rewitalizacja rynku w brzesku - inwestycje unijne · 2014-02-14 · dziedzictwo...
TRANSCRIPT
1
Rewitalizacja Rynku w Brzesku Małopolski Regionalny Program Operacyjny 2007-2013
Priorytet 6. „Spójność wewnątrz regionalna”,
Działanie 6.1. Rozwój miast
Schemat A „ Projekty realizowane wyłącznie
w ramach projektów rewitalizacji”
2
Jednym z najważniejszych działań jakie
należało zrealizować, była ochrona przed
postępującą degradacją gospodarczą oraz
turystyczną, zabytkowej części miasta stano-
wiącej w przeszłości główne miejsce handlu
oraz spotkań mieszkańców Brzeska i okolicy.
Funkcjonujący do niedawna w Rynku układ
urbanistyczny ograniczał i w pewien spo-
sób hamował rozwój tego znaczącego dla
przestrzeni publicznej miejsca. Z uwagi na
średniowieczną metrykę i zachowany bez
znaczących przekształceń układ przestrzen-
ny, centrum Brzeska stanowi jako całość cen-
ny zabytek urbanistyki o dużych walorach
historycznych, kulturowych i krajobrazowych. Mając to na uwadze, podjęliśmy
działania mające na celu ochronę układu przestrzennego Rynku wraz z głów-
nymi ulicami oraz otoczeniem kościoła parafi alnego. Prace te polegały na ich
rewaloryzacji i rewitalizacji, czyli przywróceniu oraz polepszeniu walorów histo-
rycznych estetycznych a także użytkowych. Cieszę się ,że dzięki tym pracom,
Rynek odzyskał swój blask i już stał się miejscem spotkań oraz spacerów wielu
rodzin. Jestem przekonany, że rozbudowa infrastruktury kulturalnej i turystycz-
nej Brzeska stanie się przyczyną trwałego i znaczącego rozwoju a także podnie-
sie poziom życia mieszkańców miasta poprzez powstanie alternatywnych źródeł
zatrudnienia. Chciałbym wyrazić swoją wdzięczność samorządowi województwa
małopolskiego za pomoc w realizacji tej jakże dla Brzeska potrzebnej inwestycji
i przekazanie znaczących środków unijnych na jej realizację.
Grzegorz Wawryka
Burmistrz Brzeska
3
I. Ogólna charakterystyka Gminy Brzesko.Gmina Brzesko usytuowana jest pomiędzy Pogórzem Karpackim a Kotliną San-
domierską. Miasto położone jest nad rzeką Uszwicą na głównym szlaku pro-
wadzącym z Krakowa do Przemyśla oraz w kierunku południowym do Nowe-
go Sącza i Krynicy. W kierunku północnym drogi prowadzą do Buska i Kielc.
W skład Gminy Brzesko wchodzi miasto wraz dziewięcioma sołectwami: Bu-
czem, Jadownikami, Jasieniem, Mokrzyskami, Okocimiem, Porębą Spytkowską,
Sterkowcem, Szczepanowem i Wokowicami. Gmina zajmuje obszar 102 km2
a liczba ludności wynosi ponad 36 tysięcy osób.
Rzeźba terenu Gminy jest zróżnicowana. Najwyższa jest jej południowa
część (do 390 m.n.p.m) a ku północy opada ona progiem do tzw. Przedgórza
Brzeskiego i Wysoczyzny Szczepanowskiej
(do 240 m.n.p.m.). Znaleziska archeolo-
giczne potwierdzają, że pierwsze grupy
ludzi zajmujących się zbieractwem i my-
ślistwem pojawiły się na terenie dzisiejszej
gminy Brzesko już w epoce mezolitu (8000
do 5000 tys. lat p.n.e).
Pierwsze wzmianki o Brzesku pojawiają
się w dokumentach opactwa staniąteckie-
go z przełomu XIII I XIV wieku. Badania
prowadzone przez prof. Feliksa Kiryka do-
wiodły ponad wszelką wątpliwość, że mia-
sto Brzesko założył komes Spycimir kasz-
telan krakowski. Spycimir nabył dobra nad
Uszwicą w 1321r. Dokument z 26 stycznia
1385r. o lokacji Brzeska na prawie mag-
deburskim (pierwsza pisemna wzmianka)
nadanym przez królową Jadwigę był tylko
zapisem potwierdzającym istnienie miasta o nazwie Brzeg a nie datą jego za-
łożenia Rozkwit miasta i okolic zahamowany został w wiekach od XV do XVII.
Liczne przemarsze wojsk, potop szwedzki a także epidemie „czarnej zarazy”
niosły śmierć i spustoszenie. W XVIII stuleciu próby rozwoju gospodarczego ni-
weczyły pożary często nawiedzające Brzesko. Namacalnym śladem oddania się
mieszczan pod opiekę św. Floriana jest stojąca do dnia dzisiejszego na brzeskim
rynku fi gura tego świętego.
4
Zapewne nie bez znaczenia był fakt iż w 1845r. przybył do Brzeska piwowar
Jan Ewangelista Goetz, który założył w tymże roku browar Okocim.
Przełom XIX i XX stulecia przyniósł szereg inwestycji związanych z rozbu-
dową miasta. Założono gazowe oświetlenie ulic, powstała stacja telegrafów,
wybudowano bocznicę kolejową do browaru, most na Uszwicy. Jan Albin Goetz,
syn założyciela browaru znany już w monarchii austro-węgierskiej przemysłowiec
i działacz polityczny wybudował nową siedzibę rodu, wspaniały neobarokowy pa-
łac należący obecnie do najcenniejszych zabytków w południowej Polsce. Miesz-
czanie brzescy dbali także o rozwój kultury i nauki. W budynku ratusza ( dzisiaj
siedziba MOK) w 1910 r. założono pierwsze gimnazjum. Powstało Towarzystwo
Gimnastyczne „Sokół”, Towarzystwo Oświaty Narodowej oraz Towarzystwo Szkoły
Ludowej. Brzeszczanie czynnie walczyli w szeregach Legionów, obronie Lwowa,
wojnie z bolszewikami. W okresie II wojny światowej mieszkańcy Brzeska ponieśli
znaczące straty. W maju 1941r. duża grupa młodzieży znalazła się w pierwszym
transporcie do obozu w Oświęcimiu. W 1941r. hitlerowcy utworzyli w Brzesku get-
to w którym zgromadzono ponad sześć tysięcy Żydów. Część z nich zamordowano
na miejscu a resztę wywieziono do obozów zagłady. Zakończenie okupacji hitle-
rowskiej nastąpiło w chwili wkroczenia wojsk sowieckich do Brzeska 19 stycznia
1945r. W drugiej połowie XX w. rozwój Brzeska nastąpił dopiero po 1960 roku.
5
Uruchomiono Fabrykę Opakowań Blaszanych (obecnie CAN-PACK SA), Zakłady
Naprawcze Taboru Samochodowego i Sprzętu ( Małopolska Wytwórnia Maszyn)
oraz Wytwórnię Pasz (Bacutil). Powstały nowe obiekty oświatowe: Technikum
Mechaniczno-Elektryczne, Szkoła Podstawowa nr 2. W 1983 r. oddano do użytku
szpital powiatowy. Po transformacjach ustrojowych początku lat 90-tych powstało
w Brzesku blisko dwa tysiące nowych podmiotów gospodarczych. W 2001r. wybu-
dowano obwodnicę miasta a obecnie trwają pracę przy budowie autostrady Kra-
ków- wschodnia granica państwa, ze zjazdem w Brzesku.
II. Dziedzictwo kulturowo-turystyczne Brzeska Uwagę turystów zwrócą z pewnością miejsca na stałe wrośnięte w pejzaż i układ
urbanistyczny centrum miasta. W skład zabytkowego zespołu staromiejskiego
wchodzą:
• Kościół parafi alny pw. św. Jakuba Apostoła –Budowę tego obecnie murowa-
nego kościoła rozpoczął w roku 1529 murator Jan Turobińczyk . Zleceniodawcami
tej niezwykle prestiżowej dla miasta inwestycji był miejscowy proboszcz Marcin
z Rajbrotu oraz brzescy rajcy. Niszczony przez obce wojska i pożary kościół, był
wielokrotnie odbudowywany. Olbrzymim zniszczeniom uległ w pożodze w 1904
roku, ale został odbudowany w stylu neogotyckim, zapewne przez architekta Ro-
mana Bandurskiego z Krakowa. Brzeska fara jest budowlą jednonawową. Od połu-
dniowej strony przylega doń kwadratowa wieża, a od północy nowoczesna nawa
-obecny kościół pw. Najświętszej Maryi Panny Matki Kościoła. Wnętrze fary zdobią
neogotyckie ołtarze i ambona z początku XX wieku, wykonane przez Ferdynan-
6
da Stufl essera z Tyrolu oraz kilka obrazów z XVIII-XX wieku autorstwa m.in. Juliana
Krupskiego i Adolfa Hyły.
Kamieniczki wokół Rynku. Przy ulicach Kościuszki, Głowackiego i Mickiewicza wznosi sie wiele interesujących
kamienic powstałych po wielkim pożarze miasta w 1904 roku. Utrzymane są w sty-
lu neorenesansowym, eklektycznym i secesyjnym. Niektóre z nich mają ciekawe
wykusze, portale, kute balkony oraz interesującą ornamentykę kwiatową, fi guralną
i geometryczną elewacji. Kamienica na rogu ulicy Kościuszki i Sobieskiego ma cha-
rakterystyczny wykusz na wysokości piętra , przechodzący w wieżyczkę zwieńczoną
cebulastym hełmem. Jej elewacja zdobiona jest cegłą glazurowaną i roślinną orna-
mentyką. Niegdyś należała do znanej rodziny Loff enholzów. Położona naprzeciw
niej kamienica , zajmująca narożnik Rynku i ul. Sobieskiego to znana od lat apteka "
Pod Białym Orłem ", która dłuższy czas należała do rodziny Janoszków.
• Ratusz – wzniesiony został w latach 1909-1910 według projektu Gabriela
Niewiadomskiego przez krakowską fi rmę budowlaną W. Aptera . Bryła ratusza
łączy w sobie elementy neogotyckie, neoromańskie i neorenesansowe. Nieod-
7
łączną częścią ratusza jest masywna wieża zwieńczona hełmem. Południową elewa-
cję budowli zdobi mozaika przedstawiająca herb Brzeska – Gryf. Wewnętrzna klatka
schodowa zabudowana jest oknami z secesyjnymi witrażami. Mozaika i witraże wy-
konane zostały w krakowskim Zakładzie Witraży Stanisława Gabriela Żeleńskiego.
8
Na środku Rynku stoi barokowa fi gura św. Floriana wzniesiona w 1731 r. któ-
rej fundatorami byli brzescy mieszczanie.
Ściśle z dziejami miasta, związane są od XIX wieku, koleje losu rodu Goetzów,
który dał początek rozwojowi przemysłowemu Brzeska. Protoplastą tej zacnej
familii był przybyły ze Szwabii piwowar Jan Ewangelista Goetz (1815-1893).
Z czasem Jan Ewangelista stał się potężnym przemysłowcem, właścicielem ziem-
skim, a także fi lantropem.To on i jego rodzina przyczyniła się do powstania kilku
budowli będących obecnie jednymi ze wspanialszych obiektów przemysłowych
oraz pałacowych w województwie małopolskim.
9
• Browar Okocim – budowany przez rodzinę Goetzów od 1845 r., rozbudowy-
wany aż do lat 30-tych XX wieku oraz przez obecnego właściciela fi rmę Carlsberg
SA. Z wielu zachowanych do dzisiaj budynków browarnianych wyróżnia się m.in.
neorenesansowy tzw. „stary pałac” (1845-1850, rozbudowany w 1870 roku).
• Pałac Goetzów Okocimskich – wzniesiony w latach 1898-1900 przez wie-
deńskich architektów Fellnera i Helmera dla Jana Albina Goetza(1864-1931),
właściciela browaru, filantropa i polityka. Pałac składa się z zespołu budynków
o wielu traktach i poziomach. Jego zewnętrzny kostium to mieszanina roz-
maitych inspiracji od baroku po modernizm. W pałacu zachowane są resztki
dawnego wyposażenia: obrazy, meble, kominki, itp. Wokół pałacu znajduje
się zespół ogrodowo-parkowy z ponad 55 gatunkami krzewów i drzew. W la-
tach 1908-1909 pałac został rozbudowany o skrzydło wschodnie z ogrodem
zimowym i palmiarnią.
III. Dlaczego brzeski Rynek?Zgodnie z istniejącymi zapisami historycznymi Brzesko w XIII w. było osadą przy
drodze z Krakowa na Ruś i Węgry. Lokowane w 1385 roku przez Melsztyńskich za
10
zgodą królowej Jadwigi, Brzeska rozpoczęło proces urbanizacji i kształtowania
szlaków komunikacyjnych, które funkcjonują do dnia dzisiejszego. W centrum
miasta zachował się średniowieczny układ urbanistyczny z kwadratowym ryn-
kiem i gotyckim kościołem pw. św. Jakuba . Od czasu ukształtowania się ukła-
du przestrzenno-funkcjonalnego Brzeska, w Rynku i przyrynkowych odcinkach
trzech głównych ulic, skupiało się życie społeczne i gospodarcze jego mieszkań-
ców. Do momentu wybudowania brzeskiej obwodnicy, która przejęła cały ko-
łowy ruch tranzytowy drogi nr 4 oraz drogi w kierunku Nowego Sącza, Rynek
pełnił rolę węzła komunikacyjnego, a ulice Kościuszki i Głowackiego głównej osi
komunikacyjnej miasta.
Rynek na przestrzeni ostatnich lat utracił wiele ze swego dawnego znaczenia,
co w konsekwencji doprowadziło do jego opustoszenia i zupełnej marginalizacji.
Zatracił także charakter zabytkowego urbanistyczno-architektonicznego założe-
nia. Stało się to za sprawą nazbyt wybujałej zieleni typu parkowego, a przede
wszystkim wysokich na dwadzieścia metrów szeroko rozwiniętych drzew (świer-
ków srebrzystych, wierzb, klonów i innych oraz krzewów), uniemożliwiających
objęcie wzrokiem zabytkowej architektury. Projekt rewitalizacji Rynku zakładał
,że dzięki wprowadzeniu zmian stanie się on wraz otaczającą go zabudową wi-
zytówką i największą atrakcją, salonem służącym zarówno mieszkańcom miasta
jak i turystom.
11
IV. Zakres prac przy rewitalizacji Rynku w BrzeskuProjekt „Rewitalizacja Rynku w Brzesku” był zgodny z określonym w ramach Ma-
łopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007-2013 (MRPO)
Priorytetem 6. „Spójność wewnątrz regionalna”, którego podstawowym celem
jest zmniejszenie infrastrukturalnych barier w dostępie do usług społecznych
w ramach Działania 6.1. Rozwój miast-Schemat A-„ Projekty realizowane wyłącz-
nie w ramach projektów rewitalizacji” .
Przedmiotem projektu była przebudowa płyty Rynku w Brzesku, renowacja ele-
wacji dwóch kamienic stanowiących współwłasność lub własność Gminy Brzesko
oraz renowacja kościoła parafi alnego pw. św.Jakuba Apostoła. W wyniku realizacji
projektu zrewitalizowany został obszar o powierzchni 0,9850 ha. Koszt wykona-
nia wszystkich prac rewitalizacyjnych wyniósł 5,4 miliona złotych. Gmina Brzesko
przeznaczyła ze swojego budżetu 1,82
miliona złotych. Pozostała kwota czyli
3,58 miliona złotych to dotacja z Ma-
łopolskiego Regionalnego Programu
Operacyjnego. Prace przy rewitalizacji
Rynku trwające od czerwca 2010 roku
do listopada 2011 roku wykonała fi rma
„Szarek” z Nowego Sącza.
12
Prace związane z renowacją płyty Rynku w Brzesku objęły:
- usunięcie drzew i krzewów z płyty Rynku;
- roboty rozbiórkowe nawierzchni z betonu asfaltowego, kostki i płyt betono-
wych a następnie zastąpienie jej nawierzchnią z płyt granitowych płomienio-
wanych, kostki brukowej granitowej;
- budowa fontanny
- wykonanie studni
- wykonanie małej architektury i zieleni (m.in. kosze,
ławki, barierki, donice);
- wymiana oświetlenia ulicznego – stylizowane słupy
i klosze;
- wymiana i przełożenie infrastruktury technicznej
znajdującej się pod płytą Rynku (sieć wodociągo-
wa, sieć kanalizacji deszczowej, sieć gazowa, sieć
teletechniczna);
- ustawienie rzeźb koziołków.
Prace związane z renowacją elewacji kamienic dotyczył też budynku nr 16
(obecnie Biblioteka Pedagogiczna) oraz nr 24 (obecnie księgarnia) stanowiące
własność lub współwłasność Gminy Brzesko.
13
Renowacja kościoła objęła prace związane z odnową tynków, ogrodzenia
z ciosów kamiennych, ogrodzenia w części, gdzie zbudowane jest ono z ce-
gły oraz prace obróbkowe z blachy miedzianej. Prace związane z przebudową
i modernizacją płyty Rynku w Brzesku oraz obiektów w jego sąsiedztwie mają
zapoczątkować proces rewitalizacyjny centrum miasta (w tym też części obję-
tej ochroną konserwatorską). Dzięki przywróceniu świetności zabytkowej części
miasta stanie się ono ponownie miejscem koncentrującym funkcje kulturalne,
usługowe, społeczne i gospodarcze.
Do głównych, nadrzędnych celów tego projektu należało:
- przywrócenie, polepszenie i utrwalenie walorów historycznych, estetycznych
i użytkowych centrum miasta w celu pobudzenia jego rozwoju;
- wzrost znaczenia kultury i turystyki jako czynnika stymulującego rozwój spo-
łeczno-gospodarczego z uwzględnieniem potrzeby zapewnienia zrównowa-
żonego rozwoju i ochrony środowiska;
- ułatwienie dostępu do obiektów kultury i turystyki. m.in. poprzez rozbudowę
niezbędnej infrastruktury.
14
- pobudzenie przedsiębiorczej części mieszkańców Brzeska do zakładania lub
rozwijania działalności usługowej, odnawiania elewacji kamienic i poprawiania
estetyki całego miejskiego centrum.
Zrewitalizowany Rynek stanie się w nieodległej przyszłości miejscem
imprez (nowych lub organizowanych w zmienionej formule) gromadzących
zarówno mieszkańców Brzeska jak i turystów. Do takich wydarzeń należy za-
liczyć można m.in.:
- zabawę sylwestrową pod gołym niebem,
- targi, kiermasze i wystawy regionalne,
- koncerty muzyki poważnej, ludowej, rozrywkowej,
- plenerowe przedstawienia grup teatralnych,
- widowiska historyczne,
- spotkania kultur,
- pikniki (np. rodzinny),
- kino letnie – plenerowe pokazy fi lmowe fi lmów dokumentalnych, fabularnych
przedstawiających dziedzictwo kulturowe Brzeska, regionu lub zaprzyjaźnio-
nych zagranicznych miast i regionów.
Inwestorem, a także promotorem całego projektu jest Gmina Brzesko jako jed-
nostka samorządu terytorialnego. Inwestycja w części dotyczącej fary brzeskiej
została zrealizowana na zasadach partnerstwa pomiędzy Gminą Brzesko a Parafi ą
pw.Świętego Jakuba Apostoła i Najświętszej Maryi Panny Matki Kościoła w Brzesku.
15
V. Trendy rozwojowe miasta i gminy.Określenie perspektyw rozwojowych Gminy Brzesko jest w obecnej sytuacji spo-
łeczno-gospodarczej sprawą złożoną. Z doświadczeń wielu miast Polski wynika
jednak, że lokalna polityka rozwoju gospodarczego winna być dostosowana do
miejscowych warunków środowiskowych, społeczno-demografi cznych i ekono-
micznych. Dotychczasowe trendy rozwoju gospodarczego Brzeska, wskazują, że
miasto powinno nadal umacniać swe miejsce w sieci osadniczej województwa
małopolskiego. Brzesko posiada ważne atuty mogące przyspieszyć jego rozwój
gospodarczy. Należą do nich m.in.: dogodne położenie przy trasie nowobudo-
wanej autostrady, wolne tereny pod zabudowę, dobre zaopatrzenie w wodę i so-
lidny samorząd
Potwierdzeniem prognoz rozwojowych jest m.in. wysoka lokata Brzeska
w rankingu miast Polski poświęconym poziomowi rozwoju społeczno-gospodar-
czego. Brzesko zajmuje tam, wysoką- 25 pozycję w grupie 359 Znając mobilność
władz oraz zapobiegliwość mieszkańców, można mieć nadzieję, że wszystko co
najlepsze dopiero przed tym urokliwym miastem i gminą.
16