, Tao'yu ispatlamaya gerek duymaz; zatenonun tadn karmakla yeterince meguldr!

17

RAYMOND M. SMULLYAN

4.

Y AMA TAO VAR MI?Hay allah, amma da srarcsnz. Pekl, bu konuda bir eyler dahasyleyeyim-. -~ --Taocular, Tanr'nn-hem var olduunu hem de var olma-dm onaylayan, amabunlardan hangisinin geerli olduu-nu bilemeyen Bat bilinemezcilerine(agnostiklere) benze-mezler. Batl bilinemezci yle syleyecektir:"Basit Aristo-cu mantkla, Tann'nm hem var olduunu, hem de varolma-dn biliyoruz, ama bunlardan herhangi bir tanesi hakkn-dadestekleyici bir kanta sahip deiliz. Bu nedenle tek man-tki Jtalebimiz,daha fazla kant bulununcaya dek konu ze-rindeki yargy ertelememizolur." Taoculara gelince, onlar konuya tmyle farkl yaklarlar. Taocu,Tao'nun var olup olmad sorusuna kar "yargy ertelemez"; Tao'nun varol-mas ya da olmamas onu ilgilendirmez ya da eer birisi ken-dine Tao'yusunarsa, onu pheli, belirsiz, anlamsz, bir ba-kma konu d ve garipbir ey olarak kabul eder. Bu anlam-da, farkl nedenlerle de olsa birazBatl pozitivistlere benzer-ler. Eer pozitiviste Tao'nun var olupolmadn sorarsanz, bu sorunuzu "anlamsz" bir ey olarak kabuledecektir. lk olarak "Tao" szcnn aka tanmlanmasn isteyecektir.Eh, pozivitistlerin dedii gibi, eer sorunun gerekten de hibir anlamyoksa, o zaman, "bir anlam bulmamza da ge-rek kalmayaca iin bu,dnyay byk bir sorundan kurta-rr" diye tekrar edebileceim iin bunaok sevinirim.


8/135

TAO SESSZDRBu noktada biraz rahatsz olup yle diyebilirsiniz:"Konudan sapmay brak! Tao var m yok mu? Gerek bir ey mi, yoksayalnzca hayal rn m?"Pekl, size unu syleyebilirim: "Varolu zerine benzer sorular bakakonular iin de sorulmutur ve hepsi de ayn derece bo sorulardr.rnein, krmzlk, llk, gzellik, iyilik ve bunun gibi evrenseleylerin var olup olmad konu-sunda pek ok metafizik tartmayaplmtr. Krmzlk var mdr? Eer varsa nerededir, arl nekadardr, biimi na-sldr, rengi nedir? (Krmz rengin, krmznnkendisi olduu-nu syler miydiniz? Zar zor!) Krmzlk gerekten varmdr? Bazlar safa, "tabii ki krmzlk vardr" diyecektir. "Gllere,ruja, elmalara bakn." Fakat bu yalnzca rengi krmz olan belli bireyin var olduu anlamna gelir; krmzlk olarak ad-landrlan belli birmaddenin varln kantlamaz. Bu tr maddelerin varl konusundakisorular Bat felsefesi tarihin-de canl bir ekilde durmaktadr. Yantn"hayr" olduuna inanan ve "adclk" (nominalizm) olarak adlandrlan birekol vardr. Bu ekol tabii ki, krmz renk olan belli bir eyinvar-ln kabul eder, ama "krmzlk" olarak adlandrlan bir maddeninvarln reddeder. (Krmz nesneler olduu iin) "Krmz" szcn birsfat olarak ele alr, fakat "krmz-lk "in isim olarak kullanlmasnreddeder. Adclar, "krmz-lk" szcnn gerek bir anlam olduunukabul etmezler; krmzln, belli bir eyin gerek ismi olduunainanmazlar. Dier yanda "gerekiler" (bazen de "Platoncular") olarakad-landrlan ve "krmzlk" szcnn gerek bir isim, krm-zlnismi olduuna inanan bir baka grup vardr. Bunlar ay-n zamanda,"krmz" szcnn hem sfat hem de isim olarak doru bir ekildekullanlabileceine inanrlar. rne-in, "bu elma krmzdr" gibi birifadede sfat olarak kullan-

19

RAYMOND M. SMULLYANlir, "Krmz, temel renklerden bir tanesidir" gibi bir ifadede ise isimolarak kullanlr. Gerekiler, "krmz"nn gerekten de bir isimolduuna, krmz rengin ismi olduuna inanrlar.Ayn ekilde gereki-adc ekimesi dier tartmalara da yansr. Platongibi gerekiler, gzellik, iyilik, gerek gibi eylerin var olduuna

inanrlar; oysa adclar yalnzca birta-km sanat eserlerinin gzelolduuna, baz davranlarn "iyi" olarak adlandrlabileceine ve baznermelerin uygun bir ekilde "gerek",olarak nitelenebileceine

inanrlar.Matematiki olmayan baz okuyucular "bu tr tartmala-rn, matematiintemelleri olarak bilinen alanda bile var oldu-unu duyunca arabilirler.Konunun dndaki bir insan, yanl bir ekilde bu alann dzenli vetartma gtrmez ol-duuna inanr. Fakat, bu inan gerekten tmyleuzaktr! Matematiksel gerekiler (ya da klasikiler ya da "Platoncu-lar")olarak bilinen grup, "saylar, diziler, gruplar, geometrik uzamlar" gibilinguistik olmayan matematiksel varlklar dn-yasn ve bu varlklardanhangilerinin gerek olduunu kefet-menin ve kantlamann matematiinamac olduuna inanr-lar. Dier yanda, matematiksel "biimciler" olarak(formalist) adlandrlan bir dier grup, bahsedilen bu matematikselvar-lklarn hayal rnndep baka bir ey olmadna inanr; tek gerek


9/135

onlar ifade etmek iin kullanlan sembollerdir. Bu ne-denle matematikselbiimcilerin ilgisi yalnzca linguistik bir il-gi olarak a kar.Matematiksel biimci iin matematik, "geometrik ifadeler" olarakadlandrlan semboller dizisinin incelenmesinden ve inceleme altndakisistemin belirlenen ku-rallarna uygun olarak bunlarn naslkullanlacann aratrl-masndan baka bir ey deildir; ifadelerinkendileri hibir ey ifade etmezler! Biimci (tpk adc gibi) linguistikifadeden ba-ka bir ey olmayan "saylar" gibi eylerin varln

reddeder.

20

TAO SESSZDRTao'nun varolu sorununa da benzeri bir ekilde yaklaa-bilirdik. Belkide, "Tao"nun bir isim olarak kullanmna kar- kacak olanlar vardr; buinsanlar Tao olarak adlandr-lan bir "varlk"m varlna inanmayreddedecekler, ama bu-nunla birlikte "Taocu" sfatn olduka anlaml birey ola-rak kabul edeceklerdir. Bu kesinlikle tm in sanatlar vefelsefeleri rencileri iin bilindiktir; baz eserler dierlerin-den okdaha fazla Taocudur. rnein Sung peyzajlarnn Tang sanatndan daha Taocuolduu herkese kabul edilir. Bu nedenle "Tao" szcne pek ou karksa da, "Ta-ocu" szcnn kullanmna pek az kar kacaktr.Bazlarnz halen Tao'nun gerekten var olup olmad ko-nusundan uzakdurduumu hissedebilirsiniz. Peki acaba bu-nu gerekten biliyor muyum?"Ama" diye itiraz edebilirsiniz. "Konu zerinde en azndan kiisel birgrn yok mu?"Sanrm beni keye sktrdnz ve tam hedefi vurdunuz: "Smullyan! ift

anlaml szler sylemeyi brak! Tao'nun var olduuna inanyor musun,inanmyor musun?" Ne yant ve-rebilirim ki? Bu, bana bu soru sorulduundadaha ok Bat-l bir ruh halinde mi, yoksa daha ok Doulu bir ruhhalin-de mi olduuma bal. Eer daha Batl bir ruh halindeysem (vevarlk ile yokluk ikiliine dayanyorsam) o zaman, Pla-toncu bir eilimdeolacam iin byk bir olaslkla yantm "Evet, Tao vardr" eklindeolacaktr. Peki ya Doulu bir ruh halindeysem? eey, eer bir Zen ustasnaTao'nun var olup olmadn sorarsanz, byk bir olaslkla elindeki uzunso-pasn srtnza yersiniz. Ben ise, daha yumuak tabiatl ol-duum iinsanrm size glmser ve (belki de szde bir al-akgnlllkle) birbardak ay ikram ederdim.

21

RAYMOND M. SMULLYAN

5. TAO BELRSZDR!

Tao ekilsiz ve belirsizdir! Gizli, Esrarengiz ve Karanlktr! O, hereyin-kaynadr!(Lao Tzu)- ^-Eer birisi, benden Tao szcn tanmlamam isterse, phesiz ki bunuyapamam. Bu, Tao hakkndaki kanlarmn belirsiz ve doru olmad


10/135

anlamna m geliyor? Sanrm y-le! Fakat iin garip yan, bu kanlarn,yaammdaki dier ka-nlarmdan daha belirsiz olmamas! Gzellik, iyilik,gerek, zgrlk, gerekircilik (determinizm), doru, yanl, zihin, maddegibi kavramlar da ayn lde belirsiz grnmektedir; en azndan bukavramlar ben kullandmda. Tao hakknda-ki tasarmn belirsiz olmasdncesi garip bir zellik ta-maktadr: Zaten Tao'nun kendisibelirsizdir, bu nedenle onun hakkndaki grlerimizin-de bu duruma uygunolarak belirsiz olmas normal deil mi? Dahas, eer herhangi bir eyleilgili tasarm kesin obayd, bu tasarmn o varl yan-stmas,canlandrmas, tasvir etmesi, yani bir anlamda o nesne "gibi olmas"gerekmez miydi? Bu sorunun yant b-yk bir olaslkla "hayr" olacaktr,ama hemen ardndan me-rak uyandrc ve ilgin bir dnce geleceindenbrakn da yantn "evet" olduunu kabul edeyim: Eer bilgi konusun-dakibu "yanstma kuram" doruysa ve eer Tao gerekten

22

TAO SESSZDRde Taocularn syledii kadar belirsizse, o zaman Tao hak-kndaki kesintasarmlar da onun kendi kesinlii nedeniyle kesin olmayacaktr: Yanidnce kesin, ama Tao belirsiz ol-duu iin Tao hakkndaki kesin birtasarm Tao'dan tmy-le farkl olacak ve bylece bu dnce yetersizkalacaktr. Baka ekilde ifade edersek, Tao hakkndaki kesin birdn-cenin Tao'nun kendisi kadar belirsiz olmas gerekir.steyen her insann yukarda ne srdm grte bol miktarda aklkbulabileceini sylememe gerek yok herhal-de. Her eyden nce, bilgi ileilgili yanstma kuram tmyle pheye aktr. Aslnda, samimi olmam

gerekirse, bu kura-m tmyle gln bir kuram olarak kabul ettiimisyleme-liyim. Bir nesne ile ilgili dncenin o nesneye benzemesid-ncesi! Bir dncenin bir nesneye benzemesi de ne demek? Bir nesneile ilgili bir dnceye sahip olmann ne anlama geldiini biliyorum, amabir dncenin bir nesneye benze-mesini anlamyorum! Ne kadar da samasapan bir ey!' Ha-yr, gerekte yanstma kuram diye bir eyi kabuletmiyorum, bu nedenle de yukarda ne srdm grn ilk ncl za-tenyanl oluyor. Peki ya Tao'nun belirsiz olduunu neren ikinci ncl? Buda ayn ekilde sorgulanabilir. Gerekten de hibir nesnenin belirsizolamayaca, yalnzca dncelerin belirsiz olabilecei tartlabilir.Baka szcklerle ifade eder-sek, belirsizlik, nesnelerin deil,dncelerin ya da ifadele-rin bir zelliidir. te bunu kabullenmeeilimindeyim. Bir nesnenin belirsiz olabileceinden phe duyuyorum.Bunun-la birlikte Tao, kesinlikle ak bir ekilde belirsizdir. Bune-denle, buradan yola ktmzda Tao'nun bir nesne ya da bir maddeolmad yargsna ularz!* Bazlar, dncelerin ebiimlilik (izomorfizm) alannda nesnelereben-zeyebilecegini syleyebilirler, fakat samimi olmak gerekirse,ebiimlilik bana kalitesiz bir benzerlik gibi geliyor.23"

RAYMOND M. SMULLYANNe kadar garip, biraz nce Tao'nun bir madde olmad gerei ile ilgilidnyadaki ikinci kant ortaya koydum; bu gerek ilk kez, M 600-500


11/135

yllarnda, erken dnem Taocu-lan tarafndan ne srlm vekantlanmtr. Bu erken d-nemdeki kant hem ilgin hem de eiticidir vegnmz mo-dern matematiindeki gruplar ve diziler arasndaki ayrmnnceden ortaya konmu bir biimidir. Bu kant, Tao'nun, tm nesnelerinkendi araclyla yaratld bir ey olduu ve bu nedenle deTao'nun..bir_nesne olamayaca eklindedir!Biraz nce Tao'nun i>ir madde olmad konusunda dn-yadaki ikinci kantortaya koyduumu sylediimde, tabii ki "kant" szcn aka yollukullanyordum. (Sanki bir insann Tao konusunda herhangi bir eyikantlamas mm-knm gibi). Akas herhangi bir eyi kantlam filande-ilim! Yalnzca kendi kantm anmsadm. Bir nesnenin be-lirsizolamayacam, ama Tao'nun belirsiz olduunu, bu ne-denle de Tao'nun birnesne olmadn syledim. yi de, her eyden nce Tao'nun belirsizolduunu nereden biliyorum? yi soru! Bunu nasl bilebilirim? Bu anlamda,onu biliyor muyum? Yantm "hayr". Hayr, Tao'nun belirsiz olduunubilmiyorum; ama iin komik yan, Tao'nun belirsiz olup ol-madnbilmesem de Tao'nun gene de belirsiz olmas! (Be-reket versin ki Tao'nunbelirsizlii, onun belirsizliiyle ilgili her tr bilgiden bamsz.)"Fakat" diye baracaksnz, "bylece, gerekte kantlanmas gereken bireyi kantlamak yerine onun var olduunu farzetmi olmuyor musun?"Ya-ntm iki nedenle "hayr": lk olarak, Tao'nun belirsiz oldu-unu farzetmiyorum; yalnzca size Tao'nun belirsiz oldu-unu sylyorum. kinciolarak, Tao'nun belirsiz olduu-nun kantlanmasnn gerekli olduunainanmyorum; nk

24

TAO SESSZDRbunun kantlanabileceine inanmyorum. Eer gerekten kantlanabilseydi, ozaman bilinirdi ve onun bilinebilecei-ne inanmadm iinkantlanabileceine de inanmyorum.Bu noktada, soruna kar neden daha mantkl ve bilimsel bir yaklamdenemiyorum? yi fikir; ben de yle yapacam! imdi soruya iyi birzmsel (analitik) dnr gibi, hatta daha da iyisi bir pozitivist gibiyaklaacam. Evet, imdi ya-plmas gereken ilk ey, "Tao belirsizdir"varsaymnn -zmlemesini yapmak. Bu varsaym hakknda ne denebilir?Doru mu yoksa yanl m? yi bir pozitivist size, bu varsay-mn ne dorune de yanl olduunu, yalnzca "anlamsz" ol-duunu syleyecektir (tpk,rnein "Mutlak olan gzeldir" varsaym gibi).* Gerekten de yle...Hatta bir pozitivist, si-ze bu varsaymn sama olduunu kantlayabilir!Size anlam-lln mutlak anlamda kesin (ve tmyle) belirli bir tanmnverecek ve aksi iddia edilemeyecek bir mantkla bu varsay-mn anlamllksnflandrmasnn iine girmediini gstere-cektir. Bu nedenle devarsaym, ne "doru" ne de "yanl" s-nfna girecektir; doru ya dayanl olmak iin fazla belirsiz-dir! Evet, bylece pozitivistler, "Taobelirsizdir" ifadesinin tmyle belirsiz olduu konusunda sizi teminedeceklerdir.in etkileyici yan, bu kez pozitivistlerin gerekten de doru eyisylemeleri! Hatta kendi fark ettiklerinden daha da doru! "Taobelirsizdir" varsaym, pozitivistlerin verdi-i komik derecede kstlanlam dncesine gre yalnzca belirsiz ve anlamsz deil (nk onlartarafndan anlamsz olarak nitelenen tm varsaymlar bu tr kstl birbak a-sndan anlamszdr), ayn zamanda tam olarak mutlak an-lamdabelirsizdir! Bu, u ana dek duyduum en belirsiz var-


12/135


13/135

gnk zihninizden baka bir ey de-ildir" eklinde yorumlamak birhatadr. "Tao sizin her gn-k zihninizdir" nermesindeki "dir" ekinin"Tao" ve "her gnk zihniniz" kavramlarn eitlediini dnyorum. Benbunun yerine, Tao sizin her gnk zihniniz ve bundan faz-lasdr derdim.Gerekten de Tao'nun Kitab'nda, Tao'nun yer ile gk var olmadan nce devar olduu sylenir. Sizin her gnk zihniniz yer ile gk var olmadan ncede var my-d? Belki de vard, kim bilir? "Tao sizin her gnkzihniniz-dir" nermesinin, eer tmyle-szlk anlamnda ele aln-mazsaolduka aydnlatc olacana inanyorum.Fakat siz gene de, eer Tao basit bir ekilde bir insann her gnkzihninden baka bir ey deilse, niin ona Tao yerine insann her gnkzihni demiyorsunuz diye sormaya devam edebilirsiniz. Yine bu anlamda, Taotam olarak ne-dir, kii Tao'yu nasl tanmlar diye de sorabilirsiniz.1 Bkz. Chang Chung-yuan, Creativity and Taoism (Harper & Row, 1970),S.113ves.l87.

28

TAO SESSZDRTao szcnn pek ok farkl tercmesi vardr: Tanr, Doa, Mutlak, kendiaraclyla her eyin var olduu ey, Yce Boluk, Patika, Yol vs. Benim,bunlarn iinde en ok sevdiim tanm, "kendi araclyla her eyin varolduu ey"dir. Gene de burada unu sormalym: "Bu tanmlardan herhangibir tanesi gerekten de Tao konusundaki kanmz aklayabiliyor mu? Ve buanlamda, bu kannn aklanma-s gerekten de arzu edilebilecek bir eymi?"Bazlar "Tao" szcnn tercme edilemeyeceini sy-lerler; bazlarysa

"Tao"nun tanmlanamayacam. lk ner-me ok mu artc? inizdeyabanc bir dil bilenler, bu dil-deki baz szcklerin kendi dilinizeancak yaklak olarak tercme edilebileceini, fakat tam olarak onukarlayacak bir szck bulunamayacan bilirler. imdi gelin "Tao"sz-cnn aklanamayaca iddias zerinde duralm. Bu, "eletiricidnr" olmakla vnen baz -okuyucularn zih-ninde byk kukulardourabilir. Fakat bu kukular gerek-ten de hakl karlabilir mi? Pekok insan, kalpsizce ve sert bir ekilde, bir insann, karsndakiinsann terimlerini ak-layamadka onun ne anlattn gerektenbilemeyeceini syler. Evet, gerekten de bir insann syledikleriniaklaya-mamann, o insann szlerinde hibir anlam olmadn sy-leyengarip bir doktrin vardr. Sanrm bu noktada, bilgece u szleri syleyenWittgenstein'a dnmeliyiz: "Anlam ara-mayn; kullanm arayn!" Bu, tamanlamyla konunun anah-tar olabilir. Buna karn ben, bu dnceyi biradm daha teye gtrp anlamn, en azndan gerek anlamn, kulla-nmolduunu syleyebilirim. Bana gre bir terimin gerek anlam, onun tmkullanmlarnn ve kiinin o terimle bulun-duu tm ilikilerintoplamdr. Bunlarn tm ksack bir ta-

29"

RAYMOND M. SMULLYANnmlamada nasl bir araya getirilebilir? Bu nedenle size, eer onukullanan Taocu ustalarn kastettii ekliyle Tao'nun an-lamn gerekten


14/135


15/135

31

RAYMOND M. SMULLYANunu sanmyorum. Ve Tao'nun da bu tr bir gereklik anla-mnda gerekolduu sylenebilir. Gerek Taocular (ya da di-er dinlerin mistikleri,hatta dini olmayan mistikler) Tao (ya da Tanr, Doa, Mutlak, KozmikBilin) dedikleri eyi tpk mzisyenin melodiyi dorudan doruyaalglamas gibi algla-maktadrlar. Mzisyenin, ne bir melodinin varolduuna "inan" duymas, ne de melodinin varln birtakm kutsalotoriteler araclyla kabullenmesi gerekir; mzisyen melodi-yi dorudandoruya deneyimler ve. melodi bir kez iitildi mi, bir daha ondanphelenmek olanakszdr. , . Peki Tao nasl dorudan deneyimlenir? Duyma duyusu araclyla m? Tamolarak deil! Fiziksel iitme sreci p-hesiz ki nemli bir rol oynar,ama hikyenin tm bu deil-dir. Mzikle ilgili olmayan bir insann damzisyen kadar iyi bir iitme yetenei olabilir, fakat gene de mzisyen,dierinin duymad bir eyi, melodiyi deneyimler. Bu nedenle "melo-diyiiitmek" cmlesindeki ilevinden ok daha geni ve daha hassas bir ilevtar. in nemli noktas, melodinin bir grup sesten daha fazla bir eyolmasdr; melodi bu seslerin bir e-kilde bir arada oluturduklar birrg, stn bir yapdr.Bazlar, Tao'nun fiziksel evrenden baka bir ey olmad-nsyleyebilirler. Ancak byle sylendiinde, tpk melo-dinin bir grupsesten baka bir ey olmadn sylemek gi-bi can alc nokta gzdenkarlm olur. Bunun yerine, bir melodinin notalarnn o melodi ileilikisi olduu gibi, evre-nin de Tao ile ayn trden bir iliki iinde

olduunu syle-mek daha doru olur.32

TAO SESSZDR

7.TAO GZEML BlR DDR

Vadinin Ruhu asla lmez.Ona Gizemli Dii denir.Ve Gizemli Dii'nin giriiYer'in ve Gk'n doduu temeldir.O burada, her an iimizdedir.Onu istediiniz kadar ekinGene de kuramaz.(Lao Tzu, ev: Arthur \Valey)1te byle! Tao gizemli bir diidir! Hi phe yok ki onu ok seviyorum!Gizemli bir kadndan daha byleyici ne ola-bilir ki? Gizemli bir dii ikinedenle tmyle byleyicidir: (1) Her eyden nce bir diidir; (2)gizemlidir. Evet, diilik ve gizem kesinlikle yaamdaki en byleyici ikiey. Hele bir araya gelirlerse! Aman Tanrm, bundan daha kutsal neola-bilir ki? Bunlarn ikisinin bir arada olmas, ikisinin ayr ayrolmasndan iki kat daha merak uyandrcdr. Yani, gizemli bir dii,


16/135

gizemli olmayan bir diiden ya da dii olmayan gi-zemli bir eyden ikikatndan daha fazla ekicidir. phe yok ki Tao'yu ite bu nedenle bukadar ok seviyorum!Bu noktada belki de daha psikoanalitik bir yaklam de-nemeliyim. Belki dekendime neden gizemli diilerden ho-1 The Way And Its Power, (Grove Press, 1958), sf.171.

33

RAYMOND M. SMULLYANlandm sormalym. Acaba yaammda, dier btn gi-zemli diilerinprototipi olan gizemli bir dii mi var? Kim bi-lir, bir bakalm! Karma nedemeli! Evet o bir dii ve gerek-ten de son derece gizemli! Peki yabilinmeyen sevgililerim? ey, bilinmeyen sevgililerimin tm de dii vehepsi de fark-l derecelerde gizemli. Hepsi bu mu? Sanrm hepsi bu.Fa-kat, acaba bir eyi bastryor olamaz mym? Acaba neyi bas-tryorum?Ne olabilir acaba? Biraz beynimi kurcalayaym. Evet bir de imdi bakalm;Taoculuk, Tao'nun tm evrenin anas olduu yolunda bir eyler sylemez mi?u "Ana" sz-c kulama olduka- uygun geliyor. Acaba neyi simgeli-yorolabilir? Tabii ya! Anam! Ayn etten ve kandan olduu-muz anam! HayAllah, neden buruiKaha nce dneme-dim? Belki de yaammdaki jpzemlikadn anmdr! Olabilir, bir bakalm. Anam bir diiydi (pek artcdeil herhalde) ve kesinlikle gizemliydi! Gzel ve muhteem bir ekilde,tam Victoria tarznda gizemliydi! Eer yleyse belki de ya-ammn gizemlidiisi odur. Olabilir mi acaba?dipus kompleksi, dikkat ekici ve her tr ilgin olasl-a ak birkuramdr (birisinin kendi anasna arzu duymas gibi). Avrupallar bunu ilk

duyduklarnda inanlmaz bir a-knla uramlard! u gnlerde,Batllarn ou, zellikle Amerikallar bunu yalnzca onaylyorlar;gerekte bu kavra-mn masaln olduu gibi yutuyorlar. Daha "yenimodaclar" ona srtn evirmeye baladlar. (Gerekten de, tandm bazgen psikologlar ciddi bir ekilde Freud'un "ar ro-mantik" olduundankukulanyorlar.) u ana kadar, di-pus kompleksine gsterilen en ilgintepki inlilerden geldi. Bu kuram ilk duyduklarnda ne bir parackardlar, ne de onun peinden gittiler; yalnzca elendiler, gerekten

de

34

TAO SESSZDRelendiler! Bu kurama gldler ve olduka komik olduunu dndler.Sanrm ben gnlden bir inliyim, nk be-nim tepkim de ayn ekildeolmutu. Bunun nedeni ne di-pus kompleksinin gerekliini ne de onunpsikolojik nemi-ni reddediimdi; ama halen bu dncenin komik olduunainanyorum. Bir erkein kendi anasn ekici olamayacak zel bir diiolarak semesi de, zellikle ekici bulmas da komik bir ey deil mi?nsan bu konuya akl banda bir e-kilde yaklap, anasn, tand pekok gizemli diiden bir tanesi olarak kabul edemez mi?Burada gizemli diilerden bahsediyorken, ben yaamm boyunca gizemliolmayan bir tek diiyle bile karlamadm ki! Benim iin tm kadnlargizemlidir! Ve ben onlar hem gi-zemlilikleri, hem de diilikleri iin


17/135

seviyorum. Fakat sanrm gizemli dii dncesi romantik bir hayaldenbaka bir ey deil. Benim bak ama gre gizemli dii bir tek kiideil, cinse ait ve tm gizemli diilerde ekillenen bir ey. Ve gizem-lidii bazen karanlk, biimsiz ve belirsizdir; tpk Tao gibi.

35

RAYMOND M. SMULLYAN

8.TAO'NUN SM YOKTUR

Bu da biraz fazla ama! Baz Taocular, Tao'nun isminin olmadnsylediklerinde ben bile, tm Dou felsefeme karn tepki gsterecek.kadar Batl oluyorum.^ "Tabii ki Tao'nun bir ismi var. Onun ismi akbir ekilde "Tao". s-terseniz aadaki ksa diyaloga bir gz atn:Doulu: Tao'nun ismi yoktur.Batl: Neyin ismi yoktur?Doulu: Tao'nunBatl: te! Ona imdi bir isim verdim.Yukardaki diyalogda tabii ki Batlnn daha baanl g-rnmesinisaladm. Grevime son verip, Bat mant ve anlam bilimi kullandm.imdi size bu konuda gerekte ne dndm syleyeyim.in komik yan, eer ben bu nermeyi "Tao'nun ismi yok-tur" yerine "Taoisimsizdir" eklinde duysaydm daha farkl tepki verirdim. Hemen, "Tao'nunismi yoktur ile Tao isimsiz-dir syleyilerinin arasndaki mantki ayrmnedir?" diye so-rabilirsiniz. Mantki adan konuursak hibir fark

yoktur. Fakat Tao'ya mantkla yaklamak uygun bir yol mu? Bu il-gin birsoru, ama u an bu sorunun yantn veremeyeceim. Biraz nce desylediim gibi iki nerme arasmda mantki bir

36

TAO SESSZDRayrm yok, ama hatn saylr bir psikolojik fark var. Bunu na-slbiliyorum? Samimi olmam gerekirse, her iki nermeye de farkl tepkilervermem kesinlikle ikisi arasnda psikolojik bir fark olduunu ortayakoyuyor. "Tao'nun ismi yoktur" ner-mesi hemen Batl analitik damarmkabartyor ve beni son derece eletirici bir tutuma sokuyor. "Taoisimsizdir" ner-mesi ise, beni huzur dolu Doulu bir uyuklamayasrklyor. lk nerme daha kesin gibi ve kesin olduu iin de tmyleyanl. kinci nerme iin de her tr ho ve ilgin yoruma izin veriyor.Baz insanlar belirsiz nermelere kar daima eletiri-cilerdir. Ben isekesin nermelere kar eletirici olma eili-mindeyim; yalnzca bunlardoru bir ekilde "yanl" olarak nitelenebilirler. Peki ya yanl olmayankesin nermeler, ke-sin olarak doru olan nermeler mi? Bunlar belirsiznerme-lerle nasl kyaslanabilir? Aslnda bu hemen hemen tmyle artlarabaldr. Baz durumlarda kesin olarak adlandrlan bir nerme bazdurumlarda belirsizdir. Kesin bir nermenin, kendine ait bir yeri bileolsa yalnzca tek anlam olduu, ama belirsiz bir nermenin pek ok ilginve verimli anlamlan kendinde toplad aklda bulundurulmaldr.


18/135


19/135


20/135


21/135

43

RAYMOND M. SMULLYANBLGE: Evet.MANTIKI: O halde iyi insann tartmadna inanyor-sun?BLGE: H-h!MANTIKI: Peki neden bunu sylemedin?BLGE: Neden syleyeyim?MANTIKI: te gene tartyorsun! ok tutarszsn!BLGE: Bu sonuca nereden .vardn?MANTIKI: nk iyi bir insann tartmadm-kabul ettiini syledin vebu gerei tmyle gzard ederek tar-tmaya devam ediyorsun.BLGE: Ben tutarsz deilim. Yalnzca o an iin tart-maktan aldmzevkin, iyi bir insan olmaktan aldm zevk-ten daha fazla olduunuhissettim.imdi Lao Tzu'nun nermesini tartalm. Ben tpk Batl-lar gibi bunakatlmyorum; en azndan tmyle. Bunun iin-de bir miktar gerekolabilir, fakat iyi insan asla. tartmaz de-mek bana sama bir abartolarak grnyor. Her eyden te ben tartnm ve acaba birazck olsun iyibir insan deil mi-yim? Belki de iyi insanlar daha az tartmaeilimindedirler, fakat iyi bir insann hi tartmadn dnemiyorum.rnein kuzenim Arthur'u elc'aln. yi bir insandr ve bol bol tartr.Tam anlamyla Bat tarznda bir dnrdr. -renciyken C.C.N.Y.'deMorris Cohen'den felsefe dersi alyor-du. Tm ders yl boyunca tartt,tartt ve tartt. Bir nok-tada Profesr Cohen, "Ltfen, bu bir felsefetarihi dersi. Da-ha fazla tartma yok. Eer soru sormak istersen onlar

yant-lamaktan zevk alrm, fakat daha fazla tartma yok," dedi. Kuzenimsaygyla karlk verdi: "Pekl Profesr Cohen, bir soru sormakistiyorum: u tartmay nasl yantlarsnz...?"

TAO SESSZDREer Lao Tzu "Bilge tartmaz" deseydi, onunla daha fazla ayn dncedeolabilirdim. Bilgeler olduka sezgili in-sanlardr ve sezginin bir blmde tartmann faydaszl-gn anlamaktr. Fakat ka tane bilge var? Benbile henz bir bilge deilim; olduka fazla tartyorum! Bir bilgeolmaktan holanrdm, fakat tartmamak gibi komik bir bedel deye-ceksembilge olmayabilirim.Bu, beni imdi merakl bir soruya getiriyor: Bir insann, bilgelerintartmadna gerekten inandn ve ayn za-manda bir bilge olmakistediini, ama tartmaktan da ho-landn farz edelim. Ne yapmasgerekir? Kendini kasten tartmaktan uzak tutarak gerekten de bir bilgeyebenzeye-bilir mi? Tartmac drtlerini brakmal m? Bunun ieya-rayacan pek dnmyorum! Bir "Bilge" olmak yerine, yalnzca "hayalkrklna uram bir tartmac" olacak ve daha ok intihara bavuranbir insana benzeyecektir. Dier yanda, eer iinden geldii gibi tartrdurursa, bir gn tar-tmada kendini yenecek, syleyecek daha fazla eyikalma-yacak ve bylece gerek bilgelie ulaacaktr. * te bu sonu-canasl ulatm da aada aklanyor:Bilge tartmaz.Baz ilkeler nedeniyle deil


22/135

Yalnzca syleyecek bir eyi olmad iin.Bo ve aptaldr;Tpk stn dorudan Tao Anadan ienYeni domu bir bebek gibi.htiya duyduu her tr besine zaten sahiptir.yleyse neden tartsn?* Aklma Blake'nin bir sz geldi: "Aptallnda direnen bir aptal,sonun-da akll olur."-.N.

45

RAYMOND M. SMULLYAN

11.TIPKI BR AYNA GBYM

_ __ ._ Bilgenin zihni, tm Evren'i- -- yanstan-bir ayna-gibidir.Chuang TzuBilge olmak gibi bir iddiam yok. Bilgelere hayranm, Bil-geleri seviyorum,fakat ne yazk ki henz kendim bir bilge deilim. Ama Tanr biliyor ya,tpk bir ayna gibiyim! Belki o kadar fazla deil, yani yukardaki Tjocuifade anlamnda deil, ama dier insanlarla olan ilikilerimde yleyim.Uzun deneyimlerle gzlemlediim kadaryla hemen hemen kar-latmherkes bende kendi zelliklerini grmektedir! Tan-dm en dmancadavranl insan bana ne kadar dman-ca davrandm, en ho insan nekadar ho olduumu, d-rst insanlar ne kadar gvenilir ve iten olduumu,

ikiyz-l ve yalanc insanlar temelde yapmack ve ikiyzl olduu-mu, zekiinsanlar zeki olduumu ve aptal insanlar ne kadar aptal olduumusylerler.

Acaba neden byle oluyor? Tek olaslk bir ayna olmam. nsanlarnyzlerine onlarn ruhlarn yanstyorum. Belki baka aklamalar daolabilir. Belki de daha ok bir bukale-mun gibiyim ve birlikte olduuminsanlarn zelliklerini ka-pyorum. rnein, gerekten de dmancadavranlar olan

46

TAO SESSZDR

bir insann yannda kendimi daha dmanca hissediyorum, bencil bir insannyannda daha bencil, cmert bir insann yannda ise daha cmerthissediyorum. Zeki bir insan ger-ekten de en zeki yanlarm aakaryor. Fakat bu "bu-kalemun" hipotezi baz durumlarda ilemez halegeliyor. rnein aptal bir insan beni, bir aptallk dzeyine ekecekekilde uyuturamaz, drst olmayan bir insan kendimi iki-yzl hissetmemeneden olmaz. Durum byle olunca san-rm bu hipotez yalnzca ksmen doruoluyor.Psikologlar tarafndan ortaya atlabilecek daha pek ok hi-potez var.Bunlardan bir tanesi son derece benmerkezci oldu-um, yani dier insanlarhakkndaki yarglarmn temelde on-larn benim hakkmdaki yarglaryla


23/135

belirlendii hipotezidir. rnein, birisi bana ne kadar dmancadavrandm syle-diinde "Ne kadar dmanca bir ey sylyor! Dmancadavranlar olan bir insan" ya da ne kadar zeki olduum sy-lendiinde,"byle bir insan olduumu anlayabilecek kadar zeki bir insan" ya da aptalolduum sylendiinde, "benim zekm anlayamayacak kadar aptal bir insan"diye dnyo-rum. Bu hipoteze gre ben bir ayna gibi deil, daha ok biranti-ayna gibiyim (bu da ne demekse!). in komik yan, tan-dm bazinsanlar olduka ciddi bir ekilde benim iin bu hi-potezi ne sreceklerve biraz nce akladm durumun te-melde benim benmerkezci tutumumdandoduunu syleye-ceklerdir. Fakat bu insanlarn tm de kendilerinintmyle benmerkezci olduklarn reddetmektedirler! Drst olmakge-rekirse, bu hipotezin iinde bir para gerek pay var, ama ok fazladeil. Bu hipotezi byk bir lde reddetmemin nedeni, birisi bana bellibir nitelik yklediinde, o nitelii o insanda gren yalnzca ben deilim;ikimizi de tanyan hemen herkes gerekte bu niteliin o insanda olduunutemin ediyor.

RAYMOND M. SMULLYANBu nedenle, yeniden, bir ayna olduum hipotezine geri dnyorum. Gerektende kendimi bir ayna gibi hissediyo-rum. Ve bir anlamda tm evreniyansttm dnyorum.

48

TAO SESSZDR12. TAO HER YERDEDRTung-kuo Tzu, Chuang Tzu'ya "Tao dediin ey nere-de?" diye sordu. ChuangTzu, "Her yerde" diye yant verdi. Tung-kuo Tzu, "Daha belirgin halegetirmelisin" dediinde Chuang Tzu "u karncann iinde" dedi. "Pe-kidaha alt dzeyde nerede?" "u otta." "Peki daha alt dzeyde var m?' "Evettan iinde." "Peki daha da alt dzeyde?" "Bokunda ve sidiinde".Tung-ruo Tzu'nun syleyecek baka bir eyi kalmad.1H.G. Creel,2 yukardaki yazya yle bir yorum getirmek-tedir:Bu, gerekten de, William James'in ifadesinde olduu gibi "kat" bir evrengrdr. nsann nemine ya da duygularna en kk bir ayrcalktanmamaktadr. Ev-renin mutlak doasnn benim zihnim ile olan ilikisi,yolun ortasndaki bir akl tandan ne daha fazla ne de daha azdr. inliTaoculann yan sra dier insanlar da, insan rknn nemini ortadankaldran bu tr bir gr- anlayabilirler.Ben durumu Creel'den daha farkl gryorum (en azn-dan bu paragrafnda;daha ileride durumu o da farkl gr-yor gibi). Chuang Tzu'nun yukardakiparagrafndaki bak1 Herrlee G, Creel, What Is Taoism?, (Chicago: University of ChicagoPress, 1970, sf.31).2 Ayn eser.49


24/135

RAYMOND M. SMULLYANasnn ne insan rknn nemini ortadan kaldrdna, ne de burada"kat" bir evren gr olduuna inanyorum.Bu, tmyle bak asna bal. nsanolunun karncalar-dan, otlardan vedier eylerden stn olduunu dnen-ler tabii ki Chuang Tzu'nunparagrafn insan rknn nemi-ni ortadan kaldran bir ey olarakgreceklerdir. Fakat Chu-ang Tzu'nun paragraf deiik bir ekilde, insanrkn yer-mek olarak deil de dier eyleri yceltmek ve gzelletir-mekolarak da yorumlanabilir^ En azndan benim verdiim tepki bu ekilde. Aynzamanda paragraftaki felsefenin "ka-t" bir evren gr sunmadna, katzihinli gzlere yle grndne inanyorum. Bence sevgi dolu bir zihin bupa-ragraf sevecek ve onu son derece""'^sevgi dolu" grecektir. ChuangTzu'nun belirttii gibi gerek bir bilge olmak, bir ayna gibi olmaktr;herkes onda kendi zelliklerini grr.

50

TAO SESSZDR

13. TAO YNETMEZ

Yce Tao,Saa ve sola, her yere akar.Her ey var olmak iin ona baldr.Ve Tao onlar terk etmez.Yaptklarnn karlnda hibir ey istemez.Her eyi sever ve besler,

Ama onlar ynetmez.(Lao Tzu, ev: Alan Watts)1Tao hakknda son derece gzel baka bir ey daha var; Tao asla hkmetmez!Her eyi sever ve besler, ama onlar ynetmez. Bu nedenle Tao son dereceyardmcdr; zorlay-c deil...Tanr ile ilgili Musevi-Hristiyan grnde son derece ka-t bir ekildezerinde durulan konu Tann'ya itaattir. En b-yk gnahlar, "itaatsizlik,Tann'ya isyan, kibir, kiisel irade" vs.dir. Hristiyanlar durmadan,"kiinin kendi iradesini t-myle Tann'ya teslim etmesi "nin nemizerinde dururlar. yle derler: "Benim deil, senin istediin olsun."Taocular ne kadar da farkl! Asla Tao'ya "itaat"ten bahset-mez, yalnzcaTao ile "uyum iinde olmak"tan bahsederler; ki bu da ok daha cazipgrnyor! Ve Tao ile uyum iinde ol-

1 The Way of Zen, (Vintage Books, 1957), sf.18.

51

RAYMOND M. SMULLYAN

mak ne "emderilen" bir eydir, ne kiinin "grevi"dir, ne "ah-lakkurallarnca" istenen bir eydir, ne de gelecekteki birtakm faydalar yada kazanlar iin yaplan bir eydir. Zaten bu du-rumun kendi dllerivardr; bu durumun iinde ruhsal bir huzur vardr. Bu anlamda,


25/135

Musevi-Hristiyan retilerindeki "komnyon" (paylama, katlma)dncesine benzer.Taoculara garip gelen bir baka ey de, "kiinin kendi iradesini Tao'yateslim etmesi"nden bahsedilmesidir. lk olarak, Tao'nun kendi -"iradesi"olduunu sylemek tam olarak doru deildir. Ta.o, ger ekte irade sahibi"deildir ve sanrm Taocular varlklarn kendi iradelerine sahipoldukla-rn kabul etmek eilimindedirler; ama^bu konuyu geelim. Neolursa olsun, kiinin iradesini Tao'ya "teslim etmesi" d-ncesini uygungrmeyeceklerdir, nk insanlarn "birey-sel irade" olarakadlandrdklar ey, Tao'nun bir parasn-dan baka bir ey deildir.Taocular zgr iradeyi reddet-mezlejMkabul de etmezler, nk zgriradenin gerekirlii ekimesini akl kartrc bir ikilem olarak kabulederler), yalnzca bizim "zgr irade" olarak adlandrdmz eyinTao'nun ilevlerinin parasndan baka bir ey olmadn sylerler.Goethe, doaya kar kmaya alrken, yalnzca doa kanunlarna grehareket ettiimizi sylerken benzeri bir sezgiyi ifade ediyordu. Aynekilde Suzuki de Batl in-sanlarn doay denetlediklerini ya dayendiklerini dn-dklerini, ama byle davranarak yalnzca doakanunlarna uygun hareket ettiklerini fark etmediklerini syler. *tiraf etmeliyim ki, tm yaamm boyunca "Tanr'ya ita-at etme"dncesine kar en st dzeyde tepki gsterdim; "kiinin kendi iradesiniTann'ya teslim etmesi" dncesineEer bir insan bu durumun etkisini tmyle fark edebilirse bir tur Sato-rideneyimleyecegine inanyorum.52

TAO SESSZDR

ise daha da byk bir tepki gsterdim. Baz Hristiyanlar ki-birim,itaatsizliim ve bencilliim nedeniyle bu dnceyi bu kadar rahatszedici bulduumu syleyeceklerdir. Fakat gerekten de yle mi? Eeryalnzca kendi irademi Tann'ya teslim etmeyi kabul etmeseydim, ama dierinsanlarn ken-di iradelerini Tanr'ya teslim etmelerine aldrmasaydm ozaman bu itirazda baz hakl yanlar bulabilirdim. Fakat du-rum byledeil. Ben herhangi bir insann kendi iradesini Tann'ya teslim etmesidncesinden nefret ediyorum. Ger-ekten de sezgi sahibi olan birvarln kendi iradesini sezgi sahibi olan bir baka varla teslim ettiiherhangi bir du-rumdan nefret ediyorum. Birisinin emrettii, dierinin iseboyun edii durumlar kabul edemiyorum.Bununla birlikte, geenlerde Alan Watts'n bir yazsn okuduumda budurumun, olumsuz yanlarn hafifletici bir zelliini fark ettim. Okuduumyazdan kan sonu uydu: Eer bir insan kendi benliini Tann'ya teslimetmeye karar verir ve benliini kreltmeyle, arnma ve isel birdisiplinle yllar boyu urarsa, sonunda birdenbire bylesine kat birekilde abalayp durduu eyin yalnzca bir yanlsama (illz-yon)olduunu fark ettii bir dzeye ular! Yani birdenbire, kendi iradesininde Tann'nn iradesinin bir paras olduu-nu ve hatta "Tann'ya isyan"olarak adlandrd eyin bile Tann'nn eylemlerinin bir paras olduunuanlar. Baka szcklerle ifade edersek, Tann'ya isyan etmemesi"gerekti-ini" deil, zaten ona isyan edemeyeceini anlar. Ayn eyi dahaaz dini terimlerle ifade edersek, bu durum tpk daha nceden dndgibi doay denetlemediini, aslnda da-ha ok doann, kendini, doaydenetlediini dnmesini salayacak ekilde denetlediini fark eden birinsann yaa-d Satori benzeri bir farkndal andrr; aslnda bundan


26/135

53

RAYMOND M. SMULLYANdaha da iyisi, ne o doay ne de doa onu denetlemektedir, gerekte o vedoa birdir. (Kim bilir, belki de sa, drdnc ncil'de "Baba ve benbiriz" derken, gerekte sylemeye a-lt ey buydu.)Eer, "kiinin kendi iradesini Tanr'ya teslim etmesi", gerekten deTaocularn uyumuna ya da Zen Budaclarn Satori'sine benzer mkemmel birduruma ulatryorsa, ta-bii ki o zaman bu konuda sylenecek bir eylerolur. rne-in bu sona ulamak-iin-insann bylesine rktc bir ruhsalcimnastik uygulamash gerekli midir? Daha akl ban-da bir yol yok mudur?Bu durumda yeniden, "itaat" ya-d3*"'iradesini teslim et-me" konusundaendielenmeden, hatta "Tao ile uyum iin-de olma" dncesine bilealdrmadan nehrin kenarnda oturup, zaten Tao ile uyum iinde olan ve onumeydana ge-tiren eylerin tadn karan u Taocu bilgeyi dnyorum.

54

TAO SESSZDR

14.TAO KBRL DELDRTao kibirli deildir,Ama kibiri de knamaz.

Kibirlilik Tao'dan gelir,Ama Tao'nun bir zellii deildir.Tao, kibirden zgr olduu iin"Kibir" kavramn yaratmaya ne gerek var?Gemiteki byk insanlarca sylenmi ve ne yazk ki "kibirli" olaraketiketlenen pek ok deyi vardr. Bunlardan bazlarn gzden geirmek vealternatif bir bak as sun-mak istiyorum.Ama nce kibir zerine bir iki genel ey syleyeyim. Sk sk insanlarndier insanlar abucak "kibirli" diye etiketle-diklerini ve "kibir"olarak adlandrdklar bu zellii genel-likle kendi ilerinde detadklarn gzlemledim. rnein beni ele aln: Burada, bakalarnkibirli olarak niteleyen in-sanlarn kendilerinin kibirli olduunusylyorum. Bu kibir-lice bir ey deil mi?imdi u deyilerden birkana dnelim:1. nsanlara, Konfys' pek ok Batl ahlakya tercih ettiimisyledim; nk Konfys "unu yapmalsnz; bunu yapmamalsnz" demez.Bunun yerine, "stn insan yle yapar; Bilge byle yapar" der. Pek okinsan (hepsi de

55

RAYMOND M. SMULLYANkibirlidir) buna yle tepki gsterir: "Konfys ne kadar da kibirli!stn insan'm ve Bilge'nin ne yaptn sylemek haddine mi dm?"


27/135

Byle insanlara ne diyebilirim ki!2. Benzeri ekilde Lao Tzu da bu anlamda u szleri sy-lemitir:stn insan Tao'yu duyduundaOnu uygular (izler). ,Sradan bir insan To'yu duyduundaOnu nemsemez. Aptal bir insan Tao'yu duyduundaOna gler. Zaten glmeseydiTao da Tao olmazd.1Baz insanlar bu szlere de, "Yani kk insanlar Tao'yu nemsemez veglerlerken Lao Tzu gerekten anlayan bir 'stn' insan olduunu mudnyor?" derler. Peki ya byle insanlara ne diyebilirim? Syleyeceimherhangi bir ey, bu insanlarca yalnzca-bahane olarak grlecektir.Bel-ki de Lao Tzu'nun szlerini anmsamalym: "yi insanlar tartmaz.Tartanlar iyi deildirr"Ama canm biraz tartmak istiyor. u an iyi bir insan ol-maktan oktartma isteim var. Bu nedenle tartacam.ne srdm dnce komik denecek kadar basit, ne-redeyse sama:Bakalanndaki stnl anlayan bir insa-nn kendini stn bir insanolarak dnmesi gerekmez. Bil-gelerin ne yaptn bilmesi iin bilgeolmas gerekmez.1 eviri derlemesi.

56

TAO SESSZDRKonfys'e geri dndmzde, o yalnzca kendini bir bilge olarakdnmemekle kalmyor, ayn zamanda kendi-nin bir bilge olduunu syleme

arzusu da duymuyordu. K-k deiikliklerle Lieh Tzu'nun Kitab'ndan2alnm olan aadaki diyaloga gz atn:Shang'dan gelen st dzey bir memur, Konfys'e "Siz bir bilgesiniz deilmi?" diye sordu.Hayretle, "Bir bilge!" diye karlk verdi Konfys, "By-le dnmeyenasl cesaret edebilirim? Ben fazla bilgisi olan bir adamm ama bir bilgeolduumu asla syleyemem."Bunun zerine memur, " Kral bilge miydi?" diye sor-du." Kral ok bilgili ve ok cesurdular", diye yant verdi. "Ama onlarnbilge olup olmadklarn bilmiyorum.""Ya Be mparator?""Be mparator fedakrlkta ve dorulukta stndler, fakat onlann bilgeolduunu syleyecek kadar ileriye gide-mem. ""Peki Yce Kii? Onlar kesinlikle bilgeydi."" Yce Kii yalarna uygun erdemlere sahiptiler, ama onlarn Bilge olupolmadklarn gerekten de syleyemem.Memur aknlk iinde, "o zaman gerek bilge kim?" di-ye sordu.Konfys dnceli bir ekilde bakt ve ksa bir sessizli-in ardndanyle dedi: "Bat'nn insanlar arasnda, belki de gerekten bilge olanbirisi yaar. Hibir eyi ynetmez, gene de dzensizlik yoktur. Hibir eysylemez, gene de2 Lionel Giles, Taoist Teaching, (John Murray, Londra, 1959), sf.68.57


28/135

RAYMOND M. SMULLYANherkes ona doal bir ekilde gvenir. Hibir yenilik yapmaz, ama gene dedoru ynetim kendiliinden ve evrensel bir ekilde oluur. O kadar yceve anlalmaz birisidir ki, in-sanlar ona verecek bir isim bulamazlar. Buadamn bir Bil-ge olmasndan pheleniyorum, ama dorusunu isterseniz birBilge mi deil mi bilmiyorum."33. sa yle demiti: "Baba, onlar bala, nk ne yap-tklarnbilmiyorlar." Pek ok insan bana, bunu kibirli bul-duklarn sylediler."u sa bylesine stn, tenezzl edici, kibirli, balayc bir tavrtaknmaya nasl cret edebilmi." Oysa sa'nn "Sizi balyorum"demediine, "Baba onlar bala" dediine ve bunlarn ikisinin barklolduuna dikkat edilmelidir.4. Bir efsaneye gre Buda, doduu zaman "Gklerin s-tnde ve altndaanl insanm!" diye barmtr.Pek ok insan bunu kibirlilik olarak adlandrsa da ben, samimi olmakgerekirse yeni domu bir bebekte kibir olma-s dncesini olduka komikbuluyorum. Buda'nn syledi-i eyi beeniyor ve onaylyorum, ama ZenUstas Yn-men'in bu konu zerindeki yorumunu da ayn ekilde sevi-yor veonaylyorum. Yn-men, eer Buda bu szleri syler-ken orada olsayd onu oan ldrp cesedini kpeklere ata-can sylemitir!

3 Konfys iin, bunlardan bazlar dikkat ekici bir ekilde Taocudur.rnein, "Hibir yenilik yapmaz, ama gene de doru ynetim kendili-indenve evrensel bir ekilde oluur" szleri. Pek ok insan "Bat'daki bubilgenin" kim olduunu merak eder. Erken Hristiyan misyonerler bunun saolduunu dnmlerdir. Dierleri ise, Konfys'n yle ya da byleada olduu gereinin n altnda bu insann Buda ol-duunudnmektedirler.

58

TAO SESSZDRLtfen beni yanl anlamayn. Yn-men'in bebek Buda'y ldrp cesedinikpeklerin nne atmasn tabii ki onayla-mazdm. Ben yalnzcasylediklerini onaylyor ve syledii eyden holanyorum. Bu ifadeaka, Buda'nn Tanrlat-rlmasna ve Buda'ya tapmmann aydnlanmayagtren bir yol olarak dnlmesine kar bir tepki olarakkullanlm-tr. Aklma gelmiken, Zen Ustalar Buda'ya tapmmaya kar-kmazlar, bazlar ona tapnr bazlarysa tapnmaz, * ama hepsi deBuda'ya tapnmann, ne tr bir deeri olursa olsun, aydnlanma sorusunundnda olduunda gr birlii iin-dedirler. Gerekten de insan bireye, onu anlamann bir be-deli olarak "tapnr"! nsan bir eyetapnrken, tapnd e-yi kendinin bir paras yapmak yerine kendindenuzaklatr-mak eilimindedir. Eer insann vitamine ihtiyac varsa, ovitaminleri almak yerine onlara tapnmas aptalca bir ey ol-maz m? Suyuniinde yaayan bir balk, iinde bulunduu suya ok zor tapnr. Tao'nuniinde yaayan bir Bilge, Tao'ya ok zor tapnr! Buda'ya ya da BudaDogas'na ta-pnmak, Buda Doas'n elde etmenin bir bedeli olabilir.Sa-nrm Yn-men'in gerekte syledii ey buydu. Ne olursa olsun,Yn-men'in bu szleri, bebek Buda'nn "kibirli" ol-duunu dnd iinsylediine inanmyorum.

15. Blm'e bakn.


29/135

59

RAYMOND M. SMULLYAN

15. BUDA'YA TAPINMAK

sa yalnzca Drdnc _nciTde- Tann'nm insan ekline girmi hali olduunuiddia etmekte ya da iddia- ediyor gibi grnmektedir. te burada "Baba veben biriz" demitir. Ama "Baba ve siz ayn deilsiniz", diye eklemimidir? Ken-dinin, dier fanilerde bulunmayan ^2el bir dini duruma sa-hipolduuna dair bir imada-bulunmu olabilirdi. Ama by-le bir eysylememitir. "Baba ve ben biriz" ifadesinden yal-nzca Tann'nm insaneklinde belirmesi yerine sa'nn insan eklinde belirmi bir varlkolduu gerei kar. Pek ok Hindu ya da Vedantac "Brahman ve ben biriz"der ve by-le derken de tm evrende ayn zamanda ben, sen ve Brah-man olanbir tek z olduunu anlatmaya alrlar, ama asla pek ok Hristiyantarafndan inanld gibi sa'nn sahip ol-duu dnlen esiz bir trlahi Varlk dncesine benzer bir eyi iddia etmezler.Baz Hristiyanlar, sa'nn Tanr'nn bedenlenmi ekli ol-duunu dnmekyerine onun byk bir dini retmen ve yeniliki olan srad aydnlanmbir insan olduunu dn-meyi tercih ederler. Bazlar bu inanca, Drdncncil'in gvenilirliini kabul etmeyerek ulamlardr. Fakat, dahanceden de belirtmeye altm gibi, Drdnc ncil tm faniler iindeyalnzca sa'nn Tanr'nn bedenlenmi hali ol-duuna inanmaygerektirmeden olduu gibi ele alnabilir.

60

TAO SESSZDRAma Drdnc ncil var olduu iin ve onu biraz nce yaptm gibi tutucuolmayan bir ekilde yorumlamaya ge-rek duymadma gre, bir Hristiyannsa'nn insan eklin-de bedenlenmi bir varlk olduunu kantlayacak bazdelil-ler olduunu sylemesi adaletsiz bir ey olmayacaktr. Ben, kiiselolarak bu tr delillerden phelenirim, ama baka in-sanlarn deiikekilde dnmelerini anlayabilirim. Bu ne-denle, Hristiyanlarn sa'yagerek bir Tanr olarak tapn-malarn bir lde anlaml bulabilirim.Ama asl anlayamadm ey, Buda'nm aka bir Tanr olduunu reddetmesinekarn Budaclarn Buda'ya bir Tan-r olarak tapnmalar. sa'nn durumufarkl; ilk ncil'de ne kendinin bir Tanr olduunu syler, ne de bunureddeder ve drdnc ncil'de en azndan byle syler gibi grnr. Bunedenle de baz Hristiyanlar sa'ya bir Tann olarak tapnr-lar. Fakatbir Budac, Buda kendi szleriyle kesinlikle bunun tersini sylerken naslona tapnr? Acaba insanlar Buda'nm gerekte bir Tanr olduunu ama bugerein farknda olma-dn m dnyorlar? Bu, mantksal adan olas,ama ger-ekten uzak ve hayal rn bir ey olarak grnyor.nsanlarn bir eyleri "Tanrlatrma" ve onlar oklt bir eylerin iinekatp, gerekte sahip olmadklar telepatik ve doast bir eyler eklemeihtiyac duymalar ne kadar da ga-rip. Tandm bir sr zeki insann, kibunlarn ou nl bi-limciler ve matematikiler, telepatik gleri, zihinokuma nu-maralan yapan sihirbazlara atfetmeleri dikkat ekici bir du-rum.Yllarca profesyonel sihirbazlk ve zihin okuyuculuu (aynen yle!)


30/135

yaptm iin neden bahsettiimi biliyorum! He-men hemen tm zihin okumagsterilerinin yntemlerini bili-yorum ve ayn zamanda bunlann oldukazeki numaralardan

61

RAYMOND M. SMULLYANbaka bir ey olmadklarn da biliyorum. in en ilgin yan, bazeninsanlar bana telepati yeteneim olduunu sylerler ve ben byle biryetenee sahip olmadma yemin etsem de ba-na inanmazlar! Onlaradefalarca, "bu yalnzca bir 07un/ Hep-sinin de basit aklamalar var veeer ahlak kurallar bu srla-r aklamama izin verse kendinizin de ayneyi yapabilecei-nizi grrdnz", dedim. Ama bana inanmay reddettiler!Ayn ekilde, sanrm baz insanlarn da Buda'nn bir Tanr olduundadirenmeleri, -basit "bir ekilde birilerini ya da bir eyleri"Tanrlatrma" ihtiyalarndan domaktadr. Ve bunu da zavall Buda'nnzerinde uygularlar!Daha da kts, bazlar Buda'nn-hgykellerini Tanrlatr-maktadirenirler! Bu tr uygulamalar, Museviler tarafndan putperestlik olarakadlandrlr. Zen ustalar bu duruma kar- karken Musevilere benzerlerama onlar dorudan doru-ya Buda'nn Tannlatnlmasma kar karlar. Budurum iin "Yolda-karna Buda karsa onu ldr!"* ya da "Buda'nn adnher azna alnda azn yka!" gibi eyler sylerler.te Buda'ya tapmak ile ona bir Tanr olarak tapmak ara-sndaki tm farkbudur! nsanlarn ou Buda'ya, benim, gerekte birer Tanr olmayanBeethoven'a ya da Mozart'a taptm gibi tapmaktadrlar. Bu anlamdaBuda'ya tapmak olduka farkl bir eydir ve sanrim byk ruhsal deerlere

sahiptir. Buda'ya tapnma konusunda size drt farkl olay anlatmakistiyorum.lki, souk bir k gn bir tapmaa snan ve yakacak bir eyler arayanZen Ustas'nn herkese bilinen hikyesi. Zen Ustas, evrede yakacakbaka bir ey bulamaynca Buda'nn* Bu szler, gerekle arana kimseyi ya da hibir eyi sokma anlamndakul-lanlmaktadr.-. N.

62

TAO SESSZDRtahta heykelini paralayp onu atee atar. O an ieriye giren bir rahip bu"gnahkrlk" karsnda dehete der. Usta g-lmser ve ona, tahtadanbaka bir ey yakmadn, yapt eyi Buda'nn da anlaylakarlayacan syler. Bunun ze-rine byk bir tartma balar ve insan,bu olaydan Usta'nm gerek bir inanan ve "doru yolu izleyen" insan olduu,rahi-bin ise putperestten baka bir ey olmad sonucunu karr.Bu hikye birazck, sa'nn Haiku'sunu anmsatmaktadr:Yce Buda'nn burun deliklerinden Yuva yapm bir ift krlang utu.1Bu iir beni, yukardaki hikyeden ok daha fazla etkile-di! Ayn metalktlesinin birbirinden tmyle farkl iki ekil-de grlebileceinin farkedilmesi ne kadar da artc bir ey: Bir Buda heykeli olarak ya dakularn yuva yapabilece-i iki kocaman delikten (burun delikleri) oluantmyle fi-ziksel bir nesne. Ayn nesnenin nasl da birbirinden tmy-le


31/135

farkl byle iki ilevi var! "Ku yuvas" olarak ilev grme-si biranlamda dierinden ok daha kutsal deil mi? (Belki Zen Ustas da tahtaBuda heykeli konusunda ayn'eyi d-nmt.) Ayrca, bir ift kuun Budaheykeline "tapnmak-tan" ya da "sayg gstermekten" bylesine zgrce,bylesi-ne masumca, onu bir yuva olarak kullanmalar dncesini okseviyorum. Heykelin "Buda doas", o heykelin bir ku yuvasna uygunoluuyla tmyle ilgisiz bir eydir.Bir ormann iinde byle bir Buda heykelinin karsnda, ku yuvalarnnfarknda olmadan dururken, bu tr bir ola-yn neden olaca inanlmazaknl hayal edebiliyor mu-1 R.H. Blyth'a gre, bu byk Buda heykeli Nara'dakiya da Kamakura'da-kiheykeldir. Bkz. Haiku (Hokuseido Press, 1950), 2. Cilt, sf.216.

63

RAYMOND M. SMULLYANsunuz? Birdenbire, en ufak bir uyan olmadan kanat sesleri duyarsnz veiki ku kverir! Byle bir anda Satori'ye ula-may hayal edemiyormusunuz?Konudan biraz daha uzaklarsak, yukardaki haiku bana Buson'un herkesebilinen u haikusunu anmsatt:

Tapmak annn zerinde Bir kelebek uyuyor.2

imdi de ikinci hikyeye bakalm: Bir Zen Ustasf Buda heykeline taparkenyanna bir izdei yaklat ve "Ustam, ne-den Buda'ya tapyorsunuz? SanrmZen^bize byle yapma-mamz gerektiini sylyor. Baz Zen Ustalar Buda'ya

t-krmez mi?" diye sordu. "Evet", diye yant verdi Usta. "Ba-zlarBuda'ya tkrr, bense ona tapmay tercih ediyorum."Olduka holandm nc hikye de yle: Bir Zen Ustas Buda heykelinetapyordu. Yanma bir rahip geldi ve "Neden Buda'ya tapyorsun?" diye

sordu."Buda'ya tapmay seviyorum.""Fakat sannm insann Buda'ya taparak aydnlanmaya ulaamayacasylenmitir.""Ben aydnmaya ulamak iin Buda'ya tapmyorum." "O zaman nedentapyorsun? Bir nedenin olmal.""Hibir nedeni yok. Ylnzca Buda'ya tapnmay seviyo-rum o kadar.""Ama bir eyler aryor olmalsn; bir sonuca ulamak iin tapyorolmalsn."2 Ayn eser, sf.258.

64

TAO SESSZDR"Belli bir sonuca ulamak iin tapmyorum." "O zaman neden tapyorsun? Birnedenin olmal."Hibir nedeni yok. Yalnzca Buda'ya tapnmay seviyo-rum o kadar.""Ama bir eyler aryor olmalsn; bir sonuca ulamak iin tapyorolmalsn.""Belli bir sonuca ulamak iin tapmyorum."


32/135

"Peki niin tapyorsun o zaman? Buda'ya tapnmaktaki amacn ne?"Bunun zerine Zen Ustas, rahibin suratna sk bir tokat yaptrd.Usta'nm, rahibi "kfir" ya da "dinsiz" olduu iin ya da benzeri birnedenle tokatlamadnn anlalmas son derece nemlidir; yalnzcarahatsz olmutur. Rahibi tokatlama amaca, Buda'ya tapnma amacndanfarkl bir ey deildi. Eer Usta'nn yerinde ben olsaydm, benim deiimden ra-hibi tokatlamak gelirdi. Bana gre hibir ey, bir insanadur-madan, yapt eyin "amacnn" ne olduunu sorup durarak onusinirlendirmekten daha saldrganca ve daha dmanca deildir. Yaamm engzel ve en nemli eylemlerinden baz-lar hibir ama olmadan yaplr;aslnda bir amaca hizmet etseler de bu amalar olduka farkl eylerdir!Bazen Batl-larn bunu anlamalar ok g olur. Bu konuda daha ileridebol bol konuacam.Size drdnc hikyeyi anlatmadan nce, sayg ve sayg-szlk konusundabirka ey sylemek istiyorum. nsanlarn ounun kendilerini ar biruca ya da dier an uca gitmek zorunda hissetmelerini zc buluyorum.Bir yanda daima ciddi bir ekilde saygl olmakta direnen ve herhangi birsay-gszlk karsnda aknlktan dehete den insanlar, dier

65

RAYMOND M. SMULLYANyanda ise, saygszlktan holanan ve daima sayg gibi eyle-ri hor grenve bu tr eylerden nefret eden insanlar vardr. Taocular mutlu bir yolbulduklar iin beni ok etkilemekte-dirler; onlarn youn bir ekildesaygl ya da saygsz olduk-larn pek ender grdm. Dier yandan Zenustalarnn bir an son derece saygl, hemen ardndan da olunabilecek

kadar saygsz olmak ve bu durumlarn ikisi arasnda en ufak bir farkgrmemek konusunda inanlmaz bir becerileri vardr.Size Buda'ya tapnmak konusunda hikye anlattm. Bunlardan ikisi, saygduymay gerektiren hibir" ilke"olma-dan doal bir ekilde sayg duymaygstermektedirler. Di-er hikye (tahka heykelleri yakmakla jjgili olan)ise sayg-y ve saygszl son derece ho bir ekilde birletirmektedir.imdi size, daha derin bir dzeyde tmyle sayg ve sayg-szlksnflandrmalarnn stne kan, olduka saygsz drdnc bir hikyeanlatacam.Bir rahip, Zen Ustas Ma-Tsu'ya aydnlanma isteiyle ge-lir ve ylesorar: "Buda'nn mutlak mesaj nedir?""Sana gstereceim", diye yant verir. Usta, "Ama byle ciddi bir meseleyitartmadan nce ilk olarak Buda'nn nnde eilmelisin."Rahip uysalca itaat eder ve selamlama pozisyonunda ye-re kapandndaUsta, rahibin kna sert bir tekme yapt-rr. Bu beklenmedik tekme,rahibi ani ve iddetli bir glme krizine sokar ve hastalklkararszlklarnn tm zlr; rahip o anda "ani aydnlanma"ya ular.Bu olayn ardndan yllar boyunca, karlat herkese, "Ma-Tsu'dan otekmeyi yediimden beri kendimi glmek-ten alamyorum" der.

TAO SESSZDR

16. TAO'NUN NDE OLMAK


33/135


34/135

Tao'ya bir ama yklemek bir tr A-Taoculuktur. Tao'nun isel il-kesi amadeil, kendiliinden olmaktr. Musevi-Hristiyan Tanrsnn tersine Tao,nesneleri yaratmaz ya da biimle-mez; bunun yerine onlara doru "byr" yada onlara "kim-lik kazandrr". Lao Tzu'nun ruhuyla yle syleyebiliriz:Tao'nun hibir amac yoktur; Bu nedenle de tm amalarn Mkemmel birekilde yerine getirir.

69

RAYMOND M. SMULLYAN"Buda'ya Tapnmak" blmnde bir amaca sahip olmak ile bir amaca hizmetetmek ya da bir amac yerine getirmek arasnda bir aynm yaptm. rnein,bir aacn bymekte bir amacnn olup olmad ya da bir nehrin akmasndabir amacnn olup olmad sorgulanabilir. Gene de bu varlklar bir amacahizmet ediyormu gibi grnmektedirler. Buna u ekilde itiraz edenlerolabilir: "Fakat insanolu aalarla ya da nehirlerle kyaslanmamaldr.nsan dnen bir varlktr ve bu duruma uygun ojarak-da-yapfc eyinbir amac var-dr." Bu tarz bir yaklam Taocu dnce ile Batllarnad-landrdklar ekliyle "mantkl" dnce arasndaki ayrm ok iyibelirler! Kendi "mantkllklaryla" vnen pek ok dnrn, mantklinsanolunun daima mantkl bir ama-ca sahip olmas gerektiinidnmeleri ne yazk ki olduka tipik bir eydir. Neyse ki tm Batllarbyle deil. Yaamla-rnn ileri dnemlerinde u tr eyler yazanyazarlar ok se-viyorum: "Yaamm boyunca yaptm eylerin ounu, o anbir amacm olmadan yaptm. Ama u an dnp de geriye baktmda onlarnaltnda yatan amalar grebiliyorum."Aklma gelmiken, yanl anlamalar ortadan kaldrmak iin, bir amac olan

insanlara kar olmadm sylemeliyim; ben yalnzca bir insann daimabir amac olmas gerektii d-ncesine kar kyorum. Taoculann da biramaca sahip ol-ma dncesine kar ktklarna inanmyorum. SanrmTa-ocu, tpk kendiliinden doan "amasz" eylemin bazen b-yk bir amacahizmet etmesi gibi, bir amaca sahip olmann da bazen iyi bir amaca hizmetettiini dnecektir.Bir insana durmadan amacnn ne olduunun sorulmas-n son derece dmancave ykc bir ey olarak grdm daha nceden de sylemitim. Birzamanlar baarsz bir mzisyenin baarl bir mzisyene "Gerekten dekendine

70

TAO SESSZDRniin konserler vermek istediini sorman gerektiine inan-yorum" dediinianmsyorum. Bu, bana korkun bir ey olarak grnmt. Baarl birmzisyen kendine niin konser vermek istediini sormak gibi aptalca bireyi neden yapsn? Yalnzca konser vermek istemesi yeterli deil mi? Belkibirisi de Jean D'Arc'a yle demi olabilir: "Jean, ger-ekten de kendineneden tm bu savalarda arpmak iste-diini sorman gerektiinidnyorum!"Bazen, yetenekli bir mzisyene "Neden konserler ver-mek istiyorsun?" diyesorulan bir soruya verilecek en uygun yantn ne olduunu merak ederim.Belki de "kemanc" adndaki u kk iir byle bir soruya verilebilecek


35/135

m-kemmel bir yant olabilir:Kemana alar. Kimse dinlemese bile Kemanc gene de alar.Bir dier iyi yant da Bukkoku Kakushi1 tarafmdan yazl-m olan u Zeniiri olabilir:Pirin tarlasn korumaya almasa da davetsiz misafirlerden. Aslndaamaszca durmuyor Bostan korkuluuBu soruya verilebilecek bir dier iyi yant da kkyu'nun, "Kemanc"iirinin ruhunda yazlm olan iiri ve R.H. Blyth'in bu iir iin Zen veZen Klasikleri adl kitabnda yazm olduu yorumdur:1 D.T. Suzuki, Zen and Japanese Culture, sf.lOO (Pantheon Book, 1959).71

RAYMOND M. SMULLYANBir eyler yazmakVe bunlar ardmzda brakmakBir ryadr yalnzca.Uyandmzda biliriz kiHi kimse yoktur onu okuyacak.Ve Blyth'in syledikleri:Bu iir, skelet 'in ana dncesidir. Shakespeare tm oyunlarn bu aknruhla yazmtr. Onlar yazd an-ki sknt ve esrimenirr, yazdhaliyle kalp kalmayaca-na, hatta yazdklarnn yok olup olmayacanabile al-drmam gibi grnmektedir.2 - *"Yukardaki iiri ve yorumunu ne kadar ok sevdiimi si-ze anlatamam!Shakespeare'i yukardaki yorumun tarihi a-dan doru olup olmadnakarar verebilecek kadar iyi ince-lemedirn, ama eer Shakespeare kendieserlerine kar by-lesine kahramanca bir tutum taknmadysa bile mutlaka

byle yapan baka yazarlar olmutur. Ve hibir ey beni, hret ve hattayaptlarn bakalaryla paylama istei t-myle ortadan kalkmasa da.ikinci srada kalan ve yaptlar-na kar bylesi en byk bir sevgi duyansanatlar ya da bilimciler kadar etkilemez. Dan tepesinde tek bana duran bir adam gren ar-kadala ilgili birZen hikyesi vardr. Tepede bir adamn tek bana dikildiini gren arkada kendi aralarnda adamn orada durma amacn tartmaya balarlar.Bir tanesi, "Belki de bir arkadan aryordur" der. Dieri, "Bencekpeini ar-yor" diye fikrini belirtir. ncs ise, "Hayr, bence hava2 Hokuseido Press, 7. Cilt, 1962, sf.174.

72

TAO SESSZDRalmak iin orada duruyor olmal" der. Tepeye vardklarnda ilerinden birtanesi, "Bir arkadanz m kaybettiniz?" diye sorar. "Hayr", der adam.kincisi, "Peki kpeinizi mi kay-bettiniz?" diye sorduunda adam gene"hayr" der. Bunun zerine ncs hemen "Demek ki ben haklydm!" diyeatlr. "Taze hava almak iin burada duruyorsunuz." Ama adam gene "Hayr"deyince de arrlar. Sonunda bir ta-nesi "Peki neden buradaduruyorsunuz?" diye sorduumda, adam "Hii, yalnzca burada duruyorum"diye yant verir.William James'den3 aldm aadaki paragraf, yapt-mz bu tr eylerinnedenlerini aydnlatabilir:


36/135

Yaamdaki gnlk ilerin ounun, giyinmemizin ve so-yunmamzn, iegitmemizin ve iten gelmemizin ya da pek ok farkl eyler yapmamzn,ender olarak fark edi-len baz durumlar haricinde zevkle ya. da acylaruhsal ve zihinsel bir ilikisi yoktur. Bunlar otomatik zihinseleylemlerdir. Tpk solumann zevki iin deil, yalnzca soluduumu farkettiim iin solumam gibi. Yazmann zevki iin deil, yalnzca zatenyazmaya baladm iin yazarm; zihinsel bir zevk durumunda oluumkendini bu ekilde aa vurur ve halen yazmakta olduumu fark ederim.Kim, masann zerinde duran ba tem-belce eline aldnda, bunu kendineverecei belli bir zevk iin ya da belli bir acy bu ekilde ortadankald-raca iin yaptn iddia edebilir? Btn bu eyleri o an bakabir ey yapmadmz iin yaparz; sinir siste-mimiz yle artlanmtrki, yalnzca bu ekilde akabilir. Ve babo, tmyle "sinirli" ve kprkpr eylemlerimi-zin ou iin kesinlikle hibir neden bulamayz.3 Kayna anmsayamyorum.

73

RAYMOND M. SMULLYANJames'in bu paragrafn tmyle Taocu buluyorum. Bel-ki de ayn zamanda"neden byle bir ey yapyorsun?" gibi ikinci bir soruyu dayantlamaktadr. Batl bir psikolog ve filozoftan gelen bu yant, dahance verdiim dier yantlar-dan daha az mistik grnebilir, ama aradakifark gerekten de son derece yzeyseldir.Bir mistiin yolculuunun amacnn ne olduu sorusunu yantlayan JacopBoehme'un son derece etkileyici paragra-fndan da bahsetmek istiyoram.Aydnlanmann amac ne-dir? Mistiin arad ey nedir? Belki de kendisine

lieen ay-dnlanmak istediini sormaldr. Byle bir ey yapmasnn nedenibyle bir grevinin olduunu dnmesi midir? Es-rimenin zevklerini miaramaktadr? Kendi ruhunu kurtarma-ya m almaktadr? Yapt ey nedir?Jacop Boehme yle der:Eer Tanr'nn derinliklerine ulaan bu merdivene sen de benim trmandmgibi trmandysan iyi trmanm-sn demektir: Bu sonuca, bu aamaya, bubilgiye kendi mantmla ya da kendi amacm ve irademle ulama-dm; ayrcane bu bilgiyi, ne de onunla ilgili bir eyi aradm.4

4 Richard Maurice Bucke, Cosmic Consciousness, 4. bask (New York: E.PDutton&Co., 1923), sf.186.

74

II. BLMTAO YDRAMA AHLAKLIDELDR


37/135

TAO SESSZDR

18.NSANLARTEMELDEY MDR?Taocular da Konfysler de insan doasnn gzel ol-duunu kabulederler. Tabii baz Taocular Konfysl-n ahlak zerinde ok durarakinsann doal durumunu bozduunu dnrler, ama insann temelde iyiolduu ger-ei konusunda herhangi bir dnce ayrlklar yoktur.Kon-fyslerin syledii gibi, "insanlar doal olarak iyi doar-lar amabu iyiliklerini pek az ileri yalarna kadar korurlar". Taocularn veKonfyslerin tam karsnda ise, insan do-asnn temelde ktolduuna ve bu nedenle de gereki y-netim iin insann gerek doasnauygun ekilde davran-mas gerektiine inanan inli Kanuncular (kanunyanllar, bazen "gerekiler" olarak da adlandrlrlar) bulunur.Kanuncular, tarih boyunca var olan en korkun totaliter rejimlerden birinikurmu ve binlerce Konfys aratr-macy idam etmilerdir. Hkmet,eline geirdii tm kla-sikleri yakmt, uygun bulunan cezalar ikence veirkinle-tirmeydi ve herkesin dierleri hakknda casusluk yapmasgerekmiti. Eer bir insan "hkmete kar ilenmi olan su-u"bildirmezse, "sulu" olma sorumluluunu stlenmi oluyordu. Taocular veKonfysler arasndaki farklar, bunlarn Kanuncular ile arasndakiinanlmaz farklarla k-yaslanamayacak kadar nemsizdir.

77

RAYMOND M. SMULLYANDoal olarak ben, Taocularn ve Konfyslerin tara-fndaym. nsandoas, temelde kesinlikle iyidir! Bundan neden bu kadar eminim? Sizeanlatmak istediim ey bu. "nsan doas temelde iyidir" nermesi, benimiin herhan-gi bir belit (aksiyom, kabul edilmi gerek) kadar ak olan,fakat okuyucunun reddetmekte zgr olduu iki nermenin mantki sonucudur.ki belitimden ilki, benim temelde iyi olduumdur. Bu benim iin sonderece ak bir ey! Tabii temelde iyi olmakla, iyi birisju alarakdoduumu sylemek istiyorum. Byle sylyorum nk, bu dnyaya herkesekar inan, sevgi ve-gven dolu, herkese kar iyi niyetli ve kimseyekar ktlk beslemeyen bir insan olarak geldiimi kesinlikleanmsyorum. Dmanlklatrf^nefretleri, kskan-lklar ve benzerieyleri, banar kar yaplan kt davran-larn ve gvensizliklerinsonucu olarak kazandm. Eer tm bu davranlarla karlamam olsaydm,imdi olduu gibi yar kt olmazdm. Fakat sahip olduum ktlk neolur-sa olsun, karlatm ktle gsterdiim tepkiden daha az ya dadaha fazla bir ey deil. Bu dnyaya geldiimde, imdi sahip olduum buktl de beraberimde getirme-dim! Bundan eminim. Bu nedenle ilkbelitim, pheye yer brakmayacak bir ekilde "ben temelde iyiyim"dir.kinci belitim de herhangi bir insandan daha iyi olmad-m gereidir!Yani temelde daha iyi demek istiyorum. phesiz ki bazen dier insanlardandaha iyi bazen de da-ha kt davranrm. Ancak insan doasnn, bazinsanlarn doutan iyi bazlarnnsa kt olacak kadar farklolabilece-i dncesi bana gre anlalmaz bir ey. Hayr, ok gln birey! Bylece, eer ben temelde iyiysem, o halde herkes temelde iyidir. Ve


38/135

ben temelde iyi olduum iin, o halde herkes temelde iyidir.

78

TAO SESSZDRNot: Bir zamanlar bir arkadama, insan doasnn te-melde iyi olduunainandm syledim. Birdenbire tela-land, rahatsz oldu ve biraz dasinirlenip "Hadi canm!" de-di. "Dncenin ne kadar sama olduunu grmeniin ken-di doana bakman yeter!"Ben de onun tavsiyesine uyup kendi doama baktm. -te bu blm de byledodu.

79

RAYMOND M. SMULLYAN

19.NE OLURSA OLSUN

1. AHLAK StSTEMMRzgr nasl eserse essin, Dnyann gidiat ne olursa olsun, Benim iintmyle mkemmeldir!(Bilinmeyen bir Taocu)2. NE OLURSA OLSUN

AHLAKI: Ben de iirini okuyordum:Rzgr nasl eserse essin, Dnyann gidiat ne olursa olsun, Benim iinyeterince iyidirTTAOCU: iiri yanl alctardn. Son satr, "Benim iin t-mylemkemmeldir" olmalyd. Ama senin yorumunu da kendiminki kadar beendimAHLAKI: Fakat ne olursa olsun, ben bu iiri ocuka, sorumsuzca,mantksz buluyor ve ahlaki adan da eletiri-yorum.

80

TAO SESSZDRTAOCU: Bu benim iin tmyle mkemmel!AHLAKI: Ben ciddiyim, iirindeki bu dnyadan uzak-lama felsefenekatlmyorum.TAOCU: Ben, bu iirde dnyadan uzaklama felsefesi ol-duunu dnmyorum.AHLAKI: Tabii ki var! Senin iirin, u Zen iiriyle y-zeysel birbenzerlik tayor:Hibir ey yapmadan sessizce otur. Bahar gelirVe otlar kendiliklerinden Byrler naslsa.1TAOCU: Bu iiri severim; sanrm en ok sevdiim iir.AHLAKI: Tabii ki seversin! Benim de bu iire kar k-tm yok zaten.Otlar byrken sessizce oturmakta yanl olan bir ey yok, nk otlarnbymesinde de deerli bir eyler var. Fakat dnya ktye giderken


39/135

sessizce oturmak farkl bir ey.TAOCU: Ben hibir zaman dnya ktye giderken ses-sizce oturmaysavunmadm. Aslnda benim iirim hibir e-yi savunmuyor.AHLAKI: Ama olaylarn gidiat ne olursa olsun senin iin bu durumun iyiolduunu sylyorsun. Bu durum senin iin yeterince iyi olabilir, amabenim iin deil! Sen, dnya-daki tm bu aclar ve adaletsizliklere karbir ey yapmadan oturmaktan memnun olabilirsin, ama ben dnyaya dnp, senholansan da holanmasan da dnya iin bir eyler yap-mak niyetindeyim.1 Bkz. Allan Watts, The Way of Zen (Vintage Books, 1957), sf.134.

81

RAYMOND M. SMULLYANTAOCU: Holansam da holanmasam da! Sana daha bi-raz nce yle syledim:Rzgr nasl eserse essin Dnyann gidiat ne olursa olsun Benim iinyeterince iyidir!Yani eer gidip dnyada baz deiiklikler yapmak isti-yorsan, byleyapman bnimjin yeterince iyi.AHLAKI: Anlalan, dnyay deitirmek iin kendimi sorunlann iine atmamsenin iin yeterince iyi, ama eer de-iiklikler yapmak iin kendinisorunlarn iine atman ge-rekse bu senin iin yeterince iyi olmaz.TAOC: Neden iyi olmasn? Eer dnyada deiiklikler yaparsam, benim iinbu da yeterince, iyi olur.AHLAKI: Fakat her ey senin ikTyeterince iyiyse ne-den deiiklik yapmakisteyesin ki?TAOCU: Neden olmasn?AHLAKI: Amaan, hadi oradan be salaklama! Bir ey senin iin ya yeterince

iyidir ya da deildir. Her iki ekilde de davranamazsn. Eer seniniinjer ey yeterince iyiyse o zaman deiiklikler yapmana gerek yoktur;eer deilse o za-man deiiklik yapman gerekir. Olaylarn senin iingerek-ten iyi olup olmadn davranlarna bakarak anlayabilirim.TAOCU: Ben durumu byle grmyorum. Aslna bakar-san olduka etken biryaam yayorum; durmadan bir tasa-ryla ya da dieriyle megulm. Amagene de, ne olursa ol-sun bunun benim iin yeterince iyi olduunusylerim. Tasa-

82

TAO SESSZDRrlarmdan bir tanesinin baarsz olduunu dn. O za-man baarloluncaya dek abalamaya devam ederim. Tasa-rlarmdan bazlarn yaammboyunca gerekletiremeye-cek olabilirim. Ve bu gerek de benim iinyeterince iyi.AHLAKI: Bir doktor olduunu ve bir hastann yaam-n kurtarmak iin okabaladn dn. Drste kendi-ne yle syleyebilir misin? "Hastamnyaamn kurtarmak iin elimden gelen her eyi yapyorum, ama eer lrsebu benim iin tmyle iyi."TAOCU: Tabii ki hayr! Bu duygunun yle bir anda ifa-de edilmesinikesinlikle uygun bulmam.AHLAKI: Hah, ite seni yakaladm! Tutarsz konutun! Bir yandan seniniin her eyin mkemmel olduunu syl-yorsun, dier yandan da meydana


40/135


41/135

gn bana akamki duaya katlp katlmayacam sordu. imden pekgelmeme-sine karn nezaket olarak duaya katldm. Duann bir bl-mndeellerimizi birletirdik ve Tann'ya yle dua ettik: "Benim deil, seninistediin olsun." Bugn bile, kendimi son derece ikiyzl hissettiim oan hatrlyorum; gerekten de o an yalan sylyordum. Gerekten de, tmitenliimle benim deil Tann'nn isteinin olmasn isteyebilir miydim?rnein Hristiyanlarn hakl olduunu ve bu nedenle Tan-n'nn benilanetlediini ve sonsuza dek cezalandracan farz et, Tann'nn bana bunuyapmasm gerekten de onay-layabilir miyim? Ya da bu anlamda bir bakainsana yapaca- eyi? Hatta eytan'a bile? Bununla birlikte HristiyanTan-n's gerekten de varsa, benim gibi zayf, savunmasz bir ya-ratnkendi iradesiyle Tann'y onaylamak zorunda olmas olduka komikgrnecektir. Ben holansam da holanma-sam da Tann'nn zaten isteiniyapaca aktr. Bu duygu-nun daha nceden de ifade edildiine eminim,ama bu, onu bir kez daha ifade etmemi engellemiyor. Bu nedenlerle, neolursa olsun "Benim deil senin istediin olsun" nermesi

85

RAYMOND M. SMULLYANbana doru gelmiyor. Senin ilk nermen, yani "Tanr'nn ira-desini kabuletmek" ise farkl bir ey. Bir eyi kabullenmek ile onu arzulamak ayn eydeildir. Bu nedenle tam olarak demek istediim ey anlamna gelmese de,bana sylediin ilk nermenin ikincisinden daha uygun olduunu syledim.AHLAKI: ardm! Eer iirin bu anlama da gelmiyor-sa, o zaman gerekanlam ne?TAOCU: Neden bir anlarn^ bulmak iin bu kadar abal-yorsun. Onu olduu

gibi kabul edip, yalnzca "buiyijbir i-ir" ya da "berbat biriir'^demekle yetinemez misin?AHLAKI: Hayr, hayr. Mutlaka bir anlam olmal. Bana dnyadanuzaklamay savunmadn syledin,- ama etken olarak bir eyler yapmayda savunmuyorsun. Sanrm sen yalnzca dnyay olduu gibi kabullenmeyisavunuyorsun.TAOCU: Hayr, ben hibir eyi savunmuyorum.AHLAKI: Dncelerinin kesinlikle belli bir ekilde tu-tumlarn vedavranlarnn zerinde birtakm etkileri olmal.TAOCU: Tutumlarmn zerinde evet; davranlarmn zerinde hayr.AHLAKI: Tutumlarn daima byle midir? TAOCU: Kesinlikle hayr.AHLAKI: Byle bir eye sahip olduuna gre, gemie gre daha fazla ya dadaha az etken hale geldiini syler miydin?TAOCU: kisini de sylemezdim. Dsal eylemlerim dik-kat ekecek herhangibir deiiklik olmadan ayn ekilde de-vam ediyor.

86

TAO SESSZDRAHLAKI: Ama iirde ahlaki bir mesaj olmal. Neden "Ahlak Sistemim" gibissl bir balk setin? Son syledik-lerine baklrsa herhangi birsistemin yok gibi grnyor.TAOCU (Glerek): Kendilerini ar ciddiye alma eili-minde olanahlaklara aka olsun diye byle ssl bir balk setim. "Ahlak


42/135

Sistemim" gibi bir baln, okuyucuyu "iyi"nin mutlak doasnn vegerekli olan davran biimleri-nin skc bir yorumunu elde edeceinidnmeye ynlen-dirmesi ok houma gitti. Ve sonra tm elde edecei buk-k iir olur. Gene de samimi bir ekilde, bu iirin belki de bilinsizbir dzeyde olduka ciddi bir mesaj tadna ina-nyorum.AHLAKI: Ama bu mesajn ne olduunu bana syleye-mezsin?TAOCU: Bunu sana sylemeye alrken, tpk bir espri-nin neden komikolduunu aklamaya altmda nasl zorlanrsam ayn ekilde

zorlanrm.AHLAKI: Neyse, yani bu mesajn insanlann eylemleriy-le pek ilgiliolmadn sylyorsun.TAOCU: Doru.AHLAKI: Bana, zihninde ne tr bir tutum olduu yo-lunda kck bir imadabile bulunamaz msn? Mesajnn ne tr tavrlar dourmasn umduunkonusunda bir para-ck bile bir dncen yok mu?TAOCU: Sanrm var. Galiba bu mesaj, insanlann eylem-lerini eskiye oranladaha etkili ya da daha ynlendirilebilir hale getirme eiliminde deil,yalnzca eylemlerin daha az korku ve endieyle yaplmasn salamaeilimindedir.87

RAYMOND M. SMULLYANAHLAKI: Hay Allah, o zaman nemli bir mesajn var. Sanrm hem kendine,hem de bakalarna bu mesaj daha kesin ve berrak bir ekilde aklamakzorundasn.TAOCU: Bu mesajm en berrak ekilde yle aklayabi-lirim:

Rzgr nasl eserse essin, Dnyann gidiat ne olursa olsun, Hepsi debenim iin-bir!~ Not: Bu blm bitirdikten birka gn sonra, bir gece frtna kt veverandamzdaki pek ok paravan uurdu. Er-tesi sabah verandada durmufrtnann yaratt tahribat seyrediyordum. Karm yanma geldi ve ylededi: "Eee Raymond, rzgr nasl eserse essin hl memnun musun?"

88

TAO SESSZDR

20.NEDEN NSANLARA YARDIM EDYORSUN?

Hepsi de youn bir ekilde hayrseverlikle ya da yararl sosyal ve politikilerle uraan, her biri de son derece feda-kr olan drt insandanolumu bir grubu hayal edin. Birisi onlara yle sorar: "Neden insanlarayardm etmek iin bu kadar ok urayorsunuz?" Drt adamdan u yantlaral-yoruz: Birincisi: "Bana gre insanlara yardm etmek benim grevim veahlaki sorumluluum." kincisi: "Ahlaki sorum-luluk? Ahlakisorumluluklarn can cehenneme! Bunu yal-nzca, sknt eken insanlargrdmde yardm edemeden duramadm iin yapyorum." ncs: "Benasla grev ya da ahlaki sorumluluklar gibi eylerle ilgilenmedim.Yal-nzca bu insanlar iin zlyor ve onlara yardmc oluyo-rum."


43/135

Drdncs: "Neden mi byle yapyorum? Gerei sylemem gerekirse, nedenbyle yaptm konusunda en ufak bir fikrim yok. Yalnzca doam byledavranyor; sy-leyebileceim tek ey bu."Bu drt yant karlatrmak houma gidecek. Son yan-t ok sevdim.Olduka Taocu ya da Zen Budist bir yant. Bence bu insan, Tao ile tmyleuyum iinde grnen ger-ek bir bilge ya da aziz. Drdnn iinde doal,kendiliin-den ve kiisel olmayan bir bilinlilikle yardm eden bir tek o.Eer bir Tanr varsa, umarm ilknce onu cennete gnde-

89

RAYMOND M. SMULLYANrir! Umanm onun hemen ardndan da nc adam cenne-te girer. Bana oldukaBudac bir insan gibi grnd: Biraz fazla kiisel bilinci olsa daefkatli, ama "ahlak" deil.Birinci ve ikinci adam kyaslamak ilgin olacaktr. kisi de benmerkezci,ama ikisi de farkl! kincisi biraz huysuz da olsa, bir bakma sevimli vemizahi yn olan bir insan. Ho-uma giden yan, "sert grnml, amaaltndan bir kalbi olan" (tpk Humphrey Bogart'm baz karakterleri gibi)bir insan olmas. Aslnda^duygusal:-olduu gereini kabul et-mektenutanan, olduka sevimli bir insan. Eer Tanr'olsay-dm kesinlikle onu dacennetime alrdm.Ama ilk adam! Aman Tanrm ne canavarlk! Bu tipler ge-nellikle gururlu,gsterii, benmerkezci, sofu, insanlk d, hkmedici ve sevimsizolurlar. Bunlar, "ilkelerle" hareket eden insanlardr. Bir anlamda hikimseye yardm etmeyen insanlardan ok daha ktdrler! Eer ben Tanrolsaydm, tabii ki onu da cennetime alrdm; ama yalnzca ksa bir s-re

iin! Ardndan biraz daha fazla "eitim" iin onu dnya-ya geri yollardm.Bz pragmatik okuyucular yle syleyebilirler: "Bir in-sann sylediiey zerinde durmaya ne gerek var; hepsi de aynt eyi yapmyorlar msonuta? J3ir insann ne kadar yar-dmsever olduu onun kiiliinden ya dabyle davranma nedeninden daha nemli deil mi?" Yantm, "Hayr". Eerinsanlarn eylemleri yardmseverse, ama yanl bir ruhla ya-plyorsa, buyardmlarn yardmsever olmayan davranlar kadar zararl olabileceklerineinanyorum. Sanrm u in atasznden ok etkilenmi olmalym: "Yanladam doru bir ey yaptmda, genellikle yapt ey yanl olur."

90

TAO SESSZDR

21.TAOCULUKAHLAKINKARISINDADIR

AHLAKI: Dnyann gittike daha ktye gidii kar-snda endielendiimisylemeliyim. Tm nesnel ahlak stan-dartlar ortadan kalkyor gibi.Bugnlerde herkes, "Benim iin doru olan u" eklinde konuuyor, amagerekte neyin doru olduundan bahsetmiyor. Tm ahlaki yarglarnnz-nel tatlara ve tercihlere indiini sylyorlar. Ve nesnel ah-lak


44/135

kanunlarnn ortadan kalkmasyla da* uygarln hzla kendi sonunuhazrlayacana hi phe yok!TAOCU: O halde doru insanla konuuyorsun. Ben de nesnel ahlakstandartlarna gnlden inanan bir insanm.AHLAKI: Gerekten mi? Ne kadar harikulade bir ey! Byle ahlaknkalmad zamanlarda senin gibi birisiyle kar-lamak ne byk bir zevkanlatamam. Ayn zamanda ah-lak ilminin mantna da ilgi duyuyor musun?rnein ah-lak ilminin kesin bir belit haline getirilip getirilemeyeceiso-rusunu dndn m?TAOCU: Seni anladm sanmyorum.AHLAKI: Yani tm ahlak ilmi snrl sayda tahminden (ahlaki adan kabuledilmi gereklerden) doabilir mi, yok-sa bunun iin snrsz sayda butr gerek ilkeler mi gerekli?

91

RAYMOND M. SMULLYAN

TAOCU: ey, bence kesinlikle snrl sayda olmal. Ger-ekten de sonderece snrl bir say; tam olarak sylemek gerekirse bir tane yeterli!Ahlak kurallarnn tm bir tek il-keye indirgenebilir.AHLAKI (Sabrszlkla): Peki bu ilke nedir? Belki de bu-na Altn Kuraldemeliyim?TAOCU: Yok, yok hayr! Benim ilkem ok daha basit bir ey. Yalnzca,herkesin istedii eyi yapma hakk olduu il-kesi.

' ' ~~AHLAKI (aknlktan doan bir anlk sessizliin ardn-dan): Aman Tanrm!

Tm yaamm boyunca bylesine ha-ince, bylesine vahi bir ekildealdatflrftamtm. Sana tm kalbimle gvenmeye, ahlak bir dost olarakkabul etmeye hazrdm ve sen karma, hayatm boyunca duyduum encanavarca, ahlaksz bile deil, ahlak kart bir duyguyla k-tn! Ltfenbeni bala, halen akn haldeyim.TAOCU: Ama ben bu duyguyu ahlak kart bir ey ola-rak grmyorum.AHLAKI: Tabii ki ahlak kart! Her eyden nce, her-kesin cannmistedii eyi yapmas kesinlikle kargaa (anar-i) dourur.rTAOCU: Hayr, hi de yle deil! Eer insanlar kanun istiyorlarsa,kesinlikle bunu yrrle koyma hakkna sahip-tirler. Bir sulunun bukanunlara kar gelme hakk vardr, polisin suluyu tutuklama hakkvardr, hakimin suluyu hapse atma hakk vardr, vs.AHLAKI: Hey, bir dakika dur, bana bilgi bir oyun oy-nuyorsun! Eersulunun kanunlar bozma hakk varsa (ki yok) o zaman polisin onututuklama hakk olmayacaktr.

92

TAO SESSZDRTAOCU: Neden olmasm?AHLAKI: nk, eer bir insann bir ey yapma hakk varsa, bir bakasnnonu durdurma ya da yapt eyden dolay cezalandrma hakk yoktur.TAOU: Fakat bu doru olamaz, nk sana herkesin istediini yapma hakkna


45/135

sahip olduunu sylemitim.AHLAKI: O halde hak szcn tmyle anlamsz bir ekilde kullanyorsun.Akla uygun bir hak dncesine g-re, eer insann belli bir ey yapmahakk varsa, o zaman bir baka insann onu durdurma hakk yoktur.TAOCU: Ama bu doru deil. Benim savunduum hak dncesine gre seninnermen kesinlikle yanl, nk iki farkl insan birbirleriyle elieneyler yapmak isteyebilir.AHLAKI: O halde tutarsz davranyorsun^ nk hak szcnn, herkesinistedii eyi yapmaya hakk olduu yolunda hibir olas yorumu yaplamaz.TAOCU: Senin hak kavramna gre herkesin istediini yapma hakkna sahipolmasnn kesinlikle yanl olduunu kabul ediyorum. Bununla birlikte, hakkavramnn herhangi bir yorumu yaplmadnda herkesin istediini yapmahakk olduu bir gerektir.AHLAKI: Byle bir yorum olamaz! TAOCU: Kesinlikle olur. AHLAKI: Hayrolamaz! TAOCU: Bu konuda bahse girer misin? AHLAKI: Hem de her eyimle!

93

RAYMOND M. SMULLYANTAOCU: O halde ne yazk ki kaybedeceksin. Yalnzca, eer eylemde bulunankii, bu eylemde bulunmak isterse ey-lemin hakl olaca bir durumu dn.Bu tanma gre, ki-inin istedii eyi yapma hakknn olup olmadndanbah-setmek bile samadr.AHLAKI: Aman Tanrm, ne kadar ucuz bir felsefi oyun! Anlamsz ve samakelime oyunlar yapp gereklerle ilgisi ol-mayan iddialarda bulunuyorsun.Tabii ki senin hak yorumu-na gre, sylediin ey sa"ma"13a~olsa doru.Fakat akl ba-nda hangi insan byle korkun bir tanm kaBl eder?

TAOCU: Pek ok ilgin noktann domasna neden oldun. lknce, kabuledilebilir herhangi bir hiKanmna gre insa-nn istedii eyiyapamayacam, ama eer hibir tanm ol-mazsa o zaman byle bir eyyapabileceini syledin. Bu ne-denle ben de her ne kadar olaslkla kabuledilmeyecek bir ta-nm da olsa sana kart bir rnek olarak bir tanmverdim.AHLAKI: Fakat kelimelerle oynadn sylerken anlat-mak istediim eyite buydu. Kabul edilmeyecek bir tanm olduunu bile bile neden banabyle bir tanm sunuyorsun?TAOCU: Son derece nemli bir noktay belirtmek iin! Temelde nesnel ahlakstandartlarnn eksikliini knyordun. Sana,'istediin eyin yalnzcanesnellik olmadn gsterme-ye alyorum. Doru ve yanln pek okfarkl nesnel ta-nm yaplabilir ve bunlarn tm de deerlidir. Fakat buta-nm kabul etmen iin, bunun tm znel standartlarn onaylamasgerekir.AHLAKI: Elbette! Peki ama buna ne olmu?TAOCU: Temelde ahlaki znellii knyordun ve ben de sana, sonzmlememde eletirdiin insanlardan daha az

94

TAO SESSZDRznel olmadn gsterdim. Tabii ki znel ahlaklar znel-dir, ama enazndan bunu fark edebilecek kadar drsttr-ler. Nesnel olarak tanmlanan


46/135

insanlar eletirmemin asl ne-deni, onlarn da en az znel ahlaklarkadar znel olmala-r, ama bunu fark etmemeleridir. Bu insanlar kendiznel-liklerini bir nesnellik paravanmn ardna saklarlar.AHLAKI: Peki ya Tann'ya inanan nesnel ahlaklar? Tann'nn iradesineuygun olarak iyiyi tanmlarlar. Bu du-rumda znel bir yan olabilir mi hi?TAOCU: Tabii ki olur! Soyut olarak nesnel grlebilir. Buradaki aslsorun, kiinin din seiminin (inand Tan-n'nn doasnn) tmyle zneltutumlarla belirlenmesidir. Bu nedenle birisi, "Ben byle hissettiim iindeil, Tan-r'nm ahlak sistemi byle bir talepte bulunduu iin yleyapmalsn" dediinde, gl bir ekilde o insann bir nes-nellikparavannn ardna kendi znel duygularn gizledii-ni hissederim. Ama buekilde drste tanmlandnda nesnelliin karsnda deilim.AHLAKI: Eer ben gerekten de kendi znelliimi bir nesnellik perdesininardna saklyorsam, o halde sana gre kesinlikle byle bir ey yapmayahakkm var! Yani yine de istediim eyi yapma hakkm olduunu sylyorsun!TAOCU: Bu, konunun mantkszln ispat etmek iin yaplan yetersiz birtartma giriimi, ama gene de bir nok-tay aydnlatmamza yarayaca iinkonuyu buraya getirdi-ine sevindim.Tabii ki byle bir ey yapma hakkn var! Ben bunu sorgu-lamyorum. Fakatgerekte byle bir hakka sahip olmak iste-mediine inanyorum!Drstln, meziyetlerinden bir ta-

95

RAYMOND M. SMULLYANnesi olduunu bilecek kadar iyi tanyorum seni. Kendi znel-liinibilinli bir ekilde ya da kasten bir nesnellik maskesinin ardna

sakladna inanmyorum. Byle bir ey yaptn bil-miyorsun. Seni iknaetmeye almamn tek nedeni, yaptn eyi bir kez anladnda artkbyle yapmaya devam etmeye-ceine dair duyduum kesin inan. Gryormusun, ikimizin arasndaki temel farkllk, benim, insanlarnihtiyalarnn te-melde iyi olduuna senden daha fazla inan duymam.AHLAKI: yi de, yenidea-r iasanm istedii eyi yapma-ya hakk olduukonusuna dnelim. Benim asl canmrskan ey u "istediini yapmak"szc. Bana kar drst ol, bu ifaden ahlakn tmyle reddi anlamnagelmiyor mu?TAOCU: Mantksal adan belki de yle. Ama psikolojik adan kesinlikledeil! nsanlar

raymond m. smullyan - tao sessizdir

Documents