Red

akto

r: B

en A

ndon

i; G

rafi

ka A

rtan

Buc

a 29

2

e-mail: milosao2005@yahoo.com

Në këtë numër: Eda Derhemi, Takuina Adami, Vasil Vasili për Moikom Zeqon, Inis Jorgo etj...

Vijon në faqen 16

EDA DERHEMI

Liun e Cakut, këtëprodhues karakteresh e diskurseshtipike të Tiranës së

vjetër, e kam takuar krejtrastësisht në 2014-ën kur nëTiranë po dilte dimri - ilagësht, gri, i ftohtë; ligjëra-ta e Liut dhe mjedisi famil-jar i tij, m’u bënë nënkresë em’u bënë balsam atë vit kurTirana më shtonte vetminëe mallin për gjëra jo fort tëpërcaktuara me natyrsh-mërinë e vet, me gjuhën elagjeve ku jam rritur, mekujtesën e njerëzve më tëdashur të vegjëlisë që më

kishin lënë prej vitesh. E takovaLiun bashkë me Mustafa Gre-blleshin, një autor që as e njihja eas e prisja të ishte siç më doli; Liutek unë priu Mustafain, sido qëishte ky që prodhoi Liun në dis-kursin dialektal të Tiranës, porsidomos si zë tipik i identitetit ti-ranas. Liu, pseudonimi me të cil-in Greblleshi shkruan nëpërgazetat e viteve të para të ’40-ësskica humoristike të mprehta,progresiste, me humor të hollë ekompleksitet intelektual, ishte

emër që Tirana e vjetër e ndiqtedhe e njihte mirë, edhe kur nuk iadinte lidhjet me emrin Greblleshi.Me Greblleshin atë pranverë tëpaardhur, më takoi libri prej Bot-imeve Çabej “Muhabet tirançe meLiun e Cakut”(1997).

Takova para dy javësh Gre-blleshin në zërin e atij vetë, rrë-fyes i kohës dhe i vetes në njëpesëvjeçar të turbullt tërmeteshsocialë që rrënjësisht shndërruanShqipërinë, periudhë që ende s’uështë shfaqur krejt dhe hapur sh-

qiptarëve, në “Kujtime ’39-‘44"botuar gjithashtu nga Çabej.Janë kujtime e mejtime ato qëna kallëzon Greblleshi për njëTiranë që e kemi harruar apo ase dinim se ishte, për njerëz qëduket se nuk gjenden më përrethnesh për dëlirësinë, mirësinë dhedijen që njohin si të vetmit ori-entues e peshore vlerash jetë-sore. Duket sikur djalli as ia diltet’i yshtte e as t’i prekte! Prej Gre-blleshit takojmë një galerinjerëzish — Greblleshi i pari,

sido që ai s’vetëlëvdohet kurrë nëkujtime — me një integritet tëthellë, që i bënte të pacënueshëmnga vesi dhe e keqja, që ngeleshintë fuqishëm e të respektueshëmnë brengë e hall, edhe kur i hidhjenë burg a u vrisje njerëz të zem-rës, i lëndoje, u vidhje profesion-in e i bëje nga sot nesër bojaxhinj,edhe kur u kallje tmerr një herë,u kallje tmerr dy herë, i lëndojerishtas e i kërcënoje në më të sh-trenjtën. “Kujtime ’39 - ‘44" njohinme Greblleshin njeri aq sa meGreblleshin shkrimtar, si edhesjellin realisht vitet e trazuara tëLuftës para ardhjes së komu-nizmit e menjëherë pas tij.

Historia e një patrioti shqiptar

Rikthimi i Greblleshit

E DIEL9 Korrik

2017

NGA TAKUINA ADAMI

Gazeta muzikore onlineOpusAlb.com me shumë temainformative, që publikon muz-ikologu Nestor Kraja, në ru-brikën Histori, ka rreshtuardisa kopertina të disa librave tëautorëve të ndryshëm me Këngëe Poezi, shoqëruar me veçoritëpërkatëse , duke filluar nga viti1921. Mes tyre është një nga pa-triotët e rinj të kohës me emrinNazif Osman Mamaqi, për tëcilën autorja na ka dhuruar njëshkrim shumë të kujdesshëm...Personazhi ynë ka dhe një lidhjeme publikun e sotëm sepse ësh-të stërgjyshi i të ndjerit SokolOlldashi, që në të gjallë provoidhe vetë t’i kushtohej kësajgjinie...

E diel 9 Korrik 201714 - LETERSIA POPULLORE

PPOEZIA

Ky shkrim i dedikohet Nazif Osman Mamaqit (1989 - 1939), në vigjilje të 120-vjetorit të lindjes! Nazifi i përket peri-udhës së Rilindjes Shqiptare. E, në se Rilindja Europiane sillte zgjimin drejt një epoke të re, Rilindja në Shqipëri silltezgjimin nga robëria 500-vjeçare. Në këtë atmosferë , ajo u shoqërua me një lëvizje të gjerë kulturore, përparimtare edemokratike gjatë gjysmës së dytë të shek. XIX, ku hapat e parë i hodhi letërsia artistike , e nisur me De Radën dhe endjekur nga të tjerë rilindas si vëllezërit Frashëri, N. Veqilarxhi, Zef Serembe, Çajupi, Mjeda etj.

NGA TAKUINA ADAMI*

Duke shfletuar gazetënMuzikore onlineOpusAlb.com me shumëtema informative, që

publikon muzikologu Nestor Kra-ja, në rubrikën Histori, vura re tërreshtuar Kopertina të disa li-brave të autoreve të ndryshëm meKëngë e Poezi, shoqëruar meveçoritë përkatëse , duke filluarnga viti 1921. U gëzova kur pashë, midis tyredhe librin e këngëtarit popullorNazif Osman Mamaqi, gjyshit tëmikeshës sime Kozeta Mamaqi,njëherësh autore e tre librave metregime ( një për të rritur e dy,shumë të dashur, për fëmijët ), dhemendova t’i telefonoj.Përgjigja e saj përbënte një sur-prize për mua:- Ai nuk ka botuarvetëm një libër me këngë e poezi,por pesë të tillë, nga të cilët, i paridaton 1919 - me tha Kozeta. Mjaftoi kaq , për të zbuluar plotkuriozitet veprimtarinë e tij paktë njohur..Sipas titujve e viteve të botimitjanë këta libra:Libri i I-re “ Këngë e Vjersha” ësh-të botuar në Boston, 1919 Libri II -të “ Kopshti i Këngëve” ,botuar 1920 në Elbasan. Libri III- të “Valët e Vjosës”, botu-ar 1923 në Tiranë Libri IV -të “ Tufë Lulesh”, botuar1925 , Tiranë. Libri V-të “ Burbuqet e Pranverës”u botua me 1928,në Tiranë dhe uribotua, po në Tiranë nga shtyp-shkronja “Gutenberg”, në vitin1933. I lindur në Përmet, me 1989, Nazi-fi i përket periudhës së RilindjesShqiptare. E, në se Rilindja Euro-piane sillte zgjimin drejt një epoketë re, Rilindja në Shqipëri silltezgjimin nga robëria 500 vjeçare. Në këtë atmosferë , ajo u shoqëruame një lëvizje të gjerë kulturore,përparimtare e demokratike gjatëgjysmës së dytë të shek. XIX, kuhapat e parë i hodhi letërsia artis-tike , e nisur me De Radën dhe endjekur nga të tjerë rilindas sivëllezërit Frashëri, N. Veqilarxhi,Zef Serembe, Çajupi, Mjeda etj. Në fillim të shek. të XX, këngëtpatriotike pasqyruan drejt përdrejt luftën e popullit tonë për lirie pavarësi. Tematika kryesore epoezive dhe këngëve përqendrohejtë atdhedashuria. Këngët si “ Përmëmëdhenë” e M. Gramenos, “ Tëgjithë ne o djemë” e S. Ilo apo “ Otrima luftëtare “ e S. Floqit, janëbërë aq popullore, saqë edhe sotkëndohen me raste në festat tona

ndërgjegjen historike të kohës, uangazhuan në këtë krijimtari. Dhe ishte pikërisht një prej tyreedhe Nazif O. Mamaqi , idealet pa-triotike të të cilit , i gjejmë të shpal-osura në ketë veprimtari . Aq e fuqishme ishte ndërgjegjjakombëtare e këtij brezi patriotëshpër ta “ bërë Shqipërinë”, sa kësajperiudhe i përkasin krijimet eklubeve të shoqërive të para patri-otike të kohës, hapja e shkollaveshqipe, botimet e librave dhegazetave, etj. Duke treguar kujdesedhe për zhvillimet artistike e kul-turore, me 1978 formohet orkestrae pare në Shkodër , ndërsa me 1909krijohet Banda e Lirisë në Korçë.(material plotësues me germa tëvogla) Në këtë fryme, pas mbarimit tëshkollës së mesme në Përmet, sishumë të rinj, Nazif O. Mamaqiemigroi në Amerikë. Aty, në Bos-ton, ai botoi librin e tij të parë , “KENGE E VJERSHA” më 1919.

Ky libër ka 62 faqe. Në pjesën eparë të tij mbizotërojnë këngët epoezitë e autorit, ndërsa në vijimka edhe krijime të autorëve të tjerëe njëkohësisht dhe krijime të pop-

htëzakonshme njohjeje, si përbrezin tonë, ashtu dhe për ata qëdo vijnë pas nesh.

Ne nuk i njohim aq sa duhet këtofenomene e na duken shumë tëlargët, por nuk duhet të harrojmëse kanë qenë e vepruar, vetëm njëshekull më parë, në truallin tonë.Kanë qenë mijëra njerëz, që kanëpërjetuar shpërnguljet, pasigur-inë, çvlerësimin e varfërinë paslargimit nga trualli mëmësor, ash-tu si po ndodh edhe sot në botë ,për fat të keq.

Në krijimet e tij në këtë libër, kra-has këngëve e poezive patriotike,si “ Shpresave të Shqipërisë “ e “Vojtja Historike e Shqipëtarëve”,që shoqërohen me foto , gjejmë dhekëngë të tjera, të ilustruara, qëflasin për mjerimin e vuajtjet epopullit tonë gjatë deportimitmasiv të shqiptareve nga trojet etyre , si pasojë e politikës shovin-iste Greke e Serbe.

P P P P Poeoeoeoeoezitë ezitë ezitë ezitë ezitë ekëngët me fototkëngët me fototkëngët me fototkëngët me fototkëngët me fotot

Historia e një patrioti shqiptar

Jeta e tij e vështirëI ngarkuar me thesin me libra, jo vetëm për t’i shpërndarë, por dhe për tëdhënë koncert me këngët e tij, ai mbeti në kujtesën e popullit . Atë, edhesot e kujtojmë për altruizmin e pasionin e tij të atdhedashurisë nëpërhapjes e kulturës dhe ideve përparimtare, gjithmonë me mendimin “...se dritë e diturisë, përpara do na shpjerë... Nazifi nuk jetoi gjatë. Ai u nda nga jeta parakohe, me 1939, i kon-sumuar siç duket nga pasioni i tij për të krijuar, mbledhur, botuar eshpërndarë fshat me fshat e qytet me qytet, siç e tregon kjo foto “em-blematike” idealin e tij, ndjenjën patriotike e dijen në popull, nëpërmjetkëngës e vargjeve .

pjesë në arkivin e Bibliotekës sonëKombëtare, por që për momentin,nuk mund t’i shfrytëzojmë për tabërë edhe më konkret këtë shkrim. Në këtë situatë , është përseriKozeta Mamaqi, që na vjen në ndi-hmë me një libër prej mbi 100 faqe,të fotokopjuar , të cilit i mungonkopertina , (gjë që na bën të mosnjohim titullin dhe vitin e botim-it) , por të njohim përmbajtjen etij.

Nga ky libër , po veçojmë 3 Nga ky libër , po veçojmë 3 Nga ky libër , po veçojmë 3 Nga ky libër , po veçojmë 3 Nga ky libër , po veçojmë 3këngë të Nazifkëngë të Nazifkëngë të Nazifkëngë të Nazifkëngë të Nazif O O O O O. Mamaqit :. Mamaqit :. Mamaqit :. Mamaqit :. Mamaqit :

“ Abdyl Bej Frasheri”

Kush ishte që kundërshtojtiNë Berlin n’atë kongres?

ullit . Në kontakt me elementinpërparimtar e patriotik të sh-qiptarëve të Amerikës , ai botoilibrin e tij të parë. Me mllefin e një20 vjeçari, ia dedikoi këtë libër, (me shkronja kapitale), vuajtjes sëpopullit tonë gjatë mizorive të pa-shoq të grekëve ndaj popullsisëçame dhe detyrimit me forcë e pa-drejtësisht të largimit të tyre ngashtëpitë e trojet e tyre.

Ai bëhet kështu një denoncuespublik i të vërtetës historike rren-qethëse të politikes shovinistëGreke ndaj popullit tonë.... RefugjatëveQë vdiqën në ullinjtë e VlorësViktima të barbarive GrekeKëtë libër ua dedikojMe pas , në parathënien, shkruarpërsëri prej tij, duke qenë indërgjegjshëm për nivelin artistik,jo si do donte të ish ,ai u kërkonndjesë lexuesve. Ai është modest.Por, sigurisht, atij as që nuk i kashkuar në mendje, që këto pasthir-ma të shpirtit të tij, të dokumentu-ara në këtë libër, kanë vlera të jas-

Më 1920, si shumë bashkatd-hetarë , që nuk mund të qëndro-nin indiferent ndaj fateve të atd-heut, Nazif O. Mamaqi kthehet nëatdhe ,ku përfshihet në luftën eVlorës kundër Italianëve.Ky fakt motivoi ketë “ shpirt tëlire” të vazhdonte veprimtarinë etij krijuese . Në librat e tij të mëvonshëm , aido të përfshinte në to dhe këngët epoezitë me të mira të mjeshtravetë letërsisë shqipe, krijimtarinë enjerëzve të thjeshtë, që manifesto-nin atdhedashurinë në këngët etyre , pa lënë menjanë dhe krijim-tarinë e këngëve popullore të kra-hinave të ndryshme, si me përm-bajtje patriotike, por dhe ato jetë-soret, të dashurisë për jetën enatyrën , por dhe satirike.

Kështu, shumë shpejt ai botonvëllimin e dytë të këngëve e poeziveme mbresat dhe trimeritë e luftëssë Vlorës , titulluar: “ Kopështi iKëngëve” me 1920 në Elbasan.

Fatmirësisht të 5 librat e tij bëjnë

historike. Në krijimin e këtyre këngëve, upërfshi gjithashtu dhe lëvizja am-atore muzikore, në këtë periudhëtë Rilindjes Kombëtare, që duke umbështetur dhe në këngët popu-llore, fitoi ndjeshmëri e masivitet . Përmbajtja patriotike dhethjeshtësia e ndërtimit, si dheqartësia melodike, i bëri ato shumëtë dashura për popullin. Pra, njerëztë thjeshtë që përjetonin

Foto e dedikimit

Foto e parathënies

Kopertina

E diel 9 Korrik 2017 - 15LETERSIA POPULLORE

ta , me fragmente nga “ Mrizi iZanave”, për të vazhduar mekëngët e M. Gramenos, Th. Floqit,L. Llogorit, F. Vokopolës, Th. Na-sit, M. Tziko ( Ciko), N. H. Imari-otit e shume të tjerëve si dhe këngëtpopullore të kohës. Gjithashtu gjejmë përkthime tëmjeshtrave të gjuhës shqipe si “Marsejezën”, e përkthyer nga F.Konica, poezinë e famshme të E. A.Poe “ Korbi”, përkthyer nga F. S.Noli, letrën e njohur, drejtuar tëbirit “ Sikur “ të R. Kipling, përk-thyer nga Arqile Tase etj. Në këtëlibër ka dhe këngë dashurie, midistë cilave disa këngë të përkthyeranga TH. Nasi , por dhe pesë këngëdashurie të përkthyera nga an-glishtja nga Nazif Osman Mama-qi. Në libër do të gjejmë edhe këngëtë tjera, si Italianë , Greke,Franceze, Spanjolle e deri Filan-deze, përkthyer nga autore të ndry-shëm. Kërkesa ndaj këtyre librave në atëperiudhe ka qenë kaq e dobishme,sa shtypshkronja “Gutenberg”

kryer Fakultetin e Ekonomisëagrare dhe ka punuar si këshilltarper Bujqësinë në Kryeministri.Nazifi kishte dhe një motër, Fati-menë, lindur me 1906.

Nazifi nuk jetoi gjatë. Ai u ndanga jeta parakohe, me 1939, i kon-sumuar siç duket nga pasioni i tijpër të krijuar ,mbledhur, botuar eshpërndarë fshat me fshat e qytetme qytet , siç e tregon kjo foto “em-blematike” idealin e tij, ndjenjënpatriotike e dijen në popull,nëpërmjet këngës e vargjeve .

I ngarkuar me thesin me libra,jo vetëm për t’i shpërndarë, pordhe për të dhënë koncert mekëngët e tij, ai mbeti në kujtesën epopullit . Atë, edhe sot e kujtojmëpër altruizmin e pasionin e tij tëatdhedashurisë në përhapjes ekulturës dhe ideve përparimtare,gjithmonë me mendimin “... sedritë e diturisë, përpara do nashpjerë.......! Janë dy këngë , që populli i pati Janë dy këngë , që populli i pati Janë dy këngë , që populli i pati Janë dy këngë , që populli i pati Janë dy këngë , që populli i pati

Serbi se çpo punon, Të mjerët Kosovare si rin e sidurojnOh oh c’të them dot si tregonj.Kini ndërmend Shqiptare’Kure mos haroni,Kosoven pa mare vdekje të kerko-ni. Oh oh Kosoven shpetoni

Ja dhe një :

“ Këngë Dashurie”

Meret pas zërit amerikan Kay, kay,kay Kety

I-a ku tek rendiVajza me erdhi

Kush që valle që i ndalojti?Kush harxhoj lira një thes?Ish Abdul FrasheriMe mendjesinëMe njan’ i varfëriDhe pasurinëKush ish që jau preu hovinKongres që donte të na coptonteC’njëri ish që lojti rolinAtë rol kush ish ta lonte?Ish Abdul FrasheriMe mendjesinëMe njan’ i varfëriDhe pasurinëAbdul! Dot vinjë një ditëDhe dita e jote do të jetë e shpejtëShtatne’ tent me një statyteKe për të pare o, shpirt i shenjtAbdul bej FrasheriI asaj ditë

kushtuar Nazifkushtuar Nazifkushtuar Nazifkushtuar Nazifkushtuar Nazif O O O O O.Mamaqit:.Mamaqit:.Mamaqit:.Mamaqit:.Mamaqit:

Në MajestikU tund miletiSe dha koncertNazif Permeti

Me jelekaqiMe kajm e’naqiNazif MamaqiSa na kënaqi

Me zen e hollePosi bilbiliMe bukurinëSi trëndafili

Është ironikDhe satirikFort simpatikI veshur shik

Kur del në skenëBastun në doreI pispillosurSi për kurorë

ribotoi, me kërkesën e klientëve,librin “ Burbuqet e Pranverës”, nëvitin 1933.

Po cila ishte familja e Nazif O.Mamaqit, që i dha kaq ndriçimmendjes se tij, krahas atmosferëshistorike që përjetoi? I ati, Osman Mamaqi , pasi kreushkollën e mesme në Përmet,punoi në Bashkinë e qytetit.Djali i parë, Lame Mamaqi lindur1891- ishte ai, që ngriti flamurinShqiptar me 1912, në Përmet. Aipunonte në gjykatë.I treti, Nystret Mamaqi,1908, kreuHarëardin në ( Neë Yuork’),Amerike për zooteknik dhe punoi,fillimisht në Shkollën Bujqësore ,Kavaje e me pas në Radio- Tirana,si përkthyes i anglishtes dhe lex-ues i lajmeve në ketë gjuhe. Si njo-hës i thelle i anglishtes, ai ka përk-thyer librin “ I fundit i Mohi-kanëve”.I katërti, Rahmiu, lindur 1913 kish

Kur këndoi këngënE DhimitraqitQahej miletiI lumtë Mamaqit

Se su mbajt dotQavi me lotAs sot as motSe haarron dot

O ,o i gjoriËshtë këngëtoriËshtë liberatoriMe popullori

Me shishe në duarPluhur ngarkuarDuke kënduarDuke lodruar

O na kënaqiNazif MamaqiNazif Mamaqi

K K K K Kurse këngurse këngurse këngurse këngurse kënga tjetër që i kanëa tjetër që i kanëa tjetër që i kanëa tjetër që i kanëa tjetër që i kanëkushtuar është:kushtuar është:kushtuar është:kushtuar është:kushtuar është:

Në Luftën e VlorësMë 1920, si shumë bashkatdhetarë , që nuk mund të qëndroninindiferentë ndaj fateve të atdheut, Nazif O. Mamaqi kthehet në atdhe,ku përfshihet në luftën e Vlorës kundër Italianëve.Ky fakt motivoi ketë “ shpirt të lirë” të vazhdonte veprimtarinë e tijkrijuese. Në librat e tij të mëvonshëm , ai do të përfshinte në to dhekëngët e poezitë më të mira të mjeshtrave të letërsisë shqipe,krijimtarinë e njerëzve të thjeshtë, që manifestonin atdhedashurinë nëkëngët e tyre, pa lënë mënjanë dhe krijimtarinë e këngëve popullore tëkrahinave të ndryshme, si me përmbajtje patriotike, por dhe atojetësoret, të dashurisë për jetën e natyrën, por dhe satirike.

Ish shpëtimtariShpirti i ndrihtë

“ Mizoritë serbenë Kosove”

( pas zerit turqishtCanakalanënicende)

A dini o Shqiptare, Në Kosove se c’ngjet,Koberit barbare dhe njëres tëgjalleOh oh serbi në var i kllet.A dini o ShqiptareSec po heq ay vent,Me sy si kemi pare në thik si i kaven,Oh oh dhe mishtë u ka ngren.A dini o Shqiptare,

Tjatër s’duaSe kjo mua, me pëlqenKu ku vajte?Moj manushaqeSe me kalleNë dhe fare të adhuronjKu ke lereThuam’ një hereKu je vdekjeMe të shpejtëMua, me merKur lumtëriaDhe dashuriaNuk kujtohetEdhe s’mbarohetMe mir, të vdes.

Në ketë botim gjejmë dhe shumeautorë këngësh e poezish të tjera,duke filluar nga Asdreni, GJ. Fish-

KENGETORIFAT-FARMAK

Një njëri, një varfanjak,Thar’ e thyer në varfëriKy Mamaqi fat-farmakIsh njëri si asnjëri!

Me një thes me libra dënga,Një kothere buk’ të that’Dhe një pallto të pamengaDer’ me der’ e fshat me fshat!

Mirpo librat që perpishtëNë shkëmbim me luge cape,Ishin sulme trimerishtë,Ishin prush’ i një etape!

Ishin ura, ura zjarriNëpër vatra të barotit,Ish rënkim i një të vrariNë atdhe të Kastriotit!

Ky njëri si asnjëri,Sado s’kishte dituriI shërbeu dituris,Dyqind libra mbi kurris!E prandaja, brez i riTa kujtoj me dhembshuri,Trubadur e vegjëlisë!

Por, ndonëse u largua herët ngajeta, Nazif O. Mamaqi na la “‘ the-sarin e tij”, pasurinë e tijshpirtërore e historike të asaj pe-riudhe në të 5 librat, por dhetrashëgiminë e tij letrare genetike,poetike , apo vokale që e kanëtrashëguar, ku me pak e ku meshume , të gjithë pasardhësit e tij.

*Tiranë qershor 2017 *Tiranë qershor 2017 *Tiranë qershor 2017 *Tiranë qershor 2017 *Tiranë qershor 2017

Poezitë e këngët me fotot

Nazif Osman Mamaqi

E diel 9 Korrik 201716 -REVIEW

BBOTIME

Kjo analizë e Eda Derhemit për librin “Kujtime ‘39-’44” të Mustafa Greblleshit, u botua para pak ditësh në “Peizazhetë fjalës” me rastin e promovimit të librit nga Botimet “Çabej”

NGA EDA DERHEMI

VVVVVijonijonijonijonijon ng ng ng ng nga fa fa fa fa faqja 13aqja 13aqja 13aqja 13aqja 13

KKKKKujtimi si gjini dheujtimi si gjini dheujtimi si gjini dheujtimi si gjini dheujtimi si gjini dheroli i njeriut shkruesroli i njeriut shkruesroli i njeriut shkruesroli i njeriut shkruesroli i njeriut shkrues

Memuarin apo zhanrin e kujti-meve Daniel Mendelsohn (2010)[i] equan delja e zezë në familjen e letër-sisë që “si një i ftuar dasme i dehur,bën me turp kushërinjtë e vet qëjanë esëll”. Arsyet e diskutuara janëtë ndryshme, por themeloret përFreudin së paku, ishin, që të dyja,arsye etike: nevoja e brendshme ekujtimeve për të kallëzuar nëmënyrë indiskrete persona të pam-brojtur, miq a armiq, qoftë edhe vet-en, që zbulohen ku e si nuk duan,papërgjegjshëm e lëndueshëm. Tje-tra arsye është në një kuptim ekundërta e kësaj më sipër: çfarë iheq vlerën çdo forme letrare kuj-timesh është rrejshmëria e vet e pa-shmangshme. Unë më shumë nëkëtë qasje shoh analistë të frustru-ar që nuk pranojnë shkrimtarët ememuarit sepse, duke thënë tëvërtetën, lëndojnë ata që domosdobëhen pjesë e tregimit, ose sepse asqë janë për t’u besuar. Në këtë lëm-sh, ku pa të drejtë, zhanri i kujti-meve baltoset si të ishte gjenetik-isht i mbrapshtë, futet edhe një or-

RIKTHIMI I GREBLLESHIT

Integriteti si njeriPikërisht integriteti i tij si njeridhe një çiltërsi kallëzimi epashoqe që ndihet në çdopërshkrim marrëdhëniesh angjarjesh, i mbron kujtimet eGreblleshit nga cilësitë qëpërmend Mendelsohn: si ngabaltosja e të përgojuarve, singa kallëzimet e rreme; sepseGreblleshi natyrshëm nukpërgojon dhe as mashtron.

Mustafa Greblleshi

vatje për dallimin fiction-nonfic-tion: e para e përcakuar si para-qitëse e saktë e realitetit në botë,ndërsa e dyta si paraqitëse e saktë erealitetit në mendjen e autorit. Njëtjetër dallim teorik ky, që e shoh siproblematik në pasaktësitë e veta,por që s’lidhet me temën.

Pikërisht integriteti i tij si njeridhe një çiltërsi kallëzimi e pashoqeqë ndihet në çdo përshkrim mar-rëdhëniesh a ngjarjesh, i mbronkujtimet e Greblleshit nga cilësitëqë përmend Mendelsohn: si ngabaltosja e të përgojuarve, si ngakallëzimet e rreme; sepse Greblleshinatyrshëm nuk përgojon dhe asmashtron. Është e kuptueshme qënën trysnitë politike ku autori ugjend pas daljes nga burgu, nuk doishte e vështirë të kërkonte të për-mendte aktivizmin real krahlëvizjes komuniste, ndjekjet për taburgosur, thirrjet hakërruesenëpër zyra qeveritare pro-fashiste,pjesëmarrjet në demonstrata dheplagosjen atje, dhe sidomos aq e aqshkrime me tendenca qartësisht tëmajta. Por Greblleshin e gjejmë tëthotë hapur në 1984 se “nuk ishtekomunist”, “por një i ri i thjeshtëqë nuk e duronte dot robërinë e ven-dit të vet” (51); po ashtu, është eshpeshtë në kujtime dalja e autoritnë krah njerëzish që ishin dënuarkeqas nga sistemi komunist (GjergjFishta dhe takimi i tij me Mussoli-nin - 64), jo me shpjegime e analizafilozofike, por me fakte tëriprodhuara saktësisht. Jamveçanërisht e habitur me sasinë dhe

saktësinë e datajeve që Greblleshikish ruajtur për dekada dhe qëmund të riprodhonte aq saktësisht,nga mjedise apo çaste natyrore epeizazhe apo mote me diell e shi, nënumra dhomash hotelesh, zhurma,reagime njerëzish, dialogje, sh-krime gazetash, aktivitete shkol-lore. Ka gjithashtu një ftesë dinji-toze në “vallen e shkrimit” dhe njëpërshkrim qelibar që Greblleshi ubën personazheve që përmend; ësh-

të miqësor jo veç ndaj shokëve tëvet që i adhuronte e që i vështronteme modestinë e shumë-të-mençurit,por edhe ndaj atyre që i kishin sh-kaktuar andralla “dashamire” (Qa-zim Mulleti) apo që i konsiderontejo-atdhetarë (Mustafa Kruja). Ndajthem, që kish një mburojë natyroreprej njeriu të pazakontë Greblleshiynë fisnik ndaj mëkateve të mem-oir-it që diskutojnë Freud dhe Men-delsohn.

ShkrimtariShkrimtariShkrimtariShkrimtariShkrimtariKa një paragraf Kadare në par-

athënien e vet për librin ku, pasi bëndallimin mes harresës ndaj sh-krimtarëve që s’kish pse të kujto-heshin, dhe daljes nga mjegulla tëatyre që u mjegulluan për arsyepolitike, përshkruan natyrën e Gre-blleshit shkrimtar. Librin Kadare equan “të bukur dhe të fismë”. (10)Vazhdon Kadare: Greblleshi nukrenditet ndër kolosët e letërsisësonë të viteve 30… por është një sh-krimtar, që edhe pse duke qenë vazh-dimisht në hije, kujtesa e kërkondhe më në fund e gjen... edhe dukemos u renditur tek shkrimtarët mëtë rëndësishëm, ai pa droje mund tëpërmendet tek të paharrueshmit”(17-18). Në kapitullin ku Greblleshina njeh me mikun dhe mentorin evet Gjergj Bubanin, ky i fundit iavlerëson stilin duke i thënë “Paskenjë stil të thjeshtë dhe tërheqës” (40),që i takon po atij niveli vlerësimi qëbart edhe Kadare. Ka diçka që nukpërmendet në këto dy opinione: af-

tësia e tij për të kontrolluar masënnë gjuhën e vet, për të mos u bërëpre e ekzagjerimeve as intensivishte as ekstensivisht, si edhe mprehtë-sia e humorit dhe satirës së Gre-blleshit, që ndihet më pak në “Kuj-timet” apo në “Greminën eDashunisë”, por është qartë e pran-ishme në skicat prej Liut’ Cakut.Edhe një tjetër cilësi e autorit mëka lënë mbresë: saktësia në shpre-hje e përshkrim, dhe njohja e thellë

e tematikës që diskuton. Nuk kadyshim që Greblleshi është një sh-krimtar i talentuar dhe serioz nëletrat tona, sado i kufizuar prodhi-

mi e i panjohur pastë qenë në tëgjallë.

Ka dy shina mendimi që do dojatë përmendja këtu. E para që Gre-blleshi mund të kish qenë njëgazetar i kalibrit të lartë, por iaprenë rrugën kur ishte ende në zh-villim. Dhe të jesh gazetar, nuk dotë thotë që domosdo të jesh edheshkrimtar i po atij niveli (apoanasjelltas), sido që vetë rasti Gre-blleshi dëshmon se dy konceptet

nuk janë përjashtuese. Ai vetë nëKujtimet e konsideron vetengazetar, ndërsa të tjerë miq që adhu-ron (si Stërmillin) i trajton më fortsi shkrimtarë, sido që, me kovë bojeapo jo pas biçiklete, nuk e la kurrëpenën. Madje është i brishtë detajiqë rrëfen Greblleshi se me sa ad-mirim i shihte ata që shkruanin“drejt e në makinë shkrimi” siGjergj Bubani e Stefan Shundi (63),gjë që edhe ai ia doli ta bënte pastyre. E dyta, shkrimtari pjesërishtbëhet me kohë e praktikë. Edhekëtu, Greblleshit nuk iu lejua vazh-dimi dhe praktikimi i zanatit, papërmendur fare kushtet e punës.Nuk dimë as se cili qe qëllimi i sh-krimit të kujtimeve, dhe as nëse dokish dashur të modifikonte pjesëapo karakterizime që nuk do i sh-konin një pene të njohur. Kam parëdisa faqe të Kujtimeve në origjina-lin e shkruar prej autorit. Duketqartë aty se idetë janë hedhur pastë menduarit të parë, dhe të vlerë-sosh rezultatin prej kësaj perspek-tive, është pa dyshim një sukses imadh sa saktë e qartë shprehet.Duket që origjinali është lexuar mëpas nga autori dhe ka shënime tërralla me penë mbi tekstin e shty-pur, të gjitha sjellë saktësisht prejAnna Shkrelit në versionin e botu-ar, madje me ndonjë korrigjim tërrallë ortografik. Diçka mund tathem me siguri: pjesa e fundit e Kuj-timeve, ajo që sjell ditët e Gre-blleshit në Selanik dhe Athinë, ësh-të artistikisht shumë më e plotë dhee pjekur, me shprehshmëri gjuhë-

sore e kompleksitet ideor më të lartësesa fillimet e Kujtimeve. Po ashtujam shumë kureshtare të njoh tek-stin e ripunuar prej tij para vdekjestë “Greminës së dashunisë”, dhe tëkrahasoj dy variantet. Dhe mezipres ta kemi.

Në një komunikim me NashoJorgaqin, ky më kallëzon për ndih-mën që i ka dhënë për një “rifillim”të aktivitetit si shkrimtar nga vitet60. Ja si më shkruan Jorgaqi:“Keshtu i redaktova dhe i botovalibrin “Albumi i nje bojaxhiu”, tecilin ma ka dhene me dedikimin“Zotit Nasho Jorgaqi, shkaktar iketij vellimi me mirenjohje dhedashuri. Mustafa Gerblleshi. Nen-tor, 1963”. Pas ketij botimi u hap rru-ga që botoi librat e perkthyera te L.Pirandelos, E. Defilipos dhe Perral-lat e Njemije e nje neteve, per tevazhduar me shkrime ne Drita dheHosteni. ... dhe në librin tim “Kohae kujtimeve” e kam përmendur disaherë me konsideratë te kapitulli mbiM. Kutelin.” Duhet të ndihemifatlumë për këtë takim të rastë-sishëm të bojaxhiut shkrimtar qësistemi e injoronte me një sh-krimtar që sistemi e çmonte, që sëpaku i dha mundësinë Mustafait përpak kohë e me ndërprerje të ndihejpjesë e shtresës së cilës i takonte,sido që kurrë krejt dhe sigurt.

Tirana dhe gazetariTirana dhe gazetariTirana dhe gazetariTirana dhe gazetariTirana dhe gazetaritek Ktek Ktek Ktek Ktek Kujtimetujtimetujtimetujtimetujtimet

Është tërheqëse Tirana që sjellGreblleshi në Kujtimet e veta të 1939-1944, sado gjakatare në ato ditë

pushtimi (logjik) nga të huajt, epastaj (irracional) nga bijtë e malit.Për mua që u rrita në një Tiranëintelektualisht të varfëruar e tëfrikësuar, sido që me një universitettë vetin tashmë të stabilizuar, ështëbefasuese Tirana e Kujtimeve. Dhejo për ekzotikën e së vjetrës, porsepse ndihej në të qyteti, rritja e njëbrezi njerëzish me pasione e intere-sa intelektuale të reja e të pazakon-ta në këtë qoshkë të Ballkanit, sepsesado që qartësisht brezat distanco-heshin në filozofi, mes intelektu-alëve të vjetër e të rinj ndarja nukkish prirje shkatërruese. Pa dy-shim, jemi nën shoqërinë e njëritprej bijve më mendjehapur, dinjitozëe të kulturuar të Tiranës, ndaj ësh-të logjike që të hasim një galerinjerëzish si ai vetë; por po aq sho-him nëpër kujtime varfërinë, hal-let, internimet, përmbysjet politike,dramat e pushtimit dhe të komu-nizmit më pas (ky i fundit kryesishttërthorazi). Më bën përshtypje që nëvitet 30 zanatçiu e zejtari tiranasishte i nderuar, dhe përfaqësonte atëqë mungon sot, klasën e mesme -një këpucar, një rrobaqepës e njëberber konkurronin me njëri-tjetrin kush më mirë njihte për-mendësh Khajamin; të nderuar janënjë galeri e tërë qytetarësh tiranasqë sido të pashkolluar e që gjysmëne ditës e kalonin “ke Toka”, ishinthelbi identitar i qytetit me butësitë parimshme, skrupuj moralë, kre-nari dhe disiplinë pune, tipik mestë cilëve Nur Hanmi, por edhe Cen

E diel 9 Korrik 2017 - 17MEA CULPA

...nga numrii shkuar

“Milosao” e këtij numri kish-te si shkrim kryesor esse-në e sh-krimtarit tonë të njohur IsmailKadare me titull: “Shqiptarët në

bërë zakon ta mallkojmë, na kacaktuar ne shqiptarëve të jetojmënë një nga zonat më të bukura tëEvropës. Evropa vetë, ndërkaq sëbashku me SHBA është tani lagj-ja më luksoze e botës. Ne e har-rojmë se jemi midis një kopshtiplot me shtete pasanike, na pëlqentë qahemi që nuk jemi si ata. Nevuajmë nga kompleksi i vogëlsisëdhe harrojmë se shtati i popullitshqiptar, pavarësisht nga prerja etrojeve të tij nuk është aspak ivogël në këtë gadishull, se ai ësh-të përafërsisht i barabartë me sh-tatin e grekëve, të serbëve e të bull-garëve. Përsëritja gjer ne lodhje eshprehjes “Shqipëria e vockël”,“popull i vogël” s’është veçseshprehje e një dëshire për të fshe-hur përtkurrjen e mëtejshme të

këtij populli”, shkruan Kadare.Redaktori nuk i shpëtoi tun-

dimit që të sillte poetin e tij tëpreferuar Vasko Popa në ditëlind-jen e tij. Më 29 Qershor, poeti imadh sllav, një nga krenaritë epoezisë së vendeve lindore, kaditëlindjen dhe redaktori e ka parëtë arsyeshme ta ketë gjithnjë nëkëtë kohë në numrin e radhës.Kështu veproi dhe në këtë vit. Nëkëtë kuadër solli përkthimin e tij,marrë nga vëllimi i përkthyer nëshqip. Mbi të gjitha edhe sipërkim të ditëlindjeve.

Arian Leka na erdhi me njëesse lidhur me shkrimtarin e an-gazhuar. “Përfytyrimi i “shkrim-tarit të angazhuar” të çon drejtmodelit të atij që mendimet ishpreh jo drejtpërsëdrejti në

publik, por i shfaq të artiku-luara vetëm përmes anëtarë-simit apo përkatësimit në njëparti politike. Enkas për takrijohen mjediseve të tilla sistudio televizive, foltore, fo-rume, katedra, çadra, kutivotimi, salla të mbyllura esheshe të hapura apo çdo mje-dis tjetër që, saje politikës,merr funksione heterotopike.Kjo esse është marrë me pël-qimin e autorit nga numri ver-or i “Poeteka 43”, e cila gjen-det prej pak ditësh në li -braritë e kryeqytetit për pub-likun shqiptar ...”, thotë ai.

Numri ishte mirë dhemegjithë pak materialet e para-qitura mund të konsiderohet sinjë numër që ia vlen.

prag të mijëvjeçarit të tretë”. Ar-syet që e sollëm këtë esse ishteproblematika e madhe me të cilënpërballet Shqipëria në ditët tonadhe analogjitë që vinin përmeskësaj sprove, botuar në fillim tëmijëvjeçarit nga “ONUFRI”. Ha-bia e madhe e redaktorit ishte qënjë pjesë e publikut nuk e njihtesprovën, që është botuar në vitin2003 dhe që e prezantonte Sh-qipërinë me problematikën, qëmendonte shkrimtari i njohur.Redaktori nuk pati asnjë mëdys-hje për botimin paçka gjatësisë sësprovës. Anipse, iu desh të marrënjë leje verbale nga botuesi i sh-krimtarit të njohur. Gjithsesi njëpjesë e kultivuar e lexuesve e kapritur shumë mirë dhe me tepërvëmendje. “Fati, ndonëse na është

Tirana tërheqëse e paraluftësËshtë tërheqëse Tirana që sjell Greblleshi në Kujtimet e veta të 1939-1944, sado gjakatare në ato ditë pushtimi (logjik) nga të huajt, e pastaj(irracional) nga bijtë e malit. Për mua që u rrita në një Tiranë intelektualishttë varfëruar e të frikësuar, sido që me një universitet të vetin tashmë tëstabilizuar, është befasuese Tirana e kujtimeve. Dhe jo për ekzotikën e sëvjetrës, por sepse ndihej në të qyteti, rritja e një brezi njerëzish mepasione e interesa intelektuale të reja e të pazakonta në këtë qoshkë tëBallkanit, sepse sado që qartësisht brezat distancoheshin në filozofi, mesintelektualëve të vjetër e të rinj, ndarja nuk kish prirje shkatërruese..

Bali apo tregtarët tiranas që zgjidh-nin problemet shëndetësore në Ita-li.

Më trishton fakti që, edhe në Ti-ranën e pushtuar dhe me adminis-tratë shpesh injorante, të drejtat eindividit në gjyq mbroheshin prejavokatësh shpesh të përgatitur nëshkolla shumë të mira europiane,fort, sy më sy e demokratikisht; kjonuk ndodhi kurrë në Tiranën timeqë të jepte idenë se kish lerë nëregjimin komunist. Tirana dhe ti-ranasit të përfolur ende sot si anti-komunistë dhe indiferentë ndaj pro-gresit, gati-gati pro-pushtues,shfaqen nën një dritë krejt tjetër tekGreblleshi. Është qytet dinamik, iri dhe kërkues, ku janë të rrallë ataqë nuk mbështesin Luftën në for-ma e forca të ndryshme; ku të rinjtëshihen nëpër kafene, aq sa në bib-liotekat e vogla, gjëmojnë libraritëe leximet, shkruajnë poezi, shëtisine flasin për politikën, shkruajnëpjesë opozitare, marrin pjesë nëlëvizje e demonstrata, dhe kur u bierasti, shohin Bohemën në TeatroAlla Scala. Greblleshi, i lirë e largçdo ndjenje shovinizmi (edhe kurflet me dashuri e brengë për Kos-ovën), adhuron qytetet dhe civiliz-imet e botës; në Itali ndihet “si itërhequr prej shumë magnetësh”,dhe qytetet greke i vlerëson përgjallërinë e pazakontë që, kuptohet,nuk e gjente të tillë në të vetin. PorTirana për Greblleshin është re-alitet i pazëvendësueshëm dheëndërr që s’mbaron.

Leximi i Kujtimeve më bëri tëpohoj qartë një fakt për të cilin nukkam qenë e sigurtë: raca e gazetaritme dinjitet, të kulturuar, dhe që nuki shitet askujt, nuk është se s’kaekzistuar ndonjëherë nëpër Tiranë.Ajo thjesht është fikur. Gazetarëtqë janë miq zemre, profesioni e idea-li për Greblleshin, si Gjergj Bubani,Stefan Shundi, Qemal Draçini, Ibra-him Hasnaj, Xhelal Mitrovica (ky ifundit, më shumë administrator),Muzafer Pipa, shkrimtarë të afir-muar si Haki Stërmilli, MitrushKuteli e Fiqri Llagami, që gdhihen engrysen nëpër redaksi e duke nd-jekur lajmin e vërtetë, që shëtisintë gllabëruar krejt nga diskutimetpër letërsinë e artin, janë pa dyshimintelektualë e gazetarë aktivë e tëangazhuar, njerëz të kulturuar e lib-eralë, disa prej tyre gazetarë të afir-muar. Siç thotë Greblleshi “dukebashkëpunuar me ta… kisha kalu-ar nëpër shkollën e gazetarisë” (65).Gazetaria për ta ishte pasioni i ditësqë vinte, dhe dashuria e vet më emadhe, dhe kryhej me një moral tëpacen. Mënyra si kërkonin ngjar-jen dhe kulturën, si u dhimbsej epunonin për vendin e vet të pushtu-ar, frekuentimi i po atyre vendeve –

madje s’qe çudi që edhe rastësishttë takoheshin në Barin ViktorEmanueli të Milanos, në një pen-sion të Torinos apo park të Tiranës– përpjekjet për të ndihmuar tjetrin,për të botuar pjesën e mikut para tëvetes, vlerëzimi reciprok … janë tëgjitha tipare që duket sikur vijnënga një epokë dinosaurësh apo për-rallash me mbret, aq shumë na janëlarguar e aq pak i kemi të pran-

ishme.Qartësisht ata nuk kishin nge-

cur aty se s’dinin të bënin gjë tjetër,se fitohej buka kollaj, se përfitohej,apo se kërkonin padronë të fu-qishëm. Ndershmëria dhe seriozite-ti me të cilin punonin pavarësishtse e kujt qe gazeta, edhe nën pre-sion të vazhdueshëm politik aporrezikut të mbylljes së gazetave,është i respektueshëm. Pjesët e Kuj-timeve për gazetarinë e kohës dheangazhimet e gazetarëve e mar-rëdhëniet mes tyre, duhen futur sotnëpër fakultetet tona të gazetarisë:ose në një database për “best prac-tices in local journalism”, ose nëmanualet bazë të kurseve 100.

Pengje e brengaPengje e brengaPengje e brengaPengje e brengaPengje e brengalexuesejelexuesejelexuesejelexuesejelexueseje

Do kisha dashur shumë një par-athënie për këtë libër! Apo qoftëedhe pasthënie, a ndërthënie… pornjë “thënie” e ndjeva fort të

nevojshme. Kemi në dorë një autorqë nuk njihet, për të cilin nuk ështëshkruar e i cili s’është përmendur eas studiuar. Pak ia kanë dëgjuarç’ka shkruar, dhe edhe më pak ikanë lexuar gjësend. I kujtoj javët eletërsisë së kësaj periudhe si stu-dente e Nasho Jorgaqit (para 34vjetësh), por nuk kujtoj të kemifolur për të, në mos veç që të jetëpërmendur romani “Gremina e

dashunisë”... as në letërsinë e au-torëve të viteve 30, e as më pas nëatë të Luftës.

Është e vërtetë që të kesh njëparathënie prej Ismail Kadaresë, siçështë rasti i këtij libri, është nder evlerësim; është gjithashtu avan-tazh për këdo që do t’i shitet libri.Por përtej këtyre funksioneve që padyshim Kadare i përmbush mirë,parathënia e Kadaresë, pak e ndih-mon leximin e Kujtimeve dhe zbu-limin e Greblleshit. Një parathëniee duhur për librin duhej bazuar nënjë studim për jetën e veprën e au-torit, që qartësisht Kadare nuk i ka,dhe as duhet t’i kishte. Ndaj Kadarebën çka bën shpesh në vitet e fun-dit: prodhon një parathënie tëzgjeruar, bazuar pjesërisht në për-dorimin relevant dhe ndonjëherëpoetik të erudicionit të vet, për-mend aty-këtu ngjarje e historilidhur me botimin e radhës, flet pakose aspak për autorin konkret, dhe

në pjesën themelore u mëshontezave të veta tashmë të përsëritu-ra, që, të drejta apo jo (s’është vendikëtu të diskutoj tezat e tij), thuajsejanë kthyer në teza propagandeproselitike që nuk di se kë vënë nëshenjestër e kujt do i mbushin mend-jen.

Unë e lexova me qejf Kadarenëedhe kësaj radhe. Ia çmova para-qitjen që i bën letërsisë së lirë e pa-

sionante të viteve 30 (por Jorgaqishprehet se Greblleshi i takon Letër-sisë së Luftës dhe jo asaj të viteve30) shpallur armike e komunizmit;gjetjen aq të hollë të zërit të lexuesesqë kërkon nëpër ushtrinë e çliruartë librave, shtruar nëpër bulevard-in e Tiranës pas 1990-ës, “Greminëne dashurisë” të Greblleshit; ia ad-mirova hamendjet për mënyrën sindihej Greblleshi. Por më bezdisifakti që pjesën kryesore në par-athënie e mori edhe kësaj herepërsëritja e temës së viktimizimittë Shqipërisë me zemër europiane,rimarrja e motiveve antagoniste,herë historike, herë konspirative,ndaj perandorive gjithnjë të Lindjesapo, më anti-Saidisht, gjithnjë tëOrientit dhe luftës së tyre që të de-europianizojnë Shqipërinë europi-ane. Përshkrimet janë shpeshdanteske, katastrofat në dëm të sh-qiptarëve të qëllimshme, e nisin kurs’mbahet mend dhe vazhdojnë ende;bota na ka halë në sy, dhe a e dinipse, sepse ne jemi në thelb europi-anë, jemi në fakt thelbi i Europës,jemi gjenetikisht Europa (apo “Eu-ropa kaure”?). Dhe “zyrat e Bash-kimit Europian”(11) na shfaqen sizana mali të dëlirta si uji i Val-bonës, që tani kuptojnë më në fundse ç’padrejtësi u janë bërë e u bëhenshqiptarëve.

Sido që Kadare me zgjuarsi ia delt’i lidhë në një linjë koherente (porjo kohezive) armiqtë e kahershëmtë shqiptarëve, me harresën dhe

vrasjen e letrave dhe gjuhës, e mëpas me Greblleshin, sado që unëjam e bindur se vetë Kadare dëshi-ron ta nderojë Greblleshin, ngul-mimi i tij politik dhe natyra e me-sazhit të tij është e tillë që nuk ibën nder (as atij vetë dhe as) Gre-blleshit. Në fakt stili dhe natyra eGreblleshit u rrinë shumë larg tam-bureve të betejës përfaqësuar nëfjalorin dominant të parathënies:kob, tablo infernale, tragjike, këm-bana morti, rast monstruoz,ndalim i dyfishtë, dekret ogurzi,smira shtetërore, paranoja anti-shqiptare… stil që pastaj normali-zohet e zbutet kur nis e flitet përautorin vetë. Ndaj, nuk mundemas të them se stilin me leksik pom-poz ta ketë futur për të shprehurtinëzinë që sistemi komunist për-dori për të heshtur elitën qëtrashëguam (Greblleshin me miq),atëherë kur nuk i shfarosi fare edirekt.

U përpoqa të gjej kur janë shk-ruar kujtimet. E gjeta me leximshumë të kujdesshëm në dy vende:duke iu referuar 1944-ës autorithotë “në këto katër dekada” (101),dhe më pas “pas 40 vjetësh” (140).Kështu gjeta që kujtimet janë shk-ruar rreth vitit 1984, pra dy vjetpara vdekjes së autorit. Kohën evdekjes vetë e gjeta në një shënimcung në Wikipedia. Të dhëna përvrasjen e padrejtë (por aspak tërastësishme) të të atit të Gre-blleshit gjeta në dokumente të ndry-shme online. Jeta e tij si bojaxhimë erdhi pjesërisht prej par-athënies së Kadaresë, pjesërishtprej tim eti, nga një mikeshë që nji-het me të bijën Azylka, e nga disaelemente të shkëputura në Inter-net. Në Kujtimet e Greblleshit ref-erencat ndaj komunizmit dhe de-kadave jetuar si i shtypur janë tëpakëta, por aspak të thjeshta përt’u shpjeguar. Ai nuk qahet për nganatyra, edhe pse nuk kish vlerë tabëje. Por në kuptimin e memoir-it,koha e shkrimit është po aq e rëndë-sishme sa koha që kujtohet. Dhevitet ’80 të autorit e rrethanat eshkrimit mbeten mister për lexues-in. Kam dhjetëra pyetje, kryesisht“pse-ra” e “si-ra” që më dalin gjatëleximit, për të cilat do kisha pasurpërgjigje me një parathënie jo përfilozofinë e fateve historike të Sh-qipërisë, por për vitet dhe kushtetnë të cilat jetoi, kërkoi e shkroiGreblleshi. Kjo do e sillte më afërautorin, do e bënte më të qartë kup-timin dhe vlerësimin e kujtimeve,do ndihmonte në kuptimin më tëmirë të kohës që jetuam e jetojmë.

Mendelsohn, Daniel. “Butenough about me” in The New York-er, Jan. 25, 2010.

E diel 9 Korrik 201718 - REVIEW NGA DIASPORA

LLETËRSI

Në kuadër të manifestimit të përvitshëm letrar ndërkufitar “Muzat e Alpeve” Shoqata Rajonale e Shkrimtarëve ndauedhe çmimin letrar ‘Teuta’. Laureatë të këtij çmimi ishin shkrimtarët njohur shqiptarë dhe malazezë: Jevrem Berkoviç,Dritëro Agolli, Ramiz Kelmendi dhe Mirash Martinoviç. Këtë edicion çmimi letrar “Teuta” shkoi për njërin ndërpersonalitetet më të shquara të kulturës shqiptare, z. Moikom Zeqo, për të cilin po botojmë këtë esse nga diaspora...

NGA VASIL VASILI

Metaforat pindarike tëMoikom Zeqos mundtë mbulojnë paqësishtme energjinë e tyre

qiellin e Europës Perndimore. Atojanë thjerrza, që përthyejnë kohënhistorike për kohën e qenies. Atoplasin në kohën sot, në kohën ePoetit. Kjo plasje në kohën sot ebën figurativitetin kohë të drejtu-ar nga koha sot.. Kohët historikejanë në shërbim të kohës së poetit.

Pika e vrojtimit metaforikështë në lartësinë koha sot, pors’do të thotë se kjo lartësi ështëmbizotruese e kohëve të djeshme.Ajo është një lartësi subjektive epoetit. Ajo varet nga të qenit fizik-isht sot, atje. Atje, ku gjallon poet-ikisht poeti, është edhe pika më elartë dhe më e nxehtë e kohës.Ciklet e mëdha të kohës ushqejnënjëri - tjetrin me eklisir.

Shenja Koha sot, e metaforësmoikomiane, është e ushqyer ngaciklet e mëdha të kohës.

Moikomi është mjeshtër imadh i shkrirjes së kohës sot meciklet e mëdha të kohës.

Detaji koha sot lidhet meciklet e mëdha të kohës për t’udhënë atyre konceptualitetin esotëm dhe për të marrë prej tyrekonceptualitetin e djeshëm. Bren-da cikleve tëmëdha të kohës ka uralidhëse të vetvetishme. Kështu imendon poeti. Koha koha sot nuke dimë nëse është cikël i madh ikohës, por dimë që është detaj sub-jektiv i poetit, është lartësia e tijdhe, vetëm prej këtyre cilësive ajomund të pagëzohet si cikël i madh ikohës.

Moikomi i pohon poetikishttë gjitha kohët. Me këtë pohim hynte mohuesit e mëdhenj.

Thelbi i mohimit të tij ështëpranimi i të gjitha kohëve në njënjësi poetike. Ai fut tinëz ide filoz-ofike, kur i pohon të lidhura kohëtme kapsen e një njësie poetike.

Kemi lexuar poetë të mëdhenjtë një kohe, por Moikomi është poeti madh i cikleve të mëdha të kohës.Por shenja koha sot, me nëntekstetqë i duhen njeriut, mund të vijëpoetikisht edhe nga një kohë e më-parëshme. Nëpër këtë damar tëvjetër të kohës, ku janë luajtur dra-ma, ka ravguar Kavafi. Kohët, tëdenja për t’u mbajtur mend, kanëveshjet e tyre historike, por posh-të veshjeve gjëllin shpirti, që s’enjeh kohën. Kohën e njeh vetëmmendimi, dhe ai, në rrethana sh-trënguese. Mendimi i lirë është pakohë brënda tij.

Nuk udhëhiqemi nga kohakoha sot, koha sot s’mund të jetëmodel për veten. Modeli ështëgjithnjë një kohë paraardhëse oseparalele. Brenda nesh është uni ifuqishëm, por ai s’është model, ai egrryen të sotmen. Moikomi, shkonmë tej se koha paraardhëse, ai sh-kon te të gjitha kohëtparaardhëse, vetëm me shikimin enjë çasti poetik, që e shumëfishonme metafora.

Kjo mënyrë s’është nevojë e

brendshme e historianit, është filo-zofi e natyrës së shestimit poetik.Me terma humanë konceptualite-ti i Moikomit është dritë, dashuri,është e gjithë koha e njeriut, që eka ndërtuar njeriun.

Moikomi riorientohet ngaciklet e mëdha të kohës. Riorienti-mi është një shndërrim ibrendshëm i këndshikimit për njëshikim më përmbledhës. Riorien-timi lë dhimbje në kufirin eshëndërruar, por lë edhe ngadh-njim. Riorientimi i mendimeve nukështë i përfunduar.

Metafora e Moikomit ështëakademi e dialogimit me kohët.Kohët brenda mbajnëparaardhësit. Në thelb, riorientimii mendimeve të metaforës së Moiko-mit arrihet në dialogun meparaardhësit. Ku mund të dialog-osh më qashtër se sa në librin eparardhësve? Ata janë të lirë ngakoha sot. Poezia e Moikomit kamarrë tiparet e një vatre tëgjithëkohëshme, ku digjen drurëtekzotikë të historisë. Në jetë s’jemivetëm me moshën tonë kalendar-ike. Kemi edhe moshën mendore tësë kaluarës. Në një vështrim, pa epranuar të pranuarën, jemi kultur-alisht edhe një pamje e së kaluarës.Me përfytyrim, kemi fituar edhe tëdrejtën e pasjes së kohës sëardhme. Njeriu ka vetëm një kohëtë pacopëtuar që e copëton me men-dim.

Lidhja me ciklet e mëdha tëkohës nuk arrihet me teknicitetine detajit koha sot, por me koncep-tualitetin e tij. Te poezia e Moiko-mit dallohen dy shenja kulturore:Moikomi erudit dhe: Moikomi kon-ceptual. Me terma të tjerë dallojmë:Moikomin ekzistencial dhe Moiko-

min e qenies. Moikomi i qenies ësh-të i fshehur thellë në poezi. Moiko-mi ekzistencial është i dallueshëmnë relievin e fjalëve. Ekzistenca kanxitur kulturën, qenia konceptin.Ekzistenca është te fjalët (si komu-nikim), qenia te metafora (si kon-ceptualitet).

Metafora ka tretur me kim-inë e saj konceptuale të gjithaciklet e mëdha të kohëve, edhe shen-jën të sotmen sot, për ti bërë kohëestetike. Por në ngjizje ajo krijonhapësirën e saj dhe, gjënë e parë qëbën, zbrazet nga koha, dhe zbrazë-tia mbushet me dritën e mendimit.Në thelb, metafora është mohuesedialektike. Metafora e çmontonkohën, e veçon nga mendimi, ekthen mendimin në shërbyes të saj.Mendimi, pa ndihmën e metaforës,s’mund të ndahet nga koha.

Njeriu e ka të domozdoshmendarjen e kohës nga idetë. Vetëmpa kohën jemi të lirë, jemi në pas-fiziken e lirisë. Arti është liria më emadhe e mundshme e arritur. Në

një lexim artistik të thellë kohahumb. Moikomi zbret nga sot nëdje. Nga dje vjen në sot. Nga dje dhenga sot niset për në të ardhmen sinjë kalorës perandorak i poezisë.Nëpër këtë rrugë, që është një kohëpa kohën, realizon sintezën e fig-urës. Ai e mbështjell çastin kohasot me të njëjtin instinkt që mbësh-tjellin bletët mbretëreshën.

Të jesh i vetëm me konceptintënd estetik është vetmia më e mad-he. Vetmia konceptuale është vet-mi e plotë. Dikush e mendon kon-cetualitetin me virusin e herezisëdhe i largohet, ka frikë ngainkuizicioni shoqëror, nga ai qëdjeg me fjalë. Krijues është ai që delnga ryma. Të tjerët janë vijues tërymës. Ai që del nga ryma, nëpërm-jet ligjërimit të tij, vetvetiu ka mo-huar, por mbi atë, po vetvetiu, biehakmarja e rymës.

Moikomi e ka pranuar këtëhakmarje të rymës së mëparëshme.

S’jemi aq modernë sa më-tojmë. Modern është vetëm koncep-tualiteti, i cili është gjuhë epsikikës. Psikika drejton nga bren-da, nga thelbi i mendimit të qenies.Ajo është krijuesja e pashpallur.Këtë e di çdo krijues indërgjegjshëm. Krijimi i vërtetëshpërthen nga psikika. Krijuesi ivë psikikës emrin që ka rregjistru-ar në gjendjen civile. Ndodh që t’ivëjë edhe një pseudonim. Kjo ështëmë e dlirë. 72 heteronimet e F. Pes-soa-s janë edhe 72 gjendje krijuesetë Pessoa-s. Janë një mohim iemërit zyrtar për të pohuar njëemër të lindur gjatë krijimit, qëmendohet se i përshtatet lëndës sëkrijuar. Kjo është një fushë pak enjohur.

Moikomit, sipas gjendjeve që

ka nxjerrë në krijimtari, do t’i për-shtateshin disa heteromime.

Krijimi është edhe çast imbushur me përvojë, por këtij ças-ti i ka paraprirë psikika krijuese elindur. Qenia shkruan ekzistencën.Moikomi e vë në provë psikikën memetaforën e fortë. Është një ngaprovat e skajshme që mund të bëjnjë poet mbi lexuesin. Por provën eparë Moikomi e ka bërë mbi vetvet-en. Poeti është kavje e eksperi-mentit që e sajon vetë. Por vetëmpoetët që dalin nga metoda e pran-uar në mëvetësi e vuajnë me dhim-bje eksperimentin.

Njeriu si njeri është krijuarnga vetvetja, nga futja e njerëzoresbrënda tij. Psikika përveç pjesësnatyrore, të pashpjegueshme, ësh-të e ndërtuar nga trysnia e egzis-tencës së llojit.

E gjalla është qenie e am-shuar, e kapërxen rrethin e kohës.Në qoftë se pjesë të saj bien në tokë,para murit rrethues të kohës, rry-ma e saj nuk bie në tokë kurrë.Metafora e Moikomit ka dalë ngarrethi kohë.

Ecja e metaforës së Moikomits’fillon nga sot për të mbetur në sot.Ajo niset nga të gjitha drejtimet emundshme të kohës, me vetdije dheme vetvetishmërinë e vetdijes poe-tike. Grafikisht ajo mund të jepetme rafshin e një fushe të rahur ngatraga me kahje të ndryshme.

Te Moikomi mungon rregul-li i vendosur i kohës, prandaj edhepoezia e tij duket ndryshe, e dridhs-hme, sfiduese. Edhe prania emetaforave në një poezi e zbrazinkohën.

Poezia e Moikomit është nëntrysninë e kohëve të ndryshme, tëcilat e kanë prishur vijimësinëlogjike të mendimit të pranuar dhee kanë zëvëndësuar me logjikën eimazheve të mara nga të gjithakohët. Nga një çast shpërthejnëshumë imazhe të pavarura, që kri-jojnë boshtet e tyre. Çastin fillestare lënë në shenjtërinë e tij, por nëçastin fillestar janë si pasardhës tëpemës gjenealogjike të poezisë. Çdoçast ka një imazh aforistik. Imazhiaforistik ka zëvëndësuar mendi-min aforistik dhe mendimin e ndër-varur logjik.

Nuk ka kohë të plotë kultur-ore të ndarë nga ciklet e më-parshme të kohës. Ky është njëkoncept i Moikomit, që i ka hapurrrënjët në të gjithë trruallin epoezsë së tij. Kjo është pjesë e lirisëjetësore që kërkon të fitojë Moiko-mi mbi konceptet veçuese.

Vetëm me fjalën, pa kujtesëndhe pa përfytyrimin, njeriu nuk dotë ishte njeri.

Nuk ka të sotme të pastërt. Esotmja në diagramën e kohës ësh-të një vdekje, që pritet të ndodhëshpejtë. Vetëm e sotmja vdes dukee zbrazur vetveten. E kaluara kafuqinë të ringjallet nga kujtesa. Eardhmja është në përfytyrim.Metafora e ringjall të kaluarën dhee sjell në të sotmen dhe e përgatitpër të ardhmen. E kaluara dhe eardhmja ngjajnë në vlera, ndonësekujtesa dhe përfytyrimi e bëjnëjetën në organizma të ndryshëm.

Edhe e sotmja, e ka të kalu-arën dhe të ardhmen në trupin esaj. Ajo është një pikë e fshehur, qëblatohet për të ardhmen dhe për të

Moikom Zeqo, ciklete mëdha të kohës

Metafora e Moikom Zeqos Ecja e metaforës së Moikomits’fillon nga sot për të mbetur nësot. Ajo niset nga të gjithadrejtimet e mundshme të kohës,me vetëdije dhe me vetvetish-mërinë e vetëdijes poetike.Grafikisht ajo mund të jepet merafshin e një fushe të rahur ngatraga me kahje të ndryshme.Te Moikomi mungon rregulli ivendosur i kohës, prandaj edhepoezia e tij duket ndryshe, edridhshme, sfiduese. Edheprania e metaforave në njëpoezi e zbrazin kohën.

Shkrimtari Moikom Zeqo, fitues i çmimin letrar “Teuta”

E diel 9 Korrik 2017 - 19LETERSIA E DIASPORES

shkuarën, njëkohësisht. Në qoftëse e sotmja bëhet e ardhme,njëherëshi bëhet edhe e shkuar. Esotmja është kohë me dy kahje.Njëri kah i ikën te e djeshmja, ndër-sa tjetri shkon te e ardhmja. E sot-mja është kohë e shqyer nga kujte-sa dhe nga përfytyrimi. Ajo çkambetet nga kahjet e shqyera ështëe sotme. Edhe mendimi i sotëm evuan këtë shqyerje. Koha ndihetmë e qartë jashtë trysnisë së ekzis-tencës. E kaluara dhe e ardhmjajanë jashtë trysnisë së ekzistencës.Iluzioni i tyre shijohet më qartë. Esotmja shijohet nën daullet e ank-thit. Ikja dhe qëndrimi japin gjend-je të ndryshme. Moikomi ikën dhevjen i vetmuar nëpër kohë. Mëshumë e gjen në dikur se sa në sot.Atje e mbjell përfytyrimin. Ka tru-all poetik kohën me kapituj ciklete mëdha të saj, por poshtë truallitkohor ka shumë topos-e. Edhe atokanë shembëllimin e truallit kohë.

E sotmja është një qëndrimnën trysninë e ekzistencës. Arsy-etimi për kohën është ngritur mbinjë logjikë, që i mungojnë përbër-sit lëndorë. E mbajmë këtë arsy-etim të ngritur, sepse atje gjejmëskeletin e poezive të Moikomit.

E ardhmja nuk është një fig-urë që ka rënë në qetësi. Ngaimazhi që merr nga e kaluara ajoka fituar përbërës të qetësisë. Ngatrysnia e të sotmes egzistencialeajo trembet. E sotmja është ekërcënuar nga e ardhmja. Këtojanë arketipe në psikikën e krijues-it, por çdo krijues i përdor ndry-she. Moikomi, asnjë pjesë të tërrë-sisë së arketipit nuk lë pa përdorur.

Psikika krijuese punon përpërfytyrimin e kulluar. Por prak-tikisht s’e dimë ç’është përfytyri-mi i kulluar. Mund ta përngjasojmë

NGA INIS KAZANXHI JORGO

1.ËNDËRR Një shenjë dashurie po ta merrja nga tyA thua do të flija dot?Bota mua, thërrime do të më dukej..!Në se disa fjalë bashkë do të shkëmbenim,Ëmbël-burgosur do ndiheshaE patjetër zërin tim nuk do e njihja!Unë frymë do harroja të merrja,Prej përqafimit që nga gjithshka do mëshkëpusteE më pas, trupin tim pa peshë do e ndjeja..Çasti sikur të më afronte tek ty,Në prag të shpirtit do shtrihesha unëMe flokët mbi dashuri lëshuar!E nëse se do të ndodhte kështu..Imagjinatës time dyert do t’ja mbyllja,Duke mos e dalluar dot më natën nga dita!Por nata përpihet heshturazi nga mëngjesiE ëndrra, ajo ngatërresë ëmbël e imjaMoskokëçarëse nis shpirtin të ma braktisë…Duke e lënë të hutuar përgjumjen time,Mjegullës së zgjimit drejtuar,Drejt tretjes së pashmangshme !Me ecje indiferente mbi zhgënjim timPër të më dorëzuar tek ditaSapo ajo vjen ….

1. RRUGEVE TEQYTETIT TIM

Dielli ne qytetin e lindjesE thërret ndryshe ditën qe vjenE porta e jetës, qielliMe vesën delikate pikturonNga shpirti kërkoj te shkundKomoditetin e lodhshëm monotonKohës së shkuar t’i kthehemNjë gotë kujtimesh t’ja pij ne se mund!Shtyre nga vetëdija pa kuptuarNjë rrugicë të dikurshme po kerkojE me nostalgjinë përballemSe atje asgje s’është më njësoj!Vitet qe vetes ja vodhaPa mëshirë tutje dua t’i hedhNdërsa rrugëve te qytetit tim eciE bindur qe s’e kam tradhtuar asnjëherë..E ura e gjere është po atjeMe kurorën e pemëve mbi bluEra e blirit diçka me sjell ne mendPranvera sa shpejt vjen këtu !!Janë nga me te bukurat mbrëmjeMbrëmjet qe ulen këtu ngadalë,Me histori dashurish te bukura, të trishtaSi zonja te shtruara e pafjale.Veç në këto rruge ti mund te shohesh

Si përkëdhelen ritmi, dielli dhe dashuriaE vetes ti kërkosh e thuash“Sa mrekulli prap e tija te jem !

2. ZOTERIAI KAFENESE

Të vështroj çdo mëngjes pa kuptuarTek ecën i kërrusur nga jeta e lodhjaJak’ e xhaketës shkujdesur e veshurNjë gazetë nën sqetull, përherë është e jotja!E shtyn me pak mund derën e kafenesëHeshtur i drejtohesh qoshes tëndeDuket sikur hapat te kundërshtojnëBashke me vetminë ti rehatohesh ...Nënvizon një libër dikur të nënvizuar....Shkronjat ngatërruar me avujt e kafeseMe pas fillon të vështrosh me sytë mendjesTe meditosh nen rrezet qe tejshkojnë nëxham !Duart e ngathta duan të shkruajnëMe majën e pamprehur te një lapsi të vjetërMbi fletët, vitet, mbi zemrën tende !Ti “gdhend” urtesisht jetën !Sa origjinal ky ritual mëngjesor..Ti e pasuron pa e ditur kafenenë !Sapo e përshëndete kamarierin djaloshar“ Mirmëngjes zotëri “ përherë nga dikush emerr !Je nga te paktet qe shijon kështuÇastin, leximin edhe te shtruarat fjale!Por prej disa ditësh unë nuk te kam pare....???Me thuaj te lutem qe nesër do jesh prap këtu!...........

4 TRADHTUARNGA FEMINIA

Ka vendosur te rritet AIAi, me i madhi i vellezerveTe shese nga kutia e tij griVarferia ja ka vjedhur femijerine!Heshturazi tavolinave i afrohetMe syte lutes mengjeseve te ftohteBiseden e nderpres qe zeri tij te ndihetPa shkak ja blej cakmakun, a thua se mepihet…..Perditshmeria e sheh pjerretAte, te bukurin qe nuk qesh kurre!Perse kaq verberi ??? Perse ??Feminia te tradhetohet kaq heret ?Nen ylberin pa ngjyra te dite-mbemjesEcen ai pa kthim drejt burreriseMe varferine cinike ne duelTradhetuar nga ditet e feminiseTashme ja njoh “lutjen” krenareVogelushit me dhimbjen e nje te rrituriE shohin pa e pare, a thua s’e kane fuqine ?Te kuptojne deshirat e nje te mituri…..?

5. TORONTONuk e pranoja dot brenda vetesTe donja nje qytet te ri, une vetes s’ja

kerkoja !E veshtire per mua ne at’ vend plot enigmaQyteti s’u merzit me mua..vec priste qe tadonja..Kur larg i ika, mendova se do e harrojaqytetin e vjeshtes se rralle edhe te stineve !Por sa here avioni mbi trupin e tij fillon dheulet,Shquaj mes bardhesise, pjese jete qe mbolla !

6. PYLLIMëngjes heret, mes drureve po eci,Me vesen supeve, shijoj vetmineNje zog kembengules therret mengjesinRrezet e diellit kerkojne t’me arrijne.Ne zemer te pyllit pakuptuar hyra,Mes-permes paqen po pershkoj,Zbukuruar me te imtat zhurma jete.. mrekullohem, sytë kudo rrotulloj !!Qenien me gjithshka te lidhur këtu e ndjej !Teatrin e natyrës ndaj bukurisë duke pareFlirtet e saj te gjitha këtu janë!Te egrat lule, harlisur trungut shume-vjeçarNgjyrat e paemerta te pyllit i vodhaPer te ngjyrosur me to shpirtin edhe sytëGurgullimen e burimit te padukshem, edheatë!Pa pyetur te gjitha, brenda vetes i morra !Po paqen? .. e lashë atje, me erën e tokësTe dyja i lashë: paqen edhe qetësinëMe rrezet supeve një degë pemë shtyvaDuke e lënë pas meje, pyllin dhekërshërinë…..

7. PAS KESAJSa e gabuar ajo diteKur shpirtit boshti ju lekund,Dhe gjithshka ky fund treti...Pas kësaj çmund te bej unë?Nese ate dite do e njihja me pareDuart ne kraheror do t’ja vinjaVeten asaj për të mos ja falurE për ti kur larg!!Përballë qëndron por ti ke ikur !Thuamë, pas kësaj ç’mund te bej?Mashtromë, gënjemë, shpëtomëThuame, ose me mire mos fol!Do di pa ty une te jem ?Te ndjej si malli ma mund dashurinë…?Me duart e zhgënjimit te te shtyj duaMe ato duart, dua te te mbaj!Une, pas kesaj c’mund te bej?Ne se ate dite do e njihja me pareDuart ne kraheror do t’ja vinja!Veten per te mos ja falurOse, do i kisha ikur larg!Perballe qendron por ti ke ikurThuame, pas kesaj cfare te bej ?Mashtrome, genejme, shpetome!Thuame, ose me mire mos fol!Do di pa ty une te jem ?Te ndej si malli e mund dashurine ?Me duart e zhgenjimin te te shtyj dua !Me ato duar, dua te te mbaj !!

vetëm nga e sotmja. Qenia ështëjeta, qenia e qenies është ajo çkambetur nga jeta në qenie nga sul-mi i shoqërisë.

Pas fjalës, shpikja më e mad-he e njeriut është nxjerrja nga hiçie kohës dhe vendosja e saj në men-dimin logjik. Ajo është rrota, që nëlëvizje zmadhon rrethin e sëdjeshmes, synon të ardhmen dukeprekur tokën vetëm një çast në tësotmen. Koha është përdorur përdrejtpeshimin e qenies, po aq saështë përdorur për prishjen e këtijdrejtëpeshimi. Me kohën matimjetën, me kohën matim edhe vde-kjen. Ajo është një masë. Masa ësh-të instrument i jashtëm.

Koha nuk ka ligje tëbrëndëshme që priten të zbulohennga mendimi. A është e mundur tëparashtrohet një llogjikë jashtëkohës? Një heshtje e madhe vjennga njeriu.

A ka rrënjë koha? Moikomi,herë pas here, poetikisht, rreket t’iazbulojë rrënjët kohës. Dhe pyet nëmënyrë tronditëse: Kohë ku je?Meqënëse nuk pret përgjigje, futetnë rolin e alkimistit poetik. Sa mëshumë poezi të ketë poezia aq mëutopike është.

Moikomi rreket të ndërtojënjë njeri kulturor me të gjithaciklet e mëdha të kohës. Ky ështënjë projekt i pamundur. Njeriu sotështë i kënaqur me pak kohë, meaq kohë sa i duhet të harrojë tëtashmen, ai trembet nga thellësiadhe delikatesa fisnike e kohës kul-turore. Vetëm një vrimë e kohësatij i mjafton për t’u fshehur ngaekzistenca. Nuk do ketë paturnjeri më të ngjitur me ekzistencënsa njeriu i sotëm. Vetëm periudhate luftrave e lidhin njeriun kaq fortëme ekzistencën, ku çdo njeri rron

Poetika e MoikomitE gjithë poetika e Moikomit luhet në kulturë. Në atë që është dhe nëatë që duhet të krijohet.Ekzistenca është formë e ashpër e luftës së kulturës. Edhe kulturaka nevojë të dliret, se është e ndotur me kotësi dhe me shërbimeputhadore ndaj ekzistencës.Nuk mund të jesh njeri i të sotmes pa qënë edhe njeri i së shkuarësdhe i së ardhmes.

me poezinë e Moikomit? Është njëmundësi për të pohuar lëvizjen emendimit në të gjitha kohëtnjëherësh. Në të gjitha kohëtnjëherësh (e ka brënda mohiminpër në të gjitha kohët), mbase ësh-të thelbi i përfytyrimit të kulluar.E kulluara e të gjitha kohëve ësh-të dobia më e madhe. Lëvizja në tëgjitha kohët njëherësh është edheprova e mundësive krijuese të nje-riut.

Koha kulturore është relieviku lëviz metafora moikomiane.Metaforë në kohë, e kredhur nëkohë, e mbrujtur me kohë, mesynim për t’i shpëtuar kohës, ësh-të thelbi i metaforës moikomiane.

Koha është mister. Kuptimsh-mërinë e saj e ka vendosur njeriu.Qenia e kohës është një problem ipazgjidhur. Jeta është reliev i jojetës. Po koha mund të jetë relievi ijo kohës? Edhe mbi këtë shtrat ësh-të ngritur metafora e Moikomit.

Ekzistenca është në të sot-men, por jo vetëm në të sotmen. Ekemi të kaluarën dhe të ardhmenbrenda vetes. Ajo që është brendavetes është në të sotmen. Ne i pro-vojmë të gjitha në ekzistencën tonë.

Njeriu e tejkalon njeriunekzistencial me kujtesë dhe me për-fytyrim për t’u bërë njeri i qenies.Madje njeriu e pasuron Tabelën eMendelejevit të Njeriut me kujtesëdhe me përfytyrim, me elementëtmë të rëndësishëm pas fjalës. Qe-nia nuk e kërkon ekzistencën e saj

për të shpëtuar kokën dhe prandajndihet i vetmuar dhe me ankth.Nën daullet e ankthit s’mund tëndërtohet një njeri kulturor.

Metafora e Moikomit ka brën-da edhe një meshë rekuiem për ko-hën koha sot. Ai është tingulli më ibukur i kësaj metafore.

Por duhet të dallojmë projek-tin ideor nga projekti artistik.Moikomi projektin artistik e karealizuar.

Brenda logjikës, ku lëvizinidetë dhe, brenda logjikës artistike,ku lëvizin metaforat, Moikomi katë drejtë. Poezia është një realitet indryshëm nga e sotmja.

E gjithë poetika e Moikomitluhet në kulturë. Në atë që ështëdhe në atë që duhet të krijohet.

Ekzistenca është formë e ash-për e luftës së kulturës. Edhe kul-tura ka nevojë të dliret, se është endotur me kotësi dhe me shërbimeputhadore ndaj ekzistencës.

Nuk mund të jesh njeri i tësotmes pa qënë edhe njeri i së sh-kuarës dhe i së ardhmes.

E sotmja merr pjesë në qeniesi subjektivitet fragmentar. Nejemi ndërtuar nga paraardhësit,madje edhe nga pasardhësit e për-fytyruar. Kemi filluar t’u përsh-tatemi pasardhësve me të njëjtënlehtësi që u jemi përshtaturparaardhësve. Moikomi këtë men-dim e ka hedhur në figurë.

*Patra, 3 qershor 2017*Patra, 3 qershor 2017*Patra, 3 qershor 2017*Patra, 3 qershor 2017*Patra, 3 qershor 2017

PPOEZIA

Motive lirike të thjeshta dhe një paqtim vjen nga poetja,që nuk synon më shumë të eksperimentojë se sa tëshprehë lirisht emocionet e zakonshme të përditshmërisë

E diel 9 Korrik 201720 -FESTIVALI

NGA BEN ANDONI

Prej disa vitesh një grupdashamirësh të artit,vetë-artistë, menaxherë,publicistë mbajnë një fes-

tival, që këtë korrik plotëson edi-cionin e tij të shtatë. Larg bujësdhe dukjes, ekipi realizues i sajqë përfshin ideatorët kryesorëEno Milkanin, Gerta Qurkundhe Fatos Baxhaku jo vetëm po ekthejnë në traditë dhe po i japinnjë resurs artistiko-kulturor-turistik qytetit të Pogradecit,por çdo vit shënon nga një risi.Këtë herë në një nga panelet or-ganizuese të Festivalit Ballkan-ik ata kanë mundur të bëjnëbashkë artistë të rinj kosovarë,shqiptarë dhe serbë për tëprodhuar në grup, një risi ku nëkushte të tjera artistët nuk do tëkishin mundësi jo të shkëmbeninpërvoja, por as ta përshëndesninfare njëri-tjetrin.

Por, kjo është më e pakta sepsefilmi mban përveç një perfor-mance të gjallë të një organizimiinteresant filmash, panelesh dheworkshop-esh dhe një përmasëkulinarie, që e ka gjallëruar qy-tetin, por edhe i ka dhënë festi-valit një qytetari të veçantë nëmjedisin liqenor.

Më shumë se një aktivitet qëbën bashkë filmin, kulinarinë,përvojat e workshop-eve, Festiva-li ballkanik i filmit ka pasur njëdimension emancipues. Këtë e re-alizon nga ftesat e individëve tëshquar të disiplinave të ndry-

AAKTIVITET

Prej disa vitesh një grup dashamirësh të artit, vetë-artistë, menaxherë, publicistë mbajnë një festival, që këtë korrikplotëson edicionin e tij të shtatë. Larg bujës dhe dukjes, ekipi realizues i saj që përfshin ideatorët kryesorë Eno Milka-nin, Gerta Qurkun dhe Fatos Baxhaku jo vetëm po e kthejnë në traditë dhe po i japin një resurs artistiko-kulturor-turistik qytetit të Pogradecit, por çdo vit shënon nga një risi.

Festivali i artit “të paangazhuar”

Për FestivalinNGA RESHAT ARBANA

Me këtë festival më lidh njëmiqësi e gjatë, që prej fillimit tëtij në 2011. E kam parë të rritet,të forcohet, të përballet me vësh-tirësitë, të përmirësohet artis-tikisht, por a e dini një gjë? Nuke kam parë asnjëherë vetulln-grysur, të lodhur a të bezdisur.Kjo me sa duket e ka njëshpjegim. Unë thjesht po themmendimin tim për aq kohë sakam qenë dëshmitar i këtijevenimenti goxha të rrallë nëShqipëri, por edhe në Ballkan.

Për mua ky festival ka diturtë bëjë bashkë zemrën e madhe,kudo që ajo gjendet, në anë tëgjolit në Pogradec, te kineastëtballkanikë e shqiptarë, të orga-nizatorët, te qytetarët e thjesh-të, te të rinjtë që janë zemreku itij, me mendjen e hapur, dis-kutimin e lirshëm të ideve, njo-hjen e ndërsjellë, të qëndruaritbashkë si njerëz të barabartë epa komplekse. E gjitha kjo nëthemel ka vetëm një fjalë tëbekuar: Respektin për tjetrin.

Si u zhvillua FESTIVALI BALLKANIKI FILMIT DHE KULINARISE

Pogradec, 3-8 korrik 2017Pogradec, 3-8 korrik 2017Pogradec, 3-8 korrik 2017Pogradec, 3-8 korrik 2017Pogradec, 3-8 korrik 2017Edicioni VIIEdicioni VIIEdicioni VIIEdicioni VIIEdicioni VIIShoqata Art-Impulse në

bashkëpunim me Bashkinë Po-gradec, Ministrinë e Kulturës,Qendrën Kombëtare të Kine-matografisë, Ministrinë e Kul-turës Kosovë. Reiffesien Bank,Sigal, Word Vision, Elbar, Hako,Action Production, organizuannë Pogradec, nga 3 deri më 6korrik Festivalin Ballkanik tëFilmit dhe Kulinarisë (B3F). Kyvit përkonte me edicionin e sh-tatë të këtij festivali, që tash-më përbën një ngjarje të rëndë-sishme kulturore për krejtBallkanin.

Festivali u hap me projek-timin e filmit të gjatë grek “Ipadukshëm”, me regji të Dimi-tris Athantis. Ndërsa përgjatëfestivalit u projektuan edhe 64filma të autorëve nga të gjitha

vendet e Ballkanit. Shqipëria ësh-të përfaqësuar më 8 filma të kin-eastëve të rinj. Kurse Kosova për-faqësohet me 11 filma. Një seksionmë vete i festivalit ishte “Mish-Mash”. Ky seksion, që tashmë ësh-të shndërruar në një traditë, katrajnuar nxënës e studentë meformim e origjinë të ndryshme nërrugën e gjatë të krijimit filmik.Të rinjtë janë trainuar përgjatënjë jave nga ekspertë të filmit dhedokumentarëve dhe më pas atavendosën vetë se cila prej punëveqë ata bënë të vlerësohej me çmim.

Këtë vit, e reja e rëndësishmeishte se, në bashkëpunim me or-ganizatën ndërkombëtare pres-tiogjoize Ëord Vision, janë bërëbashkë, diskutuan bashkë dhekanë prodhuar bashkë adolesh-entë shqiptarë e serbë nga Koso-va, të cilët në kushte të tjera nukdo të kishin mundësi jo të shkëm-

nemanë “Mitrush Kuteli” nëqendër të qytetit. Në ekrane tëmëdha të vendosur jashtë atojanë projektuar edhe për njëpublik më të gjerë. Një juri meekspertë ndërkombëtarë jo-ball-kanikë vlerësuan filmat.

Art-Im-PulseOrganizatorët

benin përvoja, por as ta për-shëndesnin njëri-tjetrin.

Filmat janë projektuar në ki-

shme, por edhe tematikat që pro-vokon dhe promovon.

Përgjatë ditëve të festivalitjanë projektuar 64 filma të au-torëve nga të gjitha vendet e Ball-kanit, ku Shqipëria është për-faqësuar më 8 filma të kineast-ëve të rinj, kurse Kosova është

këtë film që inspirohet nga Sh-qipëria e 1997, interpretojnë figu-ra të tilla të ekranit shqiptar siMargarita Xhepa, Tinka Kurti,Viktor Zhusti, Pirro Milkani,Ema Andrea, Laert Vasili, LulzimGuhelli dhe filmi është priturshumë mirë nga publiku.

Ndërthurja e të gjithë ele-mentëve e ka bërë këtë vit Festi-valin që të mbesë në shembujt mëtë mirë të aktiviteteve vjetore tëkulturës. Kurse qytetit të Po-gradecit t’i japë një aktivitet i cilie nderon me performancën e tij.Mbi të gjitha një aktivitet “i paan-gazhuar” në asnjë frymë, përveçdlirësisë dhe një arti komunika-tiv dhe performace kulinarie tëpërkryer, që angazhon energjinëe madhe pozitive.

përfaqësuar me 11 filma syresh.Një nga gjetjet apo të themi

surprizat që ka dhënë këtë vitnë festival, në natën e fundit,ishte premiera botërore e filmittë gjatë thriller spanjoll “Zgjimii Enver Simakut”, me regji e ske-nar të Marco Lledo Escartin. Në

Gerta Qurku

Eno Milkani

Fatos Baxhaku