RESOCJALIZACJA DOROSYCH , NIELETNICH W POLSCE I ZAGRANIC

SPIS TRECIWPROWADZENIE.str. 3-4RESOCJALIZACJA W POLSCEDane demograficzne Polski ...str.5

Historia rozwoju praktyki resocjalizacyjnej w
Polsce i na wiecie .str.5-7

Polski system penitencjarny ...str.7-8

Resocjalizacja wobec nieletnich str.8-10

Etapy resocjalizacji i instytucje ktre si tym zajmuj..str.10-13

Resocjalizacja w zakadach karnych .str.13-14

Terapie stosowane w resocjalizacji ...str.14-16

Programy resocjalizacyjne str.16-21

RESOCJALIZACJA WE FRANCJIDane demograficzne Francji ..str.22

Pojcie resocjalizacji we Francji str.22

Resocjalizacja dorosych we Francji....str.23

Kary izolacyjne we francuskim Kodeksie Karnym..str.23-24

Probacja czyli akranie w rodowisku otwartym
we Francji ......str.24-26

Resocjalizacja nieletnich we Francji str.26-30

III RESOCJALIZACJA W WIELKIEJ BRYTANII III.1 Dane demograficzne ......str.31
III.2 Postpowanie z nieletnimi w Wielkiej Brytanii str.31-35
III.3 Probacja w Wielkiej Brytanii str.35-36
III.4 Zakady dla nieletnich ...str.36-38
III.5 Resocjalizacja dorosych str.38-42

PODSUMOWANIE
TABELA .str.43-44
PODSUMOWANIE OGLNE ..str.45-47BIBLIOGRAFIA.........................................................................str.48-49









Autorzy:
Marlena Czarnowska
Katarzyna Babiska
Paulina Wilkowska
Paulina Czaja

PORWNANIE RESOCJALIZACJI DOROSYCH I NIELETNICH W WYBRANYCH KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ : POLSCE, FRANCJI I WIELKIEJ BRYTANII.WPROWADZENIEW kadym rodowisku ludzie potrafi odrni zachowania, ktre nazywaj albo norm, albo patologi, jednak jednoznacznych definicji tych poj nie ma. Oglnie rozumiana norma to zachowanie zgodne z oczekiwaniem spoeczestwa i standardami spoeczno- kulturowymi.1 L. Pytka: Pedagogika resocjalizacyjna, Wybrane zagadnienia teoretyczne, diagnostyczne i metodyczne, APS, W warszawa 2005, s. 17.

Oglnym zaoeniem procesu resocjalizacji jest leczenie defektw charakteru. Deficyty mona leczy poprzez psychoterapie wychowawcz, ktrej celem jest spowodowanie u wychowanka zwikszenia zdolnoci do indywidualnego dostosowania si wobec trudnoci i sytuacji yciowych. 2 K. Sawicka: Polska myl resocjalizacyjna , WUW1993, s.33-34.

W pracy zostay porwnane systemy resocjalizacji dorosych i nieletnich w wybranych pastwach Unii Europejskiej. Pierwsza cz pracy przedstawia dziaania resocjalizacyjne w Polsce, rozdzia drugi dotyczy oddziaywa resocjalizacyjnych we Francji, natomiast ostatni rozdzia ukazuje jak postpuje si z osobami wykolejonymi w Wielkiej Brytanii.Podstawowe definicje problemu:Pedagogika resocjalizacyjna jest to dyscyplina teoretyczna i praktyczna, ktra zajmuje si wychowaniem osb z zaburzeniami w procesie socjalizacji. Zajmuje si osobami, ktre wykazuj objawy nieprzystosowania i wykolejenia spoecznego.Resocjalizacja to zesp zabiegw majcych na celu uksztatowanie prospoecznych cech w jednostce i internalizacj wartoci oraz eliminacj patologicznych zachowa, aby moga optymalnie i twrczo funkcjonowa w spoeczestwie.3 L. Pytka: Pedagogika resocjalizacyjna, Wybrane zagadnienia teoretyczne, diagnostyczne i metodyczne, APS, W warszawa 2005, s. 9-11.

Proces resocjalizacji obejmuje osoby wykolejone spoecznie, a wic niedostosowane. Niedostosowanie rozumiemy jako nieprzestrzeganie i nierespektowanie oglnie uznanych norm spoecznych, prawnych i obyczajowych. Wykolejenie spoeczne postrzegane jest jako dziaania destruktywne, manifestowane poprzez negatywne zachowanie. Wynikaj one gownie ze sfery zaburze motywacyjno emocjonalnych, dlatego te spod oddziaywania resocjalizujcego wyczone s osoby, u ktrych niedostosowanie wynika z odmiennej kulturowo przynalenoci spoecznej lub z antagonizmu konstruktywnego. 4 K. Sawicka, Polska myl resocjalizacyjna, WUW 1993, s 81.

Rozdzia IRESOCJALIZACJA W POLSCE

1.1. Dane demograficzne Polski.Polska liczy prawie 39 mln. mieszkacw, pooona jest w Europie rodkowej. Przebiegaj przez ni wane szlaki komunikacyjne, pooenie jej jest zatem korzystne poniewa czy bogate pastwa zachodniej Europy z zasobnymi w surowce pastwami wschodniej Europy. Wspczesne granice Polski zostay ustanowione po I wojnie wiatowej. W przeszoci granice naszego kraju czsto si zmieniay. Pod wzgldem obszaru Polskaw Europie ma 9 miejsce a na wiecie 69. Terytorium Polski wynosi w przyblieniu 323 tys. km2
A obszar ldowy wynosi ~312 tys. km2. Najwyszym punktem jest tatrzaski szczyt Rysy 2499m.n.p.m.Najniszy punkt mieci si na uawach Wilanych Raczki Elblskie 1,8m.p.p.m.
Powierzchnia kraju obnia si w kierunku pnocno zachodnim. Jest to kraj wybitnie nizinny. 75% powierzchni pastwa zajmuj obszary poniej 200m.n.p.m. rednia wysoko to 173m.n.p.m. Charakterystyczn cech uksztatowania powierzchni kraju jest pasowy ukad rzeby: pas pobrzey, pojezierzy, nizin rodkowopolskich, wyyn, kotlin podkarpackich, gr.
Na obszarze gr i wyyn stare struktury geologiczne byy wielokrotnie niszczone i zrwnywane, aby nastpnie, w wyniku procesw wypitrzajcych, ulec odmodzeniu. Std tak wyraziste w Polsce poudniowej, najstarsze rysy rzeby uksztatoway si zasadniczo w okresie trzeciorzdowym. Formowa si wtedy rwnie potny acuch grski Karpat z Tatrami, w ktrych pooony jest najwyszy szczyt Polski- Rysy(2499mn.p.m.). Rzeba nizin Polski rodkowej i pnocnej ma inny charakter i pochodzenie.

1.2. Historia rozwoju praktyki resocjalizacyjnej w Polsce i na wiecie.Z pierwszymi przejawami myli resocjalizacyjnej na wiecie spotykamy si w XVI w. Do tego czasu gwn zasad karania by odwet, a podstawowym rodkiem karnym- mier.Kar mierci zastpiono sankcjami poprawczymi. W Anglii i Holandii zaczy powstawa domy pracy i poprawy. W Polsce pierwszy dom poprawy powsta w 1629 roku. 5 B. Urban, J. M. Stanik: Resocjalizacja, PWN, Warszawa 2007, s. 32

W okresie od XVI do XVIII wieku stan polskiego wiziennictwa funkcjonowa podobnie jak wiziennictwo w Europie zachodniej. Dzieci ktre popaday w konflikt z prawem traktowane byy na rwni z dorosymi przestpcami. Odpowiedzialno karna obejmowaa dziecko od 7 roku ycia, a wymierzane kary byy dotkliwe i okrutne. Powstanie zakadw poprawczych w celu zwalczania ebractwa i wczgostwa przyczyniy si do powstania do zmiany dzieci skazanych na kar wizienia. Po raz pierwszy metody wychowawczo poprawcze wobec nieletnich zostay zastosowane w przytuku dla sierot w. Brunona w Warszawie w 1629 roku. Pierwszy zakad o charakterze opiekuczo prewencyjnym zaoony zosta w 1736 roku. Jako gwne metody wychowawcze stosowano : dyscyplin, dyby i kajdany, przebywanie na zimnie i w ciemni oraz zmniejszenie porcji ywieniowych i zakaz rozmw.Znaczce zmiany w sytuacji modocianych przestpcw nastpiy dopiero w XIX wieku, a powstae systemy wizienne gosiy, i celem kary pozbawienia wolnoci nie moe by zemsta, lecz poprawa sprawcy.W okresie powstawania w Polsce pierwszych placwek dla nieletnich, tworzono rwnoczenie przepisy prawa karnego uwzgldniajc problem odrbnego traktowania dzieci za popenione czyny karalne. W chwili gdy Polska odzyskaa niepodlego zajto si rozbudow zakadw dla nieletnich przestpcw, dzielc je na poszczeglne kategorie : wiek, pe, poziom umysowy i stopie demoralizacji. Od 1919 roku powstaway ju pierwsze sdy dla nieletnich. 6 R. M. Ilnicka wybrane elementy pedagogiki resocjalizacyjnej ujcie teoretyczne i praktyczne Lublin 2011 str 20-28

Wspczesne prawne systemy postpowania z nieletnimi uznaj resocjalizacj zagwny cel oddziaywa stosowanych wobec tej kategorii dzieci i modziey. Idearesocjalizacji zrodzona na gruncie kierunku pozytywnego w prawie karnym i reform wwiziennictwie, najpeniej, najszybciej przenikna do ustawodawstwa dotyczcego nieletnich i w drugiej poowie XX wieku staa si trwaym elementem prawa w wielu krajach Europy i Ameryki Pn.W Polsce proces resocjalizacji moe przebiega w warunkach naturalnych wskutek zamierzonych, spontanicznych wpyww rodowiskowych. Moe take by efektem okrelonego ukadu wychowawczego, celowo powoanego do realizacji zada resocjalizacyjnych. Na jego aktywno skadaj si wwczas wiadome dziaania powodujce procesy socjalizacji reedukacyjnej i edukacyjnej, tj. takie procesy, ktre polegaj naprzysposobieniu osb wykolejonych spoecznie do podanego funkcjonowania wspoeczestwie i do postpowania zgodnego z podstawowymi oczekiwaniami spoecznymi. Realizacji resocjalizacji suy dziaalno skadajca si z wychowania, opieki ipsychoterapii. W postpowaniu z nieletnimi ktrzy przez prawo karne byli traktowani jakmali doroli, znaczce zmiany przynis wiek XX, a waciwie jego druga poowa. Po II Wojnie wiatowej stao si moliwe w wielu krajach zrealizowanie w praktyce wczeniejszych rozwiza ustawowych np. upowszechnienie sdownictwa dla nieletnich, rozwj kurateli sdowej, zakadw wychowawczych i poprawczych, zamiast wizie 7 K. Sawicka, Polska myl resocjalizacyjna str. 175,176

.1.3. Polski system penitencjarny. W 1997 roku uchwalono Kodeks Karny Wykonawczy, ktrego gwn ide jest poszanowanie godnoci osb pozbawionych wolnoci, sprawiedliwego izindywidualizowanego ich traktowania. Podstawowymi zasadami, na ktrych opiera si polski system penitencjarny s:-zasada humanitaryzmu ( zakada e kady czowiek posiada niezbywaln godno, stanowic rdo jego wolnoci i podmiotowoci, znajduje ona szczeglne odniesienie do osb pozbawionych wolnoci wyznaczajc przesanie dla organw wykonujcych orzeczenia, zgodnie z ktrymi nie mog one stosowa form i metod postpowania niezgodnych z celami wykonywania kar , uwaczajc godnoci ludzkiej osadzonych).-Zasada indywidualizacji ( polega na dostosowaniu sposobu wykonywania kary, w szczeglnoci stosowanych oddziaywa do indywidualnych skazanych).-Zasada odpowiedzialnoci ( oparta na przewiadczeniu e godno i podmiotowo skazanych musz by szanowane, uznaje e czowiek jest zdolny do odpowiedzialnoci za wybr dokonany wiadomie, u podoa ktrego ley jego wola. System stwarza rzeczywist szans dla osb pragncych zmieni swj sposb ycia.-Zasada wolnej progresji ( jej istot jest uzalenienie warunkw odbywania kary od postawy skazanego, stanowi ona wany bodziec mobilizujcy winia do pracy nad sob).-Zasada udziau spoeczestwa w wykonywaniu orzecze oraz wwiadczeniu pomocy spoecznej i readaptacji skazanych (dotyczy spoecznej kontroli nadwykonywaniem kar, rodkw karnych zabezpieczajcych i zapobiegawczych orazpomocy w spoecznej readaptacji skazanych ).-Zasada ochrony spoeczestwa ibezpieczestwa skazanych w zakadach karnych ( ograniczenie do minimum moliwoci popenienia przestpstw w trakcie pobytu w ZK oraz w czasie przepustek, prawo dobezpieczestwa osobistego w trakcie wykonywania kary.8 M. Marczak Resocjalizacyjne programy penitencjarne realizowane przez sub wizienn str 29-30

1.4. Resocjalizacja wobec nieletnich.Odrbne systemy postpowania z nieletnimi oparte s na innych ni stosowane wobec dorosych zasadach odpowiedzialnoci prawnej za zachowania dewiacyjne. Systemy te rozwizuj problemy przestpczoci nieletnich w samodzielnych aktach prawnych, poza prawem karnym i na drodze postpowania opiekuczo-wychowawczego.Na tej drodze przemian, ktra datuje si od II poowy XIX wieku zawayo wiele czynnikw np.: dokonania szkoy antropologicznej, a zwaszcza socjologicznej, rozwj nauk o czowieku i wzrost zainteresowania losem dzieci zaniedbanych. W prawie karnym zaczto uwzgldnia: wiek, osobowo sprawcy, przyczyny przestpczoci, a nie tylko dokonany przez niego czyn. Elementy te zaczy wyznacza zasady odpowiedzialnoci karnej istosowanie odpowiednich do zawinienia oraz potrzeb sprawcy przestpstwa kar i rodkw oddziaywa. Wysuwano na czoo szczeglnie prewencyjne funkcje kary, a badania osobo poznawcze miay mie istotne znaczenie w procesie karania. W kodeksach karnych pojawiy si instytucje takie jak: warunkowe skazanie, przedterminowe zwolnienie, rodki zabezpieczajce, specjalne rodki probacyjne i poprawcze stosowane wobec nieletnich modocianych. Stopniowo odchodzio si od uznawania dziecka za winne popenionego czynu na rzecz postrzegania go jako znajdujcego si w warunkach zagroenia jego prawidowego rozwoju wychowawczego, a take przez odejcie od orzekania surowych kar wizienia izastpowania ich rodkami probacyjnymi, wychowawczo poprawczymi i leczniczymi. Przeomowe znaczenie miao powstanie odrbnego sdownictwa dla nieletnich zrywajcego ztradycyjn procedur i rodkami karania osb w wieku od 17,18 lat.Sdownictwo stopniowo rozszerzao zakres swojej dziaalnoci resocjalizacyjnej stosowanej wobec nieletnich popeniajcych przestpstwa na profilaktyczn obejmujc dzieci i rodziny zagroone. Przemiany te doprowadziy do stworzenia w wielu krajach odrbnych od prawa karnego norm prawnych okrelajcych postpowanie z nieletnimi jako automatyczne prawo nieletnich.W 1982 roku uchwalono odrbn ustaw o postpowaniu w sprawach nieletnich ktra w sposb kompleksowy i rozbudowany okrela prawne podstawy systemu zapobiegania izwalczania wykolejenia spoecznego modziey.9 K. Sawicka , Polska myl resocjalizacyjna, str. 175-178

Celami ustawy byo : zapobieganie i zwalczanie demoralizacji i przestpczoci, a wic profilaktyka i resocjalizacja oraz stwarzanie nieletnim jak najlepszych warunkw funkcjonalnych aby nie popadali w konflikty z prawem.Zasady ustawy zawieray : kierowanie dobrem nieletniego w celu jak najlepszego funkcjonowania nieletniego spoeczestwie oraz zmobilizowanie rodzicw i opiekunw dojak najlepszego wypenienia swoich obowizkw, a take stosowanie rodkw. Ustawa wyodrbnia trzy kategorie nieletnich :* do 18 roku ycia ( w zwizku ze zwalczaniem i zapobieganiem resocjalizacji)* 13-17 roku ycia (osoby wobec ktrych toczy si postpowanie o popenienie czynu karalnego* do 21 roku ycia ( osoby wobec ktrych sd zastosowa rodki poprawcze i wychowawcze)

Natomiast sdowe postpowanie z nieletnimi jest jedn z form interwencji wwychowanie dziecka. Dokonuje si niezalenie od woli rodzicw, a zapadajce w nim decyzje maj charakter przymusu. Interwencja ta dotyczy okrelonej kategorii osb wyodrbnionej ze wzgldu na wiek , rodzaj zachowa dewiacyjnych, oraz potrzeb stosowania specjalnych oddziaywa resocjalizacyjnych. Naley stwierdzi, e kategoria podopiecznych sdu wykazujca objawy demoralizacji mimo braku sprecyzowania pojcia inieokrelenia dolnej granicy wieku doznaje na tle caoci wielu ogranicze. Wszczcie sprawy nastpowa powinno wtedy gdy : ustali si wystpowanie przejaww demoralizacji naog kilku jako zjawiska trwaego, wczeniej stosowane oddziaywania rodziny, szkoy, poradni, czy innych osb okazao si nie skuteczne, w interesie nieletniego po wyczerpaniu drogi pozasdowej naley podj dziaania opiekuczo wychowawcze przez sd.W postpowaniu z nieletnimi sd rodzinny stosuje trzy rodzaje rodkw: wychowawcze, poprawcze, lecznicze. Do rodkw wychowawczych zaliczamy: upomnienie, zobowizanie do odpowiedniego zachowania np. przeproszenie pokrzywdzonego, zmuszenie do obowizku szkolnego, zabronienie spoywania alkoholu, zabronienie spoywania rodkw odurzajcych, terapia, zabronienie kontaktu z grup przestpcz, odpowiedzialny nadzr rodzicw, dozr kuratora, instytucji, organizacji, osoby godnej zaufania w trzech obszarach: szkoy, rodziny i grupy rwieniczej, kuratorskie orodki pracy z modzie, umieszczenie nieletniego w np. rodzinnym domu dziecka, internacie. rodki lecznicze zwizane s zezmian miejsca pobytu nieletniego, zawieraj leczenie : farmakologiczne, medyczne, terapie, rehabilitacje. rodki poprawcze, a wic umieszczenie nieletniego w zakadzie poprawczym, w tym celu musz by spenione warunki : ukoczenie 13-go roku ycia, osoba musi popeni czyn karalny, poza popenieniem czynu karalnego musi wystpowa element demoralizacji, charakter i okolicznoci popenionego czynu, przekonanie e zastosowanie rodka wychowawczego nie przyniesie rezultatu. 1.5. Etapy resocjalizacji i instytucje, ktre si tym zajmuj.Na tre resocjalizacji skadaj si przepisy, ktre rnicuj zakady, grupy wychowawcze ze wzgldu na stan zdrowia psychicznego, dopuszczaj terapi, pozwalaj naswobodne tworzenie przez personel wsplnie z wychowankami systemw wychowawczych poszczeglnych instytucji.Ze wzgldu na warunki instytucjonalne w ktrych realizuje si wychowanie resocjalizujce mona wyrni wychowanie w warunkach:- kurateli sprawowanej przez poradni czy inne rodki psychopedagogiczne- kurateli sdowej- zakadu resocjalizujcegoWychowanie resocjalizujce wyrnione ze wzgldu na kontekst instytucjonalny obejmuje trzy etapy:- diagnoz wstpno ukierunkowujc i adaptacj do warunkw stwarzanych przez instytucje resocjalizujce,- resocjalizacj w warunkach danej instytucji,- usamodzielnienie wychowanka i wprowadzenie go w ycie.10 K. Sawicka , Polska myl resocjalizacyjna str 179-184, 193

Modzie moe by umieszczana w : 1. Rodzinnym domu dziecka: tworzone przez maestwa heteroseksualne, przebywaj oni zdziemi cay czas, umieszczane s na stae, czasami na krtki okres, co jest form interwencji.2.Rodzinne pogotowia opiekucze: tylko na pewien czas ( do zapadnicia wyroku) otrzymuj opiek. Dzieci mog przebywa tam do trzech miesicy z moliwoci przeduenia. Ma charakter interwencyjny.3. Policyjna izba dziecka: obecnie stopniowo s likwidowane. Jest rodkiem tymczasowym, przebywaj tam osoby od 13 do 17 roku ycia, ktre dopuciy si czynu karalnego, przebywa tam mog do 14 dni, prowadzi si tam dziaania profilaktyczne.Schronisko dla nieletnich : rodek procesowy o charakterze zapobiegawczym, umieszcza si tam nieletnich podejrzanych o popenienie czynu karalnego lubprzestpstwa. Podobnie jak A, stosowany na 3 miesice z moliwoci przeduenia. Stosowane s obowizkowe oddziaywania resocjalizacyjne i edukacyjne. Przebywa tam mog osoby od 13 do 21 roku ycia. Wyrniamy schronisko zwyke ( s przy nich zespoy szk) i interwencyjne ( przebywaj tu osoby mocno zdemoralizowane iniebezpieczne, take wystpuje element szkoy).

Wyrniamy zakady poprawcze dla nieletnich typu:- otwartego : s to Modzieowe Orodki Adaptacji Spoecznej, trafiaj tu osoby, ktre nieidentyfikuj si z podkultur. Osoby te nie s zdemoralizowane w kontekcie instytucji. Umieszcza si tam osoby ktre popeniy czyn karalny nie umylnie, incydentalnie. Podopieczni mog opuszcza teren instytucji;- potwartego : trafiaj nieletni, ktrzy nie byli wczeniej w adnej instytucji, osoby, ktre zadobre zachowanie zostay przeniesione z zakadu zamknitego lub z zakadu otwartego;-zamknitego: s to wszyscy nieletni o wysokim stopniu demoralizacji, przebywaj tunieletni, ktrzy wczeniej uciekali z innych instytucji.W zakadach poprawczych typu: otwartego, potwartego, zamknitego umieszcza si osoby ktre ukoczyy 13 rok ycia i popeniy czyn karalny.W zakadach poprawczych o wzmoonym nadzorze wychowawczym mog przebywa osoby, ktre ukoczyy 15 rok ycia. Trafiaj tu nieletni, ktrzy popenili przestpstwo z art. 10 paragrafu 2. Z zaoenia przebywaj tam do 21 roku ycia. Kady osadzony jest osobno.Do zakadw poprawczych o charakterze resocjalizacyjno rewalidacyjnym trafiaj osoby niepenosprawne psychicznie i fizycznie. Przebywa tam mog osoby ktre ukoczyy 13 rok ycia i maj zaburzenia w funkcjonowaniu psychicznym i fizycznym.Do zakadw poprawczych o charakterze resocjalizacyjno terapeutycznym trafiaj osoby ktre ukoczyy 13 rok ycia i s uzalenione.Dziaalno resocjalizacyjn wobec nieletnich prowadzi si wic w zasadzie winstytucjach owiatowo- wychowawczych dostpnych ogowi dzieci i modziey natomiast dziaalno nielicznych instytucji i zakadw (rodzinne orodki konsultacyjnodiagnostyczne, schroniska dla nieletnich, kuratorskie orodki pracy z modzie i zakady poprawcze) przeznaczonych wycznie dla podopiecznych sdu i wczonych w struktur organizacyjn resortu sprawiedliwoci jest z nimi w pewnym zakresie powizana. Podstawowymi rodkami stosowanymi wobec nieletnich, s rodki pozwalajce pozosta mu w jego rodowisku wychowawczym. rodki izolacyjne stosowane s po wyczerpaniu wszystkich innych moliwoci oddziaywa.1.6. Resocjalizacja w Zakadach Karnych.Resocjalizacja w ZK jest obowizkowa wobec nieletnich. Doroli nie maj przymusu korzystania z programw resocjalizacyjnych. Poprawa skazanych w trakcie odbywania przeznich kary pozbawienia wolnoci polega w szczeglnoci na oddziaywaniu na nich zapomoc rnego rodzaju rodkw lub dziaa o charakterze leczniczym, rehabilitacyjnym oraz terapeutycznym. Gwnym celem takich zabiegw jest przywrcenie im zdrowia psychicznego lub sprawnoci fizycznej oraz przygotowanie ich do powrotu do spoeczestwa.Kady osadzony (poza osobami pozbawionymi praw publicznych przez Sd) zachowuje prawa i wolnoci obywatelskie oraz ma prawo do ochrony zdrowia czyli midzy innymi terapii.Terapia w wizieniu nie jest jednak dobrowolna skazani nie wybieraj systemu terapeutycznego, w ktrym wykonywana byaby wobec nich kara pozbawienia wolnoci. Soni do niego kwalifikowani (przez Sd lub Komisj Penitencjarn) w odrnieniu odsystemu zwykego i programowego oddziaywania (ktrego to wyboru mog dokona samodzielnie).L. Pytka tak odnosi si do psychoterapii w wizieniach:Chocia nowoczesna pedagogika resocjalizacyjna postuluje stosowanie psychoterapii resocjalizujcej jako skutecznej formy interwencji, to naley zdawa sobie spraw z szeregu ogranicze jej aplikacji, zwaszcza w odniesieniu do pensjonariuszy zakadw zamknitych. Wychowankowie tych placwek nie maj dostatecznej motywacji do poddawania si procesowi terapeutycznemu, gdy pobyt w placwce postrzegany jest przez nich przede wszystkim jako przymus i represja. A to wyklucza w zasadzie moliwo nawizania cisego, szczerego kontaktu emocjonalnego z terapeut. Ponadto nie ma naleycie przygotowanej kadry do prowadzenia systematycznej psychoterapii resocjalizujcej zatrudnionej w tyche placwkach.Wane jest zaangaowanie skazanego w proponowane mu rozwizania szczeglnie istotne jest to, jeli chodzi o programy oparte na edukacji, aktywizacji zawodowej, twrczoci artystycznej czy rekreacji i sporcie.

1.7. Terapie stosowane w resocjalizacji.Najczciej stosowanymi w Polsce rodzajami terapii s:Terapie dotyczce leczenia uzalenie modocianych i dorosych mieszcz si one w nurcie resocjalizacji pojmowanej jako korektura czyli poprawianie nieznonych nawykw i postaw uznawanych za destrukcyjne.

Twrcz resocjalizacj art. terapia i metodyka kulturo techniczna ukierunkowana narelaksacj, rozadowywanie napi i agodzenie konfliktw celem nadrzdnym jest uaktywnienie potencjaw i moliwoci osobistych jednostki (talentw).

Trening zastpowania agresji

Farmakoterapia opiek nad skazanym roztacza psychiatra lub neurolog. Prowadzona jest na 3 paszczyznach: terapeutycznej, diagnostycznej i konsultacyjnej. Dobrze postawiona diagnoza moe umoliwi stosowanie odpowiednich lekw ktrych stosowanie jest wskazane przy pracy z pacjentami agresywnymi, pobudzonymi psychoruchowo, depresyjnymi, epileptykami, psychopatami, uzalenionymi od rodkw odurzajcych czy alkoholikami.

Ergoterapia polega na uzmysowieniu osadzonym, e praca jest potrzebna i ma by uyteczna. Waciwe organizowanie pracy wpywa na wyksztacenie umiejtnoci pracy w zespole, pobudzanie do podejmowania aktywnoci, rozwija wiar w siebie itp.

Psychoterapia polega na korygowaniu zaburze przy uyciu rodkw psychologicznych pojedynczo lub grupowo (terapia indywidualna lub grupowa)

- psychoterapia indywidulana polega na bezporednim kontakcie osadzonego zpsychologiem, ktry podczas rozmw ze skazanym wpywa na zamian jego postaw, pomaga mu rozwiza problemy, umoliwia odreagowanie napicia itp.psychoterapia grupowa daje moliwo nacisku grupy na zachowanie jej okrelonego czonka, psycholog kieruje aktywnoci grupy by ta wpywaa na zachowanie osadzonego.

W oddziaach terapeutycznych prowadzone s midzy innymi:program doskonalcy funkcjonowanie poznawcze i spoeczne dla skazanych upoledzonych umysowo,

trening umiejtnoci interpersonalnych,

grupa Anonimowych Alkoholikw oraz Anonimowych Narkomanw,

aktywizacja ruchowa dla skazanych z dysfunkcjami narzdw ruchu bd pozostajcych w zym stanie psychicznym,

trening relaksacyjny,

zatrudnienie,

terapia zajciowa,

nauczanie,

zajcia sportowe i artystyczne,

CELE TERAPII:wzbudzenie nadziei na lepsze ycie poprzez ksztatowanie zdolnoci do krytycznej refleksji

zrozumienie dotychczasowych dowiadcze poprzez przeciwdziaanie poczuciu bezradnoci i wyobcowania

rozpoznanie wasnego uzalenienia

nauka radzenia sobie z przymusem picia/zaywania rodkw odurzajcych

wyksztacenie umiejtnoci zwracania si o pomoc do innych ludzi

Rozporzdzenie Ministra Sprawiedliwoci z dnia 14 sierpnia 2003r. w sprawie sposobw prowadzenia oddziaywa penitencjarnych w zakadach karnych i aresztach ledczych (DzU z dnia 29 sierpnia 2003r.) 11 Rozporzdzenie Ministra Sprawiedliwoci z dnia 14 sierpnia 2003r. w sprawie sposobw prowadzenia oddziaywa penitencjarnych w zakadach karnych i aresztach ledczych (DzU z dnia 29 sierpnia 2003r.)

1.8. Programy resocjalizacyjne.W zakadzie karnym prowadzi si programy readaptacji spoecznej, skierowane do grup skazanych, wyodrbnionych ze wzgldu na wsplne potrzeby, w szczeglnoci w zakresie:przeciwdziaania agresji i przemocy

przeciwdziaania uzalenieniom oraz naduywania alkoholu lub uywania narkotykw

przeciwdziaania pro-kryminalnym postawom

aktywizacji zawodowej i promocji zatrudnienia

ksztatowaniu umiejtnoci spoecznych i poznawczych

integracja rodzin, zwaszcza wobec skazanych na dugoterminowe kary pozbawienia wolnoci

zajcia kulturalno owiatowe z zakresu kultury fizycznej i sportu

Obecnie w polskich jednostkach penitencjarnych funkcjonuje 56 oddziaw terapeutycznych :22 odziay dla skazanych uzalenionych od alkoholu (ok. 739 miejsc)

14 oddziaw dla skazanych uzalenionych od rodkw psychotropowych (ok. 481 miejsc)

22 oddziay dla skazanych z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi lubupoledzonych umysowo (1683 miejsca)

Wedug danych z 2006r. (Niewiadomska 2007) na terenie Polski realizowano:21 programw dla uzalenionych od alkoholu (689 miejsc)

13 programw dla uzalenionych od rodkw odurzajcych i substancji psychotropowych (481 miejsc)

22 programy dla skazanych z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi lubupoledzonych umysowo (1612 miejsc) w tym 7 dla sprawcw przestpstw seksualnych z zaburzeniami preferencji seksualnych

I GRUPA PROGRAMW :
ODDZIAYWANIA REDUKUJCE DEFICYTY WYCHOWAWCZEProgramy te maj na celu zdobywanie umiejtnoci spoecznych przez skazanych, s tom.in.:inicjowania, negocjowania oraz utrzymywania zwizkw i relacji z najbliszymi osobami

zdobycie podstawowej wiedzy na temat interakcji midzyludzkich

pozna reguy spoeczne obowizujce w rnych sytuacjach

nauka konstruktywnego rozwizywania problemw interpersonalnych

istotne jest rwnie pooenie nacisku na aktywizacj zawodow, rozumian nie tylko jako zdobywanie umiejtnoci, ale take zdolno autoprezentacji i komunikowania si z innymi ludmi

przyczynienie si do zwikszenia trwaoci i satysfakcji z relacji interpersonalnych, zarwno rodzinnych jak i z obcymi ludmi

WZMACNIANIE RL SPOECZNYCH POPRZEZ PRAC Z OSOBAMI NIEPENOSPRAWNYMIProgramy te maj:odbudowa pozytywny system wartoci

da poczucie sensu i celu w yciu poprzez pomaganie i bycie potrzebnym

przeamywa monotonie codziennoci zarwno skazanych jak i niepenosprawnych

zdobycie opieki nad osobami niepenosprawnymi

WZMACNIANIE I WYPENIANIE RL SPOECZNYCH POPRZEZ OPIEK NAD ZWIERZTAMI I PIELGNACJ ROLINProgramy te maj na celu:rozwijanie poczucia odpowiedzialnoci

wyrabianie umiejtnoci organizacyjnych

wzmacnianie dyscypliny

wzmacnianie szacunku dla pracy i jej wytworw

uwraliwienie osadzonych na cierpienie i los opuszczonych zwierzt

poszanowanie istot ywych

poznanie oraz zasad jej ochrony w rodowisku naturalnym

PROGRAMY AKTYWIZACJI ZAWODOWEJkierowane przewanie do winiw opuszczajcych zakad karny

skazani zdobywaj wiedz na temat rejestracji, praw i obowizkw osb bezrobotnych oraz poszukujcych pracy a take modeli i technik poruszania si po rynku pracy

zdobycie informacji na temat miejsc i sposobw skutecznego o prace

poszerzenie kwalifikacji zawodowych

uczenie technik autoprezentacji, pisania yciorysw, listw motywacyjnych

PROGRAMY PRZYGOTOWUJCE DO YCIA NA WOLNOIuatwianie spoecznej readaptacji osadzonych - startu wolnociowego

przygotowanie do ycia na wolnoci

doradztwo w zakresie spraw rodzinnych, socjalno-bytowych

okrelenie potrzeb w zakresie pomocy postpenitencjarnej i kontaktu z instytucjami

ODDZIAYWANIA PSYCHOKOREKCYJNE

II GRUPA PROGRAMOW:

PROGRAMY PROFILAKTYKI ZACHOWA AUTOAGRESYWNYCH WZAKDZIE KARNYMPROGRAMY Z ZAKRESU PROFILAKTYKI PRZEMOCY W RODZINIE :ksztatowanie postaw prospoecznych

zwikszenie samokontroli

dostarczenie wiedzy na temat zjawiska przemocy domowej

wiadomoci z zakresu: funkcjonowania rodziny jako systemu, wychowaniu dzieci, komunikowaniu si w rodzinie, konstruktywnych sposobw rozwizywania konfliktw rodzinnych a take mitw i stereotypw dotyczcych przemocy domowej

PROGRAMY Z ZAKRESU PORFILAKTYKI UZALENIEedukacja terapie indywidualna i grupowa

obowizkowo realizuj si pierwszy krok Anonimowych Alkoholikw uznanie bezsilnoci wobec alkoholu i utraty kontroli wobec jego uywania

skazani wraz grup i indywidualnym terapeut przepracowuj psychospoeczne ibiomedyczne obszary zaburze spowodowanych piciem, ucz si radzenia sobie ztypowymi zagroeniami wystpujcymi na poszczeglnych etapach trzewienia, ksztatuj asertywne zachowania abstynenckie

wan cech tych programw jest praca nad samoocena, nauka wyraania uczu, proszenia o pomoc, odbudowanie poczucia wasnej wartoci oraz odpowiedzialnoci za swoje przesze i przysze zachowanie

PROGRAM TERAPI PRZESTPSTW SEKSUALNYCHPROGRAM Z ZAKRESU PROFILAKTYKI ZDROWIA I EDUKACJIksztatowanie zdrowego stylu ycia

zainteresowanie profilaktyk chorb, dbania o higien i urod

umiejtno udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej

III GRUPA PROGRAMW:
ODDZIAYWANIA EDUKACYJNE PRZEZ KULTUR

PROGRAMY EDUKACJI KULTURALNO OWIATOWEJ:podstawowym celem jest nauka umiejtnoci waciwego zorganizowania iwykorzystywania wolnego czasu

ksztatowanie spoecznie porzdnych postaw

wpajanie zasad wspycia spoecznego

rozbudzanie pozytywnych zainteresowa

uczenie norm prawnych i etyczno-moralnych

PROGRAMY AKTYWIZAJI KULTUROWEJ:kultura wypenia wolny czas i przezwycia nud

ksztatuj u skazanych szacunek dla narodowego dorobku, tradycji oraz zasad demokracji

uczy rozpoznawania, rozbudzania i zaspokajania potrzeb kulturowych przy jednoczesnym ksztatowaniu poczucie odpowiedzialnoci, samokontroli isamodyscypliny.

PROGRAMY ROZWIJANIA TWRCZOCI WASNEJ SKAZANYCH:W ramach rozwoju twrczoci wasnej skazani rozwijaj twrczo literack, wykonywa rnego rodzaju przedmioty, rkodziea, rysunki obrazy itd.

Rozwijaj wraliwo i talenty

PROGRAMY Z ZAKRESU KULTURY FIZYCZNEJ I SPORTU:maj na celu podtrzymanie i rozwijanie sprawnoci fizycznej

utrzymanie w naleytym stanie zdrowia psychofizycznego

eliminacja bd osabienie zjawiska frustracji, gwnego rda agresji na terenie zakadw karnych

poprawa sylwetki, czemu towarzyszy duma i pewno siebie12 M. Marczak, Resocjalizacyjne programy penitencjarne realizowane przez Sub Wizienn w Polsce

Rozdzia IIRESOCJALIZACJA WE FRANCJI2.1.Dane demograficzne Francji.Republika Francuska jest pastwem pooonym w Europie Zachodniej nad Oceanem Atlantyckim i Morzem rdziemnym, graniczcym z takimi pastwami jak: Belgia, Luksemburg, Niemcy, Szwajcaria, Wochy, Monako, Hiszpania oraz Andora. Ustrojem politycznym Francji jest republika, gdzie bardzo wan rol odgrywa prezydent. Na rok 2010 Francja liczya sobie 68,2 mln mieszkacw co daje rednio 113,8 osb na km 2. Francja jest jednym z pastw zaoycielskich Unii Europejskiej i Organizacji Narodw Zjednoczonych oraz kolebk narodzin Deklaracji Praw Czowieka i Obywatela oraz hasa wolno, rwno, braterstwo.2.2. Pojcie resocjalizacji we Francji.W polskich publikacjach poprzez resocjalizacj rozumie si zesp zabiegw, ktrych celem jest uksztatowanie prospoecznych cech w jednostce i internalizacj wartoci orazeliminacj patologicznych zachowa, aby moga optymalnie i twrczo funkcjonowa wspoeczestwie13 L. Pytka: Pedagogika resocjalizacyjna, Wybrane zagadnienia teoretyczne, diagnostyczne i metodyczne, APS, Warszawa 2005, s. 17;

. Mwic o podobnych oddziaywaniach w innych krajach, m.inweFrancji rzadko spotkamy si z terminem resocjalizacja. Czciej owe oddziaywania okrelane s mianem rehabilitacji spoecznej, readaptacji tudzie po prostu pracy socjalno-wychowawczej14 P. Stpniak: Wymirt sprawiedliwoci i praca socjalna w krajach Europy Zachwniej, PDM awica, Pozna 1998, s. 241-242;

. Podobnie jak w przypadku rozumianej w Polsce resocjalizacji pod hasem praca readaptacyjna tudzie praca socjalno-wychowawcza jawi nam si szereg oddziaywa majcych na celu adaptacj spoeczn, co obejmuje m. in.: szeroko pojt edukacj, szkolenia zawodowe, opiek zdrowotn, pomoc w zakwaterowaniu, pomoc w uzyskaniu zatrudnienia, pomoc materialn oraz mediacj i pomoc w utrzymywaniu wizi rodzinnych15 Ibidem, s. 242

. We Francji takie oddziaywania stosowane s zarwno wobec osb dorosych, ktre wkroczyy nadrog przestpstwa jak i dzieci i modziey, ktre popady w konflikt z prawem, bd znajduj si wgrupie ryzyka.2.3. Resocjalizacja dorosych we Francji.Dziaania socjalno-wychowawcze w odniesieniu do dorosych stosowane s wobec osb, ktre popady w konflikt z prawem. We Francji podstaw regulujc takie postpowanie, bdzie prawo karne. Francuski kodeks karny dzieli oddziaywania na sprawcw przestpstw na trzy kategorie: kary kryminalne, kary poprawcze i kary wykroczeniowe.16 A. Adamski, J. Bojarski, P. Chrzczonowicz, M. Filar, P. Girdwoy Prawo karne i wymiar sprawiedliwoci pastw Unii Europejskiej. Wybrane zadanienia, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikoaja Kopernika, Toru 2007, s. 79;

Pierwsze z nich odnosz si do zbrodni inajciszych przestpstw i obejmuj wizienie kryminalne i kryminalne pozbawienie wolnoci, kary poprawcze stosuje si wobec sprawcw wystpkw i zaliczamy do nich kar wizienia zwykego, grzywn oraz grzywn w stawkach dziennych, kurs podnoszcy wiadomo obywatelsk, prac winteresie ogu, kary pozbawienia lub ograniczenia praw oraz sankcj naprawcz17 Ibdem, s.80

. Ostatnia kategoria to kary wykroczeniowe, stosowane jak sama nazwa wskazuje wobec sprawcw wykrocze. Dotyche zaliczamy kar grzywny oraz kar pozbawienie lub ograniczenia praw. Pozakarami zasadniczymi wymienionymi powyej, francuski system karny przewiduje take kary alternatywne stosowane zamiast kar zasadniczych i dodatkowe czyli uzupeniajce, stosowane obok kar zasadniczych18 Ibidem, s. 79;

.2.4. Kary izolacyjne we francuskim kodeksie karnym:Charakterystyczne dla sdownictwa francuskiego jest okrelanie grnej, a nie dolnej granicy kary. Kar kryminalnego pozbawienia wolnoci bd kryminalnego wizienia orzeka si doywotnio, na okres do lat 30, do lat 20 oraz do lat 15, natomiast kara wizienia zwykego moe by orzeczona naokres od 2 miesicy do 10 lat. W przypadku kar kryminalnych oraz kar poprawczych okrelany jest take tzw. okres bezpieczestwa czyliokres kiedy, skazany pozbawiony jest prawa do korzystania zinstytucji pozwalajcych na agodzenie dolegliwoci kary tj. np. zwolnienia warunkowego i trwa on rednio przez poow czasu naoonej kary19 Ibidem, s. 81

. Nie bez wpywu na wymiar kary i okres bezpieczestwa jestte recydywa przestpcza, ktra znaczco zaostrza wymiar kary20 Ibidem, s. 94

.W ramach francuskich zakadw penitencjarnych wyrnia si areszty ledcze, orodki detencyjne, orodki penitencjarne, wizienia centralne, orodki pwolnociowe orazorodki , wktrych wykonuje si kary, o krtkim terminie do ich zakoczenia21 Ibidem, s. 160

.Areszty ledcze przeznaczone s dla tymczasowo aresztowanych i nie rni siznacznie odaresztw ledczych w Polsce. Rnice pojawiaj si raczej w przypadku kolejnych zakadw. Orodki detencyjne stworzone s dla przestpcw o dobrych rokowaniach i pozytywnej prognozie resocjalizacyjnej, tote tutaj szczeglny nacisk kadzie si na oddziaywania resocjalizacyjne ikorekcyjne. Wizienia centralne s przeznaczone dlajednostek szczeglnie niebezpiecznych irecydywistw. Praca korekcyjna z osadzonymi nie ma tu wikszego znaczenia, gwn funkcj tego typu placwek jest zabezpieczenie spoeczestwa przed niebezpiecznymi jednostkami. Dwa zostatnich wymienionych rodzajw zakadw karnych to placwki, w ktrych osadzeni maj moliwo pracy i edukacji pozamurami wizienia, wiksz swobod i kontakt ze spoeczestwem. Maj one na celu przygotowanie jednostki do ycia w spoeczestwie. Ponadto wyrnia si orodki penitencjarne, ktre cz w sobie oddziay wszystkich pozostaych rodzajw zakadw karnych, teza najbardziej przypominaj polski system penitencjarny system programowego oddziaywania, oddziay potwarte w zakadach karnych, oddziay ozaostrzonym rygorze itp. Osoby przebywajce wwarunkach izolacji wiziennej we Francji maj moliwo pracy nad sob dziki moliwoci ksztacenia si i zdobywania zawodu, pomocy w podjciu zatrudnienia i znalezienia mieszkania. Maj te zapewnion sie opieki medycznej do swojej dyspozycji22 P. Stpniak, op. cit, s. 231;

. Ponadto we Francji szczeglnie wane jest doksztacanie ipoziom przygotowania kadry do pracy w zawodzie. Czsto same studia wysze nie s wystarczajce do pracy korekcyjnej z drugim czowiekiem, a wymagany jest szereg szkole ikursw23 Ibidem, s. 241-245;

.2.5. Probacja czyli karanie w rodowisku otwartym we Francji.Cho system penitencjarny we Francji, jest przemylany, rozbudowany i stwarza szans rozwoju i poprawy skazanym jednak bezwzgldne kary pozbawienia wolnoci orzekane s tam stosunkowo rzadko24 Ibidem, s. 231

. Alternatyw dla izolacji wiziennej stanowi tutaj bardzo rozbudowany system probacji.Pocztkw probacji w prawie karnym Francji upatruje si w powstaniu zapisu wkodeksie postpowania karnego z 1957r. dotyczcego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolnoci zpoddaniem sprawcy prbie. Obecnie instytucja probacji dziaa napodstawie uregulowa kodeksu postpowania karnego z 1992r.25 A. Adamski, J. Bojarski, P. Chrzczonowicz, M. Filar, P. Girdwoy, op. cit., s. 103;

Na gruncie przepisw karnych probacja obejmuje: zawieszenie kary pozbawienia wolnoci z poddaniem sprawcy prbie, zawieszenie kary pozbawienia wolnoci znaoeniem na skazanego obowizku wykonywania pracy w interesie ogu, odroczenie orzeczenia kary z poddaniem sprawcy prbie oraz warunkowe zwolnienie z odbywania kary pozbawienia wolnoci26 Ibidem, s. 103

. Francuskie prawodawstwo przewiduje dwa typy zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolnoci: zawieszenie proste i zawieszenie poczone z poddaniem sprawcy prbie27 P. Stpniak, op. cit, s. 227;

. Pierwsze z nich ogranicza si do ukarania formalnego czyli zawieszamy wykonanie kary pozbawienia wolnoci na 5 lat, jeeli przez ten czas delikwent nie popeni przestpstwa, kara jest anulowana. Troch inaczej wyglda zawieszenie kary z poddaniem sprawcy prbie, gdy wtym przypadku jestdodatkowy warunek stosowania si do obowizkw naoonych przezsd przez okres prby. Dotakich obowizkw nale: wykonywanie pracy zawodowej, kontynuowanie nauki bd ksztacenia zawodowego, poddanie si leczeniu, przyczynianie si do kosztw utrzymania rodziny, zaprzestanie dziaalnoci zawodowej, w wyniku ktrej popeniono przestpstwo, zakaz przebywania wokrelonych miejscach, abstynencja alkoholowa, wykonywanie darmowej pracy na rzecz ogu iinne. Jeeli skazany wywizuje si ze swoich obowizkw i nie powraca do przestpstwa, po okresie prby orzeczona wobec niego kara jest anulowana. W odwrotnej sytuacji sd moe pozbawi delikwenta przywileju odbywania kary w warunkach probacji. Podobnie rzecz si ma w przypadku warunkowego zwolnienia z poddaniem sprawcy prbie z t rnic, e o ile zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolnoci ma na celu uchronienie skazanego przed izolacj wizienn, o tyle instytucja warunkowego zwolnienia za cel stawia sobie przede wszystkim spoeczn readaptacj winiw i pomoc w zaklimatyzowaniu si na wolnoci28 A. Adamski, J. Bojarski, P. Chrzczonowicz, M. Filar, P. Girdwoy, op. cit., s. 109;

.W polskim prawie karnym o probacji w takim ksztacie jak we Francji mwi jeszcze nie mona i dugo nie bdzie mona. Gwnym problemem polskiego prawa w zakresie dziaa probacyjnych jest brak jednostek odpowiedzialnych za egzekwowanie i kontrolowane skazanych poddanych prbie. We Francji do tego celu stworzono tzw. Komitety do spraw Probacji i Pomocy Postpenitencjarnej, w skad ktrych wchodz sdziowie orzekajcy kary probacyjne oraz tzw. agenci do spraw probacji. Do zada teje instytucji naley udzielenie skazanemu wszelkiej pomocy wpowrocie do rodowiska. Obejmuje to pomoc w znalezieniu pracy i lokum, pomoc wkontynuowaniu nauki czy leczeniu, ale take wsparciu w pracy zrodzin.Cho we Francji probacja jest podstaw pracy z dorosymi, w rodowisku otwartym tonie jest jedyn moliwoci poza tradycyjnymi karami. Coraz wiksz popularnoci weFrancji, podobnie jak w Polsce, cieszy si areszt domowy i dozr elektroniczny. Jest to niewtpliwie bezpieczniejsza i mniej inwazyjna forma pozbawienia wolnoci ni tradycyjne wizienie gdyzapobiega wzajemnej demoralizacji winiw, deprywacji potrzeb skazanych i wielu innym dolegliwociom, ktre pociga za sob izolacja wizienna. Ponadto skazany pozostaje w swoim naturalnym rodowisku dziki czemu cigle konfrontuje si z rzeczywistoci, niejest oderwany od rodziny, nie zachodzi zjawisko prizonizacji istygmatyzacji zwizanej zodbywaniem kary pozbawienia wolnoci w zakadzie karnym29 Ibidem, s. 165-167;

.

2.6. Resocjalizacja nieletnich we Francji.Pierwsze dziaania skierowane ku modziey pojawiy si we Francji ju w XVIIw. Pocztkowo byy to zakady dla dzieci organizowane przez Koci. Jednymi z pierwszych tego typu zakadw byy m. in. szpital dzieci znalezionych zaoony w 1648r. przez w.Wincentego a Paulo oraz przytuek dla dzieci bezdomnych zaoony przez Jean Endes. Chwil pniej za wzorem Kocioa dziemi i modzie z ulicy zaj si francuski rzd, awXIXw. nastpi rozwj placwek przeznaczonych ju nie tylko dla dzieci i modziey zaniedbanej, ale take dla nieletnich przestpcw30 M. Kalinowski, J. Peka: Zarys dziejw resocjalizacji nieletnich, Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 2003, s. 36-38

.Obecnie kwesti oddziaywa resocjalizacyjnych wobec dzieci i modziey we Francji reguluje Rozporzdzenie z dnia 2 lutego 1945r. w sprawie dzieci przestpcw31 P. Stpniak, op. cit, s. 204;

. Akt ten zakada dwie fundamentalne zasady: zasada odpowiedzialnoci karnej nieletnich oraz zasada przywileju jurysdykcji. Pierwsza z nich mwi o tym, e nieletni do lat trzynastu niepodlegaj absolutnie adnej odpowiedzialnoci karnej. Ponadto nieletniego przestpc naley wychowywa, a nie kara, w zwizku z czym pierwszestwo zawsze bd miay rodki wychowawcze, a dopiero wtedy kiedy nie s wstanie speni one celw resocjalizacyjnych ucieka si mona do stosowania wobec nieletniego rodkw karnych. Taka sama zasada funkcjonuje w Polsce. Druga zasada omawianego rozporzdzenia mwi o potrzebie stworzenia odrbnego, specjalnego sdownictwa dla nieletnich32 M. Kalinowski: Resocjalizacja nieletnich w pastwach europejskich i pozaeuropejskich, Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 2005, s. 78;

.Oddziaywania wobec nieletnich we Francji nie ograniczaj si do pracy z nieletnimi przestpcami, ale obejmuj take prac z dziemi i modzie, ktrych zdrowie, bezpieczestwo, moralno lub warunki wychowania s zagroone33 I. Motow: Readaptacja spoeczna nieletnich we Francji (w:) I. Motow (red) Readaptacja spoeczna nieletnich przestpcw w wybranych krajach Unii Europejskiej, Wydawnictwo Akademia im. Jana Dugosza w Czstochowie, Czstochowa 2008, s. 53

.Resocjalizacja nieletnich we Francji ma na celu ochron przed dalszym wykolejeniem oraz stworzenie im optymalnych warunkw do penego wdroenia w spoeczestwo34 Ibidem, s. 53;

.rodki pracy z dziemi i modzie wykolejon we Francji to szereg rodkw wychowawczych takich jak: upomnienie, oddanie pod nadzr rodzicom lub innym opiekunom, oddanie pod nadzr osobie godnej zaufania, umieszczenie w internacie reedukacyjnym lub umieszczenie nieletniego w placwce leczniczej lub leczniczo-pedagogicznej. Tak jak wida, niektre z tych rodkw s stosowane rwnie w naszym kraju. Znaczniej rzadziej we Francji wobec modocianych stosuje si rodki karne takie jak: kar pozbawienia wolnoci (bezwzgldn albo z zawieszeniem zwykym lubprbnym) oraz grzywn (bezwzgldn lubzzawieszeniem)35 Ibidem, s. 55;

.Pierwsz instytucj, z jak spotka si w systemie francuskim nieletni, ktry wkroczy wkonflikt zprawem bd placwki obserwacyjne. Dziel si one na placwki otwarte orazzamknite orodki obserwacyjne. Obserwacj nieletniego w rodowisku otwartym prowadzi zesp specjalistw rnych dziedzin (wychowawcy, psycholodzy, pracownicy socjalni, lekarze itp.) i do jego zada naley obserwowanie nieletniego w jego naturalnym rodowisku, przeprowadzenie wywiadw rodowiskowych oraz przeprowadzenie rnorakich bada lekarskich, psychologicznych orazorientacji zawodowej. Po okresie obserwacji trwajcym od czterech do szeciu miesicy zesp musi przygotowa dla sdziego raport zsugesti dotyczc ewentualnego zastosowania wobec nieletniego rodka wychowawczego. Dziaa to na podobnej zasadzie, jak w Polsce nadzr kuratora. Zamknite orodki obserwacyjne maj podobne cele i zaoenia z tym, e przeznaczone s dlanieletnich, ktrzy stanowi zagroenie dla spoeczestwa, dla tych, ktrych sytuacja jest zbyt zoona aby moliwe byo obserwowanie jej w rodowisku naturalnym, aletake dlamodziey, dla ktrej pozostanie w jej naturalnym rodowisku stwarzaoby zagroenie dla jej dalszego wychowania. W tego typu orodkach prowadzone jest nauczanie szkolne, nauczanie zawodu oraz praca w grupie wychowawczej. Pobyt w takim orodku moe trwa maksymalnie dotrzech miesicy, a po jego zakoczeniu specjalici zobligowani s doprzekazania sdziemu raportu z sugesti co do dalszego postpowania z nieletnim36 M. Kalinowski, J. Peka, op. cit., s. 140-141; I. Motow, op. cit., s. 54;

.Po czasie obserwacji sdzia decyduje o tym, czy w ogle i jaki rodek wychowawczy zastosowa wobec nieletniego.Do placwek resocjalizacyjnych dziaajcych w rodowisku otwartym zalicza si placwki zajmujce si zbieraniem danych na temat nieletnich, placwki, ktre sprawuj nadzr nad nieletnimi, placwki wychowawcze organizujce czas wolny nieletnich pozajciach szkolnych czy pracy, placwki konsultacyjne dla osb wymagajcych pomocy psychologicznej, placwki dziaajce nazasadzie poradni zawodowej oraz placwki zajmujce si umieszczaniem dzieci i modziey wrodzinach zastpczych. Drug grup rodkw resocjalizacyjn s orodki zamknite i potwarte. Do tych pierwszych zalicza si internaty zawodowe, gdzie podopieczni kontynuuj nauk szkoln, aleprzede wszystkim ucz si pracy w zawodzie, co pozwala im uzyska dyplom zawodowy. Pozawyej opisanymi orodkami we Francji funkcjonuj take tzw. instytucje specjalne nadzorowania wychowawczego i s to szkoy dla osb upoledzonych umysowo oraz nieletnich zzaburzeniami psychicznymi. Ponadto we Francji funkcjonuj take orodki pomocy wychowawczej nazywane wczeniej internatem potwartym. Wtego typu orodkach modzie mieszka i spdza czas wolny, natomiast uczy si i pracuje poza murami zakadu37 M. Kalinowski, J. Peka, op. cit, s. 143-144, M. Kalinowski, op. cit., s. 79-81;

.We Francji resocjalizacja organizowana i prowadzona jest przez wybrane departamenty wramach ustawy o pomocy spoecznej oraz Ministerstwo Sprawiedliwoci. Ponadto pojawia si tam wiele nowych prywatnych orodkw resocjalizacyjnych orazalternatywnych form pomocy dzieciom imodziey zagroonej i wykolejonej. Przykadem nowego podejcia do pracy z modzie mog by rodziny zastpcze. Wkadym departamencie Francji w ramach Departamentalnej Administracji Pomocy Spoecznej (ADES) funkcjonuje wydzia, ktry zajmuje si rekrutacj rodzin zastpczych, umieszczaniem w nich nieletnich i kontrol ich funkcjonowania. Kandydaci na rodzicw zastpczych musz spenia wiele wymogw oraz wywizywa si z obowizkw naoonych na nich w chwili przyjcia dziecka doswojego domu. Takiej formy pomocy resocjalizacyjnej zazwyczaj nie stosuje si jeli naturalna rodzina funkcjonuje poprawie, natomiast w przypadku dzieci z rodzin patologicznych, rodzina zastpcza jest w stanie zapewni dziecku to co dla niego najwaniejsze, czyli warunki bytowe, moliwo rozwoju oraz ciepo rodzinne izainteresowanie38 M. Kalinowski, op. cit., s. 81-82;

.Innym przykadem alternatywnej dla tradycyjnych oddziaywa form resocjalizacji moe by organizacja Action Educative en Mikeu Ouvert (AEMO). Jest to organizacja skupiajca grono specjalnie przygotowanych specjalistw z dziedzin nauk spoecznych orazlekarzy, ktrzy podejmuj si pracy z rodzinami dysfunkcyjnymi. Kady z pracownikw AEMO ma pod sob od kilku dokilkunastu podlegych rodzin, gdzie z kad z nich spotyka si przynajmniej raz na dwa tygodnie. AEMO pracuje zarwno z rodzicami jak i dziemi wrodzinach dysfunkcyjnych przy cisej wsppracy ze szko, lekarzem, policj czy sdem. Praca z rodzin zaczyna si od diagnozy przyczyn kryzysu rodziny i trwa okoo 2 lat, przy czym przez cay ten okres rodzina wsppracuje z jednym opiekunem39 Ibidem, s. 83-84

.Jeszcze inn alternatyw dla tradycyjnej resocjalizacji nieletnich jest GrupaPedagogikiiAnimacji Spoecznej (GPAS). GPAS skupia animatorw i psychologw, ktrzy zajmuj si dziemi zagroonymi niedostosowaniem spoecznym oraz ich rodzicami. Pracownicy zaczynaj od rozpoznania sytuacji nieletniego poprzez zbieranie rnorakich informacji na temat rodziny (ze szkoy, z biur zatrudnienia, oraz z rozmw z samymi zainteresowanymi). Pniej nawizuj kontakt z dziemi w pobliu ich miejsca zamieszkania. Zadaniem GPAS jest zapewnienie dzieciom atrakcyjnego spdzenia wolnego czasu poprzez realizacj rnych projektw. Dzieci ucz si przy tym, e to do czego dymy jest moliwe do osignicia jeli tylko wo w to chci i swoj prac np. dzieci chcc jecha na wycieczk musz najpierw zrobi szczegowy jej plan, zaatwi sprawy organizacyjne, pozyska rodki na ten cel itp. Uczy to odpowiedzialnoci, sumiennoci, planowania dziaa i wytrwaoci wdeniu do wyznaczonych celw. Ponadto GPAS wsppracuje take z rodzicami dzieci angaujc ich w rne projekty i prac GPAS dajc moliwo zarobienia pienidzy, uczc odpowiedzialnoci, pokazujc , e im, e s potrzebni, i e maj realny wpyw zarwno naswoje ycie jak i ycie swoich dzieci40 Ibidem, s. 84-86

.

We Francji wyranie wida tendencj do stosowania raczej resocjalizacji w otwartym rodowisku, anieli w izolacji i odnosi si to zarwno do dziaa podejmowanych wobec dorosych, jaki wobec modziey. Troch inaczej wyglda to w Polsce. Co prawda praca z trudn modzie rwnie czciej odbywa si na wolnoci, ale wrd dorosych dominuje tendencja skazywania przez sd na wyroki kary pozbawienia wolnoci, nawet za bahe przestpstwa. Konsekwencj tego s przepenione ZK i niespenianie wymogw europejskich co do iloci skazanych we wizieniach. Resocjalizacja we Francji ma na celu uspoecznienie rozumiane jako korektur postaw ipoprawne wejcie w przypisane nam role spoeczne. Nie mona zatem anidorosych ani tym bardziej nieletnich przestpcw izolowa, zamyka w wizieniach czyinternatach, skazujc ich na spoeczne napitnowanie, izolacj od rodziny i tego wszystkiego co kochaj, deprawujc ich potrzeby, nierzadko pozbawiajc pracy i domu. Resocjalizujc naley da szans na popraw w naturalnym rodowisku, wskaza perspektywy innego ni dotychczas, czsto nieznanego wczeniej dla tych osb sposobu ycia. System pracy resocjalizacyjnej we Francji jest bardzo dobrze przygotowany naresocjalizacj wrodowisku otwartym, ma wyksztacon kadr i instytucje, ktre kontroluj sprawcw przestpstw poddanych prbie posiadajcych wyrok kary pozbawienia wolnoci w zawieszeniu ale take szerokie spektrum organizacji i instytucji pomocowych dla dzieci i modziey, ktrych w Polsce niestety cigle brakuje. Bez cienia wtpliwoci moemy stwierdzi, e system resocjalizacji we Francji mgby sta si wzorem do naladowania dla polskiej resocjalizacji, ktra w porwnaniu do tej pierwszej, dopiero zaczyna si rozwija.

Rozdzia IIIRESOCJALIZACJA WWIELKIEJ BRYTANI3.1. Dane demograficzne.Liczba mieszkacw Wielkiej Brytanii wynosi okoo 60mln., co klasyfikuje j na 4. miejscu w Europie i 20. na wiecie. Cho wydaje si to duo, naley pamita, e w czasie najwikszego rozkwitu imperium na przeomie XVII i XVIII wieku, Wielk Brytani i jej terytoria zalene zamieszkiwaa jedna czwarta wszystkich mieszkacw ziemi. Wedug obecnych statystyk jest trzeci najludniejsz wysp wiata, a gsto zaludnienia wynosi 248os./km. Zamieszkuje j 8,5% mieszkacw Europy. Spoeczestwo brytyjskie tworz: Anglicy (80%), Szkoci (10%) i Walijczycy (2%). Reszt ludnoci stanowi imigranci z Europy (g. Wsch.), Azji (Pakistan, Indie) i Afryki. Ustrojem politycznym Wielkiej Brytanii jest monarchia parlamentarna a wadz wykonawcz sprawuje Premier. Wielka Brytania to wyspiarskie pastwo pooone w pnocno- zachodniej Europie. Zajmuje przewaajc cz archipelagu Wysp Brytyjskich, ktry liczy cznie ok. 5 500 wysp, z czego 140 zamieszkaych. Najwiksze z nich to Wielka Brytania, Irlandia , Anglesey, Hebrydy, Szetlandy, Orkady. Pod wzgldem obszaru Wielka Brytaniazajmuje bardzo. Terytorium wynosi w przyblieniu 230 tys. km2., oddzielonej od kontynentu europejskiego cieninami La Manche i Kaletask41Encyklopedia PWN, t. 3, Warszawa 1998, s. 234 (haso: Wielka Brytania).

.3.2. Postpowanie z nieletnimi w Wielkiej Brytanii.Brytyjski system postpowania z nieletnimi charakteryzuje si przyjciem wielu specyficznych rozwiza odrniajcych go od systemw obowizujcych na kontynencie europejskim. Aktualnie obowizujcy system postpowania z nieletnimi jest wynikiem blisko stuletniej ewolucji. Wydana w 1969 r. ustawa o dzieciach i nieletnich jest postpowym aktem ustawodawczym, regulujcym obowizujcy system postpowania z nieletnimi.42 A. Walczak-ochowska: Systemy..., op. cit., s. 143.

I. Ustawa ta - A. Walczak-ochowska - charakteryzuje si oparciem przyjtych rozwiza obowizujcych na trzech podstawowych zaoeniach:Zjawisko przestpczoci nieletnich i zjawisko nieletnich w zagroeniu uznane zostao za podobne fenomeny spoeczne, spowodowane takimi samymi przyczynami i wymagajce takiej samej reakcji ze strony powoanych w tym celu organw.

Dziaalno wychowawcza uznana zostaa za bardziej wskazan metod postpowania z nieletnimi, anieli stosowanie rodkw o charakterze represyjnym.

Pocignicie nieletnich do odpowiedzialnoci sdowej uznane zostao zaniepodane, z uwagi na wysoce stygmatyzujcy charakter interwenci sdowej.

Ustawa o dzieciach i nieletnich z 1969 r. ustanawia dwie kategorie nieletnich: dzieci do lat 14, nieletni w wieku 15-17 lat43 A. Walczak-ochowska: Systemy..., op. cit., s. 145.

.Dzieci do lat 14 uznane zostay za nieodpowiadajce karnie. W stosunku do nieletnich wwieku 15-17 lat mona wszcz postpowanie karne, jednak wykluczone jest stosowanie kary pozbawienia wolnoci. Organami uprawnionymi do zajmowania si nieletnimi s: miejscowe orodki opieki spoecznej, policja i sdy dla nieletnich.-Miejscowe orodki opieki spoecznej zajmuj naczelne miejsce w systemie uprawnionym do zajmowania si nieletnimi. Jest to wynikiem wprowadzenia przez ustawodawc daleko idcych ogranicze kontaktw nieletnich w wieku do lat 17 zwymiarem sprawiedliwoci. Do kompetencji orodka opieki spoecznej nale wszystkie sprawy nieletnich do lat 17 potrzebujcych opieki i ochrony, sprawy nieletnich sprawcw przestpstw, wobec ktrych policja zastosowaa odpowiedni rodek wychowawczy (z pominiciem interwencji sadu dla nieletnich) oraz sprawy przekazane przez sd, w ktrych orzeczony zosta rodek wychowawczy, np. oddanie pod opiek miejscowego orodka opieki spoecznej lub oddanie pod nadzr kuratora. Miejscowe orodki opieki spoecznej mog zastosowa wobec nieletnich rne rodki wychowawcze, wcznie z umieszczeniem nieletniego w odpowiedniej placwce wychowawczej lub w rodzinie zastpczej. Jeeli orodek zajmuje si nieletnimi bezuprzedniej interwencji sdu dla nieletnich, konieczne jest uzyskanie zgody rodzicw i nieletniego na zastosowanie rodka wychowawczego proponowanego przez pracownika orodka. W przypadku braku takiej zgody konieczne jest przekazanie sprawy do rozpatrzenia przez sd dla nieletnich w uzyskania orzeczenia ooddaniu nieletniego pod opiek orodka opieki spoecznej. Orodek opieki spoecznej ma obowizek rozpatrywa co 6 miesicy kad prowadzon przez siebie spraw w celu zbadania, czy zaistniaa konieczno zmiany wczeniej zastosowanego rodka ub te jego uchylenia. W wypadku, gdy rodek wychowawczy zastosowany zosta przez orodek w wyniku orzeczenia sdowego, rodzice, opiekunowie lubnieletni mog wnosi spraw o jego zmian lub uchylenie co 3 miesice. Ozmianie lub uchyleniu rodka na podstawie opinii przedstawionych przez miejscowy orodek opieki spoecznej postanawia sd dla nieletnich. Metoda zastosowana wobec nieletniego powierzonego orodkowi moe trwa do ukoczenia przez niego 18. roku ycia.-W brytyjskim systemie postpowania z nieletnimi szczeglna rola przyznana zostaa policji. W odrnieniu od rozwiza przyjtych przez inne systemy europejskie, ustawodawca cao prowadzenia spraw nieletnich na etapie przygotowawczym przekaza policji. Jest to konsekwencja brytyjskiej koncepcji roli sdziego, zgodnie z ktr sdzia musi by przede wszystkim osob bezstronn iobiektywn. Aby postulat ten mg by speniony, uwaa si, e sdzia nie powinien zna nieletniego, ktrego spraw ma rozpatrywa. Sprawami nieletnich zajmuj si specjalne sekcje dla nieletnich utworzone przy kadej komendzie dzielnicowej. Policjanci zajmujcy si nieletnimi upowanieni s do dziaania we wszystkich wypadkach, w ktrych zamieszani s modociani. Zobowizani s do wsppracy zewszystkimi organami opieki nad dzieckiem, a zwaszcza z orodkami opieki spoecznej i sdami dla nieletnich. Do kompetencji policji naley przekazanie sprawy nieletniego do rozpatrzenia przez sd lub orodek opieki spoecznej. Policja ma prawo do nienadawania postpowania prawnego bahym przestpstwom. Moe ona poprzesta na udzieleniu nieletniemu ostrzeenia.-Trzecim organem powoanym do rozpatrywania spraw nieletnich jest sd dlanieletnich. Sdy dla nieletnich s rodzajem sdw pokoju, w ktrych zasiadaj sdziowie spoeczni. Sdy te s cakowicie oddzielone od sdw zwykych. Orzekajcy w nich sdziowie na og nie s prawnikami. Sprawy nieletnich rozpatrywane s przez trzyosobowy skad sdziowski, ktremu pomaga wrozpatrywaniu spraw prawnych specjalny urzdnik, ktry musi by z wyksztacenia prawnikiem44 tame, s. 147.

Do kompetencji sdu dla nieletnich nale sprawy nieletnich:ktrych rozwj jest zagroony, s zaniedbani lub maltretowani przez rodzicw;

zagroonych demoralizacj, nieuczcych si;

sprawcw czynw karalnych.

Jeeli sprawa rozpatrywana jest w postpowaniu cywilnym, sd dla nieletnich moe orzec w stosunku do nieletniego nastpujce rodki:oddanie pod nadzr rodzicw lub opiekunw;

oddanie pod nadzr kuratora sdowego dla nieletnich;

oddanie pod opiek orodka opieki spoecznej;

zapacenie odszkodowania, jeeli nieletni nie ma ukoczonych 18 lat, zapacenie grzywny przez rodzicw.

Wymienione rodki mog zosta orzeczone take w postpowaniu karnym. rodkami, ktre mog by orzeczone wycznie w postpowaniu karnym, s:kara grzywny;

umieszczenie w orodku zatrzymania; rodek ten moe by orzeczony tylko stosunku do nieletniego w wieku powyej 14 lat na okres nieprzekraczajcy 3 miesicy;

umieszczenie w zakadzie wychowawczym; rodek ten moe by orzeczony przez sd dla nieletnich. Jeeli sd dla nieletnich uzna, e naley ten rodek zastosowa, przekazuje spraw do rozpatrywania przez sd wyszy; rodek ten mona orzec wstosunku do nieletniego w wieku 15-21 lat; pobyt w zakadzie moe trwa od 6miesicy do 3 lat.

rodki wychowawcze i poprawcze stosowane wobec nieletnich w Wielkiej Brytanii s wic podobne do tych, stosowanych w Polsce i we Francji.3.3. Probacja w Wielkiej Brytanii.Wielka Brytania zostaa powszechnie uznana za ojczyzn systemu probacji. Co prawda przywyklimy uznawa za prekursora kuratorw Amerykanina Johna Augusta, ktry wpoowie XIX w. zaj si grup podopiecznych, ale i Anglicy przypominaj, e ju w1876r. Koci anglikaski ustanowi przy kilku londyskich sdach swoich misjonarzy, majcych pomaga modym ludziom, ktrzy weszli w konflikt z prawem. Po tych nieformalnych prbach, ju w 1907 r. ustanowiono w Wielkiej Brytanii akt prawny otwierajcy przed sdami moliwo oddawania przestpcw pod nadzr kuratora wraz zzobowizaniem do speniania okrelonych czynnoci, zamiast skazywania nieletniego nakar pozbawienia wolnoci. Ten akt prawny, ktry powoa kuratorw zawodowych, ludzi odpowiadajcych za przebieg okresu prby, opar prac kuratora o kardynaln zasad - doradza, towarzyszy i by przyjacielskim w stosunku do podopiecznego. Ta podstawowa zasada jest aktualna w pracy kuratorskiej do dzi, chocia wspczesno niesie ze sob nowe, trudne problemy nieznane w pocztkach XX w. Od pocztku Anglicy postawili na zawodowy system kurateli sdowej, z tym e nie przy wszystkich sdach grodzkich, w ktrych zasiadaj sdziowie spoeczni, tzw. magisirntes, powoano od razu kuratorw zawodowych. Od 1929 r., w ktrym wydano kolejny akt prawny, przy kadym sdzie powoano kuratora zawodowego. Po II Wojnie wiatowej system probacji w Wielkiej Brytanii znacznie si rozwin iumocni w stosunku do innych rodkw prawnych. Pooono nacisk na przygotowanie kuratorw zawodowych do pracy, zobowizujc ich, podobnie jak w Polsce, do pisania wywiadw rodowiskowych dla potrzeb sdu.Lata 1970-1985 przyniosy dalsze zmiany w zakresie obowizkw sub kuratorskich, poniewa powoano instytucje majce towarzyszy systemowi probacji. Zostay utworzone tzw. hostee, czyli domy caodziennego pobytu dla osb, ktre weszy w konflikt z prawem, ale nie zostay skazane na kare wizienia. Kierownikami i prowadzcymi zajcia w hostelach s rwnie kuratorzy zawodowi. Hostele s odpowiednikiem polskich Orodkw Kuratorskich, w ktrych nieodpatnie pracuj kuratorzy. Niestety jednak odchodzimy ju od tej formy pracy z nieletnimi. Nadzr nad caoci sprawuj inspektorzy z Home Office itzw. Komitet do spraw Probacji i Nadzoru po Wykonaniu Kary, przy czym trzeba podkreli, e w kadym obwodzie przy wadzach lokalnych dziaa miejscowy odpowiednik tego komitetu, ktry decyduje o przyznaniu funduszy na cele zwizane z probacj, wypowiada si w sprawach miejscowych potrzeb, a take decyduje o warunkowym zwolnieniu przestpcw z zakadw karnych45 J. Majer: Bardzo wana suba. Gazeta Prawnicza" 1985, nr 1.

.

3.4. Zakady dla nieletnich.Anglia ma wielki dorobek w zakresie organizowania zakadw dla nieletnich. Dla tego typu modziey prowadz dziaalno wychowawcz zakady prywatne, wyznaniowe i pastwowe. Najwiksze tradycje maj zakady borstalskie, ktre ju nale do historii. Twrc systemu borstalskiego (wychowawczego) by sir Evelin Ruggles-Brise, ktry okoo 1905 r. zaoy pierwszy zakad w miejscowoci Borstal koo Rochester.Podstaw tego systemu jest jak najdalej posunita indywidualizacja oddziaywa wychowawczych na wychowanka. Kady z zakadw w Borstalu przeznaczony by dla innego typu nieletnich i modocianych. Organizowano zakady dla osb mniej zdemoralizowanych, co do ktrych istniao prawdopodobiestwo szybkiego zwolnienia warunkowego; zakady dla opnionych w rozwoju umysowym lubniepenosprawnych; zakady dla chopcw o wysokim ilorazie inteligencji wykazujcych silne tendencje do ycia przestpczego i dalszej demoralizacji orazzakady dla starszych chopcw recydywistw bardzo ju zdemoralizowanych. Kady z chopcw przechodzi przez punkt obserwacyjno-rozdzielczy, gdzie podlega badaniom psychologicznym, pedagogicznym, lekarskim i innym. Na podstawie opracowanej diagnozy kierowano go do odpowiedniego typu zakadu. W zakadzie odbywaa si dalsza segregacja, w wyniku ktrej przydzielano go do okrelonej grupy wychowawczej. Wszystkie te zabiegi zmierzay do tego, aby mona byo stwarza moliwo indywidualnych oddziaywa wychowawczych. Kady zakad skada si zkilku domw, w ktrych przebywali wychowankowie podzieleni na kilkuosobowe grupy. Na czele kadego domu sta kierownik, ktry podlega bezporednio dyrektorowi zakadu. Personel pedagogiczny i administracyjny w zakadach borstalskich by liczny i o wysokich kwalifikacjach pedagogicznych, wysokim poziomie moralnym oraz odpowiednich cechach charakteru. Byli to ludzie dobierani iprzygotowywani do pracy z modocianymi przestpcami. Kady chopiec nowo przyjty do zakadu przez kilka pierwszych miesicy ciko pracowa, wykonujc roboty ziemne, budujc drogi. Nastpnie by przygotowywany do zawodu i nauki oglnoksztaccej46 P. Suchan: Resocjalizacja iu zakadach dla spoecznie niedostosowanych. Warszawa, PZWS 1965, s. 29.

Naley zwrci uwag, e bardzo czsto w wychowaniu resocjalizujcym wraca si dotego systemu. Typ pobytu borstalskiego zosta zastpiony w Anglii zakadem Approved schools, w ktrym przebywaj nieletni w wieku 10-17 lat. Zakady te szrnicowane wiekowo: 10-13 lat; 13-15 lat; 15-17 lat. Niektre z tych zakadw su obserwacji i wstpnej kwalifikacji47 H. A. VeiUarrd-Cybulsky: Nieletni..., op. cit., s. 179.

.Ustawodawstwo angielskie przewiduje, i kady nieletni po wyjciu na wolno z zakadu wychowawczego lub poprawczego podlega obowizkowi nadzoru kuratorskiego przez dwa lata, w celu przyjcia mu z pomoc w uzyskaniu odpowiedniej pracy i zabezpieczenia koniecznych warunkw ycia. Zakad pozostaje w bezporednim kontakcie z nieletnim izestowarzyszeniem postpenitencjarnej opieki, ktrego pracownicy nawizuj kontakt zeswoimi przyszymi podopiecznymi. Tu ustala si przyszociowe plany yciowe nieletniego, rwnie w porozumieniu z jego rodzin. Nadzr trwa przez dwa lata, w czasie ktrego nieletni zobowizany jest do bezwarunkowego podporzdkowania si wymaganiom kuratora pod grob powtrnego osadzenia go w zakadzie48 tame, s. 179.

.Interesujc form resocjalizacji nieletnich w Anglii jest kierowanie ich dotzw.nadzorujcych orodkw opiekuczych. Instytucje te przeznaczone s dlachopcw w wieku 10-17 lat. Uczestnikami tego typu instytucji mog by tylko cichopcy, ktrzy nie dopucili si dotychczas adnego powaniejszego przestpstwa. Nadzorujce orodki opiekucze organizuj dla uczszczajcych do nieletnich imodocianych zajcia majce na celu nauczenie ich waciwego zorganizowania wolnego czasu poprzez prace politechniczne, lektur o charakterze spoeczno-prawnym i obywatelskim oraz zajcia gimnastyczne i sportowe z nastawieniem na uwzgldnienie indywidualnych zainteresowa nieletnich. Po pewnym czasie uczestnicy nawizuj bliskie kontakty z rnymi organizacjami i towarzystwami, gdzie naleycie zuytkowuj nabyte w orodku umiejtnoci i wiadomoci. Zajcia odbywaj si w sobotnie popoudnia w szkoach, w klubach modzieowych ub w budynkach policji, a prowadz je zwykle pracownicy policji. Co ciekawe w Polsce Policja nie jest angaowana do adnych tego typu zada. Wniedziele zajcia odbywaj si przed poudniem, ale tylko w kilku orodkach. Zasadniczym celem wychowawczym tych instytucji jest nauczenie i przyzwyczajenie nieletniego do poszanowania norm prawnych praworzdnego spoeczestwa, a wic poszanowania cudzej wasnoci, wspycia z innymi osobami na zasadach yczliwoci iwzajemnego zrozumienia49 B. Kowalska-Ehrlich: Sdownictwo karne w Anglii. (W:) Angielski system kurateli. Niektre rda deiuiacji. Warszawa, Wyd. UW 1985.

.W latach 90. powstao w Wielkiej Brytanii wiele wsplnot rehabilitacyjnych iterapeutycznych, ktre zajmuj si resocjalizacj narkomanw. Do najbardziej znanych nale: Rehabilitacyjny Dom Elbiety w Londynie i Wsplnota Terapeutyczna wLondynie. Dom Elbiety przeznaczony jest dla modziey zagroonej narkomani. Nieletni kierowani s do tego domu przez kuratorw sdowych. W Orodku - pisze Czesaw Cekiera - obowizuj tylko trzy zasady:nie wolno przyjmowa rodkw narkotycznych,

nie wolno dopuszcza si przemocy,

naley uiszcza regularnie opaty.

Te trzy zasady stanowi minimum wymaga stawianych wychowankom. Nieprzestrzeganie tych zasad powoduje wydalenie z zakadu. W zakadzie prowadzi si okrelony rodzaj psychoterapii. Wychowankowie przebywaj razem i w ten sposb resocjalizuj si. Sorganizowane dwa typy zebra: regularne, zwizane z prowadzeniem domu i na wniosek wychowanka w celu przedyskutowania jakiego bardzo wanego dla niego problemu"50 Cz. Cekiera: Psychoterapeutyczni i resocjalizacyjne programy terapii narkomanio (RFN, Anglia, Stany Zjednoczone, Kanada, Wiochy). Zeszyty Problemowe Narkomanii". Materiay Sympozjum 10-12 XII 1984. Warszawa, TZN 1986, s. 372.

.

3.5. Resocjalizacja dorosych.W Wielkiej Brytanii na przeomie XX i XXI w. dokonuj si due zmiany w polityce kryminalnej, a w szczeglnoci w systemie penitencjarnym. Ksztatuje si interesujcy model pomocy dla osb odbywajcych kar pozbawienia wolnoci i ich rodzin, a w szczeglnoci modocianych. Pomoc ta obejmuje zarwno winia, jak i jego najblisz rodzin.Pomoc dla winiw nie nosi charakteru pomocy tylko postpenitencjarnej i rozpoczyna si ju z chwil osadzenia w zakadzie, obejmujc take rodzin skazanego. W Polsce nie przywizujemy tak duej uwagi do pomocy postpenitencjarnej, tak naprawd dopiero p roku przed planowanym opuszczeniem ZK, skazany jest przygotowywany do wyjcia na wolno. W Wielkiej Brytanii kady wizie podlega przy tym nadzorowi, ktry obejmuje rwnie pomoc i opiek ze strony dwch kategorii osb. Pierwsz z nich jest kurator sdowy, majcy swoje biuro w miejscu zamieszkania winia i jego rodziny. Drug za stanowi specjalny opiekun ustanawiany dlaskazanego w zakadzie karnym i majcy w tyme zakadzie swoj siedzib. Osoby te wzakresie nadzoru nad winiem oraz jego rodzin cile ze sob wsppracuj.Analiz form pomocy i opieki nad winiami oraz ich rodzinami w okresie pobytu skazanego w zakadach karnychCharakteryzujc formy opieki i pomocy winiom w trakcie pobytu w ZK trzeba na wstpie poda, i angielski system penitencjarny kadzie nacisk na dwie sprawy:Pierwsza z nich to swoista ochrona wizi czcych skazanego z rodzin, przejawiajca si w dbaoci o to, by nie ulegy one zerwaniu. Udziela si wic wszelkiej moliwej pomocy przy kontaktach skazanego z jego bliskimi. Jejorganizowaniem zajmuj si wsplnie wclfare officer oraz kurator sdowy. Dziaa w zakadzie karnym, gdzie przebywa skazany.

Drugi - za w jego uprzednim rodowisku wolnociowym51 P. Stpniak: Angielski model pomocy dla winiw i tch rodzin. Opieka - Wychowanie -Terapia" 1991, nr 1-2, s. 25, 26.

.

Kontakty odbywajcego kar z rodzin mog mie charakter systematycznych widze ikorespondencji. Liczba widze zaley od typu zakadu karnego i regulaminu wiziennego, podobni jak ma to miejsce w Polsce. Zwykle kontakty odbywaj si raz w miesicu. Zasad jest, e w pierwszych dniach poosadzeniu w zakadzie, najblisza rodzina moe zoy skazanemu tzw. wizyt przyjciow.Czstym odwiedzinom sprzyja fakt, e skazany w pocztkowym okresie odbywania kary jest kierowany do zakadu w pobliu swego miejsca zamieszkania. Adres zakadu rodzina moe uzyska w miejscowym biurze kuratora sdowego, a numer telefonu takiego biura mona znale w ksice telefonicznej pod hasem Probation". Wikszo skazanych odbywa cao kary w miejscowym zakadzie karnym. Tylko niektrych skazanych po pocztkowym okresie adaptacyjnym w miejscowym zakadzie karnym kieruje si do innych zakadw wcelu umoliwienia im dalszej nauki lub uzupenienia brakw w edukacji. O takiej decyzji kurator sdowy niezwocznie powiadamia rodzin skazanego.Organizowaniem i zaatwianiem odwiedzin zajmuj si wsplnie kurator sdowy oraz pracownik socjalny, ktry udziela formalnej zgody na widzenie. Od niego wic skazany otrzymuje tzw. dokument wizytowy, w ktrym wpisuje si personalia odwiedzajcych. Nastpnie dokument ten przesya si na adres osb bliskich, dla ktrych stanowi on przepustk do zakadu. W czasie odwiedzin musz wic koniecznie mie go ze sob. Warto jeszcze doda, e widzenie ze skazanym trwa co najmniej 1/2 godziny, mog te wzi w nim udzia maoletnie dzieci skazanego. Przy okazji odwiedzin mona zgasza pracownikowi socjalnemu wszystkie uwagi i wnioski, jakie nasuwaj si w zwizku z pobytem skazanego wzakadzie. Kontakt z pracownikiem socjalnym uzyska mona za porednictwem stranika, wzgldnie po odwiedzinach - listownie lub telefonicznie.Zdarza si te czsto, e osoby bliskie skazanego, ktre znalazy si w trudniej sytuacji materialnej, mog by np. bezrobotne, bd te pracowa w niepenym wymiarze godzin. Wtakiej sytuacji niezbdnej pomocy przy odbywaniu widze udziela biuro kuratorskie.W niektrych dzielnicach Londynu np. podstawia si subowe autobusy, ktrymi bliscy skazanego mog pojecha do zakadw karnych, jeli te ostatnie s znacznie oddalone od miejsca ich zamieszkania. Za miejsce w autobusie trzeba w zasadzie paci, jednak osoby ubosze mog stara si u kuratora o bilety kredytowe itozarwno dla siebie, jak i swoich dzieci. Bilety takie mona jednak otrzyma nieczciej ni 1 raz na 4 tygodnie i nie wczeniej ni po odbyciu przez skazanego 1miesica kary"52 tame, s. 26.

.

Drug form pomocy dla winiw i ich rodzin jest ochrona bytowo- -materialna rodziny, ktra, gdyby znalaza si w trudnej sytuacji, moe liczy na pomoc kuratora sadowego.

Rodzina skazanego ma wic w okresie jego pobytu w zakadzie karnym prawo donastpujcych wiadcze:Zapomogi dobroczynnej.

Zapomogi specjalnej.

Zapomogi na dziecko uczszczajce do szkoy.

Zapomogi w spatach czynszu za mieszkanie lub poyczek mieszkaniowych.

Prolongaty terminu lub zawieszenia spaty kredytw na zakup.

f) Taniego lub bezpatnego poradnictwa adwokackiego"53 tame, s. 27.

. 3. Trzeci form pomocy dla rodziny skazanego jest moliwo zwrotu kosztw wydatkw szkolnych. ona skazanego moe zwrci si do dyrektora szkoy, do ktrej uczszcza dziecko, o bezpatne obiady, bezpatne bilety miesiczne na dojazdy, a take zapomog na zakup ubrania szkolnego54 Ksiki, pomoce i przybory szkolne dzieci w Wielkiej Brytanii otrzymuj bezpatnie.

. 4. Czwart form pomocy dla skazanego jest moliwo ubiegania si o prolongowanie,wzgldnie zawieszanie, wszelkich kredytw zacignitych w prywatnych firmach, np. w sklepach, na zakup przedmiotw stanowicych wyposaenie mieszkania. O to moe wystpi sam skazany. Decyzja jednak naley do kierownictwa firmy. Prawie zawsze tego typu wnioski s popierane przez kuratora sdowego lub pracownika socjalnego.Pit form pomocy dla rodziny odbywajcego kar w zakadzie karnym s zniki na usugi i poradnictwo adwokackie zwizane z wykonywan kar pozbawienia wolnoci. Moliwe jest take zwolnienie z opat. Lista adwokatw, ktrzy udzielaj pomocy rodzinom winiw na takich zasadach, znajduje si zarwno w miejscowym biurze kuratorskim, jak i miejscowym Obywatelskim Biurze Porad55 Adwokatw udzielajcych porad bezpatnie opaca si ze skarbu pastwa.

.

Kilka refleksji o przedterminowym zwolnieniu56 W angielskim systemie karnym przedterminowe zwolnienie nosi nazw uaskawienia".

.Rzadko zdarza si, aby odbywajcy kar pozbawienia wolnoci odbywa j w caoci. Na ogl dzieje si tak, kiedy jest ona krtsza nimiesic. Uaskawienia, czyli przedterminowego zwolnienia, udziela si na og po odbyciu 2/3 kary. Jeeli skazany odbywa kar pozbawienia wolnoci wysz od 10 miesicy i2tygodni, moe w wypadku nienagannego zachowania i dobrej opinii z okresu przed skazaniem zosta zwolniony przed upywem wspomnianych 2/3 i to po prostu na sowo honoru, e bdzie dalej sprawowa si dobrze. Tak wic okres wymagany do uaskawienia jest tu traktowany bardzo elastycznie. Trzeba te zaznaczy, i nie wszyscy uaskawieni s zurzdu oddawani pod nadzr kuratora sdowego, jak ma to miejsce w Polsce. Dozorem takim obejmuje si tylko osoby, ktre maj trudnoci w zaadaptowaniu si do warunkw normalnego ycia na wolnoci. Jest on wykonywany przez tego samego kuratora, ktry wokresie pobytu winia w zakadzie karnym opiekowa si jego rodzin"57 Stpniak: Angielski..., op. cit., s. 78.

. Wszystkie informacje odnosz si do odbywania kary pozbawienia wolnoci przez mczyzn, kobiety wWielkiej Brytanii bardzo rzadko trafiaj do zakadw karnych.

PODSUMOWANIE RESOCJALIZACJA

POLSKAFRANCJAWIELKA BRYTANIA

D
O
R
O
S

Y
C
HZAKADY KARNEZAMKNITE

POTWARTE

OTWARTE

ARESZT LEDCZY

ARESZT LEDCZY

ORODKI DETENCYJNE

ORODKI PENITENCJARNE

WIZIENIA CENTRALNE

ORODKI PWOLNOCIOWE

ORODKI W KTRYCH WYKONUJE SI KARY O KRTKIM TERMINIE DO ICH ZAKOCZENIA

ORODKI PENITENCJARNE

ARESZTY LEDCZE

ORODKI W KTRYCH WYKONUJE SI KARY O KRTKIM TERMINIE DO ICH ZAKOCZENIA

ZAMKNIETE O OSTRYM RYGORZE

SYSTEMY ODDZIAYWA W ZKZWYKY

TERAPEUTYCZNY

PROGRAMOWEGO ODDZIAYWANIA

TERAPEUTYCZNY

STOSOWANE KARYKARA GRZYWNY

KARA OGRANICZENIA WOLNOCI

KARA 25 LAT POZBAWIENIA WOLNOCI

KARA DOYWOTNIEGO POZBAWIENIA WOLNOCI

KARA ARESZTU WOJSKOWEGO

WIZIENIE KRYMINALNE LUB KRYMINALNE POZBAWIENIE WOLNOI

KARY POPRAWCZE:
-WIZIENIE ZWYKE
-GRZYWNA
-GRZYWNA WYZANCZANA W STAWKACH DZIENNYCH
-KURS PODNOSZACY WIADOMO OBYWATELSK
-PRACA W INTERESIE OG U
-KARA POZBAIWENIA LUB OGRANICZENIA PRAW
SANKCJA NAPRAWCZA

KARY WYKROCZENIOWE:
-GRZYWNA
-POZBAWIENIE LUB OGRANICZENIE PRAW

KARY ALTERNATYWNE:
-PROBACJA
-DOZR ELEKTRONICZNY

KARA GRZYWNY

ORODKI ZATRZYMANIA

MONITORING

POZBAWIENIE LUB OGRANICZENIE PRAW

PROBACJA

DOZR ELEKTRONICZNY

N
I
E
L
E
T
N
I
C
HSTOSOWANE RODKIWYCHOWAWCZE

LECZNICZE

POPRAWCZE

WYCHOWAWCZE

TERAPEUTYCZNE

WYCHOWANIE INSTYTUCJONALNEKURATELA SDOWA

ZAKAD RESOCJALIZUJCY

KURATELA SPRAWOWANA PRZE PORADNI LUB INNE RODKI PSYCHOPEDAGOGICZNE

KURATELA SDOWA

RODKI WYCHOWAWCZO- POPRAWCZERODZINNE DOMY DZIECKA

RODZINNE POGOTOWIA OPIEKUCZE

POLICYJNE IZNY DZIECKA

SCHRONISKA DLA NIELETNICH

MIEJSCOWE ORODKI OPIEKI SPOECZNEJ

ZAKADY POPRAWCZEOTWARTY

POTWARTY

ZAMKNITY

O WZMOONYM NADZORZE WYCHOWAWCZYM

O CHARAKTERZE RESOCJALIZACYJNO REWALIDACYJNYM

OTWARTE

POTWARTE

ZAMKNITE

OTWARTE

POTWARTE

ZAMKNITE

O WZMOONYM NADZORZE WYCHOWAWCZYM

PODSUMOWANIE OGLNEW Polsce termin resocjalizacja pojawi si stosunkowo niedawno. Co prawda w XVII wieku powsta pierwszy w Polsce dom poprawczy w Gdasku, ale nie posugiwano si jeszcze tym terminem. W naszym kraju resocjalizacja obejmuje oddziaywania w formie wolnociowej, czyli m. in. prewencja osb zagroonych demoralizacj, nadzr kuratora, funkcjonuj rwnie orodki wychowawcze i terapeutyczne oraz w formie izolacji, a zatem Zakady Karne i Areszty ledcze. Wystpuje take podzia ze wzgldu na sprawcw przestpstw: s to nieletni oraz osoby dorose.Wobec tych pierwszych stosuje si przewanie rodki wychowawcze, a nie poprawcze, czy izolacyjne. Kodeks Karny zawiera szereg moliwych kar, ktre sd moe zastosowa wobec dorosych np.: kara pozbawienia wolnoci, kara grzywny, czy ograniczenia wolnoci.Sdy czsto skazuj na kary pozbawienia wolnoci osoby, ktre popeniy stosunkowo niegrone przestpstwa, co skutkuje przepenieniem w polskich ZK. Ten aspekt rni si, porwnujc inne kraje Europy, gdzie wikszy nacisk kadzie si na prewencj i kary wykonywane na wolnoci, czy kary grzywny. Pod tym wzgldem polski system resocjalizacyjny powinien bra przykad od krajw ssiednich, poniewa badania wykazuj, e kary dugoterminowe pozbawienia wolnoci powoduj trudnoci w yciu skazanych po opuszczeniu ZK i duy wskanik powrotu do przestpstw.System resocjalizacji we Francji skupia si przede wszystkim na dziaaniach w naturalnym rodowisku osoby resocjalizowanej. Przez lata Francuzi wypracowali sprawnie dziaajcy system probacji z sieci instytucji wykonawczych. Ponadto we Francji cigle ronie liczba prywatnych placwek resocjalizacyjnych dla dzieci i modziey oraz pozarzdowych stowarzysze i instytucji pracujcych z wykolejonymi lub zagroonymi wykolejeniem dziemi i modzie oraz ich rodzinami. Do resocjalizacji w podobnym ksztacie Polsce niestety wci jeszcze bardzo daleko cho postpy w polskiej resocjalizacji na przestrzeni ostatnich lat s bardzo znaczce.Wikszo form resocjalizacji w tych trzech krajach przebiega podobnie, rwnie nieletni zawsze s traktowani agodniej, jednak np. we Francji bardziej rozwinite s programy prewencji. Przykad powinnimy take czerpa od krajw, w ktrych za bardzo wan uwaa si pomoc postpenitencjarn. Wielu winiw, ktrzy wychodz na wolno, nie maj do czego wrci, nie maj pracy, a czsto te dachu nad gow, nie zapewnia im si leczenia w przypadku osb np. z problemem alkoholowym i nie dba o relacje z rodzin. S to powody, przez ktre czsto skazani wracaj ponownie do wizie.System resocjalizacyjny w Wielkiej Brytanii posiada wiele specyficznych rozwiza . Aktualnie obowizujcy system postpowania z nieletnimi jest wynikiem blisko stuletniej ewolucji. Ustawa jest postpowym aktem ustawodawczym, regulujcym obowizujcy system postpowania z nieletnimi. Organami uprawnionymi do zajmowania si nieletnimi s: miejscowe orodki opieki spoecznej, policja i sdy dla nieletnich. rodki wychowawcze i poprawcze stosowane wobec nieletnich w Wielkiej Brytanii s podobne do tych, stosowanych w Polsce i we Francji. Wielka Brytania zostaa powszechnie uznana za ojczyzn systemu probacji. Po II Wojnie wiatowej system probacji w Wielkiej Brytanii znacznie si rozwin iumocni w stosunku do innych rodkw prawnych. Pooono nacisk na przygotowanie kuratorw zawodowych do pracy, zobowizujc ich, podobnie jak w Polsce, do pisania wywiadw rodowiskowych dla potrzeb sdu. Powoano instytucje majce towarzyszy systemowi probacji tzw. hostele. Anglia ma wielki dorobek w zakresie organizowania zakadw dla nieletnich, prowadzono dziaalno wychowawcz typu: zakady prywatne, wyznaniowe i pastwowe. W latach 90 powstao w Wielkiej Brytanii wiele wsplnot rehabilitacyjnych iterapeutycznych. Ksztatuje si interesujcy model pomocy dla osb odbywajcych kar pozbawienia wolnoci i ich rodzin, a w szczeglnoci modocianych. Pomoc ta obejmuje zarwno winia, jak i jego najblisz rodzin.BIBLIOGRAFIA

1. L. Pytka: Pedagogika resocjalizacyjna, Wybrane zagadnienia teoretyczne, diagnostyczne i metodyczne, APS, W warszawa 2005, 2. K. Sawicka: Polska myl resocjalizacyjna , WUW1993,3. B. Urban, J. M. Stanik: Resocjalizacja, PWN, Warszawa 20074. R. M. Ilnicka wybrane elementy pedagogiki resocjalizacyjnej ujcie teoretyczne i praktyczne Lublin5. M. Marczak Resocjalizacyjne programy penitencjarne realizowane przez sub wizienn6. Rozporzdzenie Ministra Sprawiedliwoci z dnia 14 sierpnia 2003r. w sprawie sposobw prowadzenia oddziaywa penitencjarnych w zakadach karnych i aresztach ledczych (DzU z dnia 29 sierpnia 2003r.)7.P. Stpniak: Wymirt sprawiedliwoci i praca socjalna w krajach Europy Zachwniej, PDM awica, Pozna 1998,8. A. Adamski, J. Bojarski, P. Chrzczonowicz, M. Filar, P. Girdwoy Prawo karne i wymiar sprawiedliwoci pastw Unii Europejskiej. Wybrane zadanienia, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikoaja Kopernika, Toru 20079. Kalinowski, J. Peka: Zarys dziejw resocjalizacji nieletnich, Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 200310. M. Kalinowski: Resocjalizacja nieletnich w pastwach europejskich i pozaeuropejskich, Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 200511. I. Motow: Readaptacja spoeczna nieletnich we Francji (w:) I. Motow (red) Readaptacja spoeczna nieletnich przestpcw w wybranych krajach Unii Europejskiej, Wydawnictwo Akademia im. Jana Dugosza w Czstochowie, Czstochowa 200812. Encyklopedia PWN, t. 3, Warszawa 1998, s. 234 (haso: Wielka Brytania)13. A. Walczak-ochowska: Systemy14. J. Majer: Bardzo wana suba. Gazeta Prawnicza" 1985, nr 1.15. P. Suchan: Resocjalizacja iu zakadach dla spoecznie niedostosowanych. Warszawa, PZWS 196516. B. Kowalska-Ehrlich: Sdownictwo karne w Anglii. (W:) Angielski system kurateli. Niektre rda deiuiacji.17. Cz. Cekiera: Psychoterapeutyczni i resocjalizacyjne programy terapii narkomanio (RFN, Anglia, Stany Warszawa, Wyd. UW 1985.18.Zjednoczone, Kanada, Wiochy). Zeszyty Problemowe Narkomanii". Materiay Sympozjum 10-12 XII 1984. Warszawa, TZN 1986,19. P. Stpniak: Angielski model pomocy dla winiw i tch rodzin. Opieka - Wychowanie -Terapia" 1991, nr 1-2