r_İlk Çağ felsefesi

7/24/2019 R_lk a Felsefesi

1/290

1

LKAFELSEFES

FELSEFE LSANS PROGRAMI

PROF. DR. DEMDRKEN

STANBUL NVERSTES AIK VE UZAKTAN ETM FAKLTES


2/290

2

STANBUL NVERSTES AIK VE UZAKTAN ETM FAKLTESFELSEFE LSANS PROGRAMI

LKA FELSEFES

Prof. Dr. idem Drken


3/290

I

NSZ

Bat felsefesi tarihinde klacak her dnce yolculuunun ilk dura, lka Yunanfelsefesidir. Doay tanmaya tutkun dnrlerin gzlem yoluyla elde ettikleri bilgilerin

gnmze fragmanlar halinde aktarlmasyla elde edilmitir bu an felsefesi. SonradanYunan felsefesinin klasik filozoflarnca zmlenmeye, ardndan ge ve modern dnemlerinfilologlar ile yorumcular tarafndan da olabildiince sistematik hale getirilmeye allmtr,ama ne olursa olsun bir ucu yanktr bu bilgilerin, eksiktir, kopuktur ve iin iine batanitibaren yorum katlmtr. Bu yzden bu dnemin dnce dnyasnda gezinmek, filozoflarncilt cilt eserlerinden daha rahat renme imkn bulduumuz sonraki felsefe dnemlerindegezinmeye benzemez; konuya daha farkl bir gzle ve teknikle yaklalmasn gerektirir.

O halde her eyden nce bu dnemin yaratclarnn iine doduu Yunan toplumu ve

bu toplumun yaama ve dnme geleneini, deerlerini, ilkelerini, vb. renmek gerekir ki,lka felsefesinin elimize blk prk kalm bilgilerini daha doru ve daha salam biryntemle analiz edebilelim. Bu konuda en byk ansmz, bu felsefi dneme geilmeden oknceleri iirin pnarlarndan beslenmi iki Yunan airinin, Homeros ve Hesiodosundestanlarna sahip olmamz ve lka felsefesinin ilk dnrlerinin doup bydkleri,

benimsedikleri ya da kar ktklar topluma dair, airane de olsa, ilk elden belli bal bilgilerelde edinmi olmamzdr. Yunan dnce dnyasnda Homeros ve Hesiodosun dnemimitolojik dnem olarak bilinir ve hi kukusuz felsefi dnemden ok farkldr. Ama lkafelsefesi Yunan zihninin bir rnyse ve bu zihin ilk olarak mitolojik dnme geleneindengeip felsefi dn geleneine nail olmusa, o zaman geilen yolun zelliklerine vakfolmadan atlacak her adm sakat kalr. En azndan, felsefi dn mitolojik dnten nedenfarklyd, ne oldu da felsefi dnceye geilme zorunluluu hsl oldu trnden sorular doruyantlanmam olur.

Ioniada (yonya) bir antik liman kenti olan Miletosta Arkhe (ilk ilke) nedir?sorusuyla balayan ve bu soruya verilen eitli cevaplar zerine kurulan lka felsefesi,lka Klasik dnem felsefesine gelinceye kadar pek ok dnre ve bu dnrlerinretilerine ev sahiplii yapm, zorlu bir zihinsel trmana sahne olmutur. Evet, bu trmanMiletostan itibaren balamtr, ama zihin dann eteklerinde uzanan flora, Yunann mitoloji,

lirik ve trajedi airlerinin birbirinden ilgin hikyeleri ve iirleriyle sulanmtr. Dolaysyla buflora, evrenin ilk ilkesinin, etrafta varolan ya da olup biten her eyin kaynakland o ilkeninne olduunu merak edip renme akyla yanp tutuan ve bu akla hi ara vermeksizinkendilerini zihnin yukarlarna, daha da yukarlarna doru ekerek yol alan dnrlerin,dnme biimlerini kolaylatran bilgelik iekleriyle sslenmitir ok nceden. Mitolojik,lirik ve trajik dnemde o zihin dann her yan Olympos tanrlaryla dopdoludur. Ne var kiinsan daha o dnemde akl sahibi bir varlk olduunu ve bu akln tanrlarla arasndaki tekortak unsur olduunu sezmitir. Bu sezgiyle tanrlarn dizinin dibinden kalkp kendi i sesinekulak vermi ve kendi kararn uygulamaya koyabilmitir. Bu karar, ne olursa olsun ilerlemekve uygarlamaktr. Bunun iin de ilk i, tanrlarn kendisinden saklad doann srlarnaermek, doann en derin kelerini aklla kavramaktr.


4/290

II

Filozof asidir; ama bu asilik krp dkmeyen, kimsenin cann yakmayan bir asiliktir.Bu asilik insani manta yatmayan bir eyi kabullenmemek, sonuta sabah akam bir kartalndidikledii cierinin acsn eken Prometheus gibi ac ekilecek de olsa hayrdiyebilmektir. Bu yzdendir ki lka felsefesi dnr, iinde yetitii kltrn kendikulana fsldad Doann hkimi Zeustur! dayatmasna mantyla kar km ve ofsltlardan syrlp Hayr, bu ilke baka bir ey olmal! Mesela su olmal, mesela ate,mesela hava, ya da bunun gibi somut bir ey! diyerek tarihin saati 6. yzyl gsterirkenakl kandilini alp eline, zorlu bir zihin yolculuunu gze almtr.

lka dnrnn bu mantkl bakaldrna neden olan ey, etrafna bakncagrd onca sisin pusun, onca karmaann ve deiimin ardndaki o mthi dzendir. Demekevrende bir dzen vardr ve bu dzen bir ilkeyle salama alnm olmaldr. yleyse bu ilkemutlaka aratrp bulunmaldr. Hatta evrendeki bu dzeni salayan ilkeyi aramak sz konusudnemde en nemli i olmaldr ve trman bu ekilde yepyeni mecralara akarak hep devam

etmelidir.

Bu merak ve dnce silsilesi zerine kurduumuz bu almann ilk blm,Homeros ve Hesiodostan balayp doa sorununun insan, toplum ve ahlak sorununadnt Sofistler ve Sokratese kadar gitmektedir. Sz konusu dnce alan daha sonradanSokrates-ncesi Felsefe olarak adlandrlmtr. almann ikinci blm yine sonradanSokrates-Sonras Felsefe olarak adlandrlan Klasik dnem dnrleriyle balayp Ortaaneiinde durduu halde Yunan felsefesinin izlerini hala zerinden atamayan Augustinusa vehatta Boethiusa kadar srecektir.

Bu iki blml almann asl gayesi, dnce yolculuunu dnrlerin kendiorijinal dillerinde, yani Yunanca ve Latince yazdklar eserlerle srdrp ikinci eldenyorumlarla donatmak ve felsefe yoluna adm atan taze zihinlerin en bandan Bat felsefesininterminolojisine hkim olmasn salamaktr; baka deyile bu zihinlere en bandan felsefikavramlar zerk etmek ve bu kavramlarla felsefi retilerin iine nfuz edebilmelerine olanaktanmaktr.

Dileriz bu gaye, felsefe tutkunlarna kacaklar dnce serveninde felsefenin tanr,doa, evren, varlk, insan, toplum, siyaset, ahlak, kltr, vb. gibi hi bitmeyecek tartmakonularnn kaplarn kolayca amalarn salayacak bir anahtar olur.

Prof. Dr. idem Drken


5/290

III

NDEKLER

NSZ .................................................................................................................................. I

NDEKLER .................................................................................................................... III

KISALTMALAR .................................................................................................................. V

YAZAR NOTU ................................................................................................................... VI

1. FELSEFE DOARKEN .....................................................................................................1

1.1. Felsefenin Dnemlerine Ksa Bir Bak ...........................................................................7

1.2. lka Felsefesinin Kkeni ...............................................................................................8

1.3. Khaostan Kosmosa Gei Sancs ..................................................................................9

2. MTOLOJDE BREYSELLEME ABASI ................................................................... 20

2.1. Konuma ................................................................................................................... 26

2.2. Akhilleusun Karar ....................................................................................................... 26

2.3. Hektorun Karar............................................................................................................ 28

2.4. Arete.............................................................................................................................. 29

2.5. Yolculuk.................................................................................................................... 30

2.6. Trajik Akl ..................................................................................................................... 32

3. MTOLOJDE UYGARLAMA SREC ....................................................................... 41

3.1. Ate, Tekhne ve Ac....................................................................................................... 47

3.2. Apollon ile Dionysos ..................................................................................................... 50

3.3. Daidalosun Kanatlar .................................................................................................... 52

3.4. Hephaistos ve Harmonia ................................................................................................ 54

4. MTOLOJK LM YA DA DNM ....................................................................... 62

4.1. Her ey deiir, Hibir ey yok olmaz ............................................................................ 68

4.2. Hayvan Bedeninde nsan Akl ........................................................................................ 70

4.3. Narkissosun Kibri ......................................................................................................... 745. FELSEFENN LKOKULU: MLETOS ........................................................................... 82

5.1. Yedi Bilge ve Thales...................................................................................................... 88

5.2. Anaksimandros ve Anaksimenes .................................................................................... 95

6. UZUN SALI SAMOSLU: PYTHAGORAS ................................................................. 106

6.1. Yunan-Dou Sentezi .................................................................................................... 112

6.2. Pythagorasn rencisi Olmak ................................................................................... 117

7. SON IONIALILAR ........................................................................................................ 1307.1. Sivri Dilli BirRhapsodos: Ksenophanes ...................................................................... 136


6/290

IV

7.2. Karanlk Bir Filozof: Herakleitos ................................................................................. 138

8. PARMENIDES VE ELEALILAR .................................................................................. 151

8.1. Parmenidesin iiri ...................................................................................................... 157

8.2. Melissos ve Zenon ....................................................................................................... 160

9. BR HTABET USTASI: EMPEDOKLES ..................................................................... 170

9.1. Drt Element: Su-Hava-Toprak-Ate ........................................................................... 176

9.2. Sevgi ve Nefret ............................................................................................................ 177

9.3. Ruh G .................................................................................................................... 178

10. ATNADA BR SRGN: ANAKSAGORAS ........................................................... 188

10.1. Anaksagorasn Evreni ............................................................................................... 194

10.2. Nous ve Duyum Anlay ........................................................................................... 196

11. ATOMCU RET ..................................................................................................... 205

11.1. DemokritosunAtomosu ........................................................................................... 211

11.2. Boluk Fikri ............................................................................................................... 212

11.3. Duyu Alglar ............................................................................................................. 214

11.4. Ruh zerine ............................................................................................................... 215

12. SOFSTLERN RETS .......................................................................................... 223

12.1. Sophistesin Anlam ................................................................................................... 229

12.2. Kuku ........................................................................................................................ 230

12.3. nl Sofistler ve Kukucu Tavrlar ........................................................................... 231

12.4. Daha Bilgili Olmak ................................................................................................ 232

13. FELSEFEDE DNM NOKTASI VE SOKRATES .................................................... 240

13.1. Bir Yunan Bilgesi ...................................................................................................... 246

13.2. Ksenophonun Dilinden Sokrates ............................................................................... 251

14. SOKRATES OKULLAR.......................................................................................... 261

14.1. Megara ve Elis Okulu ................................................................................................ 267

14.2. Kynikler..................................................................................................................... 267

14.3. Kyreneliler ................................................................................................................. 271

KAYNAKA ..................................................................................................................... 280


7/290

V

KISALTMALAR

bkz.:baknz

yak.:yaklak

s.:sayfa/lar

ed.:editr

trans.:eviren

y. yy.:yzyl

vb.:ve benzeri

vd.: ve devam

Lat.:Latince

Yun.:Yunanca

TDK:Trk Dil Kurumu

:sadan nce

S:sadan sonra

KRS:G. S. Kirk, J.E.Raven, M. Schofield, The Presocratic Philosophers: A

Critical History with a Selection of Texts,Cambridge University Press, 1983.

DK: Hermann Diels, Walther Kranz,Die Fragmente der Vorsokratiker;

Griechisch und Deutsch, 3 Vol. 6. ed., Zrich, Weidmann, 1968.

Fr.:H. Diels, W. Kranz,Die Fragmente der Vorsocratiker, 6. Bask, Berlin,1951.


8/290

VI

YAZAR NOTU

Bu ders kitab, yazarn Antika Felsefesi: Homerostan Augustinusa Bir DnceServeni, Alfa Yaynevi, stanbul, 2014 knyeli telif eserinden sekiler ve Yunan-Latinyazarlarnn kaynak eserlerinden yaplan eviriler zerine kurulmutur. lgili tm eserlerinknyesi, bu notlarn sonundaki Kaynakada belirtilmitir. Ayrntl bir okuma ve kaynaka

bilgisi gerektiren konular iin sz konusu telif esere bavurulmaldr. Ayrca bu derskitabndan yaplacak alntlarda, kaynak bildirilmesi zorunludur.


9/290

1

1. FELSEFE DOARKEN


10/290

2

Bu Blmde Neler reneceiz?

1.1. Felsefenin Dnemlerine Ksa Bir bak

1.2. lka Felsefesinin Kkeni

1.3. Khaostan Kosmosa Gei Sancs


11/290

3

Blm Hakknda lgi Oluturan Sorular

1) Bat Felsefesi ka dneme ayrlr?

2) lka felsefesini ve zelliklerini kavramak neden nemlidir?

3) Felsefe kelimesinin kkeni nedir?

4) Yunanca ve Latince bilmek bir felsefeci iin neden nemlidir?

5) Hesiodos ve destan insan zihnini felsefi dne nasl hazrlar?

6) Kaosun anlam nedir?

7) Kosmosun anlamnedir?

8) Kaostan Kosmosa geiin anlam nedir?

9)

Kaostan Kosmosa gei srecini anlamak felsefi dn asndan nedennemlidir?


12/290

4

Blmde Hedeflenen Kazanmlar ve Kazanm Yntemleri

Konu Kazanm Kazanmn nasl eldeedilecei veyagelitirilecei

Felsefenin DnemlerineKsa Bir Bak

Bat felsefesinin dnemlerihakknda genel bilgi edinmeve ilka felsefesininnemine vakf olma.

Felsefe tarihiyle ilgili yazlkaynaklarokumayla ie

balayarak ve zelliklelka felsefesininbelli baldnrlerihakknda yineyazl kaynaklardan

balang dzeyinde bilgiedinerek

lka Felsefesinin Kkeni lka felsefesinintemellerinin atld Yunanmitolojisi hakknda bilgisahibi olma.

Yunan mitolojisini yaratan

airlerin, Homeros veHesiodosun destanlarnokuyarak ve Yunan

toplumunun genel dnve yaay tarzna ilikin

bilgi edinerek

Khaostan-Kosmosa GeiSancs

Hesiodosun Khaos-Kosmoshikayesini renme ve Ionia

doa dnrlerinin evrendoum emalarna temeloluturma

Yunanca bir Felsefe

terimleri szlnn

nda, bu dersten itibarengeen her felsefi kavramhakknda bilgi edinerek veKaos ile Kosmosa dairyorumlamal eserlerokunarak


13/290

5

Anahtar Kavramlar

Philosophia

Philosophos

Arkhe

Mitoloji

Mitolojik dnme

Homeros

Hesiodos

Kosmogonia

Khaos

Kosmos

Gaia

Eros

Uranos

Uurum

Dzen


14/290

6

Giri

Felsefe tarihinin ilk dnemi olan lka (Antika) felsefesinin kkleri, Yunanmitolojisinin airleri Homeros ve Hesiodosun destanlarndan itibaren dallanp budaklanr;nk bu destanlar insan zihninin ilk katman olan mitoloji ve Yunan toplumunun mitolojikdnme aamas hakknda bilgi veren temel kaynaklardr. Buradan hareketle,bu ilk blmdefelsefenin etimolojisi ve felsefe tarihinin dnemlerizerine ksabir bilgi aktarmndan sonra,Hesiodosun destanndan hareketle felsefenin ilk ura sahas olan evreni anlama abasnn

balang noktas olan mitolojik evren anlay incelenecektir.


15/290

7

1.1. Felsefenin Dnemlerine Ksa Bir Bak

Trke felsefe teriminin kayna Yunanca philosophiakelimesidir. Philo- (sevme)ve sophia (bilgi, bilgelik) kelimelerinden treyen bu kelime, bilgelik sevgisi anlamnagelir. Felsefeci ya da filozof olarak Trkeleen terimler ise Yunanca philosophoskelimesinden gelir. Philosophos, bilgelii seven ya da bilgelik dostu olan kimse anlamnagelir ve philos (seven) ve sophos (bilge) kelimelerinden trer. Dolaysyla, felsefesininsistematik temelleri Yunanda atlmtr ve gnmze dein sregelen tm Bat felsefesininkaynan Yunana zg dnme biimi oluturmutur.

Bat Felsefesi, lka ya da Antika Felsefesi, Ortaa Felsefesi, ada Felsefeolarak kabaca dneme ayrlr.

I.lka ya da Antika Felsefesi, Yunan-Roma dnyasnn felsefesidir ve Miletoslu

Tales (620-546) ile balayarak Roma mparatorluunun dne kadarki dnemi kapsar(yak. 600S yak. 400).

II.Ortaa Felsefesi, 1400lerin ge dnemine ve Rnesansa kadar uzanr.

III.ada felsefe, 16. yzyldan, 20. yzyla kadar srer.

Bu dersin konusu olan lka felsefesi temelde dneme ayrlr:

I. Sokrates-ncesi Dnem

II.Platon ve Aristoteles Dnemi

III. Aristoteles Sonras Dnem ya da Hellenistik Dnem.

Bu dneme bazen Yeni-Platoncu Dnem ve Ge Antika Dneminin HristiyanYazarlar da drdnd bir dnem olarak eklenir.

lka felsefesininniteliklerini, amacn ve nemini anlamadan, felsefe tarihinin dierdnemlerini anlamak, baka deyile felsefeyi anlamak olanakszdr. Ayrca en bata unu da

belirtmek gerekir ki, felsefe en geni tanmyla insann dnce serveniyse ve insan da

dncesini diliyle ifade edebilen bir varlksa, felsefeyi doru drst kavramas iin doduukaynan dilini, yani eski Yunancay felsefi boyuttabilmek zorundadr; ardndan da mirassRomann dilini, yani Latinceyi. nk her disiplinin kendine zg bir dili olduu gibi,felsefenin de kendine zg bir dili, yani terminolojisi vardr ve Bat Felsefesinin dili Yunancave Latincedir. yleyse felsefe renimine yeni balayan kimse, ii sk tutup balangta budilleri de renmek iin zaman ayrrsa, ileride tm felsefe eserlerini ana dillerindenokuyabilecei iin felsefi kavramlarn etimolojik kkenine birebir vakf olma ve sonrakidnem dnrlerinin ve felsefelerinin dilini de daha rahat anlama ve yorumlama imknnakavumu olacaktr.

lka felsefesi, bizim Ege sahillerimiz olan Ioniann antik bir liman kentinde,Miletosda (Milet) domu ve civar kentlere yaylarak genilemi ve gelimitir. Felsefeyi


16/290

8

douran soru ise Arkhe nedir?, yani Trke deyile, evrenin balang ilkesi nedir?sorusu olmutur. Bu soruyla birlikte insanolu, doa ve insanla ilgili kendisine evvelceretilen her eyi, tm masallar ve tm gelenek grenekleri bir tarafa brakm ve bunlarnhibirinin kendisini zihinsel anlamda tatmin edemeyeceini kantlamtr. Baka deyile,insanolu bu soruyla mitolojinin kendine sunduu cevaplar kabullenmediini belirtmi vehem kendini hem de doay salt kendi aklyla anlamaya ve deerlendirmeye doru byk biradm atmtr.

1.2. lka Felsefesinin Kkeni

nsanolunun kendini ve doay tanma merak, ilkin kendi zihninin ilk katmannkefetmesiyle balar. Bu katman mitoloji katmandr ve m itoloji insanolunun ilk dnme

biimidir. Bu yzden mitolojik dnce zmlenmeden, zihnin en st dnce biimi olanfelsefi dn kavramak ve bu katmana ulamak ok gtr. Dolaysyla, lka

felsefesinin zn kavramak iin her eyden nce Yunan airlerinin kurduu mitolojidnyasn bilmek ve bu dnyann lkan doa dnrleri (physiologoi) iin ne trmalzemeler saladn grmek gerekir.

Yunan mitolojisi, Yunann adeta dinidir ve bu din air Homeros ( yak. 850) veHesiodosun ( yak.750-650) gnmze kalan iir eklinde yazlm destanlarnda gizlidir.Tam 10 yl sren Troia (Troya) Savann anlatld Homerosun destanlarnn adlar Ilias(Ilionun iiri) ve Odysseiadr (Odysseus Destan); Hesiodosun destanlarnn ad iseErga kai Hemerai (ler ve Gnler) ve Theogoniadr (Tanrlarn Douu).

Birbirine rl mitolojik masallardan oluan bu destanlar ilk kez okunduunda ,ilerindekibir sr tanr ve bir sr insan adyla kafa kartrc bir izlenim verir vefelsefeyle

pek alakalym gibi grnmez. Ama daha derin bir okuma srecine tabi tutulduklarnda,grlecektir ki, bu destanlarn her bir dizesi aslnda Yunan toplumunun tm zelliklerini,adetlerini, gelenek ve greneklerini, inanlarn, meraklarn, sorgulamalarn ve idealleriniortaya koymakta, dahas Yunann tm duygu durumlarn, sevinlerini, zntlerini, aklarn,nefretlerini ve bunun gibi tm tutkularn en ince ayrntlarna kadar aa vurmaktadr. Budurum bize Bat felsefesinin neden Yunan toplumundan ya da Yunan aklndan ktnaklar. nk bu destanlar Yunan aklnn ve ruhunun en derin kelerini bizlere gsteren

birer ayna konumundadr ve Yunan dnyasnn ve kltrnn tm zellikleri bu iirlerinieriinde, kahramanlarnn szlerinde ve davranlarnda yer almaktadr. Bu destanlardayaanan olaylardan, bu olaylar yaayan insanlarn bak alarndaki detaylardan, karlalansorunlara yaklamlardan ve getirilen zmlerden karacamz en nemli bilgi, Yunanaklnn en bandan itibaren merakl, sorgulayc ve yaratc bir doasnn olduudur.

Mitolojik Yunannn gznde tm doa, Olympos dann tanrlarnn eseri olmaklabirlikte ve dolaysyla her yer ve her ey tanrlarla dolu olmakla birlikte, yine de doannznde insann dier canllardan daha zel bir yeri vardr. nk insan akll bir varlktr; herne kadar bu akl o dnemde ok farkl deerlendirilip tanrlarn bir ltfu olarak grlse de.

nsanolu akl varl olduu iin farkldr, nk doaya baktnda dier canllarngrmediini grme, merak etmediini merak etme zelliine sahiptir; bunun yannda dier


17/290

9

canllarn yaamlarn srdrmek iin hazr bulduklar ortam insanolu kendi yaratmakzorundadr, dier canllarn igdleriyle bulduklar besini, insanolu kendisinin icat ettiialetlerle bulmak zorundadr. Yamur yadnda snaca bir barna, korunaca birgiysisi olmaldr; dmanlaryla karlatnda kendini, ailesini, evresini, toplumunukoruyaca sava ara gereleri de olmaldr, baka lkeleri kefetmek iin kacayolculuklarda gerek karada giden, gerekse denizde seyreden vastalar da. Bu yzden hereyden nce doann srlarn zmeli ve onun hakknda bilgi edinmelidir. nk kendiyaamn srdrebilmesi ve en azndan temel gereksinimlerini karlamas bu bilgiye baldr.yleyse insanolu doay bilmeye doutan yazgldr. yleyse insan dier canllardanayran akl, mitolojik dnemden itibaren hem onun iin bir ltuf, ama ayn zamanda trajikyaantsnn da en nemli balang noktasdr.

Yunann mitolojik dnemi soyut dncenin henz gelimedii bir dnem olmasnaramen, yine de Yunan insan gelikin bir merak duygusuna ve yksek sezgi gcne sahip

olduundan, zellikle Hesiodostan balayarak doann grnr yznden te, grnmeyenyzn de renmek istemi, bylece ona daha fazla hkim olabileceini sezmitir. Buyzden mitolojik dnemde bile ocuka bir merakla kendi kendine Evren nasl dodu?eklinde olduka naif bir soru sormu ve bu soru onu evren doum emalarn karmaya, daha dorusu Yunanca deyile kosmogonia ( ya da = EvreninDoumu)1zerine kuramlar gelitirmeye yneltmitir. Bu emalar ya da kuramlar sonradanIonia felsefesinin evren tasarmna modellik edecektir.

1.3. Khaostan Kosmosa Gei Sancs

Hesiodosun Theogonia adl destanndaki evrenin doum emas kaos-kosmoskartlyla aklanmtr. Hesiodos eserinin 116-120 dizelerinde her eyden nce varolan,khaostu (), diyerek airce bir sezgiyle aslnda evrenin kkeninin khaos olduunu

belirtmi, sonradan Thalesin ve onunla balayan Miletos Okulunun ilk felsefe sorusu olanarkhe nedir?(evrenin balang ilkesi nedir?) sorusunamitolojikbir yant vermitir. Khaos,Yunancada khasko (khaskein, khasmasthai) fiilinden tremitir. Anlam, esnemek,yarlmak, almak ya da bir eyi dourmak zere esneyip almaktr. Khaos kelimesi iseboluk, aklk, esneyen yark, uurum anlamlarna gelir ve tm varlklarnboluktan ya da

bilinmeyen byk bir uurumdan sram olduunu ima eder.

Khaosun kart, en geni anlamyla dzen olarak evrilebilecek olan kosmosdur(). Bu terim dzenlemek, ayarlamakanlamna gelenkosmeofiilinden tremitir.Ama Yunanlar iin kosmosun ilk anlam sadece dzen deildir; nk kosmos diniycelik anlamn da ierir. Dini ycelikte hayranlk uyandrc bir harmonia : uyum,

biimlilik, gzellik ve yasallk vardr ve ayn zamanda karmakark kaosa kart olarakanlalabilirlik ve aklanabilirlik sz konusudur. Ayrca, kosmos, Yunancada,saygnlk, onur, hatta devlet dzeni ve son olarak da ssleme, bezeme 2anlamlarn da

1 Kosmogonia: Yunanca "evren, dnya" kelimesiyle "domak, meydana gelmek anlamna gelen

gignomai fiilinden treyen bir kelimedir.2 Gnmzde Franszca cosmtique (=kozmetik: cildi ve salar gzelletirmeye, canl tutmaya yarayan hertrl madde) kelimesi de ilgili fiilin bu anlamndan tremitir.


18/290

10

ierir. Ge dnemde ise bu terimin anlam iyice genilemi ve bilinen ve yerleilen dnya; uan zerinde yaadmz dnya olarak da kullanlmtr. 1 Biz kosmosa bu anlamdadzenlenmi evrenya da dzenli evren, demeyi daha uygun buluyoruz.

Yunan dncesinde khaos terimiyle ilk scak ilikiyi kurduumuz Hesiodos

destanna baktmzda, kendimizi adeta bir tiyatro sahnesinde oynanan bir piyesi izler haldebuluruz ve kaostan, kosmosa, daha dorusu esneyen o kocaman yarktan, dzenlievrene nasl gidildiini adm adm ve canl bir ekilde gzlemleriz.

Bu khaostan, kosmosa geipiyesinin ilk aamasnda sahne bombotur, henz hibirtanr ve insan rol almamaktadr. Ne Yunann Olympos dini vardr ortalkta, ne cengverkahramanlar; ne sosyal ve kltrel yaam ne mthi savalar ne de dnsel retileri.Sonra yava yava sahne hareketlenmeye balar ve zerinde doann dzenini (yanikosmosu) oluturacak olan e beliriverir. Hesiodosun ykledii sfatlarla syleyecek

olursak bu e yledir:

lknce var olan: Khaos

Geni barl toprak: Gaia (Gaia eyrysternos)

nsann elini ayan zen: Eros (Arzu).

Bu elerle birlikte o ana kadar karanlk ve gizemli tanmlamalarndan, zihnimizde biryer bulup oturtamadmz ve sadece gnl bulandran bir burga olarak grdmzkhaos, yaayan, soluk alan, adeta tandk bir varlk haline dnverir.

Evrenin bu ilk eskizleri saf znedir, yani kendi kendilerine varolmutur ve kendikendilerini hareket ettirip ynetir. Varlklar douracak btn g her birinin iinde gizlidir veher biri bir balangtr. Bunlarn oluumu baka bir eye bal deilken, bunlardan kan herey onlara baldr.2

Bu elerin ilki olan Khaos evrenin kurucu elerinin henz ayrt edilmemikarmdr (sygkhysis stokheiron); dzeni olmayan, biimi olmayan ve henz tek tek eylerin(varlklarn) farkllamam balangcdr. Aristoteles, Hesiodosun Khaosunu yorumlarkenonu bo yer (topos) ya da kk mekn, yer, oda (khora) olarak tanmlar. 3 6. yzyldaboluk szcnn hava ile e anlamda kullanldn grdmzde, HesiodosunKhaostan yer ile gk arasndaki havay anladn karyoruz.4HesiodosTheogoniann700. dizesinde bu karm destekler nitelikte Khaos Zeusun ve Titanlarn savandamuazzam bir scaklkla doldu, diyerek hem savan hiddetini, hem de zihnindeki khaosunyerini belirtmitir. Hesiodosun bize sunduu tabloda, bu dizelerdeki Khaosun neliine, dier

1 Kosmosu, evren (dzen) anlamnda ilk kez bir felsefi terim olarak Pythagorasn kulland dnlr,ama evrenin bir kosmos olduu ana dncesine Pythagoras ncesinde Anaksimandros gibi doadnrlerinde de rastlanr.

2

Austin 1990: 553 Aristoteles,Physike, 4.208b30.4 Cornford 1952 : 194.


19/290

11

elere yklenen sfatlarn zellikleriyle kyaslamalar yaparak, ilk bata dilsel bir sezgiyleeriebiliyoruz; nk Hesiodos bu konuya herhangi bir aklama getirmiyor.

Ama Khaostan, derinliklerin ksz karanlnn, Erebosun domasndan ve hereyden nemlisi Khaosun bunu baka bir varla ihtiya duymadan, kendiliinden

yaratmasndan, Hesiodosun Khaosunun dourma ve baka eylere tesir gcne sahip biruurum olduunu alglyoruz.1Yunanllarn anlayna gre, tesir etme gcne sahip o lma,theos (tanr) olmayla edeerdir. Buna gre, rnein Korku (Deimos) tanrdr; Terr(Phobos) tanrdr; ekime (Eris) tanrdr; Adalet (Themis) tanrdr, vb. te bu yzdenYunann mitolojik dneminde bu terimlerin her biri kiiletirilmitir. Bu konuda Menandros,gce sahip olan varlklara, imdi tanr olarak tapnlyor, derken, bu anlay en iyi ekildedile getirir.2 Byle dnldnde, Hesiodosun Khaosu, Homerosun Okeanos anlayna

benzer; baka deyile, btn tanrlarn genesisi (varln kt kaynak) olarak grlen,dnyay evreleyen tanrsal nehre.

Hesiodosun kosmogonisinde, Khaostan sonraki ikinci element olan Gaia, Anadr.Yunancada gamma yani g harfinden treyen szcklerin ounda (rnein gaia,genesis, gamete gibi reme, dourma, dllenme eylemi) zellikle diil varln yaad okritik an ve ektii ac ve glk sz konusudur.

Hesiodosun, tm varlklarn gvenli ve lmsz evi olarak ortaya kt, dediigeni gsl Gaia (Toprak) halk dilinde toprak anlamna gelir. Yunan kosmolojisindeToprak Ana anlamn kazanr. Her trl varln, yani bitki, hayvan ve insann anasdr.Gaia biimli bir anadr, hatta kendi gvdesini dalar ve denizler olarak biimlendiren bir

anadr. Dalarnn ykseklii, yeraltna uzanan bir derinlii vardr. lkin ge ykselttiidalaryla Olymposlulara bir konaktr, sonra da aa doru daldrd derinlikleriyleTitanlarn ve Yeralt tanrlarnn (hypokhtonioi) konadr.

Gaia bu ekilde ge ve yere yaylrken, ztl da beraberinde getirir. Dalarn karldoruklarnn aydnl, Yeraltnn lo taban arasnda gerilir; yani aydnlk ile karanlkarasnda. Gaia, Khaosla birlikte varolmak zorundadr. Bu ikili , madde ve mekn gibidir;

birbirlerine zttr, ama bir yerde birbirlerini destekleyen ve birbirini sarp sarmalayandr;bunlar birbirlerine gre tanmlanrlar. Her ikisi de yaratcdr, ama her ikisi de soylarnbirbirine kartrmadan, kendi ilerinden ekip karrlar.

nc ana e olan Eros, Khaos ile Gaiay hem kendilerini koruyacak, hem dekendilerine cephe alacak baka bir eyi dourmaya srkleyen gc temsil eder. Dolaysylasreci balatan bir kprt, bir hareketliliktir, ksacas, ada bir terimle ifade edecek olursak,

bir enerjidir; elementleri nce birletiren, sonra da birletirdiklerini yeniden elementlerineayran bir enerji. Yunanca sevgi, ak anlamna gelen Eros, Hesiodosta arzudur.nsanlarn ve tanrlarn stnde bir gtr bu arzu; btn yaayan varlklarn balarnzmeyi baaran, kat olan eriten bir arzu. Bu ekilde dnldnde, Eros yaamn vekosmosun ilk ilkesidir. Erosun ortaya k, Khaosun ve Gaiann kendi iinden baka

1 Hack 1931: 36.2 Hack 1931: 12.


20/290

12

varlklar karmasyla (parthenogenesis = cinsel bir iliki kurulmadan yaplan doum)somutlar.

Khaostan, Kosmosa gei piyesinin en can alc sahnelerinden biri, Gaiannkendisinden Uranosu karmasdr. Uranos, baka deyile, yldzl Gkyz (Ouronos

asteroeis) mitolojide Gaiann hem olu, hem de eidir. Gaia, Uranosu kendisini kaplayacak,her yandan sarp sarmalayacak ekilde kendi iinden dourur. Her ikisi birbirinintamamlaycsdr ve birlikteki ztlktr (Yeryz-Gkyz). Mitolojide her hareket, karhareketini de retir. Bu yzden Uranosu karan Gaia bu kez, akkan kartn da karr,yani dalgalarla kabarm denizi, Pontosu; bazen saydam bir durulukta, bazen de frtnalarlakargaalar yaratan o rpertici denizi (Yeryz-Gkyz-Deniz).

Ama Kosmos aamasnn bu annda, birdenbire Uranosun kendisine zg bir davransergilediine ve kendi yaam izgisini belirlediine tank oluruz. Uranos hak ettiinden daha

fazla g isteminde ve gsterisinde bulunur. Bunun sonucunda kendisini douranve birleipbirok varlk (Titanlar, Kyklopslar gibi) rettii Gaiaya kar tavr alr. Bu tavr sonucundaGaiadan doan ocuklarn a kartmayp Gaiann dlnde brakr.

Bu karar ilk bireysel karardr ve ilk bireysel karar, Topran (Gaiann) sarsciddetiyle karlanr. Art arda reyen ocuklarnn iinde kalmas Gaiann byk sanclarekmesine, ektii aclar da sonsuz gerilime neden olur.

Uranosun bu cretkrlna daha fazla dayanamayan Gaia, oluyla (Kronos: Zaman)bir olup babasn erkekliinden etme karar alr. Belleklere kaznacak derecede etkin olan bu

sahnede, kozmik bir orak darbesiyle Gkyz, Yeryznden kusursuz bir simetriyle ayrlr vebu ayrl, doann yer-gk dengesine kavumasyla birlikte yeni balanglara doru sonlanr.Bu denge kosmosun, yani grnr olann, aklanabilir ya da anlalabilir olannkendisidir. Ama bu sahne ayn zamanda, Yunan mitolojisinde egonun (benin) ortayaknn ve ilk hilekrlk gsterisinin de sergileniidir. Bu an, ortak yaamn braklp bireyselyaama geiin ilk andr.

Hesiodosun tiyatro oyunu bu aile dramyla byk bir hareketlilik kazanr vekosmosun temel ta denmi olur (Yeryz-Gkyz-Deniz-Zaman = Kosmos, yanidzenlenmi Evren). Sahne artk tek tek tanrlarn doumlarna, onlarn yklerine ve her

eyden te Eros (sevgi) ve Erisin (nefret) yol aaca tanrlarn savalarna ve insann aklnkefetmesiyle birlikte yaanacak bakaldrlara hazrdr. Artk o boluk, o uurum, o dipsizkaranlk yoktur; doa bltrlm, her eyin ve herkesin yeri yurdu ve gc belirlenmitir;artk tanrlar Olympos dann sakinleri, insanlar yeryznn yurttalardr. Dolaysyla,mitolojideki kosmos, yani dzen salanmtr.

Grld zere, evrenin ilk halinin mitolojik bir haritasn karmaya alanHesiodosunbu metni, lka felsefesinin mimarlar olan Ionia doa dnrlerinin doa-stn, doal hale getirme giriimlerinin ve kosmogonia tablolarnn (=evrenin doum

tablolarnn) ana hatlarn oluturur. nsan zihninin ilk katmannn doay ve her eyden ncekendisini tanmak iin yaratt bu metin, felsefeyi mitoloji olmadan anlamak hevesinde olan


21/290

13

ve mitoslara yznde hafif ve alayc glmsemeyle bakanlara, bugn dnlenin, gemitekidnlenle bir btnlk iinde dokunmadka, gelecekteki dnlenin salam bir temeleoturtulamayacan bir kant olarak da ne srer.


22/290

14

Uygulamalar

1) Yunanca Felsefe kavramlarn aklayan bir szlk edinin ve ilk derstenitibaren geen Yunanca kavramlarn etimolojilerini renin.

2) lka felsefesinin felsefe eitiminde neden nemli olduunu irdeleyin.

3) Felsefi dn ediniminde mitolojinin yeri ve nemini tartn.

4)

Homeros ve Hesiodos destanlarn felsefe eitimin ilk kitaplar olarak okumayabalayn.

5) Felsefe Tarihi zerine Trke ve yabanc dilde kaynak eserler edinin ve bueserlerden lka felsefesi ile ilgili okumalara balayn.

6) Hesiodos destanndaki Kaos ve Kosmosun anlamlar zerine ayrntl bilgiedinin ve Hesiodosun evrenin balang hikyesini sorgulayn.


23/290

15

Uygulama Sorular

1)

Felsefe eitimine yeni balayan bir kimse neden ncelikle lka felsefesinirenmek zorundadr?

2) Homeros ve Hesiodosun destanlarnn felsefe tarihindeki nemi nedir?

3) Hesiodosun destanndaki Kaostan Kosmosa gei aamasn kavramak,felsefi dne ne kazandrr?


24/290

16

Bu Blmde Ne rendik zeti

lka felsefesinin kkleri Yunan mitolojisinin hikyelerindegizlidir. rnein,lkafelsefesinin kurucular Ionia dnrlerinin doa ve evren retilerinin temeli HesiodosunKaos-Kosmos hikyesinde kurulmutur. Bu yzden lka felsefesine Homeros veHesiodostan itibaren vakf olmak, insan zihninin ileyi eklini ve geliim basamaklarn en

batan kavramak demektir. Bu yzden mitoloji renilmeden, zihnin bir st katmannageilemez veinsan zihninin felsefi dne ihtiya duymasnn nedenlerianlalamaz.


25/290

17

Blm Sorular

1) Philosophiakelimesinin etimolojisi nedir?

a) philo+sophia: bilgelik sevgisi

b) philoso+sophia: bilgelik sever.

c) philosophos: felsefeci.

d) sophia+philosophos: bilgi severlik

2) Philosophoskelimesinin etimolojisi nedir?

a) philos+ophos: felsefeci

b)

phil-+sophos: insanseven

c) philos+sophos: felsefeci

d) philia+sophia: bilgelik dostu

3) Homeros ve Hesiodos kimdir? Destanlarnn adlar nelerdir?

a) Yunann ilk doa filozoflardr: Eser adlar: Homeros: Ilias; Theogonia;Hesiodos: Odysseia; Erga Kai Hemerai

b) Yunan airleridir: Eser adlar: Homeros: Ilias; Odysseia; Hesiodos: Ilias;Erga Kai Hemerai

c) Yunann ilk filozoflardr: Eser adlar: Homeros: Ilias; Odysseia; Hesiodos:Theogonia; Erga Kai Hemerai

d) Yunann ilk airlerive destan yazarlardr: Eser adlar: Homeros: Ilias;Odysseia; Hesiodos: Theogonia; Erga Kai Hemerai

4)

Hesiodosun destan felsefi adan neden nemlidir?

a) Kaos ve Kosmos adl felsefi piyesi ilk defa sahnelemesi asndan

b) Kaos ile Kosmosu ilk olarak kiiletirmi olmas asndan

c) Evrenin Kaostan Kosmosa gei aamasn mitolojik dilde anlatarakkendisinden sonra gelecek doa dnrlerinin evren anlayn felsefi dildekurmalarna nclk etmesi asndan

d) Hesiodosun destan zellikle Odysseusun ailesini tantt iin felsefiadan nemlidir.


26/290

18

5) Kaos ile Kosmosun anlam nedir?

a) Kaos: Dzen; Kosmos: Uurum

b) Kaos: Uurum; Kosmos: Boluk

c) Kaos: Uurum; Kosmos: Dzen

d) Kaos: Devrim; Kosmos: Dzen

6) Kosmogonia kelimesinin anlam nedir?

a) Evrenin doumu

b) Tanrlarn doumu

c) lk felsefecilerin doumu

d) Homerosun doumu

7) Hesiodosa gre aadakilerden hangisi kosmosu oluturan ilk elerdenbiri deildir?

a) Kaos

b) Gaia

c) Eros

d) Topos

8) Hesiodostaki Eros kavramna aadakilerden hangi tanmhi uymaz?

a) Eros dourmaya sebep olan gc temsil eder.

b) Arzu anlamna gelir.

c) nsanlarn ve tanrlarn stnde bir gtr.

d) Pontos (deniz) anlamna gelir.

9) Mitolojide ilk bireysel karar alan varlk hangisidir?

a) Uranos

b) Eros

c) Gaia

d)Titanlar


27/290

19

10) Gaiann ilk bireysel karara tepkisi nasl olur?

a) Olu Kronos ile bir olur ve ilk bireysel karar alan Atinaya yollar.

b) Olu Kronos ile bir olur ve ilk bireysel karar alan tahta geirir.

c) Olu Kronos ile bir olur ve ilk bireysel karar alan erkekliinden eder.

d) Olu Kronos ile bir olur ve ilkbireysel karar alan Troiaya srgn eder.

Cevaplar

1)a, 2)c, 3)d, 4)c, 5)c, 6)a, 7)d, 8)d, 9)a, 10)c


28/290

20

2. MTOLOJDE BREYSELLEME ABASI


29/290

21


2.1. Konuma

2.2. Akhilleusun Karar

2.3. Hektorun Karar

2.4. Arete

2.5. Yolculuk

2.6. Trajik Akl


30/290

22


1) Bireysellemeden ne anlalr?

2) Akhilleusun i konumasnn anlam nedir?

3) Hektor kendi kararn alrken, nasl bir ruh hali iindedir?

4) Zeus ile Prometheus hikayesinin temelinde yatan dnce nedir?


31/290

23



Konuma nsann akl sahibi bir varlkolmasnn, onu en bandanitibaren kendi kendine

kararlar alabilen bir varlkhaline getirmesi

nsan, insan doas ve insaniakl zerine okumalaryaplarak

Akhilleusun Karar Mitolojinin en nemlisavalarndan Troia

Savann vaheti gz nnealndnda, Akhilleusun birinsan olarak kendini

tanrlarn fikrini bilesorgulayacak iradeye sahip

hissetmesi

Homeros destanlarndan vetarihi eserlerden Troia

sava, balangc ve sonucuhakknda bilgi edinip zgneserden Akhilleusun busava hakkndakikonumalarn okuyarak

Hektorun Karar Ahlaki hesaplama Homeros destanlarndaahlaki hesaplamayla ilgili

baka hikyeleri bulup

Hektorun hikyesiylekarlatrarak

Arete Felsefi bir kavram olan

aretenin mitolojideki kkeniHomerosun destanlarnda

bu kavramn getii dierhikyeleri bulup okuyarak

Yolculuk nsann bireysellemesi iinnce kendi doasn tanmasgereklilii

Homeros ve Hesiodostakikahramanlarn iyolculuklar hakknda bilgiedinerek

Trajik Akl Akll bir varlk olarak kendi

iradesini kullanma yetkisinesahip insann, ayn zamandalml bir varlk olmasarasndaki mthi elikininortaya konmas

Homeros ve Hesiodos

destanlarnda akllolmak ilelml olmak arasndakielikiyi gsteren rnekhikayeleri ve kahramanlar

bulup bunlarn yaadklarolaylar ve karar anlarnsorgulayarak


32/290

24

Anahtar Kavramlar

Bireyselleme

Mitolojik

Kahraman

Akhilleus

Hektor

Konuma

Akll Varlk

lml Varlk

Akl-lm

Arete

Yolculuk

Trajik Akl


33/290

25

Giri

Bu blmde sz konusu destanlarda ad geen kimi kahramanlarn olaylar karsndakidnce ve davran ekilleri incelenecek ve bireysellik abasnn anlam ve zellikleri burnekler eliindeaklanacaktr. Ardndan, insanolunun yaratltan itibaren hem akll birvarlk hem de lml bir varlk olmasndan kaynaklanan doal eliki vurgulanarak insann

bu eliik doas yznden trajik dnmeye batan yazgl olduuaklanmaya allacaktr.


34/290

26

2.1. Konuma

Felsefi dn, bireysel karar almak ya da seim yapabilmekle balar. Bunun anlam,insann bir akl varl olduunu kefetmesi, dolaysyla seim yapabilme zgrl olduunuhissetmesidir. Homeros ve Hesiodos destanlarnn bir zellii de, mitolojide bireysellemeninne anlama geldiini vurgulamalar ve felsefedeki bireysellemenin anlalmasna bir zeminoluturmalardr.

Mitolojik destanlarda baat karakterlerin baz nemli olaylar karsndakikonumalarndan, kendi balarna karar alabildikleri gzlemlenir. Bu durum ilgintir, nkmitolojide insann etraf tanrlar ile evrilidir ve olaylar zincirinin tm halkalar bu tanrlartarafndan sabitlenmitir. Buna ramen, bu destanlarn satrlarnda yle mitolojik insanlarvardr ki iinden klmaz bir durumda kaldklarnda, tanrlardan destek beklemek yerinekendi i sesinden destek beklemeyi tercih eder. Bu tercih ileride dnce sahnesine kacak

Yunan filozofunun zgn karakteri hakknda bize belli bir fikir verir.

Mitolojik bireyselleme zellikle Homerosun Akhilleus ve Hektor adlkahramanlarnda, Hesiodosun da Prometheus adl kahramannda anlamn bulur. Bukahramanlar hem siyasi hem sosyal hem kltrel hem de ahlak bakmndan zlmesi g birolayla karlatklarnda tanrlara danmak yerine kendi gnllerine ()1 danrlar vekendi gnlleriyle konumaya balarlar. Bu bir anlamda i konumadr (monolog interior). Bukonumasonrasnda bir karara varan kahramanlar, artk balarna gelebilecek her eye hazrhalde kararlarn uygulama safhasna geerler.

Bu tr mitolojik i konumalarn nemi, kahramann tanrlara, toplumun deerlerineve bu deerlerin kendi zerlerindeki basksna ramen bir fikir alabilme, ald fikriekinmeden syleyebilme konusunda kiinin kendini zgr hissediinde, dolaysyla hemtanrlara hem de topluma kar bir tavr sergileyebilmelerinde yatar.

konumalara rnek olarak Homerosun kahramanlar Akhilleusun ve Hektorunkonumalar gsterilebilir. Bu konumalardaki doru olan sorgulama ve toplumundorusu ile kahramann kendi dorusu arasnda yaanan atk, birey olmaya doruykseliin kvlcmlarn aa vurur.

2.2. Akhilleusun Karar

Kahraman Akhilleusun kendi kararn bildiren konumasnda, toplumun insanaykledii doruluk ile kendi dorusu arasndaki rktc uzaklk gzler nne serilir. 2Akhilleus, Troia savann komutan Agamemnonun davranlar karsnda fkelenmi vesavatan ekilmitir. Kendine gre eve dnme sebepleri vardr. Hakl gerekelerini

1 Mitolojide ilerlii olan her kavram kiiletirilmitir.2 Gill 1995: 129.


35/290

27

karsndaki kiilere aklarken adeta toplumdan uzaklar ve git gide ona yabanclar. yleder Akhilleus:1

Hades kaplarndan nefret ettiimkadar nefret ederim

gnlbaka, dili baka adamdan;

Yok, ben dosdoru, iimden geleni syleyeceim size.

Grld zere, bu szleriyle Akhilleus kendi dncesiyle ba baa kalmtr.Yantn kimseden, tanrlardan bile beklemedii sorular sormaktadrkendine, ama aslnda busorularn yantn o oktan vermitir.

Resim 1:Akhilleusun karar an

Bir baka rnek yine onun Troia savann haksz bir nedenden balayp srdrdnbelirten cmlelerinde yle aa kmaktadr:2

Ama Yunanlar ne diyesavayorlar kiTroiallarla?

Atreusolu ne diye toplayp getirdi bunca adamn buraya?

Gzel Sal Helene uruna, yle mi?

Karlarn bir tekAtreusoullar sever sanki!

Topluma kar yaplan bu eletiride, bu kez tanrlarn kurduuna inanlan sosyalbirliktelie, birlikte ileyie de, daha geni bir ifadeyle syleyecek olursak, tanrnn yazdyazgyadabir anlamda kar k sz konusudur. Akhilleusun bu i sesi, kendini trajedilerdeen yksek biimine ulatracak olan, hybrisin (insann doada kendisine ayrlan yerin dn akmas, snrn amas) ban hafife dar kartmasdr.

1 Homeros,Ilias, 9.312-314.2 Homeros,Ilias, 9.337-341.


36/290

28

2.3. Hektorun Karar

Bu tr konumalarn ikincisi, Hektorun kendi thymosuyla yapt bir ikonumadr: Hektor Troiann kaps nnde tek bana durmu, dman Akhilleusu

beklemektedir, kendisini ldreceini bile bile. Ardndan kendi kendinekonumaya balar vekonumasna balad andan itibaren de rtk kapnn gerisindeki toplumuna yabanclar. Oanda toplumunun kendine bitii btn rollerinden soyunur. nk kendi kendine kararverdii anda Hektorun aklnda artk gelenein kodlar yoktur. Artk toplumunun askerinderi deildir o, saltbir insandr.

Resim 2:Hektor

Ana babas kapnn gerisinden Hektoru ieri arr ve ald kararndanvazgeirmeye alr. Ama Hektor, thymosuyla babaa kalmay ve sonunda lm bile olsa

ieriye girmemeyi kafasna koymutur. Kalkann surlara dayayp kapda dikilir ve son keztartr yreiyle. Sonunda leceini bile bile kendi seimini yapar yine de:1

Vay bama gelen, girersem imdi kaplarn, surlarn iine,

ilk Polydamas kusacak hiddetini bama, emretmiti nk bana

soylu Akhilleusun kkredii o lml gece, Al kentin iineTroiallar, demiti.

Ama dinlemedim onu, keke dinleseymiim.

... Utanyorum Troiann erkeklerinden, upuzun etekli kadnlarndan

ya bir gn kp da be para etmeyen biri bana derse ki,

Hektor ok gvenirdi kendi gcne, ama kyverdi bak kendihalkna.

Sylerler mi sylerler; o zaman benim iin en iyisi Akhilleusla

arpmak gs gse,

1 Homeros,Ilias, 22.99-130.


37/290

29

ya ben ldrrm onu, dnerim yle evime,

ya da ben lrm erefimle kentimin nnde.

Yoksa koyup u gbekli kalkanm, ar miferimi bir kenara

kargm da dayayp u duvara, ksam m rlplak soylu

Akhilleusun karsna;

Heleneyi geri vereceiz desem, tm eyiziyle birlikte,

hani Parisin Troiaya getirdii o koskoca gvdeli gemileriyle; zaten

bu deil mi sava sebebimiz ?

... Ama yreim ne diye konuup duruyor benimle byle,

... vurumak en iyisi, bir an nce;

grelim bakalm Olymposlu hangimizi nail edecek o erefe?

Her eye ramen, Homeros destanlarndaki ne Akhilleusun ne de Hektorun kararhenz trajik ya da felsefi anlamda bir bireysellik ya da kiisellik (eigene: kendine ait lik)iermemektedir; bunlar yar otonom kararlardr. nk karar alnd anda, trajedide ya dafelsefede olduu gibi, kii henz karar aldnn bilincinde deildir.

2.4. Arete

Homerosun iirlerine bireysellemenin nvelerini gzlemleme asndan bakldnda,zerinde durulmas gereken bir konu da Homerosu aretedir, yani savata cesaretgsterme ve insan hastalktan ve alktan koruyan bedensel salk ve gtr. Eski Yunanfelsefesinde genellikle g ya da erdem anlamnda kullanlan bu szck aslnda zihniuykusundan uyandran, insann istedii ya da arzulad eye ulatran ve insana kendisi iinen deerli eylerini kurban ettiren tutkunun kendisidir. te bu tutku kiiyi, bireysel ve gldavrana iten gle ya da erdemle etir.

rneinAkhilleus, dostu ldnde, kendi aretesi iin yaamn feda etmeyi bile gzealr ve fkesi iinde bir volkan gibi patlarken yle der:1

Ne diye bildirirsin bana lmm, Ksanthos? Senin iin deil bu.

Ben de iyi bilirim, burada lmektir kaderim,

sevgili babamdan, anamdan uzakta;

1 Homeros,lias, 19.240vd.


38/290

30

ama akbet byle olsa da,

Troiallar dize getirmeden, ben sava brakmam.

Hektor da savata yaknlarn yitirip tek bana kaldnda, einin btn uyarlarna

ramen kendi aretesi iin gvenliinden bile vazgeer ve yle der:

Bunlarn hepsini ben de dnyorum, kadnm,

ama sava brakrsam bir korkak gibi

ok utanrm Troiann erkeklerinden, uzun elbiseli kadnlarndan;

yreim de izin vermez byle bir eye,

her zaman gl durmay renmiim bir kere,

Troiallarn en nnde savamay,

... Ama unu da ok iyi biliyorum ki,

gn gelecek kutsal Ilion yerle bir olacak,

hem de Priamos ve onun karg kullanma ustas adamlaryla birlikte.

2.5. Yolculuk

Ilias adl destanda tek tek kahramanlarda ve farkl farkl olaylarda gzlemlediimizHomerosu bireysellik tohumlar, Odysseiada tek bir kahramann kiiliinde zetlenir.Aratrma konumuz asndan bakldnda, Odysseusun srgn yolculuundaki merak vekeif tutkusu zerine sylenenlerbir baka dikkat ekici husutur. nk yurduna, eine veoluna dn iin, denizlerin yce tanrs Poseidonun btn kar klarna direnen ve tanristese de istemese de amacna ulamak adna her trl tehlikeyi gze alan Odysseusun Tro iasavandan lkesine dn yolculuu, Yunan yaama ve dnme biiminin katlarn aanrnek bir okumadr.

Bu destanda, Doann karsna Troiadan on iki gemiyle klr ve tek bir gemi kalanakadar da dalgalara, frtnalara ve yabanc halklara kar byk bir mcadele verilir. Ama birgn o gemi de btn mrettebatyla birlikte yitirilir; ak denizde , yani dne asla izinvermeyecek olan deniz tanrs Poseidonun koynunda tek bana yzlr; en sonunda aklkullanlr, bir sal yaplr ve bununla yolculuk tamamlanr.

Kk Asyadan (Asia Minor) balayarak, Kuzey Afrika, Yunanistan ve talyakylarnda, zaman zaman da o kylardan ok uzaklardaki adalarda geen bu yolculuk yaamlabirentindeki insann i yolculuuna etir. nsann yksek hayal gc, dizginlenmez merak

ve yeni olan kefetme tutkusu da vurulurken, ayn zamanda isel bir keif de balar veklanbu mitolojik yolculukta insan her eyden nceiindeki gizli adalar doyasya kefeder.


39/290

31

Btn tanrlarn kendisinden el ayak ektii sralarda insan kendi kendisiyle ba baa kalr,kendi kendisiyle konuur, dnr, hileler gelitirir ve hi beklemedii doa olaylarnnstesinden gelerek insan olmann keyfini yaar. nsann kendi fiziksel ve zihinsel gcnemthi gveni, yaamda geirecei hi beklenmedik snavlara hazrlanmasna n ayak olur.

Resim 3:Odysseus ve Sirenler

Bu ynyle Odysseia adl destan, Ilias destannn kahramanlarla dolu grkemliyaamndan farkl bir yap sergiler; nk hakaretlere gs geren, ac ekerek bilgelikrenen bir toplum sz konusudur bu destanda. Yal adamlar artk kr salarndan dolay

deil, ok ey bildikleri iin vlrler ve bedensel gcn tesinde bir vg kaynadr bu.Bilgelik, fkeyi yenmeyi renmitir bu destann satrlarnda.

Odysseusun olacaklar hesaplama alkanln gelitiren sezgisel bir bilgisi vardr:Troiadan, kendi yurdu Ithakeye varp da sahile ktnda hemen olunu tand halde, doal telana ve heyecanlarna gem vurmasn da bilir ve doru an gelene kadar bekler,kendisinin kim olduunu aklamaz.Sarayna geldiinde ise krallnn talipleriyle uramakzorunda kalr. Onlarn birinden bir para ekmek ister. Ama ekmek yerine sa omzuna birtokmak yer. Yenen bu tokman Odysseusa sylettirdii szlerse onu karakterindekifarkll dile getiren trdedir:1

Ey anl anl kralienin klar, beni dinleyin,

gnlmdeki u yrek ne buyurur bana, bir deyivereyim.

Acnacak bir ey deil dorusu,

kederlenecek bir ey de deil,

bir adamn mal mlk iin,

1 Homeros, Odysseia, 17.468-474.


40/290

32

srlar, ak koyunlar iin savarken vurulmas;

ama Antinoos u kahrolas oburluk iin vurdu bana,

insann bana bin trl bela aan u uursuz oburluk iin.

Odysseus bu tr btn aalanmalara kar grkemli bir dayanma gc gsterir;kendinin olan yeniden kazanmaya uramakla babaa brakl, onun destannda yaamsnavnn grkemli bir gsterisine dnr.

2.6. Trajik Akl

Homerostan ayrlp Hesiodosa baktmzda ise zorlu yaam mcadelesinin ondagereklie ynelik farkl bir bak as yarattn grrz. Bu farkl bak onu her ankahramanlarn ilerine karan Olymposlu tanrlarn snrl saydaki soylu toplumundan ayrr

ve her eyi etkileyen bir g olan tanrsalln bilgisini elde etmeye yneltir. Hesiodosundestanndaki Zeus ile Prometheus mitosu bu adan nemlidir. nk bu mitosta ilk keztanr ile insann birebir savana tank olunur. Bu savasa aslnda insann trajik aklnn ilkkefidir:

Hesiodos, insann temsilcisi Prometheus (Dnen; Saduyu sahibi) ile Olymposunyceler ycesi tanrs Zeusu ilk kez Mekonede bir len sahnesinde buluturur.1Prometheusakll olmann bitmez acsn ykleyen ve tm trajik kahramanlarn sra d duygudurumlarna esin kayna olan bir varlktr, Zeus ise eski Yunan insannn olmak vegerekletirmek istedii btn ycelikleri ykledii tanrlar tanrs Zeus. Mitolojik bir iirdizesinde sahnelenen bir lendekarlar ikisi:

Resim 4:Zeus ile Prometheus, ya da Tanr ile nsann ilk karlama sahnesi

nce koca bir kz ikiye blp sofraya koyar Prometheus.2Tanryla atmaya hazr,yce fkeye kar kurnazlk ve hrsla donanmldr. kzn yal etlerini ve barsaklarn

1 Gnmzde, Korinthosun batsnda yer alan ve Sikyon olarak bilinen kentin eski ad , Mekone ya da Trke

anlamyla Gelincik Ovas ya da Gelincik Tarlalar olarak bilinir.2 zellikle Hesiodosun sz konusu mitosunda, kurban ve kurban treninin isel karmaas ayrntl ekilde

gzler nne serilir. Kurbanla ilgili riteller hem ak, hem de gizli bir dnce ierir. Evrenin byk


41/290

33

karn derisinin altna gizler. Kemiklerden oluan paralar ise bembeyaz yalarn altna koyar.Zeus bu paylatrmann hi adil olmadn belirtir, ama karsndaki kurnaz akl hafifeglerek tanrya, gsndeki yrek hangi pay istiyorsa, onu al, der. Bunun zerine Zeuskzn yal ksmlarn almaya kalkar ve yalarn kaldrnca da altndaki kemiklerlekarlar. O an nne geilmez bir fke kaplar iini, safras dalga dalga kabarr. 1Yz yzegelindiinde tanrlar korkuntur diyen Homerosun dncesi de bylece kantlanm olur.nsann bakaldrs ile Tanrnn imek yadran fkesi, ilk kez aka bu lende arpr ve

bu arpma Prometheusun tanrnn gizledii cokun atei, baka deyile uygarln prl prlkvlcmn insanlk adna alyla daha da alevlenir. Bulutlarla gmbrdeyen Zeus,intikamnn ilk perdesinde, hep erkeklerden oluan bu topluma lm kadar karmak, amakarmak olduu kadar da gzel bir belay, Pandorann simgeledii kadn yollar.

Resim 5:Pandora

Bu grkemli figr, Tanrnn fkesinin aa vuruluudur; insann bu aldatc, kurnazakln, bakaldran ruhunu soluksuz brakacak, dnme eylemini sona erdirecek, bilinciniyaracak ve onu salt tutku varl haline getirip iliklerine kadar eritecek tek varlk. stelik elineverilen kutuya konan yallk, ac ekerek alma, hastalk, delilik, ktlk ve tutku gibitm umutsuzluklar yeryzne sat halde, insann tek dayana olan umudun dar

kmasna izin vermeden kutunun kapan kapatan varlk.

glerinin fkesini yattrmak ve bu glerin insanlarla olan ilikilerini dzenlemek kurban ritelinin ak veanlalr yzdr. Kurban trenlerinde, insann tanrya kar duyduu sayg ve minnet hislerinin aavurulmasnda, rtk olarak tanrlardan kar elde etme dncesi de yatar.

1 Geleneksel dnceye gre, tanrlar tanrs Zeusun aldatlmas olanakszdr. Ama bu mitosta kendisi bilerekaldatlmay semitir. nk lml bir varlk olan insann ne kadar kurnaz olduunu ve akln dorukullanmadnda ne tr tehlikelere yelken aabileceini batan beri bilmektedir; ona atei vermesinin anlamuygarlama srecinin balangc olacandan ve insan da uygarlatka bir dolu hatay da pei sra

ileyebileceinden, atei ondan esirgemitir. Ama Prometheus uygarlk kvlcmn ondan almayayeltendiinde, Zeus insanlkla ilgili dncelerinde yanlmadn kantlamak istemi ve bile bilePrometheusun oyununa gelmitir.


42/290

34

Grld zere insann btn bireyselleme abalar belli bir aamada mitolojiktanrlarn gazabyla sonulanr. Bunun en somut belirtisi Pandora hikyesinde kendinigsterir. Pandora, tanrsal intikamn semboldr. Tanr Pandoray gndererek daha bataninsanln umudunu elinden almtr. nsan akln kullanp kendini kefettike ve kendikendine karar alp bu kararlarn uyguladka, tanrsal fke daha da artacak ve bununsonucunda felaketler art arda gelecek, insanlk geliirken yaamsal dnm noktalar, karlklintikam allar, her intikam alta katlanan hiddet anlar, derin yaralanmalar, zihinsel ve

bedensel ac ekiler de kabararak ykselecektir.


43/290

35

Uygulamalar

1) Yunan mitolojisinde bireysellemenin anlamnn irdeleyin.

2) Bireysellemenin felsefi dn iin neden nemli olduunu sorgulayn.

3) nsann kendi kararlarna almasna yol aan i konumalarn, mitolojikkahramanlarn rneinde ayrntlaryla inceleyin ve tartn.

4) Aretenin anlamn irdeleyin.

5)

yolculuk fikrinin felsefi dn asndan nemini sorgulayn.

6) Zeus ile Prometheus (Tanr ve nsan) arasndaki atky tahlil edin ve burnekten kan trajik akl sorgulayn.


44/290

36

Uygulama Sorular

1) Felsefe asndan bireyselleme ne anlamda nemlidir?

2) Mitolojide bireyselleme ne anlam ifade eder?

3) konuma nedir?

4) Prometheus ve Zeusun atksnn anlam nedir?

5) Pandora neyi simgeler?


45/290

37

Bu Blmde Ne rendikzeti

Felsefi dne sahip olmak, insann akll bir varlk olduunu anlamas, i sesinidinlemesi ve bireysel karar almasylabalar. Mitolojik dnyada, yani her yerin tanrlarla doluolduuna inanlan bir dnyada, insann tanr kararndan farkl bir karar verebilmesi ve bukararn zgrce uygulamas, tanrlarn gazabn stne ekmesi anlamna gelir. Ama her eye

ramen insankendisine doutan sunulan aklyla hareket etmeye, seim yapmaya ve aklnnkendisine verecei dle ya da ektirecei cezaya batan yazgl bir varlktr. Bu insanolmann en byk trajedisidir.


46/290

38

Blm Sorular

1) Homerosun destanlarnda i konumann anlam nedir?

a) Kahramann toplumun kararna harfiyen uymas

b) Kahramann tanrlarn kararn uygulamas

c) Bir karar alma aamasnda kahramann sadece kendi sesini dinlemesi

d) Kahramann tanrlarla konumas

2) Hybris nedir?

a) Bireysellemeye zt bir davran biimi

b)

Tanrlarn insanolu iin izdii snrlar kabulleni

c) Akhilleusun d sesi

d) nsann doada kendisine ayrlan snrn dna kmas

3) Homerosu aretenin anlam aadakilerden hangisi deildir?

a) nsani korku

b)

Savata gsterilen cesaret

c) nsan alktan ve hastalktan koruyan bedensel salk ve g

d) nsan bireysel ve gl davrana iten erdemle zde olan bir kavram

4) Prometheus kimdir?

a) nsann dnen bir varlk olarak simgelemi hali

b) Hesiodosun destannn ad

c) Homerosun en nemli destan kahraman

d) Zeusun olu

5) Pandora kimdir?

a) Zeusun 5. ei

b) nsann akl


47/290

39

c) Tanrsal fkenin insana gnderdii ve insann umudunu en bandan elindenalan varlk

d) Homerosun destanlarndan birinin ad

6) Akhilleus ve Hektor kendi kararlarn aldklarnda hangi anlamdabireysellemilerdir?

a) Felsefi anlamda

b) Karar aldklarnn bilincinde olarak

c) Trajik anlamda

d) Mitolojik anlamda; nk karar aldklarnn tam bilincinde deillerdir.

7) Odysseusun Troiadan lkesine dnerken geirdii yolculuk felsefi adandeerlendirildiinde, neyi simgeler?

a) lgili corafyada bilinmez adalar kefi simgeler.

b) Geminin dev dalgalara dayanlrln simgeler.

c) Gemicilerin erdemini simgeler.

d) nsann i yolculuunu simgeler.

8) Odysseusun Troiadan lkesine dn yolculuunun tamamlanmasnda etkinolan en byk unsur nedir?

a) akl

b) rzgr

c) gneli havalar

d) denizin sakinlii

9) Odysseusun olacaklar hesaplamada nasl bir gc vardr?

a) arete

b) sezgi

c) cesaret

d) kendine yeterlik


48/290

40

10) Yukardaki metnin nda, Odysseusun yaam snavlar arasnda engrkemlisi aadakilerden hangisidir?

a) Deniz tanrsna kar geli

b) Doaya kar geli

c) Kendinin olan tekrar kazanma ura

d) Zeusa isyan

Cevaplar

1) c 2)d, 3)a, 4)a, 5)c, 6)d, 7)d, 8)a, 9)b, 10)c


49/290

41

3. MTOLOJDE UYGARLAMA SREC


50/290

42


3.1. Ate, Tekhne ve Ac

3.2. Apollo ile Dionysos

3.3. Daidalosun Kanatlar

3.4. Hephaistos ve Harmonia


51/290

43


1) Prometheus hangi gayeyle atei tanrlardan almtr?

2) Prometheusun atei alarken neden ac ekeceini nceden bilmektedir?

3) Daidalos kimdir?

4) Ikarosun karakter zellikleri nelerdir?

5) Apollon ile Dionysos neyi simgeler?

6) Mainomai fiilinin anlam nedir?

7) Hephaistosun kiilik zellikleri nelerdir?


52/290

44



Ate, Tekhne ve Ac Uygarlama srecinin temeli

olan teknolojik geliiminmitolojide Prometheusefsanesiyle

anlamlandrlmas

Hesiodosun destanndaki

Prometheus efsanesiniokuyup daha nceki

blmde ilenenbireyselleme kavramylabirlikte yorumlayarak

Apollo ile Dionysos nsann akl yannnApollon, duygu yannnDionysos ile simgelenmesi

Apollon ile Dionysos

hakknda tm mitolojikhikyeleri okuyup akl-duygu kartlnsorgulayarak

Daidalosun Kanatlar nsanolunun dnen ve

icat eden bir varlk olarakkarlaaca btnglklerin stesindengelebilecei

Daidalos ve Ikaros ile ilgili

mitolojik hikyeleri okuyupbu konudaki modern

anlatmlarla kyaslayarak

Hephaistos ve Harmonia Hephaistosun ateiileyerek ve hem tanrlarnhem de insanlarn iineyarayacak ara ve gereleryaratarak insan ve tanrarasndaki atky biranlamda dindirmesi.

Hephaistos ile ilgilimitolojik hikyeleri okuyupkahramann kiiselzellikleri hakknda bilgiedinerek


53/290

45

Anahtar Kavramlar

Prometheus

Teknik Bilgi

Ate

Uygarlama

Daidalos

Ikaros

Arakhne

Apollon

Dionysos

Mainomai

Hephaistos

Harmonia


54/290

46

Giri

Akll bir varlk olan insan iin geliim artk kanlmazdr. Ama mitolojide insanngeliimi iin gerekli olan kaynaklar tanrlarn tekelindedir. O zaman insana den grev, bukaynaklar ne pahasna olursa olsun tanrlardan elde etmek ve uygarlama srecin i

balatmaktr. Bu srecin en nemli mitolojik temsilcisi olan Prometheusun atei tanrdanalarak insanla armaan etmesiyle birlikte, tanrlar ile insan arasnda hi bitmeyecek birsava da balam olur. Bu ana dnceler zerine kurulan bu blmde, uygarlamann ilkadm olan teknolojik geliim zerinde durulacak ve teknik bilgi sahibi olmann insanagetirdii kazanlar ve zararlar yine mitolojik ykler yardmyla aklanacaktr. Ayrca, bugeliimin insann doaya hkim olma arzusunu krkledii ve sonunda doann acmaszikencelerini ekeceini bile bile iindeki bu arzuya kar koyamad gsterilecek ve insandoasnn trajik zellii bir kez daha vurgulanacaktr.


55/290

47

3.1. Ate, Tekhne ve Ac

Prometheusun atei alp insanla hediye etme giriimi her eyden nce insanntanrlara ramen kendi bana karar verme ve verdii karar uygulama isteini gsterdii gibi,onun doasndaki teknik bilgiye (mitolojik dnemdeki anlam: bilim) olan yatknlnn birdelilidir. Prometheus tanrlardan atei kendisinin icat ettii bir aletle almtr. ok yavayanan bir bitki olmasndan dolay, bu i iin ok uygun olan rezene1sapyla birlikte gizlice vekurnazca gkyzne sokulmu, atei alp bu sapn iine koymu ve yeryzne inmitir. Buate tanrsal bir srdr ve Prometheus hayat pahasna lml insanoluna bu tanrsal srrarmaan etmitir. nk atee kavuan insanolu bundan byle aklnn yannda zeksndakullanmay renecek btn sanatlarn erbab olup dur durak dinlemeden gelimeye

balayacaktr.

Resim 6:Prometheusun atei al

Ate insanla teknolojik geliiminin kaplarn ardna kadar amtr amasna, amaonu getiren ustasn da mthi bir ikenceye ve onmaz aclara maruz brakmtr. nkPrometheus tanrsal srr renmeye ve retmeye kalkmtr ve doann iine burnunu sokuphaddini amtr. Geri teknik bilgi sahibi bir adam, tanry kandran adamsa ve bu yzden

ikence ekmesi gerekiyorsa ekecektir; zaten insan geliim uruna bunu batankabullenmitir.

Prometheusu kavramak demek, elinize aldnz her aletin znde, insan aklnn veruhunun somutlam bir gsterisine tank olmak demektir, nk insanolu Prometheussayesinde akln madde ile buluturmu, bununla da yetinmeyip iin iine sanatsal duyuunuda katmtr; baka trl sylersek, insan aklyla herhangi bir maddeyi kendi iine naslyaratacan dnrken git gide gelimi ve ruhunu da bu maddeye ilemeye balamtr. Bu

1

Maydanozgillerden, 1-1,5 metre yksekliinde, sar iekli, yapraklar iplik biiminde paral, ho kokulu,baharatl meyveleri anason gibi yemeklerde ve baz ikilerde tat verici olarak kullanlan, hekimlikte gazsktrc olarak yararlanlan ok yllk otsu bir bitki (Foeniculum vulgare).


56/290

48

geliim sonucunda insanolu artk ekilsiz maddeyi sadece yourarak yeni bir ekil vermekyerine, daha ayrntl aletler retmeye balamtr; sadece barnaca bir ev yapmaktan te,evinin yzn gnee nasl dndrp kuracan renmitir; denizleri kreiyle yara yaranasl fethedeceini, sakinletirici otlar birbirine kartrp hastalklar nasl iyi edeceinirenmitir ve deerli metalleri topran altndan nasl karacan. Bylece, tahtalarkesilmeye, oyulmaya, talar yontulmaya, deriler kesip biilmeye balanm, teker tekergemiler, at arabalar, yataklar, kemerler, ayakkablar imal edilmitir; ayn ekilde,deirmenler, anak mlekler, kllar, kalkanlar, karglar, dokuma tezghlar, krklar,apalar, krkler, sabanlar, evler, yollar, kprler, tneller, atl arabalar, tapnaklar, heykeller,sslemeler, ticari malzemeler, mzik aletleri, tp aletleri de.

te zaten hzla bu tr bir geliim kaydedecei iin tanrlar insanoluna atei batanvermek istememi, o da almak zorunda kalmtr. Tanrlar bu teknikleri insana retmekistememitir, nk insana en bandan beri gvenmemektedir. Neden? Tanrlarn bildii

teknik yntemlerin insann da bilmesi demek, onlarn tahtnn tehlikeye girmesi demektir deondan. Tanrlar insann aklnn kkrtcln ve lml bir varlk olduu halde hilmeyecekmi gibi doaya hkim olma gdsn ok iyi bilir. te insan asl trajik yapan da

bu zellii deil midir? Sonucunda ceza ekeceini bilse bile doay kendi hkimiyeti almakiin elinden geleni ardna koymamas, onun trajedisi deil de nedir? Ama insanolu bunayazgldr, nk trajik akl, akll varlk olmann sonucudur. Yine de bu yazgnn art deeriilerlemedir ve trajik anlamda ac ekmeden ilerleme olmaz.

Bu anlamda ilk teknik acy eken adamdr Prometheus, nk insanl ilerletmekadna doadaki kurulu dzeni bozmutur. Bu yzden tanrlarn buyruuyla kollarndan ve

bacaklarndan zincire vurulur ve Kafkas dalarnn frtnalarla dvlen sarp ve ssz kayasnaivilenir; sonsuz gklerin altnda kavurucu bir yalnzlk ve gece biten cierini sabahtekrardan yiyen bir kartalla ba baa braklr. nk Prometheus yar insan yar tanrdr ve

bunun anlam hibir zaman lmeyeceidir. Bu yzden Prometheus o dada zincirli olduumddete cieri kartal tarafndan hep yenecek, snr amasnn cezasn sonsuza deinekecektir.

Prometheus cezasna boyun eer ve aclar iin kvranr, ama o arada ruhunda baka birduygu daha kefeder. Bu duygu ona yle demektedir: Ne olursa olsun, yaplan eyin doru

olduuna inanyorsan, sonucuna da katlanacaksn. Bu duygu kibirdir (hybris) ve kibir onabaa gelene dayanma gc vermektedir. Prometheusun btn sanatlarn anahtar olan atetohumunu insanla gtrmesi kibir vesilesidir, bu yzden o da kibrin ilesine katlanmaldr.O yaptnn doru olduuna inanmaktadr, nk doaya kar sava aan insann eline

biricik silahn, yani tekhneyi (teknik bilgi) vermitir, ve tekhne doann yarattklarnakarlk insann yaratt her eydir. Prometheus Kafkas dalarnda ac iinde inlerken, yine detm kibriyle insanla yapt hizmeti yle hatrlatr:


57/290

49

Resim 7:Zincire vurulmu Prometheus

nsanlarn gzleri vard, ama grmyorlard; kulaklar vard, ama iitmiyorlard.

Evlerini tulayla rerek nasl ina edeceklerini, yzn gnee nasl dndreceklerinibilmiyorlard. Gnein girmedii maaralarda yayorlard, topran altnda yaayankarncalar gibi; ben onlara yldzlarn nasl doduunu ve battn retmeseydim hesapkitaptan haberleri olmayacakt; onlara en byk taktii, yani saylar rettim, hafzann

anas olan yazy rettim; vahi hayvanlar onlar iin boyundurua vurdum; atlararabalara kotum ve insanlara onlar nasl gemleyeceklerini ben rettim; ben olmasam hikimsenin insanla gemi falan verecei yoktu, u denizleri yara yara giden yelkenli tekneleride. Belki de onlara en byk hizmetim u oldu: Hasta olduklarnda, aresiz kalyorlard, nemerhemleri vard vcutlarna srecekleri, ne de iecek uruplar, yani anlayacanzhekimlikten yoksundu hepsi, lp gidiyordu, ta ki ben onlara eitli hastalklara karkendilerini savunacaklar ilalar retene kadar. Yani iin asl u: nsann elinde u an nekadar zanaat varsa, hepsini benden, Prometheusdan edindiler.1

Yunanca tekhne kelimesinde sahiden de bir hile vardr; nk insann rahatyaamas iin doann kandrlmas, fkesinin yattrlmas gerekir. Bu kelimenin szlkanlamlarndan ilki, zanaatkrlk, sanatlk; yetenek, beceri, el hneri, olmasna ramen,ikinci anlam, hile, hilekrlk, kurnazlk, dalaveredir. Baka deyile, bu kelime hemolumlu, hem de olumsuz anlamlar iermektedir. Buradan da anlalaca zere, teknoloji(tekhnologia) doay kandrp insan rahat ettirmektir. Hile yaparak doay kandran insan

akl, hybris (kibir) ile dolar. Baka deyile hile yapan insan bir hybris varldr vehybris varl olunmadan tekhneyi sonsuzca kullanmak olanakl deildir. AmaOlymposlular katnda hi sevilmeyen bir insan zelliidir hybris; nk bu kelime aynzamanda kendini bilmezlik, haddini ama, haddini bilmezlik anlamna da gelir. Ksaca,hybris, tanrlarn iine karmadr. Ama Yunan mitolojisi kibirli varlklarn hikyeleriyledoludur:

rnein dokuma sanatndaki ustalyla bbrlenen Arakhne, sava tanras ve btndokuma tekniklerinin retici tanras Athenaya kafa tutar ve bir gn onu bu konuda yaradavet eder. Athena yal bir kadn klna girerek onu bu kibirli tavrndan uzaklatrmaya

1 Aiskhylos,Promtheus Desmts, 453-522.


58/290

50

alr, yani tanra bir anlamda batan onu uyarr. Ama Arakhne diretir, bunun zerineAthena yeniden tanr klna girer ve aralarndaki yar byle balar. Athena, deniz tanrsPoseidonun sava sahnelerini dokur gergefine, Arakhne ise Zeusun romantik akhikyelerini betimleyen bir sahne dokur. Ksaca hile yapar, yani dokumasnda Athenadandaha yce bir varln, tanrlarn tanrsnn ak hikyelerini sahneler. Athena bir tanraolmasna ramen onun aklnn yaratt bu hileyi dnemez bile. Athena yenildiinianlaynca deliye dner ve Arakhnenin haddini bilmezliini, tanrlarla boy lecek kadarzel olan yeteneini yle cezalandrr ki, kzcaz bir rmcee dntrverir. Arakhne hileyaparak tanray yenmitir ve a ren bir varla dnmtr.

Doay kitap gibi okuyan at adam Kheiron, doadan rendiklerini insana aktarr.rnein, tp tanrs Aisklepiosa hekimlik sanatn retir. Ama Aisklepios Kheirondanrendii hekimlik sanatnn btn srlarna vakf olmakla kalmaz, daha da ileriye gider velleri bile diriltmeye kalkar. O zaman yce tanr Zeus devreye girer ve Aisklepiosun stne

yldrmlarn boca eder. Bylece, Aisklepiosun kibri ve doay ele geirme hrsnadnnce, yine doa tarafndan engellenmi olur.

Hybris, tanrlar katndabile atmalara yol aar. rnein, Asklepiosu koruyantanr Apollon, Zeusa kzar ve insanlardan yana karak Zeusun yldrmlarn hazrlayanKyklopslar ldrr. Bir anlamda tekniin ilerlemesi iin tanr tanrya kafa tutar veAsklepiosu diriltir.

Tekhne her ne kadar insann hybrisini krklese de, yine de ondaki ocukasafl bozamaz. nk geliim iin insann doasndaki bu saflkla beslenmek zorundadr.

Yunan insan hep ocuk kalmay baaran bir toplumda bymtr ve bu anlamdaki birocukluk onun merak duygusunu ateleyen bir unsur olmutur. Bir Msrl rahip Solona SizYunanllar hep ocuksunuz, aranzda yal kimse yok, demitir. Bu hem onlarn haladeneyimsiz, hala yeni bir kltr olduunu dile getiren bir ifadeydi, hem de hep yaratc hepsorgulayc, hep gen, hep dinamik, aratrc, renmeye a, atan ve savaan bir doalarolduunu ima eden bir vurguydu. nk Yunan insan akln kullanan her insan gibi yerindeduramyordu, huzursuz ve haaryd. Bu duygu durumlar kltrlerini atllktan, durgunluktankurtaryordu, bunun yan sra bir agon da (atk) yaratmyor deildi, ama sonuta agonakln kullanan bir toplumun en nemli zelliklerinden biriydi.

3.2. Apollon ile Dionysos

O halde, tekhneyi kullanmasn bilen adam icat etmek iin ocuk ruhlu olmakzorundadr. Bunun yannda dokuz Musa (dokuz tane Esin perisi) ile de donatlmolmaldr; buna gre, iirle, tarihle, pantomimle, fltle, dansla, tragedyayla, komediyle,gkbilimiyle esinlenmi olmaldr. Bunun anlam, tekhne sahibi bir adamn hem teknik

bilginin hem de sanatn stad olmas gerektiidir. nk Musalarla donanml insan,aratran, anlam arayan, yaam ve dzeni sorgulayan, kavramaya alan adamdr.Mousa kelimesi, men kknden gelir. Maino fiilinden treyen men, renmek,

aratrmak, alglamak, kavramak, alkanlk kazanmaktr. Bunun yannda, uyarmak,kzmak, koparp almak, ruhunda heyecan hissetmek, lgnca aratrmak, abalamak


59/290

51

anlamlar da ierir. Latincedeki mens, mentis (zihin) kelimesi de Yunancadaki menkkyle balantl olarak akl, ruh, dnme yetisi anlamlarna da gelir ve capcanl, kprkpr, hareketli bir kelimedir. Bu haliyle adeta yaratc insann yerinde duramamasnsimgeler.

Musalardaki bu lgn ruh, Yunan dnyasnda tekniin en nemli tanrlarndan biriolan Apollon ile dizginleir ve snrlanr. Apollon frenleyici bir gtr ve yle olmasgerekir. Bu anlamda akl grevini stlenir, Musalar ise ruhun heyecanl ksmn, yaniduygular simgeler; bu ikisinin bir araya gelmesiyle birlikte de retim balar.

Yunan mitolojisinde Musalar arap tanrs Dionysosu, besleyip bytendir.Dionysosla balantl olmalar onlarn dourduu sanatn lgnca bir ruhla, heyecanla ortayaktnn delilidir. Apollon ve Dionysos teknik ve sanatn yaratlmasnda en nemli ikikavramdr. Bu ikisinin zellikleriyle dolu olmayan bir insan, yaratc bir adam olamaz.

Apollon insann akl yan, Dionysos, ufkun tesini grebilen, heyecanlarla rl, heyecan veyaratcln krkleyen duygu yandr.

Dionysos, Zeusun oludur. Ac eken, len ve sonra dirilen bir tanr modelidir.nk Yunan sylence dnyasnda, vahi gler olarak gsterilen Titanlar tarafndangenliinde ldrlm, paralanarak yenilmitir. Ancak Athena onun kalbini kurtarmay

baarm, babas Zeus da Dionysosu yeniden dourtmak iin bu kalbi yutmutur. Sonra daTitanlar yldrmyla kle dndrp bu klden insan yaratmtr. Bu anlatda bizim iinnemli iki unsur vardr: Birincisi, Titanlarn klnden doan insan doasnda titanc vahi veeytans zellikler ile Titanlarn paralarn yedii Dionysosun tanrsal zellikleri iie

gemitir. yleyse bir insan doasndaki bu eytans zelliklerinden arnma yoluylakurtulmak zorundadr. Bu da ancak, tanrnn gizemlerine erip onun gizem dininingerektirdiklerini yerine getirmekle mmkn olur. kinci unsur ise, Dionysos ac eken, lenve dirilen bir tanr olduuna gre, Dionysosu dinin taraftarlar bu tanrnn kaderine ortakolacaklarna inanr. Bu nedenle, tanr adna dzenlenen ayinlerde araplar iip mziklekendinden geen, lgnca dans eden taraftarlar hezeyana kaplp esrime haline geince vahilklar atarak tanrnn acsna ortak olduklarn duyumsar. nsanlar bu durumdayken, kutsalsaydklar hayvanlar paralar, onlarn kanlarn arapla kartrarak etlerini i i yerler.Bylece, Dionysosun zn ruhlarnda hisseder ve yeniden dirileceklerine inanrlar. Bir

anlamda, tanrsall ya da lmszl bu ekilde tadarlar.

Yaratclk, mainomai (tanrlamak), fiilinden treyen Mainaslarla (Dionysosunhizmetindeki varlklar) mmkndr. Bunlar tanrya tutkun bir halde, hep beraber aka gelipdnyay dolanrken, yaratclk adeta onlarn iindeki tanrsal solukla da vurulur.Dionysosun kendisi ite bu soluun kaynadr. Bu durum Dionysosu iirin en insancassaylan trajediye esin kayna olmasna neden olur, bu durum tanrnn soluunun tek birtanrsal g olarak deil, kolektif bir g olarak hissedilmesinden kaynaklanr. nk buanlamda Dionysos tm bir insanlk halidir; yani insanln srekli devinim halidir. Yaamndalgalanmalar onun kiilik deitirmelerinde ortaya kar. Bu dalgalanmalarn insanlk

dnyasnda at yaralar, yaratt korkun dramlar, facialar ve afetler tragedya denen oartc, tyler rpertici yaam aynasnda grnr klnr. Dolaysyla kiinin bilinaltna


60/290

52

ulaabilmesi bu tanrnn ilevlerinin kavranlmasyla mmkn olur. Tanr Dionysosun vemahiyetinin cokusu, insann doayla btnlemesine ve cennetibu dnyada yaamasnaneden olur. nsann Apollon yn (akl) ise ite tam da burada devreye girer. nkApollon insandaki l ve dengeyi temsil eden bir gddr; insann ruhunu mutlu edecekyollar ona gsterir. Apollon ve Dionysos ile simgelenen bu iki kart yn aslnda Yunantasarmndaki insan ideali olan harmoniann, yani kart kutuplarn dengeliliinin, bakadeyile, uyumlu birlikteliinin daha derin bir anlatmdr.

Ksaca, tekhne sahibi bir adam bu ztlklar iinde barndran ki idir. O ruhunun hemApolloncu (akl) yann, hem de Dionysoscu (duygu) yann kullanmal ve bu ztlktanyaratcla ermelidir. nk, yukarda da sz ettiimiz gibi, tekniin anlamndaki ztlk,yaratcl krkleyen atmann domas iin gereklidir. atma olmadan herhangi birrn ortaya kmaz. Hi phesiz bu atk denetimsiz kaldnda, tehlikelidir ve ktleyol aar. Denetlendiinde ise uysal, eilip bklr bir hal alr. Teknik becerinin icatlara yol

amas, dolaysyla bir rekabet, bir yar dourmas, insanlar arasna nifak tohumlarnn dayerlemesi demektir. cat eden hnerli insan, hem insanlarla hem de tanrlarla sorun yaar.

3.3. Daidalosun Kanatlar

Yunan mitolojisinin en nl teknik adamlarndan Daidalos usta, eli her sanata yatkn,hnerli bir Atinaldr. Baltay, tesviye aletini, matkab bulmutur, yelkenliyi de onun bulduusylenir. Capcanl heykeller yaratmakta da ondan iyisi yoktur. Bu becerikli usta, ad aceken anlamna gelen yeeni Talos ile birlikte alr; nk icat eden adam sanc eken veac eken insandr. Talos da ustas gibi yaratcdr. l ylann dilerinden testereyi icat

etmitir; pergeli ve mlei de. Ama Daidalos yannda alan Talosun kendisinden habersizbir icada imza attn grnce, onu kskanr ve tutup Akropolisten aa atar.

Resim 8:Daidalosun kanatlar

Daidalos daha sonra Girite gider ve kral Minosun saraynda i bulur. Bu simgeselanlatm, Yunanda tekhne kavram artk ok daha farkl anlamlar kazanmaya baladnn ve

karmza hem kurtulu, hem lm, hem zm, hem iyi, hem kt sonularylabtnsel bir dng olarak kacann habercisidir. yle ki: Daidalosun Minosun saraynda


61/290

53

yaamaya balad dnemde, Minosun kz Pasiphae bir boaya k olur. Boayla ili kiyegirmek ister ve Daidalostan yardm ister. Daidalos onu bir inee dntrrse bu ilikiningerekleeceini anlar ve tahtadan bir inek maketi yaparak kz bunun iine sokar. Pasiphaeinek klnda boayla birlikte olur ve bu birliktelikten Minatauros adnda yar insan yar

boa bedenli tuhaf bir yaratk hasl olur. Daidalos kral Minosun kznn yaad bu yasakilikiyi duyunca, bu tuhaf yarat ldreceini anladndan, yine tekniini kullanarak birlabyrinthos icat eder; yani karmakark yollaryla iinden klmas ok zor olan bir dehlizyaratr ve Minotaurusu iine yerletirir. Bylece onu gzlerden uzak tutmu olur. Bu yaratm,tekniin icat ettii anlalmas ve iinden klmas en g mekndr.

Resim 9: Minotauros

Ama sonunda her eyin farkna varan kral Minos, Daidalosu cezalandrr ve onunteknik dehasn kendi icat ettii bu labirentin iine hapseder. Daedalosun olu Ikaros da

buraya kapatlr ve babasyla ayn kaderi yaar. Ama teknik, geliimi durdurmamayaprogramlanm bir sretir. Daidalos kapatld, yani bask altna alnd kendi yaratm olanbu karmak mekndan yine kendi becerisiyle kurtulur; nk iinden klmaz bir mekn icateden tekhne ondan kurtulma becerisini yine kendinde ierir. Cesaret ve hayal gctekhnenin en g zamanlarnda bile yardmna koan iki kavramdr. Labirentten en iyikurtulu da umadr. Bunu bilen Daidalos ku tylerini kkten bye doru sralar ve birer

kanat haline getirir; byk tyleri birbirine iplerle balarken, kkleri de balmumuylatutturur. Yaratt bu kanatlar hem kendisine hem de olu Ikarosa takarak Girittenhavalanr. Yunanda tekhne sahibi adam, igdlerinin yani sezgisinin sesini dinleyen ve ba

baa kald kritik anlarda bilgi birikimini hemen devreyesokarak, hi dnmyormucasnaarabuk yaplmas gereken eye karar veren adamdr. 1O an kiinin kendi bilgisiyle tamamen

ba baa kald bireysel bir andr ve o ann sorumluluu tmyle bireyin kendisine aittir. Buan ayn zamanda igdlerin ya da sezgi gcnn de devreye girdii andr ki, yzyllar sonra

Naziensuslu Gregorius sezgi gcne tekhne tekhnon (sanatlarn sanat) diyecektir.

1

Kritik anda (kairos: kritik an) karar verebilme yetisi, zellikle hekimlik, denizcilik ve politika sanatnda oknemlidir. Kii elindeki sanatn btn kurallarn ve ilkelerini bildii gibi, zel bir durumla karlatnda bubilginin gerektii kadarn o duruma uyarlamasn da bilmelidir.


62/290

54

Resim 10:Ikarosun d

Ancak tekhne sahibi bir adam istese de istemese de haddini amaya meyillidir veDaidalosun kanat yaparak uma ve uarak zgrleme fikri de ne olursa olsun doakarsnda haddini amadr. Bu yzden Daidalos tam kurtulduklarn sanrken, yolculuklarsrasnda olu Ikaros uu hzn denetleyemeyip gnee doru ykselince, yani snr iyiceanca kanatlardaki balmumu gne nlaryla eriyiverir ve Ikaros denize dp boulur.

3.4. Hephaistos ve Harmonia

Daidalosun yan sra, yanardalarn, yanarda patlamalarnn, madeni ateleilemenin, madenciliin, ilenmi demirin, sanayinin ve sava aletlerinin yapmnn tanrsHephaistos da bizi tekniin bir baka cra kesine gtrr. Atei kullanarak grkemlisilahlar, birbirinden muhteem sanat eserleri, ziynet eyalar yaratan Hephaistos eki, rs,kerpeten, ift yanl baltann da mucididir; Zeusun kskan, huzursuz, hrn ve inat karsHerann babasz yaratt bir tanrdr. Grn irkin ve aya topal bir tanrdr; dik vegl bir boynu, kllarla kapl bir gs vardr. Seke seke yrr ve en gzel tanralara kolur. Ak tanras Venusa bile ak olmaya cesaret eder, ama hep aldatlr. Zeusa, yani batanrya bir bakaldr olarak doan bu tanr, tanrlarn ve insanlarn kendisine gld, ama

balar sknca yardmna bavurduu bir tanrdr. Yani bu tanrdan hem tiksinilir, hem deonsuz olunamaz.

Bu tanrnn en byk eserlerinden biri belki de Zeusun buyruuna uyarak Pandoray,tutkunun somutlam halini, yani kadn yaratmas olmutur: Yukarda da ksacadeindiimiz gibi, Prometheusu atei ald iin cezalandrmak isteyen Zeus ilkinHephaistosu yanna arm, ona amurdan bir insan yaratmasn ve iine insan sesikoymasn emretmitir. Ak tanrasn arm ve bu yaratlann iine akn btnekiciliini koymasn buyurmutur. Athenay arm, ondan bildii btn hnerleri vezellikle el ilerini retmesini istemitir bu kadna. En son olarak da Hermias arm ve

onun iine kpek yrei koymasn ve bir tilkinin kurnazlyla donatmasn buyurmutur.


63/290

55

Bylece, dnyadaki tm ktln Hephaistosun ustalyla amurdan yaratt bu varlktandomasna yardmc etmitir; yani bir anlamda teknik ktlk iin kullanlmtr.

Resim 11:Hephaistos

Hereye ramen, Hephaistos, baka deyile, Pandoray yaratan hner (ya da teknik)insanln yardmna da komakta hi gecikmemi, deiik amalara hizmet eden icatlarylayeri geldiinde kavgalara, atmalara neden olduu gibi, yeri geldiinde de kan bukargaay yine kendisi nlemitir; nk o ayn zamanda hnerinin hkimiyetindeki atein

parlts ve yayd n birer simgesi olan gzel sanatlarn da tanrsdr. Evlenecek kzlarnban ssleyen ve btn grkemiyle parldayan talar yapm ve el hneriyle kabalincelikle, zulm iyilikle dengelemitir. Bylece Hephaistos rnei mitolojide tekhneninkavga eden, dalaan, dehet saan, ama sonunda harmoniay (uyum, ara bulma, badatrma,yardm) salayan zelliini kantlayc bir simge olmutur.


64/290

56

Uygulamalar

1) Teknik bilginin mitolojik anlamn sorgulayn.

2) Prometheusun ruh halini irdeleyin.

3) Mitolojide teknik bilgi sahibi varlklarn akbetlerini inceleyip sorgulayn.

4) Ikarosun dme nedenini ahlaki adan sorgulayn.

5) Daidalos ile Ikaros hikyesine getirilen modern yorumlarn (resimler, filmler,romanlar, vb.) irdeleyin.

6) Apollon ile Akl arasndaki benzerlikleri sorgulayn.

7) Dionysos ile Duygu ya da Duygu Halleri arasndaki benzerlikleri aklayn.

8) Hephaistosun hikyelerini modern yorumlarla irdeleyin.


65/290

57

Uygulama Sorular

1) Tekhenin anlam hakkndaki fikriniz nedir?

2) Mitolojide tekhne sahibi olmakla nlenen kahramanlarn ya da tanrlarn hangizellikleri n planda tutulmutur ve neleri simgelemektedir?

3) Tekhhe sahibi adam niye ac ekmeye mahkmdur?

4) Daidalos ile Ikaros hikyesine getirilen modern yorumlar hakkndakifikirleriniz nelerdir?

5) Hephaistos ne anlamda uyuma yol amtr?


66/290

58

Bu Blmde Ne rendikzeti

nsan akl sahibi olduu iin ilerlemeye ve hem bireysel hem de toplumsal olarakuygarlamaya yatkn bir varlktr. Mitolojide uygarlamann en nemli adm tanrlardanatein alnmasdr ve bu i Prometheusa nasip olmutur. Prometheus tanrlarn gazabnaurayacan bile bile bu grevi yerine getirmi ve insanla armaan etmitir. Bununsonucunda tanrsal dzeni bozmakla sulanm ve onmaz bir ikenceye mahkum olmutur.Onun bu mahkumiyeti ve ektii ac, doann srrna erme ve onukendi yararna kullanmaya

kalkaninsanolunun da mahkumiyeti ve ektii ya da ekecei acnn sembolik anlatmdr.


67/290

59

Blm Sorular

1) Prometheusun atei alma giriiminin anlam aadaki klardanhangileridir?

a)

nsanolunun tanrlara ramen kendi bana karar vermesi ve bu kararuygulama isteinin semboldr

b) Rezene bitkisinin botanik bilimindeki tanmdr.

c) nsan doasnn teknik bilgi sahibi olmaya yatknldr.

d) nsan doasnn tanrlardan korkusunun en nemli kantdr.

2) Prometheusun ac ekmesinin nedeni aadakilerden hangisidir?

a) Zeusun eini ayartp karmas

b) Atei alarak insanolunun uygarlamasn engellemesi

c) Atei alarak doann kurulu dzenini bozmas

d) Tanrlarn Akhilleusa ykledikleri bu grevi, kendisinin yerine getirmesi

3) Aadakilerden hangisi tekhne kavramnn anlam deildir?

a)

zanaatkrlk

b) dzen

c) hilekrlk

d) yetenek ve beceri

4) Aadakilerden hangi klar tekhne sahibi bir adam tanmlar?

a) Ztlklar iinde barndran adamdr.

b) Hem Apolloncu yann hem de Dionysoscu yann kullanan adamdr.

c) Doann srlarna ermeyi gze alamayan ve tanrlarn gazabndan korkanadamdr.

d) El becerisi ile yaratt eserlerisadece kendi kar iin kullanan adamdr.

5) Hephaistos tekhneninhangi zelliinin semboldr?

a)

Tekhne ile yaratlan ve insann umasna yardmc olan balmumundankanatlarnsemboldr.


68/290

60

b) Tekhnenin kavgac tarafyla uyum salayc tarafnn semboldr.

c) Tekhnenin ortaya kna neden olan atei tanrlarn babas Zeustan alaninsann semboldr.

d)

Tekhne ile yaratlan arabn semboldr.

6) Aadakilerden hangisi mainomai fiilinin anlamlarndan hibirini artrmaz?

a) tanrlamak

b) yaratmak

c) Tanryla hemhal olmak

d) akl n plana karmak

7) Labyrinthosun anlam nedir?

a) iinden klmaz bir ova

b) tekniin yarattanlalmas ve iinden klmas en g mekn

c) Daidalosun yaad yurt

d) karosun babasyla yaratt balmumundan kanatlar

8) Te

r_İlk Çağ felsefesi

Documents