1DiSHTATOR 2012

Botim i Komunitetit Mysliman të Shqipërisë | www.kmsh.al

www.dritaislame.al

Viti XXI | Nr. 9 (356) | Shtator 2012 | Cmimi: 150 Lekë

2 Di SHTATOR 2012

3DiSHTATOR 2012

4 Di SHTATOR 2012

www.dritaislame.al

DREJTORAgron Hoxha

REDAKTORËHaxhi LikaFerit Lika

DIZAJNI DHE FAQOSJABledar Xama

KONTAKTE:Për abonime 067 29 47 096Për reklama 067 20 33 600

Tel/fax 04 223 04 92E-mail: info@dritaislame.al

“Drita Islame”Botim i Komunitetit Mysliman të

Shqipërisë

Viti XXI i botimitNr. 9 (356)

Gusht, 2012

ISSN 2226-7115

Tirazhi 5000

Njoftojmë lexuesit se shkrimet që vijnë në redaksi

dhe botohen në revistë,nuk paraqesin domosdoshmërisht

edhe pikëpamjet e revistës.Materialet e sjella në redaksi,

pavarësisht nëse botohen apo jo,nuk i kthehen autorit.

6

24

8

10

28

52

46

48

54

56

50

14

16

18

36

38

40

43

30

32

20

RetrospektivëDestinimi i nji Kombi

EditorialDorian DemetjaBesimi dhe rruga drejt orientimit

Në fokusDr. Ferdinand GjanaDyert e Universitetit Bedër janë të hapura për ju

PersonalitetGenti KrujaH. Hafiz. Dr. Hasan Kaduku

Kuriozitete- Mësojmë edhe në gjumë

EseistikëEdison ÇerajMbi njohjen

FamiljaAisa KokiçiFëmijë pa dashuri!

ShkencëDr. Ibrahim B. SiedNdikimi i Islamit në mjekësinë botërore -2

Faqja juajElizabeth Silance BallardTri letrat e Tedit

Shëndeti- Buzëqesh të dukesh më i ri

Aktualitet- Me Syrin e Zemrës, 30 net me shqiptarët- Nata e Kadrit, organizim madhështor në Tiranë- Tiranë, besimtarët myslimanë festojnë Fitër Bajramin- Fitër Bajrami, personalitetet e larta të vendit urojnë myslimanët

Komente & OpinioneSaimir LleshiKurdisja e Sahatit!

ForumAbdal-Hakim MuradQëndrueshmëria dhe përkatësia e myslimanit -1-

Foto lajmFalja e Fitër Bajramit / Gusht 2012

Dossier & HistoriFaik KasolljaMedresisti, hulumtues e aktivist islam

Bota jonëNaim DrijajAllahu nuk e ndryshon gjendjen e një populli derisa ata të ndryshojnë vetveten

Bota jonëRefat XhinaKoncepti i vetvetes...

Bota jonëDr. Reshijd KehusPrekja e gjurmëve të besimit dhe vëllazërimit ilsam

SocialeHaxhi LikaDivorci po gërryen institucionin e familjes

ReportazhFerit LikaPreza, feniksi që i mbijetoi shekujve

IntervistaMedreseja e Tiranës

5DiSHTATOR 2012

6 Di SHTATOR 2012

Editorial DORIAN DEMETJA

Besimi dhe rrugadrejt orientimit

Krijuesi i Lartë, ekzistenca e të Cilit është shkaku i ekzistencës sonë, e ka rrethuar gjithësinë me madhështinë e Tij. Qiejt dhe toka janë nga një përshndritje prej rrezatimeve të nurit të Tij. Ai është e vetmja kible dhe i vetmi orientim. Ta lësh Atë për të vrapuar te dikush tjetër, është marrëzi, t’ia qash hallet dikujt tjetër veç Atij, është një vetëmashtrim. Ata që largohen prej portës së Tij, pësojnë disfatë të madhe dhe mbeten në rrugë, zemrat që nuk ndriçohen dot me dritën e Tij, ndjekin iluzionin optik në shkretëtirë dhe lodhen më kot.

Allahu i Lartë, zotërues i mirësisë dhe i favorit të pafund, veprat e të Cilit janë plot urtësi, i ka krijuar njerëzit dhe ka vënë si synim t’u tregojë atyre rrugët e lumturisë së të dy botëve. Parimet, urdhrat dhe ndalimet që do t’i çojnë ata në rrugët e lumturisë, ua ka bërë të njohura përsëri me anë të individëve të zgjedhur nga radhët e tyre, me anë të pejgamberëve. Pejgamberët kanë qenë komunikuesit e së vërtetës me alë dhe zbatuesit e saj në praktikë. Me që feja e Allahut është e përhershme dhe Hz. Muhamedi (a.s.) është profeti i fundit, pas vdekjes së tij kujt do t’i takonte detyra për njoftimin e së vërtetës me alë dhe vepra, për ta jetuar e për ta mbajtur të gjallë atë? Çdo të bëhej pas perëndimit të këtij dielli nga rruzulli tokësor drejt botës së përjetshme? Nuk ka dyshim se kjo detyrë e shenjtë u përket njerëzve të fesë në veçanti dhe të gjithë myslimanëve në përgjithësi.

Favori më i madh i Allahut, i Cili na bën të rrojmë në mes të mirave të pafundme, është përgjegjësia e amanetit që shprehet në Kur’an: “Kështu, Ne ju kemi bërë një bashkësi të drejtë, që të bëheni dëshmitarë përmbi njerëzit dhe që i Dërguari i Allahut të jetë dëshmitar përmbi ju...” (Bekare, 143)

Në Islam, akti më i lartë pas besimit, siç dihet, është namazi. Në namazet që falim gjatë 24 orëve, bashkë me synetet, kapitullin Fatiha e përsërisim 40 herë. Në përsëritjen që i bëjmë një kapitulli të caktuar të Kur’anit në çdo rekat të namazit ka shumë urtësi. Një nga këto urtësi

7DiSHTATOR 2012

Siç nuk ka asnjë rrugë tjetër

për të shkuar te Zoti

përveç qëndrimit besnikërisht në rrugën e Tij,

nuk ka asnjë pozitë të lartë

sesa ruajtja e kësaj rruge në çdo çështje,

por dhe asnjë urdhër më të vështirë

sesa zbatimi i saj siç duhet.

Allahu i përgëzon kështu

njerëzit e kësaj rruge:

“Ata që thanë: ‘Zoti ynë është Allahu

dhe qëndruan besnikërisht,

për ta nuk ka frikë

dhe ata nuk do të pikëllohen.

Ata janë banues të xhenetit,

aty do të jenë përgjithmonë.

Atë e kanë shpërblim për veprat

që kanë bërë.”

(Ahkaf, 13-14)

është kuptimi i thellë që përmban ajeti “Ihdinas-siratal mustekim” (Na udhëzo në rrugë të drejtë). Kërkesa për të hyrë në “Sirati Mustakim”, domethënë në rrugën e drejtë që të çon tek Allahu, do të thotë që, mbi gjithçka, të kërkosh të nderohesh me Islamin. Atëherë, ç’kuptim ka kjo lutje këmbëngulëse e përsëritur çdo ditë nga 40 herë, për një njeri që në fund të fundit është besimtar mysliman dhe fal namaz? Ajeti-argument i formës: “A mos vallë njerëzit kujtuan se porsa që thanë ‘besuam’, do të mbeten të qetë në punën e tyre dhe s’do të pësojnë asnjë ngatërresë?”, na e bën të ditur këtë çështje dhe na lajmëron se njeriun, qoftë edhe pasi të ketë besuar, e presin shumë rreziqe dhe sprova.

Kjo botë plakë mbi të cilën jetojmë, është kthyer sot në një panair prej qindra idesh e rrymash ideore. Ekzistojnë miliona prezantues, propagandues të çdo ideje e rryme. Po të futeshin në hesap edhe mundësitë e komunikimit të epokës sonë, të cilat nuk njohin pengesë në përhapjen në botë të ideve dhe rrymave, nuk do të vononim të kup-tonim se gjer në ç’shkallë janë ngatërruar me njëra-tjetrën e vërteta dhe e shtrembra dhe se si e shtrembra ka marrë pamjen e së vërtetës. Përballë gjithë kësaj rrëmuje idesh e bindjesh, sa kuptimplotë është fakti që një mysliman të kërkojë 40 herë në ditë në audiencën hyjnore rrugën e drejtë ose të lutet që të vazhdojë të ecë në rrugën e udhëzimit.

Siç nuk ka asnjë rrugë tjetër për të shkuar te Zoti përveç qëndrimit besnikërisht në rrugën e Tij, nuk ka asnjë pozitë të lartë sesa ruajtja e kësaj rruge në çdo çështje, por dhe asnjë urdhër më të vështirë sesa zbatimi i saj siç duhet. Allahu i përgëzon kështu njerëzit e kësaj rruge: “Ata që thanë: ‘Zoti ynë është Allahu dhe qëndruan besnikërisht, për ta nuk ka frikë dhe ata nuk do të pikëllohen. Ata janë banues të xhenetit, aty do të jenë përgjithmonë. Atë e kanë shpërblim për veprat që kanë bërë.” (Ahkaf, 13-14)

Detyra e falënderimit që duhet të kryejë robi që është mirënjohës ndaj Zotit nuk duhet të mbetet vetëm me alë. Të qenët fetar, nuk është identiteti vetëm i këndimit të lutjeve të njohura ose i kryerjes së ritualeve të adhurimit. Njeriu fetar ka nevojë për një atmosferë fetare e për një mjedis islam. Krijimi i një atmosfere dhe zhvillimi i një mjedisi të tillë nuk është i mundur vetëm me zellin dhe përpjekjet e shërbyesit të fesë. Në këtë kuptim, të gjithë myslimanët janë orientues. Dhe një veprimtari orientuese e tillë nuk bëhet vetëm me alë, madje, disa herë më parë se me alë, mund të çohet përpara me sjellje dhe veprime. Njeriu i kauzës së lartë, një ideologji që e ka përqafuar dhe e jeton vetë, kërkon t’ua përjetojë edhe të tjerëve. Nëse nuk i shohim shenjat e kësaj kërkese dhe dëshire, mbetemi të detyruar të mendohemi mbi fisnikërinë dhe sinqeritetin e tij apo mbi drejtësinë e ideologjisë së tij.

DR. FERDINAND GJANA

8 Di SHTATOR 2012

Në Fokus

Të dashur maturantë të këtij viti, që po përgatiteni për të hapur një kapitull të ri në jetën tuaj. Jeta, kur mendon të ardhmen, duket shumë e gjatë, por, kur hedh sytë mbrapa dhe shikon pjesën që ka kaluar, është shumë, shumë e shkurtër. Ka momente mjaft të rëndësishme të cilat janë vendimtare në formësimin dhe përcaktimin e gjithë rru-gës që njeriu ndjek në jetë. Një nga këto momente shu-më të rëndësishme për çdo njeri është ai kur hedh hapin drejt shkollës së lartë, vendi ku ai mëson profesionin dhe, ç’është më e rëndësishme, përgatitet për jetën, për të për-balluar sfidat e saj.

Trokitja juaj në dyert e universitetit është momenti kur ju, maturantë, do të ngjitni një shkallare për të hipur në lartësitë e kulturimit, për të shtyrë më tej limitet e njohjes, dijes, e cila sikurse dihet, merret gjatë gjithë jetës, sepse është e pafund. Pa dyshim, parë në këtë këndvështrim, ky moment është shumë i rëndësishëm, mbase më i rëndë-

sishmi për ju, sepse, sipas preferencës dhe vendimit që ju do të merrni, do t’i jepni formë dhe drejtim jetës tuaj.

Për këtë arsye, është shumë e rëndësishme që ju të mendoni mirë dhe të merrni vendimin e duhur, sepse, pasi të futeni në këtë rrugë, nuk do të jetë e lehtë ta ndryshoni atë. Zgjedhja e mirë dhe e duhur ka të bëjë me profesio-nin e ardhshëm, fushën e duhur ku ju keni interes, si dhe me universitetin që ju mendoni se mund të formoheni në mënyrën më të mirë e më të plotë.

Universiteti “Hëna e Plotë” (BEDËR) është një institucion me një staf shumë të kualifikuar e profesional, vendas dhe të huaj, i cili ju ofron alternativa të shumta zgjedhjeje, të bazuara në një filozofi arsimimi ku, krahas anës profesio-nale, një rëndësi e veçantë i jepet anës sociale.

Çdo departament, nëpërmjet programeve të një niveli bashkëkohor, synon përgatitjen në nivel të lartë të spe-cialistëve nga ana profesionale dhe të aftë të përballojnë

DYERT EUNIVERSITETIT BEDËRJANË TË HAPURA PËR JU

Universiteti ynë është sa funksional,

aq edhe komod.

Ai u vë në dispozicion studentëve

kushte dhe ambiente bashkëkohore,

të nevojshme për të plotësuar

sa më mirë edukimin e tyre.

Këtij qëllimi do t’i shërbejnë biblioteka,

zyrat e planifikimit të karrierës,

sallat e konferencave,

klubet studentore etj.

9DiSHTATOR 2012

sfidat që i presin në të ardhmen, duke u ballafaquar me tregun konkurrues të punës dhe me kërkesat e shoqë-risë në zhvillim.

Universiteti ynë është sa fun-ksional, aq edhe komod. Ai u vë në dispozicion studentëve kushte dhe ambiente bashkëkohore, të nevoj-shme për të plotësuar sa më mirë edukimin e tyre. Këtij qëllimi do t’i shërbejnë biblioteka, zyrat e planifiki-mit të karrierës, sallat e konferencave, klubet studentore etj.

Për ta plotësuar sa më mirë profilin profesional të studentit, Universiteti BEDËR, nëpërmjet sistemit të kon-sulencës akademike, u vë në dispo-zicion studentëve pedagogun e tyre, të cilin ata mund ta takojnë dhe ta pyesin për çdo lloj nevoje që u lind gjatë procesit mësimor.

Futja e Shqipërisë në familjen euro-piane e bën domosdoshmëri mësimin e gjuhëve të huaja, gjë që është kon-kretizuar në programet tona, dhe një nga aspektet kryesore në profilin e studentit të diplomuar është zotëri-mi i të paktën dy gjuhëve të huaja në nivele të avancuara.

Një mundësi tjetër e sistemit më-simor është ajo e programeve mino-re në një nga programet Bachelor të universitetit ose diplomave të dyfish-ta, krahas programit që ju mund të studioni.

Programet e shkëmbimeve të studentëve, shkollat verore, stazhet brenda dhe jashtë vendit janë mundë-si të tjera të ofruara në funksion të përgatitjes sa më mirë të studentit, për të dalë në lartësinë e jetës e të profesionit.

Për ta mbyllur, mund të them që Universiteti “Hëna e Plotë” (BEDËR) gëzon cilësinë maksimale për të qenë një universitet ku ju mund të merrni arsimin e lartë në formën më të mirë të mundshme të krahasuar me çdo vend në botë, në ditët e sotme.

Ju presim. Mos trokisni, sepse dyert e Universitetit BEDËR janë të hapura për ju.

Ju uroj të gjithëve suksese.Mesazh i Rektorit të Universitetit

Hëna e Plotë BEDËR për maturantët e këtij viti.

10 Di SHTATOR 2012

Me Syrin e Zemrës, 30 net me shqiptarët

Nata e Kadrit, organizim madhështor në Tiranë

AktualitetVENDI

Cikli i emisioneve “Me syrin e zem-rës” që Komuniteti Mysliman zhvilloi çdo natë në RTV “Ora News”, ka patur një sukses të jashtëzakonshëm që në javën e parë të transmetimeve për të vazhduar gjatë gjithë muajit të begatë të Ramazanit, me një audiencë të gje-rë dhe feedback shumë pozitiv.

“Me syrin e zemrës”, me regji të regjisorit Agron Hoxha dhe prezantuar nga gazetari Ramadan Çipuri, ka shoqëruar teleshikuesit çdo natë të Ramazanit, duke trajtuar tema të larmishme fetare e sociale dhe duke promovuar kështu të vërtetat e Islamit, si një fe që trajton dhe përfshin jetën e njeriut në të gjitha aspektet.

“Me syrin e zemrës” ka ofruar kë-shtu një mundësi më shumë për të bashkëbiseduar me ndërgjegjen e teleshikuesit për çështje dhe proble-matika të caktuara, duke bërë që ky

muaj të ndihet dhe përjetohet shumë më ndryshe nga vitet e kaluara.

Temat e trajtuara në këtë cikël emisionesh ishin: Ramazani në trojet shqiptare; Vlerat e Ramazanit; Agjë-rimi dhe dobitë shëndetësore; Eduki-mi fetar në shkolla; Familja shqiptare; Media dhe Feja; Nevoja për besim; Kur’ani dhe njeriu; Bujaria dhe solida-riteti; Rinia; Profetët; Haxhi; Morali dhe etika; Libri, çfarë lexojmë; Bota e për-tejme; Respekti ndaj prindërve; Sporti dhe Besimi; Feja dhe Kombi; Pendimi; Arsimi universitar në Shqipëri; Zeka-ti dhe Sadakaja; Edukimi i fëmijëve, Medreseja, tradita që vazhdon…; Mu-hamedi a.s. – Krenaria e Njerëzimit; Arti islam; Përjetime Ramazani dhe Fitër Bajrami.

“Me syrin e zemrës” këtë vit shënoi vitin e dytë të transmetimit të tij live në RTV Ora News.

11DiSHTATOR 2012

Komuniteti Mysliman i Shqipërisë, për herë të parë me rastin

e Natës së Kadrit, organizoi mbrëmjen e 14 gushtit programin

“Nata e Kadrit më e vlefshme se 1000 muaj”, në bulevardin

“Dëshmorët e Kombit”, përpara ish- Hotel Dajtit, që mblodhi

mijëra besimtarë, gra dhe burra, fëmijë, të rinj e të moshuar.

Programi filloi me alën përshëndetëse të kryetarit të Ko-

munitetit Mysliman të Shqipërisë, Haxhi Selim Muça, i cili uroi

mbarë besimtarët për këtë natë të madhe e të begatshme.

“Ramazani i këtij viti qëlloi në një muaj të nxehtë, nuk ishte

e lehtë, por megjithëkëtë ne arritëm ta përballojmë me suk-

ses, për të arritur në Natën e Madhe të virtytshme, të faljes,

begatisë dhe shpërblimit. Le t’i falemi Zotit më shumë, të

përfitojmë nga mirësia e kësaj nate, për veten, familjarët dhe

miqtë tanë, për vendin dhe kombin tonë. T’i lutemi Zotit të na

falë gjynahet, të na japë të mira e begati, si dhe më shumë

paqe, qetësi e mirësi. Zoti qoftë me ne të gjithë”, tha kreu i

KMSH-së.

Fjalë përshëndetëse mbajti edhe myftiu i Tiranës, Ylli Gurra,

i cili, pasi uroi të pranishmit, për këtë natë të mëshirës, tha:

“Zoti zgjodhi këtë natë për shpalljen e Librit të Tij, e zgjodhi

njeriun si më fisnikun e krijesave, mes njerëzve dalloi profetët,

mes muajve dalloi Ramazanin dhe mes netëve dalloi Natën e

Kadrit, natën e jetës. Në këtë natë zemrat rrahin me shpresë,

e këto rrahje qofshin të pranueshme te i Madhi Zot.”

Më pas programi vazhdoi me faljen e namazit të Jacisë dhe

Namazit të Teravisë. Në këtë natë përkujtimi dhe përkushti-

mi ndaj Allahut, kanë mbajtur ligjëratat e tyre edhe imamët

Elvis Naçi, Ahmed Kalaja e Ferid Piku. Ata folën për mirësitë

dhe begatitë që Zoti i ka dhënë kësaj nate, ku besimtarët i

drejtohen Atij, të penduar për gjynahet e tyre duke kërkuar

falje e mëshirë.

“Kërkoni begatinë dhe mirësinë e Zotit në këtë natë, sepse

Zoti për ata që vijnë të penduar, thotë: i kam falur, i kam mëshi-

ruar dhe do t’i shpërblej me Xhenet”, tha imam Elvis Naçi.

“Shpresojmë që kjo natë, të jetë një natë pajtimi me Zotin,

me veten dhe më të tjerët, jo vetëm për ata që agjërojnë, po

për të gjithë njerëzit”, theksoi imam Ferid Piku.

Ndërsa imam Ahmed Kalaja u shpreh se “Zoti është më

afër besimtarit në momentin që ai i lutet dhe e kërkon Atë.

Prandaj lutja më e mirë që gjithsecili prej nesh mund të bëjë

sot është: O Zot, Ti je falës, e do faljen, më fal mua!”

I ftuar special i kësaj mbrëmjeje ishte dr. Ahmed Naina nga

Egjipti, një nga lexuesit më të mirë të Kur’anit në botë, i cili

me zërin e tij, emocionoi dhe përloti mijëra vetë të pranishëm

në shesh.

Në mbyllje, nënkryetari i KMSH-së Bujar Spahiu dhe ima-

mi Gazmend Teqja, kanë bërë dua në shqip dhe arabisht.

Ndërkohë gjatë programit, për pjesëmarrësit janë shpërndarë

ëmbëlsira të ndryshme, ndërsa fëmijët u janë gëzuar dhura-

tave surprizë të përgatitura posaçërisht për ta.

Ndërkohë krahas besimtarëve në shesh, u mblodhën edhe

qindra qytetarë, në të dy anët e rrugës të cilët, të shtyrë nga

kureshtja dhe dëshira për të mësuar diçka më shumë rreth

kësaj nate, ndoqën programin deri në fund.

Rëndësinë dhe pozitën që kjo natë ka te zemrat e njerëzve, e

tregon edhe fakti që, i madh e i vogël, ditën që i paraprin natës

së Kadrit, agjërojnë. Nga agjërimi i kësaj dite nuk përjashto-

hen dhe shumë njerëz, që edhe pse nuk janë myslimanë, u

bashkohen miliona agjëruesve në mbarë botën.

12 Di SHTATOR 2012

Tiranë, besimtarët myslimanë festojnë Fitër BajraminBesimtarët myslimanë në Tiranë dhe

gjithë Shqipërinë festuan më 19 gusht

ditën e Fitër Bajramit, festë e cila shënoi

mbylljen e muajit të Ramazanit, që nisi

më 20 korrik 2012. Që në orët e para të

mëngjesit, mijëra besimtarë u grumbu-

lluan në bulevardin “Dëshmorët e Kom-

bit” në Tiranë, në segmentin përpara ish

Hotel Dajtit, për të ndjekur ceremoninë

e kësaj dite të shënuar dhe për të marrë

pjesë në faljen e namazit të bajramit.

Ceremonia filloi me një pjesë kur’anore

të kënduar nga nxënësi i Medresesë së

Tiranës, hafizi 16 vjeçar Enes Hyka. Në

vijim ishte Kryetari Haxhi Selim Muça

ai që uroi besimtarët për arritjen e kë-

saj dite të madhe, e cila, sipas tij, është

kurorëzim i adhurimit dhe i përkushtimit

në shërbim të Zotit.

“Bajrami është festa më e dobishme

dhe më e bekuar për myslimanët. Krem-

timi i kësaj feste i jep atyre një emocion

të veçantë, një frymë të re, një zell të ri

në punët e tyre fetare dhe të kësaj bote.

Uroj besimtarët myslimanë dhe të gjithë

shqiptarët, ta jetojnë gëzuar këtë festë.

Paçin mirësi e begati dhe Zoti ua pra-

noftë agjërimin dhe adhurimet që kanë

kryer gjatë muajit të bekuar të Ramaza-

nit. Zoti e bekoftë kombin dhe atdheun

tonë”, u shpreh kreu i KMSH-së.

Në ceremoninë që i parapriu faljes

së bajramit nënkryetari i Komunitetit

Mysliman, H. Bujar Spahiu, mbajti një

ligjëratë të shkurtër. Ai falënderoi Zotin

për mirësitë e dhuruara gjatë Ramazanit

dhe sidomos për lehtësirat e krijuara në

plotësimin e agjërimit dhe çdo pune të

vlerësuar e të dobishme në sytë e Zotit.

Në alën e tij z. Spahiu vlerësoi, gjith-

ashtu, sakrificën dhe përkushtimin e

besimtarëve, të cilët, sipas tij, edhe pse

të sprovuar nga moti i nxehtë i stinës,

arritën ta kryejnë me sukses këtë detyrë

të shenjtë.

“Në këtë ditë, besimtarët myslimanë,

festojnë dhe gëzojnë arritjet e tyre në

shërbim të Zotit dhe me frymë të thellë

vëllazërore e falënderojnë Atë për ndih-

mën dhe mirësitë e Tij të panumërta”, u

shpreh nënkryetari Spahiu.

Pas faljes së namazit të bajramit, e

cila u drejtua nga kryetari H. Selim Muça,

besimtarët kanë dëgjuar hytben e bajra-

mit të mbajtur nga Myftiu i Tiranës, Ylli

Gurra. Në alën e tij, z. Gurra e vuri thek-

sin te rëndësia dhe vlerat që ka kjo ditë

për myslimanët shqiptarë dhe të mbarë

botës, pasi shënon finalizimin e një pune

të madhe të kryer për hatër të Zotit.

“Falënderojmë Zotin që na krijoi mu-

ndësinë që të shprehim mirënjohjen,

të shprehim të vërtetën, të shpalosim

shpresën dhe të tregojmë se ne e duam

Zotin dhe krijesat e Tij.

Vijmë pas një muaji agjërimi e për-

kushtimi, që është tregues i dashurisë

që kemi për Zotin, ndaj shembullit të

Pejgamberit (a.s.), ndaj dashamirësisë

që kemi për njëri-tjetrin, për këtë popull

dhe për këtë komb.

Ramazani është një moment i rëndë-

sishëm, që na fton të kërkojmë Zotin

duke respektuar robin, të kërkojmë Zotin

duke respektuar tjetrin, të kërkojmë Zo-

tin duke respektuar qytetin, të kërkojmë

Zotin duke respektuar mjedisin, të kër-

kojmë Zotin duke respektuar ambientin,

të kërkojmë Zotin duke respektuar ata

që na drejtojnë, të kërkojmë Zotin se prej

Atij vjen shpresa dhe shpëtimi.

Zoti premton xhenetin për ata të cilët

respektuan agjërimin, sadakanë, të var-

frin dhe jetimin, respektuan të voglin, të

moshuarin si dhe vlerësuan çdo punë

të mirë të kryer me sinqeritet e gradë të

lartë devotshmërie.

Kjo sepse Zoti na ftoi dhe ne iu përgji-

gjëm ftesës për të agjëruar për hir të Tij

në mënyrë që të përfitojmë prej Tij mirësi

në këtë botë dhe në botën tjetër.

Përmes kësaj faljeje e përkushtimi sot,

ne tregojmë se jemi të gatshëm të kon-

tribuojmë për çdo pëllëmbë tokë, njësoj

si kjo ditë, njësoj si ky flamur, njësoj si

kjo tokë që e kemi amanet prej Zotit.

Këto zemra që rrahin sot me dashuri,

kështu qofshin gjithmonë, në shërbim të

Zotit, në shërbim të vendit, në shërbim të

së mirës, në dobi të të gjithë njerëzve.

I lutem Zotit që të na e ketë pranuar

Ramazanin, lutjet dhe të gjitha punët që

kemi kryer në këtë muaj të madh.

O Zot, na e mundëso të jetojmë në

paqe e harmoni e të kontribuojmë për

këtë vend të bekuar prej Zotit. Nga mot

gëzuar Bajramin!”, tha myftiu i Tiranës

Ylli Gurra.

Pas ceremonisë së faljes së bajramit

besimtarët kanë uruar njëri–tjetrin për

këtë ditë shpërblimi, dhe më pas janë

shpërndarë nëpër familjet e tyre për të

festuar dhe për të ndarë gëzimin e kësaj

dite edhe me të tjerët.

13DiSHTATOR 2012

Fitër Bajrami, personalitetet e larta të vendit urojnë myslimanëtAutoritetet më të larta në vend zhvi-

lluan vizita në selinë e Komunitetit

Mysliman të Shqipërisë, për të përcje-

llë urimet e festës së Fitër Bajramit.

Në mesazhin e tij të urimit kryemi-

nistri Sali Berisha, shprehu nderimin

më të thellë për ata që e agjëruan

këtë muaj, duke e cilësuar këtë akt si

dëshmi të virtytit të sakrificës mbi të

cilën ndërtohen të gjitha mirësitë dhe

arritjet e njeriut.

“Urimet më të përzemërta juve dhe

të gjithë besimtarëve myslimanë, në

veçanti atyre që sakrifikuan dhe agjë-

ruan këtë muaj, duke iu përkushtuar

Zotit. Besimi te Zoti është burimi më i

fuqishëm dhe më i pashtershëm i for-

cës së njeriut. Uroj që bajramin tjetër

ta festojmë pasi të kemi hedhur the-

melet e xhamisë së madhe”, u shpreh

z. Berisha duke shtuar: - Nuk ka për-

kushtim më epror dhe më të parë se

përkushtimi i njeriut ndaj Zotit, ndaj

le t’i urojmë sot të gjithë besimtarëve

gëzuar këtë ditë, ditën e nderimit të

sakrificës. Gjithçka ndërton njeriu nga

vitet më të hershme të fëmijërisë dhe

në vazhdim, të gjitha mirësitë, të gjitha

ëndrrat që ai realizon, kanë në themel

sakrificën e tij, sakrificën e familjes së

tij, sakrificën e njerëzve të tij, ndaj dhe

nderimi për sakrificën është nderimi

për arritjet, ndryshimin, të mirën dhe

mirësinë. Gëzuar të gjithë shqiptarëve

kudo që janë”.

Kryeministri falënderoi kreun e mys-

limanëve për kontributin që ka dhënë

në shërbim të fesë dhe kombit. “Këto

20 vjet rikthimi rilindja dhe konsoli-

dimi i besimeve fetare është zhvillimi

më i rëndësishëm për qytetarët e kë-

tij vendi”, tha z. Berisha. Në këtë ditë

feste kryeministri i vendit i premtoi

kryetarit Muça edhe dhënien e hapë-

sirës për ndërtimin e kompleksit të ri të

universitetit Hëna e Plotë – BEDËR.

Nga ana e tij kryetari Muça e falë-

nderoi kryeministrin për mbështet-

jen dhe gatishmërinë e treguar ndaj

plotësimit të nevojave të myslimanë-

ve shqiptarë. “Keni bërë shumë, – u

shpreh z. Muça, – në të gjitha drejtimet

kemi gjetur përkrahje të gjerë nga ju,

nga një kryeministër që e njeh dhe e

jeton besimin.”

Ndërkohë, kryeparlamentarja e Shqi-

përisë, Jozefina Topalli, në vizitën e saj

ka uruar z. Muça dhe të gjithë besimta-

rët myslimanë për këtë ditë feste.

“Në emër të Kuvendit të Shqipërisë

dhe në emrin tim personal, përzemër-

sisht dëshiroj t’ju uroj përshumëvjet

dhe gëzuar Fitër Bajramin. Katër ja-

vët që kaluan ishin koha ku secili

sakrifikoi dhe ky është një mesazh

për të gjithë qytetarët shqiptarë që të

mendojnë çdo ditë për ata që janë të

varfër, të sëmurë, të margjinalizuar. Ky

është një obligim për të gjithë qyteta-

rët shqiptarë për t’i shërbyer vendit dhe

njëri-tjetrit. Edhe njëherë me zemër ju

uroj gëzuar qytetarëve shqiptarë, në

Shqipëri, atyre që janë në emigracion,

atyre në Kosovë Maqedoni dhe në të

gjitha trojet shqiptarë, gëzuar!

Vizita në Komunitetin Mysliman të

Shqipërisë kanë bërë edhe përfaqë-

sues të politikës, trupit diplomatik, për-

faqësues të besimeve të tjera fetare,

miq dhe besimtarë, të cilët përcollën

mesazhe urimi me rastin e kësaj feste

të rëndësishme për myslimanët shqip-

tarë dhe të mbarë botës.

14 Di SHTATOR 2012

SAIMIR LLESHI

Sikur futbollit të mos i kushtohej kaq rëndësi kohëve tona, mbase historia do të kishte një tjetër kuptimësi! Njeriu modern, i paplotësuar dhe që kërkon një lloj vetëpërm-bushje me të tilla metoda të “arrira” sipas perceptimit të tij, përdor të tilla “arratisjeje” për të humbur rëndesën e kohës. Në këtë sfidë të vazhdueshme midis të bërit diçkaje pa rëndësi dhe të mos bërit asgjë, janë edhe besimtarët. A kanë ata një busull të orientuar qartë? Sigurisht që po, por pyetja që shtrohet është: a kanë luhatshmëri në atë drejtim? Epoka jonë e butonave dhe e alëkalimeve që zhysin në vetvete edhe humbjen e kohës, ka sjellë kësisoj edhe një lloj pengese drejt amshueshmërisë së minutave të përdit-shme që rrjedhin ndër deje. Kështu, njeriu i gjendur në këtë diapazon të gjerë të mundësive të vrasjes së kohës, mbetet mjaftueshmërisht i pakët në mundësi për të qenë më i pra-nishëm në rrugën për të cilën ka zgjedhur të jetojë. Pi-kërisht këtu lind pyetja e madhe: sa i vetëdijshëm është një besimtar për fenë e tij, besimin e tij? Tek e fundit, qëllimi i ekzistencës

tënde lidhet drejtpërdrejt me ekzisten-

cën tënde për të besuar Zotin, çka sjell detyrimisht edhe përdorimin e kohës për këtë qëllim. “Zoti është koha”, do të thoshte Profeti Muhamed (a.s.)! Në këtë rast, synimi nuk është trajtimi dhe as shpjegimi i këtij hadithi, por rëndë-sia që i jep ai, ekzistencës së besimtarit përballë Zotit, ku në mes duket sikur ura lidhëse më e fortë është pikërisht koha! Koha e mundësive të mëdha, robërive sublime, e qelive meskine! Atje, tok kemi shënjuar të gjitha ligësitë dhe të mirat tona e, pa dy-shim, edhe ato

Komente & Opinione

KURDISJA ESAHATIT!

15DiSHTATOR 2012

momente pafund të “boshit”, të “asgjësë”, vetëm të fry-mëmarrjes! Duket sikur jemi të mbështjellë nga ky çarçaf i bardhë, ku shënojmë vazhdimisht gjurmët tona. Rëndësia për besimtarin, këtu është “Si?”, duke qenë se “Pse”-të tashmë kanë fund të definuar qartë, që lidhet pashmang-shmërisht me qëllimin e fitimit të kënaqësisë së Zotit! Çështja e “Pse-ve” nuk i përket më atij që ka gdhendur besimin brenda shpirtit të vet! Por, kjo gdhendje kërkon para se të gjithash angazhimin të vazhdueshëm brenda vetes për të ndriçuar dhe hijeshuar “çarçafin” e kohës. Për-dorimi i kohës dhe mbushja e saj me vepra të mira, do të thotë gjithashtu arritje te kënaqësia e Zotit! Për të arritur deri në këtë pikë, më e larta dhe më sublimja, besimtarit i duhet në mënyrë të vazhdueshme që të jetë i vetëdijshëm për synimin dhe qëllimin për të cilin jeton. Kjo do një lloj kurdisjeje të vazhdueshme si të sahatit, në mënyrë që çdo minutë të rrjedhë ashtu sikurse vepronte Prijësi i rrugës sonë (a.s.). Nëse ne nuk mund të jemi rruga për atje, pa-dyshim jemi udhëtari në këtë rrugë, metoda për ta bërë më të lehtë dhe më të amshueshme është në dorën tonë. A mundemi? Po, nëse jemi të vetëdijshëm për misionin në këtë jetë, dhe nëse vërtetë kemi arritur bindjen më të lartë ndaj Krijuesit, çka sjellë zhdukjen përfundimtare të dyshimit. Në këtë pikë, “Pse-të” nuk shtrohen më si arsye pengimi apo dyshimi, ndërsa fizionomia e kohës rrjedh detyrimisht në këtë drejtim.

E di, gjithsecili nga ne ka plot orë që e kaplon kotësia dhe pas kësaj nuk gjen motive për të dalë. Shpeshherë pret shtysa të jashtme për të ikur nga kjo gjendje, teksa brenda vetes nuk i ka indikatorët e duhur për të dhënë shkëndijat që do ta rikthente në atë gjendje ku

shpirti prehjen e gjen vetëm te Zoti! Në këtë prehje, shpirti

zhvishet nga të gjitha të këqijat, ndërsa

koha me të cilën ky shpirt bashkëjeton në një farë më-nyre, merr të njëjtën ngjyrë të vërtetë të kuptimit dhe të vetëdijes, si binarin bazë të besimtarit. Qëndrueshmëria gjithnjë brenda këtij binarit të ndërtuar brenda vetes, ku sigurisht pika përfundimtare, më e larta është Zoti, duhet të jenë synim dhe qëllim i vazhdueshëm.

Në shekullin e XIX-t dhe më tej, njeriu pandehu se tash-më kishte zotëruar natyrën dhe jo vetëm që nuk ishte një element ekuilibri në të, por e konsideroi veten zot të saj. Që prej asaj kohe, shumë përpjekje u bënë, duke sjellë më pas edhe dështimin. Sot, pas kaq shumë dekadash, njeriu ka arritur një fazë tjetër, atë të skllavit ndaj vetes, ndaj mjeteve të krijuara prej tij. I-PHON-i duhet të jetë prej tyre, përderisa njerëzit janë kaq shumë të dhënë për t’i pasur, çka sjellë detyrimisht edhe grabitje të kohës kundër njeriut. Kjo nuk do të thotë bojkot, por përgjegjshmëri dhe vetëdije, ku njeriu të mos jetë në mënyrë të nënkuptuar në shërbim të këtyre mjeteve, por këto mjete të jenë në shërbim të njeriut. Koha tashmë është shndërruar në spektakël dhe jo në një mjet për brendësinë e njeriut dhe arsyes së ekzistencës së tij. Nuk e di nëse vrasim ditët për të jetuar, apo rrojmë për të jetuar ditët! Me shumë mundësi, jemi kthyer gjithashtu edhe në konsumator të ditëve tona, pa u shqetësuar për ikjen e tyre dhe vlerën që kanë ato për ne dhe për Zotin. Në këtë këndvështrim, kërkojmë ditë pa kriter për t’i shfrytë-zuar, pa u vendosur një çmim. Mbase nuk e dimë se ditët tona janë një borxh i madh për ne, për të cilat do të duhet të paguajmë në një kohë tjetër. Edhe kjo është pjesë e

vetëdijes së besimtarit, teksa endet nëpër këto qytete të mbushura me kaq shumë sende, që një ditë

mund të jenë dëshmitarë kundra nesh. Edhe në këtë rast, njeriu u gënjye, njësoj si

me lojën e futbollit!

Nuk e di nëse vrasim ditët për të jetuar,

apo rrojmë për të jetuar ditët!

Me shumë mundësi,

jemi kthyer gjithashtu edhe në konsumator

të ditëve tona, pa u shqetësuar për ikjen e tyre

dhe vlerën që kanë ato për ne

dhe për Zotin.

16 Di SHTATOR 2012

Forum ABDAL-HAKIM MURAD

Disa qëmtime mbi gjendjen psikosocialeHeshtja jonë përballë Djallit ndryshon nga ajo e shekulla-

ristëve. Për teistët tradicionalë, ndjenja e boshit që mbart e liga, nga prania e frikshme e zbrazëtisë, vjen me një fytyrë vetjake: ajo e Djallit. Por, Djalli, në gjuhën e Kur’anit, duke qenë i dobët në komplote, mban me vete rrënjët e rënies së tij. Vetë fakti qe ne mund t’i japim emër është ngushëllues, për sa kohë që të kuptuarit në vetvete është një ngushëllim. Aspekti më i ashpër i shekullarizmit është se refuzimi për t’i dhënë emër Djallit e ngre atë në diçka më shumë sesa një mungesë e mjerë. Lehtësimi i fesë, jo më pak ngushëllues për të qenë i dhimbshëm, është këmbëngulja e tij që kur nuk gjejmë më alë për të komunikuar; ndjesia jonë që e keqja ka ardhur dhe ka triumfuar. Heshtja jonë është një nga hutimet, por jo dëshpërim.

Hëpërhë bota është e përfshirë nga frika. Ne i frikësohemi një boshllëku të panjohur që fshihet prapa përvojave tona të përditshme, ndoshta të gjithëpranishme, të besueshme dhe me një fund. Simbole të komunikimit njerëzor si inter-neti dhe linjat ajrore, papritur kanë siguruar një kuptim të dyfishtë, si një tablo për dështimin radikal të komunikimit. Mbi të gjitha, frika është ajo që, ndërkohë që bota hyn në një epokë të papëlqyeshme në mënyrë drastike nga epokat paraardhëse, fetë po fragmentarizohen në ishuj të panumë-

E MYSLIMANIT -1-

QËNDRUESHMËRIADHE PËRKATËSIA

17DiSHTATOR 2012

rueshëm opinionesh, në një kohë kur pjesëtarët e saj dhe vetë bota gjenden në një nevojë urgjente për udhëheqje të qetë dhe të qëndrueshme.

Në një kohë si kjo e sotmja, një furkān, një mendjempreh-tësi për të dalluar fenë e vërtetë nga pavërteta thyen si-përfaqen. Pavarësisht nga dallimet e pafundme, shpesh madhërisht të frytshme midis botës së mrekullueshme të feve, presioni i shekullarizmit ka kërcënuar çdo fe me një konfiskim të krahasueshëm të sigurive të përhershme, dhe zëvendësimit të tyre me të vetmen siguri: atë të ndryshimit. Tani shumë njerëz mendojnë se nuk po jetojnë në një kul-turë, por në një lloj procesi, dhe ndërsa kanunet/ligjësitë e qëndrueshme të bukurisë janë zëvendësuar me stile dhe shprehje frazeologjike, e vetmja pritshmëri që mund të kemi për këtë është që ata, shumë shpejt, do të kënaqin ndjenjën tonë të stilit, për t’u zëvendësuar më pas me një cekëtinë jo më pak brilante. Postmoderniteti, i përfaqësuar nga Warhol, është okazionalistik; një seri imazhesh të thye-ra, armiqësore ndaj asgjëje përveç pretendimit se ne kemi trashëguar të kaluarën dhe ajo gjuhë është vërtetësisht kuptimplote.

Në këto kushte, besimet fetare duhet të punojnë fort jo vetëm që të ruajnë thelbin, por edhe alorët me të cilët shprehin kërkesat e tyre. Filozofi amerikan Richard Rorty ofron këtë qëndrim mbi procesin e shekullarizmit:

“Europa nuk vendosi të pranonte shprehjen e poezisë romantike, apo të politikës socialiste, ose të galileanëve. Ky lloj ndryshimi ishte rezultat i një argumenti dhe jo një akt vullneti. Dalëngadalë Europa humbi zakonin e përdo-rimit të disa alëve dhe fitoi zakonin e përdorimit të disa të tjerave.”1

Se çfarë ka ndodhur në shekullin e kaluar, nën një për-shpejtim të qëndrueshëm mode, është që seritë e muta-cioneve në vlera kanë zënë vend në alorët tradicionalë të fesë nën strese të paprecedenta. Kundër këtij sfondi mund të shohim tri mundësi të mëdha mes diversitetit të besimeve. Së pari, mundësia kapsula-kohë, shpeshherë e ngulitur në tiparet e etniciteteve lokale, kërkon të mbrojë leksikun e besimit nga çdo ripërkufizim që mund të cenojë thelbin tradicional. Rrezikut të anakronizmit apo të irrele-vancës është parë e udhës t’i iket në mënyrë që të ruhen ato varietete antike për brezat e mëvonshëm, të cilët, në një kohë të shpresuar pendese mund të kthehen tek ato. Së dyti, ka lëvizje që zakonisht quhen “liberale”, të cilat përvetësojnë alorin e reduktuar shekullar të botës për të kuptuar fenë, qoftë ky psikologjik, filozofik, apo sociologjik, dhe përpiqen të demonstrojnë se si feja (apo pjesë të saj) mund të rifitohet edhe në qoftë se përdoren këto terma. Në kontekstin e krishterë kjo është një lëvizje e stabilizuar, dhe është bërë mjaftueshëm e sigurt për t’u popullarizuar nga shkrimtarë si John Robinson dhe Don Cupitt. Në Islam, nënshkrimet e Muhamed Shahrur dhe Farid Esack tregojnë që liberalizmi radikal i tanishëm teologjik mbetet mundësia elitare e pashoqe, përveç popullaritetit de facto të formave sentimentale të të qenurit mysliman.

1. Richard Rorty, Rastisja, ironia dhe solidariteti, (Nju Delhi, 1989), f. 6.

Mundësia e tretë është të ripërkufizohet gjuha e fesë për të përballuar politikën identitare. Patjetër që feja ka patur gjithmonë të shqueshëm identitetin kolektiv dhe atë individual si një nga funksionet e saj. Gjithsesi, në reagimin kundër kërcënimit të modernizmit të vonë dhe postmodernizmit ndaj identitetit, dhe në njohjen e heshtur të problemit të metafizikës dhe moralit, ky dimension është lejuar të zgjerohet përtej qëllimit dhe kufijve të tij natyralë në të gjitha fetë botërore. Përherë e më shumë fetarët e përkufizojnë veten më tepër sociologjikisht sesa teologjikisht. Sentenca e Durkheim-it, që “ideja e shoqërisë është shpirti i fesë”2 nuk përbën më shqetësim ndër aktivistë, të cilët janë më të etur për të krijuar institute për shkencat sociale islame sesa të organizojnë seminare.

Rezultati ka qenë gjithmonë një theksim i polaritetit tradicional midis vetes dhe të tjerëve, rezultat i cili u mundësua nga shterimi i ngadaltë i sipërmarrjeve me aspiratë fetare që merreshin me universalitetin e koncepteve të nderit dhe dinjitetit. Shembujt janë të shumtë dhe të ndryshëm.

Kush mund të kishte menduar që Budizmi, më e paqta ndër fetë me sa duket, mund të kishte lënë hapësirë për një lëvizje si Aum Shinrikyo, qindra nga ndihmësit e të cilit janë marrë në pyetje në lidhje me terroristët për mizoritë ndaj civilëve të pafajshëm!? Qendra e apelit të kultit, duket të ketë qenë një riformulim i Budizmit si një lëvizje për të ruajtur identitetin e aziatikëve perëndimorë.3

Në Indi, një besim vegjetarian si Hinduizmi, në provincën e Gandhi-t në Gujarat, ka nxjerrë lëvizje fetare të cilat, për frikën e shumë praktikantëve tradicionalë, rekomandojnë dëbimin, biseda të imponuara ose masakra ndaj minoriteteve johindu. Procesi i safronizimit4 në Indi, duke zbritur në pikën më të shndritshme të Ayodhya-s, ka avancuar dukshëm, dhe prespektiva për paqe dhe bashkëjetesë midis rajoneve është parë si e pashpresë.5

Në universin islam, e njëjta zhvendosje nga alori i fesë në atë të identitetit është shtruar tashmë. Çfarë do të bënin averroesit për praktikën moderne të përkufizimit të haxhit si “konferenca e përvitshme e myslimanëve”? Pse po rritet gjithnjë e më shumë numri i sociologëve që e interpretojnë fenomenin e mbulesës si afirmim të identitetit? Pse besimtarët, të mbledhur, ndonjëherë sugjerojnë më tepër një gjest politik për të parë çfarë ka prapa besimtarëve sesa çfarë fshihet përtej murit të Kiblës?

Vazhdon...

Përktheu: Nejona Kadzadej

2. Emile Durkheim, Format elementare të jetës fetare, përkth. J Swain. (Nju Jork, 1915), f. 419.

3. Robert Jay Lifton, Duke shkatërruar botën në emër të shpëtimit të saj. Aum Shinrikyo, dhuna apokaliptike dhe terrorizmi i ri botëror. (Nju Jork, 1999)

4. “Procesi i safronizimit” është një neologjizëm politik, ku me anë të forcave policore, minoritetet muslimane dhe të krishtera shndërrohen në qytetarë të klasit të dytë, dhe minoritetet budiste dhe jaine inkorpo-rohen në hinduizëm.

5. Brenda Crossman, Psherëtima e fundit e shekullarizmit? Hindutva dhe mungesa e sundimit të ligjit. Nju Delhi dhe Oksford, 1999)

18 Di SHTATOR 2012

Problemi më i ndjeshëm që shqe-

tësonte myslimanët pas shpalljes së

Pavarësisë ka qenë, sidomos, institu-

cionalizimi i organeve drejtuese, ad-

ministrative të Komunitetit Mysliman

Shqiptar. Harku kohor 1912-1922 shërbeu

si periudhë tranzicioni dhe u kapërcye

pa eksese fetare.

Vehbi Dibra (Agolli), nënkryetar i

qeverisë së Ismail Qemalit të 1912-tës

dhe kryetar i Senatit, e ndiqte me vë-

mendje situatën dhe, me qëllim që t’i

përkushtohet problemeve që shqetë-

sonin myslimanët shqiptarë, u larguan

nga politika.

Kongresi i parë islam i zhvilluar në

mars të vitit 1923, mori vendime të rë-

ndësishme, siç ishin hapja e Medresesë

Alije (që nënkupton si një fakultet teolo-

gjik), botimi i një reviste mujore, krijimi

i një administrate efektive e të aftë për

të kryer detyra të vështira, evidentimi i

pronave vakëf, krijimi i Këshillit të Nal-

të të Sheriatit etj. Medreseja u hap në

mars 1924. Ajo është konsideruar si një

nga shkollat e para të mesme shqipe në

historinë e arsimit shqiptar.

“Myftiu i Përgjithshëm (V. Agolli) drej-

tonte njëkohësisht edhe punën ideolo-

gjike me frymë të lartë kombëtare” (Q.

Xhelili...). Ai futi pluralizmin doktrinar në

hytbet e tij, shpjegoi pozitën dhe detyrat

e sekteve në familjen e madhe islame

shqiptare në përputhje me filozofinë is-

lame, mbështetur në verset kur’anore

dhe në porositë e H. Muhamedit (a. s.).

Shembullin e V. Dibrës e ndoqën dijetarë

të tjerë si H. Ismet Dibra, Hafiz Ali Korça,

Jonuz Buliqi, Haki Sharofi e të tjerë. Al-

ternativa që pëlqeu kryemyftiu u provua

dhe doli më pak e kushtueshme.

Jo më kot imzot Visarioni, ish krye-

tar i Kishës Ortodokse Autoqefale të

Shqipërisë kishte konstatuar se “...Haxhi

Vehbi Dibra asht nga ata burra që i pjell

rrallë koha” (Q. Xhelili, vepër e cituar, fq.

263).

Ja se si shprehet nxënësi i klasës së

pestë të Medresesë, Vexhi Demiraj më

15 mars 1930, duke përshëndetur një

grup haxhilerësh: “...edhe na, nxënësit

e Medresesë së Përgjithshme të Shqi-

përisë, bij të këtij populli që n’ardhmeni

do të rëndojë mbi supet tona detyra sa

e shenjtë, aq edhe delikate dhe e rëndë-

sishme e prijësisë fetare, kemi dalë këtu

për me ju përcjellë e me ju urue me gjithë

zemër udhë të mbarë e të mirë...”.

Më poshtë me solemnitet, djaloshi i

ftonte hoxhallarët që të luten për lum-

ninë e Komunitetit tonë si dhe për Shqi-

përinë e shqiptarët.

Një vit më vonë, më 20 dhjetor 1931,

Vexhiu doli përsëri me referatin e tij në

rastin e inaugurimit të ndërtesës së re të

Medresesë dhe kishte zgjedhur versin

kur’anor të kaptinës 3, punuar me stil tër-

heqës e përmbajtje të shëndoshë. Pasi

kreu Fakultetin e Letrave të Universitetit

të Kajros, Vexhiu u mor me studime mbi

lëvizjen islame në Misir (Egjipt) e në bo-

tën islame dhe botoi revistën “Kultura Is-

lame”. Ai u mor me historinë e vjetër e të

re të Islamit, me lëvizjen neoplatoniste të

Islamit, shkroi për jetën dhe veprat e Fa-

rabiut, Ibni Sinait (Avicena), Ibni Ruzhdit,

Gazaliut, etj. Artikujt e veçantë i mblodhi

në librat “Filozofët islamë”, “Islamizmi

dhe reforma në Egjipt”, që dolën në dritë

para dhe pas vdekjes së autorit.

Periudha e reformacionit e shekullit

XVI në Europën Perëndimore, solli ndry-

shime të thella sipas doktrinës së Martin

Luterit (1483-1546), Tomas Myncerit, Ni-

kolla Stornit e të tjerë. Reforma në Egjipt

e shekullit XIX e Muhamed Abdusë e të

tjerëve si ai, ka karakteristika të tjera:

ajo synonte konsolidimin e xhamisë,

intensifikimin e zhvillimit të arsimit e

të kulturës në funksion të mbrojtjes së

interesave kombëtare; synonte organi-

zimin e ndërgjegjes kombëtare për çli-

rimin e atdheut nga pushtuesit e huaj.

Është kjo arsye që kjo lëvizje quhet edhe

“Rilindje e Islamit”. Fryma e reformave u

ndje edhe në vende të tjera islame, në

Siri me Reshit Ridha, në Azinë Jugore

me Muhamed Ikbal etj.

Hafiz Ismet Dibra në analizën që i

bën konceptit “reforma” shpjegon se

ndryshimi apo zëvendësimi i veçorive

esenciale të një sendi (objekti – F. K.) e

zhveshin atë send nga struktura primare,

e tjetërsojnë atë dhe, si i tillë, ai (sendi,

objekti primar) nuk ekziston më.

Në shtypin islam të vendit tonë gjatë

viteve ‘20, ‘30 janë shfaqur pikëpamje

interesante për reforma. Medresistët në

Dossier & Histori FAIK KASOLLJA

MEDRESISTIhulumtues e aktivist islam

19DiSHTATOR 2012

shkrimet e botuara imitonin pedagogët

e tyre si në tematikë, ashtu dhe në meto-

dat e hulumtimeve shkencore. Le të për-

mendim studentin Hafiz Shaqir Uruçi në

artikullin “Ç’ urdhëron Kur’ani”, qershor

1932, te “Zani i Naltë”, apo studentin

Hasan Kallarati me shkrimin “Ç’është

Kur’ani?”, ku autori i ri shtjellon disa nga

karakteristikat e këtij libri të shenjtë.

“Kur’ani, - shkruan Hasani, - ka kuptime

figurative” dhe citon shkrimtarin anglez

Xhon Davenport nga libri “Apologji për

Muhamedin”, fq. 49. Për ta bërë më të

besueshëm shkrimin e vet, Kallarati në

tekstin anglisht ka zënë në gojë shkrim-

tarin dhe filozofin gjerman, Gëte.

Medresistët e mësonin gjuhën angle-

ze me të folur e me të shkruar dhe për-

kthenin literaturë të niveleve të vështira.

Futja e metodave bashkëkohore për të

mësuar anglisht e arabisht (Mehdi Fra-

shëri: “Probleme shqiptare”, Tiranë, 1944,

fq. 110) dha frytet e veta.

Më 23 prill 1932, kandidati tjetër matu-

rat, studenti i klasës së shtatë të Medre-

sesë, Sadik Bega, në artikullin “Ngjarja

më e madhe e shekullit”, përkthyer nga

revista “The Light” shkruan: “...midis kë-

saj atmosfere universale, të ngarkuar

me mungesë besimi, kurajoje, bindjeje,

u ngrit një dallgë shtyese...”.“...Islamiz-

ma u bë edhe njëherë më shumë fuqi

botërore...”

Medresisti tjetër i shquar, ish studenti i

Medresesë së Përgjithshme, akademiku

prof. dr. Shaban Demiraj, autor veprash

shkencore, që drejtoi për shumë vjet

Akademinë e Shkencave të Shqipërisë,

është krenaria e Medresesë. Shumë vetë

nga brezi ynë e kemi pasur edhe peda-

gog në Fakultetin e Histori-Filologjisë në

Universitetin e Tiranës. Profesor Demiraj

ka shkruar në shtypin islam, si në pro-

zë e në poezi, por ai i përket më shumë

shkencës shqiptare në përgjithësi, alba-

nonologjisë, historisë së gjuhës.

Duke ndjekur rrjedhën e shkrimeve në

shtypin islam, ndeshim artikujt, poezitë

dhe studimet e gojëmjaltit Vexhi Ibrahim

Buharaja, orientalistit dhe albanologut,

përkthyesit të talentuar të Saadiut,

Firdesiut dhe Xhamiut. Vexhiu mbetet

një kometë e papërsëritur në orbitën e

Medresesë. Poliglot, zotërues i gjuhëve

klasike të Lindje dhe të disa gjuhëve të

Perëndimit, studimet universitare Buha-

raja i kreu pa vështirësi dhe për një kohë

të shkurtër në Universitetin e Tiranës.

Duke parë nivelin e lartë të njohurive

shkencore dhe horizontin e gjerë të kul-

turës, pedagogët e trajtonin si koleg, si

bashkëpunëtor për çështjet kardinale të

historisë së Shqipërisë e të letërsisë. Po-

ezitë: “Se je lule që s’humbet”, “Përpara

Tomorrit”, “Shiut”, “Margarita Tutulanit”

etj., mbeten margaritarë të artit tonë po-

etik. Ndërsa shkrimet në prozë: “Saadiu”,

“Fuqia e Islamit”, “Islami është gjallë”,

“Hixhreti” etj. janë kontribut më vete në

fushën e studimeve islame të Vexhiut

kurse artikulli “udhëheqësit e mendimit,

Sokrati” ka për subjekt filozofinë antike.

Veprat e Buharasë kanë hyrë në fondin

e zgjedhur të kulturës sonë kombëtare.

Ja disa vargje nga poezia “Shiu”:

.........

Këto pika ujë s’janë

Nuk vijnë nga retë,

Bien nga qielli i paanë.

I një bote plot jetë.

Janë lot dashurie

Të një nëne të motuar

Që në afshe dashurie

Derdh mbi bijtë e mërguar.

Diktatura komuniste ia shfrytëzoi me

egërsi krijimtarinë dhe shkrimet, pastaj

bibliotekën e tij e dogji publikisht mu në

oborrin e shtëpisë, siç digjnin inkuizito-

rët e mesjetës në turrën e druve dhe, për

t’ia ndryshuar me dhunë personalitetin, e

hodhën në një lokal berberësh si fatori-

no, fyerje që nuk harrohet, nëpërkëmbje

e trurit të kombit.

Në shtypin islam u zhvillua me korrek-

tësi debati konstruktiv. Le të kujtojmë

polemikat në revistën “Zani i Naltë” mes

studentëve Ejup F. Kraja dhe Sadik Bega

rreth temës “Besimet dhe doktrinat feta-

re në shekullin e parë të abasisë”. I pari

shkruante nga fakulteti i Artit dhe i Filo-

zofisë të Kolegjit Islamik të Indisë, i dyti

shkruante nga Universiteti i Kajros, ku

ndiqte studimet. Këto lloj shkrimesh e

gjallëruan shumë revistën dhe e ngritën

lart prestigjin e saj te lexuesit shqiptarë,

brenda e jashtë Shqipërisë.

Ishte merita e Medresesë së Përgjith-

shme, e trupit mësimdhënës, veçanërisht

e drejtorit të saj, Hafiz Ismet Dibrës, si

dhe e kolegëve të tij: Jonuz Buliqit, Sheh

Qazim Hoxhës, Ihsan Qereshnikut, Haki

Sharofit, Hafiz Ibrahim Dalliut, Hafiz Ali

Korçës etj., të cilët, me punën e tyre in-

tensive e të palodhur, me shkrimet e

veprat e botuara dhe me patriotizimin

që i karakterizonte, përgatitën breza stu-

dentësh që ia kanë rritur nderin edhe

Islamit, edhe kombit njëkohësisht.

Ministri i Arsimit i Mbretërisë Shqipta-

re, poeti e atdhetari Hil Mosi, më 28 tetor

1932, në ceremoninë e shpërndarjes së

diplomave, duke iu drejtuar maturantëve

të këtij instituti dhe të pranishmëve ka

thënë: “...Sot ju z. Maturantë të parë të

këtij instituti, jeni edukue prej nji gupi

profesorësh shqiptarë, të udhëhequr

prej drejtorit patriot të mirënjoftun, jeni

pajisë me ndjenja kombëtare e morale.

Pra, nuk ka dyshim se do të udhëtoni

drejt bashkimit kombëtar”.

Pasi formuloi disa këshilla, ai i uroi

studentët me këto alë: “Ju uroj një jetë

me suksese për qëllimet tuaja e për të

mbarën e kolektivitetit shqiptar. E përfu-

ndoj duke përsërit brohoritjen e drejtorit

tuaj të nderut: Rroftë feja! Rroftë mbreti!

Rroftë Atdheu!”

Periudha 19 vjeçare e viteve shkollore

1946-1947- deri më 1963-1964 ka nxjerrë

pesëmbëdhjetë matura. Disa nga këta

nxënës kanë pëlqyer detyrën e klerikut.

Pjesa dërrmuese e kuadrove fetarë pas

viteve 90 vinin nga ky kontigjent. Por

medresistët kanë punuar edhe në sek-

torë të tjerë të jetës së vendit tonë si

kulturë, arsim, etj. shumica, pasi kryen

studimet e larta në Universitetin e Tira-

nës, janë bërë arsimtarë, mjekë, juristë,

inxhinierë, etj. Na vjen mirë të përme-

ndim emrat e medresistëve që kanë

shërbyer e shërbejnë në detyra fetare

si Mustafa Sulejmani, Salih Ferhati, Elez

Hoxha, Abdurrahman Hoxha, Shaban

Koçiu, Rrapo Rustemi, Mehdi Dërvishi,

Shefqet Jakova, Ferik Ajazi, Faik Hoxha,

Qeramudin Durdia, Osman Sakurti, Sha-

ban Saliaj, Shyqyri Bylyku, Hasan Qyty-

ku, etj. ndërsa inxhinierët Selim Muça e

Mehdi Cani, kanë ushtruar profesionin

e tyre.

Meriton të nënvizohet fakti se shumë

medresistë janë angazhuar në shtypin

islam si Salih Ferhati, Ismail Muçej, Ali

M. Basha, Ahmet Çaushi, Ali Hoti e të

tjerë. Një gjë të bie në sy, që kudo ku

kanë punuar medresistët, pa përjashtim,

kanë lënë emër të mirë.

20 Di SHTATOR 2012

Intervista

21DiSHTATOR 2012

Për medresetë, si institucione serioze të arsimit kombëtar fetar islam, mund të flasim vetëm në fillimet e shekullit XX, pas Shpalljes së Pavarësisë. Në ballë të tyre qëndron Medreseja e Tiranës, që u hap më 1924 për të plotësuar nevojat për kuadro fetarë. Cilat ishin kushtet në të cilat u hap kjo shkollë?

Pas shpalljes së pavarësisë klerikët shqiptarë radhiten bashkë me personalitete politike e shoqërore në mbrojtje të saj. Vehbi Dibra ishte zgjedhur në krye të pleqësisë, i ngarkuar nga Kuvendi me detyrën e Myftiut të përgjithshëm të Shqipërisë. Ai filloi menjëherë me riorganizimin e institucioneve fetare në Shqipëri e deri në ngritjen e zyrave të Sheriatit Islam. Këto probleme ai i bën objekt diskutimesh në mbledhjen e qeverisë së Vlorës më 5 maj 1913 (Arkivi Qendror, fondi 71, dosje 2, dokumenti 8135). Ndërmjet të tjerash në të shkruhej: “Myftinjtë do të vihen në dispozicion të Hirësisë së tij, Shejhul Islam i Shqipërisë dhe funksioni i tyre do të dekretohet prej tij”. Administrata fetare u krijua mbi baza të administratës shtetërore si p.sh. prefekturës

i përgjigjej Myftiu, N/Prefekturës – N/Myftiu e me radhë, të gjitha në varësi të qeverisë. Një eveniment me rëndësi në vitin 1916 ishte krijimi i gjyqit të Naltë të Sheriatit Islam me kryetar Kryemyftiun e Shqipërisë, H. Vehbi Dibra. Filloi reforma fetare e shoqërore, që arriti kulmin me ndarjen nga kalifati i Turqisë në vitin 1923, me organizimin e kongresit të parë mysliman më 24 shkurt deri 13 mars, kryesuar nga Dervish Hima. Në këtë kohë pushteti i Ahmet Zogut kishte aprovuar masa ligjore që synonin kontrollin mbi bashkësitë fetare. Kongresi zgjodhi komisionin për hartimin e statutit si dokumenti më i rëndësishëm i tij. Në nenin 6-7 përcaktohej zgjedhja e Këshillit të Naltë të Sheriatit Islam me kryetar Vehbi Dibra. Ky këshill ngarkohej që të ngrinte Medresenë e Naltë, si nevojë urgjente për Shqipërinë. Kjo u vendos në një kohë kur nuk ishte krijuar gjimnazi i Tiranës, por ekzistonte vetëm shkolla teknike.

Medreseja u hap në vitin 1924 me vendim të qeverisë shqiptare për efekt license. Në zbatim të artikullit 60 të statutit të Komunitetit Mysliman, Medreseja e Përgjithshme

Intelektuali i njohur, z. Xhemal Balla ish-medresist dhe më pas mësues e drejtor, flet për kushtet në të cilat u

hap Medreseja e Tiranës në vitin e largët 1924, pedagogët dhe medresistët e parë si dhe rolin dhe kontributin e

dhënë prej tyre në shoqërinë e asaj kohe e më vonë. Në vlerësimin e tij Medreseja e Tiranës ka qenë dhe mbetet

një ndër shkollat elitë jo vetëm të kryeqytetit, por të gjithë Shqipërisë, pasi në bankat e saj janë përgatitur

qindra studiues, inxhinierë, mjekë, mësues, imamë, vaizë etj., që kanë punuar me ndërgjegje të lartë në sektorë

të ndryshëm të jetës. Z. Balla sjell në vëmendje momente nga rihapja e Medresesë në vitin 1991, ku edhe pse

në kushte të vështira e mungesë të theksuar ambientesh e baze didaktike, kjo shkollë ruajti profilin e saj, duke

ofruar për nxënësit arsimin dhe edukimin e duhur të ndërthurur me frymën fetare e kombëtare, mision të cilin

vazhdon ta kryejë me përkushtim edhe sot e kësaj dite.

MEDRESEJA E TIRANËS NJË SHEKULL PËR ARSIMIN E DITURINË

22 Di SHTATOR 2012

maturantët shkojnë në Peruxhia të Italisë për të ndjekur kursin veror të gjuhës italiane, shoqëruar nga profesori i tyre. Studentët që mbaruan jashtë si: Vexhi Demiraj në Kajro, renditet studenti i dytë që merr diplomën me rezultate të larta, emërohet në Medrese profesor i filozofisë në vitin 1939, zgjidhet sekretar i shoqatës bamirëse kulturore dhe rinore islame në kryeqytet dhe kryeredaktor i revistës “Arsyeja”; Sadik Bega diplomohet në Kajro, emërohet drejtor i revistës “Kultura Islame”; Sherif Putra diplomohet në Universitetin “Lahora” të Indisë dhe punësohet redaktor i revistës “Kultura Islame” e më vonë drejtor i Medresesë. Vexhi Buharaja fiton konkursin letrar të shpallur në fletoren “Tomorri” për prozë e poezi dhe bëhet një nga orientalistët më të shquar shqiptarë në përkthimin e mjaft veprave nga gjuhët e orientit.

Cili është kontributi për shoqërinë i të diplomuarve në këtë institucion fetaro-arsimor?

Krahas detyrave fetare si imam, vaiz, myfti si dhe u përmend më lart, medresistët kanë kontribuar dhe në sektorë të ndryshëm të jetës civile-dominon profesioni i mësuesit, pasi një pjesë e konsiderueshme u diplomuan në Universitetin Shtetëror në degën e mësuesisë si: Sefer Bajraktari, Mehmet Balla, Mehmet Sinella, Ismail Muçej, Besim Alimehmeti, etj, të diplomuar para çlirimit të vendit, ndërsa mbas vitit 1944, gjatë pushtetit komunist ka një numër më të madh medresistësh nga Kavaja, Durrësi, Tirana e Peshkopia, që morën arsimin e lartë e kontribuuan në arsim, por edhe në degët e tjera të ekonomisë, që po t'i rendisim e kalojnë numrin 30. Në Tiranë Ibrahim Balla, Faik Kasollja, Ali Basha në Universitetin e Tiranës, Xhemal Balla, drejtor e inspektor arsimi, Ali Hoxha, Muhamed Xhimdulla, Fahri Doçi etj; në zonën e veriut, Hekuran Balliu, Idriz Xhaferri, Kujtim Gjinishi, drejtor arsimi, Zyhdi Çaça etj.

Pas ardhjes së komunistëve në pushtet, si feja e besimi ashtu edhe medreseja mori goditje të ashpra. A ka pasur raste ku profesorë apo medresistë janë persekutuar dhe burgosur nga regjimi totalitar?

Ardhja në pushtet e komunistëve solli reforma në fe dhe në përndjekjen e kuadrove të saj. Eksponentë të shquar të klerit mysliman u persekutuan e u burgosën si: Hafiz Ali Korça, Hafiz Ibrahim Dalliu, Hafiz Ismet Dibra, Hafiz Sabri Koçi, Faik Hoxha, Ismail Muçej, Haki Sharofi, Jonuz Buliqi, Ibrahim Hasanaj, Haxhi Mustafa Varoshi, Hafiz Sherif Langu, Selim Gashi, Sheh Ali Pazari, Shyqyri Myftiu i ekzekutuar; Sheh Ibrahim Karbunara i pushkatuar etj, etj. U hoqën nga puna ose u burgosën të gjithë, sepse dyshoheshin se ishin kundër pushtetit.

Mbas shpalljes së kushtetutës së re në mars të vitit 1946, shteti e ashpërsoi edhe më shumë luftën jo vetëm kundër klerit mysliman, por edhe ndaj Medresesë. Iu hoq titulli Medrese e Naltë dhe u la vetëm shkollë e mesme dhe vazhdoi të funksionojë sipas programit të shkollave profesionale kryesisht të pedagogjikes. Ministria e Arsimit gradualisht u përpoq që programi i shkollës të shkoi drejt

konsiderohej si një institut mësimor fetar e kombëtar, ku përfshinte tre kategori: fillore – lice - universitet, ku secila periudhë të ishte nga 4 vjet. Këshilli i Naltë i Sheriatit në fillim propozon hapjen e tri klasave për mungesë të godinës e anës financiare. Nga çdo prefekturë do të pranoheshin nga pesë nxënës, që u siguronin dhe financimin e tyre. Këshilli i Naltë emëroi si drejtor Qamil Balën, pjesëmarrës në kongresin islam dhe anëtar i Këshillit të Naltë të Sheriatit. Shkolla do të funksiononte me një rregullore të aprovuar prej 92 nenesh, me personel tërësisht shqiptar, me programe e organizim bashkëkohor të hartuar nga teologët e Komunitetit Mysliman.

Më 24.02.1924 u regjistruan 24 nxënës. Personeli arsimor ishte: Hafiz Ali Korça, mësues i gjuhës arabe; Sulejman Kadiu, mësues i Kur’anit, fikhut dhe gjuhës shqipe; major Rexhep Berati, mësues i matematikë-gjeometri; kapiten Musa Puka, mësues i gjimnastikës; Haki Tefiku, mësues i histori-gjeografi; Pertef Pogoni, mësues i frëngjishtes; Jashar Qemali i higjienës; Qamil Bala i shkencës; Gani Strazimiri, mësues i vizatimit; doktor Sabriu, vizitë mjekësore javore. Në semestrin e dytë, 01.09.1924 emërohen profesorë të rinj si Haxhi Tahiri, Haxhi Dashi, Sali Çela, Emin Jakova e Avni Zajmi.

Në kongresin e III islam që u mbajt më 6 korrik - 3 gusht 1929 u vendos që Medreseja të emërtohej “Medrese e Përgjithshme”, për shkak se u mbyllën medresetë e qarqeve. Në vitin 1931 përfundoi së ndërtuari godina e re e Medresesë dhe në inaugurimin e saj, në alën e hapjes foli politikani e sociologu shqiptar Mehdi Frashëri, ku ndërmjet të tjerash do të citonte: “Ky qe një sihariq për tërë botën islame shqiptare. Përparimi i vrullshëm për ne shqiptarët është një nevojë e jetës. Medresetë do të jenë foleja e prijësve të fesë islame në Shqipëri, e duhet të konfirmohen me frymën e shekullit brenda të cilit jetojmë.” (Zani i Naltë, Nr. 6, fq. 154-158)

Më 23.10. 1932 këshilli i përhershëm i Komunitetit Mys-liman organizoi shpërndarjen e parë të 16 diplomave të studentëve, maturantëve të kësaj shkolle. Numri i nxënësve erdhi duke u shtuar saqë në vitin 1936 arriti në 100 nxënës të brendshëm dhe 25 nxënës të jashtëm. Evenimenti më i rëndësishëm ishte vizita e një ministri nga SHBA i sho-qëruar nga kryetari i Komunitetit Mysliman Shqiptar, dr. Behxhet Shapati.

Medreseja formoi fizionominë e një institucioni me vlera islame, ku merrej formim i shëndoshë fetar e kombëtar, ndaj edhe fitoi emër të mirë në të gjithë vendin e më gjerë. Cili ka qenë profili i medresistëve të parë?

Profili i medresistëve të parë ka qenë i shkëlqyer. Kështu Shaban Demiraj nga Vlora mbaron me gradën “Lavdrueshëm” e arrin të bëhet kryetar i Akademisë së Shkencave të Republikës së Shqipërisë; Sali Ferhati, vaiz shëtitës në Berat e më vonë Myfti i Peshkopisë; Shefqet Jashari mësues feje e më vonë Myfti i zonës Peqin-Shijak. Po kështu emërohen 8 maturantë vaizë shëtitës si: Enver Beqiri, Hafiz Sahiti, Limon Bushati, Shefqet Balla, Hasan Selami, Adem Mehmeti, etj. Më datë 24.06.1939, të gjashtë

23DiSHTATOR 2012

laicizmit. Ministria e Drejtësisë me shkresë datë 27.01.1947 kërkon lirimin e xhamisë për shkollën 7 vjeçare “Misto Mame”. Gazeta “17 Nëntori”, organ i Frontit Demokratik të Tiranës e datës 23.12.1946, boton artikullin me titull “Dhe mban akoma emrin shkollë!?”. Ndërmjet të tjerash thuhet: “Thuhet se në medrese punohet sipas programit të Ministrisë. A mund të jetë e vërtetë kjo? Pse rrinë në Medrese 170 nxënës? Mos vallë u pëlqen?... Nxënësit kanë kërkuar suprimimin e Medresesë ...". Kjo ishte një nxitje kundër Medresesë. Hoqi ditën e premte si ditë pushimi dhe e kaloi të dielën për të penguar faljen e xhumasë.

Këshilli i Përgjithshëm në vitin 1953 me nxitje nga lart pushoi nga puna profesorët e medresesë: Haki Narazani, Imer Saraçi, Jonuz Bulej, Selman Stërmasi, etj. Në vitin 1964 me vendim Nr. 1 datë 22.08.1964, Këshilli i Përhershëm e mbyll Medresenë dhe ndalon propagandën fetare me urdhër nga lart.

Si ka qenë niveli i Medresesë së Tiranës gjatë periudhës së parë, krahasuar edhe me shkollat e tjera të kryeqytetit?

Niveli i programeve dhe kërkesave ka qenë i lartë. Kanë dalë nxënës të shkëlqyer si Shaban demiraj, Vexhi demiraj, Vexhi Buharaja, që kanë triumfuar në konkurset e organizuara me shkollat e qytetit. Këta kanë arritur grada të larta shkencore në jetën e tyre dhe i kanë shërbyer shoqërisë dhe kombit.

Medreseja e Tiranës u rihap në vitet `90 kur në Shqipëri ishte lënë i lirë besimi, po ringjallej jeta fetare. Si e kujtoni rihapjen e saj?

Me ardhjen e demokracisë në vendin tonë, u rihap Medreseja në vitin 1991-1992 ku bazë e lëndëve të kulturës së përgjithshme, mori ato të gjimnazit, të aprovuar nga Ministria e Arsimit, me të drejtë që nxënësit të vazhdojnë studimet dhe në Universitetin Shtetëror. Lëndët fetare përfshijnë: Kur’an, besim, histori islame, Akaid, Fikh, Usuli Fikh, Hadith, Tefsir, gjuhë arabe. Fillimet qenë shumë të vështira, pa baza didaktike dhe pa godinë. U përshtatën disa magazina pranë Xhamisë së Kokonozit. Gëzimi qe i madh si nga ana e drejtuesve ashtu dhe e besimtarëve myslimanë. Ajo ditë u kthye në ditë feste. Bërthamën e personelit mysliman e bënë ish medresistët të diplomuar në Universitetin e Tiranës dhe që kishin punuar në arsim si: Ibrahim Balla (drejtor); Xhemal Balla (n/drejtor); Selim Stafa (arabisht); Ali Hoxha (arabisht e gjuhë letërsi); Hafiz Shaban Saliaj, Ali Basha, Mehmet Sinella, Hekuran Balliu, Rrahman Balla, Ismet Tançica, Sadik Çollaku etj.

Cila ishte pritja që i bëri populli i Tiranës?Gëzimi ishte i papërshkrueshëm. Besimtarë dhe

intelektualë morën pjesë në rihapjen e saj. Tarik Llagami, ish drejtor i gjimnazit “Partizani” në Tiranë bën një reportazh të bukur për hapjen dhe perspektivën e saj dhe rolin për përgatitjen e kuadrove fetarë vendas. Baza materiale u sigurua me ndihmë nga shkollat e shtetit, si “Fan Noli” e ndonjë tjetër. Ajo funksionoi me seriozitetin më të madh

në zbatimin e programeve mësimore derisa krijohen mundësitë për të kaluar në ish godinën e saj të zaptuar nga shëndetësia me fakultetin stomatologjik.

Ju jeni një kuadër i vjetër e me përvojë të gjatë. Sipas jush cilat janë përparësitë e Medresesë në krahasim me institucionet e tjera arsimore të sistemit parauniversitar?

Dallimi qëndron vetëm në futjen e programit të disa lëndëve fetare islame, që e formojnë nxënësin nga ana e besimit. Ndërsa lëndët e kulturës së përgjithshme janë të barabarta me programin e gjimnazit shtetëror dhe nxënësi që mbaron këtë shkollë nga parimi edukativ-themelor është i barabartë me ta dhe nuk ka asnjë pengesë për të vazhduar shkollën e lartë si brenda vendit ashtu dhe jashtë tij.

Në vitet e para Medreseja provoi vështirësi të mëdha e serioze që i kapërceu gradualisht, duke filluar nga mungesa e ndërtesës e mjeteve didaktike-mësimore, kuadri i kualifi-kuar mësimdhënës, programet e deri te tekstet mësimore aq të nevojshme. Ç’mund të na thoni për medresenë sot?

Sot Medreseja radhitet ndër shkollat më të mira me programe e bazë didaktike bashkëkohore, që i plotëson nevojat e zbatimit të programeve me laboratorë përkatëse si biologji-kimi, fizikë, gjuhë të huaja, informatikë etj. Kjo shkollë e ka afirmuar veten me pjesëmarrjen e nxënësve të saj në konkurse brenda vendit krahas shkollave të tjera si dhe jashtë vendit duke fituar çmime të vendeve të para, të dyta e të treta.

Nxënësit e ndiejnë veten të privilegjuar që vazhdojnë këtë shkollë.

Intervistoi: Haxhi Lika

24 Di SHTATOR 201224 Di SHTATOR 2012

Fjalë aq e drejtë sa edhe e qartë kjo e Kur’anit të Shejtë,

alë që i shtyn njerëzit e mençëm e të urtë për me u mendue.

Shekujt e shumtë të kaluem e kanë vërtetue me dokumen-

ta të vërtetën logjike, të vetëdukëshme e të shkëlqyeshme

të Atij Libri, të cilit nuk i ka ndodhë shtrembnim asnji herë

“në të kaluemene ashtu sikundër nuk ka me i ndodhë edhe

në ardhëshmen sado që të përparojë shkenca e të lulëzojë

njerëzimi. Ai ka ka me vijue i pastër e virgjin edhe në ndër

gjeneratat e ardhëshme asthu si kundër ka me vazhdue të

shprehë drejtësi, urtësi e virtut deri në pambarim. Fjala e tij

e fortë ka me mbajtë gjithnji epërsin që ka mbajtë në çdo

kohë, sepse ajo ka frymëzue nji ligj të përjetshëm që përfshin

urdhënesat e parimet logjike të dalun prej asnës së lumnue-

shme të Hyut, urdhënesa e parime këto që s’i pëngjanë aspak

atyne që prodhohen prej mendjevet njerëzore.

Kur’ani i Shejtë asht i hyjnueshëm, i pandryshueshëm e i

pandërrueshëm. Ai qendroi në çdo epokë dhe ka me vijue

edhe në epokat e ardhëshme i pajtjetërsueshëm e i pandër-

ngjyerësueshëm, i qartë e i kthjelltë si drita e diellit me të

vemtin ndryshim që, ndësa drita e diellit ndriçon e nxeh vetëm

planetët qi vërtetin rreth e përqark tij, ai ndriçon e nxeh të

gjitha botnat pa përjashtim.

Nji verset i Kur’anit të Shejtë asht edhe i sipërmi. Kuptimet

qi komentatorët kanë mundë me i dhanë alëve destinim i nji

kombi janë të shumtë. Nuk asht vendi me i përmend këtu që

të gjithë. Kemi me mjaftue vetëm me kryesorin. Ky koncept

kryesor shprehet shkurtazi si vijon: nji komb asht destinue

me u zhdukë vetëm atëherë kur ban vepra të këqija.

Po të merret parasysh koncepti i veçantë i versetit, konsta-

tohet se i ban shenjë fatit të keq që kishte me goditë Mekasit,

të cilët, me marrëzitë e tyne, kundërshtuenë ashpërssisht

kuptimet e H. Muhamedit,. Ndërsa po të merret parasysh kon-

cepti i përgjithshëm, konstatojmë me lehtësi se ai i drejtohet

çdo kombi që vepron ashtu si kundër vepronin ata, të cilët,

para se të pranonin Islamin, nuk njifnin asnji kufi moraliteti

e urtësije. Ata kishin braktisë çdo ligj të mirë.

Njeriu asht brumzue e trajtue në atë mënyrë qi të aspirojë

për me zanë vend në histori e për me u përmend në të. Ky

motif i dallueshëm i tij, ky instinkt i shfaqun në të janë vep-

ruesët kryesorë qi e nxisin të kryejë vepra mbrenda shoqnisë

së tij. Por nji send na tërheq vërjejtjen: fryet e vepravet të tij

janë pa dyshim herë pozitive e herë negative d.m.th. herë

të mirë e herë të liq. Me gjith këtë, njeriu e ka në natyrë të

përpiqet për me krye diçka me sa t’i vije për dore. Janë shty-

tësit e mbrendshëm të tij që e bajnë për me qenë dinamik,

që e nxisin për me iu përshtatë naturës dhe trupave që ek-

zistojn në të, të cilën ndodhen në lëvizje të përhershëm. Si

përfundim, çdo njeri mundohet për me krye diçka, qoftë e

Retrospektivë

DESTINIMIi nji KOMBI

“Dhe për çdo komb eksiston nji destinim, kështu që ata,

kur t’iu vijë destinimi, jo vetëm qi s’kanë me mundë me e vonue aspak

por edhe nuk kanë me mundë me e shpejtue.” Kur’ani.

25DiSHTATOR 2012

randësishme as e parandësishme. Duhet

vonue re mandej se njerëzit ndryshojnë

simpas animevet e prijevet, instinktevet e

mendjevet, arsyetimevet e gjykimevet, të

cilët nuk janë të njinjishëm. Njerëzit, ndo-

nëse bashkohen ndër vija të përgjitshme,

nuk janë të njinjishëm ndër vija të veçanta.

Disa p.sh. janë pajue me instinkte të fortë

mer arësyetime e gjykime të shëndoshë,

mendje të kthjellta e të pastra, me anën e

të cilatvet mund të dallojnë lehtësisht të

mirën prej së keqes, ndërsa të tjerët nuk

mund të vihen në kët rrafsh, me gjithse

edhe këta janë njerëz. Talentet ndryshoj-

në ashtu sikundër ndryshon fizionomija e

jashtme e trupavet të njerëzvet. Disa kanë

pasë fatin me u pajue me karaktere, mo-

rale e virtute të mirë, ndërsa disa të tjerë

me vese. Të parët, me çdo send qi bajnë

synojnë jo vetëm të mirën egoistike, por,

bashkë me këtë, edhe altruistiken, atë

të mbarë shoqnisë, atë mbarë nji kom-

bi dhe, së fundi, atë të mbarë njerëzimit.

Këta janë solidarë me shëshoqin, punojnë

së bashku mbi vija të përgjithshme, duke

mos e cenue njani tjetrin. Interdipendenca

shoqnore e tyne ka gjetun nji naltësim, nji

plotësim dhe, ndër kombet e qytetnuem,

nji përsosuni. Ndërsa të dytët janë asish

qi me çdo gja qi bajnë kanë për qëllim

vetëm egoizmin dhe regjionalizmin. Këta

janë të damshëm për shoqnin, këta janë

elemente turbullues, këta përkulen e kë-

thehen lehtësisht nga të fryëjë era dhe,

së fundi, te këta ban çerdhen e vet çdo

propagandë. Me nji alë, këta i japin shkak

dasive dhe përçanmjevet.

Pra, në nji komb ka njerëz të mirë qi

ecin mbi udhën e drejtë si edhe të liq qi e

kanë humbën udhën. Me gjith këtë, sod

nuk e kemi alën në klasifikimin e typavet

njerëzorë, sepse kjo asht një çashtje qi i

përket shkencës psykologjike. Por e kemi

punën me shqiptarët e sodshëm. Të mos

na mbetet qejfi qi po e them troç: që të gji-

thë, me pak përjashtime, kemi faj kush ma

pak e kush ma shumë. Por disa e kanë ka-

përxye fare kufinin dhe s’po dijnë se qysh

me i përmbledh esphet e tyre ekstremiste.

Të shtymun nga propaganda djallëzore e

dredharake e armiqëvet, nga nji anë, si

edhe nga ambicjoni egoistik, nga tjetra,

janë kah përpiqen për me zhbë kombin.

Mjafton, pretendojnë ata, të mbetemi pak

e të jetojnë të lumtun sesa me qenë shu-

më e për lumë! Njerëzit qi përbajnë këtë

kategori harrojnë me bamë autokritikën, e

cila kishte me i çue, pa nji pa dy, drejt ligjit

qi ekziston në naturë: “Peshku i madh e ha

të voglin!”. Me alët tjera, edhe po të pra-

nohet, për nji çast, se ideja e tyne asht e

mirë, prap se prap kishim me përfundue se

atëherë kishim me qenë ma të pasigrutë

se sa sod, mbasi kishim me qenë fare pak

sa s’mund t’i banim ballë kurrkujt, ndërsa

popujt qi banojnë rreth nesh janë shumë

ma të mbëdhenj në numur dhe kishin me

na përpi. Nji pjesë tjetër e këtyne typave

shkon edhe ma larg. Kjo asht e mendimit

qi vetëm ata të përfitojnë, pra le të mbetet

e vogël Shqipnija! Sikur martirët, qi prehen

ndër thellësinat e varrevet të heshtun e

të fohtë të përjetësis, t’i ndigjonin këto

pretendime të mykuna t’këtyne, kishin

me i mallkue në mënyrën ma të ashpër

për këtë kob të zi qi po ndjellin. Pastaj,

nji tufë e tretë, të përbamë këta prej disa

shkrimtarësh gjysmakë, nuk ka mundur

ende me e dallue se e mira e Atdheut e

don qi sod të jemi ma të bashkuem se

kurr dhe, me fyemjet qi i bajnë njani tjetrit,

harrojnë misjonin e naltë të gazetaris dhe

të shtypit. Kur këta s’kanë kuptue ende

se ç’don me thanë liri shtypi, s’ka dyshim

se, në vend që t’i shërbejnë, e damtojnë

kombin me anën e tij. Pranej, larg prej të

tillë typash qi shohin vetëm rreth qarkut

të tyne të ngushtë.

Tue qenë se çështja qëndron kështu na

detyrohemi të tërheqim vërejtjen e çdo

shqipëtari të ndershëm, i çdo shtrese

shoqnore qoftë e i çdo ideje që të jetë, qi

të ketë mendjen se sod nuk asht koha e

idevet, e përçamjes dhe e dasinavet, por,

përkundrazi, asht koha qi detyrohemi të

bashkohemi, ashtu, me nji alë, koha qi

të bajmë bashkimin kombëtar, tuke iu

shmangë propagandës makiavelike të

huej si edhe tue i lanë më nji anë inter-

esat personale për të mirën e interesit të

përgjithshëm të Kombit. Mandej, kur të

kemi trajtue bashkimin kombëtar dhe kur

të kemi shpëtue Shqipnin, asht Historija

ajo qi ka me i nxjerrë në shesh të metat

dhe të mirat e se i cilit nesh. Pikësyni-

mi i propagandës së huej dhe përleshja

e grindja në polemika të kota shoq me

shoq janë faktorët qi sjellin përfundime të

këqija. Armiqtë tonë po bashkohen dhe

presin rastin e volitshëm për me na grabitë

lirin e fitueme mba sa e sa mundimesh,

vuejtjesh e flinash e na ende s’po e kup-

26 Di SHTATOR 2012

tojmë. Duhet të mbushet mendja qyp se pa bashkim nuk

mund të bahet gja prej gjaje. Nuk duhet të flemë, nuk duhet

ta kalojm kohën tue marrë njanin tjetrin nëpër gojë; duhet

të bashkohemi që të përballojmë çdo rrezik, që të mbrojmë

eksistencën t’onë. Bashkimi kryhet tue dashtë njani tjetrin,

tue e tolerue dhe tue e nderue. Bashkimi bahet tue u tregue

qyetarë të ndershëm e solidarë njani me tjetrin, të bindun ndaj

ligjëvet të Shtetit dhe të Fes. Bashkim bahet tuke iu shmangë

sa ma parë e mundun vllavrasjes dhe tue e zavendësue këtë

me dashni vllaznore.

Në iu nënshtrofshin propagandës së huej, la ta dimë, se na

s’jemi bamë tjetër veçse me duert t’ona kemi hapun varrin

t’onë, gja qi asht marrija ma e madhe e shekullit.

Tham se duhet t’i shmangemi progangandës së huej, e cila

synon me na futë në vllavrasje dhe prej këndej me mundë

me shëmbë eksistencën t’onë si komb. Për me përballue ktë

propagandë dhe për me i u shmangë vllavrasjes asht me të

vërtetë gja e vashtirë e sidomos sod, por mendojmë se me

pak mund ma të madh dhe me pak ma shumë vullnet të mirë

e sinqeritet, për njerëzit e mirë e të ndershëm të gjitha punët

janë të lehta. Duhet pra mund e punë dhe jo alë të thata e

tash e thana të kota. Duhet pra ta shtojmë sa ma shumë e

mundun organizimin shtetnor e fetar si edhe atë ekonomikun

pa të cilin asgja s’kishte me mundë me u krue. Mandej nuk

duhet; iu vemë veshin atyne qi duenë me ngjallë edhe nji herë

intrigat fetare e regjionale, sepse, në u marrshim me këto

gjana, s’kishte me pasë mundësi për me trajtue bashkimin

kombëtar. Këto jo vetëm qi nuk duhet t’i ringjallim, por mos

me i marrë fare nëpër gojë, sidomos në kohën e sotshme qi

paraqitet shumë kritike e delikate. Le të marrim mësime prej

së kaluemes. Problemi ma i madh qi duhet të preokupojë

sod, problemi qi asht i njajtë si për pleqt si për të rinjt duhet

të jetë shpëtimi i kombit. Çdo problem tjetër, qi na vjen mbas

këtij, duhet të lihet për ma vonë.

Për mbrojtjen e kombit mandej s’duhet kursye asgja sado e

vlefshme qi të jetë për neve: as pasunija, as talenti e as fuqija

fyzike. Nuk duhet t’i zajmë besë amiqëvet t’onë të djeshëm e

të sotshëm, ata janë gati të njisojshëm, kanë ndërrue vetëm

metodat por jo qëllimet. Qëllimi i tyne kryesor asht për me

ndalue bashkimin t’onë në ji shtet shqiptar të lirë e etnik.

Le ta kuptojmë. “Ujku nërron qimen e jo hujin”, thotë ala

e urtë popullore.

Atëherë, vllazën, le t’i shmangemi kapërximit në nji luftë

civile, e cila shkakton qi, në ditën kur ka me u vendos mbi fatin

e popujvet, të ndodhemi të pazotët fyzikisht, ekonomikisht e

politiksht për me mbrojtë të drejtat dhe lirin t’onë. Tue qenë

puna kështu, ideali i çdo shqiptari duhet të jetë jo vetëm me

përballue çdo armik kur ta lypi nevoja, por edhe mos me du-

rue të bahen pazarllike e kompromise me qëllim qi Atdheut

t’onë t’i shkëputet ndonji pjesë. Në shpirtin e në gjakun e çdo

njanit prej nesh duhet të vlojë nji ide e vetme, ideja e Shipnis

etnike, tue fillue qysh prej cakut ma të largët të Kosovës në

Veri e deri te caku ma i përtejmë i Çamëris në Jugë.

Si përfundim, na detyrohemi, për në daçim me jetue, të

rrjeshtohemi ndër rrjeshtat e njerëzvet të ndershëm e të vir-

tutshëm qi kanë punue e punojnë për Shqipni tuke i braktisë

ata qi duenë me na çue në greminë. Njerëzit e ndershëm

lavdohen dhe prej Librit të Shejtë. Të liqt qortohen prej tij:

Qe p.sh. për typat e liq: “Dhe kur Na vendosim me rrënue

ndonji qytet (për shkak të demoralizimit të tyne), porosisim

udhëheqësit e atij populli ( qi të bien në udhë të Zotit për të

fundit herë) e kur ata ngulin këmbë e s’binden, atëherë këta

e meritojnë ndëshkimin dhe Na i zhbijmë në çast”. Kuptimi i

versetit skjarohet si vijon: Zoti iu ka dërgue kombevet urdhna

për me bamë të mira, iu ka tregue udhën e drejë nëpërmjet

të profetëvet të tij. Në qoftë se i nderojnë këta urdhra, ata

kanë me pasë përkrahjen e pakufishme të Zotit dhe kanë

me ekzistue përjetësisht. Për ndryshe, po të jepen mbas de-

moralizimit, korrupsionit, alkoolit, kumarit, grindjes, përleshjes

e përçamjes, ata janë gjykue për me u zhdukë. Ky asht de-

snimi i nji kombi.

Feja na jep mësime të kjartë qi na udhëheqin drejt udhës

së shpëtimit. Na jep mësime konkrete mbi ngjalljen dhe

mbi vdekjen e kombevet. Simbas saj, salidarësija shoqnore

dhe bashkim prodhojnë gjallni, ndësa përçamja dhe ndasija

shkaktojnë vdekje. Le të marim pra masa për me u bashku

e me shpëtue Shqipnin prej rrezikut. Ku asht zani i Atheut,

kjo asht Thirrja e Fes. Me këtë mënyrë mund të përballojmë

çdo kataklyzëm. Në Kur’an të Shejtë, nji kombi të bashkuem

që merr masa për me mbrojtë vetveten i premtohet nji ka-

përxim i shpejtë prej gjendjes së dobisësis për në gjendjen

e naltë: qytetnore, kulturore, fetare e Atdhetare. Me alët të

tjera, ai kalon prej nji gjendjeje qi i përngjan vdekjes për në

nji gjendje jete e gjallnije.

H. Muhamedi (a.s.), Profeti i Madh i Zotit, e trajtoi, prej nji

kombi të përçam e të zhytun në vllavrasje, nji komb të fortë, të

bashkuem e të vllaznuem në mënyrë qi asnjë shembull tjetër

në Histori nuk mund të matet me të. Le të pasojmë pra edhe

na gjurmën e tij, moralet dhe virtutet e tij në daçim me jetue

gjithnji në harmoni vllaznore midis shëshoqit, sepse na jemi

vllazën të nji gjaku dhe të nji race. Nuk duhet të na ndajnë as

propaganda me anë të antagonzamevet fetare e as ajo regjio-

nalja. Nuk duhet të na ndajë as rryma antagoniste ndërmjet

të të rinjvet dhe të vjetërvet e as ideologjitë e hueja.

Feja për neve ka vetëm nji kuptim të qartë: ajo asht faktori

qi forcon ndërgjegjen kombëtare. Ajo i urren të gjith ata njerëz

qi e përdorin simbas epshit e për interesat egoistike të tyne.

Ajo asht eprore mbi çdo ideologji sado e gdhendun dhe e

skalitun që të jetë kjo. Urdhëron ma parë e ma dalë dashurinë

e Atdheut: “Dashunija e Atdheut asht pasojë e besimit”.

Duhet pra ta mbrojmë Atdheun se kështu kemi me mundë

me mbajtë edhe Fen.

Si përfundim, na mund të naltësohemi dhe mund t’i mbë-

rrijmë caqet dhe qëllimet t’ona, mund t’i plotësojmë aspiratat

t’ona vetëm atëherë kur të përmirësojmë vetvehtjet e shpirt-

nat t’onë:

“Sigurisht Zoti nuk i ndryshon konditat e nji Kombi për

deri sa këta të përmirësojnë atë që ndodhet në shpirtrat e

tyne.”

“Kultura Islame”, Nr. 9 (57), Maj 1944

27DiSHTATOR 2012

28 Di SHTATOR 2012

GENTI KRUJA

Hasan Kaduku lindi në Shkodër dhe

ishte djali i madh nga pesë djemtë e

Ismail (Mala) Kadukut, një tregtar i

njohur në pazarin e qytetit në puni-

min e lëkurave, burrë i ndershëm, di-

jedashës dhe atdhetar. Hasani ishte

vëllai i madh i Haxhi Ibrahim Kadukut,

i cili kreu detyra të rëndësishme në

shërbim të Islamit dhe vendit të tij1,

vëllai i Riza Kadukut, funksionar në

Komunitetin Mysliman në sektorin e

financës, Sulejmanit (i cili posedonte

kartolerinë më moderne), si dhe Hafiz

Jusuf Kadukut, një prijës fetar i shko-

lluar si vëllezërit e tij Hasan e Ibrahim

në Universitetin e Stambollit, ku njihej

1. Haxhi Ibrahim Kaduku (1869-1949) është cilësuar si dijetari i tre kontinenteve, për ar-sye se shërbeu si pedagog në universitetet dhe medresetë e Stambollit, Edirnesë, Kajros, Arabisë Saudite, etj., si dhe kur u kthye në Shqipëri përfundimisht më 1925, ku u emërua drejtori i parë i Medresesë së re në lagjen Pa-zar, Shkodër. Më pas kreu edhe detyrën e zv/kryetarit të Komunitetit Mysliman dhe për 20 vjet deri sa ndërroi jetë më 1949 ishte myfti i rrethit Kavajë.

për komentimin e Kur’anit gjatë qën-

drimit atje.

Hasan efendiu që në moshë të re

shkon në Stamboll për të vazhduar

shkollën, ku vendoset pranë dajës

së tij Fetah Lini, ku fillon dhe punë.

Atje njihet me dijetarë të kohës, nga

të cilët merrte edhe mësime mistike,

si dhe filloi mësimin përmendësh të

Kur’anit. Sipas kronikanit Hamdi Bu-

shati, mësuesit e tij kishin vënë re se

kishte disa probleme me dhëmbët e

parë të cilët i kishin rënë dhe bënin që

të mos i shqiptonte qartë shkronjat

arabe me “texhvid”, të cilët duan një

vokalitet shumë të pastër. Nga dashu-

ria që kishte për Kur’anin, ai vendos

fillimisht që paralel me mësimin e

Kur’anit, të rregullojë edhe dhëmbët,

ku u njoh edhe me profesionin e de-

ntistit, të cilin e dashuroi menjëherë.

Kështu ai i lutet dentistit të tij, që ta

merrte në punë, por dentisti i thotë se

nuk ka nevojë. Hafiz Hasani i thotë

se, “ti nuk ke nevojë për mua, por unë

kam nevojë për ty dhe jam gati të të

paguaj rrogë, vetëm të rri pranë teje

dhe të mësoj profesionin”, e kështu

ndodhi. Më vonë fillon praktikën edhe

pranë dentistit të famshëm Halid She-

nazi Bej dhe më pas dhe te profesor

Dionizi me kombësi armene. Pasi

siguron lejen e ushtrimit të profesio-

nit, ai kthehet në vendlindjen e tij, në

Shkodër.

Kështu ai për një kohë të shkurtër

rreth tre vjeçare bëhet Hafiz Kur’ani

dhe dentist.

Hafiz Hasani me t’u kthyer nga Sta-

mbolli në Shkodër, fillon ushtrimin e

këtij zanati, duke hapur një klinikë

portative, duke shkuar në shtëpitë

e atyre që kishin nevojë, siç shkonin

edhe mjekët e tjerë. Por nga dëshira

e madhe për profesionalizëm të plotë

me t’u hapur Fakulteti i Stomatologji-

së në Universitetin e Stambollit (1907),

pasi punoi disa vjet si dentist diletant,

në një moshë kur tashmë ishte fa-

miljar dhe me fëmijë, shkon përsëri

në Stamboll, ku nga tre vjet studimi,

që kishte fakulteti, ai i kryen studi-

met për dy vjet, favor ky që iu bëhej

atyre që kishin njohuri praktike disa

vjeçare. Hafiz Hasani arrin të bëhet

një nga studentët më të përparuar të

fakultetit, pavarësisht moshës së tij

gati 40 vjeçare. Madje familjarët e tij

tregojnë se edhe letrat që i vinin nga

familja nuk i hapte deri në fundjavë,

për të mos u shkëputur nga mësimet.2

Ai diplomohet më 1908 dhe kthehet

në vendlindje si i pari mjek stoma-

tolog, apo siç njihej ndryshe “mjek

dhëmbësh” me diplomë universiteti,

jo vetëm në Shkodër, por edhe në të

gjithë Shqipërinë. Ai njihte gjithashtu

shumë mirë arabishten, osmanishten

dhe frëngjishten.

Hafiz Hasan Kaduku mbahet si

njeriu që vuri bazat e shërbimit sto-

matologjik modern në qytetin e tij të

lindjes, në Shkodër.

Kronikani Hamdi Bushati tregon se

Hafiz Hasan Kaduku e ushtroi pro-

fesionin si dentist në disa qytete të

Shqipërisë dhe në Mal të Zi. Kronikat e

asaj kohe tregojnë që Hasan Kaduku,

me zotësinë e një dentisti të talentuar,

tërhoqi vëmendjen e të gjithë bash-

këqytetarëve të tij, duke krijuar një

klientelë të gjerë edhe jashtë kufijve

të vendit, si p.sh. në Mal të Zi. Të gjithë

konsujt e huajt që ishin të akredituar

në Shkodër, si dhe personalitete të

viseve të tjera të vendit, kishin si de-

ntist (apo siç quhej atëherë mjek dhë-

mbësh) të tyre Hafiz Hasan Kadukun.

Shkodra në fillim të shekullit XX, duke

qenë një prej pikave më perëndimore

të Perandorisë Osmane, kishte pesë

konsullata të huaja, personeli i të ci-

lëve bëheshin shpeshherë pacientë

të Hafiz Hasanit.

Hafiz dr. Hasan Kaduku ua la tra-

shëgim profesionin e tij pinjollëve të

tjerë të familjes, e cila në atë kohë ish-

te një ndër më të njohurat në Shkodër.

Haki Kaduku3, djali i dentistit të parë

shqiptar, pasi kreu gjimnazin në Austri

dhe fakultetin e stomatologjisë në Sta-

mboll, u kthye në Shkodër. Ai vijoi pro-

fesionin e të atit, duke punuar kështu

bashkë. Derisa doli në pension, Hakiu,

djali i Hasan Kadukut, punoi si dentist

2. Kaduku, Hasan (nip i Hafiz Hasanit), dorëshkrim, 2012.

3. Haki Kaduku (1900-1978).

Personalitet

H. HAFIZ DR. HASAN KADUKU

Një hafiz Kur'ani, mjeku i parë stomatolog shqiptar

(1865-1948)

29DiSHTATOR 2012

në poliklinikën e qytetit të Shkodrës.

Ai ishte një mjek i cili i kushtonte një

rëndësi të madhe edukimit të rinisë

për përkujdesjen shëndetësore. Haki

Kaduku mbante biseda për përkuj-

desjen ndaj dhëmbëve në shkollat e

shtetit të të gjitha niveleve.

Tradita e familjes Kaduku vazh-

don me të tjerë emra. Qamurani djali

i Hakiut dhe nipi i Hafiz Hasanit, është

brezi i tretë i dhëmbëtarëve të kësaj

familjeje. Ndërsa Hasan Haki Kaduku,

nipi i Hafiz Hasanit ka ushtruar pro-

fesionin e profesorit të matematikës

në shkollat e qytetit. Ndërsa Mesereti,

njëra nga vajzat e Haki Kadukut, ash-

tu si vëllai i vet arsimtare në matema-

tikë, do të vinte bazat e matematikës

për shumë vite në Medresenë “Haxhi

Sheh Shamia” në Shkodër.

Studiuesi Osman Hoxha e për-

shkruan kështu figurën e Hasan Ka-

dukut: “Njeri madhështor, shtatlartë e

shpatullgjerë, syshqiponjë e hundësh-

kabë, me mjekër të bardhë dhe shumë

i pashëm, fisnik dhe zemërgjerë, i res-

pektuar dhe mendjemprehtë, energjik

dhe i papërkulur, i dashur e bujar, ishte

gjithmonë mes njerëzve, që e donin

dhe i donte aq shumë. Ishte i punës

por dhe i pushkës. Në kohën e rre-

thimit të Shkodrës nga malazezët në

vitet 1912-1913, Hafiz Hasan Kadukun

e gjejmë të rreshtuar në llogore për-

krah vullnetarëve të tjerë, duke kryer

detyrën ndaj atdheut.

Në vitin 1932 kreu edhe ritualin e

Haxhit. E tashmë njerëzit e njihnin si

Dr. Haxhi Hafiz Hasan ef. Kaduku.”

Shprehja “po shkoj te Kaduku”, më

shumë se prej një shekulli në Shkodër

nënkupton “po shkoj te dentisti”.

Klinika e famshme dentare “Kadu-

ku”, në vitin 1948 do të sekuestrohej

e gjitha nga shteti, duke bërë kështu

që shumë klinika shtetërore për sto-

matologji në Shkodër dhe Tiranë, të

hapeshin me veglat e shtëtizuara të

dr. Kadukut.

Klinika e Hafiz Hasanit ndodhej në

pikëtakimin e lagjeve të vjetra mys-

limane dhe katolike, e cila shërbeu

kështu edhe si një busull afrimi mes

dy besimeve, sepse klientët ishin nga

të dyja lagjet.

Shenjë e tolerancës është edhe një

fakt interesant ku revista katolike e

kohës “Elçija e Zemrës s’Krishtit”, e

vitit 1906 (vjeta XVI, Dhetuer, 1906, nr.

12), boton një reklamë interesante të

Hafiz Hasan Kadukut, i cili i fton klien-

tët që të mbushin apo të venë proteza

dhëmbësh në klinikën e tij dhe paratë

mund t’i paguajnë më vonë, pasi ata të

jenë mësuar me protezat apo mbush-

jet dhe të jenë të kënaqur prej tyre.

Hafiz Hasan Kaduku ishte inte-

lektual i plotësuar për kohën, ndaj

dhe gëzonte respektin e banorëve të

qytetit. Ai vishej me shije dhe ishte i

dashur si me pacientët, ashtu dhe me

shoqërinë që e kishte të shumtë. Pa-

radhoma ku prisnin pacientët ishte e

akomoduar mirë dhe e pajisur me libra

dhe revista, madje aty kishte edhe lib-

ra për fëmijë apo ndonjë lodër.

Kultura e tij e gjerë bënte që ai të

vizitohej edhe nga klerikë të lartë ka-

tolikë, si Gjergj Fishta, Ndre Mjeda,

Anton Harapi etj.

Madje Fishta i kishte kushtuar Hafiz

Hasan Kadukut edhe këto vargje, të

cilat tregojnë se ai ishte mjekuar te

mjeku i shquar stomatolog:

“Asnjëherë s’jam përkulë

As prej shkjaut e as dhe ukut

Por rri urtë e bahem pulë

Te karrigia e Kadukut” 4

I biri i tij, dr. Haki Kaduku, tregon

se dr. Hasani ishte i pari që përdori

floririn në mbushjen e dhëmbëve. Ai

përdorte një peshore precize të far-

macistëve, për të racionuar sasinë e

arit për punimet e veçanta.

Kur mosha bëri të veten, Hafiz Ha-

sani vetë kaloi në laborator dhe Hakiu

në klinikë. Ai ishte i pari që mbajti ko-

rrespondencë me një firmë londineze

(A.SH. & Sons), nga ku ka porositur

edhe klinikën e tij, të cilën e ka pa-

sur me qira në shtëpi të ndryshme

shkodrane, njëra prej të cilave është

fotografuar edhe nga Marubi.

Studiuesi i njohur, profesor Gëzim

Uruçi, në dosjen e tij “Personalitete të

shquara në memorien e malësorëve

tanë”5, (Haxhi Dr. efendi Kaduku dhe

4. Bizaku, Dr. Musa, Vol. XII, “Historiku i Dhëmbëtarëve në Shkodër” (Breznia Kaduku), Monografi, Shkodër, 2006: 25.

5. Uruçi, Gëzim, “Personalitete të shquara në memorien e malësorëve tanë”, (Haxhi Dr. efendi Kaduku dhe kroni i Kadukut në fshatin

kroni i Kadukut në fshatin Theth të

Dukagjinit), na njeh me shumë his-

tori, episode dhe toponime që hapin

një faqe të re shumë interesante për

figurën e Hasan Kadukut. Lidhur me

këtë ka shkruar edhe dr. Musa Bizaku,

duke bërë një monografi për brezninë

Kaduku.

Hafiz Hasani ishte ndër të parët pu-

shues dhe i pari mysliman që veroi në

fshatin turistik të Thethit që nga viti

1936, i ftuar fillimisht nga bajraktari i

zonës i cili ishte edhe klient i tij.

Dr. Hasani i mahnitur nga bukuritë

dhe ujërat e Thethit, mendon t’i bëjë

një shërbim humanitar Thethit, një

nxitje për emancipim, duke bërë një

marrëveshje të firmosur nga vetë ai

dhe lënë shenjat e gishtërinjve nga

bajraktari i Shoshit. Ai ndërtoi depo-

zitën e parë të ujit duke hapur kana-

le në drejtim të tre kullave kryesore

aty pranë. Për këtë arsye, të futjes së

ujit në disa shtëpi për herë të parë,

që nga ajo ditë ai krua quhet “Kroni i

Kadukut”. Kështu krahas kësaj hynë

edhe toponime të reja “Livadhi i Ka-

dukut”, “Bajrakja e Kadukut” etj. Ai i

ftoi gjithashtu thethianët që të vinin

dhe t’i kuronin dhëmbët falas në kli-

nikën e tij në Shkodër. Gjatë qëndrimit

në bjeshkët e Thethit ai mblidhte dhe

përpunonte shumë bimë mjekësore,

duke njohur vlerat e tyre për kurimin e

shumë sëmundjeve evidente në këtë

zonë.

Dr. Hasani, sipas dëshmisë së Lu-

lash Markut, fshatar i zonës, ishte

bërë shumë i vizituar nga malësorët

e zonës, madje ai u lexonte edhe letrat

që u vinin atyre me kënaqësi.

Hafiz Dr. Hasan Kaduku kuroi e

mjekoi gjatë jetës së tij krajla, princa,

konsuj, priftërinj, diplomatë e njerëz të

thjeshtë. Në karrigen e tij u ulën gjith-

ashtu njerëz të shumë kombësive.

Dr. Frederik Shiroka do ta quante

Haxhi Hafiz Dr. Hasan Efendi Ka-

dukun “Legjendë e stomatologjisë

shqiptare”.6

Theth të Dukagjinit), Shkodër, 1985: 127.6. Bizaku, Dr. Musa, Vol. XII, “Historiku i

Dhëmbëtarëve në Shkodër” (Breznia Kaduku), Monografi, Shkodër, 2006: 8.

30 Di SHTATOR 2012

Foto Lajm

31DiSHTATOR 2012

FALJA E FITËR BAJRAMIT, 19.08.2012 / FOTO NGA FERIT LIKA

32 Di SHTATOR 2012

FERIT LIKAReportazh

Preza është një nga fshatrat më të lashtë të Tiranës. E njohur si qyteti Feniks për shkak të rrënimit dhe rindërtimit përgjatë shekujve. Ekzistenca e saj daton rreth 2000 vjet më parë me ndërtimin e kalasë.

Pasi kalon autostradën zhurmëmadhe Tiranë-Durrës, hyn në rrugën që lidh Vorën me aeroportin e Rinasit, e pak minuta më pas futesh në kthesën e një rruge të ngushtë që të çon në Prezë, mbi një kodër karshi kryeqytetit, rreth 20 km larg. Rruga e ngushtë që të çon për në fshat është e asfaltuar dhe muret mbrojtëse të saj ngjajnë me bedenat e kalasë, duke krijuar një unitet dhe duke të dhënë përshtypjen që në hyrje, të një vendi, historia e të cilit lidhet ngushtë me ndërtesën shekullore.

Në të dy anët e rrugës mbretëron një gjelbërim dhe një ajër i pastër, i cili fillon të shqetësojë mushkëritë tona të mësuara me ajrin e ndotur të Tiranës. Sa më shumë ngjitemi aq më shumë zgjerohet horizonti, e kur arrijmë në majë, Tirana duket si në pëllëmbë të dorës, deti Adriatik nga krahu tjetër, kalaja e Petrelës, e Krujës dhe ajo e Rodonit. Kontakti i parë në qendër të Prezës është me një pus, i cili sipas pllakatës të vendosur mbi të është ndërtuar në vitin 1187 hixhri (sipas kalendarit hënor), mbi 200 vjet më parë, nga osmanët.

Islami, një banor që takojmë aty, na tregon se pusi përdorej nga banorët dhe tregtarët për pastrimin e ambienteve përqark, ku në atë kohë zhvillohej pazari një herë në javë, por gjithashtu edhe nga besimtarët myslimanë për të marrë abdes përpara faljes.

Nëpër rrugicat e gurta futemi në kalanë e Prezës, simboli i ekzistencës së këtij fshati të rrethuar me kodra të mbuluara me ullinj, ndërsa dy liqene tutje në lugina i japin një tjetër freski kësaj zone malore.

Rruga që na dikton drejt hyrjes në kala, e shtruar me kalldrëm, përfundon te një portë e lartë druri, ku ndodhet edhe një mbishkrim, prej të cilit mësojmë më shumë për historinë e kalasë së Prezës. "Mendohet se kalaja është ndërtuar në shekullin e III-të para Krishtit dhe që nga ajo kohë deri në shekullin e XIX-të është rrënuar dhe rindërtuar krejtësisht disa herë dhe nga kjo mori edhe emrin qyteti Feniks (që simbolizon ripërtëritjen)...", thuhet në mbishkrim.

Pasi kalojmë dy tre porta njëra pas tjetrës të lidhura me një tunel, na shfaqet një xhami e vogël e ngritur në murin e kalasë. Aty takojmë Kasem Hafizin, i cili ka rreth 20 vjet që shërben si imam në këtë xhami. Prej tij mësojmë se fillimisht xhamia që ne shohim sot ka qenë një kishë e vogël e më

PREZA, FENIKSI QË I MBIJETOI SHEKUJVE

33DiSHTATOR 2012

pas me ardhjen e osmanëve është shndërruar në xhami për të kryer ritet e faljes popullsia e cila tashmë ishte 100 % myslimane.

Kasemi tregon se xhamia (kisha) është ndërtuar së bashku me kalanë, që sipas gojëdhënave, ka një jetëgjatësi 2000 vjeçare.

Edhe pse në pension, mbi të 60-at, Kasemi vjen çdo ditë për të pesë vaktet e namazit, për t'u prirë besimtarëve që vijnë aty për t'u falur.

Kasemi është një ish medresist, ka mbaruar Medresenë e Tiranës në vitin 1964 dhe për vite me radhë ka punuar si mësues i gjuhës shqipe në shkollën e fshatit aty pranë dhe që prej 20 vitesh shërben si imam në këtë xhami. "Imami i fundit ishte babai im, Ahmet Hafizi, pas tij erdha unë", thotë Kasemi.

Prejardhja myslimane e prezjanëve bënte që edhe dasmat -tregon Kasemi -të bëheshin pa alkool, në respekt të mësimeve e traditave të bukura islame.

Por si në çdo cep të Shqipërisë edhe këtu do të vinte goditja fatale e komunizmit, i cili mbylli fenë. "Me ardhjen e komunizmit, u mbyll xhamia dhe kështu shumë tradita u shuan. Kjo xhami u shndërrua në shtëpi kulture, sallë kinemaje, ndërsa xhamia tjetër, që ndodhet 500 metra më poshtë u kthye në magazinë (depo ullinjsh)", kujton Kasemi.

Transformimet e xhamisë së kalasë nga xhami e mirëmbajtur në shtëpi kulture e sot në një xhami që mezi qëndron në këmbë, e pikëllojnë pa masë imamin, por siç na tregon ai, tani ka një rreze drite, pasi një projekt i një shoqate turke e ka përfshirë edhe këtë xhami për rikonstruksion.

Pas regjimit komunist kjo xhami ishte ndër të parat që u hap. Kasemi e kujton me gëzim atë ditë. "Atë ditë u mbush kalaja plot e përplot me njerëz. Ishte një ditë gëzimi dhe festë e madhe", thotë Kasemi i emocionuar, duke vazhduar -u krijua një minber provizor dhe babai im që ishte 91 vjeç, erdhi e drejtoi faljen. Pas një viti ai ndërroi jetë dhe që prej asaj kohe u bënë plot 20 vjet që vij pesë herë në ditë për të falur namazin."

Sot komuna e Prezës ka katër xhami të cilat hapen për të pesë kohët, por "shumica e njerëzve falin xhumanë dhe teravitë ndërsa për 5 vakte vijnë më pak", tregon mësuesi.

Preza sot, nga zhurma e dikurshme e pazarit, është kthyer në një fshat të qetë. Shumica e banorëve janë larguar në emigracion, një pjesë tjetër janë zhvendosur në zonat përreth, në Tiranë e Durrës, ndërsa një pjesë e vogël ka mbetur aty. Me lëvizjet e fundit demografike në Prezë kanë ardhur edhe nga zona të tjera, kryesisht nga Kukësi e Dibra, për të ndërtuar jetën e tyre aty.

Kalaja shekullore, kodrat hijerënda, ullishtat me gjelbërimin e përjetshëm, një vend i vogël por që tërheq turistë dhe vizitorë të shumtë, të gjitha këto e bëjnë

Prezën një feniks që i mbijetoi kohërave dhe shkatërrimit të historisë.

34 Di SHTATOR 2012

Bejlerët dhe AgallarëtPreza ka pasur mjaft bejlerë dhe agallarë, të cilët sipas

gojëdhënave i kishin shtëpitë brenda në kala e më pas me shtimin e popullsisë i krijuan varoshet (lagjet jashtë mureve të kalasë), tregon xha Kasemi, edhe pse të dhëna e dokumente historike pretendojnë se për shkak të hapësirës së vogël të kalasë mund të mos ketë pasur banim në të.

Ndër beljerët më të njohur kanë qenë: Adem Beu, i cili ndërtoi një xhami tjetër, dhe sipas imam Kasemit, ishte besimtar i devotshëm. Të tjerë bejlerë kanë qenë Isa Beu, Xhafer Beu, etj., ata kishin mbiemra të ndryshëm si: Kalaja e Preza, po për shkak të pozitës që kishin, njerëzit i njihnin dhe i thërrisnin me mbiemrin Beu. Roli i tyre ka qenë shumë i rëndësishëm pasi ishin ata që pothuajse administronin fshatin. Ata punësonin fshatarët për të punuar tokat e tyre kundrejt një pagese, duke ulur kështu nivelin e varfërisë. Kjo traditë e punësimit vazhdon edhe sot e kësaj dite, ku fermerët apo të pasurit e zonës punësojnë fshatarët nëpër bizneset e tyre, duke bërë që qarkullimi i të ardhurave të mbesë brenda zonës.

Kalaja dhe ullinjtë, simboli i një fshati të lashtëKalaja dhe ullinjtë janë dy simbolet e Prezës. Rëndësia

e tyre shtrihet thellë në histori. Ullinjtë e Prezës janë mijëravjeçarë, madje mund të jenë

edhe më të vjetër se kalaja. Kasemi thotë se perimetri i tyre shkon në 2-3 metra, pasi ulliri, shton ai, nuk vdes kurrë, edhe nëse thyhet apo thahet, nga trungu i tij mbin sërish një filiz i ri. Ulliri ka patur dhe ka një rëndësi të madhe për prezjanët, pasi në të shumtën e rasteve u ka siguruar atyre jetesën. Gjithashtu të dhënat historike apo dhe legjendat, tregojnë se edhe kalaja ka patur një rëndësi të veçantë për banorët e fshatit të vogël kodrinor.

"Kalaja ka pasur një rëndësi të jashtëzakonshme. Në

kohën e Turqisë, siç më tregonte babai, qëllohej me top që nga kalatë e Stambolit dhe me radhë deri sa vinte në kalanë e Petrelës e Prezës dhe më pas në atë të Krujës dhe Rodonit, që paralajmëronte ardhjen e Ramazanit. Edhe për iftar dhe syfyr shtihej me top, gjë që tregonte hyrjen dhe daljen e vakteve", kujton me nostalgji Kasemi. Ndërsa gjatë luftërave të ndryshme ndizej zjarri që nga kalaja e Sfetig-radit dhe deri sa mbërrinte këtu. Në këtë mënyrë njerëzit mblidheshin dhe strehoheshin në kala dhe përgatiteshin për t'i bërë ballë luftës.

Kalaja shekullore, kodrat hijerënda, ullishtat me gjelbëri-min e përjetshëm, një vend i vogël por që tërheq turistë dhe vizitorë të shumtë, të gjitha këto e bëjnë Prezën një feniks që i mbijetoi kohërave dhe shkatërrimit të historisë.

Jeta e prezjanëvePrezjanët karakterizohen si njerëz të urtë, punëtorë e

të qetë. Kjo vihet re menjëherë sapo shkel në Prezë, pasi nuk sheh njeri rrugëve, por duke punuar. Nëse takon dikë në rrugë dhe e pyet, ai është i gatshëm të të tregojë çdo gjë që di.

Dita e tyre fillon me punët në blegtori, në frutikulturë, nëpër sera e bujqësi dhe mbyllet me një kafe në mbrëmje në lokalin karakteristik në kodër, brenda kalasë.

"Unë personalisht -thotë Kasemi -kam një vit e gjysmë që kam dalë në pension. Më parë kam qenë mësues i gjuhës shqipe. Merrem më shumë me ullinjtë, tani me parapërgatitjen për vjelje. Vij në xhami për 5 vaktet e namazit dhe kujdesem për mbesën e vogël".

Historikisht prezjanët janë njohur për kultivimin e ullirit, për qypat e detit, siç i thonin, që mbanin 1 kv vaj ulliri. Por edhe sot kjo traditë nuk është shuar. Kasemi na tregon se pothuajse çdo shtëpi në Prezë ka një mulli prej guri për nxjerrjen e vajit të ullirit, edhe ata që s'kanë, shkojnë te fqinjët, nuk shkojnë në fabrikë, pasi mulliri prej guri -thotë

35DiSHTATOR 2012

ai -e nxjerr vajin më të mirë, pa e shtypur bërthamën e ullirit, pasi kjo do ta bënte të hidhur vajin.

"Unë nuk kam mulli, por e bëj manualisht me dybek prej guri, i hedh ullinjtë aty dhe i shtyp me dru pa e çarë bërthamën dhe më pas i shtyp me këmbë. Kështu vaji del shumë më cilësor", thotë Kasemi.

Prezjanët mbajnë gjithashtu edhe bletë për nxjerrjen e mjaltit "sade", siç i thonë ata, pasi kodrat e gjelbërta dhe klima e përshtatshme ua afron mundësinë e mbajtjes dhe ushqyerjes së tyre.

Rëndësia e PrezësKomuna Prezë sot, është e ndarë në shtatë fshatra me

një popullsi prej rreth 7 mijë banorësh, e gjitha myslimane. Në Prezë për ditë xhumaje (të premte) bëhej një pazar i madh, njerëzit vinin nga ana e anës për të tregtuar mallrat e tyre aty. Atë ditë Preza bëhej e zhurmshme, pasi pazari kishte rreth 36 dyqane që gumëzhinin nga tregtarët dhe blerësit.

Për Prezën ka shkruar Marin Barleti, por edhe shumë autorë të tjerë të shquar. Shtjefën Gjeçovi ka shkruar një novelë mbi vlerat e Prezës, ku e cilëson atë si vatër të rëndësishme kulture dhe emancipimi.

Preza ka qenë një qendër e rëndësishme që kishte nën varësi rreth 33 fshatra dhe ka pasur një ndikim të madh në zonën përreth, duke u kthyer në pararojë e gjithë zonës për zhvillimin e arsimit, kulturës. Sipas historianëve edhe pas mëvetësimit të Shqipërisë nga Perandoria Osmane, aty zhvillohej mësim përveçse në shqip edhe në gjuhën arabe e turke. "Shkolla shqipe u hap në shtator 1913 dhe u mbyll për disa muaj dhe u rihap më 1914. Ajo ishte ndër të parat shkolla shqipe me një ndjeshmëri të madhe ndaj kulturës", tregojnë historianët.

Gjatë gjithë periudhave, nga koha Iliro-Romake e deri në Luftën e Dytë Borërore, ky vend është lakmuar e pushtuar nga të huajt. Sipas dokumenteve dhe dëshmive historike,

Preza ka qenë në formën e një qyteze. Thuhet që vitin 1912 dhe deri në vitin 1920 qeverisja e vendit bëhej nga pleqësia, ku qeveriste kryeplaku së bashku me katër kryetarët e lagjeve. Ndërsa duke filluar nga viti 1921 dhe në vazhdim, qeverisja e vendit mori atributet e një forme më të organizuar, duke u ngritur kështu komuna e parë.

E ardhmjaE ardhmja e këtij fshati duket premtuese. Banorët e

Prezës tashmë i kanë kuptuar avantazhet e kësaj zone dhe kanë filluar të kryejnë investime për të zhvilluar industrinë e turizmit. Fshati është i mbushur me vila luksoze dy-tre katëshe dhe me lokale shërbimi. Ai ka një pozicion gjeografik shumë të mirë dhe është bekuar me burime fantastike natyrore dhe kulturore.

Kalaja ndodhet gjithashtu fare pranë Aeroportit Ndërkombëtar "Nënë Tereza". Me një sipërfaqe rreth 3 dynym dhe 270 metra mur rrethues, kalaja ofron një pamje panoramike, prej nga shihet qyteti i Tiranës, Kalaja e Petrelës, Rinasi, deti Adriatik dhe Kruja. Në trup, kalaja mban edhe kullën e sahatit të vitit 1800, xhaminë dhe një restorant që thellon edhe më shumë karakteristikat historike të zonës.

Kulla e sahatit është ngritur rreth viteve 1800-1850. Ajo shquhet për pozicionin mjaft të bukur, duke kontrolluar fushën e Tiranës.

Rreth 55 % e komunës është e rrethuar me kodra të larta, që ngrihen në rreth 255 metra mbi nivelin e detit. Pjesa që mbetet (45 %) është e sheshtë, ultësirë. Plani i komu-nës për zhvillimin e turizmit bazohet në zonën kodrinore perëndimore të saj, që parashikohet të ofrojë potencialin kryesor për zhvillimin e turizmit. Me projektet që komuna ka parashtruar synohet që Preza të spikasë si vend turistik, duke ndihmuar kështu në rritjen ekonomike dhe duke për-mirësuar ndjeshëm jetën e komunitetit.

36 Di SHTATOR 2012

Bota jonë

Allahu xh.sh. në Kur’anin famëlartë thotë: “Allahu nuk e ndryshon gjendjen e një populli, derisa ata të ndryshoj-në vetveten.” (Rad, 11)

Allahu në këtë ajet të Kur’anit ka përdorur alën “po-pull”, që do të thotë se ky ligj vlen si për myslimanët, ashtu dhe për jomyslimanët. Ky është ligji i vendosur nga Zoti që ka të bëjë me mbarëvajtjen e jetës në tokë dhe nuk kufizohet vetëm me një popull apo me një bashkësi të caktuar. Nëse një popull apo komb i caktuar, ndry-shon për mbarë, Zoti do t`ia dorëzojë atij udhëheqjen e njerëzimit. Në qoftë se ata ndryshojnë për keq, atëherë do ta humbasin këtë privilegj.

Të ndërtosh një fabrikë apo një digë, është shumë herë më e lehtë se sa të ndërtosh dhe të edukosh një njeri dhe një shoqëri. Vetëm njeriu i formuar me edukatën dhe moralin e duhur është ai që do të ndërtojë më pas fabrikat, shkollat, institucionet dhe civilizimin.

Vërtet që formimi i njeriut është i vështirë, por të mos harrojmë se profeti Muhamed (a.s.) ia doli mbanë që të formojë një brez myslimanësh, të cilët udhëhoqën botën për vite me radhë. Pa dyshim që kjo u arrit me mund dhe me seriozitet të lartë. Vetëm në pak vite, Profeti (a.s.) i shndërroi arabët nga populli që merrej vetëm me kullotjen e deleve dhe të deveve, në popullin që udhë-hoqi botën për shekuj të tërë.

Është e vështirë për të gjithë ne që të ndryshojmë diçka, por ia vlen të përpiqemi, të mundohemi dhe të derdhim djersë. Kjo kërkon bashkëpunimin dhe koordi-

NAIM DRIJAJ

ALLAHU NUK E NDRYSHON GJENDJEN E NJË POPULLI,

DERISA ATA TË NDRYSHOJNË VETVETEN

37DiSHTATOR 2012

nimin e të gjithë institucioneve, kërkon programe tele-vizive edukative dhe ndërgjegjësuese, kërkon mësues dhe profesorë që do të hartojnë programet mësimore që do t’i shërbejnë këtij qëllimi, kërkon hoxhallarë që do të japin maksimumin në punën e tyre etj...

Ajo që duhet të ndryshojmë në përgjithësi ne, është dëshira dhe vullneti për ta kryer sa më mirë të jetë e mundur një punë që kemi në dorë apo për të cilën jemi përgjegjës. Ne jemi mësuar që thjesht t’i kryejmë punët pa u interesuar shpesh mbi cilësinë e tyre. Prodhimet e punës sonë nuk kanë cilësinë e duhur, mësimdhë-nia është në nivele jo të kënaqshme, shumë nëpunës shkojnë në punë thjesht për të marrë rrogën, studentët duan thjesht të marrin një notë kaluese etj… Rëndësi tregohet që të duket sikur punohet dhe ka lëvizje, por nuk i kushtohet vëmendje cilësisë dhe rendimentit. Të prodhosh mall të një cilësie të lartë, të perfeksionosh produktin tënd dhe ta kryesh detyrën në formën më të mirë, është themelore për zhvillimin e vendit. Në këtë kontekst, profeti Muhamed (a.s.) thotë: “Zoti dëshiron që kur dikush prej jush kërkon të bëjë një punë, ta bëjë atë sa më mirë.” (Bejhaki)

Allahu thotë: “Në të vërtetë, Allahu urdhëron drejtësi-në, mirësinë dhe ndihmën për të afërmit, si dhe ndalon imoralitetin, veprat e shëmtuara dhe dhunën. Ai ju kë-shillon, në mënyrë që ju t’ia vini veshin.” (Nahl, 90)

Menjëherë pas drejtësisë, Zoti i madhëruar urdhëron për mirësi, që punët t’i kryejmë në formën më të mirë, që të kemi rendimente sa më të larta etj. “...të cilët ja-pin lëmoshë edhe kur janë në mirëqenie, edhe kur janë në vështirësi, e mposhtin zemërimin dhe ua falin fajet njerëzve. Allahu i do bamirësit.” (Al Imran, 134). Siç e kuptojmë nga ky ajet mirësia dhe perfeksionimi kërko-hen jo vetëm në punë, por edhe në jetën e përditshme. “Me të vërtetë, Allahu nuk do t’ua çojë dëm shpërblimin punëmirëve.” (Teube, 120)

Kështu, punëmirët janë të dashur te Zoti, janë pranë Tij dhe gëzojnë mëshirën dhe dhembshurinë e Tij. “Ata që bëjnë vepra të mira, do të kenë shpërblim të mirë, madje edhe më tepër!” (Junus, 26). Të bësh vepra të mira, do të thotë që gjithçka që bën, ta bësh në formën më të mirë dhe sa më perfekte.

Përderisa Zoti e ka bërë obligim mirësinë, perfeksio-nin dhe përkryerjen në gjithçka, a e zbatojmë ne këtë obligim? Nëse do të përshëndesësh dikë, duhet ta për-shëndesësh me urimet më të mira. Kur të jesh në punë, duhet të përqendrohesh vetëm te çështjet për të cilat je përgjegjës. Nëse je student, duhet të ndjekësh rregullisht mësimet dhe të hysh në provime. Kur të falesh, të falesh në formën më të mirë. Nëse shkon të vizitosh dikë, të zgjedhësh kohën e duhur dhe të respektosh etikën e vizitës. Pejgamberi ynë, Muhamedi (a.s.) na mëson mi-rësjelljen, etikën dhe mirësinë në të gjitha aspektet e jetës. Kur Zoti e përshkruan veten e Tij, thotë: “Allahu ka përsosur çdo gjë që e ka krijuar.” (Sexhde, 7)

Mirësi tregohet edhe me atë që debaton dhe me të cilin nuk të puqen idetë. Thotë Zoti në Kuran: “…Diskuto me mënyrën më të mirë!...” (Nahl, 125). Mos e kundërshto tjetrin menjëherë, por kërkoi që të dëgjojë mendimin dhe këndvështrimin tënd.

Kur profeti ishte në Mekë dhe përjetonte vitet e tortu-rave prej jobesimtarëve, i erdhën e i thanë: “O djali i vë-llait tonë, ne të propozojmë disa gjëra, prandaj na dëgjo!” Dhe i propozuan gjëra të ulëta, të cilat nuk përputheshin me personalitetin e Profetit. I propozuan pasuri, të bëhej i pari i tyre, ta martonin me vajzën më të bukur…etj., me kusht që të linte fenë. Profeti (a.s.) as nuk u nevrikos, as nuk e ngriti zërin, por i dëgjoi deri në fund dhe u kërkoi që edhe ata ta dëgjonin atë deri në fund.

Është e papranueshme për një umet si ai mysliman, të mos jetë i përsosur dhe perfekt në të gjitha fushat e jetës. Është e papranueshme për myslimanët sot që mallrat dhe prodhimet e tyre të jenë të një cilësie të do-bët. Është e papranueshme që ata të mos jenë seriozë dhe pozitivë në jetë.

Të jesh mysliman, do të thotë të jesh i suksesshëm në të gjitha aspektet e jetës, të jesh i moralshëm, të adhurosh Zotin siç duhet dhe të kesh një performancë të mirë në punë. Islami kërkon nga besimtarët që ta kryejnë detyrën dhe punën në formën më të mirë: “Me të vërtetë, Allahu nuk e ndryshon gjendjen e një populli, derisa ata të ndryshojnë vetveten.” (Rad, 11)

38 Di SHTATOR 2012

REFAT XHINA

KONCEPTI I VETVETES...

Qenia shpirtërore ose vetvetja e vërtetë e njerëzimit është zemra, e cila banon në trupin fizik të njeriut dhe kontrollon funksionet e tij organike dhe trupore. Personaliteti është bashkim i forcës trupore me atë shpirtërore. Çdo qenie njerëzore, sipas mësimeve të Kur’anit, ka lindur për të dashur dhe për të njohur Allahun e Madhërueshëm. Njeriu

ka lindur në këtë botë me tipare shumë të ndërlikuara e me një shumëllojshmëri atributesh jetësore. Ai është i përbërë nga forcat pozitive dhe negative. Forcat pozitive e udhëheqin atë drejt Zotit, kjo quhet “gjendje normale”, ndërsa forcat negative e largojnë nga Zoti, këtu kemi të bëjmë me “gjendje anormale” të tij.

39DiSHTATOR 2012

Koncepti i vetvetes artikulohet me termat: “zemra, shpirti, mendja, arsyeja”. Zemra ka veti fizike, por kryen edhe funksionin hyjnor. Tru-pi ka disa nevoja fizike që kërkoj-në të plotësohen te çdo gjallesë. Te njerëzit ato plotësohen me arsye. Arsyeja lëvizëse përbëhet nga prir-je dhe shtysa: Lloji i parë i prirjes është oreksi në të cilin përfshihen uria, etja, dëshirat seksuale etj.. Prirja e dytë është inati-zemërimi, i cili nxit trupin që të shmanget ose të zmbrapset nga ajo që është e dëmshme për të. Tek inati përfshi-hen tërbimi, zemërimi, hakmarrja, etj. Fuqia e të kuptuarit është ar-syeja e ndijimit, e cila bën dallimin e asaj që është e dëmshme dhe asaj që është e mirë për trupin. Në të kuptuarit futen ndjenjat e jashtme dhe të brenshme. Ndje-njat e jashtme përbëhen nga dë-gjimi, shijimi, shikimi, nuhatja dhe prekja. Këto janë të lidhura me or-ganet përkatëse ndijore. Ndjenjat e brendshme janë imagjinata, shë-mbëllimi, përkujtimi dhe regjistri-mi. Regjistrimi ruan përshtypjet që janë marrë nëpërmjet ndjenjave. Mendja i jep formën arsyes sipas nevojave të saj. Njeriu duhet të veprojë me anë të pesë ndjenjave të jashtme, ndërsa pesë ndjenjat e brendshme e ndihmojnë atë që të mësojë nga përvojat e kaluara dhe të parashikojë situatat e ardhme. Zemra te njeriu është mjeti që i kontrollon dhe i drejton të gjitha këto forca për të drejtuar e rregu-lluar trupin, ndërsa mendja është forca dinamike për t’i dhënë formë arsyes sipas nevojave të saj. Ajo ka epërsi mbi arsyen, e zotëron, e komandon atë dhe, kësisoj, bëhet burimi i të gjitha veprimtarive. Të njohësh dhe të duash Zotin, është qëllimi i krijimit të qenieve njerë-zore. Dituria është një nga gurët e themelit të sistemit moral. Dy koncepte ka për diturinë: dituria fenomenale dhe dituria shpirt-ërore. Dituria fenomenale është dituria e botës materiale, ndër-sa ajo shpirtërore është dituria e të vërtetave shpirtërore. Dituria

shpirtërore është forma më e lartë e vetëdijes. Ajo vjen në mënyra të ndryshme te njerëz të ndryshëm dhe varet nga intuita. Disa njerëz-ve u shpallet në mënyrë të drejt-përdrejtë, kurse shumicës u vjen ngadalë përmes edukimit të vetes. Mundësia e zhvillimit të diturisë në fillim është intelekti. Për t’u futur në veprim intelekti duhet të nxitet nga shkaqe të jashtme. Baza e të gjitha shkencave mendohet të jetë tek intelekti. Përvoja dhe in-tuita çojnë tek intelekti, i cili i hap rrugë diturisë. Intelekti dhe dituria zhvillohen me moshën. Dituria for-male është e lindur, kurse dituria e fituar merret gjatë jetës. Dituria e fituar është kuptimi i gjërave dhe i fenomeneve me domethënien e tyre. Format e intelektit ose arsyes janë teorike dhe praktike. Arsye-ja praktike është themeli i arsyes teorike sepse është mundësuar prej saj. Arsyeja teorike merret me kuptimin e të vërtetave fenome-nale dhe shpirtërore. Ajo shkon nga konkretja tek abstraktja, nga e veçanta tek e përgjithshmja, nga shumëllojshmëria tek unikja. Ajo që përgjithëson dhe formon kon-cepte është arsyeja teorike, e cila vështron drejt botës mbinatyrore dhe merr dituri prej diturisë së Zo-tit, nga cilësitë e Tij, nga engjëjt e Tij, nga veprimet e Tij, si dhe të fshehtën e origjinës së jetës.

Te njerëzit, ndryshe nga kafshët, ekzistojnë forca ose fuqi si: shty-sa, oreksi, zemërimi, të kuptuarit, vullneti dhe intelekti. Fuqitë bazë të vetvetes janë: intelekti, uria dhe zemërimi. Shtazëria prodhon oreksin. Zemërimi vjen nga mizo-ria, mendja, arsyeja. Kafshët, siç e thamë, kanë oreksin dhe zemëri-min. Mendja dhe vullneti janë ato që i dallojnë njerëzit nga qeniet e tjera. Vullneti është veçuar nga ajo që kundërshton mendjen, që është djallëzore. Shpirti njerëzor mund të arrijë përsosmërinë, por për ta arritur këtë, i duhet të kalojë përmes fazave të zhvillimit epshor, imagjinar, instinktiv, të arsyeshëm dhe hyjnor...

40 Di SHTATOR 2012

Lidhja e përzemërt besimore ndërmjet myslimanëve është ndër elementet më të rëndësishëm të prosperitetit vëllazëror. Pa këtë lidhje të përzemërt edhe biseda në lidhje me prosperitetin vëllazëror mbetet e pakuptimtë dhe thjesht një alë, e cila lançohet nga gjuhë të pavetëdijshme.

Lidhja e përzemërt e synuar është ajo që përmendet në thënien e të Lartësuarit në lidhje me të drejtën e Ensarëve: “Ndërsa ata që banojnë në Medinë dhe që e kanë pranu-ar besimin qysh më parë, i duan mërgimtarët që vijnë në Medinë dhe në zemrat e tyre nuk ndiejnë kurrfarë rëndimi për çfarë u është dhënë atyre, por duan t’u bëjnë më mirë mërgimtarëve sesa vetes, edhe pse vetë janë nevojtarë. Kushdo që ruhet nga lakmia e vetvetes, me siguri që do të jetë fitues.” (Hashr, 9)

Sikur të thoshte vetëm “që banojnë në Medinë”, do të ishin si të gjitha shoqëritë e tjera që qeverisen nga lidhje interesash të kësaj bote aq shpejt sa avullojnë e ikin erërat, por Zoti ka thënë “që banojnë në Medinë dhe që e kanë pranuar besimin qysh më parë”, kështu që është një sundim i dyfishtë: sundimi i vendit dhe sundimi i besimit.

Të tillë ishin triumfatorët, e ndihmuan fenë e Zotit dhe Profetin – paqja dhe shpëtimi i Allahut qofshin mbi të! – dhe vëllezërit e tyre emigrantë i strehuan, shpenzuan për ta dhe i deshën shumë… Kjo është vëllazëria e sinqertë reale të cilën Allahu e lartësoi e na ftoi drejt saj.

Balanca e vetme ndërmjet dyzimeveKy prosperitet vëllazëror ndërthuri jetën e kësaj bote me

tjetrën, qëndrueshmërinë me evoluimin, tokën me qiellin, individin me shoqërinë, drejtësinë me mirësinë, shpalljen me ekzistencën, botën e panjohur me botën e njohur, cak-timin me zgjedhjen, shpirtin me materien, edukimin me përkushtimin, besimin me logjikën dhe të jashtmen me të brendshmen. “O ju njerëz, me të vërtetë Ne ju krijuam juve prej një mashkulli dhe një femre, ju bëmë juve popuj e fise në mënyrë që të njiheni me njëri–tjetrin, me të vërtetë më fisniku tek Allahu është më i devotshmi. Allahu është shumë i ditur dhe ekspert.” (Huxhuratë, 13)

Prosperiteti vëllazëror është prosperitet gjithpërfshirës, real, njerëzor e universal. Ai nuk bën dallim ndërmjet të ziut e të bardhit, as ndërmjet arabit dhe të huajit, as ndërmjet zotërisë e skllavit dhe as ndërmjet gruas e burrit … të gjithë janë të barabartë.

Nga veçoritë e tij pozitive është ndërton e nuk shkatërron, nxiton në realizimin e mëkëmbësisë në tokë dhe spastrimin e tokës. Nga Enes bin Malik r.a. na transmetohet: I dërguari i Allahut (a.s.) ka thënë: “Nëse vjen Ora dhe në dorën e ndonjërit prej jush është një fidan, nëse mundet ta mbjellë atë, atëherë le ta bëjë.” (Transmetoi Ahmedi)

PREKJA E GJURMËVE TË BESIM

Origjinaliteti dhe RilindjaProsperiteti vëllazëror njëson ndërmjet origjinalitetit dhe

ripërtëritjes. Dr. Imad Ed-Dijn thotë: “Me të vërtetë që në çastet e para Islami mori mbi supet e tij rëndësinë e krijimit të shoqërive besimtare “të civilizuara”. Në një periudhë të shkurtër Islami mundësoi transformimin e arabëve në një komb të civilizuar, doli në çdo skaj të tokës duke mbartur flamurin dhe vizionin e tij të njësuar në mënyrë që të gd-hendë në botë një destinacion fatmirë e modern. Me të vërtetë ai është një prosperitet vëllazëror esencial, i aftë në shoqërimin e ndryshimeve të reja e në përgjigje të sfidave, i ekuilibruar, i plotë, gjithpërfshirës, i kohës dhe një strukturë që nxiton të nxjerrë njerëzit nga errësirat pagane në nurin e besimit, e nga adhurimi i krijesës në adhurimin e Krijuesit,

DR. RESHIJD KEHUS

41DiSHTATOR 2012

MIT DHE VËLLAZËRIMIT ISLAM

nga padrejtësia e feve në drejtësinë islame”.

Pikat mbështetëse të prosperitetit vëllazëror1. Ky prosperitet përshkruan këtë takim ndërmjet qiellit

dhe tokës, ndërmjet kësaj bote dhe tjetrës, ndërmjet fesë dhe politikës … dhe mbi këtë dritë planifikon fanarët e tij në përputhje me përkufizimet ideologjike, brenda ciklit të saj e jo jashtë saj.

Gjëja më e rëndësishme që e karakterizon këtë pros-peritet është se ai ngriti gjithçka që i përket arkitekturës – strukturës - së tokës, duke vazhduar të qëndrojë nën hijen e ideologjisë së saktë, madje duke avancuar e realizuar objektivat e saj.

Baza e parë e këtij prosperiteti është njësimi me të cilin

Islami erdhi që t’i kthejë njeriut dëlirësinë e parë e t’i marrë për dore njerëzit për te Zoti i tyre; që t’i nxjerrë ata nga errë-sira e politeizmave në nurin e njësimit, të adhurojnë Zotin e tyre që i krijoi edhe ata para tyre e të mos i përshkruajnë Atij të ngjashëm. Allahu i Lartësuar thotë: “Thuaj: Ai është Al-lahu, Një dhe i Vetëm. Allahu është Absoluti. Nuk ka lindur dhe as nuk është i lindur. Dhe askush nuk është i barabartë (a i ngjason) Atij.” (Ihlas 1-4). Kjo është kaptina me anë të së cilës u udhëzuan njerëzit në rrugën e drejtë e me të u shpërblyen me një pozitë të lartë në botë. Me të vërtetë ajo është energjia e përhershme e hovit të prosperitetit.

Nuk ka hap si ky në historinë e njerëzimit që çliroi e respektoi logjikën e vendosi atë në një pozitë të saktë dhe bëri të mundur transformimin e drejtimit njerëzor nga po-liteizmi në njësim, nga adhurimi i robërve në adhurimin e Allahut të vetëm, nga ashku i statujave, putave, skulpturave e idhujve drejt dashurisë së Realit, të cilin nuk e prek dora dhe nuk e sheh syri.

Me të vërtetë ideologjia është shpirti i prosperitetit, dhe ajo që i ka ngjarë umetit islam sot nga prapambetja, vogël-sia e katastrofa e ashpër në kurriz të saj, si dhe ndjekja e mesazheve, e gjitha kjo është rezultat i mungesës së këtij shpirti në trupin e umetit. Dëshira e madhe e cila synon strukturën është ajo e cila u mënjanua e u dobësua për shkak të sëmundjes kronike që e ka kapluar - “sëmundja e kombeve”, që e brejti umetin dhe e kolapsoi strukturën e tij.

Shkaku kryesor që e bëri umetin tonë të mbërrijë në vendin e fundit të prapambetjes gjatë udhëtimit është ajo “sëmundja e kombeve”, pra zbrazja e zemrave të bijve të tyre nga dashuria për Allahun, për të dërguarin e Tij dhe besimtarët. Por, ajo që duhet të kuptojmë është se nuk kemi për t’u ngritur kurrë derisa të kthehemi te metodikat Profetike, të ndryshojmë vetveten, në mënyrë që Allahu të ndryshojë gjendjen tonë. Allahu i Lartësuar thotë: “Me të vërtetë Allahu nuk e ndryshon gjendjen e një populli deri të ndryshojnë ç’kanë në vetvete”. (Ra’d, 11)

Me dashurinë ndaj Allahut dhe të dërguarit të Tij u shërua umeti në fillimet e tij e me të shërohet në mes e në fund të çështjes së tij.

2. Dashuria e Allahut dhe e të dërguarit të tij. Dashuria është shtylla e prosperitetit, e sikur të mos ishte ajo, asnjë ndërtesë nuk do të qëndronte mbi tokë për rasnjë çast. Kjo është rruga që na nxjerr nga ky moçal i ndenjur, fund i katandisur e errësirë e zymtë… është rruga e cila na ndi-hmon të shkojmë drejt këtij prosperiteti vëllazëror. Çfarë kanë njerëzit që qëndrojnë të zhytur nën baltë dhe ilaçi është në duart e tyre? Në të vertetë dashuria është ilaçi i harruar në botën e sotme islame, myslimanët ecin kuturu në mjegull, në kërkim të ilaçit dhe ilaçi është në duart e tyre.

42 Di SHTATOR 2012

Kjo dashuri është ilaç për të gjitha sëmundjet, është çelësi që drejton umetin drejt prosperitetit vëllazëror. Çelësi që e shtyn njeriun të kapërcejë pengesat e vështira për hir të ndërtimit të kështjellës së prosperitetit mbi bazën e Kur’anit dhe Traditën e Profetit, Prijësit të Mirësisë (a.s.).

Kështu që ky prosperitet nuk lulëzon veçse me një emërues të përbashkët, që është emëruesi i dashurisë. Nëse baza e saj është e shëndoshë dhe ngrihet e dëlirë, lehtësohet ndërtimi e ngrihet kështjella e prosperitetit. Di-het se sa më e fortë të jetë dashuria aq më e fortë dhe e qëndrueshme është ndërtesa.

Sikur zemrat të pastrohen e në to të mbillet pema e dashurisë, Allahu i Lartësuar do të bashkojë unitetin e saj e njësoj flalën e saj. Islami nuk triumfoi me ide e as me debat, por me dashuri, bindje e nënshtrim ndaj Allahut të Lartësuar. Islami ideor i vetëm nuk realizon gjë, nuk mbjell gjë dhe as nuk jep fryte.

3. Ngritja e drejtësisë: Me drejtësi synohet respektimi i të drejtave të Allahut të Lartësuar dhe robërve të Tij. Zoti ynë i Lartësuar thotë: “O ju që keni besuar, jini korrektë ndaj Allahut, dëshmitarë me drejtpeshim.” (Maide, 8)

Drejtpeshimi i përmendur në ajet është drejtësia në gjy-kim e drejtësia në ndarje. E para është ndarja që ndodh ndërmjet individëve si kërcënime e armiqësi dhe, e dyta, është barazia ndërmjet individëve të shoqërisë.

Nëse padrejtësia e anësia i zë vendin drejtësisë e paanë-sisë, nuk ka dyshim se e ardhmja e këtij prosperiteti është drejt shkatërrimit. Allahu e mëshiroftë Ibn Khaldunin i cili ka thënë: “Padrejtësia lejon shkatërrimin e prosperitetit”.

Që këtu, me patjetër duhet të evolojmë e të pajisemi me nevojat ekonomike për përballimin e gjërave të domo-sdoshme të prodhimit e industrializimit, sepse shoqëria myslimane ka nevojë emergjente për mirëqenie materiale në mënyrë që të sigurojë një jetesë fisnike me qetësi morale e shpirtërore për burrat dhe gratë.

4. Solidarizimi shoqëror: Allahu i Lartësuar ka obliguar kufirin minimal të solidarizimit që është Zekati, duke nx-itur e stimuluar atë, madje e rriti presionin në obligimin e tij duke e bërë atë shtyllën e tretë të Islamit dhe sa herë që ka përmendur faljen ka përmendur bashkë me të edhe Zekatin: “Kryejeni faljen, jepni zekatin dhe përuluni me të përulurit” (Bekare: 43), dhe kjo kthehet te rëndësia e kësaj shtylle por edhe në sintezën shoqërore. Zekati është kusht i përkorjes të përmendur në thënien e të Lartësuarit: “ E nëse pendohen, kryejnë faljen dhe japin zekatin, sepse ata janë vëllezërit tuaj në fe, Ne i detajojmë versetet për një popull të ditur” (Teube: 11), ndërsa funksioni i tij shoqëror është i lidhur pazgjidhshmërisht me aspektin adhurues besimor.

Pasuria është pasuri e Allahut të Lartësuar, njeriu është mëkëmbës i saj dhe i sprovuar me të. Allahu i Lartësuar e udhëzoi njeriun për ta shpenzuar pasurinë në rrugën e Tij në mënyrë që kjo pasuri të mos bëhet shkak për humbjen e tij. Ky orientim na paraqitet në thënien e Tij në Kur’an: “O ju që keni besuar, mos t’ju rrënojë juve pasuria e as fëmijët tuaj nga kujtimi i Allahut. Kush e bën një gjë të tillë, është i humbur.” (Munafikunë, 9)

Këtu ka një çështje që ia vlen të përmendet, dhe ajo është se dijetarët tanë të nderuar kanë bërë përpjekje në këtë epokë dhe e kanë zgjeruar enën e zekatit saqë përfshin pasuritë minerale, detare, bujqësore, industriale, tregtare e produktet shtazore etj … në mënyrë që ena e tij të mos mb-esë siç e kanë lënë të parët tanë – Allahu i mëshiroftë – të cilët nuk i dinin këto lloj pasurish, të fokusuar në produk-tet bujqësore të fermerëve, të limituar te bagëtitë, gruri e elbi. Për më tepër, legjislacioni i shpenzimit ka qenë para legjislacionit të zekatit, madje Allahu i Lartësuar e ka bërë shpenzimin nga shenjat e të devotshmëve të transmetuar në fillimet e kaptinës Bekare: “Elif, Lam, Mijm. Ky është libri. S’ka dyshim në të, udhëzues për të devotshmit. Për ata që besojnë të panjohurën, e kryejnë faljen dhe nga ajo që Ne i kemi furnizuar shpenzojnë.” (Bekare, 2-3)

E për më tepër, në lidhje me atë që cekëm më parë për zekatin, lëmoshën e të drejta të tjera që kanë lidhje me pa-suritë, megjithëkëtë legjislacioni nxit e stimulon gjithashtu bamirësinë dhe çdo përpjekje e sakrificë.

Kështu që është detyrë e jona të emetojmë vullnetar-izëm besimor me dëshirën e çdo myslimani e myslimaneje, dashurinë ndaj Allahut të Lartësuar, duke llogaritur shpër-blimin për të. Sakrifica e myslimanit, riparimi i të metave të tij sa është gjallë dhe mbrojtja e besës së tij i vdekur, duhet të jetë sakrificë aktive jo e amullt. Mbi këto themele u ngrit prosperiteti vëllazëror i parë, duke u bërë model i përher-shëm në histori. Rrezet e tij vazhdojnë akoma të shndrisin në shembullin e një peme solide që posedon rrënjë të forta gjigante dhe që sfidon erërat gjëmuese.

43DiSHTATOR 2012

Tirana, 1300 divorce për 7 muajTashmë nuk ka asnjë nuk ka asnjë dyshim se divorci

po gërryen institucionin e familjes në Shqipëri. Shifrat që publikohen nga gjykatat dhe media, e dëshmojnë këtë të vërtetë të hidhur. Kështu, në 7 muajt e fundit, vetëm në Gjykatën e Tiranës ka pasur 1300 çifte të ndarë dhe i bie që gjykata për çdo ditë pune ka ndarë 7 deri në 8 çifte kryeqytetase.

Nga analiza që kemi mundur të bëjmë për divorcet në kryeqytet, duke u bazuar në të dhënat e Gjykatës së Tiranës, na rezulton se shkaqet që e minojnë martesën variojnë nga ato ekonomike, sociale e psikologjike, e deri tek ato për arsye shpirtërore.

Psikologët në gjykata thonë shumë nga divorcet ndodhin për shkak të tradhtisë bashkëshortore, por jo në pak raste martesat prishen nga dyshimet e pabaza, nga xhelozitë për suksesin personal të partnerit, nga moskuptimi dhe perceptimi i deformuar i relacioneve në çift, etj.

Shtimi i divorceve, zgjerimi i përmasave statistikore të prishjes së martesave, vlerësohet si një nga tiparet e

pashmangshme të shoqërisë bashkëkohore. Duke u përballur me këtë dukuri në këto përmasa të zgjeruara, sociologët kanë arritur në konkluzionin, se në kohën e sotme martesa po bëhet institucion i paqëndrueshëm. Madje disa prej tyre shprehen se me këto ritme, do të vijë një moment kur kjo “sëmundje” nuk do të lërë familje pa prekur dhe shansi për një martesë të lumtur do të jetë i paktë.

1300kërkesa për divorce janë regjistruar në shtatë muajt e parë të këtij viti në Gjykatën e Tiranës. Sipas të dhënave vitin e kaluar numri i ndarjeve në të njëjtën periudhë ishte 700 vetëm për kryeqytetin.

6000divorce ka patur në të gjithë gjykatat e vendit vitin e kaluar duke shënuar një rekord absolut

të këtij fenomeni, që më parë konsiderohej thuajse tabu në shoqërinë shqiptare.

Sociale HAXHI LIKA

44 Di SHTATOR 2012

Realiteti shqiptar dhe divorciSociologu Gëzim Tushi i pyetur nga “Drita Islame”,

shprehet se loja me divorcet është bërë e rrezikshme, tejet shqetësuese, me pasoja të rënda sociale, ekonomike, edukative dhe me ndikim dezintegrues e dobësues në kohezionin social të vendit. “Shifrat e përmendura janë të vërteta, por mund të jenë akoma edhe më të agravuara. Lidhjet e martesës dhe krijimi i familjes janë lidhje me përgjegjësi. Nëse nuk do të kemi të konsoliduar martesën, atëherë nuk do të funksionojë familja, por nuk do të jetë funksionuese as shoqëria. Në kohën tonë po vihet re një frymë nihiliste për t’i mëshuar më shumë modernitetit, duke mohuar gabimisht disa vlera të traditës, të tipit familje tradicionale, me atë tutkallin e fortë social, me solidaritetin martesor për të përballuar sfidat e vështirësitë,” thotë z. Tushi.

Shkaqet që çojnë në divorcSipas sociologut Tushi dinamika e shkaqeve që çojnë

në divorc është e madhe. “Shpesh dëgjoj të përmendet si shkak varfëria. Është e vërtetë, varfëria ndikon, por kthimi i saj në lëkurë për t’ia veshur të gjitha fenomeneve nuk më duket i drejtë. Madje nëse do të bënin një studim për të kuptuar se cilat janë grupet sociale që bëjnë divorc, ju garantoj që një pjesë e madhe e tyre janë me arsim të lartë, me gjendje ekonomike shumë të mirë. Nga kjo kuptojmë se shkaqet janë të shumta. Ajo që të bën përshtypje është se divorcet në shumë raste ndodhin për pretekste të kota”, thotë z. Tushi.

Pasojat socialeNdërsa për sa i përket pasojave sociale që sjell ky

fenomen, sociologu Tushi ngre alarmin sepse sipas tij, dëmi më i madh është te fëmijët. “Pasojat e divorcit janë serioze. Krahas dy partnerëve, ata që e vuajnë në mënyrë të drejtpërdrejtë janë të moshuarit dhe fëmijët, veçanërisht këta të fundit. Po të shkoni në institucionet e shërbimit tonë social, ku trajtohen fëmijët me probleme, ka shumë pak fëmijë jetimë. Pjesa dërrmuese e tyre janë jetimë socialë, pra me prindër të ndarë, apo që vijnë nga familje me probleme të thella sociale”, thotë ai.

Martesa, oaz kënaqësie apo lidhje me funksione dhe përgjegjësi?

Prof. Tushi mendon se martesa nuk duhet parë kurrsesi si oaz kënaqësie, por një institucion kompleks, që ka funksione dhe përgjegjësi. “Fatkeqësisht te të rinjtë e sotëm po vihen re dy tendenca negative dhe shqetësuese. Së pari, po rritet numri i divorceve, që do të thotë se një pjesë e martesave po destruktohen. Së dyti, pikërisht ngaqë është krijuar ky perceptim, pra që martesa qenka një institucion me probleme, i dobët, i shoqëruar me dhunë e grindje, kjo ka bërë që të rinjtë e sotëm t’i shmangen asaj. Në Shqipëri po shtohet numri i monofamiljeve dhe kjo nuk është gjë e mirë për shoqërinë. Prandaj nga ne kërkohet që të ndikojmë te të rinjtë. Në këtë drejtim institucionet fetare mund të japin një ndihmë të madhe, sepse në kushtet e sotme, kur ndodhin gjithë këto probleme, njeriu ka nevojë për një ridimensionim dhe përmirësim shpirtëror. Këtë gjë sipas meje nuk mund ta bëjë askush më mirë sesa feja”, apelon z. Tushi.

45DiSHTATOR 2012

Z. Gurra, përse kjo rritje e madhe e divorcit?

Së pari dua të theksoj se çdo familje është domethënia e një kombi të vogël dhe se çdo komb ështe domethënie e një familjeje të madhe. Harmonia e brendshme dhe e jashtme në çdo familje është shprehje e kompaktësisë social-shoqërore e një populli, e një shoqërie. Por jeta njerëzore nuk është një det pa tallaze. Fakti që në 7 muaj pranë Gjykatës së Tiranës janë depozituar 1300 kërkesa për ndarje, është vërtet alarmant. Mendoj se kjo shifër shqetësuese vjen për shkaqe të shumta; së pari është vetë periudha e tranzicionit që po kalon vendi ynë, është lëvizja e çrregullt e popullatës brenda dhe jashtë kufijve të Shqipërisë, pastaj faktori kulturor, mospërfshirja në jetën e re të qytetit apo të zonës ku emigrohet dhe “përplasja” kulturore që ndodh te personi mes formimit të deriatëhershëm, me sfidat e reja që e presin, mosnjohja e realitetit të ri, varfëria e tejskajshme, mungesa e urave të komunikimit në realitetin e ri, dëshira e madhe deri në ekstrem e përfitimit nga liria e munguar dhe mosnjohja e limiteve që e karakterizojnë një shoqëri me parametrat e qytetërimit.

Mendoj se një faktor i pazëvendësueshëm dhe vendimtar është edhe pararoja zgjidhëse, lehtësuese e problemeve tona të çfarëdolloj natyre, pararoja sociale e çdo shoqërie, që është faktori besim. Besimi, feja është burimi i zgjidhjes, lehtësimit, entuziazmit, iniciativës dhe shpresës për të sotmen dhe të nesërmen, të ardhmen më të mirë për individin dhe për shoqërinë.

Divorci është mosnjohje e plotë e natyrës njerëzore dhe karakteristikave të saj. Të qëndrosh në mendimin se në çdo cift do të ketë përputhshmëri ideale, do të thotë të besosh në naivitet, se njerëzit janë të krijuar njëlloj, janë të një natyre, të një karakteri dhe të një mendimi apo vlerësimi për jetën, shoqërinë dhe botën që i rrethon.

A mendoni se ka “ilaç” për shpëtimin e martesës në shoqërinë e sotme moderne?

Si çdo problematikë tjetër edhe shqetësimi më i fundit i shoqërisë moderne-divorci, nuk është pa zgjidhje. Di-vorci është akti, vepra më e papëlqyer, e cila shkon deri në kufijtë e urrejtjes prej Krijuesit të Gjithëmëshirshëm,

Gurra: Divorci, i lejuar por edhe i papëlqyer prej Krijuesit

Myftiu i Tiranës, Ylli Gurra, teksa flet rreth fenomenit në rritje të divorcit, shprehet se “divorci është akti, vepra më e papëlqyer, e cila shkon deri në kufijtë e urrejtjes prej Krijuesit të Gjithëmëshirshëm, por që ka lejim, si një e drejtë e individit për vazhdimësinë e jetës bashkëshortore...”

por që ka lejim, si një e drejtë e individit për vazhdimë-sinë e jetës bashkëshortore, duke kryer zgjedhjen e duhur për një jetë të re pas divorcit.

Do të ishte shumë frytdhënëse, që pranë gjykatave tona kudo në Shqipëri, përpara se të jepej vendimi për divorcin, t’u jepej koha e duhur psikologëve e teologëve, që të angazhohen për zgjidhjen e problemit dhe të kontribuojnë në ruajtjen e bërthamës së shoqërisë, familjes. Shembulli i gjykimit të çështjes së divorcit në vendet nordike, është një model i mirë për urat e komunikimit që duhen ngritur përpara se çifti të shkojë në ndarjen përfundimtare.

Përveç këshillimit përmes një gjuhe të ëmbël, të pranueshme e aspak të vrazhdë, të femrës në një anë dhe të mashkullit në anën tjetër, nevojitet një konsulencë edhe me familjet përkatëse, e gjitha kjo me të vetmin synim, që të mos shkohet deri në ndarje, mosthyerjen e zemrave, moslëndimin e tyre dhe marrjen përsipër të përgjegjësive dhe sfidave që ka institucioni i familjes.

46 Di SHTATOR 2012

Disiplina ose dega që merret me mundësitë apo pamu-ndësitë njohëse të njeriut në filozofi quhet epistemologji. Epistemologjia fokusohet pikërisht te çështja e njohjes, pra, se çfarë është e mundur të njohë apo të mos njohë njeriu. Filozofët që mbajnë një qëndrim pozitiv në këtë mes njihen si dogmatikë1, kurse ata që shprehen se njohja nuk është e mundshme njihen si skeptikë.

I gjithë problemi është se duhet të qartësohemi mirë ose mjaftueshëm se çfarë nënkuptojmë me njohje, ose për çfarë njohjeje bëhet alë. Së këndejmi, le të përpiqemi të hedhim pak dritë mbi këtë subjekt.

Ajo që është themelore dhe duhet ndërmendur shpesh është se, duke qenë se prania e njeriut mbi këtë tokë nuk ka asnjë lloj gjase të jetë pa një qëllim2 të caktuar, rrjedhi-misht del që, për të përmbushur këtë qëllim duhet doemos njohja, përderisa njeriu është një qenie që mendon, dhe mbi të gjitha i lirë. Pra, në një mënyrë apo në një tjetër, synimi i njeriut është të njohë/dijë qëllimin e pranisë së tij si qenie-në-botë, pavarësisht se mund të hasim shumë njerëz që na duken sikur nuk bëjnë gjënë më minimale në këtë drejtim, duke jetuar krejt pavramendshëm e duke u mjaftuar me do

1. Duhet të theksojmë se termi “dogmatik” në këtë rast përdoret në një kuptim tjetër nga ai i rëndomti/zakonti, sipas të cilit nënkuptohet qëndrimi intelektual i një njeriu që mbron në mënyrë të verbër qëndrimin e tij, duke shkuar me bindjen se e vërteta është gjithnjë në anën e tij.

2. Kur gjethja bie nga pema, jo vetëm që i bën gati vendin pasardh -ses së saj, por, ndërkohë që pasardhësja nuk ka ardhë akoma, pema merr një pamje tjetër, që e bën këtë të fundit të hyjë në një harmoni të njësuar me çdo element të natyrës. Nuk ka asnjë zë që stonon në korin e vazhdueshëm të universit mbarë.

kërkesa të rendit biologjik e material në përgjithësi, për të arritur kështu të paarritshmen e ashtuquajtur “mirëqenie”. Kjo do të thotë se përderisa ekziston synimi ose “kuresh-tja”, siç e quan Aristoteli, atëherë, gjithsesi, kjo tregon që njohja është e mundshme. Por, pyetja mbetet akoma: cila njohje? Të jetuarit është dëshmia më domethënëse që njohja që na duhet ne, duhet të lidhet drejtpërdrejt me atë se për çfarë jetojmë dhe për ku jemi nisur? Këto dy pyetje shënjojnë dallimin ndërmjet njerëzve, pasi të jetuarit është në varësi të plotë të përgjigjes, që kanë apo që nuk kanë për këto dy pyetje.

Pra, njohja është e mundur, natyrisht për aq sa është e mundur; dhe kjo duhet të na mjaftojë: në kuptimin që ne kemi nevojë urgjente për atë njohje që ka të bëjë me ne si qenie-në-botë, që ka të bëjë me përmbushjen e njerëzores duke e ruajtur atë. Është krejtësisht kundër-qenësore të merremi me të ashtuquajturat “sekretet e jetës”, “miste-ret e universit”, “enigmat e lashtësisë”, “jashtëtokësorët” e kështu me radhë, ndërkohë që harrojmë veten, duke e degdisur diku, ku merr trajta e tipare që as ne vetë nuk jemi të vetëdijshëm për to, deri në pikën kur e kemi pothuaj të pamundur të njohim veten; kur nuk jemi në gjendje të përballemi më si duhet me të qenurit; kur pengesa më e madhe për veten tonë bëhet po vetja jonë.

Pyetja tjetër që duhet bërë është se cili është burimi i asaj njohjeje që na mjafton për të përmbushur ekzistencën tërësore si qenie-në-botë?

Përgjigjja është po ajo që ka qenë para Rilindjes: Zoti,

Eseistikë EDISON ÇERAJ

Mbi njohjen

47DiSHTATOR 2012

Ai që krijoi çdo gjë; Ai që di çdo gjë për krijimin e Tij, për veprën e Tij. Tanimë nuk jemi më në filozofi3, megjithëse ala filozofi ngërthen kuptimin më të epërm për njeriun: të jesh mik i Urtësisë. Pra, njeriut i duhet të jetë mik i Urtësisë sipas kuptimit parak të filozofisë. Kështu që, kur themi se duhet të jesh “mik i Urtësisë”, nënkuptohet qartë që burimi i Urtësisë nuk është njeriu, pasi njeriu duhet të jetë vetëm mik i saj, i duhet ta pranojë e ta përqafojë atë.

Prandaj dhe, një nga emrat e Zotit (Allahut) sipas Islamit është Urtësia (El-Hakīm), burimi i jetës dhe i të jetuarit për qenien harrestare në botë.

Sikur të mjaftonte si burim njohjeje për njeriun vetë njeriu, pra përvoja e trashëguar dhe arsyeja që vepron mbi të4, sot duhet të kishim një përgjigje5 për qëllimin e qenies-në-botë dhe për fatin e saj! Nuk po themi që nuk ka asnjë përgjigje apo përpjekje për të dhënë njëfarë arsyetimi, – madje mund të pohojmë se e gjithë filozofia me këtë është marrë – por, çështja është cila nga këto përgjigje ka dalë nga librat e harruar bibliotekash anekënd botës e ka zbritur në jetën e njeriut? Cila nga përgjigjet i ka mjaftuar njeriut? Cila nga

3. Në kuptimin që mori ky term dhe kjo fushë pas Rilindjes, duke u shndërruar në një disiplinë racionale, duke relativizuar të Padukshmen (për njeriun) ose duke e mohuar Atë, dhe duke u mjaftuar vetëm me për-vojën dhe arsyen.

4. Duke nxjerrë përfundime të caktuara, të cilat ndryshojnë nga njëri filozof te tjetri, e më pas duke i interpretuar apo ri-interpretuar sipas një modus-i të caktuar, që ndër të tjera ndikohet edhe nga rrethanat e kohës dhe hapësirës ku bën pjesë filozofi apo mendimtari.

5. Të qenësishme, kuptimplote, që, mbi të gjitha, të vë përballë zgjed -jes e nuk të mbetet tjetër: ta pranosh ose ta refuzosh.

përgjigjet ia ka bërë së paku më të ndriçuar rrugën6? Cila nga përgjigjet ia ka bërë të mundur njohjen e duhur njeriut? Përgjigjet është e udhës t’ia japim vetëm vetes.

Duhet theksuar se është fundekrye absurde kur dilet në përfundime të natyrës që nëse marrim Zotin7 si burim njoh-jeje, atëherë i bie që duhet të zhvlerësojmë apo mohojmë arsyen dhe përvojën. E si mund të jetë e mundur kjo, kur është pikërisht Zoti Ai që i ka dhënë arsyen njeriut, që të bëjë me të atë që është e udhës, atë që mbi të gjitha është e mundur (pa rënë në utopi)! Si mund të ketë përplasje apo kundërti ndërmjet Zotit si Burimi i njohjeje dhe arsyes së krijuar prej Tij! Përkundrazi, arsyeja gjen vendin e vet kur pranon Zotin si Burimin e njohjes dhe, më pas, këtë njohje e jetëson sipas mundësive dhe rrethanave që paraqiten.

Kështu, arsyeja nuk është ngushtësisht e vetëm pjesë e historisë së copëtuar të njeriut, por pika ku ngjizet e për-kohshmja (e këtushmja) me të përjetshmen (të atjeshmen), fizikja me metafiziken, e poshtmja me të epërmen, njerë-zorja me Hyjnoren. Në këtë mënyrë nuk ka më copa/pjesë, sepse të gjitha bashkohen për t’u shndërruar në një tërësi të njësuar që dëshmon pro asaj jete që të siguron Jetën.

6. Për të mos thënë që ka ndodhur e kundërta: rruga është errësuar edhe më shumë për shkak të shumësisë së përgjigjeve të ndryshme nga njëri filozof te tjetri, gjë që ka prodhuar një sasi të pafundme dilemash dhe kundërtish, duke i detyruar ithtarët e tyre të kalojnë nga shiu në breshër dhe anasjelltas.

7. Librat e zbuluar profetëve në përgjithësi dhe Profetit të fundit në veçanti.

48 Di SHTATOR 2012

Familja AISA KOKIÇI

FËMIJËPA DASHURI!

Fëmijët të cilët nuk merren shpesh në krahë dhe nuk përjetojnë komunikimin fizik me prindin, nuk shihen në sy dhe rriten zakonisht përballë televi-zorit, shfaqin shenja të sindromës të mungesës së dashurisë. Këtyre fëmijëve nuk u pëlqen të preken dhe të prekin, si dhe nuk mund të përjetojnë kon-taktin viziv.

Në një shekull ku teknologjia po përparon me hapa galopante dhe ku nënat kalojnë më shumë kohë me aparaturat teknologjike sesa me fëmijët e tyre, na shfaqet sindroma e mungesës së dashurisë, duke i hapur rrugë çrregullimeve në zhvillimin e fëmijës. Sindroma e mungesës së dashurisë para 20 viteve prekte vetëm 15 mijë persona, ndërsa tani prek 1 në 250 fëmijë. Fëmijëve të prekur nga kjo sindromë nuk u pëlqen të preken dhe të prekin të tjerët, nuk mund të shikojnë të tjerët në sy dhe përjetojnë probleme në marrëdhëniet sociale.

Megjithëse sëmundja mund të shfaqë përngjasime me autizmin, sepse shoqërohet me shenja si: probleme në të folur, mungesë komunikimi me të tjerët, etj., në rastin e kësaj sëmundjeje nuk shfaqen shenja si lëkundje apo lëvizje tipike ritmike si të autizmit. Ndryshimi më i rëndësishëm qëndron në faktin se sindroma e mungesës së dashurisë mund të kurohet brenda 6 muajve apo 1 viti, që nga momenti i diagnostikimit, ndërsa autizmi kërkon një kohë më të gjatë rehabilitimi. Nëse sindroma nuk diagnostikohet në kohë, atëherë mund të marrë të njëjtën kohë kurimi si të autizmit.

Brenda muajit të parë fëmija arrin të shohë gojën e nënës, në tre muajt e parë fillon të shohë krejt fytyrën e saj. Prandaj fëmija ndikohet shumë nga shprehjet e fytyrës së të ëmës dhe gjendja e saj shpirtërore. Fëmija prodhon hormonin e gëzimit në varësi të shprehjes së fytyrës të së ëmës. Prekja, kontakti i syve, ndikojnë në fillimin e këtij procesi. Sigurisht nuk duhet harruar se edhe interesimi i babait, kalimi i kohës me të, shikimi në sy i fëmijës, luajnë një rol shumë të rëndësishëm në zhvillimin e tij.

49DiSHTATOR 2012

SEKRETI I NJË LUMTURIE BASHKËSHORTORE 40 VJEÇAREJeni të dashuruar pas bashkëshortes,

por përjetoni diskutime të mëdha pas një

ale të parëndësishme? Mendoni se keni

ardhur në fund të martesës së thurur me

mijëra ëndrra? Akoma keni mundësinë të

kapni lumturinë e një lidhjeje e cila zgjat

të paktën 40 vje. Tregoni dhembshuri,

dashuri ndaj bashkëshortit/es , bëjeni ta

ndjejë dashurinë tuaj, mbroni këtë mënyrë

dhe dëgjojeni atë.... pastaj mos thoni ‘unë’

por ‘ne’….

Një studim i realizuar mbi çiftet të

cilat kishin një martesë të lumtur dhe të

gjatë tregoi se burimi i lumturisë është

dhembshuria dhe dashuria, respekti

reciprok. Sipas studimit ndërkohë që

çrregullimet në mënyrën e trajtimit

shkurtojnë jetën e martesës, dashuria dhe

dhembshuria përbëjnë gurët themelorë të

një martese të lumtur.

Mosfokusimi në gjërat themelore dhe

telefonatat e vazhdueshme të femrave në

një trajtë hetuese dhe të shoqëruara me

pyetje si: ‘ku je ?’ ‘çfarë bën ?’ ‘me kë je ?’,

luajnë një rol të rëndësishëm në diskutim.

Nga ana tjetër moszhvillimi i një bisede me

gruan, përdorimi i alive në trajtë urdhërore

si: ‘më bëj një kafe’, ‘mbyllja gojën fëmijës’

e të tjera, i hapin rrugë grindjeve. Baza e

familjeve të shëndosha krahas vlerave

fetare dhe morale përbëhet nga pranimi,

komunikimi, dëgjimi dhe gjuha spitiruale.

Psikologu Ridvan Oruc e ka përmble-

dhur studimin e tij në një libër të titulluar

“Të paktën 40 vjet në një jastëk”. Në fund

të intervistave të zhvilluara me 16 çifte, të

cilat kishin të paktën 40 vjet martesë, Oruc

arriti në përfundimin se shkaku themelor

i mosmarrëveshjeve mes bashkëshortëve

janë dobësitë njerëzore. Duke pohuar se

ekzistojnë ndryshime të dukshme në mes

nevojave shpirtërore dhe karakterit njerë-

zor, Oruç thekson se meshkujt preferojnë

të bëjnë një bisedë raportimi ndërsa femrat

pëlqejnë të bëjnë biseda të formës miqë-

sore. Në të dy llojet e bisedave qëllimet

janë të ndryshme. Ndërkohë që femrat

kërkojnë të komunikojnë dhe zhvillojnë

marrëdhënien, meshkujt fokusohen në

eliminimin e problemeve dhe zgjidhjen e

tyre. Kjo është dhe arsyeja pse femrat fla-

sin më shumë. Qëllimi i tyre është të thurin

miqësi por miqësitë nuk thuren aq kollaj.

Gjatës kohës së bisedës femrat nuk presin

zgjidhje por vetëm empati dhe të dëgjohen.

Një nga investimet më të mira që mund të

bëjë një mashkull në martesën e tij është

të mësuarit e dëgjimit të bashkëshortes.

“Meshkujt janë shumë të ndjeshëm ndaj

kritikave apo alëve të marra si kritikë.

Nëse gruaja sugjeron diçka pa dëshirën e

burrit, atëherë kjo zgjon ndjenjën e dobë-

sisë dhe paaftësisë. Një grua e cila zgjon

ndjenjën e paaftësisë te burri i saj, do të

thotë se nuk e kupton atë. Nëse gruaja

arrin t’i japë siguri, besim burrit të saj, e bën

të ndihet mirë atë, atëherë mund të themi

se ka vendosur gurin më të rëndësishëm

në krijimin e një familjeje të suksesshme”,

shprehet Oruc. Energjinë e harxhuar në

plotësimin e dëshirave apo përpjekjeve

për t’u aprovuar, çiftet duhet ta harxhojnë

në zhvillimin e njëri-tjetrit. Të përdorësh

energjinë tënde në mbështetjen e zhvillimit

të bashkëshortit/es, është zgjedhja më e

mirë për një martesë të lumtur. Përpiquni

të gjeni lumturinë dhe jo drejtësinë. Bash-

këshortët duhet të aprovojnë, mbështesin,

respektojnë sjelljet e njëri-tjetrit.

Gabimet e femrave

T’i telefonojë shpesh burrit dhe t’i drej-

tojë pyetje si: ‘ku je ?’, ‘çfarë bën ?’, ‘a më

do ?’. T’i telefonojë menjëherë familjes së

saj pas një diskutimi me burrin. Të ndërhyjë

në rrethin social të bashkëshortit duke i

thënë ‘takohu me këtë e mos fol me këtë’.

Të kërkojë përkujdesjen e fëmijëve sapo

burri hyn në shtëpi me një ton të lodhur

duke përdorur alë si ‘merri këta fëmijë

se më lodhën’. Kritikimi i familjes së burrit

gjatë bisedës, përkujtimi i vazhdueshëm i

së shkuarës.

Gabimet e meshkujve

Të drejtojë shikimin në një anë tjetër kur

flet bashkëshortja. Të përdorë alë urdhë-

rore ‘më jep këtë e bëj atë’. Mosformimi i

alive motivuese dhe nënvlerësimi i bash-

këshortes në rrethin shoqëror me alë si

‘ajo nuk di gjë’. Marrja e kartës së kreditit.

Vlerësimi i nevojave shtëpiake si një har-

xhim i tepërt. Të mos e ndihmojë në punët

e shtëpisë dhe xhelozia e tepërt.

Ja hapat e lumturisë

Shprehjani shpesh dashurinë tuaj ndaj

bashkëshortit/es dhe bëjeni të ndihet

i vlefshëm. Blijini dhurata të veçanta.

Qëndrojini pranë kur ka nevojë për një mik.

Gjeni gjithmonë kohë për bashkëshortin/

en tuaj. Kujtoni ditët e veçanta të kaluara

bashkë. Dëgjojeni atë kur flet. Flisni

sinqerisht me të. Përpiquni të zbuloni

anët e mira të tij. Dëgjojeni teksa flet

për problemet e hallet që ka. Kurrë mos

u nervozoni të dy përnjëherësh. Mos ia

thyeni zemrën njëri–tjetrit për shkak të

gjërave të parëndësishme. Nëse keni

ndonjë kritikë bëjeni duke ia shprehur dhe

dashurinë tuaj. Mos i rikujtoni gabimet e

së kaluarës. Mos e mbyllni ditën tuaj pa

i thënë diçka të bukur bashkëshortes

tuaj. Buzëqeshini njëri-tjetrit me dashuri

e dhembshuri kur takoheni. Mos e mbyllni

ditën pa i zgjidhur problemet. Kërkoni falje

nga bashkëshorti/tja kur bëni ndonjë

gabim dhe flisni me të. Mos ia ngarkoni

të gjitha përgjegjësitë bashkëshortit/es

për shqetësimet tuaja. Lërini problemet e

punës aty ku janë dhe mos i mbartni në

shtëpi. Mos ia pasqyroni palës përballë

stresin e një dite të lodhshme.

50 Di SHTATOR 2012

Buzëqesh të dukesh më i ri

Çaji jeshil, shërues i kancerit të lëkurës

Shëndeti

Shkencëtarët kanë zbuluar te çaji jeshil edhe një efekt tjetër, ai i shërimit të kancerit të lëkurës. Ekstrakti është shumë i dobët për të bërë një ndikim kur konsu-mohet në çaj nëpërmjet gojës, ndërsa kur ai u injektua në qelizat e kancerit në laborator bëri të tkurren ose zhduken dy të tretat e qelizave kancerogjene.

Shkencëtarët në universitetet e “Strathclyde” dhe “Glasgow”, të cilët kanë kryer hulumtimin, zbuluan se ekstrakti, i njohur si “epigallocatechin” (EGCG), nuk pati efekte anësore mbi qelizat e tjera apo indet.

Testet janë bërë në dy lloje tumoresh që shfaqen në lëkurë: epidermoid, i cili formon shtresëza si shkallë në sipërfaqe të lëkurës dhe melanoma, që shpesh zhvillo-het në njerëz që kanë moles në lëkurën e tyre.

Në të dy studimet, 40 për qind e tumoreve u zhdu-kën, ndërsa 30 për qind e tyre të llojit karcinomë dhe 20 për qind të rasteve të melanomas u tkurrën.

Një tjetër 10 për qindësh i tumoreve melanoma janë stabilizuar, duke mos i lejuar ato të zhvillohen, por të tkurren pak nga pak.

Falë këtij zbulimi, në Britaninë e Madhe janë diag-nostikuar rreth 10 mijë njerëz me melanoma çdo vit, më tepër gratë.

Sipas studiuesve, buzëqeshja jo vetëm që të bën të du-kesh më i ri/e re, por ndikon pozitivisht në gjithë shëndetin tuaj fizik dhe psikologjik.

Për një lëkurë të njomë, të butë dhe pa rrudha, sot shu-më njerëz shpenzojnë shuma të konsiderueshme, si për kremrat ashtu dhe për operacionet plastike.

Por një studim i fundit ka vërtetuar se njeriu mund t’i kursejë gjithë këto të holla, nëse respekton një këshillë e cila përmblidhet në alët: ”Buzëqesh të dukesh më i ri”.

Sipas studiuesve, buzëqeshja jo vetëm që të bën të dukesh më i ri/e re, por ndikon pozitivisht në gjithë shë-ndetin tuaj fizik dhe psikologjik.

Në këtë përfundim arriti një ekip psikologësh të shoqa-tës Maks Planck në Berlin. Manuel Vokleh, mbikëqyrës i studimit tha për gazetën Bild, se shprehja e fytyrës ka ndikim të konsiderueshëm në saktësinë e vlerësimit të moshës. Në përgjithësi, përcaktimi i moshës së dikujt është i mundur nëpërmjet shprehjeve të fytyrës. Por për njerëzit që manifestojnë lumturi dhe buzëqeshin, për-caktimi i moshës së tyre gjithmonë ka qenë më i ulët sesa realiteti.

51DiSHTATOR 2012

E ardhmja e mjekësisë popullore

Një studim amerikan konfirmon dobitë e fjetjes në krahun e djathtë

Shumë barna të mjekësisë popullore, të përdorura në doza të rekomanduara, ndihmojnë dukshëm në eliminimin e sëmundjes dhe në përmirësimin e organizmit dhe nuk kanë pothuajse asnjë efekt anësor.

Sot mund të përdoren me sukses barna të mjekësisë popullore, që në vetvete përmbajnë qumështin e bletës, ekstraktet shëruese të hudhrës, të farave të rrushit të zi, ekstraktet e çajit jeshil, vitaminat e grupit B, vitaminën C, vitaminën E, si dhe shumë produkte të tjera me veti anti-oksidante.

Këto barna, të përdorura në doza të rekomanduara, nuk kanë pothuajse asnjë efekt anësor, kurse përdorimi afatgja-të i tyre ndihmon dukshëm në eliminimin e sëmundjes dhe në përmirësimin e organizmit, deri në rikthimin e gjendjes së shëndoshë.

Për një trajtim të suksesshëm, kërkohet një bashkëpu-nim i dyanshëm mes rekomandimeve të mjekut edhe të të

kuptuarit e gjendjes fizike dhe shpirtërore të pa-cientit.

Kjo na shtyn të besojmë se për-dorimi i antiok-sidantëve dhe preparateve të tjerë biologjikisht aktivë në të ar-dhmen do të jetë gjithnjë në rritje dhe njëkohësisht do të jetë pjesë e trajtimeve terapeu-tike.

Një studim amerikan ka konfirmuar dobitë e etjes në krahun

e djathtë, gjë e njohur kjo në traditën e profetit Muhamed

a.s. Sipas studimit, të flesh në krahun e djathtë duke

vendosur dorën poshtë faqes, qetëson trupin dhe

ndihmon që gjumi të na zërë sa më shpejt.

Ky studim është bërë nga një grup studiuesish

amerikanë me në krye shkencëtarin me origjinë

nga Egjipti, dr. Xhemaludin Ibrahim, profesor

i toksikologjisë në Kaliforni dhe njëkohësisht

drejtor i qendrës Life Sciense.

Dr. Ibrahim tha se ky studim vjen si rezultat i

orientimit të qendrave studimore amerikane drejt

metodave natyrore për zgjidhjen e problemeve që kanë

ardhur si pasojë e përdorimit të kimikateve.

Ai shtoi se studimi i tyre është bazuar në disa studime të tjera

që janë bërë në Britani me fëmijë. Këto studime kanë zbuluar se

etja e fëmijëve në krah të djathtë, i ndihmon për një gjumë të

qetë dhe parandalon ankthet e natës.

Sipas hulumtuesit zbatimi i këtyre rezultateve te të rriturit, ka tre-

guar se duke etur në krahun e djathtë, zemra pulson më lehtësisht

pasi qëndron në pjesën e sipërme të trupit. Kështu, ajo e pompon

gjakun më kollaj në pjesët dhe gjymtyrët e tjera. Kur njeriu është i

tensionuar, ngarkesat elektrike akumulohen në tru dhe me vend-

osjen e dorës poshtë faqes së djathtë, këto ngarkesa të tepërta

shkarkohen nga truri. Kjo, pasi hemisfera e djathtë dhe e majtë e

trupit të njeriut, janë të pabarabarta në ngarkesat elektromagnetike.

Ngarkesat elektrike të anës së djathtë, janë më të pakta se ato të

anës

së majtë

për shkak të zem-

rës. Hemisfera e djathtë

e trurit kontrollon atë të

majtën dhe anasjelltas. Për

rrjedhojë, vendosja e dorës

poshtë faqes së djathtë, bën

që ngarkesat elektrike të hemisfe-

rës së djathtë të shkarkohen te dora, gjë e

cila e ndihmon njeriun të relaksohet dhe ta zërë gjumi

më shpejt.

52 Di SHTATOR 2012

Kuriozitete

Pesëmbëdhjetë vjeçari, Jack Andra-ka, student shkolle nga Maryland, në SHBA, gjatë kohës së lirë merret me hulumtime në njërin prej laboratorëve më prestigjiozë për hulumtimin e kan-cerit në botë, në Universitetin Johns Hopkins në Baltimore.

Gjatë punimeve në këtë laborator, ai ka zbuluar një test revolucionar i cili zbulon kancerin pankreatik më shpejt dhe dukshëm më lirë se testet më të mira të këtij lloji. Ai ka aplikuar për një patentë për testin e tij dhe tani është duke kryer kërkime të mëtejshme në këtë fushë. Testi i tij është 168 herë më i shpejtë, 25.667 herë më i lirë dhe 400 herë më i ndjeshëm se sa testi ELISA, që përcakton prezencën e an-titrupave ndaj infeksionit HIV, virusit të Nilit perëndimor dhe hepatitit B. Sendori i tij kushton vetëm tre dollarë, ndërkohë që testi ELISA në disa raste shkon deri në 800 dollarë, ku një shirit shërben vetëm për 10 teste që zgjasin

rreth pesë minuta.Zbulimi i Andrakas tregon edhe pr-

ezencën e proteinës e cila dëshmon ekzistencën e kancerit dukshëm më parë sesa vetë sëmundja të përhapet në organizëm. Kjo është shumë e do-bishme pasi sipas përllogaritjeve, më këtë test për çdo vit mund të shpë-toheshin jetët e mijëra njerëzve të sëmurë nga kanceri pankreatik.

Jack Andraka, i cili në maj fitoi 75.000 dollarë në panairin ndërkom-bëtar të shkencës dhe inxhinierisë për zbulimin e tij, thotë se ishin motorët e kërkimit dhe gazetat falas online ato që ia lejuan atij për të zhvilluar testin.

“Kurrë nuk do të mund ta reali-zoja këtë hulumtim dhe projekt pa e përdorur internetin. Ideja për këtë zbulim më lindi derisa po kalkuloja disa gjëra në orën e mësimit të lëndës së biologjisë”, shprehet adoleshenti amerikan, Jack Andraka.

15 vjeçari amerikan zbulon testin revolucionar për kancerin

Mësojmë edhe në gjumëSipas një studimi të fundit të zhvil-

luar nga grup shkencëtarësh në Izrael, thuhet se njerëzit mësojnë edhe në gjumë. Specialistë nga Instituti shken-

cor weizman në Izrael kanë zhvilluar një studim mbi 55 persona. Studimi është publikuar në revistën e njohur “Nature Neuroscience”.

Specialistët vëzhguan reagimet pasi lëshuan disa aroma në dhomë dhe vendosën pak muzikë. Krahas aromave të këndshme u lëshuan dhe aroma të pakëndshme si ajo e peshkut. Analizat e bëra treguan se gjatë kohës së lëshimit të aromave të këndshme personat merrnin frymë më thellë ndërsa kur lëshoheshin aroma të pakëndshme merrni frymë më lehtë.

Kur u zgjuan pjesëmarrësit pohuan se nuk mbanin mend asgjë, por gjatë kohës së lëshimit të tingu-jve të ndryshëm është vënë re një ndryshim në frymëmarrjen e tyre. Specialistët mendojnë se mundësia e të mësuarit në gjumë do të ndihmojë në përmirësimin e të sëmurëve dhe kurimin në gjumë të personave që kanë ndonjë fobi të caktuar.

53DiSHTATOR 2012

Tastiera që mund të lahet

Zbulohet planeti i ndriçuar nga dy diej

Logitech ka prezantuar një tastierë që jo vetëm i rez-iston ushqimit, por edhe mund të pastrohet me lehtësi nga papastërtitë, thjesht duke e larë. Tastiera Washable Keyboard K310 i ngjan një tastiere të zakonshme të Log-

itech, por ndryshimi është i qartë: mund ta fusni në ujë pa problem, ta pastroni me një copë të lagur apo edhe ta lani në lavaman.

Mund ta zhysni deri në një thellësi prej 3.35m dhe ajo nuk do të pësojë asnjë dëmtim. E së fundmi, mos harroni se thahet shpejt.

Sipas specialistëve të Logitech, karakteret e tastierës janë të shtypura me laser dhe të mbuluara me një shtresë UV, prandaj nuk fshihen nëse pastrohen me ujë. Vrimat në pjesën e prapme të saj e lejojnë ujin të rrjedhë me lehtësi si dhe lejojnë ajrin të hyjë dhe, në këtë mënyrë, thahet çdo pjesë e saj. Për më tepër, tastiera është shumë e thjeshtë për t’u vënë në punë: mjafton ta lidhni me kompjuterin dhe jeni gati për të punuar.

Tastiera e cila funksionon për Windows XP, Windows Vista dhe Windows 7, pritet të hidhet në treg në SHBA duke filluar nga gushti 2012 për një çmim prej 39.99$.

Shkencëtarët kanë zbuluar për herë të parë një sistem diellor në të cilin zënë vend dy planetet që sillen rreth dy

yjeve. Njëri nga planetet i ndodhur 4 mijë e 900 vite dritë larg

Tokës përmban kushte të përshtatshme jetese për

shkak të largësisë ndaj dy yjeve.Sistemi diellor me dy planete dhe dy yje i quajtur ‘Kepler-47’ i zbuluar nga teleskopi h a p ë s i n o r i NASA-s është pjesë e grupit të yjeve Mjelmë. Yjet sillen rreth njëri-tjetrit për 7,5 ditë. Njëri yll ngjason shumë m e p l a n e t i n tonë dhe është i ndritshëm sa 84 %

e Diellit. Ndërsa ylli tjetër është sa një

e treta e Diellit dhe ndriçon sa 1 % e tij.

Planeti ‘Kepler -47’ është një planet me kushte të

pështatshme jetese pra përmban burime uji. Planeti sillet për 303 ditë rreth dy yjeve. Ky gjigand 3 herë më i madh se Neptuni mendohet të jetë i veshur me re të krijuara nga avulli i dendur i atmosferës. Por sigurisht thuhet se ky planet mund të jetë njëkohësisht dhe një gjigand i madh gazrash dhe i papështatshëm për të jetuar. Ndërsa planeti tjetër ‘kepler-47 b’ zotëron një periudhë orbitale më të shkurtër, më pak se 50 ditë. Është i mbuluar me një re metani për shkak të ashpërsisë së atmosferës dhe cilësohet si një planet i mërzitshëm.“Ne arritëm në përfundimin se ekzistojnë edhe sisteme të tjera të përbëra nga disa yje ndryshe nga sistemi ynë diellor që përbëhet nga një yll. Tani po zbulohen planete me kushte të përshtatshme jetese të cilat sillen rreth dy yjeve”, u shpreh William Borucki nga qendra kërkimore Ames e Nasa-s në California.Sistemi i jashtëzakonshëm diellor tregon qartë se mund të ekzistojnë dhe shumë planete që sillen rreth dy yjeve dhe jo vetëm kaq ai mund të cilësohet dhe si një zbulim historik përsa i përket paraqitjes së llojshmërisë së planeteve në hapësirë.

54 Di SHTATOR 2012

Shkencë DR. IBRAHIM B. SIED

Anestezia: Ibn Sina është i pari që futi idenë e përdorimit të anastezikëve nga goja. Ai njihte opiumin si anestezi-kun (mukhadirin) më të fuqishëm. Anestezikët më pak të fuqishëm ishin mandërgona, lulëkuqja, kuskuta (flokësh-triga), idhnakthi (beladoni), farat e marules dhe bora ose uji i akulluar. Arabët kanë shpikur sfungjerin gjumësjellës (soporifik) - pararendësi i anastezisë me modem. Ai ishte një sfungjer i njomur me aromatikë dhe narkotikë, që vihej në vrimat e hundës së pacientit. Përdorimi i anestezisë ishte njëri nga faktorët që kirurgjia në botën islame u ngrit deri në nivelin e një specialiteti të nderuar, kur në Europë, kirurgjia nënvleftësohej dhe ushtrohej nga berberë dhe sharlatanë. Më 1163 të erës sonë, Council of Tours deklaronte që kirur-gjia të braktisej nga shkollat e mjekësisë dhe nga mjekët e ndershëm. Burtoni ka thënë: “Anestezikët janë përdorur në kirurgji për shekuj të tërë në të gjithë Lindjen përpara se në Perëndimin e qytetëruar të bëhej modë eteri dhe kloroformi”.

Kirurgjia: Al - Raziu konsiderohet si i pari që ka përdo-rur në kirurgji drenin dhe stomakun e kafshëve për qepje. Ebu al Kasim, Khalaf ibn Abbas al Zahraui (930 - 1013, era jonë), i njohur në Perëndim si Abulkasis, konsiderohet si kirurgu më me emër në mjekësinë islame. Në librin e tij, “Al - Tasrif”, ai përshkroi hemofilinë për të parën herë në historinë e mjekësisë. Libri përshkruan dhe ilustron rreth 200 instrumente kirurgjikale, shumë nga të cilat u shpikën nga vetë Zahraui. Zahraui theksonte në libër rëndësinë e studimit të anatomisë, si një domosdoshmëri themelore për kirurgjinë. Ai mbështeti rimbjelljen e dhëmbit të rënë dhe përdorimin e protezës dentare të gdhendur nga kocka e lopës, që konsiderohet më e mirë se proteza prej druri, të cilën e pati mbajtur presidenti i parë i Amerikës, Xhorxh Uashington shtatë shekuj më vonë. Zahraui është kirur-gu i parë në histori që ka përdorur pambukun (në gjuhën angleze pambuk është cotton- alë me prejardhje arabe) në mjekimet kirurgjikale, për të ndaluar hemorragjinë, si mbushje në gështalla, si mbushje vaginale në frakturat e kockave të pelvisit dhe në kirurgjinë e dhëmbëve. Ai futi metodën e heqjes së gurëve në veshka, duke i copëtuar në fshikëzën e urinës. Ai qe i pari që u mësoi të tjerëve pozicionin lithotomik (lithotomi= hapje kirugjikale e fshi-

këzës së urinës për heqjen e gurëve që ndodhen në të) për operacionet vaginale. Ai përshkroi trakeotominë (operacion i hapjes së skërfyellit), dalloi strumën nga kanceri i gjëndrës tiroide dhe shpjegoi shpikjen e tij të djegies (kauterizimit)me hekur, të cilën e përdori për të ndaluar edhe gjakrrjedh-jen. Përshkrimi i tij për lirimin e variçeve (venave varikoze) është thuajse edhe sot i tillë në kirurgjinë moderne. Në kirurgjinë ortopedike, ai futi atë që sot quhet metoda e Koçerit për uljen e zhvendosjes së kockës së supit dhe prerjen e kockës së kupës së gjurit (patellatomi), 1000 vjet përpara se Bruk ta rifuste atë më 1937. Përshkrimi i Ibn Sinës për trajtimin kirurgjikal të kancerit është i vlefshëm edhe sot pas 1000 vjetësh. Ai thotë se prerja duhet të jetë e gjerë dhe e guximshme; të gjitha venat që shkojnë tek tumori, duhet të përfshihen në prerje; në qoftë se kjo nuk është e mjaftueshme, atëherë zona e prekur duhet të digjet (kauterizohet).

Mjekët islamë praktikonin tri tipe kirurgjie: vaskulare (e enëve të gjakut), e përgjithshme dhe ortopedike. Ata e hapnin me lehtësi barkun (abdomenin) dhe drenonin zgavrën peritoneale (zgavrën e mesit), ashtu si edhe sot. Një kirurgu të panjohur të Shirazit i atribuohet operacioni i kolostomisë (krijim me operacion i një fistule të zorrës së trashë në sipërfaqen e trupit). Absceset e mëlçisë trajtohe-shin me funksion (shpim) dhe me eksplorim.

Sot, në të gjithë botën, mjekët zbatojnë disa procedura kirurgjikale që i pati futur në kirurgji Zaharaui 1000 vjet më parë.

Trajtimi i sëmundjeve të syve: Mjekët islamë kanë treguar aftësi të shquara në trajtimin e sëmundjeve të syve dhe kanë qenë të parët në këtë fushë. Fjalë të tilla, si retinë dhe katarakt janë me prejardhje nga arabishtja. Ibn - al Hajthem (965 - 1039, era jonë), i njohur në Perëndim si Alhazen shkroi “Optical Thesaurus”, nga i cili morën teo-ritë për shkrimet e tyre të tillë dinjitarë, si Roxher Bejkën, Leonardo da Vinçi dhe Johanes Kepler. Në “Thesaurus-in” e tij ai tregoi se drita bie në retinë në të njëjtën mënyrë, siç bie në një sipërfaqe në një dhomë të errët nëpërmjet një hapjeje të vogël. Kështu, ai provoi se pamja vjen kur rrezet e dritës kalojnë nga objekti te syri dhe jo nga syri tek objekti, siç mendohej nga grekët. Ai paraqiti eksperimente për të

NDIKIMI I ISLAMIT NË MJEKËSINË BOTËRORE -2-

provuar këndin e rënies dhe këndin e pasqyrimit dhe një propozim teorik për lentet zmadhuese (që u realizuan në Itali tre shekuj më vonë). Ai na mësoi, gjithashtu, se imazhi në retinë përcillet në tru nëpërmjet nervit optik.

Raziu qe i pari që njohu reagimin e bebes së syrit ndaj dritës, kurse Ibn Sina qe i pari që përshkroi numrin e saktë të muskujve të jashtëm të kokërdhokut të syrit, domethë-në gjashtë. Kontributi më i madh i mjekësisë islame në oftalmologjinë praktike qe për kataraktin (perden e syrit). Arritja më e rëndësishme në heqjen e perdes së syrit erdhi nga Ammar bin Aliu i Mosulit, i cili e bënte këtë nëpërmjet një gjilpëre të zgavërt metalike përmes cipës së bardheme (sklerës) dhe nxirrte lentet me thithje. Europa e ka rizbuluar këtë në shekullin XIX.

Mjekimi i sëmundjeve pa ndërhyrje kirurgjikale: Për këtë mund të thuhen shumë e shumë. Por, për arsye vendi, do të përmendim vetëm disa çështje. Kontributi më i madh u dha nga Raziu, i cili bëri dallimin midis lisë dhe fruthit - dy sëmundje që deri atëherë konsideroheshin si një së-mundje. Në urologji, ai u përqendrua te problemet e urini-mit, te sëmundjet veneriane (sëmundje që përhapen nga marrëdhëniet seksuale), infeksionet e veshkave, gurët në veshka dhe fshikëzën urinare. Ai përshkroi alergjinë nga lulet. Arabët zbuluan parazitin e zgjebes (nga Ibn Zuhr), bakterin e plasjes (antraksi), parazitin e ankilostomës dhe parazitin e Guinesë (nga Ibn Sina) dhe sëmundjen e gjumit (që shkaktohet nga pickimi i mizës cece) (nga Kalkashandi). Ata përshkruan abscesin e mesmurores (mediastinit). Ata kuptuan turbekulozin dhe pezmatimin e perikardit (pjesa membranore që rrethon zemrën). Al Hash’ath demonstroi fiziologjinë gastrike 1000 vjet përpara Biemontit. Ebu Shal al-Masihi shpjegoi se përthithja e ushqimit ndodh më shu-më nëpërmjet zorrëve sesa nëpërmjet stomakut. Ibn Zuhr futi të ushqyerin artificial me tubin gastrik, ose me klizmën ushqyese. Duke futur tubin në stomak, mjekët arabë bënin lavazhin gastrik (të stomakut) në rast helmimi. Ibn al Nafis qe i pari që zbuloi qarkullimin mushkërior.

Në kryeveprën e tij, “Al - Kuanun”, Ibn Sina bëri studime të plota për fiziologjinë, patologjinë dhe

higjienën. Ai ka shkruar në mënyrë të veçantë për kan-cerin e gjirit, helmimet, sëmundjet e lëkurës, tërbimin, pagjumësinë, lindjen e fëmijës dhe përdorimin e pincave obstetrike, meningjitin, humbjen e kujtesës (amnezinë), ulçerat e stomakut, tuberkulozin, prerjen e venës, tumoret, sëmundjet e veshkave etj.

Farmakologjia: Metodat e përftimit dhe të përgatitjes së barnave arritën në një shkallë të lartë dhe teknikat e distilimit, kristalizimit, tretjes, kthimit të një substance nga e ngurtë në të avullt, reduktimit dhe kalcifikimit u bënë pro-cese thelbësore të farmacisë dhe të kimisë. Me ndihmën e këtyre teknikave farmacistët futën barna të reja, të tilla si kamfori, sena, sandali, raveni, myshku, mirra, tamarindi (hurmë indiane), arra e hindit, sulfati i aluminit dhe i kaliumit, aloeja, karafili, arra e kokosit, akonita, mërkuri etj. Roli i rë-ndësishëm i myslimanëve në zhvillimin e farmacisë dhe të kimisë së sotme përkujtohet me numrin e madh të termave

55DiSHTATOR 2012

të sotëm farmaceutikë dhe kimikë që vijnë nga gjuha arabe: alkaline, alkool, aldehide, elikzir etj., për të mos përmendur shurupet etj. Ata shpikën ekstrakte aromatizuese nga uji i trëndafilit, uji i luleve të portokallit, lëkurat e portokallit dhe të limonit etj. dhe përbërës të tjerë të këndshëm.

Psikoterapia: Në fushën e çrregullimeve psikosomatike, edhe Raziu, edhe Ibn Sina arritën rezultate shumë të më-dha, duke i paraprirë Frojdit dhe Jungut me 1000 vjet. Kur Raziu u emërua kryemjek në spitalin e Bagdadit, e bëri atë spitalin e parë që kishte një pavijon vetëm për të sëmurë mendorë.

Arabët nuk i kishin teoritë demonologjike që kishin përfshirë botën e krishterë dhe për këtë arsye, ata ishin të aftë të bënin vrojtime të qarta klinike për të sëmurët mendorë.

Rexhep ud din Muhammed, bashkëkohës i Raziut, ka lënë shumë përshkrime të shkëlqyera për sëmundje të ndryshme mendore. Ai ka përshkruar depresionin, llojet e neurozave obsesive, impotencën seksuale, psikozën per-sekutuese, dua - kulb-in (një formë manie) etj.

Ibn Sina njihte psikologjinë fiziologjike për trajtimin e së-mundjeve që kanë të bëjnë me emocionet. Nga pikëpamja klinike, Ibn Sina krijoi sistemin e ndryshimeve shoqëruese (asociative) te rrahja e pulsit me ndjenjat e brendshme, çka është parë si parapri rëse e shprehjes “testi asociativ” i Jungut. Thuhet se ai ka mjekuar një të sëmurë rëndë, duke i ndier pulsin dhe duke i përmendur me zë të lartë emrat e provincave, rajoneve, qyteteve, rrugëve dhe njerëzve. Duke parë se si shpejtohej pulsi i pacientit kur përmendeshin emrat, Ibn Sina arriti në përfundimin se i sëmuri kishte rënë në dashuri me një vajzë, vendbanimin e së cilës ai kishte mundur ta lokalizonte me anë të ekzaminimit dixhital. I sëmuri mori këshillën e Ibn Sinës, u martua me vajzën dhe u shërua.

Nuk ka përse të habitemi për të mësuar se në Fes, Marok ishte ngritur një azil për të sëmurët mendorë që në fillim të shekullit VIII; azile për të sëmurë mendorë qenë ndërtuar nga arabët edhe në Bagdad (në vitin 705, era jonë), në Kajro (në vitin në vitin 800), në Damask dhe Halep (në vitin 1270). Përveç banjave për t’u larë, barnave, trajtimit mirëdashës dhe të përzemërt, përdoreshin edhe terapia muzikore dhe terapia profesionale. Këto terapi u zhvilluan shumë. Kore dhe banda muzikore silleshin çdo ditë për t’i dëfryer të së-murët me këngë, shfaqje muzikore dhe shfaqje komike.

Përktheu nga gjuha angleze Bledar Shehu

56 Di SHTATOR 2012

TRI LETRAT E TEDIT

ELIZABETH SILANCE BALLARDFaqja juaj

Letra e Tedit më erdhi sot, dhe tani që e kam lexuar do ta ruaj

në arkën e sendeve të mia më me vlerë që kam dhe ruaj prej

vitesh. “Doja që ju të ishit e para për ta marrë vesh këtë lajm”.

Ndërsa lexova alët e tij buzëqesha dhe zemra m’u mbush plot

me gëzim dhe krenari. Jam e ndërgjegjshme që nuk kisha të

drejtë të ndihesha krenare, por gjithsesi ndonjëherë njeriu ka

ca ndjenja të cilat nuk mund t’i shmangë.

Nuk e kam parë Tedin që kur e kisha nxënës në klasën e

pestë, 15 vjet më parë. Kjo i përket viteve të para të karrierës

sime si mësuese.

Ishin dy vitet e para që jepja mësim. Që ditën e parë që ai

hyri në klasën time, nuk më pëlqeu. Supozohet që mësuesit të

mos kenë nxënës të preferuar, apo për më tepër nga ata që nuk

i pëlqejnë, e megjithatë është e pashmangshme që në çdo vit

të kesh një apo dy nxënës të preferuar dhe po kështu ndonjë

që s’e duron dot. Është në natyrën njerëzore që të jepesh pas

nxënësve inteligjentë, brilant, të ndjeshëm, por shumë rrallë

fatmirësisht, ndodh që të kesh ndonjë nxënës me të cilin nuk

mund të kesh asnjë lloj ndjesie pozitive.

E kisha menduar veten si të aftë për të zotëruar ndjenjat e

mia personale dhe për të mos i shfaqur ato aty ku nuk duhej,

dhe kjo, deri në momentin kur Tedi hyri në jetën time. Atë vit

nuk kishte ndonjë fëmijë që të më linte mbresë të veçantë,

por sigurisht kishte një që s’më pëlqente fare dhe ky ishte

Tedi. Ai ishte një djalë shumë i papastër dhe jo me raste, por

gjithë kohës ai ishte i parregullt në paraqitje dhe i papastruar.

Flokët i mbulonin veshët dhe sytë, dhe kur shkruante i duhej

t’i mbante me dorë flokët që të mos e pengonin.

Kishte dhe një erë që kurrë nuk e përcaktoja dot se çfarë

ere ishte. Por, përveç paraqitjes fizike që ishte si mos më keq,

edhe ana intelektuale e tij linte shumë për të dëshiruar. Nga

fundi i javës së parë, kuptova që Tedi ishte shumë prapa me

të mësuarit në krahasim me shokët e tij të klasës; jo vetëm

që ishte prapa shokëve, por ai ishte kaq i ngadaltë saqë nuk u

mora më me të. Më dukej i pashpresë për të arritur të tjerët.

Edhe pse nuk tallesha me atë djalë, qëndrimi im me sa

duket ka qenë i dukshëm për gjithë klasën, dhe brenda pak

kohe ai u bë delja e zezë e klasës. Askush nuk e donte apo

pëlqente Tedin. Ai e kishte kuptuar që unë nuk e pëlqeja, por

nuk kuptonte arsyen; arsyen që as unë nuk e kam ditur as

atëherë e as tani që po ju flas për të. Gjithçka që di është se

atë djalë të vogël askush nuk e donte dhe askush nuk çante

kokë për të, dhe unë nuk bëra përpjekjen më të vogël për të

ndryshuar gjërat.

Ditët kalonin, koha vraponte dhe ja ku erdhën festat; ndër-

kohë unë vazhdoja dhe vlerësoja punët dhe detyrat e nxënësve

të mi. Vazhdoja me vërejtje dhe e shtrëngoja fort stilolapsin

tim të kuq kur vinte radha e detyrave të Tedit.

Nga vlerësimet e bëra, kuptova se Tedi nuk mund ta kalonte

dot klasën e pestë. Ai do të ishte përsëritës.

Klasa e Parë: Tedi ka premisa për punë dhe sjellje të mirë,

por ka situatë të vështirë në familje.

Klasa e Dytë: Tedi mund të ecë më mirë. Nëna e tij ka së-

mundje të pashërueshme. Nuk ka kujdesin e duhur në shtë-

pi.

Klasa e Tretë: Tedi është një djalë i këndshëm, i gjindshëm,

por shumë serioz. I ngadaltë në mësimnxënie. Nëna i vdiq në

fund të këtij viti.

Klasa e Katërt: Shumë i ngadaltë në përparim, por shumë i

sjellshëm. Babai nuk tregon asnjë interes për ecurinë e tij.

“Epo mirë, ata e kanë kaluar katër herë, por këtë klasë sigu-

risht që do ta përsërisë dhe t’i bëhet mirë”, thashë me vete.

Dhe më në fund dita para se të fillonin pushimet erdhi. Më-

suesit gjithnjë marrin dhurata nga nxënësit e tyre, por për mua

ishin të veçanta sepse ishte viti i parë i punës. Nuk kishte

nxënës që të mos më kishte bërë një dhuratë sado e vogël

qoftë. Edhe hapja e tyre kishte atë pjesë të bukur dhe të mre-

kullueshme kur shoqërohej me fytyrat e lumtura të fëmijëve

dhe “Faleminderit shumë” nga ana ime.

Dhurata e Tedit nuk ishte e fundit. Ishte nga mesi i pirgut

57DiSHTATOR 2012

me dhurata që duheshin hapur. Ishte e mbledhur me një qese

letre të kaftë të cilën ai e kishte zbukuruar me kujdes. Mbi të

shkruhej: “Për znjsh. Tomson nga Tedi”.

Të gjithë nxënësit po prisnin në heshtje dhe në ankth mo-

mentin e hapjes dhe me sa duket reagimin tim. Sapo e hapa,

gjëja që më ra menjëherë në sy ishte një shishe e vogël ko-

lonje e përgjysmuar dhe një byzylyk me gurë. Byzylyku dukej

që ishte i vjetër sepse disa prej gurëve mungonin. Ndërkohë

që shikoja ato çka më kishte sjellë Tedi, shumica e nxënësve

përshpërisnin me njëri-tjetrin; disa edhe qeshnin duke u tallur

dhe në moment e vetmja ali që munda të thosha ishte: “A

s’është e bukur?” – dhe fillova ta vija në dorën time.

“Tedi, do më ndihmosh ta mbërthej pak se nuk po mu-

ndem?”

Ai buzëqeshi pak si me turp dhe ma mbërtheu kapësen e

byzylykut. Unë e ngrita dorën që të tjerët ta shihnin dhe ad-

mironin. Në fillim dëgjova ca Ahh e ca Ohh, por pasi më panë

që hodha dhe disa pika nga parfumi prapa veshëve, të gjitha

vajzat u afruan që t’u hidhja edhe atyre nga një pikë. Vazhdova

të hapja dhuratat e tjera; bashkë me nxënësit hëngrëm disa

gjëra të vogla që i kisha përgatitur për ta derisa ra zilja.

Nxënësit u derdhën jashtë klasës duke përshëndetur. Ve-

tëm Tedi nuk doli nga klasa, por po priste te tavolina e tij. Kur

pa se të gjithë nxënësit kishin ikur, ai erdhi drejt meje duke

shtrënguar librat në kraharor.

“Keni erën e mamit tim,” më tha me zë të ulët. “Më vjen

shumë mirë që të pëlqeu byzylyku. Duket shumë bukur te dora

juaj.” Pas këtyre alëve iku shpejt dhe nuk më la kohë për asgjë.

Kyça derën e klasës, u ula në karrigen time afër dritares dhe

nisa të qaj, një të qarë që s’më kish ndodhur kurrë më parë.

Qaja faktin që e kisha privuar Tedin nga një mësuese që të

kujdesej dhe që të shqetësohej për të.

Që prej asaj dite qëndroja me të çdo pasdite deri ditën e

fundit të shkollës. E ndihmoja; punonim bashkë; ai bënte më-

simet e tij, unë planin e punës dhe vlerësimet e detyrave të tyre.

Ngadalë por me hapa të sigurtë ai i arriti shokët.

Dhe nga fundi arriti të kapte edhe rezultate të mira. Kurba

e përparimit të tij padyshim që ishte një vijë në ngjitje. Ai nuk

do përsëriste klasën, përkundrazi do të ishte në grupin e nxë-

nësve me rezultate të mira në mësime dhe sjellje. Ky nivel

do t’i siguronte atij një vit tjetër të sigurtë. Ai arriti të shijonte

suksesin dhe kënaqësinë e punës së tij. Dhe ndodhi ashtu siç

e dimë “Suksesi sjell një tjetër sukses”.

Kisha shtatë vjet pa dëgjuar asnjë lajm ose asnjë fakt lidhur

me Tedin, kur një ditë në kutinë time postare gjeta një letër të

tij. Ishte letra e parë që merrja prej tij:

E dashur Znj. Tomson,

Doja që ju të ishit e para të mësonit se këtë vit shkollor do

të jem i dyti i klasës si në përparim edhe në sjellje.

Sinqerisht i juaji,

Tedi Stoddard

Pas kësaj letre i dërgova një kartolinë urimi dhe një pako të

vogël me nja dy stilolapsa dhe lapsa në të. Isha kureshtare se

çdo të bëhej me të pasi të mbaronte gjimnazin.

Katër vjetë më vonë më erdhi letra e dytë:

E dashur Znj. Tomson,

Doja të ishit ju e para të mësoni se mbarova universitetin dhe

jam i pari i kursit. Nuk ka qenë i lehtë por jam ndjerë mirë.

Sinqerisht i juaji,

Tedi Stoddard.

I dërgova dhuratë një palë butona këmishe argjendi me

inicialet e tij dhe një kartolinë ku i thoja se sa krenare isha

për të. Dhe sot?!

Letra e tretë e Tedit:

E dashur Znj. Tomson,

Doja të ishit ju e para të mësonit se sot mora titullin Dok-

tor i Shkencave Mjekësore. Përveç kësaj, më 27 Korrik do të

martohem. Doja t’ju kërkoja ju nëse mund të vini atë ditë e të

uleni në rreshtin e parë, aty ku ulen familjarët. Do të doja që ju

të uleshit në vendin ku do të ulej nëna ime. Ai rresht do të jetë

bosh, sepse edhe babai më vdiq muajin e kaluar.

Sinqerisht i juaji,

Tedi Stoddard.

Nuk jam e sigurtë për dhuratën që do t’i bëj, por për një gjë

jam e sigurtë: Do t’i nis menjëherë një kartolinë urimi:

I dashur Ted,

Urime. Vërtetë ia dole, dhe me forcat e tua. Për faj të disave

si puna ime, dhe për merita thjeshtë të tuat, më në fund erdhi

kjo ditë e lumtur edhe për ty. Zoti të bekoftë. Mezi pres të vij

në dasmën tënde.

59DiSHTATOR 2012

Për

të p

arë

imaz

het

3D

, th

jesh

t ng

ulit

ini s

ytë

në

foto

der

isa

imaz

hi t

ë fi

llojë

të m

arrë

form

ë o

se n

diq

ni n

jë n

ga

met

od

at e

mëp

osh

tme.

1. Z

gjid

hn

i një

pik

ë n

ë fo

to (d

iku

në

mes

) dh

e ve

tëm

i n

gu

litn

i syt

ë n

ë të

der

isa

imaz

hi t

ë q

artë

soh

et.

2. L

ejo

ni s

ytë

tuaj

të

çlo

dh

en, d

he

jo v

etëm

ia n

gu

litn

i syt

ë im

azh

it, p

or

për

piq

un

i të

vësh

tro

ni n

ëpër

mje

t ti

j. P

ër d

isa

mo

men

te s

ytë

tuaj

do

të

sho

hin

një

pam

je t

ë tu

rbu

llt. K

jo ë

shtë

no

rmal

e d

eri n

ë sh

faq

jen

e im

azh

it 3

D.

3. V

ësh

tro

jen

i im

azh

in, m

os

hiq

ni d

orë

, sap

o ju

të

shih

ni i

maz

hin

e p

arë,

pas

taj d

o t

ë je

të s

hu

më

e le

htë

.

Ste

reo

gra

met

jan

ë im

azh

e 3D

të fs

heh

ur b

ren

da

një

tjet

ër fo

toje

2D

të c

ilat k

anë

aftë

sin

ë ta

kth

ejn

ë at

ë n

ë n

jë il

uzi

on

3D

.Argëtim 3D

60 Di SHTATOR 2012