Reformatorisch Dagblad 21 maart 2016, 45e jaargang nr. 297

'ft.

ll^i ^yr^>\

^'«

;~1'V--'

maandag 21 maart 2016 maandaReformatorisch Dagblad Refoimat

.,3!>g»ffi&....Voor veel vluchtelingen was de Republiek het landvan beloften. beeld Flickr

VluchteUngen dioegen bij aan Nederiandse cultuurInjuni 1685 belegeren Franse en Hollandse soldatengezamenlijk de Brabantse stad Tienen, geleSenm het^uidige Belgie. Omdat de Spaanse_gezagvoerderwd-gertde'stadover te geven, wordt Tienen met geweldFngenomen. Mensenworden gemarteld, yerkracht

envermoord. Historica Erika Kuijpers schrijft eroverin het maartnummer van Geschiedenis Magazine,dat gewijd is aan migratie in het verleden. Watnu inSyrilgebeurt, gebeurde ookop grote schaalinhetEuropa van de'zestiende en de zeventiende eeuwAnna Wielant, moeder-overste van het Annunciaten-klooster m Tienen, deed naderhand verslag van deplundering. Ondanks alle verschrikkingen eindigt

ze haar relaas met een berustende opmerking: ,,WiJhebben ons in onse armoede al getroost, met de ^ ^s'ch^kinge, en den wille Godts, betrouwende dat hijhet alweer sou voorsien, die almachtig is, en noijt enveriaet die, de welcke hem oprecht soecken, dienenendebeminnen.'In de Gouden Eeuw spelen vluchtelingen een

belangrijke rol. Veel nieuwkomers en hun kinderenzijnartiefbetrokken bij de vormgeving van de Neder-landse zeventiende-eeuwse cultuur. »Als een soortoverijverige modelmigranten waren ze bijna nogvaderiandsUevender dan de autochtonen", schrijfthistoricus Geert H. Janssen. De Ira

a a

tekst Gertrude de Wildt-Brouwer

Quo vadis - waar gaat uheen? Het is een vraagdie elke reiziger krijgtof stelt. Het is ook hetthema van de Week vande Klassieken volgendemaand. Classicus en ar-cheoloog Eric Moormannverhaalt over de Via Appia,een heerbaan die looptvan Rome tot aan Brindisi,in de hak van Italie..

Ike zomer wandeltMoormann met zijn stu-denten het eerste stukjevan de 2300 jaar oude

weg. Als decent aan de RadboudUniversiteit in Nijmegen leert hijdaar de archeologiestudenten dekneepjes van het vak. De groepbegintbij Circus Maximus en wan-delt 10 kilometer tot aan de plekvan de opgraving. ,, Ik loop die wegmet hen alsofwe een tijdreis be-ginnen. We gaan de poort van SanSebastiano door, Rome uit. Langsde weg liggen veel oude stenen. Insommige daarvan staan inscriptiesdie erop wijzen dat dit de restenvan grafmonumenten zijn. Vanandere stukken kun je die fanctieaan de vorm aflezen.'

Bij de opgraving aangekomen kanhet echte speunverk beginnen:naar oude graven en resten vanvilla's die langs deze weg hebbengestaan. Moormann vond er sporenvan een voetpad dat langs de wegliep. Ook de rijkversierde daklijs-ten van mausolea en andere vonds-ten geven inzicht in het verleden.

»De excursie met de studentenduurt enkele weken. Natuurlijklopenwe die 10 kilometer naar deopgraving niet elke dag. Maar hetstemt meer tot nadenken wanneerje over de weg loopt. Al duizendenjaren beweegt de fflens zich tevoet voort. Het is praktisch dat wetegenwoordlg ook op een snel-lere manier van A naar B kunnenkomen. Maar misschien hebbenwe wel meer tijd nodig om in eenandere cultuur te komen. Het isvreemd dat ik binnen tien uurmet het vliegtuig in China kan ko-men. een totaal andere leeftvereld

dan de onze. Aan het begin vanmijn werk in ItaUe reisde ik nogvaak per trein. Het duurde twintiguur. Dat was prettig. En misschienzou het nog beter zijn am deeerste keer Italie per fiets aan tedoen", mijmert Moormann.

VeldtochtenWie meereist met Moormannontdekt dat de Via Appia een rijkverleden kent. Appius Claudiusgelastte de aanleg van de antiekesnelweg in 312 voor Christus. Deweg liep toen nog maar tot Capua.Livius schrijft dat de weg in 300voor Christus werd geplaveid,waardoor hij meer geschikt werdvoor lange marsen.

Bij veldtochtenwerden gesneu-velden waarschijnlijk langs de wegbegraven. Maar hetwas ookeenweg om overleden familieleden

te gedenken. Omdat de inwonersvan het oude Rome niet in de stadmochten worden begraven, kre-gen ze na hun dood een rustplaatslangs de Via Appia. Een uitzonder-lijk groot en opvallend monumentis het mausoleum van CaecUiaMetella, een vrouw van hogekomaf die vlak voor het begin vanonze jaartelling stierf. De rondetoren is 11 meter hoog en heefteen doorsnee van 30 meter. Maarook van tal van andere monumen-ten Uggen er resten langs de kantvan de weg.

Huis van HadesWas er in het oude Egypte een uit-gebreide cultus rond de reis naarhet hiernamaals, bij de Romeinenheeft Moormann lets dergelijksnog niet kunnen ontdekken...We zien dat de monumenten in

bepaalde perioden rijk versierdwerden. Het waren vaak een soortkleine huisjes, waar dan een sar-cofaag in stand. Het waren er zoveel dat ze in rijen achter elkaargeplaatst werden. We weten mt

Via. ppia

In Handelingen 28:14 staat dat Paulus a^sevan^ne^Ro^werdgebra^ht: ;En alzo gingenwij naar Rome-Dejposte^iep overd"eV;aaAppia', va'n-Puteoli"naar Rome. Bij de AppiusmarirtJT O^^^omete7buitenRome) en de_DrieTabernenjrokno^e_b^e^Rome') kwamenbroeders^uit Rome hem tege^oe^d^^moe-ti^gen dankte'Paulus God ,,en greep moed" (Handelingen 28:15).

Rome

DrieTabernen

- Appiusmarkt

Terracina Capua

verschillende bronnen dat ertwee keer per jaar een dag wasom de doden te gedenken, eensoort Allerzielen van de oudheid.Nabestaanden goten dan wljn inde grond om de dode mee te laten

drinken. Maar er zijn geen aan-

wijzingen op de grafmonumentendie wijzen op een geloof in hemelofhel. In de mythologie wordt erwel gesproken over het huis vanHades, een schimmig dodenrijk.Of dat serieus werd genomen doorde mensen in de oudheid is nogmaar de vraag. Of mensen begra-venwerden ofgecremeerd lijktook niet zo'n issue te zijn geweest.We zien dat beide gebruiken naastelkaar bestonden. Terwijl dat voormensen die in de opstanding gelo-ven een aangelegen punt is.

De symboliek die Moormannaantreft op sommige inscriptiesnoemt hij ,,bewijzen van eenzoektocht naar troost. " ,,Wetreffen menora's aan op joodsemonumenten, bij de christenenzien we duiven met een olijftak ofeen ichthusvis. Heidenen hadden

Met de aanleg van de Via Appia werdin 312 voor Christus begonnen op ini-tiatief van Appius Claudius Caecus,naar wie de weg ook werd genoemd.De weg werd aangelegd om snelletroepenverplaatsing mogelijk temaken, maar hij kreeg ook een grooteconomisch belang voor vervoer vangoederen en personen tussen Romeen Campanie en verder. 'De weg liepaanvankelijktot Capua, later is hij

Benevento

..PuteoTi Napels

(Pozzuoli)

-fi r') ,c a n i cMelfi

Wegenbouw door de Romeinen

Landmeters geven deweg aan met stokken.Aan weerszijdenwordt een geul ge-graven.

~^T

In de geulen wardenkantstenen ge-plaatst: bet talud.

Tussen d6 twee rijenstenen wordt een die-pere geul uitgegraven.

// Ns.

\N

doorgetrokken naar BrindisiumVanwege het belang van de wegkreeg hij de bijnaam Regina viarum(koningin der wegen). De landschap-pelijkeschoonheid van het traject kanhierbij echter eveneens een rol heb-ben gespeeld. Zeker is dat de wegzeer druk begaan werd door zwaarbeladen karren, want de sporen vindtmen over de gehele route in het weg-dekterug.

Brindisie

Taranto

Deze geul wordt ge-) vuld met lagen stenen

van verschillende for-maten.

ujLanfly-ius

rof grind me

.langestamp-

©RD.Andre Dorst-bron: David Macaulay/Wikimedia

; 2016 maandag 21 maart 2016igblad ReformatorischDagblad

De Iraanse sjah Reza Pahlavi. beeld ANP

21 maart 1935:Perzie heet voortaan IranOp 21 maart 1935 krijgt Perzie een meuwe naam.Iran. Perzie is een oud-Griekse naaipvoor de zuide-lijke regio die de Iraniers zelfPars noemen In 1935verzocht sjah Reza Pahlavi de internationale gemeen-schap om het land bij de oorspronkelijke naam tenoemen "Land van de Ariyai". Iran -officieel de Isla-mitische Republiek Iran- telt meer dan 81 miljoeninwoners. De hoofdstad Teheran is met 10 miljoenmensen de grootste stad, tegelijk het culturele, com-merciele en industriele centrum. De geschiedenisvan Iran begint 3000 jaar geleden. Het land wordtgezien als de bakermatvan de moderne beschaving.

soms ook weleen afbeeldingvan de god Di-onysus, die dedood had over-wonnen. Somskomen weafschrikwek-

Moormann. kende illustra-beeld Linkedin ties tegen, die

misschien ge-maakt zijn als

een soort "erger dan"-voorstelling.Alsofze wilden zeggen: ,,0nzemoeder is ̂ lotseling overleden,maar stelje voor dat ze deze veelergere, slopende ziekte had gehad.Die lijdensweg is haar gelukkigbespaard gebleven. " Maar ik ziegeen heenwijzing naar de eeuwigebestemming van de overledene.

Kaal karrenspoorIn de achttiende en de negentien-de eeuw raakte de romantischegeest van studenten, schildersen dichters in vervoering bijde gedachte aan het Italie vanAphrodite en Dionysus. De daadbij het woord voegend gingen zeop reis, de zogenaamde GrandTour. Ze wandelden dan vaak ookeen stukje van de Via Appia. Hun

verslagen en prenten zyn voorMoormann een belangrijke bronvan informatie.

Hij pakt het bekende schilderijvan Tischbein, "Goethe op hetplatteland van Italie", erbij. Ach-ter de Duitse dichter doemt uithet glooiende landschap de tombevan Caecilia Metella op. Goethezit in zijn blanke reismantel opeen stapel overwoekerde stenen.,,Bij de Via Appia hebben wij eenlieflijk beeld van rechte cipressenlangs eeuwenoud plaveisel. Deprenten laten echter zien dat heteen kaal karrenspoor was. Hetplaveisel is bijna nergens ouderdan een eeuw en de cipressenstonden er toen nog niet. " Enigs-zins jaloers laat Moormann eropvolgen dat er in de achttiende ende negentiende eeuw wel meermonumenten te zien waren dannu. In de loop van de twintigsteeeuw zijn er veel villa's gebouwdlangs de oude weg, en werdensporen van een rijk verleden weg-gevaagd.

Na een tijd van veronachtzammgwon de Via Appia in de afgelopendecennia weer aan bekendheid.Archeologen en historici hebbenzich verdiept in de geschiedenis

van de oude route. Moormannziet ook dat de Via populair isonder toeristen en bedevaartgan-gers. ,,Het is een heerlijk rustigeweg om de drukte van Romete ontvluchten. Als ik daar 'szomers buiten ben en ik tussen dewerkzaamheden door tijd neemom om me heen te kijken, krijgik een klein idee van eeuwigheid.Hoeveel mensen zouden hiergelopen hebben? Ik zou wel 2000jaar terug in de tijd willen, eenpoosje op een krukje langs de kantvan de weg zitten en kijken wat erallemaal langskwam en waar datnaartoe ging."

Week van deKlassiekenDe Week van de Klassieken duurtvan 7 tot en met 15 april. Op 13april houdt Eric Moormann incultured centrum Spui25teAm-sterdam een lezing over hetthema"Van reizen in de oudheid tot deGrandTour"

»weekvandeklassieken. nl

y

t

De gemankeerdedomlnee

tekstdr. ir. J. vanderGraafbeeldWikimedia

In 'mijn' tijd had je op de middelbare school despreekwoordelijke concierge die placht te zeggen:

.

Ik en de rector hebben besloten. " De concierge alsgemankeerde rector.

Zo zijn er ook gemankeerde dominees. Ze zrjn er maUe maten en soorten. Het fraaie, door John Exalto enGert van KUnken geredigeerde boek "De protestantseonderwijzer -1800-1920" (uitg. Meinema, Zoetermeer)brengt een spedfieke gemankeerde dominee mooi mbeeld. Hetbetreft de 19e-eeuwse (hoofd)onderwijzer.

Voor de scheiding van kerk en staat (1795), maar ooknog lang daama, had de onderwljzer meer aan zijnhoofd dan lesgeven. Er was voor 1795 een nauwe relatietussen schoofen kerk, maar zeker ook later, toen hetbijzonder onderwijs een aanvang nam. Hoe werd hij ge-waardeerd? Ik dteer wat "een spectator" uit 1788 uit devolksmond optekende: »Schoolmeester, koster, voorzan-ger en doodgraver, insgelijks collecteur, brandmeester,armmeester, kerkmeester. - Door al deze bedientngenis hy een ondragelijk mensch in de maatschappij ge-warden. " Door al zijn nevenfuncties had hij weliswaar..een zeker aanzien" m de dorpsgemeenschap. Maar inde publieke opinie kreeg hij ,, het odium van pedanteriein de zin van waanwijsheid.'

De notabelen in het dorp waren de burgemeester, denotaris en de dominee. Aan die status kon de (hoofd)onderwijzer niet geraken. Pas na 1900 werd hij de"Vierte un Bunde". Zijn lage(re) salaris deed hem noglang wandelen in een ,,versleten zwarte rok. " En dat nuleverde hem, in de literatuur rtiet name, de betitelingvan "gemankeerde dominee" op. Nog in 1917 schreefeen onderwijsman: ,,0mdat we te arm zijn om meneerte wezen, daarom lopen we als 't alersjofelste soortkale individuen rond, dat heer probeert te lijken.'

De gemankeerde dominee, want hoewel hij ook"bewaker van het woord" heette, was hij toch altijdhorig aan de echte dominee, soms ook aan de domi-nante dominee in een schoolbestuur. ,, Kunt u een be-grafenis leiden?" was de eerste vraag die een sollici-tant in 1920 op een plattelandsschool te horen kreeg.Hij had er nog nooit een meegemaakt. ,, Ik leer hetjein'een kwartier", zei de dominee uit het bestuur.

Het was natuurlijk onvermijdelijk dat het van tijd tottijd schuurde tussen de gemankeerde en de reguliered'ommee. John Exalto verhaalt van een onderwijzer mhet Groningse Wirdum die van standplaats veranderdevoor kennelijk een hoger salaris. De dominee haaldezijn gram door 's zondags naar aanleidmg van Ruth1:1 over drie punten te preken: »Het zondig vertrek, desmartvolle ervaring en de berouwvolle wederkeer.'

Maar ook de (hoofd)onderwijzer kon zijn gram ha-len. De annalen van een niet nader te noemen dorps-gemeente vermelden een twist tussen de dominee ende hoofdonderwijzer-voorlezer. De dominee kwamlater nogweer eens preken als gastpredikant. Tijdensde voorzang trad de kerkenraad binnen en hoordeeen andere psalm dan de dominee had opgegeven,te weten: ,, Geef 't wild gediert', dat niets in 't woenontziet, de ziele van uw tortelduif niet over."

Maar intussen: wat zou er van onze maatschappijgeworden zijn zonder al die "gemankeerde" domi-nees?! Ze dragen gelukkig geen "versleten zwarterok" meer. Die is nu voorbehouden aan de regulieredominee die aan een nieuwe toga toe is.

DeViaAppia in Rome. beeld RD, Anton DommerholtHet "meestershuis Wirdum.