RDC-96-005

Fiets- en landbouwverkeertunnelHeinenoord.Aspecten van socia Ie veiligheid

Fiets- en landbouwverkeerstunnel Heinenoordaspecten van sociale veiligheid

. referentieonderzoek

. relevante factoren bij sociale veiligheid

. toetsing tunnelvarianten en aanbevelingen

februari 1994

Directoraat-Generaal RWSBouwdienst RWS

In opdracht vanZwarts & Jansma b.v.doorWest 8 landscape architects b.v.Postbus 243263007 DH Rotterdamte1.010-4855801 1

INHOUD

1. inleiding 5

2. referentieonderzoek 7

3. factoren voor sociale veiligheid inlangzaamverkeerstunnels

23

4. toetsing van de tunnelvarianten en aanbevelingenvoor ontwerp en uitvoering van de langzaamverkeers-tunnel Heinenoord op aspecten van sociale veiligheid

29

3

publieke discussie

Sociale veiligheid in de openbare ruimte is een beladen onderwerp.Het gaat hier vaak om een complex probleem dat vele factorenomvat. Het is een probleem dat grote groepen mensen aangaat endirect verband houdt met de alledaagse leefomgeving (winkelen, naarschool fietsen, woon- werkverkeer etc.) en daarom onderwerp is vaneen publieke discussie met veel emotionele lading. Een analyse vansociale veiligheid vraagt dan ook een genuanceerde kijk op derelevante aspecten en hun samenhang.

onderzoek socia Ie veiligheid t.a.v. tunnels.

Dit rapport focust op de mate waarin de verschillende varianten vande voorgestelde langzaamverkeerstunnel Heinenoord anticiperen opsociale veiligheid. Er worden referenties gemaakt met anderesituaties, conclusies en aanbevelingen gedaan. Op dit vlak zijn reedseerder andere inventarisaties en onderzoeken gedaan, waarvan ookpublicaties voorhanden zijn:. Het voorafgaande verkennende literatuuronderzoek door

Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid (SWOV). Fietsverbinding 2e Beneluxtunnel, aspecten van socia Ie veiligheid.

West 8 (in opdracht van RWS, januari 1994)

potentieel probleem

Daar waar open bare ruimte grootschalige infrastructuur kruist, ishet sociale veiligheidsaspect direct manifest.Tunnels, viaducten en passages zijn erkende barri~res in loop- enfietsverbindingen. Voor de gegeven situatie en varianten van denieuw te bouwen langzaamverkeerstunnel t.b.v. fietsers en land-bouwvoertuigen naast de bestaande Heinenoord verkeerstunnelzijn een aantal randvoorwaarden zonder meer beperkend voor deontwikkeling van een sociaal veilige route.

. er is sprake van een diepe tunnelschacht en een relatief steiletunnel.

. de lengte van de tunnel is groot, een relatief lang verblijf.

1. INLEIDING

. de tunnel is gesitueerd buiten de bebouwde kom, buiten hetgebied waar stedelijke voorzieningen en activiteiten de sfeerbepalen.

Het heeft weinig zin de conflicten die voortkomen uit deze driegegevenheden bij de toetsing van de voorgestelde varianten op despits te drijven.De langzaamverkeerstunnel Heinenoord zal, wat dat aangaat, voorfietsers een potentiele bron van sociale OIiveiligheid zijn.

methode

Om inzicht te krijgen in de aspecten die sociale veiligheid van denieuwe langzaamverkeerstunnel t.b.v. fietsers en landbouwvoer-tuigen kunnen bepalen is gekozen voor de volgende werkwijze:In hoofdstuk 2 wordt een referentieonderzoek gedaan naar eenaantal vergelijkbare Jange fiets/voetgangers tunnels en deoverbrugging van een relatief groot hoogteverschil door roltrappenlliften. Daarnaast worden de verschillen in de voorgesteJde variantenvoor de Heinenoordtunnel tegenover elkaar gezet.Hoofdstuk 3 geeft een overzicht van de verschillende factoren die bijsociale veiligheid in een langzaamverkeerstunnel als die van deHeinenoord relevant zijn.In hoofdstuk 4 worden de voorgestelde varianten ten opzichte vandeze aspecten gewogen en worden aanbevelingen gedaan voorontwerp en uitvoering van de tunnel.

Sociale veiligheid is een subjectief verschijnsel dat moeilijkkwantificeerbaar is. In de rapportage is daarom gekozen voor eenbeeldende benadering met foto's als medium, zodat een meerintui'tieve reflectie mogelijk is.

5

en

"t litI

!I

! !I! t t t! ! !

i

I

j

l

~1

I

II IiI

i

_

' IIII}.II

tII' III

If iII

1- t1

ii

I, J

I 1 I

xl

I II! II I

~ I~I~ ii iII

><IJIINI;li

,','

I

I

'

I

I

I

xix XI

'"

_

I

x I!!i.. x :;:i" ~ ~ ~ I~'"

>< >< ><

!

!IIW

I

i:

I

-;

I I 1 IN!!I !!I!!II I 8 S j'"!

! I'i'

I I !.

xli

Ix! IO!-!X

I

II:;:I~ ~

><

i I><IIIIJI

j!' r ,I I

j

'

I

1 'I

III

I' i

I

I

I

.)(!! )(1

! ~! Ii x,~!~)(

8-

I 1 , i' 1 I I ~,

I

'

:I "

I

II

I

:o-i" ~[::,lxl

'~lo ~ !" I

I

>< al

~I

-I

!!:'-,

'

,

"'I

N

I'":

!!I S'I

ii.!!I N, , I,

i '

I

1I

I

I I

II

I,"I

,I

,

I 1 ,: II

i

I

I

: i' i I

,

''',

'i "':;:

,

10;Ni,,

!

;:;I..IX !!II

,

"'

,

'"

~

I

~I."I"

,

'''

I

!''

x ><, x,

I:

'

:

;:,

I

I

.

I

I

i'"'

S II): 1):,Si 81 8 I!!I

I

i'

: 1""

! ,I,1 i! I

I

I"

;" I 1'

, ,

I

'I

I

I'lx,

"i

,

XI~;,-"'

-1)(1;!W!)(!=I._I!"I~I~ I'9'i:-"\!IW ~I!",

I

)CI

:

'

, ,.: ,,,,I

1

1"":'1

818 8S18,SISII I

i,!

i ~I !:: i: 0 j

\ i!! . I

,:

'I I ! i ': I

IXii

:)('''''-,, '''''I

.,

)(:-

\

.

\

)(

I'WI

I

,

ul

"'

;-.II,

:"" :""i9':

.,

O\!

'

!"'

,

1

)(

1

)(, ,

:",''"'

,

'"

W ."', ' ,"' 8\ 8

' "'I

'

'i.IU.~: 10. ! iw:o:Ut,Gl

°:10

I,I ,tit: ..' I ! I

,I

;I ! I ! I

!

"'I'! ""~II

:)(~I 1

,

)(:

,

~'_

iE;-:)(;

,

:lwIX;~itj~!~i~'~1.

8i8\,

~X

i

X

, i" "!' ill! : ill

, :'" 1" I

I' rr:J:1)(

~

)(

I&;' w: -)(:;) W i

.

X: t:; ~ ~ ~;:'"": :'"":

~ ~' ,~ l !'o'

,)()(

.

""

I

""

1'"', !!II 0<, 0<. S:

8'8 I!!

I

I~ I I

'iI : i ! !

tit f Ii I

I

I::irill~} l liir:

i I i:::J

-,

§I!

_'t

I I

li1ilNI!

)(

iI! i I WI§

xlI

I

xl!

Lilli xi

i

i

I! 1

Ii 1> I -I sCI

1

III ~ 1-\ s1

!il~I-lsl

Sc:hipho/tunneI

Maast\JnneI

HeinenoordtumeI(besIaand)

KiIt1JnneI

St. Ama tunnel

ONTWERP Fiets- en Landbouwverl<eerstunnel - ...Variant' A(VariantBBouwdienstRWS)

Variant' B(VariantC BouwdienstRWS)

Variant 2 A(Variant D Bouwdienst RWS)

Variant 2 B(Variant D Bouwdienst RWS)

Variant 2 C(Vanant D Bouwdienst RWS)

SCHPHOl T\.HIIEL

METROSTA11ONS BLAAK

ZUDPIBN

HEINENOORD1\JNNEL

KLT\HB.

St. AI\I'jA T\nS.

c?~p 0

tf

2. REFERENTIE ONDERZOEK

Op basis van pragmatische overwegingen is besloten een aantallange fiets- en voetgangerstunnels te bestuderen in het zuidwestelijkdeel van Nederland en in Belgia. .

Verder zijn er enkele situaties met lange roltrappen en liften bekeken.

. Schipholtunnel onder startbaan, Haarlemmermeer.

. Maastunnel onder de Nieuwe Maas, Rotterdam.

. Heinenoordtunnel (bestaand) onder Oude Maas, Barendrecht.

. Kiltunnel onder de Dordtse KiI, 's Gravendeel.

. St. Annatunnel onder de Schelde, Antwerpen.

. Roltrappen en liften: Metrostations Blaak en Zuidplein, Rotterdam.Tweede Kamer, Den Haag.

7

5€HIf'HC>btYNNEL

Ion;tlo

3WltoI. tuonctbuil~)

,6."""'l".. WMelhuis

vonn1U~

-~ga~~t)s

(\<ou;bUi$

r",,,,A,,,,,,tgsng<>rolxo.

f~~/autobui::;

fKit5JAacldbatJMlt*kfx~buls

fietoMndbuwwvoo<""rl

V""I~..bI~~

1Md/xJt1'Mr<.~~b,,;-,

I<>utobWs)

r.cb"jdiog door hoogtev"':;cio1

,;<;!1I;<idil>gdoor h$k/roRing

sdoong door v~ai!

voj" h<ll><)I"vootg~nWJ8

Vlijo hoogle fielsoffi

""1"hO<19I')!<>ndboowv~

broodlG tb.v. v""!~

hmcdw f.h,v. ~.t1rs

broOd... t.!>.V. lo",1b<>uwvat!w<>r

totalt> I",molbr""dls

hcUir>9%

1.1>1ak~ hV(IgtR v2r::;ctu1

ro1l'''!'

iJ:.'U1tal. roHrappp.r\

:1uj;;hlx19te ro!h3:)

Itfl

aanta! litten

hoogla,or5<;hli n~ rollmp~ifl

3fme~~ oen!f3le Nol

,Caf11flf~ b~waklnO

bewo\dr\9-' per""""",

8 v~:rlk:hting-

HeR! {rouiurn)

1/orochrinf) \'\'is. fLU

52&

2

(cchln.

)\

x

4.00

II.DO

7.70

7.70

7.70

x

2,00

4.00

4,30

4,30

4,30

<2

25

X

4

20

X

'1

&

X

X

x 9

MAASTUNNEl

leng!&

fRmtBJ tunneJbuU~n

dia<,..twtu""e1bulg

V:)m; ~v'i1OO

vuetgoogessbuis

fictsbuis

liotstvootgongargbui$

f"'ls!autobtJf!!

r,etsl1undbouwv",k<wrbuis

r",tsft;oldboo1.VV6fk""r Ivoelg~

landbouwvetk<JiJ<buis

(.utobuls!

scl1Ck!lng rJoor hooglallarschll

sch~ dooI' !)j)k!r<Hilng

&:ooldir1g dOOl' vat1(Jf .11

vnj. hoogle lf06!{jan9<''''

vn]a hOOgle fu1sors

vrija hpngu,:tandhouvwcrkcP.r

broodle tVN, vOOtg<1r1!)efS

bfei>dto l.bN. fiat"",,;

breedle I,b.v. landbouwvelK!31X

IfJI,~o lunnelbroiJdt<>

he!lln9 %

tota!c hoogta vefSchi!

'1)1tt<>p

a""tal f'l)ltrapP$f1

etilol1oogm ",Itrap

iift

a"nla1lifton

hUn;Jteversctrll fI;j rattrap/11ft

a(meting W.'1UaID-ha!

camcf?b!!'w?:-:int}

bcw~. per'.<"<M>'>!

'iaf;idutng g~~f 3narri:.:m}

w-n:x..:ht;~g. w;1. {T.:".:

,505

~

fed)~h.

)(

)(

x

St ANNA TUNNEL

!oog!e

~,t1~ lU!l1:<:~leN

dk\1nGu., tu",1<J1bul~

'J{Rll) tUllnal

voetgffi>g<.~.w;s

fietsbuis

flatsivostgffi'ger<-..blJis

fielo/&1toouiB

f",tsI1n.><IbCwwvp.tl<eorbuis

~6t.J1anQix'\J>w",k,""J.

voslg<lngersbui.

tandbwwv6fK"'''WS

lautohu;s}

""helding 00'" h""IJtewarS<'l11I

SCl\?iding d<JOf hcl<Jmi!ing

SdSfHdJt1y door vanWoa

",ija twcg!e vootgiJng<3fS>

vrije ho,,!!!" fl\Jt<>8'.

VIIi<> h""gte landlX)uW\'8!1<eor

br...'<.It<> !;ltv. voo~

bfoodte tb.'I"rl8~ro

breedte t..b.v. lahdbClIW\'eri<",...

total. tufJ!1<J!b>..'e<J'"

het~nB %

totals hrx'lgte Vef&;h)t

mltr.,.

aonlol rultraplJ<m

::>ti;ghD09h.: foltmp

!i:ft

"iN>""oitan

hoogreverschil na fOarup/Oft

afrnuting corlttolo hal

. canre.ta hawakJOg

hewa!orPJS pelm"ee1

10 'JOtiichUng gt.~}<natfJum)

vcrfidlting wit ff.L)

fUnd

:Ui!)

572

4.30

)(

I'~F'

4.00

<UlO

()

3'1-6

)(

2.2.

31.5

\)

.~)(

)i bij Uft

x

~, [1'H~l ,t!l i}~J'1§

im:1: Ili!T!!1

KILTUNNEl

1eI<g\a

(}untaJ tunr;elbu(lCm

di«mAtor \unnalbt..

wxmfi.x>Jw

voe'tgangefsbu;$

fietsttUis

fiets/\IOOI\Jangc.Sbui.

fiotslautOOui.

flQtsI!3!)(!bO<JW\~rtx!I.

flet&;lan<jbOlJ'INoo",er I

vQ$t~s

IandboUWVC1koM)uis

(1IUtObuisI

sci;eidiog door !1oogtoyorschii

!<Chaiding door hekJrailiny

.cholding do.)< vangmi1

V71]a hoogta vootQQI>gmS

V~ Mogt. fiotSO<'.

vrija hong", 1."dhowwvarkacl

~dte tb.v. yo"'gangers

lxe<><1toI.b.v. flet,*,,"

broodte tb.v. landbouv.'\ierkeor

totale wn""lbmf'.t1to

11011il1g%

IOtoiOho~ verochii

ruh'<lp

nantal~'on

$tqghoQ1Jtc ,otb-ap

,it

aantal !ifror>

hoogtevetSChil111\ rd!repi1lft

3tmBtiMo c~mm~ M?ol

cemembt.'w8l<inIJ

bcw.kJl1g$ PfX<~!

ve:livhtinq. g!!a! ~tf~um}

vl-!(~d}~{r.g wit Tf.!.:

r""nth.

x

x

,\.50

4.O'J

4,2

17.5

x

:<

11x

-tN

3:m.~;U0fA-i»-i0ZNCCIQOOOO{

C"r-m(II)OOCOz

~mmcm

~~m~

~<l::300z0i=~(I)00:=F-LU~

«)

('Y'

""'.<;>:

?:

HEINENOORDTUNNEl (bestaand)

""19m

santa! tUI'tf}t.~:Ji7.un

difHlieter tSJnt({:Jbui?:i

>00"1't\Jnf1<JI

vootgtmger6buis

fie1!h1h:>

fml5lvootgang\:tsbuts

f)8ts/3tJtObul5

fknsAi>fldDouwvcrkeerbui5

fiatsil,,,,<jhw'l'M0<""'ivootgunge,!ibuj!;

13f1dbollwverkearbul$

t3\JIDbui>!

schul...",] door hwSlev",s.:hll

srJ1<Jiding door hd</rojIing

s<::heidil1;J dVOf \f"'l\)ra~

vrfj" hoogle """t()<lf~

Vliie h(jQg~H f$Atwffi

Vfijohoogto landhou'J'~ktwr

bre.e<!Ie \.1J.v, \<OOtgr"lfPs

brcedfp. t.o."". flp.t~r:s

tJ(oedf~ t.o 'oJ. InIKttxJlIv.tVerke~t

totrne. lume:bI""d,c

1'K:8ing %

totol" hm!Jlc ,<""",hit

rC!ffftp

aimta~ mln<lppen

stijc.JhtXI!~te f{lhn-tp

Jjt{

a«l'tt~ ~:ft:o)r.

hoogfevcrschi! no fc!1rsp!1ih

a1motJng cl.:Sntra!p. h~j

t:Qlilm a bawu\ijng

bowf)kings persol1t::Jc!

14 VC:l:Chfjl'9 gelj! ~oatrlumi

'}atih:;htln~3 \'.ti[ tTL.)

(ru;hth.

)(

x

S,50

'Ul5

:1!5

25

x

10

>(

)(

t,.")

<""'"

VARtAN']" ;.t A{VARiANT B Bouwdienst RWS}

fo>1\)\o

"""toI~"fI

di3m<r"", \UnnaWs

V<1<m!Ul1!1el

vootg~

r"l$bui.~

r"'W\IO<:tll""9"'sbuis

fie1Sl;>Ut~

f"'fskndbou~oorlx"s

f~oorlv~s

l8ndtx>u~eerbuis

(BlI!obui$}

5Ch2kJir'9 doo< hoogt""...sch~

sd1eSd1l'lg doOr h9.K1raili«g

sd18iding dOC< VfJf19"18

vrlje 11oOg1:~vootgange<s

vrlje haoQt6 r",tser.

",ip> hoogt" !andt~)uwv,..<I,ec;

broddrsLb.v.vOOl~

bree<JtoI.b.v. fi<J~

lJreadte I.b.v. tondbouwvW"'"

tOto~ tunro!b<e<>dt6

h<J8ir'9%

t"toto hoogta"""xh~

rotll'ap

oanta! roltf:>ppon

S!ijghOOgto wttrap

~ft

"ontal Kfwa

hoo<)tov6fSChil na roItmpl1ift

afmot.iog cenf/ale haJ

""mombawaking

h"WlJldngs fJ<>!sooool

"",*"hting gee! (Mtrium)

16 verlk:f1ting wit fLL.}

945

2

8.30

rond

)(

x

x

2.20

500

5.00

1.50

4.25

4.25

6.50

3,3

30

x

4

12

x

2

15

35x 28

t,V. + F.V'bRB\ND\NGHE\NENOORDl'UNNElV\g$. 'lwart$ & Jansroa

--.-

G~_:p _J

--~

.o~-~~..._~~

-

L.V. + F. VERBINDING HEINENOORDTUNNEL vlgs. Zwarts & Jansma

&

I~

Q,/! F. F.

~y?&

JJ--:-lliwC'~~~~--:'~~':':::;;;t1~~1~

/~.-C

'..

. ~E:i;.X~~~~~]~..

:;

- ~!

::\~jj

VARIANT 1 8(VARIANT C Bouwdienst RW5)

lengte

santal tumelbuizen

diameter tume1buis

vorm tunnel

voetgangersbuis

foetsbuis

foetslvoetgangersbuis

lletslautobuis

foetsllandbouwverl<eerbuis

lletsllandbouwverl<eerlvootgangersbuis

landbouwverl<eerbuis

(autobuisl

scheiding door hoogteverschi

scheiding door heklrailing

schekflf1g door vangrai

vrije hoogte vootgangers

vrije hoogte foetsers

vrije hoogte landbouwverl<-

breedte t.b. v. vootgange<s

breedte t.b.v. foetsers

breedte t.b.v. Iandbouwverl<-

tatale tunnelbreedte

helling%

tatale hoagte verschil

roltrap

aantal raltrappen

sti)9hoogte roItrap

~ft

aantal ~ften

hoogteverschi na roitrapMt

afmeting centrale haI

camera bowaking

bowakings personeel

verfochting gee! (natrium)

ver1ichting wit 1T.l.)

900

2

8.30

rand

x

x

2.50

2.50

5.00

1.50

5.00

5.00

7.00 (IIets)

2.5 +0 (foets)

28.5 (OOts)

x

3

15.5

x

9

37 x 30

17

VARIANT 2 A(VARIANT D Bouwdienst RWS)

Iongte

aantal tunneIbuilen

diameter tuMelJuis

vorm tunnet

vootgangersbuis

foetsbuis

foetslvootgangersbuis

foetsJautobuis

foetSAandbouWll8fkeeo1Juis

fietsJlandbouWll8fkeerlvootgangersbuis

IandbouWll8fkeerbuis

(autobuisl

scheiding door hoogteverschil

scheiding door heklrailing

scheiding door vangrail

vrije hoogte vootgangers

vrije hoogte fietsers

vrije hoogte Iandbouwverkeer

breedte t.b.v. vootgange<s

breedte t.b. v. foetsers

breedte t.b.v.landbouwverkeer

torale tunnelbreedte

holing%

totale hoogte verschil

roltrap

aantal roItrappen

stJjghoogte roItrap

if!

aantal iften

hoogteverschU na roltrapAift

afmeting centrale haI

camera bewaking

bewakings personeel

verlichting geal (natrium)

18 verlichting wit IT.LI

850

11.5

rend

x

x

x

2.20

5.00

5.00

1.50

7.75

7.75

9.80

3,3

33

x

4

16.5

x

2

13.5

46 x 28

LV. + F. VERBINDING HEINENOORDTUNNEL vlgs. Zwarts & Jansma

~

rr'"",,":'~',,"C'if="'="'.. :f~

:t.

;t'i

III'

-0----

:.

lengte 850

aantal tunnelbuizen 1

diameter tunnelbuis 11.5

vorm tumeI rend

voetgangersbuis

roetsbuis

fiets/vaetgangersbuis

roetslautobuis

foetsJIandbouwverkoorbuis

foetsilandbouwverkeerl Xvoetgangersbuis

Iandbouwverkeerblis

(autobuisl

scheiding door hoogteverschB X

scheiding door heklraBing X

scheiding door vangraB

VIiI"hoogte voetgangers 2.20

VI'je hoogte fietsers 5.00

vrije hoogte Iandbouwverkeer 5.00

breedte t.b.v. voetgangers 1.50

breedte t.b.v. fietsers 7.75

breedte tb.v. Iandbouwverkeer 7.75

tatale tunnelbreedte 9.80

heDing% 3,3

tatale hoogte verschll 33

roltrap X

aantal roItrappen 3

stiJ!jhoogte roltrap 16.5

flit X

aantal fllten 1

hoogteverschB na roltrap~ilt 13.5

a/meting centrale haI 46 x 24

camera bewaklng

bewakings personeeI

verfichting gee! (natrium) 19vertichting wit {T.l.)

l.V. + F. VERBINDING HEINENOORDTUNNEL vlgs. Zwarts & Jansma

.:I~~~~i=~.~I II I

i ~T":~":":::':'?T:::'::'~:"~;':~"'::~"-

, III

I

~

:>- -9:::===G--I-

~Ij

VARIANT 2 B(VARIANT D Bouwdienst RWS)

VARIANT 2 C *(VARIANT D Bouwdienst RWS)

IengIO

aantallunnelbuizon

diamal.. tunnoIbuis

voon tunnel

voetgangersbuis

rlOtsbuis

rlOtslvoolgangorsbuis

liots/autObuis

rlOtsAandbouWVOfkOOfbuis

IiotsAandbouWVOfkoorlvoelgangorsbuis

IandbouwvorkOOfbuis

tautobuisl

schoiding door hoogtovorschil

schoiding door hokJraiIing

schoiding door vangraiI

vrije hoogto voelgangors

vrijo hoogto rIOlSOIS

vrije hoogto Iandbouwvorkoor

broodto I.b.v. VOOIgangors

broodtol.b.v. Iiotsors

broodto I.b.v. IandbouWVOfkoor

latale tunneIbreOOlO

hoIIing%

lalale hoogto vorschiI

roltrap

aantal roltrappon

slijghoogto roltrap

1ft

aanta! 6fton

hooglovorschil na roitrapAift

a!meting centrale haI

camera bowaking

bowakings personool

20vorlichting gee! (natriuml

ver1ichting wil (T.l.)

850

11.5

rand

x

x

x

2.20

5.00

5.00

1.50

7.75

7.75

9.80

3.3

33

x

3

16.5

x

13.5

46x 21

L.V. + F. VERBINDING HEINENOORDTUNNEL vlgs. Zwarts & Jansma * Deze variant zal worden aangepast. Roltrappen en liftworden verplaatst naar de andere zijde van de LV. wag,in OOtverlengde van de tunnel.

.- - - e: =:::..Q --1-

-"hi

!

illj

II

! Ii

~~

...N

NN

TECHNISCHE UITVOERING

depte, Iengte, doorsnede, heIingshoek, maatvoering enruimtelijke organisatie

De basis voor de optimalisatie van het sociale veiligheidsaspect li91inde dimensionering en de technische uitvoering van de tunnel. Met detechnische uitvoering wordt de aard van de tunnel bepaald.De referentiestudies laten zien hoe bepalend deze aspecten zijn.

De huidige fietsverbinding in de Heinenoordverkeerstunnel is zeer steil(4 %). Doordat fietsers en tegemoetkomend landbouwverkeer hardnaar beneden rijden is de situatie gevaarlijk. Een holle en diepe tunnel,waarin het eindpunt niet zichtbaar is, biedt weinig overzicht en wordtal snel als onveilig ervaren. Een ronde tunnelbuis oogt ruimer dan eentunnelbuis met een vierkante of rechthoekige doorsnede, omdat bijgelijk profiel grotere hoo91en ontstaan.De St. Annatunnel in Antwerpen heeft een kleine diameter en eenronde buis, maar hier is door de vlakke ligging (0 %) het eindpuntaltijd zichtbaar.In de Maastunnel wordt duidelijk dat de dimensionering/maatvoeringvan de entree een belangrijke rol speelt. De grote, voor het huidigegebruik overgedimenseerde, entreehal en de roltrappenschacht hebbeneen voordelig effect op het gevoel van veiligheid. Hetzelfde geldt voorde beleving van de grote ruimte waarin de roltrap afdaalt bij StationBlaak.

De technische uitvoering en constructie van de tunnel dicteren destructuur en organisatie van de tunnelruimte. Dit is van belang voor deorientatie.Mensen verliezen snel hun orientatie als de trappen, liften, hellingen ende tunnelbuis ten opzichte van elkaar gedraaid zijn. De onderzochtetunnels met een lineaire ordening (huidige Heinenoordtunnel e.a.) gevengeen problemen. De Maastunnel (met verdraaide en verspringendestructuur) zal sommige mensen het gevoel van orientatie ontnemen enhet idee geven in de Parijse metro te zijn beland. Nadelen die hetgevolg zijn van een specifieke technische uitvoering zijn metaltematieve vormgeving nauwelijks te ondervangen.

3. FAKTOREN VOOR SOCIALE VEILIGHEIDIN LANGZAAMVERKEERSTUNNELS

liften en roItrappen

Uften en roltrappen zijn nodig om het grote hoo91everschil te maken.In een tunnel zijn dat de meest gevoelige onderdelen. Ze zijn kwetsbaarin functioneren, vervuilen snel, vragen aparte ruimtes waardoor hoekenontstaan. De gebruiker is genoodzaakt zich op te sluiten (lift)of zich ineen stroom te begeven (roltrap) en kan gedurende enige tijd "geen kantmeer op" .Hoe sterk liften en roltrappen bepalend zijn voor het gevoel van veilig-heid blijkt uit het verschil tussen enkele tunnels:De huidige Heinenoordtunnel heeft storingsgevoelige liften om eenhoek ten opzichte van de tunnel. De liften zijn gesitueerd in het deelwaar de tunnel reeds open is; er is overzicht en daglicht. De lift isalleen van beneden naar boven toegankelijk. De afdalende fietser heeftde keuze tussen 4% naar beneden racen of lopen.De Kiltunnel heeft roltrappen in een nis in het open deel van detunnelbak. Deze nissen zijn geen aanlokkelijk perspectief. Ook hieris slechts gebruik van beneden naar boven mogelijk.

Een interessante vergelijking is de manier waarop de ra/trap in deschacht of de ruimte is getrokken. Bijstation Blaak heeft de gebruikervan begin af aan overzicht over de ruimte, bij metrostation Zuidplein"verdwijnt" men in een gat zonder overzicht over de ruimte beneden.De len91e van de roltrappen is niet het belangrijkste aspect; de situeringen de vrije ruimte blijken bepalender.De Maastunnellaat zien dat de aanwezigheid van een apart gebouw,waarin roltrappen en liften zijn ondergebracht, de nadelen van roltrap-pen en liften enigzins kan ondervangen. De grote dimensionering vandeze ruimte en de aanwezigheid van meerdere stijg- en daalpunten,die nooit tegelijkertijd buiten bedrijf zijn, geven de reiziger overzicht,zekerheid en comfort. Meer dan dat is er zelfs sprake van enigeverstrooiing.De lift in de schacht van Station Blaakis een hydraulischeliftop eencilinder met een glazen kooi. Door deze open situatie blijft de gebruikerdaarom deel van de ruimte en houdt een good overzicht.

23

vertichting, reflectie en schaduw

De verlichting van de tunnelbuis, de trappen en entrees, de kleur en dereflectie van de toegepaste materialen zijn het meest sfeer bepalendeaspect van de tunnel.De Kiltunnel is een donker gat, de huidige Heinenoordtunnel in minderemate.De Maastunnel en de St. Annatunnel zijn heldere, goed verlichteruimtes met glanzende en oplichtende tegelwanden. De St. Annatunnelheeft verlichting van bovenaf en door de ronde vorm onstaan er"aura's" van licht in de tunnel.De keuze van het type licht speelt een belangrijke rol. Gele natrium-verlichting neemt een deel van het kleurenspectrum weg. Kleurenverschuiven en vervagen, wat ook een nadelig effect heeft op het zienvan diepte. Witte T.L.-verlichting heeft deze nadelen veel minder.Voor langzaamverkeersgebieden heeft een goede en "witte" verlichtingeen positieve uitwerking op de sociale veiligheid.

Het referentie onderzoek brengt ook de betekenis van schaduw naarvoren. Ais de verlichting in de zijkant van de tunnelbuis is gemonteerd,zal de bewegende fietser of voetganger zich steeds zien ingehaaldworden door zijn eigen schaduw op de andere tunnelwand(Maastunnel). Verlichting meer boven in de tunnelbuis gemonteerd,een continue lijnverlichting of indirecte verlichting door het aanstralenvan de wanden voorkomen dit nadelige effect.Bij de schacht van Station Blaak blijkt hoe sterk het voordeel is van eendirekte toetreding van daglicht. Door de transparante overkapping ishet hele gat (de trappen en de liftruimte) goed gelijkvormig verlicht.

De Schipholtunnel en de Maastunnel hebben een betonnen wegdekdat niet alleen lichter, maar ook gladder blijkt dan dat van asfalt oftegels in de andere tunnels. Het lichte betonnen wegdek van deMaastunnel maakt de flauwe helling in de tunnelbuis goed afleesbaar.

informatie

24Tunnels zijn kunstwerken met een complexe structuur en technische

installaties. Wanneer het gebruik van de tunnel niet direkt leesbaar isen men niet direkt weet hoe alles in elkaar zit en functioneert, zijn eengoede route en gebruiksaanwijzing veel betekenend.De St. Annatunnel heeft speciale bordjes waarop de doorsnede van detunnel gegeven is. Interessant zijn de ingemetselde tegeltjes in detunnelbuis, die de af te leggen afstand markeren.Bij de Maastunnel is goed aangegeven hoe de roltrap gebruikt moetworden, waar de politiepost is en waar de veiligheidsknoppen zitten.

water, lucht, wind en geluid

Een ander gebleken aspect is de wateroverlast. Condens, lekwateren naar beneden afstromend water leiden tot natte, vieze donkereplekken die de sfeer in de tunnel en het gevoel van veiligheid nadeligbeihvloeden.De huidige Heinenoordtunnel maakt dit probleem duidelijk.In de Schipholtunnel zijn de afwateringsgoten aan weerszijde van detunnel op een vanzelfsprekende wijze benut in de detaillering van detunnel.Naast water spelen de kwaliteit van de lucht en het windtunneleftecteen belangrijke rol in de beleving van de tunnel. Brommers die metingeschakelde motoren de lucht kunnen bederven vragen toezicht.Ventilatie is een voorwaarde.

De Kiltunnel en de huidige Heinenoordtunnel maken pijnlijk duidelijkhoe sterk verkeerslawaai de fietsers en voetgangers teistert. Het allesoverstemmende lawaai van een autosnelweg maakt de fietser/voetganger tot een anonieme gebruiker die zich geen eigen plaats kantoeeigenen.De Maastunnel en St. Annatunnel zijn daarbij vergeleken beterfunctionerend.

Uit het referentieonderzoek blijken geen specifiek akoestische ingrepenin tunnels. Het is echter denkbaar dat geluiddempende voorzieningeneen bijdrage kunnen vormen wanneer fietsers/voetgangers engemotoriseerd verkeer in een tunnelbuis worden gecombineerd.

Hiernaarzou specialistischor.derzoekgedaan moeten worden.

VORMGEVING

architecttu

Na de bouwtechnische uitvoering is de vormgeving, de architectuurvan de tunnel het meest bepalend voor de sociale veiligheid. Door eenuitgekiende en ge"integreerde architectuur krijgt een tunnel een karakterzoals een brug of een station dat kan hebben.De Maastunnel en de St. Annatunnel zijn schoolvoorbeelden van zo'nbenadering.De doorgang onder de Maas is een reis, een dramatische opeenvolgingvan perspectieven, ruimtes en gebeurtenissen. Het uitzicht over derivier en de kades, de royale entrees, de ventilatiegebouwen, de grotehal met vensters op het water voor een laatst contact met de Maas,de "watervaltrappen" naar beneden, de haakse aansluiting op detunnelbuizen met de railing, het afstaprandje en de gedraaide trap naarde voetgangerstunnel, de tocht door de ijle wind naar de overkant,daar weer leidend tot de ontknoping van het andere uitzicht over derivier. De detaillering van het geschilderde beton- en glimmendetegelwerk is samenhangend en verzorgd, en draagt duidelijk hetstempel van een periode waarin trotse en heroische kunstwerkenals deze tot stand kwamen. Daardoor wordt de tunnel deel van degeschiedenis, deel van het erfgoed van de stad.Door de monumentale entree- en ventilatiegebouwen zet de tunnel zichals een duidelijke image op het netvlies en vormt een landmark in destad en aan de rivier.Bijde Maastunnel, aan de noordzijde, waar ventilatiegebouw en entreegescheiden zijn zal de willekeurige fietser geneigd zijn de tunnelentreete zoeken bij hat hoge ventilatiegebouw.

tIAh1iILIrinn, materiaalkeuze

Evenzeer bepalend is de detaillering van de tunnel. De aandacht die isbesteed aan de afwerking van de Maastunnel, St. Annatunnel of hetStation Blaak komt direkt ten goede aan het gevoel van welbehagen.De welstand (die ook wordt bepaald door de mate van onderhoud) en

de weerspiegeling van menselijke maat maken het mogelijk dat detunnel zich gaat verhouden met de gebruiker. Het kleurgebruik (StationBlaak), de lambrizering (St. Annatunnel), het draaiende trapje metleuning (Maastunnel) maken dat de tunnels veiliger worden ervaren.In de St. Annatunnel zijn twee zeer interessante details: de murenlangs de roltrappen hebben kleine reclamepaneeltjes in een lijstje. Degebruiker heeft, zonder dat hij het zich bewust is, enige afleiding. Eenandere vondst is de afwerking van de tunnelbuis. Op ooghoogte is eenzwarte tegellijn gemetseld, zodat een horizoneffect optreedt die detunnelbuis een iIIusievan ruimte geeft. De verlichting vormtopeenvolgende lichtringen (aura's) die de diepte maken.Duurzame en afwasbare materialen hebben de voorkeur boven snelslijtende en vervuilende materialen. Tegelwerk, roestvrijstaal, granieten slagvaste armaturen werken mee aan sociale veiligheid.Opvallend is dat de houten roltrappen van de Maastunnel en de St.Annatunnel juist omgekeerd werken. Deze houten roltrappen zijnbinnen gesitueerd; behalve dat het materiaal een andere uitstralingheeft, maken deze ook een zachter geluid dan roestvrijstalen rol-trappen. Zeker wanneer men met een fiets is, ogen deze houtentrappen minder eng en gevaarlijk dan de roestvrijstalen.

De Kiltunnel en de Heinenoordtunnel zijn zeer terughoudendvormgegeven. Ze hebben eerder het karakter van een onder de rivierdoorgetrokken snelweg dan van een tunnel. Dat maakt het voorfietsers moeilijk zich met de tunnel te identificeren. Verlichting,waarschuwingsborden, hekjes, deuren e.d. geven de tunnel daaromeen karakterloze en rommelige afwerking, die de maat en perceptie vande eenzame fietser negeert.Ook een lange tunnel als de Schipholtunnellijkt ontworpen alsautotunnel die nu 'toevallig' door fietsers wordt gebruikt.Er is sprake van een weinig toegesneden ontwerp.

25

BEHEER EN ONDERHOUD

beheer

Het beheer van de langzaamverkeerstunnel verdient speciale aandacht.Slijtage, vandalisme, lekkage, graffiti en vervuiling wekken onrust-gevoolens op.In de huidige Heinenoordtunnel en in mindere mate in de Kiltunnel,vormen slijtage van het wegdek door tractoren en landbouwmachinesgeoombineerd met lekkage en instromend regenwater een probleem.Natte wanden, gaten, kuilen en plassen, rottende spruitjes.In het algemeen zorgen graffiti, urineren, opeenhoping van vuil,vandalisme zoals brandstichting en vemieling van de verlichting vooreen 'unheimische' sfeer. Vooralliften zijn in dit opzicht kwetsbareonderdelen.Tunnelbeheer is onmisbaar, en moot preventief, regelmatig en aecuraatplaatsvinden. De ervaringen in de Rotterdamse metrostationsbevestigen de preventieve werking van veel en vaak schoonmaken.Elke dag worden de stations schoongemaakt, wat merkbaar eendrempel vormt voor vervuiling. Een geregeld schoonmaakschemamoot zorgdragen voor het legen en schoonmaken van de afvalbakken,verzamelen van strooivuil, verwijderen van graffiti, schoonhouden vanafwateringskolken, wanden en wegdek.

Ventangbaarheid

Versleten en kapotte onderdelen mooten direct vervangen en hersteldworden.Een en ander betekent dat gladde resistente en duurzame materialende voorkeur hebben. Elementen mooten zo zijn gedetailleerd dat ze snelvervangbaar zijn.

26

VBUGHEID

tmneIwachten en camera's

De beveiliging van langzaamverkeertunnels is het meest directeinstrument ten behoeve van de sociale veiligheid.

Wat betreft de vergeleken referentietunnels springt de Maastunnel daarals positief voorbeeld uit. Hier is een oombinatie van camera's,tunnelwachten en politie aanwezig. De tunnelwachten posten bij de in-en uitgangen. Ze hebben geen wapen- of arrestatiebevoegdheid maarbeschikken over portofoons en dienstgazelle's. Ze wijzen fietsers eroptijdig af te stappen, begeleiden oude dames door de tunnel, gevenovertreders aan bij de politie, beantwoorden vragen van tooristen,helpen bij problemen met de roltrap, bedienen de liften, kennen devoetbaluitslagen en maken de stedeling trots op hun tunnel. DeRotterdamse tunnelwachten (een ploegendienst waarmee de tunnel 24uur per dag door steeds vier mensen worden bewaakt) zijn gekoppeldaan een dienstdoende politiefunctionaris, die in de oommandopost vande tunnel aanwezig is.

In de Kiltunnel en de huidige Heinenoordtunnel is videobewakingaanwezig. Camerabewaking kent als voomaamste beperking dat hatvooral registrerend is, en er veel tijd tussen een incident en een reactiekan zijn.Om het gevool van veiligheid in de camera-bewaakte tunnels teversterken, dienen in de tunnel en bij de ingangen borden geplaatstte worden, waarop is aangegeven dat de tunnel met videocamera'swordt bewaakt.De lengte van de Kiltunnel en de Heinenoordtunnel veroorzaakt hetpraktische probleem van 'blinde vlekken'. Oak de groone plasticflappen tegen verblinding op de vangraillaat de fietser even uit beeldverdwijnen.De overige tunnels hebben geen bewaking.

De bestudeerde tunnels maken duidelijk dat voor langzaamverkeers-tunnels buiten de bebouwde kom geldt dat de aanwezigheid van

tunnelwachten of regelmatige surveillance cruciaal is voor hetgaranderen van gevoel van sociale veiligheid.

alarmknoppen

De veiligheid wordt ook gediend met alarmkooppen. Uften enroltrappen moeten kunnen worden stilgezet. Opvallend is dat inde onderzochte tunnels geen algemene alarm- of noodkooppenvoorkomen. Het zou zinnig zijn te onderzoeken of op regelmatigeafstand voorkomende noodkooppen met intercom, een bijdragekunnen leveren aan hat gevoel van sociale veiligheid. In geval vanbedreigingsgevaar kan men om hulp vragen of een licht- ofgeluidsalarm aanschakelen. Of dit praktisch uitvoerbaar is, zal nagmoeten blijken.

spiegeIs

Nissen, hoeken, gaten, holen en bochten dienen vermeden te worden.Een lift-entree als in de huidige Heinenoordtunnel en een roltrap-nis alsin de Kiltunnel zijn onoverzichtelijk en onveilig.De haakse bocht van de Maastunnel onderaan de roltrappen zijnvoorzien van spiegels zOOat men achter de muur aankomende mensentijdig kan zien.

ROUTING

routes

De passieve veiligheid van tunnels is athankelijk van het gebruik zeit.

Een lege tunnel stoot at, een te volle tunnel eveneens. Een belangrijkvoordeel van stedelijk gesitueerde tunnels is hun ligging op doorgaanderoutes. Woon-werkverkeer, winkelpubliek, scholieren, buurtbewonersen hondenuitlaters maken gebruik van daze tunnels.De Schipholtunnel sluit op dit moment niet aan op een doorgaande

fietsroute van betekenis. en is daarom te leeg om veilig te zijn.

Uit het referentie-onderzoek blijkt zonneklaar dat tunnels die onderdeelzijn van toegankelijke druk gebruikte stedelijke routes betere voor-waarden hebben voor sociale veiligheid dan die buiten de bebouwdekom. Bewaking, beheer en vormgeving kunnen oog zo goed geregeldzijn, als de aanlooproute onveilig is, zal een groot deel van de potentialegebruikers niet meer komen.Zowel de Kiltunnel, de huidige Heinenoordtunnel, de Schipholtunnel alsde Noordzijde van de Maastunnel (tippelzone), hebben dit soortproblemen. De route naar de tunnel toe is even belangrijk als de tunnelzelf. De entrees van de Maastunnel zijn zo ontworpen dat men vanuithet goad bewaakte entreegebouw overzicht heeft over de omringenderuimte. Men heeft de mogelijkheid indien men het niet vertrouwd evente wachten om vervolgens met een andere passant mee te tietsenllopen.Het ervaren van andere fietsers en voetgangers draagt bij totpassieve veiligheid. Oogcontact met tegenliggers of tegemoet-komende wandelaars, het zien en gezien worden, geeft socialecontrole.

vennijdbaarheid

De vermijdbaarheid, hat bestaan van een altematief voor de tunnelkan, op bepaalde tijdstippen waarop men een sociaal onveilige tunnelniet wil gebruiken, een uitkomst bieden.

27

1A 1 B 2A 2B 2 C)*

B C D D D (varianten Bouwdienst RWS)

diameter tunnel - - + + +

hellingspercentage - + - - -overzicht in tunnel - + + + +relatieve ruimte fietsers en voetgangers - + + + +fietsers bij landbouwverkeer)1 - - + - - -voetgangers beschermd)2 + - + + +oversteken fietsers en voetgangers)3 ++ ++ ++ - :i:

concentratietrappenen lift)4 - + - ++ ++plaatsing van de lift in de hal)5 + - + + +kolomvrije ruimte - + + - :i:

aanwezigheid restruimte, dode hoeken ++ - + - +

directheid routes maaiveld - ++ - :i: :t: + positief- negatief

bereikbaarheidgemotoriseerd verkeer)6 ++ - ++ ++ ++ :t onbepaaJd

WEGING SOCIALE VEIUGHEID

)1 betreft geluid. vervuiling12 door hoogteverschill hek13 kruisen met landbouwverkeer14 op tunnelniveau15 betreft bezonning. blinde hoeken16 t.b.v. hulpverlening, beheer en onderhoud

28

)* Bij de beoordeling van variant 2 C is uitgegaan

van de aanpassing van de plattegrond zoalsvermeld op biz. 20.

4. TOETSING VAN TUNNEL VARIANTEN, AANBEVELINGEN VOORONTWERP EN UITVOERING

vergelijlcing varianten

In de door Zwarts & Jansma uitgewerkte ontwerpen voor denieuwe langzaamverkeerstunnel Heinenoord is sprake van tweeprincipe oplossingen: Mn buis of twee buizen.Beide principes zijn in respectievelijk 3 varianten en 2 variantenuitgewerkt.Op basis van een aantal relevante criteria, genoemd in hoofdstuk 3,zijn deze varianten doorgelicht op hun betekenis van sociale veiligheid.Daze weging is weergegeven in een overzichtelijke kruistabel.

aanbeveIingen

De onderlinge vergelijking van de genoemde aspecten die bijdragen aansociale veiligheid levert verschillen tussen de varianten op.Aile varianten hebben zowel voor- als nadelen. Het lijkt dat zowel voorde Mnbuizige als de twMbuizige oplossing de assymmetrischevarianten bater scoren.

Hoewel aile voorgestelde varianten zekere pluspunten hebben, moetgesteld worden dat variant 1B met een scheiding van fiets- enlandbouwverkeer voor de aspecten van sociale veiligheid de voorkeurverdient. Uitgaande van de praktijk dat dit soort tunnels niet continueworden schoongemaakt, is de combinatie van landbouwverkeer enfietsers in Mn tunnel een groot nadeel. Landbouwverkeer vervuilt detunnel(s): klei en rottende (van de oplegger gevallen) oogst op degrond, bespatte tunnelwanden, veel water dat met banden enmachines. wordt meegenomen, relatief vaker kapotgereden wegdek,enorm lawaai en uitlaatgassen. Bovendien zijn landbouwmachines voorsommige gebruikersgroepen verleidelijk als 'sleeplift', hatgeen totgevaarlijke situaties kan !eiden. Bij de voorgestelde varianten heeft 1Book hat voordeel dat de fietser een minder steile tunnelbuis heeft.Minder steil zodat hat makkelijker en veiliger fietsen is en men een veelverder zicht de tunnel in heeft.

Variant 1A met de combinatie van landbouwverkeer en fietsers in Mnbuis met een kleine diameter scoort in dit opzicht het slechts. Hier issprake van een accumulatie van nadelige factoren: kleine tunnel-diameter; Mnrichtingsverkeer dus de helft van de potentielegebruikersstroom; steile helling zonder overzicht naar het overliggendetunneleinde; een relatief sterke vervuiling (klei, modder, oogst), lawaaien uitlaatgassen.

Gegeven de genoemde plus- en minpunten en de kennis van fiets-tunnels en schachten elders, kunnen ten aanzien van het ontwerpvoor de nieuwe langzaamverkeerstunnel Heinenoord de volgendeaanbevelingen gelden:

TECHNISCHE UITVOERING

«Iepte. lengte. doorsnede. heI&ngshoek, maatvoering en ruimtelijkeorganisatie

Het spreekt voor zich, dat fietsverbindingen zijn gebaat bij een zokort mogelijke tunnel met grote doorsnede en flauwe helling of vlakkebodem. Ten aanzien van de voorgestelde langzaamverkeerstunnelHeinenoord moat het gegeven van de diepe en ruime schacht (diehoort bij het principe van "boortunnel") worden benut voor een ruimeen overzichtelijke entree ruimte.Trappen en liften kunnen optimaal gepositioneerd worden, zichtlijnenen overzicht moeten worden gecreeerd.Belangrijk is dat de noodzakelijke stempels voor de damwandenzodanig worden geconstrueerd dat er zoveel mogelijk kolomvrije ruimteontstaat.De ruimtelijke organisatie moat er op gericht zijn haakse bochten enkruisende verkeerssoorten te voorkomen.Een stroomlijning van de schacht zoals in variant 2 C levert voordelenta.v. routing, leesbaarheid en overzicht. 29

liften en trappen

Een glazen hydraulisch opgeveizelde lift heeft de voorkeur boven eengesloten liftcabine in eigen schacht. Hierdoor blijft de gebruiker deelvan de ruimte. De liften mooten zo mogelijk in de lichte (zonnige) kantvan de schacht gesitueerd worden. De roltrap kan lang zijn, mits ersprake is van vrije ruimte om de trap en men gedurende hat hele trajectoverzicht houdt. Een eventueel afdak boven de roltrappen moet bijvoorbaat hoog en transparant zijn. De ruimte onder de roltrappen is, ineen diepe schacht als bij de nieuwe Heinenoordtunnel, een potentialerestruimte die vervuild en als gevaarlijk kan worden ervaren. In devoorgestelde varianten van Zwarts & Jansma is rekening gehoudenmet hat afsluiten hiervan en wordt deze ruirnte benut als technischeruimte.Concentratie van lift en roltrappen heeft de voorkeur.Drie roltrappen (Mn reserve of Mn als wisseltrap voor in de spits)bij elkaar 900ft meer bedrijfszekerheid en dus veiligheid.Hoewel de voorgestelde varianten in principe uitgaan van eenbuitenlucht situatie, moet onderzocht worden of de roltrappen inhout kunnen worden uitgevoerd, met diepe tredes ten behoeve vande fietsers.

vertichting, refectie en schaduw

In de voorgestelde varianten wordt in de tunnels T.L.verlichting (wit)aangebracht, het effect hiervan is afhankelijk van de bekleding van detunnelwanden en de plaatsing van de armaturen.Gladde tegel- en/of stuc wanden zorgen voor een optimale reflectie.De schacht waarin de tunnels uitkomen heeft overdag daglichtintrede,wat een prettige en gelijkmatige verlichting is. Oak als men in eentunnel naar het daglicht toe rijdt werkt positief.De verlichting in de hal's avonds en's nachts moet nag onderzochtworden.

30

i1formatie

De route vanaf maaiveld, via roltrap de tunnel in is een rechte lijn,zonder hoekverdraaiingen. Het verdient aanbeveling om bij roltrappenen lift duidelijke gebruiksaanwijzingen te plaatsen.

water, lucht, wind en geIuid

De diepe damwanden van de schacht van de boortunnel zijn gevoeligvoor condens en lekwater. Het verdient aanbeveling de bekleding vande damwanden zodanig te kiezen en te construeren dat het wateronzichtbaar blijft en wordt opgevangen en afgevoerd. Oak het regen-en smeltwater dat via de open schacht en de helling voor hetlandbouwverkeer de tunnel entree nat maakt is een punt van zorg.De drainage in de schacht dient zeer goad te worden verzorgd.Onderzocht moet worden of eventuele door fietsers en landbouw-verkeer gedeelde tunnelbuizen met ventilatie mooten worden uitgerust.

VORMGEVING

architectuu'

In de voorgestelde varianten, voorzover de architectonische uitwerkingte beoordelen valt, zijn er met hat oog op socials veiligheid enkelemogelijke aandachtspunten:Een architectonische markering van de bovengrondse tunnelentreeof de detaillering en maatvoering van de bovengrondse lift-entree, devorm en hat lijnenspel van de stempels, de transparantie van deroltrap-{)verkapping, de afwerking van de tunnelbuis (De St.Annatunnel is een goade referentie voor een ronde tunnel).De door Zwarts & Jansma voorgestelde zebrapaden in deassymmetrische tunnelvarianten lijken onnodig ingewikkeld en helpenals zodanig niet voor een beter begrip van de situatie.De bovengrondse tunnelentree poorten dienen zorgvuldig te wordenontworpen zodat zich geen blinde hooken voordoen.

~\

,]

'.

detaIering, materiaalkeuze

Met name voor de ronde tunnelbuizen is reeds eerder opgemerkt dattegelwerk en glanzende, gladde stuc hat meeste bijdragen aan socialeveiligheid.

BEHEEREN ONDERHOUD

beheer

Zeker voor de gecombineerde tunnels is het schoonhouden eenbelangrijke zaak. Dagelijkse reiniging van de tunnels heeft een grotepreventieve werking op vervuiling. De tunnel dient zoveel mogelijk teworden afgewerkt met gladde en duurzame materialen zoals stuc,glas, tegels, graniet, RV5.

vervangbaarheid

Tunnel ornamenten en andere voorzieningen dienen snel vervangen tekunnen worden.

V8UGHEID

TlD18Iwachten en camera's

Het verdient aanbeveling een lange, diepe tunnel als de langzaam-verkeerstunnel Heinenoord, die bovendien ver van de bebouwde komis gesitueerd, goad te bewaken. Tunnelwachtenzijn daarbij - zeker 's avonds - de beste garantie voor sociale veiligheid.Het feit dat de tunnel bewaakt is door wachten of camera's moot ookworden aangegeven bij en in de tunnel.

Alannknoppen

Alarmknoppen mooten de gebruiker in staat stellen in geval van noodinstallaties uit te schakelen of middels een intercom om hulp of bijstandte vragen.

spiegeIs

De voorgestelde assymmetrische tunnelschachten, waar een gedeeltevan de fietsers de landbouwverkeersweg moot oversteken, zoudenmooten worden uitgerust met spiegels, zodat men direct na de roltrapreeds de tunnelbuis in kan kijken.

ROUTING

routes

Het verdient aanbeveling nader onderzook te doen naar veiligheid vande aansluitende langzaamverkeersroutes naar de tunnel.In de schacht en de tunnel mooten de langzaamverkeersstromenomwille van sociale controle zoveel mogelijk worden geconcentreerdin plaats van uiteengelegd en verdeeld.

vermijdbaarheid

De Heinenoordtunnel is voor een grote groop gebruikers nietvermijdbaar (de veerpond tussen Zwijndrecht en Puttershoek is verafgelegen).

.

31