2

REPUBLIKA E SHQIPËRISË

UNIVERSITETI I TIRANËS

INSTITUTI I STUDIMEVE EVROPIANE

LËVIZJA E LIRË E NJERËZVE NË BASHKIMIN EVROPIAN: LIGJI

PËRBALLË REALITETIT

Paraqitur në kërkim të gradës shkencore “Doktor” nga

Msc Aida Gaçe Llozana

Udhëheqës Shkencor:

Prof. Dr. Liman Varoshi

KOMISIONI

1.______________________________________ KRYETAR

2.______________________________________ ANËTAR (OPONENT)

3.______________________________________ ANËTAR (OPONENT)

4.______________________________________ ANËTAR

5.______________________________________ ANËTAR

3

Copyright

© Aida Gaçe Llozana

2015

4

MIRËNJOHJE DHE FALENDERIME

Ky kërkim shkencor, edhe pse mban emrin e një njeriu, nuk do të kishte mbërritur në

përmbushjen e qëllimeve pa ndihmën dhe kontributin e rëndësishëm të disa të tjerëve, të cilët për

pjesën që zënë në jetën shkencore në Shqipëri, do t’i quaja personalitete të mendimit e kërkimit

shkencor. Kështu, më së pari, do të doja të falënderoja udhëheqësin tim shkencor, prof.dr.

Liman Varoshi, për ndihmën e pakursyer dhe këshillat e vyera shkencore, por edhe për ndihmën

morale, për të nxitur në çdo hap timin ngurrues kërkimin në këtë fushë dhe besimin në mendimin

origjinal, i cili në kësi rastesh është natyrshëm i drojtur. I jam mirënjohëse udhëheqësit tim që

pati besim, duke më përzgjedhur, në aftësitë e mia dhe se do të isha në gjendje t’ia arrija

përmbushjes së projektit doktoral.

Desha të falënderoj edhe Institutin e Studimeve Evropiane pranë Universitetit të Tiranës, dhe

në këtë emër parakuptohet bordi shkencor që e ka drejtuar dhe e drejton këtë institucion

kërkimor-shkencor, të cilët, duke më përzgjedhur në listën e parë të doktorantëve, pa e ditur më

nxitën me kurajë dhe vetëbesim në këtë drejtim të ri për jetën time shkencore.

Në këtë faqje falënderuese nuk mund të mungojë një falënderim për kolegët e mi të

departamentit të së drejtës, pranë Fakultetit Ekonomik, në UE “A.Xhuvani”, që kanë qenë aq

bashkëpunues në fazat e kërkimit dhe të diskutimit të këtij punimi. Rrahja e mendimeve me ta

ka qenë një nga mënyrat më të mira për të qartësuar idetë, për të “zbuluar” literaturë

bashkëkohore dhe për të marrë kurajë shkencore në artikulimin e ideve vetjake.

Së fundi, por jo i fundit, madje i pari në radhë, është falënderimi dhe mirënjohja për tim atë

Skënder Gaçe, që nuk arriti të shohë përmbylljen e këtij projekti. Bisedat e gjata me të dhe

debatet për idetë tona, shpesh edhe të ndryshme, kanë qenë shkolla ime më e mirë dhe

Dëshiroj të falënderoj, miken e shtrenjtë pedagogen dhe specialisten e statistikës Jonida

Biçoku e cila me ndihmën e saj, i dha këtij punimi atë që unë e konsideroj një ndër vlerat më të

qenësishme të tij: modelin statistikor të përpunimit të të dhënave, që rezultuan nga përdorimi i

pyetësorit. Në një kohë kur sot është e pamundur të quhet “shkencor” një kërkim pa përbërësin

statistikor, ndihemi të sigurt në cilësinë e këtij punimi, më së pari, prej përdorimit të këtij modeli.

5

parapërgatitja e duhur për përmbushjen e këtij kërkimi. Pra, pa e kuptuar, ai vulosi zgjedhjen e

temës së këtij kërkimi shkencor dhe ngjizi sigurinë e shprehjes së qëndrimeve të mia.

Personaliteti i tij prej intelektuali me mendje të hapur, gjithnjë i përditësuar me ndryshimin e

rrjedhave të mendimit politik e intelektual në Shqipëri e në botë, gjithnjë lexues i mirë dhe i

kujdesshëm, ka qenë burimi i parë i ideve dhe i sipërmarrjeve të mia. Jam besimplotë kur them

se ky punim është po aq edhe projekti i tij dhe unë kam arritur të përfundoj diçka që ai nuk pati

mundësi, ose më mirë zgjodhi qasjen profesionale dhe jo atë akademike, me gjasë për shkak të

profesionit specifik, atë të farmacistit. Ndjej se ai është me mua edhe sot, më sheh, më kurajon,

më mbështet. Jam me shpresën se sot, po të frymonte, do të ndjehej krenar, ashtu siç unë kam

dashur ta bëj përgjatë një jete.

6

TABELA E PËRMBAJTJES

MIRËNJOHJE DHE FALENDERIME ..................................................................................... 4

TABELA E PËRMBAJTJES....................................................................................................... 6

LISTA E SHKURTIMEVE ....................................................................................................... 10

ABSTRAKT............................................................................................................................... 112

QËLLIMI DHE RËNDËSIA E PUNIMIT .............................................................................. 12

METODOLOGJIA E PUNIMIT............................................................................................. 155

HYRJE ......................................................................................................................................... 16

KAPITULLI I KORNIZË HISTORIKE E KRIJIMIT TË BASHKIMIT EVROPIAN ... 188

1.1 BE dhe krijimi i këtij institucioni me natyrë unikale ..................................................... 18

1.2 Tri boshtet e mendimit evropian dhe qëndresa e tyre deri në kohët e sotme .............. 22

1.3 Mirëfunksionimi i institucioneve të BE-së .................................................................... 24

1.4 Fryma dhe përmbajtja e traktateve të BE-së .................................................................. 25

KAPITULLI II LËVIZJA E LIRË E NJERËZVE NË BE, NJË E DREJTË

THEMELORE ............................................................................................................................ 27

2.1 Lëvizja e njerëzve në Evropë, si nxitje e ndryshimit epokal dhe fillimit të botës

moderne. .................................................................................................................................... 27

2.2 Tipologjia e lëvizjes njerëzore ....................................................................................... 29

2.2.1 Migrimi (lëvizja) qarkullues në vendet në zhvillim ................................................ 31

2.2.2 Qarkullimi (lëvizja) dhe minimizimi i rrezikut ....................................................... 32

2.2.3 Qarkullimi (lëvizja) dhe rrjetet sociale ................................................................... 33

2.2.4 Qarkullimi (lëvizja) dhe tregu i punës .................................................................... 33

2.2.5 Qarkullimi (lëvizja) dhe dërgesat e parave ............................................................. 34

7

2.2.6 Qarkullimi (Lëvizja) dhe modernizimi ................................................................... 34

2.3 Lëvizja e lirë e punëtorëve dhe etapat kryesore historike të migrimit në Evropë .......... 36

2.3.1 Periudha e parë e emigrimit pas Luftës së Dytë Botërore: Migrimi dhe rindërtimi i

Evropës ..................................................................................................................................37

2.3.2 Periudha e dytë: Kriza ekonomike dhe transformimi i natyrës së migrimit: Rritja e

shkallës së bashkimeve familjare dhe dominimi i kërkesës për qëndrim të përhershëm ..... 38

2.3.3 Periudha e tretë: Diversifikimi i vendeve dërguese dhe marrëse të emigrantëve dhe

rritja në rradhën e azilkërkuesve dhe minoriteteve etnike ..................................................... 38

2.3.4 Periudha e katërt: Qëndrimi refuzues i Evropës përballë emigrimit nga vendet e

tjera ..................................................................................................................................39

2.4 Integrimi në dimensionin politik, juridik dhe social. Lëvizja e lirë dhe erozioni fillestar

i sovranitetit kombëtar ............................................................................................................... 41

2.4.1 Përqasjet e pistave të dyfishta Evropiane për integrim ........................................... 41

2.4.2 Migrimi i fuqisë punëtore. Konventa e Romës si “një ligj i vetëm” i punëtorëve

migrantë .................................................................................................................................42

2.4.3 Postimi i punëtorëve si një nga mënyrat e lëvizjes brenda TPE-së ........................ 43

2.4.4 Direktiva e Punëtorëvë të Postuar- instrument juridik me qëllim lehtësimin e

lëvizjes së njerëzve ................................................................................................................ 45

2.5 Rritja e punës ndër-kufitare pas zgjerimit të vitit 2004 .................................................. 47

2.6 Konkurenca e regjimit dhe ri-rregullimit të kushteve të transferirmit të punëtorve ..... 50

2.7 Panoramë ndryshimi: nga lëvizja e lirë e punëtorëve në lëvizjen e lirë të personave. ... 55

KAPITULLI III KUADRI JURIDIK I LËVIZJES SË LIRË TË NJERËZVE NË

BASHKIMIN EVROPIAN ........................................................................................................ 56

3.1 Garancitë ligjore, të qenësishme lidhur me lëvizjen e lirë të njerëzve në BE .............. 56

3.2 Shtetësia dhe qytetaria evropiane: një e drejtë e parme apo e prejardhur? Pasiguritë

eminente për lëvizjen dhe pasojat e saj nga” vendet e vjetra” anëtare ..................................... 58

3.3 Shtetësia e Unionit ......................................................................................................... 63

3.4 Modalitetet e politikave sociale dhe të punës.............................................................. 65

8

3.5 Një Evropë në zhvillim. Euroskeptikët dhe Europromovuesit ....................................... 69

3.6 Shtetet Anëtare të BE-së dhe kategorizimi i tyre .......................................................... 71

3.7 Një tablo e realitetit të lëvizjes së personave në vendet e vjetra anëtare të BE-së ......... 74

3.7.1 Karakteristikat e lëvizshmërisë së tregut të punës në shtetet anëtare të vjetra ....... 75

3.7.2 Rëndësia e lëvizjes së lirë të forcës punëtore.......................................................... 76

KAPITULLI IV ROLI I GJYKATËS EVROPIANE TË DREJTËSISË LIDHUR ME

ZGJERIMIN E FUSHËVEPRIMIT TË LËVIZJES SË LIRË TË SHTETASVE .............. 78

4.1 Parimet Juridike të Lëvizjes së Lirë në BE ................................................................... 78

4.2 Efektiviteti i interpretimeve të legjislacionit parësor dhe dytësor nga Gjykata

Evropiane e Drejtësisë në dobi të lirisë së lëvizjes ................................................................ 83

4.3 Zgjerimi i BE-së dhe pasojat e lëvizjes së lirë për zgjerimin.Koha e tranzicionit ......... 89

4.3.1 Zgjerimi si një projekt i papërfunduar .................................................................... 89

4.3.2 Pasojat e lëvizjes së lirë dhe ndikimi i tyre në zgjerimin e mëtejshëm të BE-së ... 90

4.4 Ndikimi i zgjerimit të BE në zhvillimin e ardhshëm të lirisë së lëvizjes dhe shtetësisë

evropiane ................................................................................................................................... 96

KAPITULLI V BULLGARIA SI RAST STUDIMI. LIGJI DHE REALITETI I

PËRDORIMIT TË SË DREJTËS THEMELORE QË BURON NGA ANËTARSIMI-

LIRIA E LËVIZJES SË NJERËZVE ..................................................................................... 100

5.1 Bullgaria nga “lindja” në “perëndim” ......................................................................... 101

5.2 Asistenca e BE-së post anëtarësim ............................................................................... 102

5.3 Mendësia nacionaliste Bullgare në epokën e integrimit Evropian ............................... 104

5.4 E drejta e migrimit të shtetasve bullgarë garantuar nga Direktiva për lëvizjen e lirë,

2004/38/EC.............................................................................................................................. 107

5.5 Periudha e karantinës për Bullgarinë .......................................................................... 109

5.6 Ҫfarë kufizimesh ka aplikuar Mbretëria e Bashkuar dhe shtete të tjera anëtare .......... 111

5.7 Fundi i kufizimeve të përkohshme të lëvizjes për qytetarët bullgarë dhe debatet

shoqëruese ............................................................................................................................... 112

9

5.8 Analiza e të dhënave të grumbulluara nga pyetësorët në BULLGARI ........................ 114

KAPITULLI VI PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME .................................................. 136

6.1 Përfundime ................................................................................................................... 136

6.2 Rekomandime............................................................................................................... 139

SHTOJCA 1. PYETËSOR ....................................................................................................... 142

BIBLIOGRAFI ......................................................................................................................... 155

10

LISTA E SHKURTIMEVE

NATO-Organizata e Traktatit të Atlantikut Verior

SH.B.A-Shtetet e Bashkuara të Amerikës

TKE-Traktati i Komunitetit Evropian

TFBE-Traktati mbi funksionimin e Bashkimit Evropian

MSA-Marrveshja për Stabilizim - Asocim

GJED-Gjykata Evropiane e Drejtësisë

BE-Bashkimi Evropian

TBE-Tregu i Përbashkët Evropian

KE-Këshilli i Evropës

BS-Bashkimi Sovjetik

PESC-Shërbimi i Politikës së Jashtme dhe i Sigurisë së Përbashkët i Bashkimit Evropian

GJKDE-Gjykata e Drejtësisë e Komuniteteve Evropiane

TM-Traktati i Mastrihtit

TA-Traktati i Amsterdamit

DPP-Direktiva e Punëtorëve të Postuar

MK-Marrëveshje kalimtare

PE-Parlamenti Evropian

SFP-Sondazhet e Fuqisë Punëtore

11

DSA-Direktivat e Shërbimeve Publike

GJAD-Gjykata administrative e Drejtësisë

PED-Departamenti i Punëve Publike

MSH-Marrëveshja Shengen

ETUC-Konfederata Evropiane e Unionit të Tregtisë

MB- Mbretëria e Bashkuar

12

ABSTRAKT

Mënyra e vështrimit të Evropës sot ndan dy sisteme të të menduarit, dy botë. Aty ku gjërat shihen

dhe aty ku gjërat njihen. Evropa e ndarë dhe Evropa e bashkuar. Nëse shohim hartën e saj na

impresionojnë ngjyrat. Gati çdo shtet ka ngjyrën e tij. Në çdo vend qëndron një histori-histori

konflikti, lufte dhe paqeje. Shtetet duket se janë secili nën sovranitetin e vet, me kulturën, gjuhën,

identitetin, me të kaluarën unike dhe të ardhmen e pritshme. Historia na kujton rivalitete

kombëtare, dallime kulturore dhe konflikte plot. Një pjesë e Evropianëve kanë të njëjtën optikë

dhe sot, mendjet e hapura, apo Europromovuesit mendojnë në të kundërt. Evropa është

bashkuar, janë integruar ekonomitë, janë harmonizuar sistemet e tyre ligjore dhe është i

dukshëm qëllimi për arritjen e një unanimiteti në vendimmarrjen politike. Së bashku me këto

përbashkime është krijuar një shoqëri evropiane. Liria e lëvizjes në mënyrë të veçantë, u ka

dhënë mundësi miliona qytetarëvë të Bashkimit Evropian për të lëvizur pa vështirësi përtej

kufijve, për të pasur një mundësi të re në krijimin e një jete dhe karriere ndryshe. Për ti dhënë

asaj formën e një mozaiku përvojash: si përvojash punësimi, studimi, ndryshimin e mënyrës së

jetesës, pasjen e një shtëpie të dytë tjetërkund, apo dhe gëzimin e pensionit në një vend tjetër.

Ata që lëvizin jashtë vendit kërkojnë në thelb një Evropë të re, një horizont ndryshe. Një horizont

që ndoshta ka dalë nga hija e së shkuarës, apo e një kontinenti të errët të shekullit të njëzetë.

Bashkimi i Evropës konkludon se qytetarët evropianë në lëvizje janë popullsia kyçe në zhvillimin

e një Evrope të re, përtej fanatizmit të prapambetur të nacionalizmave kombëtare. Mbrojtësit

dhe teoricienët e integrimit evropian, pas kaq shumë ndryshimesh, p.sh ndërtimit institucional

dhe zhvillimit ligjor, presin të shohin një popullsi më të evropianizuar. Ekonomistët hartojnë

modele të rritjes ekonomike dhe dinamizmit duke motivuar talentet shkencore që janë në lëvizje.

Në sferën e së drejtës, është mundësuar shqyrtimi i kazuseve ndërnacionale në Gjykatën

Evropiane të Drejtësisë. Lëvizja e lirë në fakt, nëse i referohemi shifrave, mbetet e kufizuar.

Megjithatë le ta konsiderojmë atë si një udhëheqëse dhe si një frymëzim për “lëvizësit e rinj”

(evropianët e lindjes) pas zgjerimit, përgjatë periudhave 2004-2007. Ndoshta do të jenë këta të

fundit, si pionierë të rinj të integrimit, ata që do të shkrijnë përvojat midis “së vjetrës” dhe “së

resë”, për të kuptuar dhe analizuar si ka qenë, si është dhe si mund të jetë jeta e tyre pas lëvizjes.

Mbi të gjitha sistemet e të menduarit qëndron thënia futuriste e (Tony Blair) “Qytetarët e

Evropës duhet të ndjejnë se janë ata që zotërojnë Evropën dhe jo Evropa ata”.

13

QËLLIMI DHE RËNDËSIA E PUNIMIT

Qëllimi kryesor i këtij studimi është të analizohen disa nga zhvillimet brenda Bashkimit

Evropian dhe tendencat e fundit lidhur me zbatimin e kuartetit të lirive themelore të këtij

bashkimi (nga shtetet anëtare të vjetra dhe të reja), duke pasur parasysh këtu se këto liri

parakuptojnë, në thelb, lirinë e lëvizjes: lëvizjes së mallrave e shërbimeve, të kapitalit dhe

lëvizjes së njerëzve. Në studimin tim, lidhur me realitetin e “lëvizjes së lirë”, kam marrë si rast

studimi Bullgarinë, për shkak se është një nga shtetet më të reja anëtare. Ndërkohë pothuajse të

gjithë studiuesit njëzëri kanë pranuar se proçesi i integrimit evropian do të vazhdojë edhe më tej,

përmes zgjerimit me shtete të tjera të Evropës, të cilat synojnë të anëtarësohen, pasi të arrijnë

standardet, të harmonizojnë legjislacionin e tyre, të kenë politika të brendshme të qëndrueshme

në respektimin e të drejtave të pakicave, qofshin këto etnike apo shoqërore.

Ky disertacion synon të sjellë analiza aktuale për një spektër çështjesh, por veçanërisht shqyrton

lirinë e lëvizjes së njerëzve brenda Bashkimit Evropian. Duke u mbështetur dhe duke iu referuar

studimeve të mëparshme, ku përbashkohet i njëjti qëllim: njohja e parimeve juridike të BE-së

dhe rëndësia e rolit të këtij organizimi unik, synoj të sjell si risi qasjen time nën optikën e një

qytetareje shqiptare, për më tepër kërkuese në këtë fushë studimi, ku problematika e anëtarësimit

në BE është çështja më e pritshme dhe më e debatueshme në Shqipëri në qarqe intelektuale,

akademike, shkencore, deri edhe në nivel gjithëkombëtar. Në këtë studim do të përqendrohemi

gjithashtu në analizën e strategjisë së BE-së lidhur me garantimin e lëvizjes së lirë të njerëzve.

Kjo shqyrtohet dhe hulumtohet me anë të një grupi çështjesh në të cilat përfshihen përmbajtja e

traktateve themeluese dhe përvijuese, legjislacioni dytësor lidhur me qytetarinë evropiane, si dhe

me shqyrtimin e disa rasteve të Gjykatës Evropiane të Drejtësisë për këtë problematikë.

Studimi konsiston gjithashtu në shqyrtimin e vështirësive lidhur me rezonimin e dy elementëve,

që duket se janë sa dakorduese aq edhe kundërthënëse: ligji dhe realiteti. Nisur nga kjo, në punim

synohet njohja e detyrimeve që duhet të përmbushin shtetet aspirante për anëtarësim në BE,

14

valencën e lirive dhe përgjegjësive që atribuon BE-ja, duke shpresuar që edhe Shqipëria është në

vigjilje të anëtarësimit. Por megjithatë, Shqipëria nuk është në spektrin e këtij studimi.

Ky studim, si dhe të tjerë pasardhës në të njëjtin hulli, do të shërbejnë për njohjen dhe gëzimin e

mundshëm të disa lirive të shumëkërkuara, të detyrimeve të vëna përballë këtij proçesi, si dhe

ndërgjegjësimin për kryerjen e reformave të vështira, por të pakthyeshme, që shtete të Bllokut

Lindor, si Bullgaria, Rumania, por edhe Shqipëria, kanë bërë (dhe kjo e fundit do të bëjë) në

këmbim të anëtarësimit dhe fitimit të qytetarisë evropiane, duke marrë si rast studimi Bullgarinë,

që në pikëvështrimin tim ka ngjashmëri, për sa i takon së kaluarës politike, ekonomike, me

specifikat që shtetet e Ballkanit kanë në përbashkësi, duke përfshirë çështje të mentalitetit,

çështje kulturore, identitare dhe shërben si model për shqyrtimin e mëtutjeshëm të rastit shqiptar

nga studiues të tjerë të këtij lëmi shkencor.

15

METODOLOGJIA E PUNIMIT

Metodologjia që përdoret në këtë disertacion, bazohet në një rishikim të literaturës duke u

mbështetur në studime të ngjashme, duke shfytëzuar të gjitha mjetet ndihmëse teknologjike që

ofrohen sot, aksesimin në biblioteka të ndryshme amerikane dhe evropiane on-line, më

kryesorja prej të cilave, ajo e Universitetit të Oksfordit, ku Universiteti i Elbasanit, përmes

blerjes të së drejtës e mundëson për pedagogë, studiues e studentë. Por, shumë i frytshëm ka

qenë jo vetëm shkëmbimi i ideve me kolegë të Institucionit ku punoj, të Universiteteve të tjera

brenda dhe jashtë Shqipërisë, por dhe shkëmbimi i informacioneve, librave monografive

adekuate për fushën kërkimore të secilit. Kam çmuar si objektiv për të arritur qëllimin, analizën e

detajuar të akteve ndërkombëtare, të cilat paraqesin kornizën bazë të funksionimit juridik të

Bashkimit Evropian. Kam analizuar legjislacionet e vendeve të vjetra e të reja anëtare konform

ligjit të përbashkët Evropian, për të kuptuar ku qëndron problematika e mospërputhjes të të

drejtave në aspektin e tyre tërësor.

Kam rishikuar traktatet e BE-së, substancën e tyre lidhur me një nga liritë themelore dhe më të

rëndësishme buruar nga traktatet themeluese, atë të lirisë së lëvizjes së njerëzve, duke

presupozuar se tri liritë e tjera janë relevante me këtë të parën.

Kam përdorur gjithaq metodën krahasimore (vendet e vjetra dhe vendet e reja anëtare), si dhe

kam grumbulluar të dhëna nëpërmjet pyetsorëve falë rezultateve të nxjerra prej tyre, pasi siç

dihet modeli statistikor i jep studimeve sot një vlerë të veçantë. Pyetësori përmban 25 pyetje dhe

u drejtohet njerëzve mbi 18 vjec. Eshtë kryer në Bullgari (duke qenë se Bullgaria merret si rast

studimi në cilësinë e një shteti të ri anëtar të Bashkimit Evropian), në qytetet Sofie e Plovdiv. Pra

përmes pyetësorëvë të përdorur, prej të cilëvë na rezultojnë variabla, që do hedhin dritë mbi

njohjen e së drejtës së lëvizjes dhe realitetit të përdorimit të këtyre të drejtave në këtë shtet

anëtar të Bashkimit Evropian, një vit pas heqjes së periudhës kalimtare. Për përpunimin e

pyetësorëve është përdorur programi statistikor SPSS 17 për të vërtetuar analitikisht hipotezat

bazë të ngritura në punim, ku si variabël i shpjeguar, apo variabël i varur është lëvizja e lirë e

shtetasve bullgarë dhe variablat shpjegues, apo variablat e pavarur janë gjuha, kultura, mungesa e

harmonizimit të legjislacionit, legjislacionit tatimor dhe atij të sigurimeve shoqërore me Acquis

Communitaire.

16

HYRJE

Bashkimi i Evropës ka bërë një rrugë të gjatë në 55 vitet e fundit dhe janë realizuar objektiva të

ndryshme, për shembull, krijimi i tregut të përbashkët të brendshëm, bashkimi monetar dhe deri

në një farë mase integrimi politik. Kohët e fundit është ngritur përsëri diskutimi i politikës së

jashtme mbrojtëse, të fortë dhe të përbashkët dhe nevoja për një kushtetutë evropiane, dy tema të

cilat janë tashmë në listë që nga koha e federalistëve, si Spinelli, por që ende nuk janë realizuar.

Edhe pse është bërë shumë përparim drejt integrimit, ka ende kufij që nuk mund të kalohen lehtë

nga politika. Njëri prej këtyre kufijve është rezistenca e popullit ndaj migrimit të punës brenda

Bashkimit Evropian, probleme të lëvizjes së lirë të njerëzve dhe të shtetësisë evropiane. Fokusi i

këtij punimi do të jetë përplasja midis konceptit juridik të lëvizjes së lirë të njerëzve dhe realitetit

të numrit të ulët të lëvizjeve të brendshme të punëtorëve evropianë, migrues midis shteteve

anëtare të BE-së. Do të diskutojmë të gjithë proçesin e hartimit të politikave dhe si BE-ja më pas

përpiqet të mobilizojë njerëzit që të shfrytëzojnë të drejtat e vendosura nga Traktatet (nga

Traktati i Romës deri në Traktatin e Lisbonës). Do të shohim origjinën, zhvillimin dhe realitetin

e kësaj fushe ligjore. Pyetja bazë e këtij punimi doktoral është:

Si mund të shpjegohet mospërputhja midis të drejtave në lidhje me lëvizjen e lirë të njerëzve në

BE me përdorimin e këtyre të drejtave, cilat janë pengesat dhe perspektivat për të ardhmen?

Kjo do të shihet në një kuadër më të gjerë të çështjeve lidhur me trajtimin shpesh të ndryshëm të

gëzimit të qytetarisë evropiane midis vendeve të vjetra anëtare dhe vendeve të reja, që sjell si

pasojë një bashkëpunim të diferencuar mes shteteve lidhur me lëvizjen e lirë të personave dhe

barazinë në trajtim, ashtu siç Traktatet themeluese në përgjithësi dhe veçanërisht Traktati i

Mastritit ka garantuar. Megjithatë nga shumë studiues është pranuar se BE-ja e sotme është krejt

e ndryshme nga KE-ja e para 20 viteve. Shumë çështje të lëna pezull, apo të rregulluara

pjesërisht më parë, duket se kanë marrë zgjidhje. Unioni vazhdimisht ka qënë në përpjekje për të

fuqizuar institucionet e tij. Për ti bërë ato të afta në përballimin e vështirësive të bashkëjetesës

midis vendeve të vjetra anëtare, atyre të reja, por edhe në garantimin e perspektives së zgjerimit

të mëtejshëm. Çështja e përdorimit nga ana e qytetarëve evropianë të lirisë së lëvizjes brenda

territorit të Bashkimit Evropian, por edhe kufizimi i detyruar i kësaj të drejte, qoftë të

punonjësve, por dhe të njerëzve në përgjithësi, është studiuar në këtë punim doktoral nga

17

këndvështrime të ndryshme, juridike dhe socio-ekonomike, por që pa dyshim kanë korrelacionin

e duhur me njëra tjetrën. Problematika e zgjerimit të Bashkimit Evropian dhe pasojat në lirinë e

lëvizjes janë shqyrtuar gjithashtu.

18

KAPITULLI I

KORNIZË HISTORIKE E KRIJIMIT TË BASHKIMIT

EVROPIAN

1.1. BE dhe krijimi i këtij institucioni me natyrë unikale

Ideja për krijimin e Evropës së bashkuar kishte kohë që qarkullonte në elitat intelektuale dhe

politike të kontinentit të vjetër. Kjo ide në thelb presupozonte një dukuri të rëndësishme historike

dhe si e tillë domosdoshmërisht do të kishte parahistorinë e vet, të afërt dhe të largët. Pikërisht

përcaktimi i kësaj parahistorie kushtëzoi lindjen e një sërë debatesh e polemikash në rrethet e

studiuesve, ku secili prej tyre mbronte dhe argumentonte pikëpamjen e tij. Kjo sepse në

përmbajtjen e vet kjo parahistori, ndër të tjera, kishte të bënte dhe me identifikimin e atij kuadri

kohor kur filloi të shfaqej dhe përvijohej ideja e Evropës së bashkuar. Në këtë kontekst, studiues

të shumtë janë shprehur në përkrahje të pikëpamjes se dukuria e sipërcituar, fillimet e veta i

shënoi në vitet pas luftës së dytë botërore. Ndërsa studiues të tjerë proçesin e krijimit të

Bashkimit Evropian e shtrijnë përgjatë shekullit XIX dhe në mënyrë më të drejtpërdrejtë në

gjysmën e dytë të këtij shekulli (Varoshi, 2012, p. 92). Në çerekun e fundit të shekullit të XIX

ideja evropiane mori një hov të gjerë dhe u projektua në dy forma: federaliste dhe

konfederaliste. Ajo u nxit më tej edhe si rrjedhojë e shtimit të kontakteve njerëzore, intelektuale,

e hapjes së tregjeve dhe ekspansionit ekonomik. Por me fillimin e shekullit të XX debati pë të

ardhmen e përbashkët evropiane u mbyt nga atmosfera nacionaliste, militariste dhe imperialiste,

që filloi të sundojë në Evropë dhe që solli konfliktin e parë botëror dhe parë në këtë

këndvështrim mori një trajtë agresore.

Idetë dhe lëvizja panevropianiste datojnë më herët. Për shekuj ideja evropiane ishte mbrojtur nga

filozofë dhe burra shteti, megjithëse ata kishin mbivlerësuar qëllimet militare. Qysh prej vitit

19

1650, Uilliam Pen kishte kërkuar krijimin e një Parlamenti Evropian; gjatë shekullit të 17-të Abe

Sen-Pier, kardinali Alberoni dhe të tjerët kishin hartuar plane të njëjta. Romantikët (si Novalisti)

në shkrimet e tyre kishin evokuar ditët e mira të së kaluarës, kur gjithë Evropa kristiane kishte

qenë një komb. Burra shteti joromantikë, si Napoleoni, ishin përpjekur në mënyrë të

pasuksesshme për ta bashkuar Evropën me forcë. Në shekullin 20-të, lëvizja paneuropiane kishte

shpjeguar në detaje përfitimet e mëdha që do të kishin të gjithë, në rast se Evropa bashkohej .

Britania ishte përpjekur të bënte në politikën e saj disa hapa të vegjël drejt të njejtit qëllim.

Hitleri, në mënyrën e tij, u përpoq gjithashtu për ta bashkuar Evropën nën hegjemoninë gjermane

dhe gjatë luftës pati shprehje të solidaritetit evropian midis lëvizjeve të ndryshme antinaziste.

Mbarimi i luftës me ato pasoja që pati, përbashkoi projekt-idenë e dy poleve ideologjike, të

majtë e të djathtë lidhur me krijimin e një federate evropiane. Ata i bashkonte mendimi se pas

shkatërrimeve që sollën dy luftërat civile evropiane, kontinenti mund të rindërtohej vetëm me

përpjekje të përbashkëta. Përtej mosmarrëveshjeve që i kishin mbajtur ato të përçara, vendet

evropiane kishin shumë ide, interesa dhe ndjenja të përbashkëta. Ekzistonte gjithashtu një bindje

gjithnjë e më e madhe se në botën moderne dhe veçanërisht në fushën ekonomike, vendet e vogla

nuk mund të kishin sukses si njësi të pavarura. Në fjalimin që mbajti në Zyrih në shtator të vitit

1946, Uinston Çurchill foli për nevojën e një inisiative të re që ta ndihmonte këtë kontinent sa të

turbullt po aq dhe të fuqishëm duke ndihmuar begatimin e njerëzve (evropianëve). Në atë

moment Evropa ishte pak më shumë se një “lodër” në duart e fuqive të mëdha: e bashkuar ajo

mund t’i kapërcente të gjitha vështirësitë e brendshme dhe përsëri të ishte një fuqi e madhe në

botë. Bashkimi Evropian është më shumë sesa një bashkim shtetesh, por nuk është as shtet

federal. Ky bashkim është dicka e re nga pikëpamja politiko-juridike. Sistemi i tij politik ka

evoluar vijimësisht në më shumë se 50 vitet e fundit dhe është themeluar përmes një sërë

traktatesh, qysh prej traktatit themelues te Parisit (1951) traktatit te Romës (1957) e më vonë në

traktatet e Mastrihtit (1992 hyn në fuqi 1993), të Amsterdamit, të Nisës, të Lisbonës të

nënshkruara nga vendet anëtare pas viteve 90. Bashkimi Evropian e ushtron gjithë veprimtarinë e

tij në bazë të këtyre traktateve, të cilat dukshëm kanë përcaktuar krijimin, organizimin, por dhe

funksionimin e tij. Në konceptin e së drejtës ndërkombëtare traktatet (marrëveshjet

shumëpalëshe) përbëjnë legjislacionin bazë. Ato janë tejet burimore duke krijuar një kuadër

mjaft të gjerë juridik ndihmës, apo të prejardhur, që efekton në mënyrë direkte jetën dhe

20

veprimtarinë e përditshme të qytetarëve të Bashkimit Evropian. Këto të fundit njihen me termin

rregullore, direktiva rekomandime. Traktati i Mastrihtit përveç realizimeve konkrete të arritura

(që kanë përvijuar qëllimin primar të krijimit të BE-së), realizoi shndërrimin apo transformimin

nga Komunitet Evropian në Bashkim Evropian, si dhe ndihmoi në përforcimin dhe

bashkëpunimin mes shteteve anëtare në lëmin e politikës së jashtme. Gjithaq ngre për herë të

parë konceptin e qytetarit evropian dhe të shtetësisë evropiane. Lidhur me traktatin dhe

legjislacionin burues të tij pati edhe një lloj skepticizmi nga disa vende anëtare (Franca,

Danimarka etj). Pavarësisht kësaj edhe euroskeptikët kanë pranuar tashmë se ky traktat solli një

revolucion të vërtetë në përmbushjen e qenësishme të qëllimit-bashkimin sa më të ngushtë të

shteteve anëtare të BE-së. Në vitet 20-të për Shtetet e Bashkuara të Evropës u shfaqën mjaft ide e

u shkruan libra interesantë nga përfaqësues të ndryshëm të elitës intelektuale e politike. Por ishin

francezët ata që morën më me shumë dëshirë e me ambicie idenë e Bashkimit Evropian, për ta

përpunuar e zhvilluar më tej1. Ajo u pasqyrua gjerësisht në revistën “Evropa e Re” që botohej

nga një grua, e cila do të bënte një emër të madh në shekullin e XX, si pioniere e Evropës së

Bashkuar. Kjo revistë u bë zëdhënëse e mendimit dhe politikës së re evropiane, të dy

kryeministrave francezë të gjysmës së dytë të viteve 20-të, Herriot dhe Brian. Në janar 1925

Herriot deklaroi para senatit se dëshira e tij më e madhe ishte që të shikonte një ditë krijimin e

Shteteve të Bashkuara të Evropës. Por vetëm katër vjet më vonë, Brian do të shpaloste projektin

e tij të bashkimit të Evropës në sesionin e Lidhjes së Kombeve në Gjenevë. Unë mendoj,

deklaroi Briani, se “midis popujve që janë gjeografikisht të grupuar si ata të Evropës duhet të

ekzistojë një farë lidhjeje federale. Këta popuj duhet të kenë mundësinë në çdo moment të jenë

në kontakt, të diskutojnë interesat e tyre, të ndërmarrin zgjidhje të përbashkëta, të vendosin midis

tyre një lidhje solidariteti, që do t’i lejojë ata t’i bëjnë ballë në momentin e duhur rrethanave të

vështira, në qoftë se ato do të vijnë”. Padyshim grupimi do të veprojë sidomos në fushën

ekonomike por jam e sigurt se nga pikëpamja politike e sociale, lidhja federale, pa prekur

sovranitetin e asnjë prej kombeve që mund të bënin pjesë në një grupim të tillë mund të ishte e

dobishme. Nisma e Brianit gjallëroi debatin në Lidhjen e Kombeve dhe jashtë saj rreth formave

1 Milo po aty.

21

të bashkëpunimit evropian. Briani e vuri theksin më shumë në afrimin e ekonomive evropiane,

por në një kohë të papërshtatshme kur kishte filluar kriza ekonomike botërore. 26 vende

Evropiane në Lidhjen e Kombeve i kërkuan kryeministrit francez hartimin e një memorandumi

ku ai të qartësonte më mirë idetë e paraqitura. Ky memorandium u paraqit në 1 maj 1930, por

nuk solli ndonjë të rë në krahasim me fjalimin e shtatorit 1929. Për rrjedhojë, nisma Brian

dështoi. Vitet 30-të nuk e favorizuan konsensusin evropian. Përkundrazi Evropa filloi të zhytej

në politikën e vjetër të blloqeve e të përçarjes që solli në mënyrë të paevitueshme edhe

shpërthimin e konfliktit të dytë botëror Evropa u përgjak dhe u shkatërrua, por në gërmadhat e

luftës nuk u shua, përkundrazi mbijetoi ideja e bashkimit evropian2. Dy dokumente, të hartuara

pothuajse në të njëjtën kohë, në vitin 1941, janë referenca të qarta të kësaj mbijetese. I pari i

njohur me emrin Manifesti i Ventotenës dhe i titulluar “Për një Evropë të lirë dhe të bashkuar” i

shkruar nga Altiero Spinelli dhe Ernesto Rossi, dy antifashistë italianë të internuar në ishullin e

Ventotenës. Edhe dokumenti i dytë ishte nënshkruar nga një tjetër i internuar në vitin 1940,

francezi Leon Blum, ish kryetar i qeverisë së Frontit Popullor. Libri i tij “Në përmasa njerëzore”

qarkulloi në mënyrë klandestine gjatë luftës. Të dy dokumentet kishin gjëra të përbashkëta,

veçanërisht tezën e ndërvarësisë midis popujve dhe domosdoshmërinë e kufizimit të sovranitetit

të shteteve kombëtare. Të dy shpreheshin për një federatë evropiane, si manifest i një organizate

botërore, e cila do të ishte e aftë për të garantuar paqen, demokracinë dhe reformimin e

shoqërisë. Përgjatë Luftës së Dytë Botërore u bënë edhe përpjekje të tjera, që në kuadrin e

rezistencës antifashiste të mund të përvijoheshin linjat e së ardhmes evropiane. Pikërisht në ato

vite lindën idetë që disa vjet më vonë u vunë në themelet e ndërtimit evropian. Një njeri me

përvojë që kishte jetuar në dy luftërat botërore, kishte përvojën e hidhur të armiqësisë franko-

gjermane dhe që u njoh më shumë se kushdo tjetër si babai shpirtëror i Evropës së Bashkuar,

Jean Monnet shprehet: “Nuk do të ketë paqe në Evropë në qoftë se shtetet do të rindërtohen mbi

bazën e sovranitetit kombëtar, përmes së cilit nxitet politika e krenarisë kombëtare dhe e

mbrojtjes ekonomike. Vendet e Evropës janë shumë pranë njëri-tjetrit dhe mund t’u sigurojnë

popujve të tyre prosperitetin që kushtet moderne e bëjnë të mundur dhe për rrjedhojë të

2 Europa në kohën tonë. Laker, 2003.

22

domosdoshëm. Prosperiteti i tyre dhe zhvillimet e nevojshme sociale janë të pamundura, në

qoftëse shtetet e Evropës nuk formojnë një Federatë ose një “entitet evropian” që sjell një unitet

ekonomik të përbashkët”. Në pranverë-verë të vitit 1944 përfaqësuesit e Rezistencës Evropiane

jo komuniste hartuan një program të përbashkët në frymën e manifesteve të Spinelit, Blumit dhe

Monesë. Thelbin e këtij programi e përbënte vullneti për të kapërcyer dogmën e sovranitetit

absolut të shteteve dhe krijimin e një Bashkimi Federal, që do të siguronte ruajtjen e lirisë dhe të

qytetërimit në kontinentin e Evropës, rindërtimin ekonomik të saj, ruajtjen e institucioneve

demokratike dhe pjesëmarrjen e popullit gjerman në jetën evropiane, pa qenë ai rrezik për popujt

e tjerë, por për të luajtur një rol pozitiv në çëshjen evropiane.

Rrethanat e reja në të cilat u gjend Evropa pas luftës së Dytë Botërore, u dhanë një shtytje të

fuqishme projekteve për të krijuar një Evropë të Bashkuar, të aftë për të ruajtur në rradhë të parë

paqen midis vetë vendeve evropiane, për t’u mbrojtur nga rreziku i komunizmit, që në këtë kohë

ishte në ekspansion, për të rimëkëmbur e fuqizuar kontinentin e vjetër dhe për të luajtur përsëri

rolin e tij të liderit botëror. Por ndërsa bashkoheshin në këto synime, udhëheqësit evropianë dhe

figura të tjera të njohura të politikës e të jetës intelektuale nuk ishin në një mëndje për formulën e

bashkimit.

1.2. Tri boshtet e mendimit evropian dhe qëndresa e tyre deri në kohët

e sotme

Në vitet e pasluftës u indentifikuan tri rryma të mendimit evropian, të cilat në një mënyrë, ose në

një tjetër vazhdojnë të ekzistojnë edhe sot.

Konfederalizmi. Përfshin forma të ndryshme marrëveshjesh midis shteteve për një bashkëpunim

më të gjerë e më të thelluar, por pa prekur mekanizmat shtetërorë që janë shprehje e sovranitetit

të vendit. Kjo formulë bashkëpunimi lejon krijimin e organizmave ndërshtetërorë për realizimin

e objektivave konfederale, por që varen nga vullneti i anëtarëve, pa marrëveshjen unanime të të

cilëve çdo shprehje e vullnetit kolektiv është e pamundur.

Dy protagonistë të mëdhenj të historisë së shekullit të XX, Churchill dhe Charles de-Gaulle,

kanë mbrojtur idenë e konfederatës evropiane. Në një fjalim të mbajtur në Zyrih, Churchill

23

deklaroi: “duhet që familja evropiane, të paktën pjesa më e madhe e mundshme e familjes

evropiane të reformohet dhe të rinovojë lidhjet e saj, në një mënyrë të tillë që do ta lejojë atë të

zhvillohet në paqe, në siguri dhe në liri. Ne duhet të formojmë dicka si Shtetet e Bashkuara të

Evropës. Hapi i parë është të krijojmë një Këshill të Evropës. Nëqoftëse në fillim të gjitha shtetet

e Evropës nuk duan ose nuk kanë mundësi të hyjnë në këtë Bashkim, ne mundet, megjithatë, të

proçedojmë për të grumbulluar dhe kombinuar ata që duan dhe ata që munden”. Në maj 1947,

me frymëzimin e Çurçillit, u krijua në Londër Lëvizja e Evropës së Bashkuar, e cila grumbulloi

rreth vetes mjaft personalitete: konsevatorë, liberalë, por edhe laburistë. Një muaj më vonë një

lëvizje e tillë paralele u krijua dhe në Francë: Këshilli Francez për Evropën e Bashkuar ku

gjithashtu u bashkuan personalitete të njohura të politikës konservatore e liberale franceze.

Federalizmi. Ideatorët dhe pasuesit e saj ishin për federatë të shteteve evropiane, me një qeveri

qëndrore të fortë, ku një pjesë e sovranitetit të shteteve do të kalonte në duart e autoriteteve

federale.

Që në dhjetor 1946 ishte krijuar në Paris Bashkimi Evropian i Federalistëve, ndërsa në qershor

1947 u krijua Lëvizja për Shtetet e Bashkuara Socialiste të Evropës. Përfaqësuesit më të shquar

të federalizmit të pas luftës ishin Altiero Spineli, Henri Brugmans, Rajmond Aron etj.

Funksionalizmi. Sipas përfaqësuesve të këtij mendimi filozofik objektivi i Bashkimit Evropian

mund të arrihej përmes integrimeve sektoriale të njëpasnjëshme. Përfaqësuesit më të shquar të

kësaj rryme ishin Robert Schuman dhe Jean Monnet. Në 16 prill 1948 në Paris u nënshkrua

konventa që themeloi Organizatën Evropiane të Bashkëpunimit Ekonomik, e cila bashkoi 16

vende evropiane. Shtetet nënshkruese të kësaj konvente u angazhuan të zhvillojnë

bashkëpunimin e ndërsjellë, të ulnin kufizimet në shkëmbimet e tyre tregtare e monetare, të

krijonin një sistem shumëpalësh pagesash, të studionin mundësinë e një bashkimi doganor, ose të

një zone të shkëmbimit të lirë, të stabilizonin monedhat e tyre, etj. Lëvizjet e ndryshme

evropiane dhe veçanërisht personalitetet më të spikatura të tyre bënë përpjekje për ta shtrirë

bashkëpunimin evropian edhe në fushën parlamentare. Personalitete si Antony Eden, Harold

Makmilan, Jean Monnet, Leon Blum, Fransois Mitteran, Spineli, kancelari i ardhshëm gjerman

Adenauri etj, vendosën që të krijojnë një Lëvizje Evropiane të Bashkuar. Pas një viti diskutimesh

e përpjekjesh në 5 maj 1949 u krijua Këshilli i Evropës. Dilema evropiane midis

24

domosdoshmërisë së krijimit të institucioneve mbikombëtare evropiane dhe pacënueshmërisë së

sovranitetit dhe të pushteteve kombëtare, rrezikonta ta mbante peng të ardhmen demokratike të

Evropës Perëndimore. Historia kishte dëshmuar se ekuilibri evropian ishte tronditur, ose

shkatërruar disa herë nga marrëdhëniet e këqija franko-gjermane. Me të drejtë u konkludua se në

origjinë të përpjekjeve të pas Luftës së Dytë Botërore për ndërtimin evropian ka qenë “një nismë

franceze për të kapërcyer një problem gjerman, dhe një dorë e zgjatur drejt Gjermanisë, për të

shmangur një problem francez”3. Franca u bë epiqendra e gjenerimit të ideve e projekteve

panevropiane për të ndërtuar një Evropë të re demokratike e të bashkuar si dorëzanë për paqen

dhe sigurinë e saj. Në krye të idesë për një Evropë të bashkuar qëndronin Jean Monnet dhe

Robert Shuman, të cilët edhe e realizuan atë.

1.3. Mirëfunksionimi i institucioneve të BE-së

Pa dyshim nuk mund të lemë pa përmendur se historia e Bashkimit Evropian ka kaluar në një

zinxhir të gjatë fazash dhe përvojash, që në vetvete kanë kontribuar në konsolidimin e vetë

institucioneve. Megjithë uljet dhe ngritjet, arritjet dhe dështimet projekti i Bashkimit Evropian

është ende i papërfunduar. Kuadri juridik i krijuar nga kancelaritë e BE-së tashmë është kthyer

në një përbërës të konsoliduar në jetën politiko-juridike, si dhe në shoqëritë e shteteve anëtare.

Në mënyrë të vazhdueshme në bazë të traktateve të Unionit merren shumë vendime, që ndikojnë

në mënyrë fondamentale në organizimin e veprimtarive të shteteve anëtare dhe afektojnë

drejtpërdrejt jetën dhe veprimtarinë e përditshme të çdo qytetari. Kështu shtetasit e vendeve

anëtare nuk janë më vetëm qytetarë të shtetit të vet. Ata janë dhe qytetarë të BE-së. Koncepti i

qytetarisë evropiane është themeli i mirëfunksionimit të institucioneve.

Në librin e tij “E ardhmja e Evropës” studiuesi dhe gazetari Adrian Favell4 i referohet pyetjeve

direkte mes njerëzve (shtetasve të huaj në një nga shtetet anëtare të BE-së) si më poshtë:

Studiuesi: E ke menduar veten si emigrant?

Franc: Ne jemi evropianë!

3 Milo 2002.

4 Adrian Favell. Eurostars and Eurocities. 2006.

25

Studiuesi: Si mund ta quash veten? Çfarë termi të përdor në studimin tim për njerëz si ju?

Franc: Evropian!

Studiuesi: Qarkullues të lirë?

Franc: Evropian, sapo ta thashë!

Për evropianët pra, pavarësisht shtetit takues, lëvizja e lirë nuk ka të bëjë vetëm me të drejtën e

migrimit. Evropa duket se është shtëpia e tyre. Kjo është qytetaria evropiane që e ka mundësuar

jo vetëm punësimin, por dhe të drejta më të zgjeruara falë traktateve të njëpasnjëshme,

përmbajtjen dhe frymën e së cilave do ti trajtojmë në kapitullin pasardhës.

Traktatet e Bashkimit Evropian logjikshëm duhen konsideruar si plotësuese të kushtetutave të

vendeve anëtare. Traktatet evropiane janë mjete juridike të krijuara nga dakordësia e shteteve

anëtare. Ato krijojnë burimin ligjor primar ku duhet të bazohet e drejta evropiane dytësore. Në

nenin 228 të TFBE-së përmendet efekti i drejtpërdrejtë vetëm për rregulloret. Gjykata Evropiane

e Drejtësisë e shtrin këtë efekt dhe në akte të tjera ligjore të Bashkimit Evropian. Traktatet-

shprehet Gjykata Evropiane e Drejtësisë, janë më shumë se marrëveshje. Kjo qëndron në thelb të

traktateve dhe i drejtohet si institucioneve, aq edhe individëve. Dispozitat e traktateve janë burim

i drejtpërdrejtë i të drejtave dhe detyrimeve për çdo palë që kjo e drejtë atakon. Lidhur me

lirinë e lëvizjes ajo konkludon se neni nr 4 i KEE është direkt i zbatueshëm dhe individët në rast

cënimi, shkeljeje, apo mohimi mund t`i mbrojnë këto të drejta para gjykatave të shteteve

anëtare. Në këtë kontekst njihet edhe e drejta për trajtim jo diskriminues ndaj të huajve, me

institucionet e atij shteti lidhur me lirinë e qëndrimit (neni 49 TFBE). Thamë se Bashkimi i

Evropës është një projekt që vazhdon. Ai ka njohur qysh prej vitit 1973 deri më 2007 disa grupe

zgjerimi.

1.4. Fryma dhe përmbajtja e traktateve të BE-së

Traktatet janë një pikë e mirë nisjeje për gjykimin e ngjarjeve të së ardhmes5. Nëse ndalemi dhe

analizojmë traktatet themeluese të Bashkimit Evropian duke u nisur nga traktati i parë, ai i

Parisit, do të vërejmë se ato nuk flasin kryekëput p.sh për një treg të fuqishëm, për një

5 Leon Brittan. Komisionier i KE-së.

26

përqëndrim ekonomik aty ose atje dhe as për pasurim të shteteve të Evropës. Më së pari ato i

mëshojnë ruajtjes së paqes në botë duke bërë balancën me rreziqet që e kërcënojnë atë. Traktatet

kanë folur dhe flasin për krijimin e Institucioneve Evropiane dhe të së ardhmes së përbashkët.

Ato nuk vendosin asesi kufij gjeografikë në Komunitetin Evropian. Kjo vlen për të gjitha shtetet

e Evropës, kategorizuar në shtete të vjetra anëtare, shtete të reja, apo shtete që janë në përpjekje

për t`u anëtarësuar. Bashkimi Evropian mishëron parimet e tij të lirisë politike dhe ekonomike: si

ekonomia e tregut me rregullat e saj, në sundimin e ligjit dhe më së shumti në garantimin e

mirëqenies së qytetarëve të tij. Ky bashkim qëndron si një model i bashkëpunimit mes vendeve

sovrane, duke u bërë atyre të mundur që të gëzojnë benefitet e një tregu të vetëm dhe politikave

të përbashkëta në një front shumë të gjërë, natyrisht pa asnjë detyrim, dominim të më të

fuqishmit, apo humbje të identitetit kombëtar. Anëtarësimi si proçes është një objektiv legjitim

për të gjitha vendet demokratike, të cilat funksionojnë nën një ekonomi tregu të hapur. Shtetet

themeluese të Unionit, apo dhe shtete që sot i quajmë “anëtare të vjetra” duhet të ruajnë besimin

se anëtarësimi është njëherësh një qëllim i besueshëm nga vendet Evropiane të Lindjes (Ballkani

Perëndimor), që janë të gatshme dhe në gjendje të pranojnë detyrimet e kërkuara. Gjithaq shtetet

aspirante duhet të kuptojnë se anëtarësimi nuk është një sprint, por është një maratonë6. Janë

pikërisht traktatet ato që në një farë mënyre përcaktojnë një gamë të gjerë angazhimesh, në

sferën politike, ekonomike e ligjore, si dhe një strukturë të qëndrueshme administrative

kombëtare për ti përmbushur ato.

6 Romano Proddi. Selanik 2004.

27

KAPITULLI II

LËVIZJA E LIRË E NJERËZVE NË BE, NJË E DREJTË

THEMELORE

2.1 Lëvizja e njerëzve në Evropë, si nxitje e ndryshimit epokal dhe

fillimit të botës moderne.

Një nga faktorët më të rëndësishëm që çoi në lindjen e epokës së re në historinë e Evropës ishte

hapja e Evropës së brendshmi dhe interesi i ngjallur i saj për kontinentet e tjera. Hapja e Evropës

së brendshmi do të thotë për ne fillimi i udhëtimeve brenda kontinentit të vjetër dhe që solli një

rritje të interesit për të njohur popuj të tjerë të mëdhenj ose jo brenda Evropës, që kishin gjuhë,

kultura dhe histori të tjera e të ndryshme nga ajo e shteteve më të mëdha, që deri atëherë kishin

bërë historinë dhe politikën e Evropës. Me gjithë luftërat e mëdha, pushtimet dhe përpjekjet për

të asimiluar dhe konvertuar një pjesë të madhe të popullsive evropiane, kombet dhe për rrjedhojë

gjuhët dhe kulturat e tyre, ia kishin dalë të mbijetonin dhe tani, në fillimet e epokës së re. Nga

shek. 16-18, eruditët dhe studiuesit evropianë i kthyen vështrimet e tyre nga “zbulimi” i këtyre

botëve brenda kontinentit të vjetër. Nga ana tjetër, zbulimi i Botës së Re, duke filluar prej

udhëtimeve të eksploratorëve që nga shek. 15, si Amerigo Vespuçi, Kristofor Kolombi etj. , e

shndërroi jetën e evropianëve dhe ndryshoi një herë e përgjithmonë politikën e Evropës.

Zbulimet e mëdha gjeografike dhe njohja me popuj të ndryshëm, njëherësh përballja me kultura

të tjera shpirtërore dhe materiale, e “shpërthyen” pjesën më të qenësishme të mentalitetit

evropian dhe e lëkundën në rrënjë eurocentrizmin që e kishte karakterizuar gjithë periudhën e

Mesjetës dhe atë të Mesjetës së vonë. Robert Robins në “Historia e gjuhësisë” shprehet kështu:

“Rilindja evropiane është, sipas traditës, periudha gjatë së cilës lindi bota dhe historia moderne.

Në të vërtetë vërejmë që tiparet më të shumta, të cilat karakterizojnë historinë bashkëkohore,

28

shfaqen në këto kohë dhe vijojnë pa ndërprerje deri në ditët tona7”. Gjithsesi, si për të gjitha

lëvizjet e mëdha në historinë e mendimit njerëzor (intelektual, artistik dhe shoqëror) dhe për

rrjedhojë në historinë e vetë njerëzimit është e vështirë të caktosh data të veçanta për fillimin e

lëvizjeve që kanë shënuar kthesa epokale, dhe në rastin tonë është e vështirë të përcaktosh me

saktësi cilat ishin ngjarjet që çuan në krijimin e botës moderne. “Megjithatë”, thotë Robinsi, “ne

mund të përcaktojmë si fillim, edhe pse simbolik, datat e dy ngjarjeve krejt të pavarura prej

njëra-tjetrës dhe relativisht afër në kohë, të cilat së bashku shënojnë fundin e një pjese të botës së

vjetër dhe fillimin e asaj të re. Për sa i përket Evropës, më 1492 Kolombi mbërriti në Botën e Re

dhe zbulimi i saj i hapi udhën shtrirjes së Evropës në të gjithë globin; më 1453, pra më pak se

pesëdhjetë vjet përpara tij, Konstandinopoja, kryeqyteti i Perandorisë së Lindjes, ra

përfundimisht në duart e turqve dhe shumë bizantinë të ditur u detyruan të shpërnguleshin në

Perëndim në Itali8”. Me pak fjalë, ngjarja apo dukuria që shënoi mbylljen e një epoke dhe

fillimin e një tjetre në të gjithë globin, me fillimet në kontinentit tonë ishte lëvizja e njerëzve.

Mesjeta, me izolimin që e karakterizoi për shkak të rrezikut me të cilën u përballën qytetet,

dukatet, principatat nga barbarët dhe më tej nga copëzimi i organizimit territorial në Evropë,

kishte marrë fund. Njerëzit dhe popujt dolën jashtë kufijve të tyre. Idetë, mallrat, teknikat,

ushtritë lëvizën nga sallonet, kështjellat, katedralet e Evropës dhe “pushtuan” të gjithë globin,

duke e ndryshuar një herë e përgjithmonë historinë e njerëzimit. Lëvizja e njerëzve qëndron në

thelb të gjithë këtij ndryshimi. Cilat ishin disa nga pasojat që sollën këto ngjarje, që patën në

thelb lëvizjen e lirë të njerëzve dhe të vlerave? Kultura dhe dija evropiane u përball me pengesën

e parë për lëvizjen: gjuha. Njohja e gjuhëve të reja u bë jo vetëm nevoja, por edhe pasioni për

pjesën më të madhe të savantëve të Evropës. Njohja me gjuhët e reja, e rriti apo e ripërvijoi

nevojën për të njohur gjuhët e vjetra që kishin formësuar mendimin fetar dhe politik të Evropës:

greqishtja e vjetër, latinishtja. Me ardhjen e arabëve, një lëvizje tjetër në Evropë, me një drejtim

tjetër, në Spanjë dhe ndikimin e madh që ushtroi kultura e arabëve aty, Evropa hapi universitetet

e saj edhe për studimin e arabishtes, hebraishtes dhe, për rrjedhojë, shpejt u rrit interesi edhe për

7 Robert H. Robins, Historia e gjuhësisë, “Dituria”, Tiranë, 2007, f. 147-151, ose shih gjithë kapitullin “Rilindja e

më pas”. 8 Po ai, f. 149.

29

gjuhët e Evropës që kishin qenë pak të studiuara, si frëngjishtja, anglishtja, gjermanishtja,

rusishtja etj.

Një faktor tjetër që çoi në rritjen e interesit dhe pasionit për njohjen e gjuhëve ishte se zbulimi i

Botës së Re bëri që turma misionarësh të dynden atje, me qëllim konvertimin e popullsive të

“egra” në fenë e vërtetë. Që Bibla të përkthehej, duhet të studioheshin gjuhët e reja dhe kështu u

mblodh një material shumë i gjerë gjuhësor. Ky material i grumbulluar ishte, më së pari, leksikor

(që lidhet me njohjen dhe përdorimin e fjalëve), u sistemua në ata që njihen si fjalorët

shumëgjuhësh apo fjalorë krahasues, apo fjalorë katalogë, apo fjalorë inventarë. Kështu Peter

Simon Pallas (1741-1811), një zoolog dhe botanist gjerman, që punoi në Rusi, botoi në vitet

1787-1789 në Petërburg një fjalor me 276 gjuhë “Fjalor i krahasuar i të gjitha gjuhëve dhe të të

folmeve (Evropë, Azi, Amerikë, Afrikë); apo Johann Christoph Adelung (1732-1806) botoi në

katër vëllime Mithridates, oder allgemeine Sprachenkunde (Mitridati ose gjuhësi e

përgjithshme), i cili përmban 500 gjuhë, duke e përfshirë edhe shqipen. Hapja e Evropës dhe

lëvizja e njerëzve dhe e vlerave të saj solli si rrjedhojë edhe ndryshimin e ideologjive politike

dhe fetare. Fenomeni i lëvizjes në shekullin e 19 ishte i brendshëm po aq sa internacionaliteti në

Evropë, por një gjë duket të ketë qenë krejt e sigurt. Kjo lëvizje njerëzish e imponuar e

zgjedhur apo e natyrshme të ketë qenë, ndryshoi strukturën shoqërore të kontinentit

përgjithmonë.

2.2 Tipologjia e lëvizjes njerëzore

Matja e lëvizjes së popullsisë është aspekti më i vështirë dhe problematik i tre aspekteve të

ndryshimit të popullsisë, të tjerat janë lindshmëria dhe vdekshmëria9. Duke pasur parasysh

vështirësitë e matjes, lëvizjet e popullsisë mund të diferencohen nga dimensionet e tyre kohore

dhe hapësinore. Dimensionet e përkohshme përfshijnë “qarkullimin” dhe “migrimin” edhe pse

dallimi midis këtyre të dyve është shpesh i paqartë në praktikë. Qarkullimi përfshin një

shumëllojshmëri lëvizjesh, zakonisht afatshkurtra dhe ciklike. Migrimi përfshin një ndryshim të

9 Skeldo, 1990.

30

përhershëm, ose gjysëm të përhershëm të banimit. Qarkullimi mund të ndahet në qarkullim të

përditshëm, periodik, sezonal dhe afatgjatë. Qarkullimi ditor përfshin largimin nga një

vendbanim deri në 24 orë. Qarkullimi periodik mund të variojë nga një natë deri në një vit, edhe

pse ai është zakonisht më i shkurtër se ai sezonal. Vetë qarkullimi sezonal është një lloj

qarkullimi periodik ku periudha përcaktohet nga sezonaliteti i mjedisit fizik, ose ekonomik. Ky

lloj qarkullimi përfshin personat, ose grupet që nuk shkojnë në shtëpitë e tyre gjatë një sezoni

apo gjatë një stine të vitit. Qarkullimi afatgjatë, përcaktohet nga Gould dhe Prothero si mungesë

nga shtëpia për një vit dhe prek grupe të tilla si punëtorët me pagë dhe tregtarët, të cilët mbajnë

lidhje të ngushta sociale dhe ekonomike me origjinën e tyre dhe kanë ndërmend që të kthehen

sërish aty. Për këtë arsye migrimi është vetëm një formë e një fenomeni më të gjërë të lëvizjes

njerëzore, ndërsa të tjerët përfshijnë për shembull udhëtimet në distanca të shkurtra apo të gjata,

migrimin dhe qarkullimin. Tabela e mëposhtme përmbledh dimensionet kohore dhe hapësinore

të lëvizjes së njeriut. Dimensioni hapësinor për lëvizjet e popullsisë është i ndarë në dy kategori,

në atë të brendshëm dhe atë ndërkombëtar. Lëvizjet e brendshme ndodhin brenda kufijve të një

vendi të caktuar, ndërsa lëvizja ndërkombëtare do të thotë kalimi i kufijve të një vendi për të

shkuar në një vend tjetër. Në lëvizjet e brendshme të popullsisë mund të dallohen katër lloje të

ndryshme lëvizjesh: 1. nga qyteti në qytet (brenda urbane), 2. nga qyteti në zonat rurale, 3. nga

zonat rurale në qytet, dhe 4. nga zonat rurale ne zonat ndër-rurale. Këto ishin llojet e transferimit

të popullsisë të cilat janë përdorur për të përpunuar dhe dokumentuar migrimin e brendshëm.

Përsa i përket afatit kohor të lëvizjes së popullsisë, ai varion nga një periudhë mungese shumë e

shkurtër nga vendi i origjinës në një periudhë të gjatë prej shumë vitesh, e cila mund të mos

përfundojë me qëndrim të përhershëm në një destinacion të ri.

31

Tabela: Tipologjia e lëvizjes njerëzore

Lëvizshmëri e

Përhershme

Migrimi Lokal

(Brenda-Rajonal)

Migrim ndër-rajonal

Migrim

Ndërkombëtar

Lëvizshmëri e

Përkohshme

Udhëtim Qarkullim/ Sezonal

Udhëtim në distancë

të gjatë

Lëvizje me distancë të

shkurtër

Lëvizje në distancë

te gjatë

Burimi: E adoptuar nga Malmberg (2008)

2.2.1 Migrimi (lëvizja) qarkullues në vendet në zhvillim

Emigracioni qarkullues mund të matet vetëm me anë të sondazheve të specializuara. Ai nuk

mund të kapet nga të dhënat e regjistrimit, pasi qarkullim nuk do të thotë ndryshim në

vendbanimin e zakonshëm. Qarkullimi për punë është një lloj qarkullimi edhe më specifik, ai

është proçesi në të cilin njerëzit periodikisht lënë vendet e tyre të përhershme të banimit në

kërkim të punësimit me pagë në vende shumë të largëta, për të mundësuar udhëtimin për çdo

ditë. Qarkullimi për punë parakupton se punëtorët nuk do të ndryshojnë vendin e tyre të

zakonshëm ose gjendjen juridike, atë të banimit në fshat, por do të mungojnë në një vend urban,

ose destinacion tjetër rural për periudha më të gjata se një ditë e vetme. Lëvizje të tilla në fakt

mund të jenë të lidhura me punësimin e përhershëm me kohë të plotë në destinacion, por

zakonisht përfshin punë jo të përhershme në sektorin informal të ekonomisë urbane .

Teoritë e migrimit të diskutuara më sipër aplikohen për migracionin dhe kjo e fundit është e

përcaktuar në mënyrë implicite si zhvendosje e përhershme dhe gjysmë e përhershme.

Megjithatë, disa nga konceptet e shqyrtuara përfshijnë një shpjegim të fuqishëm të qarkullimit të

punës. Ekonomia e re e migracionit të punës, ose siç sociologu Hugo e ka quajtur “migrimi i

mbijetesës”, shpjegojnë lidhjen mes migrimit qarkullues dhe ndryshimeve socio-ekonomike,

ruajtjes kulturore, zbutjes së varfërisë, maksimizimit të të ardhurave, dhe paralajmërimeve të

riskut.

32

2.2.2 Qarkullimi (Lëvizja) dhe minimizimi i rrezikut

Siç e përmenda edhe më lart, ekonomia e re e migracionit të punës, argumenton se ekonomitë

familjare e diversifikojnë ndarjen e punës shtëpiake nëpër tregje të ndryshme të punës, në

mënyrë që të minimizojnë rrezikun dhe maksimizojnë të ardhurat. Duke ndarë me kujdes punët

në dispozicion përmes qarkullimit, familjet mund të arrijnë një objektiv të vështirë e të dyfishtë :

të maksimizojnë të ardhurat dhe të shmangin rrezikun. Familjet rurale në vendet në zhvillim, të

cilat kanë një prevalencë të lartë për t`u zgjeruar ndryshe nga familjet e origjinës në fshat, mund

të qarkullojnë, ose ndryshojnë punët në vendet e tjera, në fshatrat e tjera fqinje, ose në zonat

urbane në mënyrë që të plotësojnë të ardhurat e familjes, ndërsa anëtarët e tjerë të familjes mund

të bëjnë punët e kufizuara në fshat me bazë bujqësore, apo ndonjë punë tjetër me bazë jo-

bujqësore. Gjetjet e rëndësishme të hulumtimit të Hugo mbi qarkullimin në Itali, tregojnë se

paralajmërimi i riskut është motivi më i rëndësishëm post lëvizje. Shumë prej banorëve të zonave

rurale në Italinë Jugore qarkullojnë, dhe ata e bëjnë këtë si një strategji për mbijetesë, dhe si një

mekanizëm për të minimizuar rrezikun, në vend që të synojnë maksimizimin e të ardhurave si

objektiv i përgjithshëm ekonomik.

2.2.3 Qarkullimi (lëvizja) dhe rrjetet sociale

Zhvillimi i rrjeteve sociale luan një rol thelbësor në adaptimin e të sapoardhurve në zonat e

destinacioneve, lehtëson proçesin e qarkullimit të punës duke i lehtësuar emigrantëve mundësinë

e ruajtjes së lidhjes njerëzore me vendet e tyre të origjinës. Rrjetet sociale ofrojnë informacion,

dhe lehtësojnë përshtatjen e të sapoardhurve duke i prezantuar ato në tregun e punës dhe tek

“shanset e mundshme”. Ato shihen si një formë e kapitalit social, i cili mund të pakësojë rreziqet

dhe kostot e migracionit dhe të lëvizshmërisë. Është e rëndësishme të dihet që këto rrjete nuk

janë thjesht të vendosura në vendin e destinacionit në të cilin një emigrant lëviz, ose të izoluara

rreth vendit të origjinës së emigrantit, por mund të zgjaten ndërmjet të dyjave, dhe si rrjedhim të

ofrojnë terrenin e zgjatur hapësinor që mundëson qarkullimin nga një vend në një tjetër dhe të

mbahen fort për një periudhë të zgjatur kohe, siç mund të jetë për gjithë jetën. Rrjetet më pas

janë një paketë lidhjesh apo mundësish, që lidhin forcën lëvizëse, pra të gjithë ata njerëz që

lëvizin dhe ata që nuk lëvizin. Kjo konsiderohet si një mundësi e artë që njerëzit të mos

humbasin lidhjen e tyre familjare, sociale me njëri-tjetrin. Lidhja e tyre specifike për studimet

33

rreth migrimit qarkullues është theksuar më së shumti kohët e fundit nga studiuesi gjerman Faos,

i cili thotë se lëvizshmëria njerëzore ka ndryshuar nga të qenit një lëvizje lineare,

njëdimensionale, shtytëse dhe tërheqëse, si dhe një lëvizje shkak-pasojë drejt një fenomeni

qarkullues dhe të ndërvarur, i cili është i ndikuar ngushtë nga një shumëllojshmëri rrjetesh

sociale, të cilat janë rrënjosur në proçesin e lëvizjes, por që nga ana tjetër kanë ndikuar mbi të.

2.2.4 Qarkullimi (lëvizja) dhe tregu i punës

Emigrantët lëvizës zakonisht bëhen pjesë e sektorit informal urban. Termi “sektor informal”

njihet gjithashtu dhe nga emra të tjerë siç janë ekonomia paralele, mikro-ekonomia, sektori i

paorganizuar dhe plot terma të tjerë. Nëse flasim në terma shumë të thjeshtë, sektori informal

është mënyra se si njerëzit u bëjnë ballë kohëve të vështira (gjejnë një mundësi) dhe përfaqëson

një ekzistencë thelbësore për shumë njerëz dhe për familjet e tyre në vendet në zhvillim. Ky i

fundit nuk ekziston i izoluar nga sektori formal. Përkundrazi, ai është një pjesë kryesore e të

ashtuquajturit model modern i prodhimit dhe është i rrënjosur në ekonominë e shumë vendeve të

zhvilluara si dhe atyre në zhvillim. Konkurrenca për të reduktuar kostot e punës dhe për të gjetur

metoda prodhuese më dinamike ka dhënë efektet e saj në një lloj transformimi të sektorit formal

duke bashkëvepruar me pjesë të prodhimit të tij dhe tregtisë në sektorin informal. Forca punëtore

moderne ndahet në seksionin “qëndror” dhe “periferik”, ndonjëherë e trajtuar në tregjet e punës

si primare dhe dytësore. Ndërkohë që qendra është e përbërë nga punëtorë të përhershëm të mirë

trajnuar dhe të mirë paguar, forca punëtore periferike përfshin punonjësit rastësorë dhe me kohë

të pjesshme, të cilëve u është mundësuar punësimi, gjatë periudhës së ngarkesës së punës dhe që

me mbarimin e nevojës, pushohen nga puna, pa asnjë detyrim ligjor nga ana e punëdhënësit.

Sektori informal duket se është shumë pranë qendrës, por më së shumti, siç e thamë shtrihet në

periferi. Kjo periferi mund të jetë sigurisht e largët në mënyrë hapësinore, ashtu edhe

funksionale lidhur me mundësimin e punësimit, me punëtorë ruralë që qarkullojnë brenda dhe

jashtë sektorit urban informal. Ndërkohë që puna e tyre mund të jetë e lidhur me aktivitetet e

sektorit formal, ato nuk janë të përfshirë formalisht nga ndonjë ndërmarrje. Si rrjedhim, sektori

informal ofron punë, të ardhura dhe jetesë për masën e punëtorëve të cilët në të kundërt nuk kanë

alternativa. Nëpërmjet rrjeteve të tyre sociale dhe mënyrave të lëvizjes, punëtorët nga zonat

34

rurale mund të mbijetojnë dhe të gjejnë punë në sektorin informal në qendër, apo në periferi të

qyteteve.

2.2.5 Qarkullimi (Lëvizja) dhe dërgesat e parave

Rëndësia e dërgesave të parave u atribuohet një numri të caktuar faktorësh, së pari shkalla dhe

ritmi i migrimit. Së dyti, madhësia dhe qëndrueshmëria e dërgesave urbane drejt atyre rurale. Së

treti, interesi i përhapur në transferimin e të ardhurave dhe në mekanizmat që prodhojnë

ndryshime në shpërndarjen e të ardhurave dhe së katërti, ndikimi i dërgesave të parave në

detyrimet e burimeve të ekonomisë ku kursimet janë jo fort të kënaqshme. Dërgesat e parave

janë një formë e rëndësishme e mbështetjes së emigrantëve për familjet e tyre në shtëpi në vendet

e origjinës. Për emigrantët më të varfër dhe ata që qarkullojnë dërgesat e parave mund të jenë një

pjesë e madhe e të ardhurave të tyre të përgjithshme. Ndikimi i dërgesave të parave tek familjet

marrëse në zonat rurale ka qenë subjekt i një debati të madh, duke u përqëndruar rreth

shpërndarjes së përdorimit ndërmjet konsumit dhe investimit. Për familjet dërguese më të varfra,

dërgesat e parave janë pjesë e një “strategjie mbijetese”. Ato mund të mbështesin nevojat e

përditshmërisë konsumatore. Por kjo do të thotë që pak, ose aspak mbetet për investime të

mundshme të familjeve, psh hapja e një veprimtarie ekonomike, apo dhe e një mundësie

kursimi. Këtë mund ta konsiderojmë si një element përgjithësues, apo e thënë me fjalë të tjera

një rast tipik për shumicën e emigrantëve lëvizës, objektivi kryesor i të cilëvë është mbijetesa.

Rrjedha e dërgesave të parave që lidhet me tipet ndërkombëtare dhe kombëtare permanente dhe

gjysëm-permanente të emigracionit është përgjithësisht më e qëndrueshme se sa e punëtorëve

qarkullues. Si pasojë e kësaj, efekti dhe shpërndarja e dërgesave mund të variojë ndërmjet

grupeve të ndryshme të emigrantëve. Ndërkohë që dërgesat e emigrantëve afatgjatë janë të

drejtuara më shumë drejt investimeve sesa konsumit, dërgesat e emigrantëve qarkullues janë të

drejtuara më shumë drejt përmbushjes së nevojave bazike për familjet e tyre në cilindo vend ku

ata jetojnë.

2.2.6 Qarkullimi (Lëvizja) dhe modernizimi

Një nga studiuesit më të njohur të problematikave sociale, veçanërisht i teorive të migrimit

Zelinsky ka propozuar një model të njohur të quajtur hipotezat e “tranzicionit të lëvizjes”, në të

35

cilin luajnë rol tipe të ndryshme të migracionit, përfshirë këtu edhe qarkullimin. Në këtë model

Zelinsky parashtron teorinë se lëvizja përgjithësisht rrit modernizimin. Modeli siç u propozua

nga Zelinsky përbëhet nga katër faza për të përshkruar lidhjen ndërmjet lëvizjes dhe nivelit të

zhvillimit të shoqërise siç vijon: Së pari, ekziston shoqëria para-moderne tranzicionale me

lëvizje të limituar qarkulluese: Së dyti, vjen shoqëria e hershme e tranzicionit me lëvizje masive

nga fshati drejt qytetit, lëvizjes kolonizuese dhe qarkullimi: Së treti shoqëria e tranzicionit të

vonshëm me lëvizje të ngadalësuara, por ende të mëdha, nga zonat rurale drejt zonave urbane, një

rrjedhë e zvogëluar e imigrantëve drejt kufijve të kolonizimit dhe qarkullimit të vazhdueshëm

madje në rritje: Së katërti, është shoqëria e avancuar ku lëvizjet ruralo-urbane ulen, lëvizjet

urbano-rurale rriten dhe shoqëritë urbanizohen gjithmonë e më shumë. Në këtë mënyrë kemi

rritjen e migrimit ndërkombëtar dhe qarkullimit në format e imigrimit të punëtorëve të

pakualifikuar, ose gjysëm të kualifikuar. Si përfundim, kemi shoqërinë super të avancuar të së

ardhmes në të cilën Zelinsky hipotetizon një rënie në nivelin e migracionit të qëndrueshëm dhe

një ngadalësim në disa forma të qarkullimit, meqenëse janë themeluar sisteme më të mira

komunikuese. Qarkullimi i brendshëm dhe ai ndërkombëtar vazhdon, por lëvizjet ndërkombëtare

janë të kufizuara dhe të kontrolluara. Sigurisht, modeli i Zelinsky-it, si shumë modele të

ndryshimit socialo-ekonomike kombëtare, është bazuar gjerësisht në eksperiencën historike të

vendeve të zhvilluara të Perëndimit. Duket sikur “modernizmi i super avancuar” është shoqëruar

jo nga ngadalësimi i migracionit dhe lëvizjes, por nga një rritje në tërësi e llojeve të lëvizjes në

botën e zhvilluar, duke përfshirë edhe format e reja të qarkullimit, shkëmbimet në distancë të

largët etj, të cilat rrjedhin nga stilet e reja të jetës, dhe nga faktorët e rinj të fazave të jetës

(udhëtuesit në moshë të re, emigrantët pensionistët etj). Për më tepër, këto forma të reja lëvizjeje

lehtësohen (në vend që të smbrapsen ose zëvendësohen) nga modele të reja të transportit të

shpejtë dhe komunikimit. Gjithsesi, ajo çfarë na intereson këtu janë format e reja të emigrimit në

Evropë. Skeldon ka vlerësuar vlefshmërinë në gjerësi të modelit të Zelinsky-it mbi bazën e

shembujve bashkëkohorë dhe historikë. Ai tregon se modeli me pesë fazat e tij është i dobishëm,

por duhet të modifikohet për të zgjeruar zbatueshmërinë e tij në botën në zhvillim, pasi modeli

është ndërtuar mbi përvojën e botës së zhvilluar. Modifikimet i përkasin veçanërisht rolit të

qyteteve dhe marrëdhënies ndërmjet zhvillimit dhe llojeve të ndryshme të lëvizjes: domethënë,

paralel me zhvillimin ekziston një rend ndryshimesh në rëndësinë e qendrave urbane primare dhe

36

të ndërmjetme dhe një ndryshimi gjinor në përbërjen e flukseve migratore. Fillimisht është

migrimi ndërurban i drejtuar në qytetet primare, pas së cilit gjatë fazës së shoqërisë së

ndërmjetme kalimtare të dyja si qytetet primare ashtu dhe qendrat e vogla urbane, rriten me

shpejtësi gjatë përshpejtimit të lëvizjes së drejtpëdrejtë ruralo-urbane nga rrethinat.

Përfundimisht, në shoqërinë e tranzicionit të kohëve të fundit qytetet e ndërmjetme janë “qark

shkurtra” dhe qytetet primare po bëhen destinacione kryesore. Për më tepër, ndërkohë që

sekuenca përparon, migrimi i dominuar nga meshkujt evoluon drejt një pjesëmarrjeje më të

madhe të femrave dhe në këtë mënyrë pothuajse balancohet përbërja gjinore e migrantëve. Vlera

e modelit të Zelinsky-it dhe versionit të modifikuar të Skeldon-it është se ai i kushton vëmendje

lidhjeve midis fazave të zhvillimit dhe formave të ndryshme të lëvizjeve të popullsisë dhe nuk

kufizohet vetëm në flukset e brendshme migratore10. Në vend të kësaj ai tregon se në fazat e

ndryshme të zhvillimit marrin hov forma të ndryshme të lëvizshmërisë p. sh. qarkullimi ruralo-

urban dhe lëvizjet përtej kufijve ndërkombëtarë. Skeldon mbështet dhënien e një shpjegimi për

lëvizshmërisë e popullsisë në dy nivele të ndryshme, strukturën e lëvizjes hapësinore dhe të

përkohshme, me qëllim për të zbuluar rrjetet specifike sociale të migrimit dhe zhvillimin e tyre,

si dhe vendosjen e tyre në një kontekst më të gjërë politiko-ekonomik, korniza e të cilëve

sigurohet nga analiza e sistemeve botërore. Ai pranon ekzistencën e modeleve të lëvizshmërisë

përpara fillimit të kapitalizmit në Botën e Tretë, por pohon se me zhvillimin kapitalist, shoqëria

është transformuar dhe modelet e lëvizshmërisë janë modifikuar11.

2.3 Lëvizja e lirë e punëtorëve dhe etapat kryesore historike të migrimit

në Evropë

Qytetarët evropianë janë përballur me disa etapa kryesore migrimi, ndër të cilat përmendim

katër.

10 Zelinsky.The hypothesis of the mobility transition”, Geographical Review.

11 King 2009

37

2.3.1 Periudha e parë e emigrimit pas Luftës së Dytë Botërore:Migrimi dhe

rindërtimi i Evropës

Kjo periudhë karakterizohej nga kthimi i qytetarëve etnikë dhe personave të tjerë të larguar në

vendin e tyre të origjinës. Pavarësisht kësaj, një valë emigrimi përshkoi gjithë Evropën, sepse

rimëkëmbja e Evropës pas luftës, solli një nevojë të madhe për forcë punëtore. Si rrjedhojë,

autoritetet qeveritare të vendeve më të konsoliduara, firmat dhe agjensitë private vazhdimisht

rekrutonin punëtorë emigrantë. Kjo lëvizje kaq e gjerë migruese në Evropë dhe nga vendet në

zhvillim, solli një zhvillim dhe hov shumë të madh ekonomik në këtë kontinent, midis viteve

1945-1975, që ndryshe njihen si “Tridhjetë të lavdishmet”. Gjatë kësaj periudhe, vendet

evropiane patën një rritje të fuqishme ekonomike, e shoqëruar kjo me një zhvillim të

konsiderueshëm në indrustrinë e rëndë, prodhimtari, ndërtim dhe në sektorët e punëve publike.

Pati një valë emigrimi nga Irlanda dhe vendet e Europës Jugore (Greqi, Portugali, Spanjë dhe

Itali) drejt Evropës Perëndimore. Në 1957 u nënshkrua Traktati i Romës, që çoi në krijimin e

Komunitetit Ekonomik Evropian (KEE), i cili veç të tjerash bazohej dhe në parimin e lëvizjes së

lirë të personave midis 6 vendeve themeluese (Belgjikë, Francë, Itali, Gjermani, Luksemburg dhe

Hollandë). Gjatë viteve 1960, pati një rritje të konsiderueshme të lëvizjes migruese brenda

komunitetit, veçanërisht të Italianëve në pesë vendet e tjera. Megjithatë kjo lëvizje brenda

vendeve të komunitetit mbetej e vogël, krahasuar me valën e migrimit nga vendet e treta. Gjatë

kësaj periudhe u nënshkruan dhe një numër i madh marëveshjesh bilateriale mes vendeve si psh:

mes Gjermanisë dhe vendeve si Italia, Greqia, Spanja, Turqia, Maroku, Portugalia etj. Belgjika,

Franca dhe Hollanda nënshkruan gjithashtu marrëveshje me disa prej këtyre vendeve. Gjatë

kësaj periudhe punëtorët emigrantë kishin më shumë mundësi punësimi sesa në vendet e

origjinës dhe për më tepër u dërgonin të ardhura familjarëve të tyre. Pas një periudhe pune pritej

që punëtorët emigrantë të ktheheshin në shtëpi me aftësi të reja pune. Ata zakonisht

nënshkruanin kontrata të përkohshme pune me një rinovim deri në një vit. Kështu midis viteve

1960-1970, në Komunitetin Evropian u regjistruan më shumë se 30 milion punëtorë të huaj.

38

2.3.2 Periudha e dytë:Kriza ekonomike dhe transformimi i natyrës së

migrimit:Rritja e shkallës së bashkimeve familjare dhe dominimi i

kërkesës për qëndrim të përhershëm

Fillimi i periudhës së dytë shënoi dhe krizën ekonomike të viteve ’70, në sajë të rritjes së çmimit

të arit të zi 1973. Në këtë periudhë shumë vende evropiane e kufizuan, ose u munduan të

kufizojnë fenomenin e migrimit. Mirëpo dhe pse shkalla e migrimit në lidhje me punësimin u

pakësua deri rreth viteve ’80 u vu re një kategori e re emigrantësh që po rritej dita-ditës, sidomos

bashkimet e familjarëve të emigrantëve. Rritja e çmimit të naftës në 1973 i dha fund emigrimit

në lidhje me punësimin. Rritja e papunësisë dhe e tensioneve sociale i detyroi qeveritë të ndalnin

politikat e rekrutimit. Në disa vende rekrutimi i pononjësve të rinj u bë shumë i vështirë duke

rritur koston e migrimit, duke limituar kategoritë e punonjësve dhe duke vendosur kuota vjetore.

Gjithashtu qeveritë ndërmorën politika për të inkurajuar punëtorët emigrantë që të kthehen në

vendin e origjinës. Në realitet, kriza ekonomike bëri që shumë nga emigrantët të mos ktheheshin

në vendet e tyre, por të qëndronin për të përfituar nga të drejtat e tyre sociale njësoj si punëtorët

vendas. Vetëm 12% e punëtorëve emigrantë u rikthyen në vendet e tyre dhe për rrjedhojë

Komuniteti Evropian kuptoi se migrimi ishte proçes jo vetëm për nevoja punësimi, por dhe një

komponent i fortë familjar me një kosto sociale sidomos për gjeneratat e ardhshme. Në Gjermani

p.sh popullsia e huaj u rrit nga 4 milion në 1973, në 4.7 milion në 1980. Nga ana tjetër migrimi

brenda komunitetit kishte mbetur një çështje e lënë pezull për shkak të krizës ekonomike si dhe

përpjekjeve për përafrimin e pagave midis vendeve anëtare, që u shtuan me Anglinë, Irlandën

dhe Danimarkën.

2.3.3 Periudha e tretë: Diversifikimi i vendeve dërguese dhe marrëse të

emigrantëve dhe rritja në rradhën e azilkërkuesve dhe minoriteteve

etnike

Periudha e tretë e emigrimit që filloi nga fundi i viteve ’80, karakterizohet nga një diversifikim

në vendet dhënëse dhe marrëse të emigrantëve. Vendet tradicionale të emigrantëve në Evropë si

psh:Italia, Greqia, Spanja etj. u bënë vendet që pritën emigrantë. Për më tepër u zgjeruan dhe

kategoritë e vendeve prej nga vinin emigrantët. Gjithashtu u vu re një rritje e refugjatëve dhe

azilkërkuesve, që u kushtëzua prej ndryshimeve politike të ndodhura në Evropën Qëndrore dhe

Lindore dhe në Bashkimin Sovjetik (1989 shembja e murit të Berlinit dhe shpërbërja e BS). Në

39

1983, Evropa Perëndimore regjistroi rreth 70000 azilkërkues, numër ky që u 10 fishua në vitin

1992 dhe vazhdoi në rritje dhe më tej. Gjithashtu kjo periudhë karakterizohet dhe nga

“ribashkimet familjare” term ky që i referohet rikthimeve të minoriteteve në vendet e tyre të

origjinës pas shembjes së bllokadës Lindje-Perëndim. Gjithashtu këto minoritete u vendosën dhe

në vende të ndryshme të Evropës Perëndimore. Ky ribashkim i familjeve emigrante dhe mosha e

re e këtyre komuniteteve çoi në një rritje të vazhdueshme të shkallës së fertilitetit ose lindjeve.

Në vitin 1992, 10% e të gjitha lindjeve ishin nga prindër me origjinë të huaj prej shumë vendeve

evropiane si Gjermnia, Belgjika, Franca dhe Anglia. Megjithatë me kalimin e kohës, shkalla e

lindshmërisë së grupeve të emigrantëve do të përshtatej me atë të popullsisë vendase, ndikuar kjo

dhe nga mënyra dhe stili i jetës.

2.3.4 Periudha e katërt: Qëndrimi refuzues i Evropës përballë emigrimit nga

vendet e tjera

Duke lënë mënjanë tensionet ndërmjet grupeve etnike, me ardhjen e miliona punëtorëve të huaj,

doli në pah dhe një formë tjetër e konflikteve sociale e politike. Ndërkohë që ekonomia e

Evropës po lulëzonte, kishte një mungesë të theksuar të krahut të punës, që solli një fluks të

madh punëtorësh nga jashtë, shpesh nga përtej detit. Megjithëse ardhja e punëtorëve sezonalë

nuk ishte dicka e re për Evropën, shumë prej të ardhurve nga India Perëndimore, Afrika e Veriut

dhe Turqia, zona këto me papunësi të madhe, nuk kishin qëllim të riktheheshin në vëndet e tyre.

Ata ankoheshin dhe shpesh jo pa arsye, se paguheshin pak dhe se hasnin të gjitha llojet e

diskriminimit politik, shoqëror e kulturor. Në të njëjtën kohë, ndër ta kishte një mungesë dëshire

për t’u kthyer në vëndet e tyre të origjinës, si dhe për t’u integruar në vëndet adoptive, siç kishte

qenë rregull për emigrantët e ardhur më parë. Kur pas krizës së naftës së vitit 1973, papunësia në

Evropë u rrit me shpejtësi, shumica e qeverive të Evropës Perëndimore morën masa për të

ndaluar migrimin e krahut të huaj të punës, duke nxitur me të gjitha mënyrat largimin e

punëtorëve të huaj. Shifrat për emigrantët që punonin në këtë kohë në Evropë nuk ishin dhe aq

të besueshme, sepse kishte një numër të konsiderueshëm emigrantësh ilegalë. Në Itali për

shembull, besohet që ky numër ia kalonte numrit të emigrantëve të ligjshëm. Në Zvicër

punëtorët e huaj edhe sot përbëjnë 17-20 përqind të fuqisë punëtore, në Gjermani ca më pak.

Statistikat thonë se në Francë numri i punëtorëve të huaj ndoshta ra në periudhën nga 1975 në

40

1985. Në Britani legjislacioni i ri e kishte kufizuar numrin e të ardhurave, por nuk mund ta ulte

në mënyrë të dukshme numrin e atyre që aktualisht ishin aty. Me 1980, numri i përgjithshëm i

punëtorëve të huaj në Evropë vlerësohej ndërmjet pesëmbëdhjetë-tetëmbëdhjetë milionëve.

Megjithatë, shifrat nuk dukeshin të mjaftueshme për të krijuar një pamje realiste të shtrirjes dhe

ashpërsisë së tensioneve shoqërore e politike. Këta emigrantë u përqëndruan në rajone të

caktuara, të tilla si Londra dhe Parisi. Në Gjermaninë Perëndimore popullsia e Frankfurtit kishte

një përbërjë në një të tretën nga të huajt. Në Mynih e Shtutgart ata përbënin jo më pak se 20

përqind. Për më tepër, ka patur përqëndrime brenda vetë këtyre grumbullimeve. Lagje të tëra

banimi të Berlinit, Londrës e Parisit, si dhe të qyteteve të tjera janë krijuar në masën dërrmuese

nga të ardhurit përtej detit. Meqenëse niveli i lindjeve të emigrantëve të rinj ishte shumë më i

lartë se sa tek qytetarët vendas, tensionit dhe armiqësisë së dyanshme që mbizotëronte, iu shtua

dhe problemi i shkollimit dhe strehimit. Megjithëse shumë prej të ardhurve rishtas kishin zënë

vende pune që paguheshin ulët, të cilat vendasit nuk ishin të gatshëm t’i pranonin, si në indrustri,

ashtu dhe në sektorin e shërbimeve (shërbimi shëndetësor në Francë dhe në Gjermaninë

Perëndimore në pjesën dërrmuese varej nga prania e infermiereve të huaj) kishte presion gjithnjë

e më të madh për ta pakësuar e kufizuar elementin e huaj. Partitë e reja politike të së djathtës i

kanë shfrytëzuar ankesat e popullsisë vendase për “pushtimin e huaj”. Situata u përkeqësua, për

shkak se në vëndet e Evropës Perëndimore popullsia u bë e dendur, sepse qysh prej fillimit të

viteve ’70 papunësia u bë endemike dhe sepse kanë vazhduar gjithmonë edhe lloje të tjera

migracioni. Kështu Franca, pas humbjes së territoreve të saj në Afrikën e Veriut, ka thithur më

shumë se një milion francezë dhe Gjermania Perëndimore, pas migracionit të madh të pasluftës,

gjatë viteve ’70 dhe ’80 kishte pranuar një numër po aq të madh nga Evropa Lindore dhe qindra

mijëra nga RDGj. Së fundi, ka pasur një numër të ndjeshëm emigrantesh politikë nga vendet e

përtejdetit, të tilla si Pakistani, Siri Lanka dhe Bangladeshi, që arritën kulmin në 1986 me dyqind

mijë, të cilët pretendonin se persekutoheshin në vendet e tyre të origjinës. Nuk ka dyshim që

pretendimi i një pjese prej tyre ishte i bazuar në të drejtën që njeriu ka për të lëvizur dhe

shumica vinin në kërkim të një jete më të mirë dhe të një standarti më të lartë jetese. Askush nuk

mund ti fajësonte, por ndodhi që aspiratat e tyre të binin ndesh me të drejtat e banorëve të

nënkontinentit të mbipopulluar të Evropës Perëndimore.

41

2.4 Integrimi në dimensionin politik, juridik dhe social. Lëvizja e lirë

dhe erozioni fillestar i sovranitetit kombëtar

2.4.1 Përqasjet e pistave të dyfishta Evropiane për integrim

Qysh prej fillimit të tij të hershëm, proçesi i integrimit evropian ka proçeduar nëpër një pistë të

dyfishtë12duke promovuar integrimin ekonomik të bazuar në hapjen e tregjeve vendase për

produktet, shërbimet, kapitalin dhe fuqinë punëtore të huaj, si dhe duke mbajtur kontrollin

kombëtar mbi politikat sociale. Fillimisht e suksesshme në shpërndarjen e saj të rritjes më të lartë

dhe të kohezionit më të madh social13, kohët e fundit përqasja e pistave të dyfishta drejt

integrimit duket se e ka drejtuar tashmë kursin e saj. Migrimi i fuqisë punëtore dhe vendimet e

fundit të GJED-së janë vetëm dy manifestime të shkeljeve të integritetit të sistemeve kombëtare

të marrëdhënieve industriale, të cilat tashmë u gjendën nën presionin e ndikimit të globalizimit

mbi firmat dhe sindikatat, si dhe natyrat e ndryshueshme të tregut të punës me rritjen e vendeve

fleksibël të punës, praktikave të granteve dhe kontraktuesve të pavarur14.

Teoritë sociale dhe sensi i përbashkët na ndihmojnë të kuptojmë e të biem dakord, se solidariteti

dhe hapja qëndrojnë mbi kufizimet dhe mbylljen. Ndarja e presupozuar e ekzistencës së

komuniteteve të ndryshme dhe identiteteve është ndjenja dhe përshtypja e njerëzve, se ata kanë

diçka të përbashkët dhe janë të lidhur me lidhje historike, me të njëjtin fat, apo detyrime të

ndërsjella, si edhe me aplikimin e një modaliteti të përbashkët veprues përballë rreziqeve e

sfidave. Që nga shekulli i 19-të, shteti-komb ka ofruar kushtet për mbylljen e marrëveshjeve

praktike për ndarjen dhe kjo askund më shumë se sa në Evropë. Në ndryshim nga kjo, projekti i

integrimit evropian, bazohet në shkëputjen e hapësirave dhe politikave të shënuara të këtyre

marrëveshjeve kombëtare. Evropa nuk i ka zëvendësuar këto sisteme ndoshta kohë pas kohe

edhe të dobësuara kombëtare me një grup të përbashkët parimesh të ligjit të punës dhe punësimit,

por përkundrazi i ka pasuruar ato. Në filozofinë franceze kjo duhet të mishërojë rakordime

rregullatore. Në pikëpamjen gjermane ky ishte proçesi i dakordësive dhe mendimeve të

12 Ferrerra 2005 13 Judd, 2005 14 Po aty.

42

përbashkëta që vinin në rritje në fushën e mbrojtjes sociale, rezultuar prej zhvillimeve

ekonomike brenda Evropës. Traktati për bashkimin e Evropës nuk kishte në asnjë mënyrë qëllim

të sfidonte nocionin Vestphalian të sovranitetit mbi politikën sociale dhe marrëdhënieve të

punës. Kjo është aftësia e autoriteteve kombëtare për të përjashtuar aktorët e jashtëm nga

ushtrimi i një autoriteti predominues dhe ushtrimin e plotë të sovranitetit kombëtar brenda

kufijve të tyre. Megjithatë kjo ishte pikërisht ajo që ndodhi si fillim, duke filluar me doktrinën e

krijuar nga GJED-ja15 e duke u ndjekur nga pasojat e migrimit të punës në një mjedis të

populluar në mënyrë të dendur nga shtetet e mirëqenies dhe të së drejtave sociale. Janë bërë

prezente për shqyrtim ndërkombëtar, përfshirë edhe rishikimin gjyqësor shumë dallime të

mëparshme të neglizhuara, ndërmjet politikave të brendshme të shteteve anëtare. Si fillim në

fushën e sigurimeve shoqërore, shpesh të lidhura me migracionin për motive punësimi, pastaj

gradualisht gjithnjë e në rritje duke ndikuar në ligjin dhe marrëdhëniet e punës. Sindikatat duhet

të ushtrojnë të drejtat e tyre, buruar nga konventat ndërkombëtare të ILO-s, të cilat përgjithësisht

janë të harmonizuara me legjislacionet e brendshme të punës së shteteve anëtare.

2.4.2 Migrimi i fuqisë punëtore . Konventa e Romës si “një ligj i vetëm” i

punëtorëve migrantë

Lëvizja e punëtorëve është një prej katër lirive të garantuara nga Traktatet e BE-së (neni 48 i

shfuqizuar, tashmë neni 39). Në vitin 1957, Këshilli i Evropës miratoi Konventën e Romës mbi

Sigurinë Sociale të Punëtorëve migrantë. Gradualisht ajo evoloi në një rregull “ligj të vetëm”

për punëtorët migrantë bazuar në parimin se, nëse do të arrihej një zgjedhje e qartë për të

kundërtën e asaj që është rënë dakord, vetëm atëherë do të aplikohet ligji për një punëtor. Ky

ishte frymëzimi për regjimin e koordinimit për sigurimet shoqërore, i cili institucionalizoi edhe

më shumë shtesa përgjatë një udhe ekspansioniste duke përcaktuar parimet e mosdiskriminimit

dhe trajtimit të barabartë, përshtatshmërisë së të gjitha periudhave të sigurimeve sociale të

çfarëdo vendi. Legjislacioni mbrojtës është zgjeruar dhe ka kaluar nga punëtorët emigrantë tek

15 Në Van Gend &Loos (C-26/62) GJED-ja vendosi se "Komuniteti përbën një rend të ri juridik të së drejtës

ndërkombëtare për të mirën e të cilave shteteve u janë kufizuar të drejtat e tyre sovrane, megjithëse në fusha të ku.

GJED-ja përsëriti kërkesën e saj në Costa (C6/64) dhe Simmenthal (C106/77), duke e shtrirë atë nga Traktatet deri

tek legjislacioni sekondar .

43

personat e siguruar, pastaj tek punëtorët e vetëpunësuar, ata me kohë të pjesshme, tek punë

kërkuesit dhe përfundimisht tek të gjithë personat, pavarësisht nga statusi i tyre i punësimit në

BE. Ky regjim nuk kërkonte harmonizimin, apo standardizimin rregullator. Ai madje nuk do të

kishte qenë i realizueshëm, as në Evropën e Gjashtë (para 1972), nën rregullin unanim të nenit

100 (tani 94 KE). Problemet kryesore u ngritën kur shtetet anëtare të BE-së kufizuan

përkufizimin e “punëtorit” për të kufizuar pretendimet e pritshme. Kjo ishte çështja në Unger

(C-75/62) kundër qeverisë holandeze e cila kishte refuzuar rimbursimin e shpenzimeve

mjekësore të shkaktuara në Gjermani nga dikush i siguruar vullnetarisht në bazë të një skeme

publike në Holandë, por që nuk punonte më atje. Për të qartësuar paqartësi të tilla ligjore,

Rregullorja 1408/71 (zëvendësuar nga Rregullorja 88/2004 për “koordinimin e regjimeve të

sigurimeve shoqërore”) flet për personat e siguruar më tepër se sa për punëtorët. Sipas juristëve

Leibfried dhe Pierson, ky zhvillim ka kthyer gjysmë-sovranitetin e shteteve anëtare të BE-së në

lidhje me politikën e tyre sociale, ashtu siç i ka brejtur edhe kontrollet e tyre mbi prodhimin dhe

konsumin e politikave sociale përgjatë katër dimensione: (1) lëvizjes ndër-kombëtare të

punëtorëve, që do të thotë se qasja në përfitimet sociale dhe ato të së drejtës nuk mund të jetë më

e kufizuar vetëm për qytetarët e tyre, (2) përfitimit të transportueshmërisë, që nënkupton se këto

përfitime dhe të drejta mund të konsumohen jashtë shtetit; (3) me mundësinë e postimit të

punëtorëve, shtetet anëtare kanë humbur të drejtën e tyre ekskluzive për të krijuar dhe zbatuar

ligjin e punës brenda territorit kombëtar, (4) kur ka “liri të shërbimit”, si në skemat private dhe

suplementare, shtetet anëtare kanë humbur kontrollin mbi sigurimin. Siç do të tregohet edhe më

poshtë, shtetet anëtare e kanë humbur të drejtën për të krijuar mundësi afrimi dhe lidhjeje midis

firmave të huaja dhe punëtorëve me dispozitat e politikës publike, kjo madje edhe në zonat e

konsideruara të rëndësishme për ruajtjen e organizimit shoqëror dhe ekonomik.

2.4.3 Postimi i punëtorëve si një një nga mënyrat e lëvizjes brenda TPE-së

Postimi i punëtorëve në kontekstin e ofrimit të shërbimeve ndërkufitare nuk mund të

konsiderohet i ri. Lëvizja e lirë e shërbimeve ishte ankoruar në nenin 49 të Traktatit të Romës si

dhe në rregullimet kalimtare që skaduan në vitin 1975. Neni 50 pika 3, u jepte firmave të drejtën

për të ofruar shërbime në një shtet anëtar, nën të njëjtat kushte të vendosura nga ai shtet mbi

shtetasit e vet. Neni 48 pika 2 lidhur me lëvizjen e lirë të punës, e cila deri në rastin Rush

44

portugez në fillim të viteve 1990 ishte konsideruar sikur mbulonte edhe punëtorët e postuar,

përcaktonte se të gjithë punëtorët e huaj duhet të trajtohen në mënyrë të barabartë me punonjësit

vendas. Por në dallim nga migrantët e zakonshëm të punës, punëtorët e postuar duhet të mbeten

të siguruar në vendin e origjinës dhe të lirohen nga detyrimet e sigurimeve shoqërore (si dhe

tatimi mbi të ardhurat) në shtetin pritës për një periudhë deri në 12 muaj, duke shpëtuar

kompanitë e vendit pritës nga kosto të konsiderueshme pune për shkak të detyrimeve ligjore

kundrejt punëtorëve të postuar. Edhe pse flukset e punëtorëve të postuar ishin të vogla gjatë

dekadave të para dhe në thelb ishin të kufizuara vetëm në industrinë e ndërtimit, disa vendime të

GJED-së i adresoheshin lidhjeve të ndërsjella, midis trajtimit të barabartë dhe lëvizjes së lirë të

shërbimeve. Në çështjen Komisioni v. Franca (C-167/73) Gjykata, duke iu referuar nenit 48,

deklaroi se shtetasit e vetë shtetit pritës nuk do të vuajnë pasojat e pafavorshme të cilat mund të

rezultojnë nga ofrimi, apo pranimi nga shtetas të shteteve të tjera anëtare të kushteve të

punësimit, apo të shpërblimeve më pak të favorshme, se sa të atyre që ata marrin në bazë të ligjit

kombëtar, duke qenë se një pranim i tillë është i ndaluar. Me fjalë të tjera, trajtimi i barabartë nuk

ishte i nevojshëm vetëm për të parandaluar diskriminimin e punëtorëve të huaj, por për të

siguruar konkurencën e drejtë dhe për të mbrojtur punëtorët e vendit pritës nga pasoja

potencialisht të dëmshme. Gjatë këtyre viteve Gjykata, duke filluar me Gebhart zhvilloi

doktrinën e proporcionalitetit si një mjet për të gjykuar se çfarë lloj kufizimesh mund të krijojnë

me të drejtë shtetet anëtare, pa dëmtuar lirinë e ofrimit të shërbimeve. U bë e qartë se kërkesat

e dyfishta në lidhje me kontributet shoqërore ishin të ndaluara. Në webb (C279 / 80), GJED-ja

pohoi se dhënia me qira e punës bie nën lëvizjen e lirë të shërbimeve, por më vonë iu referua

direktivës 1612/68/KEE në lidhje me lëvizjen e lirë të punës, e cila duhet të sigurojë pagesë të

barabartë. Më tej, në rastin Seco (C-62 dhe 63/81), ajo deklaroi se është e mirë përcaktuar se ligji

i Komunitetit nuk përjashton shtetet anëtare nga zbatimi i legjislacionit të tyre, ose

marrëveshjeve kolektive të punës, në lidhje me pagat minimale kundrejt çdo personi, i cili është

i punësuar, qoftë edhe përkohësisht brenda territorit të tyre, pa marrë parasysh se në cilin vend

është vendosur punëdhënësi. Kjo formulë u përsërit në Rush Portuguesa (C-113/89), e cila

shërbeu si një model për Direktivën e Punëtorëve të Postuar (DPP). Të trajtojmë rastin e

Gjykatës, rastin Rush ku një kompani portugeze sjell punëtorë për të kryer një shërbim në

sektorin e ndërtimit francez. Sipas autoriteteve franceze, kompania theu ligjin, sepse nuk kishte

45

lëshuar leje pune dhe pagesa ishte nën standardet ekonomike franceze. Si një shtet anëtar i sapo

aderuar, Portugalia iu nënshtrua më pas dispozitave kalimtare në lidhje me lëvizjen e lirë të

punës, por sipas mendimit të Gjykatës kjo ishte e parëndësishme, dhe punëtorëve të postuar nuk

u nevojitej asnjë leje duke qëne se ata do të ktheheshin në vendin e tyre pas përfundimit të punës,

pa fituar në asnjë kohë akses në tregun e punës të vendit pritës. Gjykata rikonfirmoi formulën

Seco lidhur me zbatimin e marrëveshjeve të zgjeruara kolektive të vendit pritës, të cilat

përfundimisht u kodifikuan në DPP (96/71/KE). Kjo nismë e parë për të rregulluar kushtet për

punëtorët e postuar ishte një propozim për një mundësi sociale lidhur me punët publike. Ajo si

inisiativë dështoi, por pas lobimit aktiv nga ana e partnerëve socialë evropianë në ndërtim,

Komisioni paraqiti një projekt-direktivë ku theksohej se kushtet e vendit pritës duhet të zbatohen

në kushtet themelore të punës, duke përfshirë këtu edhe pagat minimale. Konflikti i interesave

midis vendeve të mëdha dërguese, si Portugalia, Irlanda dhe i vendeve pritëse e bëri propozimin

shumë të diskutueshëm. Sugjerimi i një periudhe pragu tre-mujore në përputhje me dispozitat e

pagave të vendit pritës, nxiti konfliktin. Në mënyrë që të shmangte kërkesat unanime të aplikuara

për çështjet e mbrojtjes së punëtorëve, baza ligjore e zgjedhur për propozimin ishte liria për të

ofruar shërbime neni 47 (pika 57) paragrafi 2, dhe neni 55 (pika 66) të Traktatit të KE-së.

Ndërkohë që Parlamenti Evropian mbështeste të gjithë partnerët socialë në ndërtim, pakica që

bllokonte Këshillin u thye vetëm pas pranimin të Austrisë, Finlandës dhe Suedisë në vitin 1999.

Duke i paraprirë kësaj direktive, Franca dhe Gjermania kishin miratuar tashmë ligje kombëtare

për postimin e punëtoreve në përgjigje të hyrjeve mëdha të punëtorëve të postuar, të cilët duhet

theksuar se paguheshin në mënyrë jo të kënaqshme në sektorin e ndërtimit, pas rënies së Perdes

së Hekurt16.

2.4.4 Direktiva e Punëtorëvë të Postuar- instrument juridik me qëllim

lehtësimin e lëvizjes së njerëzve

Qëllimi i dyfishtë i DPP-së ishte të lehtësonte dispozitat e shërbimeve ndërkufitare duke rritur

sigurinë juridike në lidhje me ligjin e zbatueshëm të kontratës dhe t`i ofronte mbrojtje punëtorëve

16 Menz, 2007

46

të postuar. Promovimi i dispozitës kalimtare të shërbimeve kërkonte një mjedis të drejtë

konkurence si dhe masa që garantonin respektimin e të drejtave të punëtorëve. Neni 3 pika (1)

përcakton thelbin e kushteve të punësimit në vendin pritës, kushte të cilat shtetet pritëse janë të

detyruara t’ua garantojnë punëtorëve të postuar në territorin e tyre, duke mbuluar kohën

maksimale të punës, pagesën minimale të pushimeve vjetore, normat minimale të pagave dhe të

punës jashtë orarit, kushtet për punësimin e punëtorëve, shëndetin, sigurinë dhe higjenën në

punë, masat mbrojtëse për gratë shtatzëna dhe gratë që kanë lindur, trajtim të barabartë midis

burrave dhe grave, si dhe dispozita të tjera lehtësuese. Juridikisht këto rregulla të detyrueshme

duhet të përcaktohen me ligj, me rregullore, me dispozita administrative, ose në marrëveshje

kolektive dhe vendime arbitrazhi, që lipset të jenë deklaruar të zbatueshme në mënyrë universale.

Koncepti i normave minimale të pagës duhej përcaktuar nga rregullat e shtetit pritës (Neni 1

pika 6). Shtetet anëtare mund të vendosin të mos i zbatojnë kushtet minimale për postimet e

punëtorëve me kohëzgjatje më pak se një muaj, përveç rasteve kur ato janë të organizuara nga

Agjencitë e Përkohshme të Punësimit. Neni 3 pika (1) thotë se: rregullat e vendit të origjinës

zbatohen në funksion të marrëdhënies së punësimit jashtë thelbit të ngurtë të çështjes. Sipas nenit

3 pika (7) direktiva nuk duhet të pengojë zbatimin e kushteve të punësimit të cilat janë më të

favorshme për punëtorët, ndërsa neni 3 pika (10), i jep hapësirë shteteve anëtare të aplikojnë

termat dhe kushtet e punësimit për çështjet jashtë këtij problemi. Kombinime të këtyre neneve

rritën kuptimin e DPP-së si një minimum, që i lejon shtetet anëtare të shkojnë përtej standardeve

minimale të përcaktuara, të cilat janë të renditura në nenin 3 pika (1). GJED-ja e kohët e fundit e

ka bërë nul atë supozim. Miratimi i DPP-së u konsiderua si një fitore e madhe e koalicionit të

politikës sociale të BE-së, por në qarqet liberale është parë si një anomali, që ka shkelur logjikën

e lëvizjeve të lira. Kur u zbatua në vitin 1999, çështja megjithatë e kishte humbur veçantinë e vet

dhe me të vërtetë nuk tërhoqi vëmendjen deri në zgjerimin e anës lindore dhe fillimin e

funksionimit të Direktivës së Shërbimeve17 në vitin 2004 dhe 2007.

17 Komisioni Evropian 2006

47

2.5 Rritja e punës ndër-kufitare pas zgjerimit të vitit 2004

Pranimi në vitin 2004 i tetë shteteve të Evropës Qendrore dhe Lindore me shtatë milionë banorë

dhe nivele të pagave sa një e dhjeta dhe një e shtata e BE-15, ishte në një farë mënyrë një hap i

guximshëm. Askund tjetër politikanët nuk kishin rënë dakord të lejonin lëvizjen e lirë, jo vetëm

të mallrave dhe kapitalit, por edhe të qytetarëve, punëtorëve dhe shërbimeve midis vendeve me

diversitet socio-ekonomik. Duke ju kthyer premtimeve të tyre, të gjitha shtetet e vjetra anëtare,

me përjashtim të Irlandës, Britanisë së Madhe dhe Suedisë, me ngut hartuan marrëveshjet

kalimtare (MK-të) për të kufizuar lëvizjen e lirë të punëtorëve nga KEE. Këto MK variojnë nga

kuotat strikte në vendet kontinentale të lëvizjes së lirë virtuale në Danimarkë dhe Norvegji me

kusht që punëtorëve të KEE t`u garantoheshin kushte të barabarta18. Pavarësisht kësaj, në vendet

e pranimit, MK-të shiheshin si të lëna pas dore, dhe si një tregues se banorët e vendeve në

anëtarësim konsideroheshin akoma si qytetarë evropiane të dorës së dytë. Me përjashtim të

Gjermanisë dhe Austrisë, asnjë marrëveshje kalimtare nuk u lejua për lëvizjen e lirë të

shërbimeve. Që nga dita e parë, postimi ndër-kufitar i punëtorëve u bë kanali më i lehtë për

migrimin e punës në Perëndim. Duke u bazuar në të dhënat e Sondazheve të Fuqisë Punëtore

(SFP), Komisioni vazhdimisht e minimizonte çështjen. Ai vlerësoi se numri i punëtorëve të rinj

migrantë nga KEE ishte 1.1 milion, ose më pak se një përqind e forcës punëtore në shumicën e

vendeve pritëse19. Të dhënat e SFP-së megjithatë, janë nxjerrë jo dhe aq saktësisht për të

kuptuar drejt emigracionin e punës së përkohshme. Në vendet e mëdha dërguese, si Polonia dhe

Shtetet Baltike, vlerësime të ndryshme konkluduan se 5 deri 10 përqind e 20 milionë forcave

punëtore kanë shkuar për të punuar jashtë vendit . Rumania dhe Bullgaria tregojnë se rreth pesë

përqind e fuqisë punëtore është larguar që me heqjen e kërkesave për viza në vitin 2003.

Raportimet për fluksin thuhen të kenë qënë rreth 1 milion punëtorë në Spanjë dhe Itali deri në

vitin 2007. Në vendet kryesore pritëse të Evropës Veriore Mbretëria e Bashkuar ka pasur deri

në vitin 2008 të regjistruar një fluks prej më shumë se 800.000 emigrantësh pune nga KEE,

18 Kur Rumania dhe Bullgaria, me rreth 30 milionë banorë, u aderuan në BE në vitin 2007, të gjithë BE-15, përveç

Suedisë dhe Finlandës aplikuan MK.

19 Komisioni Evropian, 2008

48

ndërsa 300.000 deri në 400 000 kishin lëvizur në Irlandë, disa qindra mijëra në Gjermani, dhe

disa 150000 në Norvegji20 . Në krye të këtyre numrave vjen një rrjedhë e panjohur punëtorësh të

paregjistruar dhe ofruesish të shërbimeve. Cilado qoftë shifra e saktë, ajo është shumë më e lartë

se sa pritej zyrtarisht edhe në vendet me MK21 edhe pse pjesa më e madhe e rrjedhës ka qenë afat

shkurtër dhe qarkulluese. Vendet e origjinës përjetuan mungesën në rritje të punës dhe aftësive

për kryerjen e saj, ndërsa shumica e emigrantëve shpesh të rinj dhe të mirë-arsimuar, kanë

punuar në Perëndim duke bërë punë të pakualifikuara me paga të ulëta. Në mënyrë të qartë,

hendeku i pagave, i kursit të këmbimit dhe mundësive të punësimit në Lindje-Perëndim, gjatë

bumit të lëvizjeve njerëzore ka rritur fuqishëm dinamikën migratore që është konstatuar më parë

në BE. Kriza ekonomike ngadalësoi natyrshëm lëvizjet nga njëri vend në tjëtrin, kryesisht

lëvizjen për punësim. Aty ku aplikohen kufizime në lëvizjen e lirë të punës, shumë prej

lëvizjeve të punës në Lindje-Perëndim hyjnë në kanale alternative të tilla si postimi, dhënia me

qira e punëtorëve dhe vetëpunësimi. Skemat e regjistrimit konsiderohen “kufizime

proporcionale” të lirisë për të ofruar shërbime aty ku nuk ekzistojnë statistika të besueshme për

punëtorët e postuar. Komisioni, duke iu referuar numrit të regjistruar të formulave të sigurimeve

shoqërore që njerëzit të cilët punojnë jashtë vendit , ndër vite ka pohuar dhe vazhdon të pohojë

se rrjedhat nga KEE janë të ulëta dhe vështirë të kapërcejnë 200.000 siç konstaton Komisioni

Evropian më 2009. Në Holandë ofruesit e shërbimeve të pavarura, të punësuar sipas një kontrate

pune, janë kategoria me rritjen më të shpejtë edhe duke u krahasuar me sektorin e ndërtimit.

Norvegjia, një shtet pritës relativisht i madh i emigrantëve, nga një sondazh vendas kryer në

vitin 2010, tregoi se në ndërtim dhe prodhim, punëdhënësit kryesorë të postimit të punëtorëve të

huaj tejkalonin numrin e emigrantëve të punës. Punëtorët e postuar të regjistruar nga organet

tatimore të vendeve pritëse u rritën më shumë se 10-fish nga viti 2007 deri në vitin 2010. Përsa i

përket sektorit të ndërtimit, punëdhënësit tregojnë se pothuajse 10 deri 20 përqind e fuqisë

punëtore është nga vendet e anëtarësuara në 2004. Vlerësime të ngjashme vijnë nga Finlanda,

20 Banka Botërore 2007. 21 Raporte të autorizuara nga Komisioni parashikuan rreth tre milionë, gjatë 30 viteve të parë dhe rreth 300,000 në

vit për vitet e para (Boeri dhe Brücker, 2005). Përveç 2.2 milionëve të parashikuar që kanë mbërritur në pesë vitet e

para, Brücker et al. (2009) vlerëson një fluks të mëtejshëm në rreth 4,6 milion deri në 2020.

49

Gjermania, Britania Madhe, Islanda dhe Danimarka. Në Gjermani, ku lëvizja e shërbimeve është

ende e limituar është vënë re një rritje e dukshme tek punëtorët e vetëpunësuar .

Përveç lulëzimit të sektorit të ndërtimit, kombinimi i punësimit të nënkontraktuar dhe

ndërkombëtar i punëtorëve të postuar, ose të marrë me qera ka qenë veçanërisht i dukshëm në

ndërtimin e anijeve. Në shumicën e kantiereve norvegjeze, të punësuarit e përhershëm tashmë

përbëjnë një minoritet, ndërkohë që shumica e punëve me dorë u jepet firmave që punësojnë fuqi

punëtore nga Evropa Lindore. Një tablo e ngjashme, madje edhe më e segmentuar është

prezantuar në kantieret franceze. Përmasa e këtyre fenomeneve është e paqartë, por në vend që

të vazhdohet minimizimi i rëndësisë së tregut të punës ashtu siç bën Komisioni, është koha që

të shqyrtohet dhe të njihet çështja për atë që është në të vërtetë një sfidë e madhe për të mbrojtur

bazat e një minimumi social në tregun e punës, vështruar si një nga shtyllat e modelit social

Evropian. Dinamikat mbrapa këtyre zhvillimeve janë komplekse22. Përveç trendit të

përgjithshëm drejt organizimit të bazuar në projekt, ristrukturimit të firmës, duke transferuar dhe

kontraktuar fleksibilitet, hendeku ndërmjet Lindjes dhe Perëndimit në pagesat e punës të lidhura

me taksat, rekrutimin e punëtorëve dhe pagesën janë një stimul i madh ekonomik për klientët,

kontraktorët dhe për punëtorët e postuar. Ndarja dhe ndryshimet ndërmjet tyre, mund të jenë

diçka e papërballueshme. Me rritjen e infrastrukturës logjistike të ofruar nga faqet e internetit,

rrjetet emigruese dhe mjeteve ajrore të lira, ështe rritur gjithashtu edhe një mjedis i favorshëm e

në rritje i agjentëve tregtarë, ndërmjetësve dhe organizatave të punësimit. Kufizimet në lëvizjen

e lirë të fuqisë punëtore kanë imponuar që dërgimi i punëtorëve jashtë të jetë shpesh e vetmja

mënyrë për lëvizjen ndërkufitare, duke inkurajuar gjithashtu limitimin e vetëpunësimit të

lehtësuar nga firmat prodhuese. Kufizimet janë shtuar dhe në shtrembërimin e konkurrencës

ndërmjet kompanive të cilat punësonin punëtorë në mënyrë direkte dhe atyre që mbështeten në

furnizimet e jashtme të fuqisë punëtore, veçanërisht në sektorët me punë intensive ku krahu i lirë

i punës, kostoja e ulët dukej se ishte një parametër kyç i konkurrencës. Pasoja është që kjo

dispozitë shërbimesh nëpër kufijtë evropianë në realitet është një ndërhyrje e pavend, duke

22 Ka gjasa që numri i punëtorëve të postuar dhe atyre të vetëpunësuar te ulet për shkak të pagesave jo të kënaqshme,

meqenëse këto janë kostot që mund të ulen pa u përballur me pagesa të ndarjes ose proçedurat e shpërndarjes, por

këto mund të përbëjnë vetëm një ndalesë në një trend në rritje afatgjatë.

50

errësuar më tej ndarjen ndërmjet punësimit të varur dhe të pavarur. Strategjitë e kompletimit të

stafit punonjës kanë ndryshuar dhe mund të provojnë që edhe mund të ndryshojnë drejtim edhe

kur kufizimet mbi lëvizjen e lirë janë hequr. Konturet e një tregu transnacional evropian për

fuqinë punëtore të pakualifikuar, kanë dalë në pah dhe ku kufijtë ndërmjet krahut te punës të

lëvizshëm, punëtorëve të postuar, agjensive të punëtorëve me qera dhe të vetëpunësimit janë të

varura prej kësaj. Në kufi këto ndryshime në funskionimin e tregut evropian të punës janë si në

shtëpi dhe nën presion edhe në vendet e destinacionit nga emigracioni ilegal, puna informale dhe

e padeklaruar, mashtrimi i të drejtave të punës, taksimi dhe siguria sociale. Përveç historive të

shkruara në media rreth trajtimit të pabarabartë, shfrytëzimit dhe pagimit të ulët të punëtorëve të

huaj sidomos Eurolindorëve ka raste diskutimesh dhe tensionesh sociale me nuanca etnike.

2.6 Konkurenca e regjimit dhe ri-rregullimit të kushteve të transferirmit

të punëtorëve

Ҫështja e lëvizshmërisë ndërkufitare dhe dakordësia e regjimit është vendosur kështu në qendër

të axhendës së BE-së në mes të grindjeve mbi Direktivat e Shërbimeve, çështjes Laval dhe

ratifikimit të Traktatit Kushtetues. Shumë vende anëtare u përgjigjën duke përshtatur regjimet e

tyre të transferimit. Në 2005-ën Hollanda ndryshoi legjislacionin e saj mbi transferimin e

punëtorëve duke vendosur kushtet e përshtatshme të marrëveshjeve kolektive të aplikuara në

mënyrë të përgjithshme dhe duke detyruar gjithashtu implementimin e saj dhe në ndërtim,

ndërkohë që në 2007-ën Belgjika prezantoi njoftime elektronike të detyrueshme për zbatim. Në

Gjermani, neni i postimit të punëtorëve u përdor për të dekretuar pagat e ulëta bazuar në

marrëveshje kolektive ndërlidhëse në fushën e ndërtimit, firmave të nënkontraktuara, pastrimit

profesional dhe industrisë postare edhe pse kjo e fundit u përball me një sfidë të vështirë në

Gjykatat Administrative Gjermane. Norvegjia ndoqi Finlandën dhe Islandën në kushtet e zgjatura

të skicuara në disa marrëveshje kolektive. Në shumë vende u morën inisiativa për të forcuar

Inspektoriatin e Punës, në funksion të prezantimit të skemave për regjistrimin e Agjensive të

Përkohshme të Punës, njoftimeve të punëtorëve të postuar dhe duke bërë kontraktorin kryesor ,

ose final të përgjegjshëm për trajtimin e duhur të punëtorëve të postuar, bashkë me masat e tjera

për të forcuar sundimin e ligjit. Liberalizimi i jashtëm nxiti inisiativat për të forcuar regjimet e

brendshme të rregulloreve dhe kontrollit në tregun e punës. Këto arsyetime e veprime u

51

zhvilluan paralelisht me grindjet e debatet mbi Direktivën e Shërbimeve të propozuar, që

përmbante klauzola (neni 24 dhe 25) dhe që mund të kufizonin aftësinë e shtetit mikpritës për të

kontrolluar kushtet e punëtorëve të postuar: për shembull, duke ndaluar nevojat e autorizimeve

kryesore, regjistrimit, dokumentet origjinale të punësimit dhe përfaqësuesit e kompanive. Këto

klauzola u fshinë në kompromisin e Parlamentit Evropian mbi Direktivën e Shërbimeve, por u

rishfaqën pothuajse të pandryshuara në një komunikim të Komisionit për masat e kontrollit për

dërgimin e punëtorëve. Aplikimi dhe zbatimi i kushteve kombëtare për punësimin e punëtorëve

të dërguar ka qenë gjithashtu dhe çështja kryesore e vendimeve të fundit të GJED-së (Gjykata

Evropiane e Drejtësisë).

‘Kuarteti Laval’ (shqyrtim kazusi).

Në Suedi dhe Danimarkë, partnerët socialë janë kundërshtuesit më të fortë me ndërhyrjet dhe me

një lloj oponence kundrejt shtetit tek çështjet e pagave. Legjislacioni kombëtar krijoi një

strukturë të quajtur PED (Departamenti i Punëve publike), e cila nuk përfshinte rregulloret e

pagave, ndërkohë që kërkohej vendosja e një regjimi i barasvlefshëm pagash për punëtorët e

postuar. Kjo ndodhi në debatin ndërmjet Laval, një firmë letoneze, kompania suedeze bijë e së

cilës i kishte dhënë një kontratë ndërtimi afër Stokholmit dhe unionit të ndërtimit suedez

Byggnads. Laval dërgonte punëtorë të paguar mirë poshtë pagave lokale Suedeze. Duke u

mbështetur nga federata qëndrore e punëdhënësve Suedezë, çështja u dërgua në Gjykatën e

Punës,( e cila përgjatë shqyrtimit të rasteve referonte çështje të ndryshme për qartësim tek

GJED.) Vendimi i GJED i Dhjetorit 2007 (C-341/05) deklaroi veprimet e unioneve Suedeze si

të paligjshme dhe i konsideroi implementimet Suedeze të PED si të papërshtatshme. Edhe pse

shtojca e Laval ishte përqëndruar dhe ushtronte aktivitetin e saj në Suedi, veprimet kolektive të

ndërmarra nga unionet suedeze u gjykuan si një kufizim mbi lirinë e shërbimeve sipas nenit 49

të KE-së. Duke pranuar që veprimi kolektiv mbi bërjen legjitime të krahut të lirë të punës ishte

kundra mbrojtes së punëtorëve, Gjykata zbuloi që qëllimi i veprimit të unionit në këtë rast nuk

mund të ishte i justifikuar në syrin e opinionit publik. Edhe pse marrëveshja e ndërtimit Suedez

qartësoi një rënie të shkallës për pagën minimale, ajo duhet të aplikohet në rast dështimi të

marrëveshjes. Gjykata deklaroi se negociatat lidhur me pagat, tek të cilat veprimet janë të

destinuara për të ndikuar në një pjesë të formuar të kontekstit kombëtar, janë të karakterizuara

52

nga një mungesë e mjaftueshmërisë së saktësisë dhe dispozitave rregulluese, duke e bërë tepër të

vështirë për një ndërmarrje të huaj të përcaktojë detyrimet e pagave me të cilat është e nevojshme

fryma e vullnetit dhe e dakordësisë mes shtetesh. Nisur nga sa më sipër veprimi industrial i

unioneve u konsiderua joproporcional. Amendamenti Suedez i Lex Britannia në Aktin

Medbestammandelagem 1976, lejon që veprimet e unionit të gjejnë një marrëveshje me

iniciativat e huaja tashmë të kufizuara nga marrëveshjet në vendet e tyre të lindjes, ndërkohë që

ligji ndalon këto veprime nëse firma është e lidhur nga një kontratë në Suedi, gjë e cila u

konsiderua nga Gjykata si diskriminuese. Vendimi i GJED në çështjen Laval ka në një prizëm

vështrimi disa nënkuptime. Së pari, në kundërshtim me arsyetimet e mëparshme të PED si një

direktivë minimumi, GJED bëri të qartë që vendi mikpritës nuk mund ti detyrojë ofruesit e huaj

të shërbimeve të respektojnë çdo gjë përveç bërthamës kryesore të çështjeve. I vetmi përjashtim

është në rastin e dispozitës së urdhërit publik i sanksionuar sipas nenit 3 pika10, që mund të

aplikohet vetëm nga shteti dhe jo nga unionet e tregtisë si subjekte ligjore private edhe pse në

Komisonin v.s Luksemburg. Gjykata vendosi pragje të larta për këto dispozita, pothuajse duke i

nxjerrë ato tërësisht nga ekzistenca e tyre. Kundër njohurive të përftuara nga shtresat e

punëtorëve, PED u ri-interpretua si një lloj direktive maksimale, duke skicuar një set

përjashtimesh të ngushta dhe dobësuese duke u ndeshur pjesërisht me parimet e lëvizjes së lirë .

Së dyti, unionet e tregtisë janë (pavarësisht lidhjes me marrëveshjet e aplikuara në nenin 3 pika

8), të autorizuar vetëm të bëjnë kërkesë në lidhje me çështjet e përcaktuara me ligjet që

implementojnë PED, duke përvetësuar të drejtën e tyre për tu ngritur dhe autonominë përballë

shtetit. Kjo e bëri mënyrën e pagesës së punëtorëve të Danimarkës dhe Suedisë të paligjshme. Së

treti, GJED konkludon që jo vetëm Traktati por edhe ligji dytësor si PED, ka një efekt horizontal

direkt edhe në subjektet private siç janë unionet e tregtisë. Kjo nënkupton që doktrina juridike në

lidhje me proporcionalitetin aplikohet dhe në unionet e tregtisë dhe tek e drejta e tyre për të

ndërmarrë veprime industriale, pavarësisht se Traktati e shpreh qartë në nenin 1 pika 3 se

Unioni nuk ka mandate për të rregulluar veprimin kolektiv. Kështu që e drejta thelbësore e

veprimit industrial, që njihet në Statut dhe e pranuar nga GJED, nuk është vetëm e kufizuar dhe

e ndërvarur nga liria për të ofruar shërbime , por Gjykata ka diskrecionin për të krijuar një kriter

material sipas së cilit Traktati duhet të interpretohet në bazë të legjislacionit dytësor, në rastin

tonë një interpretim i ngushtë dhe rregullues i PED. Kjo dhunon të drejtat e Shteteve Anëtare për

53

të vendosur sistemet e tyre të marrëdhënieve me punën. Ndërkohë në disa vende si Gjermania,

ose Hollanda, propocionaliteti është një kriter i përdorur nga gjykata për të vlerësuar

ligjshmërinë e grevave dhe mbylljes së fabrikave, por duhet pranuar se këto koncepte janë të

huaja për sistemet e tjera ligjore. Qëkurse Gjykata, në kontekstin e dërgimit të punëtorëve, vetëm

pranon veprimet kolektive në lidhje me marrëveshjet e gjera të rregulloreve, mesa duket nuk ka

marrë në konsideratë efektet e sistemeve të decentralizuara siç janë në Britaninë e Madhe dhe

pothuajse në KEE dhe as nuk ka përmirësuar trendin e ujdive me shumë nivele, duke i bërë

negociatatat lokale një detaj kyç, madje dhe në zgjerimin e kushteve minimale. Në të vërtetë,

ndërkohë që bëhen premtime boshe për rregullimin e të drejtave themelore që lindin prej

konflikteve të punës, vendimet e gjykatës prezantojnë diskriminimin e ndërsjellë ndërmjet

kompanive të huaja dhe atyre vendore në këtë tip të drejte. Ndërkohë që rreziku i fundit i

referohet konflikteve të Unionit, i pari duhet sipas Gjykatës, të ketë mbrojtjen nga Traktati

kundër këtyre përpjekjeve për të ushtruar të drejtat sipas ligjit kombëtar. Nuk është çudi që

vendimi i Gjykatës shkaktoi një lloj tërheqjeje në vendet Nordike dhe mes unioneve të tregtisë

brenda Evropës. Reaksione të ngjashme u krijuan dhe nga çështja paralele Viking (C-438/05),

ku Gjykata pohoi që kërcënimi i veprimit të unionit për të parandaluar një kompani finlandeze

anijesh për të zhvendosur një anije drejt një vendi të sigurtë e me pagë të ulët në Estoni, ishte një

kufizim i të drejtave të themelimit dhe si rrjedhim duhet të ishte subjekt i së njëjtës provë :asaj të

proporcionalitetit juridik, pavarësisht faktit që kompania ishte e detyruar nga marrëveshja

kolektive finlandeze dhe veprimi i kërcënuar ishte tërësisht ligjor sipas ligjit finlandez të punës .

Ndërkohë që e drejta ekonomike e punëdhënësit mbi lëvizjen e lirë është e padiskutuar, e drejta

sociale është subjekt i një prove të rreptë. Konfederata Evropiane e Unionit të Tregtisë (ETUC)

është e mendimit se kjo krijon paqartësi të patolerueshme për unionin të përfshira virtulisht në

çdo rast të veprimit industrial mbi migracionin dhe lëvizjen e lirë, një zonë që rrit debatet,

ndërkohë që Evropa integron tregun e shërbimeve dhe të punës.23 Në Ruffert (C-346/06), GJED

përforcoi gjykimin e saj në Laval , duke u aplikuar në nivel shteti sesa në unionin tregtar. Shteti

gjerman, bazuar në një ligj të Kontratës Publike duke u kërkuar kontraktorëve të paguanin

23 Pohimi i përshtatur nga Komiteti Ekzekutiv ETUC, Bruksel, 4 Mars 2008

54

minimumin e normës mbi atë kombëtare, ka bërë thirrje për ndëshkim kundër kontraktorit

kryesor Ruffert, i cili ka qenë i nënkontraktuar tek një firmë polake duke paguar punonjësit e tij

më pak. Këto klauzola sociale, të mbështetura në ndëshkime, nuk janë të rralla dhe në përputhje

me rregullat e prokurimit publik të Bashkimit Evropian dhe Konventës ILO24. Kjo nuk është

përmendur nga gjykata, që konsideroi faktin që duke aplikuar këto klauzola për shërbimet e

huaja, shkonte përtej asaj që ishte kërkuar nga Direktiva. Vendimi Luksemburgu (C-319/06) i

Korrikut 2009 provoi që Laval dhe Viking nuk janë një përpjekje e kotë dhe që Gjykata është

serioze rreth ndihmesës së lëvizjes së lirë të shërbimeve sipas nenit 49 të Traktatit të KE25.

Vendimi hodhi dyshime serioze mbi aplikimin territorial të ligjeve të punës, ndonëse ato janë

skicuar si masa te politikës publike. Luksemburgu e mbështeti mbrojtjen e tij tek aplikimi i

indeksit te kostos së jetesës mbi pagat e ulta në nenin 3 (10) tek masat e politikës publike në

kuptimin e Nenit 9 (1) të konventës së Romës, e cila flet për “masat thelbësore detyruese, lidhja

e së cilës konsiderohet si kryesore nga një shtet për mbrojtjen e interesave publike siç janë

organizimet politike, sociale dhe ekonomike.” Vendi beson që pagat e indeksuara janë jetësore

për sistemin e tij “të marredhënieve të mira të punës” (paragrafi 48 në lidhje me ligjin e

Luksemburgut). Nga pikëpamja e Gjykatës, gjithsesi masat e politikës publike janë përjashtime

nga parimet thelbësore të lëvizjes së lirë, dhe shtetet anëtare duhet të ofrojnë prova të sigurta që

këto masa janë të nevojshme dhe proporcionale për tu mbështetur vetëm nëse ka një kërcënim të

vërtetë dhe të mjaftueshëm mbi interesat themelore të shtetit. Është e vështirë të shikohet se si

me konventen mbi ndalimin e skllavërisë, çdo ligj kombëtar i punës mund të përshtatet me

kriteret e ligjit të përbashkët. Standartet kryesore të punës si liria sindikale , kontratat kolektive

dhe e drejta për grevë nuk janë në fokusin e Gjykatës. E thënë më shkurt ‘Kuarteti Laval’

nënkuptonte një ngushtim të konsiderueshëm te qëllimit për masat kombëtare dhe konflikteve të

punës kundër konkurrencës së pagave të ulta dhe trajtimit të pabarabartë të punëtorëve të

postuar, por realisht duke forcuar avantazhet konkurruese të shërbimeve të huaja. Duke vendosur

përballë Lindjen dhe Perëndimin, ashtu si edhe parimin e lëvizjes së lirë përballë të drejtave

24 Organizata Ndërkombëtare e Punës protokolli 94

25 Barnard, 2009: 122

55

themelore për tu organizuar në grevë, këto gykime nuk ishin vetëm kundërshtuese, por

gjithashtu të kundërta me një numër supozimesh rreth rolit të ligjit të punës dhe “dimensionit

social” të tregut të punës së Evropës së bashkuar.

2.7 Panoramë ndryshimi: nga lëvizja e lirë e punëtorëve në lëvizjen e lirë

të personave.

Ndryshimi kryesor midis zonës së bashkimit të lirë, ose bashkimit doganor dhe tregut të

përbashkët vjen nga fakti se ky i fundit përfshin dhe njerëzit. Për këtë arsye që në fillim të

krijimit të Komunitetit Evropian, qarkullimi i lirë i njerëzve ka qenë një nga katër liritë e

qarkullimit, krahas mallrave, shërbimeve dhe kapitalit. Megjithatë me kalimin e kohës qarkullimi

i lirë i njerëzve mori një përmbajtje të gjerë, nga e drejta e punëtorëve që u përkiste atyre që

kërkonin një punë me rrogë, ose një punë të pavarur në një vend tjetër, ai u transformua në një të

drejte qytetarie gjithnjë e më shumë të hapur, në të gjitha kategoritë e popullsisë. Kështu, tregut

të përbashkët të punës i shtohet ajo që e quajmë “hapësira e lirisë, sigurisë dhe drejtësisë”

nëpërmjet së cilës organizohet në mënyrë progresive qarkullimi i lirë i të gjithë njerëzve në

territorin e Bashkimit. Në fakt e drejta e çdo qytetari të Bashkimit Evropian për të qarkulluar dhe

vendosur lirisht në territorin e të gjithë shteteve anëtare, përbën risinë kryesore nga rrjedh

qytetaria evropiane, parimet e së cilës janë futur në TPE nga traktati i Mastritit. Gjithsesi, ashtu

sikurse e drejta e qytetarisë së Bashkimit nuk zëvendëson të drejtën e qytetarisë kombëtare,

përcaktimi si i përbashkët prej traktatit i territorit të BE-së, nuk zhduk dhe nuk cënon territoret

dhe kufijtë e shteteve kombëtare.

56

KAPITULLI III

KUADRI JURIDIK I LËVIZJES SË LIRË TË NJERËZVE

NË BASHKIMIN EVROPIAN

3.1 Garancitë ligjore, të qenësishme lidhur me lëvizjen e lirë të njerëzve

në BE

U tha më lart se lëvizja e lirë e personave është një nga katër liritë themelore të ligjit të

Komunitetit Evropian, së bashku me lëvizjen e lirë të mallrave, shërbimeve dhe kapitalit. Ajo

është prezantuar me themelimin e një tregu të vetëm evropian, edhe pse nuk kishte prioritet në

zhvillimin e tregut të brendshëm. Por dhe nëse nuk kishte prioritet, tregu është i një rëndësie

qendrore për BE-në në aspektin ekonomik dhe social. Ai kishte për qëllim që të krijonte një

zonë të vetme të hapësirës ekonomike, por edhe me aspiratat që duke shkëmbyer, të sillte

integrimin e popujve të Evropës. Koncepti i lëvizjes së lirë ka dy dimensione të ndërvarura në

lidhje me punëtorët: dimensioni ekonomik dhe dimensioni social. Dimensioni ekonomik në një

farë kuptimi synon ta paraqesë punëtorin si një njësi të lëvizshme të prodhimit, që kontribuon

në krijimin e një tregu të vetëm dhe në prosperitetin ekonomik të Bashkimit Evropian.

Dimensioni social, nga ana tjetër, e paraqet punëtorin si një qenie njerëzore që ushtron një të

drejtë personale për të jetuar dhe punuar në një vend tjetër pa u ballafaquar me diskriminimin .

Baza ligjore për lëvizjen e lirë të njerëzve, të përcaktuara në Traktatin e Mastrihtit (1992)

parashikon si më poshtë: Neni 39 (ish-neni 48)

1. Lëvizja e lirë do të sigurohet nga Komuniteti.

2. Kjo liri lëvizjeje do të çojë në heqjen e çdo lloj diskriminimi bazuar në kombësi

ndërmjet punëtorëve të shteteve anëtare, për sa i përket punësimit, shpërblimit dhe kushteve të

tjera të punës dhe çdo benefiti tjetër buruar prej saj.

57

3. Do të ishte e drejtë që ata t’u nënshtroheshin ligjeve në bazë të politikës, sigurisë

publike, ose shëndetit publik të vendit ku kanë shkuar.

4. Të lëvizin lirisht brenda territorit të shteteve anëtare për punësim.

5. Të qëndrojnë në një shtet anëtar për shkak të punësimit në përputhje me dispozitat që

rregullojnë punësimin e shtetasve të këtij shteti të përcaktuara me ligj, në bazë të rregullores, ose

veprimeve administrative.

6. Të qëndrojnë në territorin e një shteti anëtar pasi kanë qenë të punësuar në atë shtet në

varësi të kushteve që do të caktohen në zbatimin e rregulloreve të hartuara nga komisioni.

7. Dispozitat e këtij neni nuk do të zbatohen për punësimin në shërbimin publik.

Neni 39 përcakton se cilët persona janë validë lidhur me lëvizjen e lirë. Lëvizja e lirë e

punëtorëve nga vendet e treta (jo anëtare) ka qenë një pikë e diskutimit që nga ditët e hartimit të

projektit të tregut të brendshëm26. Kjo ka qenë vendosur më parë në Rregulloren e Këshillit

1612/68 e 15. 10. 1968: “Mbi lirinë e lëvizjes së punëtorëve brenda Komunitetit”, e cila thotë se:

lëvizja e lirë është një e drejtë ekskluzive për shtetasit e shteteve anëtare. Më vonë, i njëjti

pozicion u miratua në Traktatin e Mastrihtit (1992), por Rregullorja e Këshillit mund të shihet si

themeli i kështjellës së Evropës për sa i përket emigracionit. Shtetasit e vendeve të treta

kualifikohen vetëm në qoftë se ata janë pjesëtarë të familjes së një shtetasi të një shteti anëtar në

BE-së (në përputhje me rregulloren 1612/68). Është interesante të theksohet se neni 39 në të

vërtetë është diskriminues, për shkak se ata që lëvizin nga një shtet anëtar në tjetrin, kanë më

shumë të drejta se ata që qëndrojnë në shtetet anëtare edhe në qoftë se punëtori kthehet përsëri

pas një kohe të shkurtër. Edhe pse punonjësit e huaj nuk duhet të diskriminohen në asnjë mënyrë,

ka megjithatë një përjashtim në lidhje me aftësinë e gjuhës në nenin 3 (1) Rregullorja e Këshillit

1612/68: Përbën kusht që njohuritë gjuhësore të jenë të pranueshme nëse kjo kërkohet nga

profesioni. Kërkohet kështu zbatimi i kritereve të përzgjedhjes, në qoftë se një punë e caktuar

kërkon aftësi gjuhësore. Ky nuk është diskriminim i drejtpërdrejtë kundër punëtorëve të huaj,

sepse nëse punëtorët e huaj nuk kanë aftësi të nevojshme për gjuhën, ata nuk mund të jenë të

26 Rasti 135/88 Kemp.

58

përshtatshëm në punë. Më tej, punëtorët nga një shtet anëtar duhet të kenë qasje të barabarta në

punësim dhe duhet t’u jepet ndihmë në gjetjen e një pune. Ata gjithashtu gëzojnë mundësinë

reale për të njëjtat përfitime sociale dhe kushte të barabarta pune dhe punësimi (neni 39 (2) KE).

Për kompanitë apo institucionet e tjera që punësojnë njerëz është e paligjshme që të ketë kuotime

të punonjësve të huaj. Neni 39 është i aplikueshëm jo vetëm për punë me kohë të plotë, por

gjithashtu përfshin punë me kohë të pjesshme dhe shpërblim nën nivelin e pagave minimale, apo

nën atë që është e nevojshme që të marrin përfitime shtesë (rasti 135/85 Kempf). Neni 39

deklaron më tej se familja e punonjësit mund të vijë me punonjësin dhe të banojë në territorin e

shtetit anëtar (detyrimi për të marre leje qëndrimi është vetëm kërkesë formale). Në rregulloren

1612/68 kjo ka qenë përcaktuar në mënyrë të detajuar, duke i dhënë mundësi bashkëshortëve dhe

fëmijëve nën moshën 21 vjeç të drejtën për të ndërmarrë një aktivitet si i punësuar (neni 11) dhe

të drejtën e fëmijëve për trajtim të barabarte për sa i përket arsimit dhe përfitimet e lidhura me të

(nenin 12). Një aspekt që është i lidhur ngushtë me lëvizjen e lirë është shtetësia evropiane, e cila

është themeluar nga Traktati i Mastrihtit në nenin 8. Ky nen parashikon një bazë potenciale për

zhvillimin e një qytetarie evropiane të ndryshme dhe të rëndësishme mbi dhe përtej shtetësisë

ekzistuese kombëtare të garantuar nga shtetet anëtare. Kjo fillimisht nuk pati një ndikim të

rëndësishëm në ligj në këtë fushë, por gradualisht ky aspekt i integrimit evropian është trajtuar si

një sukses i Unionit dhe është zhvilluar më tej për shkak të doktrinës së krijuar nga shqyrtimet e

rasteve nga Gjykata Evropiane e Drejtësisë .

3.2 Shtetësia dhe qytetaria evropiane: një e drejtë e parme apo e

prejardhur? Pasiguritë eminente për lëvizjen dhe pasojat e saj nga”

vendet e vjetra” anëtare

Të katër liritë - lëvizja e lirë e mallrave, e punëtorëve, e shërbimeve dhe e kapitalit janë gurët

bazë dhe elementet themelorë të Komunitetit Evropian, dhe në këtë mënyrë edhe të BE-së.

Gjykata Evropiane e Drejtësisë (GJED) ka theksuar shumë herë rëndësine themelore të katër

lirive, edhe në rast se do të kishte përjashtime të mundshme për to. Liritë mund të kufizohen

vetëm në përputhje me Traktatin e BE-së dhe vetëm në rrethana ë veçanta, duke i kushtuar

rëndësinë e duhur proporcionalitetit, nevojës së masave kufizuese, etj. Mundësia për të shijuar

katër liritë është në këtë mënyrë një element kyç në sipërmarrjen e anëtarëve të rinj për çështjen

59

e anëtarësimit në Bashkimin Evropian. Për më tepër, liritë si të tilla janë themelore edhe për BE-

në, si mjet për të arritur qëllimet e Unionit: prosperitet më i madh, konkurrencë, rritje e

qëndrueshme ekonomike dhe joinflacioniste, ngritje e standartit të jetesës dhe cilësinë e jetës,

kohezion ekonomik dhe social, etj27. Kyçi të gjitha rregullave për lëvizjen e lirë të punëtorëve

është ideja se prodhimi mund të bëhet aty ku ai është më e dobishëm për Bashkimin. Kjo do të

thotë, se do të veprohet aty ku kostot e prodhimit janë të ulëta dhe kushtet e tjera janë më të

favorshme, duke përfituar nga Evropa si një e tërë për të përftuar avantazhe me të vërtetë

konkurruese, me ekonomitë e tjera të mëdha si SHBA-ja dhe Japonia, së fundmi dhe Kina.

Rregullat e lirisë së lëvizjes plotësohen nga rregulla të tjera për çështje sociale, të politikës

rajonale, kohezionit dhe çështjeve të tjera të lidhura me këtë, për të siguruar që efektet që

përftohen nga lëvizja e lirë në industri të mos kenë pasoja negative për popullatën e BE-së, ose

për shtetet anëtare duke i parë ato si njësi individuale. Kjo megjithatë nuk do të thotë se tërësia e

rregullave nuk duhet konsideruar në kontekstin e BE-së. Në fund të fundit është Bashkimi

Evropian ai që balancon efektet shpesh të ndryshme të dispozitave ligjore, e jo shtetet anëtare,

të cilat mund ose duhet të heqin dorë nga rregullat e përbashkëta. Nëse lëvizja e lirë e punëtorëve

do të çojë në pasoja negative për sistemet sociale, ligjin e punës, zhvillimi rajonal, apo në

çfarëdolloj fushe, pasoja të tilla mund të merren ne konsideratë, të trajtohen dhe të zbuten, por

edhe të transformohen brenda sistemit të BE-së. Kjo është ideja e krijimit të një tregu të vetëm

me sistemin e vet ligjor, në krahasim me bashkëpunimin tradicional ndërkombëtar nën ligjet

publike ndërkombëtare28. Megjithatë, pavarësisht nga natyra themelore e lëvizjes së lirë të

punëtorëve, në proçesin e vazhdueshëm të zgjerimit të BE-së Gjermania dhe veçanërisht Austria

vijimësisht kanë synuar që të ketë përjashtime për këtë lëvizje të lirë për vendet e reja anëtare,

27 Shih nenin 2 të Traktatit te KE-së. Neni 2 i Traktatit te BE-së perfshin si p. sh. objektivat e BE-së për të

promovuar progresin ekonomik dhe social, si dhe një nivel të lartë të punësimit, zhvillimi i qëndrueshëm dhe i

balancuar nëpërmjet krijimit të një zone pa kufij të brendshëm. 28 Kjo ide themelore është shprehur botërisht në rastin Costa kundër ENEL, pastaj edhe në kontekstin e Efektit të

detyrueshëm të ligjit të KE-së për gjykatat kombëtare. Integrimi në ligjet e secilit Shtet Anetar të dispozitave që

rrjedhin nga Komuniteti, dhe më gjerësisht nga kushtet dhe fryma e Traktatit, bëjnë atë të pamundur për Shtetet, si

një konkluzion,për të akorduar përparësinë me masat dhe pasojat e njëanshme mbi një sistem juridik te pranuar nga

ana e tyre mbi bazen e reciprocitetit. Rasti 6/64 Costa v ENEL [1964] ECR 585 ne faqet 593-594.

60

për një periudhë kalimtare deri në shtatë vjet29. Këto shtete dhe ndoshta edhe të tjerë anëtarë

ekzistues të BE-së kanë patur një lloj pasigurie se me zgjerimin e anëtarësimeve, ( zgjerimet e

2004 sidomos) do të kishte një numër të madh punëtorësh që do ti drejtoheshin Evropës

Perëndimore dhe do të konkuronin në mënyrë kërcënuese punëtorët e Evropës Perëndimore

duke sjellë si pasojë një sistem të ri pagese-atë të rrogave të ulëta30. Ideja për të kufizuar

lëvizjen e lirë të punëtorëve për vendet e reja anëtare nuk dukej e re. Kur Spanja dhe Portugalia u

bashkuan me KE-në në vitin 1986 edhe ato kishin gjithashtu periudha kalimtare për lëvizjen e

lirë të punëtorëve31. Edhe atëherë si tani, ekzistonte frika e disa shteteve të caktuara për një fluks

të madh të punëtorisë, ardhur prej lëvizjes së lirë. Kjo e fundit u bë shkak për të ashtuquajturën

periudhë kalimtare. Arsyeja e frikës ishte permanente për të gjitha shtetet e anëtarësuara në

periudha kohore të ndryshme duke filluar siç e përmenda më lart nga Spanja dhe Portugalia,(të

cilat konsideroheshin nga pikëpamja ekonomike pas shumicës së shteteve anëtare) e deri tek

anëtarësimet e reja si Bullgaria e Rumania. Ashtu siç logjika europromovuese kërkonte, frika në

rastin e Spanjës dhe Portugalisë, u provua që ishte e pabazë dhe përjashtimi u shfuqizua pas

vetëm dy viteve. Ky rast është sigurisht në një farë mënyre një paralele e qartë për situatën e

tanishme, por në të njëjtën kohë duhet të sillet në vëmendje se sa ndryshe është BE-ja e tanishme

nga KE-ja e vitit 1986. Edhe kriteret për anëtarësimin e Spanjës dhe Portugalisë nuk mund të

krahasohen me ato të shteteve të sotme aplikuese, gjithaq dhe zgjerimi dhe të tjera koncepte

nuk trajtohet më në te njejtën mënyrë. Për shembull, koncepti i shtetësisë në BE nuk ekziston në

vitin 1986 (njihemi me të në Traktatin e Mastrihtit1993). Rëndësia e mundshme e këtij koncepti

për këtë çështje do të shqyrtohet më poshtë. Nëse rregullat për nënshtetësi në BE, nuk do të

kishin asnjë kuptim a do mundej që qytetarëve të shteteve anëtare t`u privohej elementi më

kryesor i kësaj qytetarie, lëvizja e lirë? Një tjetër element i ri i BE-së, i cili në fakt mund të verë

në jetë mundësi më të mëdha për rregulla të veçanta dhe përjashtime, është ideja e integrimit

fleksibël, gjeometrisë së variueshme, ose siç quhet në Traktat, bashkëpunimi i zgjeruar. Kjo ka

29 Shumica e komentuesve do të binin dakord se arsyet pas propozimeve gjermane dhe austriake janë të një natyre

të politikës së brendshme, duke luajtur me elementet e ashpër, më shumë se të bazuara te njeëperceptim real i

rrezikut nga një fluks i madh punëtorësh nga Europa Qendrore dhe Lindore. 30 Dihet tashmë ka një numër të madh punëtorësh të paligjshëm nga Evropa Qëndrore dhe Lindore në BE sot, dhe

në këtë kontekst, anëtarësimi aktual në BE nuk kashume rëndësi . 31 Greqia në vitin 1981 kishte gjithashtu disa rregulla të veçanta kalimtare.

61

qenë një pozitë formale pas Traktatit të Amsterdamit dhe është përpunuar më tej në propozimin e

Traktatit të Nicës. Por nëse dikush mund të bëjë përjashtime nga baza themelore e BE-së dhe kjo

pa pëlqimin e vendeve në fjalë, kjo ngre pyetjen nëse korniza për bashkëpunim brenda BE-së po

ndryshon? Çështja e lëvizjes së lirë të punëtorëve është marrë si një shembull tipik dhe aktual i

kësaj. Megjithatë është argumentuar se kjo pyetje në vetvete mund të ketë më pak rëndësi në

jetën e përditshme nga sa është trumbetuar nga Gjermania dhe Austria. Këto shtete kurdoherë

skeptike lidhur me zgjerimin e BE-së dhe për rrjedhojë edhe për lirinë e lëvizjes, shpesh kanë

menduar dhe vazhdojnë të mbajnë të njëjtin qëndrim, se problemi i një fluksi të madh punëtorësh

nga shtetet e Evropës Qëndrore dhe Lindore mund të mos ndodhë, por mund të jetë edhe i

mundshëm. Për rrjedhojë një situate si kjo (merret vazhdimisht si kazus nga studiuesit e BE)

mund të afektojë strukturën e tregut të përbashkët në tërësi, por edhe tregjeve ndërkomëtare

gjithashtu. Megjithatë, ajo që ka vërtet rëndësi është e çështja e një Evrope shumë të shpejtë, ku

shpejtësitë e ndryshme nuk varen vetëm nga interesi i shteteve të ndryshme, të cilat janë të

përfshira, siç është formuluar në Traktatin e KE-së, por varet nga performanca e shteteve anëtare,

si dhe pikëpamjeve dhe qëndrimeve të anëtareve të tjerë. Pikëpamja e performancës aplikohet jo

njëlloj, sepse ajo në realitet duhet të aplikohet rast pas rasti vetëm kundrejt anëtarëve të rinj.

Lëvizja e lirë e punëtorëve, siç e kemi përmendur edhe më sipër, është rregulluar në Traktatin e

KE-së, në nenet 39-42. Kryetitulli i titullit të tretë është lëvizja e lirë e personave, shërbimeve

dhe kapitalit, ndërsa kapitulli 1 po në këtë Titull i përcakton me termin punëtorë. Ky ndryshim

në përdorimin e fjalëve është vënë re në shumë vende si dhe tek shumë autorë. Kjo në

pikëpamjen time e ka një kuptim. Liria ishte fillimisht një nga lëvizjet e lira të punëtorëve, por

ajo ka qenë gjithashtu e shtrirë edhe tek disa persona të tjerë. Megjithatë, ajo ende ndryshon

shumë nga lëvizja e lirë e mallrave në sensin që ajo nuk është e drejtë e të gjithë personave në

BE-së, pra për të lëvizur lirisht, por një liri e kushtëzuar nga aftësia e vetë personit për ta

përdorur atë, për të qenë i aftë të mbështesë veten financiarisht. Traktati flet për punëtoret dhe

(indirekt) njerëzit e vetë-punësuar, por legjislacioni sekondar ka shtuar kategori të tjera si

studentet, pensionistët dhe disa njerëz të tjerë me mënyra të pavarura32. Familjarët e secilës

kombësi, mund të lëvizin bashkë me punëtorin në Bashkim Evropian, si dhe ka disa të drejta të

32 Direktivat 90/364, 90/365 i datës 28 qershor 1990 dhe 93/96 të datës 29 tetor 1993.

62

kufizuara për lëvizjen e lirë të shtetasve, që nuk janë në BE. Kjo më pas rregullohet në bazë të

marrëveshjeve mes BE-së dhe shteteve të treta. Përveç rregullave në nenin 39 KE, neni 12 KE

për ndalimin e diskriminimit mbi bazën e kombësise, ka shumë ndikim edhe në lëvizjen e

personave. GJED-ja ka vendosur që prej një kohe të gjatë se diskriminimi në bazë kombësie

është i ndaluar në pothuajse të gjitha rrethanat dhe se neni 12 i KE ka një përmbajtje normative të

tijin, në lidhje me nenet e tjera të posaçme, apo edhe të pavarura. GJED-ja përmes jurisprudencës

që ajo vetë ka përcaktuar, ka treguar gjithashtu se të drejtat e punëtorëve duhet të interpretohen

gjerësisht, në mënyrë që të sigurohet një lëvizje sa më funksionale dhe e lirë që të jetë e

mundur33. Dispozitat e Traktatit plotësohen me akte nënligjore të miratuara në zbatim të

Artikullit 40 dhe 42 KE, që kanë të bëjnë veçanërisht me masat e sigurimeve shoqërore, një

problematikë e cila do të përpunohet më shumë në të ardhmen. Ka shumë legjislacion sekondar

në fushat që lidhen me lëvizjen e lirë të punëtorëve, duke përfshirë çështjet e arsimit dhe masat

pozitive për të promovuar lëvizjen e lirë. Në nenin 41 KE thuhet veçanërisht se shkëmbimi i

punëtorëve të rinj është për tu inkurajuar në kuadër të një programi të përbashkët. Këto Artikuj të

Traktatit dhe legjislacioni ekzistues sekondar, bashkë me rastet gjyqësore të GJED-së tregojnë

se lëvizja e lirë e punëtorëve, ose e personave të tjerë të cilët drejtohen nga rregulla të veçanta,

duhen promovuar patjetër dhe jo vetëm të pranohet se ekzistojnë në letër dhe kaq. Një tjetër

zhvillim i rëndësishëm në fushën e lëvizjes së lirë të personave është se me heqjen e kufijve të

brendshëm në BE (neni 14.2) të gjithë personat mund të lëvizin lirisht, edhe nuk është e

domosdoshme që të jenë vendosur në shtetet e tjera anëtare. Kjo është arsyeja kryesore se pse

disa çështje të rëndësishme të të tretëve, domethënë çështjet e emigracionit të vendeve të treta

dhe çështje të tjera të lidhura me to u rikonceptuan dhe u zhvilluan më tej me Traktatin e

Amsterdamit. Ky është një zhvillim logjik, ashtu si kur kontrollet kufitare zhduken dhe nuk

është e mundur të verifikosh shtetësinë e një personi brenda zonës së BE-së. Shtetasit e vendeve

të treta (ashtu siç ka qenë për mallrat me origjinë nga vendet e treta që nga krijimi i bashkimit

33 GJED ka vendosur gjithashtu se rregullat e lëvizjes së lirë të personave, të cilat ndalojnë diskriminimin e bazuar

në kombësi, zbatohen edhe për personat privatë. GJED ka dalë në konkluzionin se në qoftë se nuk do të ishte kështu,

heqja e masave të cilat krijojnë pengesa në lëvizjen e lirë ndërmjet Shteteve Antare do të sillte krijimin marrjes së

masave nga organet private. Pabarazia mund të jetë si rezultat i faktit se kushtet në Shtetet Anëtare mund të varen

nga autoritetet publike ose aktet e tjera.

63

doganor) nëse janë në BE, ata mund të shkojnë kudo. Për shkak të refuzimit të Britanisë për

heqjen e kufijve të brendshëm në bazë të nenit 14 KE, u krijua një strukturë pothuajse e

ndërlikuar ligjore e ndarjes së Marrëveshjes së Shengenit. Kjo do të thotë se ajo formon pjesë të

acquis communautaire, që shtetet e reja anëtare duhet të adaptojnë. Ndërkohë që kërkesat mbi

kontrollin e kufirit për të qenë anëtarë me të drejta të plota janë mjaft të larta, shteteve anëtare të

reja edhe pas anëtarësimit në BE do t`u duhet kohë për të qenë anëtare me të drejta të plota në

Shengen. Lind pyetja, me kalimin e kohës lëvizja aktuale e popujve do të jetë me të vërtetë e lirë

në zonën e BE-së?

3.3 Shtetësia e Unionit

Ashtu siç e kam parashtruar çështjen edhe më lart, dispozitat për shtetësi në BE u prezantuan

nga Traktati i Mastrihtit, i cili siç dihet hyri në fuqi në vitin 1993. Prezantimi i shtetësisë34 së BE-

së ishte pjesë e një serie masash, për të promovuar idenë e Evropës së qytetarit. Kjo përfshinte

një set çështjesh të tilla si, një dizenjim të përbashkët për pasaportën evropiane dhe aplikimin e

masave të tjera, më shumë, ose më pak “kozmetike”. Shtetësia e Unionit, ashtu siç përshkruhet

në Traktatin e Mastrihtit (me shumë pak ndryshime nga Traktati i Amsterdamit) ishte hapi i parë

drejt një qytetarie më të plotë. Një qytetari e tillë mund të përmbajë më shumë elementë

specifikë, se sa ato që janë përmendur në këtë pjesë të punimit tim, të cilat nuk janë parashtruar

krjtësisht të plota. Neni 22 i KE-së tregon karakterin evolutiv të vetë konceptit, pasi Komisioni

duhet të raportojë rregullisht në Parlamentin Evropian, Këshillin e Komitetit Ekonomik dhe

Social për masat e ndërmarra në këtë fushë. Megjithatë, nuk është shumë e lehtë për të zgjeruar

të drejtat për shtetësi, sepse paragrafi i dytë i këtij neni, në dispozitat për të forcuar të drejtat e

qytetarisë, nuk kërkon vetëm unanimitetin e Këshillit, por edhe miratimin nga shtetet anëtare, në

përputhje me dispozitat e tyre përkatëse kushtetuese. Neni 18 paragrafi 2 i KE thekson se:

“dispozitat për të lehtësuar ushtrimin e së drejtës së lëvizjes së lirë të qytetarëve të BE-së mund

të miratohen, në përputhje me procedurën e bashkë-vendimmarrjes, por duhet theksuar me

unanimitet, gjë që në një fare mase e ndërlikon, apo e pengon zhvillimin e mëtejshëm të saj”. Kjo

34 Me qëllim quhet shtetësi e BE-se dhe jo vetem KE por të vendosura në Traktatin e KE-së në mënyrë që të jenë

plotësisht të justifikueshme dhe subjekt i rregullave të tilla si supremacia e ligjit të KE-së

64

(shtetësia pra siç e kemi theksuar më lart) nuk shihet si zëvendësuese e bazës ligjore, e cila

gjendet në dispozita të tjera më të veçanta të Traktatit, sidomos ato të lëvizjes së lirë të

punëtorëve35, por si plotëse e saj. Shtetësia nënkupton se çdo person, i cili është shtetas i një

shteti anëtar të BE-së, është gjithashtu edhe qytetar i Bashkimit Evropian. Eshtë deklaruar

qartësisht, përmes traktateve dhe juridiksionit dytësor, se kjo qytetari është plotësuese dhe jo

zëvendësim i qytetarisë kombëtare. Fjalia e dytë e nenit 17 të KE-së me këtë dispozitë eksplicite,

duke pasur parasysh natyrën plotësuese të shtetësisë, është shtuar nga Traktati i Amsterdamit.

Nuk është e qartë, nëse rregullat për shtetësi në të vërtetë do ti shtohen të drejtave ekzistuese,

veçanërisht në fushat më të rëndësishme të lëvizjes së lirë. Chalmers dhe Szyszczak thonë se:

neni 18 KE-së për lëvizjen e lirë në kapitullin e shtetësisë, e kthen të drejtën e lëvizjes së lirë në

një të drejtë politike, pa përcaktuar se sa ajo përmirëson të drejtën ekzistuese ekonomike dhe pa

e bërë të qartë, deri në çfarë mase, ose cilat do të ishin kufizimet36. Disa nga të drejtat e listuara

nën titullin e Qytetarisë së Bashkimit ishin në fakt të reja kur ato u paraqitën, por ato ishin bërë

prezente edhe në pjesë të tjera të Traktatit, ose gjetkë, si psh: e drejta për të votuar në zgjedhjet

evropiane dhe lokale në vendin e qëndrimit, si dhe e drejta për ti dërguar peticion Avokatit

Evropian të Popullit. Të drejtat e votimit janë të rëndësishme, por e drejta për të lëvizur lirisht,

padyshim mbetet e drejta më kryesore për personat qarkullues për çfarëdolloj arsye në BE, sepse

të drejtat e tjera bëhen relevante vetëm nëse ushtrohet e drejta për lëvizjen e lirë. Neni 18 i KE-së

përcakton se: çdo qytetar i Bashkimit Evropian, duhet të ketë të drejtën për të lëvizur dhe banuar

lirisht brenda territorit të shteteve anëtare, duke iu bazuar kushteve dhe kufizimeve të Traktatit të

vendosura për ta zbatuar atë. Nga kjo referencë e drejtpërdrejtë për kufizimet dhe kushtet e

Traktatit, është mjaft e qartë se rregullat mbi shtetësinë nuk zëvendësojnë rregullat ekzistuese

mbi lëvizjen e lirë të personave, por as nuk e pasurojnë atë. Lëvizja e lirë për personat është

kështu një liri e vazhdueshme për personat ekonomikisht aktivë dhe jo për të gjithë targetet e

popullsisë. Nuk ka asnjë nismë serioze për ta ndryshuar këtë situatë dhe mund të them se kjo

gjendje është e nevojshme, për sa kohë që politikat sociale nuk janë të harmonizuara me

35 Traktati i Nicës përmirëson Nenin 18 të KE-së mbi marrjen e kërkesës së unanimitetit, por edhe për të përjashtuar

shprehimisht dispozitat për pasaportat, kartat e identitetit, lejet e qendrimit, etj, ose dispozitat per sigurin dhe

mbrojtjen sociale nga masat qe mund te miratohen sipas nenit 18. 2. 36 Damian Chalmers, Erika Szyszczak European Union Law, Volume II Towards a European Polity (Ashgate 1998).

65

legjislacionet e brendshme të shteteve anëtare, të cilat në vetvete nuk do të jenë të mundura pa

harmonizimin e tatimeve (dhe ndoshta edhe atëherë do të ishte e vështirë, duke qenë se

ekonomitë e shteteve dhe rregullat që ndikojnë mbi to janë në fakt, aq të ndryshme). Kësisoj nuk

do të jetë e mundur që të ketë një sistem me të cilin një vend mund të gjejë veten me një numër

shumë të madh të personave, të cilët janë ekonomikisht jo aktivë dhe shumë pak ekonomikisht

aktive. T`i referohemi shembujve: Spanja tashmë është duke përjetuar një emigracion të madh të

pensionistëve dhe jo pa të drejtë insiston që në direktivën mbi lëvizjen e lirë të bëhet e qartë

gjendja (qëndrimi) për pensionistët dhe se prova e sigurimit shëndetsor është një kërkesë e

domosdoshme për t`u plotësuar për migracionin, në një shtet tjetër anëtar të BE-së. Në dispozitat

e shtetësisë, nga GJED-ja nuk ka shumë juridiksion sipas praktikave të mëparshme37. Ato janë

përmendur në një numër të caktuar çështjesh, por më shpesh GJED ka hedhur vështrimin e saj

në fusha të tjera (normalisht dispozitat e lëvizjes së lirë të punëtorëve)38. GJED-ja shprehet se

kushtet për përfitimin dhe humbjen e shtetësisë do të mbeteshin çështje për ligjin kombëtar, sipas

dispozitave të së drejtës ndërkombëtare. Megjithatë, duhet respektuar ligji i KE-së. Duket sikur

GJED-ja nuk është shumë e gatshme për të shkuar në efektet ligjore të shtetësisë, ndoshta për ti

shmangur dhënien e një përmbajtjeje juridike të sajën, këtij koncepti. Ky interpretim me sa duket

është në përputhje me qëllimin e neneve te Traktatit, edhe pse GJED-ja dihet që ka bërë më

shumë interpretime jo fort rregulluese në këtë aspekt.

3.4 Modalitetet e politikave sociale dhe të punës

KE ka krijuar një treg të lirë për mallrat dhe shërbimet dhe bashkë me të edhe për personat e

përfshirë në prodhim dhe në proçesin e shërbimit. Përsa i përket kushteve sociale për qytetarët e

kësaj zone të madhe tregtare, si dhe kërkesat ambjentaliste, sigurisë, apo kërkesave të tjera mbi

mallrat dhe shërbimet, këto aspekte erdhën më vonë dhe në një mënyre dytësore. Inisiativa të

ndryshme për të harmonizuar dispozitat sociale dhe për të krijuar mbrojtje për punëtorët etj, janë

37 Rasti Micheletti. GJED. 2007. 38 Në rastet C-64-65/96 Toka Nordrehin-Westfalen v Uecker dhe Jacquet v Land Nordrhein [1997] ECR I- 3171 në

paragrafin 23, GJED tha se shtetësia e Unionit nuk kishte për qëllim të zgjeronte fushën materiale të Traktatit për

situatat e brendshme. Megjithatë, kjo nuk do të thotë se qëllimi i Traktatit është zgjeruar në ndonjë situatë tjetër. Kur

Avokati i Përgjithshëm La Pergola në rastet C-65/95 dhe C-111/95 Stuber dhe Pereira [1997] ECR I-511 theksoi

rritjen e asimilimit të qytetarëve të BE dhe pavarësisht nga kombësia e tyre GJED nuk u bazua në këto thënie.

66

prezantuar qysh prej vitit 1970. Motivimi për rregulla të tilla ishte deri në një farë mase dëshira

dhe përpjekja për të harmonizuar dhe për të arritur standarte më të mira, por kryesisht për të

shmangur çdo efekt negativ të lëvizjes së lirë, që mund të çonte në uljen e përgjithshme të

standarteve brenda vetë shteteve, por dhe brenda BE-së. Rregullat e propozuara dhe debati në

këtë fushë shpesh trajtojnë të drejtat e punëtorëve dhe çështjet që kanë lidhje të ngushta me të.

Disa çështje të tjera sociale të cilat nuk janë të lidhura me punëtorët janë jashtë kompetencave

të KE-së. Megjithatë, GJED-ja ka treguar qëndrimin e saj pragmatist në mos përjashtimimin total

të çështjeve (jashtë juridiksionit lëndor të saj), në rast se ato mund të kenë lidhje, si psh me

lëvizjen e punëtorëve. Diskriminimi në bazë kombësie midis shtetasve të vendeve anëtare të BE-

së mund të jetë një çështje tëpër e rëndësishme për ligjin e përbashkët, kjo edhe në rast se

diskriminimi është në fushën e përfitimeve sociale, të cilat si të tilla janë nën efektin rregullues të

ligjeve kombëtare39. Ka shumë arsye pse një harmonizim total, ose shumë influencues i politikës

sociale nuk është i mundur në BE dhe veçanërisht në fushat jashtë marrëdhënieve vepruese.

Diferencat tradicionale si psh struktura e familjes, roli i grave, kujdesi ndaj fëmijëve dhe çështjet

rreth tyre, po ashtu dhe diferencat ekonomike ndërmjet shteteve dhe sistemi i ndryshëm i

taksave, rezultojnë faktin se nuk ka baza për një sistem të unifikuar në këtë fushë. 40 Duke marrë

parasysh të gjithë këto ndryshime, një unifikim ose harmonizim i tillë mund të mos jetë i

dëshiruar, ndaj ka qënë dhe ende mbetet i mënjanuar. Siç e kemi përmendur ekziston një

legjislacion dytësor mbi çështjet sociale që nga viti 197141, por këto rregulla kishin (ende kanë)

për qëllim më shumë koordinimin sesa harmonizimin. Çështjet e politikës sociale nuk duhen

lejuar të prishin funksionimin e lëvizjes së lirë, por ajo ishte mënyra e vetme për të funksionuar,

pasi mjetet e tjera u duk se kishin shteruar. Përgjatë viteve, niveli i kërkesave për rregullim

ligjor në fushën e politikës sociale është rritur, gjë që nxorri në pah ndryshimin ndërmjet

shteteve anëtare në këtë aspekt. Në Dhjetor të vitit 1989 Karta Zyrtare për të Drejtat Themelore

Sociale të Punonjësve u përshtat si një statut i veçantë jashtë kornizës së Traktatit të KE-së, në

39Çështja C-18/95 Terhoeve e 26 Janar 1999 është një çështje që thekson se edhe kur rregullat bazë mbi asistencat

sociale, taksat, etj janë brenda kompetencave të shteteve anëtare, individët që lëvizin ndërmjet shteteve anëtare nuk

duhet të përfundojnë në një situatë të keqe për shkak të kësaj. Kjo çështje përfshin një çëshjte taksash. 40 Hans Agné në "Den europeiska föreningen av välfärdsstat och gränsöverskridande kapitalism" fq 223-

247 ne Europaperspektiv Årsbok 2000 (Santéens 2000) e diskuton këtë nga një pikë e ndryshme por nga të njëjtat

këndvështime fillestare. 41 Rregulli 1408/71

67

sajë të kërkesës së Mbretërisë së Bashkuar. Ky ishte rasti që Karta edhe me interpretimin më

bujar, nuk ishte një dokument i fuqishëm. Edhe pasi është adaptuar nga Mbretëria e Bashkuar

dhe nga të gjitha shtetet anëtare, ajo mbetet një kartë deklaruese, pa pasoja juridike. Karta e re

mbi të Drejtat Themelore përfshin gjithashtu të drejtat sociale, ashtu sikurse dhe të drejtat

tradicionale politike dhe civile, por edhe ky dokument ka gjithashtu karakterin e një karte

deklaruese, jo juridike. Ka shumë ligje precedentë në GJED mbi çështjet e politikës sociale, por

për shkak të kushteve të limituara që ekzistojnë në këtë fushë, është e qartë se rastet do të

ndalohen për çështje specifike, diskriminim të posaçëm të bazur në kombësine ndërmjet

personave, të cilët ushtrojnë të drejtën e lirisë së lëvizjes. Përjashtimi i vetëm mbi këtë trajtim i

çështjeve sociale është barazia mes burrave dhe grave, ku ligji i KE-së është më ndikues dhe

ligji precedent e konfirmon këtë. Në traktatin e KE-së politika sociale është përmendur në pikën

11, së bashku me edukimin, trajnimin profesional për të rinjtë, si dhe në marrveshje të reja të

shtuara më parë nga Traktati i Mastrihtit dhe pjesërisht të përfshira në bashkpunimin e KE-së

bazuar në marrëveshjet e tjera jo specifike. Çëshjet janë të gjitha fusha të kompetencës së

përbashkët ndërmjet KE-së dhe shteteve anëtare. Marrëveshja 136 e KE-së flet për mbështetjen

për punësimin, kushte të përmirësuara të jetesës dhe punës, mbrojtje sociale etj. Kushtet janë

shumë të përgjithshme dhe përmbajnë gjithashtu një numër përjashtimesh në shumë drejtime.

Qëllimi nuk është një harmonizim total i politikave dhe kushtet gjithashtu kanë më shumë një

karakter deklarues sesa plotësisht normativ. Traktati i Amsterdamit përveç risive të tjera që solli,

shtoi dhe disa marrëveshje mbi punësimin (marrëveshja125-130 e KE-së), të cilat përfshinin

deklarime të paracaktuara mbi sigurimin e koordinuar të punësimit për të përmbushur qëllimet e

KE-së dhe BE-së për të pasur një treg pune, që i përgjigjet ndryshimeve ekonomike etj. Ka

gjithashtu disa kushte mbi të cilat duhet të merren masat, por janë të pakta ato të karakterit

normativ. Eshtë thënë qartë që masat nuk janë për të harmonizuar rregullat dhe ligjet e shteteve

anëtare. Kështu që punësimi dhe kultura janë fusha të bashkëpunimit të BE-së, ku është

përjashtuar qartë harmonizimi i ligjeve, por gjithsesi bashkëpunimi duhet të qëndrojë si

ndërshtetëror dhe masat KE/BE të jenë suplementare për masat kombëtare.

Efektet e legjislacionit të punës. Mbrojta e punëtorëve.

Legjislacioni social dhe veçanërisht ai i punës dhe politikat në Evropë shpesh shihen si arsye

ndikuese për një farë “ngadalësimi” në tregun e punës, i cili mund të sjellë si pasojë shumë

68

disavantazhe në lëmin e konkurrencës. Edhe pse mund të ketë konsensus për nevojën e

reformave në shumë vende, këndvështrimet se si ky ndryshim duhet të duket, variojnë shumë.

Nuk janë vetëm ndryshimet ndërmjet grupeve politike të ndryshme, por janë edhe ndryshimet

kombëtare ndërmjet shteteve anëtare të BE-së. Në sajë të këtyre ndryshimeve e ardhmja e

reformave të rëndësishme evropiane nuk pritet të jetë shumë e mirë edhe pse kjo mund të

rezultojë në një forcë pune më të gjallë dhe më aktive. Por nuk mund të themi që nuk ka ndikim

nga Bashkimi Evropian në këtë fushë. Kjo gjë nuk është parë të paktën në reformat e Shteteve

Evropiane Qëndrore dhe Lindore që aplikojnë për anëtarësim në BE. Çfarë mund të shihet në

disa nga këto shtete është një lëvizje nga rregullat ekstreme liberale të viteve të para të zhvillimit

të ekonomisë së tregut drejt mbrojtjes sociale, për të përmbushur kërkesat themelore të BE-së.

Karakteristikat pothuajse nacionale të çështjeve të politikes sociale, si psh çështja e taksave është

parë gjithashtu nga fakti që kërkesat unanime është për marrje vendimesh në këtë fushë, madje

dhe në Traktatin e Nicës i cili e shtrin spektrin e tij veprues dhe në shumë fusha të reja. Për

çështjen e taksave dhe të sigurisë sociale të lidhura indirekt me funksionimin e tregut të

përbashkët, është ruajtur unanimiteti. Problematika e lëvizjes së lirë të punëtorëve në BE e

kombinuar me çështje të polikës sociale, mund të duket pothuajse e paimagjinueshme. Nga njëra

anë, një efekt i dëshiruar i marrëveshjes së lëvizjes së lirë është që legjislacioni kombëtar dhe

sistemet ligjore socio-ekonomike, nuk do të ndalojnë lëvizjen dhe qarkullimin e lirë të mallit, ose

konsumit kur është shumë i dobishëm për të gjitha llojet e faktorëve. Nëse kushtet janë “të

këqija” në një vend, ato do të humbasin avantazhet në këtë fushë, por meqenëse tregu është BE-

ja dhe jo vetem një vend, kjo do të balancohet brenda për brenda sistemit në mënyra të tjera.

Lëvizja e lirë ka pasur dhedo të ketë disa efekte negative rajonale mbi punësimin, por nëse kjo

do të ishte një pasojë totalisht e padëshirueshme, unifikimi i tregut të punës nuk do të kërkohej.

Por nga ana tjetër, shtetet anëtare nuk janë të gatshme të harmonizojnë ligjet përkatëse ose të

balancojne diferencat e të krijojnë fushën e veprimit, që duket (dhe duhet të jetë) si një qëllim i

konceptit të lëvizjes së lirë. BE merr parasysh pasojat negative të mundshme të lëvizjes së lirë.

Por shtetet anëtare ruajnë ende të drejta të rëndësishme për rregullat kombëtare, të cilat mund të

kufizojnë, apo pengojnë funksionimin e një lirie themelore. Në një sistem me më shumë

harmonizim të politikës sociale dhe të së drejtës sociale, nuk do të ketë ndryshime madhore

ndërmjet shteteve, që mund të çojnë në lëvizje gati -gati përçarëse të njerëzve dhe njëherësh nuk

69

do të ketë dekurajime për njerëzit që do të lëvizin. Por një sistem i tillë harmonizues pra, nuk

është në axhendë ende. Numri i njerëzve që kanë shfrytëzuar të drejtën e lëvizjes në BE është i

vogël, jo më shumë se rreth 1.8% e shtetasve të shteteve anëtare e përdorin të drejtën për t`u

sistemuar në një shtet tjetër të BE-së. 42 Kur të jepet mundësia që më shumë njerëz të përdorin të

drejtën e tyre, do të merren masa për ta rregulluar këtë gjë. Mendimi i euroskeptikeve se kjo

ndodh për shkak të ndryshimeve ekonomike ndërmjet shteteve anëtare ekzistuese dhe (anëtarëve

te vjetër e te rinj) në pikëvështrimin tim ndan dy sisteme të të menduarit. Ekziston një disbalancë

midis sistemit të pagave dhe standardit te jetesës së njerëzve në përgjithësi: p.sh Polonia mund të

jetë pak a shumë e përafërt me Greqinë, por shtetet më të reja anëtare: p.sh Rumania e Bullgaria,

mund të mos jenë kështu.

3.5 Një Europë në zhvillim. Euroskeptikët dhe Europromovuesit

Pavarësisht se filozofia e KE ka qenë që në fillim që të gjitha shtetet anëtare duhet të marrin

pjesë në të gjitha bashkëpunimet po me të njëjtat kushte, ka patur raste bashkëpunimi ndër vite,

ku vetëm disa shtete kanë marrë pjesë (ose më mirë të thuash që disa shtete anëtare kanë

qëndruar jashtë meqenëse pjesëmarrësit në forum kanë qenë më të shumtë se ato që kanë

qëndruar jashtë). Statuti social dhe Unioni Ekonomik Monetar i Evropës janë shembuj të këtij

bashkëpunimi. Ky lloj bashkëpunimi erdhi si rezultat i disa shteteve, të cilat refuzonin të

bashkëpunonin në çështje të veçanta për arsye të ndryshme politike në vend. Sistemi i Shengen-it

është një shembull tjetër i një fushe ku niveli i bashkëpunimit ndryshon ndërmjet shteteve. Kur

sistemi i Shengenit u prezantua në fillim, kjo u bë përmes një traktati të veçantë, meqenëse ideja

e një bashkëpunimi ekskluziv, nuk dukej e pëlqyeshme nga të gjithë. Në sfondin e bashkëpunimit

të Shengenit qëndronte ngurrimi i disa shteteve për të marre pjesë tërësisht në këtë bashkëpunim,

që sipas shumicës së anëtarëve do të ndiqej nga vetë Traktati i KE-së. Kur Regjimi Shengen u

përfshi brenda Traktatit të BE-së përmes Traktatit te Amsterdamit, përjashtimet për Britaninë

dhe Irlandën (dhe në disa aspekte për Danimarkën), u përcaktuan në protokolle të veçanta me të

njëjtën mënyrë që ishin trajtuar më përpara. Pyetja e përgjithshme nëse përforcimi apo

bashkëpunimi i diferencuar përputhet me funksionimin e BE-së, ka qenë në rendin e ditës në

42 Fakte nga Lèger , op. cit nr 9 ne faqe 232

70

kancelaritë e BE-së për disa kohë. Një mënyrë për të kuptuar dhe interpretuar këtë lloj

bashkëpunimi, është që ta shohim atë vetëm si njohje të faktit, se jo të gjitha shtetet anëtare i

arrijnë objektivat në të njëjtën kohë edhe në rast se objektivat vështruar kështu, janë të njëjta për

të gjithë. Ky është një parim i mirë-krijuar, i theksuar shpesh nga GJED, se ligji i KE duhet të

jetë i njëjtë në të gjitha shtetet, por nga ana tjetër kjo shërben si një lloj oponence, së pari për të

kuptuar e parë ndryshimet eminente dhe për rrjedhoje për ti rregulluar, apo rakorduar ato. Por

duhet të theksojmë, se ekzistojnë dallime në mes shteteve anëtare lidhur me aftësinë, vullnetin

dhe shpejtësinë e zbatimit të ligjit të KE-së. Periudhat tranzitore të cilat ju vihen përpara

shteteve kur ato arrijnë anëtarësimin në BE, parakuptojnë se shtetet e reja hyrëse shihen si jo

shumë të gatshme për tu mësuar me funksionimin real të gjithçkaje nën një standart unik.

Traktati i Amsterdamit, paraqiti për herë të parë një klauzolë të përgjithshme dinamike. Kjo

klauzolë e përgjithshme në nenin 43 të Traktatit është shoqëruar me dispozitat e ngjashme në

Traktatin e KE-së (neni 11) dhe gjithashtu edhe në titullin e migracionit. Traktati i Nicës i ka

ndryshuar disi këto dispozita dhe përmban dispozita për çdo fushë bashkëpunimi në kuadrin e

funksionimit të BE-së, për aq kohë sa ato nuk bien ndesh me dispozitat e tjera. Dispozita të

veçanta në Traktatin e Nicës i kushtohen zgjerimit të bashkëpunimit në fushën e përbashkët të

sigurisë së politikës së jashtme. Këto dispozita detyrojnë çdo shtet anëtar që të respektojë

parimet dhe objektivat e kësaj politike (nenet e propozuara 27a 27c-BE). Ka mjaft studiues e

autorë të cilët e mirëpresin këtë zhvillim-përcaktim. Les Metcalfe në mesin e tyre mendon se ajo

që Traktati i Amsterdamit ka arritur ishte të krijonte legjitimitetin e dinamizmit dhe ndryshimeve

të mundshme në BE dhe sipas tij është një hap i domosdoshëm përpara për njohjen e plotë të

këtij parimi. Si një mbështetës i nevojës për integrimin dinamik, Metcalfe thotë se kjo bëhet e

nevojshme kur shkalla e ndryshimeve dhe diversiteti në BE-se pëson rritje. 43 Kur u diskutua

çështja e integrimit të ndryshueshëm në Këshillin e Evropës në Helsinki kishte kundërshtime të

konsiderueshme nga shumë shtete anëtare . Shumë syresh mendonin se ajo ishte e parakohshme,

potencialisht e rrezikshme dhe shkatërruese për Bashkimin. Në një mbledhje të dytë të Këshillit

43 Les Metcalfe "Flexible Integration in and after the Amsteram Treaty” ne faqe 11-30 ne Monica den Boer; Alan

Guggenbühl dhe Sophie Vanhoonacker (redaktore) Coping with Flexibility and Legitimacy after Amsterdam

(Current European Issues, European Institute of Public Aministration, 1998) ne faqe 12. Shih gjithashtu. Michael

Baun "Enlargement" ne faqe 269-289 ne Laura Cram, Desmond Dinan dhe Neil Nugent (eds. ) Developments in the

European Union (Macmillan 1999).

71

Evropian u vendos që çështja të konsiderohej e të vendosej në axhendën e Këshillit

Ndërqeveritar. Një arsye se pse ajo u përfshi për trajtim edhe pse shumë shtete sapo kishin

negociuar për të e për rrëziqet, ishte se ajo u konsiderua si një zgjedhje ndërmjet bashkëpunimit

të parregulluar jashtë Traktateve dhe bashkëpunimeve të rregulluara brenda protokolleve, apo

dispozitave të tyre. 44 Kështu që është e rëndësishme të theksojmë se rritja e bashkëpunimit, siç

është përcaktuar në Traktatin e Amsterdamit dhe pas ndryshimeve në Traktatin e Nicës është

garantuar mundësia për disa shtete për të shkuar më tej - jo për të mbajtur të tjerët jashtë.

Bashkëpunimi lipset së paku parimisht të jetë i hapur për të gjitha shtetet anëtare që bashkohen,

pas procedurave të përmbushura dhe arritjes së standardeve së kërkuara.

3.6 Shtetet Anëtare të BE-së dhe kategorizimi i tyre

Ashtu siç edhe autorë dhe studiues të tjerë i janë referuar propozimeve skeptike dhe në një farë

mënyre penguese të Gjermanisë dhe Austrisë për të reduktuar lëvizjen e lirë të personave për

anëtarët e rinj ,duket se deri në një farë mase kanë infektuar dhe disa nga shtetet e tjera anëtare.

Këto shtete kanë mbrojtur idenë se këto kufizime sa u takon atyre (pra Austri, Gjermani,

euroskeptiket klasikë) do të ndodhin edhe nëse shtete të tjera nuk do të dakordonin me

vlerësimin e rrezikut të bërë nga këto. Sipas tyre për të parandaluar një lloj ekspansioni të

supozuar, do të ketë nevojë për rregulla specifike. Por duke qenë se BE-ja operon me

marrëvëshjë e kompromise, çështja do të zgjidhej në arritje të një balance, se për shtetet e

sapobashkuara do të kishte një periudhë kalimtare deri në 7 vjet (por edhe më pak) pa lëvizje të

lirë. Në varësi të gjatësisë së periudhës kalimtare dhe hartimit të saj, konkretisht pasojat praktike

mund të mos dukeshin aq të mëdha dhe se ekziston mundësia që periudha tranzitore të

shkurtohet me të njëjtën mënyrë siç ndodhi me spanjollët dhe portugezët më parë. Si e keqja më

e vogël (tjetra do të ishte vonesa e mëtejshme lidhur me zgjerimin), preferohet periudha

kalimtare për lëvizjen e lirë të punëtorëve. Por duke i dhënë këtë pikëpamje pragmatiste, duhet të

theksohet se ideja e kufizimit të lëvizjes së lirë në BE për arsyen se ajo konsiderohet si (dhe në

44 Philippe De Schoutheete "Guest Editorial: The intergovernmental Conference" ne Common Market Law Review

Vol. 37, Nr 4, Gusht 2000, fq 845-852 sidomos ne p. 849.

72

fakt është) liria themelore është për të përdorur ndonjë avantazh konkurrues të Evropës, si një

fushë e unifikuar ku faktorët e tjerë përveç kombësisë dhe kufijve kombëtarë, vendosin se ku

shkon prodhimi dhe konsumi dhe ku është padyshim e vështirë përftimi i një pajtueshmërie të

plotë me objektivat e BE-së. Edhe përkundër faktit se çështja për periudhat kalimtare të lëvizjes

së lirë të punëtorëve nuk mund të përfundojë me pasoja të mëdha praktike, dhe në këtë rast

pyetja mbetet: Çfarë është ajo që do të bashkohet me Shtetet e Evropës Qëndrore dhe Lindore? A

është ajo BE-ja e shteteve anëtare ekzistuese, apo e ndonjë klubi të klasit të dytë? Integrim

fleksibël, bashkëpunime të zgjuara, apo të tjerë emra të cilët përdoren për të njëjtën gjë -

bashkëpunime të ndryshme për shtete të ndryshme anëtare, kohët e fundit kanë pasur progres të

rëndësishëm në BE. Sfondi i kësaj ishte dëshira e disa shteteve për të shkuar përpara edhe më

shpejt se të tjerët. Dhe kjo herë-herë ka qenë e mundshme dhe e realizueshme, herë-herë jo.

Lëvizja e lirë e punëtorëve është një nga elementët kryesorë të BE-së, e cila jo vetëm është

përpunuar në legjislacionin dytësor, por është plotësuar me dispozita të tjera të traktateve

themeluese dhe përvijuese. Aktivitetet për të promovuar lëvizjen brenda BE-së do të vazhdojnë.

Me heqjen e kufijve të brendshëm në BE të gjithë personat mund të lëvizin lirisht. Në shumë

mënyra duket se qëllimi është që ta bëjnë më të lehtë lëvizjen e lirë të personave në BE, më

shumë se sa levizjen e lirë të mallrave shërbimeve e kapitalit, pasi këto të fundit lidhen

pazgjidhshmërisht me të parën. Në fushën e politikës sociale, gjendja është ende zhgënjyese, me

vetëm një minimum harmonizimi (siç e kemi shprehur më lart). Edhe pse legjislacioni sekondar i

BE-së dhe juridiksioni i GJED përpiqen për një situatë ku lloje të ndryshme të rregullave të

politikës sociale, rregullat tatimore etj, të mund ta pengojnë lëvizjen e lirë sa më pak të jetë e

mundur. Pabarazitë ndërmjet shteteve anëtare ende shkaktojnë pengesa dhe vullneti politik për

harmonizimin mbetet i dobët. Koncepti i qytetarisë së Bashkimit Evropian u projektua për të

bërë që njerëzit të ndjehen më afër BE-së dhe për tu treguar se BE-ja tashmë nuk mund të jetë

vetëm nje projekt i madh biznesi. Ky i fundit do të ishte sipërfaqësor dhe vetëm do të ngjizte

ndër njerëz konceptin se qytetaria e BE do të mbetej një utopi. Eshtë fakt që BE-ja po mbulon

gjithnjë e më shumë fusha dhe duket një realitet për qytetarët e BE-së. Ky trend do të vazhdojë

dhe vetëm forma, ritmi, trajta ekspozimi duket se janë të paqarta. Kështu që është e tepërt të

përpiqemi ta bëjmë BE-në shqetësuese për qytetarët e saj. Për qytetarët e vendeve kandidate,

është fakt se ata do të jenë të privuar nga përmbajtja e shtetësisë së Bashkimit dhe me shumë

73

gjasa kjo do të thotë se nuk ka mbetur më asgjë nga ndjenja e të qenit një qytetar dhe të ndjerit

pjesë konstruktive dhe reale e këtij Bashkimi.

Çfarë duhet bërë? Suksesi i elementit gjithëpërfshirës.

Përveç punës legjislative dhe nismave të tjera, Bashkimi Evropian mund të kontribuojë në

mënyrë të tërthortë në rritjen e lëvizjes së lirë të personave, që siç kemi trajtuar deri më tani

rezulton të jetë në nivele shumë të ulëta. Ka shumë e shumë programe për shkëmbime studentore

dhe për të rinjtë, si dhe aktivitete për grupet profesionale. Kështu mobiliteti me siguri do të rritej

pak nga pak, duke qenë se shumë e shumë njerëz do të jenë pjesë e aktiviteteve të gjera të BE-së

si p. sh. studentët, që mund të jenë më të hapur për të lëvizur. Mund të themi se ky është një

zhvillim pozitiv në përputhje me objektivin primar të Komunitetit dhe tani objektivi i BE-së

është që të krijojë një zonë ku kufijtë artificialë nuk përcaktojnë vendndodhjen e shërbimeve,

industrisë, apo të fuqisë punëtore të nevojshme për ta. Por ky zhvillim pozitiv dhe i

domosdoshëm i BE-së duhet të përfshijë të gjithë anëtarët, si të vjetrit ashtu edhe të rinjtë.

Evropa do të mbetet kontinenti i bashkimit, por edhe i diversitetit. Ka pasur dhe do të ketë

qëndrime të këtilla, akorduese dhe kundërthënëse lidhur me zgjerimin e Unionit dhe shpesh herë

këto kanë qenë të justifikuara. Në njërën anë të peshores qëndrojne euroskeptiket dhe në anën

tjetër europromovuesit. Këta të fundit mbeten shpresa dhe forca e shteteve aspirante për

anëtarësim. BE dhe shtetet e tij anëtare ekzistuese, u zunë në befasi nga shpejtësia e ndryshimeve

në Evropën Qëndrore dhe Lindore, të cilat në fund të fundit ishin të asistuara e të mbështetura

prej tyre. Kjo nuk mund të konsiderohet befasi për këdo, sepse kishte një kohë të gjatë që

mungonte çdo strategji për zgjerimin e BE-së. Në të njëjtën kohë, duket absolutisht e natyrshme

që shtetet e Evropës Qëndrore dhe Lindore kanë merituar bashkimin me BE-në. Arsyeja se pse

Hungaria apo Estonia, apo Bullgaria e Rumania etj jane “më pak Evropiane “sot, se sa Italia dhe

Franca, është pasojë e Luftës së Dytë Botërore, bllokut komunist ku u atashuan dhe politikat

socioekonomike që aplikuan këto shtete. Natyrisht që BE-ja nëse i qëndron linjës së zgjerimit,

duhet të bëjë kërkesa për anëtarët e rinj (ashtu si edhe për anëtarët ekzistues), por deri në çfarë

mase këto kërkesa mund të ndryshojnë mendimin e euroskeptikeve, se shtetet e Evropës,

sidomos shtetet anëtare duhen konsideruar Evropiane?

74

3.7 Një tablo e realitetit të lëvizjes së personave në vendet e vjetra

anëtare të BE-së

Për shkak të zgjerimit të vazhdueshëm, migrimi i brendshëm në Bashkimin Evropian ka qenë një

çështje e debatuar në mënyrë intensive në fund të vitit 2003-2006. Ekzistonte një frikë e

justifikuar deri diku, se zgjerimi me drejtim nga Evropa Lindore mund të ndryshonte në mënyrë

drastike përqindjet e migrimit në të ardhmen e afërt. Disa vende i druheshin migrimit masiv për

punën dhe kanë kërkuar me ngulmim një periudhë transitore disavjeçare (edhe pse kanë

përjashtime për profesione të ndryshme). Ata thonë se ajo që është e vërtetë për çështjet e

vendeve anëtare të vjetra, do të jetë dhe për shtetet anëtare të reja. Shumë qytetarë do të jenë të

gatshëm për të lënë vendet e tyre të origjinës. Një alternativë që drejtuesit e departamentit te BE-

së per zgjerimin ishte që punëtorët emigrantë nga vendet e vjetra anëtare të kthehen në vendet e

tyre, falë rritjes së stabilitetit dhe prosperitetit që sjell anëtarësimi. Kjo do të thotë që do të ketë

në fakt emigrim të anëtarëve të rinj në dy drejtime. Por OECD (Organizata për Bashkëpunimin

Ekonomik dhe Zhvillim) gjithashtu theksoi se ardhja e flukseve të emigrimit masiv ka të ngjarë

të jetë ekzagjerim. E shkuara ka treguar se emigrimi prej Vendeve Lindore ka qenë më i madh

se emigrimi prej Evropës Qendrore dhe Lindore për në Evropën Perëndimore. Ajo që bie në sy

është se zgjerimi i Lindjes është paraqitur kryesisht si një kërcënim i mundshëm dhe aspak si një

mundësi e re për njerëzit që migrojnë në vendet anëtare të vjetra. Më shumë vëmendje i është

kushtuar frikës së perspektivës për të njohur nga brenda Evropën Qendrore dhe Lindore, duke

përdorur të drejtat e BE-së. Ashtu siç shpesh është trajtuar problematika edhe në kontekstin e

lëvizjes së lirë, fokusi kryesor qëndron në anën negative të integrimit evropian-mbi koston dhe

disavantazhet e fluksit të migrimit, ndërsa aspektet pozitive që migracioni mund të ketë për

individët, por edhe për Evropën janë duke u lënë pas dore në debatin publik.

Shtetet anëtare të vjetra-Realiteti.

Ndërsa lëvizja e lirë është themeluar si një koncept ligjor pak më shumë se dy dekada më

parë, popujt e Evropës në përgjithësi kanë ngurruar për të lëvizur në atë kohë, ose edhe të

punojnë në një shtet tjetër anëtar. Flitet ende për një pakicë sipërmarrëse që lëviz, sepse për

shembull në vitin 2005, vetëm 1.6% e popullsisë së BE ka lëvizur nga një rajon në një tjetër, 225

000 vetë (0,1% e popullsisë së BE-së) lëvizin ndërmjet dy vendeve të BE-së në vitin 2000 0.2%

75

e popullsisë së përgjithshme të punës në BE jetojnë në një vend dhe punojnë në një tjetër. Nga 41

milionë punëtorë që jetojnë në rajonet kufitare, 1.4% ose 497 000 punojnë në një vend tjetër

(fakte të vitit 2006). Sot, shumë lëvizje ndodhin në rajonet kufitare. Ky “kalim kufijsh” ka

avantazh që njerëzit të kenë një punë, por ata janë ende të mbyllur në shtëpitë e tyre. Arsyet i

kemi shpjeguar më lart, por në kapitujt pasardhës do të trajtohen sërish. Qëkur nuk ka më

pengesa të mëdha ligjore të lëvizjes në tregun e brendshëm mund të ngrejmë pyetjen pse

përdorimi i këtyre është ende i pazhvilluar?

3.7.1 Karakteristikat e lëvizshmërisë së tregut të punës në shtetet anëtare të

vjetra

Teoricienët e ekonomisë evropiane pohojnë se një ekonomi fleksibël do ishte ajo në të cilën

rregullimet e çmimeve dhe pastaj sasia e të ardhurave do ti përgjigjeshin menjëherë ndonjë

ndryshimi rrënjësor, në mënyrë të tillë që të siguronin shfytëzimin e plotë të të gjitha burimeve.

Për tregun e punës, dinamizëm i mirë do të thotë se pas çdo ndryshimi në një mjedis ekonomik,

forcat e punës duhet të riorganizohen menjëherë për të arritur një përdorim efikas, në mënyrë që

papunësia të mbetet në nivelin e papunësisë së parashikuar. Në praktikë ka kosto dhe pengesa për

një rregullim të tillë të menjëhershëm. Faktorë të tillë do të varen nga koha që kërkojnë çmimet

relative dhe sasitë e të ardhurave për tu pasqyruar plotësisht në mjedisin e ri ekonomik. Këto

periudha rregullimi, do të jenë periudha të përdorimit jo në nivelin optimal të burimeve. Në

tregun e punës, kjo nënkupton një rritje të papunësisë. Në rastin e tregut fleksibël të punës,

periudha e këtij rregullimi do të jetë e shkurtër, si një lëvizje shpejtë e çmimeve dhe sasive për të

rivendosur ekuilibrin. Por për ekonomi më pak fleksibël, kjo periudhë e rregullimit do jetë shumë

më e zgjatur. Kjo nënkupton që politikat duhet të orientohen për të maksimizuar fleksibilitetin e

tregut të punës, ku merret parasysh edhe dinamika e kapitalit dhe tregut të produktit. Një shkallë

më e lartë e fleksibilitetit të tregut të punës nënkupton një rregullim më të shpejtë të goditjeve të

ekonomisë. Kështu që ekonomia të shpenzojë një periudhë më të shkurtër për të arritur në një

ekuilibër,ose në eleminimin e hendekut të prodhimit, prodhimi aktual duhet të mbetet më afër atij

potencial. Megjithatë, ekzistojnë diferenca në shkallën e fleksibilitetit mes rajoneve të ndryshme

të një bashkimi. Literatura ekonomike tregon se si dallime të tilla mund të ndikojnë në

mekanizmin e transmetimit të goditjeve ekonomike. Një goditje që fillimisht ka një efekt

76

simetrik në të gjithë Bashkimin Monetar do të transformohej në një goditje asimetrike nëse një

rajon përshtatet shumë më shpejt se një tjetër.Sidoqoftë një fleksibilitet më i madh në të gjithë

rajonet do të ndihmonte për të siguruar një proces më të efektshëm përshtatjeje brenda zonës së

një monedhe të vetme. Eshtë e rëndësishme që zona ekzistuese e euros,të jetë fleksibël në

mënyre që të realizohen plotësisht përfitimet e Bashkimit Monetar për të arritur një progres të

mëtejshëm në përmbushjen e planit të Lisbonës. Karakteristikat e përgjithshme të tregut të punës

përfshijnë:

1. Lëvizshmërinë gjeografike të punës: e cila nënkupton aftësinë apo vullnetin e punëtorëve

për të udhëtuar, ose për të ndryshuar vendqëndrim në mënyrë që të gjejnë një punë.

2. Fleksibilitetin e punësimit: i cili nënkupton aftësinë e punëdhënësve për të përshtatur

rregullat e punës, në lidhje me kushtet specifike të punës.Ku të përfshijnë edhe përdorimin

me kohë të pjesshme të punës.

3. Fleksibilitet funksionale:e cila nënkupton aftësinë e forcës së punës për të kryer detyra të

ndryshme,për të marë e aplikuar aftësi të ndryshme,duke e bërë të mundur të aftësohet për të

kryer një game të vendeve të punës,dhe për t’u përshtatur lehtësisht ndryshimit teknologjik.

Lëvizshmëria gjeografike e punës është përmendur si një mekanizëm kyç rregullimi në versionet

e para të teorisë së OCA. Zhvillimet e mëvonshme të teorisë së OCA-së, kanë theksuar se paga

reale nominale relativisht fleksibël si dhe mobiliteti i kapitalit mund të ofrojë mënyra alternative

për ekonomitë që të përshtaten me goditjet ekonomike.Në qoftëse këto mekanizma janë mjaft të

forta në zonën e një monedhe të vetme, mund të jenë në gjendje për t’ju përgjigjur në mënyrë

efikase goditjeve asimetrike edhe në qoftëse lëvizja gjeografike e punës është e ulët.Megjithatë

një fleksibilitet më i madh në çdo dimension do ti japë mundësinë tregut të punës për të vepruar

në mënyrë më efektive dhe për të arritur aftësinë e tij për t’iu përshtatur ndryshimit të kushteve

ekonomike.

3.7.2 Rëndësia e lëvizjes së lirë të forcës punëtore

Gjatë 30 viteve të fundit ekonomia globale ka pësuar disa herë kriza të gjera e të thella.

Ekonomitë për këtë shkak janë prekur e kanë çuar në rritje të ndjeshme të papunësisë.

Megjithatë, shtigjet rregulluese të ekonomisë kanë qenë të ndryshme. Ecuria e tregut të punës

77

është një element i rëndësishëm për mirëqënien ekonomike e shoqërore. Një treg i fuqishëm dhe

efikas i punës, i kombinuar me një mjedis makroekonomik të qëndrueshëm nënkupton një

ekonomi që është me të vërtetë më konkuruese dhe më shumë produktive. Kjo gjithashtu do të

thotë se një ekonomi vitale është në gjëndje më të mirë për t’iu përgjigjur ndryshimit ekonomik.

Tregu i punës në ekonomi të tilla duhet të jetë:

1. Çelësi për norma të qëndrueshme të rritjes së ekonomisë dhe të kontribuojë në

përgjithësi në konkurencën dhe produktivitetin.

2. Të ketë një ndikim të madh në mirëqënien e individëve dhe familjarëve.

Të mund të ndihmojë në lehtësimin e barrës fiskale, veçanërisht në qoftë se ka një plakje

të popullsisë, dmth kur normat e larta të punësimit janë të dobishme për sistemet e

pensioneve.

Nëse një vend do ti bashkohet Bashkimit Monetar Evropian do të thotë se norma e interesit

kombëtar dhe norma e këmbimit nuk mund të veprojnë si një mekanizëm i rregullimit të

goditjeve ekonomike. Kjo nënkupton se ekonomia në këtë vend do ta ketë të vështirë për t’iu

përgjigjur goditjeve në ekonomi. Prandaj është e rëndësishme që forcat e ekonomisë duhet të

jenë në gjëndje për tu përshtatur me mjete të tjera siç mund të jenë rregullimet në tregun e punës

dhe tregjet e kapitalit. Për antarësimin e suksesshem të një vendi në Bashkimin Monetar është e

nevojshme që tregjet e punës, produkteve dhe shërbimeve të punojnë në mënyrë efektive.

Humbja e kontrollit të brendshëm mbi politikën monetare dhe kursin e këmbimit, si mjet për tu

përshtatur me goditjet, ka bërë që një barrë më e madhe rregullimi të bjerë në tregjet e faktorëve

të punës. Rregullimi i treguesve ekonomikë të një vendi të caktuar të shkaktuar nga një goditje

asimetrike mund të kërkojë një ndryshim në kursin real të këmbimit dhe të pagave relative mes

vendeve, për të mbajtur ndikimin e kundërt në papunësi dhe në nivelin e ulët të prodhimit. Për

vendet jashtë Bashkimit Monetar, kjo mund të arrihet ose përmes një rregullimi të kursit nominal

të këmbimit, ose nëpërmjet një rregullimi të faktorëve të prodhimit dhe mallrave me një politikë

të përshtatshme monetare. Pa kursin nominal të këmbimit dhe një monedhe të vetme, kjo do të

nënkuptonte një ekonomi më pak fleksibël dhe jo në nivelet e pritshme të TPE-së

78

KAPITULLI IV

ROLI I GJYKATËS EVROPIANE TË DREJTËSISË LIDHUR

ME ZGJERIMIN E FUSHËVEPRIMIT TË LËVIZJES SË

LIRË TË SHTETASVE

4.1 Parimet Juridike të Lëvizjes së Lirë në BE

Bazat ligjore të së drejtës së lëvizjes së lirë mund të gjenden kryesisht në nenin 14 (pika 7) të

Traktatit të BE-së, i cili me anë të protokollove të tij synon të krijojë një treg të brendshëm pa

pengesa (duke ju referuar lëvizjes së lirë të njerëzve), veçanërisht në nenet 18 (pika 8) dhe 39

(pika 48), të cilat sanksionojnë të drejtën e çdo qytetari të BE-së për të banuar dhe lëvizur lirisht

brenda territorit të BE-së. Zbatimi i së drejtës së lëvizjes së lirë ka ndodhur në mënyrë

progresive për shkak se ka hasur disa rezistenca. Që kur është themeluar Insitucioni i

Komunitetit Ekonimik Evropian në vitin 1957, marrëveshje të ndryshme e kanë bërë këtë të

drejtë një realitet konkret. Megjithatë, edhe sot ekzistojnë pengesa të forta ndaj lëvizshmërisë

ndër-evropiane. Në vitin 1951, neni 69 i ESCS (Komuniteti Evropian i Qymyrit dhe Çeliku)45

45 Siç dihet “ proçesi i integrimit evropian është themeluar ligjërisht në katër Traktate institucionale:

- Traktati i krijimit të Komunitetit Evropian të Qymyrit dhe Çelikut (ESCS), i nënshkruar në 18 Prill 1952 në

Paris, hyri në fuqi ne 23 Korrik 1952, dhe ra ne 23 Korrik 2002;

- Traktati i krijimit të Komunitetit Ekonimik Evropian (EEC) ndryshoi emërtimin në Traktati i Romës;

- Traktati i krijimit te Komunitetit Evropian te Energjise Atomike (EAEC) i nenshkruar sebashku me

Traktatin e Romës EEC në 25 Mars 1957 hynë në fuqi në 1 Janar 1958.

- Traktati për Bashkimin Evropian, i nënshkruar në Maastricht në 7 shkurt 1992, hyri në fuqi në 1 Nëntor

1993. Traktati i Mastricht-it ka ndryshuar emërtimin nga Komuiteti Ekonomik Evropian në vetëm

Komuniteti Evropian. Për më tepër ai ka futur forma të reja bashkëpunimi ndërmjet qeverive të shteteve

anëtare- si për shembull në sektorin e mbrojtjes dhe në sektorin e “Drejtësisë dhe çështjeve të brendshme”.

Përveç kësaj Traktatet janë amenduar disa herë, si p.sh me pranimin e shteteve të reja anëtare në vitin 1973

(Danimarka, Irlanda, Mbreteria e Bashkuar), në vitin 1981 (Greqia), në vitin 1986 (Spanja dhe Portugalia)

dhe në vitin 1995 (austria, Finlanda, Suedia). Gjithashtu janë kryer edhe reforma të tjera me ndikim të gjerë

79

përmbante disa masa themelore që synonin lejimin e lëvizjes së lirë të punëtorëve në territorin e

BE-së. Megjithatë, ndërkohë që një ligj i tillë kërkon që të gjitha shtetet anëtare të BE-së të heqin

çdo kufizim me bazë shtetësie për qytetarët e vendeve të tjera të BE-së në lidhje me punësimin

në industrinë e qymyrit dhe çelikut, ai në mënyrë të qartë i referohet vetëm punëtorëve të

kualifikuar në sektorët e treguar dhe jo të gjithë fuqisë punëtore. Krijimi i Komunitetit Ekonomik

Evropian në vitin 1957 paraqiti një ndryshim thelbësor dhe kishte premisa për zhvillime të

rëndësishme në të ardhmen. Neni 39 (pika 48) e Traktatit të KE-së sanksionon të drejtat e

punëtorëve të BE-së për të pranuar oferta punësimi të bëra nga një shtet tjetër anëtar, për të

lëvizur lirshëm brenda Kominitetit Ekonomik Evropian, si dhe për të qëndruar në një shtet tjetër

anëtar pasi të jetë punësuar. Të drejta të tilla janë subjekt kufizimesh për shkak të politikës

publike, sigurisë apo shëndetit publik dhe nuk janë të aplikueshme për punësimin në sektorin

publik46. Vetëm kufizimi i mëvonshëm duket se largohet (edhe pse pak) nga një perspektivë

thjesht ekonomike. Për më tepër, neni përmban dy kufizime të kuptueshme me rëndësi të madhe:

së pari edhe pse i referohet në përgjithësi “punëtorëve të shteteve anëtare” nuk do të zbatohet

ndaj personave që nuk janë shtetas të shteteve anëtare; së dyti ai kërkon ekzistencën e një

pozicioni punësimi dhe për këtë arsye nuk është i zbatueshëm për ata që nuk janë punëtorë. Për

që përfshijnë ndryshime të rëndësishme institucionale ,të cilat prezantonin zona të reja kompetente për

institucionet Evropiane.

- I ashtuquajturi Traktati i Bashkimit, i nënshkruar në Bruksel në 18 Prill 1965 dhe që hyri në fuqi nga 1

Korriku i vitit 1967 ka krijuar një Këshill të vetëm të tre Komuniteteve Evropiane.

- (SAE) Single European Act, (Ligji iVetem Evropian), i nenshkruar ne Luksenburg dhe ne Hage i cili hyri

ne fuqi ne 1 Korrik 1987 beri pershtatje per arritjet e kerkuara ne tregun e brendshem.

- Traktati i Amsterdamit, i nënshkruar në 2 Tetor 1997, hyri në fuqi në 1 Maj 1999, ndryshoi traktatet e BE

dhe KE dhe futi një sistem numeracioni për aktet e Traktatit të BE-së (të përcaktuara më parë me shkronja).

Traktati i Nices, i nënshkruar në 26 Shkurt 2001, hyri në fuqi në1 Shkurt 2003. Ky traktat i modifikoi edhe më teper

Traktatet e BE-së dhe KE-së, duke bërë ndryshime në nivelin e punës së BE-së . 46 Në dritën e paqartësisë së nocionit “punë në sektorin publik”, Gjykata Evropiane e Drejtësisë duhet të bënte një

përkufizim Komuniteti, se cilat janë llojet e punës-pavarësisht nga perkufizimi ekzistues në legjislacione të veçanta

kombëtare. Pastaj për t’u përfshirë në përjashtimin e shënuar në Nenin 39, punonjësit e shërbimit publik duhet të

marrin pjesë në ushtrimin e punës, edhe pse në mënyre indirekte nga kompetencat e dhëna nga ligji publik dhe duhet

të jenë të shqetësuar për ushtrimin e detyrave të përcaktuara për të mbrojtur interesat e përgjithshme të shtetit, apo të

autoriteteve lokale (shih Rastin 149/79, Komisioni kundrejt Belgjikës (1980) ECR 3881). Përballë vështirësive të

ndryshme në interpretimin e përkufizimeve të tilla, Komisioni miratoi Komunilimin e 18 Marsit 1988. Komisioni e

ka konsideruar të drejtë ti ndajë aktivitetet e shërbimit publik në “aktivitete specifike të autoritetit publik” dhe

“aktivitete të lidhura me veprimet në sektorin e shërbimeve publike”. Punët e specifikuara në kategorinë e parë janë

(forcat e armatosura, policia, dhe forca të tjera të rendit publik, gjyqësori, administrata fiskale dhe diplomatike) janë

padyshim pjesë e fushës së punësimit të Nenit 39. Ndryshe nga kjo për sektorin publik të shërbimeve tregtare,

shëndetsore, instucioneve arsimore dhe kërkimore civile, të cilat përfshihen në kategorinë e dytë, Neni 39 zbatohet

vetëm në rrethana të jashtëzakonshme.

80

më tepër, Neni 39 i Traktatit të KE-së favorizon heqjen e çdo diskriminimi bazuar në kombësi

midis punëtorëve të shteteve anëtare përsa i përket punës, shpërblimit dhe kushteve të tjera të

punës. Ashtu siç ka deklaruar disa herë Gjykata e Drejtësisë47 ky nen edhe pse ka një efekt të

përgjithshëm, mbizotëron mbi çdo normë të jashtme dhe nuk le asnjë paqartësi në zbatimin e tij

nga shtetet anëtare. Nenet 43-48 (pika 52-58) dhe Nenet 49-55 (pika 59-66) te Traktatit të KE

japin të drejta të ngjashme (dhe të njëjtat kufizime) për respektivisht punëtorët e vetë-punësuar

dhe ofruesit e shërbimeve48. Me pak fjalë, Traktati në versionin e tij origjinal reflekton një

koncept të individit kryesisht si aktor ekonomik, që i jep të drejtat në bazë të pjesëmarrjes së

vetë individit në proçesin produktiv. Në dritën e ndërtimit të një tregu të vetëm, ligji i

Komunitetit duket se i konsideronte individët më tepër si faktorë të prodhimit se sa si persona

tout court. Për më tepër, në momentin e përfundimit të Traktatit, zgjerimi ekonomik favorizoi

lëvizjen masive të punëtorëve migrantë kryesisht nga Evropa Jugore drejt vendeve Veriore dhe

Evropës Qëndrore. Në një kontekst të tillë duke pranuar lirinë e lëvizjes për punëtorët, qeveritë

kanë vendosur në këtë mënyrë, objektivin e dyfishtë të miratimit të shpërndarjes territoriale të të

punësuarve dhe të lehtësimit të proçedurave për kompanitë, përsa i përket rekrutimit të

punonjësve. Arsyet humanitare për lejimin e personave për të lëvizur përtej kufijve, në rastin e

azilkërkuesve, refugjatëve dhe personave të zhvendosur, nuk bënin pjesë në Traktatin origjinal.

Ato u futën aty vetëm më vonë me anë të Traktatit të Amsterdamit. Masat e nevojshme për

zbatimin në mënyrë progresive të lëvizjes së lirë të punëtorëve, të parashikuar në Nenin 40 të

Traktatit të KE-së nuk filluan të marrin formë deri në fund të viteve 1960. Ashtu si çdo punonjës

tjetër i huaj, Evropianët, të cilët synonin të punonin në një shtet tjetër anëtar duhet ti

dorëzoheshin ligjeve kombëtare të emigracionit dhe duhet të kërkonin punë dhe leje qëndrimi

lidhur me të cilat, shteti mund të vendoste të mos i jepte pëlqimin e tij. Kjo praktikë ishte e

vlefshme deri në vitin 1978. Që nga ajo kohë, pranimi, qëndrimi, trajtimi i barabartë dhe e drejta

për të qëndruar në një shtet anëtar, u bë subjekt i një aktiviteti intensiv nënligjor. Ligji i

Komunitetit dhe Gjykata e Drejtësisë e kanë zgjeruar gjithnjë fushën e të drejtave themelore të

47 Ne veçanti, shih Rastin 41/47, Van Duyn (1974) ECR 1337. 48 Siç ka vërejtur Elspeth Guild “e drejta për të lëvizur për arsyen e ofrimit të shërbimeve përfshin të drejtën për të

lëvizur, si individin që është punësuar nga një ndërmarrje dhe kjo e fundit e ka derguar atë për të ofruar shërbimet e

saj në një shtet tjetër anëtar, ashtu edhe individin e vetë-punësuar i cili shkon në një shtet tjetër anëtar për të ofruar

shërbimet në emër të tij apo të saj” (Guild 2000).

81

përfshira në Traktat, duke theksuar edhe ruajtjen e qëllimit personal të lëvizjes. Edhe më herët në

Direktivën e Këshillit 64/221 të 25 Shkurtit1964 lidhur me bashkërendimin e masave të posaçme

në lidhje me lëvizjen dhe qëndrimin e të huajve, të justifikuara këto nga motive të politikës

publike, sigurisë dhe shëndetit publik, Këshilli ndërhyri në mënyrë të favorshme për të kufizuar

fuqinë e patjetërsueshme të vendeve anëtare duke përvijuar kufijtë e lëvizjes së lirë49. Zbatimi

gradual i të drejtave të themeluara në Nenin 39 (pika 48) është arritur me Rregulloren e Këshillit

1612/68 (15 Tetor 1968) në lidhje me lëvizjen e lirë të punëtorëve dhe me Direktivën e Këshillit

68/360 (15 Tetor 1968) lidhur me eleminimin e lëvizjes dhe kufizimin e qëndrimit të punonjësve

të shtetit anëtar dhe familjes së tyre në të gjithë Komunitetin. Të dyja këto rregullore i dhanë

fund regjimit të tranzicionit ( nenin 39) dhe vendosën kushtet për ushtrimin efektiv të lëvizjes së

punëtorëve. Ato përbëjnë një pikë të vërtetë kthese në këtë çështje. Rregullorja 1612/68

sanksionon të drejtën e punëtorit për të përfituar të njëjtat avantazhe përsa i përket taksave dhe

anës sociale si punëtorët vendas, kjo për të pasur qasje në shkollat profesionale (neni 7, pika 2

dhe pika 3 përkatësisht) dhe të gëzojë të gjitha të drejtat dhe përfitimet në lidhje me strehimin,

duke përfshirë edhe pronësinë (neni 9 pika 1). Nenet 10 dhe 11 të Rregullores, e zgjerojnë

hapësirën personale të lëvizjes së lirë tek anëtarët e familjes së punëtorit50 dhe përfshijnë

mundësinë që ata të qëndrojnë me të dhe t`i lejohet akses në çdo lloj veprimtarie varëse në

vendin e pritjes, kjo edhe për ata anëtare të familjes të cilët nuk janë shtetas të KE-së (dmth ata

që nuk kanë shtetësinë e një shteti anëtar). Edhe pse të drejtat e familjes janë të drejta të buruara,

pasi ato janë të bazuara në marrëdhënien me punëtorin, një perspektivë më e gjerë është miratuar

,e cila synon integrimin e emigrantëve të veçantë dhe familjes së tyre në shoqerinë ku jetojnë. U

theksua se parimi i trajtimit të barabartë, deklaruar në Traktatin e KE-së dhe në Rregulloren

49 Megjithatë pa ofruar një përkufizim të Komunitetit për konceptet e rendit publik dhe sigurisë publike, Direktiva

64/221 përcakton për shembull se motive të tilla, nuk mund të apelohen për anën ekonomike (Neni. 2, n. 2), dhe se

ekzistenca e dënimeve të mëparshme penale nuk mundet të justifikojë miratimin e masave të tilla (Neni. 3, n. 2),

ose këto masa duhet të miratohen vetëm në lidhje me sjelljen personale të individit (Neni 3, n. 1). Në lidhje me

motivet e rendit publik në Bouchereau (Rasti 30/77 (1977) ECR 1999) gjykata vendosi se ata duhet të jenë pjesë e

një kërcënimi efektiv dhe serioz të interesave themelore të shoqerisë. Ndërsa përsa i perket motiveve te shendetit

publik e njëjta Direktivë 64/221 ofron një listë të sëmundjeve që mund të apelohen si për shembull (sëmundjet që

kërkojnë periudhë karantine). 50 Anëtarët e familjes së punëtorit janë përcaktuar në Nenin 10 (pika 2) të Rregullores, si bashkëshortët, dhe

pasardhesit e tij/saj të cilët janë nën moshën 21 vjeç, ose që janë në ngarkim te tij/saj si dhe në ngarkim në linjën

ngjitëse të punëtorit apo bashkëshortit të tij/saj.

82

1612/68, ndalon çdo diskriminim të drejtpërdrejtë dhe të fshehtë në bazë të kombësisë51.

Megjithatë kjo e fundit është shumë më e vështirë për t`u konstatuar, dhe ndonjëherë justifikohet

nga Gjykata e Drejtësisë mbi baza objektive, domethënë në bazë të situatave të ndryshme midis

rezidentëve dhe jorezidentëve52. Direktiva 68/360 redukton në mënyrë të konsiderueshme

formalitetet burokratike të lëvizjes brenda BE-së, duke i njohur punëtorëve dhe familjeve të tyre

përkatëse të drejtën për të hyrë në një shtet anëtar duke paraqitur vetëm një kartë identiteti, apo

pasaportë të vlefshme, pa qenë të detyruar të paraqesin një vizë, apo kërkesa të tjera ekuivalente

(neni 2 dhe 3)53. Siç specifikohet në nenin 4 e drejta e banimit është e përcaktuar nga çështja e

“lejes së qëndrimit” me vlefshmëri prej së paku 5 vjetësh dhe me një rinovim të menjëhershëm.

Për marrjen e lejes së qëndrimit, apo një konfirmim të angazhimit duhet të paraqitet një

çertifikim i punësimit.

Megjithatë për punëtorët afatshkurtër këto masa janë të thjeshtësuara: kur një individ ndjek një

punësim për tre muaj apo më pak një leje qëndrimi nuk është e nevojshme për sa kohë që prania

e tij/saj është njoftuar tek autoritetet. Leja e qëndrimit nuk mund ti refuzohet një punëtori edhe

nëse ai/ajo nuk përmbush kërkesat e mirëqenies dhe rregullat e shëndetit të vendit pritës54. Për

më tepër ajo nuk mund të tërhiqet në rast papunësie jovullnetare për shkak sëmundje apo

aksidenti. Së fundi mungesa e lejes së qëndrimit nuk mund të justifikojë dëbimin nga vendi

pritës55. Midis 1973 dhe 1975 ligjet për lëvizjen e lirë tek punëtorët e vetë-punësuar u zgjeruan.

Megjithatë, pozita e diskutueshme e punëtorëve të postuar, të cilët, siç e kemi përmendur më

sipër kryejnë punë të përkohshme në një shtet tjetër anëtar56 u sqarua vetëm 20 vjet më vonë me

Direktivën e Këshillit 96/71 të 16 Dhjetorit 1996 “në lidhje me postimin e punëtorevë në kuadër

51 Veçanërisht Gjykata ka vërejtur se parimi i trajtimit të barabartë, i shpallur si në Traktat ashtu edhe në Rregulloren

1612/68, jo vetëm ndalon diskriminimin e hapur në bazë të shtetësisë; por edhe çdo diskriminim tjetër të fshehur që

mund të jetë i themeluar në kritere të tjer, por përfundon me të njeëtin rezultat (Rasti 152/73, Sotgiu (1974)ECR

153). 52 Gjykata e Drejtësisë ka shqyrtuar disa raste të diskriminimit indirekt. Për shembull Gjykata quajti “diskriminim

indirekt” refuzimin për të vlerësuar periudhat e punës në shërbimin publik në një shtet tjetër aneëar të një qytetari të

BE-së që merr pjesë në një konkurs për një punë universitare në Itali. Shih Rastin 419/92, Scholz (1994) ECR I-

505. 53 Me përjashtim të anëtarëve të familjes ,të cilët nuk janë shtetas të një shteti anëtar. 54 Rasti 363/89, Roux (1991) ECR I-273 55 Rasti 48/75, Royer (1976) ECR 497. 56 Punëtorët e postuar janë punëtorë të cilët janë dërguar përkohësisht në një shtet tjetër anëtar për të kryer shërbime.

Këta punëtore pasi përfundojnë punën e tyre kthehen në vendin e tyre të origjinës.

83

të shërbimit të ofruar”. Direktiva garanton të paktën një bërthamë qëndrore legjislacioni të

detyrueshme për punëtorët e postuar (pagesa e pushimeve vjetore, normat minimale të pagesës,

duke përfshirë normat e punës jashte orarit, etj), për të shmangur abuzimin dhe shfrytëzimin57.

4.2 Efektiviteti i interpretimeve të legjislacionit parësor dhe dytësor

nga Gjykata Evropiane e Drejtësisë në dobi të lirisë së lëvizjes

Qysh prej viteve 1970 Gjykata Evropiane e Drejtësisë ka luajtur një rol të rëndësishëm në

zgjerimin e fushëveprimit të lëvizjes së lirë, duke zhvendosur fokusin e saj në mënyrë

progresive nga lëvizja e lirë e punëtorëve tek lëvizja e lirë e personave. Për shkak të kontributit të

qytetarëve evropianë, Gjykata ishte në gjendje ti jepte një interpretim më të gjerë nenit 39 dhe

Rregullores 1612/68, duke theksuar dimensionin individual të lëvizjes së lirë, e cila nuk u

konceptua thjesht si një instrument për ndërtimin e një tregu të përbashkët. E drejta e trajtimit të

barabartë nënkupton një integrim të plotë, jo vetëm në tregun e punës, por në të gjithë shoqërinë,

duke përfshirë këtu edhe aspektet sociale, kulturore dhe arsimore të jetës së punëtorëve dhe

familjeve të tyre58. Në pikëpamjen e Gjykatave59 vetë përkufizimi i një punëtori është zgjeruar në

mënyrë që të përfshijë edhe personat që ndërmarrin, apo kanë ndërmend të ndërmarrin një

aktivitet varës për një periudhë kohe të reduktuar. Këtyre personave u jepet ose mund t`u jepet

një pagesë e ulët madje edhe minimumi i pagesës së garantuar në sektorin në fjalë60 . E njëjta gjë

mund të ndodhë me personat që marrin një zanat të paguar61, ata që hyjnë në universitet në një

shtet anëtar të ndryshëm nga ai i tyre (kjo pasi të kenë nisur një punë62), si dhe punëtorët

57 Kjo ka te bëjë gjithashtu edhe me punëtorët e vendeve të treta. Ky është rasti kur një sipërmarrës është në kërkim

të lirisë për të ofruar shërbime (Neni 49 dhe 50 i Traktatit te KE-së) dhe dërgon punonjësit e tij, të cilët janë shtetas

të vendeve të treta, për të punuar në një shtet tjetër anëtar. Nëse punëdhënësi do të ishte i detyruar të përmbushte të

gjitha dispozitat e nevojshme për pranimin e një qytetari të vendeve të treta, atëherë do të kishim një disavantazh

për punëdhënësit kombëtar. Gjykata ka thënë në mënyrë të përsëritur papajtueshmërinë e ligjeve kombëtare që

kërkojne një tjetër përqasje për këta qytetarë të punësuar të vendeve të treta me Nenet 49 dhe 50 të Traktatit. 58 Shih O’Keeffe (1998, 20-25). 59 Shih Daniele (1995, 65-66). 60 Rasti 53/81 Levin (1982) ECR 103. . shih gjithashtu Rastin 139/85 KEMPF (1986) ECR 1741 61 Rasti 66/85 Lawrie-Blum (1986) ECR 2121. Sipas gjykimit te Rastit Lawrie-Blum “tipari thelbësor i një

mardhënie pune, është se një person kryen disa shërbime të një vlere ekonomike, për ose nën drejtimin e një personi

tjetër në këmbim të një shpërblimi” 62 Rasti 197/86 Lair (1988) ECR 3161

84

sezonalë63. Si pasojë e një debati mbi gjeneralizimin e së drejtës së banimit, u futën tri direktiva

për të garantuar lirinë e lëvizjes dhe banimit edhe për personat, apo për kategoritë e personave që

nuk janë ekonomikisht aktivë (si dhe për familjet e tyre): studentët, pensionistët, dhe të papunët

(dmth një kategori të mbeturish që përfshin ata që nuk përfitojnë nga liria e lëvizjes). Këto tri

Direktiva janë 90/366, 908/365, 90/364 të 28 Qershorit 1990 (e para është zëvendësuar nga 93/96

e 29 Tetorit 1993). Në terma të veçantë, në bazë të Direktives 90/364 e drejta e banimit u jepet të

gjithë qytetarëve të shtetit anëtar, të cilët nuk e përfitojnë këtë të drejtë mbi bazën e marrveshjeve

të tjera. Direktiva 90/365 e ka rritur shtrirjen e saj deri në pagën e punëtorëve dhe të të

vetëpunësuarve, të cilët kanë hequr dorë nga aktiviteti i tyre profesional (punëtorët në pension).

Ndërsa Direktiva 93/96 në mënyrë të qartë i referohet studentëve, duke u garantuar atyre lirinë e

banimit për të gjithë periudhën e studimit. Megjithatë duhet vënë në dukje se ndërkohë që këto

dy direktiva bëjnë një hap të konsiderueshëm përpara, marrëveshje të tilla janë subjekt i dy

kushteve të cilat nuk janë të vendosura ndaj punëtorëve: së pari studentët, pensionistët dhe të

papunët duhet të kenë burime të mjaftueshme për të mos u bërë barrë e sistemit të ndihmës

sociale të shtetit anëtar dhe së dyti ata duhet gjithashtu të kenë sigurimin nga sëmundjet që

mbulon të gjitha rreziqet në vendin pritës. Miratimi i Aktit Unik Evropian më 1 Korrik 1987 dhe

krijimi i një tregu si një “zonë pa kufij të brendshëm në të cilën lëvizja e lirë e mallrave,

personave, shërbimeve dhe kapitalit sigurohet në përputhje me Traktatin” janë gjithashtu hapa të

rëndësishëm përpara në këtë fushë. Traktati mbi Bashkimin Evropian (Traktati i Mastrihtit) i cili

synon të përforcojë mbrojtjen e të drejtave dhe interesave të shteteve të tij anëtare, prezanton dhe

shtetësinë e Bashkimit Evropian64. Shtetësia e Bashkimit Evropian e cila integron nënshtetësinë

kombëtare pa e zëvendësuar atë, karakterizohet nga një grup i të drejtave dhe detyrave që

synojnë forcimin e lidhjes midis qytetarit dhe Evropës, dhe për të zhvilluar një identitet politik

evropian.

Të drejtat që dallojnë këtë institucion (nenet 17-22) janë këto;

63 Rasti 357/89 Raulin (1992) ECR I-1027 64 Statusi i qytetarit të Komunitetit varet rreptësisht nga atribuimi i shtetësisë nga një shtet anëtar, duke qenë se çdo

shtet anëtar eshte i lirë te vendosë kritere për të dhënë shtetësinë. Prandaj lidhja midis qytetarit të Komunitetit dhe

Bashkimit Evropian është e tërthortë sepse ajo është e bazuar në lidhjen midis të njëjtit qytetar dhe shtetit anëtar të

cilit ai/ajo i përket.

85

E drejta për të lëvizur dhe banuar lirisht në territorin e shteteve anëtare (neni 18 KE);

E drejta për të votuar dhe për të dalë si kandidat në zgjedhjet e Parlamentit Evropian dhe

në zgjedhjet komunale të shtetit anëtar ku jeton individi, nën të njëjtat kushte si shtetasit e

atij shteti (neni 19 KE);

E drejta, për mbrojtje nga autoritet diplomatike apo konsullore të një shteti tjetër anëtar

me të njejtat kushte si shtetasit e atij shteti në territorin e një vendi të tretë, në të cilin

shteti i individit nuk është i përfaqësuar (neni 20 KE);

E drejta për peticion ndaj Parlamentit Evropian dhe e drejta per të aplikuar për Avokatin

e Popullit (neni 21 KE);

Përsa i përket lëvizjes së lirë, Traktati i Mastrihtit në thelb dekreton tejkalimin përfundimtar të

një realiteti të kufizuar personash lëvizës, që konsiderohen thjesht si aktorë ekonomikë (p. sh. ,

furnizues të punës dhe shërbimeve) dhe nxitjen në vend të kësaj të një koncepti më të gjerë të

individit, atë të një qytetari me të drejta të plota evropiane. Hyrja, kalimi i kufijve të jashtëm,

qëndrimi dhe politikat më të përgjithshme për emigracion dhe azil politik, u bënë “çështje të

interesit të përbashkët” me Traktatin e Mastrihtit dhe objekt për një bashkëpunim ndërqeveritar

ndërmjet shteteve anëtare. Në vitin 1996 Komisioni krijoi Panelin e Nivelit të Lartë të Lëvizjes

së Lirë të Personave, i kryesuar nga Simone Veil për të zbuluar problemet që akoma dilnin në

këtë fushë me qëllim vlerësimin e tyre dhe për të ofruar zgjidhje. Raporti i grupit i prezantuar në

18 Mars 1997, përbëhej prej rreth 80 rekomandimesh për t`u zbatuar dhe për të mbrojtur të

drejtën e lëvizjes së lirë duke vendosur theks të veçantë në:

Informacion më të mirë për qytetarët e BE-së mbi të drejtat e tyre;

Një interpretim më fleksibël nga shtetet anëtare të rregullave mbi të drejtën e qëndrimit

(për shembull në rastin e çifteve de fakto dhe bashkëshortëve të divorcuar të cilët janë

shtetas të vendeve të treta);

Akses të lehtësuar për punësim në shtetet e tjera anëtare;

86

Zbatimi i rrjetit EURES (Shërbimi Evropian i Punësimit)65;

Një përkufizim më të përpiktë të posteve të shërbimit publik të rezervuar për shtetasit;

Një rishikim të të drejtave të sigurimeve shoqërore;

Krijimi i rregullave më fleksibël për të lehtësuar bashkimin familjar;

Një rëndësi të madhe në mësimin e gjuhëve dhe shkëmbimeve kulturore;

Një barazi më të madhe në trajtimin tatimor;

Një përmirësim i situatës së shtetasve të vendeve të treta që banojnë ligjërisht në një shtet

anëtar;

Institucioni i mjeteve të reja të kompensimit për individët, të cilët ndeshen me probleme

në ushtrimin e të drejtave të tyre dhe një qasje më të mirë të mjeteve ekzistuese të

kompensimit;

Megjithë problematikat e këtij fenomeni (lëvizjes), struktura legjislative për lehtësimin e lëvizjes

së lirë është në rrugën e duhur dhe që shumica e problemeve mund të zgjidhen pa pasur nevojën

e ndryshimit të legjislacionit aktual. Gjithsesi, del në pah nevoja për të intesifikuar

bashkëpunimin ndërmjet shteteve anëtare, veçanërisht në zonat kufitare, duke ofruar trajnime më

të mira për zyrtarët e tyre dhe duke treguar më shumë vëmendje në mbrojtjen e të drejtave të

individit. Duke marrë në konsideratë këto rekomandime, Komisioni përshtati një Plan Veprimi

(Plani Veprimit për lëvizjen e lirë për Punëtorët). Plani Veprimit synonte kryesisht krijimin e një

strukture ligjore më të qartë dhe të përditësuar, me pasojë ndërthurjen e praktikave gjyqësore të

Gjykatës dhe ndërtimin e një tregu pune me efikas në Evropë, me anë të implementimit të rrjetit

EURES(Shërbimi Evropian i Punësimit). Për më tepër, në Korrik të 1998, Komisioni prezantoi

një raport në Parlamentin Evropian dhe në Këshillin qëndror për vazhdimin e rekomandimeve të

grupeve në nivel të lartë mbi lëvizjen e lirë të drejtuar nga Simone Veil. Raporti mëshonte në

nevojën e përmirësimit të informacionit që i adresohet qytetarëve të Bashkimit Evropian,

veçanërisht rreth të drejtave të hyrjes dhe qëndrimit. Disa rekomandime në raportin

përfundimtar të Panelit të Lartë mbi Lëvizjen e Lirë të Personave të vitit 1997 kanë pasur një

65 Rrjeti i EURES, që u nis në vitin 1994 nga Komisioni për të lehtësuar lëvizjen e punëtorëve dhe integrimin,

përfshin dy baza të të dhënave: njëra ka të bëjë me ofertat e punës dhe mundësitë në vende të ndryshme pjesmarrëse,

ndërsa tjetra ka të bëjë me kushtet e jetesës dhe të punës në vendet anëtare.

87

ndikim të madh në propozimet e vijueshme të Parlamentit Evropian dhe direktivave të Këshillit

të datës 23 Prill, 2006. Ky propozim lidhet me sigurimine plotë e me sa më pak mangësi të të

drejtave të qytetarëve të Bashkimit Evropian dhe familjeve të tyre mbi lëvizjen e lirë dhe

qëndrimin në territorin e një shteti anëtar. Me këtë propozim, Komisioni kish si qëllim krijimin

e një kuadri ligjor aplikativ (një format të vetëm ligjor) në lidhje me të drejtat e hyrjes dhe

qëndrimit66. Me anë të ketij proçesi, Komisioni dëshiron të lehtësojë ushtrimin e të drejtave të

lartpërmendura, të thjeshtësojë formalitetet administrative, të përcaktojë në mënyrë me specifike

statusin e familjeve të punëtorëve dhe të kufizojë rrethanat e refuzimit dhe anullimin e të

drejtave të qëndrimit ( për motive rregullash publike, sigurisë publike dhe shëndetit publik).

Përfituesit e së drejtës së lëvizjes së lirë janë qytetarët e shteteve anëtare të Bashkimit Evropian.

Ne fakt, ligji i Unionit njeh lirinë e hyrjes dhe të qëndrimit vetëm për qytetarët e vendeve të treta

jo anëtare të unionit vetëm nëse ato janë anëtare të familjes së shtetasve të Bashkimit Evropian67,

ose (pjesërisht) duke u mbështetur në marrëveshjet ndërkombëtare ndërmjet Bashkimit Europian

dhe vendeve të treta68. Për më tepër, siç është theksuar edhe më parë, ekziston edhe një kategori

tjetër e personave të cilëve u është dhënë e drejta e lëvizjes dhe të paktën e drejta e qëndrimit me

kohë të pjesshme: shtetasit e vendeve të treta të cilët janë punonjës të një ndërmarrjeje brenda

Unionit, e cila ka shërbime në një shtet tjetër anëtar. Kjo e drejtë ruhet nga ndërmarrja, një e

drejtë për të dërguar stafin e saj në shtet tjetër anëtar për të ndjekur interesat e saj ekonomike,

pavarësisht kombësisë së individit69. Traktati i Amsterdamit (i nënshkruar ne 2 Tetor 1997), duke

66 Direktiva e re propozon të shfuqizimin e Nenit 10 dhe 11 te Rregullores 1612/68, Direktives 64/221, Direktivës

68/360, Direktivës 72/194, Direktivës 73/148, Direktivës 75/34, Direktivës 90/364, Direktivës 90/ 365 dhe

Direktivës 93/ 96. 67 Eshtë verejtur që mundësia për ribashkimin me anëtarët e familjes, edhe nëse ato janë qytetarë të vendeve të treta,

mund të justifikohet me anë të rregullave përkatëse të Unionit, të cilat kanë lidhje me përmbushjen e lëvizjes së lirë

të qytetarëve të vendeve anëtare. 68 Në përputhje me Nenin 300 dhe 310 (pika 228 dhe 238) të Traktatit të Këshillit te Evropës, janë arritur

marrëveshje të ndryshme me vendet e treta duke lehtësuar lirinë e qytetarëve të këtyre shteteve në Union. Këto

marreveshje janë Marreveshja e Zonës Ekonomike Evropiane ndërmjet KE dhe Islandes, Lihteshtejnit dhe

Norvegjisë ( në bazë të së cilës shtetasit e këtyre shteteve gëzojnë të njejtat të drejta për të lëvizur në çdo vend

anëtar dhe të qëndrojnë atje për qellime ekonomike në të njëjtën mënyre siç veprojne shtetasit e vendeve anëtare),

Marrëveshja Turke e KE dhe marrëveshjet e përfunduara në vitet 1991 dhe 1999 ndërmjet KE dhe vendeve të

Evropës Qendrore dhe Lindore, vendeve Baltike dhe Sllovenisë.. Gjithsesi, asnjë e drejtë nuk është akorduar në

lidhje me një të drejtë të hyrjes ose punësimit. Për vendet kandidate, marrëveshjet e kalimit (të cilat nuk aplikohen

për Qipron dhe Maltën) janë parashikuar. 69 Ky interpretim mbi te drejtën e dispozites së shërbimit është dhënë nga Gjykata në Çështjen 43/93 Vander Elst

[1994] ECR I- 3803.

88

modifikuar Traktatet institucionale të Komunitetit Evropian si dhe ato të Bashkimit Evropian 70, i

ka dhënë pushtet të ri vetë Bashkimit Evropian. Ai në mënyrë formale merr parasysh pozicionin

e shtetasve të vendeve të treta, jo vetem duke prezantuar një seri normash mbi vizat, azilet dhe

politikave të emigracionit, por gjithashtu duke përfshirë Marrëveshjen Shengen në ligjet e

unionit, me anë të protokollit lidhur me integrimin e paketës ligjore të Shengenit në Traktatin e

Bashkimit Evropian. Në lidhje me pikën e parë, veçanërisht, Traktati i Amsterdamit prezanton

çështje të cilat rregullohen nga të ashtuquajturat Tri Shtyllat e Drejtësisë, të përcaktuara si E

Drejta VI (çështjet e drejtësisë dhe ato vendore) të Traktatit të Mastriht-it në të Drejtën e re IV të

Traktatit të KE ( vizat, azili, emigrimi dhe politika të tjera në lidhje me lëvizjen e lirë, Neni 61-

69). E Drejta e re formon strukturën paraprake për të siguruar që brenda pesë viteve, kontrolli i

personave brenda kufijve të brendshëm do të anullohet tërësisht, pavarësisht nga kombësia e

tyre, në mënyrë që të krijohet një hapësire lirie, sigurie dhe drejtësie. Në të njejtën kohë, ai ka për

qëllim të sigurojë aprovimin e normave të përbashkëta për kontrollin e kufijve të jashtëm të

Bashkimit Evropian, vizave, regjimit të azilit dhe emigracionit.

Si proçedohet në këtë rast ?

Në fund të periudhës së tranzicionit prej pesë vitesh, Këshilli si rregull vendos mbi propozimin

e Komisionit, ndërkohë më pas aplikohet procedura e bashkë-vendimimmarrjes dhe e votës së

shumicës së cilësuar. Gjykata e Drejtësisë, nga ana e saj, do të jetë kompetente në këtë pikë për

çështjet që do të kërkojnë zgjidhje. Për më tepër, me hyrjen në fuqi të Traktatit të Amsterdamit,

paketa ligjore e Shengenit71 është përbashkuar (pjesërisht) dhe është zgjatur deri tek vendet

70 Traktati i Amsterdamit është thelbësisht i përbërë nga katër Traktate: Traktati mbi Bashkimin Evropian dhe

Komuniteti Evropian (KE), Traktatet e ECSC (Komuniteti Evropian i Qymyrit dhe Çelikut) dhe ai i EAEC

(Komuniteti Evropian i Energjisë Atomike). Ky i fundit formon të Drejtën II, III dhe IV të Traktatit të konsoliduar të

Bashkimit Evropian (Traktati i Amsterdamit) respektivisht. E Drejta I quhet Masat e Përbashkëta, e Drejta V quhet

Politika e përbashkët e huaj dhe e sigurisë dhe e Drejta VI quhet Politika e bashkëpunimit juridik në çështjet

kriminale. 71 Marrëveshja Shengen kishte për qellim që të shfuqizonte në mënyrë progressive kontrollet në kufijtë e përbashkët

dhe të përftonte lirinë e lëvizjes. Ajo u firmos, jashte kontekstit të unionit ligjor, ne 14 Qershor 1985 nga Gjermania,

Belgjika, Franca, Luksemburgu dhe Hollanda. Konventa plotësuese e Shengenit, e cila stabilizon kushtet e aplikimit,

ashtu si edhe garancine lidhur me implementimin e lëvizjes së lirë, u firmos nga shtetet e lartpermendura në 19

Qershor, 1990. Shteteve të lartpërmendura iu shtua më vone Italia (1990), Spanja dhe Portugalia (1991), Greqia

(1992), Austria (1995), Suedia, Finlanda dhe Danimarka (1996). Gjithashtu dy shtetet jo anëtare ishin pjesë e

Konventës, të cilat ishin Islanda dhe Norvegjia. Marrëveshja, Konventa dhe disa protokolle të ndryshme

89

anëtare (me përjashtimin e Mbretërisë së Bashkuar dhe Irlandës, që ende gëzojnë përfitimet e

“përzgjedhjes” dhe Danimarka)72. Në situatën aktuale, nuk ka ende një politikë të unifikuar të

emigracionit evropian dhe çështja mbetet nën kompetencat e legjislacionit kombëtar të shteteve

anëtare. Këshilli, gjithsesi ka përshtatur disa principe të përbashkëta lidhur me miratimin e një

modeli uniform të lejes së qëndrimit, kthimit vullnetar, bashkimeve familjare, riatdhesimin e

emigrantëve të paligjshëm, si dhe për rezidentët për një kohë të gjatë. Qytetarët e vendeve të

treta janë ende subjekte kontrollesh nga çdo shtet anëtar në kufijtë e jashtëm të Unionit. E drejta

e tyre e hyrjes dhe e qëndrimit në vendet anëtare sanksionohet nga rregullat kombëtare. Eshtë

bërë një përpjekje për harmonizimin e tyre me Rregulloren 574, e cila ofron një listë me 101

shtete të vendeve të treta, qytetarët e të cilave duhet të kenë një vizë kur shkelin kufijtë e jashtëm

të vendeve anëtare. Vendet anëtare janë të autorizuara të japin ose jo viza për qytetarët e vendeve

të treta, që nuk janë në listë (po ashtu edhe për personat pa shtetësi dhe për ata persona që kanë

statusin e azilantit)73.

4.3 Zgjerimi i BE-së dhe pasojat e lëvizjes së lirë për zgjerimin. Koha e

tranzicionit

4.3.1 Zgjerimi si një projekt i papërfunduar

Zgjerimi më i rëndësishëm i Bashkimit Evropian ështe ai i shteteve në vitet 2004-2007: Qipro,

Republika Çeke, Estonia, Hungaria, Letonia, Lituania, Malta, Polonia, Sllovakia Sllovenia,

Bullgaria dhe Rumania. Ligjet dhe politikat e ngjashme me sistemin Sovjetik (lejet e qendrimit),

të cilat vendosën kufizime të rënda në të drejtën për të lëvizur brenda qyteteve të ndryshme në

Bashkimin Sovjetik, e jo më ndërmjet Republikave të, ndryshme kufizonin lëvizshmërinë nën

sistemin komunist. Për qytetarët si individë në shtetet postkomuniste, të cilët hynë në Bashkimin

mbështetëse si edhe deklarata dhe vendime të miratuara nga komiteti ekzekutiv formojnë të ashtuquajturen paketa

ligjore e Shengenit. Integrimi i paketës ligjore të Shengenit në Bashkimin Evropian është shoqëruar me integrimin

në një nivel institucional. 72 Më specifikisht, në bazë të Protokollit B3 të bashkangjitur me Traktatin, Mbreteria e Bashkuar do të ketë të drejtë

të ushtrojë kontrolle në kufijtë e saj mbi personat duke qenë se e konsiderojnë të nevojshme për qellime të

përcaktuara. 73 Rregullorja 574/99 është zëvendësuar rrjedhimisht nga Rregullorja 539/2001, së fundmi e modifikuar nga

Rregullorja 2414/2001.

90

Evropian në 2004 dhe 2007, lëvizja e lirë, që fituan me anëtarësimin, simbolizonte “kthimin në

Evropë”. Në kundërshtim me lëvizjen e kufizuar që kishin përjetuar nën regjimin komunist për

shumë nga këto shtete, shtetësia e BE-së premtoi të drejtën për të qëndruar dhe punuar kudo në

territorin e Bashkimit. Periudha e tranzicionit për lëvizjen e lirë të punëtorëve pas pranimit të

Spanjës dhe Portugalisë ishte shtatë vjet, e cila më pas u reduktua në gjashtë, pasi frika e

emigracionit masiv nga këto vende, u provua të kish qenë e kotë. Meqenëse gjuha e qytetarisë

evropiane filloi të përdoret gjerësisht, u bë politikisht edhe më e vështirë për të dalluar lëvizjen e

lirë të personave nga lëvizja e lirë e mallrave, shërbimeve dhe kapitalit. Ekzistonte një ndarje

domethënëse ndërmjet ekzistencës së shtetësisë së BE-së dhe realitetit të negociatave për aderim,

veçanërisht marrëveshjet e tranzicionit, të cilat ndihmojnë zgjerimin e shteteve aktuale anëtare në

mënyrën më të pranueshme politikisht. Negociatat zhgënjyen ata të cilët shpresuan që integrimi

evropian sinjifikonte një lëvizje graduale nga fokusi i integrimit ekonomik, drejt një përqëndrimi

mbi të drejtat e individit. Për shkak të druajtes së pabazë të emigrimit në masë nga vendet që

kërkojnë aderimin, tek vendet anëtare, lëvizja me liri të plotë do të prezantohej vetëm në mënyrë

graduale. Shtimi i vendeve anëtare me traditat e shtetësisë, që ndryshojnë nga ato të vendeve

anëtare, alternon dinamikat politike duke ndikuar zhvillimet e ardhshme të Shtetësisë Evropiane.

4.3.2 Pasojat e lëvizjes së lirë dhe ndikimi i tyre në zgjerimin e

mëtejshëm të BE-së

Të tre kriteret e Kopenhagenit (kriteret e formuluara nga shtetet anëtare në Samitin e

Kopenhagenit në Qershor 1993) me anë të të cilit aplikimet për anëtarësim të shteteve kandidate

po gjykohen ndikojnë lirinë e lëvizjes. Kriteri i parë - që shtetet anëtare të BE-së duhet të kenë

institucione të qëndrueshme të cilat garantojnë demokracinë, sundimin e ligjit, të drejtat e njeriut

dhe të respektojnë dhe mbrojnë të drejtat e minoriteteve ndikon në lëvizjen e lirë, sidomos në

fushën e të drejtave të njeriut dhe specifikisht në mbrojtjen e minoriteteve. Kriteri i dytë -

ekzistenca e një ekonomie tregu funksionuese dhe aftësia për t’u përballur me presionin e

konkurrences dhe forcave të tregut brenda BE-së, do të thotë të kontrollojë aftësinë e shtetit që

kërkon aderim për t‘u përballur me punëtorët emigrantë nga shtetet e tjera anëtare të BE-së.

Kriteri i tretë - aftësia e një shteti kandidat për të pranuar detyrimet e anëtarësimit, sidomos

duke zhvendosur dhe aplikuar të gjithë korpusin e legjislacionit të BE-së të njohur si paketa

91

ligjore e unionit (acquis communautaire74) ndikon të gjithë strukturën ligjore, dhe si rrjedhojë

masat ekzistuese për lëvizjen e lirë. Si pasojë e zhvillimit gradual të tyre, të drejtat Evropiane

mbi lëvizjen e lirë i kategorizojnë individët sipas tipareve personale dhe aktivitetit ekonomik.

Kështu që, për shembull, studentët, pensionistët dhe profesionistët mbulohen nga pjesë të

ndryshme të legjislacionit, të cilat turbullojnë ngjashmëritë në të drejtat e tyre. Madje edhe në

kategorinë e lëvizjes së lirë të personave të punësuar, një individ mund të mbulohet nga një prej

pesë sistemeve rregulluese të ndryshme. Punëtorët e vetëpunësuar ushtrojnë të drejtën e

themelimit kur ato lëvizin në një shtet tjetër për të punuar, ato mbulohen nga masa ndërkufitare

për shërbimet kur ato vazhdojnë të banojnë në shtetin e tyre, ndërkohë që ofrojne shërbime jashtë

shtetit. Punëtorët janë punonjës kufitarë nëse ato punojnë për një kompani që nuk është në të

njëjtin shtet ku ato banojnë; ato janë punonjës emigrantë nëse ato lëvizin në një shtet tjetër për të

punuar për një kompani të huaj; dhe ato janë punëtorë të postuar nëse kompania në vendin e tyre

i dërgon ato të punojnë jashtë shtetit. Kjo ndarje e të drejtave në kategori të ndryshme i ka

përcaktuar disa si të çuditshëm dhe në nevojë për ndryshim, veçanërisht qëkurse është prezantuar

shtetësia evropiane. Si rrjedhim, Paneli i Nivelit të Lartë 2007 diskutoi se zhvillimi pak e nga

pak i të drejtave të BE-së mbi lëvizjen e lirë të njerëzve nuk është më në përputhje me statusin

gjithëpërfshirës të qytetarit Evropian të krijuar nga Traktati i Mastrihtit75. Një ndryshim

domethënës ndërmjet lëvizjes së lirë dhe çështjeve të tjera është që e para është një përbërës

qëndror i shtetësisë së BE-së, ndërsa të tjerat kanë rëndësi sekondare. Shtetësia e BE-së u

akordon të drejtën e hyrjes dhe qëndrimit të gjithë shtetasve të shteteve anëtare. Si një e drejtë

individuale, nëse shtetësia e BE-së merret seriozisht, ajo duhet të respektohet nga të gjithë

74 Acquis communautaire është një term francez që i referohet trupit grumbullues të ligjeve të Komunitetit Europian,

duke përfshirë qëllimet e EC, rregullat e pavarura, politikat dhe , në veçanti, legjislacionin primar dhe dytësor dhe

praktikat gjyqësore- të gjitha formojnë rregullin ligjor të Bashkimit Evropian (BE). Kjo përfshin të gjithë traktatet,

rregullat dhe direktivat të lëshuara nga institucionet evropiane, ashtu si edhe gjykimet e deklaruara nga Gjykata e

Drejtësisë. Acquis është dinamik, në zhvillim të vazhdueshëm ndërkohë që Komuniteti evolon, dhe themelon. Të

gjithë Vendet Anëtare janë të detyruara që të pajtohen me acquiscommunautaire. Ky term përdoret më së shumti në

lidhje me përgatitjen e vendeve kandidate që duan ti bashkohen Unionit.

75 Veil dhe Komisioni i Komunitetit Evropian (1998)

92

qeveritë e shteteve anëtare. Teorikisht më pas, të gjithë qytetarët e shteteve të reja anëtare duhet

të kenë përftuar të drejtat e residencës në të gjithë territorin e BE-së dhe të gjithë qytetarët e

shteteve anëtare ekzistuese duhet të kenë përftuar të drejtën e lëvizjes në territorët e shteteve të

reja anëtare, kur këto shtete të kenë aderuar brenda BE-së. Por nuk ishte kështu. Dokumentet

zyrtare në lidhje me zgjerimin Evropian në mënyrë të ndërgjegjshme kanë shmangur përmendjen

dhe për rrjedhojë elaborimin e shtetësisë evropiane. Në vend të kësaj çështjeje aparencialisht

kaq të rëndësishme, debatet mbi aderimin dhe zgjerimin u përqëndruan në tre të drejta: lëvizjen e

lirë të mallrave, kapitalit dhe shërbimeve. Negociatat rreth lëvizjes së lirë të mallrave vazhduan

pa problem krahasuar me diskutimet politike që kishin të bënin me lëvizjen e lirë të njerëzve. Në

të njëjtën mënyrë, lëvizja e lirë e mallrave ishte garantuar nga Traktati i Romës, ndërkohë që

lëvizja e lirë e njerëzve (në vend që të ishte thjesht lëvizja e lirë e punëtorëve), u përmbush

plotësisht vetëm pas shumë vitesh debate, me implementimin e saj të fundit si një e drejtë e

shtetësisë evropiane. Lëvizja e lirë e kapitalit u kontestua më shumë politikisht, sesa lëvizja e lirë

e mallrave, veçanërisht në çështjen e gjetjes së dakordësisë lidhur me rezidencat dytësore.

Duke njohur “ndjeshmërinë e lartë politike” të kësaj çështjeje, Komisioni propozoi që ti jepej

disa vendeve të caktuara kandidate një periudhë tranzicioni prej 7 vitesh për blerjen nga shtetasit

e vendeve të tjera anëtare të BE-së të tokave pyjore dhe agrikulturore, dhe një periudhë

tranzicioni 5-vjeçare për blerjen e rezidencave dytësore76. Disa individë të caktuar siç ishin

fermerët e vetëpunësuar të cilët donin të krijonin diçka për veten e tyre dhe të banonin në vendet

e ardhshme anëtare, nuk u mbuluan nga propozimi. Por në vend që të deklaronte se e drejta e

themelimit dhe e drejta për të ofruar shërbime ishin thelbësore për liritë e shtetasve të BE-së,

Komisioni thjesht shpalli që përjashtimet do të mbronin integritetin e një tregu të vetëm77. Me të

drejtën e themelimit, çdo individ i vetëpunësuar së bashku me familjen e tij/saj, mund të

zhvendoset kudo në Union për të krijuar biznesin e tij. Si rrjedhim, për shembull, një shtetas

polak mund të zhvendoset në Berlin ose Londër si një kontraktor i pavarur. Ndryshe nga lëvizja e

76 Periudha e propozuar e tranzicionit mbi tokat agrikulturore dhe pyjore aplikohet në Hungari, Republiken Çeke,

Poloni, Sllovaki dhe Bullgari; për rezidencat dytësore në Hungari, Republiken Çeke dhe Poloni. Qipros iu dha një

periudhe tranzicioni 5-vjeçare për përvetësimin e rezidencave dytësore, ndërkohe që Estonisë, Sllovenisë dhe

Lituanisë nuk iu kërkuan periudha tranzicioni. 77 Komisioni i Komunitetit Evropian (2001a)

93

lirë e punëtorëve, e drejta e themelimit dhe e drejta për ofrimin e shërbimeve ka qenë gjithmonë

efikase menjëherë pas aderimit. Nga të katër liritë, liria e lëvizjes së personave ka qenë më

shumë e kontestuar dhe e parë mëdyshas. Kjo është e qartë nga afati kohor për negociatat mbi

kapituj të ndryshëm te paketës ligjore (acquis): lëvizja e lirë e personave u la deri në fund.

Negociatorët u mbështetën në arsyet ekonomike dhe ofruan marrëveshje të përkohshme për të

lehtësuar ato që ishin të shqetësuar për punëtorët për vendet kandidate aderuese, që migrojnë në

shtetet ekzistuese anëtare të BE-së. Në Prill 2006, Komisioni propozoi sinkronizimin gradual me

të drejta të plota për lëvizjen e lirë të punëtorëve për të gjithë vendet e reja anëtare përveç Qipros

dhe Maltës, duke pranuar se “qëllimi i këtij propozimi ishte përmbushja e këtyre shqetësimeve

kur ato lindin dhe ku ato janë të justifikuara. Ndërsa duke lejuar levizjen e punëtorëve”, duke

krijuar një periudhë tranzicioni në vend të njohjes së menjëhershme të të drejtave të lëvizjes së

lirë ai do të siguronte pranimin më të gjerë të mundshëm publik për zgjerim78. Gjatë një periudhe

të përgjithshme tranzicioni prej pesë vitesh, shtetet anëtare do të vazhdonin të operonin masat e

tyre kombëtare për pranimin e punëtorëve nga shtetet e reja anëtare. Pas jo më shumë se dy

vitesh, Komisioni do të transmetonte një rishqyrtim mbi bazën e së cilit Këshilli, duke ndjekur

konsultat me Parlamentin, mund të vendoste unanimisht të shkurtonte ose të rriste periudhën e

tranzicionit. Një rishqyrtim tjetër mund të kërkohej nga çdo shtet anëtar, ekzistues apo i ri, me

synimin për të vazhduar lehtësimin e kontrolleve. Nëse ndonjë shtet anëtar përjetonte shqetësime

serioze në tregun e tij të punës, ai mund të mbante masat e tij kombëtare për dy vite të tjera, duke

nënkuptuar që lëvizja e lirë e plotë e punëtorëve mund të zgjaste deri në shtatë vjet që të

funksiononte. Përpara zgjerimit të vitit 2007, afërsisht 300,000 shtetas të vendeve kandidate u

punësuan ligjërisht në Bashkimin Evropian. Ato llogariteshin të ishin vetem 0.2 % e forcës

punëtore totale të BE-së, dhe përafersisht 6% e 5.5 milion punëtorëve të BE-së, që nuk ishin

shtetas të BE-së. Në Austri, e cila kishte shpërndarjen më të madhe të punëtorëve nga vendet

kandidate, ato u llogariten të ishin 1.1 % e forcës punëtore; dhe në Gjermani 0.4 %. Shtatë nga

çdo dhjetë vende aderuese, punëtorët jetonin në Gjermani dhe Austri, por madje dhe në këto dy

vende ato përfaqësonin vetëm rreth 10% të të gjithë punëtorëve jashtë Unionit. Ekzistonin

gjithashtu dhe 600.000 punëtorë të pa dokumentuar dhe emigrantë nga vendet kandidate që

78 Komisioni i Komunitetit Evropian (2001c)

94

jetonin në BE79. Shumica e studimeve parashikonon që pak njerëz do të lëviznin nga vendet e

reja anëtare drejt atyre ekzistuese pas zgjerimit, dhe marrëveshjet dypalëshe të emigrimit

ndërmjet shteteve kandidate dhe atyre ekzistuese shpesh nuk u përdoren plotësisht. Kishte

tashmë më shumë hapësirë për punëtorët nga vendet kandidate për të lëvizur drejt atyre

ekzistuese se ç’kishte punëtorë që dëshironin vërtet të lëviznin80. Sidoqoftë, pavarësisht

ekzistencës së shtetësisë së BE-së, shqetësimet e brendshme politike nxitën të drejtat evropiane.

Në muajt që paraprinin aderimin si në 2004 ashtu edhe në 2007, çdo shtet anëtar përveç Irlandës

dhe Mbretërisë së Bashkuar, kishte vendosur të zvogëlonte aksesin në tregun e punës, ndërkohë

që Irlanda dhe Mbretëria Bashkuar kufizuan në maksimum aksesin për përfitimet sociale për

shtetasit nga vendeve të reja anëtare. Përkrahësit e marrveshjeve të tranzicionit fillimisht qeveria

e Gjermanisë dhe Austrisë theksuan nevojën për precedentë mbështetës. Hyrja e Greqisë dhe e

Spanjës e Portugalisë luajtën një rol kryesor në marrëveshjet e tranzicionit, por për aderimin e

Austrisë, Suedisë dhe Finlandës nuk e bëri këtë gjë. Shtetasit e këtyre shteteve u bënë shtetas të

BE-së pas hyrjes dhe menjëherë gëzuan të drejtat e plota të shtetësisë evropiane. Në fakt, ato më

parë kishin gëzuar të drejtën e lëvizjes së lirë sipas marrëveshjeve të Zonës Ekonomike

Evropiane (EEA). Fokusi mbi marrëveshjet e tranzicionit ka qenë dhe ende mbetet çuditërisht i

papërfunduar. Në shtetet më të reja anëtarë Bullgari e Rumani aplikohet gjithashtu. Tranzicioni

mbulonte vetëm punëtorët të cilët kërkonin punësim me një kompani nga një shtet anëtar

ekzistues. Punëtorët që dërgoheshin jashtë nga kompanitë e tyre, kontraktorët e pavarur që

kërkonin të zhvendoseshin në një shtet anëtar ekzistues dhe kontraktorët e pavarur të cilët

dëshironin të ofronin shërbime në shtetet anëtare ekzistuese nuk mbuloheshin. Në të vërtetë,

çdokush që nuk kërkonte punësim nga një kompani e një shteti anëtar ekzistues përftonte të

drejtat e rezidencës menjëherë pas aderimit. Kjo e fundit përshtatej me precendetë. Gjithsesi,

Parlamenti Evropian nxiti prezantimin e periudhave të tranzicionit “në rajonet ku punëtorët

kishin tendencën të kalonin kufijtë,” në mënyrë që të “sigurohej një proçes integrimi i

qëndrueshëm social, i cili nevojitej në mënyrë urgjente”81. Në të kundërt, Komisioneri i Tregut të

Brendshem, Bolkestein, argumentoi se “në një ekonomi të shëndetshme është më mirë të

79 Komisioni i Komunitetit Evropian (2001d: 29). 80 Komisioni i Komunitetit Evropian (2001e) De la Porte (2011:11). 81Parlamenti Europian (2001b) te pika 35.

95

pregatitesh për konkurrencë, sesa të ngresh barriera të reja”. Pas të gjithave, liria e njerëzve për

të lëvizur, është një shtyllë qëndrore e një tregu të vetëm.”82 Në vend që të justifikonte lirinë e

lëvizjes në aspektin e shtetësisë Evropiane, Bolkestein, si shumë kundërshtarë të marrëveshjeve

të tranzicionit, iu rikthye një logjike ekonomike.

Pengesat nga disa shtete anëtare kundrejt lirisë së lëvizjes

Politika e brendshme shpjegon kundërshtimin për të përftuar liritë e plota të lëvizjes së lirë

menjëhere pas aderimit. Në Austri, retorika anti-emigracion është rritur kohët e fundit dhe i është

bërë thirrje nga Euroskeptikët dhe të tjerë, për të diskutuar kundër zgjerimit të BE-së. Valët e

frikës së perëndimorëve, që kishin pësuar disavantazhe ekonomike e që dyndeshin drejt kufijve u

pakësuan - metaforat janë të zakonshme në frikërat e imigrimit ishin prezente edhe në shtetet e

tjera anëtare gjithashtu. Për shembull, Partia Popullore Daneze, një parti popullore me një

platformë anti- emigracion, bën fushata të rregullta kundër lëvizjes së lirë. Kjo parti fitoi 12% te

votave në 2004, duke u bërë kësisoj partia e tretë më e madhe në Danimarkë. Në Gjermani, disa

biznese nuk pranonin punëtorë nga vendet kandidate sepse kishin frikën e konkurrences nga

punëtorët me krah të ulët pune. Sidoqoftë, do të ishte më e logjikshme për firmat gjermane të

kërkonin periudha tranzicioni për firmat polake (e drejta e themelimit), që mund të garonin me

to, sesa punëtorët (liria e lëvizjes) që mund të merrnin hua për paga më të ulëta në krahasim me

krahun e punës së tyre aktual. Përjashtimi kyç për lirinë e lëvizjes për individët u aplikua tek

njerëzit, të cilët kishin asistence publike. Fakti që marrëveshjet e mirëqenies sociale ndryshojnë

në vende kandidate, po ashtu edhe në shtetet anëtare, i çoi disa prej tyre të ringjallnin

shqetësimin se liria e lëvizjes ndërmjet shteteve anëtare dhe atyre kandidate, do të conte drejt të

ashtuquajturit “shkarkim social”, përmes së cilit kompanitë do të lëviznin drejt vendeve me

pagat më të ulëta dhe me standarte më të ulëta të punës. Por papritur u shfaq një gërryerje

standartesh të masave të mirëqenies në vendet më të zhvilluara të BE-së. Në të vërtetë,

marrëveshjet e Evropës të firmosura me shtetet aderuese kandidate, u shfaqën duke drejtuar një

82 Bolkestein (2000).

96

garë nga kryet, sesa një garë nga fundi në aspektin e përfitimeve të ofruara sipas regjimeve

kombëtare të shërbimeve sociale.83

4.4 Ndikimi i zgjerimit të BE në zhvillimin e ardhshëm të lirisë së

lëvizjes dhe shtetësisë evropiane

Njëra nga pistat më të besueshme prej shumë studiuesve të së drejtës ndërkombëtare dhe

evropiane është se zgjerimi mund të mos ndryshojë natyrën e integrimit. Shtetet e reja të cilat në

mënyrë periodike i bashkohen BE-së komplikojnë mënyrat në të cilat merren vendimet për

integrime më të mira në të ardhmen, por kjo nuk e ndryshon shpejtësinë ose qëllimin e

integrimit. Pista tjetër është se zgjerimi mund të shkaktojë ngadalësimin e integrimit. Duhet të

davaritet shqetësimi në kancelaritë ë BE-së dhe se është e nevojshme një zgjidhje midis thellimit

dhe zgjerimit. Ose BE-ja të vazhdojë me integrimin e mëtejshëm (thellim), ose ajo të zgjerojë

numrin e shteteve anëtare (zgjerim). Të dyja këto nuk mund të bashkëjetojnë në logjikën e këtij

formulimi. Proçesi i zgjerimit do të çojë domosdoshmërisht në një ndërprerje për një periudhë

kohore të integrimit të mëtejshëm. Në fushën e lirisë së lëvizjes dhe ndoshta më gjerësisht në

fushën e shtetësisë së BE-së ka të ngjarë të komplikojë, por jo të ndalë proçeset e integrimit në

zhvillim e sipër. Kuptimi dhe zhvillimi i shtetësisë në Evropën Qëndrore dhe Lindore ngre

probleme të veçanta. Me përjashtim të Maltës, të gjitha shtetet e reja anëtare janë zhvilluar nga

rënia dhe prishja e tre perandorive: Perandorisë Ruse, Perandorisë Austro-Hungareze dhe

Perandorisë Osmane. Lëvizjet demografike dhe zhvillimet brenda këtyre sferave perandorake

kanë qenë komplekse dhe po ashtu ishin edhe marrëdhëniet e individit me autoritetin politik.

Duke kujtuar dallimin midis formimit të shtetit dhe ndërtimit të perandorisë, disa vende vunë në

pikëpyetje shkallën në cilën zbatohen nocionet “perëndimore” të shtetësisë tek shtetet e reja

anëtare84. Sistemi komunist me siguri që ka ndikuar në ligjin e Evropës Qëndrore dhe Lindore

në shumë aspekte, por efektet mbi politikën e shtetësisë janë të paqarta. Eshtë e vërtetë se nuk

ka asnjë model të vetëm të shtetësisë së Evropës Lindore dhe Qëndrore, ashtu siç nuk ka as edhe

një model të shtetësisë së Evropës Perëndimore. Megjithatë parë në aspektin e konvergjencës së

83 De la Porte (2001:10). 84 Për të dalluar punën e formimit të një shteti dhe ndërtimit të perandorisë, shih Motyl (1999)

97

politikës, shteteve anëtare ekzistuese mund t`u duhet të fillojnë të përballen me trashëgimitë e

nocioneve kolektiviste komuniste, të frymëzuara, ose ekzistuese nga marrëdhëniet midis individit

dhe autoritetit politik. Disa autorë argumentojnë se Vendet e Evropës Qëndrore-Lindore kanë

ruajtur (të ngrirë ashtu siç ka qenë, nëpër periudhën socialiste) një version të para Luftës së Dytë

Botërore të shtetit dhe shtetësisë, në të cilin është e qartë, se ish-i është aktori kryesor”85. Duke e

marrë këtë seriozisht, shtetet e reja të BE-së mund të kenë edhe më tepër vështirësi, sesa shtetet

anëtare ekzistuese, në aplikimin e acquis communautaire në lidhje me të drejtat individuale. Një

tjetër çështje kryesore është siguria kufitare. Eshtë perceptuar një tension midis kërkesave të

ruatjes së sigurisë, besimit tek qytetarët ekzistues të BE-së dhe dëshirës për të ruajtur nivelet

aktuale të bashkëveprimeve ndërkufitare në rajonet që do të vijnë për shkak të zgjerimit të

mëtejshëm të BE-së. Siç vëren edhe vetë Komisioni nga njëra anë, zgjerimi nuk duhet të

shkaktojë ndonjë ndarje të re të Evropës sidomos në rajonet ku ekzistojnë lidhjet e ngushta

historike tradicionale dhe nga ana tjetër, kufiri i jashtëm që do të jetë në të ardhmen e Bashkimit,

duhet të përmbushë nevojat e sigurisë së qytetarëve të sotëm të BE-së”.86 Me fjalë të tjera kufijtë

lindorë të shteteve të reja anëtare do të marrin rëndësi të re pas anëtarësimit. Shtetet që aktualisht

janë pjesë e sistemit Schengen pra në heqjen e kontrolleve kufitare të brendshme duke

koordinuar kontrollet e kufijve të jashtëm, kanë të ngjarë ti rezistojnë aderimit të shteteve të reja

anëtare deri sa ato të tregojnë se janë në gjendje ti zbatojnë plotësisht standartet.87 Për të

përshpejtuar proçesin dhe për të lehtësuar frikën e anëtarëve eksistues të Shengenit, në lidhje me

aftësinë e shteteve kandidate për aderim për të kontrolluar kufijtë e tyre, Bashkimi Evropian ka

shpenzuar burime të konsiderueshme njerëzore, materiale për të mbështetur vendet kandidate të

Evropës Qëndrore në miratimin dhe zbatimin e ligjit të përbashkët në fushën e migracionit,

vizave dhe menaxhimin të kontrollit të kufijve të jashtëm.88 Sistemi Shengen në përfundim do të

zbatohet për të gjitha shtetet e reja anëtare, por pjesëmarrja e plotë në të do të zbatohet në dy

hapa. “Shtetet e reja anëtare duhet si fillim të arrijnë një nivel të lartë të kontrollit të kufijve të

jashtëm, ndërsa heqja e kufijve të brendshëm me shtetet anëtare aktuale, do të bëhet vetëm në një

85 Castle-Kanrova dhe Jordan (2001: 132) 86 Komisioni i Komuniteteve Evropiane (2001b) 87 Maas (2005) 88 Komisioni i Komuniteteve Evropiane (2001c)

98

fazë të mëvonshme, ku do të jetë objekt i një vendimi të veçantë të Keshillit.”89 Kufijtë të cilët

janë themeluar dhe janë zbatuar që nga rënia e tre perandorive dhe ato ndërmjet shteteve të reja

anëtare do të humbin përsëri rëndësinë e tyre. Pas një shekulli kontrollesh të shumta kufitare,

zonat e Evropës Qëndrore dhe Lindore, të cilat janë bashkuar me Bashkimin Evropian do të

bëhen përsëri hapësira, ku migrimi mund të ndodhë më shumë më pak pengesë nga autoriteti

politik. Pasojat demografike dhe politike të këtij zhvillimi lindin nevojën e studimeve specifike

të fushave të tjera shkencore.

Zgjerimi dhe Shtetësia

Paralelet historike mund të ndriçojnë lidhjen e duhur ndërmjet zgjerimit dhe shtetësisë. Ti

kthehemi historisë dhe institucioneve të së drejtës ndërkombëtare për të kujtuar rastin e blerjes

së territorit francez nga presidenti amerikan Thomas Jefferson në vitin 1803 nga qeveria

franceze e Napoleon Bonapartit duke dyfishuar kështu madhësinë e SHBA-së. Edhe pse

marrëveshja e blerjes së Luizianës-ës përcaktonte se banorët e këtyre territoreve do të

përfshiheshin në territorin e Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe do të pranoheshin sa më

parë që të ishte e mundur në përputhje me parimet e Kushtetutës Federale, duke gëzuar të gjithë

të drejtat, avantazhet dhe imunitetin e qytetarëve të Shteteve të Bashkuara ka pasur një debat të

gjerë në Kongres, nëse Traktati mund të jepte shtetësi amerikane, apo jo.90 Siç vuri në dukje një

senator, dhënia e shtetësisë nga një traktat ishte jokushtetuese: “Ne mund të mbajmë territorin,

por pranimi i banorëve në bashkim dhe bërja e tyre shtetas të Amerikës me anë të traktatit, nuk

mund të bëhet me këtë Kushtetutë.”91 Në përgjigje të kësaj senatori i sapozgjedhur Adams

propozoi një amendament kushtetues që mund t`i jepte Kongresit autoritetin për të përfshirë

territoret e reja në Bashkim dhe dhënien e shtetësisë për banorët e këtyre territoreve.92 Propozimi

i tij u refuzua dhe u ndoq nga debate të zgjatura përpara se çështja të zgjidhej përfundimisht. Për

analogji : çështja nëse BE-ja mundet thjesht të japë shtetësi me anë të zgjerimit të traktatit nuk u

ngrit edhe pse dinamika themelore ishte e njejtë me atë të blerjes së Luizianës. Pra me fjalë të

89 Komisioni i Komuniteteve Evropiane (2001f: 5) 90 Cleveland (2002: 171-81) 91 Senatori Uriahu Tracy i Connecticut, e cituar ne Cleveland (2002: shih 1177) 92 Cleveland (2002: shih 1178)

99

tjera, zgjerimi i shtetit në territor të ri dhe dhënia e të drejtave të reja banorëve të këtyre

territoreve. Pranimi i shteteve të reja nuk është një ngjarje e një kohe, por më tepër një proçes

gradual, siç tregojnë dhe negociatat e zgjatura për zbatimin e acquis communautaire. Edhe pse

është e vështirë marrja e një shtetësie përsa i përket proçesit gradual, zgjerimi i të drejtave të

shtetësisë së BE-së për qytetarët e shteteve të reja anëtare po vazhdon nëpër faza të

njëpasnjëshme. Por shtetësia shpesh shihet si një status juridik unik, një person është ose nuk

është shtetas i një shteti. Në këtë rast kjo nuk është mënyra e duhur për ta konsideruar shtetësinë,

sepse zgjerimi aktual përfshin hap pas hapi edhe zgjerimin e të drejtave të individëve. Shumë

studiues për problematikën e zgjerimit të Bashkimit Evropian më së shumti fokusohen tek

ekonomia. Tomas Mass shprehet se: të analizosh shtetësinë do të thotë të shkosh përtej

përshkrimit të proçesit të depolitizuar teknik të eksportimit të acquis communautaire në

Bashkimin Evropian93. Zgjerimi gjithashtu duan, apo nuk duan kancelaritë e Evropës përcakton

një shqyrtim të ri të përmbajtjes dhe kuptimit të shtetësisë së BE-së. Çështja nëse ekzitojnë disa

të drejta themelore dhe disa të drejta të tjera ndihmëse u ngrit kur e drejta kryesore e shtetësisë së

BE-së, ajo e lëvizjes dhe e qëndrimit u mohua për të paktën një kategori të rëndësishme

individësh atë të punëtorëve emigrantë të vendeve kandidate. Shtetësia e BE-së nuk është një

kategori e caktuar. Kuptimi i saj është kontestuar nga disa institucione të ndryshme të BE-së, si

qeveri kombëtare, grupe dhe individë dhe ky kontestim është çelësi për të kuptuar Integrimin

Evropian. Duke theksuar kontestimin, proçesi i zgjerimit hedh dritë mbi natyrën e Integrimit

Evropian. Sfida e zgjerimit të Bashkimit Evropian nga gjashtë, pesëmbëdhjetë shtete anëtare, në

njezet e tetë apo më shumë, së bashku me ndalimin e diskriminimit mbi bazë kombësie, garanton

se nuk eshte arritur akoma një ekuilibër i qëndrueshëm i të ashtuquajtur “institucionit dinamik” i

shtetësisë së Bashkimit Evropian.

93 Jileva (2002)

100

KAPITULLI V

BULLGARIA SI RAST STUDIMI. LIGJI DHE REALITETI I

PËRDORIMIT TË SË DREJTËS THEMELORE QË BURON

NGA ANËTARSIMI-LIRIA E LËVIZJES SË NJERËZVE

Duke qenë se Bullgaria është një nga shtetet e reja anëtare të Bashkimit Evropian kam studiuar

konceptin e lirisë së lëvizjes, ushtrimin e kësaj të drejte themelore që atribuon anëtarësimi në

këtë vend. Në ç`masë është përdorur kjo e drejtë? Sa njerëzit kanë lëvizur drejt shteteve të tjera

anëtare (kryesisht në vende të Evropës Perëndimore)? A e njohin dhe a janë mësuar shtetasit

bullgarë me lëvizjen dhe qytetarinë evropiane? Cilët janë faktorët pengues? A ka ngjashmëri

ngurrimi në përdorimin e kësaj të drejte midis vendeve të vjetra anëtare të Bashkimit Evropian

dhe një vendi të ri anëtar si Bullgaria? Siç e kam parashtruar dhe në kapitujt paraardhës ku është

analizuar situata në vendet e vjetra anëtare, qëllimi i këtij punimi është depistimi i njohurive që

Evropianët kanë lidhur me të drejtat e tyre takuese nga fakti i të qenit anëtarë të Unionit, ku

njëra prej tyre, liria e lëvizjes, është cilësuar si një e drejtë themelore. Jemi njohur me realitetin e

ushtrimit të kësaj të drejte në shtetet anëtare më të vjetra (ku vihet re përqindja e ulët e njerëzve

që kanë lëvizur në raport me popullsitë e vendeve). Shqyrtoj rastin e një shteti më të ri anëtar për

të kuptuar “të përbashkëtat” dhe “të ndryshmet” mes shteteve të Evropës, si dhe trendin e

evoluimit dhe përdorimit të të drejtave reale që i ashtuquajturi integrim u mundëson shteteve

qysh prej momentit hyrës. Duke bërë një analizë krahasuese, duke studiuar rrugëtimin e vështirë

e plot sfida të një Shteti Ballkanik drejt Perëndimit, duke shfrytëzuar burime zyrtare, por dhe të

dhënat empirike përmes pyetsorëve, jam munduar të sjell si risi qasjen time lidhur me këtë

problematikë. Ligji ekziston, atëherë çfarë e shkakton moslëvizjen? Cilët janë faktorët pengues?

Ç`masa duhet të merren për ta nxitur ushtrimin e kësaj të drejte, që në fund të fundit është e

lidhur ngushtësisht me të drejtat e tjera korrelative, si liria e lëvizjes së mallrave, e shërbimeve

101

dhe e kapitalit? Për të realizuar këto objektiva në funksion të përmbushjes së qëllimit kam ngritur

këto hipoteza si më poshtë vijon:

H0: Gjuha nuk e pengon lëvizjen.

HA: Gjuha e pengon lëvizjen.

H0: Kultura dhe identiteti nuk e pengojnë lëvizjen.

HA: Kultura dhe identiteti e pengojnë lëvizjen.

H0: Mungesa e njohurive nuk e pengon lëvizjen.

HA: Mungesa e njohurive e pengon lëvizjen.

H0: Sistemi i tatimeve dhe taksave nuk e pengojnë lëvizjen.

HA: Sistemi i tatimeve dhe taksave e pengon lëvizjen.

H0: Skema e sigurimeve shoqërore nuk e pengon lëvizjen.

HA: Skema e sigurimeve shoqërore e pengon lëvizjen.

5.1 Bullgaria nga “lindja” në “perëndim”

Integrimi i Bullgarisë në Bashkimin Evropian ka qenë pa dyshim një proçes vullnetar dhe

qëllimi më i rëndësishëm i politikës së jashtme të shtetit pas fillimit të ndryshimeve në vitin

1989. Bashkimi i më shumë se 25 shteteve në fillim të shekullit të XXI është konsideruar si një

tendencë pa analogji në historinë e politikës botërore. Përfshirja e Bullgarisë në këtë tendencë

ishte një mundësi e madhe për këtë shtet ish komunist, sepse kjo i mundëson parimisht atij

(Bullgarisë) pjesëmarrjen aktive në ngjarjet më të rëndësishmë politike, ekonomike, apo dhe

debatin për Evropën e së nesërmes. Risktrukturimi i hapësirës politike, ndryshimi i funksionimit

të institucioneve politike bullgare si edhe ndryshimi social, janë linjat kryesore mbi të cilat elita

politike e shtetit ka punuar përgjatë më shumë se një dekade për të përmbushur të ashtuquajturat

standarte. Prioritetet Evropiane nuk duhet të përcaktojnë marrëdhëniet ndërkombëtare të

Bullgarisë dhe as të kundërtën. Ato duhet të përputhen me interesat vendase në drejtime të tjera.

102

Integrimi i plotë i Bullgarisë në Bashkimin Evropian duhet të bëhet një faktor në zhvillimin e

marrëdhënieve me shtetet e tjera. Bullgaria ka përshkuar rrugëtimin e saj për të fituar

anëtarësimin në Bashkimin Evropian dhe ka bërë “sakrificat” e nevojshme. Pas rënies së sistemit

komunist në Evropën Qëndrore dhe Lindore, integrimi Evropian u përball me një numër të madh

sfidash. Shumica e vendeve në rajon iu bashkuan proçeseve të integrimit. Negociatat për

anëtarësim në Bashkimin Evropian shënuan një fazë të re në proçesin e zgjerimit të Evropës.

Deri atëherë zgjerimi po zhvillohej nën ndikimin e shenjave të Luftës së Ftohtë dhe kaloi në disa

faza, më kryesorja e të cilave ishte krijimi i Tregut të Përbashkët Evropian. Bullgaria me gjithë

vështirësitë dhe reformat e vështira që ka ndërrmarë, në rrafshin politik, legjislativ, social sot

rradhitet përkrah vendeve perëndimore me të njëjtat të drejta nën logon e BE-së.

5.2 Asistenca e BE-së post anëtarësim

Ashtu si të gjitha shtetet e reja anëtare të BE-së edhe Bullgaria si një nga shtetet hyrëse të

zgjerimit të vitit 2007, u përball me ato që quhen masa mbrojtëse - aplikimin e pezullimit të të

drejtave të plota të anëtarësimit në fusha të caktuara të politikës, drejtësisë, ekonomisë, të cilat i

vendosën shtetet e reja (Bullgarinë dhe Rumaninë) në një “periudhë karantinë” gjatë tre viteve të

para të anëtarësimit. Brenda të ashtuquajturit “mekanizëm partneriteti dhe monitorimi”, raportet

e Komisionit Evropian, të cilat shkruhen dy herë në vit, janë vendosur në qendër të vëmendjes së

publikut dhe janë shndërruar në një mjet për të ndikuar politikën në përgjithësi, sidomos

politikën e brendshme. Këto mjete përfaqësojnë një urë të dukshme ndërmjet fazave të para-

anëtarësimit dhe fazave të pas-pranimit në politikat e brendshme dhe reformat ekonomike.

Pranimi i Bullgarisë në BE ka filluar me një axhendë reformash të gjata e të vështira. Deri në

progres-raportet e fundit të Komisionit në prag të aderimit, Bullgaria kishte mbetur kandidati i

vetëm (atëherë) në Evropën Qendrore, ku reforma e policisë dhe e gjyqësorit ishte përcaktuar si

një problematikë shqetësuese. Përveç kësaj, një domosdoshmëri për rregullim dhe reformim

paraqitej edhe në sektorë të tjerë të rëndësishëm dhe të ndjeshëm socialë, si kujdesi shëndetësor

dhe arsimi. Një fushë tjetër problematike që vazhdon të kërkojë domosdoshmërisht një përpjekje

të vazhdueshme është reforma në sektorë mjaft të rëndësishëm jetësorë si p.sh çështje sociale,

legjislacioni social dhe ai i punës.

103

Debati publik mbi performancën e Bullgarisë në fushën e politikave të brendshme të BE-së në

vitet 2007-2008 u zbeh dhe u fokusua në publikimin e raporteve të rregullta të Komisionit, të

cilat vlerësonin përshtatshmërinë e futjes së masave mbrojtëse në një sërë fushash.

Tradicionalisht, fusha më e rëndësishme që ka rrezikuar zbatimin e një klauzole të tillë ka qenë

dhe është drejtësia dhe çështjet e brendshme. Raportet në vitet 2006 dhe 2007 (para-aderimit)

kanë qenë kritike për performancën e policisë dhe gjyqësorit bullgar, por kanë prerë shkurt

imponimin e një klauzole mbrojtëse. Ky instrument nuk ishte përdorur kurrë më parë në rastet e

ish vendeve të tjera kandidate. Kujdesi nga ana e Bashkimit Evropian reflektoi vlerësim në lidhje

me efektivitetin e kufizuar të këtij instrumenti, i cili do të pengonte Bullgarinë nga pjesëmarrja e

plotë në zonën e lirisë, sigurisë dhe drejtësisë. Megjithatë, pavarësisht nga mungesa e një

sanksioni zyrtar, policia bullgare dhe sistemi gjyqësor duket se kanë qenë të lëna mënjanë në

aspektin praktik të bashkëpunimit me homologët e tyre në BE94 dhe rreziku i izolimit afatgjatë

nuk u çmua si një problematikë që duhej lënë pas dore. Strategjitë e kufizimit të miratuara nga

qeveria ndoqën dy shtigje paralele. Së pari, u investuan shumë përpjekje dhe financim publik për

përmirësimin e komunikimit me Brukselin. U intensifikuan në thelb kontaktet e nivelit të lartë

me përfaqësuesit e shërbimeve përkatëse të Komisionit duke përfshirë edhe OLAF-in. Më e

rëndësishmja, u punësuan disa firma konsulence të specializuara në lobimin e profilit të lartë dhe

marrëdhëniet me publikun me qëllim arritjen tek politikëbërësit kryesorë të Komisionit dhe më

kryesorja tek shtetet e vjetra anëtare të Bashkimit Evropian. Kjo u konsiderua dhe si një shteg

për të zgjeruar audiencat me anë të rritjes së shfaqjes në mediat elektronike dhe ato të shkruara.

Hapi më ambicioz i qeverisë ishte emërimi i një bordi këshillues i llojit të veçantë i përbërë nga

personalitete të nivelit të lartë Evropian95.

94 Në verën dhe vjeshtën e vitit 2008, rasti “Kotse-Matsa”solli shembullin se autoritetet bullgare ishin anashkaluar

dhe lënë të painformuar në lidhje me çështjen e një urdhër-arresti Evropian nga një gjykatë gjermane kundër një

këshilltari komunal bullgar në një qytet të vogël, i cili u arrestua në territorin grek nën akuzat për kontrabandën e

cigareve dhe u ekstradua në Gjermani, ku ai u gjykua dhe dënua brenda tre muajve. 95 Bordi u formua në nëntor 2008 me një mandat prej gjashtë muajsh dhe ishte i përbërë nga Dominique de Villepin,

ish-kryeministër francez kryeministër (kryetar), Josep Pique, ish-ministri i jashtëm spanjoll, Antonio Vitorino, ish

komisioner i JHA-së në BE, Aunus Salmi, ish-anëtar i Gjykatës Evropiane të Auditorëve, Paul Demaret, rektor i

Kolegjit të Evropës - Bruges, dhe Casimir de DALMAU, këshilltar ligjor.

104

5.3 Mendësia nacionaliste Bullgare në epokën e integrimit Evropian

Edhe pas thuajse shtatë vjet pas hyrjes së saj në Bashkimin Evropian, Bullgaria ende dhe sot

ballafaqohet me të kaluarën e saj nacionaliste. Megjithatë tashmë duket se pengesat për

evropianizim janë më të dobëta se kurrë. Nacionalizmi bullgar ka qenë tradicionalisht i lidhur me

moderimin dhe mungesën e afrimit me ideologjitë ekstremiste, pavarësisht historisë disi të

vështirë të vendit dhe rëndësisë së vazhdueshme të çështjeve që kanë të bëjnë me harmoninë

etnike në Bullgarinë bashkëkohore. Ndryshe nga vendet e tjera të Ballkanit, koncepti i shtetësisë

bullgare është karakterizuar kryesisht në bashkëjetesën ndërmjet gjuhës, historisë dhe kulturës, si

dhe nga një mungesë relativisht e theksuar në sferën biologjike, siç është për shembull rraca.

Termi “modeli etnik bullgar” u përdorur shpesh gjatë luftës së Kosovës në vitin 1999 me qëllim

për të dalluar Bullgarinë nga shtetet e saj fqinje. Nga pikëpamja historike, krenaria e vendasve e

të qenit dhe të ndjerit bullgarë ka pasur një ndikim negativ dhe ka gjeneruar një marrëdhënie jo

të lehtë me evropianizimin. Ashtu si në vendet e tjera të Evropës juglindore, vitet pas çlirimit nga

sundimi otoman ndikuan në rritjen e përpjekjeve për ringjalljen e “ndërgjegjes së vërtetë

kombëtare”. Në të njëjtën kohë, kjo periudhë vuri përballë njëri-tjetrit “tradicionalistët” dhe

“modernistët”. Tradicionalistët ishin kundër “importimit të vazhdueshëm të modeleve civilizuese

nga jashtë” (Perëndimit), ndërsa këta të fundit theksonin nevojën për “përtëritje kombëtare” që

mund të arrihej vetëm nëpërmjet përqasjes së traditave liberale. Disa ligjërata perëndimore kanë

theksuar se ekzistenca e dy mendësive do të jetë e përkohshme, sepse kombet e pazhvilluara

ekonomikisht dhe kulturalisht do të arrijnë të kapin në mënyrë graduale qasjet moderne

(Perëndimore). Ata hodhën poshtë pretendimin se disa vende ishin destinuar gjithmonë të

mbeteshin të mbyllura deri në fund të historisë së tyre të njerëzimit.

Një burim i ndjenjave anti-Evropiane ka qenë kisha ortodokse bullgare. Ndikimi i fesë në jetën

shoqërore dhe politike bullgare u rrit si rrjedhojë e çlirimit të vendit nga sundimi osman. Kisha

ortodokse bullgare u vetëquajt si një përmbushëse e një misioni patriotik dhe ishte e prirur të

shfaqte ndjenja të forta pro-ruse. Këto qëndrime pro-ruse (dhe zgjerimi pro-sllav) ishin të prirura

të shoqëroheshin me reagime negative ndaj ndonjë përpjekjeje nga ana e shtetit bullgar për t‘ju

afruar sistemit vleror të vendeve perëndimore. Në përgjithësi miratimi i “zakoneve sociale

Evropiane” u prit me pakënaqësi nga hierarkia kishtare. Ndryshe nga protestantizmi, ortodoksia

është përshfaqur si një sekt fetar tradicional, që parakupton se në rast se do të ruheshin parimet

105

dhe do flitej në emër të tyre, ajo do mbetej e dyshimtë ndaj përpjekjeve modernizuese. Në këtë

kontekst, ndonjëherë është pohuar se regjimi komunist totalitar nuk kishte ushtruar ndonjë

presion të vërtetë ndaj sektit ortodoks dhe se nga studiues të huaj dhe vendas është vërtetuar se

në Bullgari edhe pa komunizmin, ortodoksia do të kishte rënë në mënyrë të pashmangshme

viktimë e proçeseve modernizuese dhe do të vuante margjinalizimin në shoqëri. Elitat ortodokse

janë kritikuar si të mbushura me pasivitet politik dhe mungesë të vetëdijes qytetare, në kontrast

të dukshëm me “mentalitetin modern”, që e konsideron atë si një parakusht për një pjesëmarrje

të suksesshme në jetën politike. Në Bullgari janë shënuar ndryshime të përkohshme në

perceptimet e Evropianizimit. Midis dy luftërave botërore, Evropianizimi, si proçes, zhvilloi një

konotacion shumë më negativ, duke qënë se filloi të lidhej me asimilimin kulturor dhe gjithashtu

filloi të shihej si një kërcënim ndaj dallimeve etno-kulturore bullgare. Gjatë periudhës

komuniste, Pan-Slavism-i ishte vënë në piedestal. Ai kontribuoi edhe më tej në anti-

Evropianizim. Orvatje dhe qëndrime të tilla në përgjithësi kanë punuar në favor të regjimit

komunist. Në nivel të përgjithshëm shoqëror, fillimi i viteve 1990 është karakterizuar nga një

simpati e ndjeshme përkundrejt modeleve Evropiane, por ato u konsideruan edhe si një padurim

për të hedhur tutje të gjitha mbeturinat e komunizmit dhe të së kaluarës. Siç komenton edhe

Anna Krasteva “Bullgaria ka pasur një tendencë për të përçuar normalitet në të gjitha vendet e

tjera, përveç vetvetes”. Në mënyrë të ngjashme, në vitet 1990, partitë në Bullgari (sidomos ato në

anën e majtë të spektrit politik), u përpoqën ta rivendosin veten e tyre si aktorë përgjegjës, pasi

ata ishin të mezipritur për të marrë legjitimitetin dhe të fitonin besimin në qarqet ndërkombëtare.

Kështu, ata treguan një shkallë të lartë të përshtatshmërisë me modalitetet e organizimit dhe

funksionimit të partive simotra ne vendet evropiano-perëndimore. Në aspektin e qëndrimeve të

përgjithshme politike dhe shoqërore drejt anëtarësimit në BE (aplikimi zyrtar i vendit për

anëtarësim u paraqit në vitin 1995, në të njëjtin vit me atë të shteteve të tjera të Evropës

Qëndrore Lindore), ato kanë reflektuar në popullatë më së shumti mendimin se anëtarësimi në

BE është një përfitim sistematik i cili nënkupton një përqëndrim të tepruar në aspektet e

përfitimit prej anëtarësisë dhe një mungesë të theksuar në të kuptuarin e hollësishim të

“elementeve institucionale” tipikë të BE-së. Që nga fundi i viteve 1990, në Bullgari ka

mbretëruar një konsensus i butë në lidhje me anëtarësimin në Bashkimin Evropian. Duhet

gjithashtu të merret parasysh se fillimi i viteve 2000 në mënyrë të diskutueshme pati një

106

normalizim të diskurseve që lidheshin me të kaluarën komuniste. Mbështetja e marrë nga Cari

Simeon II (biri i mbretit të fundit të Bullgarisë i cili sundoi vendin përpara komunistëve) dhe u

bë kryeministër i vendit në vitin 2001, është parë si reflektimi i një populli në udhëkryq - ai u

konsiderua edhe si i “huaj” edhe si “bullgar” duke qënë se u konsiderua si një figurë politike

perëndimore, por edhe si një person i cili kishte të mishëruara disa nga luftërat historike të

bullgarëve në përvojat e tij personale. Në fund të fundit, sundimi i partisë së Simeonit II doli se

ishte relativisht i pasuksesshëm nga pikëpamja e ligjshmërisë për shkak se në atë kohë Bullgaria

rendites si një vend me profil të ulët në luftën kundër korrupsionit. Si pasojë e kësaj, në vitin

2005 doli një domethënie e re populiste me një tatëpjetë anti-Evropiane me anë të krijimit të

Ataka, një parti euroskeptike. Interesante është se kjo stuhi anti-evropianizimi ishte mjaft

jetëshkurtër. Për më tepër, anëtarësimi i Bullgarisë në Bashkimin Evropian nga disa grupime

politike është parë si diçka që do të ndikonte negativisht në thellimin e lidhjeve midis Rusisë

dhe Bullgarisë. Anëtarët e partive patriotike në Bullgari dhe shoqëria në përgjithësi mbetën mjaft

skeptikë në lidhje me ideologjinë e multikulturalizmit. Në disa aspekte, tendenca e bullgarëve

për të qënë disi negativë ndaj një shoqërie multikulturore mund të pasqyrojë një maturi të

caktuar për shkak të lidhjes historike midis subjekteve perandorake të tilla si Perandoria Osmane

dhe multikulturalizmit. Përveç kësaj, kredencialet perëndimore jo gjithmonë janë të gatshme tu

jepen shteteve relativisht më pak të pasura të Evropë. Interesante është se bullgarët liberale

ndonjëherë reagojnë me dyshim ndaj shfaqjeve të dukshme të nacionalizmit dhe i shohin ato si

manifestime të ndjenjave të fshehura pro-komuniste. Ky qëndrim mund të shihet pjesërisht si i

lidhur drejtpërdrejtë me autoritarizmin (në drejtim të punëve të brendshme të palëve) e lidhur me

partitë patriotike dhe retorikën e fuqishme që është huazuar ndonjëherë nga propozuesit e

ideologjive të tilla. Elementi qytetërues i lidhur me identitetin Evropian (perëndimor) duket se

është shumë në modë sot në mesin e bullgarëve bashkëkohorë. Është e dyshimtë se shtatë vjet që

kanë kaluar që nga hyrja e vendit në Bashkimin Evropian kanë ndryshuar rrënjësisht

marrëdhënien mes identiteteve bullgare dhe Evropiane, por kjo duket si një trend edhe në

dekadat që do të vijnë. Debatet lidhur me natyrën e identitetit Evropian do të kenë në mes tyre

edhe shumë pjesëmarrës entuziastë bullgarë proevropianë.

107

5.4 E drejta e migrimit të shtetasve bullgarë garantuar nga Direktiva

për lëvizjen e lirë, 2004/38/EC

E kemi trajtuar dhe në kapitujt paraardhës se shtetësia evropiane u jep qytetarëve të vendeve

anëtare, të drejtën e lëvizjes së lirë brenda Bashkimit Evropian96. Shtetasve të BE-së nuk u

kërkohet një leje hyrjeje (vizë) për të shkelur në çdo vend anëtar të BE-së dhe nuk u vendoset as

limit kohor për qëndrimin e tyre. Një shtetas evropian i cili paraqet një pasaportë të vlefshme

,ose kartë identiteti duhet të pranohet kudo. E kundërta mund të ndodhë vetëm nëse justifikohet

në bazë të politikës publike, sigurisë publike, ose shëndetit publik. Pavarësisht se të gjithë

shtetasit evropianë mund të ushtrojnë të drejtat e tyre të lëvizjes së lirë, vetëm disa kategori të

caktuara njerëzish do të kenë sipas ligjit evropian disa të drejta të garantuara të lidhura me

qëndrimin e tyre në vendin pritës. Kjo është ajo çfarë do të thotë të kesh “të drejtën e rezidencës”

si shtetas i BE-së. Direktiva Evropiane 2004/38/EC “mbi të drejtën e shtetasve të Unionit dhe

anëtarëve të tyre të familjes për të lëvizur dhe për të banuar lirisht brenda territorit të shteteve

anëtare” tregon se cilët target grupe mund të gëzojnë të drejtën e banimit kur lëvizin brenda

BE-së si dhe rrethanat mbi të cilat shtetet anëtare mund të kufizojnë këto të drejta. Kjo Direktivë

shpesh referohet si “Lëvizja e lirë e njerëzve”, ose Direktiva e “Së drejtës së rezidencës”.

Direktivat e Bashkimit Evropian specifikojnë disa rezultate definitive që duhet të arrihen nga çdo

shtet anëtar. Shtetet anëtare duhet të përshtasin ligjet e tyre për të përmbushur këto qëllime, por

mbeten të lira për të vendosur mënyrën e arritjes së tyre. Sipas raporteve të Bashkimit Evropian,

2014, një nga shtetet i cili preferohet për të ushtruar të drejtën e lëvizjes për punësim nga shtetet

më të reja anëtare si Bullgaria dhe Rumania (për shkak të standartit të lartë të jetesës, ofrimit të

mundësive për punësim si edhe për specifikat e skemës së ndihmave sociale) është Mbretëria e

Bashkuar. Sipas tyre, vitin e fundit, 600 000 shtetas bullgarë kanë ushruar të drejtën e lëvizjes

drejt Mbretësisë së Bashkuar. Direktiva 2004/38/EC është zhvendosur në legjislacionin e

Mbretërisë së Bashkuar me anë të Imigracionit (Zona Ekonomike Evropiane) Rregullorja 2006

96 Traktati mbi Funksionimin e Bashkimit Evropian. Zona Ekonomike Evropiane dhe Zvicerane (EEA) shtetasit

(Islanda, Lihteshtejni, dhe Norvegjia) gëzojnë të drejta të njëjta për shkak të marrëveshjeve me BE-në.

108

(Rregulloret e 2006)97. E thënë shkurtimisht, një shtetas i BE-së ka një të drejtë fillestare për të

banuar në një shtet tjetër anëtar deri në tre muaj, pa marrë parasysh qëllimin e vizitës, për aq

kohë sa ajo nuk bëhet një “barrë e paarsyetueshme” në sistemin e asistencës sociale të shtetit

anëtar. Njerëzit të cilët kanë një të drejtë për të banuar vetëm bazuar në të drejtën tre-mujore të

banimit, nuk do të plotësojnë të drejtat për të zgjedhur përfitimet që rrjedhin prej qëndrimit në

territorin e Mbretërisë së Bashkuar. Ata të cilët dëshirojnë të qëndrojnë më gjatë se tre muaj

duhet të futen në një nga kategoritë e mëposhtme në mënyrë që të kenë të drejtë banimi në

shtetin anëtar pritës dhe konkretisht:

Punonjës98

Person i vetë-punësuar

Punë-kërkues (një person i cili kërkon punësim dhe ka një shanc të mirfilltë për tu

punësuar)

Person i vetë-mjaftueshëm (një person që ka burime të mjaftueshme për veten e tij dhe

anëtarët e familjes në mënyrë që të mos bëhen barrë për sistemin e asistencës sociale të

shtetit anëtar pritës dhe ka mbulim sigurimi gjithpërfshirës për sëmundjet)

Student (një person i cili është i regjistruar në një kurs studimesh në një institucion

universitar publik ose privat, ka mbulim gjithpërfshirës siguracioni shëndetsor dhe

garanton autoritetet përkatëse kombëtare që ai ka burime të mjaftueshme për veten e tij

dhe anëtaret e familjes dhe që nuk bëhen barrë per sistemin e asistencës sociale të shtetit

anëtar pritës)

Anëtari i familjes i cili shoqëron ose i bashkohet një shtetasi Evropian i cili plotëson një

nga kriteret e mësipërme99

Shtetasit e BE-së dhe anëtarët e familjes së tyre vazhdojnë të kenë të drejtën e banimit ndërkohë

që ato plotësojnë kushtet e cilësuara në Direktivën e Lëvizjes së Lirë dhe mund të aplikojnë për

97 SI 2006/1003 (i ndryshuar) 98 Në disa rrethana, një person i cili nuk punon më, mund të mbajë statusin e “punëtorit” ose të “vetë- punësuarit” –

për shembull, nëse në mënyrë të përkohshme është i paaftë për të punuar për shkak të një sëmundjeje ose aksidenti,

ose për shkak të papunësimit të pavullnetshëm: Direktiva 2004/38/EC, Neni 7 (3) 99 Një linjë më e limituar e të afërmve janë të pranueshëm për të drejtën e banimit si një anëtar i familjes së një

“studenti” sesa për kategoritë e tjera: Direktiva 2004/38/EC Neni 2 (2), Neni 7 (4)

109

dokumentacion banimi si dëshmi e së drejtës së tyre për banim. “E drejta per rezidencë të

përhershme” mund të përftohet pas pesë vitesh të pashkëputura banimi në shtetin anëtar pritës100.

Shtetet anëtare mund të investigojnë në çështje të veçanta ku ka një dyshim të justifikuar përsa i

përket anëtarëve të familjes së tij/saj nëse i plotësojnë kushtet për të pasur të drejtën e banimit,

por nuk mund ti kryejnë këto kontrolle në mënyrë sistematike.

Disa vendime të marra nga Gjykata e Drejtësisë e BE-së kanë zgjeruar rrethanat në të cilat një

person mund të ketë mundësi pretendimi për të drejtën e banimit sipas ligjit Evropian101.

Pozicioni i qeverisë së Mbretërisë së Bashkuar është se të drejtat e rezidencës të përftuara në

bazë të këtyre gjykimeve, nuk janë të nevojshme që të njihen si të barabarta me ato të cilat

burojnë direkt nga Direktiva e lëvizjes së lirë dhe si rrjedhim nuk akordojnë të njejtat të drejta

për përdoruesit. Kështu që Rregullorja e 2007-ës u ndryshua për të krijuar një kategori të re “të

drejtash të prejardhura banimi” në mënyrë që të përshtateshin me këto raste102. Sipas

Rregulloreve të ndryshuara të 2007-ës, personat me një të drejtë të prejardhur banimi nuk kanë

të njejtat të drejta si ata me një të drejtë për të banuar në aspektin e të drejtës për të zgjedhur një

residencë afatgjatë ose për të financuar ardhjen dhe garantimin e jetesës deri në një kohë të

caktuar (deri në kohën e aplikimit për përfitimin e ndihmave ekonomike nga ana e qeverisë) në

Mbretërinë e Bashkuar.103

5.5 Periudha e karantinës për Bullgarinë

Bullgaria iu bashkua BE-së në 1 Janar 2007. Që nga ajo datë, shtetasit Bullgarë kanë pasur

mundësinë e ushtrimit të së drejtës së tyre për të lëvizur në shtetet e tjera anëtare. Gjithsesi

kushtet e tyre të marrëveshjes së aderimit lejuan që shtetet ekzistuese anëtare të vendosnin

kufizime të përkohshme në të drejtat e lëvizjes së lirë për punëtorët bullgarë deri në shtatë vite

100 Ose së shpejti në disa rrethana specifike- për shembull, një punëtor që i afrohet moshës së pensionit ose bëhet i

paaftë për një kohë të gjatë: Direktiva 2004/ 38/ EC, Neni 17. 101 Shiko, për shembull, Chen (C-200/02), Ibrahim (C-310/08), Teixeira (C- 480/08) 102 SI 2006/ 1003 i ndryshuar nga SI 2010/2560 103 Përditësim i UKBA, ‘Ndryshimet e Rregullores 2006 së imigracionit (Zona Ekonomike Europiane)‘, 13 Korrik

2012

110

nga aderimi, në mënyrë që të mbroheshin nga luhatjet në tregjet e tyre të punës.104 Kufizimet e

përkohshme nuk mund të aplikohen kundrejt kategorive të tjera të shtetasve (siç janë personat e

vetë mjaftueshëm ose të vetë punësuarit). Kufizimet e përkohshme u ndanë në tri faza:

Faza e parë. Për dy vitet e para pas aderimit (1 Janar 2007- 31 Dhjetor 2008 ) aksesi i

punëtorëve bullgarë në tregun e punës në shtetet anëtare të tjera varej nga ligjet dhe politikat

kombëtare të këtyre shteteve105.

Faza e dytë. Shtetet anëtare mund të vazhdonin të aplikonin kufizimet e tyre kombëtare për një

periudhë të mëtejshme tre vjeçare ( 1 Janar 2009- 31 Dhjetor 2011) nëse bënin njoftimin e

nevojshëm në Komisionin Evropian duke arsyetuar qëllimin.

Faza e tretë. Shtetet anëtare mund të aplikonin kufizimet për një periudhë të mëtejshme dy

vjeçare (1 Janar 2012- 31 Dhjetor 2013) nëse mund të përjetonin ose parashikonin trazira serioze

në tregjet e tyre të punës, përsëri duke bërë njoftimin në Komisionin Evropian (e njëjta situatë si

për vendet anëtare të vjetra).

Shtetet anëtare mund t’i hiqin kufizimet e tyre të përkohshme në çdo fazë gjatë periudhës 7

vjeçare, ose të zgjidhnin të mos aplikonin asnjë kufizim. Sipas protokollit 4 (pika 4) në traktatin

e zgjerimit, një shtet anëtar mund t’i ri-prezantojë dhe ti ri-vendosë kufizimet që mund të jenë

hequr më parë gjatë periudhës 7 vjeçare të tranzicionit në rast shfaqjeje të ndonjë shqetësimi

serioz në tregun e punës. Megjithatë, marrëveshja e zgjerimit nuk përfshinte masat e emergjencës

që do ti lejonin kufizimet e përkohshme të vazhdonin për më shumë se 7 vjet. Kështu që të gjitha

shtetet anëtare i kanë hequr kufizimet e tyre të përkohshme mbi punëtorët bullgarë në fund të

vitit 2013.

104 E diskutuar më gjerë ne shënimet standarte të Librarisë SN 4171 Shkurtimisht: Kufizimet sipas Marrëveshjes së

Zgjerimit të BE për punëtorët dhe bullgarët (Tetor 2006) 105 “Artikulli i pushimit” në marrëveshjen e zgjerimit siguron që aksesi i Bullgarëve në tregjet e punës të Vendeve

Anëtare nuk mund të jetë më i kufizuar sesa çështja kur u firmos marrëveshja e zgjerimit (25 Prill 2005).

111

5.6 Ҫfarë kufizimesh ka aplikuar Mbretëria e Bashkuar dhe shtete të

tjera anëtare

Qeveria Laburiste vendosi të aplikonte kufizime të përkohshme mbi punëtorët bullgarë kur ato iu

bashkuan BE-së në vitin 2007. Qeveria në atë kohë vendosi ti mbante ato për të gjithë përiudhën

e plotë të tranzicionit për të shtata vitet. Vendimet për të mbajtur kufizimet janë marrë në

përputhje me këshillat e Komisionit Qeveritar Këshillues për Emigracionin106. E thënë

shkurtimisht, mundësitë e shtetasve bullgarë për të shkuar në MB si punëtorë janë kufizuar si më

poshtë:

Emigrantët me kualifikim të lartë do të kishin akses të pakufizuar në tregun e punës nëse

kualifikoheshin në skemën e programit për emigrantët shumë të kualifikuar, e cila ishte

vendosur në kohën e aderimit;

Punëtorët e kualifikuar do të kishin mundësi për të shkuar në MB nëse ato plotësonin

një vend bosh që nuk mund të mbushet nga një punëtor rezident dhe kualifikoheshin për

një leje pune sipas marrëveshjeve që ka qenë përpara sistemit të bazuar me pikë për

emigracionin;

Punëtorët me qualifikim të ulët janë kufizuar në dy skemat e bazuar në kuota- Skema e

Punëtorëve agrikulturorë sezonalë (SAËS) dhe skema e bazuar në sektor (SBS, që

mbulon punët e proçesimit të ushqimit);

Studentët bullgarë janë lejuar të punojnë për 20 orë në jave gjatë sezonit të shkollës dhe

me kohë të plotë gjatë pushimeve;

Me përjashtime minimale, shtetasve bullgarë që kanë dëshiruar dhe dëshirojnë të punojnë në

MB u është kërkuar që të pajisen me një dokument si punëtor i autorizuar përpara se të fillojnë

punën107. Për të pasur të drejtën e banimit si punëtor një shtetas bullgar, i cili i nënshtrohet

autorizimit si punëtor, duhet të ketë një dokument të autorizuar dhe të punojë në përputhje me

106 MAC, ‘ Impakti relaksues i kufizimeve në Tregun e Punës mbi punësimin e shtetasve bullgarë dhe rumunë të

BE në MB’, Dhjetor 2008; ‘ Rishikim i kufizimeve të përkohshme për aksesin e shtetasve bullgarë dhe rumunë në

tregun e punës së MB’, Nëntor 2011 107 Rregullorja e Zgjerimit 2006 (Autorizimi i Punëtorëve dhe Imigracioni) SI 2006/3317 (e ndryshuar)

112

skemën e autorizimit të punës108. Sipas kufizimeve të përkohshme shtetasit bullgarë nuk janë

lejuar të mbajnë statusin e punëtorit ose të punëkërkuesit nësë ata nuk kanë plotësuar punësimin

12 mujor të autorizuar. Pasi kanë punuar ligjërisht në MB për 12 muaj pa ndërprerje, ata çlirohen

nga autorizimi i punëtorit dhe kanë të njejtat të drejta si shtetasit e tjerë të BE-së. Disa kategori të

punëtorëve janë çliruar nga kërkesat e autorizimit të punëtorit (për shembull, anëtarët e familjes

të shtetasve të tjerë). Disa shtete anëtare zgjodhën të mos aplikonin asnjë kufizim kur Bullgaria

iu bashkua BE-së në 1 Janar 2007, të tjerë vendosën të aplikonin kufizime, por tashmë i kanë

hequr ato. Komisioni Evropian liston përdorimin nga çdo shtet anëtar të kufizimeve të

përkohshme për punëtorët bullgarë (si në 30 Korrik 2012)109. Belgjika, Gjermania, Spanja,

Franca, Luksemburgu, Malta, Hollanda dhe Austria janë listuar si vende të cilat vazhdojnë të

aplikojnë kufizimet e përkohshme. Bullgaria është çliruar nga kufizimet e përkohshme në 31

Janar 2013.

5.7 Fundi i kufizimeve të përkohshme të lëvizjes për qytetarët bullgarë

dhe debatet shoqëruese

Përfundimi i kufizimeve të përkohshme për punëtorët bullgarë ka qenë një çështje me ndjeshmëri

të lartë përgjatë vitit 2013. Pas mbarimit të kufizimeve të përkohshme, punëtorët bullgarë nuk

kanë qenë më të kufizuar në të drejta dhe e kishin realisht mundësinë për të shkuar për të punuar

në Mbretërinë e Bashkuar nën të njëjtat kushte si shtetasit e tjerë të BE-së.

Qeveria konsideroi faktin se marrëveshja e aderimit nuk ka patur dhe nuk ka fushëveprimi për të

zgjeruar kufizimet për më shumë se shtatë vjet110. Gjithsesi, shqetësime për një rritje të

emigracionit bullgar dhe ndikimi eminent që mund të sillte, zbuloi nevojën e kufizimeve të

mëtejshme, të cilat u mbështetën nga disa politikanë, qeveritarë dhe analistë në vend. Kjo çoi në

domosdoshmërinë e ngritjes së një peticioni elektronik në faqen zyrtare të Qeverisë së

108 Udhëzimet e Studimit të Dosjes Evropiane, Kapitulli 7 ‘ Shtetasit e Shtetit Aderues’, Seksioni 2 (i arrirë në 8 Prill

2013) diskuton kërkesat në detaje më të gjëra. 109 Komisioni Evropian, Punësimi, Ҫështjet Sociale& Përfshirja/ ‘Zgjerimi- Kushtet Tranzicionale’ “Tabelë

përmbledhëse të politikave të Shteteve Anëtare” (e padatuar; e arrirë në 8 Prill 2013)

110 HL Deb 2 Korrik 2012 cWA120

113

Mbretërisë së Bashkuar i cili mblodhi mbi 150,000 firma duke që i bërë thirrje qeverisë për të

shtuar afatin e kufizimeve të përkohshme për një periudhë të mëtejshme 5 vjeçare.

Në vitin 2014 kufizimet e BE-së janë hequr, duke i lejuar shtetasit e Bullgarisë të kenë “lëvizje

të lirë” drejt MB dhe shteteve të tjera të BE-së. Kështu pra me heqjen e kufizimeve, qysh prej

një viti shtetasit bullgarë gëzojnë të drejtën për të kërkuar përfitime për qëndrim për banesë, për

punësim etj. Në shoqëri dhe segmente të caktuara shtetërore u mboll një farë frike se e gjithë kjo

do të krijonte presion mbi strehimin, infrastrukturën, shkollat si dhe shërbimin shëndetsor. Shteti

britanik do detyrohej të ndërpriste pensionet, të kufizonte punësimin, të ulte cilësinë e ofrimit

të shërbimeve publike dhe mund të kufizonte financimin për forcat e armatosura111.

Kjo detyroi një nga zërat e fuqishëm publikë, opinionistin Majk Mills për të parashtruar një

kërkesë të gjatë në Komisionin e Projektligjit Publik në fazën e hartimit të projektligjit të

migracionit, duke propozuar zgjatjen e kufizimeve të përkohshme deri në fund të 2018. Z. Mills

pranoi që kishte kufizime në lirinë e veprimit të MB (ligji komunitar e kufizonte) lidhur me këtë

gjë, por i konsideroi ato si çështje të zgjidhshme. Ai argumentoi se “qartazi, ne kemi firmosur

marrëveshje të cilat thonë se ne nuk mundemi, por ne jemi një Parlament Sovran dhe ne

mundemi me sa duket të vendosim se nuk pranojmë më kushtet në to, sepse gjërat kanë

ndryshuar në mënyrë kaq dramatike saqë ne duhet ta ushtrojmë të drejtën tonë sovrane për të

shfuqizuar pjesë të tyre dhe të vendosim kufizime pavarësisht gjërave. Unë dyshoj se ne do ta

shikojmë veten në gjykata të ndryshme së shpejti dhe do të gjendemi në shkelje të marrëveshjes

sonë te detyrimeve. Megjithatë, unë ndjej keqardhje për qasjen që francezët më treguan kur i

pyeta ato, për diçka krejtësisht ndryshe, sesi ato mundeshin ti shikonin nën një këndvështrim më

të butë rregullat e BE-së në krahasim me ne. Përgjigja ishte, “Ne preferojmë të kërkojmë falje

më vonë, sesa të kërkojmë leje tani.”112

Si kundërpërgjigje juristët hartues të projektligjit identifikuan pengesat ligjore si: pamundësinë

sipas marrëveshjeve për të zgjatur kufizimet edhe më tej. E vetmja mënyrë për ta bërë këtë gjë do

të ishte të negociohej për një ndryshim në ato marrëveshje. Duke ditur që kjo do të kërkonte

dakordësinë unanime të të gjithë shteteve anëtare, duke përfshirë dhe Bullgarinë në këtë rast,

111 Peticioni elektronik i Qeverisë së Mbretërisë së Bashkuar, “Ndalo emigrimin në masë nga bullgarët pas në 2014,

kur kufizimet nga BE të jenë lehtësuar” 112 PBC Deb 19 Nëntor 2013 c399

114

duket se nuk ka perspektivë për ta arritur atë. Klauzola e re e propozuar u tërhoq113. U konkludua

se qeveria angleze kishte shumë pak hapësirë brenda ligjit evropian për të kufizuar migracionin

nga Bullgaria dhe pretendohej se i vetmi opsion për tu mbrojtur nga një rritje e konsiderueshme

e emigrantëve prej këtij vendi, ishte arritja e një sigurie që sistemi i ndihmave të MB të mos

vepronte më si një faktor nxitës 114. Zyra e migracionit ka theksuar se sistemi i ndihmave të MB

është më bujar në krahasim me marrëveshjet dhe realitetin në shumë shtete të BE-së. 115

Ligji Evropian parashikon se kur një person lëviz nga një shtet anëtar drejt një shteti tjetër dhe

ka të drejtë banimi në shtetin pritës, ai nuk mund të diskriminohet përsa i përket ndihmave

sociale thjesht duke u bazuar në kombësinë e tij. Gjithsesi, dispozitat në ligjin evropian nuk

harmonizojnë rregullat dhe të drejtat lidhur me garantimin e çdo lloj ndihme sociale në shtetet

anëtare. Kështu që, për shembull, një shtet anëtar mund të jetë më ofrues në përfitimet e punës

për familjet me të ardhura të ulëta, ndërkohë (në ekstremin tjetër) një tjetër shtet mund të mos

ofrojë fare mbështetje për punë. Në mënyrë të ngjashme, një shtet anëtar mund të japë të drejta

për ndihma papunësie të kushtëzuara tek personi që ka punuar për një periudhë në atë vend,

ndërkohë që një tjetër mund të mos atashojë këtë kusht për të pasur akses në përfitimet e

papunësisë. Sidoqoftë megjithë kufizimet reale apo dhe të tjera të kërkuara (nga sa më sipër)

shtetasit bullgarë prej një viti gëzojnë të drejtën e pakufizuar të lirisë së lëvizjes - një e drejtë

themelore e fituar me anëtarësimin.

5.8 Analiza e të dhënave të grumbulluara nga pyetësorët në

BULLGARI

Për të dhënë përgjigje mbi pyetjet bazë të ngritura në këtë punim u përdor metoda e kërkimit

parësor bazuar në pyetësorët drejtuar grupeve të interesit, për të vërtetuar hipotezat e ngritura në

funksion të arritjes së objektivave dhe të përmbushjes së qëllimit. Pyetësorët janë burimi

themelor i sigurimit të të dhënave primare, ku target grupi kryesor janë shtetasit bullgarë mbi

113 PBC DEB 19 Nëntor 2013 c402 114 Andrew Green, Blogu i Spektatorit të kafenesë, ‘Të reduktojmë “faktorin shtytës” për emigrantët bullgarë dhe

rumunë’, 7 Shkurt 2013 115 Mbikëqyrja Imigracionit, Udhëzime 4.16 Krahasimi i ndihmave sociale britanike me ato të BE 14 dhe Udhëzime

4.18 Ndihma sociale të fëmijve të MB dhe fëmijve jo rezidentë BE, Shkurt 2013

115

moshën 18 vjeç. Gjithsej janë shpërndarë dhe plotësuar 301 pyetësorë. Anketimi është kryer në

qytetet Sofie dhe Plovdiv. Janë përzgjedhur këto dy qytete, si njësi të mëdha urbane dhe si

qendra universitare me arsyetimin e përthithjes më të shpejtë të informacionit dhe përfaqësimit

sa më të mirë të popullatës, shtetasve bullgarë. Për përpunimin e pyetësorëve është përdorur

programi statistikor SPSS 17, për të vërtetuar analitikisht hipotezat bazë të ngritura në punim, ku

si variabël i shpjeguar apo variabël i varur është lëvizja e lirë e shtetasve bullgarë dhe variablat

shpjegues, apo variablat e pavarur janë gjuha, kultura, mungesa e harmonizimit të legjislacionit,

legjislacionit tatimor dhe atij të sigurimeve shoqërore me Acquis Communitaire. Siç do të shihet

dhe nga rezultatet e pyetësorëve, apo nga paraqitjet grafike vihet re se faktorët e përmendur më

lart përbëjnë dhe denduritë relative më të larta si faktorë pengues të lëvizjes së lirë.

Rezultatet e përpunuara janë si më poshtë:

A kanë dëshiruar apo jo të intervistuarit që Bullgaria të jetë pjesë e BE-së?

Po Jo Nuk e di Koment Pa

përgjigje

Frekuenca 206 94 0 0 1

Përqindja 68.4% 31.22% 0 0 0.38%

Tabela 1. Frekuenca dhe përqindja për pyetjen e parë të pyetësorit

Pro apo kundër

Po

Jo

Nuk e di

Koment

Pa përgjigje

116

Grafiku 1. Paraqitja grafike e përqindjeve të përgjigjeve për pyetjen e parë të pyetësorit

Ashtu siç shihet nga të dhënat e grafikut nr (1) një përqindje e konsiderueshme e popullatës e

kanë dëshiruar anëtarësimin në Bashkimin Evropian. Bullgaria si një nga shtetet e Bllokut Lindor

ka ndërmarrë reforma dhe sfida të vështira, të cilat pa dyshim kanë pasur ndikimin e vet në jetën

e qytetarëve, ose më mirë të themi se qytetarët bullgarë kanë qenë bashkëpjesëmarrës në

procesin e kryerjes se reformave pothuajse të dhimbshme, por të domosdoshme për të arritur

standartet në këmbim të marrjes se statusit qytetar evropian. Por përqindjet flasin dhe për

kategori të tjera njerëzish që nuk e kanë aspiruar integrimin. Siç e kemi parashtruar me sipër, një

pjesë e konsiderueshme e Bullgarëve ende ruajnë koncepte nacionaliste duke refuzuar

evropianizimin.

Viti i anëtarësimit në BE.

2005 2007 2008 2009 Pa përgjigje

Frekuenca 79 168 43 11 0

Përqindja 26% 55.8% 14.28% 3.92 0

Tabela 2. Frekuenca dhe përqindja për pyetjen e dytë të pyetësorit

Grafiku 2. Paraqitja grafike e përqindjeve të përgjigjeve për pyetjen e dytë të pyetësorit

Grafiku nr (2) tregon se pak më shumë se gjysma e të intervistuarve ka dijeni për vitin e saktë të

anëtarësimit të Bullgarisë në Bashkimin Evropian. Duket se Evropa ende nuk banon në mendjen

0

20

40

60

2005 2007 2008 2009 Pa përgjigje

Viti i anëtarësimit

117

e shumicës së bullgarëve. Reflektohet gjithashtu një mungesë e njohurive. Një pjesë e njerëzve

me sa duket e ka përjetuar me indiferencë anëtarësimin. Duket se kjo kategori duke u përgjigjur

në mënyrë të pasaktë lidhur me vitin e anëtarësimit të vendit në BE, ose nuk e ka dëshiruar atë

,ose nuk ka pritur ndonjë benefit specifik nga ky proçes, parë nga një optikë vështrimi. Ekziston

në të vërtetë një trend i lehtë drejt evropianizimit. Shifrat e tregojnë këtë. Pjesa e njerëzve që

përgjigjen se anëtarësimi është arritur në vitin 2005, 2008 dhe 2009 mund të jenë besnikë të

ideve tradicionale dhe nacionaliste. Sipas tyre Bullgaria është më shumë sllave pro-Ruse, sesa

Evropiane.

3.Kuptimi i

integrimit.

Më shumë të

drejta

Më shumë

detyrime

Më shumë

liri

Më shumë

përgjegjësi

Pa

përgjigje

Frekuenca 192 43 46 19 1

Përqindja 64.32% 14% 15% 6.3% 0.38%

4.Cilat janë ato të

drejta që ju

mendoi se ju

garantohen me

anëtarësimin në

BE?

Emigrimi Punësimi Lëvizja e

lirë

Pa përgjigje

Frekuenca 52 92 107 50

Perqindja 17.27% 30.56% 35.54% 16.63%

5. Ndjeheni më i

lirë apo i

kufizuar?

Nuk e di Më i

kufizuar

Më i lirë Pa përgjigje

Frekuenca 30 10 209 52

Përqindja 9.96% 3.32% 69.43% 17.29%

118

Tabela 3. Frekuenca dhe përqindja për pyetjet 3, 4 dhe 5 të pyetësorit

Grafiku 3. Paraqitja grafike e përqindjeve të përgjigjeve për pyetjet 3, 4 dhe 5 të pyetësorit

Të integrohesh do të thotë të sinkronizohesh me ritmin e kombit ku shkon. Ashtu sikurse shihet

edhe në tabelën nr (3), afërsisht 64 % e të intervistuarve e perceptojnë integrimin si më shumë

liri, më shumë mundësi. Këta persona paramendojnë se, të lëvizësh nga një vend drejt një vendi

tjetër, sidomos drejt vendeve më të zhvilluara të Bashkimit Evropian do të thotë se jetesa do të

jetë më e lehtë, të ardhurat do të jenë më të shumta dhe mundësia e punësimit më e madhe. Pjesa

tjetër, 14%, flasin për më shumë detyrime. Këtu detyrimet parakuptohen si vështirësi për t`u

përshtatur dhe për të standartizuar jetën me atë të vendit pritës. Duket se për këta të fundit

integrimi mund të jetë sikur të futesh në një tren i cili mund të të marrë si pasagjer të klasit të

parë, të dytë ose të tretë përgjatë gjithë ciklit të jetës. Në një Evropë me shtete kombe, më

shumësi kulturash dhe historish, të integrohesh do të thotë të bëhesh vendas. Duke qenë se

bullgarët përfaqësojnë një vend të Bllokut Lindor ku lëvizjet nga një vend në tjetrin, sidomos ato

drejt Perëndimit, kufizoheshin nga regjimi i vizave, proçesi i anëtarësimit ka hyrë në mendësitë e

tyre si një “lëvizje pa vizë”, e cila nënkupton jo vetëm mundësinë e lëvizjes për: psh turizëm,

arsye shëndetsore, apo shkollimi, por kryesisht për një jetë më të mirë. Rezultatet në tabelën 3

dhe grafikun nr 3 qartazi tregojnë se anëtarësimi e garanton lëvizjen e lirë, 35% e të

intervistuarve përgjigjen për garantimin e saj, dhe 30% për punësimin. Pjesa e të intervistuarve,

14% e tyre, të cilët shprehen se me integrim kuptojnë më shumë detyrime ka gjasë të jenë ata të

cilët kanë lëvizuar realisht drejt vendeve të tjera dhe janë përballur me vështirësi eminente. Ata

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Category 1 Category 2 Category 3 Category 4 Category 5

Kuptimi integrimit

Të drejtat me anëtarësimin

Ndjeheni më i lirë apo më i

kufizuar

119

mund të jenë ndjerë “të sapoardhur në Evropën e vjetër” dhe të pasocializuar me shoqërinë.

Duhet thënë se historikisht lëvizja, apo migrimi, apo punësimi janë menaxhuar duke ushtruar

politikën e përfshirjes, duke i ofruar emigrantëve të njëjtën paketë të drejtash dhe përfitimesh që

gëzojnë qytetarët e vendeve pritëse. Ligji dhe shtetësia evropiane e garantojnë atë. Pavarësisht

kësaj, qytetarët migrantë, në rastin konkret ata bullgarë, megjithëse evropiane të rinj mund të

jenë ndjerë të presuar për të absorbuar njëlloj riatdhesimi varësisht vendit ku kanë qenë, psh

gjerman, britanik, hollandez etj.

6. A keni

përmbushur

deyrime të cilat

nuk kanë qenë

prezente më

parë?

Po Jo Nuk e di Pa përgjigje

Frekuenca 16 24 165 96

Përqindja 5.53% 7.96% 54.81% 31.88%

8 .Ndjeheni

qytetar evropian?

Aspak Ndonjëherë Gjithmonë Pa përgjigje

Frekuenca 31 196 74 0

Përqindja 10.29% 65.11% 24.58% 0

9. A keni

menduar jetesën

në një vend tjetër

të BE-së?

Asnjëherë Shpesh Gjithmonë

Frekuenca 69 128 103 1

Përqindja 23% 43% 34% 0.038%

120

Tabela 4. Frekuenca dhe përqindja për pyetjet 6, 8 dhe 9 të pyetësorit

Grafiku 4. Paraqitja grafike e përqindjeve të përgjigjeve për pyetjet 6, 8 dhe 9 të pyetësorit

Ashtu sikurse duket edhe në tabelën dhe grafikun e mësipërm nr (4) ekziston një mosnjohje e

detyrimeve specifike që proçesi i anëtarësimit u vuri përballë qytetarëve bullgarë. Natyrisht që

detyrime të reja qytetarët i kanë përmbushur, sepse proçesi i gjatë i integrimit i ka kërkuar ato,

por kanë qenë të shpërndara në sfera të tilla si politikë, ekonomi, drejtësi dhe qytetarët nuk i kanë

perceptuar në mënyrë të drejtëpërdrejtë. Referuar edhe tabelës nr (5) dhe grafikut përkatës (ka

një korrelacion në pyetësor e rrjedhimisht edhe në përgjigje) kuptojmë se të anketuarit janë në

dijeni se proçesi i integrimit u jep atyre dhe shtetësinë evropiane. Çështja është se sa ata e

ndjejnë dhe e perceptojnë në mënyrë të drejtëpërdrejtë atë. Ata të cilët përgjigjen se ndonjëherë

ndjehen qytetarë evropianë, mund të dinë se shtetësia evropiane nuk është një “shtetësi e

vërtetë”, por ajo u dhuron të drejta dhe përfitime rezidentëve evropianë dhe u mundëson atyre një

trajtim të barabartë në vendet e punës të shteteve pritëse. Të anketuarve mund t`u kenë ndodhur

episode, të cilat u kanë kujtuar atyre se janë ende të huaj e që nuk i kanë takuar vendit pritës (një

nga vendet e Evropës ku kanë lëvizur). Në Evropë sot ekzistojnë ende momente delikate dhe

informale të nacionalizmit banal. Çështjet multinacionale e multikulturore shpesh bëhen arsye që

“të ardhurit” të ndjehen të përjashtuar. Përgjigjet ndaj pyetjes A keni menduar jetesën në një

0

10

20

30

40

50

60

70

Category 1 Category 2 Category 3 Category 4

Përmbushja detyrimeve të reja

Ndjeheni qytetar evropian

A keni menduar jetesën në

vende të tjera të BE

121

vend tjetër të BE-së? tregojnë se ka një ndarje pothuaje të njëjtë midis atyre që përgjigjen

asnjëherë, shpesh, gjithmonë dhe kjo është e natyrshme, pasi e kemi trajtuar edhe në tabelat e

grafikët paraardhës dhe pasardhës (tabela nr 6 dhe grafiku nr 6) se një pjesë e njerëzve kur janë

pyetur se çfarë kuptojnë me integrim janë përgjigjur lëvizje e lirë dhe punësim. Dëshira për t`u

ushtruar kjo e drejtë mund të lidhet me punësimin aty ku pretendohet një jetesë më e mirë,

shkollimin, apo edhe bashkimin me anëtarët e familjes. Grafiku flet edhe për një përqindje, 23%,

që thonë se nuk e kanë menduar asnjëherë lëvizjen. Këta mund të përfaqësojnë pjesën e

popullsisë bullgare e cila është ngushtësisht e lidhur me vendin, kulturën, mendësinë dhe

traditën.

7. Çfarë dini

për

qytetarinë

Evropiane?

Di pak Qytetar

Evropian

Votimi në

parlament

Punësimi në

një shtet

tjetër

Pa përgjigje

Frekuenca 30 120 61 90 0

Përqindja 9.96% 39.86% 20.28% 29.90% 0 %

Tabela 5. Frekuenca dhe përqindja për pyetjen 7 të pyetësorit

Grafiku 5. Paraqitja grafike e përqindjeve të përgjigjeve për pyetjen 7 të pyetësorit

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

Çfarë dini për qytetarinë Evropiane?

Di pak

Qytetar Evropian

Votimi në parlament

Punësimi në një shtet tjetër

Pa përgjigje

122

10. Lëvizni për

arsye ekonomike

apo jo?

Po Jo Pa përgjigje

Frekuenca 74 30 197

Përqindja 25% 10% 65%

11. Arsyet e tjera

të lëvizjes.

Shkollimi Shëndetësore Familjare Të tjera Pa përgjigje

Frekuenca 45 34 28 118 76

Përqindja 15% 11% 9% 39% 25%

12. Të ardhurat

tuaja janë?

Të ulëta Të mira Të

kënaqshme

Pa pergjigje

Frekuenca 124 146 30 1

Përqindja 41% 49% 9.962% 0.038%

Tabela 6. Frekuenca dhe përqindja për pyetjet 10, 11 dhe 12 të pyetësorit

123

Grafiku 6. Paraqitja grafike e përqindjeve të përgjigjeve për pyetjet 10, 11 dhe 12 të pyetësorit

13. Nëse të ardhurat tuaja

janë të ulëta, e konsideroni

mundësinë për të lëvizur

drejt një vendi tjetër të

BE?

Asnjëherë Ndonjëherë Shpesh Gjithmonë Pa

përgjigje

Frekuenca 5 15 61 40 180

Përqindja 1.66% 4.98% 20.27% 13.29% 59.8%

Tabela 7. Frekuenca dhe përqindja për pyetjen 13 të pyetësorit

0

10

20

30

40

50

60

70

Category 1 Category 2 Category 3 Category 4 Category 5

Lëvizja për arsye ekonomike

Lëvizja për arsye të tjera

Niveli i të ardhurave

124

Grafiku 7. Paraqitja grafike e përqindjeve të përgjigjeve për pyetjen 13 të pyetësorit

14. E njihni

ligjin mbi

lëvizjen e lirë?

Aspak Mjaftueshëm Mirë Shumë mirë Pa përgjigje

Frekuenca 35 237 16 11 2

Përqindja 12% 79% 5% 4% 1%

15. Roli i medias

në njohjen e

ligjit.

Po Jo Burime të

tjera

Pa përgjigje

Frekuenca 73 217 10 1

Përqindja 24% 72% 3% 1%

16. Njohuritë për

ligjin e

përbashkët.

Di

mjaftueshëm

Asgjë Di diçka Di pak Pa përgjigje

Frekuenca 84 155 13 43 6

Përqindja 28% 51% 4% 14% 2%

Tabela 8. Frekuenca dhe përqindja për pyetjet 14, 15 dhe 16 të pyetësorit

0,00%

10,00%

20,00%

30,00%

40,00%

50,00%

60,00%

70,00%

13. Nëse të ardhurat tuaja janë të ulëta, e konsideroni mundësinë për

të lëvizur drejt një vendi tjetër të BE?

Asnjëherë

Ndonjëherë

Shpesh

Gjithmonë

Pa përgjigje

125

Grafiku 8. Paraqitja grafike e përqindjeve të përgjigjeve për pyetjet 14, 15 dhe 16 të pyetësorit

Varësisht pyetjeve dhe përgjigjeve grafiku nr (8) flet për një mungesë të theksuar të njohurive

mbi proçesin e integrimit dhe të drejtave që rrjedhin prej tij, lëvizje e lirë, migrim, punësim etj.

Mungon njohja e detajuar lidhur me lirinë e lëvizjes. (79%) e njerëzve përgjigjen se e njohin

mjaftueshëm, çka do të thotë se nuk ka njohje specifike e konsideruar në këtë rast e

domosdoshme si p.sh koha e kufizimeve të vëna përballë nga shtetet e vjetra anëtare. Afërsisht

gjysma e të anketuarve përgjigjen (51%) nuk di asgjë. Nëse individi nuk është i informuar, nuk

do të jetë e mundur për të që të mësojë rreth mundësive të migracionit tjetërkund. Një aspekt që

ka të bëjë me mungesën e njohurive është fakti se BE-ja nuk ka qenë dhe ende nuk është e

suksesshme në zhvillimin e një politike pune të medias, që do të thotë se BE-ja ende nuk është e

përfaqësuar në media. Intervistuesit pohojnë se roli i medias në njohjen e proçesit është i vogël

dhe se informacioni i kërkuar lidhur me realitetin në vendet pritëse merret përmes burimeve të

tjera si p.sh informimi përmes eksperiencave njerëzore, kontaktet direkte, përvojat e fituara etj.

Përveç programeve të lajmeve dhe disa shfaqjeve të diskutimeve politike, BE-ja nuk ka një

strukturë serioze e të posaçme për ta zhvilluar proçesin njohës. Mendoj se pavarësisht se

pyetësori nuk përmban një rubrikë lidhur me grupmoshën e të intervistuarve mundet që një pjesë

e mirë e përgjigjeve të jenë dhënë dhe nga të rinjtë (mbi 18 vjeç). Për rrjedhojë shfaqet si një

problematikë fusha e kufizuar e “pranisë” së Evropës në arsim. Themelet e krijimit të një profili

funksional për të gjitha çështjet njohëse mbi Evropën duhet të instaloheshin në të gjitha nivelet

nivelet e sistemeve shkollore dhe madje edhe të shoqërisë. Kjo nuk praktikohet ende në një

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

Category 1 Category 2 Category 3 Category 4 Category 5

Njohja e ligjit për lëvizjen e lirë

Roli i medias në njohjen e ligjit

Njohuritë për ligjin e përbashkët

126

shkallë të gjerë jo vetem në Bullgari që ende konsiderohet nën një periudhë pothuajse të

pamjaftueshme për të nxjerrë konkluzione përfundimtare, por edhe në vendet më të vjetra, për

shkak të kompetencave të kufizuara të komunitetit në këtë fushë (ekperiencë që ka qenë dhe

është e ndjeshme dhe në shtetet e vjetra).

17.Harmonizimi i

ligjit për SSH me

Acquis

Communautaire.

Aspak Pjesërisht Plotësisht Pa

përgjigje

Frekuenca 184 76 40 1

Përqindja 61% 25% 12.962% 0.038%

18.Harmonizimi i

ligjit tatimor me

AC?

Aspak Pjesërisht Plotësisht Pa

përgjigje

Frekuenca 226 39 30 6

Përqindja 75% 13% 10% 2%

19. Mungesa e

harmonizimit të

legjislacionit është

perngesë për migrim

në BE.

Aspak Pjesërisht Plotësisht Pa

përgjigje

Frekuenca 34 56 201 10

Përqindja 11% 19% 67% 3%

Tabela 9. Frekuenca dhe përqindja për pyetjet 17, 18 dhe 19 të pyetësorit

127

Grafiku 9. Paraqitja grafike e përqindjeve të përgjigjeve për pyetjet 17, 18 dhe 19 të pyetësorit

Më shumë se në çdo fushë tjetër mungesa e harmonizimit të legjislacionit të sigurimeve

shoqërore është dukshëm më e ndjeshmja për shtetasit e Evropës dhe më problematikja. Grafiku

nr (9) tregon se 61% e të anketuarve përgjigjen aspak dhe se mungesa e harmonizimit të

legjislacionit ndikon plotësisht në ushtrimin e së drejtës së lëvizjes. Përgjatë një viti 700 mijë

(sipas raporteve të KE, Maj 2014) shtetas bullgarë kanë lëvizur për arsye punësimi. Kjo nuk

është një përqindje e konsiderueshme e forcave lëvizëse të punës në raport me popullsinë, por në

rastet e bashkimit të familjeve një faktor pengues ka qenë dhe ligji i sigurimeve shoqërore i cili

funksionon ende mbi bazë kombëtare. Duke qenë se kjo rezulton si një pengesë e përbashkët

mes shteteve anëtare - shteteve themeluese ashtu dhe shteteve të reja (Bullgarisë) do të ndalemi

pak më gjatë për të kuptuar evoluimin (ndreqjen, ose jo) të kësaj çështjeje.

Implementimi i legjislacionit të Bashkimit të Evropës në lidhje me sigurimet shoqërore formon

një kusht thelbësor për lejimin e ushtrimit efikas të të drejtave të lëvizjes së lirë të personave

dhënë nga Traktati. Eshtë fakt se shtetet anëtare të BE-së karakterizohen nga sisteme shumë të

ndryshme të sigurimeve shoqërore, që përkojnë më specifikat e çdo shteti. Koordinimi i

sigurimeve shoqërore ka qenë dhe mbetet një prej objekteve të para të legjislacionit dytësor dhe

ka tërhequr vëmendje të konsiderueshme në jurisprudencë. Duhet të mbahet parasysh që

legjislacioni i Unionit nuk zëvendëson sisteme të ndryshme sigurie sociale. Ai ka për qëllim

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Aspak Pjesërisht Plotësisht Pa përgjigje

Harmonizimi i ligjit SSH me

Acquis Communautaire

Harmonizimi i ligjit tatimor me

AC

Mungesa e harmonizimit të

legjislacionit është pengesë për

migrimin

128

vetëm të bashkërendojë, duke garantuar që individët të mund të mos i humbasin ato, si rezultat i

lëvizjes brenda BE-së. Nga ana tjetër ligji i Unionit vendos disa rregulla dhe principe për të

garantuar se aplikimi i sistemeve të ndryshme kombëtare të mos dëmtojë personat të cilët

ushtrojnë të drejtën e lëvizjes së lirë.

Pasiguria është një çështje emocionale, kulturore, por këtu termi pasiguri është përdorur në

kuptimin praktik: çështja financiare dhe e (pa)sigurisë shoqërore. Punëtorët, që të shkojnë në një

shtet tjetër anëtar, shpesh duhet të merren me problemet kulturore dhe gjuhësore, por edhe me

probleme në lidhje me përfitimet e sigurimit social, të tilla si pensionet e përfitimeve të

papunësisë dhe moshës se vjetër. Problemet në këtë fushe natyrisht janë pranuar nga ana e BE-

së, por legjislacioni është ende i paqartë. Kjo çështje pa dyshim mund të shihet si një nga

pengesat kryesore për qarkullimin e lirë të punëtorëve. Deri tani kjo problematikë zgjidhet sipas

ligjeve kombëtare dhe jo sipas ligjit komunitar. Në Bullgari, sikurse në shtetet e tjera anëtare,

funksionon e njejta mënyrë. Ky vakum në ligjin evropian mund të këtë pasoja drastike për

individët të cilët punojnë jashtë vendit. Masat e komunitetit që ekzistojnë tashmë nuk e

harmonizojnë sistemin kombëtar të sigurisë, por koordinonjnë zbatimin e tyre. Një shembull

është vendimi i Gjykatës nr 1587, e cila arsyetoi se punëtorët që ushtrojnë të drejtën e tyre për

lëvizjen e lirë, nuk mund të humbasin të drejtat e fituara tashmë në çdo shtet anëtar të caktuar.

Problemi pse legjislacioni mbi politikat sociale në vend është ende i paqartë është, së pari,

mungesa e një politike të shprehur - të koordinuar dhe kompetente për Komunitetin në këtë

fushë, së dyti, karakteri heterogjen i konceptit “Politika sociale” dhe së treti, te pikëpamjet e

ndryshme në shtetet anëtare në lidhje me objektivat dhe formimin e politikes sociale.

Referuar pyetjes së harmonizimit të ligjit tatimor me AC vemë re se 75% e të anketuarse

shprehen se ligji tatimor nuk është aspak i harmonizuar. Nisur nga fakti se bëhet fjalë për një

pyetje specifike dhe teknike, të anketuarit mund të jenë të informuar lidhur me të përmes medias

ku kjo çështje mund të jetë trajtuar si një problematikë e cila sjell si pasojë moslëvizjen e

bullgarëve në vendet e tjera anëtare.

Në mungesë të një bazë komunitare ligjore, pikat kryesore të referencës të ligjit tatimor janë ende

praktika gjyqësore të Gjykatës së Drejtësisë. Gjithsesi, ndërkohë që gjykata ka bashkëpunuar

129

vazhdimisht me çështjet e taksimit indirekt, të cilat kryesisht i përkasin të mirave dhe

shërbimeve, taksimi direkt nuk është bërë ende subjekt i harmonizimit.

Siç është përshkruar dhe më parë, Rregullorja 1612/68 (Neni 7) tregon në mënyre të hollësishme

që punëtorë vartës, të cilët punojnë në një shtet të ndryshëm anëtar marrin të njëjtin përfitim

social dhe fiskal, që u jepet punëtorëve në këtë shtet anëtar. Fillimisht, Gjykata aplikoi këtë

parim të përgjithshëm të mosdiskriminimit në një mënyrë të gjerë, duke verifikuar ekzistencën e

diskriminimit direkt dhe indirekt, madje edhe në çështjet të cilat nuk i mbulon ligji i Unionit dhe

që nuk janë ende të harmonizuara (si psh. Tatimi). Por përsa i takon bashkërendimit të sistemeve

kombëtare fiskale gjykata në rastet e saj ka bërë interpretime të kufizuar. Kështu përveçse ka

munguar legjislacioni e kufizuar mbetet edhe doktrina.

Tabela 10. Frekuenca dhe përqindja për pyetjen 20 të pyetësorit

Grafiku 10. Paraqitja grafike e përqindjeve të përgjigjeve për pyetjen 17 të pyetësorit

0,00%

10,00%

20,00%

30,00%

40,00%

50,00%

60,00%

70,00%

80,00%

20. Cilat janë

gjuhët zyrtare të

BE-së?

Anglisht

Frengjisht

Pa përgjigje

20. Cilat janë gjuhët

zyrtare të BE?

Anglisht Frengjisht Pa

përgjigje

Frekuenca 225 37 39

Përqindja 74.75% 12.29% 12.96%

130

Përgjigjet e të anketuarve të përkthyera në përqindje tregojnë se ekziston një njohje e mangët

lidhur me përdorimin e gjuhëve zyrtare të BE-së. Afërsisht 75% dinë që flitet gjuha angleze.

Them një njohje e mangët pasi ekziston një paranjohje tek qytetarët e çdo vendi në përgjithësi

se anglishtja është sot gjuha e botës, por ne i mëshojmë në këtë rast njohjes së gjuhëve

posaçërisht të Bashkimit Evropian. 12% e bullgarëve kanë dijeni se një tjetër gjuhë është

frengjishtja dhe 13% e pyetësorëve kanë mbetur pa përgjigje, gjë e cila demonstron, ose

mosdijeninë, ose indiferencën. Po të mbajmë parasysh se pyetësori në një farë mënyre i orienton

njerëzit cilat janë gjuhët e BE-së mund të konkludojmë se njohja lidhur me këtë është e

pamjaftueshme.

21. Flisni

ndonjërën prej

tyre?

Anglisht Frengjisht Gjermanisht Të tjera

(Gjuhët

sllave,

Rusisht)

Pa

përgjigje

Frekuenca 91 21 8 181 0

Përqindja 30.23% 6.98% 2.66% 60.13% 0.00%

22. Cila është

shkalla e njohjes së

tyre?

Aspak Mjaftueshëm Mirë Shumë mirë Pa

përgjigje

Frekuenca 0 50 170 81 0

Përqindja 0% 16.61% 56.48% 26.91% 0.00%

Tabela 11. Frekuenca dhe përqindja për pyetjet 21 dhe 22 të pyetësorit

131

Grafiku 11. Paraqitja grafike e përqindjeve të përgjigjeve për pyetjen 21 të pyetësorit

Grafiku 12. Paraqitja grafike e përqindjeve të përgjigjeve për pyetjen 22 të pyetësorit

Në pyetjet pasuese a njohin të anketuarit ndonjërën prej tyre, 30% thonë se flasin anglisht,

afërsisht 7% flasin frengjisht 2.66% gjermanisht dhe ajo që qartazi duket është njohja shumë e

mirë e gjuhës ruse. Kjo është mëse e kuptueshme se bullgarët përfaqësojnë një vend pro-rus dhe

sllavisht folës. Duke qenë se përdorimi i gjuhëve sllave shtrihet në një territor të

konsiderueshëm të hapësirës evropiane, duke përfshirë edhe Ballkanin, kjo ka lehtësuar

komunikimin e bullgarëvë me vende te tjera, por mund të ketë qenë njëri nga faktorët që ka

shkaktuar njohjen e kufizuar të gjuhëve evropiano-perëndimore. Në këtë aspekt gjuha

0,00%

10,00%

20,00%

30,00%

40,00%

50,00%

60,00%

70,00%

21. Flisni ndonjërën prej tyre?

0

10

20

30

40

50

60

Aspak Mjaftueshëm Mirë Shumë mirë

22. Cila është shkalla e

njohjes së tyre?

132

konsiderohet si pengesë për lëvizjen e bullgarëve në territorin evropian. Njëri prej kufijve që

pengon njerëzit e cilitdo vend në përgjithësi të lëvizin nga një shtet në një tjetër shtet anëtar është

shumëgjuhësia evropiane. Deri më sot fliten gjuhë të ndryshme në shtetet anëtare të BE-së dhe

vazhdon të bjerë në sy diversiteti i tyre. Në çdo vend evropian ka një mikrokozmos kompleks

gjuhësor me një, dy ose dhe tri gjuhë zyrtare dhe disa dialekte, gjuhët rajonale, gjuhët e pakicave

dhe gjuhë të emigrantëve. Megjithatë, në shumë kombe-shtete ka ende grupe të mëdha njerëzish

që flasin një gjuhë të ndryshme nga gjuhët zyrtare si gjuhën e tyre të parë. Por gjuha e përdorur

konsiderohet mjet politik për të krijuar unitetin. Ndërsa uniteti gjuhësor është në interes të

formimit të shtetit, diversiteti gjuhësor këtë vepër e krijoi kundër idesë të integrimit evropian.

Pas zgjerimive, do të rritet dhe përdorimi i gjuhëve zyrtare në BE-së. Kjo ka shumë pasoja për

punësimin në Bashkimin Evropian, por edhe për ekonomitë e BE-së. Diversiteti gjuhësor është

një pengesë për bashkëpunimin ndërkombëtar dhe integrimin. Coholmas thekson problemin e

shumëgjuhësisë së Evropës në të njëjtën kohë si një arritje unike dhe pasurinë më të madhe të

komunitetit, por gjuha është faktori që më shumë i ndan njerëzit e Evropës sesa i bashkon ata .

Për shumë njerëz, gjuha që flasin është e rëndësishme për ndjenjën e tyre të identitetit kulturor.

Me fjalë të tjera, gjuha është e ndërthurur me identitetin e grupit dhe për këtë arsye shpesh ka një

linjë ndarëse ndërmjet grupeve të ndryshme etnike. Duke folur të njëjtën gjuhë, njerëzit mund të

lidhen emocionalisht dhe pse të njejtët njerëz mund të ndryshojnë në shumë aspekte të tjera, gjë

që e bën gjuhën gur themeli në komunikimin njerëzor.

133

23.Migrimi i

brendshëm dukuri

normale?

Po Jo Nuk e di Pa

përgjigje

Frekuenca 65 53 182 1

Përqindja 22% 18% 60% 0%

24.Stimulimi i

migrimit brenda

BE.

Po Jo Nuk edi Pa

përgjigje

Frekuenca 120 59 121 1

Përqindja 40% 20% 40% 0%

Tabela 12. Frekuenca dhe përqindja për pyetjet 23 dhe 24 të pyetësorit

Grafiku 13. Paraqitja grafike e përqindjeve të përgjigjeve për pyetjet 23 dhe 24 të pyetësorit

Qëkur nuk ka me pengesa të mëdha ligjore të lëvizjes në tregun e brendshëm mund të pyesim

veten pse përdorimi i këtyre, më shumë se të drejtat kombëtare, është ende i pazhvilluar. Duhet

të ketë arsye tjetër përse njerëzit nuk i kalojnë kufijtë kulturorë. Sigurisht që lëvizja, ose

qarkullimi i njerzëve fillon nga fshati në qytet ose nga zonat rurale në ato urbane. Por siç duket

0

10

20

30

40

50

60

70

Po Jo Nuk e di

Migrimi i brendshem dukuri

normale?

Stimulimi i migrimit brenda BE

134

edhe nga të dhënat e pyetësorit njerëzit, 22% e tyre, thonë se migrimi është një dukuri normale.

Afro 10 % e tyre mendojnë se jo, e kjo lidhet me faktin se një pjesë e bullgarëve mund të jenë jo

vetëm nacionalistë por edhe lokalistë, gjë që e tregon jo vetëm kjo përqindje por edhe 60% e të

anketuarve të cilët përgjigjen se nuk e dinë nëse është apo jo migrimi një dukuri normale. Kjo

tregon që pjesa më e madhe nuk kanë lëvizur edhe brenda përbrenda vendit, gjë që tregon se

shpesh njerëzit qëndrojnë në vendet e tyre për shkak të pasigurisë që mund të sjellë e panjohura

dhe “gjëja” përtej.

Ndërsa më lart thamë se gjuha është një faktor i madh që i lidh njerëzit së bashku emocionalisht,

tashmë referuar grafikut nr (13), themi se kultura dhe identiteti janë dy pengesa të tjera kryesore

të lëvizjes së njerëzve e për rrjedhojë e integrimit të vërtetë evropian. Ekzistenca, hapësirat e

kufijve shtetërorë në kulturën kombëtare, identiteti dhe politikat mbeten të një rëndësie të madhe.

Njerëzit e marrin kulturën e tyre si një lloj programimi mendor në lidhje me të menduarit,

ndjenja dhe një ngarkesë e qenësishme, gjatë socializimit në faza të ndryshme të jetës së tyre si,

për shembull, në familje, në shkolla, midis kolegësh në vendet e punës. Pasi ka kaluar

socializimi, është shumë e vështirë të përshtatesh me rregullat e një kulture tjetër. Çdo bashkësi

ka kulturën e vet, kuptimet e veta me fjalë dhe pa fjalë, stilet e komunikimit, vlerat, tradita,

normat dhe rregullat për sjelljet e pranueshme dhe të papranueshme. Kur njerëzit lënë kulturën e

tyre, mundet që ata të ndihen të huaj, sepse njerëzit në kulturat e tjera kanë varësisht rasteve,

mënyra të tjera për të bërë gjëra, besime të tjera, tradita, vlera dhe norma. Në Evropë nuk ka

vetëm kultura nacionale, por Evropa është një komunitet multietnik dhe me politika

multikulturore, gjë që e bën çështjen e kalimit kufijve kulturorë nga fshati në qytet, nga qyteti në

qytet dhe nga shteti në shtet edhe me problematike. Hyrja në një tjetër kulturë do të thotë përvoja

të reja, njohuri të reja, por edhe pasiguri, mosbesim, por shpesh tërheqje dhe ftohje. Kjo ndjenjë

e mospërkatësie sjell nevojën për të mësuar një gjuhë të re dhe mund të çojë në një seri

problemesh.

Kultura ka një kuptim të fortë të anëtarësimit të grupit dhe dallimit midis një grupi dhe një tjetri.

Për dikë nga jashtë grupit nuk është e lehtë për të hyrë në një mjedis tjetër social. Kontaktet

ndërkulturore mund të çojnë në një sërë reaksionesh emocionale si mungesa e mirëkuptimit,

mahnitje, mosmiratimin dhe stres, të cilat shpesh përmblidhen nën togfjalëshin “shok kulturor”.

135

Ky shok kulturor mund të ketë një shumëllojshmëri intensitetesh në varësi të ndryshueshmërisë

nga kultura e tyre me kulturën e re, eksperiencat e mëparshme dhe aftësitë personale. Disa njerëz

mund të përshtaten edhe me një ambient të ri dhe mjaft shpejt, ndërsa të tjerë vazhdojnë të

ndihen të stresuar, të hutuar, të paaftë dhe të keqkuptuar, disa edhe në mënyrë të përhershme.

Nga kjo pikëpamje kultura është një faktor e cila kufizon, apo pengon lëvizjen për një pjesë të

konsiderueshme njerëzish.

136

KAPITULLI VI

PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME

6.1 Përfundime

Bashkimi Evropian është ende një projekt i papërfunduar, zgjerimi i i mëtejshëm i tij do të çojë

pa dyshim drejt një numri problemesh politike dhe institucionale në territorin e shteteve anëtare,

po ashtu edhe në nivel të institucioneve mbikombëtare. Ҫështja kryesore me të cilën përballet

Unioni lidhet me “modelin” e bashkëpunimit me vendet kandidate dhe sigurisht me diskutimin e

një “modeli” për të ardhmen e Bashkimit Evropian. Në këtë mënyrë, në proçesin e diskutimit për

zgjerimin e BE-së u krijua një “model” i ri origjinal për zhvillimin e negociatave me vendet

kandidate, bazuar në marrëveshjet evropiane për stabilizim-asocim, në përmbushjen e një sërë

kriteresh politike dhe ekonomike lidhur me anëtarësim, si edhe në aftësinë e shtetit kandidat për

të marrë përsipër detyrimet që rrjedhin nga kontratat me komunitetin- acquis communautaire.

Nga ana tjetër, nevoja për nisjen e negociatave me shtetet e Evropës Qëndrore dhe Lindore

vendosi në axhendë çështjen e zhvillimit të një politike të huaj të përbashkët, dhe Komuniteti de

facto, fillon të luajë një rol më aktiv në drejtimin e zhvillimit të tij si një union politik.

Disa nga dekretet më të rëndësishme në Marrëveshjet Evropiane për asocim lidhen me

këndvështrimin për anëtarësim të plotë në Bashkimin Evropian dhe administrimin e dialogut dy

palësh politik. Qëllimi i këtyre dekreteve është të përgatisë shtetin e asociuar që të pregatitet për

detyrimet, t`i japë prioritet zhvillimit të kontratave komunitare dhe në këtë mënyrë të përmbushë

një nga kriteret themelore të anëtarësimit. Marrëveshja për asocim tregoi qartë drejtimin e

përpjekjeve që duhet të bëhen drejt dialogut politik, katër lirive të lëvizjes, sektorëve të

ndryshëm të ekonomisë, luftën ndaj inflacionit, zhvillimin e shkencës dhe teknologjisë në një

plan të përbashkët dhe stabilizimit të përgjthshëm makroekonomik, konkurrencës dhe

137

bashkërendimit të legjislacionit. Zhvillimi i dialogut politik çoi drejt forcimit të rivendosjes së

marrëdhënieve miqësore ndërmjet Unionit dhe Bullgarisë, anëtarësimit më pas të saj dhe

kontribon në shtrirjen e marrëdhënieve të reja të solidaritetit dhe formave të reja të kooperimit.

Gjysmë shekulli pas Traktatit të Romës, lëvizja e lirë e personave është bërë një realitet në

Evropë. Një hap themelor ka qenë miratimi i Rregullores 1612/68 mbi lirinë e lëvizjes së

punëtorëve dhe Direktiva 68/360 mbi heqjen e kufizimeve të lëvizjes dhe qëndrimit për

punëtorët e vendeve anëtare dhe familjet e tyre. Që nga viti 1968 Gjykata Evropiane e Drejtësisë

ka promovuar në mënyrë të konsiderueshme dhe progresive lëvizjen e lirë nëpërmjet vendimeve

të saj, veçanërisht duke i zgjeruar dhe përforcuar të drejtat e punëtorëve në vendet pritëse dhe

duke luftuar diskriminimin në bazë shtetësie. Edhe në kohët kur legjislacioni i komunitetit për

këtë çështje nuk kishte avancuar, GjED-ja ka qëndruar si një gardh mbrojtës kundër të gjitha

përpjekjeve të mëvonshme për të ruajtur privilegjet e rrënjosura në copa para-ekzistuese ose të ri-

dala të legjislacionit të bazuar në kombësi. Liria e lëvizjes mori një shtysë të mëtejshme me

hyrjen në fuqi të Traktatit të Amsterdamit i cili integroi acquis-in e Shengenit në ligj të BE-së.

Megjithatë për momentin si pengesat praktike dhe ato ligjore akoma kufizojnë ushtrimin efektiv

të së drejtës së lëvizjes. Siç është pranuar në mënyrë të përsëritur, është gjithashtu e rëndësishme

të japësh informacion më të gjerë dhe të arritshëm për qytetarët e BE-së mbi mundësitë e

punësimit, punës dhe kushteve të jetesës në shtetet e tjera anëtare, sepse pengesat për lëvizjen e

lirë nuk janë vetëm ligjore, por shpesh janë rezultat i mungesës së njohurive për të drejtat e tyre

si migrantë pontencialë.

Ligjet e përgjithshme në lidhje me lëvizjen e lirë të punëtorëve kanë qenë krijuar prej më shumë

se dy dekadave, por numri i lëvizjes së njerëzve vijon të mbesë ende shumë i ulët. Pas këtij

vëzhgimi, ku trajtuam pjesën teorike dhe studimin e rastit konkludojmë se edhe në vendet e

vjetra lëvizja është në nivele të ulëta në raport me popullsinë, gjë e cila u vu re edhe në rastin e

Bullgarisë. Por në rastin e Bullgarisë studimi mbetet i kufizuar për shkak të kohës së pakët që

bullgarët kanë pasur për ta ushtruar këtë të drejtë, vetëm një vit. Por pengesat si kultura, gjuha,

harmonizimi i legjislacionit tatimor dhe atij të sigurimeve shoqërore, problemet e nacionalizmit,

kulturës dhe identitetit mund të jenë për një kohë të gjatë pengesa të mëdha për lëvizjen. Qëllimi

i kësaj teze doktorale ishte hulumtimi: Si mund të ketë mospërputhje midis të drejtave në

138

lidhje me lëvizjen e lirë të njerëzve në BE dhe përdorimit të këtyre të drejtave dhe cilat

janë perspektivat për të ardhmen për shtetet e tjera që aspirojnë anëtarësimin?

Ndërsa situata e gjuhëve të ndryshme është e ndryshme në disa shtete- komb, kjo bëhet edhe më

e qartë kur e vështron së largu, për shembull, në Bashkimin Evropian. Këtu, çështjet janë shumë

problematike. Brenda të gjitha shteteve anëtare të marra së bashku, 50 gjuhë të ndryshme janë

përdorur në sferën publike, madje edhe ato 50 deri tani nuk janë gjuhët e para të të gjithë

qytetarëve. Sot nga 370 milion banorë në BE rreth 50 milion e flasin një nga gjuhët zyrtare të

shtetit anëtar ku banojnë. Nga 50 gjuhë që kanë status zyrtar në një ose me shumë shtete anëtare,

vetëm 11 janë gjuhë zyrtare të BE-së: danisht, holandisht, anglisht, finlandisht, frëngjisht,

gjermanisht, greqisht, portugalisht, suedisht, spanjisht, italisht. Të dhënat zyrtare dhe ato

empirike, të këtij punimi, vërtetojnë se gjuha, kultura, identiteti, çështjet e drejtësisë sidomos në

fushat e sigurimeve shoqërore dhe të së drejtës fiskale janë pengesë eminente dhe sjellin si

pasojë moslëvizjen. Pasi, përgjatë punimit, përshkruam pikat kryesore të situatës ligjore, kemi

dhënë një përshkrim mbi gjendjen migracionit në Bashkimin Europian sot. Disa vende kanë frikë

nga migrimi masiv pas zgjerimit të shteteve Lindore dhe Qendrore. Ndërsa të tjerë thonë se kjo

frikë ka të ngjarë të jetë ekzagjeruar, sidomos kur vihet re rezistenca e lëvizjes në vendet anëtare

të vjetra. Rezistenca është analizuar nga pikëvështrime të ndryshme dhe ky punim është fokusuar

në katër baza: në çështje gjuhësore, në çështe kulture dhe identitetare, çështje të pasigurisë,

çështë të njohjes së funksionimit të institucioneve të BE-Së po ashtu edhe problematikën e

harmonizimit të legjislacioneve kombëtare me acquis communautaire sidomos në legjislacionin

tatimor dhe në atë të sigurimeve shoqërore. Mund të konkludohet se problemet në lidhje me

pasigurinë dhe njohurinë mund të zgjidhen më lehtë se sa ato që lidhen me gjuhën dhe kulturën.

Pasiguritë që lindin kanë të bëjnë me çështjet teknike, si pensionet gjë që (herët apo vonë) do të

zgjidhet në të gjithë Evropën. Gjithashtu, një mungesë e përgjithshme e njohurive mund të

zgjidhet në të ardhmen e afërt. Një program si EURES ka qenë padyshim një hap i vlefshëm në

këtë drejtim. Së bashku me programet e tjera arsimore, ”Evropa” do të fillojë të jetojë në mendjet

e njerëzve përfundimisht. Kjo nuk do të thotë se edhe çështjet kulturore dhe gjuhësore do të

zgjidhen. Këto aspekte janë në nivele të ndryshme, shumë emocionale, që bëjnë të mundur që

problemet të mbizotërojnë. Kulturat dhe identitetet janë dinamike dhe do të ndryshojnë me

kalimin e kohës, por ato ndryshime nuk manifestohen lehtë. Kjo do të thotë se ka një mundësi

139

për zhvillimin e një identiteti evropian përveç identiteteve të tjera, por këtë herë ka nevojë ti

mëshohet, veprimit, inisiativave dhe krijimtarisë. Por çdo ditë e më tepër, në jetën tonë të

përditshme ne njehsojmë Evropën me shtetet përbërëse të saj.

6.2 Rekomandime

Çfarë duhet bërë në:

Skemën e sigurime shoqërore. Nëse fusha e sigurimeve shoqërore nuk është e rregulluar në një

mënyrë të kënaqshme dhe të qartë, kjo ka pasoja të drejtpërdrejta për funksionimin e tregut të

përbashkët. Në mënyrë që të arrijnë një konsensus dhe të përfundojnë marrëveshje të punës

ndërkufitare, organizatat transnacionale të sindikatave mund të luajnë një rol të rëndësishëm,

duke bërë presion mbi ligjvënësit kombëtarë dhe tek ligjvënësit e Komunitetit. Këto veprime

mund të rezultojnë në konvergjencën e sistemeve kombëtare shoqërore, e cila do të krijojë

qartësinë dhe sigurinë shumë të nevojshme por për këtë lipset edhe vullneti i arritjes së

marrëveshjeve për të gjithë shtetet anëtare.

Çështjet kulturore dhe identitare. Problemi i kulturës nuk ka të ngjarë të zgjidhet në të

ardhmen e afërt duke zëvendësuar identitetin e vjetër kulturor të grupeve të njerëzve me një

identitet të përgjithshëm kulturor evropian, sepse Evropa është deri tani një koncept njohës dhe

jo një koncept kulturor apo emocional. Nuk ka programim kolektiv në mendjen e evropianëve.

Prandaj, Komisionit të Bashkimit Evropian i del si detyrë të gjenerojë ide të reja në lidhje me

Evropën, të cilat janë në gjendje të sigurojnë një orientim për një identiteti kulturor evropian.

Aspektet njohëse duhet të zëvendësohen me një përqëndrim në aspektet emocionale dhe

kulturore. Nëse dikush dëshiron të gjejë zgjidhje praktike për punëtorët emigrantë, një aspekt që

duhet marrë patjetër në konsideratë është grupi i punës së emigrantëve, që tashmë është duke

punuar dhe jetuar në një shtet tjetër anëtar, sepse ky grup i veçantë ka gjetur tashmë një mënyrë

për të përballuar vështirësitë dhe mund të ofrohen modele të asaj se si të përballojnë dygjuhësinë

ose shumëgjuhësinë, sepse punëtorët emigrantë mund tregojnë se si është e mundur të ruash dhe

të modifikosh identitetin në një kontekst shumëkulturor. Ky lloj hulumtimi mund të tregojë se

çfarë lloj të mësuari social nevojitet (të gjitha nivelet e shoqërisë) në mënyrë që të merren me

140

problemet ndërkulturore dhe ndoshta të arrijnë evropianizimin. Është e kuptueshme se krijimi i

obligacioneve emocionale përmes një gjuhe kombëtare të përbashkët është në interes të shumicës

së qeverive kombëtare evropiane, por kjo duket se vjen për kundër idesë së BE-së. Këtu, një

gjuhë e dytë dhe e tretë në arsim mund të luaje një rol të rëndësishëm. Situata e punës natyrisht

ka dallim nga puna në institucionet e Bashkimit Evropian. Ndërkohë që njerëzit që punojnë në

BE mund të përdorin shërbimet e përkthimeve, ky nuk është rasti për punonjësit që punojnë në

BE. Shumë njerëz nuk kanë asnjë njohuri, ose kanë vetëm njohuri bazë të një gjuhe të dytë. Disa

prej tyre, të cilët kanë njohuri me të mëdha flasin një nga gjuhët kryesore: anglisht, gjermanisht

dhe frëngjisht. Situata ideale do të ishte një gjuhë me qasje pragmatike të të mësuarit

ndërkulturor me trajnime shtesë. Që kultura e huaj të bëhet e mundshme përmes gjuhës, mësimi i

gjuhës mund të përdoret për të mësuar të vlerësohen ndryshimet, pa pasur frikë për humbjen e

identitetit të tyre nacional. Në përgjithësi është e nevojshme të flitet një nga tri gjuhet kryesore të

BE-së, veçanërisht në rajonet kufitare, por njerëzit duhet të inkurajohen që të mësojnë gjuhën e

vendit ku synojnë të qëndrojnë, apo të vendeve fqinje. Ndonjëherë kjo është praktikuar tashme

si, për shembull, në veriperëndim të Gjermanisë, ku shumë studentë në të gjitha nivelet e

shkollës se mesme mund të zgjedhin të mësojnë holandisht përveç gjuhëve të tjera të tilla si

frëngjisht, spanjisht, greqisht apo latinisht.

Fushën e njohurive. Njohuritë mund të bëhen të mundura përmes;

zhvillimit të dimensionit evropian në arsim, veçanërisht përmes mësimdhënies dhe

përhapjes së gjuhëve të shteteve anëtare;

inkurajimit të nxënësve dhe mësuesve, ndër të tjera duke inkurajuar njohjen akademike të

diplomave dhe periudhave të studimit;

promovimit të bashkëpunimit në mes të institucioneve arsimore.

Veprime nga komuniteti do të synojnë nxitjen e bashkëpunimit midis shteteve anëtare dhe nëse

është e nevojshme, mbështetjen dhe plotësimin e veprimit të tyre për përmirësimin e njohurive

dhe përhapjen e kulturës dhe historinë e popujve evropianë si dhe ruajtjen e trashëgimisë

kulturore me rëndësi evropiane.

141

Duke prezumuar se lëvizja e lirë e njerëzve është një domosdoshmëri në të gjitha dimensionet në

Evropën pa kufij, kam mendimin se përfitimet në këtë drejtim do të jenë të mëdha e këto mund të

konsiderohen si fusha të cilat mund të ngjallin kërshërore për studime doktorale të ardhshme.

Tendenca drejt globalizmit nuk është vetëm një sfidë zhvillimi, por dhe një sfidë sigurie. Për

zhvillim e siguri lipsen strategji të përbashkëta të cilat nuk mund të arrihen brenda kufijsh

hermetikë. Shkencëtarët, studiuesit, kërkuesit shkencorë e kanë domosdoshmëri dhe lehtësi në

punën e tyre lëvizjen e lirë, larg proçedurave burokratike të kontrolleve. Sigurisht që me këtë

vështirësi ndeshen më së shumti vendet në zhvillim, ato vende që përpiqen dita-ditës të

konformojnë legjislacionet, jetën politike, të standartizojnë instumentat ekonomike e sociale me

legjislacionin, apo me evropianen si nocion i përgjithshëm.

Sigurisht që këto angazhime nuk kanë qenë të lehta. Ka pasur arritje të mëdha, por natyrisht ka

pasur gabime dhe përmirësime duhen bërë. Rruga për anëtarësim në BE, por dhe marrja e

ftesës së vendit kandidat ka qenë dhe mbetet një rrugë plot mundime e vështirësi për një pjesë të

vendeve të Ballkanit Perëndimor. E nëse do të pyesnim një njeri të thjeshtë të na shpjegonte se

ç’kupton me termin “Integrim në Bashkimin Evropian”, do të përgjigjej shkurt e shpejt: të lëziv

lirisht në Evropë e të quhem qytetar evropian.

Në fund të fundit të gjitha këto përpjekje bëhen nga ne humanët për të garantuar fasilitete në

jetën tonë. Qytetarët e Evropës duhet ta ndiejnë se janë ata që zotërojne Evropën dhe jo Evropa

ata.

142

SHTOCJA 1: PYETËSOR

Në funksion të marrjes së gradës Doktor i Shkencave në profilin “Studime Evropiane” pranë

Institutit të Studimeve Evropiane të Universitetit të Tiranës me temë “Lëvizja e lirë e njërëzve në

BE. Ligji përballë realitetit” ( Rast studimor Bullgaria) kam hartuar pyetsorin e mëposhtëm. Ju

falenderoj për gadishmërinë dhe bashkëpunimin tuaj.

1. A keni dëshiruar që vendi juaj, Bullgaria, të jetë pjesë e Bashkimit Evropian (BE)? Cilat

kanë qenë arsyet?

Po

Jo

Nuk e di

Koment:

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

2. Në cilin vit Bullgaria është anëtarësuar në BE?

2005

2007

2008

2009

3. Ç`kupton me integrim?

Më shumë të drejta

Më shumë detyrime

Më shumë liri

Më shumë përgjegjësi

4. Cilat janë ato të drejta që ju mendoni se ju garantohen me anëtarësimin në BE?

________________________________________________________________________

143

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

5. Ndiheni më i lirë apo më i kufizuar?

________________________________________________________________________

6. A keni përmbushur detyrime të cilat nuk kanë qenë të pranishme më parë?

Po

Jo

Nuk e di

________________________________________________________________________

7. Çfarë dini për qytetarinë evropiane?

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

8. A ndiheni qytetar evropian?

Aspak

Ndonjëherë

Gjithmonë

9. A keni menduar të jetoni, për shembull, në Gjermani apo në çdo vend tjetër të BE-së?

Asnjëherë

Shpesh

Gjithmonë

10. Nëse përgjigjja juaj është “gjithmonë”, lëvizni për arsye ekonomike si, për shembull, për

të kërkuar i punës?

144

Po

Jo

11. Nëse nuk lëvizni për arsye ekonomike, atëherë lëvizni për arsye:

Shkollimi

Shëndetësore

Familjare

Tëtjera

______________________________________________________________________

12. Të ardhurat tuaja janë?

Të ulëta

Të mira

Të kënaqshme

13. Nëse të ardhurat tuaja janë të ulëta, e konsideroni mundësinë për të lëvizuar drejt një

vendi tjetër të BE-së?

Asnjëherë

Ndonjëherë

Shpesh

Gjithmonë

14. E njihni ligjin mbi lëvizjen e lirë të shtetasve brenda BE-së?

Aspak

Mjaftueshëm

Mirë

Shumë mirë

15. Ka ndihmuar media në njohjen e tij?

Po

145

Jo

Burimetëtjera

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

16. Ç`dini për ligjin e përbashkët të BE-së (acquis common unitaire)?

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

17. Ligji mbi sigurimet shoqërore në Bullgari a është i hamonizuar me acquis

communautaire?

Aspak

Pjesërisht

Plotësisht

18. Po ligji tatimor, a është ai i hamonizuar me acquis communautaire?

Aspak

Pjesërisht

Plotësisht

19. A e pengon mungesa e harminizimit të legjislacionit të mësipërm migrimin në BE, p.sh.

mangësitë në ligjin për sigurimet shoqërore dhe tatimi i dyfishtë?

Aspak

Pak

Shumë

20. Cilat janë gjuhët zyrtare të BE-së?

146

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

21. Flisni ndonjërën prej tyre?

Anglisht

Frengjisht

Gjermanisht

Të tjera _______________________________________________________________

22. Cila është shkalla e njohjes së tyre?

Aspak

Mjaftueshëm

Mirë

Shumë mirë

23. A është migrimi brenda Bullgarisë (nga njëri qytet në tjetrin, nga fshati në qytet) një

dukuri normale?

Po

Jo

Nuk e di

24. Nëse ndodh, a është kjo një përvojë e mirë për të stimuluar migrimin tashmë brenda BE-

së?

Po

Jo

Nuk e di

147

VŬPROSNIK

S tsel da poluchi doktorska stepen v profil "Evropeiski izsledvaniya" v Instituta za evropeiski

izsledvaniya na universiteta v Tirana na " Svobodno dvizhenie na khora v ES . Pravo litseto

realnost " ( Kazus Bŭlgariya ) sa sŭstaveni na sledvashtoto izsledvane . Blagodarya vi za vasheto

zhelanie i sŭtrudnichestvo.

Phd student. Aida Gaçe

1. Bili li ste nyakoga pozhela , che vashata strana , Bŭlgariya , za da bŭde chast ot

Evropeiskiya sŭyuz ( ES) ? Kakvi sa prichinite ?

Da

Ne

Ne znajem

Komentar:

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

2. Pred koya godina Bŭlgariya e edna ot stranite v ES?

2005

2007

2008

2009

3. Integratsiya?

Poveche prava

Poveche taksi

Poveche svoboda

Po-golyama otgovornost

4. Kakvi sa tezi prava, koito vie smyatate, che sa garantirani za chlenstvo v ES?

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

5. Chuvstvaite se svobodni ili ogranicheno?

148

________________________________________________________________________

6. Smyatate li, otgovaryat na zadŭlzheniyata, koito ne sa prisŭstvali predi?

Da

Ne

Ne znajem

________________________________________________________________________

7. Kakvo znaesh za evropeisko grazhdanstvo?

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

8. Chuvstvate li se grazhdanin na Evropa?

Ne, izobshto

Ponyakoga

Vinagi

9. Smyatate li, che zhiveete naprimer v Germaniya ili v druga dŭrzhava ot ES?

Nikoga ne

Chesto

Vinagi

10. Ako otgovorŭt vi e " vinagi " se dvizhi po ikonomicheski prichini , kakto se iziskva za

primer, za da rabotyat?

Da

Ne

11. Ako ne se dvizhat po ikonomicheski prichini , a sled tova preminete prichini:

Obrazovanie

Zdrave

Family

Drugi

______________________________________________________________________

12. Vashiyat dokhod?

Dolna

149

Dobŭr

Zadovolyavane

13. Ako vashiyat dokhod e nisŭk , pomislete za vŭzmozhnostta da se premestyat v druga

strana ot ES?

Nikoga ne

Ponyakoga

Chesto

Vinagi

14. Poznavat zakona za svobodno dvizhenie na grazhdanite v ramkite na ES?

Ne, izobshto

Ample

Dobŭr

Mnogo dobra

15. Pomogna medii mu priznavane?

Da

Ne

Drugi iztochnitsi

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

16. Kakvo znaesh za obshtoto zakon na ES (acquis common unitaire)?

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

17. Zakonŭt za sotsialnoto osiguryavane v Bŭlgariya e kharmonizirana acquis

communautaire?

Ne, izobshto

Chastichno

Napŭlno

18. Ako danŭchnoto zakonodatelstvo , e kharmonichno acquis communautaire?

Ne, izobshto

Chastichno

150

Napŭlno

19. Lipsata na kharmonizatsiya ne pozvolyava na po-gore zakonodatelstvo migratsiya v ES ,

naprimer propuski v zakona za sotsialno osiguryavane i na dvoinoto danŭchno oblagane?

Ne, izobshto

Pack

Mnogo

20. Kakvi sa ofitsialnite ezitsi na ES?

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

21. Govorete s nyakoi ot tyakh?

English

Frenski

Nemski

Drugi _______________________________________________________________

22. Kakvo e nivoto na znaniyata?

Ne, izobshto

Ample

Dobŭr

Mnogo dobra

23. Dali migratsiya v ramkite na Bŭlgariya (ot edin grad v drug , ot selskite kŭm gradskite )

normalno yavlenie?

Da

Ne

Ne moga da pretsenya

24. Ako tova e taka, tova e dobŭr opit, za da se stimulira migratsiyata v ramkite na ES veche?

Da

Ne

Ne moga da pretsenya

151

QUESTIONNAIRE

In order to obtain a PhD degree in the profile of “European Studies” at the Institute of European

Studies of the University of Tirana on “The Free Movement of People in the EU. Law facing

reality” (Case study Bulgaria) I have compiled the following questionnaire. Thank you for your

willingness and cooperation.

PhD student Aida Gaçe

1. Have you ever wished that your country Bulgaria was part of the European Union (EU)?

Which were the reasons?

Yes

No

I do not know

Comment:

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

2. When did Bulgaria become part of the EU?

2005

2007

2008

2009

3. What do you understand with integration?

More rights

More duties

More freedom

More responsibilities

Which are the rights that you think you are guaranteed with the EU membership?

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

4. Do you feel freer or more restricted?

________________________________________________________________________

152

5. Have you fulfilled the obligations which were not present earlier?

Yes

No

I do not know

________________________________________________________________________

6. What do you know about EU citizenship?

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Are you feeling European citizens?

Not at all

Sometimes

Always

7. Have you thought of living in another EU country for example in Germany?

Never

Often

Always

8. If your ansëer is “always”, do you move for economic reasons such as looking for a job?

Yes

No

9. If you do not move for economic reasons, then which are the reasons:

Education

Health

Family

Other

______________________________________________________________________

10. Your incomes are:

Low

Good

Satisfactory

153

11. If your incomes are low, do you ever consider the possibility of moving to another EU

country?

Never

Sometimes

Often

Always

12. Do you know the lawon free movement of citizens in the EU?

Not at all

Enough

Good

Very good

13. Has the media helped you in getting to know it?

Yes

No

Other sources

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

14. What do you know about the common EU law? (acquis communautaire)?

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

15. Is the law on social security in Bulgaria harmonized with that of the acquis

communautaire?

Not at all

Partially

Fully

16. What about the taxation law, is it harmonized with theacquis communautaire?

Not at all

Partially

Fully

17. Does the lack of the above legislation harmonization prevent migration to EU, such as the

gaps in the social security law and the double taxation?

154

Not at all

A little

A lot

18. Which are the official languages in the EU?

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

19. Do you speak any of them?

English

French

German

Other _______________________________________________________________

20. What is the extent of their knowledge?

Not at all

Sufficient

Good

Very good

21. Is migration within Bulgaria (moving from one city to another, or from rural to urban

areas) a normal occurrence?

Yes

No

I do not know

22. If it happens, is it a good a good experience to stimulate migration within the EU?

Yes

No

I do not know

155

BIBLIOGRAFI

1. Varoshi, L. (2012). Europeizmi si histori mendimi. Tiranë: Naimi.

2. Varoshi, L. (2010). Ballkanet mes tri perandorive. Tiranë: Naimi.

3. Laker, V. (2003). Europa në kohën tonë. Tiranë: Dituria.

4. Milo, P. (2002). Bashkimi Evropian. Tirane: AlbPaper.

5. Alfé, M. Christiansen, T. and Piedrafita, S. (2008) ‘Implementing committees in the

enlarged European Union: business as usual for comitology?’ in Best et al The

Institutions of the Enlarged European Union.

6. Best, E. (2008) ‘Widening, deepening and diversifying: has enlargement shaped new

forms of EU governance?’ in Best et al The Institutions of the Enlarged European Union.

7. Best, E. and Settembri, P. (2008a) ‘Surviving enlargement: how has the Council

managed?’ in Best et al The Institutions of the Enlarged European Union.

8. Best, E. and Settembri, P. (2008b) ‘Legislative output after enlargement: similar number,

shifting nature’ in Best et al The Institutions of the Enlarged European Union.

9. E. Best, T. Christiansen & P. Settembri (eds.), The Institutions of the Enlarged European

Union: Continuity and Change. (Cheltenham: Edëard Elgar, 2008).

10. Dehousse, R., Deloche-Gaudez, F. and Duhamel, O. (2006), Élargissement: Comment

l’Europe s’adapte, Paris: Presses de Sciences Po.

11. Donnelly, B. and Bigatto, M. (2008) ‘The European Parliament and enlargement’ in Best

et al The Institutions of the Enlarged European Union.

12. Dyson, K. (2008) ‘The European Central Bank: enlargement as institutional affirmation

and differentiation’ in Best et al The Institutions of the Enlarged European Union.

13. European Commission (EC) (2006) Enlargement Strategy and Main Challenges 2006,

COM (2006) 649 final.

14. European Parliament (EP) (2006), Report on the institutional aspects of the European

Union’s capacity to integrate neë Member States, 2006/2226(INI) - A6-0393/2006, 16

November.

15. Hagemann, S. and De Clerck-Sachsse, J. (2007) Old Rules, New Game: Decision-making

in the Council of Ministers after the 2004 Enlargement, CEPS Special Report, March.

156

16. Kurpas, S. and Schönlau, J. (2006), ‘Deadlock avoided, but sense of mission lost? The

Enlarged EU and its Uncertain Constitution’, CEPS Policy Briefs.124

17. The horizontal dimension: Effects of EU Enlargement on the EU Naômé, C. (2008) ‘EU

enlargement and the European Court of Justice’, in Best et al The Institutions of the

Enlarged European Union.

18. Pérez-Solórzano Borragán, N. and Smismans, S. (2008) ‘The European Economic and

Social Committee after enlargement’ in Best et al The Institutions of the Enlarged

European Union.

19. Peterson, J. and Birdsall, A. (2008) ‘The European Commission: enlargement as

reinvention?’ in Best et al The Institutions of the Enlarged European Union, pp.54-81.

20. Piattoni. S. (2008) ‘The Committee of the Regions: multi-level governance after

enlargement’ in Best et al The Institutions of the Enlarged European Union.

21. Sedelmeier, U. and Young, A. (2006), ‘Editorial: Crisis, What Crisis? Continuity and

Normality in the European Union in 2005’, Journal of Common Market Studies.

22. Wessels, W. (2008) ‘The European Council: a bigger cub, a similar role?’ in Best et al

2008.

23. Adapting the institutions to make a success of enlargement (Commission opinion) (2000)

(Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities).

24. Agenda 2000 For a stronger and wider Union (1997) (Luxembourg: Office for Official

Publications of the European Communities).

25. Agh, A. (ed.) (1994) The Emergency of East Central European Parliaments (Budapest:

Hungarian Centre of Democracy).

26. Brittan, L. (1994) Europe: The Europe we need (London).

27. Buchan, D. (1993) Europe: The Strange Superpower (Aldershot: Dartmouth). Does

Europe need a Constitution? (1996) (Brussels: The Philipe Morris Institute for Public

Policy Research).

28. European Council (1992-2000) Presidency conclusions (Brussels: General Secretariat of

the Council).

29. Glossary: Institutions, policies and enlargement of the European Union (2000)

(Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities).

157

30. Henderson, K. (ed.) (1999) Back to Europe: Central and Eastern Europe and the

European Union (London: UCL Press).

31. Hix, S. (1999) The Political System of the European Union (Basingstoke: Macmillan).

32. Hopkinson, N. (1994) Enlarging the European Union in Northern, Central and Eastern

Europe (London : HMSO).

33. Hopkinson, N. (1995) The Eastern enlargement of the European Union (London:

HMSO).

34. Nugent, N. (1999) The Government and Politics of the European Union, 4th edn

(London: Macmillan).

35. Spatial perspectives for the enlargement of the European Union (2000) (Luxembourg:

Office for Official Publications of the European Communities).

36. Nikolaos Tzifakis, ‘EU’s Region-Building and Boundary-Drawing Policies: the European

Approach to the Southern Mediterranean and the Western Balkans,’ Journal of Southern

Europe and the Balkans, 9 (1), 2007

37. M. Bakic-Hayden and R. Hayden, ‘Orientalist Variations on the Theme ‘Balkans’:

Symbolic Geography in recent Yugoslav Cultural Politics,’ Slavic Review, 51, 1992.

38. European Stability Initiative, Breaking Out of the Balkan Ghetto: Why IPA Should be

Changed, Berlin/Brussels/Istanbul, June 2005.

39. Bolkestein, Frits 2000, De uitbreiding en het effect ervan op de vrijheden van de interne

markt.Beraadvoordebouë,TheHague,http://europa.eu.int/comm/internal_market/en/speec

hes/spch363nl.pdf.

40. Castle-Kanerova, Mita, and Bill Jordan 2001, The Social Citizen? Citizenship and

Governance in the European Union. ed. Richard Bellamy and Alex Ëarleigh. London and

New York, Continuum.

41. Cleveland, Sarah H. 2002, Powers Inherent in Sovereignty: Indians, Aliens, Territories,

and the Nineteenth Century Origins of Plenary Power over Foreign Affairs. Texas Law

Review 81(1): 1-284.

42. Commission of the European Communities 2001a, Commission proposes transition

periods for purchase of real estate in candidate countries. IP/01/645. 4 May.

158

43. 2001b, Commission welcomes progress of accession negotiations since adoption of the

'road map'. IP/01/1356. 2 October.

44. 2001c, Enlargement: Commission proposes flexible transitional arrangements for the

free movement of workers. IP/01/561. 11 April.

45. 2001d, The Free Movement of Workers in the Context of Enlargement.

46. 2001e, The Free Movement of Workers in the Context of Enlargement. Information

Note. 6 March.

47. 2001f, Making a success of enlargement: Strategy Paper and Report of the European

Commission on the progress towards accession by each of the candidate countries.

COM(2001) 700. 13 November.

48. Culík, Jan 1999, Race Relations. Central Europe Review 1(18).

49. De la Porte, Caroline 2001, De inzet van de sociale dimensie van de uitbreiding en de

toekomstverëachtingen. Belgisch Tijdschrift voor Sociale Zekerheid 43.

50. Elkins, David J. 1995, Beyond Sovereignty: Territory and Political Economy in the

Twenty-first Century. Toronto: University of Toronto Press.

51. European Parliament 2001a, European Parliament resolution on Malta's application for

membership of the European Union, and the state of negotiations A5-0262/2001.

52. 2001b, European Parliament resolution on the enlargement of the European Union B5

0538/2001.

53. Skeldon, R. (1977) “The evolution of migration patterns during urbanization in Peru”,

Geographical Review, 67: 394–411.

54. Skeldon, R. (1985) “Circulation: a transition in mobility in Peru”, in Prothero, R.M. and

Chapman, M. (eds.) Circulation in Third World Countries. Routledge and Kegan Paul,

London, 100-20.

55. Skeldon, R. (1990) Population Mobility in Developing Countries: A Reinterpretation.

Belhaven Press, London and NewYork.

56. Skeldon, R. (1997) Migration and Development: A Global Perspective. Longman,

London.

57. Zelinsky, W. (1971) “The hypothesis of the mobility transition”, Geographical Review,

61(2): 219–49.281

159

58. Zelinsky, W. (1983) “The impasse in migration theory: a sketch map for potential

escapees”, in Morrison, P.A. (ed.) Population Movements: Their Forms and Functions in

Urbanization and Development. Ordina Editions, Liege, 19–46.

59. Russell, S.S. (1986) “Remittances from international migration: a review in perspective”,

World Development, 14(6): 677–96

60. Carlier, J.Y., ‘Proportionality and Citizenship in relation to the Free Movement of

Persons’, in Carlier, J.Y., Verëilghen, M. (eds.), Thirty Years of Free Movement of

Workers in Europe. Punimet e Konferences se Brukselit, 17-19 Dhjetor 1998, Komisioni

Evropian, Bruksel.

61. Daniele, L. (1995), Il diritto materiale della comunità europea, Giuffré, Milano.

62. Daniele, L. (1998), ‘Pubblica amministrazione e ordine pubblico’, in Nascimbene, B.

(ed.) La libera circolazione dei lavoratori, Giuffré, Milano.

63. Guild E. (2000), European Community Law from a Migrant’s Perspective, Katholieke

Universiteit Nijmegen, Nijmegen.

64. Guild, E. (2002), The Legal Framework of EU Migration, Punimi No. 2, PEMINT.

65. Lang, A. (1998), ‘Assistenza sanitaria’, in Nascimbene, B. (ed.) La libera circolazione dei

lavoratori, Giuffré, Milano.

66. O’Keeffe, D. (1998), Freedom of Movement for Workers in Community Law, in Carlier

J.Y., Verwilghen M. (Eds.), Thirty Years of Free Movement of Workers in Europe.

Punimet e Konferences se Brukselit, 17-19 Dhjetor 1998, Komisioni Evropian, Bruksel.

67. Rossi, L.S. (1998), ‘The taxation aspects of the free movement of persons’, in Carlier

J.Y., Verwilghen M. (Eds.), Thirty Years of Free Movement of Workers in Europe.

68. Punimet e Konferences se Brukselit, 17-19 Dhjetor 1998, Komisioni Evropian, Bruksel.

69. Schulte, B. (1998), ‘Pensions and Social Security’, in Carlier J.Y., Verwilghen M. (eds.),

Thirty Years of Free Movement of Workers in Europe. Punimet e Konferences së

Brukselit, 17-19 Dhjetor 1998, Komisioni Evropian, Bruksel.

70. Weiss, F., Wooldridge, F. (2002), Free Movement of Persons within the European

Community, Kluwer Law International, The Hague.

160

71. Dimitrov, Vesselin (2009). “Political Transitions in Central and Eastern Europe:

Domestic and External Dimensions"

72. Drejtoria e Përgjithshme e Politikave të Brendshme (2009). "Përzgjedhja e kandidatëve

për Parlamentin Evropian nga Palët Kombëtare dhe Ndikimi i partive politike Evropiane"

73. Encheva, Svetla (2002). “Orthodox Ethics and the Spirit of Post-Totalitarianism"

74. Gyarfasova, Olga, Grigorij Meceznikov and Daniel Smilov (2000). “Populist Politics and

Liberal Democracy in Central and Eastern Europe”

75. Ivanova, Radost (2005). “Factors that caused the changes in the day-to-day cultural

activities of contemporary Bulgarians"

76. Karasimeonov, Georgi (2009). “Is the concept of populism useful from a scholarly

standpoint?”

77. Krasteva, Anna (2004). “Bulgarian Ethnic Politics"

78. Mishkova, Diana (2009). “Toward an interpretative framework for the study of the

politics of national peculiarity in the nineteenth century".

79. Habermas, Jürgen 1994, Immigration, Citizenship and National Identity.

Multiculturalism: Examining the Politics of Recognition. ed. Amy Gutmann. Princeton,

Princeton University Press.

80. Jileva, Elena 2002, Larger than the European Union: The Emerging EU Migration

Regime and Enlargement. Migration and the Externalities of European Integration. ed.

Sandra Lavenex and Emek M. Uçarer. Lanham MD, Lexington Books.

81. King, Robert R. 1973, Minorities under Communism: Nationalities as a Source of

Tension among Balkan Communist States. Cambridge MA: Harvard University Press.

82. Maas, Willem 2005, Freedom of Movement Inside ‘Fortress Europe’. Global

Surveillance: Borders, Security, Identity. ed. Elia Zureik and Mark B. Salter. Devon UK,

Willan Publishing.

83. Motyl, Alexander J. 1999, Revolutions, Nations, Empires: Conceptual Limits and

Theoretical Possibilities. New York: Columbia University Press.

84. Plato 1992 [rreth vitit 380 PES], The Republic. E përkthyer nga G.M.A. Grube dhe e

rishikuar nga C.D.C. Reeve. Indianapolis: Hackett.

161

85. Vašecka, Michal 2001, Country Report on Minority Rights in Pre-EU Accession

Slovakia. Bratislava: Instituti i Çështjeve Publike.

86. Veil, Simone, dhe Komisioni i Komuniteteve Evropiane viti 1998, Raporti i Nivelit të

Lartë mbi Lëvizjen e Lirë të Personave. Luxembourg: Zyra e Publikimeve Zyrtare të

Komuniteteve Evropiane.