Projekat poljoprivrednog i ruralnog razvoja (ARDP)

REHABILITACIJA SISTEMA NAVODNJAVANJA U RADONJIĆ

Procena uticaja na životnu sredinu i društvo

Netehnički rezime

(Nacrt)

April 2020

Projekat poljoprivrednog i ruralnog razvoja (ARDP)

Sadržaj

1. NETEHNIČKI REZIME 6

1.1 Uvod 6

1.2 Lokacija 6

1.3 Opis projekta 8

1.4 Saţetak okruţenja, socijalnog pravnog i političkog okvira 12

1.4.1 Kosovski pravni okvir za zaštitu ţivotne sredine i socijalnu zaštitu 12

1.5 Saţetak osnovnih ekoloških i socijalnih uslova 14

1.5.1 Ekološka osnova 14

1.5.2 Topografija 14

1.5.3 Klima 15

1.5.4 Kvalitet vazduha 15

1.5.5 Geologija i hidrogeologija 16

1.5.6 Hidrologija 18

1.5.7 Kvalitet vode 19

1.5.8 Prirodna zašti ena područja i karakteristike iološke raznolikosti 20

1.5.9 Društveni kontekst 21

1.6 Rehabilitacija sistema navodnjavanja Radonji -Dukagjini posebno potencijalnih socijalnih uticaja 24

1.7 Uticaji na ţivotnu sredinu 24

1.7.1 Uticaj na pejzaţ 24

1.7.2 Uticaj na tlo i eroziju 24

1.7.3 Uticaj na vodu 25

1.7.4 Uticaj na klimu i kvalitet vazduha, ranjivost projekta na klimatske promene 25

1.7.5 Uticaj na buku i vibracije 25

1.7.6 Uticaj na biodiverzitet 26

1.7.7 Uticaj otpada 26

2. MERE EKOLOŠKE I SOCIJALNE MITIGACIJE 26

2.1 Uvod 26

2.2. Mere u laţavanja pejzaţa 26

2.3 Mere u laţavanja tla 26

2.4 Mere u laţavanja voda 27

2.5 Mere u laţavanja vazduha 28

2.6 Mere u laţavanja uke i vi racije 28

2.7 Mere u laţavanja za fizičku i kulturnu aštinu 28

2.8 Mere u laţavanja iološke raznolikosti 29

2.9 Rezime 29

3. Dodatne informacije i podaci za kontakt 30

1. NETEHNIČKI REZIME

1.1 Uvod

Projekat za poljoprivredni i ruralni razvoj (PPRR) sprovodi se Sporazumom o dodatnom

finansiranju izmeĎu Repu like Kosovo i MeĎunarodnog udruţenja za razvoj (kreditni roj

6017-XK). Razvojni cilj projekta je po oljšanje produktivnosti i pristupa trţištima od strane

korisnika projekta u hortikulturi i stočarstvu, podsektorima Kosova, primenom izabranih mera

njegove poljoprivredne strategije i jačanje institucionalnih kapaciteta Ministarstva

poljoprivrede, šumarstva i ruralnog razvoja.

U okviru Projekta za poljoprivredu i ruralni razvoj (PPRR) pripremljena je Studija izvodljivosti

za radove na sanaciji sistema navodnjavanja Radonji -Dukagjini (KARP-CS-5), uključuju i

planiranje graĎevinskih radova radi po oljšanja i modernizacije sistema. Projekat e sprovesti

Ministarstvo Poljoprivrede, Šumarstva i Ruralnog Razvoja (MPŠRR) zajedno sa kompanijom

navodjnavanja „Radonji i-Dukagjini“ kao glavna zainteresovana strana koja se podrţava od

ARDP-PIU. Vrednost projekta procenjuje se na 5,4 miliona eura, a predviĎa se da e vremenski

okvir realizacije biti 16 meseci nakon potpisivanja ugovora.

1.2 Lokacija

Sistem navodnjavanja Radonji i-Dukagjini (SNRD) obuhvata dve odvojene infrastrukture za

navodnjavanje, koje zajedno predstavljaju Regionalni sistem za navodnjavanje „Radonji i-

Dukagjini“ kao jedan integralni sistem za navodnjavanje. Oba sistema rade odvojeno, kao dve

različite radne jedinice. Sistemi su locirani u različitim opštinama sa različitim načinima

snabdevanja vodom za navodnjavanje. Naime, sistem navodnjavanja Radonji nalazi se na

teritoriji opština Đakovica i Orahovac, dok zahvatna struktura vode je u brani Radonji u

opštinama Đakovica i Orahovac sa navodnjavanom površinom od 8.600 ha. Sisiem

navodnjavanja Dukagjini nalazi se u opštini Prizren sa površinom od 5000 ha, a voda se zahvata

direktno iz reke Lumbardhi u Prizren.

Figura 1 Šema navodnjavanja Radonji -Dukagjini (izvor: Studija izvodljivosti za radove na

sanaciji u shemi navodnjavanja Radonjić-Dukagjini)

1.3 Opis projekta

Sistem Radonji ai je smešten u opštini Đakovica koja se nalazi na jugozapadnom delu Kosova.

Urbani deo ili grad pokriva površinu od 13,19km² dok opštinska površina je 586,91km². Prema

popisu stanovništva iz 2011. godine, u Đakovici je bilo 94.556 stanovnika, od čega je gradsko

stanovništvo 40.827, a ruralno 53.729. Grad Đakovica je i opštinsko središte. Opština Đakovica

izgradila je ekonomiju zasnovanu na ratarstvo i poljoprivredi, niţoj trgovini i nekim vrstama

proizvodnih kapaciteta koje uglavnom proizvode za potrebe na nivou grada. Sistem za

navodnjavanje Radonji započeo je sa radom 1977, a završen je 1986. godine. Uprkos svim

izazovima u sektoru navodnjavanja, u celini ovo je šema sa najboljim performansama u zemlji i

predstavlja najve i udeo stvarnih navodnjavanih površina i ve inu ratarske proizvodnje visoke

vrednosti. Glavne kulture koje se uzgajaju u okviru sistema navodnjavanja Radonji su povr e

(paprika, paradajz, krastavac), kukuruz, krmne kulture. Pšenica se moţe navodnjavati jednom

godišnje u Maju, samo ako nema dovoljno vode u tlu. Kukuruz i povr e za silaţu takoĎe se

mogu navodnjavati kao sekundarni usevi nakon ţetve.

Sistem navodnjavanja Radonji je smešten u centralnom delu opštine. Prvo itni projekat

sistema navodnjavanja planiran je da o uhvati ukupnu površinu od oko 21 000 hektara.

Izgradnja šeme planirana je da se realizuje u dve faze: Prva faza sa ukupnom površinom od

10.250 ha i druga faza sa ukupnom površinom od 10.750 ha.

Prva faza je završena 1986. godine, ali do sada druga faza nije realizovana. Podsistemi faze 1

igraᵭeni su u fazama.

Za potrebe vodom u regionu je izgraĎena je rana Radonji koja čini jezero Radonji . Ova

brana je izgraĎena kako bi ispunila potrebe za vodom u sistemu Radonji (1. i 2. faza), kao i da

i ispunila zahteve za vodosna devanjem Đakovice, Orahovca i drugih naselja u ovom regionu.

Glavni cilj Projekta je poboljšanje uslova navodnjavanja sanacijom i modernizacijom sistema

navodnjavanja kojom upravlja produze e za navodnjavanje Radonji i - Dukagjini sa

komandnim navodnjavanom površinom 9.350 ha, koja se prostire u opštinama Đakovica i

Orahovac i oko 5.000 ha koja se nalazi u opštini Prizren. Voda za navodnjavanje u Radonji u se

uzima iz jezera Radonji dok se voda za navodnjavanje u Dukagjini se uzima iz dve zahvatne

strukture u Lumbardhi u Prizren.

Slika 2 Pregled mape navodnjavanja područja Radonji i o liţnjih naselja (izvor: Studija izvodljivosti za

radove na sanaciji u sistemu navodnjavanja Radonjić-Dukagjini)

Prva faza je završena i operativna je, dok faza 2 nije realizovana.

Od rane se sistem navodnjavanja širi do sela Marmull koji pokriva ruralni prostor naselja

Skvijan, Tarkaniki, Kerim i Đakovica. Od sela Marmull šema se odvaja u dva pravca, jedan se

širi severno uzvodno od reke Beli Drin i pokriva područja naselja Radoste, Ratkoc, Dejne i

Kiflak. Drugi deo se širi nizvodno duţ toka reke Beli Drin do sela Pirane. U ovom području su

naselja Xerxe, Fortese, Rogove, Romaje i Velika Krusha.

Sistem Radoni iji- Faza 1 se sastoji od osam podsistema: Janosh, Kerim, Ciflak, Ratkoc,

Doblibare, Ura e Terezive, Anadrini i Rogove. U drugoj fazi planirano je šest podsistema:

Skivjan, Cermjan, Vrani , Polluţe, Orahovac i Rogovo II.

Slika 3. Shema navodnjavanja Radoni - Faza 1 (izvor: Studija izvodljivosti za radove na sanaciji u

sistemu navodnjavanja Radonjić-Dukagjini)

Slika 4 Shema navodnjavanja Radonji - Faza 2 (izvor: Studija izvodljivosti za radove na sanaciji u

sistemu navodnjavanja Radonjić-Dukagjini)

1.4 Sažetak okruženja, socijalnog pravnog i političkog okvira

1.4.1 Kosovski pravni okvir za zaštitu životne sredine i socijalnu zaštitu

Do danas, Kosovo je sledilo pri liţavanje EU standardima zaštite ţivotne sredine uz vaţan napredak u

zakonodavstvu koje se tiče zaštite ţivotne sredine u celini, EIA, SEA, IPPC i zaštite prirode. Pored toga,

uspostavljanje novih zakona o ţivotnoj sredini i dalje zapošljavanje oso lja na centralnom i lokalnom

nivou pozitivni su koraci napred. Mnogi zakoni su nedavno revidirani i usvojeni od Skupštine Kosova, a

druga podzakonska akta (administrativna uputstva, administrativna nareĎenja i ministarske odredbe)

uglavnom su odobrena od MŢSPP.

Zakon br. 03 / L-214 o proceni uticaja na životnu sredinu,,

Zakon br. 04 / L-060 o otpadu,

ZAKON br. 02 / L-102 o zaštiti od buke,

Zakon br. 04 / L-147 o vodama,

Lista glavnih ekoloških zakona i administrativnih uputstava na Kosovu u vezi sa projektom:

- Zakon o zaštiti ţivotne sredine r. 03/L-025,

- Zakon o proceni uticaja na ţivotnu sredinu (PUŢS) br. 03 / L-214,

- Zakon o izgradnji br. 04 / L-110,

- Zakon o prostornom planiranju br. 04/L-174,

- Zakon o otpadu br. 04 / L-060,

- Zakon o zaštiti od uke r. 02 / L-102,

- Administrativno uputstvo r. 07/2009 za upravljanje otpadom koji sadrţi az est (Ministarstva za

ţivotnu sredinu i prostorno planiranje Repu like Kosovo),

- Administrativno uputstvo 02/2011 o upravljanju otpadnimm fluorescentnim cevima koje sadrţe

ţivu,

- Zakon o hemikalijama (br. 02 / L-116); 27. aprila 2007.

- Zakon o biocidnim proizvodima (br. 03 / L-119) od 27. maja 2008. (prema direktivi 98/8 / EC),

- Zakon o integrisanoj kontroli prevencije zagaĎenja (br. 03 / L-043), 26. marta 2009.

- Zakon o zaštiti vazduha od zagaĎenja ( r. 03 / L-160) od 25. februara 2010. godine,

Lista glavnih zakona o zdravlju i bezbednosti i administrativnih uputstava na Kosovu u vezi sa

projektom su:

- Zakon o radu (03 / L-212),

- Zakon o bezbednosti i zdravlja na radu (04 / L-161),

- Zakon za javno zdravstvo br. 02 / L-78,

- Krivični zakon r. 04 / L-082,

- Zakon o bezbednosti i zdravlja na radu (04 / L-161),

Slede a Ured a opisuje, dopunjuje i razvija odred e o zaštiti i zdravlju na radu u Zakonu o zdravlju i

bezbednosti:

- Uredba o minimalnim bezbednosnim i zdravstvenim zahtevima za radno mesto

- Uredba o minimalnim zahtevima za zdravlje i bezbednost za upotrebu radne opreme na radnim

mestima

- Ured a o minimalnim ez ednosnim i zdravstvenim zahtevima za upotre u lične zaštitne

opreme na radnom mestu

- Ured a o minimalnim zahtevima za o ez eĎivanje znakova zaštite i zdravlja na radu

- Ured a o minimalnim ez ednosnim i zdravstvenim zahtevima za zaštitu zaposlenih u pogledu

ručnog rukovanja teretom

- Ured a o zaštiti zaposlenih od rizika povezanih sa ukom u radnom prostoru

- Ured a o zaštiti zaposlenih od opasnosti od vi racija na radnom mestu

- Ured a o ez ednosti i zdravstvenoj zaštiti zaposlenih od rizika povezanih sa hemijskim

agensima na radovima

- Ured e o zaštiti radnika od rizika povezanih sa izlaganjem iološkim agensima na radu

- Ured a o minimalnim zahtevima u pogledu zaštite na radu zaposlenih u riziku od eksplozivnih

atmosfera

- Tehnička ured a o električnoj opremi namenjenoj za upotre u u odreĎenim granicama napona

- Ured a o ez ednosti mašina

- Ured a o zaštiti zaposlenih od rizika vezanog za elektromagnetno polje na radnom mestu

- Zakon o upotrebi opreme pod pritiskom

- Uredba br.9 / 2017 o zaštiti zaposlenih od rizika povezanih sa optičkim zračenjem na radnom

mestu

- Uredba br. 06/2016 o minimalnim bezbednosnim i zdravstvenim zahtevima za rad sa ekranom

- Uredba br. 05/2017 o minimalnim zahtevima za zdravlje i bezbednost na privremenim ili

pokretnim gradilištima

- Uredba (MRSZ) o pripremi dokumenta za procenu rizika od 03/2014, njegov sadrţaj, podaci na

kojima se zasniva procena rizika i voĎenje evidencije za sigurnost i zdravlje na radu

- Ured a r. 06/2017 za zaštitu zaposlenih od rizika od izloţenosti azbestu

- Ured a r. 03/2017 za zaštitu od oštre radne opreme u olnicama

- Zakon o zaštiti od poţara r. 04 / L-012

- Administrativno uputstvo (MUP) r. 04/2018 o kategorizaciji i klasifikaciji zgrada u

odgovaraju u kategoriju opasnosti od poţara

- Zakon o zaštiti od prirodnih katastrofa i drugo.

- Ured a r. 07/2014 o vrsti i minimalnoj količini alata i opreme za ličnu i kolektivnu zaštitu od

elementarnih nepogoda i drugih katastrofa.

- Ured a r. 01/2015 za vrstu o jekata, mere prostora, ur anizam, graĎevinarstvo i druge tehničke

mere zaštite od prirodnih i drugih katastrofa.

- Zakon br. 05 / L-062 o sigurnosti rudarskih aktivnosti

- Zakon br. 02 / L-102 o zaštiti od uke

1.5 Sažetak osnovnih ekoloških i socijalnih uslova

1.5.1 Ekološka osnova

Osnovni uslovi za ključne resurse ţivotne sredine su analizirani i predstavljeni tako da bi:

• opisali vaţne resurse zaštite ţivotne sredine i njihovu osetljivost u odnosu na projekat

• smanjili nedostatke u informacijama i po potre i predloţite dodatne studije

• ispunjavali zahteve doma ih i meĎunarodnih zakona i standarda i zahteva zajmodavca

Osnovne informacije dobijene su stolnim istraţivanjima i terenskim zapaţanjima i predstavljene

su u narednim poglavljima, gde su sve relevantne studije / dokumenti imaju reference radi

praktičnosti čitatelja.

1.5.2 Topografija

Područje navodnjavanja Radonji obuhvata površinu od nadmorske visine 293 m, blizu reke

Beli Drim i do nadmorske visine od 455 m, iznad sela Janosh. Prosečna nadmorska visina na

području projekta je 362 m. U pogledu raspodele visine, 33% površine je s nadmorskom

visinom u rasponu od 390 do 455m, a 67% je u rasponu od 290 do 390 m od ukupnih obradivih

površina.

U pogledu sadašnjih nagiba, projektno područje pripada zoni sa minimalnim nagi ima oko

0,2% koje omogu avaju primenu svih vrsta navodnjavanja. Samo mali deo područja ima strme

padine oko 12% u delovima podsistema Janos i Qerim gde su visine terena ve e.

Slika 5 Topografija Kosova i lokacija projekta

1.5.3 Klima

Kosovo ima srednjo-kontinentalnu klimu, sa dominantnim uticajem jadransko-mediteranske

klime u ravnici Dukagjini kroz dolinu reke Beli Drin, i sa manjim uticajem promenljive

jadransko-egejske klime na polju Kosova. Prosečna godišnja količina padavina je 596 mm.

Prosečna godišnja temperatura je 10 ° C (najniţa temperatura -27 ° C, a najviša 39 ° C).

Glavni makroklimatski faktori koji utiču na klimu na Kosovu uključuju: njegovo pozicioniranje

u odnosu na kopnene mase (Evroazija i Afrika), vodene mase (Atlantski okean i Sredozemno

more), vazdušne mase (tropsko i arktičko-pomorsko ili kontinentalno) i pozicioniranje

barometrijskih sistema (maksimum Azori i minimum ostrva). Glavni lokalni faktori koji utiču

na klimu Kosova uključuju: pejzaţ, vodene resurse, tlo i vegetaciju.

Kosovo ima sve o like padavina. Najvaţniji o lici padavina uključuju kišu u dolinama i sneţne

padavine u visoko planinskim predelima (Proklete Planine i Šar), sa prosečnom godišnjom

količinom padavina od 600 mm u istočnom delu i preko 700 mm u zapadnom delu Kosova.

Najve a godišnja količina padavina javlja se u Proklete Planine (1750 mm). Sneţne padavine su

česte u hladnom delu godine.

Prosečna duţina sneţnih padavina je 26 dana u niţim delovima i 100 dana u višim predelima

Kosova. Prosečna rzina vetra na Kosovu je 1,3 /s u Pe i do 2,4 m/s u Uroševac. Ekstremne

brzine vetra na Kosovu su oko 31 m/s koje se javljaju tokom marta i aprila.

Kosovo u proseku ima 2.066 sati sa suncem godišnje ili otprilike 5.7 sati dnevno. Najve a

vrednost insolacije je u Prištini sa 2.140 sati u trajanju od jedne godine, dok je u Pe najmanja

vrednost insolacije od 1.958 sati. Maksimalna insolacija na Kosovu javlja se tokom jula, dok je

najniţa insolacija u decem ru.

1.5.4 Kvalitet vazduha

Pra enje kvaliteta vazduha vrši Kosovski hidrometeorološki zavod (KHMZ) koji upravlja svim

stanicama za pra enje kvaliteta vazduha na Kosovu.

Podaci o kvalitetu vazduha iz KHMZ pokazuju da PM, naročito, premašuje graničnu vrednost

EC od prosečne godišnje koncentracije od 40 mikrograma po kubnom metru (mg/m3) za PM10,

kako u centru grada (zgrada Rilindja), tako i u prigradskom naselju. površina (KHMZ stanica) i

često prelazi jednodnevnu graničnu vrednost (ne sme da ude prekoračena više od 35 puta

godišnje) od 50 µg/m3.

Slika 6 Lokacija stanica za pra enje kvaliteta vazduha na Kosovu (Izvor: Kosovska agencija za zaštitu

životne sredine)

Pretpostavlja se da je kvalitet vazduha u projektnom području unutar zadatih granica z og

nepostojanja izvora zagaĎenja kao što su industrija i/ili drumski sao ra aj. Na osnovu analize

izvora zagaĎenja, kao i rezultata pra enja, moţe se zaključiti da se energija, industrija i

sao ra aj smatraju glavnim izvorima zagaĎenja vazduha na Kosovu.

U opštini Đakovica, vazduh se smatra zagaĎen uglavnom sao ra ajem, generatorima, grejanjem

grada, paljenjem deponija. Opština ima manjak u pogledu upravljanja vazduhom; nedostaje

stanica za pra enje i ne postoje tačni podaci o ovom pitanju. Iako nema intenzivnog stanovanja i

industrije, štaviše, kanal se nalazi daleko od glavnih puteva, moţe se smatrati da je kvalitet

vazduha kroz projektnu površinu do ar.

1.5.5 Geologija i hidrogeologija

Kosovo ima raznovrsnu geologiju koja se kre e u starosti od neoproterozojske do holocenske.

Geologiju karakterišu značajne strukturne karakteristike na regionalnom nivou, uključuju i

normalne pukotine i potiske.

Opšte pojednostavljenje stratigrafske sekvence je slede e.

Holocen: oluja nastala usled vremenskih nepogoda nad planinama i nanosa koji su odloţene od

reka.

Pliocen: andesitna višnja.

Gornji miocen-pliocen: formiranje lignita iz akumulacije i kasnije propadanje vegetacije u

sedimentnim bazenima.

Oligo-miocen: konglomerati, gline i krečnjaci, pra eni kiselim i srednjim magmatizmom.

Kasno kredna „melasa“: plitkovodni kar onati i klastični.

„Fliš“ gornje krede: mermeni krečnjaci, peščani kameni i konglomerati.

Rana kreda: konglomerati, peščani kameni i svile.

Kasni jur: masivni krečnjaci.

Troskopski-jurski: osnovni i kiseli magmatizam i pridruţeni ophiolitni rascep kora i ugraĎivanje

ultrabaskih stena.

Trijazni: klastični s vulkanskim davanjem ustupa kar onatnim platformama koje se preklapaju u

dolomite, od kojih su neke metamorfozirane u mermer.

Perm-trijasni: kar onati, klastični, filititi, škriljaci i kvarciti koji su napadnuti kiselim

magmatizmom (kvarcni porfiri).

Kasni paleozoik: škriljac.

Neo-proterozojski-paleozojski: podrumi škriljca, gneisa i amfibolita koji su napali granitni

plutoni.

Slika 7 Geološka karta Kosova

Iz gornje karte moţe se videti da se projektno područje nalazi unutar dve zone: Kenozojska podbaza

CBDG u Đakovici i Cenozoic podbaza CBDS u Suvoj reci, koja pripadaju ofiolitskom pojasu (OP)

Sliv reke Ibar ima ukupno 17 stanica za pra enje koje se redovno uzorkuju od 2007. godine. Tri od njih

nalaze se na reci Ibar. Prva stanica za pra enje nalazi se u Kuštovi i njeni testovi pokazuju

zadovoljavaju i kvalitet vode. Slede a stanica za pra enje nalazi se na periferiji grada, nakon svih

ispuštanja ur anih i drugih otpadnih voda koja utiču na kvalitet vode. Rezultati monitoringa ove stanice

za pra enje pokazuju loš kvalitet vode. Tre a stanica nalazi se u Kelmendu nizvodno od tačke

povezanosti sa rekom Sitnicom, koja uključuje vodu iz drugih pod sliva. Tokom perioda monitoringa

rezultati svih monitoringa ne prelaze granične vrednosti navedene za kategoriju II, što podrazumeva da

zagaĎenje nije alarmantno.

1.5.6 Hidrologija Kosovo ima ograničene vodene resurse podeljene u četiri glavna vodna sliva/bazena i oni treba da

predstavljaju ograničenje društveno-ekonomskom razvoju zemlje u svetlu rastu e potraţnje za vodom.

Sve reke i manji vodotoci pripadaju četiri glavna rečna sliva: Beli Drin (Drini i Bardhe); I ar; Binačka

Morava; i Lepenc.

Slika 8 Hidrološka karta Kosova u kontekstu glavnih korita reka (izvor: Izgledi za sigurnost vode na Kosovu,

Svetska banka, 2018))

Reke s najve im godišnjim protokom nalaze se u slivu Beli Drin u Dukagjini nizini.

Glavna hidrološka karakteristika na Kosovu je nejednaka i neadekvatna distri ucija vodenih resursa u

odnosu na potraţnju. Glavne rezerve podzemne vode nalaze se u zapadnom delu Kosova, gde su i

rezerve površinske vode ve e u poreĎenju sa istočnim i jugoistočnim delovima gde je potraţnja za

vodom veoma velika.

Kosovo ima nekoliko prirodnih jezera, dok njegova veštačka jezera uključuju: Batlava, Gazivoda,

Radonik, Perlepnica i Badovc. TakoĎe ima nekoliko jezera za navodnjavanje. Kosovo je ogato

izvorima termalne vode koji se koriste u zdravlje i rekreaciju.

Reke i planine u Đakovici deo su sliva vode Beli Drin. Ovaj sliv se uliva u Jadransko more. Beli Drin je

najve a reka na Kosovu, formira granice Đakovice sa opštinom Orahovac na istoku. Reka Ereniku ima

izvor Proklete Planine, koja teče kroz teritoriju opštine i pridruţuje se Belom Drinu. Nekoliko reka i

malih potoka kao što su Lukač, Neci, Trava, Krena i Trakaniki teče od severa prema jugu i potoci u reci

Ereniku.

Za navodnjavanje Radonji ja koristi se voda akumulirana na jezeru Radonji ( rana), kao što je ranije

napomenuto da se nalazi u lizini grada Đakovica. Ovo jezero danas sna deva opštine Đakovica i

Orahovac pitkom vodom

U projektnom području u Dukagjini teku slede e reke: Prizren i Beli Drin i ostale male neimenovane

reke. Reka Prizren je glavna pritoka reke Beli Drin.

1.5.7 Kvalitet vode Svi glavni slivi reka prepoznati su i prijavljeni kao umereno ili jako zagaĎeni. Očekuje se da e upotre a

vode i zagaĎenje rasti sa ekonomskim razvojem. Beli Drin je najzdravija reka, jer ima najmanje pritisaka

i najve i protok vode, ali ova reka se takoĎe teško zagaĎuje u donjem toku industrijskim i gradskim

otpadnim vodama, ali i poljoprivrednim nitratima i fosfatima1.

Slika 9 Kvalitet rečne vode - (izvor: Kosovska aza podataka o ţivotnoj sredini)

Prema ODV (Okvirnoj direktivi o vodama) klasifikaciona šema za ekološki status vodenih tela uključuje

pet statusnih klasa: 1: vrlo dobro, 2: dobro; 3: umereno; 4: slab i 5: loš2.

Sliv Belog Drina ima najve u površinu od svih sliva na Kosovu. Mreţa za monitoring ovog sliva sastoji

se od 23 stanice za pra enje fizičkog i hemijskog kvaliteta. Tri su azne stanice koje pripadaju reci Beli

Drin: jedna na izvoru reke u planini Radavc iznad Pe i, jedna na uš u reka Istog i Klina u Klinu, a

poslednja na uš u reka Lum ardhi i Pejes, Decani, Mirusha, Erenik, Rimnik i Toplluha, koji se nalaze

kod mosta u selu Gjonaj u Has.

Sliv Belog Drina: reke, Ereniku, Lumebardhi i Pejes (Bistrica), Lumebardhi i Decanit, Mirusha, Klina,

Lumebardhi i Prizrenit (Bistrica) do ulaza u gradove su vode prve i druge kategorije, dok na izlaz iz

gradova pripadaju tre oj kategoriji.

Iako je kvalitet vode iz Radonji ja, koja se koristi za navodnjavanje, dobrog kvaliteta z og niskih

antropogenih efekata, isto se ne moţe re i za Beli Drin koja hrani deo dela sistema navodnjavanja

Dukagjini, smatra se zagaĎenom z og antropogenih izvora, dok je u prihvatljivom opsegu (u granicama)

u slučaju da se koristi za navodnjavanje.

Monitoring rečnih voda na teritoriji Repu like Kosovo vrši Hidrometeorološki zavod Kosova. Kvalitet

ovih reka utvrĎuje se na osnovu fizičkih, hemijskih i teških metala. U slivu Beli Drin selekcija se vrši za

1 Izgledi za sigurnost vode na Kosovu, Svetska banka, 2018 2 Strategija za vode na Kosovu - Rezime

dve reke: Beli Drin, gde je kao prosečna godišnja vrednost predstavljena hemijska potrošnja

kiseonika/mg/l O2 2 (GOI), dok reka Ereniku dovodi do prosečnog godišnjeg pove anja vrednosti

ukupnih suspendovanih čvrstih materija/mg/L (MTS).

1.5.8 Prirodna zašti ena područja i karakteristike iološke raznolikosti Mreţa zašti enih područja koja je u 2003. ila oko 4,36% teritorije pove ana je na 10,9%, dostigavši

zadovoljavaju i stepen zašti enih područja. Postoje i sistem zašti enih područja (SZP), koji uključuje

dva nacionalna parka, prirodne spomenike, stroge rezervate prirode i zašti ene pejzaţe, su klasificirane

prema kriterijima za proglašavanje zašti enog područja IUCN-a. Najve i deo zašti enih područja io je

do 2003. godine, Nacionalni park Šarska Planina. Novi nacionalni park „Proklete Planine“ udvostručuje

površinu SZP, skoro dostiţu i meĎunarodno prihva enu normu od 10% zašti ene površine.

Slika 10 Mapa zašti enih područja na Kosovu i lokacija projekta, Kosovska agencija za zaštitu životne sredine

Šume i šumska zemljišta na teritoriji opštine Đakovica o uhvataju 25.589 ha ili 43% ukupne površine.

Oko 5% (oko 3000 ha) područja Proklete Planine predloţeno je za zaštitu kao narodni park smešten na

teritoriji opštine Đakovica. Najvaţnije zone su: planine „Pashtrik“, park šuma „Maja e Gllaves“,

kompleks crnog bora u Shkukezu, zajednice kestena i grane Prokletih Planina, i lokacija Bujgeri Diskore

i lokacija cve a Pashtrik. Naj ogatija zona raznolikosti iljaka i ţivotinja je deo Pashtrik-a i Prokletih

Planina koji se nalazi na teritoriji opštine Đakovica. U opštini Đakovica vrste sisara koje mogu da naiĎu

su mrki medved (Ursus arctos), vuk (Canis lupus), šakal (Canis aureus), lisica (Canis vulpes), nazu ljen

(Mustela nivalis), oportunistički (meles meles) , Stinger (Mustela putorius) itd.

Od ptica se moraju spominjati: orao planina (Aquila chrysaetos), sokol (Falcon naummani) prepelica

kamenoloma (Alectoris graeca), neke vrste pevačkih ptica i ptice drugih karakteristika za ovaj kraj.

U vodenim resursima ove opštine mogu se na i ove vrste: potočna pastrmka (Salmo trutta), Squalius

cephalius, šaran (Cyprinus Carpio), Esox Lucius. U podzemne vode su: Salamandra salamandra, zlatna

Salamandra, Triturus alpestris, ţa e (Bom ina veriegata), ţa e (Bufo ufo), ţa e crvene šume (Rana

temporaria), planinske ţa e (Rana graeca), ţa e u močvarama (Rana ridi unda) itd.

Od gmazova se mogu razlikovati: Gorska kornjača (Testudo hermani), zeleni gušter (Lacerta viridis),

smeĎi gušter (Podarcis muralis), zmijanac (Vipera ammodites), velika vodena zmija (Natrix natrix),

ku na eskalapijska zmija (Elaphe longisima itd.).

Opština Prizren je smeštena na padinama planine Šar. Periferiju Prizrena karakterišu ogate prirodne

lepote i velika raznolikost pejzaţa, kao i ogata raznolikost iljnih i ţivotinjskih vrsta. U Prizrenu

postoje tri prirodna rezervata kao što su Maja e Arnetit, Oshljaku i Pisha e Madhe, koja su značajna

svojim iljnim rezervama endemsko-reliktnih vrsta osanskog ora (Pinus Heldreicheii). Najve a

površina zašti enih područja je Nacionalni park „Šarska Planina“ koji se nalazi u opštini Prizren.

U pogledu iološke raznolikosti, reka Beli Drin je raznolika i sloţena. Uključuje jednu retku vrstu

(Salmo marmoratus Cuv. 1829) ugroţena i navedena kao zašti ena vrsta u Direktivi o staništima 92/43 /

EEZ Prilog II (Ţivotinjske i iljne vrste od interesa za zajednicu čije očuvanje zahteva odreĎivanje

pose nih područja zaštite)3. Srednji sektor reke Beli Drin (selo Klina i područje u lizini grada

Đakovica) sastav faune ri e sastoji se od 13 različitih vrsta. Ri lji resursi na ovom području uključuju

selidbene vrste poput jegulje (porodica Anguilidae, Anguilla anguilla L).

Zašti ena područja u opštini su: Spomen park „Ca rati“, Prirodni spomenik (GZK 14/84) i oblast Beli

Drin u Ura e Fshejte, Prirodni spomenik (GZK 27/86). U projektnom području ne postoje itne flore i

faune, osim iološke raznolikosti u reci Beli Drin, kao ni zašti eno prirodno područje. Projektno

područje je smešteno uglavnom na rdovitom i ravnom terenu poljoprivrednog krajolika. Ve ina

projektnog područja ima prirodan izgled, ali je na odreĎenim mestima znatno degradirana. Brojni

antropogeni o jekti koji se odnose na koriš enje poljoprivrednog zemljišta koje ţivi u ruralnim

područjima rasporeĎeni su na projektnom području, pose no duţ sistema za navodnjavanje.

Teren projektnog područja prekriven je vegetacijom, posebno uz reke, tj. brdovito termofilne šume

široke šume prema reci Beli Drin i dolini reke Prizren, ali na nekim mestima je degradirana ruderalna

vegetacija. Projektno područje karakteriše dominacija poljoprivrednog zemljišta s mrljama ljudskih

naselja i prio alne i močvarne vegetacije.

1.5.9 Društveni kontekst Opština Đakovica

Zakonodavno - Skupština opštine ima 35 mesta podeljenih meĎu devet (9) političkih su jekata, svi

članovi su kosovski Al anci; 15 su ţene. Predsednik Skupštine opštine je Anton Shala

(PSHDK).

Ekonomija - industrija - Pre poslednjeg rata Đakovica je imala uglavnom laganu prehrambenu i tekstilnu

industriju, dok su ostale fa rike teške industrije poput metaloprerade, Gorenje "Elektrormotori" itd. bile

aktivne od 1974.

3 ICHTHIOFAUNA REKE BELI DRIN (KOSOVO) L. Grapci – Kotor, F. Zhushi – Etemi, H. Sahiti, A. Gashi, R. [krijelj, H. Ibrahimi

Promene koje je pretrpela ekonomija na kraju rata 1999. godine odrazile su se na ekonomsku strukturu

tranzicionih društava. Đakovica sada ima ekonomsku strukturu koja se zasniva na dva stu a: privatnom i

društvenom poslovanju, koji je u fazi privatizacije. Privatno poslovanje se širi i pokazatelji se kvalifikuju

kao glavna konstitutivna struktura privrede.

Poljoprivreda - Opština Đakovica takoĎe je imala veoma razvijenu poljoprivredu. Sa površinom od

29420 ha poljoprivrednog zemljišta, od čega oko 8000 ha sistemom za navodnjavanje, uzgajaju se

intenzivni poljoprivredni usevi i vo njaci, vinogradarstvo itd., kao i stoka, ţivina i šumarstvo.

Visoka stopa nezaposlenosti jedan je od glavnih problema i izazova za udu i razvoj Đakovice. Stopa

nezaposlenosti procenjuje se na 50%, iako u sluţ enim podacima Zavoda za zapošljavanje 2016. podaci

govore o roju od 6500 nezaposlenih. Glavni poslodavci su: privatni sektor koji je o oga en javnim

sektorom i društvenim preduze ima.

U Đakovici je 50% registrovanih preduze a i 40% zaposlenih iz sektora usluţnih preduze a kao što su:

advokati, razne agencije, auto škole, apoteke, privatne klinike, privatne kompanije, kompanije sa

ograničenom odgovornoš u itd.

S tim u vezi, postoji potreba za novim oblastima razvoja ove delatnosti, sa redovnim pristupom vodi i

električnoj energiji, kao i kvalifikovanom radnom snagom u poslu, trgovini i zanatstvu.

Opština Prizren

Zakonodavno – Skupština opštine ima 41 mesto podeljeno meĎu osam (8) političkih su jekata, 34 člana

su kosovski Al anci, četiri (4) kosovski bosanci i tri (3) kosovski turci; 16 su ţene. Predsedavaju i

Skupštine opštine je Artan A rashi (Vetevendosje!), A zamenik predsednika Skupštine opštine za

zajednice je Sencar Karamuco (KDTP).

Poljoprivreda - Prema opštinskom planu za razvoj Prizrena 2013-2025 u Prizrenu ne postoji prvoklasno

zemljište. Dok 30% ukupne površine pripada drugoj, tre oj i četvrtoj klasi, koje se nalaze u ravnici

Prizrena. Te površine su plodne, a ograničenje njihove upotre e i potre a za zaštitnim merama pove ava

se sa prvog na četvrti nivo. Ravan Prizren je okruţen zemljom šestog razreda na istoku i zemljom

sedmog razreda na jugu. Zemljište osmog razreda proteţe se preko planine Šar i Pashtrik i nije

predviĎeno za poljoprivrednu upotre u, ve se koristi kao pašnjak u divlje ţivotinje, šumarstvo,

rekreaciju i estetske svrhe.

Privreda opštine Prizren uglavnom se zasniva na poljoprivredi, trgovini, graĎevinarstvu i preradi hrane,

svim privatnim preduze ima. U opštini posluje oko 5,400 registrovanih privatnih preduze a. Ne postoje

pouzdani podaci o broju zaposlenih u privatnom sektoru. Industrijska zona je još uvek u procesu

oduzimanja eksproprijacije imovine koja se nalazi pod ovom zonom.

Opština Orahovac

Zakonodavno - Skupština opštine ima 31 mesto podeljeno meĎu osam (8) političkih su jekata, 30

članova su kosovski Albanci, a jedan (1) je kosovski Sr in; 11 su ţene. Predsedavaju i Skupštine opštine

je gospodin Afrim Dina (AAK).

Poljoprivreda – Orahovac se moţe smatrati glavni grad poljoprivrede. Poznat je po proizvodnji groţĎa i

povr a. Ve nekoliko godina poljoprivrednici su se suočili sa štetom od mraza, hala i poplava i nikad

nisu do ili o ešte enje koje su zasluţili. Veliki deo poljoprivrednog zemljišta je pod sistemom

navodnjavanja, ali još uvek postoje delovi van njega, pose no rdovit deo, tamo gde su vinogradi.

Orahovac ima udţet od 11,5 miliona evra, od čega je 3,5 miliona utrošeno na kapitalna ulaganja u 2016.

godini.

Ekonomija - Privreda opštine Rahovec/Orahovac uglavnom se zasniva na poljoprivredi, posebno

vinogradarstvu, proizvodnji plastike, grejača, zamrzivača i reciklaţi. U opštini posluje oko 1.120

registrovanih privatnih preduze a.

Ne postoje pouzdani podaci o broju zaposlenih u privatnom sektoru.

Zdravstvena zaštita

Sistem primarne zdravstvene zaštite u opštini Đakovica uključuje jedan (1) centar za mentalnu zaštitu,

jedan (1) glavni porodični zdravstveni centar koji se nalazi u gradu, deset (10) manjih domova zdravlja i

16 domova zdravlja koji se nalaze u selima. U opštini Đakovica takoĎe postoji jedna (1) regionalna

bolnica. Zdravstveni sektor ima 353 zaposlenih, 249 ţena i 104 muškarca, uključuju i lekare, medicinske

sestre i pomo no oso lje.

Sve zajednice imaju pristup zdravstvenoj zaštiti i svim ustanovama.

U opštini Prizren sistem primarne zdravstvene zaštite o uhvata 14 opštinskih porodičnih domova

zdravlja i 26 domova zdravlja. Sektor primarne zdravstvene zaštite ima 475 zaposlenih, uključuju i

lekare, medicinske sestre i pomo no oso lje, 264 ţenskog i 211 muškog pola.

Regionalna bolnica u Prizrenu nudi usluge za oko 250.000 stanovnika. Bolnica zapošljava 778 radnika,

uključuju i 155 lekara, i opremljena je jedinicama hitne i intenzivne nege. Pored toga, kosovski Sr i

imaju pristup i ustanovama primarne zdravstvene zaštite u Sr iji u selu Mushnikove.

Obrazovanje

U opštini Đakovica postoje 42 osnovne škole sa 14.468 učenika, uključuju i 1.539 iz neal anskih

zajednica i 1.036 nastavnika; sedam (7) srednjih škola sa 4.729 učenika, uključuju i 49 iz neal anske

zajednice i 308 nastavnika, i jedan (1) vrti sa šest (6) jedinica i 557 dece, uključuju i 45 iz neal anske

zajednice i 49 vaspitača.

Opština Prizren ima 51 osnovnih škola sa 26.810 učenika, šest (6) srednjih škola sa 9.608 učenika, vrti i

privatno vode. Postoji i javni univerzitet u Prizrenu koji nudi predavanja na bosanskom, albanskom i

turskom jeziku

Kulturna baština

Đakovica kao grad Kosova imala je adekvatan geografski poloţaj i povoljne uslove za svoj razvoj tokom

proteklih istorijskih perioda. Grad Đakovica se nalazi na vaţnom poprečnom raskrsnom putu Via de

Zenta, ili Zeti (Juţno Kosovo) sa duţinom Dukagjini. Očigledno, postoje pokazatelji i dokazi materijalne

kulture da je grad Đakovica io naseljen još u antičko do a. MeĎutim, trenutni grad pripada osmanskom

periodu.

MeĎutim, prema izvorima materijalne kulture, monumentalnim arhitektonskim graĎevinama, to je

poznato iz decenija prošlog veka. Danas Đakovica ima: Muzej, Arhivu, Palatu kulture, Zavod za zaštitu

spomenika, Biblioteku, Narodno pozorište u Đakovici, dok nijedno od njih nije u lizini projektnog

područja.

Grad Prizren je uvek io raskrsnica kultura i različitih etničkih grupa i zato Prizren odraţava izuzetnu

istoriju Kosovske teritorije. Postoje rojne značajne monumentalne graĎevine nasleĎene iz različitih

civilizacija, posebno iz vremena otomanske vlasti, kada je grad stekao značaj kao uspešan trgovinski

grad zahvaljuju i svom strateškom poloţaju. U opštini Prizren nalazi se 291 spomenika kulture i lokalitet

koji su navedeni u Institutu za zaštitu spomenika (2009). Grad Prizren ima najve u količinu i raznolikost

spomenika i lokaliteta koji predstavljaju istorijsku pozadinu njegove teritorije.

Kao klasifikacija arhitektonskih spomenika, u opštini Prizren se koristi 50 javnih zgrada u upotre i i / ili

vlasništvu javnih ili drţavnih stranaka.

U opštini Prizren postoje 24 arheološka lokaliteta, 46 islamskih sakralnih o jekata, 39 hriš anskih

sakralnih o jekata i 74 civilna arhitektonska zdanja (mostovi, putevi, ku e, izvori vode i kanali).

Istorijski centar Prizrena zašti en je pose nim zakonom, čiji je cilj utvrĎivanje pravila zaštite,

upravljanja i odrţivog modernog razvoja Istorijskog centra Prizrena kao mesta kulturno-istorijskog

nasleĎa koje je trajno zašti eno i klasifikovano kao pose na zašti ena Zona koja ima lokalne, nacionalne

i meĎunarodne vrednosti.

Specijalnu zaštitnu zonu za Istorijski centar Prizrena uspostavljaju opštinske vlasti Prizrena u saradnji sa

IMC i o uhvataju pravoslavne, osmanske, katoličke, narodne i druge lokacije od istorijskog i kulturnog

značaja. U skladu sa Zakonom o istorijskom centru Prizrena ukupno 104 graĎevine i 4 arhitektonska

kompleksa su vidljiva u centru.

Verski i kulturni lokaliteti

Opština Đakovica ima 33 dţamije. Ve ina njih o novljena je nakon suko a 1999. godine. U gradu

postoje dve (2) katoličke crkve. Srpska pravoslavna crkva u gradu ošte ena je tokom suko a 1999.

godine, a zatim uništen i javni park u tom mestu. Još jedna srpska pravoslavna crkva, koja je ošte ena

tokom nemira iz marta 2004. godine, rekonstruisana je u centru grada i otvorena je 2011. godine. Prizren

ima 75 dţamija. Od suko a 1999. godine o novljeno je sedam (7) dţamija. Postoji i 20 srpskih

pravoslavnih crkava. Trenutno se koristi pet (5) katoličkih crkava, a nijedno od spomenutih verskih

lokaliteta nije u blizini projektnog područja.

1.6 Rehabilitacija sistema navodnjavanja Radonji -Dukagjini posebno potencijalnih socijalnih uticaja

U sistemu navodnjavanja Radonji -Dukagjini (SNRD) postoji sistem koji se koristi za kompenzaciju

poljoprivrednika u slučaju da njihova imovina ude ošte ena z og različitih izvedenih radova. Tre a

napomenuti da je ova šema funkcionirala do sada, jer nije ilo prituţ i dobijene od poljoprivrednika.

Radovi tokom sanacije kanala izvodi e se van sezone, tako da u slučaju potre e za privremenim

pristupom zemljištu šteta na usjevima je minimalna, pa e naknada kompanije iti manja kao i efekat na

poljoprivrednika.

1.7 Uticaji na životnu sredinu

1.7.1 Uticaj na pejzaž

PredviĎeni uticaji na pejzaţ nasta e z og prisustva novih elemenata koji e privremeno promeniti pejzaţ

z og prirode sanacionih radova. Privremene promene e uglavnom iti povezane sa fizičkim prisustvom

radnika i graĎevinskih mašina i materijala tokom faze sanacije.

1.7.2 Uticaj na tlo i eroziju Moglo i do i do narušavanja kvaliteta tla (zagaĎenja tla) z og unošenja zagaĎivača tokom sanacionih

radova.

Sistem za navodnjavanje Radonji -Dukagjini (SNRD) postoje i je projekat koji e iti podvrgnut samo

sanacijskim radovima, stoga nije predviĎeno da e iti fizičkog preseljenja, ali moţda e iti potre no

privremeno pri avljanje zemljišta za smeštaj radnih mašina ili kampa radnika ako je potrebno.

Sanacijski radovi izazvat e pove ani promet vozila i mašina, a mogu se pojaviti i nehotice curenje ulja i

maziva. Prostori za skladištenje opasnih materijala mogu izazvati još oz iljniji efekat; ovi dogaĎaji i

bili malo verovatni ako bi se organizovalo odgovaraju e skladište.

Erozija tla nasta e kao rezultat izloţenosti vetru i odvodnji vode, uklanjanja gornjeg tla, izlaganja

zakopanih struktura, sedimentacije, pove anog nivoa zamu enosti u plovnim putevima i lokalnom

sistemu o orinskih voda. Čiš enje vegetacije, postavljanje novih prilaznih puteva, kretanje vozila,

opreme i oso lja, skladištenje i rukovanje otpadom i materijalima, zemljani i graĎevinski radovi mogu

izazvati štetne uticaje na geologiju, zemljište i podlog.

Gore navedene aktivnosti mogu prouzrokovati poreme aje i degradaciju geologije i tla z og erozije,

sa ijanja, modifikacije morfologije (pose no duţ delova povišenih područja i reka) i zagaĎenja tla.

1.7.3 Uticaj na vodu

Tela površinske vode su podloţna zagaĎenju. Kvalitet vode i karakteristike protoka (nivo i zapremina)

mogu se menjati kao rezultat projektnih aktivnosti i tokom faze sanacije i rada.

Maziva, oje, rastvarači, smole, kiseline ili neočiš eni eton ugljovodonika, koji se oslo aĎaju slučajnim

curenjem i prosipanjem sa mesta skladišta mašina i materijala, mogu da kontaminiraju vodu.

Kontaminacija vodnog tela moţe se dogoditi ili direktno (npr. Ako se gradilište odvija lizu ili na reci ili

potoku) ili indirektno, premda se tlo i podzemna voda prevoze do tela površinske vode.

1.7.4 Uticaj na klimu i kvalitet vazduha, ranjivost projekta na klimatske promene

Izgradnja tokom reha ilitacionih aktivnosti stvara e prašinu i izgaranje iz mašina koje se pokre u

gorivom i vozila duţ gradilišta (zagaĎivači vazduha i čestica su uglavnom slede i: PM10, PM2.5, CO2,

NOx, PAH, SO2 i CO).

Prašina e se uglavnom stvarati od kretanja zemlje (iskop, izravnavanje, odlaganje), točkova kamiona i

mašina koji se kre u/putuju po neasfaltiranim površinama, rukovanjem i transportom zemlje, erozijom

vetra sa izloţenih površina i postrojenjima za dro ljenje.

Emisije iz ovih aktivnosti mogu prouzrokovati direktan uticaj na kvalitet vazduha i indirektno uticati na

lokalno stanovništvo iz naselja u projektnom području, pose no na lokalno stanovništvo koje ţivi u

blizini objekata koji se moraju rekonstruisati, put kanala i gasovoda i puteva, korisnike lokalnih puteva,

radnike, poljoprivrednike, poljoprivredno zemljište, iodiverzitet, zemljište i površinske vode kao

rezultat taloţenja vazdušnih sedimenata.

1.7.5 Uticaj na buku i vibracije

Jačina uticaja uke iz spoljašnje opreme zavisi e od:

• nivoa emisije uke od graĎevinskih mašina, transportnih vozila i opreme,

• roja mašina u jednoj o lasti koja se istovremeno koristi, i

• udaljenosti izvora do osetljivih receptora.

Pove ana razina uke moţe uticati na lokalno stanovništvo koji ţivi u lizini lokacije na kojoj e se

o avljati sanacione aktivnosti, trasu puteva, doma e ţivotinje, postoje u faunu čitavog područja projekta

i angaţovane radnike. Z og pove anog nivoa uke, neke ţivotinje i ptice mogu napustiti (privremeno)

svoja staništa. Pove ani nivo uke i vi racija moţe prouzrokovati negativne uticaje na javno zdravlje.

Ve ina graĎevinskih aktivnosti izvodi e se van naseljenih područja, bez osetljivih receptora. Uz to, buka

tokom izgradnje predstavlja smetnju privremene (kratkoročne) prirode, tako da uticaji nisu značajni,

osim u neposrednoj lizini gradilišta.

1.7.6 Uticaj na biodiverzitet Aktivnosti sanacije, prisustvo radnika, pove an nivo uke, premeštanje mehanizacije, sna devanje

vrstom materijala, stvaranje otpada i otpadnih voda, skladištenje i rukovanje materijalima, mogu i rizik

od nesre e moţe prouzrokovati degradaciju, uništavanje i transformaciju staništa, tj. Gu itak flore

staništa, pose no prio alna staništa, fragmentacija staništa, gu itak vrsta (povreda / smrtnost) ili

uznemiravanje i / ili raseljavanje vrsta faune, kao što su: gmizavci, vodozemci, sitni sisari i ptice tokom

uzgojnog perioda itd. Nelegalni lov i ri olov u Projektno područje tokom faze reha ilitacije moţe

izazvati uticaj na sisare, ptice i druge vrste faune. Ve ina projektnih aktivnosti izvodi e se na

poljoprivrednom zemljištu, o radama zemljišta i livadama i moţe zahvatiti male sisare, gmizavce i

vodozemce i uzrokovati smrtnost. Aktivnosti sanacije mogu predstavljati odreĎenu opasnost od poţara

(tokom zavarivanja ili z og ljudskog nemara) na staništima, tokom suhijih letnjih meseci.

1.7.7 Uticaj otpada Aktivnosti sanacije, kao što su čiš enje i uklanjanje vegetacije na mestima, čiš enje postoje ih

otpada predstavlja otpad u kanalima i rekama, demontaţu ili rušenje nekih postoje ih zgrada, o jekata,

opreme, cevovoda; zemljani radovi, betoniranje, zavarivanje, upotreba mehanizacije, prisustvo radnika i

drugi e iti izvor različitih vrsta otpada kao što su: inertni otpad, komunalni otpad, iorazgradivi otpad,

am alaţni otpad, opasni otpad itd. Nepravilno upravljanje otpadom moţe izazvati štetan uticaj na

ţivotnu sredinu i zdravlje ljudi.

2. MERE EKOLOŠKOG I SOCIJALNOG UBLAŽAVANJA

2.1 Uvod Poglavlje 2 opisuje detaljne mere u laţavanja kao odgovor na štetne efekte nastale iz aktivnosti Projekta.

TakoĎe se avi merama unapreĎenja kako i se maksimizirale koristi koje e Projekat doneti za

ekonomiju i do ro it kosovskog stanovništva.

Neke zacrtane mere čiji je cilj u laţavanje uticaja na ţivotne sredine i socijalne resurse zahtevaju dalje

studije i / ili zavise od napretka dizajna. Trenutno se zasnivaju na naj oljim dizajnerskim i graĎevinskim

praksama; meĎutim, takve mere e se aţurirati nakon dostupnosti potre nih informacija.

2,2. Mere u lažavanja pejzaža

Faza izgradnje

Tokom graĎevinskih operacija uticaj pejzaţa moţe se u laţiti koriš enjem tehnika za pregled operacija

od posmatrača gradilišta, kampa i prate ih područja. Za to se mogu postaviti čvrsti ili meki ekrani po

obodu ovih lokacija.

2.3 Mere u lažavanja tla

Faza izgradnje

Faza pred izgradnjE (sanacija) e se sastojati od aktivnosti vezanih za projektovanje i izrade

odgovaraju ih planova od strane izvoĎača pre početka izgradnje. Mere za sprečavanje zagaĎenja tla,

površinskih i podzemnih voda, kao i erozije, i e deo slede ih planova koje e izraditi IzvoĎač:

• program sigurnog upravljanja opasnim materijalom i program za sprečavanje prosipanja i

• Plan upravljanja otpadom.

Faza rada

Jedini uticaj projekta na tla tokom operativne faze je prilično udaljena mogu nost da se u lizini kanala

mogu pojaviti lokalizovana klizišta.

Ako se takav rizik otkrije, mogu se primeniti dodatne mere u laţavanja (dodatna sadnja i / ili

odvodnjavanje uz rdo) i ako se pojave nastave, područja koja su u riziku i e ograĎena i adekvatna

nadoknada e se pruţiti vlasnicima zemljišta na osnovu toga nenamenskog preseljenja.

2.4 Mere u lažavanja voda

Faza rehabilitacije

Kako i se iz egao negativan uticaj na kvalitet vode kanala, planira e se upravljanje opasnim

materijalom, čiji je cilj sprečavanje propuštanja teških metala ili drugih toksičnih materija u kanal.

U tom polju, IzvoĎač e izvršiti sve odgovaraju e mere kao što su:

- Izoliranje kanala, podzemne vode i drugih prirodnih vodotoka iz otpada koji dolazi sa radnih

platformi i drţanjem materijala dalje od potoka i na nepropusnim površinama;

- Sprečavanje opasnog prosipanja rezervoara, graĎevinske opreme i vozila;

- Instalacija i odrţavanje ispravnih sanitarnih prostorija za radnike;

- Ne sme se otpad, materijali ili druge supstance odlagati u tokove vode;

- Opasne materije tre a čuvati u kontejnerima sa sekundarnim sistemom zadrţavanja.

Za vreme zemaljskih radova, zalihe materijala i e izolovane iz kanala tako da ne moţe do i do

prosipanja materijala, direktno u kanal ili kroz odvod.

Prethodne mere (vidi gore) takoĎe e se sprovesti kako i se iz egli negativni efekti radova na kvalitet

prirodne površinske vode i kvalitet podzemne vode u lizini projekta.

Svaka odvodnjavanja koja dolaze iz područja radova sa potencijalno visokim na ojima suspendovane

materije bi e filtrirana pre izlivanja u prirodne tokove. Otecanje vode potencijalno kontaminirane

opasnim materijama i e sakupljeno na licu mesta (u privremenom zadrţavaju em azenu) i prevezeno

do odgovaraju eg postrojenja za prečiš avanje ili skladištenja od strane licencirane kompanije.

Faza rada

Opšta primena drenaţnog sistema duţ kanala ima e lokalne efekte na slive i prekid prirodnih tokova

izmeĎu potoka koji su prolazili kanalom.

Hidrološke studije, koje su izvedene u sklopu ESIA-e, ima e za cilj da provere da promene koje su

uvedene sanacijom i graĎevinskim radovima kanala ne e uticati na ljudske potre e ili upotre u i ne e

pove ati rizik od poplave ili erozije korita nizvodno. Zaključci studija ogleda e se u dizajnu.

Tokom operacije, kompanija Radonji -Dukagjini vrši e periodično nadgledanje vodotoka nizvodno i

izvoda sistema za odvodnju kanala. Godišnja kompletna anketa o avi e se nakon sezone kiše

(najmanje).

2.5 Mere u lažavanja vazduha

Faza rehabilitacije

Na kvalitet vazduha projekat neznatno utiče. Tokom radova, glavni uticaji mogu se umanjiti ili čak

ukloniti zajedničkim merama u laţavanja koji su uglavnom vezani za ugovore o graĎanskim radovima

(Opšti propisi za izvoĎače do re ţivotne prakse).

Faza rada

Uticaji na lokalni kontekst tokom ţivotnog ciklusa kanala i e vezani za emisije hemikalija i zagaĎivača

(tj. PM10, CO, SO2, NO2, itd.), Uglavnom z og kretanja sredstava sluţ e (kamiona itd.) I delimično

z og rad pumpne stanice. Ovde e na kvalitet vazduha lago uticati funkcionisanje pumpi i

komplementarnih zupčanika.

Upotre a rezervnih generatora za osiguravanje da rad crpnih voda ne ude prekinut tokom prekida

napajanja električnom energijom e proizvesti neke emisije izduvnih gasova, ali se ne očekuje da

značajno utiču na kvalitet spoljnog vazduha. MeĎutim, u lizini ne postoje ustanove ili osetljivi receptori

koji mogu da budu uznemireni (škole, olnice, ku e itd.) , niti druge zgrade.

Primena istih zajedničkih u laţavaju ih mera (Opšti recepti do avljačima za zaštitu ţivotne sredine) za

redovno i vanredno odrţavanje takoĎe e o ez editi adekvatno u laţavanje uticaja projekta na vazduh

tokom faze rada.

2.6 Mere u lažavanja uke i vi racije

Faza rehabilitacije

Emisija uke iz graĎevinskih aktivnosti i e smanjena i sprečena upotre om opreme opremljene

odgovaraju im ureĎajima za prigušivanje uke, a u skladu sa preporukama proizvoĎača. Vozila koja su

preglasna z og lošeg podešavanja motora, ošte enja opreme za po oljšanje uke ili drugih neefikasnih

radnih uslova, ne e se upravljati dok se ne preduzmu korektivne mere.

Uticaji uke vezani za izgradnju su privremeni i mogu se u laţiti do rom graĎevinskom praksom i

efektivnim nadzorom gradilišta (Opšte smernice za izvoĎače do re ţivotne prakse)

Faza rada

Buka prouzrokovana radom kanala povezana je sa izvorima tačaka kao što su ka ine za struju, pumpe i

polja unara. Emisija iz ovih izvora i e ograničena na ograničeno područje u lizini ovih lokacija.

Kanal uglavnom prolazi kroz ruralna područja sa širokim o radama, travnatim njivama, malim selima i

raštrkanim ku ama.

Uticaj e se sastojati u smetnji uzrokovanoj rutinskom radnom ukom, pojačanim nivoima uke od

rezervnih generatora i bukom koja se stvara tokom iskopavanja delova za popravku.

2.7 Mere u lažavanja za fizičku i kulturnu aštinu

Faza rehabilitacije

Zahtevi kosovskog zakona o kulturnoj aštini i e ispoštovani u svim ovim slučajevima i to i tre alo da

bude deo ugovornih obaveza.

Na osnovu "Zakona o kulturnoj aštini", izvoĎač radova pre početka radova na licu mesta trebalo bi da

do ije pismeno odo renje od Nacionalnog arheološkog saveta (NAS) nakon što je izvršio površni

pregled lokacije. Pored toga, IzvoĎač tre a da potpiše predugovorni ugovor sa NAS-om. Svi graĎevinski

radovi i e ograničeni na najmanju mogu u površinu. GraĎevinska jedinjenja i e smeštena u

područjima koja nisu poznata od arheoloških nalazišta ili arheološki osetljivih područja.

Ako se otkriju arheološki ili verski artefakti (slučajni nalazi), tada tre a da se o tome odmah o avesti

Arheološka sluţ a Kosova (ASK) Ministarstva kulture (MK) (u roku od 24 sata). Tim terenskih

stručnjaka ASK-a i potom tre alo da poseti lokaciju kako i identifikovao relikvije. Lokalitet e iti

zašti en značajnim ogradama da se spreči nenamerno ili nepaţljivo ošte enje arheologije. Tokom radova

na fazi izgradnje i e uspostavljena stalna saradnja sa specijalizovanim arheolozima ASK-a kako bi se

smanjila potencijalna šteta na lokalitetima i spomenicima.

Faza rada

Ne postoje mogu i uticaji tokom faze rada, pa stoga nisu predloţene mere u laţavanja.

2.8 Mere u lažavanja iološke raznolikosti

Sanacijski radovi

Da i se smanjila šteta od faune u ovom području, predloţena je kom inacija mera. Konkretno, IzvoĎač

e morati:

Smanjiti gu itak zelenila od graĎevinskih aktivnosti i ograničiti površinu kretanja na minimum;

Minimizirati uništavanje gnezda;

Sprečiti hvatanje i trgovinu;

Sprječiti lov, hvatanje tragova i prikupljanje jaja od strane graĎevinskih radnika;

Zabraniti sakupljanje drva za ogrjev iz radnih područja; i

Minimizirati štetu na vodotocima od zemljanih radova i nepravilnog odlaganja otpada.

To e se posti putem:

Koriš enja samo definisanih i odobrenih odlagališta tečnog i čvrstog otpada;

Edukacije graĎevinskog tima o uticaju poreme aja i ošte enja staništa;

O ez eĎivanja graĎevinskog tima sa objektima koji ne zahtevaju njihovo paljenje;

Osiguravanja da uslovi zapošljavanja uključuje stroge kazne za nepotre no narušavanje ekološki

značajnih nalazišta i lov; i

Izvršavanja takvih kazni za sve radnike, uključuju i podizvoĎače.

Ostali aspekti u laţavanja uticaja, poput odgovaraju eg skladištenja i odlaganja čvrstog i tečnog otpada,

takoĎe e sprečiti mnoge indirektne uticaje na vegetaciju i divlje ţivotinje.

Inţenjer e takoĎe o ez editi da IzvoĎač odgovara za ilo kakvo nepoštovanje zakonodavstva o ţivotnoj

sredini i zaštiti ugroţenih vrsta i meĎunarodnih o aveza Kosova od ilo kog oso lja ili stranaka.

2.9 Rezime Projekat obnove i modernizacije sistema za navodnjavanje Radonji -Dukagjini klasifikovan je u B

kategoriju, uzimaju i u o zir vrstu intervencija kojima se očekuje po oljšanje stvarnog sistema

navodnjavanja i produktivnost, diverzifikacija poljoprivrednih kultura i komercijalizacija poljoprivrede

od egzistencije, po oljšani uslovi na zemljištu zahvaljuju i po oljšanom upravljanju zemljištem i

vodama i očuvanju stvaraju pozitivne uticaje nude i pouzdane mogu nosti koje mogu podrţati sredstva

za ţivot i mogu nosti zapošljavanja. Pored toga, reha ilitacija zaštitne ograde duţ otvorenih kanala i

nekih o jekata doprine e iz egavanju nezgoda za ljude i stoku.

Informacije o proceni uticaja na ţivotnu sredinu i društvo organizovane su u potpoglavljima za svaki

uticaj resursa / receptora na ţivotnu sredinu, a dodatne pojedinosti mogu se na i u stvarnoj Studiji

procene uticaja na ţivotnu sredinu i društvenu zaštitu.

Cilj procesa identifikacije i procene uticaja bio je:

• Identifikovati mogu e štetne i korisne uticaje na ţivotnu sredinu i društvo na osnovu

poznavanja reţima reha ilitacije i rada Projekta i relevantnih osnovnih podataka u o lasti

istraţivanja;

• Izraditi predloge dizajna za u laţavanje negativnih uticaja i po oljšanje korisnih uticaja.

Ova identifikacija i procena uticaja zasnovana je na zahtevima Svetske banke i kosovskih

zakona.

TakoĎe su razmotrena mišljenja zainteresovanih strana stečena tokom aktivnosti angaţovanja.

3. Dodatne informacije i podaci za kontakt

Detalji ARDP-a

Za: Avdullah Nishori

Adresa: Projekat razvoja poljoprivrede i ruralnog razvoja; Put Majke Tereze, r. 61/3 r. 6, Priština

Kosovo

VEB: www.ardp-ks.org

Tel: +381 38 224 965/6