การพฒนาชนบท : 1

ความรและความเขาใจเกยวกบการพฒนา

บทท 1

บทนำ� คำ�ว� “การพฒนา” (Development) เปนท ร จ กกนอย�งแพรหล�ยม�เปนเวล�น�น นบแตสงคร�มโลกครงทสองไดสนสดลง แลวกระแสแหงคว�มเจรญจ�กประเทศตะวนตกกหลงไหลไปสประเทศอนทเจรญนอยกว� คำ�ว� “ก�รพฒน�” จงไดถกนำ�ม�ใช เพออธบ�ยคว�มเจรญก�วหน�ใหทดเทยมประเทศในตะวนตกอย�งไรกต�ม คว�มหม�ยของก�รพฒน�กยงไมเปนทเข�ใจอย�งเดยวกนในแตละประเทศและในแตละชวงเวล� เร�จะพบว�ในชวงแรกๆ ของก�รนำ�เอ�แนวคว�มคดในก�รพฒน�ม�ใชจะเนนคว�มเจรญเตบโตท�งเศรษฐกจ ก�รปรบปรงเปลยนแปลงไปสสภ�พททนสมย หรอก�รปรบใหเปนอตส�หกรรม เปนตนตอม�มก�รพบว�คว�มหม�ยต�งๆ เหล�นไมส�ม�รถสร�งคว�มเข�ใจเปนอนหนงอนเดยวกนโดยทวไปได แมว�คำ�ว�ก�รพฒน�จะถกใชกนอย�งม�กม�ย แตมนกยงไดรบคว�มเข�ใจอยไมม�กนก แนวคว�มคดของก�รพฒน�ในเวล�ตอม�จงครอบคลมถงด�นเศรษฐกจ สงคม ก�รเมอง และวฒนธรรมดวย อย�งไรกต�ม ไดมก�รนำ�มโนทศนก�รพฒน�ไปเชอมโยงสมพนธกบคำ�หรอสภ�วก�รณอนๆ ทตองก�รทำ�ใหดขนหรอเกดก�รพฒน�ม�กขน อ�ทเชน ก�รพฒน�ชมชน ก�รพฒน�เศรษฐกจ ก�รพฒน�สงแวดลอม ก�รพฒน�เมอง และก�รพฒน�ชนบท เปนตน ดงนนในก�รกล�วถงคว�มหม�ยของ “การพฒนาชนบท” ควรพจ�รณ�ถง 2 คำ�หลกทประกอบเปนค� “ก�รพฒน�ชนบท” นนคอ “การพฒนา” และ “ชนบท” ในขณะทก�รพฒน�โดยทวไปแลว มคว�มหม�ยอย�งง�ยว� ทำ�ใหดขน หรอเกยวเนองกบก�รเปลยนแปลงจ�กสภ�พเดมทเปนอยใหดขน ต�มทไดกล�วม�แลวข�งตน สวน ชนบท หม�ยถง ถนทอยอ�ศยของประช�คมหรอชนชน ทแตกต�งจ�กคว�มเปนเมอง จงอ�จกล�วไดว� ก�รพฒน�ชนบท หม�ยถง ก�รทำ�ใหพนทและชมชนทอยนอกเมองดขนนนเอง (อภชย พนธเสน 2539: 5-6) ซงในบทนจะไดอธบ�ยถงคำ�ว� “ก�รพฒน�” ในมตต�งๆ ใหผอ�นไดเข�ใจม�กยงขน

อยของประเทศใหสงขน (มห�วทย�ลยร�มคำ�แหง 2523: 296)ตอม�ไดรบก�รยอมรบจ�กนกสงคมศ�สตรโดยทวไป โดยเฉพ�ะนกม�นษยวทย�พฒน�ก�ร (ประสทธ สว�สดญ�ต 2518: 26-27) และนกสงคมวทย�พฒน�ก�ร จนกระทงหลงสงคร�มโลกครงท 2 เปนตนม� คำ�ว�ก�รพฒน�กล�ยเปนคำ�ทนยมใชกนอย�งแพรหล�ยทวโลก (มห�วทย�ลยร�มคำ�แหง 2523: 296) เพร�ะประเทศต�งๆ ลวนประสบปญห�จ�กผลของสงคร�ม ตองห�วธก�รปรบปรงฟนฟแกไขสภ�พท�งเศรษฐกจสงคมและก�รเมองในประเทศของตนซงเรยกว� “ก�รพฒน�” นนเอง

คว�มเปนม�ของก�รพฒน� แนวคว�มคดเกยวกบก�รพฒน� ชวตคว�มเปนอยของสงคมมนษยนนไดเกดขนม�น�นแลว โดยนกปร�ชญช�วกรกโบร�ณคอเพลโต (Plato) ไดใหแนวคดในหนงสออตมรฐ (The Republics)และอ�รสโตเตล (Aristiotle) ในหนงสอก�รเมอง (Politics) รวมทงพนฐ�นของก�รพฒน�ด�นจรยธรรมในหนงสอ NicomacheanEthics และด�นก�รเมองก�รปกครองในหนงสอ Natural lawand Human Reason (บญธรรม เทศน� 2537: 19-21) แนวคดเกยวกบ “ก�รพฒน�” ในเชงวช�ก�รนน เกดขนครงแรกในครสตศตวรรษท 19 ซงเปนผลม�จ�กก�รเปลยนแปลงทเกดขนจ�กก�รปฏวตอตส�หกรรมในยโรป (industrial revolution) โดยนกเศรษฐศ�สตรเปนผใหกำ�เนดขน เพอศกษ�ด�นเศรษฐกจและเทคโนโลยและมจดมงหม�ยเพอจะยกระดบม�ตรฐ�นคว�มเปน

คว�มหม�ยของก�รพฒน� คำ�ว� “ก�รพฒน�” ถกนำ�ไปใชกนโดยทวไปและแพรหล�ย และมคว�มแตกต�งกนออกไปเกยวกบคว�มหม�ยทคล�ยคลงกนและแตกต�งกน คว�มหม�ยต�มพจน�นกรมในภ�ษ�ไทยใหคว�มหม�ยไวว� “ก�รพฒน�” แปลว� “ทำ�ใหเจรญ” (ร�ชบณฑตยสถ�น 2525: 580) สวนพจน�นกรมภ�ษ�องกฤษตรงกบคำ�ว� “Development” แปลว� “ก�รเปลยนแปลงทละเลกละนอยโดยผ�นลำ�ดบขนตอนต�งๆ ไปสระดบทส�ม�รถขย�ยตวขนเตบโตขน มก�รปรบปรงใหดขนและเหม�ะสมไปกว�เดมหรออ�จก�วหน�ไปถงขนทอดมสมบรณเปนทน�พอใจ” (ปกรณ ปรย�กร2528: 5)

การพฒนาชนบท : 2

บทท 1 ความรและความเขาใจเกยวกบการพฒนา

การพฒนาชนบท : 3

นอกจ�กนก�รใหคว�มหม�ยของ “ก�รพฒน�” ในบ�งครงกขนอยกบพนฐ�นของผศกษ�ว�มคว�มสนใจและใชฐ�นคดใดในก�รใหคว�มหม�ย โดยส�ม�รถสรปคว�มหม�ยของก�รพฒน�ในด�นทแตกต�งกนออกไปไดดงน

ความหมายโดยทวไป “ก�รพฒน�” หม�ยถง ก�รกระทำ�ใหเกดก�รเปลยนแปลงจ�กสภ�พหนงไปสอกสภ�พหนงทดกว�เดมอย�งเปนระบบ หรอก�รทำ�ใหดขนกว�สภ�พเดมทเปนอยอย�งเปนระบบ (ยวฒน วฒเมธ 2526: 1) โดยเปรยบเทยบท�งด�นคณภ�พระหว�งสภ�พก�รณของสงใดสงหนงในชวงเวล�ทต�งกน ซงถ�ในปจจบนสภ�พก�รณของสงนนดกว� สมบรณกว�กแสดงว�เปนก�รพฒน� (ปกรณ ปรย�กร 2538: 5) นอกจ�กนยงมผใหคว�มหม�ยอกว� “ก�รพฒน�” หม�ยถงคว�มเจรญก�วหน�โดยทวๆ ไป เชน ก�รพฒน�หนวยง�น ชมชนหรอ ประเทศ คอก�รทำ�ใหสงเหล�นนดขน เจรญขนสนองคว�มตองก�รของประช�ชนสวนใหญไดดยงขน (ทองคณ หงสพนธ มปพ.: 2) หรออ�จจะกล�วไดว� “ก�รพฒน�” เปนกระบวนก�รของก�รเคลอนไหวจ�กสภ�พทไมน�พอใจไปสสภ�พทน�พอใจ ก�รพฒน�เปนกระบวนก�รทเปลยนแปลงอยเสมอไมหยดนง (เสถยร เชยประทบ 2528: 8)

ความหมายทางเศรษฐศาสตร โดยท วไปนกเศรษฐศ�สตรถอว�ก�รพฒน�ท แทจรงน นมคว�มหม�ยทเนนหนกไปท�งเศรษฐศ�สตร คอ หม�ยถงกระบวนก�รพฒน�ท�งด�นเศรษฐกจ เชน สถ�บนท�งเศรษฐกจใหมๆ เกดขนในโรงง�นอตส�หกรรม เกดระบบธน�ค�รใหมๆก�รเพมร�ยไดถวเฉลยตอคนและก�รเพมภ�วะคว�มมนคงท�งก�รเงนเปนตน (สนทร โคมน 2522: 375) นอกจ�กนนกเศรษฐศ�สตรยงไดใหคว�มหม�ยของคำ�ว� “ก�รพฒน�” ว�หม�ยถง คว�มเจรญเตบโต โดยเนนคว�มเจรญเตบโตท�งด�นเศรษฐกจเปนสำ�คญ เชน ผลผลตรวมของประเทศเพมขน ร�ยไดประช�ช�ตเพมขน ร�ยไดเฉลยตอหวตอคนของประช�กรเพมขน(ณฐพล ขนธไชย 2527: 2) มก�รขย�ยตวท�งเศรษฐกจม�กขนประช�กรมร�ยไดเพยงพอทส�ม�รถตอบสนองคว�มตองก�รพนฐ�นของตนได (เสถยร เชยประทบ 2528: 9)

Mellor (1966: 1) ไดใหคว�มหม�ยว� “ก�รพฒน�เปนกระบวนก�รทสงผลใหประช�กรไดเพมประสทธภ�พท�งด�นบรก�รและสนค�ตลอดจนระดบก�รครองชพตอคนดขน”

Ankie M.M.Hoogvelt (มปพ. อ�งใน มห�วทย�ลยร�มคำ�แหง2523: 295) ไดขย�ยคว�มเพมเตมว� ก�รพฒน�เปนกระบวนก�รหนงทกอใหเกดคว�มเจรญเตบโตท�งเศรษฐกจ และก�รเปลยนแปลงในระดบของประเทศซงมลกษณะ 3 ประก�รคอ

1. ก�รพฒน�เปนกระบวนก�ร (Process) เพร�ะก�รพฒน�เปนกจกรรมทตอเนองกนม�นบตงแตววฒน�ก�รของกระบวนก�รแหงคว�มเจรญเตบโตและก�รเปลยนแปลงของสงคม และองคก�รท�งวฒนธรรมของมนษย 2. ก�รพฒน�เปนกระบวนก�ร (Interaction) เพร�ะก�รพฒน�เปนกระบวนก�รหนงของคว�มเจรญเตบโต และก�รเปลยนแปลงของสงคมภ�ยใตเงอนไขของก�รปฏสมพนธกบสงคมอน ๆ 3. ก�รพฒน�มลกษณะเปนปฏบตก�ร (Action) เพร�ะก�รพฒน�จะตองมก�รว�งแผนอย�งรอบคอบ และตรวจกระบวนก�รแหงคว�มเจรญเตบโตและก�รเปลยนแปลง Seers (มปพ. อ�งใน เสถยร เชยประทบ 2528: 112) ไดใหคว�มหม�ยไวว� “ก�รพฒน� หม�ยถง ก�รมอ�ห�รกนทพอเพยงมระดบร�ยไดทพอเพยงทจะสนองคว�มตองก�รขนพนฐ�นคอเครองนงหม และทอยอ�ศย มง�นทำ� มคว�มเสมอภ�คท�งสงคมถ�ห�กว�ประช�ชนสวนใหญย�กจนลงมคนว�งง�นเพมขน มคว�มอยตธรรมในสงคมม�กขน แมว�ร�ยไดตอหวของประช�กรจะเพมขนจ�กเดมสองเท� กไมเรยกว�ก�รพฒน� แผนก�รใดๆ ทไมมเป�หม�ยทจะลดคว�มย�กจน ลดก�รว�งง�น และลดคว�มไมเสมอภ�คของคนในสงคมแลว กไมใชแผนพฒน�”

Beltram (มปพ. อ�งใน เสถยร เชยประทบ 2528: 9) ไดสรปก�รพฒน�ในท�งเศรษฐศ�สตรไวดงน 1. ก�รพฒน�ประเทศโดยพนฐ�นแลว กคอกระบวนก�รของก�รเจรญเตบโตท�งเศรษฐกจ 2. ก�รเจรญเตบโตท�งเศรษฐกจกอใหเกดคว�มเจรญก�วหน�ท�งด�นวตถของประเทศ 3. ในทำ�นองเดยวกน คว�มเจรญก�วหน�ท�งด�นวตถจะสงผลใหเกดก�รกนดอยดของประช�ชน 4. คว�มก�วหน�ในท�งวตถซงกอใหเกดก�รกนดอยดนน จะนำ�ไปสคว�มยตธรรมท�งสงคมเสรภ�พ และคว�มเปนประช�ธปไตยของประช�ชน

Meier (1976: 5) ไดใหคว�มหม�ยไวว� “ก�รพฒน�เปนกระบวนก�รททำ�ใหร�ยไดทแทจรงตอคนของประเทศหนงๆ ไดเพมขนเปนระยะเวล�น�นโดยจำ�นวนคนทย�กจนไดลดนอยลงหรอไมเพมขน และมก�รกระจ�ยร�ยไดทวถงกน นกเศรษฐศ�สตรรนใหมไดใหคว�มหม�ยของ “ก�รพฒน�” กว�งขว�งจ�กเดมออกไปม�กขนเชน Heilbroner (มปพ. อ�งใน เสถยร เชยประทบ 2528: 11)กล�วว� “ก�รพฒน�เศรษฐกจไมใชเรองของกระบวนก�รท�งเศรษฐกจอย�งเดยว แตเปนเรองของกระบวนก�รท�งสงคมและก�รเมองดวย ดงนน ถ�เร�มองก�รพฒน�ในแงของเศรษฐกจแตเพยงอย�งเดยวแลวเท�กบว�เร�หลอกตวของเร�เอง”

Rogers and Shoemaker (มปพ. อ�งใน เสถยร เชยประทบ 2528: 8) ไดใหคว�มหม�ยว� “ก�รพฒน�เปนก�รเปลยนแปลงสงคมอย�งหนงทคว�มคดใหมๆ ถกนำ�เข�สระบบสงคม เพอเพมร�ยไดตอหวใหสงขน และปรบปรงระดบก�รดำ�รงชวตใหดขน โดยผ�นกรรมวธก�รผลตททนสมยกว� และก�รจดองคก�รท�งสงคมทมสมรรถภ�พดกว� ก�รพฒน�เปนก�รปรบปรงใหทนสมยในระดบระบบสงคม”

ความหมายทางสงคมวทยา นกสงคมวทย�ไดใหคว�มหม�ยของคำ�ว� “ก�รพฒน�” ไวม�กม�ยและน�ศกษ� เชน

Norman Jacobs (1971: 9) ไดใหคว�มหม�ยว� “ก�รพฒน� คอ ก�รเพมขดคว�ม ส�ม�รถของสงคมอย�งสงสด โดยไมคำ�นงถงขดจำ�กดของเป�หม�ยหรอโครงสร�งพนฐ�นของสงคมทมอยในปจจบน

Pierre laplant (มปพ. อ�งใน ธวช ทนโตภ�ส 2529: 15) ไดแยกแยะคว�มหม�ยของก�รพฒน�ออกเปน 2 ประก�ร คอ 1. ก�รพฒน�ในฐ�นะทเปนกระบวนก�ร (Process) หม�ยคว�มว�สงคมไดมก�รพฒน�อยเรอย ๆ ทงในด�นปรม�ณ คณภ�พและสงแวดลอม 2. ก�รพฒน�ในลกษณะท เปนระบบ (System) หม�ยถงคว�มพย�ย�มทจะกอใหเกดก�รเปลยนแปลงท�งสงคมไปในทศท�งทด

Everett M. Rogers (มพป. อ�งใน เสถยร เชยประทบ 2528: 9) ใหคว�มหม�ยว� “ก�รพฒน�คอก�รเปลยนแปลงท�งสงคมแบบหนง ทนำ�คว�มคดใหมๆ เข�ม�ในระบบสงคมเพอทำ�ใหร�ยไดตอหวและระดบก�รดำ�รงชวตสงขน โดยใชก�รผลตททนสมย และเพอปรบปรงระเบยบขององคก�รท�งสงคม”

Batten (มปพ. อ �งใน มงคล ช�วเร อ 2527: 39) ให คว�มหม�ยว� “ก�รพฒน�คอก�รเปลยนแปลงใหดขน ก�รเปลยนแปลงทมลกษณะก�วหน�และในคว�มก�วหน�นนมก�รเคลอนไหวของหล�ยสงหล�ยอย�ง จ�กจดหนงไปสจดหนง

นอกจ�กนยงมนกสงคมวทย�ของไทยทไดให คว�มหม�ยของ “ก�รพฒน�” ไวอย�งน�สนใจหล�ยท�น คอ

ฑตย� สวรรณะชฎ (2522: 354) ไดใหคว�มหม�ยไวว� “ก�รพฒน�เปนกระบวนก�รในอนทจะทำ�ใหเกดก�รเปลยนแปลง โดยก�รจดสรรทรพย�กรของสงคม เพอก�รเปลยนแปลงทจะใหบรรลเป�หม�ยทสงคมนนไดเลอกสรรแลว ดวยก�รควบคมอตร�ก�รเปลยนแปลงใหเปนไปอย�งมประสทธภ�พ”

ดเรก ฤกษหร�ย (2528 : 11) ไดสรปไวว � ก�รพฒน�เปนกระบวนก�รทมลกษณะ 3 ประก�รคอ 1. เปนกระบวนก�รในก�รปรบปรงคณภ�พชวตของบคคลทงท�งเศรษฐกจและสงคม 2. มงใหเกดคว�มเสมอภ�พท�งสงคมทงด�นเศรษฐกจและสงคม 3. สร�งใหเกดก�รกระจ�ยอย�งทวถงในเรองร�ยไดของบคคล ในชมชน และก�รกระจ�ยบรก�รทรฐจะใหแกประช�ชนไปสชนบทใหม�กและใกลเคยงกบในเมองม�กยงขน

สญญ� สญญ�ววฒน (2525: 5) กล�วว� “ก�รพฒน�คอก�รเปลยนแปลงทมก�รกำ�หนดทศท�งหรอก�รเปลยนแปลงทไดว�งแผนไวแนนอนลวงหน� ซงทศท�งทกำ�หนดขนจะตองเปนของดสำ�หรบกลมหรอชมชนทสร�งขน” พฒน สจำ�นงค (2525: 17) ไดใหคว�มหม�ยไวว� “ก�รพฒน�แปลว�ก�รทำ�ใหเจรญก�วหน�ทเกดจ�กก�รเปลยนแปลงใหดขน”

พทย� ส�ยห (มปพ. อ�งใน อมร รกษ�สตย และขตตย� กรรณสต 2515 : 580) ไดใหคว�มหม�ยว� “ก�รพฒน�หม�ยถงก�รกระทำ�ใหเกดขน คอเปลยนแปลงไปในท�งทพงปร�รถน�”

ยวฒน วฒเมธ (2525: 1) ใหคว�มหม�ยว� “ก�รพฒน�หม�ยถงก�รกระทำ�ใหเกดขน คอเปลยนสภ�พหนงไปสอกสภ�พหนงทดกว�อย�งมระบบ”

พชย สมพอง (2522) ใหคว�มหม�ยว� “ก�รพฒน�เปนสภ�วะก�รเปลยนแปลงต�มแผนทสงคมไดกำ�หนดทศท�ง เป�หม�ย วธก�รของก�รเปลยนแปลงไว”

การพฒนาชนบท : 4

บทท 1 ความรและความเขาใจเกยวกบการพฒนา

การพฒนาชนบท : 5

เฉลยว บรภกด (2520 : 1) ไดใหคว�มหม�ยว� “ก�รพฒน�หม�ยถงก�รแกไขปญห�ทไมพงประสงคและก�รไปสเป�หม�ยทดกว� หรอก�รพฒน�คอก�รแกปญห� และก�รทำ�ใหบรรลเป�หม�ยนนเอง”

ความหมายทางรฐศาสตร นกรฐศ�สตรไดใหคว�มหม�ยของ “ก�รพฒน�” โดยมงเนนก�รกระทำ�ใหเกดก�รเปลยนแปลงททนสมยขน (Modernization)และมงคว�มสนใจไปทปญห�ก�รสร�งช�ตและรฐบ�ลในขณะทมกระบวนก�รททำ�ใหทนสมยเกดขน (Weiner 1966: 9)

Been Lee (มปพ. อ�งใน โกวท พวงง�ม และปรด โชตชวง 2527) ใหคว�มหม�ยไวว� “ก�รพฒน�หม�ยถง กระบวนก�รของก�รใหไดม�ซงคว�มเจรญเตบโตทมนคงของคว�มส�ม�รถของระบบในก�รทำ�ใหเกดก�รเปลยนแปลงใหมๆ ใหบรรลคว�มสำ�เรจทก�วหน�ท�งก�รเมองและเศรษฐกจ และต�มวตถประสงคท�งสงคม” Saul M. Katz (มปพ. อ�งใน โกวท พวงง�ม และปรด โชตชวง2527: 10) ไดใหคว�มหม�ยไวว� “ก�รพฒน�เปนก�รเปลยนแปลงฐ�นะของสงคมจ�กระดบหนงไปสอกระดบหนงทมคณค�เพมขนและตองมก�รเปลยนแปลงทงท�งด�นก�รเมอง เศรษฐกจ และสงคม” อมร รกษ�สตย และขตตย� กรรณสต (2515: 4) ไดแบงคว�มหม�ยของก�รพฒน�ออกเปนสองระดบคอ คว�มหม�ยอย�งแคบและคว�มหม�ยอย�งกว�ง คว�มหม�ยอย�งแคบ หม�ยถง “ก�รเปลยนแปลงในตวระบบกระทำ�ก�รอนเปนก�รเปลยนแปลงท�งด�นคณภ�พเท�นน” คว�มหม�ยอย�งกว�งหม�ยถง “กระบวนของก�รเปลยนแปลงอนเปนก�รรวมเอ�ก�รเปลยนแปลงในด�นคณภ�พ ปรม�ณและสงแวดลอมเข�ดวยกน”

ความหมายทางพฒนบรหารศาสตร นกพฒน�บรห�รศ�สตรไดใหคว�มหม�ยของ “ก�รพฒน�”เปน 2 ระดบ คอ คว�มหม�ยอย�งแคบและคว�มหม�ยอย�งกว�ง คว�มหม�ยอย�งแคบ ก�รพฒน� หม�ยถง ก�รเปลยนแปลงในตวระบบกระทำ�ก�รใหดขนอนเปนก�รเปลยนแปลงในด�นคณภ�พเพยงด�นเดยว สวนในคว�มหม�ยอย�งกว�งนน ก�รพฒน�เปนกระบวนก�รของก�รเปลยนแปลงในตวระบบกระทำ�ก�รในด�นคณภ�พ ปรม�ณและสงแวดลอมใหดขนไปพรอมๆ กน ไมใชด�นใดด�นหนงเพยงด�นเดยว

“ก�รพฒน�” ในคว�มหม�ยของนกพฒนบรห�รศ�สตรจะมขอบข�ยกว�งขว�งกว�คว�มหม�ยจ�กรปศพท คว�มหม�ยโดยทวไปและคว�มหม�ยท�งเศรษฐศ�สตรทกล�วม�แลว เพร�ะ หม�ยถงก�รเปลยนแปลงของสงใดสงหนง ทงในด�นคณภ�พ (ดขน) ปรม�ณ (ม�กขน) และสงแวดลอม (มคว�มเหม�ะสม) ไมใชก�รเปลยน แปลงด�นใดด�นหนงเพยงด�นเดยว (สนธย� พลศร 2547: 3)

ความหมายดานการวางแผน มงคล ช�วเรอ (2527: 40-41) ไดใหคว�มหม�ยของก�รพฒน�ไวว� “ก�รเคลอนย�ยจ�กคว�มดอยพฒน�ใหหลดพนจ�กคว�มย�กจน ซงจะแสวงห�และบรรลถงไดอย�งแทจรง โดยวธก�รว�งแผนเพอก�รพฒน� กล�วคอก�รพฒน�เปนก�รปรบปรงเงอนไขทไมพงปร�รถน�ต�งๆ ในสงคม”

การพฒนาชนบท : 6

นรนดร จงวฒเวศย (2534: 91-92) กล�วไวว� ในท�งก�รว�งแผน “ก�รพฒน�” เปนเรองเกยวกบก�รชกชวน ก�รกระตนเพอใหเกดก�รเปลยนแปลง ดวยก�รปฏบตต�มแผนและโครงก�รอย�งจรงจง เปนไปต�มลำ�ดบขนตอนตอเนองกนเปนวงจร โดยไมมก�รสนสด

ความหมายดานระบบนเวศ กฐน ศรมงคล (2542: 4) ไดใหคว�มหม�ยของ “ก�รพฒน�”ไวว�ก�รพฒน�หม�ยถงก�รเปลยนแปลงของผลผลต (Products)ทเพมขนอย�งมนคงหรอสมดลพอดกบคว�มตองก�รของประช�กรโดยสภ�พแวดลอมไมเปลยนแปลงหรอเสอมโทรม และมประสทธภ�พในก�รผลตอย�งพอเพยงเพอสนองคว�มตองก�รของประช�กรในอน�คต นนคอก�รพฒน�จะตองพจ�รณ�ถงคว�มส�ม�รถของระบบนเวศในสงตอไปน 1. ผลตภ�พ (Productivity) 2. เสถยรภ�พ (Stability) 3. คว�มเสมอภ�ค (Equitability) 4. คว�มยงยน (Sustainability) ซงเร�เรยกว� “คณสมบตของระบบ” หรอ “System Properties”เปนคณสมบตของระบบนเวศทส�ม�รถประเมนได

ความหมายดานการพฒนาชมชน นกพฒน�ชมชนไดใหคว�มหม�ยไวว� “ก�รพฒน�” คอก�รทคนในชมชนและสงคมโดยสวนรวมไดรวมกนดำ�เนนกจกรรมเพอปรบปรงคว�มรคว�มส�ม�รถของตนเอง และรวมกนเปลยนแปลงคณภ�พชวตของตนเอง ชมชนและสงคมใหดขน (สมศกด ศรสนตสข 2525: 179) ก�รพฒน�เปนเสมอนวธหรอมรรควธ (Means) ททำ�ใหเกดผล (Ends) ทตองก�ร คอ คณภ�พชวต ชมชน และสงคมดขน (ยวฒน วฒเมธ 2534: 2)

นกพฒน�ชมชนไดใหคว�มหม�ยของ “ก�รพฒน�” ไวใกลเคยงกบนกสงคมวทย� คอ เปนวธก�รเปลยนแปลงมนษยและสงคมมนษยใหดขน แตนกพฒน�ชมชนมงเนนทมนษยในชมชนตองรวมกนดำ�เนนง�นและไดรบผลจ�กก�รพฒน�รวมกน (สนธย� พลศร 2547: 5)

โดยสรปแลว จะเหนไดว�ก�รพฒน�นนมนยใกลเคยงกบก�รเปลยนแปลงท�งสงคม อ�ทเชน ก�รเปลยนแปลงใหดขน ก�รทำ�ใหเจรญขน หรออ�จมก�รกล�วถงววฒน�ก�รท�งสงคมว�คอก�รพฒน� อย�งไรกต�ม ยงเปนก�รย�กทจะห�ขอสรปว� คว�มหม�ยของก�รพฒน�แทจรงแลวคออะไร เนองจ�ก ก�รพฒน� มคว�มหม�ยเปนไปต�มค�นยม และกระบวนก�รบรรลถงค�นยมท�งก�รพฒน�นน จำ�ตองคำ�นงถงปรชญ�ของก�รพฒน� อนมร�กฐ�นม�จ�กค�นยมท�งสงคม ซงแตละสงคมอ�จมปรชญ�ก�รพฒน�ทแตกต�งกนขนอยกบบรบทสงคมและก�ลเวล�

อย�งไรกต�ม แมว�แตละสงคมจะเนนแนวท�งก�รพฒน�ทไมเหมอนกน แตอ�จกล�วไดว� ทกสงคมมปรชญ�และเป�หม�ยของก�รพฒน�ทสอดคลองกนคอ คว�มอยดมสขของคนในสงคมและคว�มมนคงท�งสงคม

ก�รแยกระดบของก�รพฒน� จ�กประวตศ�สตรของมนษยช�ตทมก�รตดตอค�ข�ยกน มก�รล�อ�ณ�นคม มก�รหลงไหลของวฒนธรรม อ�รยธรรมต�งๆ จ�กประเทศหนงไปสประเทศหนง ก�รไปม�ห�สกนระหว�งยโรป แอฟรกน เอเชย และอเมรก� ทำ�ใหเกดก�รแบงประเทศออกเปน 2 ขว เชน ประเทศศวไลซ และประเทศไมศวไลซ ประเทศทก�วหน�ท�งเทคโนโลยกบประเทศท ล�หลงท�งเทคโนโลย ประเทศทอ�นออกเขยนไดกบประเทศทอ�นไมออกเขยนไมไดตลอดจนในชวงปจจบนทหนม�ใชคำ�ว� “ก�รพฒน�” กจะแบงสงคมออกเปนสงคมทดอยพฒน� กำ�ลงพฒน� และพฒน�แลวหรอแบงเปนประเทศดอยพฒน� และประเทศทพฒน�แลว อย�งไรกต�มก�รแบงดงกล�วไดมขอคดค�นของสำ�นกวช�ก�รบ�งสวน เพอคว�มเข�ใจทกว�งขว�งจงขอเสนอแนวท�งก�รจำ�แนกระดบของก�รพฒน�ออกเปนแนวท�งต�งๆ ดงน

1. ก�รแบงระดบของก�รพฒน� 3 ระดบ เปนก�รแบงต�มลกษณะของคว�มซบซอนท�งเศรษฐกจ สงคม และก�รเมองโดยมเครองบงชหล�ยๆ ด�น คอ

1.1 สงคมดอยพฒน� สงคมดอยพฒน�มระบบเศรษฐกจทประช�ชนอยแบบห�เช�กนคำ� และดำ�เนนก�รเองในเรองอ�ห�รเครองนงหม และทอยอ�ศย ระดบของเทคโนโลยตำ� เปนเหตใหก�รผลตและร�ยไดตำ�ดวย อ�ชพสำ�คญๆ ของประช�ชนอ�จประมง และก�รเลยงสตว มวฒนธรรมแบบเดยว ประช�ชนในสงคมเหล�นเคยถกเรยกจ�กคนในยโรปว� เปนพวกพนเมองพวกล�หลง หรอ พวกคนป� ประช�ชนทงหล�ยเหล�นเปนเป�หม�ยของพอค�ผตองก�รสนค�แปลกๆ เพอเอ�ประโยชนจ�กธรรมช�ตในประเทศนน และเอ�ผลประโยชนจ�กทรพย�กรมนษย และเปนเป�หม�ยของพวกมชชนน�รทมงสก�รเผยแพรศ�สน� ก�รเปลยนแปลงท�งสงคมในระดบนเกดขนช�ม�กมม�ตรฐ�นด�นสขภ�พและก�รศกษ�ตำ� และระดบก�รอ�นออกเขยนไดตำ� และจะมอตร�ก�รเกดและก�รต�ยสง

1.2 สงคมกำ�ลงพฒน� สงคมทกำ�ลงพฒน�เปนสงคมทอยในกระบวนก�รก�รผนแปรของกระแสแหงก�รเปลยนแปลงสงคมเหล�นมคว�มเปนอสระในท�งก�รเมอง แตยงมปญห�ทเปนผลจ�กก�รตกเปนอ�ณ�นคมนบศตวรรษ และจ�กผลของก�รถกควบคมจ�กต�งประเทศ ดงนน จงมก�รแสวงห�เอกลกษณและคว�มภ�คภมในด�นมรดกท�งวฒนธรรม สงคมเหล�นพบไดในทวปแอฟรก� เอเชย และล�ตนอเมรก� ซงสวนใหญมกเปน

บทท 1 ความรและความเขาใจเกยวกบการพฒนา

การพฒนาชนบท : 7

ประเทศเกษตรกรรม มระบบก�รผลตแบบทนนยม มก�รพงพ�ประเทศทพฒน�ม�กกว� และชนบทกจะพงพ�อ�ศยเมองในด�นต�งๆ เชน สนค� ค�นยม คว�มเจรญท�งเทคโนโลย เปนตนปญห�โดยทวๆ ไป ทพบในประเทศกำ�ลงพฒน� เชน คว�มย�กจนทแผกระจ�ยและเรอรง ก�รเพมขนของก�รว�งง�น และก�รจ�งง�นตำ�กว�ระดบ ก�รเพมชองว�งของก�รกระจ�ยร�ยไดและก�รเพมขนของคว�มไมเท�เทยมกนในด�นเศรษฐกจ สงคม และด�นสมพนธท�งวฒนธรรมระหว�งช�ต

1.3 สงคมทพฒน�แลว ก�รอตส�หกรรม คว�มทนสมย (Automation) พหนยมท�งวฒนธรรม ก�รเปลยนแปลงท�งสงคมทรวดเรว และม�ตรฐ�นก�รครองชพสง เปนสงทบงบอกลกษณะของสงคมททพฒน�แลว สงคมเหล�นมคว�มก�วหน�ท�งเทคโนโลยมก�รกำ�หนดรปแบบด�นก�รลงทน ก�รออม มก�รแบงกนอย�งชดเจนในเรองของอทธพลของครอบครว กจกรรมท�งเศรษฐกจ พธก�รท�งศ�สน�และก�รควบคมชมชนสถ�บนท�งสงคมทแตกต�งกน ทำ�ใหมคว�มชดเจนในก�รจดสรรสวสดก�รของประเทศ สหรฐอเมรก� แคน�ด� ประเทศในยโรปตะวนตกออสเตรเลย นวซแลนด ญปนและรสเซย จดเปนประเทศทพฒน�แลว ประเทศพฒน�แลวสวนม�ก หน�ทนตบญญตในท�งทฤษฎอยในอำ�น�จของเสยงสวนใหญ สภ�ผแทนรฐสภ�หรอสภ�สงโซเวยต ในท�งปฏบตจะดำ�เนนก�รโดยกลมคนเลก ๆ ทเรยกว�คณะรฐมนตร หรอสภ�เปรสเดยม ซงใชอำ�น�จของตนในกจก�รทกอย�งท�งรฐบ�ล รฐบ�ลจะเปนเครองมอในก�รควบคมสงคมและรบผดชอบเพอคว�มผ�สกของประช�ชน

2. ก�รแบงประเทศของโลกออกเปน 3 กลม และแนวคดเหนอ ใต จ�กภ�พของระดบก�รพฒน�ทพดม�แลว กยงไดมก�รแบงทกประเทศในโลกออกเปนส�มชนโดยถอเอ�คว�มแตกต�งท�งด�นก�รเมอง และเศรษฐกจแบงออกเปนโลกทหนง โลกทสองและโลกทส�ม สวนแนวคดเหนอใตเปนก�รแบงโดยยดถอเอ�ลกษณะท�งภมศ�สตรของประเทศต�งๆ เปนเกณฑ

2.1 ก�รแบงต�มลกษณะก�รเมอง และเศรษฐกจ แบงไดเปน 3 กลม คอ

2.1.1 โลกทหนง (The First World) สหรฐอเมรก� รวมทงพนธมตรในยโรปตะวนตก แคน�ด� ออสเตรเลย นวซแลนดและญปน เหล�นคอ ประเทศในโลกทหนง ประเทศเหล�นรำ�รวย และมระดบก�รพฒน�สงแลว มระบบเศรษฐกจแบบทนนยม เปนทงนกแสวงห�อ�ณ�นคม และทนนยม และมก�รสร�งฐ�นเศรษฐกจโพนทะเล ซงจะนำ�เอ�วตถดบหรอพฒน�ศกยภ�พตล�ดเพอข�ยสนค�ต�งๆ ประเทศเหล�นมอำ�น�จในก�รควบคมนโยบ�ยท�งก�รเมองระหว�งช�ต รปแบบก�รปกครองเปนประช�ธปไตยแบบรฐสภ�ซงกำ�หนดโดยอำ�น�จท�ง

กฎหม�ย มพรรคก�รเมองใหญ ๆ นอย และพรรคก�รเมองเหล�นมคว�มแตกต�งกนท�งด�นยทธศ�สตรม�กกว�คว�มแตกต�งกนท�งด�นอดมก�รณ มก�รจดองคก�รท�งร�ชก�รทดและทห�รจะอยภ�ยใตอำ�น�จรฐบ�ล

2.1.2 โลกทสอง (The Second World) สหภ�พโซเวยตและพนธมตรและประเทศภ�ยใตอทธพลในยโรปตะวนออกและบ�งสวนของเอเชยเปนประเทศโลกทสองประเทศเหล�นมลกษณะคล�ยประเทศโลกทหนง คอ สวนม�กมคว�มเจรญก�วหน�ท�งด�นอตส�หกรรม และมคว�มเปนเมองสง เศรษฐกจของพวกนเปนสงคมนยมทมพนฐ�นแบบรฐทเปนเจ�ของปจจยก�รผลต รฐกำ�หนดนโยบ�ยก�รออม เศรษฐกจถกว�งแผนจ�กสวนกล�ง ก�รจดระเบยบกจก�รของรฐเปนประช�ธปไตยแบบรวมศนย ก�รกำ�หนดกฎหม�ยโดยอำ�น�จหน�ทมเหตผลและมพนฐ�นบนอดมก�รณของสงคมนยมมวนสตชนชนปกครองมอทธพลเหนอระบบพรรคเดยว และก�รรวมศนยอำ�น�จจะถกกำ�หนดจ�กเบองสง ทห�รอยภ�ยใตก�รควบคมของพลเรอนโดยสนเชง ศ�สน�และโบสถถกลดคว�มสำ�คญหรอถกจำ�กดขอบเขต

2.1.3 โลกทส�ม (The Third World) ประเทศกำ�ลง พฒน�ซงไมฝกใฝฝ�ยใดในแอฟรก� เอเชย ล�ตนอเมรก� และแถบค�รบเบยน เปนประเทศในโลกทส�ม ช�ตเหล�นไมไดมสวนสมพนธกบองคก�รสนธสญญ�เพอแอตแลนตกเหนอ (NATO) หรอกตก�สญญ�วอซอร (Warsaw Pact) ประเทศเหล�นพจ�รณ�ตนเองว� ไดพฒน�สงคมและวฒนธรรมแลว และพฒน�ยงไมเพยงพอในด�นเศรษฐกจและเทคโนโลย เศรษฐกจอ�จจะเปนแบบทนนยมหรอสงคมนยม ประเทศเหล�นไมเปนอ�ณ�นคมของใครและมลกษณะท�งเศรษฐกจ สงคมวฒนธรรม และก�รเมองทแตกต�งกน จงมคว�มแตกต�งในด�นคว�มคดเหนอยเสมอๆ พวกเข�รบคว�มชวยเหลอจ�กประเทศในโลกทหนงหรอโลกทสองและประเทศเหล�นเปนผสงออกสำ�คญในเรองวตถดบต�ง ๆ สตล�ดโลก

คำ�อนทใชในกลมน คอกลม 77 เพร�ะในป 1964มช�ตกำ�ลงพฒน� 77 ประเทศชมนมกน ครงแรกในกรงโรมหล�ยปตอม�จำ�นวนช�ตทเข�รวมในกลมเพมขนในป 1976 มก�รประชมทกรงมะนล� (20 มกร�คม 1976) มจำ�นวนช�ตเข�ประชม 106 ช�ต แตพวกนกยงยดถอขอเดม คอ กลม 77ประเทศทพฒน�นอย (Less developed countries-LDCs) เปนชออกชอทหม�ยถงประเทศในโลกท 3

2.2 ก�รแบงต�มลกษณะทตงท�งภมศ�สตรเหนอและใต (North and south) ในตอนสดท�ย ช�ตต�งๆ ในโลกถกแบงเปนเหนอและใต โดยก�รแบงต�มซกโลกท�งเหนอและท�งใตท�งเหนอประกอบดวย ประเทศทกำ�ลงพฒน�แลวทงหมด ม

การพฒนาชนบท : 8

คว�มก�วหน� และเปนประเทศอตส�หกรรมประเทศเหล�นรวมถงสหภ�พโซเวยต และประเทศบ�งประเทศในยโรปตะวนออกดวย ประเทศท�งใต หม�ยถง ประเทศกำ�ลงพฒน� ซงมคว�มแตกต�งกนบ�งจ�กประเทศทกำ�ลงพฒน�ในระดบกล�ง ถงประเทศทพฒน�นอย ประเทศเหล�นรวมถงประเทศต�งๆ ทอยตอนใตของสหรฐอเมรก� ทวปแอฟรก� เอเชย ยกเวนประเทศญปนส�ธ�รณรฐประช�ชนจน และยโกสล�เวย คว�มไมเท�เทยมกนด�นร�ยไดระหว�งประเทศท�งเหนอ และประเทศท�งใตเหนไดชดเจน และนบวนจะมชองว�งม�กขน เพร�ะอำ�น�จท�งเศรษฐกจและก�รควบคมก�รค�ระหว�งประเทศ อยในกำ�มอของประเทศทพฒน�แลวในประเทศท�งเหนอ

แนวคดในก�รพฒน� ก�รพฒน�มหล�ยแนวคดดวยกน ขนอยกบฐ�นคว�มคดและคว�มสนใจของผศกษ� โดยทวไป แนวคดก�รพฒน�จะสมพนธกบแนวคดทฤษฎก�รเปลยนแปลงท�งสงคม สนธย� พลศร (2547:7-8) ไดสรปแนวคดในก�รพฒน�ไว 6 แนวคดดวยกน ดงน

1. แนวความคดแบบววฒนาการ (Evolution) แนวคดนไดอธบ�ยถงประวตศ�สตรของมนษยทมก�รเคลอนย�ยจ�กภ�วะหนงไปสอกภ�วะหนงทสงกว� (Higher stage) ทำ�ใหมนษยมคว�มก�วหน�ในด�นต�งๆ ม�กขน เชน มชวตทอดมสมบรณม�กขนรำ�รวยม�กขน มเหตผลม�กขนมคว�มแตกต�งกนม�กขน เปนตนก�รพฒน�ในแนวคว�มคดนจงมคว�มหม�ยใกลเคยงกบคำ�ว�คว�มก�วหน� (Progress) ม�ก

2. แนวความคดแบบการเปลยนแปลงทางสงคม (Social change)เปนแนวคว�มคดทเกดขนในครสตศตวรรษท 20 เนองจ�กมก�รเปลยนแปลงมคว�มเปนกล�งม�กกว�ก�รพฒน� ไมเกยวของกบอดตหรออน�คตอนรงโรจน แตใหคว�มสนใจในก�รศกษ�ก�รเปลยนแปลงอ�จมรปแบบเปนก�รปฏรป (Reformation) คอ เฉพ�ะในโครงสร�งใดโครงสร�งหนงเท�นน และเปนก�รปฏวต (Revo-lution) คอ ก�รเปลยนแปลงโครงสร�งทงหมดของสงคม

3. แนวความคดแบบเศรษฐศาสตร (Economic) นกเศรษฐศ�สตรนำ�ก�รพฒน�ไปใชในก�รจดประเภทของประเทศต�งๆ ต�มเกณฑทกำ�หนด เชน ร�ยไดประช�ช�ต ก�รรหนงสอ ก�รมง�นทำ� เปนตน ออกเปนประเทศพฒน�แลว ประเทศกำ�ลงพฒน� และประเทศดวยพฒน� หรอประเทศโลกท 1 ประเทศโลกท 2 และประเทศโลกท 3 ก�รพฒน�ในแนวคว�มคดน จงมคว�มหม�ยใกลเคยงกบคำ�ว� คว�มเปนอตส�หกรรม (Industrialization) คว�มทนสมย (Modernization) และก�รเจรญเตบโต (Growth) ม�ก

4. แนวคามคดแบบการปฏบตการทางสงคม (Social action) เปนแนวคว�มคดทเกดจ�กรฐบ�ลของประเทศต�งๆ พย�ย�ม

ลกษณะก�รพฒน� ก�รพฒน� ถกตคว�มหม�ยในหล�ยด�น และหล�กหล�ยแนวคดเชนเดยวกน จงมผลทำ�ใหลกษณะของก�รพฒน�มหล�ยประก�ร สนธย� พลศร (2547: 5-7) ไดสรปลกษณะของก�รพฒน�ทสำ�คญ ไวดงตอไปน

ปรบปรงแกไขปญห�ท�งเศรษฐกจและสงคม ในรปของก�รว�งแผนปฏบตก�ร เชน ก�รปฎรปทดน ก�รสหกรณ ก�รพฒน�ชนบท เปนตน และเรยกวธก�รนว� ก�รพฒน� ซงก�รพฒน�ถอว�เปนผลของก�รปฏบตก�รท�งสงคม

5. แนวความคดแบบความขดแยงทางสงคม (Social conflict)เปนแนวคว�มคดของพนฐ�นก�รพฒน�ประเทศดวยระบอบสงคมนยม ทนำ�ทฤษฎคว�มขดแยงม�ใชเปนแนวท�งในเปลยนแปลงโครงสร�งและระบบสงคม ต�มแนวคดน ก�รพฒน�อ�จกอใหเกดคว�มตงเครยดและคว�มขดแยงขนในสงคม เชน ในแบบแผนวฒนธรรม สดสวนระหว�งอ�ชพกบจำ�นวนประช�กร ก�รทำ�ง�นในองคกร ชนชนท�งสงคม ฯลฯ นอกจ�กนคว�มขดแยงทกรปแบบมกมคว�มสมพนธกนและมผลกระทบม�กนอยต�งกน

6. แนวความคดแบบการพฒนาชมชน (Community devel-opment) เปนแนวคว�มคดทองคก�รสหประช�ช�ตนำ�ไปใชเปนแนวท�งในก�รพฒน�ทกล�วม�แลว ในเรองคว�มเปนม�ของก�รพฒน� กล�วคอ ก�รใหคนและกลมคนในชมชนเปนศนยกล�งของก�รพฒน�และเปนผนำ�ไดรบผลของก�รพฒน�ต�มหลกก�รและวธก�รพฒน�ชมชน

บทท 1 ความรและความเขาใจเกยวกบการพฒนา

แผนภาพท 1.1 แสดงแนวความคดของการพฒนาทมา: สนธยา พลศร (2547:9)

แนวความคดของการพฒนา

การเปลยนแปลงทางสงคม

ปฏบตการทางสงคม

การพฒนาชมชน

ววฒนาการ

เศรษฐศาสตร

ความขดแยงทางสงคม

การพฒนาชนบท : 9

1. เปนก�รเปลยนแปลงด�นต�งๆ เชน ด�นคณภ�พ ปรม�ณและสงแวดลอมของสงใดสงหนงใหดขนหรอใหมคว�มเหม�ะสม อนเปนก�รเปลยนแปลงอย�งรอบด�น ไมใชเปลยนแปลงในด�นใดด�นหนงเพยงด�นเดยวเท�นน หรออ�จจะเรยกไดว�ตองเปนก�รเปลยนแปลง ทงระบบ ซงเปนลกษณะต�มคว�มหม�ยท�งด�นพฒนบรห�รศ�สตร 2. มลกษณะเปนกระบวนก�ร (Process) คอ เปนก�รเปลยน-แปลงทเกดขนต�มลำ�ดบขนตอนอย�งตอเนองกน โดยแตละขนตอนมคว�มเกยวของสมพนธกนเปนลำ�ดบ ไมส�ม�รถข�มขนตอนใดขนตอนหนงได 3. มลกษณะเปนพลวต (Dynamic) คอ เปนก�รเปลยนแปลงทเกดขนตลอดเวล�ไมหยดนง แตก�รเปลยนแปลงทเกดขนจะเปนแบบรวดเรวหรอช�ๆ ปรม�ณม�กหรอนอยกได 4. เปนแผนและโครงก�ร คอ เกดขนจ�กก�รเตรยมก�รไวลวงหน�ว�จะเปลยนแปลงใคร ด�นใด ดวยวธก�รใด เมอไร ใชงบประม�ณเท�ใด ใครรบผดชอบ เปนตน ไมใชเปนก�รเปลยนแปลงทเกดขนโดยไมมก�รเตรยมก�รไวลวงหน� 5. เปนวธก�ร ก�รพฒน�เปนมรรควธ หรอกลวธทนำ�ม�ใชใหเกดก�รเปลยนแปลงต�มเป�หม�ยทกำ�หนดไว เชน ก�รพฒน�สงคม ก�รพฒน�ชนบท ก�รพฒน�เมอง ก�รพฒน�เศรษฐกจก�รพฒน�ชมชน ต�งกเปนวธก�รพฒน�แบบหนงทมลกษณะเฉพ�ะเปนของตนเอง 6. เปนปฏบตก�ร คอ เปนสงทเกดขนจรง ไมเปนเพยงแนวคว�มคด หรอเปนเพยงร�ยละเอยดของแผนและโครงก�รเท�นน เพร�ะก�รพฒน�เปนวธก�รทตองนำ�ม�ใชปฏบตจรงจงจะเกดผลต�มทตองก�ร 7. เปนสงทเกดขนจ�กก�รกระทำ�ของมนษย เพอประโยชนของมนษย เพร�ะมนษยเปนสตวโลกประเภทเดยวทส�ม�รถจดทำ�แผนโครงก�รและคดคนวธก�รพฒน�ตนเองและสงต�งๆได ก�รเปลยนแปลงใดกต�มถ�ไมไดเกดจ�กก�รกระทำ�ของมนษยแลว จะไมใชก�รพฒน� แมว�จะมลกษณะอน เหมอนกบก�รพฒน�กต�ม 8. ผลทเกดขนมคว�มเหม�ะหรอพงพอใจ ทำ�ใหมนษยและสงคมมคว�มสขเพร�ะก�รพฒน�เปนสงทเกยวของกบมนษย และก�รอยรวมกนเปนสงคมของมนษยนนเอง 9. มเกณฑหรอเครองชวด คอ ส�ม�รถบอกไดว�ลกษณะทเกดขนจ�กก�รเปลยนแปลงนน เปนก�รพฒน�หรอไม ซงอ�จดำ�เนนก�รไดหล�ยวธ เชน เปรยบเทยบกบสภ�พเดมกอนทจะเกดก�รเปลยนแปลง กำ�หนดเกณฑม�ตรฐ�นในก�รชวดในด�นต�งๆ โดยเฉพ�ะด�นคณภ�พ ปรม�ณ สงแวดลอม คว�มคงทนถ�วร ก�รประเมนผลจ�กผท เก ยวของว�มคว�มเหม�ะสมหรอพงพอใจหรอไม และระดบใด เปนตน

10. ส�ม�รถเปลยนแปลงได ก�รพฒน�นอกจ�กจะทำ�ใหเกดก�รเปลยนแปลงตอมนษยสงคม และสงต�งๆ ทเกยวขอกบมนษยแลว รปแบบ กระบวนก�ร และวธก�ร พฒน�เองกส�ม�รถเปลยนแปลงได เนองจ�กมนษยและสงคมเกดก�รเปลยนแปลงอยตลอดเวล� ทงก�รเปลยนแปลงทเกดขนเองต�มธรรมช�ต และก�รเปลยนแปลงทเปนผลของก�รพฒน� จงมคว�มจำ�เปนตองปรบปรงเปลยนแปลงกระบวนก�รพฒน�ใหเหม�ะสมกบก�รเปลยนแปลงทเกดขน ดวยก�รพฒน�ใหมๆ จงเกดขนอยเสมอ

ลกษณะทง 10 ประก�รน เปนลกษณะรวมของ ก�รพฒน�ก�รเปลยนแปลงทข�ดลกษณะใดลกษณะหนงจะไมใชก�รพฒน�เปนเพยงก�รเปลยนแปลงในรปแบบหนงทมคว�มหม�ยใกลเคยงกบก�รพฒน�เท�นน ก�รเปลยนแปลงลกษณะนมอยทวไปและมผนำ�ม�ใชแทนก�รพฒน�ซงไมถกตอง เพร�ะก�รพฒน�ตองมลกษณะรวมกนทง 10 ประก�ร ดงกล�วแลว ลกษณะของก�รพฒน�อ�จสรปได ดงแผนภ�พท 1.2

แผนภาพท 1.2 แสดงลกษณะของการพฒนาทมา: สนธยา พลศร (2547:7)

ลกษณะของการพฒนา

กระบวนการ

แผนและโครงการ

มความเหมาะสม

ปฏบตการ

เปลยนแปลงได

การเปลยนแปลงคณภาพ ปรมาณ สงแวดลอม

พลวต

การกระทำาของมนษย

วธการ

มเกณฑชวด

การพฒนาชนบท : 10

ปจจยทมอทธพลตอก�รพฒน� มปจจยหล�ยอย�งทมผลตอปจจยอนๆ ซงอ�จจะเปนบอเกดของก�รพฒน�ดงเชนสงแวดลอม หรอสภ�พแวดลอมอนประกอบดวยสงต�งๆ รอบๆ ตวเร� อย�งไรกต�มธรรมช�ตและทศท�งทแทจรงของก�รเปลยนแปลงนน ขนอยกบขน�ด ปรม�ณ สภ�พเฉพ�ะ และเวล�ทมนเกดขน ไดแบงปจจยทมอทธพลตอก�รพฒน�ออกเปน 2 ประก�รสำ�คญคอ

1. สงแวดลอมทางกายภาพ สวนประกอบต�งๆ ของสงแวดลอมท�งก�ยภ�พ เชน ทตงและสภ�พท�งภมศ�สตร ชนดของดน อ�ก�ศ แบบของพนทและแหลงนำ�สงเหล�นมอทธพลม�กตอก�รพฒน�ประเทศ ไมมช�ตสองช�ตทมสงแวดลอมเหมอนกนอย�งแทจรง ประเทศทมภเข�อ�จจะไดรบคว�มสำ�เรจจ�กก�รพฒน�แตกต�งจ�กประเทศในทะเลทร�ยแหงแลง หรอประเทศบนเก�ะในเขตรอน ปจจยบ�งอย�งท�งก�ยภ�พอ�จสงเสรมก�รพฒน� ขณะทบ�งปจจยกอใหเกดขอจำ�กดในก�รพฒน� เชน ประเทศไทยส�ม�รถทำ�ก�รเกษตรไดดกว�ประเทศในแถบทะเลทร�ย ลกษณะของพนทกมผลตอคนดวย พนททเปนทร�บสวนม�กใชผลตท�งด�นเกษตรกรรมและเปนพนททเปนทอยของประช�กรสวนใหญของโลก ประม�ณรอยละ 71 ของพนผวโลกเปนนำ� คนไมส�ม�รถอยไดโดย ปร�ศจ�กนำ�ซงเปนสงจำ�เปนสำ�หรบก�รครองเรอน ก�รเกษตร ก�รอตส�หกรรม ก�รเชอม ตอระหว�งเก�ะและทวปต�งๆ และพนผวมห�สมทรยงถกพฒน�เปนแหลงอ�ห�รและวตถดบในก�รอตส�หกรรม

2. สงแวดลอมทางสงคมวฒนธรรม (Socio-cultural environ-ment) อทธพลท�งสงแวดลอม คอก�รพฒน�มผลจ�กก�รกระทำ�ระหว�งกน ระหว�งพลงท�งสงคมและวฒนธรรม สงคมทตงอยททมก�รตดตอสอส�รกบต�งช�ตม�กๆ เชน ประเทศในแผนดนทวปยโรป เอเชย และแอฟรก� มกจะเปนศนยกล�งก�รเปลยนแปลงท�งสงคม สงคมทมสภ�พท�งภมศ�สตรแยกตวออกไปกจะมแนวโนมทจะเปลยนแปลงนอยกว�ก�รกระทำ�ระหว�งกนของปจจยท�งสงคมและวฒนธรรมกบสภ�พแวดลอมท�งก�ยภ�พ เปนบอเกดแหงก�รพฒน�

สงแวดลอมท�งสงคม หม�ยถง กลมต�งๆ และก�รกระทำ�ระหว�งกนท�งสงคมทกำ�ลงเกดขนในกลมเฉพ�ะของประช�ชน สงแวดลอมท�งวฒนธรรม หม�ยถง แนวท�งก�รเรยนรก�รมชวตอยและบรรทดฐ�น (Norms) ของพฤตกรรมซงถ�ยทอดไปสชนรนหลง ผ�นกลมท�งสงคมในประช�กรกลมใดกลมหนงปจจยท�งสงคมวฒนธรรมทมอทธพลตอก�รพฒน� มดงน 2.1 ประช�กร (Population) หม�ยถง จำ�นวนประช�กรทอ�ศยอยในพนทใดพนทหนง คว�มรเกยวกบขน�ดของประช�กรก�รกระจ�ยของประช�กร ก�รจดองคประกอบของประช�กร และก�รเปลยนแปลงของประช�กร ชวยทำ�ใหเข�ใจถงก�รดอยพฒน�ประช�กรทกระจดกระจ�ยอ�จไมมแรงง�นเพยงพอในก�รพฒน�ทรพย�กรของประเทศ ในท�งกลบกนประเทศกอ�จม

บทท 1 ความรและความเขาใจเกยวกบการพฒนา

PIC

F A C T O RD E V E L O P M E N T

การพฒนาชนบท : 11

ประช�ชนในจำ�นวนม�กกว�ทรพย�กรทจะเออประโยชน ใหอย�งไรกต�ม สงคมสวนใหญกำ�ลงเผชญปญห�ประช�กรมม�กเกนไป สงนคอ ปญห�ทรนแรงทสดของประเทศในโลกทส�มในทกวนน ถ�ประช�กรโลกยงเพมอยในอตร�ปจจบน คว�มตองก�รอ�ห�รและองคประกอบท�งด�นทรพย�กรธรรมช�ต จะไมส�ม�รถตอบสนองได

2.2 คว�มนกคด (Ideas) คว�มนกคดทำ�ใหเกดคว�มส�ม�รถในก�รประกอบมโนภ�พ (Conception) ของคนตอโลกท�งก�ยภ�พ สงคม และวฒนธรรม คตนยม (Ideology) ไดม�จ�กสภ�พท�งสงคม คว�มเหนท�งคตนยม ส�ม�รถเปนพลงทเดนชดในก�รนำ�ท�งก�รพฒน�ช�ตคว�มเหนสมผสทศนคต แรงจงใจ และรปแบบพฤตกรรมของประช�ชน ประช�ชนโดยทว ๆ ไปมแนวโนมทจะยอมรบระบบคว�มเชอทเข�ทงหล�ยเชอ ไมว�สงเหล�นจะผดหรอถก และจ�กสงนจะสมพนธกบผลประโยชนของพวกเข� คว�มนกคด (Ideas) มกจะแสดงออกในรปของคำ�ขวญ (Slogan) ซงคว�มนกคดนเปนสวนสำ�คญในก�รเปลยนแปลงท�งสงคม ตวอย�งเชน ก�รเรยกรองเสรภ�พ (Liberty) คว�มเสมอภ�ค(Equality) ภร�ดรภ�พ (Fraternity) หรอก�รปฏวตฝรงเศสทมอทธพลตอเหตก�รณท�งก�รเมองไมเพยงแตในฝรงเศส แตเกดกบอกหล�ยประเทศในทำ�นองเดยวกนกบก�รเรยกรองรฐธรรมนญของคนไทยจนกระทงเกดเหตก�รณ 14 ตล�คม 2516 อนเปนผลตอก�รเปลยนแปลงด�นต�ง ๆ ต�มม� คว�มนกคดเปนสวนสำ�คญโดยเฉพ�ะของก�รพฒน�ในประเทศทมงจะเปลยนแปลงเพร�ะเปนก�รกำ�หนดแนวท�งของชวตในรปของอดมก�รณ และแนวท�งคดของเร�ว�อะไรในอน�คตทเร�ตองก�รจะใหมนเปน คว�มคดของเร�กำ�หนดว�อะไรทเร�สนอกสนใจ อะไรคอสงทจำ�เปนของเร� สงนเกดขนอย�งชดเจนในประเทศทพฒน�นอย ซงพย�ย�มทจะทำ�ใหตนเองทนสมยต�มประเทศทก�วหน�ท�งอตส�หกรรม 2.3 เทคโนโลย (Technology) เทคโนโลยประกอบดวยสงต�งๆ ท�งวตถและแหลงของคว�มร ทกษะและทศนคตทจำ�เปนทเปลยนแปลงทรพย�กรทมอยใหเปนสงทคนมคว�มจำ�เปนและตองก�รเทคโนโลย รวมถงวธก�รทมระบบทควบคมก�รผลต โดยเทคนคก�รประหยดแรงง�นและก�รสอส�ร ก�รดำ�เนนก�รขนสงททนสมย นวตกรรม หรอก�รเปลยนแปลงใหม (Innovation) ท�งเทคโนโลยจะถกยอมรบได ถ�มนมประโยชนอย�งชดเจน แตบรรทดฐ�นท�งสงคมและก�รจดแจงท�งวฒนธรรมทคอนข�งอนรกษนยม จะปรบตวอย�งช�ๆ ตอก�รเปลยนแปลงท�งวตถระดบของเทคโนโลยของประเทศใดประเทศหนง เปนปจจยหลกในก�รพฒน�สงคมทมคว�มก�วหน�ท�งเทคโนโลยม�กกว�จะเปนสงคมท มแนวโนมในก�รเปลยนแปลงทรวดเรวกว�

2.4 เหตก�รณต�งๆ (Events) คำ�ว�เหตก�รณ หม�ยถงสงทเกดขนโดยไมไดค�ดก�รณ และไมไดกำ�หนดเฉพ�ะเหตก�รณในประเทศไทย เชน ก�รปฏวตในป2475 นำ�ม�ซงก�รเปลยนแปลงท�งด�นก�รเมอง ก�รปกครองและระบบสงคม โดยสวนรวม ตลอดจนแนวท�งก�รพฒน�ประเทศทเปนผลตอแนวท�งก�รเปลยนแปลงสงคม 2.5 ก�รดำ�เนนก�รเปนกลม บทบ�ทของก�รดำ�เนนก�รเปนกลมในก�รเปลยนแปลง สงคมเปนสวนสำ�คญอกอย�งทมอทธพลตอก�รพฒน�พฤตกรรมกลมไมเพยงแตเปนตวเรมตนของก�รเปลยนแปลง แตเปนส�เหตของก�รเปลยนแปลงดวย เชนแฟชนทนยมกนในระยะสนๆ ก�รเดนขบวนก�รประทวง ก�รปฏรปและก�รปฏวตสงเหล�นมผลตอก�รเปลยนแปลงท�งสงคม

ปจจยต�ง ๆ ดงกล�วข�งตน มคว�มคล�ยคลงกนกบปจจยทสนบสนนก�รเปลยนแปลงท�งสงคมทเสนอโดย สพตร� สภ�พ(2531) ม 7 ประก�รดงน 1. สงแวดลอมท�งธรรมช�ต 2. ก�รเปลยนแปลงท�งด�นประช�กร 3. ก�รอยโดดเดยวและก�รตดตอเกยวของ 4. โครงสร�งของสงคมและวฒนธรรม เชน สงคมทมก�รเค�รพผอ�วโสทปฏบตกนม�น�นจะมก�รเปลยนแปลงนอย 5. ทศนคตและค�นยม เชน ช�วอเมรกนเหนก�รเปลยนแปลงเปนเรองธรรมด� 6. คว�มตองก�รทรบร เชน สงคมทยอมรบสงประดษฐใหม ๆจะกระตนใหคนในสงคมตองก�รสงใหมๆ 7. พนฐ�นท�งวฒนธรรม ถ�พนฐ�นท�งวฒนธรรมเจรญขนสงประดษฐใหมๆ กจะเกดขนจำ�นวนม�ก

ปรชญ�และเป�หม�ยของก�รพฒน� ปรชญ�ก�รพฒน� กล�วไดว�เปนคว�มรวมมอรวมใจของคนในสงคมเพอกอใหเกดก�รเปลยนแปลง โดยไดรบจ�กแรงกระตนภ�ยใตสภ�วะทเหม�ะสม อนจะนำ�ไปสก�รอยรวมกนอย�งผ�สกในสงคม นนคอปรชญ�ก�รพฒน�ซงจะตองประกอบดวยประเดนต�งๆ ดงตอไปน

1. ก�รพฒน�ตนเอง ก�รพงตนเองหรอก�รชวยเหลอตนเอง (Self help) 2. อ�ส�สมครรวมมอรวมใจ (Voluntary participation) 3. คว�มเสมอภ�ค คว�มสมดล และก�รกระจ�ยทเท�เทยมกน(Equity and distribution) 4. คว�มผ�สกและคณภ�พชวต (Quality of life)

การพฒนาชนบท : 12

คว�มปลอดภยในก�รทำ�ง�น เปนตน

2.2 สวสดก�รสงคม เปนก�รใหบรก�รสงคมเพอมงแกปญห�สงคม และถอเปนก�รเตรยมก�รสำ�หรบรองรบสงคมอตส�หกรรมใหม เชน ก�รจดทำ�โครงก�รเกยวกบสขภ�พ ก�รศกษ� ก�รประกนสงคม เปนตน

3. การพฒนาการปกครอง (Administrative development) โครงสร�งและระบบก�รปกครองหรอก�รบรห�รประเทศ กลวธในก�รดำ�เนนก�รพฒน�ตองไดรบก�รปรบปรงเปลยนแปลงใหเหม�ะสมสอดคลอง และเอออำ�นวยตอก�รพฒน�เปนระบบก�รปกครองทด (Good governance) คอปกครองโดยกฎหม�ย เค�รพกตก� รบผดชอบตอส�ธ�รณชน ประช�ชนมสวนรวมก�รทำ�ง�นมจรยธรรม โปรงใส และตรวจสอบได

4. การพฒนาการเมอง (Political development) ประช�ชนจะตองมบทบ�ทและมสวนรวมในก�รสร�งช�ต สร�งอดมก�รณช�ต ตลอดจนก�รปกครองและพฒน�ประเทศ ดงนนก�รกระจ�ยอำ�น�จสทองถนใหประช�ชนมบทบ�ทมสวนรวม และมโอก�สในก�รตดสนใจกำ�หนดชะต�ชวตของตนเอง ระบอบประช�ธปไตยจงมคว�มสำ�คญเปนอย�งยงในก�รพฒน�ก�รเมองของประเทศ

กล�วไดว� ก�รพฒน� หม�ยถง กระบวนก�รททำ�ใหเกดก�รเปลยนแปลงต�มเป�หม�ยทว�งไว เพอสนองตอบคว�มตองก�รของประช�ชนสวนใหญ โดยเปนก�รเปลยนแปลงไปในท�งทดขน เจรญขน ซงเปนกระบวนก�รทเปลยนแปลงอยตลอดเวล�ไมหยดนง และก�รพฒน�ยงแยกออกเปนก�รพฒน�ในด�นต�งๆ เชน ก�รพฒน�เศรษฐกจ ก�รพฒน�สงคม ก�รเมองและก�รพฒน�ก�รปกครอง เปนตน อย�งไรกต�ม ก�รพฒน�ไมว�จะเปนก�รพฒน�ด�นเศรษฐกจ สงคม ก�รเมอง และก�รปกครองมคว�มสมพนธกน โดยทเป�หม�ยของก�รพฒน�ในแตละด�นนน คอก�รเปลยนแปลงสถ�นก�รณของมนษยใหดขน ดงนน เป�หม�ยทแทจรงของก�รพฒน�คอ ก�รพฒน�มนษย และก�รใหคว�มสำ�คญกบมนษยม�กกว�ผลลพธท�งเศรษฐกจ สงคม ก�รปกครอง และก�รเมอง อย�งไรกต�มเพอใหไดม�ซงผลลพธดงกล�ว ในบ�งครงจำ�ตองมก�รเปลยนแปลงระบบคดและวธก�รพฒน� โดยเฉพ�ะอย�งยง ก�รดำ�เนนก�รทกอใหเกดก�รเปลยนแปลงในระบบก�รจดสรร หรอก�รกระจ�ยทรพย�กรทงท�งเศรษฐกจและสงคม สำ�หรบผทมคว�มสำ�คญยงทจะสงเสรมหรอขดขว�งกระบวนก�รพฒน� คอ ผนำ�ท�งก�รเมองซงมคว�มสำ�คญตอก�รกำ�หนดนโยบ�ยก�รพฒน�และก�รมสวนรวมของประช�ชนในก�รพฒน� เนองจ�กก�รพฒน� หม�ยถงกระบวนก�รททำ�ใหเกดก�รเปลยนแปลงต�มเป�หม�ยทว�งไว เพอสนองตอบคว�มตองก�รของประช�ชนสวนใหญ

บทท 1 ความรและความเขาใจเกยวกบการพฒนา

ปรชญ�ของก�รพฒน�นนอ�จจะมคว�มหม�ยแตกต�งกนออกไปต�มลกษณะเนอห�ของส�ข�วช�ทเนนหนกไปสวนใดสวนหนงโดยเฉพ�ะ กรณของก�รพฒน�ชมชนนนจะเปนปรชญ�ทเนนเรองคณค�ของมนษย โดยถอว�มนษยเปนทรพย�กรบคคล (Human resource) ทมคณค� มนษยมคว�มส�ม�รถและมพลงอนซอนเรน (Potential ability) แฝงอยไดแก พลงคว�มคด แรงง�น ฝมอ ทกษะ ตลอดจนมคว�มยตธรรม (Social justice) และตงอยบนพนฐ�นของก�รรกษ�หรอก�รแสวงห�ก�รพฒน�คณภ�พและคณธรรมของประช�ชนใหเกดคว�มสมดลม�กขน (กฐน ศรมงคล 2542: 8)

เพอใหบรรลถงปรชญ�ก�รพฒน� และเพอใหเกดก�รเปลยนไปสเป�หม�ยทคนสวนใหญของสงคมปร�รถน� แนวท�งและกระบวนก�รพฒน�จงเกยวของกบก�รปรบปรงและก�รเปลยนแปลงในหล�ยๆ สวนดวยกนโดยเฉพ�ะอย�งยงก�รเปลยนแปลงในระดบโครงสร�งสงคม ดงนนจงอ�จกล�วไดว�แนวท�งก�รพฒน�ม 4 แนวท�งสำ�คญต�มโครงสร�งหลกของสงคม คอแนวท�งก�รพฒน�เศรษฐกจ สงคม ก�รปกครอง และก�รเมอง

1. การพฒนาเศรษฐกจ (Economic development) มจดมงหม�ยในก�รสร�งคว�มเจรญท�งเศรษฐกจ (Economic growth)เชนก�รสะสมทน ก�รเงนก�รธน�ค�ร ก�รลงทนเพอก�รผลตก�รลงทนด�นอตส�หกรรม และโครงสร�งพนฐ�น อย�งเชนก�รคมน�คมขนสง และก�รกระจ�ยร�ยได แตโดยทวไปก�รพฒน�เศรษฐกจมกจะเกยวของโดยตรงกบภ�คเกษตรกรรม(Agricultural sector) และภ�คอตส�หกรรม (Industrial sector)

1.1 ก�รพฒน�ภ�คเกษตรกรรม มจดมงหม�ยในก�รเพมผลผลตท�งก�รเกษตรเพอเลยงประช�กรโลก และเปนปจจยก�รผลตสำ�หรบก�รสงเสรมด�นอตส�หกรรมของประเทศ

1.2 ก�รพฒน�ภ�คอตส�หกรรม เปนคว�มพย�ย�มทจะสงเสรมก�รอตส�หกรรมโดยก�รใชประโยชนอย�งเตมทจ�กเทคโนโลยเพอก�รผลตท�งเศรษฐกจ ก�รจดองคก�ร ก�รขนสงและ ก�รตดตอสอส�ร เปนตน

2. การพฒนาสงคม (Social development) ก�รพฒน�สงคมมกมคว�มสมพนธกบก�รพฒน�เศรษฐกจเปนอย�งม�ก เป�หม�ยของก�รพฒน�สงคมทสำ�คญ คอก�รรหนงสอ (Literacy) และก�รใหสวสดก�รสงคม (Social welfare) แกประช�ชน

2.1 ก�รรหนงสอ มงใหประช�ชนอ�นออกเขยนได เพอนำ�คว�มรดงกล�วม�ปรบใชกบชวตคว�มเปนอยในสงคม เชนก�รทำ�ง�นมประสทธภ�พม�กยงขน มหน�ทก�รง�นทดขน ม

การพฒนาชนบท : 13

ทฤษฎก�รพฒน� เดมเช อกนว�ก�รพฒน�เปนกระบวนก�รววฒน�ก�รต�มธรรมช�ต ผสนใจจงศกษ�ประวตศ�สตรของมนษยช�ต ตอม�คว�มสนใจไดหนม�ท�งก�รศกษ�ปร�กฏก�รณของก�รเปลยนแปลงท�งสงคม ทำ�ใหแนวคว�มคดท�งเศรษฐศ�สตรเกยวกบดชนบงชก�รพฒน�ในแงของร�ยได และผลผลตของช�ตกเรมมบทบ�ท และในทสด ก�รศกษ�อย�งจรงจงในเชงปฏบตของก�รพฒน�จงเกดขน เปนก�รศกษ�ถงแนวคว�มคดเกยวกบก�รปฏบตท�งสงคมคว�มขดแยงท�งสงคมและก�รพฒน�ชมชน อย�งไรกต�มแนวคดเกยวกบก�รพฒน�มหล�ยแนวคดดวย ก�รทจะนำ�แนวคว�มคดใดม�ใชนนยอมขนอยกบวตถประสงคของก�รพฒน�เปนสำ�คญ อกทงยงมทฤษฏเกยวกบก�รพฒน�อกหล�ยทฤษฎ ซงส�ม�รถนำ�ม�ใชเปนแนวท�งในก�รพฒน�ได ในทนไดสรปทฤษฎเกยวกบก�รพฒน�จ�กนกทฤษฎหล�ยๆ สำ�นก คอ ทฤษฎภ�วะทนสมย ทฤษฎพงพ� ทฤษฎระบบโลก และทฤษฎกระแสท�งเลอก ดงมร�ยละเอยดตอไปน

ทฤษฎภาวะทนสมย (Modernization Theory) ทฤษฎภ�วะทนสมยเปนทฤษฎทถอกำ�เนดขนในยคหลงสงคร�มโลกครงทสองสนสดลงซงพรอมๆ กบก�รแผอทธพลของประเทศสหรฐอเมรก�และก�รขย�ยตวของระบบทนนยม เพอต�นท�นกระแสลทธคอมมวนสตทแพรกระจ�ยอย�งรวดเรวในสงคมโลก แนวคว�มคดนเสนอใหประเทศต�งๆ ดำ�เนนแนวท�งก�รพฒน�ต�มแบบอย�งประเทศตะวนตก โดยก�รมงพฒน�ทเนนก�รขย�ยตวท�งเศรษฐกจและอตส�หกรรม

นกคดทฤษฎภาวะทนสมย สำ�หรบแนวคดทสำ�คญของนกคดทฤษฎภ�วะทนสมย ไดแกแนวคดทฤษฎคว�มเจรญท�งเศรษฐกจมหภ�คของฮ�รรอด - โดม�ร(Harrod - Domar) และแนวคดคว�มเจรญเตบโตท�งเศรษฐกจของวอลท รอสเท�ว (Walt W. Rostow)

แนวคดของฮารดรอด – โดมาร (Harrod – Domar) ในชวงหลงสงคร�มโลกครงท 2 สนสดลง ประเทศต�งๆ ในโลกไดรบคว�มบอบชำ�จ�กสงคร�ม ในขณะเดยวกนประเทศในโลก

ทส�มจำ�นวนไมนอยยงคงอยสภ�วะของคว�มดอยพฒน� ทำ�ใหเกดคว�มพย�ย�มเพอห�แนวท�งในก�รกำ�หนดทศท�งในก�รฟนฟและพฒน�ประเทศต�งๆ เหล�น ภ�ยใตก�รสนบสนนของรฐบ�ลสหรฐ โดยเฉพ�ะในชวงป ค.ศ. 1950-1960 มแนวคดทฤษฎทมอทธพลม�กกคอ แนวคดของฮ�รรอด - โดม�ร ซงเรยกว�ทฤฎคว�มเจรญท�งเศรษฐกจมหภ�ค (Macro economic growth)แนวคดพนฐ�นของทฤษฎนมว� ทกระบบเศรษฐกจจะตองมก�รออมเปนสดสวนจำ�นวนหนงของร�ยไดประช�ช�ต เพอนำ�ม�ใชทดแทนและบำ�รงรกษ�สนค�ประเภททน แตถ�ตองก�รใหระบบเศรษฐกจมคว�มเจรญเตบโตขน ก�รลงทนใหมเปนสงจำ�เปนเนองจ�กจะมสวนชวยในก�รสะสมทน หรออกนยหนง อตร�คว�มเจรญเตบโตในร�ยไดของช�ตจะมคว�มสมพนธโดยตรงกบอตร�สวนก�รออม และมคว�มสมพนธแบบผกผนกบอตร�สวนของทนตอผลผลต ดวยเหตน อตร�สวนก�รเจรญเตบโตจะเพมขนโดยก�รเพมอตร�สวนก�รออมและก�รลงทน และก�รลดอตร�สวนระหว�งทนตอผลผลตน จะเท�กบก�รเพมประสทธภ�พของก�รลงทน กล�วไดว� เงอนไขสำ�คญของคว�มเจรญเตบโตท�งเศรษฐกจและก�รพฒน�ของทฤษฎนกคอ ก�รเพมขนของก�รออมและก�รลงทนของช�ตนนเอง อย�งไรกต�ม สำ�หรบประเทศดอยพฒน�อ�จจำ�เปนตองไดรบก�รชวยเหลอท�งด�นก�รลงทนก�รชวยเหลอท�งก�รเงน และก�รถ�ยทอดเทคโนโลยต�งๆ จ�กประเทศทพฒน�แลว โดยเฉพ�ะอย�งยงภ�ยใตแผนม�รแชล (MarshallPlan) ของประเทศสหรฐอเมรก� (Todaro 1997)

แนวคดของวอลท รอสเทาว (Walt W.Rostow) นอกจ�กแนวคดของ Harrod - Domar แลว แนวคดคว�มเจรญเตบโตท�งเศรษฐกจของ วอลท รอสเท�ว ถอไดว�เปนแนวคดคว�มทนสมย (Moderniztion Theory) ทมคว�มสำ�คญและมอทธพลในก�รพฒน�ประเทศของกลมทฤษฎกระแสหลก ในชวงทศวรรษ 1960 แนวคดของรอสเท�ว ไดถกนำ�เสนอไวในหนงสอชอ “The Stages of Economic Growth” (หรอทนกวช�ก�รบ�งท�นถอว�เปน A Non-Communist Manifesto) ซง รอสเท�ว เขยนจ�กประสบก�รณในก�รฟนฟเศรษฐกจยโรปชวงหลงสงคร�มโลกครงท 2

Roy Harrod Evsey Domar

Walt W.Rostow

การพฒนาชนบท : 14

บทท 1 ความรและความเขาใจเกยวกบการพฒนา

ในหนงสอ ขนของคว�มเจรญเตบโตท�งเศรษฐกจ รอสเท�ว เสนอว� กระบวนก�รพฒน� เปนขนตอนตอเนองทนำ�ไปสคว�มสำ�เรจและเปนแบบแผนท�งอดมคต โดยไดแบงสงคมเปนขนตอนต�งๆ 5 ขนตอน (Todaro 1997; Harrison 1993; Isbister 1995) คอ 1. ขนสงคมประเพณหรอสงคมโบราณ (Traditional Society)สงคมนยงคงเปนสงคมเกษตรกรรมแบบดงเดม ทมก�รใชทรพย�กรเพอก�รเกษตรในอตร�สวนสงกว�ก�รผลตในด�นอนๆ นอกจ�กนนประสทธภ�พก�รผลตมขอจำ�กดและผลผลตยงตำ�ม�ก เนองจ�ก คว�มล�หลงของวทย�ศ�สตรและเทคโนโลย โครงสร�งสงคมประเพณถอว�เปนโครงสร�งสงคมทเปนปญห�และเปนอปสรรคตอก�รพฒน�และก�รเปลยนแปลง เนองจ�กสงคมแบบนมลกษณะเปนสงคมดงเดมทเชอในเรองของโชคชะต� และยดมนอยกบค�นยมและคว�มเชอเก�ๆ ทถ�ยทอดกนม�เปนเวล�ย�วน�นครอบครวและช�ตตระกลของคนมบทบ�ทสำ�คญม�กกว�คณวฒและคว�มส�ม�รถทำ�ใหคนในสงคมข�ดคว�มกระตอรอรนทจะแสวงห�คว�มก�วหน�

2. ขนเตรยมการ (Pre – condition for Take-off) ถอว�เปนสงคมหวเลยวหวตอหรอเรยกอกอย�งหนงว� สงคมกำ�ลงเปลยนแปลง(Transitional society) เนองจ�กเปนชวงทสงคมประเพณกำ�ลงอยในชวงของก�รเปลยนผ�นไปสสงคมอตส�หกรรมทมคว�มก�วหน�ท�งเศรษฐกจโดยก�รเปลยนแปลงเรมจ�กคนในสงคมเรมแสวงประโยชนจ�กคว�มเจรญท�งวทย�ศ�สตรเทคโนโลย และคว�มคดใหมๆ ทสนบสนนคว�มก�วหน�ท�งเศรษฐกจ นอกจ�กนนสงต�งๆ ทเกดรวมดวยกคอ ก�รศกษ� ก�รประกอบก�ร และก�รเกดสถ�บนใหมๆ ทมคว�มส�ม�รถในก�รถ�ยเททน ทสำ�คญคอ มก�รลงทนเพมขน โดยเฉพ�ะอย�งยงในด�นก�รคมน�คมขนสง ก�รตดตอสอส�รและก�รพฒน�วตถดบ ผลทตดต�มม�ก

คอ เกดก�รขย�ยตวในเชงพ�ณชยและก�รพฒน�ท�งเศรษฐกจ โดยมก�รค�ข�ยสนค�และก�รจดบรก�รต�งๆ ตลอดจนมก�รจดก�รท�งด�นก�รเมอง ก�รปกครอง ก�รเศรษฐกจ และสงคม ขย�ยขอบเขตไปถงระดบช�ตและระหว�งประเทศ ลกษณะทสำ�คญอกประก�ร คอ สงคมขนนเปนสงคมทใหคว�มสำ�คญกบคณวฒ คว�มร คว�มส�ม�รถและคว�มชำ�น�ญในก�รทำ�ง�นเฉพ�ะด�น และทสำ�คญทสด กคอ เปนสงคมทเปลยนไปสคว�มมเหตผลม�กขน ซงสงผลตอคว�มส�ม�รถในก�รผลตและกอใหเกดคว�มเจรญก�วหน�ของสงคม แตกระนนกต�ม แมว�มก�รพฒน�และก�รเตบโตของโรงง�นอตส�หกรรมและเศรษฐกจมคว�มก�วหน�ในบ�งพนท แตในหล�ยๆ พนท โครงสร�งสงคมประเพณและก�รผลตแบบดงเดมยงคงดำ�รงอย ทำ�ใหเกดสภ�พก�รณทเรยกว� “สงคมสองด�น” (Dual society) นอกจ�กนน อตร�ก�รเกดของประช�ชนทม�กเกนไป ยงถอว�เปนปญห�ของคว�มเจรญก�วหน�อกดวย

3. ขนทะยานขน (Take - off) เปนชวงของก�รเอ�ชนะก�รตอต�นขดขว�งและอปสรรคทเกดจ�กลกษณะของสงคมประเพณหรอสงคมโบร�ณ ทถอว�เปนปญห�หนงของคว�มเจรญเตบโต เนองจ�กมก�รยอมรบเอ�เทคโนโลยสมยใหมม�ใชอย�งกว�งขว�งก�รลงทนและอตส�หกรรมใหมไดขย�ยตวอย�งรวดเรวและแผขย�ยไปอย�งทวถงในสงคม ในขณะเดยวกน ยงเกดพลงท�งก�รเมองต�งๆ ทเออตอคว�มก�วหน� และส�ม�รถทำ�ใหเศรษฐกจมคว�มเจรญเตบโตและมคว�มทนสมยม�กขน ในขนน อตร�ก�รลงทนและก�รออมทรพยเพมขนจ�กรอยละ 5 - 10 ของร�ยไดแหงช�ตหรอม�กกว� สงผลใหก�รผลตในภ�คอตส�หกรรมขย�ยตว และผลประโยชนทไดจ�กก�รผลตสวนใหญจะนำ�ม�ใชในก�รขย�ยก�รลงทนตอไปอก นอกจ�กนนอตส�หกรรมใหมๆ ทเกดเพมขนยงชวยใหคนมง�นทำ�และมร�ยไดสงขน ในขณะเดยวกน คว�มตองก�รสนค�และบรก�รต�งๆ กเพมขนดวย สงผลใหผประกอบก�รตองมก�รปรบปรงวธก�รผลตใหทนสมย และมก�รใชทรพย�กรใหเปนประโยชนสงสดเพอก�รผลต สำ�หรบในด�นก�รเกษตรกเปลยนไปเปนเกษตรเชงพ�ณชยม�กขน

4. ขนการขยายตวหรอการขบเคลอนไปสความเตบโตเตมท(Drive to Maturity) เปนขนทเนนก�รลงทนขน�นใหญ โดยมก�รใชทนประม�ณรอยละ 10 - 20 ของร�ยไดประช�ช�ตเพอก�รลงทนโดยเฉพ�ะอย�งยง ก�รลงทนท�งอตส�หกรรมใหมทมก�รใชเทคโนโลยขนสงและมคว�มซบซอนในก�รปรบปรงเปลยนแปลงเทคนคก�รผลตใหก�วหน� สงผลใหอตร�ก�รเพมของผลผลตสงกว�อตร�ก�รเพมของประช�กร ทำ�ใหประเทศส�ม�รถทำ�ก�รผลตเพอก�รสงออกประกอบกบมก�รผลตสนค�เพอทดแทนก�รนำ�เข�จ�กต�งประเทศ ทำ�ใหประเทศมคว�มส�ม�รถในก�รแขงขนท�งเศรษฐกจระหว�งประเทศ นอกจ�กนน กระบวนก�รท�งอตส�หกรรม และเทคโนโลยมก�รเปลยนแปลงจ�กก�รทำ�อตส�หกรรมหนก

หนงสอ “The Stages of Economic Growth” ของ WaltW.Rostow หนาปกฉบบพมพครงท 3

การพฒนาชนบท : 15

(Heavy industry) อ�ทเชน ถ�นหนเหลก ฯลฯ ไปสก�รผลตทไมไดตอบสนองคว�มตองก�รทเปนคว�มจำ�เปนท�งเศรษฐกจ แตเปนก�รผลตเพอเพมท�งเลอกใหแกผบรโภคในสงคมม�กกว� ประเดนทสำ�คญคอ สงคมยงมก�รปรบปรงค�นยมหรอสถ�บนต�งๆ ใหเหม�ะสมกบสภ�วก�รณทเปลยนแปลงไป โดยสงเสรมใหมลกษณะทสนบสนนคว�มเจรญเตบโตหรออย�งนอยกไมใหเปนปญห�และอปสรรคตอคว�มเจรญ 5. ขนอดมโภคหรอขนของการบรโภคขนาดใหญ (The Age of High Mass-consumption) ขนนเนนก�รผลตเพอก�รบรโภคของมวลชน โดยมก�รเปลยนแปลงท�งเศรษฐกจทเนนคว�มเจรญเตบโตไปสก�รผลตสนค�เพอก�รบรโภคและก�รบรก�รต�งๆ ในสงคมขนน ประช�ชนไดรบก�รตอบสนองคว�มตองก�รหรอคว�มจำ�เปนพนฐ�นอย�งเตมทแลว ดงนนจดเนนจงอยทก�รจดก�รท�งด�นสวสดก�รท�งสงคม (Social welfare) และก�รสร�งคว�มมนคงปลอดภย (Security) ท�งสงคม โดยห�แนวท�งว�ทำ�อย�งไรจงจะทำ�ใหมเครองอปโภคบรโภคและก�รบรก�รทชวยอำ�นวยคว�มสะดวกสบ�ยเพมม�กขน เพอสร�งคว�มพงพอใจและคว�มสขใหกบประช�ชนโดยถวนทว ในขณะเดยวกนคว�มเจรญก�วหน�ท�งเทคโนโลยและก�รเพมผลผลตท�งอตส�หกรรมยงคงมอยอย�งตอเนอง พรอมกบมก�รสร�งคว�มมนคงของช�ต และขย�ยอทธพลออกไปนอกอ�ณ�เขต สงผลใหมก�รใชทรพย�กรไปในท�งทห�รและนโยบ�ยต�งประเทศม�กขน อนเปนก�รสร�งชอเสยงของประเทศใหเปนทเชอถอในระดบน�น�ช�ต

ยทธศาสตรการพฒนาของทฤษฎภาวะทนสมย ขนทะย�นขน (Take - off) ถอเปนขนตอนทสำ�คญและจำ�เปนทสดสำ�หรบประเทศกำ�ลงพฒน� เพร�ะถอว�จะเปนพนฐ�นสำ�คญ ทจะนำ�ไปสก�รพฒน�ทเจรญก�วหน�ตอไป เนองจ�กในขนทะย�นขนน อตร�ก�รลงทนทเพมขนจะนำ�ไปสก�รขย�ยก�รผลตและคว�มตองก�รแรงง�นเพมขน ทำ�ใหร�ยไดสวนบคคลเพมสงขนสงผลตอก�รเพมขนของอปสงคตอสนค� ซงจะกอใหเกดก�รขย�ยตวของเศรษฐกจ อนจะนำ�ไปสก�รออมและก�รลงทนเพมม�กขน และเนองจ�กมก�รลงทนเพมขน ก�รปรบปรงประสทธภ�พก�รผลตกจะสงขน สงผลใหเศรษฐกจเจรญก�วหน�และขย�ยตวจนส�ม�รถผ�นเข�สขนก�รขบเคลอนไปสคว�มเตบโตเตมท และก�วสขนก�รบรโภคของมวลชนไดในทสด สำ�หรบเงอนไขสำ�คญททำ�ใหแตละประเทศส�ม�รถก�วทะย�นขนไปสคว�มเจรญก�วหน�ได คอ

1. อตร�ก�รลงทนจะตองเพมสงขนประม�ณรอยละ 5 - 10ของร�ยไดประช�ช�ต 2. มอตส�หกรรมใหมๆ เปนส�ข�นำ� (Leading sector) ในก�รพฒน�ประเทศ 3. มก�รพฒน�สถ�บนท�งสงคม และก�รเมอง

อย�งไรกต�ม ก�รดำ�เนนก�รต�มเง อนไขท ง 3 ขอน มกเกดขนไดย�กในประเทศทกำ�ลงพฒน�ทงหล�ย เนองจ�กในขนตอนของก�รทะย�นขน จำ�เปนตองอ�ศยทนและก�รสะสมทนเปนปจจยทสำ�คญสำ�หรบก�รพฒน�เศรษฐกจ ก�รทจะบรรลเงอนไขทงส�มประก�รดงกล�วประเทศกำ�ลงพฒน�จะตองมยทธศ�สตรในก�รพฒน�สำ�คญ อ�ทเชน ยทธศ�สตรก�รนำ�เข�ปจจยจ�กภ�ยนอก และยทธศ�สตรก�รเจรญเตบโตแบบไมสมดล

1. ยทธศาสตรการนำาเขาปจจยจากภายนอก ปญห�เรอง “ทน” เปนประเดนทสำ�คญยงในประเทศกำ�ลงพฒน� เพร�ะทนถอเปนปจจยทห�ย�ก (Scare resource) สำ�หรบประเทศดอยพฒน� เนองจ�กลกษณะพนฐ�นทวๆไปของประเทศกำ�ลงพฒน�มกจะเปนอปสรรคตอก�รระดมทนและก�รสะสมทน อ�ทเชน เปนประเทศเกษตรกรรมทเนนก�รผลตสนค�ขนปฐมเปนหลก มประช�กรม�กและมอตร�ก�รเพมของประช�กรสง ทรพย�กรธรรมชตยงไมไดนำ�ม�ใชใหเกดประโยชนอย�งเตมทมก�รออมทรพยตำ�ข�ดแคลนทนทงทนท�งก�ยภ�พ ทนทเปนตวเงน และทนมนษยทมคณภ�พ สงผลใหประสทธภ�พในก�รผลตตำ� ลกษณะเชนนทำ�ใหประเทศกำ�ลงพฒน�ตกอยในวฏจกรของคว�มย�กจน (แผนภ�พท 1.3)

ก�รแกปญห�คว�มย�กจนในประเทศดอยพฒน�หรอประเทศกำ�ลงพฒน�กระทำ�ไดโดย ก�รระดมทนเข�ไปในระบบเศรษฐกจเพอเพมอตร�ก�รออม โดยมงหวงว�จะสงผลใหเกดก�รลงทนทเพมขน และหนท�งทเปนไปไดกคอ ก�รนำ�เข�ปจจยภ�ยนอก (External input) เชนก�รระดมทนจ�กต�งประเทศ ไมว�จะ

แผนภาพท 1.3วฎจกรของความยากจน (Vicious circle of poverty)

ทมา: นเรศน วงศสวรรณ และ ดษฐรตน อมรวทวส (2542: 5)

การพฒนาชนบท : 16

บทท 1 ความรและความเขาใจเกยวกบการพฒนา

เปนก�รกจ�กธน�ค�รโลก (World Bank) กเงนจ�กต�งประเทศหรอก�รลงทนแบบใหเปล�ของโครงก�รพฒน�ต�งๆ ตลอดจนก�รลงทนในภ�คเอกชนของบรรษทข�มช�ตต�งๆ เปนตน ดงนน Rosenstein – Rodam (นเรศน วงศสวรรณ และ ดษฐรตน อมรวทวส 254: 5) จงเสนอแนวคดก�รลงทนขน�ดใหญ (Big push) โดยจำ�เปนตองอ�ศยทนจ�กภ�ยนอกเข�ไปสระบบเศรษฐกจ เพอใหขนตอนก�รทะย�ยขนของรอสเท�ว ประสบผลสำ�เรจได (แผนภ�พท 1.4)

แผนภาพท 1.4ขนตอนการพฒนา 5 ขนตอนของรอสเทาว

ทมา: นเรศน วงศสวรรณ และ ดษฐรตน อมรวทวส (2542: 5)

กล�วไดว�ทฤษฎคว�มทนสมย หรอ “Modernization Theory” เหนว� คว�มเจรญหรอก�รพฒน�ส�ม�รทจะแผขย�ยจ�กสงคมหรอประเทศทเจรญกว� ไปยงสงคมหรอประเทศทล�หลง ซงต�มหลกคดของทฤษฎนเชอว� ห�กประเทศในโลกทส�มตองก�รใหสงคมของตนมคว�มเจรญก�วหน� จำ�เปนตองนำ�เข�ปจจยภ�ยนอกทเปนคว�มเจรญหรอเปนสงททนสมยจ�กประเทศทพฒน�แลวสประเทศกำ�ลงพฒน� โดยประเทศทเจรญกว�จะเปนผใหคว�มชวยเหลอด�นต�งๆ เชน คว�มคว�มชวยเหลอท�งด�นเทคโนโลย วช�ก�ร และท�งเศรษฐกจ เปนตน เพอใหประเทศทล�หลงส�ม�รถเปลยนแปลงสภ�วะท�งเศรษฐกจสงคม ก�รเมอง หรอก�รบรห�รใหมลกษณะเหมอนกบประเทศทพฒน�แลว และประเทศกำ�ลงพฒน�เองจะมกลไกในก�รปรบตวหรอมขบวนก�ร

ปรบเปลยนและผสมผส�นกลมกลน เพอปรบสภ�วะสงคมใหมรปแบบต�มสงทนำ�เข� สงผลใหเกดก�รเปลยนแปลงจ�กสงคมล�สมยใหเปนสงคมทนสมย โดยก�รเปลยนแปลงนนจะเนนทก�รสร�งสถ�บนต�งๆ (Institution - buildings) ใหเปนแหลงสนบสนนก�รสร�งคว�มทนสมยต�มแนวคดและกลไกก�รพฒน�

อย�งไรกต�มมนกวช�ก�รสวนหนง ไมเหนดวยกนกบก�รเลยนแบบประเทศทเจรญแลว และไมเหนดวยกบก�รรบคว�มชวยเหลอจ�กต�งประเทศ เนองจ�กเลงเหนถงผลเสยและขอจำ�กดหล�ยประก�ร อ�ทเชน So (1990) เหนว� ก�รเปลยนไปสคว�มทนสมยเปนกระบวนก�รเปลยนรป (Transformative pro-cess) ของสงคม โดยทเสนท�งเดนไปสสงคมทนสมยนน จะตองมก�รรบเอ�แบบแผนของสถ�บนและวถก�รดำ�รงชวตของประเทศทนสมย ม�เปลยนแปลงสถ�บนและก�รดำ�รงชวตของประเทศทล�งหลง โดยเฉพ�ะอย�งยง ตองมก�รเปลยนแปลงโครงสร�ง คณค�และค�นยมแบบเดมม�ใชโครงสร�งและค�นยมของสงคมทนสมย นอกจ�นน คว�มชวยเหลอจ�กประเทศทพฒน�แลวโดยสวนใหญมกตงอยบนเงอนไขทเอ�รดเอ�เปรยบ เชน ตองใชเงนกยมซอสนค�และเทคโนโลยจ�กประเทศผใหกในร�ค�สง ตองจ�งผเชยวช�ญจ�กประเทศผใหก และตองปฏบตต�มเงอนไขของก�รค�ระหว�งประเทศ เปนตน ม�กไปกว�นน ก�รพฒน�ต�มอย�งประเทศทพฒน�แลว มกจะเปนก�รเปลยนแปลงแตรปแบบภ�ยนอกอย�งผวเผนและไมยงยน เนองจ�กประเทศกำ�ลงพฒน�ทไดรบก�รชวยเหลอจ�กประเทศอตส�หกรรมตะวนตกไมส�ม�รถสร�งคว�มเจรญและพฒน�ประเทศดวยตนเองได

2. ยทธศาสตรการเจรญเตบโตแบบไมสมดล ยทธศ�สตรทสำ�คญของประเทศกำ�ลงพฒน�อนจะนำ�พ�ประเทศไปสคว�มเจรญก�วหน�และคว�มทนสมยอกประเดนหนงนนถกนำ�เสนอโดย เฮรซแมน (Hirschman) ภ�ยใตกรอบคว�มคดทเรยกว� ก�รเจรญเตบโตแบบไมสมดล (Unbalance growth) ทเสนอว�ภ�ยใตขอจำ�กดเรองเงนทน ประเทศกำ�ลงพฒน�ควรมก�รทมทรพย�กรไปในภ�คอตส�หกรรมหรอภ�คเศรษฐกจนำ� (Leader economic sector) ทจะสงผลใหเกดก�รพฒน�ม�กทสด เนองจ�กภ�คอตส�หกรรมทมก�รผลตต�มแบบแผนของระบบทนนยมจะเปนตวแพรกระจ�ยผลประโยชน (Trickle - down) ใหแกภ�คเศรษฐกจอนๆ รวมถงภ�คเกษตรกรรมเปนก�รผลตทล�หลง ซงกระบวนก�รดงกล�วจะกอใหเกดก�รพฒน�ประเทศไดในทสด นอกจ�กคว�มไมสมดลระหว�งกจกรรมก�รผลตแลวเฮรซแมน ยงชใหเหนถงคว�มไมสมดลระหว�งพนทดวย กล�วคอ เมออตส�หกรรมไปตงดำ�เนนก�รอยในพนทใดแลว จะกอใหเกดคว�มประหยดภ�ยนอกขน เนองจ�กมกจกรรมต�งๆ ทเกยวของม�ตงดำ�เนนก�รอยในบรเวณใกลเคยง ซงจะมผลทำ�ให

การพฒนาชนบท : 17

ทฤษฎพงพ�(Dependency Theory) แนวคว�มคดของทฤษฎพงพ� ไดรบก�รพฒน�จ�กก�รมองปร�กฏก�รณและประสบก�รณก�รพฒน�ในประเทศแถบล�ตนอเมรก� ในปล�ยทศวรรษ 1960 โดยเปนก�รศกษ�เกยวกบสภ�พก�รพงพ�ท�งเศรษฐกจ สงคม ก�รเมอง รวมถงวฒนธรรมของประเทศเหล�นนตอประเทศตะวนตก แนวคดหลกของนกวช�ก�รสำ�นกนกคอ ก�รกล�วห�ประเทศทพฒน�แลวว�แสวงห�ประโยชน และทำ�ใหเกดภ�วะของก�รพงพ�และก�รดอยพฒน�ในประเทศโลกทส�ม

Todaro (1997: 685) ไดใหคว�มหม�ยของ ก�รพงพ� (De-pendence) ว�เปน “สถ�นก�รณทประเทศกำ�ลงพฒน� หรอ Less Developed Countries (LCDs) ตกอยภ�ยใตเงอนไขของนโยบ�ยท�งเศรษฐกจทงในและระหว�งประเทศของประเทศทพฒน�แลว ในก�รนำ�ไปสก�รขย�ยตวและก�รเจรญเตบโตท�งเศรษฐกจของประเทศกำ�ลงพฒน� นอกจ�กนนยงหม�ยรวมถงก�รทประเทศกำ�ลงพฒน�ยอมรบเอ�ระบบก�รศกษ� เทคโนโลย เศรษฐกจ และระบบก�รเมอง ทศนคต รปแบบก�รบรโภค ฯลฯ ของประเทศทพฒน�ลวนม�เปนของตน” ซงนกทฤษฎพงพ�ทงหล�ยไดพย�ย�มอธบ�ยถงส�เหตของก�รพงพ� คว�มล�หลง (Backward) และคว�มดอยพฒน� (Un-derdevelopment) ของประเทศกำ�ลงพฒน�ว�เกดจ�กส�เหตใด ซงสวนใหญจะมคว�มเหนตรงกนว� ภ�วะคว�มดอยพฒน�และคว�มล�หลงของประเทศในโลกทส�มนน อนทจรงแลวเกดจ�กคว�มสมพนธทไมเท�เทยมกนระหว�งประเทศกำ�ลงพฒน�กบประเทศทพฒน�แลวหรอประเทศทนนยมทคว�มเขมแขงท�งเศรษฐกจและก�รเมอง ซงลกษณะคว�มสมพนธดงกล�ว เปนคว�มสมพนธเชงครอบงำ�-พงพ� (Dominant-dependent) ททำ�ใหเศรษฐกจของประเทศพฒน�ทอยในฐ�นะประเทศครอบงำ�ขย�ยตวขนอย�งตอเนอง ในขณะทเศรษฐกจของประเทศพงพ�ไมส�ม�รถขย�ยตวได หรอห�กขย�ยตวขนไดกเปนเพยงก�รสะทอนภ�พของก�รขย�ยตวของเศรษฐกจของประเทศครอบงำ�เท�นน ลกษณะดงกล�ว ทำ�ใหประเทศในโลกทส�มไมอ�จยนอยบนข�ของตนเองได และตองตกอยใตอทธพลและตองพงพ�ประเทศครอบงำ�ตอไป

บรเวณดงกล�วกล�ยเปนจดศนยกล�งของคว�มเจรญเตบโต(Growing-point) และเมอพนทใดพนทหนงเกดคว�มเจรญเตบโตขนกจะสงผลในท�งก�รแพรกระจ�ย (Tricking - down effects) ไปสบรเวณโดยรอบ ทำ�ใหพนทโดยรอบหรอภ�คต�งๆ มคว�มเจรญเตบโตต�มไปดวย (นเรศน วงศสวรรณ และดษฐรตน อมรวทวส 2542)

จะเหนไดว�ก�รพฒน�แบบไมสมดลน ใหคว�มสำ�คญกบก�รเจรญเตบโตท�งเศรษฐกจในภ�คอตส�หกรรมและเนนก�รเตบโตของเมอง โดยค�ดหวงว�คว�มเจรญจะขย�ยตวไปสพนทใกลเคยงกอน แลวจงคอยๆ ขย�ยตวกว�งม�กขนจนครอบคลมทงประเทศ ดงนน แนวท�งก�รพฒน�จงใหคว�มสำ�คญกบคว�มเจรญเตบโต “to get the growth job done” (Todaro 1997: 725) ม�กกว�ก�รมงแกไขปญห�คว�มย�กจน ก�รว�งง�น ก�ร กระจ�ยร�ยได และก�รพฒน�พนทชนบทและเกษตรกรรม ทำ�ใหชนบทเปนเขตทถกละเลยแบะล�หลง ข�ดก�รสนใจและพฒน�เนองจ�กยงถอว�เปนเรองทมคว�มสำ�คญรองลงม� เพร�ะเชอกนว� ห�กเขตเมองและภ�คผลตอตส�หกรรมเจรญแลว ก�รพฒน�ชนบทและก�รเกษตรกจะขย�ยตวต�ม แตจ�กสภ�พคว�มเปนจรงทปร�กฏพบว� แมว�เขตอตส�หกรรมและเขตเมองจะเตบโตม�กขนเปนลำ�ดบ คว�มเจรญกยงคงจำ�กดอยแตในพนทดงกล�วไมกระจ�ยไปสพนทอนๆ ทำ�ใหประเทศกำ�ลงพฒน�โดยสวนใหญเผชญกบลกษณะของเมองหวโตตวลบ กล�วคอ ในขณะทเมองยงคงเตบโตอย�งไมหยดยง เขตพนทอนๆ โดยเฉพ�ะอย�งยงสงคมชนบทยงคงล�หลงดงเชนเดม

กล�วโดยสรปคอ แนวคดหรอทฤษฎก�รเจรญเตบโตท�งเศรษฐกจ หรอทฤษฎภ�วะทนสมย ถอเปนแนวคดทเรยกว�เปนกระแสหลก อนมอทธพลม�จ�กโลกตะวนตกทตองก�รจะพฒน�ประเทศดอยพฒน�และประเทศทกำ�ลงพฒน�ต�งๆ ใหมคว�มทนสมย โดยยดประเทศตะวนตกเปนแมแบบ ซงจะสงผลใหประเทศต�งๆ เหล�นมก�รพฒน�ประเทศใหก�วหน�ขนต�มแบบประเทศทพฒน�แลว และแมว�ก�รพฒน�ต�มแนวคดนจะประสบคว�มสำ�เรจอยพอสมควรแตกไมไดหม�ยคว�มว�จะสำ�เรจไดต�มเป�หม�ยทกประก�ร สงทต�มม�กคอ ผลกระทบของก�รดำ�เนนก�รพฒน�ต�มอย�งประเทศตะวนตก และก�รปรบกระบวนก�รในก�รพฒน�ไปในแนวท�งทจะเกอกลตอก�รสร�งสภ�วะหลดพนจ�กคว�มดอยพฒน�ไดในทสด

การพฒนาชนบท : 18

บทท 1 ความรและความเขาใจเกยวกบการพฒนา

สาระสำาคญของทฤษฎพงพา เนองจ�กทฤษฎพงพ�มจดกำ�เนดม�จ�กนกคดในโลกทส�มโดยเฉพ�ะอย�งยงจ�กนกคดช�วละตนอเมรกน ทมองเหนถงคว�มลมเหลวของโครงก�รพฒน�ของสหประช�ช�ตทเรยกว� The U.N. Econocic Commission for Latin America (ECLA) และคว�มลมเหลวของแนวท�งก�รพฒน�ต�มแบบทฤษฎคว�มทนสมยในประเทศแถบละตอเมรก� โดยเหนว�ก�รพฒน�ในลกษณะดงกล�วเปนตนเหตของภ�วก�รณดอยพฒน�ในโลก

ทส�ม ทฤษฎนจงถอไดว�เปนแนวคดทท�ยท�ยกระบวนก�รพฒน�ของทฤษฎภ�วะทนสมยและเปนก�รมองภ�พของก�รพฒน�จ�กมมมองของประเทศโลกทส�ม ประเดนสำ�คญของทฤษฎน เนนก�รศกษ�วเคร�ะหปญห�ของก�รพฒน�และคว�มดอยพฒน�ทเกดขนในโลกทส�ม โดยส�ม�รถสรปส�ระสำ�คญของทฤษฎพงพ�ได (Harrison 1993; So 1990; Todaro 1997; Lewellen 1995) ดงน

การพฒนาชนบท : 19

1. เงอนไขของการพงพา พฒน�ก�รของทฤษฎพงพ�มจดเรมตนม�จ�กก�รทประเทศล�ตนอเมรก�เสยเปรยบท�งเศรษฐกจและก�รค�กบประเทศพฒน�แลวอย�งม�ก ซงลกษณะของก�รแลกเปลยนทไมเท�เทยมกน (Unequal exchange) ดงกล�ว ไมไดเกดเฉพ�ะในประเทศแถบอเมรก�ไดเท�นน แตเกดขนในประเทศกำ�ลง พฒน�อนๆ ดวยเชนเดยวกน ทฤษฎพงพ�จงมงวเคร�ะหเพอใหเกด

คว�มเข�ใจถงภ�วก�รณเสยเปรยบและก�รพงพ� ดงน

1.1 คว�มสมพนธระหว�งก�รพฒน�และคว�มดอยพฒน�เปนเงอนไขสำ�คญประก�รหนงของพฒน�ก�รระบบทนนยมโลกโดยก�รพฒน�ทเกดขนในโลกทหนงและคว�มดอยพฒน�ในโลกทส�มถอเปนกระบวนก�รท�งประวตศ�สตรอนเดยวกน เนองจ�กคว�มสมพนธทเกดขนในระบบทนนยมโลก ทำ�ใหเกดโครงสร�งเศรษฐกจโลกในลกษณะเอออำ�นวยประโยชนใหกบประเทศอตส�หกรรมทนนยมทพฒน�แลว แตกลบเปนก�รจำ�กดโอก�สของคว�มเปนไปไดของก�รพฒน�ในประเทศโลกทส�ม 1.2 ทฤษฎนเชอว�คว�มดอยพฒน� ไมไดเกดขนจ�กส�เหตภ�ยในของประเทศทกำ�ลงพฒน� หรอไมใชเปนเพร�ะประเทศกำ�ลงพฒน�ยงก�วไมถงขนทะย�นขน (Take-off) ต�มแนวคดของรอสเท�ว แตทฤษฎนเหนว�สภ�วะของคว�มดอยพฒน�ของประเทศโลกทส�มเปนเงอนไขทถกสร�งขน และเปนสภ�วก�รณทถกกำ�หนดโดยระบบทนนยมของโลก จ�กก�รทกลมประเทศทพฒน�แลวดดซบทรพย�กรทควรใชในก�รพฒน�ไปจ�กประเทศโลกทส�ม สงผลใหก�รพฒน�หรอคว�มรำ�รวยของโลกทหนงขนอยกบคว�มดอยพฒน�หรอคว�มย�กจนของโลกทส�มในขณะเดยวกน กทำ�ใหประเทศในโลกทส�มเกดสภ�วก�รณไมส�ม�รถพงตนเองได

1.3 คว�มสมพนธระหว�งประเทศทพฒน�แลวกบประเทศทกำ�ลงพฒน�เปนคว�มสมพนธเชงพงพ� ซงสะทอนใหเหนถงคว�มสมพนธทไมเท�เทยมกนท�งก�รพฒน� โดยทประเทศกำ�ลงพฒน�จำ�เปนตองพงพ�ประเทศทนนยมทพฒน�แลวเกอบทกด�น ซงสภ�วะก�รพงพ�นกอใหเกดก�รเสยเปรยบของประเทศกำ�ลงพฒน� ทำ�ใหประเทศกำ�ลงพฒน�ไมมคว�มเปนอสระทงท�งด�นเศรษฐกจ สงคม ก�รเมองและก�รทห�รฯลฯ และนำ�ไปสสภ�วะหนสนลนพนตวจ�กก�รตกอยในบวงหนของบรรษทข�มช�ต รวมถงองคกรคว�มชวยเหลอระหว�งประเทศ สงผลทำ�ใหประเทศทพฒน�แลวส�ม�รถควบคมนโยบ�ยเศรษฐกจและทศท�งก�รพฒน�ของประเทศกำ�ลงพฒน�ได นอกจ�กนนยงเกดก�รพงพ�ท�งด�นก�รศกษ�และวฒนธรรม เชนในเรองของกระบวนก�รถ�ยทอดคว�มร สมยใหม และอดมก�รณท�งก�รพฒน�แบบตะวนตก ซงมอทธพลสำ�คญยงตอก�รกำ�หนดวถชวตและแนวท�งในก�รดำ�เนนก�รพฒน�ของประเทศในโลกทส�ม 1.4 ก�รวเคร�ะหของทฤษฎพงพ�จะแบงกลมคว�มสมพนธท�งเศรษฐกจออกเปนประเทศศนยกล�ง (Core) หรอ เมองแม (Metropolis) อนไดแก ประเทศทพฒน�แลวในโลกทหนง กบประเทศรอบนอก (Periphery) หรอบรว�ร (Satellite) อนไดแก ประเทศกำ�ลงพฒน�ในโลกทส�ม โดยทประเทศศนยกล�งแกนจะดดซบทรพย�กรจ�กประเทศช�ยขอบหรอเมองบรว�ร

การพฒนาชนบท : 20

บทท 1 ความรและความเขาใจเกยวกบการพฒนา

เพอนำ�ไปพฒน�ประเทศศนยกล�ง ในขณะทประเทศในโลกทส�มเกดสภ�วก�รณดอยพฒน�และไมส�ม�รถพงตนเองไดไปทกขณะ (แผนภ�พท 1.5)

1.5 คว�มสมพนธทไมเท�เทยมกนน นอกจ�กนจะเกดขนในระดบคว�มสมพนธระหว�งประเทศ (ระหว�งประเทศทพฒน�แลวกบประเทศทกำ�ลงพฒน�) ยงสงผลใหเกดคว�มสมพนธในลกษณะคล�ยคลงกนในระดบประเทศ คอ ระหว�งเมองกบชนบทภ�ยในประเทศกำ�ลงพฒน�ดวย กอใหเกดสภ�วก�รณทเรยกไดว�เปน สภ�วะอ�ณ�นคมภ�ยใน (Internal colonialism) ทงนเพร�ะผลผลตสวนเกนในชนบทสวนใหญจะถกนำ�ม�ใชพฒน�เศรษฐกจและอตส�หกรรมในเขตเมอง ดงนนผลของก�รพฒน�จงถกดดซบจ�กชนบทสเมอง และจ�กเมองในประเทศกำ�ลงพฒน�สต�งประเทศ อนเกดจ�กคว�มสมพนธทไมเท�เทยมระหว�งเมองกบชนบทดงกล�ว

แผนภาพท 1.5ความสมพนธทางเศรษฐกจของทฤษฎพงพา

2. การพฒนาความดอยพฒนา ทฤษฎพงพ�ไดเสนอประเดนสำ�คญทเปนส�เหตของคว�มดอยพฒน� และสรปลกษณะของ “ก�รพฒน�คว�มดอยพฒน�”(Development of underdevelopment) ดงตอไปน 2.1 ทฤษฎพงพ�เชอว� กระบวนก�รพฒน�คว�มดอยพฒน�ในประเทศแถบละตนอเมรก�และในประเทศโลกทส�ม

อนๆ เกดขนจ�กคว�มสมพนธทไมเท�เทยมกนระหว�งประเทศศนยกล�งกบประเทศบรว�ร (Metropolis - satellite) ซงเกดขนตงแตยคล�อ�ณ�นคมของยโรปเรอยม�จนถงปจจบน นนคอแมว�ประเทศแมจะชวยพฒน�ประเทศใตอ�ณต แตในขณะเดยวกนกระบวนก�รของคว�มดอยพฒน�ไดพฒน�ขน เนองจ�กประเทศแมไดพฒน�ประเทศบรว�รในโลกทส�มใหกล�ยเปนแหลงตล�ดและวตถดบ และมก�รกอบโกยทรพย�กรจ�กประเทศเหล�นน เพอนำ�กลบไปใชประโยชนในประเทศแม สงผลใหประเทศอ�ณ�นคมในโลกทส�มยงตองพงพ�ประเทศแมตอไป

2.2 ภ�วก�รณพงพ�ทเกดขน สงผลใหก�รพฒน�ดวยตวเองของประเทศโลกทส�มเปนไปไดย�ก เพร�ะในขณะททรพย�กรทจำ�เปนในก�รผลตถกนำ�ออกไปจ�กประเทศดอยพฒน�ในท�งกลบกนประเทศดอยพฒน�ตองพงพ�ทน เทคโนโลย ผเชยวช�ญ ฯลฯ จ�กประเทศแมหรอประเทศโลกทหนงม�กขนนอกจ�กนน ประเทศบรว�รซงยงมขอจำ�กดท�งด�นคว�มรและคว�มส�ม�รถท�งเทคโนโลย ทำ�ใหประสทธภ�พก�รผลตตำ� และเนนก�รสงวตถดบและผลตสนค�อตส�หกรรมขน�ดเบ�เปนสนค�ออกเท�นน จงเปนส�เหตใหไมส�ม�รถแขงจนท�งก�รค�และตอสกบก�รผกข�ดของต�งช�ตในตล�ดโลกทนนยมได

2.3 คว�มสมพนธระหว�งประเทศพฒน�แลวกบประเทศทดอยพฒน� แมว�จะอยในลกษณะของคว�มเปนอนหนงอนเดยวกน แตอย�งไรกต�ม คว�มสมพนธดงกล�วอยในลกษณะของก�รพงพ�และเปนคว�มสมพนธไมเท�เทยมกน ซงรปแบบและกลไกก�รพงพ�ส�ม�รถสรปไดดงนคอ 2.3.1 ก�รพงพ�ท�งเศรษฐกจโดยตรง เนองจ�กประเทศดอยพฒน�ข�ดเงนลงทน จงจำ�เปนตองเปดประเทศใหประเทศทพฒน�แลวเข�ม�ลงทนในด�นต�งๆ รวมถงก�รผลตทสำ�คญๆ ของประเทศ เชน อตส�หกรรมเหมองแรและนำ�มน ซงมกตกอยในมอของบรรษทข�มช�ต นอกจ�กนน ประเทศดอยพฒน�ยงตองมก�รพงพ�เงนทนจ�กต�งประเทศ เพอนำ�ม�ลงทนพฒน�โครงสร�งพนฐ�น (Infrastructure) เพอรองรบกบก�รขย�ยตวในภ�คอตส�หกรรม ซงก�รพงพ�ท�งด�นก�รเงนดงกล�วอ�จอยในรปของก�รใหเปล�หรอก�รใหกยมเงนภ�ยใตเงอนไขน�นบประก�ร เชน ยอมใหมก�รตงบรรษทเงนทนต�งๆ ใหประเทศดอยพฒน� เปนตน นอกจ�กนนยงทำ�ใหประเทศดอยพฒน�ตกอยในบวงหน (Dept trap) หรอมภ�วะหนสนทรนแรงจนย�กทจะหลดพนได 2.3.2 ก�รพงพ�ท�งก�รค� เนองจ�กโครงสร�งท�งก�รค�มก�รกระจ�ยตวนอย เพร�ะก�รตดตอกบประเทศแมทำ�ใหประเทศดอยพฒน�มคค�ทส�ม�รถค�ข�ยดวยไดนอยลง หรอตองซอสนค�บ�งชนดจ�กประเทศแมเท�นน

การพฒนาชนบท : 21

2.3.3 ก�รพงพ�ท�งเทคโนโลย เนองจ�กเทคโนโลยถอเปนปจจยสำ�คญทจะนำ�พ�ประเทศไปสคว�มทนสมย แตสงทตดต�มม�กคอ ก�รเสยค�ใชจ�ยเพอซอเทคโนโลยทมร�ค�สงนอกจ�กนนยงมค�ใชจ�ยอนๆ อ�ทเชน ก�รเสยค�สทธบตรลขสทธ และค�ธรรมเนยมต�งๆ

จ�กลกษณะของคว�มสมพนธแบบพงพ�ทเกดขน ทำ�ใหประเทศในโลกทส�มไมอ�จจะพฒน�ดวยตนเองได นอกจ�กนน ยงประเทศในโลกทส�มดำ�เนนก�รพฒน�ต�มอย�งประเทศโลกทหนงม�กเท�ใด กดเหมอนว�จะเปนก�รพฒน�คว�มดอยพฒน�ในประเทศโลกทส�มม�กเท�นน

นกคดทฤษฎพงพา ทฤษฎก�รพงพ�สวนใหญเปนก�รศกษ�ต�มแนวม�รกซสม(Marxism) และทฤษฎคว�มขดแยง นกทฤษฎคนสำ�คญของทฤษฎก�รพงพ� ไดแก องเดร กนเดอร แฟรงค

องเดร กนเดอร แฟรงค (Andre G. Frank) แฟรงค เสนอแนวคว�มคดของเข�เมอป ค.ศ.1969 ว� คว�มสมพนธระหว�งศนยกล�งทมคว�มเจรญท�งเศรษฐกจกบประเทศล�หลงรอบนอก เปนผลสะทอนม�จ�กก�รแผนขย�ยของลทธก�รค� (Commercialism) และทนนยม (Capitalism) ม�ตงแตศตวรรษท 16 (An external explanation for the Third World) จ�กก�รผ�นประสบก�รณก�รเปนเมองขนและก�รถกครอบงำ�ของลทธอ�ณ�นคม (Colonialism) ของประเทศโลกทส�ม โดยทชองว�งของก�รพฒน�ระหว�งประเทศพฒน�แลวกบประเทศกำ�ลงพฒน�นนเกดจ�กก�รเอ�รดเอ�เปรยบและก�รแสวงประโยชนของประเทศทพฒน�แลว กอใหเกดปญห�ก�รแลกเปลยนทไมเสมอภ�คเท�เทยมกน มก�รดดซบทรพย�กรทมคณค�จ�กประเทศขอบนอกไปยงประเทศศนยกล�ง ทำ�ใหก�รพฒน�ในประเทศโลกทส�มไมอ�จเกดขนได โดยแฟรงคไดอธบ�ยถงลกษณะของก�รพงพ�และเงอนไขของคว�มดอยพฒน� (So 1990) ดงน

1. ก�รพฒน�เศรษฐกจของแตละประเทศ ไมจำ�เปนตองเกดขนอย�งเปนขนตอนตอเนองเชนททฤษฎทนสมยเสมอ นอกจ�กนน เสนท�งก�รพฒน�ประเทศอ�จมคว�มแตกต�งกนโดยเฉพ�ะอย�งยงระหว�งประเทศโลกทหนงและประเทศโลกทส�ม โดยแฟรงค เหนว�ประเทศในโลกทส�มผ�นประสบก�รณ ซงประเทศตะวนตกหรอประเทศโลกทหนงไมเคยผ�นม�กอนโดยเฉพ�ะอย�งยงประสบก�รณของก�รล�อ�ณ�นคมทเปนอปสรรคตอก�รพฒน�ประเทศ ในท�งกลบกนประเทศพฒน�แลวในโลกทหนงกไมเคยผ�นสภ�วก�รณคว�มดอยพฒน�ม�กอน แมว�จะไมเคยเปนประเทศทไมพฒน�ม�กอนกต�ม สงเหล�น เปนส�เหตสำ�คญททำ�ใหประเทศโลกทส�มไมอ�จก�วต�มทนประเทศทพฒน�แลวได 2. คว�มดอยพฒน�เปนผลท�งประวตศ�สตรอนย�วน�น ของคว�มสมพนธระหว�งประเทศภ�ยใตโครงสร�งก�รขย�ยตวของระบบทนนยมโลก ม�กกว�เปนก�รสะทอนถงโครงสร�งอนล�หลงของประเทศดอยพฒน� คว�มสมพนธดงกล�วจะอยในลกษณะของประเทศศนยกล�งและประเทศบรว�ร ต�มตวแบบ “Metropolis-satellite model” ซงไดเปดโอก�สใหประเทศศนยกล�งมก�รแสวงประโยชนจ�กทรพย�กรและแรงง�นของประเทศบรว�รผ�นระบบท�งก�รค�แบบผกข�ด และก�รทำ�ใหประเทศบรว�รกล�ยเปนแหลงปอนวตถดบดวยวธก�รต�งๆ อ�ทเชน ก�รสงเสรมใหปลกพชเชงเดยว (Mono-crop) เพอปอนประเทศแกน สงผลใหเกดก�รทำ�ล�ยระบบเศรษฐกจและสงคมทเลยงตวเองได (Self-subsistence) ของประเทศดอยพฒน� และเปลยนประเทศดอยพฒน�ใหเปนแหลงก�รสะสมทน และก�รพฒน�ของประเทศศนยกล�ง 3. สมมตฐ�นเบองตนของทฤษฎก�รพงพ�ต�มแนวคดของแฟรงค เสนอว�ลกษณะของสงคมดอยพฒน�ในประเทศโลกทส�ม เกดขนจ�กก�รทประเทศโลกทส�มเคยมคว�มสมพนธอย�งใกลชดกบเมองหลกหรอประเทศศนยกล�งม�กอน ดงนน เงอนไขสำ�คญทจะทำ�ใหประเทศบรว�รประสบคว�มสำ�เรจในก�รพฒน�เศรษฐกจและอตส�หกรรม คอ ประเทศบรว�รตองมคว�มผกพนหรอตดตอเชอมโยงกบประเทศศนยกล�งใหนอยทสด เนองจ�กก�รตดตอกบประเทศโลกทหนงทำ�ใหเกดภ�วะของ “ก�รพฒน�คว�มดอยพฒน�” ในประเทศโลกทส�ม

กล�วไดว�แนวคว�มคดของทฤษฎพงพ�จะมงเสนอถงปญห�อปสรรค และภ�วก�รณดอยพฒน�ของประเทศโลกทส�มทจะพฒน�ไปสก�รเปนประเทศพฒน�แบบทนนยม โดยสวนใหญแลวนกคดทฤษฎก�รพงพ�ทงหล�ยมคว�มเหนว� คว�มดอยพฒน�นนเกดขนจ�กก�รทประเทศโลกทส�มถกดงเข�รวมในระบบทนนยมระหว�งประเทศในฐ�นะเปนประเทศบรว�รของประเทศทพฒน�แลว มผลทำ�ใหโครงสร�งท�งเศรษฐกจและสงคมของประเทศโลกทส�มเออตอก�รถกแสวงประโยชนจ�กประเทศ

Andre Gunder Frank

การพฒนาชนบท : 22

บทท 1 ความรและความเขาใจเกยวกบการพฒนา

ยทธศาสตรการพฒนาแบบพงตนเองของกลปตง สำ�หรบ กลปตง (Johan Galtung) ไดเสนอ ยทธศ�สตรก�รพฒน�แบบพงตนเองโดยเนนทคนเปนศนยกล�งของก�รพฒน� เป�หม�ยของก�รพฒน�ต�มแนวนคอ คว�มเสมอภ�ค ก�รพฒน�คณภ�พชวต และศกดศรของคว�มเปนมนษย (นรน�ม 2544) กลปตง เสนอสมมตฐ�น 13 ประก�รทค�ดว�จะเกดขนในโลกทส�ม หรอประเทศกำ�ลงพฒน�ห�กใชยทธศ�สตรของก�รพฒน� แบบพงตนเองดงตอไปน (นเรศน วงศสวรรณ และดษฐรตน อมรวทวส 2542) คอ 1. ก�รจดลำ�ดบก�รผลต โดยใหคว�มสำ�คญกบก�รผลตสงจำ�เปนพนฐ�นทสงคมตองก�ร 2. ก�รมสวนรวมของมวลชน 3. ปจจยในทองถนจะถกใชม�กขน 4. คว�มคดสร�งสรรคจะไดรบก�รกระตนสงเสรม 5. กระบวนก�รผลตจะมคว�มสอดคลองสมพนธกบเงอนไขของทองถนม�กขน 6. จะมก�รพฒน�อย�งหล�กหล�ยในประเทศ 7. คว�มแปลกแยกจะลดลง 8. มคว�มสมดลท�งนเวศน. 9. ผลบวกของก�รพฒน�จะตกอยภ�ยในประเทศ เพอตอบสนองตอสงคมสวนใหญ 10. มก�รเพมคว�มสม�นฉนทในหมประเทศรอบนอก (peri-phery) ดวยกน 11. มคว�มส�ม�รถทจะต�นท�น หรอตอบโตกลบก�รพงพ�ท�งก�รค� 12. คว�มส�ม�รถในก�รปองกนประเทศ หรอก�รทห�รจะมม�กขน 13. คว�มสมพนธระหว�งประเทศทพฒน�แลว กบประเทศกำ�ลงพฒน�จะอยในลกษณะทเท�เทยมกนม�กขน

ยทธศาสตรการพงพาแนวใหม ของคารโคโซ สำ�หรบนกคดทฤษฎพงพ�แนวใหม (The New DependencyStudies) อ�ทเชน เฟอรน�นโด ค�รโดโซ (Fernando Car-doso) เสนอแนวท�งก�รวเคร�ะหเพอแกปญห�ก�รพงพ�ของประเทศโลกทส�มภ�ยใตระบบทนนยมโลก โดยใชวธก�รศกษ�ถงประวตศ�สตรและโครงสร�งสงคม (Historical structure) ของประเทศดอยพฒน� และทำ�ก�รวเคร�ะหอย�งละเอยดถงปจจยหรอเงอนไขภ�ยในประเทศโลกทส�ม ว�มอะไรบ�งทเออตอก�รถกครอบงำ�จ�กประเทศศนยกล�ง และกอใหเกดคว�มสมพนธแบบพงพ� ค�รโดโซ เนนก�รวเคร�ะหก�รพงพ�ท�งสงคมก�รเมอง (Sociopolitical aspect of dependency) ม�กกว�ก�รพงพ�บนฐ�นท�งเศรษฐกจ ซงเข�เชอว�ก�รศกษ�วเคร�ะหโครงสร�งเชนนจะนำ�ไปสก�รเปลยนแปลงหรอปฏรปโครงสร�งภ�ยในของประเทศโลกทส�มใหม ทท�ท�ยโครงสร�งของคว�มสมพนธแบบพงพ�ระหว�งประเทศทมอยเดม นอกจ�กนน เข�ยง

พฒน�แลวดงกล�ว ยงกว�นนโครงสร�งท�งเศรษฐกจและสงคมของประเทศโลกทส�มยงไมสงเสรมก�รพฒน�แบบทนนยมอกดวย เนองจ�กไมมสนค�ประเภททน (Capital goods) ทผลตเองไดเอง จงตองอ�ศยประเทศพฒน�แลวโดยก�รนำ�เข� ทำ�ใหประเทศโลกทส�มกล�ยเปนตล�ดสำ�คญของสนค�จ�กประเทศพฒน�แลว ในขณะเดยวกนประเทศโลกทส�มยงเปนฐ�นทสำ�คญในก�รสงวตถดบปอนใหกบประเทศพฒน�แลวดวย

ยทธศาสตรการพฒนาของทฤษฎพงพา ดงท ไดกล�วม�แลวว� ภ�วะของก�รพ งพ�เกดข นจ�กกระบวนก�รขย�ยตวของระบบทนนยมโลก ทสภ�พเศรษฐกจของประเทศศนยกล�งและประเทศบรว�รมคว�มสมพนธกนภ�ยใตสงแวดลอมระหว�งประเทศหรอเปนสวนหนงของทนนยมโลก คว�มสมพนธดงกล�วมกจะเปนคว�มสมพนธทประเทศดอยพฒน�มคว�มเสยเปรยบ เนองจ�กถกกอบโกยผลประโยชนจ�กประเทศศนยกล�ง นอกจ�กนนชนชนนำ�ของทงประเทศบรว�รกบประเทศศนยกล�งยงมผลประโยชนรวมกน และมก�รเลยนแบบก�รดำ�รงชวตจ�กกน ลกษณะเชนนทำ�ใหคว�มไมเท�เทยมกนของสองกลมจะมม�กขน ทงในระดบระหว�งประเทศ ระหว�งเมองกบชนบทในประเทศ ก�รแบงชนชนภ�ยในสงคม และชองว�ระหว�งคนรวยและคนจนจะกว�งขน กอใหเกดคว�มแตกแยกและขดแยงกนภ�ยในสงคม นกคดจ�กฐ�นแนวคดทฤษฎพงพ� จงเสนอแนวท�งใหกบประเทศกำ�ลงพฒน�เพอใชเปนยทธศ�สตรในก�รพฒน�ประเทศ อ�ทเชน องเดร กลเดอร แฟรงค โจฮ�น กลปตง และเฟอรน�นโดค�รโดโซ

ยทธศาสตรการพงตนเองของ องเดร กลเดอร แฟรงค แฟรงค ไดเสนอแนวท�งอย�งสดขวใหประเทศกำ�ลงพฒน�หรอประเทศโลกทสม�แยกตวอย�งเดดข�ดออกจ�กคว�มสมพนธแบบศนยกล�งกบบรว�ร และยดแนวท�งก�รพฒน�แบบพงตนเอง (self - reliance model) โดยมก�รว�งแผนก�รพฒน�ประเทศของตนเองและเนนก�รใชทรพย�กรภ�ยในประเทศ เพอใหเกดคว�มเปนอสระในก�รบรห�รและพฒน�ประเทศ สำ�หรบประเทศดอยพฒน�บ�งประเทศนนอ�จตองมก�รปฏวตท�งสงคมนยมเพอนำ�ไปสก�รเปลยนแปลงอย�งไรกต�ม มผเสนอว� ก�รเลอกแนวท�งก�รพงตนเอง มไดหม�ยคว�มว� ตองปดประเทศและไมมก�รตดตอกบต�งประเทศเลย แตหม�ยถงคว�มพย�ย�มจะลดสภ�วะพงพ�และก�รเสยเปรยบจ�กก�รครอบงำ�ของประเทศทพฒน�แลว ดงนน แมจะเนนก�รพงตนเอง แตกยงคงมก�รเชอมโยงและมคว�มสมพนธกบประเทศอนๆ โดยทก�รเชอมโยงนนควรเปนในลกษณะเอออำ�นวยประโยชน ใหกนและกน ไมครอบงำ� หรอเอ�เปรยบซงกนและกน และตองเปนไปในลกษณะของก�รพฒน�อย�งควบคกน (So 1990)

การพฒนาชนบท : 23

เสนอว� ควรมก�รศกษ�คว�มสมพนธแบบพงพ�ระหว�งประเทศทมอยเดม นอกจ�นน เข�ยงเสนอว� ควรมก�รศกษ�คว�มสมพนธระหว�งปจจยภ�ยในและปจจยภ�ยนอกดวยเนองจ�กคว�มสมพนธระหว�งประเทศดอยพฒน�กบระบบทนนยมโลกในปจจบนน ส�ม�รถกอใหเกดก�รพฒน�และก�รพงพ�ควบคกน (Dependent-associated development) และมก�รแบงง�นกนทำ�ระหว�งประเทศแบบใหม (New international division labor) กล�วคอ ในขณะทประเทศดอยพฒน�มศกยภ�พและมปจจยภ�ยในทจะพฒน�ตวเองไดระดบหนง ปจจยภ�ยนอกทม�จ�กประเทศพฒน�แลวกมคว�มสำ�คญทจะส�ม�รถชวยเหลอประเทศกำ�ลงพฒน�ในด�นเทคโนโลย ก�รเงนก�รจดก�ร และก�รตล�ดไดโดยผ�นบรษทข�มช�ต (Multinational corporations) เชน ในขณะทประเทศพฒน�แลวเปลยนไปผลตสนค�ทใชเทคโนโลยขนสง บรรษทข�มช�ตอ�จย�ยฐ�นก�รผลตหรอโอนก�รผลตสนค�ทประเทศพฒน�เลกผลตแลวไปยงประเทศดอยพฒน�เพอใหผลต สนค�นนๆ แทน ดงนนจงควรศกษ�ปจจยภ�ยนอกเหล�นควบคไปกบก�รศกษ�ถงปจจยภ�ยใน อนไดแก โครงสร�งสงคม บทบ�ทของรฐ ก�รเคลอนไหวท�งสงคม และอดมก�รณท�งสงคม ตลอดจนคว�มสมพนธระหว�งกลมพลงต�งๆ ทมผลตอก�รรกษ�หรอเปลยนแปลงผลประโยชนของสงคมและห�กปร�กฏก�รณดงกล�วเกดขนอย�งสอดคลองกน กจะทำ�ใหเกดก�รพฒน�อย�งพงพ�ซงกนและกน (So 1990; นรน�ม 2544)

แมว�แนวท�งก�รพฒน�ของทฤษฎพงพ�นนจะมร�ยละเอยดทแตกต�งกนบ�งแตส�ระสำ�คญซงเปนจดรวมของทฤษฎ คอ เนนคว�มสำ�คญของปจจยภ�ยในประเทศและก�รพงตนเองในก�รพฒน�ประเทศ เนองจ�กเหนว� ก�รตดตอสมพนธท�งเศรษฐกจกบประเทศทพฒน�แลวซงมฐ�นะและพลงท�งเศรษฐกจเหนอกว�ม�ก จะนำ�ไปสคว�มพนธแบบไมเท�เทยมกน ซงมกกอใหเกดผลเสยม�กกว�เกดผลดตอประเทศกำ�ลงพฒน� โดยนกทฤษฎพงพ�มองเหนถงผลเสยของก�รพงพ�ต�งประเทศ ไมว�จะเปนก�รพงพ�ท�งด�นก�รเงน เทคโนโลย ผเชยวช�ญ ระบบก�รศกษ� วฒนธรรม และทสำ�คญทสดกคอ ก�รพงพ�แนวคดและกระบวนก�รในก�รพฒน�ประเทศจ�กประเทศทพฒน�แลว โดยใชตวแบบของประเทศทพฒน�แลวม�เปนแบบในก�รพฒน� นอกจ�กนน ก�รเตบโตท�งเศรษฐกจทม�กเกนไปในภ�คอตส�หกรมต�มแนวคดของทฤษฎทนสมย จะกอใหเกดคว�มไมสมดลและไมเปนธรรมตอภ�คเศรษฐกจอนๆ รวมถงพนทอนๆ โดยเฉพ�ะอย�งยงในเขตชนบทของประเทศกำ�ลงพฒน� กอใหเกดปญห�คว�มไมเปนธรรมท�งด�นก�รกระจ�ยร�ยได สำ�หรบก�รขย�ยตวท�งอตส�หกรรมและก�รผลตสนค�ทดแทนก�รนำ�เข� กไมชวยลดปญห�ทเกดขนจ�กก�รข�ดดลก�รค�และดลชำ�ระเงนทเสยเปรยบแตอย�งใด กลบยงทดใหประเทศตกอยในภ�วะของก�รพงพ�ม�กขน ซงในคว�มเปนจรงแลว ก�รพฒน�ประเทศทเหม�ะสม ควรยนอยบนข�ตวเองใหม�กทสด เพอทจะ

ใหผลของคว�มสำ�เรจในก�รพฒน�เปนก�รพฒน�ทยงยนตอไป

ดงนนเมอทำ�ก�รศกษ�วเคร�ะหเปรยบเทยบระหว�งทฤษฎภ�วะคว�มทนสมยและทฤษฎก�รพงพ�แลว จะพบว�ทงสองทฤษฎเกดจ�กฐ�นคดทแตกต�งกน ในขณะททฤษฎทนสมย ซงเนนก�รเจรญเตบโตท�งเศรษฐกจ (Economic growth) มตนกำ�เนดม�จ�กนกเศรษฐศ�สตรอเมรกนและยโรป สวนทฤษฎพงพ�ทมจดกำ�เนดม�จ�กนกคดช�วละตนอเมรกน ทเนนก�รศกษ�วเคร�ะหปญห�คว�มดอยพฒน�ทเกดขนในโลกทส�ม ทำ�ใหทฤษฎทงสองมแนวคดทแตกต�งกนอย�งเหนไดชดซงส�ม�รถสรปส�ระและประเดนทสำ�คญได (ต�ร�งท 1.1)

ตารางท 1.1 เปรยบเทยบการวเคราะหการพฒนาแบบทนสมยและแบบพงพา

ประเดนแนวพฒนาแบบ

ทนสมยแนวพงพา

ส�เหตของก�รพฒน� ปจจยภ�ยในทำ�ใหเกดก�รพฒน�ทล�ช�ในประเทศโลกทส�ม

ปจจยภ�ยนอกครอบงำ�เอ�เปรยบจงทำ�ใหเกดคว�มดอยพฒน�โลกทส�ม

ยทธศ�สตรในก�รพฒน�

ยทธศ�สตรแบบมงไปภ�ยนอก (Outward-looking oriented strategy)

ยทธศ�สตรแบบพงพ�ตนเอง (Self-reliance strategy) หรอก�รเชอมสมพนธอย�งจำ�แนก (Selective delinking strategy)

กระบวนก�รในก�รพฒน�

มขนตอนแบบเสนตรง และมลกษณะววฒน�ก�รแบบคอยเปนคอยไป

ไมเปนสนตรง ก�รพฒน�ผ�นคว�มไมมเสถยรภ�พ มก�รปรบเปลยนโครงสร�ง (เชน ก�รปฏรประบบต�งๆ)

เป�หม�ยหลกของก�รพฒน�

คว�มเจรญ (Growth) และ คว�มมเสถยรภ�พ (Stability) ท�งเศรษฐกจ (เนนก�รมประสทธภ�พสงสด)

เนนก�รกระจ�ยผลประโยชนท�งเศรษฐกจ (Distribu-tion) คว�มเสมอภ�รและคว�มยตธรรมท�งสงคม

หนวยในก�รวเคร�ะห (ระบบสงคม)

พจ�รณ�สงคมเปนสวน เปนด�นเปนกลไกหลก

พจ�รณ�ระบบเศรษฐกจโลกและคว�มสมพนธระหว�งโลกทหนงและโลกทส�ม(เมองแมกบเมองบรว�รหรอศนยกล�งกบรอบศนยกล�ง)

การพฒนาชนบท : 24

บทท 1 ความรและความเขาใจเกยวกบการพฒนา

ทฤษฎระบบโลก (The World System Theory) ทฤษฎระบบโลก หรอ The World System Theory ใหคว�มสำ�คญกบก�รศกษ�ก�รพฒน�ในระดบทนนยมโลก ดงนนหนวยในก�รวเคร�ะห (Unit of analysis) คอ ระบบโลก (World system) แนวคดนมพนฐ�นเรมตนคล�ยคลงกบแนวคว�มคดเกยวกบก�รพงพ� โดยทนกวช�ก�รบ�งคนถอว� ทงสองทฤษฎมแนวคว�มคดทเหมอนกน แตอกกลมหนงถอว� ควรแยกก�รอธบ�ยทงสองแนวคว�มคดออกจ�กกน เนองจ�กในชวงทศวรรษ 1970 มปจจยและเหตก�รณต�งๆ เกดขนอย�งม�กม�ยในระบบทนนยมโลกซงแนวคดทฤษฎพงพ�ไมไดกล�วถง นอกจ�กนนแมว�ทฤษฎระบบโลกจะมลกษณะของก�รตอต�นจกรวรรดนยมอยบ�ง แตกยงมองเหนโอก�สทจะพฒน�ต�มแนวท�งของทนนยมตอไปได โดยก�รปรบปรงโครงสร�งคว�มสมพนธท�งเศรษฐกจและก�รเมองกบประเทศพฒน�แลวเสยใหม เพอมใหถกเอ�เปรยบท�งผลประโยชนหรอมลค�สวนเกนม�กเกนไป

เนองจ�กทฤษฎนเหนว� ก�รพฒน�และคว�มล�หลงถอไดว�เปนเรองทเกยวของสมพนธกน และอยในกระบวนก�รขย�ยตวของทนนยมโลกเดยวกน ดงนนก�รอธบ�ยปร�กฏก�รณและก�รเสนอแนวท�งในก�รแกไขปญห�ของก�รพฒน� จงอยบนเงอนไขของกระบวนก�รขย�ยตวของทนนยมโลกดวย (So 1990)

สาระสำาคญของทฤษฎระบบโลก นกทฤษฎระบบโลก โดยก�รนำ�ของ เอมม�นเอล วอลเลอสไตน (Immanuel Wallerstein) เหนว� ระบบโลกเปนระบบทซบซอนเกนกว�จะแบงเปนประเทศเพยงสองฝ�ย คอ ประเทศศนยกล�งและประเทศรอบนอกเท�นน วอลเลอสไตน ไดเสนอระบบทประกอบดวยส�มตวแบบ (Tri-modal) อนไดแก ประเทศศนยกล�ง ประเทศกงรอบนอก และประเทศรอบนอก ดวยเหตผลสบเนองม�จ�กก�รเจรญเตบโตท�งเศรษฐกจของประเทศแถบเอเชยตะวนออก (East Asia) อนไดแก ประเทศญปน ไตหวน เก�หลใต ฮองกง และสงคโปร ทำ�ใหไมส�ม�รถจดกลมประเทศดงกล�วใหอยทงในกลมประเทศศนยกล�งหรอประเทศรอบนอกได เมอเปนเชนน ประเทศเหล�นจงถกจดใหเปนประเทศกงรอบนอก ทมฐ�นะท�งเศรษฐกจดม�กกว�ประเทศรอบนอกม�กแตอย�งไรกต�ม เศรษฐกจของประเทศเหล�นกยงไมส�ม�รถทดเทยมกบประเทศศนยกล�งได (แผนภ�พท 1.6)

ตารางท 1.1 เปรยบเทยบการวเคราะหการพฒนาแบบทนสมยและแบบพงพา(ตอ)

ทมา: นเรศน วงศสวรรณ และดษฐรตน อมรวทวส (2542)

ประเดนแนวพฒนาแบบ

ทนสมยแนวพงพา

ฐ�นคตพนฐ�นเรองคน

ธรรมช�ตของคนเฉอยช�ตองก�รแรงจงใจท�งวตถเปนตวกระตนมกจกรรมท�งเศรษฐกจ (คนเหนกบประโยชนสวนตน)

ธรรมช�ตของคนมคว�มกระฉบกระเฉงและมศกยภ�พอยแลวทจะทำ�กจกรรมท�งเศรษฐกจและสงคม (ระบบจงใจท�งศลธรรมและท�งวตถ)

เรองคน ธรรมช�ต และเทคโนโลย

คนจะเอ�ชนะธรรมช�ตไดย�กห�กปร�ศจ�กคว�มก�วหน�ท�งเทคโนโลย (ไมว�จะตองใชทรพย�กรท�งสงคมและตนทนด�นจตใจของมนษยเท�ใดกต�ม)

คนส�ม�รถจะเอ�ชนะธรรมช�ตหรอปรบตวเข�กบธรรมช�ตได คนเปนผสร�งสรรค(เทคโนโลยมเพอรบใชคนไมใชบนคว�มเจบปวดทกขย�กของคนดวยกนเอง)

วธก�รศกษ� ใหคว�มสำ�คญกบก�รวจยเชงปรม�ณแนวปฎฐ�นนยม (Positiv-ism) แลประจกษ นยม (Empiricism)

ใหคว�มสำ�คญกบก�รใชวธก�รท�งประวตศ�สตรและวภ�ษวธ และใชวธก�รเชงประม�ณดวยแนวบรรทดฐ�น (Normative)

แผนภาพท 1.6ตวแบบของทฤษฎระบบโลก (World System Model)

การพฒนาชนบท : 25

ลกษณะของคว�มสมพนธส�มแบบ (Tri-modal) ในระบบทนนยมโลก เปนคว�มสมพนธระหว�ง 1)ประเทศศนยกล�ง (Core) ซงหม�ยถงประเทศแมในโลกทหนง 2)ประเทศรอบนอก (Periphery) ซงหม�ยถงประเทศกำ�ลงพฒน�หรอประเทศในโลกทส�ม และ 3) ประเทศกงรอบนอก (Semi-periphery) ซงไดแก กลมประเทศอตส�หกรรมใหม (New Industrial Countries: NICs) ซง วอลเลอสไตน เสนอเหตผลของคว�มจำ�เปนทตองมก�รกล�วถงประเทศกงรอบนอกว� ก�รอธบ�ยถงระบบทนนยมโลกภ�ยใตคว�มผนแปรของระบบเศรษฐกจโลกนน ในบ�งชวงบ�งขณะประเทศศนยกล�งอ�จเกดภ�วะถดถอยท�งเศรษฐกจซงทำ�ใหภ�คก�รผลตนำ�ภ�ยในประเทศตกตำ�ลง ประเทศกงรอบนอกจะเปนท�งเลอกหนงทน�ยทนของประเทศศนยกล�งส�ม�รถเคลอนย�ยทนในก�รผลตไปผลตยงประเทศเหล�นนได เนองจ�กประเทศกงรอบนอกมคว�มมนคงพอและมคว�มส�ม�รถในก�รรองรบก�รผลตทก�วหน� นอกจ�กนน ประเทศกงรอบนอกเองยงมอทธพลในก�รควบคมเศรษฐกจของประเทศรอบนอกอนๆ ในละแวกเดยวกนดวยอนจะเปนประโยชนตอก�รลงทนในภ�พรวม (So 1990)

การพฒนาการของระบบโลก So (1990) ไดอธบ�ยถง พฒน�ก�รของระบบเศรษฐกจโลก และก�รปรบตวขนลงของประเทศทงส�มระดบในคว�มสมพนธส�มแบบ ดงน 1. ระบบเศรษฐกจทนนยมโลก (The Capitalist World -Economy) ไดพฒน�ตวเองขนจ�ก ก�รขย�ยตวของอตส�หกรรม ก�รขย�ยตวท�งก�รค�ของผลตภณฑท�งก�รเกษตร ก�รเพมขนของก�รใชแรงง�น และก�รเตบโตของบรษทต�งๆ

2. ระบบเศรษฐกจทนนยมโลก ไดพฒน�วฏจกรของก�รขย�ยตวและก�รภ�วะของก�รถดถอย ซงเปนผลม�จ�กคว�มไมสมดลระหว�งคว�มตองก�รหรออปสงค (Demand) และ ก�รเสนอข�ยหรออปท�น (Supply) ของสตนค�ต�งๆ ในบ�งขณะ อปท�นของสนค�ในโลกจะมม�กกว�คว�มตองก�ร เมอลกษณะเชนนเกดขน โรงง�นทงหล�ยอ�จตองปดตวลงหรอเคลอนย�ยฐ�นก�รผลตไปสททมตนทนตำ�กว� ทำ�ใหคนง�นถกเลกจ�งและกำ�ลงซอของคนตำ�ลง ทำ�ใหเศรษฐกจโลกในชวงนอยในภ�วะถดถอย

3. ในชวงทเศรษฐกจโลกอยในภาวะตกตำา สงผลตอประเทศศนยกล�ง นนคอ เศรษฐกจของประเทศศนยกล�งจะมคว�มออนแอลง ทำ�ใหอำ�น�จในก�รควบคมประเทศรอบนอกลดลง ซงจะเปดโอก�สใหประเทศช�ยขอบ โดยเฉพ�ะอย�งยงประเทศกงรอบนอก ส�ม�รถพฒน�ประเทศใหต�มทน (Catch up) ประเทศศนยกล�งได ในภ�วะเศรษฐกจโลกมคว�มตกตำ�เชนน ถอไดว�เปนชวงของก�รกระจ�ยมลค�สวนเกนของโลก จ�กประเทศศนยกล�ง ไปยงประเทศรอบนอก

4. อย�งไรกต�มในชวงทเศรษฐกจขยายตว (Economic boom) ประเทศศนยกล�งจะพย�ย�มดงอำ�น�จของตนกลบคอ โดยสร�งคว�มสมพนธทแนนแฟนและควบคมประเทศรอบนอกม�กขน เพอทจะครอบครอง หรอ เปนผนำ� (Dominate) ตล�ดโลก 5. ตวแบบสามชวง (The three-tiered model) ของ วอลเลอสไตน ทำ�ใหเกดคว�มเปนไปไดในก�รอธบ�ยภ�วะของก�รเคลอนทขน (Dpward mobility) ของประเทศรอบนอกไปสประเทศกงรอบนอก และประเทศกงรอบนอกไปสประเทศศนยกล�งและส�ม�รถอธบ�ยก�รเคลอนทลง (Downward mobility) ของประเทศศนยกล�งไปสประเทศกงรอบนอก และประเทศกงรอบนอกไปสประเทศรอบนอก

ยทธศาสตรการพฒนาของทฤษฎระบบโลก ดงทไดกล�วม�แลวว� ถงแมว�ประเทศต�งๆ จะถกจดใหเปนประเทศศนยกล�งประเทศกงรอบนอก หรอประเทศรอบในกต�มประเทศทงหล�ยส�ม�รถเคลอนตวขนหรอลงไดภ�ยในระบบเศรษฐกจทนนยมโลก ดงนนจงเปนก�รเปดโอก�สใหประเทศต�งๆส�ม�รถเคลอนทขนหรอมก�รพฒน�จ�ก : 1) จ�กประเทศรอบนอกไปเปนประเทศกงรอบนอก และ 2) จ�กประเทศกงรอบนอกไปเปนประเทศศนยกล�ง

1. การเคลอนทขน: จากประเทศรอบนอกไปเปนประเทศกงรอบนอก 1.1 วอลเลอสไตน เสนอว� รฐบ�ลของประเทศรอบนอกควรจะมคว�มเชอมนและรจดฉกฉวยโอก�ส (Seizing the chance) ในย�มทสภ�วะเศรษฐกจของประเทศศนยกล�งตกตำ� โดยทำ�ก�รโปรโมทประเทศและชกชวนใหบรษทและบรรษทข�มช�ตเข�ม�ลงทนในประเทศ 1.2 ประเทศรอบนอกควรใชยทธวธก�รพฒน�แบบพงตนเอง (Self – reliance) ควบคกนไปดวย โดยพย�ย�มไมพงพ�ท�งเศรษฐกจ (Economic independence) จ�กประเทศอน 1.3 ควรผลตสนค�เพอทดแทนก�รนำ�เข� (Import sub-stitution) เนองจ�กระดบร�ค�ของสนค�ออกขนปฐมจ�กประเทศรอบนอก ตกเรวกว�ร�ค�ของเทคโนโลยขนสงจ�กประเทศศนยกล�ง และควรทำ�ก�รผลตสนค�ทประเทศศนยกล�งเลกผลตแลว 1.4 แทนทจะผลตสนค�เพอตล�ดภ�ยในประเทศแตเพยงอย�งเดยว ประเทศรอบนอกควรทำ�ก�รค�กบประเทศอนและขย�ยตล�ดไปสตล�ดต�งประเทศใหม�กขน

2. การเคลอนทขน: จากประเทศกงรอบนอกไปเปนประเทศศนยกลาง 2.1 ประเทศกงรอบนอกพฒน�สม�รถพฒน�ขนได จ�กก�รมตล�ดขน�ดใหญทส�ม�รถรองรบสนค�ประเภทเทคโนโลยขนสง โดยขย�ยตล�ดทงในประเทศและตล�ดต�งประเทศ โดย

การพฒนาชนบท : 26

บทท 1 ความรและความเขาใจเกยวกบการพฒนา

ทศน “ก�รพฒน�” และแนวท�งก�รพฒน�นน กเปนเพยงว�ทกรรมทถกสร�งขนเชนเดยวกน (ไชยรตน เจรญสนโอฬ�ร 2542)

ความหมายและสาระสำาคญของโพสทโมเดรน โพสทโมเดรน เปนคำ�ทมคว�มคลมเครอและกำ�กวมม�กทสดซงแมแตนกคดทมชอเสยงในกลมของโพสทโมเดรนเอง กยงไมอ�จใหขอสรปในเชงของคว�มหม�ยของโพสทโมเดรน เพร�ะคว�มคลมเคลอและคว�มกำ�กวมนถอเปนคณสมบตประก�รหนงของโพสทโมเดรน ดวยเหตทว�โพสทโมเดรน เปนกระแสคว�มคดทเตมไปดวยคว�มหล�กหล�ย แยกยอย กระจดกระจ�ย ไมไดมงเสนอทฤษฎทเปนระบบระเบยบในก�รอธบ�ยสงคม ไมมระเบยบวธทแจมชดไมมอดมก�รณเพอวนข�งหน� ไมไดกล�วถงก�รเปลยนแปลงโลก และไมไดพดถงลกษณะของสงคมทพงปร�รถน� (ศโรตม คล�มไพบลย 2544) อย�งไรกต�ม เพอใหเกดคว�มชดเจนในก�รศกษ�แนวคดโพสทโมเดรน อ�จกล�วไดว� คำ�ว� โพสทโมเดรน มคว�มหม�ยในสองลกษณะ คอ : คว�มหม�ยแรก โพสทโมเดรน แสดงถงลกษณะหรอภ�วะของสงคมหลงสมยใหม (Postmodernity) และคว�มหม�ยทสอง โพสท โมเดรน แสดงถงวธคดแบบหลงสมยใหมนยม (Postmodernism)

ภาวะสงคมหลงสมยใหม (Postmodernity) โพสทโมเดรน ในคว�มหม�ยแรก หม�ยถง สภ�วก�รณท�งสงคมแบบหลงสมยใหม (Postmodernity) หรอก�รเปลยนแปลงสยคใหมตอจ�กยคทนสมย ททำ�ใหเกดก�รเปลยนวถชวตคว�มหม�ยประเดนน เกดจ�กคว�มคดทว� สงคมมก�รเปลยนยคสมยจ�ก ภ�วะสงคมกอนทนสมย (Pre-modernity) ไปสภ�วะสงคมทนสมย (Modernity) แลวจงเปลยนผ�นไปสสงคมยคหลงสมยใหม (Post-modernity) ซงมลกษณะสำ�คญของแตละยคสมย (Best and Keller 1991: 3) ดงน

1. ภาวะสงคมกอนทนสมย (Pre-modernity) 1.1 มลกษณะเปนสงคมประเพณ หรอสงคมดงเดม(Traditional society) 1.2 ระดบของเทคโนโลยและนวตกรรมตำ� 1.3 เนนก�รพงตนเอง 1.4 มก�รรวมกลมเปนสงคม 1.5 เนนก�รใชบรรทดฐ�นของครอบครวและกลม 1.6 ใหคว�มสำ�คญกบวฒนธรรมและประเพณดงเดม 1.7 มลกษณะพเศษเฉพ�ะของชมชน

2. ภาวะสงคมทนสมย (Modernity) 2.1 มคว�มก�วหน�ท�งเศรษฐกจ เทคโนโลย และก�รบรห�รจดก�ร 2.2 มก�รเปลยนไปสคว�มทนสมย (Modernization)

เฉพ�ะก�รตดตอท�งก�รค�กบประเทศเพอนบ�นและสร�งเปนภ�คทมขอตกลงว�กบทงท�งเศรษฐกจและก�รเมอง 2.2 ตองสม�รถผลตสนค�โดยก�รใชตนทนก�รผลตทตำ�กว�ผผลตร�ยอนๆ ซงรฐส�ม�รถชวยเหลอโดยก�รใหเงนอดหนน (Subsidy) กบสนค�ทผลตภ�ยในประเทศ 2.3 เพมร�ค�ของสนค�นำ�เข� โดยก�รตงกำ�แพงภ�ษและใชระบบโควต�เพอปกปองสนค�ทผลตภ�ยในประเทศและลดสวนแบงของตล�ดภ�ยใน 2.4 ส�ม�รถเพมอำ�น�จท�งก�รซอของคนภ�ยในประเทศดวยก�รปรบเพมอตร�ค�จ�งและเงนเดอน และกระตนก�รซอสนค�โดยใชก�รโฆษณ�ประช�สมพนธ (So 1990)

กล�วโดยสรป คอ ทฤษฎระบบโลกใหคว�มสำ�คญกบคว�มสมพนธท�งเศรษฐกจระหว�งประเทศภ�ยใตระบบทนนยมโลก ซงถงแมว�คว�มสมพนธจะอยในลกษณะของคว�มไมเท�เทยมกน แตระบบเศรษฐกจทนนยมโลกกเปดโอก�สใหประเทศต�งๆมก�รปรบตวหรอก�รเคลอนย�ยสถ�นภ�พของประเทศใหดขนหรอลดลงได ขนอยกบคว�มส�ม�รถของประเทศในก�รแสวงห�โอก�สในก�รพฒน�ประเทศ ภ�ยใตสถ�นก�รณอนผนผวนท�งเศรษฐกจในโลกยคปจจบน

แนวคดหลงหมยใหมหรอทฤษฎโพสทโมเดรน (Postmodern Social Theory) โพสทโมเดรน ถอไดว� เปนแนวคดทแพรหล�ยม�กทสดในประเทศไทยในชวงทศวรรษทผ�นม� โดยอทธพลของแนวคดแบบโพสทโมเดรนไมไดจำ�กดอยเฉพ�ะในก�รศกษ�ท�งสงคมศ�สตร แตปร�กฏอทธพลของแนวคดโพสทโมเดรนในส�ข�อนๆ อ�ทเชน ศลปะ สถ�ปตยกรรม วรรณกรรม ฯลฯ นอกจ�นนนกวช�ก�รและนกพฒน�บ�งคน ยงไดพย�ย�มอธบ�ยโพสทโมเดรนในลกษณะเพอสงคม โดยใชวธคดแบบโพสทโมเดรนเปนเครองมอในก�รสร�งปฏบตก�รท�งวช�ก�รและท�งก�รเมอง แตอย�งไรกด ก�รใชแนวคดโพสทโมเดรนในก�รอธบ�ยปร�กฏก�รณท�งสงคมต�งๆ ไมอ�จเสนอภ�พทชดเจนได เนองจ�ก โพสทโมเดรน ยงคงเปนกระแสคว�มคด ม�กกว�จะเปนสำ�นกคด ทมระเบยบวธ ปรชญ� และเป�หม�ยในก�รศกษ�ทแนนอนต�ยตว นอกจ�กนน โพสทโมเดรนเองไมไดเสนอแนวคดทชดเจนทส�ม�รถอธบ�ยดวยหลกของเหตผลเชงวทย�ศ�สตร เนองจ�กโพสทโมเดรนเหนว�คว�มจรงเปนสงทสงคมสร�งขนม�กดวยรปแบบวทย�ศ�สตร ดวยวธคดแบบเหตผลนยม และดวยก�รศกษ�แบบปฏฐ�นนยม (Positivistic approach) และโพสทโมเดรนยงเนนดวยว� ศ�สตรและคว�มรทงหล�ยทสร�งขนม�อย�งมระเบยบแบบแผน เพอก�รอธบ�ยโลกและก�รเข�ถงคว�มจรงนน อนทจรงแลวเปนเพยงก�รสร�งว�ทกรรม (Discourse) ทไดรบก�รคำ�ยนจ�กอำ�น�จในสงคมเท�นน (ศโรตม คล�มไพบลย 2544) และสำ�หรบมโน

การพฒนาชนบท : 27

ต�มขนของก�รพฒน� (The stages of social development) ของ รอสเท�ว (Rostow) 2.3 ก�รเปลยนสภ�วะท�งสงคมเศรษฐกจ (Socio - eco-nomic changes) ถกกระตนโดยก�รคนพบและนวตกรรมท�งวทย�ศ�สตรและ เทคโนโลย 2.4 เกดกระบวนก�รเปลยนไปเปนอตส�หกรรม (Indus-trialization) ก�รกล�ยเปนเมอง (Urbanization) ก�รเปลยนไปเปนแบบประเทศตะวนตก (Westernization) และก�รเปลยนแปลงไปใชระบบบรห�รง�นแบบร�ชก�ร (Bureaucratization) 2.5 เนนระบบทนนยม (Capitalism) และพ�ณชยนยม (Commercialization) ทมก�รผลตเพอก�รค� (Co-modification) เนนคว�มเปนประช�ธปไตย (Democratization) และก�รเข�สกระแสโลก�ภวฒน (Globalization) 2.6 เนนคว�มเปนปจเจกบคคล (Individualization) เนนก�รอธบ�ยดวยหลกก�รและก�รใหเหตผล (Rationalization) ใหคว�มสำ�คญกบเรองในท�งโลก (Secularization) และสงคมทงหล�ยมแนวโนมทจะเปลยนไปสสงคมทมลกษณะคล�ยคลงกน (Homogenization)

3. ภาวะสงคมหลงทนสมย (Post - modernity) 3.1 มก�รกระจ�ยตวออกของอตส�หกรรม (Deindustri-alization) และก�รกระจ�ยศนย (Decentralization) 3.2 เปนสงคมแหงก�รสอส�รมวลชน (Mass-commu-nication) มเทคโนโลยท�งก�รสอส�ร (Media technology) ททนสมย มก�รคมน�คมขนสงและก�รสอส�รรปแบบใหม (New modes of transportation and communication) และมระบบท�งดวนขอมลข�วส�ร (Information superhighway) 3.3 มก�รเปลยนแปลงรปแบบก�รใชเทคโนโลย (Tech-nological transformation) ก�รเปลยนแปลงท�งวฒนธรรม (Cultural transformation) และก�รแบงแยกยอยท�งวฒนธรรม (Cultural fragmentation) 3.4 เปนสงคมทมคว�มซบซอน (Complexity) ย�กทจะนำ�ไปสก�รตดสนใจ (Indeterminacy) ในประเดนต�งๆ และเปนสงคมทมคว�มไมแนนอนสง (Uncertainty)

อย�งไรกต�ม ห�กถอว�โพสทโมเดรนหม�ยคว�มถง “หลงสมยใหม” ทม�ทหลงแตคำ�ถ�มทสำ�คญกคอ จะส�ม�รแยกแยะและล�กเสนแบงทชดเจนระหว�งสงคมสมยใหมและสงคมหลงสมยใหมไดหรอไม? และมสงคมใดในโลกทก�วพนจ�กสงคมสมยใหมแลวหรอยงและในทสดแลวสงคมหลงสมยใหมนนมอยจรงหรอไม หรอเปนเพยงก�รกำ�หนดคว�มหม�ยของสงคมหลงสมยใหมจ�กแนวคดแบบหลงสมยใหมนยมเท�นน สำ�หรบนกทฤษฎโพสทโมเดรนหล�ยคนไดกล�วอ�งว� ในสงคมรวมสมยดงเชนในยคปจจบน ซงเปนสงคมทมคว�มก�วหน�ท�งเทคโนโลยขนสง โดยเฉพ�ะอย�งยง เทคโนโลยท�งด�นคอมพวเตอรและสอต�งๆ

ทำ�ใหก�รตดตอสอส�รเปนไปอย�งสะดวกและรวดเรว และทำ�ใหกระบวนก�รท�งสงคมต�งๆ มก�รเปลยนแปลงและก�รแปรผนอย�งรวดเรวต�มไปดวย สงเหล�นกำ�ลงผลตสงคมแบบใหมและทำ�ใหเกดยคท�งประวตศ�สตรแบบโพสทโมเดรนขนม� และเกดก�รกอตวและเกดพฒน�ก�รของสงคม เศรษฐกจและวฒนธรรม ทำ�ใหเกดรปแบบของคว�มรทแปลกใหม ซงตองก�รแนวคดและทฤษฎใหมๆ ม�แทนแนวคดแบบเดม เพอใชอธบ�ยและรองรบสงคมแบบหลงสมยใหม ซงแนวคดทใชในก�รอธบ�ยสงคมหลงสมยใหมนนถกเรยกว� “แนวคดแบบหลงสมยใหมนยม” หรอท นยมเรยกทบศพทว� “โพสทโมเดรนนซม” (Best and Keller 1991)

หลงสมยใหมนยม (Postmodernism) โพสทโมเดรนในคว�มหม�ยทสอง หม�ยถง แนวคดหรอวธคด(Ways that people think) แบบหลงสมยใหม หรอทเรยกว�หลงสมยใหมนยม ซงเปนวธคดหรอวธก�รทนกวช�ก�ร นกเขยน หรอศลปน ทเรยกไดว�เปนพวกหลงสมยใหมนยม (Postmod-ernists) ตอบสนองตอสภ�วะหลงสมยใหม อนถอไดว�เปนคว�มคดหรอปฏกรย�ทมตอคว�มคด คว�มเชอ คว�มร หลกเหตผล แบบแผนก�รปฏบต สถ�บน ฯลฯ ทปร�กฏอยในสงคมสมยใหม ดงนน จงถอไดว�โพสทโมเดรนจงดำ�รงอยควบคไปกบภ�วะสมยใหมอยตลอดเวล� เพร�ะโพสทโมเดรน เปนกระแสคว�มคดทตอบสนองและท�ท�ยตอภ�วะสมยใหมในทกๆด�น โดยเฉพ�ะอย�งยงแนวท�งของยคแหงคว�มรแจง (Enlightenment) ทเนนคว�มสำ�คญของคว�มร คว�มจรง และคว�มเปนเหตเปนผล (Rational) โดยถอว�เหตผลเปนพนฐ�นของคว�มก�วหน�ในด�นคว�มรและคว�มเจรญสงคม เนองจ�กเหตผลจะชวยสร�งบรรทดฐ�นท�งทฤษฎและแนวท�งในก�รปฏบต ซงระบบคดเชนนไดครอบงำ�โลกสมยใหมม�น�นหล�ยศตวรรษ (ศโรตม คล�มไพบลย 2544; Best and Keller 1991)

นกคดหลงสมยใหมนยม สำ�หรบนกคดหลงสมยใหมนยมทถอไดว�เปนผเผยแพรแนวคดและปรชญ�แบบโพสโมเดรนคนสำ�คญๆ ไดแก ฌอง ฟรองซวส เลยวท�ร (Jean Francios Lyotard) ฌ�คส แดรด� (Jacques Derrida) มเชลฟโก (Michal Foucault) และฌอง โบดรย�ร (Jean Baudrillard) ซงทงหมดนมคว�มคดเชนเดยวกนคอ มงโจมตคว�มร คว�มจรง และระเบยบวธวจยแบบสมยใหมทเชอในคว�มเปนกล�ง เปนวตถวสย และก�รสะทอนภ�พคว�มจรงไดอย�งถกตองแมนยำ� แตสำ�หรบโพสทโมเดรนนสตแลว คว�มรและคว�มจรงถกสร�งขนบนพนฐ�นของอำ�น�จและก�รสร�งว�ทกรรม สวนระเบยบวธวจยกเปนก�รเสนอหรอสร�งภ�พคว�มจรงทตงอยบนสมมตฐ�นชดใดชดหนงเท�นน (อ�นเพมเตมไดจ�ก จนทน เจรญศร 2544)

การพฒนาชนบท : 28

บทท 1 ความรและความเขาใจเกยวกบการพฒนา

1.หลงสมยใหมนยม เกดคว�มสงสย (A systematic skepti-cism) ในแนวคดของทฤษฎสมยใหม และไดโจมตนกคดแบบสมยใหม (Modernism) ในเรองของคว�มพย�ย�มในก�รสร�งทฤษฎแมบท (Grand theory) เพอใชอธบ�ยปร�กฏก�รณท�งสงคม ซงหลงสมยใหมนยมเหนว�ทฤษฎดงกล�วละเลยก�รมอยของภ�วะไรระเบยบ (Chaos) และคว�มแตกต�งกนของแตละสงคม

2. ทฤษฎหลงสมยใหม วจ�รณทฤษฎยคสมยใหม (Mod-ern theories) ทอ�งว�ทฤษฎเสนอภ�พคว�มเปนจรง (Reality) เนองจ�กหลงสมยใหมนยมเหนว� คว�มจรงทงหล�ยนนเปนเรองทถกสร�งขนจ�กร�กฐ�นท�งวฒนธรรมและก�รใชอำ�น�จในก�รสร�งคว�มเปนจรง

3. ทฤษฎหลงสมยใหม ปฏเสธแนวคดเชงมหภ�คแบบเบดเสรจ (The totalizing macro-perspectives) และทฤษฎมหภ�คแบบปฏฐ�น (Positivistic macro – phenomenal theo-ry) แบบสมยใหม ทพย�ย�มเสนอหรออธบ�ยภ�พรวมของสงคมหรอประวตศ�สตร เนองจ�กเหนว�ทฤษฎอธบ�ยไดเพยงบ�งสวนของปร�กฏก�รณทศกษ�เท�นน (Partial perspectives) ดงนน หลงสมยใหมนยม จงมงสร�งทฤษฎในระดบจลภ�ค (Micro-theoretical construct) ในฐ�นะทเปนเครองมอในก�รอธบ�ยร�ยละเอยดของปร�กฏก�รณ (Detail phenomena) ม�กกว�เสนอภ�พรวมของปร�กฏก�รณ

4. หลงสมยใหมนยม ปฏเสธสมมตฐ�นแบบสมยห�ในก�รอธบ�ยถงคว�มสอดคลองหรอคว�มเหมอนกนท�งสงคม (Social coherence) และหลกของก�รใชเหตผล (Notions of causality) เนองจ�กสมยใหมนยมใหคว�มสำ�คญกบคว�มหล�กหล�ย (Mul-tiplicity of plurality) ร�ยละเอยดสวนยอย (Fragmentation) และก�รไมส�ม�รถค�ดเด�หรอกำ�หนดลวงหน�ได (Indeterminacy)

กล�วโดยสรปไดว� ทฤษฎหลงสมยใหมไมใหคว�มสำ�คญกบหลกก�รใชเหตผลและก�รอธบ�ยทเปนหนงเดยว แตใหคว�มสำ�คญกบก�รอธบ�ยปร�กฏก�รณยอย และเสนอแนวคว�มคดยอย (Perspectivist) หรอแนวคดเชงปรชญ�แบบสมพทธนยม (Relativism) ทกล�วถงปร�กฏก�รณต�งๆ ทเกดขนในสงคมในเชงเปรยบเทยบม�กกว�

หลงสมยใหมนยมกบแนวคดการพฒนา นกคดโพสทโมเดรนหรอนกคดหลงสมยใหมนยม เสนอทศนะในเชงวพ�กษตอทฤษฎก�รพฒน�ในยคสมยใหม โดยเฉ�พะอย�งยงทฤษฎก�รเปลยนแปลงและก�รพฒน�ทมร�กฐ�นม�กจ�แนวคดแบบม�รกซส และแนวคดทฤษฎทนสมย ในประเดนต�งๆ (Kellner 2004) ตอไปน

พฒนาการของหลงสมยใหมนยม แมว�แนวคดแบบหลงสมยใหมจะไดรบคว�มนยมจ�กสงคมไทยเมอประม�ณไมกปม�น แตสำ�หรบก�รเกดและก�รขย�ยตวของแนวคว�มคดแบบโพสทโมเดรนนสต กล�วไดว�มพฒน�ก�รม�น�นดวยเงอนไขต�งๆ (Eyerman 1994: 707-710) ดงน

1. เกดจ�กก�รขย�ยตวของรฐใหมในชวงหลงสงคร�มโลกครงทสอง (The expansion of the state) ซงในชวงเวล�ดงกล�วมก�รใชอำ�น�จรฐในก�รปฏรปเศรษฐกจ และก�รจดระเบยบสงคม ซงกอใหเกดคว�มขดแยงและก�รตอต�นอำ�น�จรฐโดยกระบวนก�รเคลอนไหวท�งสงคม (New social movements) 2. ก�รขย�ยตวของคว�มร (The explosion of the knowl-edge industry) สงคมเปลยนไปสสงคมทมฐ�นคว�มรเพอก�รผลตท�งอตส�หกรรม เนองจ�กคว�มตองก�รแรงง�นทมคว�มรสงขน โดยเฉพ�ะคว�มรท�งด�นเทคโนโลยเพอก�รผลต อย�งไรกต�ม ก�รศกษ�ทสงขนทำ�ใหคนมเหตผลม�กขน กอใหเกดกระบวนก�รเคลอนไหวท�งสงคมทวพ�กษวจ�รณสงคมสมยใหม 3. ก�รพฒน�สอส�รมวลชน (The development of new mass media) เทคโนโลยก�รสอส�รสมยใหมชวยใหกระบวนก�รเคลอนไหวท�งสงคม มอำ�น�จท�งสงคมและก�รเมองเพมขนโดยส�ม�รถเสนอคว�มคดตอส�ธ�รณชนผ�นก�รสอส�ร 4. พฒน�ก�รท�งสงคมท เปล ยนไป ทำ�ใหเกดคว�มตองก�รแนวคดและทฤษฎทรอบรบสภ�พสงคมแบบหลงสมยใหม

การคดแบบหลงสมยใหมนยม ในขณะทสมยใหมนยมมงเสนอร�กฐ�นท�งคว�มร (Founda-tion of knowledge) ใน 3 ลกษณะ คอ 1. คว�มรทเปนส�กลและคว�มรแบบรวบยอด (Univer-salize and totalize) 2. คว�มรทเสนอคว�มจรง (Supplying truth) และ 3. คว�มรทมหลกเหตผล (Rationalism)

อย�งไรกต�ม หลงสมยใหมนยม ซงถอไดว�เปนวฒนธรรมหนงของสงคมหลงอตส�หกรรม ไดปฏเสธแนวคดดงกล�ว ว�ทกรรมของหลงสมยใหมนยม (Postmodern discourse) จะเนนในเรองแนวคว�มคดยอยและคว�มแตกต�งท�งคว�มคด และปฏเสธก�รมอยของคว�มจรงแทแนนอน (No absolute truth) เนองจ�กหลงสมยใหมนยมเชอว� คว�มหม�ยและคว�มจรงขนอยกบเกมสท�งภ�ษ� (Language game of the moment) และก�รบรห�รอำ�น�จ เมอเปนดงน คว�มรและคว�มเปนจรงจงถกสร�งขนบนฐ�นของก�รใชอำ�น�จและก�รใชเหตผลแบบสมยใหมห ล ง ส ม ย ใ หม น ย ม โ ต แ ย ง แ ล ะ โ จ มต แ นว ค ด สม ย ใ หมBest and Keller (1991: 3) ไดเสนอแนวคดทโพสตโมเดรนโตแยงและโจมตแนวคดสมยใหม ดงน

การพฒนาชนบท : 29

1. ทฤษฎก�รเปลยนแปลงและก�รพฒน� ไมว�จะเปนต�มแนวคดทฤษฎของม�รกและม�รกซส ทฤษฎโครงสร�งเชงก�รหน�ท ทฤษฎภ�วะทนสมย ทฤษฎก�รพงพ� หรอ ทฤษฎระบบโลก ทฤษฎทกล�วม�นถอว�เปนทฤษฎเชงมหภ�ค ทมงอธบ�ยก�รเปลยนแปลงและก�รพฒน�สงคมในภ�พรวม

2. ทฤษฎก�รพฒน�สมยใหม โดยเฉพ�ะอย�งยงแนวคดของม�รกซส และทฤษฎทนสมย ไมใหคว�มสำ�คญกบวฒนธรรมและคว�มสมพนธท�งสงคมภ�ยในทองถน เนองจ�กทฤษฎดงกล�วมคว�มเชอว� เศรษฐกจ ก�รเมอง และเทคโนโลยสมยใหมจะกระจ�ยไปทวทกสงคมซงลกษณะดงกล�วจะกอใหเกดสภ�พสงคมและวฒนธรรมทมคว�มเหมอนหรอคล�ยคลงกนทงโลกทเรยกกนว� “A world global culture”

3. ทงแนวคดแบบทนนยม และแนวคดแบบม�รกซส ต�งทำ�น�ยว�สงคมจะดำ�เนนไปสยคโลก�ภวฒน (Globalization)โดยทแนวคดทนนยม เสนอว� ตล�ดโลกจะนำ�สงคมเข�สวฒนธรรมโลก�ภวฒน ในท�งตรงกนข�ม แนวคดม�รกซสเหนว�ลทธคอมมวนสตจะทำ�ล�ยล�งระบบช�ตนยมและเกดคว�มเปนคอมมวนสตในระดบน�น�ช�ต (International Communism)

ยทธศาสตรการพฒนาของแนวคดหลงทนสมย จ�กก�รวพ�กษแนวคดก�รพฒน�แบบสมยใหมข�งตน แนวคดก�รพฒน�แบโพสทโมเดรน (Postmodern Development Per-spectives) ไดพฒน�ขน โดยมประเดนสำ�คญ คอ ก�รไมเหนดวยกบแนวท�งก�รพฒน�ของทฤษฎก�รพฒน�แบบทนสมยและคำ�อธบ�ยของแนวคดเชงคว�มจดแยงของม�รกซส แตอย�งไรกต�ม แนวคดหลงทนสมยกไมไดเสนอภ�พแนวท�งหรอยทธศ�สตรก�รพฒน�ทชดเจนแตอย�งใด เพยงแตกล�วถงกระแสแนวคดและปร�กฏก�รณทเกดขนภ�ยในสงคมเท�นน ดงเชน Kellner (2004)ไดเสนอไวดงตอไปน

1. หลงจ�กปล�ย 1980s แนวคว�มคดแบบช�ตนยมประเพณนยม และฐ�นท�งศ�สน�ไดกลบม�มคว�มสำ�คญอกครงหนงควบคไปกบกระแสโลก�ภวฒน โดยทวฒนธรรมกล�ยเปนแหลงทม�ของคว�มขดแยงและก�รตอสกนระหว�งกระแสโลก�ภวตน (Globalization) และกระแสทองถนนยม (Localization)

2. ในยคทระบบขอมลข�วส�รและวฒนธรรมบรโภคนยมไดแพรกระจ�ยผลผลต ภ�พลกษณะและคว�มคดคว�มเชอไปทวโลก โดยผ�นระบบสอส�รมวลชนระดบโลก อ�ทเชน ภ�พยนตรฮอลวด (Hollywood) ร�น แมคโดนลด (McDon-alds) หรอร�ยก�ร MTV อย�งไรกต�มมก�รปร�กฏขนอย�งมนยสำ�คญของวฒนธรรมยอยและรปแบบเฉพ�ะของสงคมและวฒนธรรมซงถอไดว�เปนกระแสก�รตอต�นโลก�ภวฒน

ทกำ�ลงทำ�ใหสงคมโลกมรปแบบเดยวกน (Homogenization)

3. กลมและกระบวนก�รเคลอนไหวท�งสงคมจำ�นวนม�กไดลกขนม�ตอต�นองคกรทนนยม เชน ก�รเดนขบวนประทวงองคก�รค�โลก (WTO) และบรรษทก�รเงนทนข�มช�ต (IMF) นอกจ�กนนยงเกดคว�มเขมแขงของ วฒนธรรมยอยของกลมสตร กลมรกรวมเพศ และวฒนธรรมของชนกลมนอยอนๆ

4. กอใหเกดพฒน�ก�รของแนวคดโพสทโมเดรน ทใหคว�มสำ�คญกบทองถน (Local) คว�มเปนพเศษ (Specific) คว�มเฉพ�ะ (Particular) คว�มแตกต�ง (Heterogeneous) และประสบก�รณในระดบจลภ�ค (The micro level of everyday experience)

5. ดงนน ทฤษฎหลงสมยใหมจงเนนศกษ�อำ�น�จในระดบจลภ�ค หรอในระดบทองถนม�กกว�จะนำ�เสนออำ�น�จทเปนศนยกล�งของระบบเศรษฐกจหรออำ�น�ยรฐต�มแบบของทฤษฎสมยใหม

6. ในขณะทนกคดแบบ โลก�ภวตน (Globalists) เหนว� กระแสโลก�ภวตนเปนแนวท�งในก�รแกไขปญห�ภ�วก�รณดอยพฒน�คว�มล�หลง และกล�วห�ทองถนนยมและประเพณนยมว�เปนปญห�และอปสรรคก�รพฒน� นกคดแนวทองถนนยม (Localists) กลบเหนว�โลก�ภวฒน คอก�รสำ�คญทขดขว�งก�รพฒน�ประเทศ แนวท�งในก�รแกไขปญห�ทแทจรงคอก�รเนนคว�มเปนทองถน หรอ Localization

ประเดนทสำ�คญคอ มผเสนอว�ในคว�มเปนจรงแลวก�รเลอกแนวท�งใดในก�รพฒน�หรอแกไขปญห�ก�รพฒน� จะขนอยกบเงอนไขภ�ยใตบรบทท�งสงคมและวฒนธรรมของแตละพนท ดงท Den Ouden (1997: 74) กล�วว� “ห�กเร�ไมพย�ย�มทำ�คว�มเข�ใจ และพย�ย�มทำ�ง�นภ�ยใตคว�มแตกต�งท�งวฒนธรรม และค�นยมของคนในทองทแลว ก�รพฒน�เศรษฐกจและสงคมกไมอ�จทจะยงยนได”

แนวคดทางเลอกใหมของการพฒนา (Alternative Development Theory) ในขณะทนกทฤษฎทงหล�ยพย�ย�มศกษ� วเคร�ะห และพฒน�ทฤษฎทสมเหตสมผลในก�รอธบ�ยหรอชแนวท�งในก�รพฒน�สงคม อย�งไรกด ทฤษฎจำ�นวนม�กเสนอเพยงภ�พของก�รพฒน�ในระดบมหภ�ค ตลอดจนไมไดเสนอแนวท�งในก�รปฏบตใหชดเจนเพอนำ�ไปสเป�หม�ยสดท�ย คอ ก�รพฒน�ทเนนก�รสร�งคว�มกนดอยด และคว�มมนคงและคว�มผ�สกของประช�ชนสงคม ดงนนจงไดเกดกระแสท�งเลอกต�งๆ ขน เพอเสนอแนวท�งในก�รพฒน�และก�รปฏบตทเหนผลไดอย�ง

การพฒนาชนบท : 30

บทท 1 ความรและความเขาใจเกยวกบการพฒนา

ขอเสนอทว� ควรลดวตถประสงคของก�รพฒน�ลงม�สระดบททำ�ใหประช�กรสวนใหญทย�กจนพอมปจจยท�งวตถทจำ�เปนเพอก�รดำ�รงชวตกอน ดงนนกลยทธก�รพฒน�แนวใหมน จงมงสคว�มพอใจในคว�มตองก�รพนฐ�นเปนหลก เนองจ�กกลไกก�รตล�ดทมอยนน สนองตอบเฉพ�ะคว�มตองก�รทไดม�จ�กก�รมอำ�น�จซอเท�นน ไมไดสนองตอบคว�มจำ�เปนพนฐ�นของมนษย อนประกอบดวย อ�ห�ร สขภ�พอน�มย ทอยอ�ศย ก�รศกษ� สภ�พก�รทำ�ง�น และคว�มมนคงท�งสงคม (นรน�ม 2544)

ความหมาย ของความจำาเปนพนฐาน คว�มจำ�เปนพนฐ�น (จปฐ.) หม�ยถง คว�มเปนขนตำ�สดทคนทกคนในชมชนควรจะมหรอควรจะเปนในชวงระยะเวล�หนง เพอใหมชวตทดและส�ม�รถดำ�รงชวตอยในสงคมไดอย�งปกตสขต�มสมควร หรอเปนคว�มตองก�รพนฐ�นทจำ�เปนสำ�หรบก�รดำ�รงชวตของมนษยแตละคนในสงคม (เทเวศร พรยะพฤนท และคณะ 2542)

วตถประสงคหลกของแนวคดความจำาเปนพนฐาน ในชวงแรกนน เป�หม�ยหลกของ BMN คอก�รสร�งโปรแกรมก�รรกษ�สขภ�พในชมชนชนบท แตตอม�ไดมก�รพฒน�และกำ�หนดวตถประสงคหลก อนประกอบดวยประเดนสำ�คญ (Duchscherer and Duchscherer 1996: 17-20) ดงน 1. พฒน�คณภ�พชวตของคนในทองถนโดยใหคนในชมชนส�ม�รถตอบสนอบคว�มตองก�รพนฐ�นของตนเอง 2. สงเสรมคว�มรวมมอกนระหว�งหนวยง�นของรฐ และสนบสนนก�รทำ�ง�นรวมกนระหว�งภ�ครฐ องคกรเอกชน และประช�ชนในชมชน 3. สงเสรมก�รพงตนเองและก�รมสวนรวมของชมชนในก�รพฒน� (Community participation and self - reliance in development)

ยทธศาสตรการพฒนาของแนวคดความจำาเปนพนฐาน ก�รพฒน�ของแนวคดคว�มจำ�เปนพนฐ�น คำ�นงถงสทธพนฐ�นและหลกแหงคว�มมศกดศรของมนษย ซงจะสงผลในแงคว�มคดสร�งสรรคของคนในสงคม ดงนนกลยทธ คว�มตองก�รหรอคว�มจำ�เปนพนฐ�น จงเนนก�รพฒน�เพอใหเกดคว�มเท�เทยมกนและคว�มเปนธรรมระหว�งมนษยในสงคมในด�นต�งๆ โดยเฉพ�ะอย�งยง ในแงของก�รแบงปนทรพย�กรเทคโนโลยและผลผลตทงหมด ซงแนวคดคว�มจำ�เปนพนฐ�นเหนว� ยทธศ�สตรก�รพฒน�ไมควรจำ �กดตว เองอยท ก�รแก ไขปญห�บ�งสวนเท�นน แตควรคำ�นงถงปจจยอนๆ ทเกยวของ ยกตวอย�งเชนแมว�ก�รพฒน�จมงชวยเหลอประช�กรทย�กจนทสด อย�งไรกต�มก�รพฒน�ควรสอดคลองกบคว�มตองก�รของประช�กรสวนใหญ เมอเปนดงน ก�รมสวนรวมในก�รตดสนใจของผมสวนไดสวนเสย (Stakeholders) จงมคว�มสำ�คญ (นรน�ม 2544)

เปนรปธรรม สำ�หรบในบทน จะนำ�เสนอตวอย�งของแนวคดทส�ม�รถใชเปนแนวท�งในก�รพฒน�สงคม โดยเฉพ�ะอย�งยงก�รพฒน�สงคมชนบท นนคอ แนวคดคว�มจำ�เปนพนฐ�น แนวคดความจำาเปนพนฐาน(The Basic Minimum Needs Approach) จ�กประสบก�รณคว�มลมเหลวของก�รพฒน�ของประเทศทกำ�ลงพฒน�หล�ยประเทศทใชแนวท�งก�รพฒน�ต�มทฤษฎภ�วะทนสมย กอใหเกดก�รวพ�กษวจ�รณยทธศ�สตร ก�รพฒน�ประเทศต�มแนวคดดงกล�วอย�งม�ก เนองจ�กแมว�อตร�ก�รเจรญเตบโตท�งเศรษฐกจของประเทศกำ�ลงพฒน�หล�ยประเทศจะอยในระดบทน�พอใจ แตผลทต�มม�กคอ ภ�วะคว�มย�กจนและก�รว�งง�นสงขนทงในเขตเมองและเขตชนบท และทสำ�คญคอ เกดปญห�ของก�รพฒน�ทไมเท�เทยมกนระหว�งเมองและชนบท ดงนนในชวงทศวรรษท 1970 จงเกดกระแสก�รพฒน�ทใหคว�มสำ�คญตอก�รเจรญเตบโตท�งเศรษฐกจควบคไปกบก�รกระจ�ยคว�มเจรญ (Redistribution with growth) และก�รกระจ�ยร�ยไดเพอก�รแกไขปญห�คว�มย�กจนม�กขน โดยเชอว� ห�กมนโยบ�ยและม�ตรก�รทเหม�ะสม “ก�รกระจ�ย” กส�ม�รถเกดควบคกบ “ก�รเจรญเตบโต” ได กล�วคอ มก�รพฒน�อตส�หกรรม เพอก�รสงออกเปนภ�คเศรษฐกจนำ� สำ�หรบภ�คเกษตรกรรมในเขตพนทชนบท ควรสงเสรมใหมก�รพฒน�โดยใชแนวคดก�รพฒน�ชนบททใหคว�มสำ�คญกบเรองคว�มตองก�รหรอกคว�มจำ�เปนพนฐ�นเปนหลก (Rural development as basic needs strategy) โดยเนน “ก�รขจดคว�มย�กจนและภ�ระก�รว�งง�นเพอใหมร�ยไดขนตำ� และบรก�รท�งสงคม โดยก�รมง�นทำ�และประช�ชนเข�ม�มสวนรวมในกจกรรมนน” (มนตรกรรพมม�ลย 2539: 25)

การพฒนาการของแนวคดความจำาเปนพนฐาน แนวคดคว�มจำ�เปนพนฐ�น (Basic Minimum needs หรอ BMN) หรออ�จเรยกว�ทฤษฎคว�มพอใจในคว�มตองก�รพนฐ�น (Theory of Satisfaction of Basic Needs) ถอเปนกระแสท�งเลอกในก�รพฒน� (Alternative approach to development) ซงถกนำ�เสนอครงแรกในก�รประชม the World Employment Conference of the International Labour Office ในป 1976 (Streeten 1983) ซงแนวคว�มคดในเรองคว�มจำ�เปนพนฐ�นน เปนแนวคว�มคดทเกดจ�กก�รวพ�กษตวเอง (Self - criticism) ขององคก�รสหประช�ช�ต โดยเฉพ�ะอย�งยง ขององคก�รแรงง�นระหว�งประเทศและธน�ค�รโลก ทไดศกษ�จ�กประสบก�รณก�รใชกลยทธในก�รพฒน�แบบดงเดมต�มโครงก�รพฒน�ต�งๆ ทำ�ใหเกดคว�มแนใจว�กระบวนก�รท�งเศรษฐกจทใชอยนไมอ�จทำ�ใหประเทศโลกทส�มส�ม�รรถพฒน�ใหทนประเทศอตส�หกรรมทงหล�ยได และเกดก�รนำ�ไปสก�รยอมรบว� เปนก�รย�กทจะลดชองว�งระหว�งคว�มรำ�รวยกบคว�มยกจนได ดงนนจงเกด

การพฒนาชนบท : 31

สำ�หรบประเดนสำ�คญของยทธศ�สตรก�รพฒน� ต�มแนวคดคว�มจำ�เปนพนฐ�นมดงน 1. แนวคดคว�มจำ�เปนพนฐ�น เปนแนวท�งก�รพฒน�ทยดถอชมชนและสงคมเปนหลก (A socially - oriented and community - based development approach) ในก�รตอบสนองคว�มตองก�รของประช�กรและชมชน (Duchscherer and Duchscherer 1996) 2. แนวคดคว�มจำ�เปนพนฐ�น เนนก�รพฒน�แบบองครวมม�กกว�ก�รพฒน�แบบแยกสวน นอกจ�กนนยงเรยกรองก�รพฒน�คว�มเท�เทยมกนผ�นก�รมสวนรวมแบบประช�ธปไตย (Democratic participation) (Duchscherer and Duchscherer 1996) 3. แนวคดคว�มจำ�เปนพนฐ�นมเป�หม�ยหลก คอ เพอขจดหรอลดคว�มหวคว�มไมรหนงสอ และโรคภยไขเจบของคนจน ซงเป�หม�ยดงกล�วจะม�กอนก�รเพมร�ยได (Streeten 1983) 4. ประช�กรเป�หม�ยของแนวคดคว�มจำ�เปนพนฐ�น คอคนจนทสด 40% ของจำ�นวนประช�กร (Streeten 1983) 5. เนนก�รตอบสนอบคว�มตองก�รพนฐ�นของประช�ชนอนไดแก ก�รลดอตร�ก�รว�งง�น ก�รเพมผลผลตใหไดระดบต�มคว�มตองก�รพนฐ�น ก�รกระจ�ยบรก�รส�ธ�รณปโภคด�นส�ธ�รณสข ก�รศกษ� แหลงนำ� บ�นเรอน สข�ภบ�ล ใหเพยงพอ (มนตร กรรพมม�ลย 2539)

การกำาหนดความเปนพนฐาน ยทธศ�สตรหนงของแนวคดคว�มจำ�เปนพนฐ�นกคอ ก�รกำ�หนดคว�มจำ�เปนพนฐ�น ซงโดยทวไปแลวแนวคดนเหนว� แตละสงคมควรมคว�มจำ�เปนพนฐ�นหลก 5 ประก�ร คอ 1. อ�ห�รด 2. สขภ�พอน�มยด 3. นำ�สะอ�ดและสข�ภบ�ล 4. คนมก�รศกษ�และ 5. มทอยอ�ศยทเหม�ะสม

ก�รกำ�หนดคว�มจำ�เปนพนฐ�นดงกล�วมเป�หม�ยสำ�คญ คอ เพอขจดหรอลดคว�มหว คว�มไมรหนงสอ และโรคภยไขเจบ และเพอคณภ�พชวตทดของประช�กรเป�หม�ย (Streeten 1983) ความจำาเปนพนฐานกบคณภาพชวต (Quality of Life: OOL) คว�มจำ�เปนพนฐ�นถอไดว�มสวนสำ�คญยงในก�รสงเสรมคณภ�พชวตทดของคนในสงคม ซงคณภ�พชวต หม�ยถง ก�รดำ�รงชวตของมนษยในระดบทเหม�ะสมต�มคว�มจำ�เปนพนฐ�นในสงคมหนงๆ ในชวงเวล�หนง โดยก�รมคณภ�พชวตทดมองคประกอบหล�ยประก�ร (เทเวศร พรยะพฤนท และคณะ 2542) ดงตอไปน 1. ร�ยไดสงขน (Higher income)

2. ก�รศกษ�ดขน (Better education) 3. ม�ตรฐ�นคว�มปลอดภย สขภ�พ และโภชน�ก�รสงขน (Higher standard of safety, health, and nutrition) 4. คว�มย�กจนลดลง (Less poverty) 5. สภ�พแวดลอมทสะอ�ด (Clean environment) 6. คว�มเสมอภ�คของโอก�สมม�กขน (More equality of opportunity) 7. เสรภ�พสวนบคคลมม�กขน (Greater individual freedom) 8. วฒนธรรมแหงชวตมหล�กหล�ย (Richer cultural life)

ตวชวดความจำาเปนพนฐาน (จปฐ) ในประเทศไทย สำ�หรบในประเทศไทยนน ตวชวดคว�มเปนพนฐ�น (จปฐ) เปนขอมลทแสดงถงลกษณะของสงคมไทยทพงประสงค ต�มเกณฑม�ตรฐ�นขนตำ�ของเครองชวดว� อย�งนอยคนไทยควรจะมคณภ�พชวตในเรองใดบ�ง และควรจะมระดบคว�มเปนอยไมตำ�กว�ระดบไหนในชวงระยะเวล�หนง และทำ�ใหประช�ชนส�ม�รถทร�บไดดวยตวเองว� ในขณะน คณภ�พชวตของตนเอง ครอบครว รวมไปถงหมบ�นอยในระดบใด มปญห�ทจะตองแกไขในเรองใดบ�ง เปนก�รสงเสรมใหก�รพฒน�ชนบทของประเทศ สำ�หรบก�รพฒน�คณภ�พชวตของคนไทยต�มคว�มจำ�เปนพนฐ�นทใชเปนเกณฑ ม�ตรฐ�นขนตำ�ของคณภ�พชวต ประกอบดวยตวชวด 9 หมวด (เทเวศร พรยะพฤนท และคณะ 2542) ดงน 1. อ�ห�รด 2. มบ�นอ�ศย 3. ศกษ�อน�มยถวนทว 4. ครอบครวปลอดภย 5. ร�ยไดด 6. มลกไมม�ก 7. อย�กรวมพฒน� 8. พ�สคณธรรม 9. บำ�รงสงแวดลอม แมว�ตวช ว ดแบบกว�งๆ จะไดถกพฒน�ข น แตว�คว�มจำ�เปนและคว�มตองก�รนนขนอยกบบรบทของสงคมเปนหลก ดงนนจงไมมม�ตรก�รส�กลใดๆ ม�กำ�หนดคว�มจำ�เปนพนฐ�นของชมชน คว�มจำ�เปนพนฐ�นควรสอดคลองคว�มตองก�ร ปญห�และโอก�สของแตหมบ�นหรอชมชน อย�งไรกด ก�รวด BMN ในเบองตนนน สวนใหญแลวจะใชก�รวจยเชงสำ�รวจเพอสอบถ�มถงคว�มตองก�รของชมชน และนำ�ขอมลทไดม�เปนพนฐ�นในก�รว�งแผนก�รพฒน�ตอไป และตองมวธก�รทเหม�ะสมเพอใหไดม�ซงคว�มตองก�รและทร�บถงปญห�ทแทจรงของชมชน โดยใหชมชนเปนผตดสนใจหรอชถงปญห� ชมชนเปนผว�งแผนเพอนำ�ไปสก�รปฏบต และชมชน

การพฒนาชนบท : 32

บทท 1 ความรและความเขาใจเกยวกบการพฒนา

บรรณ�นกรมกฐน ศรมงคล. 2542. การพฒนาชมชนและการพฒนาการ เกษตร. ศนยส�รสนเทศ ภ�ควช�สงเสรมและเผยแพร ก�รเกษตร มห�วทย�ลยเชยงใหม.โกวทย พวงง�ม และปรด โชตชวง. 2527. คมอสอบพฒนากร. กรงเทพฯ: โรงพมพเรอนแกว.จกรกฤษน นรนตผดงก�ร. 2527. การบรหารงานพฒนา ชนบท. หนงสอประกอบก�รสมมน�โครงก�รสงเสรม เอกส�รวช�ก�ร สถ�บนบณฑตพฒนบรห�รศ�สตรรวมกบ สำ�นกพมพโอเดยนสโตร.เฉลยว บรภกด. 2520. การฝกอบรมเพอการพฒนา.กรงเทพฯ: มห�วทย�ลยศรนครนทรวโรฒ ประส�นมตร.ณฐพล ขนธไชย. 2527. แนวความคดและทฤษฎในการพฒนา ประเทศและการพฒนาชนบท. กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร.ดเรก ฤกษหร�ย. 2528. การนำาการเปลยนแปลง: เนน กระบวนการกระจายนวตกรรม. กรงเทพฯ: โครงก�รตำ�ร� พฒน�ชนบท มห�วทย�ลยเกษตรศ�สตร.ทองคณ หงสพนธ. ม.ป.ป. การศกษากบการพฒนา: แนว ความคดทฤษฎและวธปฏบต. กรงเทพฯ: ห�งหนสวนจำ�กด ภ�พพมพ.ทตย� สวรรณะชฏ. 2522. “พฒนาสงคม: ขอบเจตและแนว ความคด.”ว�รส�รพฒนบรห�รศ�สตร. ปท 9. ฉบบท 3. หน� 341 - 363.เทเวศร พรยะพฤนท และคณะ. 2542. การเสรมสราง คณภาพชวต. โครงก�รวจยเพอพฒน�หนงสอและโอม เพจ. ศนยศกษ�ต�มแนวพระร�ชดำ�ร. มห�วทย�ลย ศรนครนทรวโรฒ.ระบบออนไลน. 15 มน�คม 2554. http://www.swu.ac.th/ royal/book6/b6c2tl.htmlธวช ทนโตภ�ส. 2529. พฒนาชมชนกบการพฒนาชนบท. กรงเทพฯ: โรงพมพมตรสย�ม.นเรศน วงศสวรรณ และ ดษฐรตน อมรวทวส. 2542. เอกสารประกอบคำาบรรยาย วชาการพฒนาประเทศ: ทฤษฎ ทางสงคมศาสตร. สถ�บนวช�ก�รท�ห�รบกชนสง.นรน�ม. 2544. ทฤษฎและหลกการพฒนาชมชน. ระบบ ออนไลน. 14 กนย�ยน 2554. http://comdev.ricr.ac.th/ชดวช�/ทฤษฎและหลกก�รพฒน� ชมชน/ทฤษฎและหลกก�รพฒน�ชมชน.docนรนดร จงวฒเวศย. 2534. ทฤษฎและแนวความคดเกยวกบ การพฒนาชนบท. เอกส�รก�รสอนชดวช�ก�รพฒน�ชนบท หนวยท 1-7. กรงเทพฯ: มห�วทย�ลยสโขทยธรรม�ธร�ช.บญธรรม เทศน�. 2537. ปรชญาการพฒนา. เชยงใหม: ภ�ค วช�สงเสรมก�รเกษตร คณะธรกจ ก�รเกษตร สถ�บน เทคโนโลยก�รเกษตรแมโจ.

มสวนในก�รประเมนผล ดงนน เทคนคก�รวจยอย�งมสวนรวมน�จะเปนแนวท�งหนงในก�รไดม�ซงก�รกำ�หนดคว�มจะเปนพนฐ�นของชมชน (Duchscherer and Duchschere 1996)กล�วโดยสรป คอ แนวคดคว�มจำ�เปนพนฐ�น เปนแนวคดทนกวช�ก�รหนม�ใชวธก�รใหมๆ ในก�รมองปญห� และเสนอแนวท�งใหมในก�รพฒน� เนองจ�กเหนว� แนวคดทฤษฎก�รพฒน�แบบเดมทเรมม�ตงแต ค.ศ. 1960 โดยเฉพ�ะอย�งยง ทฤษฎคว�มเจรญเตบโตท�งเศรษฐกจและแนวคว�มคดเกยวกบก�รทำ�ใหทนสมย ไดถกวพ�กษวจ�รณอย�งหนกทงจ�กแวดวงวช�ก�รและนกพฒน�โดยทวไป ดงนน แทนทจะสนใจในเรองของคว�มเจรญเตอบโตท�งเศรษฐกจต�มแนวคดทฤษฎกระแสหลก แนวคดคว�มจำ�เปนพนฐ�นใหคว�มสำ�คญกบคว�มพอใจและคว�มตองก�รพนฐ�นของมนษย ต�มแนวคดท�งด�นมนษยธรรม (Humanitarian approach) ทใหคว�มสำ�คญกบมนษยเปนหลก อย�งไรกต�ม มผเสนอว� แนวคดคว�มจำ�เปนพนฐ�น ถอว�เปนกลยทธม�กกว�ทจะเปนทฤษฎหรอเปนวธก�รวเคร�ะห เนองจ�กแนวคว�มคดน เนนก�รพฒน�ในเชงปฏบต นอกจ�กนน แนวคดนยงมก�รตคว�มหม�ยขอมลทไดม�ในแนวท�งทแตกต�งไปจ�กวธทเคยทำ�ม�กอน

การทจะทำาความเขาใจถงแนวคดและทฤษฎการพฒนานนตองตระหนกถงความจรงทวา แนวคดและทฤษฎการพฒนาเปนเฉกเชนเดยวกบมโนทศนการพฒนา ทถอเปนแนวคดเชงปทสถาน (Development as normative concept) แฝงไวดวยทศนคตและคานยม ทำาใหการกำาหนดความหมาย เปาหมาย แนวทาง ยทธศาสตร และการวดผลการพฒนานน จงเปนการกำาหนดโดยมคานยม (Value judgment) และอดมการณ (Ideology) เปนพนฐาน (จกรกฤษณ นรนตผดลการ 2527) จากความจรงดงกลาว จงสามารถกลาวไดวา แนวคดการพฒนาทงหลายทนำาเสนอใหบทน จงเปนการเสนอถง ความหมาย เปาหมาย และแนวทางการพฒนาทแตกตางกนไปตามคานยมอดมการณ และสภาพสงคมในขณะนน และเนองจากบรรทดฐานทางสงคมและอดมการณมการเปลยนแปลงอยตลอดเวลา ดงนน แนวคดทฤษฎการพฒนาจงมการเปลยนแปลงไปไดตามกาลเวลาเชนกน

บทสรป

การพฒนาชนบท : 33

ปกรณ ปรย�กร. 2528. ทฤษฎและแนวความคดเกยวกบการ พฒนา. กรงเทพฯ: โรงพมพส�มเจรญพ�ณช.____________. 2538. ทฤษฎและแนวคดเกยวกบการพฒนา. เอกสารการสอนชดวชาการบรหารการพฒนาชนบท หนวย ท 1-6. กรงเทพฯ: มห�วทย�ลยสโขทยธรรม�ธร�ช.ประสทธ สว�สดญ�ต. 2518. มานษยวทยาพฒนาการ. วารสารสงคมศาสตร. 12(2): 26-35.พฒน สจำ�นง. 2525. การพฒนาชนบทแบบผสมผสานสำาหรบ ประเทศไทย. กรงเทพฯ: ไทยวฒน�พ�ณช.พชญ สมพอง. 2522. สงคมชาวบานนา. กรงเทพฯ: มห�วทย�ลยร�มคำ�แหง.มงคล ช�วเรอ. 2527. ทฤษฎและหลกการพฒนาชมชน. พระนครศรอยธย�: วทย�ลยครพระนครศรอยธย�.มนตร กรรพมม�ลย. 2539. การพฒนาชมชน: แนวคดและ การปฏบต. ภ�ควช�สงคมวทย�และม�นษยวทย�. คณะ สงคมศ�สตร. มห�วทย�ลยเชยงใหม.มห�วทย�ลยร�มคำ�แหง. 2523. สงคมวทยา-มานษยวทยา เบองตน. กรงเทพฯ: ภ�ควช�สงคมวทย�และม�นษยวทย� คณะมนษยศ�สตร.ยวฒน วฒเมธ. 2525. การพฒนาชมชน. เอกส�รประกอบก�ร บรรย�ยวช�ก�รพฒน�ชมชน. กรงเทพฯ: คณะ สงคมศ�สตร มห�วทย�ลยเกษตรศ�สตร.____________. 2526. หลกการพฒนาชมชนและการพฒนา ชนบท. กรงเทพฯ: โรงพมพห�งหนสวน นตบคคลไทย อนเคร�ะหไทย.____________. 2534. การพฒนาชมชน: จากทฤษฎสการ ปฏบต. กรงเทพฯ: ห�งหนสวนจำ�กด บ�งกอกบลอก.ศโรตม คล�มไพบลย. 2544. “Postmodern คออะไร จาก ปฏกรยาแบบมารกซสการเมองปฏบตนยม.” ว�รส�รวถ ทรรศ ชดโลก�ภวตน. ปท 5. ฉบบท 19. หน� 1-25.สนธย� พลศร. 2547. ทฤษฎและหลกการพฒนาชมชน. พมพ ครงท 5. กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร.สมศกด ศรสนตสข. 2525. สงคมไทยแนวทางวจยและพฒนา. ขอนแกน: มห�วทย�ลยขอนแกน.สญญ� สญญ�ววฒน. 2525. การพฒนาชมชน. กรงเทพฯ: ไทยวฒน�พ�ณช.สนทร โคมน. 2522. ผลกระทบของการพฒนาในแงมมของ จตวทยาสงคม. สถ�บนบณฑตพฒนบรห�รศ�สตร.สพตร� สภ�พ. 2531. สงคมวทยา. พมพครงท 10 กรงเทพมห�นคร: ไทยวฒน�พ�นช.สโขทยธรรม�ธร�ช. 2543. ประมวลสาระชดวชาสงเสรม การเกษตรเพอการพฒนา. ส�ข�วช�สงเสรมก�รเกษตรและสหกรณ. โรงพมพมห�วทย�ลยสโขทยธรรม�ธร�ช.

เสถยร เชยประทบ. 2528. การสอสารและการพฒนา. กรงเทพฯ: คณะนเทศศ�สตร จฬ�ลงกรณมห�วทย�ลย.อมร รกษ�สตย และขตตย� กรรณสต. 2515. ทฤษฎและแนว ความคดในการพฒนาประเทศ. กรงเทพฯ: สถ�บนบณฑต พฒนบรห�รศ�สตร.อภชย พนธเสน. 2539. พฒนาชนบทไทย: สมทยและมรรค แนวคด ทฤษฎ และภาพรวมของการพฒนา. กรงเทพมห�นคร: บรษทอมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง จำ�กด (มห�ชน).Best, S. and Keller, D. 1991. Postmodern Theory: Critical Interrogations. New York: The Guilford Press.Den Ouden, Bernard. 1997. Sustainable Developmnet, Human Right, and Postmodernism. Phi& Tech. 3:2. Winter. Pp. 71-76.Duchscherer, Carin and Duke Duchscherer. 1996. As sessing Perceptions of Basic Minimum Needs: A Modofied Venn Diagram Techniqui. PLA Notes. Issues 2. IIED London. Pp. 17-20.Eyerman, Ron. 1994. Modernity and Social Movement. Social Straification: Class, Race, And Gender. Westview Press. Pp. 707-710. Harrison, David. 1993. The Sociology of Modernization Development. New York: Routledge.Isbister, John. 1995. Promises Not Kept: The Betrayal of Social Change in the Third World. (Third Edition). Connecticut: Kumarin Press.Jacobs, Norman. Modernization Without Development: Thailand as an Asian Case Study. New York: Praeger.Kellner, Douglas. 2004. Globalization and the Postmodern Turn. Online Course MaterialsFor 253A: Education, Technology, and Society. Online Resource. December 2011. www.gseis.ucla.edu/ courses/ed253a/dk/GLOBMP.htmLewellen, Ted C. 1995. Dependency and Development: An Introduction to the Third World. Connecticut: Bergin&Garvey.Mellor, J. 1966. The Economic of Agricultural Development. Itheca, U.S.A.: Cornell University Press. Meier, G.M. 1976. Leading Issues of Economic Develop- ment. New York: OUP.So, Alvin. 1990. Social Change and Development: Modernization, Dependency, and World System Theories. California: SAGE Publications, Inc.

การพฒนาชนบท : 34

บทท 1 ความรและความเขาใจเกยวกบการพฒนา

Streeten, Paul. 1983. “Reaching the Poorest: Six Rules for Real Aid.” New Internationalist. Issue 126. August.Todaro, Michael. 1997. Economic Development. (Sixth Edition). New York: Addison-Wesley Publishing Company, Inc.Weiner, M. 1966. Modernization: The Dynamics of Growth. New York: Basic Book Inc.

1. ทานคดวาความหมายของคำาวา “การพฒนา” ในดานตางๆ มความเหมอนหรอแตกตางในการนำาไปใชในประเดนใดบางจงวเคราะห

2.จงแสดงทศนะในประเดนแนวคดและลกษณะของการพฒนา และสรปรวบยอดใหเปนแนวคดททานคดวาการพฒนาในดานตางๆตองการ

3.ทานคดวาการพฒนามความสำาคญกบโลกของเรา และประเทศไทย อยางไรจงอธบายมาโดยละเอยด

4. จากทฤษฎทเกยวของกบการพฒนา ทานคดวา แนวคดจากทฤษฎตางๆ เหลานนสามารถนำามาประยกต ในการพฒนาประเทศไทยไดอยางไร จงเลอกมา3ทฤษฎพรอมทงยกตวอยางประกอบ

5. จบแสดงความคดเหนวา การพฒนาในลกษณะทเปน “กระบวนการ” มสวนชวยใหการพฒนาชนบทประสบผลสำาเรจไดอยางไรจบอธบายโดยละเอยด

คำ � ถ � ม ปร ะ เ ม น ต น เ อง

________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________

การพฒนาชนบท : 35