republika e shqipËrisË ministria e arsimit dhe shkencËs...

REPUBLIKA E SHQIPËRISË

MINISTRIA E ARSIMIT DHE SHKENCËS

INSTITUTI I ZHVILLIMIT TË ARSIMIT

KURRIKULA KOMBËTARE E ARSIMIT BAZË

PROGRAM LËNDOR

Fusha: GJUHË SHQIPE DHE LETËRSI

Lënda: GJUHË SHQIPE

Klasa: 1- 9

Kodi: _______

Kordinatore:

Erida KOLECI

Tiranë, 2012

2

GJUHË SHQIPE

Grupi i punës:

Ardian MARASHI

Aljula JUBANI

Enkelejda KAPIA

Dhurata SHEHRI

Alfred MULLAI

Lindita AGURIDHI

Erida KOLECI

Luljeta MINAROLLI

Gjergj VANGJELI

3

GJUHË SHQIPE

1. TË PËRGJITHSHME

Gjuha shqipe është lëndë e detyrueshme në arsimin bazë. Ajo zhvillohet përgjatë nëntë

viteve të këtij arsimi, në 1570 orë mësimore dhe zë afërsisht 23% të kurrikulës. Hartimi i

programit të Gjuhës shqipe është bazuar në Kornizën Kurrikulare të Arsimit Parauniversitar dhe

në Standardet e të Nxënit të fushës së Gjuhës shqipe dhe Letërsisë. Programi i Gjuhës shqipe

është ndërtuar mbi bazën e parimit të integrimit (brenda lëndës dhe ndërlëndor), të parimit të

rimarrjes së njohurive, duke i zgjeruar dhe thelluar ato, si dhe të parimit linear.

Objekti i studimit të lëndës

Objekti i studimit të kësaj lënde është gjuha. Ajo është mjeti dhe rruga më të cilën njohim

botën. Gjuha mbart brenda saj shpirtin, kulturën, vlerat, historinë dhe filozofinë e popullit tonë.

Ajo është pjesë e identitetit tonë kombëtar. Duke qenë kaq e rëndësishme në jetën njerëzore,

edhe mësimi i saj është një nga detyrat parësore të shkollës.

Zhvillimi gjuhësor është themelor për rritjen intelektuale, shoqërore dhe emocionale të nxënësve

dhe duhet konsideruar edhe si elementi kryesor i gjithë kurrikulës së arsimit bazë. Kur nxënësit

mësojnë të përdorin gjuhën gjatë viteve të para të shkollës, ata kanë marrë aftësitë e para e të

domosdoshme për të vazhduar me tej.

Të pajisur me këto aftësi, nxënësit:

vlerësojnë fuqinë dhe pasurinë shprehëse e leksikore të Gjuhës shqipe;

mësojnë të shprehin ndjenjat dhe opinionet e tyre;

mësojnë të mbështesin idetë e tyre me argumente bindëse;

bëhen të vetëdijshëm se gjuha duhet përdorur në varësi të situatës dhe qëllimit që kanë.

Nxënësve iu nevojiten aftësitë gjuhësore, jo vetëm që të marrin informacion, të

bashkëveprojnë me të tjerët dhe të shprehin veten e tyre, por edhe të tregojnë se sa të aftë e të

përgatitur janë. Aftësia për të komunikuar qartë dhe saktë, me gojë dhe me shkrim, në mënyra e

4

GJUHË SHQIPE

forma të ndryshme dhe me saktësi gramatikore e drejtshkrimore do t’i ndihmojë nxënësit që të

jenë të suksesshëm edhe në botën përtej shkollës.

Duke lexuar dhe reflektuar mbi një shumëllojshmëri tekstesh letrare e joletrare, nxënësit

zbulojnë botën brenda dhe përreth tyre, ndërtojnë identitetin e tyre. Nëpërmjet teksteve që

lexojnë ose dëgjojnë ata mësohen të çmojnë natyrën, vlerat dhe diversitetin në shoqëri.

Mësimi i gjuhës i orienton nxënësit që të respektojnë trashëgiminë kulturore të njerëzimit, sepse

një pjesë e madhe e kapitalit intelektual dhe shpirtëror të njeriut jeton në gjuhë dhe si gjuhë.

Synimi i lëndës

Mësimi i gjuhës shqipe në arsimin bazë synon që nxënësit:

të zhvillojnë aftësitë për të folur, dëgjuar, lexuar dhe shkruar tekste të llojeve të ndryshme

letrare dhe joletrare, tekste të shtypura dhe elektronike, si dhe të kultivojnë nëpërmjet këtyre

teksteve mendimin kritik e krijues;

të gjejnë, krahasojnë, analizojnë e vlerësojnë informacione nga tekste të ndryshme, t’i

përshtatin ato me qëllime dhe audienca të caktuara, si dhe t’i integrojnë ato me përvojat e

tyre;

të zotërojnë njohuritë, aftësitë dhe qëndrimet e duhura rreth sistemit gjuhësor të shqipes, të

cilat do t’u mundësojnë të marrin pjesë suksesshëm në jetën e përditshme.

Risitë e programit lëndor të Gjuhës shqipe

Ky program është hartuar duke u mbështetur në:

elementet pozitive të programeve tona të mëparshme;

programet e kësaj lënde në vende të ndryshme të Europës;

kornizën e PISA-s 2009.1

1 Në PISA 2009, fusha kryesore për vlerësim ishte Të lexuarit (Reading)

5

GJUHË SHQIPE

Gjuha shqipe dhe Letërsia zhvillohen të integruara nga klasa e parë deri në klasën e

gjashtë. Ky integrim gjallon për vetë natyrën e ekzistencës së letërsisë si art i fjalës, në sajë të

gjuhës. Në këtë mënyrë janë të zhvilluara edhe kurrikulat e gjuhëve amtare në një sërë vendesh

europiane.

Në klasat 7-9, fusha e Gjuhës shqipe dhe Letërsisë organizohet në dy lëndë: Gjuhë

shqipe dhe Letërsi. Programi i Gjuhës shqipe do të zhvillohet sërish përmes 5 linjave: të

lexuarit, të shkruarit, të dëgjuarit, të folurit dhe njohuri rreth sistemit gjuhësor. Ndryshimi është

se teksti letrar në këto klasa është në përqindje të vogël (20%), në raport me tekstet joletrare dhe

do të jetë në funksion të studimit të gjuhës, për çështje të tilla: si nuancat gjuhësore, zgjedhja e

fjalëve, krahasimet me tekstet joletrare etj. Teksti letrar do të studiohet gjerësisht për qëllime

letrare dhe estetike në lëndën e letërsisë në klasat 7-9.

Ky program ka të njëjtat linja si dhe programi e mëparshëm. Ato janë: të lexuarit, të

shkruarit, të folurit, të dëgjuarit, njohuri rreth sistemit gjuhësor. Në ndryshim nga programi i

mëparshëm, këtu linja e të dëgjuarit dhe të folurit kanë secila nënlinjat dhe objektivat e veta.

Ndërsa linjat janë të njëjta, nënlinjat ndryshojnë.

Programi synon të përmirësojë edhe raportin njohuri/përpunim njohurish. Ky raport në

programin e ri është 60- 70% njohuri me 30 -40 % përpunim njohurish.

Në lidhje me ngarkesën konceptuale, theksojmë që janë shmangur përsëritjet e

panevojshme të disa koncepteve vit pas viti. Po kështu, nuk janë përfshirë në program disa

njohuri që paraqesin vështirësi për zhvillimin dhe karakteristikat e moshës së nxënësve dhe që

nuk cenojnë formimin gjuhësor të tyre.

Programi lëndor do të shoqërohet edhe me një udhëzues kurrikular që do të jetë

material ndihmës për mësuesit e gjuhës shqipe dhe për autorët e teksteve.

6

GJUHË SHQIPE

Organizimi dhe struktura e programit lëndor

Linjat dhe nënlinjat mbeten pothuajse të njëjta gjatë gjithë arsimit bazë. Renditja e linjave

nuk është lineare, pra gjatë zbatimit në klasë nuk do të thotë që duhet të zhvillohet linja e parë,

pastaj e dyta e kështu me radhë. Përkundrazi, linjat ndërthuren dhe plotësojnë njëra.-tjetrën

Sigurisht, shpërndarja e njohurive përgjatë vitit shkollor nuk bëhet e rastësishme, por mendohet

me kujdes që në fillim nga autorët e teksteve dhe mësuesit.

Në klasat I-VI, sasia e orëve në javë dhe totali i tyre do të jetë si më poshtë:

Klasat 1 2 3 4 5 6

Orë/javë 8 8 6 5 5 5

orë gjithsej 280 280 210 175 175 175

Në klasat VII-IX, sasia e orëve në javë dhe totali i tyre do të jetë si më poshtë:

Klasat 7 8 9

Orë/javë 3 3 3

orë gjithsej 105 105 105

Linjat në program

Programi është organizuar në pesë linja: të lexuarit, të shkruarit, të dëgjuarit, të folurit

dhe njohuri rreth sistemit gjuhësor. Më poshtë është dhënë një përshkrim i shkurtër i këtyre

linjave.

7

GJUHË SHQIPE

Linja e të folurit në këtë program përqendrohet në:

a) shqiptimin, theksin dhe intonacionin, pasi është e domosdoshme që nxënësit të shqiptojnë

saktë dhe me intonacionin e theksin e duhur fjalët dhe fjalitë, me qëllim që të jenë të

kuptueshëm dhe interesantë për të tjerët;

b) organizimin e të folurit, i cili ka të bëjë me saktësinë, qartësinë, kuptueshmërinë dhe

shprehësinë që duhet t’i karakterizojë nxënësit gjatë të folurit dhe prezantimeve të ndryshme

me gojë. Një element i rëndësishëm në këtë linjë është edhe komunikimi joverbal dhe të

folurit në publik;

c) diskutimin dhe bashkëveprimin në grup, pasi ky është element i rëndësishëm për të marrë

pjesë suksesshëm në jetë.

Linja e të dëgjuarit në këtë program përqendrohet në kërkesat që nxënësit të tregojnë

sjellje dhe qëndrime të përshtatshme gjatë të dëgjuarit si: vëmendje, kontakt me sy, pëlqim,

nxitje dhe interes. Kjo linjë synon që nxënësit të dëgjojnë dhe të kuptojnë një larmi tekstesh të

folura, të tregojnë se i kanë kuptuar këto tekste, si dhe të shprehin opinionet dhe vlerësimin e

tyre rreth teksteve që dëgjojnë.

Linja e të lexuarit në programin e ri përqendrohet tek:

a) procesi i të lexuarit i cili synon aftësimin e nxënësve në :

të lexuarit fillestar (klasa 1-3) që formon tek nxënësit shprehitë e para të të lexuarit;

të lexuarit për të kuptuar tekstet;

të lexuarit kritik dhe vlerësimi i tekstit që nxit gjykimin dhe vlerësimin e nxënësve.

b) llojet e teksteve të lexuara të cilat janë grupuar në dy ndarje të mëdha:2

të lexuarit e teksteve letrare;

të lexuarit e teksteve joletrare.

8

GJUHË SHQIPE

Linja e të shkruarit në këtë program përqendrohet tek:

a) procesi i të shkruarit që synon aftësimin e nxënësve në:3

shkrimin e dorës (klasa 1-2), pra shkrimin e shkronjave të alfabetit, shkrimin e saktë të

fjalëve dhe respektimin e hapësirës mes fjalëve në një fjali (gjatë tre klasave të para);

planifikimin që nënkupton mbledhjen, kërkimin dhe përzgjedhjen e informacionit të

domosdoshëm për punën me shkrim;

realizimin dhe organizimin e ideve gjatë të shkruarit që ka të bëjë me respektimin e

strukturës dhe të formës së një shkrimi;

rishikimin dhe redaktimin e një shkrimi që synon veçimin e elementëve të domosdoshëm

për përmirësim dhe redaktim të tyre. Nxënësit përdorin njohuritë rreth sistemit gjuhësor

për rishikimin e teksteve që shkruajnë;

b) llojet e teksteve të shkruara të cilat janë grupuar në dy ndarje të mëdha:

të shkruarit personal dhe krijues;

të shkruarit funksional.

Linja e njohurive rreth sistemit gjuhësor synon që nxënësit të zhvillojnë njohuritë,

aftësitë dhe qëndrimet e tyre rreth sintaksës, morfologjisë, drejtshkrimit, leksikologjisë,

semantikës dhe fonetikës për një përdorim të qëllimshëm të gjuhës në nivelet e fjalëve, fjalive

dhe tekstit.

Nënlinjat e Gjuhës shqipe në klasat 1-6 do të jenë:

Të folurit

Shqiptimi dhe intonacioni

Organizimi i të folurit

Diskutimi dhe bashkëveprimi në grup

3 Ndonëse nënlinja e të shkruarit si proces është ndarë në tre nënndarje, objektivat e këtyre nënndarjeve nuk

konsiderohen të ndara, pasi së bashku, ato nënkuptojnë hapat e domosdoshëm që duhen ndjekur gjatë këtij

procesi. Objektivat e kësaj nënlinje zbatohen në dy nënlinjat e tjera: të shkruarit personal dhe krijues dhe të

shkruarit funksional.

9

GJUHË SHQIPE

Të dëgjuarit

Qëndrimet dhe sjellja gjatë të dëgjuarit

Të dëgjuarit për të kuptuar

Të dëgjuarit e qëllimshëm4

Të lexuarit

Të lexuarit fillestar (klasa 1-3)

Të lexuarit për të kuptuar

Të lexuarit kritik dhe vlerësimi i tekstit 5

Të lexuarit e teksteve letrare

Të lexuarit e teksteve joletrare

Të shkruarit

Shkrimi i dorës (klasa 1-2)

Të shkruarit si proces

Të shkruarit personal dhe krijues

Të shkruarit funksional

Njohuri gjuhësore

Sintaksë

Morfologji

Leksikologji dhe semantikë

Drejtshkrim6

Fonetikë dhe fonologji (klasa e pestë dhe e gjashtë)

4 Aftësitë e nxënësve për të dëgjuar në mënyrë të qëllimshme janë të kushtëzuara nga aftësia e nxënësve për të

kuptuar tekstin që dëgjojnë.

5 Aftësitë e nxënësve për të lexuar në mënyrë kritike dhe për ta vlerësuar tekstin realizohen pasi nxënësit e kanë

kuptuar tekstin që lexojnë. Nxënësit i përdorin aftësitë e të lexuarit për të kuptuar dhe vlerësuar gjatë studimit të

teksteve letrare dhe joletrare. 6 Temat e drejtshkrimit nuk duhen trajtuar të veçuara, por duhet të integrohen me njohuritë morfologjike dhe

sintaksore.

10

GJUHË SHQIPE

Linjat dhe nënlinjat e gjuhës shqipe në klasat 7-9 do të jenë:

Të dëgjuarit

Qëndrimet dhe sjellja gjatë të dëgjuarit

Të dëgjuarit për të kuptuar

Të dëgjuarit e qëllimshëm7

Të folurit

Shqiptimi dhe intonacioni

Organizimi i të folurit

Diskutimi dhe bashkëveprimi në grup

Të lexuarit

Të lexuarit për të kuptuar

Të lexuarit kritik dhe vlerësimi i tekstit8

Të lexuarit e teksteve të ndryshme 9

7 Aftësitë e nxënësve për të dëgjuar në mënyrë të qëllimshme janë të kushtëzuara nga aftësia e nxënësve për të

kuptuar tekstin që dëgjojnë.

8 Aftësitë e nxënësve për të lexuar në mënyrë kritike dhe për ta vlerësuar tekstin realizohen pasi nxënësit e kanë

kuptuar tekstin që lexojnë. Nxënësit i përdorin aftësitë e të lexuarit për të kuptuar dhe vlerësuar gjatë studimit të

teksteve letrare dhe joletrare.

9 Teksti letrar në klasat 7-9, do jetë në përqindje të vogël (20%) dhe në funksion të studimit të gjuhës si: nuancat

gjuhësore, zgjedhja e fjalëve, krahasimet me tekstet joletrare etj. Ky tekst do të studiohet gjerësisht për qëllime

letrare dhe estetike në lëndën e letërsisë që zhvillohet në klasat 7-9.

11

GJUHË SHQIPE

Të shkruarit

Të shkruarit si proces

Të shkruarit për qëllime personale dhe funksionale

Njohuri rreth sistemit gjuhësor

Sintaksë

Morfologji

Leksikologji dhe semantikë

Drejtshkrim10

Fonetikë dhe fonologji (klasa e shtatë)

Përdoruesit e programit

Përdoruesit e programit janë mësuesit, autorët e teksteve, prindërit dhe komuniteti,

specialistët e arsimit dhe fakultetet e mësuesisë.

Mësuesit do ta përdorin programin e gjuhës shqipe për të krijuar një tablo të qartë rreth

asaj se çfarë duhet të mësojnë nxënësit dhe se si duhet të ndërtojnë mësimdhënien për të

përmbushur kërkesat e programit.

Autorët e teksteve do ta përdorin programin e gjuhës shqipe për të hartuar tekste që janë

në funksion të realizimit të tyre. Leximi i kujdesshëm i programit për çdo klasë, nga klasa e parë

deri në klasën e nëntë do t’i ndihmojë për të shmangur ngarkesën e panevojshme.

Prindërit dhe komuniteti nëpërmjet programit mund të informohen për njohuritë,

aftësitë dhe vlerat që marrin fëmijët e tyre në lëndën e gjuhës shqipe.

Specialistët e arsimit mund ta përdorin programin e gjuhës shqipe për qëllime

inspektimi, vlerësimi, studimi etj.

Fakultetet e mësuesisë mund ta përdorin programin lëndor për të përshtatur kurrikulat e

tyre, me qëllim përgatitjen efektive të mësuesve të ardhshëm, si dhe për praktikën pedagogjike të

studentëve.

10

Temat e drejtshkrimit nuk duhen trajtuar të veçuara, por duhet të integrohen me njohuritë morfologjike dhe

sintaksore.

12

GJUHË SHQIPE

2. SYNIMET E PROGRAMIT LËNDOR SIPAS CIKLEVE

Gjuhë shqipe 1-6

Gjatë gjashtë viteve të para të shkollimit nxënësit do të aftësohen:

të lexojnë rrjedhshëm tekste të ndryshme letrare dhe joletrare, të përshtatshme për moshën

dhe qëllimin që kanë;

të përdorin strategjitë e duhura për të kuptuar tekstin;

të gjykojnë dhe të shprehin idetë që dalin nga tekstet dhe t’i lidhin ato me jetën dhe me

mjedisin rreth tyre;

të jenë folës dhe dëgjues aktivë dhe korrektë në situata të ndryshme komunikimi;

të shkruajnë tekste të ndryshme në varësi të qëllimit dhe lexuesit;

të shkruajnë pasi kanë mbledhur dhe përpunuar nga burime të ndryshme informacionin e

nevojshëm;

të përdorin dhe të analizojnë rregullat gramatikore;

të pasurojnë njohjet dhe përdorimin e dukurive leksikologjike dhe fjalëformuese;

të respektojnë rregullat e drejtshqiptimit dhe drejtshkrimit të gjuhës shqipe.

Gjuhë shqipe 7-9

Gjatë tre viteve të fundit të arsimit bazë nxënësit do të konsolidojnë njohuritë dhe aftësitë

e tyre në gjuhë. Ata do të aftësohen që të kuptojnë, të reflektojnë dhe të përdorin informacione të

ndryshme në mënyrë të pavarur. Gjatë gjashtë viteve të para ata kanë fituar njohuritë bazë rreth

gjuhës, ndaj mësimdhënia në klasat 7-9 do të ndërtohet mbi këtë themel.

Objektivat e lëndës së Gjuhës shqipe kërkojnë nga nxënësit:

të përmirësojnë aftësitë e tyre si folës, dëgjues, lexues, dhe shkrues për të ndërtuar

marrëdhënie ndërvepruese në mjedise të ndryshme komunikimi në shkollë e jashtë saj;

të përmirësojnë shprehitë e tyre në leximin dhe dëgjimin aktiv e kritik;

13

GJUHË SHQIPE

të aftësohen me procesin e përftimit dhe përdorimit të informacionit dhe të mësojnë, të

vlerësojnë e të përdorin shumë lloje burimesh;

të përforcojnë njohuritë bazë rreth strukturës së gjuhës shqipe dhe të dialekteve të saj;

të përdorin gjuhën standarde në situata dhe për qëllime të ndryshme, si dhe të respektojnë,

përdorin dhe vlerësojnë pasurinë leksikore të gjuhës shqipe;

të përdorin fuqinë e medias për të prodhuar imazhe dhe për të formësuar perceptimet e tyre

rreth botës.

3. KËRKESA PËR ZBATIMIN E PROGRAMIT

Hartimi i programit është mbështetur te Korniza Kurrikulare e Arsimit Parauniversitar

dhe te standardet e të nxënit të fushës së Gjuhës shqipe dhe Letërsisë, ku bën pjesë edhe lënda e

Gjuhës shqipe. Ky program është një dokument zyrtar, pjesë e tërësisë së dokumenteve zyrtare

për tu zbatuar në lëndën e gjuhës shqipe.

Për të siguruar një përdorim sa më të mirë të programeve është e vlefshme njohja me dokumentet

e lartpërmendura. Te Korniza Kurrikulare, zbatuesit e programit duhet t’u kushtojnë vëmendje e

veçantë sidomos:

synimeve të përgjithshme të kurrikulës së arsimit parauniversitar;

synimeve të aftësive ndërkurrikulare;

vlerësimit të nxënësit;

parimeve e metodave të mësimdhënies.

Në mënyrë që tërësia e dokumenteve zyrtare (Korniza Kurrikulare, standardet e fushës së

të nxënit dhe programe lëndore) të zbatohen më së miri në dobi të nxënësve, përdoruesit e tyre

duhet të njohin thellë programin lëndor të lëndës së gjuhës shqipe të klasave 1-9.

Zbatimi i programit duhet të bëhet duke respektuar diversitetin gjinor, gjuhësor, etnik, kulturor e

fetar.

14

GJUHË SHQIPE

Objektivat e programit

Programi lëndor është strukturuar në linja që vijnë njëra pas tjetrës dhe për secilën prej

tyre janë hartuar një sërë objektivash. Linjat e programit janë ndarë në nënlinja. Për secilën

nënlinjë janë hartuar objektiva, të cilët nuk synojnë të përshkruajnë vetëm përmbajtjen, por edhe

shprehi e qëndrime, që janë po aq të domosdoshme, sa edhe përmbajtja. Linjat dhe nënlinjat janë

vendosur në kolonën e majtë dhe objektivat përkatës në kolonën e djathtë. Pavarësisht se

objektivat janë hartuar për çdo linjë, në zbatim lënda duhet parë si një e tërë, me ndërthurje të

linjave me njëra-tjetrën. Objektivat e të nxënit grupohen në objektiva të njohurive, aftësive e

shprehive dhe qëndrimeve.

Realizimi i objektivave në tema ose njësi dhe renditja e tyre është zgjedhje e lirë e

zbatuesve të programit. Objektivat e programit janë për të gjithë nxënësit dhe të detyruara për

përdoruesit e programit. Kjo do të thotë që të gjithë nxënësve duhet t’u jepet mundësia që të

nxënë ç’ka përshkruhet tek objektivat. Një objektiv përmbushet në nivele të ndryshme nga

nxënës të ndryshëm.

Le të marrim një objektiv nga programi: “Nxënësit duhet të jenë të aftë të shkruajnë një

ndodhi personale”. Kjo do të thotë se të gjithë nxënësve duhet t’u jepet mundësia që të shkruajnë

një ndodhi personale, por jo nga të gjithë do të pretendohet i njëjti nivel realizimi. Një nivel

arritjeje është zbatimi i disa hapave të domosdoshëm për shkrimin e një teksti të tillë. Një nivel

më i lartë se ky është cilësia e mirë e trajtimit të secilit nga hapat e një shkrimi të tillë. Nëse të

gjithë hapat do të zhvilloheshin sipas kërkesave të mësuara, atëherë do të kishim përmbushjen e

këtij objektivi në një nivel të lartë.

Mësuesi dhe autorët e materialeve mësimore duhet të mbulojnë të gjitha nivelet e

nxënësve.

15

GJUHË SHQIPE

Orët mësimore

Në program, për secilën linjë është shënuar një sasi orësh sugjeruese. Shuma e orëve

sugjeruese për secilën linjë është e barabartë me sasinë e orëve vjetore të përcaktuar në Planin

Mësimor të Arsimit Bazë. Kjo ka si qëllim që, përdoruesit e programit të orientohen për peshën

që zë secila linjë në orët totale vjetore. Për klasën e nëntë, 10 orë mësimore janë parashikuar të

përdoren në fund të vitit shkollor për përgatitjen e nxënësve për Provimin e Lirimit, për të

cilën përzgjidhen njohuritë thelbësore të të gjitha viteve, të cilat kanë rol parësor në formimin

gjuhësor të nxënësve.

Programi i Gjuhës shqipe është strukturuar në linja që vijnë njëra pas tjetrës, por kjo nuk

do të thotë që mësimdhënia do të zhvillohet në këtë renditje gjatë viteve shkollore. Është e

rëndësishme të theksojmë se brenda një ore mësimi mund të realizohen: të lexuarit, të shkruarit,

të folurit, të dëgjuarit dhe njohuri rreth sistemit gjuhësor, pavarësisht se cila linjë do të ketë

peshë specifike më të madhe. Përdoruesit e programit duhet të respektojnë sasinë e orëve vjetore

të lëndës.

Shpërndarja e orëve të sugjeruara sipas linjave

Theksojmë edhe një herë që brenda një ore mësimi nxënësit duhet të lexojnë,

shkruajnë, dëgjojnë, lexojnë dhe marrin njohuri rreth sistemit gjuhësor. Natyrisht që në një

orë mësimi, njëra nga linjat ka peshë më të madhe se të tjerat. Pra, nëse në klasën e tretë, në

linjën e të folurit sugjerohen 15 orë, kjo do të thotë që në 15 orë i kushtohet më shumë kohë dhe

rëndësi kësaj linje.

Raporti, në përqindje njohuri të reja-përpunim njohurish

Raporti njohuri- përpunim njohurish në programin e gjuhës shqipe është 60- 70%

njohuri me 30 -40 % përpunim njohurish.

16

GJUHË SHQIPE

Përpunimi i njohurive

Përpunimi i njohurive përmban:

përsëritjen e njohurive;

vlerësimin e njohurive,

integrimin e njohurive të reja të një linje me njohuritë e linjave paraardhëse;

integrimin e njohurive të reja me njohuritë e lëndëve të tjera;

detyrat/ projektet përmbledhëse;

vlerësimin semestral dhe vjetor (nuk janë të detyruara).

Në orët mësimore që i përkasin përpunimit të njohurive, mësuesit zhvillojnë edhe tema

me nismën e tyre ose me kërkesën e vetë nxënësve. Këto tema mund ta kenë pikënisjen nga

ngjarje aktuale gjatë vitit shkollor ose thjesht nga kureshtja dhe interesi i nxënësve për tema të

caktuara.

Pjesë e përpunimit të njohurive është vlerësimi i realizimit të objektivave, i cili ka për

qëllim të nxjerrë në pah shkallën e realizimit të tyre dhe të përmirësojë e të përforcojë njohuri e

aftësi të papërmbushura të kësaj lënde.

Në orët e përpunimit të njohurive, nxënësve duhet t’u krijohet mundësia të punojnë me

detyra të tipeve të ndryshme, me projekte kurrikulare si dhe të përdorin burime të ndryshme

informacioni, përfshirë edhe TIK-un. Përpunimi i njohurive duhet të ketë në qendër të vëmendjes

lidhjen e gjuhës shqipe me jetën reale dhe me lëndët e tjera.

Udhëzime për leximin e teksteve letrare dhe joletrare

Gjatë mësimit të Gjuhës shqipe nga klasa e parë deri në klasën e gjashtë nxënësit do të

lexojnë tekste letrare (poezi, prozë dhe tekst dramatik) dhe joletrare (tekst përshkrues, tekst

shpjegues, tekst bindës/argumentues dhe tekst informativ).

Përsa i përket përfaqësimit të teksteve letrare dhe teksteve joletrare, këshillohet të respektohen

afërsisht raportet:

17

GJUHË SHQIPE

60% me 40% në klasat 1-6

20 % me 80 % në klasat 7-9 11

Për leximet e teksteve letrare këshillohet të zgjidhen pjesë përfaqësuese nga letërsia

shqipe dhe botërore në përshtatje me moshën dhe zhvillimin e fëmijëve. Këto tekste duhet të

plotësojnë kriteret artistike dhe didaktike të gjatësisë, të strukturës dhe qartësisë së gjuhës.

Këshillohet që nxënësit të lexojnë fragmente dhe vepra nga periudha të ndryshme letrare,

nga letërsia antike deri te ajo bashkëkohore, përfshirë këtu edhe krijimtarinë gojore folklorike.

Njëkohësisht këshillohet që nxënësit të lexojnë dhe analizojnë vepra dhe fragmente nga

gjini të ndryshme letrare. Më konkretisht, në klasat 1- 9 këshillohet të respektohen raportet:

70% prozë, 30% poezi dhe dramë.

Leximet jashtë klase

Për leximet jashtë klase të mbahet parasysh shtojca përkatëse e programeve të gjuhës

shqipe dhe letërsisë. Këshillohet që përgjatë një viti shkollor të zhvillohen 5-6 vepra për

lexime jashtë klase. Orët e leximeve jashtë klase, mësuesit duhet t’i vendosin në planin e tyre

mësimor, kur të bëjnë zbërthimin analitik të programit. Është e rëndësishme që gjatë këtyre

orëve, nxënësve t’ju krijohet mundësia të zgjedhin edhe vepra që janë të pëlqyera e të preferuara

për ta.

Veprat e rekomanduara për lexime jashtë klase duhet të jenë:

nga letërsia shqipe dhe letërsia botërore;

nga autorë të periudhave të ndryshme duke ndjekur parimin kronologjik;

nga gjini dhe lloje të ndryshme letrare.

Përzgjedhja e leximeve jashtë klase nga autorë të ndryshëm, periudha të ndryshme, nga

gjini dhe lloje të ndryshme letrare krijon mundësi për pasurimin e përvojës letrare së nxënësve.

Shënim: Në klasat 7-9, leximet jashtë klase do të zhvillohen në lëndën e letërsisë.

11

Përqindja e vogël e tekstit letrar në klasat 7-9, është e justifikueshme, pasi ky tekst do të studiohet i plotë dhe për

qëllime estetike dhe letrare në lëndën e letërsisë

18

GJUHË SHQIPE

4. INTEGRIMI DHE LIDHJA NDËRLËNDORE

Një nga parimet mbi të cilat ndërtohet lënda e Gjuhës shqipe është parimi i integrimit,

ç’ka do të thotë që duhet të ketë një ndërthurje të linjave dhe nënlinjave brenda orëve mësimore.

Nuk duhet të ketë asnjëherë ndarje të plota mes linjave të programit pasi ato rrjedhin nga njëra-

tjetra dhe zhvillohen së bashku. Natyrisht, në orë të ndryshme mësimore linjat kanë pesha të

ndryshme. P.sh në një orë pune me shkrim, qëllimi i orës së mësimit përqendrohet tek të

shkruarit.

Lënda e Gjuhës shqipe është bazuar edhe në integrimin ndërlëndor. Kjo do të thotë që

zbatuesit e këtij programi duhet të realizojnë parimin e integrimit të njohurive dhe aftësive të

Gjuhës shqipe me njohuri dhe aftësi të fushave të tjera të dijeve, të tilla si: Muzika, Arti

pamor, Historia, Gjuha e huaj, Matematika, Teknologjia etj.

Lënda e Gjuhës përdor edhe njohuri dhe aftësi që nxënësit kanë marrë në lëndët e mësipërme.

Më konkretisht, këto njohuri dhe aftësi janë dhënë në tabelën e mëposhtme:

Gjuha shqipe Muzikë

Të lexuarit

Të shkruarit

Të dëgjuarit

Të folurit


Nxënësit:

interpretojnë krijime të ndryshme

muzikore (përfshirë edhe këngët popullore)

të periudhave të ndryshme historike;

vlerësojnë efektet muzikore në një film,

dramë, dokumentar, emision për fëmijë si

elemente që ndihmojnë për të kuptuar

domethënien e filmit, dramës,

dokumentarit etj.

Gjuha shqipe Art pamor

Të lexuarit

Të shkruarit

Të dëgjuarit

Nxënësit:

interpretojnë karakteristikat e veprave të

artit pamor në periudha të ndryshme kohore

19

GJUHË SHQIPE

Të folurit


dhe kontekste të ndryshme kulturore;

përdorin elementet e artit pamor për të

shprehur emocionet e marra nga një tekst.

Gjuha shqipe Matematikë

Të lexuarit

Të shkruarit

Të dëgjuarit

Të folurit


Nxënësit:

përdorin tabela dhe grafikë për të kuptuar

dhe interpretuar informacione të ndryshme

me shkrim dhe me gojë.

Gjuha shqipe Gjuhë e huaj

Të lexuarit

Të shkruarit

Të dëgjuarit

Të folurit


Nxënësit:

përdorin leksikun e gjuhës së huaj për të

shpjeguar etimologjinë e fjalëve të huaja.

Gjuha shqipe TIK

Të lexuarit

Të shkruarit

Të dëgjuarit

Të folurit


Nxënësit:

shkruajnë në Word tekste të llojeve të

ndryshme;

përdorin programin Power Point për të

bërë prezantime të ndryshme;

përdorin internetin për të mbledhur

informacione të ndryshme;

ndërtojnë tabela dhe grafikë të thjeshtë për

të përpunuar e prezantuar informacione të

ndryshme.

Gjuha shqipe Histori

Të lexuarit

Të shkruarit

Të dëgjuarit

Nxënësit:

përdorin njohuritë për periudha dhe

personalitete të ndryshme historike për të

20

GJUHË SHQIPE

Të folurit


analizuar dhe vlerësuar kontekstin e


Gjuha shqipe Unë dhe shoqëria

Të lexuarit

Të shkruarit

Të dëgjuarit

Të folurit


Nxënësit:

përdorin njohuritë për etikën dhe normat

e vlerat shoqërore gjatë diskutimeve në

grup ose në situata të ndryshme

komunikimi.

5. METODOLOGJITË E MËSIMDHËNIES

Metodat e mësimdhënies janë mjaft të rëndësishme për të realizuar një mësimdhënie

efektive. Përdorimi i tyre do të shërbejë për zhvillimin gjuhësor të nxënësve.

Mësuesit duhet të përditësojnë çdo ditë njohuritë rreth metodave, teknikave dhe

strategjive të mësimdhënies me qëllim që të zhvillojnë tek nxënësit dëshirën për dijen, virtytet

njerëzore, ambicien për të qenë të suksesshëm dhe aktivë në jetën e përditshme. Metoda,

strategji dhe teknika të tilla, si: diskutim për njohuritë paraprake, diagramë piramidale, lexim i

drejtuar, imagjinata e drejtuar, parashikim me terma paraprake, harta e konceptit, rrjeti i

diskutimit, pyetje autorit, ditaret e të nxënit, pyetja sjell pyetjen etj. shërbejnë si nxitje për

nxënësit në procesin e të nxënit dhe si garanci për rezultate të mira në procesin e të nxënit.

Mësimdhënia e gjuhës shqipe duhet të karakterizohet nga kriteret e mëposhtme:

Mësimdhënie me në qendër nxënësin

Nxënësit do të jenë në qendër të procesit të mësimdhënies. Ky proces do të ndërtohet në

varësi të nevojave, aftësive dhe interesave të nxënësve. Nxënësit e një klase janë të ndryshëm,

përsa i përket mënyrës se si ata nxënë: individualisht, në grup, nën udhëheqjen e mësuesit, të

pavarur, me anë të mjeteve konkrete etj. Përpos kësaj, lënda e gjuhës shqipe kërkon që nxënësit

të nxënë konceptet, të zotërojnë shprehitë dhe të zbatojnë njohuritë gjuhësore. Të dy këto kushte

21

GJUHË SHQIPE

diktojnë nevojën për strategji të ndryshme të mësimdhënies të cilat përshtaten me objektin e të

nxënit dhe nevojat e nxënësve. Qëllimi i çdo strategjie të mësimdhënies është që çdo nxënës të

mësojë dhe të zbatojë njohuritë gjuhësore në mënyrë efektive.

Të mësuarit bashkëveprues

Mësuesit do të sigurojnë një mjedis të pasur dhe nxitës për komunikim dhe ndërveprim mes

nxënësve. Ata do të përdorin metoda, strategji dhe teknika që nxtitn të mësuarit bashkëveprues.

Nxënësit gjatë orëve të gjuhës shqipe shpesh do të nxiten të punojnë së bashku. Detyrat e

përbashkëta do t’u sigurojnë nxënësve më shumë kohë për të folur dhe për të ndarë përvojat e

tyre me njëri-tjetrin. Njëherazi, edhe shkalla e zotërimit të gjuhës rritet. Puna në grupe do të

nxisë tolerancën ndaj mendimit të tjetrit, si dhe do të ndikojë në përdorimin e formave

demokratike për të ndarë përgjegjësitë dhe punën.

Integrimi

Linjat e programit: të lexuarit, të shkruarit, të folurit, të dëgjuarit dhe njohuri rreth sistemit

gjuhësor do të trajtohen në mënyrë të integruar që të sigurohen lidhje kuptimplota mes tyre.

Asnjëherë nuk mund të bëhen veprimtari vetëm për njërën nga linjat e programit. Ato plotësojnë

njëra-tjetrën dhe zhvillohen së bashku. Një lidhje e fortë ndërmjet këtyre linjave forcon cilësinë e

të nxënit të nxënësve.

Procesi i rimarrjes së njohurive

Aftësitë, njohuritë rreth sistemit gjuhësor, llojet e ndryshme të teksteve do të zhvillohen duke u

rishikuar dhe rishqyrtuar vit pas viti, por në një nivel më të lartë vështirësie. Kjo do t’u

mundësojë nxënësve të përparojnë nga niveli bazë në nivele më të larta të përdorimit të gjuhës.

22

GJUHË SHQIPE

6. METODAT E VLERËSIMIT TË ARRITJEVE

Roli kryesor i vlerësimit është të përmirësojë të nxënit. Informacioni i siguruar nga

vlerësimi i ndihmon mësuesit të kuptojnë anët e dobëta dhe anët e forta të nxënësve në

përmbushjen e objektivave të programit për secilën klasë, si dhe u jep mundësi të përmirësojnë

mësimdhënien dhe të bëjnë propozime për përmirësimin e programeve.

Në përzgjedhjen e praktikave të vlerësimit, përcaktimin e kohës së përshtatshme për vlerësim

dhe përzgjedhjen e materialeve që do të vlerësohen duhet patur parasysh:

përcaktimi i qëllimit dhe strategjisë së vlerësimit;

përzgjedhja e veprimtarive që mundësojnë demonstrimin e arritjes së objektivave;

përdorimi i vlerësimit për të verifikuar çfarë dinë aktualisht nxënësit;

besimi se të gjithë nxënësit mund t’i përmirësojnë arritjet;

Vlerësimi i nxënësve ndahet në tre tipa kryesorë:

Vlerësimi diagnostikues që zakonisht kryhet në fillim të vitit shkollor ose para zhvillimit

të një grupi orësh, për të identifikuar njohuritë paraprake, interesat ose aftësitë që kanë nxënësit

rreth asaj për të cilën po kryhet vlerësimi. Ky informacion përdoret për të orientuar praktikat e

mësimdhënies të mësuesit dhe të nxënit e nxënësve në mënyrë që të përcaktohen teknikat

korrigjuese. Vlerësimi diagnostikues mund të jetë i shkurtër, i shpejtë, joformal dhe mund të

bëhet me gojë dhe me shkrim.

Vlerësimi formues është një proces që ndodh gjatë gjithë kohës në klasë dhe informon

nxënësit dhe mësuesit mbi progresin e nxënësve. Të dhënat dhe informacioni i mbledhur nga

vlerësimi formues përdoren për të përmirësuar proceset e mësimdhënies dhe të nxënit. Fokusi i

vlerësimit formues nuk duhet të jetë vetëm vlerësimi me notë i nxënësit.

Vlerësimi përmbledhës kryhet më shpesh në fund të një grupi orësh, për të përcaktuar

çfarë është mësuar mbas një periudhe kohe dhe shoqërohet me notë. Vlerësimet përmbledhëse

përdoren jo vetëm për të informuar nxënësit e prindërit për progresin e nxënësve, por edhe për të

përmirësuar praktikat e mësimdhënies dhe të nxënit.

23

GJUHË SHQIPE

Gjatë zbatimit të programit nxënësve duhet t’u jepet mundësia të punojnë edhe në grup,

për kryerjen e detyrave të cilat mund të zgjidhen me këtë metodë pune. Në këto raste mësuesi

parashtron peshën e vlerësimit me notë të grupit, në tërësi dhe të secilit nxënës, në veçanti.

Mësuesi nuk e ka të detyrueshëm vlerësimin me notë të nxënësve në çdo orë mësimi dhe

të vendosë nota në regjistër për secilën prej tyre. Si rregull, nxënësit dhe mësuesit duhet të

bashkëbisedojnë lirshëm si partnerë rreth përvetësimit të njohurive të fituara të orëve të kaluara

dhe mirëkryerjes së detyrave jashtë klase.

Komponentët e vlerësimit janë vlerësim me gojë dhe vlerësim me shkrim. Vlerësimi me

shkrim shërben për aftësimin e komunikimit me shkrim. Mësuesi e vlerëson nxënësin me notë

për parashtrimet me gojë, në testimet periodike me shkrim dhe në punët me shkrim, të zhvilluara

vetë ose në grup.

Mësuesi planifikon testime periodike me shkrim për blloqe të gjera orësh mësimi, të cilat

i bashkojnë objektiva të ndërlidhur të të nxënit. Një formë e vlerësimit me shkrim nga nxënësit

janë edhe testimet semestrale dhe përfundimtare, të cilat nuk janë domosdoshmërish të

detyrueshme.

Vlerësimi i punëve me shkrim është një mjet shumë i rëndësishëm i njohjes së aftësive

gjuhësore të nxënësve. Njohja e këtij niveli, tashmë, nuk mund të bëhet vetëm me rrugët praktike

e tradicionalisht të njohura, si: qortimet nga mësuesi. Praktikat e reja sot orientojnë vendosjen e

kritereve dhe të standardeve të përshtatshme dhe të arritshme nga nxënësit. Kështu, duhen

kërkuar forma të larmishme vlerësimi, të cilat të pasqyrojnë nivelin real të arritjeve të nxënësve

për marrjen e masave për përmirësimin e tij. Mësuesi duhet ta ndjekë gjithë procesin e të

shkruarit që nga planifikimi dhe deri tek rishikimi dhe redaktimi. Shënimet e mësuesit janë

shumë të rëndësishme për vlerësimin e punëve me shkrim të nxënësve; ato duhet të jenë të tilla

që t’i motivojnë ata. Vlerësimi që nxënësit mund t’i bëjnë njëri-tjetrit, është një tjetër formë e

rëndësishme që ndihmon mbarëvajtjen e punës në këtë drejtim.

Portofoli i nxënësit, si një mundësi vlerësimi e vetëvlerësimi, është një koleksion i

punimeve të tij përgjatë vitit shkollor. Ai mund të përmbajë punë me shkrim, detyra tematike,

projekte lëndore e ndërlëndore etj. Përzgjedhjet për portofolin bëhen nga nxënësi, mësuesi

rekomandon.

24

GJUHË SHQIPE

Çrregullime të diagnostikuara, si: disleksia, vështirësi të veçanta gjuhësore të fëmijëve të

ardhur rishtas nga emigracioni ose të fëmijëve të shtetasve të huaj, banues në vendin tonë,

merren parasysh nga mësuesit duke u mundësuar këtyre nxënësve të vlerësohen me mënyra të

posaçme.

Pjesë e vlerësimit është edhe informimi i nxënësve dhe prindërve për rezultatet e

vlerësimit. Informacioni është përshkrues ose me notë. Detaje që kanë lidhje me vlerësimin në

arsimin bazë gjenden në dokumente zyrtare të posaçme për këtë

KLASA 1

35 javë x 8 orë në javë= 280 orë

Objektivat e klasës së parë sipas linjave

Linja: TË FOLURIT

Orë të sugjeruara: 20 orë

Përshkrimi i përmbajtjes së linjës

Nxënësit shqiptojnë saktë dhe me intonacionin e theksin e duhur fjalët. Ata shprehin qartë dhe

kuptueshëm mendimet e tyre, shoqërojnë të folurin edhe me disa elemente joverbale,

bashkëpunojnë në grup si dhe organizojnë lojë me role.

Nënlinja Objektiva Terma/Koncepte

kyçe

Shqiptimi,

theksi dhe

intonacioni

Nxënësit duhet të jenë të aftë:

të shqiptojnë saktë fjalët gjatë të folurit;

të përdorin intonacionin dhe ritmin e duhur;

të shqiptojnë saktë rrokjen e theksuar në fjalë.

Shqiptim

Intonacion

Theksi

Ritëm

Rrokje e

theksuar

25

GJUHË SHQIPE

Organizimi i të

folurit


të shprehin qartë, saktë dhe kuptueshëm mendimet e

tyre;

të diskutojnë për tema që u interesojnë dhe që lidhen

me veprimtarinë e tyre të përditshme;

të tregojnë para të tjerëve (shokëve dhe shoqeve të

klasës, mësueses, prindërve) histori të thjeshta: të

dëgjuara, të lexuara ose të përjetuara;

të ritregojnë një përrallë ose tregim të shkurtër duke

ndjekur rendin e ngjarjeve;

të krijojnë dhe tregojnë një histori mbi bazën e

figurave ose vizatimeve;

të japin për shokët, shoqet e klasës dhe mësuesen

udhëzime dhe sqarime të thjeshta;

të përdorin disa elemente joverbale si: shprehja e

fytyrës dhe gjestet etj;

të recitojnë vjersha të shkurtra, të mësuara

përmendësh;

të luajnë në role pjesë të thjeshta si: përralla, fabula,

tregime të shkurtra etj;

të shprehin emocione dhe ndjesi të ndryshme me

anë të pantomimës.

Qartësi dhe

saktësi

Ritregim

Pantomimë

Recitim

Lojë me role

Shprehje e

fytyrës

Gjeste

Diskutimi dhe

bashkëveprimi

në grup


të bashkëbisedojnë lirshëm me shokët e shoqet e

klasës;

t’u japin mundësinë të tjerëve për të folur gjatë

diskutimeve në grup;

Bashkëbisedim

26

GJUHË SHQIPE

të marrin fjalën, vetëm pasi të tjerët kanë mbaruar

së foluri.

Linja: TË DËGJUARIT


Përshkrimi i përmbajtjes së linjës

Nxënësit demonstrojnë sjellje dhe qëndrime të përshtatshme gjatë të dëgjuarit. Ata dëgjojnë dhe

kuptojnë një larmi tekstesh të folura, demonstrojnë se i kuptojnë këto tekste, si dhe shprehin

opinionet rreth tyre.

Nënlinjat Objektiva Terma/koncepte

kyçe

Qëndrimet

dhe sjellja

gjatë të

dëgjuarit


të tregojnë sjellje të përshtatshme gjatë të dëgjuarit

si p.sh:

− janë të vëmendshëm;

− nuk i ndërpresin të tjerët.

Vëmendje

Të dëgjuarit

për të kuptuar


të dëgjojnë një larmi tekstesh të folura si: biseda,

diskutime në grupe të vogla, poezi, gjëegjëza,

përralla, ndodhi personale, tregime, teatër me

kukulla, dramatizime, shfaqje të ndryshme për

fëmijë, emisione televizive për fëmijë, filma

vizatimorë, filma për fëmijë, rregulla praktike,

udhëzime etj;

të bëjnë pyetje rreth asaj që dëgjojnë, kur nuk

kuptojnë një fjalë ose një situatë të caktuar;

të ritregojnë shkurtimisht informacionin që dëgjojnë

për të treguar se e kanë kuptuar atë;

të lidhin tekstin e dëgjuar me njohuritë e mëparshme

Bisedë

Diskutime në

grupe të vogla

Poezi

Gjëegjëzë

Përrallë

Anekdotë

Ndodhi

personale

Tregime

Teatër me

kukulla dhe

dramatizime

Emision

27

GJUHË SHQIPE

ose përvojat e tyre personale dhe të tregojnë

ngjashmëritë ose lidhjet mes tyre.

televiziv

Film

Rregulla

praktike

Udhëzim

Lidhje mes

dëgjuesit dhe

tekstit

Të dëgjuarit e

qëllimshëm


të dallojnë fjalë ose fraza me të cilat fillojnë

përrallat, rrëfimet personale (na ishte njëherë, kjo që

po ju tregoj, më kanë ndodhur vitin e kaluar);

të shprehin mendime dhe ndjenjat e tyre pasi

dëgjojnë një tekst.

Frazat

(klishetë)

hyrëse të

përrallave dhe

rrëfimeve

personale

Mendim dhe

ndjenja

personale

Linja: TË LEXUARIT


Përshkrimi i përmbajtjes së linjës:

Nxënësit dallojnë zanoret dhe bashkëtingëlloret e alfabetit dhe përdorin lidhjen mes shkronjës

dhe tingullit për të lexuar. Ata lexojnë rrjedhshëm dhe me intonacionin e duhur tekste të

thjeshta. Nxënësit kuptojnë tekstet e lexuara, lidhin informacionin ose subjektin e këtyre

teksteve me përvojat dhe ndodhitë e tyre personale. Ata gjithashtu shprehin me fjalë të thjeshta

opinionet dhe ndjesitë e tyre rreth tekstit që lexojnë.

Nënlinja Objektiva Terma/koncepte

kyçe

Të lexuarit

fillestar


të emërtojnë shkronjat e alfabetit;

të dallojnë shkronjat e mëdha nga shkronjat e vogla;

Shkronjat e

alfabetit (të

mëdha e të

vogla)

28

GJUHË SHQIPE

të dallojnë zanoret dhe bashkëtingëlloret e gjuhës

shqipe;

të përdorin lidhjen mes shkronjës dhe tingullit për të

lexuar dhe kuptuar fjalë të reja;

të shqiptojnë drejt tingujt, rrokjet dhe fjalët;

të identifikojnë tiparet dalluese të një fjalie si shkronja

e madhe në fillim të saj, shenja e pikësimit në fund;

të mbajnë trupin në një qëndrim të përshtatshëm dhe

librin në pozicionin e duhur gjatë kohës që lexojnë.

Tinguj

Zanore

Bashkëtingëllore

Rrokje

Fjalë

Tipare dalluese

të fjalisë

Të lexuarit

për të

kuptuar


të lexojnë me zë dhe me intonacionin e duhur tekste

të thjeshta;

të respektojnë gjatë leximit shenjat e pikësimit, si:

presja, pika, pikëpyetja, pikëçuditësja;

të parashikojnë rreth përmbajtjes së tekstit duke u

mbështetur te titulli dhe ilustrimet e tekstit;

të pyesin për t’u sqaruar rreth përmbajtjes së një

teksti, ose rreth fjalëve të panjohura për ta (Ku? Kur?

Pse? Si ndodh kjo? Çfarë do të thotë?);

të rilexojnë tekstin për të kuptuar më mirë atë;

t’u përgjigjen pyetjeve rreth brendisë së tekstit;

të ritregojnë brendinë e tekstit që lexojnë duke

respektuar rendin logjik të ngjarjeve;

të lidhin pjesën që lexojnë me filma që kanë parë, me

udhëtime, me përvoja personale (dalja e një dhëmbi

të ri, marrja e një kafshë shtëpiake në shtëpi) me

ngjarje nga jeta e tyre etj. (A ka ndodhur edhe në jetën

tuaj diçka e tillë? Çfarë ju kujton kjo histori?).

Lexim me zë

Rrjedhshmëri

Intonacion

Parashikim rreth

përmbajtjes së

tekstit

Sqarim rreth

brendisë së

tekstit

Rilexim

Brendi e tekstit

Lidhje e tekstit

me përvojat

personale

29

GJUHË SHQIPE

Të lexuarit

kritik dhe

vlerësimi i

tekstit


të shprehin ndjenjat dhe mendimet personale rreth

pjesës që lexojnë, me ndihmën ose nxitjen e

mësuesve (Si ndjeheni pasi keni lexuar këtë përrallë?

A do donit të përfundonte ndryshe? Çfarë do të kishit

bërë ju, në një rast të tillë?);

të përshkruajnë elemente të thjeshta:

− të një teksti letrar si: ngjarjet, personazhet,

mjedisi;

− të një teksti joletrar p.sh; në një kalendar të

dallojnë ditët, javët, muajt, ditët e pushimeve.

Mendim dhe

ndjenja

personale rreth

tekstit

Përshkrim i

thjeshtë i

personazhit

Tipare të

thjeshta të

teksteve

Të lexuarit

e teksteve

letrare


të lexojnë tekste letrare të thjeshta si: përralla,

tregime të thjeshta, fabula, poezi, gjëegjëza;

të bëjnë përshkrime të thjeshta të personazheve në

pjesët që lexojnë;

të dallojnë prozën nga poezia (rreshta, vargje), të

ndihmuar nga mënyra e të shkruarit;

të lexojnë me interes, emocion, dëshirë dhe me

ndjenjë.

Përrallë

Tregim

Fabul

Gjëegjëzë

Poezi

Të lexuarit

e teksteve

joletrare


të lexojnë tekste joletrare si: kalendarë të thjeshtë,

udhëzime, kartolina, letra etj;

të dallojnë elementët e këtyre teksteve si p.sh në një

kalendar dallojnë vitin, muajt, ditët, në një kartolinë

dallojnë frazat hyrëse, urimin dhe dërguesin e

kartolinës etj.

Kalendar

Udhëzim

Kartolinë

30

GJUHË SHQIPE

Linja: TË SHKRUARIT



Nxënësit shkruajnë shkronjat e shtypit dhe të dorës duke mbajtur dorën, trupin, fletoren ose

fletën në pozicionin e duhur. Ata u përgjigjen me shkrim pyetjeve të ndryshme dhe shkruajnë

tekste të thjeshta si kartolina, letra dhe urime. Me ndihmën e mësueses ato rishikojnë punët e

tyre me shkrim për të rregulluar gabimet drejtshkrimore.

Nënlinjat Objektiva Terma/Koncepte

kyçe

Të shkruarit

si proces

Shkrimi i dorës


të dallojnë dhe shkruajnë shkronjat e gjuhës shqipe, të

shtypit dhe të dorës;

të tregojnë me saktësi lidhjen shkronjë- tingull;

të plotësojnë pjesët që u mungojnë fjalëve ose fjalive;

të shkruajnë fjalë me tre-katër rrokje;

të shkruajnë fjali duke respektuar hapësirën mes

fjalëve;

të kopjojnë pjesë që kanë dialog, deri në 3-4 fjali;

të shkruajnë fjalë dhe fjali me të diktuar;

të mbajnë gjatë të shkruarit pozicionin e duhur të

trupit, dorës, fletores ose fletës ku shkruajnë.

Zhvillimi dhe organizimi i ideve gjatë të shkruarit


t’u përgjigjen me shkrim pyetjeve të thjeshta;

të shkruajnë fjali të thjeshta duke i lidhur kuptimshëm

fjalët me njëra –tjetrën.

të shkruajnë tekste të thjeshta;

Shkronjat e

shtypit

Shkronjat e

dorës

Lidhja

shkronjë-

tingull

Hapësirë mes

fjalëve

Fjali

Tekst

31

GJUHË SHQIPE

Rishikimi dhe redaktimi i të shkruarit


të rishikojnë punët e tyre për të rregulluar gabimet

drejtshkrimore (me ndihmën e mësueses)

Gabim

drejtshkrimor

Të shkruarit

personal dhe

krijues


të shkruajnë tregime të thjeshta nisur nga figurat e

dhëna;

të përshkruajnë me 3-4 fjali një personazh nga

përrallat ose tregimet.

Tregim

Përshkrim

personazhesh

Të shkruarit

funksional


të shkruajnë kartolina, letra dhe urime të thjeshta

mbështetur në një model të dhënë.

Kartolinë

Letër

Urim

Linja: NJOHURI RRETH SISTEMIT GJUHËSOR



Nxënësit dallojnë marrëdhënien shkronjë – tingull, ndajnë fjalinë në fjalë, fjalët në rrokje dhe

rrokjet në tinguj. Nxënësit dallojnë nën udhëheqjen e mësueses fjalë që shprehin veprime

(folje), fjalë që emërtojnë njerëz dhe kafshë (emra), fjalë që shënojnë cilësi të emrave

(mbiemra). Nxënësit përdorin shkronjën e madhe në emrat e njerëzve dhe emrat e përveçëm të

kafshëve, si dhe shenjat e pikësimit si pika dhe pikëpyetja.

Objektiva

Terma/koncepte

kyçe


të dallojnë marrëdhënien shkronjë-tingull, rrokjen,

fjalën dhe fjalinë;

të ndajnë fjalinë në fjalë, fjalën në rrokje, rrokjen në

tinguj;

Shkronjë

Tingull

Rrokje

Fjalë

Fjali

32

GJUHË SHQIPE

të dallojnë, me ndihmën e mësueses, fjalët që tregojnë

veprime (foljet);

të gjejnë fjalë që tregojnë veprime që janë kryer në të

shkuarën, kryhen tani dhe do të kryhen në të ardhmen;

të dallojnë me ndihmën e mësueses, fjalë që tregojnë

njerëz, sende, vende, kafshë (emra)

të shkruajnë me shkronjë të madhe emrat e njerëzve

dhe emrat e përveçëm të kafshëve;

të gjejnë dhe të shkruajnë fjalët që tregojnë cilësi të

njerëzve, sendeve, kafshëve (mbiemrat);

të përdorin shkronjën e madhe në fillim të fjalisë dhe në

titullin e një pjese;

të ndajnë si duhet fjalët në fund të rreshtit;

të përdorin drejt pikën dhe pikëpyetjen në fund të

fjalisë.

Folje

Emër

Mbiemër

Shkronjë e

madhe tek emrat

e njerëzve dhe

tek emrat e

përveçëm të

kafshëve

Shkronjë e

madhe në fillim

të fjalisë dhe në

titullin e një

pjese

Ndarje e fjalëve

në fund të

rreshtit

Drejtshkrimi i

shenjave të

pikësimit (pikën

dhe

pikëpyetjen)

33

GJUHË SHQIPE

KLASA 2


Objektivat e klasës së dytë sipas linjave

Linja: TË FOLURIT



Nxënësit shqiptojnë saktë dhe me intonacionin e theksin e duhur fjalët. Ata shprehin saktë, qartë

dhe kuptueshëm mendimet e tyre, shoqërojnë të folurin edhe me elemente joverbale,

bashkëpunojnë në grup si dhe organizojnë lojë me role.


kyçe

Shqiptimi,

theksi dhe

intonacioni


të shqiptojnë saktë dhe me intonacionin e duhur

fjalët dhe fjalitë;

të respektojnë theksin e fjalëve gjatë shqiptimit.

Shqiptimi

Intonacioni

Theksi

Organizimi i të

folurit


të flasin qartë, rrjedhshëm dhe kuptueshëm;

të përqendrohen në çështjet kryesore, kur

përshkruajnë një ngjarje ose një përvojë të tyre

(p.sh. nxënësit tregojnë pse një objekt i sjellë nga

shtëpia është shumë i rëndësishëm për ta);

të pasurojnë fjalorin me fjalë e shprehje specifike,

në përshtatje me temën për të cilën flasin;

të recitojnë vjersha të shkurtra, të mësuara

Çështjet

kryesore

Përzgjedhje e

fjalëve dhe

frazave

Shprehje e

fytyrës

Gjestet

Prezantime

34

GJUHË SHQIPE

përmendësh;

të shprehin emocione dhe ndjesi të ndryshme me

anë të pantomimës;

të organizojnë një lojë me role (me ndihmën e

mësuesit ose të një të rrituri);

të shprehin opinionet e tyre rreth interpretimit të

shokëve dhe shoqeve të klasës.

të shoqërojnë të folurin me shprehjen e duhur të

fytyrës dhe gjestet;

të përdorin gjatë prezantimeve gojore edhe elemente

të tilla si: foto dhe piktura.

gojore

Lojë me role

Pantomimë

Diskutimi dhe

bashkëveprimi

në grup


të diskutojnë në grupe të vogla për tema që ju

interesojnë (brenda klasës);

të bëjnë pyetje dhe të japin përgjigje të thjeshta gjatë

një pune në grup;

të ndajnë informacionin ose një përvojë personale

me të tjerët etj;

të shprehin mendimet, ndjenjat dhe emocionet e

tyre.

Bashkëveprim

në grup

35

GJUHË SHQIPE




Nxënësit demonstrojnë sjellje dhe qëndrime të përshtatshme gjatë të dëgjuarit si: vëmendje,

pëlqim dhe interes. Ata dëgjojnë dhe kuptojnë një larmi tekstesh të folura, demonstrojnë se i

kanë kuptuar këto tekste, si dhe shprehin opinionet e tyre rreth teksteve që dëgjojnë.


kyçe

Qëndrimet

dhe sjellja

gjatë të

dëgjuarit


të shfaqin sjellje të përshtatshme gjatë të dëgjuarit si

p.sh:

− ndjekin me vëmendje tekstin që dëgjojnë;

− nuk e ndërpresin tjetrin, kur është duke folur;

− e shohin në sy personin gjatë kohës që flet;

të shprehin pëlqim dhe interes ndaj asaj që

dëgjojnë: (Më pëlqen kjo që po dëgjoj!)

Vëmendje

Kontakt me sy

Shprehje

pëlqimi dhe

interesi

Të dëgjuarit

për të kuptuar


të dëgjojnë biseda, sqarime, diskutime në grupe të

vogla, poezi, gjëegjëza, përralla, ndodhi personale.

tregime, dramatizime të ndryshme, emisione

televizive, shfaqje për fëmijë, rregulla praktike,

udhëzime etj;

të pyesin, kur nuk janë të qartë rreth asaj që

dëgjojnë;

të veçojnë fjalët ose detajet kyçe gjatë të dëgjuarit;

të ritregojnë shkurtimisht tekstin që dëgjojnë;

Bisedë

Sqarim

Diskutim në

grupe të vogla

Poezi

Gjëegjëzë

Përrallë

Ndodhi

personale

Tregim

Dramatizim

36

GJUHË SHQIPE

të veçojnë disa detaje që ju duken interesante në

tekstin që dëgjojnë (muzika që shoqëron rrëfimin e

një përralle, zëri i personazheve etj.);

të lidhin informacionin e dëgjuar me përvojat e tyre

ose me informacione që i kanë lexuar në tekste të

tjera.

Emision për

fëmijë

Udhëzim

Lidhje e

informacionit

me dëgjuesin

Të dëgjuarit e

qëllimshëm


të shprehin mendimet dhe ndjenjat e tyre rreth

tekstit që dëgjojnë;

të bëjnë përgjithësime të thjeshta pasi dëgjojnë një

tekst.

Mendime dhe

ndjenja

personale rreth

tekstit

Përgjithësime

të thjeshta

Linja: TË LEXUARIT



Nxënësit lexojnë rrjedhshëm dhe me intonacionin e duhur tekste të thjeshta letrare dhe joletrare.

Ata përdorin strategji të thjeshta për të kuptuar tekstin si: lidhje me njohuritë e mëparshme,

rilexim, pyetje rreth paqartësive, mbajtje shënimesh, nënvizime etj. Ata demonstrojnë kuptimin

e tekstit duke treguar brendinë dhe ngjarjet kryesore. Nxënësit gjithashtu bëjnë konkluzione të

thjeshta dhe japin mendimet e tyre rreth tekstit që lexojnë.

Nënlinja Objektiva Terma/koncepte

kyçe

Të lexuarit

fillestar


të shqiptojnë drejt tingujt, rrokjet dhe fjalët;

të njohin tiparet dalluese të një fjalie si shkronja e

madhe në fillim të saj, shenja e pikësimit në fund;

të mbajnë trupin në një qëndrim të përshtatshëm

dhe librin në pozicionin e duhur gjatë kohës që

lexojnë.

Tinguj

Rrokje

Fjalë

Tipare dalluese

të fjalisë

37

GJUHË SHQIPE

Të lexuarit për

të kuptuar


të lexojnë me zë, rrjedhshëm dhe me intonacionin e

theksin e duhur tekste të thjeshta;

të parashikojnë për subjektin që do të lexojnë

mbështetur në titull, ilustrime ose fjalët kyçe;

të bëjnë pyetje gjatë leximit për çështje ose fjalë që

nuk i njohin, nuk i kanë të qarta ose nuk i kuptojnë;

të rilexojnë tekstin për të kuptuar më mirë atë (kur

është e nevojshme);

të nënvizojnë gjatë leximit idetë më të rëndësishme

(me ndihmën e mësueses);

të tregojnë që e kanë kuptuar tekstin e lexuar:

− duke ritreguar shkurtimisht dhe me fjalë të

thjeshta brendinë;

− duke përmendur çështjet kryesore, ose

− duke dhënë shembuj ose ilustrime nga teksti.

t’u përgjigjen pyetjeve rreth brendisë;

të lidhin tekstin që lexojnë me përvojat dhe jetën e

tyre ose me tekste të lexuara më parë (A ka

ngjashmëri ky tregim me tregimin... që lexuam

javës që shkoi? Çfarë keni të përbashkët ju me

personazhin e tregimit? Çfarë ju kujton kjo ngjarje,

ose ky personazh?).

Lexim me zë

Rrjedhshmëri

Intonacion

Theks

Parashikim

rreth temës ose

subjektit

Sqarim rreth

tekstit

Rilexim

Idetë kryesore

Brendi e tekstit

Shembuj dhe

ilustrime nga

teksti

Të lexuarit

kritik dhe

vlerësimi i

tekstit


të shprehin mendimet dhe ndjenjat personale rreth

asaj që lexojnë (Pse mendoni se ajo që ka ndodhur

nuk është e drejtë? Si u ndjetë pasi lexuat këtë

përrallë?);

Lidhja e tekstit

me lexuesin

Mendime dhe

ndjenja

personale rreth

tekstit

38

GJUHË SHQIPE

të tregojnë disa elemente të thjeshta:

− të teksteve letrare si: vargjet, ngjarjet,

personazhet, koha dhe mjedisi;

− të teksteve joletrare si p.sh. te fjalorët e thjeshtë

dallojnë fjalët e renditura në rend alfabetik,

sqarimet rreth fjalëve etj.

Tipare të

thjeshta të

teksteve letrare

dhe joletrare

Të lexuarit e

teksteve

letrare


të lexojnë me interes, emocion, dëshirë dhe me

ndjenjë;

të lexojnë poezi, përralla nga folklori, përralla nga

autorë të ndryshëm, tregime, fabula, gjëegjëza etj;

të tregojnë me fjalët e tyre brendinë e një tregimi

ose përralle;

të përshkruajnë me fjalë të thjeshta personazhet dhe

përmbajtjen e pjesës së lexuar;

të tregojnë se cilët janë personazhet e preferuara,

duke e mbështetur mendimin me argumente të

thjeshta;

të krijojnë lidhje ndërmjet filmave, figurave dhe

historive të lexuara;

të dallojnë elemente të tekstit, të tilla, si: paragrafi,

rreshti, strofa, vargu;

të tregojnë se si ndikojnë ilustrimet për të kuptuar

më mirë tekstin;

të krahasojnë poezinë me gjëegjëzën, përrallën dhe

tregimin.

Poezi

Përralla

Tregime

Fabula

Gjëegjëza

Përshkrim

personazhi

Paragraf

Rresht

Strofë

Varg

Krahasime

tekstesh

39

GJUHË SHQIPE

Të lexuarit e

teksteve

joletrare


të lexojnë ditar, fjalorë të thjeshtë, udhëzime, revista

për fëmijë;

të veçojnë idenë ose informacionin e rëndësishëm

nga teksti i lexuar (me ndihmën e mësueses);

të veçojnë disa elemente të teksteve si: titujt,

kapitujt dhe ilustrimet;

të tregojnë se si ndikojnë ilustrimet për të kuptuar

më mirë tekstin.

Ditar

Fjalorë të

thjeshtë

Udhëzime

Revista për

fëmijë

Titujt

Kapitujt

Ilustrimet




Nxënësit përcaktojnë me ndihmën e mësueses, temën, qëllimin dhe lexuesin e punës me shkrim.

Ata mbledhin informacion nga burime të ndryshme para se të shkruajnë kartolina, letra, plane të

thjeshta, përshkrime etj. Me ndihmën e mësueses veçojnë elementet që duhen përmirësuar në

punën me shkrim si: zgjedhjen e fjalëve, gabimet drejtshkrimore etj.


kyçe

Të shkruarit

si proces

Shkrimi i dorës


të shkruajnë saktë shkronjat e alfabetit;

të respektojnë hapësirën mes shkronjave, fjalëve

dhe fjalive;

të kopjojnë saktë dhe qartë tekste të thjeshta;

të shkruajnë fjalë dhe fjali me të diktuar (diktime);

të mbajnë në pozicion të përshtatshëm trupin,

dorën dhe fletën ose fletoren gjatë të shkruarit.

Shkronjë

Hapësirë mes

shkronjave

Pozicion i

përshtatshëm

gjatë të shkruarit

Diktim

40

GJUHË SHQIPE

Planifikimi i të shkruarit


të pyesin për t’u sqaruar rreth tekstit ose temës që

do të shkruajnë;

të studiojnë modele të gatshme të punëve me

shkrim (p.sh modele kartolinash, letrash, urimesh).



të shkruajnë për tema të përshtatshme për moshën

e tyre;

të shprehin qartë dhe saktë, me shkrim mendimet e

tyre;

të përdorin termat dhe fjalët e duhura në tekstet e

shkruara.



të bëjnë, me ndihmën e mësueses, rishikime të

thjeshta të punës ose detyrës së tyre si: ndryshim

të rendit të fjalëve, heqje ose zëvendësim të tyre

etj., me qëllim përmirësimin e saj;

të bëjnë qortime të thjeshta drejtshkrimore.

Sqarime rreth

temës

Modele të

gatshme

Terminologji e

duhur

Rishikim i tekstit

të shkruar

Korrigjime të

gabimeve

drejtshkrimore

41

GJUHË SHQIPE

Të shkruarit

personal

dhe krijues


të shkruajnë në ditar gjërat që u bëjnë më tepër

përshtypje nga jeta e përditshme;

të përshkruajnë shokë, miq, të afërm, objekte, sende

e kafshë të njohura e të dashura;

të përshkruajnë me fjalët e tyre si e kuptojnë një

pikturë, një pamje apo një fotografi;

të shkruajnë hyrje dhe mbyllje të tjera të një tregimi

ose përralle.

Ditar

Përshkrim

Hyrje dhe mbyllje

të një teksti

Të shkruarit

funksional


të shkruajnë tekste të shkurtra si: një urim, një

kartolinë, një letër drejtuar një shoku duke përdorur

një model të thjeshtë;

të hartojnë një plan të thjeshtë të regjimit ditor;

të kopjojnë saktë, qartë e kuptueshëm udhëzime,

njoftime, orientime e porosi të thjeshta.

Urim

Kartolinë

Letër

Plan i thjeshtë

ditor

Udhëzim

42

GJUHË SHQIPE




Nxënësit dallojnë fjalitë në një tekst. Zhvendosin, shtojnë ose heqin fjalë në një fjali pa e

prishur kuptimin e saj. Nxënësit dallojnë fjalitë pyetëse dhe dëftore, pohore dhe mohore si dhe

vendosin shenjat e pikësimit në fund të tyre. Nxënësit nisin të dallojnë emrin, mbiemrin, foljen,

përemrin dhe numërorin si dhe disa kategori gramatikore të tyre. Nxënësit përdorin drejt

shkronjën e madhe (disa raste të përdorimit të saj), ndajnë si duhet fjalët në fund të rreshtit, si

dhe shkruajnë saktë numërorët 1-20.


kyçe

Sintaksë


të dallojnë fjalitë në një tekst;

të renditin fjalitë sipas rendit logjik në një tekst të

shkurtër;

të zhvendosin fjalët në një fjali, në mënyrë të tillë që

të mos prishet kuptimi i saj;

të shtojnë dhe të heqin fjalë në një fjali të thjeshtë pa

prishur kuptimin e saj;

të gjejnë dhe të formojnë fjali dëftore dhe pyetëse;

të gjejnë dhe të formojnë fjali pohore dhe mohore.

Fjali

Tekst

Fjali dëftore

Fjali pyetëse

Fjali pohore

Fjali mohore

Morfologji


Emri

të dallojnë fjalët që tregojnë emra njerëzish, sendesh

dhe kafshësh;

të dallojnë emrat e gjinisë femërore nga ata

mashkullore (në mënyrë intuitive);

të dallojnë emrin në numrin njëjës dhe në numrin

shumës.

Emri

Gjinia e emrit

Numri i emrit

43

GJUHË SHQIPE

Folja

të gjejnë në një tekst fjalët që tregojnë veprim;

të dallojnë kohën e kryerjes së një veprimi, nisur nga

koncepti kohë: dje-sot-nesër;

të zgjedhojnë folje të rregullta në kohën e tashme, të

shkuar dhe të ardhme, sipas modeleve të dhëna;

të zgjedhojnë foljet kam, jam në kohën e tashme, të

shkuar dhe të ardhme;

Mbiemri

të dallojnë mbiemrin si fjalë që tregon cilësi të emrit;

të dallojnë mbiemrin e nyjshëm të gjinisë femërore

dhe mashkullore, nisur nga nyja e përparme;.

të dallojnë kur mbiemri është në numrin njëjës dhe në

numrin shumës, nisur nga emri që përcakton;

Përemri

të gjejnë dhe të formojnë fjali me përemrat vetorë:

unë, ti, ai, ajo, ne, ju, ata, ato.

Numërori

të shkruajnë me fjalë dhe saktë numërorët 1-20.

Folja

Kohë e tashme

Kohë e shkuar

Kohë e ardhme

Mbiemri

Gjinia e

mbiemrit

Numri i

mbiemrit

Përemri vetor

Numërori

44

GJUHË SHQIPE

Drejtshkrim


të përdorin drejt pikën dhe pikëpyetjen në fund të

fjalisë;

të përdorin drejt shkronjën e madhe në fillim të

fjalisë;

të përdorin drejt shkronjën e madhe për emra

njerëzish, vendesh dhe kafshësh;

të ndajnë si duhet fjalët në fund të rreshtit;

të shkruajnë saktë foljet që në kohën e tashme, veta e

parë, numri njëjës marrin mbaresën j;

të shkruajnë saktë numërorët 1-20.

Pikëpyetje dhe

pikëçuditëse në

fund të fjalisë

Shkronjë e

madhe

Ndarja e

fjalëve në fund

të rreshtit

Drejtshkrimi i

foljeve

Drejtshkrimi i

numërorëve

Leksikologji

dhe

semantikë


të gjejnë fjalë sinonimike për një grup fjalësh të

dhëna;

të zëvendësojnë në një tekst disa fjalë me sinonimet e

tyre (të dhëna);

të gjejnë fjalë antonimike për një grup fjalësh të

dhëna;

Sinonim

Antonim

45

GJUHË SHQIPE

KLASA 3


Objektivat e klasës së tretë

Linja: TË FOLURIT



Nxënësit shqiptojnë saktë dhe me intonacionin e theksin e duhur fjalët. Ata shprehin qartë dhe

kuptueshëm mendimet e tyre, shoqërojnë të folurin edhe me elemente joverbale, bashkëpunojnë

në mënyrë aktive në grup. Nxënësit me ndihmën e mësueses organizojnë lojë me role dhe

komentojnë e gjykojnë interpretimet e shokëve dhe shoqeve të tyre.


kyçe

Shqiptimi,

theksi dhe

intonacioni


të shqiptojnë saktë tingujt dhe fjalët;

të flasin qartë e rrjedhshëm duke përdorur cilësitë e

duhura të zërit si:

− ritmi;

− intonacioni;

− theksi i fjalës;

të lexojnë me zë për të përcjellë tek të tjerët ndjenjat

dhe emocionet.

Shqiptim

Intonacion

Theks

Ritëm

46

GJUHË SHQIPE

Organizimi i të

folurit


të flasin për tematika nga jeta reale dhe veprimtaria

e tyre e përditshme (rreth vetes, njerëzve dhe

objekteve të dashura për ta, historive dhe përvojave

të tyre etj.);

të shfaqin qartë dhe në mënyrë logjike mendimet,

idetë, pëlqimet dhe përjetimet e tyre;

të përzgjedhin format e përshtatshme për të përcjellë

mendimet, faktet, ngjarjet dhe këndvështrimet e tyre

si: përmbledhje, rrëfime, lojë me kukulla,

dramatizime, recitime etj;

të përshtasin të folurit me dëgjuesit si: shokët e

shoqet e klasës, fëmijë më të vegjël se ata, mësuesit

etj.;

të fitojnë një teknikë recitimi të pëlqyeshme për të

tjerët;

të imitojnë zërin e një personazhi të një tregimi dhe

të përralle;

të imitojnë zërin e një personi që flet në një

transmetim (reklamë, batutë, film etj.);

të japin mendimin e tyre për pjesët dramatike që

shohin ose marrin pjesë.

Diskutim për

tema të

ndryshme

Qartësi

mendimi

Forma të

ndryshme gjatë

të folurit

Përshtatje e të

folurit me

dëgjuesin

Lojë me role

Imitim

Diskutimi dhe

bashkëveprimi

në grup


të flasin qartë dhe në përputhje me rregullat e

diskutimit në grup;

të marrin fjalën në një bisedë, në momentin e

përshtatshëm;

Diskutim dhe

bashkëveprim

në grup

Marrja e fjalës

në bisedë

Siguri dhe

besim gjatë të

47

GJUHË SHQIPE

të pyesin për të sqaruar gjërat që nuk kuptojnë dhe

t’u përgjigjen pyetjeve të ndryshme;

të shfaqin me siguri e besim në vetvete, mendimet,

ndjenjat, përjetimet dhe emocionet e tyre duke

diskutuar me shokët e shoqet e klasës për tema të

ndryshme si: lojërat, familja, shkolla, shoqëria,

mjedisi, librat, veprimtaritë sportive, koha e lirë,

udhëtimet, shëndeti, interneti, biblioteka etj.

folurit

Formulimi i

pyetjeve

Përgjigje



Përshkrimi i përmbajtjes së linjës: Nxënësit demonstrojnë sjellje dhe qëndrime të përshtatshme gjatë të dëgjuarit si: vëmendje,

kontakt me sy dhe interes ndaj folësit. Ata dëgjojnë dhe kuptojnë një larmi tekstesh të folura,

demonstrojnë se i kanë kuptuar këto tekste, si dhe shprehin opinionet e tyre rreth teksteve që

dëgjojnë. Nxënësit nisin të dallojnë ndjenjat dhe qëndrimet e folësit, si dhe format që ndjek

folësi për tërhequr vëmendjen e të tjerëve.


kyçe

Qëndrimet

dhe sjellja

gjatë të

dëgjuarit


të demonstrojnë sjellje të përshtatshme gjatë të

dëgjuarit si p.sh:

− të mos e ndërpresin tjetrin, kur është duke folur;

− të shohin në sy personin gjatë kohës që flet;

të dëgjojnë me vëmendje dhe interes atë që thuhet.

Vëmendje

Kontakt me sy

Të dëgjuarit

për të

kuptuar


të dëgjojnë nga burime të ndryshme: biseda, ftesa,

porosi, sqarime, diskutime në grupe të vogla dhe të

mëdha, rrëfime e ndodhi personale dhe jopersonale,

Bisedë

Ftesë

Porosi

Sqarim

Diskutim

48

GJUHË SHQIPE

poezi, proza të shkurtra, dramatizime të ndryshme,

emisione për fëmijë, këshilla, udhëzime, receta etj.;

të parashikojnë duke përdorur:

− njohuritë e mëparshme (çështje ose koncepte të

njohura);

− elementet e intonacionit (toni i zërit, ritmi, volumi);

të veçojnë detajet kryesore të asaj që dëgjojnë;

të bëjnë pyetje të ndryshme rreth një teksti me qëllim

që ta kuptojnë mirë atë;

të dallojnë rendin e ngjarjeve dhe ideve;

të ritregojnë shkurtimisht tekstin që dëgjuan duke e

ilustruar me shembuj nga teksti;

të krahasojnë informacionin që marrin nga burime të

ndryshme (filma për fëmijë, emisione televizive etj).

Rrëfim e

ndodhi

personale

Poezi

Prozë

Dramatizime të

ndryshme

Film vizatimor

Këshillë

Udhëzim

Recetë

Parashikim

rreth

përmbajtjes

Detaj kryesor

Rendi i

ngjarjeve

Brendi

Krahasim

Të dëgjuarit

e

qëllimshëm


të veçojnë elementet, ndodhitë, personazhet etj, që ju

bëjnë përshtypje ose që ju krijojnë emocion gjatë të

dëgjuarit;

të përcaktojnë se si ndjehet folësi ndërkohë që flet

(me ndihmën e mimikës dhe gjesteve që përdor

folësi);

të nxjerrin konkluzione duke u bazuar në idetë

kryesore dhe detajet kyçe.

Përshtypje

Ndjenjat e

folësit

Konkluzion

49

GJUHË SHQIPE

Linja: TË LEXUARIT



Nxënësit lexojnë rrjedhshëm dhe me intonacionin e duhur tekste të thjeshta letrare dhe joletrare.

Ata përdorin strategji të thjeshta për të kuptuar tekstin si: lidhje me njohuritë paraprake, rilexim,

pyetje rreth paqartësive, mbajtje shënimesh, nënvizime, bëjnë parashikime rreth brendisë etj.

Ata demonstrojnë të kuptuarit e tekstit duke treguar brendinë dhe veçuar idetë dhe

informacionin kryesor. Nxënësit gjithashtu, japin mendimet e tyre rreth tekstit që lexojnë, si dhe

dallojnë disa elemente të thjeshta të teksteve letrare dhe joletrare.


kyçe

Të lexuarit

fillestar


të lexojnë tekste të ndryshme, në shkollë dhe në

shtëpi, për të fituar rrjedhshmërinë e duhur gjatë

leximit;

të respektojnë intonacionin e duhur gjatë leximeve me

zë të pjesëve në poezi apo në prozë;

të respektojnë gjatë të lexuarit shenjat e pikësimit si:

pika, pikëpyetja, pikëçuditësja;

të mbajnë trupin në një qëndrim të përshtatshëm dhe

librin në pozicionin e duhur gjatë kohës që lexojnë.

Rrjedhshmëri

Intonacion

Respektimi i

shenjave të

pikësimit

Të lexuarit

për të

kuptuar


të zgjedhin për të lexuar, tekstet që përmbushin

qëllimin që kanë si p.sh:

− një tregim komik për tu argëtuar;

− një fjalor për të gjetur kuptimin e një fjale;

− një revistë për të marrë një informacion etj.;

Zgjedhja e

tekstit në

funksion të

qëllimit

Parashikime

për brendinë e

tekstit

Rilexim

50

GJUHË SHQIPE

të parashikojnë brendinë e tekstit duke u bazuar te:

− titulli, fotot dhe ilustrimet ose,

− një grup fjalësh kyçe, të shkëputura nga teksti

(parashikim me terma paraprakë);

t’i rikthehen leximit të tekstit deri sa ta kuptojnë atë;

të kuptojnë elementet pamore të teksteve si piktura,

ilustrime, lista, tabela, harta etj;

të veçojnë me nënvizime dhe kujtojnë detajet kryesore

në një tekst;

të ritregojnë brendinë e materialit të lexuar, duke

ndjekur rendin e ngjarjeve dhe duke e shoqëruar me

detaje nga teksti;

të krahasojnë idetë e tekstit me njohuritë e mëparshme

dhe me përvojat e tyre ose tekste të lexuara më parë

(Çfarë ndryshimi ka mes lojërave të fëmijëve në këtë

tregim dhe lojërave të fëmijëve sot? Dini arsye të

tjera, përveç këtyre që janë dhënë në tekst, pse bimët

janë të rëndësishme?).

Brendi e tekstit

Krahasim me

njohuritë e

mëparshme

Të lexuarit

kritik dhe

vlerësimi i

tekstit


të shprehin opinionet dhe mendimet e tyre rreth tekstit

si p.sh: duke veçuar tiparet që pëlqejnë tek një

personazh ose komentuar një veprim të tij (Çfarë ju

pëlqen tek ky personazh? Cili është mendimi juaj për

mbylljen e këtij tregimi?);

të gjejnë hyrjen, zhvillimin dhe mbylljen në tekstet që

lexojnë;

të dallojnë disa elemente të teksteve si p.sh: kohën,

mjedisin, personazhet e një fabule ose tabelën e

përmbajtjes, kapitujt, ilustrimet në një revistë.

Lidhje e

lexuesit me

tekstin

Opinionet dhe

mendimet e

nxënësve rreth

tekstit

Strukturë

Elemente të

teksteve

51

GJUHË SHQIPE

Të lexuarit e

teksteve

letrare


të lexojnë me dëshirë, interes, emocion dhe me

ndjenjë tekste të ndryshme;

të lexojnë poezi të thjeshta, gjëegjëza, fabula, përralla,

tregime;

të rilexojnë dhe tregojnë pjesën që ju pëlqen më

shumë dhe është më e këndshme për ta;

t’u përgjigjen pyetjeve (Kush? Çfarë? Kur? Ku? Pse?)

në lidhje me ngjarjet që ndodhin në tregim, përrallë,

fabul etj;

të analizojnë ngjarjet, mjedisin dhe kohën në një tekst

letrar;

të analizojnë personazhet dhe veprimet e tyre

mbështetur në një skedë orientuese;

të gjejnë krahasimet në një tekst;

të diskutojnë me të tjerët dhe të japin opinionet e tyre

për librat që lexojnë;

të krahasojnë një tregim, me një film ose teatër me

kukulla që trajtojnë të njëjtin subjekt.

Poezi

Gjëegjëza

Fabula

Përralla

Tregime

Analizë e

personazheve

Krahasimi

Opinion për

librin

Krahasime

tekstesh që

trajtojnë të

njëjtin subjekt

Të lexuarit e

teksteve

joletrare


të lexojnë revista për fëmijë, udhëzime dhe porosi të

shkurtra, fletë ditari etj;

të tregojnë me fjalët e tyre brendinë duke e ilustruar

me detaje nga teksti;

të veçojnë idetë dhe informacionin kryesor;

të identifikojnë tiparet e tekstit si: titujt, nëntitujt,

ndarjen në paragrafë;

Revistë për

fëmijë

Udhëzim

Porosi të

shkurtra

Ditar

Brendi

Ide kryesore

Tipare të

52

GJUHË SHQIPE

të krahasojnë tekste të ndryshme që trajtojnë të njëjtën

çështje ose japin të njëjtin informacion si p.sh një

artikull në një revistë për fëmijë dhe një ditar që

përshkruajnë një ditë të zakonshme të një fëmije në

shkollë.

tekstit

Krahasime të

thjeshta

tekstesh




Nxënësit mbledhin informacion nga burime dhe në forma të ndryshme para se të shkruajnë.

Nxënësit shkruajnë për njerëzit e tyre të dashur, për heronjtë e tyre të preferuar, për natyrën,

për ndodhitë e tyre personale, udhëzime, njoftime, plane veprimtarish etj. Me ndihmën e

mësueses veçojnë elementet që duhen përmirësuar në punën me shkrim si: zgjedhja e fjalëve,

gabimet drejtshkrimore etj.


kyçe

Të shkruarit

si proces



të formulojnë pyetje rreth temës për t’u sqaruar rreth

tekstit që do të shkruajnë;

të mbledhin informacion për temën që do të shkruajnë

në forma dhe nga burime të ndryshme si:

− diskutimet me shokët, mësuesen dhe me njerëzit e

familjes;

− lexime të ndryshme në revista, televizion dhe

media të tjera;

të shohin libra për fëmijë me ilustrime, piktura dhe

pamje të ndryshme që shërbejnë si nxitje për të

shkruarit;

Sqarim rreth

temës

Mbledhje e

informacionit

Nxitje e

imagjinatës

Përzgjedhje e

informacionit

53

GJUHË SHQIPE

të renditin në një fletë informacionet më të

rëndësishme që do t’u shërbejnë për detyrën ose

punën me shkrim.



të shkruajnë tekste të shkurtra duke ndjekur modelin e

përshtatshëm për qëllimin dhe lexuesin;

të përshkruajnë me detaje të thjeshta e të qarta histori

e përvoja vetjake të ndihmuar nga pyetjet: Kush?

Cili? Çfarë? Si? Kur? Ku?;

të përshkruajnë ngjarje në rend kronologjik;

të mbështesin idetë kryesore me detaje të ndryshme;

të zgjedhin fjalët dhe frazat e duhura për të shprehur

si duhet mendimet e tyre;

të shoqërojnë punën me shkrim me foto ose pamje të

ndryshme.



të rishikojnë dhe rregullojnë punët me shkrim për të

dhënë më qartë mendimet ose për të shprehur më

bukur ndjenjat (vetë ose me ndihmën e mësueses);

të gjejnë fjalët, shprehjet ose fjalitë e papërshtatshme

dhe më pas t’i zëvendësojnë, shtojnë ose t’i heqin;

të përmirësojnë punët e tyre me ndihmën e mësueses

ose nga shokët e shoqet e klasës:

duke bërë korrigjime të thjeshta (gabime

drejtshkrimore ose gramatikore);

duke përmirësuar paraqitjen e punës me shkrim

Përzgjedhje e

tekstit në

varësi të

qëllimit dhe

lexuesit

Organizimi i

punës me

shkrim

Rishikim i

punës me

shkrim

Zëvendësim

fjalësh ose

fjalish

Gabim

drejtshkrimor

Paraqitje e

punës me

shkrim

54

GJUHË SHQIPE

p.sh: hapësirën mes fjalëve, fjalive ose paragrafëve.

Të shkruarit

personal dhe

krijues


të shkruajnë për njerëzit e tyre të dashur, për heronjtë

e tyre të preferuar, për natyrën, për lojërat dhe për

librat e preferuar;

të ritregojnë ndodhi ose ngjarje personale:

− duke përzgjedhur momente interesante;

− duke rrëfyer në vetën e parë mendimet dhe

ndjenjat;

− duke shprehur rëndësinë e këtyre ngjarjeve dhe

duke treguar pse ato janë të paharrueshme për ta;

të përshkruajnë personazhet duke pasqyruar ndjenjat

dhe mendimet, paraqitjen e jashtme dhe veprimet e

tyre;

të shkruajnë hyrje ose mbyllje të tjera për përrallat ose

tregimet e lexuara;

të ndërtojnë histori duke u mbështetur tek disa figura

ose pamje të ndryshme.

Përshkrime të

njerëzve të

dashur, të

heronjve të

preferuar, të

natyrës

Ritregime

ndodhish

personale

Rrëfim në

vetën e parë

dhe të tretë

Përshkrime

personazhesh

Hyrje dhe

mbyllje

përrallash

Të shkruarit

funksional


të shkruajnë urime, kartolina, letra falenderimi, ftesa

për ditëlindje etj;

të plotësojnë saktë modelet gjysmë të gatshme duke u

ndihmuar nga fjalë apo pyetje ndihmëse;

të shkruajnë udhëzime e porosi të thjeshta për të

tjerët;

të shkruajnë plane të thjeshta për veprimtari të

përbashkëta me klasën.

Urim

Kartolinë

Letër

falenderimi

Ftesë

Udhëzim

Këshillë

Plan

veprimtarish

55

GJUHË SHQIPE




Nxënësit dallojnë tekstin dhe fjalinë. Nxënësit zhvendosin, heqin ose shtojnë fjalë ose grupe

fjalësh në fjali pa e prishur kuptimin e saj. Ata nisin të dallojnë strukturën e fjalisë dhe grupet

kryesore në të. Nxënësit dallojnë emrin, mbiemrin, foljen, ndajfoljen, përemrin vetor dhe pronor

si dhe kategoritë kryesore gramatikore të tyre. Nxënësit përdorin drejt shenjat e pikësimit,

shkronjën e madhe dhe fjalët mohuese. Nxënësit gjejnë sinonime dhe antonime për fjalë të

caktuara, si dhe nisin të përdorin fjalorin për nevojat e tyre.


kyçe

Sintaksë


të tregojnë dhe dallojnë se çfarë është teksti;

të dallojnë fjalitë në një tekst;

të njohin strukturën e fjalisë së thjeshtë;

të zhvendosin grupe fjalësh ose fjalë në një fjali, në

mënyrë të tillë që të mos prishet kuptimi i saj;

të shtojnë ose të heqin grupe fjalësh ose fjalë në një

fjali të thjeshtë, pa prishur kuptimin e saj;

të njohin e të dallojnë grupet kryesore në fjali;

të njohin e të dallojnë grupet plotësuese në fjali;

të dallojnë dhe të formojnë fjali dëftore, pyetëse;

të dallojnë dhe të formojnë fjali pohore dhe mohore.

Tekst

Fjali

Strukturë e

fjalisë

Grupe fjalësh

Fjali dëftore

Fjali pyetëse

Fjali pohore

Fjali mohore

Morfologji


Emri

të gjejnë fjalët që tregojnë emra njerëzish, sendesh

dhe kafshësh;

të krahasojnë emrat e gjinisë femërore me emrat

Emri

Gjinia e emrit

Numri i emrit

Rasa e emrit

Trajta e emrit

56

GJUHË SHQIPE

gjinisë mashkullore nisur nga mbaresat e tyre;

të dallojnë emrat në numrin njëjës dhe në numrin

shumës;

të gjejnë rasën dhe trajtën e emrit;

t’i përdorin emrat në formën e duhur gjatë të folurit

dhe të shkruarit.

Folja

të zgjedhojnë foljet e rregullta në kohën e tashme;

të zgjedhojnë foljet e rregullta në kohën e ardhme;

të zgjedhojnë foljet e rregullta në kohën e pakryer;

të zgjedhojnë foljet e rregullta në kohën e kryer të

thjeshtë;

t’i përdorin foljet në formën e duhur gjatë të folurit

dhe të shkruarit;

të vendosin foljet e kohës së tashme në kohën e

pakryer, në kohën e ardhme dhe anasjelltas.

Mbiemri

të dallojnë mbiemrin si fjalë që tregon cilësi të emrit;

të krahasojnë mbiemrat e nyjshëm dhe të panyjshëm;

të përcaktojnë gjininë e mbiemrit, ndihmuar nga emri

që cilëson;

të dallojnë numrin e mbiemrit, ndihmuar nga emri që

cilëson;

t’i përdorin mbiemrat në trajtën e duhur gjatë të folurit

dhe të shkruarit.

Përemri

të dallojnë përemrat vetorë;

Folja

Koha e tashme

Koha e ardhme

Koha e pakryer

Koha e kryer e

thjeshtë

Mbiemri

Mbiemri i

nyjshëm dhe i

panyjshëm

Gjinia e

mbiemrit

Numri i

mbiemrit

Përemri vetor

Përemri

pronor

Ndajfolje

57

GJUHË SHQIPE

të dallojnë përemrat pronorë.

Ndajfolja

të dallojnë ndajfoljen si fjalë që tregon cilësi të foljes

Numërori

të dallojnë numërorin si fjalë që tregon sasi.

Numërori

Drejtshkrim


të përdorin drejt shenjat e pikësimit ., ?, !;

të ndajnë saktë fjalët në fund të rreshtit;

të shkruajnë drejt fjalët mohuese nuk dhe s’;

të shkruajnë saktë fjalët mohuese si: askush, kurrkush,

asnjë, asnjeri, asnjëra, askurrkush, kurrkund, kurrgjë

etj;

të drejtshkruajnë foljet e rregullta në kohën e tashme;

të drejtshkruajnë foljet e rregullta në kohën e ardhme;

të drejtshkruajnë foljet e rregullta në kohën e pakryer;

të drejtshkruajnë foljet e rregullta në kohën e kryer të

thjeshtë;

të drejtshkruajnë foljet kam e jam në kohën e pakryer

dhe të kryer të thjeshtë;

të shkruajnë saktë emrat e përveçëm;

të shkruajnë saktë emrat mashkullorë në numrin

shumës;

të drejtshkruajnë mbiemrat;

të drejtshkruajnë përemrat vetorë dhe pronorë;

të drejtshkruajnë ndajfoljet që kanë të njëjtën temë si

mbiemrat (i shpejtë dhe shpejt).

Shenjë e

pikësimit

Ndarja e

fjalëve në fund

të rreshtit

Drejtshkrimi i

fjalëve

mohuese

Drejtshkrimi i

foljeve në

kohën e

tashme, në

kohën e

ardhme, në

kohën e

pakryer dhe në

kohën e kryer

të thjeshtë

Drejtshkrimi i

emrave të

përveçëm

Drejtshkrimi i

emrave në

58

GJUHË SHQIPE

numrin shumës

Drejtshkrimi i

përemrave

pronorë dhe

vetorë

Drejtshkrimi i

ndajfoljeve

Leksikologji

dhe

semantikë


të gjejnë fjalë sinonimike dhe antonimike me fjalët e

dhëna;

të zëvendësojnë në një tekst një grup fjalësh me

sinonimet e tyre;

të përdorin fjalorin për të gjetur kuptimin e fjalëve të

panjohura.

Sinonime

Antonime

59

GJUHË SHQIPE

KLASA 4


Objektivat e klasës së katërt sipas linjave

Linja: TË FOLURIT



Nxënësit shqiptojnë saktë dhe me intonacionin e theksin e duhur fjalët. Ata identifikojnë

qëllimin e të folurit, shprehin saktë, qartë dhe kuptueshëm mendimet e tyre, shoqërojnë të

folurin edhe me elemente joverbale, bashkëpunojnë në mënyrë aktive në grup. Nxënësit me

ndihmën e mësueses organizojnë lojë me role dhe komentojnë e gjykojnë interpretimet e

shokëve dhe shoqeve të tyre dhe japin sugjerime për përmirësim.

Nënlinjat Objektiva Terma/ koncepte

kyçe

Shqiptimi,

theksi dhe

intonacioni


të shqiptojnë saktë tingujt dhe fjalët;


duhura të zërit, si: lartësia e zërit, theksi, ritmi,

intonacioni;

të shqiptojnë fjalët, duke respektuar theksin e tyre.

Shqiptimi

Intonacioni

Theksi

Ritmi

Organizimi i të

folurit


të identifikojnë qëllimin e të folurit si p.sh: të

argëtojnë shokët e shoqet e klasës, të pyesin, të

sqarojnë diçka, të zgjidhin një problem, të bëjnë një

përmbledhje etj;

Qëllimi i të

folurit

Tema për

diskutime të

zgjedhura nga

nxënësit

60

GJUHË SHQIPE

të zgjedhin temën dhe çështjet për të cilat duan të

diskutojnë dhe të japin mendimet e tyre në klasë;

të shfaqin mendime dhe ide në përshtatje me

dëgjuesin dhe situatën;

të mbledhin dhe përzgjedhin fakte, ide dhe ilustrime

nga një ose më shumë burime;

të përzgjedhin forma të përshtatshme për të përcjellë

idetë, faktet, ngjarjet dhe këndvështrimet e tyre si:

përmbledhje, udhëzim, rrëfim, lojë me role,

dramatizime etj;

të interpretojnë me ndjenjë pjesë të mësuara

përmendësh;

të zgjedhin fjalët dhe frazat e duhura për të tërhequr

vëmendjen e dëgjuesve si dhe:

− duke shmangur termat diskriminues;

− duke shmangur fjalët e huaja.

të mbajnë një qëndrim të përshtatshëm të trupit dhe

të shoqërojnë të folurit me gjeste dhe lëvizje të

thjeshta;

të planifikojnë dhe realizojnë lojë me role dhe të

përdorin fjalët dhe veprimet për të përcjellë situata,

karaktere dhe emocione;

të përdorin gjatë të folurit gjuhën standarde.

Rrëfim me

subjekt

Grumbullim i

informacionit

të kërkuar

Shprehje dhe

justifikimi i një

mendimi ose

ideje

Vendosje

kontakti me

dëgjuesit gjatë

të folurit

Zgjedhje e

fjalëve

Elementet

joverbale gjatë

të folurit

Lojë me role

Gjuhë

standarde

Diskutimi dhe

bashkëveprimi

në grup


të flasin qartë, në përputhje me normat e vlerat

shoqërore në situata të ndryshme komunikimi në

klasë;


përvojat dhe argumentet e tyre:

Përputhshmëri

me normat dhe

vlerat

shoqërore

Siguri dhe

besim gjatë të

folurit

61

GJUHË SHQIPE

− duke trajtuar tema të ndryshme si: loja, familja,

shkolla, shoqëria, mjedisi, veprimtaritë sportive,

koha e lirë, udhëtimet, televizori, interneti,

biblioteka, shëndeti etj;

− duke dhënë detaje dhe shembuj konkretë për të

ilustruar mendimet e tyre;

të sugjerojnë, reagojnë, shfaqin këndvështrimet e

tyre ose të refuzojnë brenda rregullave të

mirësjelljes dhe respektit.

Mirësjellje dhe

respekt

Bashkëveprim

në grup




Nxënësit demonstrojnë sjellje dhe qëndrime të përshtatshme gjatë të dëgjuarit si: vëmendje,

kontakt me sy dhe pozicion korrekt të trupit. Ata shfaqin interes dhe inkurajojnë folësin. Ata

dëgjojnë dhe kuptojnë një larmi tekstesh të folura, demonstrojnë se i kanë kuptuar këto tekste, si

dhe shprehin opinionet e tyre rreth teksteve që dëgjojnë. Nxënësit dallojnë qëllimin ose

synimin, ndjenjat dhe qëndrimet e folësit, si dhe format që ndjek folësi për të tërhequr

vëmendjen e të tjerëve. Nxënësit veçojnë fjalët dhe shprehjet që ju bëjnë përshtypje dhe ju

përcjellin emocion.


kyçe

Qëndrimet

dhe sjellja

gjatë të

dëgjuarit


të demonstrojnë sjellje të përshtatshme gjatë të

dëgjuarit si:

− të mos e ndërpresin tjetrin, kur është duke folur;

− ta shohin në sy personin gjatë kohës që flet;

− të mbajnë trupin në një pozicion korrekt;

të nxitin folësin me shprehje të tilla, si: po, kuptoj,

pikërisht ashtu etj.

Vëmendje

Kontakt me sy

me folësin

Pozicion

korrekt i trupit

Inkurajim ose

nxitje e folësit

62

GJUHË SHQIPE

Të dëgjuarit

për të

kuptuar


të dëgjojnë në situata të ndryshme brenda dhe jashtë

klasës, duke u përqendruar në qëllimin që kanë

(dëgjojnë që të hartojnë një përmbledhje, dëgjojnë që

të bëjnë sugjerime gjatë një pune në grup etj);

të veçojnë detajet dhe çështjet kryesore të tekstit që

dëgjojnë;

të mbajnë shënime gjatë të dëgjuarit (kur është e

nevojshme);

të bëjnë pyetje të ndryshme rreth një teksti;

të interpretojnë informacionin e marrë nga burime të

ndryshme (filma për fëmijë, filma vizatimorë etj.);

të lidhin informacionin që dëgjojnë me përvojat

personale dhe njohuritë që kanë marrë nga librat,

revistat, televizionet dhe mediat e tjera;

të dallojnë rendin e ngjarjeve në një tekst;

të dallojnë shkakun dhe pasojën në një tekst që

dëgjojnë.

Praktikimi i

dëgjimit në

situata të

ndryshme

Qëllimi i

dëgjimit

Detaje dhe

çështje

kryesore

Pyetje

Mbajtje

shënimesh

Interpretim

informacioni

Lidhje e

informacionit

me njohuritë e

mëparshme

Shkak

Pasojë

Të dëgjuarit

e

qëllimshëm


të dallojnë problemin dhe zgjidhjen në një tekst që

dëgjojnë;

të identifikojnë qëllimin ose synimin e folësit (të

udhëzojë, të informojë, të bindë);

të zbulojnë ndjenjat e folësit (lumturi, zemërim,

konfuzion, habi);

Problem

Zgjidhje

Qëllimi i

folësit

Ndjenjat e

folësit

Elementet

joverbale

63

GJUHË SHQIPE

të shpjegojnë se si ndikon gjuha e trupit dhe toni i

zërit për të kuptuar tekstin që dëgjojnë;

të përcaktojnë se si ndikon mbi ta, teksti që dëgjojnë,

duke veçuar fjalët që u krijojnë emocion.

Ndikimi i

tekstit

Linja: TË LEXUARIT



Nxënësit përzgjedhin materiale të përshtatshme për të lexuar në varësi të qëllimit që kanë. Ata

përdorin strategji të thjeshta (para, gjatë dhe pas leximit) për të kuptuar tekstin si: lidhje me

njohuritë paraprake, rilexim, pyetje rreth paqartësive, mbajtje shënimesh, nënvizime,

parashikime rreth brendisë etj. Ata demonstrojnë kuptimin e tekstit duke treguar brendinë dhe

veçuar idetë dhe informacionin kryesor. Nxënësit gjithashtu nxjerrin konkluzione të thjeshta,

japin mendimet e tyre rreth tekstit që lexojnë si dhe dallojnë disa elemente të thjeshta të



kyçe

Të lexuarit

për të

kuptuar


të përzgjedhin materiale të përshtatshme në varësi të

qëllimit që kanë (një tregim për kënaqësi, një udhëzim

për të mësuar një lojë elektronike, një revistë për të

marrë një informacion për shëndetin);

të përdorin strategjitë e duhura (para, gjatë dhe pas të

lexuarit) për të kuptuar tekstin si p.sh:

− të kujtojnë njohuritë e tyre të mëparshme;

− të bëjnë pyetje të ndryshme, për t’u sqaruar dhe

për të kuptuar më mirë brendinë (p.sh rreth fjalëve

që nuk ua dinë kuptimin);

− të përqendrohen dhe të kuptojnë edhe ilustrimet,

pamjet, fotografitë që ka në tekst;

Përzgjedhja e

materialit për

lexim në

funksion të

qëllimit

Parashikim i

përmbajtjes

dhe strukturës

së teksteve mbi

bazën e

ilustrimeve,

titujve dhe

njohurive të

mëparshme

64

GJUHË SHQIPE

− të lexojnë rrjedhshëm, saktë dhe me intonacionin e

duhur;

− të mbajnë shënime dhe nënvizojnë detajet kryesore

në një tekst;

të bëjnë një përmbledhje të çështjeve kryesore duke i

ilustruar me detaje dhe fragmente nga teksti;

të krahasojnë informacionin e tekstit me njohuritë dhe

përvojat e tyre, me tekste të lexuara më parë dhe me

botën rreth tyre (A ju ka ndodhur edhe ju diçka e tillë?

Cilat libra, revista, filma apo shfaqje që keni parë ose

lexuar ju kujton ky tregim? A keni lexuar libra të tjerë

të ngjashëm, me këtë që lexuam nga ky autor?);

dhe përvojave

në lexim

Bërje pyetjesh

Shënime

Përmbledhje

Krahasime

Të lexuarit

kritik dhe

vlerësimi i

tekstit


të shprehin mendimet dhe opinionet e tyre rreth ideve

dhe informacionit që lexojnë (A jeni dakord me këtë

veprim të personazhit? Pse?);

të veçojnë disa elemente të formës së teksteve dhe të

diskutojnë rreth funksionit të tyre, p.sh në një revistë:

titullin, nëntitujt, tekstin e shkruar, fotot, listat, hartat

etj;

të dallojnë në tekste të thjeshta elementet e strukturës

si: hyrja, zhvillimi, mbyllja;

të identifikojnë me ndihmën e mësueses disa elemente

të thjeshta të stilit dhe të gjuhës si: zgjedhjen e fjalëve,

përdorimin e fjalive të ndryshme dhe të sqarojnë se si

ndikon tek ata kjo mënyrë të shkruari (llojet e

ndryshme të fjalive e bëjnë më interesant tekstin,

pyetjet retorike i japin shprehësi etj).

Opinionet dhe

mendimet e

tyre rreth

tekstit që

lexojnë

Element i

formës,

strukturës dhe

stilit të

teksteve

65

GJUHË SHQIPE

Të lexuarit e

teksteve

letrare


të përdorin format e leximit shprehës;

të lexojnë poezi të thjeshta, fabula, përralla, tregime,

romane për fëmijë, legjenda, fjalë të urta;

të përzgjedhin për të lexuar pjesë që u përkasin llojeve

dhe gjinive të ndryshme letrare;

të tregojnë subjektin e librave që lexojnë, mjedisin ku

dhe kohën kur zhvillohet ngjarja;

të listojnë tiparet e personazheve që pëlqejnë, duke u

ndalur në pamjen e jashtme, në veprimet, mendimet,

ndjenjat dhe në bashkëveprimin me personazhet e

tjerë;

të fantazojnë për mjediset dhe për fatin e

personazheve;

të dallojnë rimën dhe strofën në një poezi;

të dallojnë disa elementë të përbashkët dhe të veçantë

mes poezisë dhe prozës, fabulës dhe përrallës;

të veçojnë krahasimet dhe epitetet në një tekst letrar;

të diskutojnë me të tjerët dhe të japin opinionet e tyre

për librat që lexojnë;

të krahasojnë një tregim, me një film ose teatër me

kukulla që trajtojnë të njëjtin subjekt;

të krijojnë lidhje ndërmjet filmave, figurave dhe

historive të lexuara.

Poezi

Fabul

Përrallë

Tregim

Roman për

fëmijë

Fjalë të urta

Të përbashkëta

dhe ndryshime

mes gjinive

dhe llojeve të

ndryshme

letrare

Rimë dhe

strofë në poezi

Krahasim

Epitet

Personazh

Subjekt

Mjedis dhe

kohë

Lidhjet e

letërsisë me

fusha të tjera

artistike

Të lexuarit e

teksteve

joletrare


të lexojnë fletë ditari, letra, revista, gazeta për fëmijë,

enciklopedi, atlase, udhëzime (edhe në formë tekste

Ditar

Letra

Revista

66

GJUHË SHQIPE

elektronike);

të dallojnë idetë dhe çështjet kryesore të trajtuara në

tekst;

të shprehin mendimet dhe opinionet e tyre rreth

informacionit të dhënë në tekstin joletrar;

të sqarojnë funksionet e tabelave, ilustrimeve, fotove

etj që shoqërojnë tekstet;

të krahasojnë informacione nga burime të ndryshme si

p.sh: për lojërat e fëmijëve lexojnë një artikull reviste

dhe shohin një emision televiziv;

Gazeta për

fëmijë

Enciklopedi

për fëmijë

Atlase

Udhëzime

Ide dhe çështje

kryesore




Nxënësit përcaktojnë me ndihmën e mësueses, temën, qëllimin dhe lexuesin e punës me shkrim.

Ata mbledhin informacion nga burime dhe në forma të ndryshme para se të shkruajnë. Nxënësit

shkruajnë për njerëzit e tyre të dashur, për heronjtë e tyre të preferuar, për natyrën, për ndodhitë

e tyre personale ose histori të imagjinuara, shkruajnë udhëzime, njoftime, plane veprimtarish,

plotësojnë pyetësorë të thjeshtë etj. Me ndihmën e mësueses veçojnë elementet që duhen

përmirësuar në punën me shkrim si zgjedhja e fjalëve, gabimet drejtshkrimore etj.


kyçe

Të shkruarit

si proces



të përcaktojnë qartë qëllimin, temën dhe lexuesin për

të realizuar në mënyrën e duhur punën me shkrim

p.sh. shkruajnë poezi për një antologji të nxënësve të

shkollës;

të nxitin imagjinatën dhe të mbledhin idetë për punët

me shkrim gjatë të shkruarit duke ndjekur disa

Qëllim

Temë

Lexues

Imagjinatë

Mbledhje

informacioni

Shënim

Model i

gatshëm

67

GJUHË SHQIPE

strategji të thjeshta si:

− duke identifikuar përvojat ose njohuritë e

mëparshme (çfarë dini ose çfarë njohjesh keni

rreth temës që do të shkruani?);

− duke përdorur libra për fëmijë me ilustrime dhe

figura e piktura të ndryshme që shërbejnë si nxitje

për të shkruarit;

të mbledhin informacion dhe të mbajnë shënime

nga tekste të ndryshme, të shkruara dhe elektronike;

të studiojnë modele të gatshme (modele letrash,

urimesh, njoftimesh, udhëzimesh etj.) para se të nisin

punën me shkrim;

të shënojnë në një fletë informacionin më të

rëndësishëm, të nevojshëm për punën me shkrim.



të rendisin idetë dhe çështjet kryesore duke i

mbështetur me informacionin dhe detajet e duhura;

të shkruajnë të njëjtin subjekt në forma të ndryshme

p.sh.: përshkruajnë një ngjarje në formën e një letre

për një shok ose si një tregim të shkurtër;

të përdorin fjalë dhe fraza të veçanta që krijojnë

emocion ose përshtypje të veçantë tek lexuesi;

të përdorin ligjëratën e drejtë në një tregim për të

tipizuar më mirë një personazh;

të përdorin fjali të ndryshme në gjatësi dhe strukturë si

p.sh fjali të përbëra me fjalët (lidhëzat): sepse, në

qoftë se etj.;

Renditje e

informacionit

Fjalë që

krijojnë

emocion te

lexuesi

Ligjëratë e

drejtë

Fjali të

ndryshme

Paragraf

Saktësi gjatë të

shkruarit

68

GJUHË SHQIPE

të shtojnë në një tekst një dialog mes personazheve

ose një ndodhi të re, një paragraf;

të përdorin gjatë të shkruarit gjuhën standarde dhe të

zbatojnë rregullat e drejtshkrimit.



të identifikojnë në punët e tyre (me ndihmën e

mësueses) elementët që kanë nevojë për përmirësime

(Si mund ta riorganizoni punën tuaj me shkrim që të

kuptohet më lehtë nga lexuesi? A ka lidhje mes

fjalive? A mund të riorganizoni ndryshe fjalitë në

punën tuaj?);

të gjejnë fjalët, shprehjet ose fjalitë e papërshtatshme

dhe më pas t’i zëvendësojnë ose t’i heqin ato;

të redaktojnë punët e tyre vetë, me ndihmën e

mësueses duke bërë:

− korrigjime të thjeshta (drejtshkrim, shenjat e

pikësimit, gabime gramatikore);

− përmirësime të paraqitjes së punës me shkrim

p.sh.: hapësira mes fjalëve, fjalive ose

paragrafëve.

Identifikimi i

elementëve që

duhen

përmirësuar

Praktikimi i

përdorimit të

gjuhës

standarde

Zëvendësime

fjalësh

Korrigjime

gabimesh

drejtshkrimore

dhe

gramatikore

Të shkruarit

personal dhe

krijues


të rrëfejnë ngjarje, shprehin ndjenja dhe përcjellin ide

rreth botës reale dhe imagjinare si p.sh: për pushimet,

për librat, për universin, për anijet kozmike etj.;

të shkruajnë për të afërmit, për shokët e tyre, për

artistët dhe sportistët e tyre të preferuar etj;

Përshkrime

Rrëfime

ngjarjesh reale

e imagjinare

69

GJUHË SHQIPE

të përshkruajnë personazhet e librave që lexojnë duke

pasqyruar ndjenjat dhe mendimet, paraqitjen e jashtme

dhe veprimet e tyre;

të shkruajnë duke u mbështetur në imagjinatën e

nxitur nga fantazia njerëzore në përralla dhe legjenda

etj.

Të shkruarit

funksional


të shkruajnë urime, kartolina dhe ftesa për miqtë dhe

shokët;

të shkruajnë sipas modeleve të dhëna, punë me shkrim

të tipit: këshilla, udhëzime, njoftime, thirrje etj.

t’u përgjigjen pyetësorëve të thjeshtë;

të japin informacione të shkurtra p.sh një informacion

të shkurtër për aktivitetet e klasës;

të plotësojnë plane veprimtarish argëtuese, sportive

dhe artistike që mund të organizojnë klasat e katërta të

shkollës.

Letra

Urime

Kartolina

Këshilla

Udhëzime

Njoftime

Pyetësorë

Plane

veprimtarish




Nxënësit dallojnë fjalinë dhe tekstin. Nxënësit zhvendosin, heqin ose shtojnë fjalë ose grupe

fjalësh në fjali pa e prishur kuptimin e saj. Ata dallojnë strukturën e fjalisë, grupet kryesore, si

dhe gjejnë kryefjalën dhe kallëzuesin në fjali. Nxënësit dallojnë fjalët e ndryshueshme dhe fjalët

e pandryshueshme, dallojnë emrin, mbiemrin, foljen, ndajfoljet, përemrat, lidhëzat si dhe

kategoritë kryesore gramatikore të tyre (te fjalët e ndryshueshme). Nxënësit përdorin drejt

pothuajse të gjitha shenjat e pikësimit, shkronjën e madhe, emrat, foljet, ndajfoljet dhe fjalët

mohuese. Nxënësit gjejnë sinonime dhe antonime për fjalë të caktuara, dallojnë kuptimet e

figurshme të fjalëve si dhe të përdorin fjalorin për nevojat e tyre.

70

GJUHË SHQIPE


kyçe

Sintaksë


të dallojnë një tekst nga joteksti (një grup fjalish që

nuk kanë lidhje kuptimore);

të dallojnë fjalinë që përmban peshën kuptimore

më të madhe brenda paragrafit;

të kryejnë veprime me grupet e fjalëve në fjali.

të zgjerojnë ose të shkurtojnë strukturat e fjalive;

të dallojnë llojin e fjalisë sipas kumtimit;

të dallojnë grupin foljor dhe grupin emëror;

të gjejnë kryefjalën në fjali, me ndihmën e fjalëve

pyetëse;

të dallojnë kallëzuesin në fjali, me ndihmën e

fjalëve pyetëse;

të zgjerojnë grupin e kryefjalës dhe kallëzuesit në

fjalitë që i kërkohen;

të përshtatin kallëzuesin me kryefjalën, në vetë e

numër.

Tekst

Fjali

Grupe fjalësh

Grup foljor

Grup emëror

Kryefjalë

Kallëzues

Përshtatja e

kryefjalës me

kallëzuesin

Morfologji


të dallojnë emrat e përgjithshëm e të përveçëm, si

edhe numrin, gjininë, rasën dhe trajtën e emrit;

të përdorin trajtën e duhur të emrit në gjuhën e

folur dhe të shkruar;

të dallojnë mbiemrin dhe kategoritë gramatikore të

tij;

të përdorin trajtën e duhur të mbiemrit në gjuhën e


Fjalë të

ndryshueshme dhe

fjalë të

pandryshueshme

Emri dhe

kategoritë e tij

gramatikore

Mbiemri dhe

kategoritë e tij

gramatikore

71

GJUHË SHQIPE

të dallojnë dhe përdorin përemrin vetor, pronor,

dëftor;

të zgjedhojnë në kohën e tashme, në kohën e kryer

të thjeshtë dhe në kohën e pakryer foljet marr, dal,

jap dhe shoh;

të përdorin në fjali foljet ndihmëse kam, jam;

të gjejnë ndajfoljen;

të dallojnë lidhëzat.

Ndajfolja dhe

llojet e saj

Përemri dhe llojet

e tij

Zgjedhimi i

foljeve marr, jap,

dal, shoh

Foljet ndihmëse

Lidhëzat

Drejtshkrim


të përdorin drejt shenjat e pikësimit: pikën,

pikëpyetjen, pikëçuditësen;

të përdorin saktë shenjat e pikësimit në dialog;

të përdorin shkronjat e mëdha me korrektësi në

fillim të fjalisë, në emrat e njerëzve, emrat e

përveçëm të kafshëve, emrat e vendeve;

të shkruajnë saktë mbiemrat e nyjshëm në numrin

shumës;

të përshtatin gjininë e mbiemrit të nyjshëm me

gjininë e emrit që shoqëron;

të shkruajnë saktë foljet: marr, dal, jap dhe shoh,

në fjali.

Shenja pikësimi

Përdorimi i

shkronjës së

madhe

Drejtshkrimi i

mbiemrave të

nyjshëm në

numrin shumës

Drejtshkrimi i

foljeve të

parregullta

Leksikologji

dhe

semantikë


të gjejnë fjalë sinonimike dhe antonimike me

fjalët e dhëna, me qëllim pasurimin e fjalorit të

tyre;

Antonime

Sinonime

Fjalë me shumë

kuptime

Dallimi i fjalëve

të gjuhës

72

GJUHË SHQIPE

të dallojnë fjalët me shumë kuptime në gjuhën e


të dallojnë kuptimin e fjalëve sipas kontekstit të

tekstit;

të përdorin fjalorin për të gjetur kuptimin e fjalëve

që nuk i njohin;

të dallojnë njësi dialektore (fjalë e fonema) nga

ato të gjuhës standarde;

standarde nga

fjalët dialektore

Përdorimi i

fjalorit

KLASA 5


Objektivat e klasës së pestë sipas linjave

Linja: TË FOLURIT



Nxënësit shqiptojnë saktë dhe me intonacionin e theksin e duhur fjalët dhe fjalitë. Ata

identifikojnë qëllimin e të folurit, shprehin saktë, qartë dhe kuptueshëm mendimet e tyre,

shoqërojnë të folurin edhe me elemente joverbale, bashkëpunojnë në mënyrë aktive në grup.

Nxënësit bëjnë disa dallime mes gjuhës së folur dhe të shkruar.


kyçe

Shqiptimi,

theksi dhe

intonacioni



Shqiptim

Intonacion

Theks

73

GJUHË SHQIPE

duhura të zërit si: theksi, ritmi, lartësia e zërit,

intonacioni;

të shqiptojnë saktë fjalët duke respektuar theksin e

tyre (p.sh.: punëtor dhe kala);

të përdorin në fjali theksin e duhur (p.sh. theksi tek

kryefjala ose tek kallëzuesi);

të tregojnë se kuptimi përcillet jo vetëm nëpërmjet

fjalëve, por edhe me ndihmën e ritmit, tonit dhe

intonacionit të zërit, theksit (p.sh gjatë leximit

shprehës të poezive, tregimeve etj.).

Ritëm

Organizimi i të

folurit


të identifikojnë qëllimin që kanë kur flasin si p.sh.:

− të justifikojnë opinionet dhe mendimet e tyre në

një diskutim në grup;

− të ofrojnë zgjidhje të një problemi;

− të japin informacione rreth një teme;

− të ndajnë të dhëna;

− të argëtohen në një lojë me role etj.;

të flasin qartë dhe kuptueshëm duke dhënë opinione,

mendime, ndjesi dhe informacione të ndryshme;

të prezantojnë një argument në mënyrë të qartë dhe

duke e mbështetur me detaje të shumta;

të zgjedhin fjalët dhe frazat e duhura në përshtatje

me dëgjuesit dhe situatën;

të shprehin ndjenjat dhe emocionet e tyre me një

fjalor të pasur duke përdorur shprehje frazeologjike,

fjalë të urta, fjalë me kuptim të figurshëm etj.;

të bëjnë disa dallime të vogla mes gjuhës së folur

dhe gjuhës së shkruar si:

Qëllim i të

folurit

Qartësi të

foluri

Zgjedhje

fjalësh në

përshtatje me

dëgjuesin

Fjalor i pasur

Dallime të

thjeshta mes

gjuhës së folur

dhe gjuhës së

shkruar

Elemente

joverbale si:

gjeste, mimika

Vendosje

kontakti me

dëgjuesit

74

GJUHË SHQIPE

− fjali të thjeshta dhe fjali të përbëra;

− përdorimi i njëjësit dhe shumësit;

të përdorin në mënyrë korrekte gjatë të folurit

elementet joverbale si: gjestet, mimika, kontakti me

sy;

të recitojnë pjesë të mësuara përmendësh;

të prezantojnë duke e shoqëruar edhe me mjete

pamore si: postera, harta, lista, pamje etj., kur është

e mundur edhe me ndihmën e kompjuterit;

të përdorin gjuhën standarde gjatë të folurit.

Teknikë

recitimi

Mjete gjatë

prezantimit

Gjuhë

standarde

Diskutimi dhe

bashkëveprimi

në grup


të marrin pjesë në diskutime në grup duke pyetur,

duke u përgjigjur dhe bashkëpunuar me të tjerët;

të shfaqin me siguri e besim në vetvete mendimet,

përvojat dhe argumentet e tyre;

të nxitin diskutimet në grup duke ofruar kontributin

e tyre;

të diskutojnë bashkërisht në grup për të arritur

objektivin e një detyre duke ofruar idetë, zgjidhjet

dhe këndvështrimet e tyre.

Bashkëveprim

në grup

Pyetje dhe

përgjigje gjatë

bashkëpunimit

Siguri dhe

besim gjatë të

folurit

75

GJUHË SHQIPE




Nxënësit demonstrojnë qëndrime dhe sjellje të përshtatshme gjatë të dëgjuarit si: vëmendje,

kontakt me sy, mbajtje të trupit në pozicion korrekt. Nxënësit inkurajojnë ose nxitin të tjerët në

bashkëbisedime. Ata përdorin strategji të shumta, para, gjatë dhe pas dëgjimit në mënyrë që të

qartësohen dhe të kuptojnë tekste të ndryshme. Nxënësit gjykojnë dhe vlerësojnë tekstin e

dëgjuar duke dhënë mendimet dhe opinionet e tyre. Ata dallojnë qëllimin, ndjenjat dhe

emocionet e folësit. Ata vlerësojnë edhe format që përdor folësi për të siguruar vëmendjen dhe

interesin e dëgjuesve.


kyçe

Qëndrimet

dhe sjellja

gjatë të

dëgjuarit


të tregojnë sjellje të përshtatshme gjatë të dëgjuarit si

p.sh:

− ta shohin në sy personin gjatë kohës që flet;

− të mbajnë trupin në një pozicion korrekt;

− të jenë të vëmendshëm ndaj asaj që dëgjojnë;

të përfshihen duke nxitur dhe duke shfaqur interes

ndaj të tjerëve në bashkëbisedime (Mund të më

thuash diçka më shumë?Të lutem, ma trego edhe

njëherë! etj.).

Kontakt me sy

me folësin

Pozicion

korrekt i trupit

Vëmendje

Nxitje ose

inkurajim

Të dëgjuarit

për të

kuptuar


të identifikojnë qëllimin e të dëgjuarit në situata të

ndryshme formale dhe joformale;

të përdorin strategji të shumta, para, gjatë dhe pas

dëgjimit në mënyrë që të qartësohen dhe të kuptojnë

tekstet. Disa nga këto strategji janë:

Qëllim

Pyetje

Përmbledhje të

ideve dhe

çështjeve

kryesore

Shënime

76

GJUHË SHQIPE

− të pyesin rreth fakteve, informacioneve dhe

gjykimeve që dëgjojnë nga një prezantim, në

mënyrë që të sqarohen dhe të kuptojnë tekstin;

− të parashikojnë rreth brendisë që dëgjojnë (kur

dëgjojnë pjesë-pjesë një rrëfim, lexim i drejtuar);

− mbajnë shënime për çështjet kryesore;

− të përmbledhin idetë dhe çështjet kryesore duke e

ilustruar me detaje dhe ilustrime nga teksti si: p.sh.

përmbledhin para një grupi të vogël një episod të

një programi televiziv të preferuar ose

përmbledhin çështjet kryesore të një pjese letrare

që lexohet në klasë etj (për të treguar që e kanë

kuptuar tekstin);

të lidhin përmbajtjen e një prezantimi me gojë me atë

të librave, artikujve, filmave, videove, shfaqjeve

televizive, pjesëve dramatike që trajtojnë të njëjtën

temë;

të bëjnë dallimin mes shkakut dhe pasojës (kjo ndodh

për shkak të...).

Parashikime

Detaje dhe

ilustrime nga

teksti

Lidhje e

dëgjuesit me

tekstin

Dallimi mes

shkakut dhe

pasojës

Të dëgjuarit

e

qëllimshëm


të analizojnë një tekst dhe të shpjegojnë funksionin që

kanë elementët e tij si: idetë dhe informacioni,

zgjedhja e fjalëve, toni i zërit, gjuha e trupit (A ju

komunikon toni i zërit të folësit, një mesazh të

ndryshëm nga fjalët e tij?);

të bëjnë përgjithësime të thjeshta duke u bazuar në

idetë kryesore dhe detajet kyçe;

të gjejnë problemin dhe zgjidhjen që propozohet në

një tekst që dëgjojnë;

Përgjithësim

Ide kryesore

dhe detaje kyçe

Fakte në tekste

Problemi dhe

zgjidhja në një

tekst

Qëllimi i

folësit

77

GJUHË SHQIPE

të identifikojnë qëllimin ose synimin e folësit si: të

udhëzojë, të informojë, të bindë etj. (Pse folësi e

përmend këtë ide shumë shpesh?).

Linja: TË LEXUARIT



Nxënësit zgjedhin tekstin që lexojnë në varësi të qëllimit që kanë. Ata përdorin disa strategji

para, gjatë dhe pas leximit për të kuptuar tekstin. Nxënësit demonstrojnë të kuptuarit e tekstit

duke treguar brendinë dhe duke e ilustruar atë me fragmente dhe detaje nga teksti. Nxënësit

gjykojnë me argumente idetë dhe informacionin e tekstit, dallojnë elemente të formës dhe

strukturës së teksteve, krahasojnë personazhe, ide, informacione etj. Ata zbulojnë ngjashmëritë

dhe ndryshimet mes teksteve.


kyçe

Të lexuarit

për të

kuptuar


të zgjedhin tekstin që lexojnë në varësi të qëllimit që

kanë si p.sh: një fjalor për të sqaruar e gjetur kuptimin

e një fjale, një enciklopedi për fëmijë që të marrin

informacion, një biografi për t’u njohur me jetën dhe

veprën e një autori, një tregim për kënaqësi estetike

dhe për tu argëtuar etj.;

të përdorin disa strategji për të kuptuar tekstin, para,

gjatë dhe pas leximit si p.sh:

− të aktivizojnë njohuritë e mëparshme nëpërmjet

një diskutimi në grup;

− të lexojnë pjesë-pjesë tekstin dhe të parashikojnë

se çfarë do të ndodhë më pas duke dhënë

arsyetime dhe argumente për parashikimin e tyre;

− t’i rikthehen leximit të tekstit deri sa ta kuptojnë

atë;

Zgjedhja e

tekstit në

varësi të

qëllimit

Lexim për të

kuptuar

Lexim për të

kërkuar

Parashikim i

përmbajtjes

Dallim i

çështjeve

kryesore nga

ato dytësore

Pyetje

Përmbledhje

78

GJUHË SHQIPE

të përmbledhin idetë kryesore duke i ilustruar me

fragmente dhe detaje nga teksti;

t’u përgjigjen pyetjeve të mësueses rreth brendisë së

tekstit;

të lidhin idetë dhe informacionin e tekstit me

njohuritë, përvojën dhe leximet e mëparshme ose

dukuri të jetës së përditshme (A ju kujton ky

personazh diçka nga jeta juaj?).

Lidhje e tekstit

me lexuesit

Të lexuarit

kritik dhe

vlerësimi i

tekstit


të gjykojnë me argumente idetë dhe informacionin e

tekstit (A mendoni se ky veprim zbulon diçka nga

karakteri i personazhit? Ku e mbështetni mendimin

tuaj?);

të krahasojnë në një tekst dy ose më shumë ide,

koncepte, detaje, personazhe etj;

të dallojnë elementë të formës dhe strukturës së

teksteve dhe sqarojnë funksionin e tyre;

të zbulojnë ngjashmëritë dhe ndryshimet mes teksteve

të ndryshme që trajtojnë të njëjtën tematikë;

të dallojnë lexuesin që i drejtohet ai tekst.

Gjykime

Elemente të

formës dhe

strukturës së

teksteve

Krahasim

tekstesh

Lexues i tekstit

Të lexuarit e

teksteve

letrare


të lexojnë tekste letrare si: poezi, këngë popullore,

poema, fabula, tregime, novela, legjenda, përralla,

mite, romane për fëmijë, drama;

të dallojnë temat ose idetë kryesore në tekstet letrare

(poezi, prozë ose tekste dramatike);

të rilexojnë dhe tregojnë pjesën që ju pëlqen më

shumë dhe është më e këndshme për ta, si dhe të

Poezi

Poema

Këngë

popullore

Fabula

Legjenda

Mite

Tregime

79

GJUHË SHQIPE

argumentojnë pëlqimin e tyre;

t’u përgjigjen pyetjeve (Kush? Çfarë? Kur? Ku?

Pse?) në lidhje me ngjarjet që ndodhin në tregim,

përrallë, fabul, legjendë etj;

të analizojnë elemente të thjeshta në një tekst si:

subjekti, personazhi kryesor, personazhe dytësore,

mjedisi ose hapësira ku zhvillohen ngjarjet;

të analizojnë personazhet duke u mbështetur në:

− dialogjet, përshkrimet dhe veprimet e tyre;

− marrëdhëniet me personazhet e tjera;

− fjalët e personazheve të tjera për të.

të gjejnë në një tekst:

− rimën dhe onomatopenë;

− personifikimin, krahasimin, hiperbolën, epitetin;

të dallojnë disa elementë të tekstit dramatik si: skenat,

aktet, grupin e personazheve, fjalët e personazheve,

didaskalitë;

të krahasojnë tregimin me përrallën dhe legjendën;

të dallojnë elemente të stilit si: fjalitë e llojeve të

ndryshme; mbiemrat dhe ndajfoljet dhe të tregojnë

funksionin e tyre;

të diskutojnë me të tjerët dhe japin opinionet e tyre

për librat që lexojnë për leximet jashtë klase dhe

lexime të tjera.

Novela

Romane

Drama

Temë

Ide kryesore

Subjekt

Personazh

kryesor

Personazh

dytësor

Efektet

tingullore

Rimë

Aliteracion

Onomatope

Krahasim

Hiperbolë

Epitet

Skenë në një

tekst dramatik

Akt

Grup

personazhesh

Fjalët e

personazheve

Didaskalitë

Elementë të

stilit

Diskutime dhe

opinione

80

GJUHË SHQIPE

Të lexuarit e

teksteve

joletrare


të lexojnë tekste joletrare si: udhëzime të shkurtra,

sqarime, argumente, artikuj në gazeta dhe revista për

fëmijë;

të dallojnë temat ose idetë kryesore në tekstet

joletrare;

të analizojnë strukturën e një teksti joletrar: hyrjen,

zhvillimin, mbylljen;

të kuptojnë funksionet e elementeve grafike të disa

teksteve si: hartat, tabelat, ilustrimet.

Udhëzime

Sqarime

Argumente

Gazeta dhe

revista për

fëmijë

Tema dhe ide

kryesore

Elementët

grafike të

tekstit




Nxënësit përcaktojnë qëllimin, temën dhe lexuesin për të realizuar në mënyrën dhe formën e

duhur punën me shkrim. Ata bëjnë një punë përgatitore për të mbledhur informacion nga

burime të ndryshme (edhe elektronike). Nxënësit shkruajnë tekste koherente duke u përqendruar

në temën që do të trajtojnë dhe duke lidhur logjikisht fjalitë në paragraf dhe paragrafët mes tyre,

mbështetin idetë me argumente të thjeshta ose shembuj të ndryshëm. Ata praktikohen të

përdorin gjatë të shkruarit gjuhën standarde. Nxënësit përmirësojnë dhe korrigjojnë formën dhe

përmbajtjen e punëve të tyre me shkrim. Shkruajnë tekste për qëllime të ndryshme personale

dhe funksionale.


kyçe

Të shkruarit

si proces



të përcaktojnë qëllimin, temën dhe lexuesin për të

realizuar në mënyrën dhe formën e duhur tekstin e

shkruar (me ndihmën e mësueses);

Qëllimi

Temë

Lexues

Mbledhje

informacioni

Intervistë

81

GJUHË SHQIPE

të mbledhin informacion nga burime të ndryshme, të

shtypura ose elektronike, duke ndjekur disa strategji të

thjeshta si p.sh

− të intervistojnë njerëz (prindër, mësues, të afërm)

që kanë njohuri rreth temës që do trajtojnë;

− të studiojnë modele të gatshme;

− të mbajnë shënime nga burimet e shfrytëzuara për

punën me shkrim dhe të renditin idetë dhe

informacionin sipas rëndësisë.



të shkruajnë tekste, gjithmonë e më të gjata dhe

komplekse;

të shkruajnë tekste koherente duke u përqendruar në

temën që do të trajtojnë dhe duke lidhur logjikisht

fjalitë në paragraf dhe paragrafët mes tyre;

të mbështetin idetë me argumente të thjeshta ose

shembuj të ndryshëm;

të përdorin gjuhën e gjallë e të figurshme për të

emocionuar dhe rritur interesin e lexuesit si p.sh folje

për të përshkruar veprime ose sjellje, mbiemra për të

cilësuar dhe karakterizuar personazhet etj.;

të përdorin në një punë me shkrim lloje të ndryshme

fjalish, lidhëza për të lidhur idetë, përemra për të

krijuar lidhje brenda dhe mes fjalive;

të përdorin gjatë të shkruarit gjuhën standarde;

të zbatojnë rregullat e pikësimit si: pikën, presjen,

pikëpyetjen, pikëçuditësen, thonjëzat për ligjëratën e

drejtë.

Modele të

gatshme

Ide

Argumente të

thjeshta

Shembuj

Përqendrim në

temë

Lidhje e fjalive

në paragraf

Lidhje e

paragrafëve në

tekst

Lloje të

ndryshme

fjalish

Përdorim i

gjuhës

standarde

Zbatimi i

rregullave të

drejtshkrimit

Përmirësimi i

shprehjes dhe

përmbajtjes

82

GJUHË SHQIPE



të identifikojnë me ndihmën e mësueses, në punët e

tyre elementet që kanë nevojë për përmirësime si p.sh

përdorimin e gjuhës (mund të shtoni dy mbiemra për

të përcaktuar ose përshkruar më mirë këtë

personazh?);

të rishikojnë dhe të rregullojnë punët me shkrim për të

dhënë më qartë mendimet, për të përmirësuar

përmbajtjen, për të rritur interesin e lexuesit ose për

të shprehur më mirë ndjenjat;

të rishikojnë punët e tyre për të gjetur fjalët, shprehjet

ose fjalitë e papërshtatshme dhe më pas t’i

zëvendësojnë ose t’ i heqin;

të korrigjojnë gabimet drejtshkrimore;

të rishikojnë punët e shokëve dhe shoqeve të klasës,

me qëllim përmirësimin e tyre.

Korrigjimi i

gabimeve

drejtshkrimore

Të shkruarit

personal dhe

krijues


të përshkruajnë natyrën, vendlindjen, fëmijërinë e

tyre etj;

të rrëfejnë ngjarje, të shprehin ndjenja, të përcjellin ide

rreth botës reale dhe imagjinare;

të përshkruajnë personazhet duke pasqyruar: ndjenjat

dhe mendimet, paraqitjen e jashtme dhe botën

shpirtërore;

të krahasojnë dy- tre tekste letrare që trajtojnë të

njëjtën tematikë;

Përshkrime të

natyrës,

vendlindjes,

fëmijërisë

Ndodhi

personale

Rrëfime

imagjinare

Krahasime

personazhesh

83

GJUHË SHQIPE

të krahasojnë dy ose më shumë personazhe, ngjarje,

mjedise nga një tregim, përrallë, fabul, roman për

fëmijë etj, duke konkretizuar me shembuj dhe

ilustrime nga teksti;

të shprehin me shkrim ndjenjat dhe përjetimet që ju

ngjall një poezi ose një tregim.

Të shkruarit

funksional


të shkruajnë udhëzime, argumente të thjeshta dhe

njoftime;

të shkruajnë duke respektuar strukturën e tekstit që

përfshin paraqitjen e çështjes kryesore (hyrje), idetë,

argumentet dhe detajet mbështetëse e ilustruese dhe

konkluzionet;

të shkruajnë një letër formale drejtuar p.sh një

shkrimtari, një redaksie gazete ose reviste;

të respektojnë formën ose modelin e përshtatshëm p.sh

gjatë shkrimit të një letre, njoftimi ose e-mail-i të

shkruajnë formulimet e hapjes e të mbylljes dhe

nënshkrimin.

Paraqitje e

çështjes

kryesore

Argumente, ide

dhe detaje

mbështetëse

Konkluzione

Letër formale

Udhëzim

Argument

Njoftim

84

GJUHË SHQIPE




Nxënësit dallojnë dhe përdorin fjali dëftore, pyetëse, nxitëse dhe dëshirore. Ata dallojnë dhe

përdorin kryefjalën, kallëzuesin, përcaktorin, kundrinorin dhe rrethanorin në fjali. Nxënësit

dallojnë fjalët e ndryshueshme dhe fjalët e pandryshueshme, dallojnë emrin, foljen, përemrat

dhe trajtat e shkurtra të përemrit vetor, lidhëzat, parafjalët, pasthirrmat si dhe kategoritë

kryesore gramatikore të tyre (te fjalët e ndryshueshme). Nxënësit përdorin drejt shenjat e

pikësimit, shkruajnë drejt fjalët në ligjëratën e drejtë, përdorin saktë shkronjën e madhe etj.

Nxënësit dallojnë pjesët përbërëse të fjalës, fjalët e parme dhe fjalët jo të parme. Nxënësit

gjejnë sinonime dhe antonime për fjalë të caktuara, dallojnë kuptimet e figurshme të fjalëve si

dhe përdorin fjalorin për nevojat e tyre.


kyçe

Sintaksë


të ndërtojnë drejt fjalinë, duke patur si bazë fjalën

si njësi leksiko-gramatikore, logjikën e thënies,

intonacionin e përfunduar;

të ndërtojnë dhe dallojnë fjali dëftore, pyetëse,

dëshirore, nxitëse;

të dallojnë kryefjalën e shprehur me emër,

përemër, grup emëror;

të formojnë fjali ku kryefjala të jetë e shprehur me

emër, përemër, grup emëror;

të dallojnë përcaktorin brenda grupit emëror dhe të

tregojnë me se shprehet;

të gjejnë përcaktorin dhe të tregojnë me se

shprehet (emër, mbiemër, përemër, numëror);

të dallojnë kallëzuesin dhe të tregojnë me se

shprehet;

Fjali dëftore

Fjali pyetëse

Fjali dëshirore

Fjali nxitëse

Kryefjala

Përcaktor

Kallëzuesin

Kundrinorin

Rrethanorin

85

GJUHË SHQIPE

të dallojnë kundrinorin dhe të tregojnë me se

shprehet;

të formojnë fjali që kanë kundrinor;

të ndërtojnë grupe foljore që kanë kundrinor;

të krijojnë fjali me grupet foljore të ndërtuara;

të gjejnë rrethanorin dhe të tregojnë me se

shprehet.

Morfologji


të përcaktojnë klasën e fjalëve të ndryshueshme

dhe të pandryshueshme;

të dallojnë emrat konkretë dhe abstraktë;

të krahasojnë emrat e përgjithshëm me të

përveçëm, konkretët me abstraktët;

të lakojnë përemrat vetorë;

të dallojnë përemrat vetorë që dalin me 2 trajta

gjatë lakimit (të plotë e të shkurtër);

të njohin mënyrën e formimit të trajtave të

bashkuara m’i, t’i;

të dallojnë dhe të përdorin përemrin pyetës

(kush, cili, çfarë, ç, sa);

të dallojnë dhe të përdorin përemrin lidhor (që, i

cili);

të dallojnë dhe të përdorin përemrin e pacaktuar;

të gjejnë dhe përdorin përemrin dëftor;

të dallojnë dhe përdorin përemrin pronor;

të dallojnë dhe përdorin përemrin vetvetor;

Fjalët e

ndryshueshme

Fjalët e

pandryshueshme

Emra të

përgjithshëm

Emra të përveçëm

Emra konkretë

Emra abstraktë

Përemri vetor

Trajtat e shkurtra

të përemrit vetor

Përemri pyetës

Përemri lidhor

Përemri i

pacaktuar

Përemri dëftor

Përemri pronor

Përemri vetvetor

Mënyrat e foljes

Lidhëzat

86

GJUHË SHQIPE

të përcaktojnë mënyrën e shprehjes së veprimit

nga folja;

të dallojnë lidhëzat;

të dallojnë parafjalët;

të dallojnë dhe të përdorin parafjalët bazë të rasës

emërore, kallëzore e rrjedhore;

të dallojnë dhe të përdorin pasthirrmat.

Fjalëformim

të dallojnë pjesët përbërëse të fjalës: rrënja, tema

parashtesa, prapashtesa, mbaresa;

të dallojnë fjalët e parme nga fjalët jo të parme.

Parafjalët sipas

rasave

Pasthirrmat

Drejtshkrim


të përdorin drejt shenjat e pikësimit: (.) (,)(’) (:)

(?) (!) (?!) (“,,) (-);

të vendosin saktë shenjat e pikësimit në dialog;

të përdorin saktë shenjat e pikësimit në ligjëratën

e drejtë;

të përdorin shkronjën e madhe në fillim të fjalisë,

tek emrat e përveçëm dhe në rastet e tjera, si:

emërtimet e rrugëve, institucioneve etj.;

të shkruajnë saktë numrin shumës të emrave

mashkullorë të tipit (shkëmb, mulli, lepur);

të shkruajnë drejt mbiemrat e panyjshëm në

numrin shumës;

të përdorin drejt apostrofin te trajtat e shkurtra, të

bashkuara;

të përdorin drejt apostrofin tek përemri pyetës ç’;

Shenjat e

pikësimit

Shenjat e

pikësimit në

dialog

Shenjat e

pikësimit në

ligjëratën e drejtë

Shkronja e madhe

Shumësi i

mbiemrave të

panyjshëm

Apostrofi

Drejtshkrimi i

pasthirrmave

Drejtshkrimi i

datave

87

GJUHË SHQIPE

të shkruajnë drejt datat;

të shkruajnë drejt pasthirrmat.

Leksikologji

dhe

semantikë


të përcaktojnë kuptimet e fjalës në kontekstin e

dhënë;

të dallojnë kuptimet e figurshme të fjalëve;

të dallojnë dhe të përdorin në fjali për të

përmirësuar gjuhën e folur dhe të shkruar

sinonimet, antonimet dhe homonimet;

të përcaktojnë se çfarë janë fjalët e urta dhe

shprehjet frazeologjike dhe t’i përdorin ato;

të dallojnë fjalët dialektore nga fjalët e gjuhës

standarde;

të përdorin fjalorin për qëllime të ndryshme.

Kuptimet e

fjalëve

Sinonimet

Antonimet

Homonimet

Shprehjet

frazeologjike

Fjalët e urta

Fjalë dialektore

Fonetikë dhe

fonologji


të gjejnë vendin e theksit në fjalë;

të dallojnë bashkëtingëlloret e zëshme dhe të

pazëshme.

Theksi

Bashkëtingëllore

e zëshme

Bashkëtingëllore

e pazëshme

88

GJUHË SHQIPE

KLASA 6


Objektivat e klasës së gjashtë sipas linjave

Linja: TË FOLURIT



Nxënësit shqiptojnë saktë dhe me intonacionin e theksin e duhur fjalët dhe fjalitë. Ata

identifikojnë qëllimin e të folurit, shprehin saktë, qartë dhe kuptueshëm mendimet e tyre,

shoqërojnë të folurin edhe me elemente joverbale, bashkëpunojnë në mënyrë aktive në grup.

Nxënësit bëjnë disa dallime mes gjuhës së folur dhe të shkruar.


kyçe

Shqiptimi,

theksi dhe

intonacioni


të flasin qartë e rrjedhshëm;

të përdorin gjatë të folurit intonacionin e duhur;

të shqiptojnë saktë fjalët duke respektuar theksin e

tyre;

të përdorin saktë theksin në fjali (p.sh theksi tek

kryefjala ose tek kallëzuesi).

Shqiptimi

Intonacioni

Theksi

Rrjedhshmëri

Organizimi i të

folurit


të identifikojnë në çdo situatë qëllimin e të folurit si

p.sh të zgjidhin një problem përmes një dialogu, të

japin informacion gjatë një pune në grup;

Qëllim

Përzgjedhje e

formës së

përshtatshme

të të folurit

89

GJUHË SHQIPE

të përzgjedhin format të përshtatshme për të

përcjellë idetë, faktet, ngjarjet dhe këndvështrimet e

tyre si: njoftim, rrëfim, përshkrim, argument etj;

të flasin në situata të ndryshme, punë në dyshe, punë

në grupe të vogla dhe të mëdha, diskutime;

të flasin qartë dhe në mënyrë koherente duke

renditur logjikisht idetë dhe informacionin si p.sh:

prezantojnë një argument me një deklaratë hyrëse në

favor të një çështjeje, duke vazhduar më pas

dëshmitë dhe provat mbështetëse dhe në fund bëjnë

një përmbledhje ose nxjerrin një konkluzion;

të përdorin fjalët dhe frazat e duhura për të

komunikuar qartë dhe për të tërhequr dëgjuesin;

të shprehin mendimet e tyre me një fjalor të pasur

duke përdorur: shprehje frazeologjike, fjalë të urta,

fjalë me kuptim të figurshëm etj.;

të dallojnë elementë të tillë si: toni, theksi,

intonacioni dhe efekte të tjera tingullore dhe t’i

përdorin në përshtatje me situatën dhe qëllimin që

kanë (“e trashin” zërin gjatë një loje me role);

të përdorin gjatë komunikimit elemente joverbale si:

shprehjet e fytyrës, gjestet dhe lëvizjet e trupit;

të shoqërojnë të folurit edhe me elemente pamore si:

imazhe, foto, tabela, harta, grafikë etj;

të përdorin gjuhën standarde gjatë të folurit.

Situata të

ndryshme të të

folurit

Qartësi

Renditje

logjike e ideve

Fjalë dhe fraza

për të tërhequr

dëgjuesin

Fjalor i pasur

Shprehje

frazeologjike

Fjalë të urta

Fjalë me

kuptim të

figurshëm

Elemente

joverbale gjatë

të folurit

Elemente

pamore që

shoqërojnë të

folurit

Diskutimi dhe

bashkëveprimi

në grup


të zgjedhin tema të caktuara që janë interesante për

ta që të organizojnë diskutime në grup;

Përzgjedhje

temash

Rregullat e

diskutimit në

grup

90

GJUHË SHQIPE

të vendosin rregullat e diskutimit në grup dhe t’i

zbatojnë ato;

të argumentojnë mendimet dhe këndvështrimet e

tyre;

të përdorin mënyrat e duhura për të siguruar

vëmendjen e të tjerëve;

të vlerësojnë pas një diskutimi, kontributet e njëri-

tjetrit gjatë diskutimit.

Argument

Vlerësime




Nxënësit demonstrojnë qëndrime dhe sjellje të përshtatshme gjatë të dëgjuarit si: vëmendje,

kontakt me sy, mbajtje të trupit në pozicion korrekt. Ata nxitin dhe inkurajojnë të tjerët në

bashkëbisedime. Nxënësit përdorin strategji të shumta, para, gjatë dhe pas dëgjimit në mënyrë

që të qartësohen dhe të kuptojnë tekstet. Nxënësit gjykojnë dhe vlerësojnë tekstin e dëgjuar

duke dhënë mendimet dhe opinionet e tyre. Ata dallojnë qëllimin, ndjenjat dhe emocionet e

folësit. Ata vlerësojnë edhe format që përdor folësi për të siguruar vëmendjen dhe interesin e

dëgjuesve.


kyçe

Qëndrimet

dhe sjellja

gjatë të

dëgjuarit


të mbajnë gjatë të dëgjuarit kontakt me sy me folësin,

pozicion korrekt të trupit dhe shprehje të përshtatshme

në fytyrë;

të tregojnë respekt, ndjeshmëri dhe interes dhe ndaj

folësit duke e inkurajuar me shprehje të tilla si: Kjo që

po thoni është interesante!, Më emocionuat! etj;

Kontakt me sy

me folësin

Pozicion

korrekt të

trupit

Respekt

Ndjeshmëri

Interes ndaj

asaj që

dëgjohet

91

GJUHË SHQIPE

Nxitje ose

inkurajim i

folësit

Të dëgjuarit

për të

kuptuar


të identifikojnë qëllimin e të dëgjuarit në situata të

ndryshme si p.sh: të identifikojnë disa ide të një

prezantimi, të dallojnë strategjitë e përdorura nga

folësi për të ngjallur interesin e dëgjuesve, të kuptojnë

nëntekstin e një poezie;

të përdorin strategjitë e duhura (para, gjatë dhe pas të

dëgjuarit) me qëllim që të kuptojnë atë që lexojnë.

të bëjnë dallimin mes shkakut dhe pasojës;

të përmbledhin dhe sqarojnë informacionin ose idetë e

dëgjuara duke i ilustruar më fragmente dhe detaje;

të krahasojnë informacionin e dëgjuar me njohuritë e

tyre të mëparshme.

Qëllimi

Shënime

Bërje pyetjesh

Përmbledhje e

informacionit

të dëgjuar

Shkaku dhe

pasoja

Të dëgjuarit

e

qëllimshëm


të bëjnë përgjithësime të thjeshta duke u bazuar në


të gjejnë problemin dhe zgjidhjen që propozohet në

një tekst që dëgjojnë;

të dallojnë faktet nga opinionet në tekstet që dëgjojnë;

të dallojnë këndvështrime të ndryshme gjatë të

dëgjuarit dhe të sugjerojnë këndvështrime dhe

pikëpamje të tjera;

të dallojnë strategjitë e folësit dhe analizojnë efektin e

tyre tek dëgjuesit p.sh: ndryshimi i papritur i humorit,

i tonit të zërit, ndalesat ose pauzat gjatë të folurit (Pse

Përgjithësime

të thjeshta

Opinione dhe

mendime

personale

Problemi dhe

zgjidhjet në një

tekst

Fakti dhe

opinioni

Shkaku dhe

pasoja

92

GJUHË SHQIPE

aktori ndaloi për pak kohë në këtë pjesë të tregimit?);

të shpjegojnë se si elementet joverbale si: gjuha e

trupit dhe shprehja e fytyrës i ndihmojnë për të

kuptuar tekstin (Çfarë kuptuat ju nga toni i zërit,

intonacioni, mimika e fytyrës dhe gjestet e folësit? A i

kushtoi vëmendje folësi gjuhës së trupit, që “të fliste”

edhe me të?).

të përcaktojnë se si ndikon mbi ta, teksti që dëgjojnë:

− duke dalluar tingujt, ritmin që u tërheqin shqisat;

− duke veçuar fjalët që u krijojnë emocion;

të reagojnë ndaj tekstit që dëgjojnë: ta pranojnë, ta

refuzojnë, ta kundërshtojnë etj, si dhe të argumentojnë

zgjedhjen e tyre.

Këndvështrime

dhe pikëpamje

të ndryshme

Strategjitë e

folësit për të

siguruar

vëmendjen e

dëgjuesit

Elementet

joverbale si

gjuha e trupi,

shprehja e

fytyrës etj.

Linja: TË LEXUARIT



Nxënësit zgjedhin tekstin që lexojnë në varësi të qëllimit që kanë. Ata përdorin disa strategji

para, gjatë dhe pas leximit për të kuptuar tekstin. Nxënësit demonstrojnë të kuptuarit e tekstit

duke treguar brendinë dhe duke e ilustruar atë me fragmente dhe detaje nga teksti. Nxënësit

gjykojnë me argumente idetë e dhëna në mënyrë të drejtpërdrejtë dhe të nënkuptuar, dallojnë

elemente të formës dhe strukturës së teksteve, krahasojnë personazhe, ide, informacione etj.

Ata zbulojnë ngjashmëritë dhe ndryshimet mes teksteve. Nxënësit lexojnë, kuptojnë,

interpretojnë dhe gjykojnë një shumëllojshmëri tekstesh letrare dhe joletrare. Nxënësit dallojnë

epitetin, krahasimin, metaforën, hiperbolën dhe personifikimin në një tekst letrar.


kyçe

Të lexuarit

për të

kuptuar


të zgjedhin për të lexuar materialin e përshtatshëm në

varësi të qëllimit që kanë si p.sh: të lexojnë disa

Përzgjedhja e

tekstit për të

lexuar në

varësi të

93

GJUHË SHQIPE

burime informacioni për të krahasuar trajtimin e të

njëjtës temë në mënyra të ndryshme, të lexojnë për

kënaqësi një roman për fëmijë;

të përdorin strategjitë e duhura para, gjatë dhe pas

leximit si:

− aktivizimi i njohurive e mëparshme (stuhi

mendimi);

− përqendrimi në elementet që shoqërojnë tekstet

(piktura, ilustrime, lista, tabela, harta etj.) për të

kuptuar më mirë tekstin;

− sqarimi i moskuptimeve, fjalëve ose çështjeve të

paqarta duke bërë pyetje;

t’u përgjigjen pyetjeve rreth brendisë së tekstit;

të tregojnë brendinë e tekstit duke u ndalur në çështjet

kryesore dhe duke i ilustruar këto çështje me shembuj

dhe fakte nga teksti;

të klasifikojnë detajet (veçojnë të gjitha detajet që

përshkruajnë peizazhin dimëror në një tregim);

të interpretojnë idetë e dhëna në mënyrë të

drejtpërdrejtë dhe të nënkuptuar në tekst (Pse autori

nuk e jep në mënyrë të drejtpërdrejtë këtë ide? Si e

kuptoni ju?);

të zgjerojnë të kuptuarit e teksteve duke lidhur dhe

krahasuar informacionin e tekstit me përvojat e

ndodhitë e tyre personale dhe njohuritë e marra nga

tekste të tjera.

qëllimit

Aktivizimi i

njohurive të

mëparshme

Parashikime

rreth brendisë

Elementë që

shoqërojnë

tekstet

Pyetje për të

kuptuarit

Brendi e tekstit

Ilustrime dhe

fakte nga

teksti

Klasifikimi i

detajeve

Interpretimi i

ideve të tekstit

Lidhja e

informacionit

të tekstit me

lexuesin

Të lexuarit

kritik dhe

vlerësimi i

tekstit


të gjykojnë dhe vlerësojnë idetë dhe informacionin e

dhënë në një tekst duke argumentuar me fakte dhe

Gjykime dhe

vlerësime të

tekstit

Mënyrë e

94

GJUHË SHQIPE

shembuj qëndrimin e tyre;

të analizojnë mënyrën e organizimit të tij: shkak dhe

pasojë, problem dhe zgjidhje etj;

të tregojnë se si autori përshtat gjuhën me qëllimin

dhe lexuesit, me synimin që të ndikojë tek ata.

organizimit të

një teksti

Autori dhe

lexuesi

Të lexuarit e

teksteve

letrare


të lexojnë poezi, përralla, gjëegjëza, mite, legjenda,

anekdota, tregime, novela, romane, drama etj.;

të dallojnë temat ose idetë kryesore në tekstet letrare

(poezi, prozë ose tekste dramatike);

të tregojnë me fjalët e tyre brendinë ose ngjarjet

kryesore duke i ilustruar me fragmente nga teksti;

të dallojnë nëntekstin në një tekst letrar (çfarë detajesh

ka përdorur autori që ju e kuptoni kështu poezinë? Pse

nuk ka zgjedhur ta shprehë në mënyrë të drejtpërdrejtë

këtë ide?);

të analizojnë personazhet duke u mbështetur tek fjalët,

veprimet dhe idetë dhe këndvështrimet e tyre;

të gjejnë dhe analizojnë rimën, ritmin, aliteracionet;

të gjejnë dhe analizojnë disa elemente të tekstit

dramatik (skenat, personazhet në vepër, fjalët e

personazheve, didaskalitë etj);

të dallojnë epitetin, krahasimin, metaforën, hiperbolën

dhe personifikimin në një tekst letrar;

të diskutojnë me të tjerët dhe japin opinionet e tyre

për librat që lexojnë.

Poezi

Gjëegjëzë

Mit

Legjendë

Anekdotë

Përrallë

Tregim

Novelë

Roman

Dramë

Temë dhe ide

kryesore

Parashikime

rreth brendisë

dhe

personazheve

Brendi e tekstit

Nënteksti

Rimë

Ritmi

Aliteracioni

Elemente të

tekstit

dramatik

95

GJUHË SHQIPE

Epiteti

Krahasimi

Metafora

Hiperbola

Personifikim

Të lexuarit e

teksteve

joletrare


të lexojnë një shumëllojshmëri tekstesh joletrare nga

kultura të ndryshme, të shtypura dhe elektronike si:

biografi, artikuj gazete, ditar, katalog, atlase,

përmbledhje, interpretime, udhëzime, receta dhe

porosi të shkurtra, poster, argumente të thjeshta,

intervista;

të dallojnë idetë dhe çështjet kryesore të trajtuara në

tekst duke i ilustruar me fragmente nga teksti;

të dallojnë informacionin dhe idetë e rëndësishme dhe

ato dytësore;

të analizojnë karakteristikat gjuhësore, leksikun ose

fjalorin, qëllimin e këtyre teksteve joletrare;

të dallojnë strukturën e organizimit të teksteve

joletrare (rendin kronologjik, renditjen logjike të

fakteve, shkakun dhe pasojën, problemin dhe

zgjidhjen etj);

të krahasojnë tekste që trajtojnë të njëjtën çështje ose

tematikë;

të krahasojnë një tekst letrar nga joletrar duke u

mbështetur në funksionin, qëllimin dhe leksikun e

përdorur.

Biografi

Artikuj gazete

Ditar

Katalog

Atlas

Përmbledhje

Udhëzime

Receta

Intervista

Argumente të

thjeshta

Ide të

rëndësishme

dhe dytësore

Elemente të

strukturës së

një teksti

96

GJUHË SHQIPE





duhur punën me shkrim. Ata planifikojnë dhe mbledhin informacion nga burime të ndryshme

(edhe elektronike). Nxënësit shkruajnë tekste koherente duke u përqendruar në temën që do të

trajtojnë dhe duke lidhur logjikisht fjalitë në paragraf dhe paragrafët mes tyre, mbështetin idetë

me fakte, opinione, argumente të thjeshta ose shembuj të ndryshëm. Ata praktikohen të

përdorin gjatë të shkruarit gjuhën standarde. Nxënësit përmirësojnë dhe korrigjojnë formën dhe

përmbajtjen e punëve të tyre me shkrim. Ata shkruajnë tekste për qëllime të ndryshme

personale, krijuese dhe funksionale. Nxënësit përdorin kompjuterin për disa nga punët me

shkrim.


kyçe

Të shkruarit

si proces



të përcaktojnë tematikën, qëllimin dhe lexuesin për një

larmi punësh me shkrim;

të mbledhin dhe përzgjedhin fakte, informacione,

komente etj., nga një ose më shumë burime të

shtypura ose digjitale për të pasuruar të shkruarit;

të zgjedhin nga informacionet e mbledhura ata që

janë më të përshtatshme për qëllimin që kanë (p.sh

nëse do të shkruajnë një intervistë për fëmijërinë e një

personi të njohur, atëherë nga informacionet që kanë

mbledhur për jetën dhe veprën e tij do të veçojnë

kryesisht ato që kanë lidhje me këtë moshë);

të rendisin ose të klasifikojnë informacionin gjatë

përgatitjes paraprake për punën ose detyrën me shkrim

( kur është e nevojshme renditen në një tabelë) në

Tematikë

Qëllim

Lexues

Mbledhje

informacioni

Burim

informacioni

Përzgjedhje

informacioni

Renditje e

informacionit

Shqyrtim kritik

i informacionit

të mbledhur

97

GJUHË SHQIPE

mënyrë që të sigurojnë koherencë gjatë të shkruarit;

të përcaktojnë nëse informacioni dhe idetë që kanë

mbledhur janë të rëndësishme dhe në përshtatje me

qëllimin (shqyrtim kritik të informacionit) dhe të

kërkojnë informacion shtesë, kur është e nevojshme.



të zgjedhin formën e përshtatshme për punën me

shkrim në varësi të qëllimit që kanë, si dhe për të

ndikuar tek lexuesit;

të prezantojnë një çështje, të mbështetin idetë kryesore

me fakte, detaje e shembuj të ndryshëm dhe të japin

një konkluzion ose përfundim;

të shkruajnë të njëjtin subjekt në forma të ndryshme

p.sh: përshkruajnë një ngjarje në formën e një letre

drejtuar një shoku ose si një informacion për senatin e

shkollës etj;

të shkruajnë në stilin e autorit duke shtuar në një tekst

një dialog mes personazheve ose një ndodhi të re, një

paragraf etj.;

të ndërthurin gjatë të shkruarit fjalitë të thjeshta me

fjalitë e përbëra, për t’i dhënë gjallëri punës më shkrim;

të shkruajnë duke respektuar rregullat drejtshkrimore

dhe shenjat e pikësimit;

të realizojnë punë me shkrim duke përdorur

teknologjinë (përfshirë edhe internetin) me ndihmën e

mësuesve ose të rriturve;

të përdorin gjuhën standarde gjatë të shkruarit.

Formë të

ndryshme të

shkruari

Prezantimi i

një çështjeje

Mbështetje e

ideve me

detaje dhe

ilustrime

Konkluzione

Përfundime

Shkrimi i një

subjekti në

forma të

ndryshme

Shkrim në

stilin e autorit

Ndërthurje e

fjalive të

shkurtra me

fjalitë e gjata

Respektimi i

rregullave

drejtshkrimore

98

GJUHË SHQIPE



të përcaktojnë elementët që duhen përmirësuar në

punën me shkrim, pasi ka marrë edhe sugjerimet e

mësuesit ose të shokëve;

të rishikojnë punën me shkrim për të përmirësuar

përmbajtjen, qartësinë ose për ta bërë më të gjallë atë

që kanë shkruar;

të rishikojnë punët e tyre për të përmirësuar gjuhën

dhe për të pasuruar fjalorin;

të rishikojnë punët e tyre me shkrim për të shmangur

gabimet drejtshkrimore dhe shenjat e pikësimit.

Elemente që

duhen

përmirësuar

Përmirësim i

përmbajtjes

Përmirësimi i

qartësisë

Korrigjime

gabimesh

drejtshkrimore

Të shkruarit

personal dhe

krijues


të shkruajnë tregime të shkurtra duke iu përmbajtur

disa elementëve si: personazh, dialog, fabul, mjedis,

kohë;

të shkruajnë brendinë e një libri të preferuar për ta;

të përshkruajnë personazhet duke pasqyruar ndjenjat

dhe mendimet, paraqitjen e jashtme dhe veprimet e

tyre;

të shkruajnë për ndjenjat dhe përjetimet që ju ngjall

një tekst letrar si: tregim, poezi, përrallë etj;

të krahasojnë dy ose më shumë personazhe, ngjarje,

mjedise nga një tregim, dramë etj duke konkretizuar

me shembuj nga teksti;

të krahasojnë dy ose më shumë tekste që trajtojnë të

njëjtën tematikë;

Tregime të

shkurtra

Mjedis

Kohë

Subjekt

Brendi e një

libri të

preferuar

Përshkrime

personazhesh

Krahasime

personazhesh

Gjuhë

shprehëse

Fjalor i pasur

99

GJUHË SHQIPE

të përdorin një gjuhë shprehëse dhe fjalor të pasur

gjatë të shkruarit.

Të shkruarit

funksional


të shkruajnë shpjegime, udhëzime, njoftime të

shkurtra;

të shkruajnë letra formale p.sh. drejtuar stafit drejtues

të shkollës ose përfaqësuesve të pushtetit vendor për

probleme të ndryshme të shkollës, drejtuar një gazetari

etj;

të shkruajnë një intervistë drejtuar një personi të

dashur ose të pëlqyeshëm për ta nga fusha e artit,

sportit, kinematografisë;

të respektojnë formën ose modelin e përshtatshëm

gjatë të shkruarit.

Raporte

Shpjegime

Udhëzime

Njoftime

Letra formale

Intervista

100

GJUHË SHQIPE




Nxënësit gjejnë gjymtyrët kryesore të fjalisë. Ata dallojnë kundrinorët, rrethanorët, përcaktorët

dhe llojet e tyre. Nxënësit dallojnë fjalinë e thjeshtë dhe fjalinë e përbërë. Nxënësit klasifikojnë

pjesët e ligjëratës si të ndryshueshme dhe të pandryshueshme, zgjedhojnë foljen në të gjitha

mënyrat dhe kohët e tyre dhe dallojnë lidhëzat bashkërenditëse dhe nënrenditëse si dhe llojet e

tyre. Ata analizojnë fjalën sipas përbërësve të saj, dallojnë parashtesat dhe prapashtesat dhe

krijojnë fjalë të prejardhura prej tyre, dallojnë dhe përdorin fjalët e përbëra. Nxënësit zbatojnë

rregullat drejtshkrimore gjatë të shkruarit. Ata marrin njohuri rreth fushës leksikore të fjalëve,

familjes së fjalëve, fjalëve të urta, shprehjeve frazeologjike, dialekteve, fjalëve të huaja në

gjuhën shqipe.


kyçe

Sintaksë


të gjejnë gjymtyrët kryesore të fjalisë së thjeshtë;

të dallojnë kallëzuesin dhe kryefjalën;

të veçojnë në fjali kundrinorin e drejtë;

të dallojnë kundrinorin e zhdrejtë pa parafjalë dhe me

parafjalë;

të krahasojnë kundrinorin e zhdrejtë nga kundrinorët i

drejtë;

të dallojnë të gjithë llojet e rrethanorëve me

karakteristikat e tyre;

të gjejnë përcaktorin brenda grupit emëror;

të identifikojnë përcaktorin sipas llojeve të tij;

të gjejnë ndajshtimin si një lloj përcaktori;

të dallojnë fjalinë e thjeshtë dhe fjalinë e përbërë;

Gjymtyrët

kryesore

Kryefjalë

Kallëzues

Kundrinor i

drejtë

Kundrinor i

zhdrejtë

Llojet e

rrethanorëve

Llojet e

përcaktorëve

Fjali e përbërë

101

GJUHË SHQIPE

Morfologji


të klasifikojnë pjesët e ligjëratës si të ndryshueshme

dhe të pandryshueshme;

të analizojnë emrin dhe kategoritë e tij gramatikore;

të dallojnë foljet sipas kuptimit leksikor;

të zgjedhojnë foljet në:

− mënyrën dëftore dhe kohët e saj;

− mënyrën lidhore dhe kohët e saj;

− mënyrën kushtore dhe kohët e saj;

− mënyrën habitore dhe kohët e saj;

− mënyrën dëshirore dhe kohët e saj;

− mënyrën urdhërore dhe kohët e saj;

të vendosin një folje në mënyrat dhe kohët e kërkuara;

të krijojnë një tekst letrar (përralla, fabula tregime të

thjeshta) duke përdorur foljet në kohë dhe mënyra të

ndryshme;

të dallojnë lidhëzat bashkërenditëse dhe nënrenditëse

si dhe llojet e tyre;

të lidhin dy fjali të thjeshta në një të përbërë duke

përdorur lidhëzat e duhura.

Fjalëformim

të analizojnë fjalën sipas përbërësve të saj (rrënja,

tema, parashtesa, prapashtesa dhe mbaresa);

të dallojnë parashtesat dhe prapashtesat dhe krijojnë

fjalë të prejardhura prej tyre;

të dallojnë dhe të përdorin fjalët e përbëra.

Fjalë të

ndryshueshme

Fjalë të

pandryshuesh

me

Emri dhe

kategoritë

gramatikore

Zgjedhimi i

foljes në të

gjitha mënyrat

dhe kohët e

tyre

Lidhëz

bashkërenditës

e

Lidhëz

nënrenditëse

Përbërësit e

fjalës

Parashtesë

Prapashtesë

Fjalë e përbërë

102

GJUHË SHQIPE

Drejtshkrim


të përdorin drejt shenjat e pikësimit;

të shkruajnë saktë fjalët që e kanë zanoren e në

pozicione të ndryshme

të shkruajnë saktë fjalët që e kanë shkronjën ë në

pozicione të ndryshme;

të shkruajnë drejt foljet në të gjitha kohët dhe

mënyrat;

të drejtshkruajnë lidhëzat;

të shkruajnë saktë datat.

Shenjat e

pikësimit

Drejtshkrimi i

zanores e

Drejtshkrimi i

zanores ë

Drejtshkrimi i

foljeve

Drejtshkrimi i

lidhëzave

Shkrimi i

datave

Leksikologji

dhe

semantikë


të dallojnë fushën leksikore të fjalëve;

të krijojnë familje fjalësh ndihmuar nga rrënja dhe

elementët fjalëformues të dhënë;

të krijojnë familje fjalësh duke i renditur ato sipas

mënyrës së formimit;

të përcaktojnë kuptimin e parë nga kuptimi i

figurshëm të fjalëve;

të krahasojnë fjalinë e thjeshtë me fjalët e urta dhe të

veçojnë vlerat e tyre në komunikim;

të dallojnë dialektet e gjuhës shqipe;

të dallojnë fjalën shqipe nga fjalët e huaja.

Fushë

leksikore

Familje fjalësh

Kuptim i parë

Kuptim i

figurshëm

Fjalë të urta

Shprehje

frazeologjike

Dialektet në

gjuhën shqipe

Fjalë shqipe

dhe fjalë e huaj

103

GJUHË SHQIPE

Fonetikë dhe

fonologji


të dallojnë bashkëtingëlloret e zëshme, të shurdhëta

dhe të tingullta;

të dallojnë llojet e ndryshme të intonacionit në

fjali.

Bashkëtingëllore

e zëshme

Bashkëtingëllore

e pazëshme

Bashkëtingëllore

e tingullt

Intonacioni në

fjali

KLASA 7


Objektivat e klasës së shtatë sipas linjave

Linja: TË FOLURIT



Nxënësit shqiptojnë saktë dhe rrjedhshëm fjalët, duke respektuar intonacionin, ritmin dhe

theksin. Ata përshtatin të folurit me qëllimin, dëgjuesin dhe situatën. Nxënësit përzgjedhin

formën, fjalët dhe elementet joverbale për të siguruar vëmendjen dhe interesin e dëgjuesve.

Nxënësit ndërtojnë marrëdhënie ndërvepruese në mjedise të ndryshme komunikimi në shkollë

dhe jashtë saj.


kyçe

Shqiptimi,

theksi dhe

intonacioni


të shqiptojnë saktë, qartë dhe rrjedhshëm fjalët duke

Shqiptimi

Intonacioni

Rrjedhshmëria

104

GJUHË SHQIPE

respektuar:

− intonacionin;

− ritmin;

− theksin e fjalëve dhe fjalive p.sh:

Genti e fitoi konkursin- theksi bie tek kryefjala;

Genti e fitoi konkursin- theksi bie tek kallëzuesi.

Theksi

Ritmi

Organizimi i të

folurit



dëgjuesin, qëllimin dhe situatën;

të flasin për tematika të ndryshme dhe të

përshtatshme për moshën e tyre;

të zgjedhin formën e përshtatshme për të përcjellë

informacionin, idetë, ndjenjat dhe pikëpamjet e tyre;

të flasin qartë, në mënyrë koherente duke përdorur

një fjalor të përshtatshëm për situatën dhe dëgjuesin;

të zgjedhin fjalët, frazat dhe terminologjinë e duhur

për të tërhequr vëmendjen e dëgjuesit, si dhe duke

shmangur gjuhën diskriminuese;

të përdorin gjuhën standarde dhe të respektojnë

rregullat gramatikore;

të shoqërojnë të folurit me gjeste e lëvizje të thjeshta

dhe mimikën e duhur në fytyrë;

të përdorin gjatë prezantimeve me gojë edhe

teknologjinë e informacionit.

Mendime në

varësi të

dëgjuesit,

qëllimit dhe të

situatës

Tema të

përshtatshme

për moshën

Koherencë dhe

qartësi gjatë të

folurit

Përzgjedhje e

fjalëve dhe e

terminologjisë

gjatë të folurit

Përdorimi i

gjuhës

standarde

Shoqërimi i të

folurit me

gjeste, mimikë

dhe gjuhën e

trupit

105

GJUHË SHQIPE

Respektimi i

rregullave

drejtshkrimore

Teknologji e

informacionit

Diskutimi dhe

bashkëveprimi

në grup


të flasin qartë, në përputhje me normat e vlerat

shoqërore gjatë diskutimeve në grup;

të bëjnë pyetje për të shfaqur interes, për t’u sqaruar

dhe për të marrë më shumë informacion;

t’u përgjigjen pyetjeve duke ofruar të dhëna dhe/ose

informacion dhe duke shprehur mendimin dhe

këndvështrimin e tyre personal;

të shfaqin me siguri e besim në vetvete, mendimet

dhe përvojat e tyre;

të ndryshojnë linjën e argumenteve duke i pasuruar

më tej ato;

të përdorin mjete të ndryshme që të tërheqin

vëmendjen e dëgjuesve (gjuhë e zgjedhur dhe

elemente joverbale);

të planifikojnë dhe organizojnë lojëra me role.

Bashkëveprim

në grup

Qartësi të

foluri

Pyetje dhe

përgjigje

Siguri dhe

besim gjatë të

folurit

Sugjerime

Punë në grup

106

GJUHË SHQIPE




Nxënësit dëgjojnë më vëmendje dhe përqendrim. Ata shfaqin interes e respekt për folësin,

përdorin strategji të ndryshme për kuptuar tekstin dhe lidhin informacionin e dëgjuar me jetën

dhe njohuritë e tyre. Nxënësit identifikojnë qëllimin dhe ndjenjat e folësit, si dhe strategjitë që

përdor ai për të siguruar vëmendjen e dëgjuesve.


kyçe

Qëndrimet

dhe sjellja

gjatë të

dëgjuarit


të dëgjojnë me vëmendje dhe përqendrim:

duke shikuar në sy personin që flet;

duke mbajtur trupin në një pozicion korrekt;

të shfaqin interes, respekt dhe empati ndaj folësit me

shprehje të tilla si p.sh: Pas një përvojë të tillë e

imagjinoj si jeni ndjerë;

të nxitin dhe inkurajojnë folësin me shprehje të tilla si:

Kjo që po rrëfeni është shumë interesante etj.;

Vëmendje

Kontakt me sy

me folësin

Pozicion

korrekt i trupit

Nxitje,

interes, respekt

dhe empati

ndaj folësit

Të dëgjuarit

për të

kuptuar

Nxënësit:

të dëgjojnë në situata të ndryshme, duke u përqendruar

në qëllimin që kanë si p.sh. dëgjojnë që të analizojnë

argumentet e dy palëve gjatë një debati në klasë ose

të përmbledhin një informacion që dëgjojnë në një

emision etj;

të përdorin disa strategji për kuptuar tekstin që

dëgjojnë si:

− të kujtojnë njohuritë e mëparshme rreth natyrës

dhe strukturës së teksteve të folura si p.sh: të

Praktikim i

dëgjimit në

situata të

ndryshme

Qëllimi i

dëgjimit

Parashikime

Detaje dhe

çështje

kryesore

107

GJUHË SHQIPE

debateve, intervistave, monologjeve;

− të bëjnë parashikime rreth asaj që do të dëgjojnë;

− të dallojnë idetë e rëndësishme gjatë të dëgjuarit;

− të mbajnë shënime, kur është e nevojshme;

− të bëjnë pyetje për t’u sqaruar ose për të marrë

informacion shtesë;

t’u përgjigjen pyetjeve rreth brendisë së tekstit të

dëgjuar;

të ritregojnë shkurtimisht atë që dëgjuan duke e

ilustruar me detaje dhe shembuj nga teksti;

të zgjerojnë kuptimin për tekstin duke lidhur ose duke

veçuar ngjashmëritë e dallimet mes informacionit që

dëgjojnë dhe përvojave personale e njohurive që kanë

marrë nga librat, revistat, televizionet dhe mediat e

tjera;

të dallojnë rendin e ngjarjeve dhe ideve;

të klasifikojnë detajet;

të dallojnë shkakun dhe pasojën në një tekst që

dëgjojnë;

të interpretojnë informacionin e marrë nga burime të

ndryshme.

Pyetje

Mbajtje

shënimesh

Lidhje e

informacionit

me njohuritë e

mëparshme

Rendi i

ngjarjeve në

një tekst

Interpretim

informacioni

Shkaku dhe

pasoja

Klasifikimi i

detajeve

Të dëgjuarit

e

qëllimshëm


të veçojnë ngjashmëri dhe dallime mes

informacioneve të dëgjuara nga burime të ndryshme

(një informacion nga një emision televiziv dhe një

rrëfim nga një shok i klasës);

të dallojnë problemin dhe zgjidhjen në një tekst që

dëgjojnë;

Ngjashmëri

dhe dallime

mes

informacioneve

Problemi dhe

zgjidhja në një

tekst

Konkluzione

108

GJUHË SHQIPE

të nxjerrin konkluzione të thjeshta duke u bazuar në


të dallojnë pikëpamje dhe këndvështrime të ndryshme

gjatë të dëgjuarit;

të identifikojnë qëllimin ose synimin e folësit (të

udhëzojë, të informojë, të bindë) dhe të argumentojnë

me shembuj nga teksti, ku e mbështetin mendimin e

tyre etj;

të zbulojnë ndjenjat e folësit dhe të argumentojnë me

shembuj nga teksti, ku e mbështetin mendimin e tyre.

Pikëpamje dhe

këndvështrime

Zbulimi i

qëllimit të

folësit

Zbulimi i

ndjenjave të

folësit

Linja: TË LEXUARIT


Përshkrimi i përmbajtjes së linjës: Nxënësit zgjedhin materialin e përshtatshëm për të lexuar në varësi të qëllimit që kanë. Ata

përdorin strategjitë e duhura për të kuptuar, interpretuar dhe gjykuar formën dhe përmbajtjen e

tekstit. Nxënësit lexojnë tekste nga kultura dhe kohë të ndryshme, elektronike dhe të shtypura

si: autobiografi, biografi, intervista, enciklopedi të shtypura dhe online, udhëzime, rregullore,

artikuj gazetash dhe revistash dhe disa tekste letrare. Nxënësit krahasojnë tekstet letrare dhe

joletrare.


kyçe

Të lexuarit

për të

kuptuar


të zgjedhin për të lexuar materialin e përshtatshëm në

varësi të qëllimit që kanë si p.sh. të lexojnë një

intervistë për t’u njohur më shumë me jetën dhe

veprimtarinë e një personaliteti, të lexojnë një artikull

në një gazetë ose revistë për të verifikuar një të dhënë

të caktuar etj;

të përzgjedhin për të lexuar tekstet që përmbushin

Zgjedhje e

tekstit në

përputhje me

qëllimet,

dëshirat,

pëlqimet dhe

interesat

Kuptimi i

tekstit

109

GJUHË SHQIPE

dëshirat, pëlqimet dhe interesat e tyre;

të lexojnë rrjedhshëm dhe me intonacionin e duhur;

të përdorin strategjitë e duhura për të kuptuar një tekst,

para, gjatë dhe pas leximit si:

të kujtojnë njohuritë e mëparshme rreth temës

përmes dialogut dhe diskutimeve në klasë;

të bëjnë pyetje për t’u sqaruar rreth çështjeve dhe

koncepteve që nuk kuptojnë;

të bëjnë parashikime për brendinë e tekstit;

të përdorin fjalorin për shpjegimin e fjalëve të

vështira dhe të panjohura;

t’u përgjigjen pyetjeve të ndryshme rreth brendisë

duke i ilustruar përgjigjet me fragmente nga teksti;

të përmbledhin idetë e rëndësishme të tekstit duke i

ilustruar me fragmente e detaje nga teksti;

të zgjerojnë të kuptuarit e teksteve duke e lidhur dhe

duke e krahasuar informacionin ose idetë e tekstit me

njohuritë dhe përvojën e tyre, me tekste të lexuara më

parë, ose me dukuri të botës rreth tyre (A janë të

ngjashme problemet e fëmijëve të qytetit tonë, me

problematikën që shfaq ky artikull gazete?);

të interpretojnë tekstet duke përdorur idetë e dhëna në

mënyrë të drejtpërdrejtë në tekst dhe idetë e

nënkuptuara (Çfarë mendoni se kërkon të tregojë

autori me këtë informacion? Pse ka zgjedhur të mos e

shprehë në mënyrë të drejtpërdrejtë?).

Njohuri të

mëparshme

Pyetje rreth

brendisë

Parashikime

rreth brendisë

së tekstit

Përdorimi i

fjalorit

Përgjigje për

pyetjet rreth

brendisë

Përmbledhje

Ndërtimi i

urave lidhëse

midis tekstit

dhe lexuesit

Interpretim i

tekstit

Të lexuarit

kritik dhe

vlerësimi i

tekstit


të vlerësojnë tekstet duke dhënë fakte, dëshmi dhe

shembuj nga teksti (A janë bindëse argumentet e

Vlerësim i

tekstit

Veta e rrëfimit

Pikëpamjet e

110

GJUHË SHQIPE

autorit? ose: Çfarë ju tërheq më shumë, faktet apo

mënyra se si i ka paraqitur autori këto fakte?);

të dallojnë pikëpamjet e shprehura në një tekst dhe të

sugjerojnë pikëpamje të tjera të mundshme;

të dallojnë vetën e rrëfimit si dhe tregojnë efektin që

krijon tek lexuesit kjo formë rrëfimi;

të sqarojnë se si disa elemente të teksteve ndikojnë në

përmbajtjen e tyre, p.sh pikturat dhe fjalitë e

paragrafët në një tekst komunikojnë më shumë së

bashku se sa veçmas, ose numërimi i hapave që duhen

ndjekur dhe ilustrimet e bëjnë më të kuptueshëm një

udhëzues etj;

të dallojnë strukturën e organizimit të një teksti si

p.sh.:

− përshkrimi i ngjarjeve në rend kohor;

− përshkrimi i ngjashmërive dhe dallimeve

(krahasim- kontrast);

− pasqyrimi shkaqeve dhe pasojave të tyre;

− një përmbledhje ose përgjithësim i mbështetur me

shembuj;

të bëjnë dallimin mes fakteve dhe opinioneve në një

tekst;

të dallojnë disa veçori të teksteve si citimet dhe

referencat dhe të shpjegojnë funksionin e tyre;

të dallojnë në një tekst përdorimin e argumenteve pro

dhe kundër për një çështje të caktuar;

të shpjegojnë funksionin e grafikëve, tabelave,

pikturave, ilustrimeve, me të cilat shoqërohen tekstet.

të dallojnë në tekste disa elemente të stilit dhe të

gjuhës si p.sh :

shprehura në

tekst

Elemente të

teksteve që

ndikojnë në

përmbajtje

Struktura e

organizimit të

teksteve

Ngjarjet në

rend kohor

Ngjashmëri

dhe dallime

Shkak/ pasojë

Përmbledhje

Citime

Referenca

Argumente

Fakt

Opinion

Grafik

Tabela

Piktura

Ilustrime

Elemente të

stilit

111

GJUHË SHQIPE

− zgjedhja e fjalëve;

− përdorimi i mbiemrave;

− përdorimi i fjalive të ndryshme (të thjeshta, të

përbëra, të plota dhe mungesore).

Të lexuarit e

teksteve të

ndryshme


të lexojnë tekste nga kultura dhe kohë të ndryshme,

elektronike dhe të shtypura si: autobiografi, biografi

(të një shkrimtari, sportisti, shkencëtari), intervista,

enciklopedi të shtypura dhe elektronike, udhëzime,

rregullore, artikuj gazetash dhe revistash, si dhe disa

tekste letrare;

të dallojnë dhe përdorin njohuritë rreth

karakteristikave të përbashkëta të teksteve si: tema,

paragrafi, fjalitë përmbyllëse, fjalori etj;

të dallojnë dhe të përdorin njohuritë rreth mënyrës së

organizimit të tekstit (rend kronologjik, shkak dhe

pasojë etj.)

të krahasojnë tekstet letrare me tekstet joletrare;

të krahasojnë tekste që trajtojnë të njëjtën temë ose të

njëjtin subjekt (forma, gjuha, stili);

të pasurojnë fjalorin me fjalë dhe terminologji nga

fusha të ndryshme të veprimtarisë njerëzore, nga

tekstet që lexojnë;

të ndajnë përvojat dhe kënaqësitë e leximit me shokët

e shoqet e klasës;

të përdorin bibliotekën dhe internetin për të lexuar

tekste të ndryshme.

Autobiografi

Biografi

Intervista

Enciklopedi

Udhëzime

Lajmërime ose

njoftime

Rregullore

Artikuj

gazetash dhe

revistash

Fjalorë të

ndryshëm

Krahasime

tekstesh që

trajtojnë të

njëjtën temë

Krahasime

tekstesh letrare

dhe joletrare

Fjalor i pasur

dhe

terminologji

nga fusha të

ndryshme

112

GJUHË SHQIPE

Ndarje e

përvojës së

leximit

Përdorimi i

bibliotekës dhe

internetit





duhur punën me shkrim. Ata mbledhin informacion nga burime të ndryshme (edhe elektronike).

Nxënësit shkruajnë tekste koherente duke u përqendruar në temën që do të trajtojnë dhe duke

lidhur logjikisht fjalitë në paragraf dhe paragrafët mes tyre. Nxënësit mbështetin idetë me fakte,

opinione, argumente të thjeshta ose shembuj të ndryshëm. Ata praktikohen të përdorin gjatë të

shkruarit gjuhën standarde. Nxënësit rishikojnë përmirësojnë formën dhe përmbajtjen e punëve

të tyre me shkrim. Nxënësit shkruajnë rrëfime personale, biografi, udhëzime, rregullore, letra, e-

mail-e, njoftime, artikuj gazete ose reviste, përmbledhje.


kyçe

Të shkruarit

si proces



të identifikojnë qëllimin dhe lexuesin e të shkruarit si

p.sh. që të shprehin shqetësimin e tyre rreth ndotjes së

mjedisit, të shkruajnë një artikull për një gazetë lokale

që të bëhen të njohur për bashkëmoshatarët e tyre, të

shkruajnë një autobiografi të shkurtër për një revistë;

të nxitin ose të aktivizojnë imagjinatën e tyre dhe të

mbledhin informacionin e duhur për të shkruar duke

përdorur strategji të tilla si:

Qëllim

Lexues

Nxitje e

imagjinatës

Mbledhje

informacioni

Pyetje rreth

temës

Njohuri dhe

përvoja të

mëparshme

113

GJUHË SHQIPE

− të shohin ilustrime, pamje, piktura etj., të cilat

shërbejnë si stimul (nxitje) për imagjinatën e tyre;

− të bëjnë pyetje për t’u sqaruar rreth temës,

subjektit dhe kontekstit;

− të kujtojnë përvojat e kaluara dhe njohuritë që

kanë rreth temës që do të shkruajnë;

− të përdorin burime të ndryshme për të mbledhur

informacion;

− të studiojnë modele të mira shkrimi që kanë

trajtuar të njëjtën temë ose subjekt si p.sh lexojnë

disa artikuj për rëndësinë e librit në jetën e njeriut,

para se të japin me shkrim argumentet e tyre;

− të mbajnë shënime për çështje të ndryshme rreth

punës me shkrim;

të përzgjedhin, klasifikojnë dhe sintetizojnë

informacionet e mbledhura;

të përcaktojnë nëse informacionet që kanë mbledhur

janë në përshtatje me qëllimin (shqyrtim kritik të

informacionit) dhe kërkojnë informacion shtesë, kur

është e nevojshme;

të përdorin edhe bibliotekën e shkollës ose internetin

për të mbledhur informacion për punën dhe detyrat

me shkrim.

Zhvillimi dhe organizimi i ideve gjatë shkruarit


të zgjedhin format e duhura në varësi të qëllimit dhe

lexuesit që kanë;

të mbështesin mesazhin kryesor ose kyç të një teksti

me detaje përshkruese, me fakte ose shembuj të

Modele

shkrimesh

Mbajtje

shënimesh

Përzgjedhje,

klasifikim dhe

sintetizim i

informacionit

Shqyrtim kritik

i informacionit

Informacion

shtesë

Përdorimi i

bibliotekës

Përzgjedhje e

formës

Mesazhi

114

GJUHË SHQIPE

ndryshëm;

të respektojnë strukturën e punës me shkrim (hyrje,

zhvillim, mbyllje);

të organizojnë idetë dhe mendimet e tyre në fjali dhe

paragrafë;

të shkruajnë duke përdorur karakteristika e teksteve si:

titujt, nëntitujt, paragrafët etj;

të përdorin fjalor të pasur dhe gjuhë të figurshme në

shkrimet e tyre si p.sh një larmi ndajfoljesh,

mbiemrash, krahasimesh dhe metaforash etj që të

ndikojnë te lexuesi (Veçoni tre zgjedhje gjuhësore që

ju keni bërë në punën tuaj dhe shpjegoni se si ndikojnë

ata tek lexuesi?)

të përdorin fjali të ndryshme në gjatësi dhe strukturë

për t’i dhënë ritëm dhe gjallëri punës së tyre (të

thjeshta, të përbëra, pyetëse, dëftore etj);

të përdorin gjatë të shkruarit gjuhën standarde dhe

respektojnë rregullat gramatikore dhe drejtshkrimore;

të shkruajnë tekste me dorë ose duke përdorur




të rilexojnë me vëmendje punën me shkrim;

të identifikojnë elementët që duhen përmirësuar në

punën me shkrim duke përdorur ndihmën e mësueses

ose të shokëve dhe shoqeve (Mund të shtoni një

shprehje të figurshme që ta përmirësojë punën tuaj? A

mendoni se fjalia e parë nxit interesin e lexuesit?);

kryesor ose

kyç

Strukturë e

punës me

shkrim

Tekst koherent

Titujt,

nëntitujt,

paragrafët etj

Fjalor i pasur

Gjuhë e

figurshme

Fjali të

ndryshme në

gjatësi dhe

strukturë

Përdorim i

gjuhës

standarde

Përdorim i

teknologjisë së

informacionit

Rilexim

Elemente për

përmirësim

Përmirësime të

përmbajtjes

115

GJUHË SHQIPE

të bëjnë ndryshime në punën me shkrim për të

përmirësuar përmbajtjen, qartësinë dhe formën duke

përdorur disa strategji si:

− të ndryshojnë ndonjë ide ose fakt që nuk del e

qartë ose e shtojnë shembuj dhe ilustrime;

− të përmirësojnë koherencën e fakteve ose ideve

brenda dhe mes paragrafëve;

− të shtojnë, heqin, zëvendësojnë ose riorganizojnë

fjalë, fraza ose fjali për ta bërë më tërheqës dhe

interesant tekstin e shkruar;

− të rregullojnë gjatësinë dhe llojin e fjalive;

− të përdorin përsëritjet për të theksuar ide dhe për

të nxitur vëmendjen dhe interesin e lexuesve;

− të redaktojnë tekstet që shkruajnë duke shmangur

gabimet drejtshkrimore dhe gabimet gramatikore.

Qartësi e

tekstit të

shkruar

Përmirësim i

formës

Koherencë e

fakteve ose

ideve

Shtim, heqje,

zëvendësim

ose

riorganizim i

fjalive

Rregullime të

gjatësisë së

fjalive

Përsëritje

Redaktime

gabimesh

drejtshkrimore

Të shkruarit

për qëllime

personale

dhe

funksionale


të shkruajnë rrëfime personale (kujtime) të së kaluarës

së tyre;

të shkruajnë një biografi të shkurtër për një

personalitet të rëndësishëm të historisë sonë, një artist

të dashur për ta, një sportist etj;

të shkruajnë një rregullore (rregulloren e klasës),

udhëzime (si duhet të veprojnë në një rast urgjence)

duke u përqendruar në:

Rrëfime

personale

Biografi

Udhëzime

Rregullore

Letra

E-mail

Njoftime

Artikull gazete

116

GJUHË SHQIPE

− hapat që duhen marrë ose bërë;

− renditjen e materialeve të nevojshme;

të shkruajnë letra, e-mail, si p.sh:

− letra ose e-mail për një mik ose të afërm;

− letra ose e-mail për redaksinë e një emisioni për të

rinj (adoleshentë) për t’i sugjeruar, falenderuar ose

ankuar rreth një çështje të caktuar.

të shkruajnë një lajmërim ose njoftim;

të shkruajnë një artikull për gazetën e shkollës rreth

temave të përshtatshme për moshën e tyre;

të shkruajnë përmbledhje p.sh të përmbledhin

shkurtimisht një informacion të lexuar në një

enciklopedi.

ose reviste

Përmbledhje




Nxënësit dallojnë funksionet gramatikore të fjalëve. Ata gjejnë në fjali gjymtyrët e mëposhtme

dhe tregojnë se me çfarë është shprehur: përcaktori, kallëzuesori, kundrinori, rrethanori.

Nxënësit dallojnë fjalinë e thjeshtë nga fjalia e përbërë. Ata përcaktojnë kategoritë gramatikore

të emrit, mbiemrit, foljes dhe përemrit. Ata drejtshkruajnë shenjat e pikësimit, pikëçuditësen,

trepikëshin, presjen, zanoren e, zanoren ë, grupet e zanoreve dhe diftongjeve –ie dhe –je.

Nxënësit demonstrojnë njohuri, aftësi dhe qëndrime rreth fushës leksikore, familjes së fjalëve,

kuptimin e parë të fjalës, kuptimit të figurshëm të fjalës, fjalëve me shumë kuptime,

sinonimeve, antonimeve, homonimeve dhe dialekteve të gjuhës shqipe.


kyçe

Sintaksë


të dallojnë funksionet gramatikore të fjalëve në një

Funksion

gramatikor

117

GJUHË SHQIPE

fjali;

të dallojnë në fjali kryefjalën e shprehur me emër,

përemër etj.;

të dallojnë në fjali kallëzuesit dhe llojet e tij

(kallëzues foljor, kallëzues emëror, kallëzues me

pjesë të pandryshueshme të ligjëratës)

të dallojnë grupin e kryefjalës dhe grupin e

kallëzuesit në fjali;

të gjejnë llojet e përcaktorit dhe mënyrat e

shprehjes së tij;

të argumentojnë pse një gjymtyrë është përcaktor;

të dallojnë në fjali përcaktorin kallëzuesor dhe

llojet e tij;

të gjejnë kundrinorin e drejtë dhe të zhdrejtë dhe

mënyrat e shprehjes së tyre;

të argumentojnë pse një gjymtyrë është kundrinor i

drejtë ose kundrinor i zhdrejtë;

të gjejnë rrethanorin e vendit dhe të kohës dhe


të gjejnë rrethanorin e shkakut e të qëllimit dhe


të gjejnë rrethanorin e mënyrës e të sasisë dhe


të argumentojnë pse një gjymtyrë është rrethanor

vendi, kohe, shkaku, qëllimi, mënyre, sasie;

të krahasojnë fjalitë e thjeshta me fjalitë të

përbëra;

të dallojnë dy llojet e fjalive të përbëra me:

− bashkërenditje;

− nënrenditje.

Kryefjala

Kallëzuesi

Përcaktori

Kallëzuesori

Kundrinor i drejtë

dhe i zhdrejtë

Rrethanor vendi,

kohe, shkaku,

qëllimi, mënyrë

dhe sasie

Fjali të thjeshta

Fjali të përbëra

Fjali të përbëra me

bashkërenditje

Fjali të përbëra me

nënrenditje

118

GJUHË SHQIPE

Morfologji Nxënësit duhet të jenë të aftë:

të përcaktojnë klasat e fjalëve;

të klasifikojnë fjalët në fjalë të ndryshueshme dhe

të pandryshueshme;

të analizojnë emrin në kategoritë e tij gramatikore:

gjini, numër, rasë dhe shquarsi-pashquarsi;

të ndajnë emrat në lakime;

të dallojnë mbiemrin dhe veçoritë e tij gramatikore.

të dallojnë shkallët e mbiemrit;

të analizojnë foljen në formën veprore dhe

joveprore;

të ndajnë foljet në zgjedhime;

të njohin pjesoren dhe format e tjera të

pashtjelluara të foljes;

të zgjedhojnë foljen:

− mënyrën dëftore dhe kohët e saj;

− mënyrën lidhore dhe kohët e saj;

− mënyrën kushtore dhe kohët e saj;

− mënyrën habitore dhe kohët e saj;

− mënyrën dëshirore dhe kohët e saj;

− mënyrën urdhërore dhe kohët e saj.

të dallojnë dhe analizojnë përemrat;

të dallojnë dhe analizojnë trajtat e shkurtra dhe të

bashkuara të përemrit vetor;

të dallojnë numërorin, llojet dhe veçoritë e tij.

Fjalëformim

të njohin mënyrat dhe tipat e fjalëformimit;

Klasat e fjalëve

Fjalë të

ndryshueshme

Fjalë të

pandryshueshme

Emri dhe

kategoritë e tij

gramatikore

Folja dhe mënyrat

e saj

Përemrat

Trajtat e shkurtra

të përemrit vetor

Përbërësit e fjalës

Fjalët e

prejardhura

Fjalët e përbëra

Fjalë të

përngjitura

119

GJUHË SHQIPE

të dallojnë dhe të krijojnë fjalë të prejardhura, të

përbëra dhe të përngjitura.

Drejtshkrim


të përdorin drejt pikëçuditësen në llojet e ndryshme

të fjalive;

të përdorin trepikëshin kur intonacioni i fjalisë

është i pa mbaruar;

të përdorin drejt presjen në fjalinë e thjeshtë;

të përdorin drejt presjen në fjalinë e përbërë;

të shkruajnë drejt zanoren e të theksuar në trup të

fjalës;

të shkruajnë drejt zanoren ë në trup të fjalës;

shkruajnë drejt fjalët që kanë grupe zanoresh dhe

diftongje –ie dhe –je;

të shkruajnë drejt emrat që kanë dy trajta shumësi

sipas kuptimit të ndryshëm të tyre;

të shkruajnë drejt fjalët e prejardhura me

prapashtesat -si,-ri,-ar,-tar,-tor,-shëm etj;

të shkruajnë drejt fjalët e përbëra kur fjala e dytë

fillon me zanore;

të shkruajnë drejt fjalët e përngjitura.

Shenjat e

pikësimit

Pikëçuditëse

... tripikëshin

Presje

Drejtshkrimi i

zanores e

Drejshkrimi i

zanores ë

Drejtshkrimi i

grupeve të

zanoreve dhe

diftongjeve –ie

dhe –je

Drejtshkrimi i

emrave me dy

trajta shumësi

Drejtshkrimi i

fjalëve të

prejardhura

Drejtshkrimi i

fjalëve të përbëra

Drejtshkrimi i

fjalëve të

përngjitura

120

GJUHË SHQIPE

Leksikologji

dhe

semantikë


të njohin fushat leksikore të fjalëve;

të krijojnë familje fjalësh;

të dallojnë kuptimin e parë të fjalëve dhe kuptimin

e figurshëm;

të dallojnë fjalët me shumë kuptime;

të gjejnë e të dallojnë fjalë sinonime, antonime

dhe homonime;

të krahasojnë shprehjet frazeologjinë me fjalët e

urta dhe fjalinë e thjeshtë;

të njohin dialektet e gjuhës shqipe dhe disa veçori

të tyre;

të dallojnë huazimet në gjuhën shqipe;

të përdorin fjalorët për interesa mësimore.

Fusha leksikore

Familje fjalësh

Kuptim i parë i

fjalës

Kuptimi i

figurshëm i fjalës

Fjalët me shumë

kuptime

Sinonime

Antonime

Homonime

Dialektet e

shqipes

Huazimet në

gjuhën shqipe

Fonetikë dhe

fonologji


të dallojnë grupet e zanoreve dhe diftongjet në

gjuhën shqipe;

të përcaktojnë theksin e fjalës dhe theksat e frazës

(logjik dhe emocionor).

Grupet e

zanoreve

Diftongjet

121

GJUHË SHQIPE

KLASA 8


Objektivat e klasës së tetë sipas linjave

Linja: TË FOLURIT



Nxënësit zbatojnë rregullat e shqiptimit gjatë të folurit në situata formale dhe joformale.

Nxënësit përgatiten për prezantime gojore, organizojnë mendimet dhe përzgjedhin gjuhën,

theksojnë idetë dhe përdorin elemente joverbale që të jenë të kuptueshëm për të tjerët. Nxënësit

ndërveprojnë dhe marrin role të ndryshme gjatë diskutimeve në grup.


kyçe

Shqiptimi,

theksi dhe

intonacioni


të flasin rrjedhshëm dhe me shqiptimin e duhur;

të respektojnë intonacionin, ritmin, theksin e fjalëve

dhe fjalive gjatë të folurit;

të përdorin tonin e përshtatshëm të zërit që të

krijojnë një mjedis të ngrohtë rreth tyre.

Rrjedhshmëri

Qartësi

Intonacion

Ritëm

Theks

Toni

Organizimi i

të folurit



qëllimin, dëgjuesin dhe situatat formale dhe

joformale;

Mendime në

varësi të qëllimit,

dëgjuesit dhe

situatës

Përgatitje për

122

GJUHË SHQIPE

të mbledhin, përzgjedhin dhe vlerësojnë fakte, ide

nga shumë burime të shtypura dhe elektronike për

prezantimet e tyre me gojë;

të organizojnë mendimet dhe idetë e tyre në

mënyra të ndryshme për të mbështetur qëllimin dhe

për të siguruar vëmendjen e dëgjuesit (rend

kronologjik, renditje sipas rëndësisë, pyetje-

përgjigje etj);

të zgjedhin dhe përdorin format e gjuhës së folur,

fjalorin teknik, regjistrin formal dhe joformal etj.

në varësi të situatës dhe qëllimit;

të përdorin gjuhën standarde gjatë të folurit;

të përdorin gjatë të folurit tonin përshtatshëm të

zërit dhe të përsëritin dhe theksojnë idetë dhe

çështjet kryesore me qëllim që të jenë të

kuptueshëm për të tjerët;

të flasin duke u kujdesur për shprehjen e duhur të

fytyrës, gjuhën e trupit dhe gjestet e përshtatshme,

në mënyrë që të mos japin mesazhe të gabuara;

të përdorin edhe teknologjinë e informacionit gjatë

prezantimit të një projekti ose detyre në grup.

prezantime gojore

Organizim i

mendimeve

Përzgjedhje e

gjuhës

Toni, theksimi i

ideve

Elemente

joverbale,

mimikë, gjuhë

trupi, gjeste

Teknologji e

informacionit në

prezantime

Diskutimi

dhe

bashkëvepri

mi në grup


të flasin qartë dhe duke zbatuar rregullat e etikës në

komunikim:

− duke ndërhyrë ose marrë fjalën në momentin e

duhur;

− duke pranuar ose jo idetë e të tjerëve, brenda

rregullave të mirësjelljes;

− duke vlerësuar punën e të tjerëve në grup;

Rregulla të etikës

në komunikim

Përshtatje e të

folurit me situatën

reale në

komunikim

Rolet në një

diskutim

Tematika në

123

GJUHË SHQIPE

të përshtatin të folurit e vet me situatën reale të

komunikimit në grup;

të ndajnë rolet në një diskutim ose debat si: rolin e

moderatorit, rolin e drejtuesit, rolin e dëgjuesit

të përfshihen në diskutime për tematika të

ndryshme e të përshtatshme për moshën e tyre;

të pasurojnë linjën e debatit me argumente pro dhe

kundra;

të vlerësojnë idetë dhe mendimet e të tjerëve gjatë

diskutimeve, debateve ose bashkëbisedimeve;

të shfaqin ndjenjat dhe emocionet e tyre, kur është e

nevojshme;


përvojat dhe argumentet e tyre;

të përmbledhin idetë kryesore pas një diskutimi në

grup.

komunikim

Argumente në

debat

Vlerësim i

kontributeve në

diskutim dhe

debat

Ndjenja dhe

emocione

Siguri dhe besim

Përmbledhje




Nxënësit shfaqin vëmendje, interes dhe empati gjatë të dëgjuarit. Ata përdorin strategjitë e

duhura për të kuptuar tekstin, interpretojnë tekstin dhe nëntekstin, gjykojnë për qëllimin,

ndjenjat e folësit, si dhe dallojnë vërtetësinë dhe besueshmërinë e tekstit.


kyçe

Qëndrimet

dhe sjellja

gjatë të

dëgjuarit


të ndjekin me vëmendje gjatë gjithë kohëzgjatjes së

një teksti si p.sh një udhëzim, një shfaqje filmi, një

bisedë etj;

Vëmendje

Përqendrim

Respekt

Empati

Interes

124

GJUHË SHQIPE

të shfaqin respekt, empati dhe interes ndaj folësit

duke komentuar e duke bërë pyetje;

të nxitin dhe të inkurajojnë folësin me fjalë dhe

gjeste.

Të dëgjuarit

për të kuptuar


të dëgjojnë në situata të ndryshme (përfshirë edhe

punë në grupe), duke u përqendruar në qëllimin që

kanë si p.sh të vlerësojnë argumentet e dy palëve

gjatë një debati në klasë;

të përdorin disa strategji për kuptuar tekstin që

dëgjojnë si:

− të bëjnë parashikime duke u mbështetur në

njohuri dhe koncepte të njohura për ta dhe në

elemente të situatës si mjedisi, koha,

pjesëmarrësit;

− të bëjnë pyetje në lidhje me tekstin;

të tregojnë që e kanë kuptuar atë që dëgjuan duke

përmbledhur idetë kryesore, të cilat i ilustrojnë me

fragmente dhe detaje nga teksti;

të zgjerojnë kuptimin rreth tekstit duke e lidhur dhe

krahasuar me jetën dhe përvojat e tyre, si dhe me

njohuritë e marra nga tekste të tjera (A e keni jetuar

ose dëgjuar vetë diçka të tillë? A mund të krahasoni

momente të jetës të këtij personaliteti historik me

informacione për figura dhe personalitete të tjera

për të cilët keni lexuar ose dëgjuar më parë);

të interpretojnë tekstin duke argumentuar mendimin

e tyre (Përse dëgjues të ndryshëm e interpretojnë në

mënyra të ndryshme të njëjtin tekst? Jepni shembuj

nga teksti që mbështesin interpretimin tuaj).

Qëllimi

Strategji për të

kuptuar tekstin

Përmbledhje e

ideve kryesore

Lidhje dhe

krahasim i

informacionit

të tekstit me

njohuritë e

lexuesit

Interpretim i

tekstit

125

GJUHË SHQIPE

Të dëgjuarit e

qëllimshëm


të dallojnë elementet e strukturës dhe formës së

teksteve si debatet, intervistat, fjalimet, monologjet

etj;

të dallojnë faktet nga opinionet;

të nxjerrin konkluzione duke u bazuar në idetë

kryesore, detajet kyçe dhe shembuj specifikë në

tekstin e folur;

të dallojnë problemin dhe zgjidhjen/t në një tekst;

të dallojnë pikëpamje dhe këndvështrime të

ndryshme gjatë të dëgjuarit;

të dallojnë dhe analizojnë strategjitë e përdorura nga

folësi si pikturat ose ilustrimet, tingujt, gjuha e

trupit, shprehja e përshtatshme në fytyrë etj;

të dallojnë vërtetësinë dhe besueshmërinë e tekstit

që dëgjojnë duke u bazuar në faktet, të dhënat dhe

opinionet e folësit.

Elementë të

strukturës dhe

formës së

teksteve

Fakt dhe

opinion

Problem dhe

zgjidhje

Pikëpamje dhe

këndvështrime

në tekst

Strategjitë e

folësit

Vërtetësi dhe

besueshmëri e

tekstit

Linja: Të lexuarit



Nxënësit lexojnë, kuptojnë, analizojnë, interpretojnë dhe vlerësojnë tekste nga kultura dhe kohë

të ndryshme, të shtypura dhe elektronike si: biografi, kujtime, udhëpërshkrime, kronika, vepra

enciklopedike, artikuj gazetash dhe revistash, ese të ndryshme, fjalime dhe disa tekste letrare.


kyçe

Të lexuarit

për të


të përzgjedhin tekstet që do të lexojnë në varësi të

Strategji për të

kuptuar tekstin

126

GJUHË SHQIPE

kuptuar

qëllimit që kanë si p.sh:

− të lexojnë disa artikuj të një autori për të

vëzhguar dhe zbuluar pikëpamjet e tij;

− të lexojnë faqe të ndryshme në internet për të

marrë informacion nga burime të ndryshme;

− të lexojnë për të bërë krahasime mes burimeve të

ndryshme të informacionit;

− të zgjedhin që të lexojnë tekste që përkojnë me

interesat dhe pasionet e tyre;

të përdorin strategjitë e duhura, para, gjatë dhe pas

leximit, për të kuptuar tekstin;

të demonstrojnë që e kuptojnë tekstin duke

përmbledhur idetë kryesore dhe duke shpjeguar se si

detajet e dhëna mbështesin idenë ose çështjen

kryesore;

të lidhin dhe të krahasojnë informacionet e tekstit me

përvojat e tyre, me njohuritë e tyre të mëparshme dhe

me informacione në tekste të tjera;

të interpretojnë tekstet duke përdorur idetë e dhëna

në mënyrë të drejtpërdrejtë në tekst dhe idetë e

nënkuptuara (Cilat të dhëna dhe detaje në tekst, e

mbështesin interpretimin tuaj?).

Aktivizimi i

njohurive të

mëparshme

Pyetje për

brendinë

Demonstrimi i

të kuptuarit të

tekstit

Përmbledhje e

ideve kryesore

Lidhje mes

tekstit dhe

lexuesit

Interpretim i

teksteve

Të lexuarit

kritik dhe

vlerësimi i

tekstit


të analizojnë dhe të shpjegojnë se si elemente të

veçanta të tekstit ndikojnë tek lexuesi si p.sh.

paragrafi i parë në një raport paraqet synimin,

qëllimet dhe lexuesit e raportit dhe i jep

informacionin e parë lexuesit (A ju ndihmon

paragrafi i parë që të kuptoni pjesën tjetër të

Analizë e

teksteve

Vlerësim i

teksteve

Pikëpamje në

tekst

Karakteristika të

formës së

127

GJUHË SHQIPE

raportit?);

të vlerësojnë një tekst duke dhënë fakte, detaje dhe

shembuj nga teksti (A ishin udhëzimet të qarta dhe të

lehta për t’u ndjekur? Pse? ose Pse, jo?; A ishin

bindëse dhe të besueshme argumentet e autorit?

Pse?;

të dallojnë dhe të vlerësojnë pikëpamjet e shprehura

në tekst dhe të sugjerojnë pikëpamje ose ide të tjera;

të analizojnë formën e teksteve dhe të shpjegojnë se

si karakteristika të veçanta të formës kryejnë

funksione të caktuara p.sh ngjyrat e tokës dhe ujit në

një hartë i ndihmojnë lexuesit të kuptojnë tiparet

gjeografike të një vendi ose rajoni;

të analizojnë strukturën e organizimit të teksteve si:

dhënia e ngjarjeve në rend kohor, problemi dhe

zgjidhja, shkaku dhe pasojat etj;

të dallojnë në një tekst faktet nga opinionet;

të dallojnë disa karakteristika të teksteve dhe të

shpjegojnë funksionet e tyre si: tabelat, diagramat,

shënimet në fund, citimet, referencat etj (Cilat

elemente ju ndihmojnë të kuptoni kërkimet e autorit

për të shkruar këtë tekst?);

të dallojnë elemente të stilit dhe të gjuhës dhe të

tregojnë funksionet e tyre si p.sh:

− përdorimi i simbolit, ironisë, metaforës,

krahasimit etj;

− zgjedhja e fjalëve (përdorimi i fjalëve me kuptim

të figurshëm në reklama ose postera të

ndryshëm);

− përdorimi i fjalive (të thjeshta, të përbëra, të

teksteve

Strukturë e

organizimit të

tekstit

Faktet dhe

opinioni

Tabelat,

diagramet dhe

ilustrimet në

tekst

Citimet

Referencat

Shënimet në

fund të faqes

Elemente të

stilit

Vlerësimi i

gjuhës së autorit

128

GJUHË SHQIPE

gjata, të shkurtra, mungesore etj.).

Të lexuarit e

teksteve të

ndryshme


të lexojnë tekste nga kultura dhe kohë të ndryshme,

të shtypura dhe elektronike si: biografi, kujtime,

udhëpërshkrime, kronika, intervista, vepra

enciklopedike, artikuj gazetash dhe revistash, ese të

ndryshme, fjalime dhe disa tekste letrare;

të lexojnë tekste nga fusha të ndryshme të

veprimtarisë njerëzore si: sport, art, arkeologji,

turizëm, gjuhësi (lashtësia e gjuhës shqipe dhe

dokumentet e para të shkrimit të shqipes) etj;

të krahasojnë tekstet letrare me tekstet joletrare për

formën, strukturën dhe gjuhën;

të krahasojnë tekste që trajtojnë të njëjtën temë ose të

njëjtin subjekt;

të pasurojnë fjalorin me fjalë dhe terminologji nga

fusha të ndryshme të veprimtarisë njerëzore, nga

tekstet që lexohen;

të ndajnë përvojat dhe kënaqësitë e leximit me shokët

e shoqet e klasës;

të përdorin bibliotekën dhe internetin për të lexuar

tekste të ndryshme.

Biografi

Kujtime

Udhëpërshkrime

Kronika

Intervista

Enciklopedi

Artikuj gazetash

dhe revistash

Fjalime

Ese

Tekste letrare

Krahasime mes

teksteve letrare

dhe joletrare

Krahasime mes

teksteve që

trajtojnë të

njëjtën temë

Ndarje

përvojash

leximi

Përdorimi i

bibliotekës dhe

internetit

129

GJUHË SHQIPE




Nxënësit ndjekin të gjitha hapat e domosdoshëm të procesit të të shkruarit (planifikimi,

organizimi i ideve, rishikimi dhe redaktimi). Ata shkruajnë duke zbatuar karakteristikat e

formës dhe strukturës tekste të tilla si: kronika, reportazhe, intervista, letra personale dhe

formale, e-mail –e, ese, artikuj të ndryshëm.


kyçe

Të shkruarit

si proces



të identifikojnë qëllimin, tematikën dhe lexuesin e

punës me shkrim si p.sh; një broshurë ose fletë-palosje

për zgjedhjen e një përfaqësuesi në qeverinë e

nxënësve;

të mbledhin informacion nga burime të ndryshme, të

shtypura ose elektronike duke përdorur strategji të

ndryshme si:

− hartimi i një plani të thjeshtë ose përcaktimi i afatit

kohor për të kryer kërkimet e tyre për punën me

shkrim;

− intervista me njerëz që kanë njohuri rreth temës

ose subjektit për të cilin do të shkruajnë;

− mbajtje e shënimeve;

− renditja, përzgjedhja dhe vlerësimi i

informacioneve të mbledhura;

− mbledhja i informacioneve të tjera nëse është e

nevojshme.

Qëllimi,

tematika dhe

lexuesi i punës

me shkrim

Strategji për

mbledhjen e

informacionit

Sqarime rreth

temës

Nxitje e

imagjinatës

Intervista

Shënime

Shqyrtim i

informacionit

të mbledhur

Formë e duhur

në varësi të

qëllimit,

130

GJUHË SHQIPE



të zgjedhin format e duhura në varësi të qëllimit, të

tematikës dhe lexuesit;


zhvillim, mbyllje);

të mbështesin mesazhin ose informacionin kryesor të

një teksti me ide, detaje përshkruese, me fakte ose

shembuj të ndryshëm;

të shkruajnë duke përdorur karakteristika e teksteve si:

titujt, nëntitujt, paragrafët etj;

të përdorin fjalor të pasur, gjuhë të figurshme,

shprehje frazeologjike dhe terminologjinë e duhur në

shkrimet e tyre (Veçoni tre zgjedhje gjuhësore që ju

keni bërë në punën tuaj dhe shpjegoni se si ndikojnë

ata tek lexuesi?);

të përdorin fjali të ndryshme në gjatësi dhe strukturë

për t’i dhënë ritëm dhe gjallëri punës së tyre (të

thjeshta, të përbëra, pyetëse, dëftore etj.);

të përdorin gjatë të shkruarit gjuhën standarde dhe

respektojnë rregullat gramatikore dhe drejtshkrimore;

të shkruajnë tekste me shkrim dore dhe duke përdorur




të rilexojnë me vëmendje, me qëllim që të dallojnë

elementët që duhen përmirësuar në tekstin e shkruar;

tematikës dhe

lexuesit

Strukturë e

punës me

shkrim

Titujt,

nëntitujt,

paragrafët

Fjalor i pasur

Gjuhë e

figurshme

Larmi fjalish

Përdorimi i

gjuhës

standarde

Respektimi i

rregullave

gramatikore

dhe

drejtshkrimore

Përdorimi i

teknologjisë së

informacionit

Rilexim i

punës me

shkrim

Përmirësim i

përmbajtjes,

qartësisë,

formës dhe

131

GJUHË SHQIPE

të bëjnë ndryshime për të përmirësuar përmbajtjen,

qartësinë, formën dhe gjuhën në tekstin e shkruar:

− të ndryshojnë ndonjë ide ose fakt që nuk del e

qartë ose e shtojnë shembuj dhe ilustrime;

− të përmirësojnë koherencën e fakteve, ideve ose

detajeve brenda dhe mes paragrafëve;

− të shtojnë, heqin, zëvendësojnë ose riorganizojnë

fjalë, fraza ose fjali për ta bërë më tërheqës dhe

interesant tekstin e shkruar;

− të rregullojnë gjatësinë dhe llojin e fjalive;

− të redaktojnë tekstet që shkruajnë duke shmangur

gabimet drejtshkrimore dhe gabimet gramatikore.

gjuhës në

punën me

shkrim

Të shkruarit

për qëllime

personale

dhe

funksionale


të shkruajnë kronika, reportazhe, referate për tema të

ndryshme dhe të përshtatshme për moshën e tyre;

të shkruajnë intervista për figura të njohura të sportit,

kinematografisë, shkencës, artit, letërsisë etj;

të shkruajnë ftesa jozyrtare dhe zyrtare;

të njohin dhe zbatojnë hapat e shkrimit të një eseje;

të shkruajnë një artikull në gazetën e shkollës ose në

një gazetë lokale rreth temave të përshtatshme për

moshën e tyre;

të shkruajnë plane veprimtarish për ngjarje, festa e

përvjetorë të ndryshëm (p.sh me rastin e një përvjetori

të hapjes së shkollës së tyre, me rastin e një feste

lokale etj.);

të shkruajnë raporte të shkurtra pas një kërkimi.

Kronika

Reportazhe

Referate

Intervista

Ftesa

Ese

Artikuj të

ndryshëm

Plane

veprimtarish

Raporte

132

GJUHË SHQIPE




Nxënësit tregojnë njohuri, aftësi rreth kallëzuesorit, fjalisë së përbërë me bashkërenditje dhe

llojeve të saj, fjalisë së përbërë me nënrenditje dhe llojeve të saj. Nxënësit tregojnë njohuri,

aftësi dhe qëndrime rreth emrit, mbiemrit dhe kategorive të tyre gramatikore, formave të

zgjedhimit jovepror, lidhëzës, pjesëzës, ndajfoljes, numërorit, pjesëve përbërëse të fjalës,

fjalëve të përbëra dhe fjalëve të përngjitura. Nxënësit përdorin rregullat drejtshkrimore për:

shenjat e pikësimit, për bashkëtingëlloret e zëshme, bashkëtingëlloret nistore dhe disa takime

bashkëtingëlloresh.


kyçe

Sintaksë


të dallojnë funksionet gramatikore të fjalëve në

fjali;

të gjejnë gjymtyrët homogjene dhe të përcaktojnë

funksionin e tyre;

të gjejnë gjymtyrët e veçuara dhe të përcaktojnë

funksionin e tyre;

të krahasojnë kundrinorët me rrethanorët;

të argumentojnë pse një gjymtyrë është përcaktor

kallëzuesor;

të krahasojnë përcaktorin kallëzuesor nga

gjymtyrët e tjera;

të dallojnë fjalitë e përbëra me bashkërenditje nga

fjalitë e përbëra me nënrenditje;

të përcaktojnë llojin e fjalisë së përbërë me

bashkërenditje:

Funksion

gramatikor

Kallëzuesor

Gjymtyrët

homogjene

Fjali e përbërë

me

bashkërenditje,

llojet e saj

Fjali e përbërë

me nënrenditje,

llojet e saj

Skemat e fjalive

të përbëra

133

GJUHË SHQIPE

− shtuese;

− kundërshtuese;

− veçuese;

− përmbyllëse.

të përcaktojnë llojin e fjalisë së përbërë me

nënrenditje:

− përcaktore;

− ftilluese;

− vendore;

− kohore;

− shkakore;

− qëllimore;

− mënyrore;

− krahasore

− kushtore;

− lejore;

− rrjedhimore;

të hartojnë skemat e fjalive të përbëra.

Morfologji


të analizojnë emrin në kategoritë e tij gramatikore;

të analizojnë mbiemrin dhe veçoritë e tij

gramatikore;

të dallojnë foljet në formën veprore dhe joveprore;

të dallojnë foljet njëvetore dhe pavetore;

të gjejnë format e pashtjelluara të foljes;

të gjejnë ndajfoljet dhe shkallët e tyre;

të dallojnë dhe klasifikojnë lidhëzat dhe shprehjet

lidhëzore sipas llojeve të tyre;

të përcaktojnë llojin e pjesëzave sipas kuptimit;

Emri dhe

kategoritë

gramatikore

Mbiemri dhe

kategoritë

gramatikore

Format e

zgjedhimit

jovepror

Ndajfoljet, shkalla

Pjesëzat

Lidhëzat

134

GJUHË SHQIPE

të dallojnë dhe përdorin pasthirrmat.

Fjalëformim

të dallojnë dhe analizojnë pjesët përbërëse të fjalës;

të krahasojnë fjalët e përbëra nga fjalët e

përngjitura.

Numërori

Pjesët përbërëse të

fjalës

Fjalë të përbëra

Fjalë të

përngjitura

Drejtshkrim


të përdorin saktë dy pikat, thonjëzat, pikëpresjen

dhe kllapat;

të shkruajnë drejt bashkëtingëlloret e zëshme në

fund dhe në trup të fjalës;

të shkruajnë drejt fjalët që fillojnë me

bashkëtingëlloret sh-, zh-, ç-nistore;

të shkruajnë drejt fjalët që fillojnë me

bashkëtingëlloren s-, z- nistore;

të shkruajnë drejt j-në;

të shkruajnë drejt bashkëtingëlloren h;

të shkruajnë drejt fjalët me rr;

të shkruajnë drejt nj-në në trup dhe në fund të

fjalës;

të shkruajnë drejt grupet e bashkëtingëlloreve mb,

ng, nd, ngj;

të shkruajnë drejt takimet e bashkëtingëlloresh:

− bashkëtingëlloret d, t, s, z, x me

bashkëtingëlloren h;

− bashkëtingëlloret g, n me bashkëtingëlloren j;

− bashkëtingëlloren d me bashkëtingëlloren t ;

Drejtshkrimi i dy

pikave,

thonjëzave,

kllapave

Drejtshkrimi i

bashkëtingëllorev

e të zëshme

sh-, zh-, ç-nistore

s-, z- nistore

bashkëtingëllorja j

fjalët me rr

nj-në në trup dhe

në fund të fjalës

grupet e

bashkëtingëlloret

mb, ng, nd, ngj

bashkëtingëlloret

d, t, s, z, x me h

bashkëtingëlloret

g, n me j

bashkëtingëlloren

d me t

135

GJUHË SHQIPE

të shkruajnë saktë fjalët njësh, ndaras dhe me vizë

në mes.

Shkrimi i fjalëve

njësh, ndaras dhe

me vizë në mes.

Leksikologji

dhe

semantikë


të dallojnë fjalët me ngjyrim emocional në një

kontekst të caktuar;

të përcaktojnë kuptimin e parë të fjalëve dhe

kuptimin e figurshëm;

të dallojnë dhe të përdorin regjistrat e gjuhës për

interesa mësimore dhe jo mësimore;

të përcaktojnë stilet e gjuhës së përdorur në tekste

të ndryshme letrare dhe joletrare;

të njohin prejardhjen e toponimeve;

të dallojnë huazimet në gjuhën shqipe;

të zëvendësojnë në tekste të ndryshme fjalët e

huaja të panevojshme me fjalët e gjuhës shqipe;

të vlerësojnë pasurinë leksikore të dialekteve të

shqipe;

të vlerësojnë gjuhën standarde, rolin e saj dhe

rëndësinë e dialekteve;

të përdorin fjalorin për të gjetur kuptimin e fjalëve

të panjohura.

Ngjyrim

emocional

Kuptim i parë

dhe i figurshëm

Regjistrat e

gjuhës

Stilet e gjuhës

Toponimet

Huazimet në

gjuhën shqipe

Dialektet

136

GJUHË SHQIPE

KLASA 9


Shënim: Për përgatitjen e nxënësve për Provimet e Lirimit sugjerohen 10 orë.

Objektivat e klasës së nëntë sipas linjave

Linja: TË FOLURIT



Nxënësit zotërojnë dhe shfaqin aftësi për të folur qartë, saktë dhe kuptueshëm për tema të

ndryshme, si dhe për të kontribuar në diskutime që bëhen në grupe të vogla dhe të mëdha. Ata

marrin pjesë aktive në diskutim, parafrazojnë e përmbledhin komentet e prezantuara me gojë

dhe marrin parasysh elementet e gjuhës së gjesteve në një prezantim.


kyçe

Shqiptimi,

theksi dhe

intonacioni


të flasin qartë, rrjedhshëm dhe me intonacionin e

duhur;

të përdorin pauzat (pushimet) ose të ndryshojnë

ritmin gjatë të folurit për të nxjerrë në pah ose për

të theksuar një ide;

të ndryshojnë tonin ose volumin e zërit për të

qartësuar një ide gjatë të folurit;

të flasin duke respektuar theksin e fjalëve dhe

fjalive.

Qartësi

Rrjedhshmëri

Ritëm

Ton i zërit

Theks

137

GJUHË SHQIPE

Organizimi i të

folurit


të flasin për qëllime të ndryshme dhe të përshtatin

gjuhën me dëgjuesit si p.sh të tregojnë një histori në

një klasë të ciklit të ulët, të marrin pjesë në një debat

për një çështje sociale etj (Çfarë do të ndryshonte në

prezantimin tuaj nëse do të rrëfenit këtë histori para

një grupi të rinjsh);

të flasin në mënyrë koherente në varësi të qëllimit,

dëgjuesit dhe temës ose subjektit si p.sh të japin

ngjarjet sipas rendit kronologjik, të organizojnë

idetë sipas strukturës shkak dhe pasojë, të

kombinojnë logjikën me emocionet në një fjalim të

shkurtër etj.;

të përzgjedhin fjalët, terminologjinë e duhur dhe

mjete të ndryshme stilistike për të arritur qëllimin e

tyre dhe për të tërhequr vëmendjen e dëgjuesit;

të kontrollojnë përdorimin e tepërt të gjesteve gjatë

të folurit që të mos shmangin vëmendjen nga

mesazhi që janë duke dhënë;

përdorin teknologjitë e informacionit gjatë

prezantimeve si p.sh shoqërojnë një biografi me

pamje dhe foto që shfaqen në ekran.

Përshtatje e

gjuhës me

qëllimin dhe

dëgjuesin

Koherencë

Përzgjedhje

fjalësh dhe

terminologji e

duhur

Kontroll i

gjesteve dhe i

gjuhës së trupit

Teknologji e

informacionit

në prezantim

Diskutimi dhe

bashkëveprimi

në grup


të përcaktojnë dhe të ndjekin rregullat gjatë

diskutimit në grup;

të ndajnë rolet gjatë diskutimeve si p.sh rolin e

drejtuesit, moderatorit ose dëgjuesit;

të praktikojnë teknika të tilla si: vendosja e

Rregulla të

diskutimit në

grup

Role në

diskutim

Teknikë

diskutimi

138

GJUHË SHQIPE

minutave për folësin, afate për të marrë vendime etj;

të ndajnë detyrat gjatë diskutimeve në klasë në

mënyrë që të zhvillojnë një projekt së bashku (një

nxënës ndihmon duke bërë një listë të ftuarish nga

komuniteti të cilët mund të vijnë në klasë dhe të

rrëfejnë për profesionin dhe punën që bëjnë, një

tjetër harton një listë pyetjesh që do t’u drejtohen të

ftuarve etj.);

të bashkëbisedojnë lirshëm duke dhënë mendimet

dhe këndvështrimet e tyre dhe duke respektuar edhe

mendimin ndryshe;

të shprehin mendimet dhe këndvështrimet e tyre,

duke respektuar edhe faktorin kohë;

të mbajnë qëndrim, të vlerësojnë dhe të japin

ndihmesë në situata mosmarrëveshjesh;

të pasurojnë linjën e debatit me argumente duke

respektuar etikën;

të përmbledhin informacionin që prezantohet gjatë

diskutimeve në klasë, në shkollë dhe jashtë saj dhe

të hartojnë një raport.

Ndarje

detyrash

Respekt për

mendimin

ndryshe

Etikë

Përmbledhje

në formën e

një raporti

139

GJUHË SHQIPE




Nxënësit demonstrojnë aftësitë e domosdoshme e të dëgjuarit. Ata përqendrohen tek folësi,

diskutojnë, gjykojnë dhe zgjerojnë idetë e dëgjuara. Për të realizuar këto, ata marrin pjesë në

veprimtari praktike, ku dëgjon për tema të fushave të ndryshme.


kyçe

Qëndrimet

dhe sjellja

gjatë të

dëgjuarit


të shfaqin qëndrime dhe sjellje të përshtatshme në

veprimtari të ndryshme ndërvepruese në klasë si

p.sh:

− tregojnë interes gjatë një diskutimi në klasë

duke drejtuar pyetje;

− pranojnë gjykimet e mësuesit gjatë prezantimit

të vlerësimeve të një pune me shkrim;

të tregojnë vëmendje dhe interes gjatë një

prezantimit të një projekti të shokëve dhe shoqeve

të klasës, gjatë ndjekjes së një shfaqjeje, gjatë një

aktiviteteve në shkollë dhe jashtë saj etj.;

të përdorin gjuhën e trupit, kontaktin me sy dhe

mimikën e duhur të fytyrës që të mos japin mesazhe

negative tek folësit.

Qëndrim dhe

sjellje e

përshtatshme

në veprimtari

ndërvepruese

Vëmendje dhe

interes

Gjuhë e trupit

Kontakt me sy

Mimikë e

fytyrës

Të dëgjuarit

për të kuptuar


të përdorin strategji të ndryshme para, gjatë dhe pas

dëgjimit për të kuptuar tekstin si p.sh:

− të lexojnë paraprakisht informacion në mënyrë që

Strategji për të

kuptuar tekstin

Ritregim i

brendisë

Shpjegim

140

GJUHË SHQIPE

të mos kenë vështirësi për të kuptuar një

prezantim për një çështje të caktuar;

− të mbajnë shënime për detajet e rëndësishme;

− të përmbledhin idetë kryesore pasi kanë dëgjuar

një tekst për të vetëkontrolluar, nëse e kanë

kuptuar tekstin;

të ritregojnë shkurtimisht tekstin që dëgjuan, duke e

ilustruar me detaje nga teksti;

të interpretojnë informacionin që marrin nga burime

të ndryshme si p.sh televizion, faqe interneti etj;

të mbështesin interpretimet e tyre për tekstet që

dëgjojnë me fragmente, ide dhe detaje nga teksti

(Cilat fjalë dhe fraza të këtij fjalimi kanë shumë

kuptime ose mund të interpretohen në mënyra të

ndryshme? Folësi ishte serioz në atë që tha, apo

përdori sarkazmën? Si mund ta provoni këtë?);

të shpjegojnë argumentet kryesore të një ligjërate

me fjalët e tyre;

të klasifikojnë detajet;

të bëjnë dallimin mes shkakut dhe pasojës;

të zgjerojnë ose të lidhin informacionin që dëgjuan

me përvoja e tyre ose me njohuritë e marra nga

tekste të tjera si p.sh:

− të ndajnë opinion e tyre rreth një libri pasi kanë

dëgjuar idetë dhe opinionin e të tjerëve;

− të hetojnë rreth temës ose çështjes që dëgjuan

duke kërkuar informacion në burime online për

të zgjeruar të kuptuarit;

të krahasojnë informacionet që dëgjuan me

njohuritë e mëparshme.

argumentesh

Interpretim i

tekstit

Shpjegim i

argumenteve të

tekstit

Klasifikim i

detajeve

Dallimi mes

shkakut dhe

pasojës

Krahasim mes

informacioneve

141

GJUHË SHQIPE

Të dëgjuarit e

qëllimshëm


të analizojnë tekste të thjeshta dhe komplekse duke

u përqendruar në mënyrat se si komunikohet

informacioni, idetë, çështjet dhe se si ndikojnë këto

tek dëgjuesi si p.sh analizojnë se si një folës përdor

humorin për t’i bërë dëgjuesit më të interesuar ndaj

ideve të tij apo të saj;

të dallojnë problemin dhe zgjidhjen në një tekst;

të dallojnë dhe diskutojnë për pikëpamjet e

ndryshme në një tekst;

të përcaktojnë se kujt i drejtohet folësi (audienca e

synuar) dhe të tregojnë se si do të ndryshonte gjuha

ose mesazhin nëse do të ndryshonte dëgjuesi;

të gjykojnë rreth vërtetësisë së tekstit duke u

përqendruar te burimet që folësi ju referohet, te

përvoja dhe eksperienca e folësit, si dhe te qëllimet

dhe pasionet e tij;

të dallojnë se për çfarë shërbejnë disa strategji të

përdorura gjatë prezantimeve të ndryshme (për të

informuar, për të bindur ose argëtuar) si p.sh:

− të tregojnë se përdorimi i listave ose tabelave e

bën më të besueshëm, më bindës prezantimin;

− të përshkruajnë se si një aktor e ndryshon zërin e

tij që të ngjallë simpati;

− të vlerësojnë një hyrje interesante të prezantimit

si një gjetje për të siguruar që në fillim

vëmendjen e të tjerëve.

Analizë e

tekstit

Problem dhe

zgjidhje në një

tekst

Pikëpamje

Audienca e

synuar

Vërtetësi e

tekstit

Strategji të

prezantimit

142

GJUHË SHQIPE

Linja: TË LEXUARIT



Nxënësit zhvillojnë njohuritë dhe aftësitë për të kuptuar, analizuar dhe vlerësuar tekstin. Për të

zhvilluar këto aftësi nxënësit përdorin tekste të ndryshme si: reportazhe, kronika, biografi,

kujtime, udhëpërshkrime, intervista, rregullore, përmbledhje, referate, shkresa, artikuj gazetash

dhe revistash,reklama, ese të ndryshme, fjalime dhe disa tekste letrare.


kyçe

Të lexuarit

për të

kuptuar


të përzgjedhin tekstet që lexojnë në varësi të qëllimit

që kanë si p.sh lexojnë dy reportazhe të ndryshme që

të krahasojnë mënyrën se si e trajtojnë një problem

social, lexojnë dy artikuj gazetash që trajtojnë të

njëjtën tematikë ose të njëjtën çështje dhe shikojnë ku

gazetarët bashkohen dhe ku ndryshojnë nga njëri-

tjetri;

të përdorin strategji të ndryshme para, gjatë dhe pas

leximit si p.sh:

− të njihen paraprakisht me tiparet e formës dhe

strukturës së një lloj teksti, në mënyrë që ta kenë

më të lehtë për ta kuptuar një tekst të caktuar;

− të praktikojnë rileximin për të ngulitur detajet më

të rëndësishme;

− të përqendrohen tek ilustrimet e tekstit për të

plotësuar dhe zgjeruar informacionin e tekstit;

− të përdorin një organizues grafik për të shënuar

faktet dhe idetë e rëndësishme;

të interpretojnë tekstet dhe të japin argumente që

Qëllim

Strategji leximi

Njohje

paraprake me

tipare të

formës dhe

strukturës së

tekstit

Rilexim

Ilustrim teksti

Organizues

grafik për idetë

e rëndësishme

Informacion i

rëndësishëm

Interpretim i

tekstit

Lidhje e

informacionit

143

GJUHË SHQIPE

mbështesin interpretimin e tyre;

të përdorin një organizues grafik për të kategorizuar

idetë e një teksti;

të zgjerojnë kuptimin mbi tekstet duke lidhur idetë në

to me idetë dhe njohuritë e tyre si p.sh: të përcaktojnë

në se informacioni në një artikull përkon ose

kundërshton njohuritë e tyre ose përvojat e tyre.

të tekstit me

informacione

në tekste të

tjera ose me

njohuritë e

mëparshme të

lexuesit

Të lexuarit

kritik dhe

vlerësimi i

tekstit


të dallojnë faktin nga opinioni;

të analizojë marrëdhëniet midis pjesëve të tekstit;

të gjykojnë për vlerat e një teksti duke përdorur

ilustrime dhe detaje nga teksti si p.sh: dallojnë detajet

që e bëjnë një histori të duket e besueshme dhe e

vërtetë, dallojnë aliteracionin në një reklamë që të

mbahet mend lehtë nga konsumatorët etj;

të nxjerrin konkluzione pasi kanë lexuar dhe kanë

kuptuar një tekst;

të gjejnë funksionin e disa elementeve të formës të

tekstit si p.sh: rrëfimi në vetën e parë në një libër me

kujtime ose përshkrimi linear dhe episodik në një

udhëpërshkrim;

të përcaktojnë funksionin e disa karakteristikave të

teksteve si p.sh ilustrimet në librat për fëmijë të vegjël

plotësojnë vështirësitë e tyre në lexim ose shkrimet në

përmasa të ndryshme, ngjyrat, fotografitë, titujt dhe

nëntitujt në faqen e parë të një gazete tërheqin

vëmendjen e lexuesit për ta marrë dhe lexuar atë etj;

të dallojnë disa elemente të stilit dhe të gjuhës së një

teksti dhe të zbërthejnë funksionet e tyre;

Fakt dhe

opinion

Marrëdhëniet

mes pjesëve të

tekstit

Gjykime për

tekstin

Konkluzione

Funksion i

elementeve të

formës

Karakteristikat

e teksteve

Elemente të

stilit të një

teksti

Pasurimi i

fjalorit

144

GJUHË SHQIPE

të përdorin strategji të ndryshme për të pasuruar

fjalorin e tyre si p.sh: shënojnë në një fletore (ose

diku tjetër) fjalët dhe fjalitë që ju pëlqejnë dhe që i

hasin gjatë leximit; dallojnë fjalët e huaja dhe i

zëvendësojnë me fjalë shqipe (kur fjala përgjegjëse në

gjuhën shqipe), përdorin një grafik ku shënojnë

familje fjalësh etj.

Të lexuarit e

teksteve të

ndryshme


të lexojnë tekste nga kultura dhe kohë të ndryshme, të

shtypura dhe elektronike si: reportazhe, kronika,

biografi, kujtime, udhëpërshkrime, intervista,

rregullore, përmbledhje, referate, shkresa, artikuj

gazetash dhe revistash, ese të ndryshme, reklama,

fjalime dhe disa tekste letrare;

të dallojnë dhe të përdorin njohuritë rreth

karakteristikave të tekstit si: tema, paragrafi, hyrje,

konkluzionet, shënimet në fund, citime, indeks,

bibliografi;

të dallojnë dhe të përdorin njohuritë rreth elementeve

grafike të teksteve si tabela, harta, diagrama;

të dallojnë argumentet pro dhe kundër një çështjeje në

një tekst;

të dallojnë një tekst letrar nga një tekst joletrar si p.sh

krahasojnë një roman nga një biografi ose

autobiografi, një tregim fantastiko-shkencor nga një

udhëpërshkrim etj.

Reportazh

Kronikë

Biografi

Kujtime

Udhëpërshkrim

Intervistë

Rregullore

Përmbledhje

Referat

Shkresë

Artikull

Ese

Reklama

Fjalime

Tekst letrar

145

GJUHË SHQIPE




Nxënësit realizojnë hapat e përcaktuara dhe të domosdoshme për procesit të të shkruarit.

Nxënësit përdorin strategji të ndryshme për të planifikuar, për të organizuar idetë dhe për të

redaktuar shkrimin e tyre. Procesi i të shkruarit realizohet në shkrime të llojeve të ndryshme si:

udhëzim, raport, broshurë ose fletë-palosje, CV, njoftim, ftesë, përshkrime, ese, artikuj gazete

ose reviste.


kyçe

Të shkruarit

si proces



të identifikojnë qëllimin, temën dhe subjektin për

punët e tyre me shkrim si p.sh një rrëfim për një

ngjarje të rëndësishme historike në krahinën e tyre për

gazetën e shkollës, një ese shpjeguese;

të identifikojnë njohuritë e mëparshme rreth temës;

të provojnë tu japin përgjigje 5 pyetjeve rreth temës si:

Kush? Ku? Kur? Çfarë? dhe Pse? ;

të zhvillojnë një diskutim në grup për t’u sqaruar, për

të ndarë ide dhe opinione rreth temës;

të mbledhin informacion për punë dhe detyra me

shkrim nga burime të ndryshme, të shtypura dhe

elektronike, duke përdorur strategji të ndryshme si

p.sh:

− të kërkojnë informacion në internet nëpërmjet

fjalëve kyçe;

− të klasifikojnë burimet e informacionit në të

Qëllim

Temë

Subjekt

Njohuri

paraprake rreth

temës

Diskutim në

grup rreth

temës

Mbledhje

informacioni

për punën me

shkrim

Kërkim në

internet

Klasifikim i

burimeve të

informacionit

Intervista

146

GJUHË SHQIPE

rëndësishme dhe dytësore;

− të kryejnë intervista me specialistë që kanë njohuri

për temën (kur është e mundur), ose me

dëshmitarë në një ngjarje;

− të shënojnë të gjitha burimet e informacionit në

një listë të veprave të cituara ose referencat;

− të përcaktojnë nëse informacioni i mbledhur është

i mjaftueshëm dhe i përshtatshëm për detyrën e

tyre dhe nëse jo,të planifikojnë për të mbledhur

informacion shtesë.



të rendisin dhe të organizojnë idetë kryesore duke i

ilustruar dhe mbështetur me detaje, shembuj, fakte

dhe opinione të ndryshme;


zhvillim dhe mbyllje);

të zgjedhin dhe të ndjekin një mënyrë të organizimit të

tekstit (shkak dhe pasojë, ngjashmëri dhe dallime etj);

të përshtatin gjuhën me llojin e detyrës me shkrim, me

qëllimin dhe me lexuesin si p.sh në një letër drejtuar

këshillit të prindërve në shkollë përdorin gjuhën

formale, në një komunikim elektronik me shokët e

shoqet (blog) përdorin gjuhën joformale, humorin etj;

të përzgjedhin fjalë dhe fraza që i japin punës gjallëri

dhe shprehësi;

të përdorin lloje të ndryshme fjalish (lloj, gjatësi,

strukturë) për të shtuar interesin e lexuesit dhe për të

Shqyrtim

informacioni

Organizim

idesh

Strukturë e

punës me

shkrim

Gjuha në

përshtatje me

qëllimin,

formën dhe

lexuesin

Gjuha për t;i

dhënë gjallëri

dhe shprehësi

Larmi

sintaksore

Përdorim i

gjuhës

standarde

Shkrimi si

produkt

147

GJUHË SHQIPE

përmirësuar rrjedhën e punës me shkrim;

të zbatojnë gjatë të shkruarit njohuritë gramatikore dhe

drejtshkrimore;

të përdorin gjuhën standarde gjatë të shkruarit;

të përdorin gjatë të shkruarit numrat, pikat ose shenja

të ndryshme (bullets) për të strukturuar më mirë

detyrën me shkrim;

të shpjegojnë se si mendimet, idetë, vlerat dhe përvoja

e tyre kanë gjetur shprehje në punën me shkrim.



të rishikojnë punët me shkrim për të përmirësuar

përmbajtjen, organizimin, qartësinë, stilin dhe gjuhën

si p.sh:

− duke shtuar shembuj që mbështesin idenë

kryesore;

− duke hequr detaje të parëndësishme;

− duke shtuar fjalët e duhura në hyrje të çdo

paragrafi që të krijojnë idenë e vazhdimësisë së

mendimeve dhe lidhjen mes tyre;

− duke rirenditur ngjarjet në një artikull gazete me

qëllimin që të theksohen ngjarjet kryesore;

− duke shmangur gabimet gramatikore dhe

drejtshkrimore.

Përmirësim i

përmbajtjes,

organizimit,

qartësisë, stilit,

gjuhës

Të shkruarit

për qëllime

personale

dhe

funksionale


të shkruajnë një udhëzim se si të marrin një

destinacion ose të shkojnë diku;

të shkruajnë një raport duke ndjekur të gjitha hapat e

shkrimit të tij;

Udhëzim

Raport

Broshurë ose

fletë-palosje

CV

148

GJUHË SHQIPE

të shkruajnë një broshurë ose një fletë-palosje për

tema dhe lexues të ndryshëm (zgjedhje e nxënësve);

të shkruajnë një CV, duke ndjekur strukturën e

shkrimit të një teksti të tillë;

të shkruajnë një njoftim ose një ftesë formale si p.sh

një ftesë për ceremoninë e mbarimit të shkollës 9-

vjeçare;

të përshkruajnë përvojën e tyre gjatë nëntë viteve të

shkollës për ta ndarë me shokët dhe shoqet, me

mësuesit dhe me prindërit;

të shkruajnë ese përshkruese, shpjeguese ose

bindëse/argumentuese për tema të përshtatshme me

moshën;

të shkruajnë artikuj të ndryshëm për gazeta dhe

revista.

Njoftim

Ftesë

Ese

përshkruese

Ese shpjeguese

Ese

argumentuese

Artikuj për

gazetë ose

revistë




Nxënësit demonstrojnë njohuri, aftësi dhe qëndrime: për llojet e fjalive sipas kumtimit, pohimit

dhe mohimit dhe sipas gjymtyrëve kryesore, për përdorimin e ligjëratës së drejtë dhe të

zhdrejtë, për foljen, për pjesëzat, parafjalët, përemrin vetor dhe trajtat e shkurtra dhe të

bashkuara, pasthirrmat, ndajfoljet, për stilet dhe regjistrat e gjuhës. Nxënësit gjithashtu zbatojnë

rregullat drejtshkrimore.


kyçe

Sintaksë


të përcaktojnë llojin e fjalisë sipas kumtimit;

të përcaktojnë fjalitë mohore dhe pohore;

të përcaktojnë llojin e fjalive sipas gjymtyrëve

Llojet e fjalive

sipas kumtimit

Fjalitë mohore

dhe pohore

Fjali

149

GJUHË SHQIPE

kryesore;

të dallojnë fjalitë njëkryegjymtyrëshe foljore;

të përcaktojnë llojin e fjalive njëkryegjymtyrëshe

foljore;

të dallojnë fjalitë njëkryegjymtyrëshe emërore;

të dallojnë fjalinë e thjeshtë nga fjalia e përbërë;

të përcaktojnë llojin e fjalisë së përbërë;

të dallojnë fjalitë e përbëra të përziera me më shumë

se dy pjesë;

të hartojnë skemat e fjalive të përbëra;

të dallojnë ligjëratën e drejtë nga e zhdrejta;

të përdorin ligjëratën e drejtë aty ku është e

nevojshme.

njëkryegjymtyr

ëshe foljore

Llojet e fjalive

njëkryegjymtyr

ëshe foljore

Fjali

njëkryegjymtyr

ëshe emërore

Fjali e thjeshtë

Fjali e përbërë

Skemat

Ligjërata e

drejtë

Ligjërata e

zhdrejtë

Morfologji


të dallojnë foljet me funksion gjysmëndihmës;

të përdorin saktë në fjali foljet gjysmëndihmëse;

të përdorin saktë në fjali foljet në formën veprore dhe

joveprore;

të përcaktojnë të ardhmen e së shkuarës tek foljet e

mënyrës dëftore;

të dallojnë parafjalët sipas rasave dhe lokucionet

parafjalore;

të dallojnë parafjalët nga emrat dhe ndajfoljet me të

njëjtën formë;

të përdorin drejt përemrat vetorë në rasa të ndryshme;

të përdorin drejt trajtat e shkurtra dhe të bashkuara;

Foljet

gjysmëndihmës

e

Forma veprore

Forma

joveprore

Koha e ardhme

e së shkuarës,

mënyra dëftore

Dallimi mes

parafjalëve,

emrave dhe

ndajfoljeve

Parafjalët dhe

150

GJUHË SHQIPE

të përcaktojnë vendin e trajtave të shkurtra;

të dallojnë lidhëzat nga përemrat, ndajfoljet dhe

parafjalët me formë të njëjtë;

të përcaktojnë llojin e pasthirrmave sipas kuptimit.

lokucionet

parafjalore

Trajtat e

shkurtra dhe të

bashkuara

Vendi i trajtave

e shkurtra

Dallimi i

lidhëzave nga

përemrat,

ndajfoljet dhe

parafjalët

Pasthirrmat e

llojet e tyre

Drejtshkrim


të përdorin drejt të gjitha shenjat e pikësimit;

të shkruajnë saktë ligjëratën e drejtë dhe ligjëratën e

zhdrejtë;

të shkruajnë drejt fjalët që kanë grupin ye, ua, ue;

të shkruajnë drejt fjalët në të cilat takohen dy zanore

të njëjta;

të përdorin drejt apostrofin te trajtat e shkurtra të

përemrit vetor;

të shkruajnë saktë disa tipa fjalësh me prejardhje të

huaj;

të shkruajnë saktë nyjet e përparme të emrave,

mbiemrave dhe përemrave pronorë i, e, të, së;

të përdorin saktë pjesëzat dhe parafjalët në rastet e

përsëritjes dhe mospërsëritjes së tyre;

Shenjat e

pikësimit

Shenjat e

pikësimit në

ligjëratën e

drejtë dhe të

zhdrejtë

Drejtshkrimi i

fjalëve që kanë

grupin ye, ua,

ue.

Drejtshkrimi i

apostrofit te

trajtat e

shkurtra

Drejtshkrimi i

151

GJUHË SHQIPE

të shkruajnë saktë fjalët njësh, ndaras dhe me vizë në

mes.

disa fjalëve të

huaja

Drejtshkrimi i

nyjës së

përparme

Drejtshkrimi i

pjesëzave dhe i

parafjalëve

Shkrimi i

fjalëve njësh,

ndaras dhe me

vizë në mes

Leksikologji

dhe

semantikë


të vlerësojnë pasurinë leksikore të gjuhës shqipe;

të dallojnë fjalët e huaja nga fjalët në gjuhën shqipe;

të gjejnë huazime të panevojshme sidomos në gazeta

dhe revista dhe t'i zëvendësojnë me fjalën shqipe;

të dallojnë fjalën e huaj që është bërë pjesë e leksikut

nga fjalët e huaja që kanë fjalën përkatëse në gjuhën

tonë;

të dallojnë regjistrat e gjuhës në tekste të ndryshme;

të përdorin regjistrat e gjuhës për qëllime të ndryshme

në situata të ndryshme;

të përcaktojnë stilet e gjuhës së përdorur në tekste të

ndryshme letrare dhe joletrare;

të dallojnë mjetet gjuhësore me të cilat shprehen

stilet dhe regjistrat e ndryshëm në gjuhën shqipe;

të përdorin fjalorin për të gjetur kuptimin e fjalëve të

panjohura.

Leksiku i

gjuhës shqipe

Fjalët e huaja

Regjistrat e

gjuhës

Stilet e gjuhës

në tekste të

ndryshme

Përdorimi i

fjalorit

republika e shqipËrisË ministria e arsimit dhe shkencËs...

Documents