Vo}arstvo, 41, 159 (2007) 107111 Journal of Pomology, 41, 159 (2007) 107111

UDK: 634.1.22;631.543.2 Originalan nau~ni rad Original scientific paper

Rodnost sorti {ljive ^a~anska lepotica i Stanley u gustoj sadnjiMilan Raki}evi}, Miladin Blagojevi}, Milisav Mitrovi}, Rade Mileti}Institut za vo}arstvo, ^a~ak, Srbija E-mail: rakicevicm@tfc.kg.ac.yu Primljeno 6. novembra, 2006; prihva}eno 16. februara, 2007.Rezime: U zasadu {ljive u periodu od tre}e do osme godine starosti ispitivana je rodnost sorti ^a~anska lepotica i Stanley u uzgojnom obliku vitko vreteno i V sistem. Vo}ke su kod uzgojnog oblika vitko vreteno zasa|ene na rastojanju 4 x 1,0 m; 4 x 1,25 m i 4 x 1,5 m, a kod V sistema 4 x 0,7 m; 4 x 0,85 i 4 x 1,0 m. U toku {estogodi{njeg perioda prou~avanja (20002005. god.) ustanovljen je najve}i prinos cv ^a~anska lepotica kod V sistema na rastojanju 4 x 0,85 m (27,674 t/ha, odnosno 9,41 kg/stablu). Nasuprot tome, najmanji prinos dobijen je kod sistema vitko vreteno na rastojanju 4 x 1 m (15,05 t/ha, odnosno 6,02 kg/stablu). Rodnost sorte Stanley tako|e je bila najve}a kod V sistema sa najmanjim rastojanjem 4 x 0,7 m (17,723 t/ha, odnosno 4,963 kg/stablu). Najmanji prinos kod ove sorte bio je kod sistema vitko vreteno na rastojanju 4 x 1,5 m (13,739 t/ha, odnosno 8,242 kg/stablu). Klju~ne re~i: gusta sadnja, sorte, prinos, masa ploda, rastvorljive suve materije.

UvodSavremeno, intenzivno vo}arstvo sve vi{e ide na sisteme guste sadnje. Tako je u Holandiji visoka gustina sadnje vo}aka uobi~ajen sistem za jabuku i kru{ku vi{e od 20 godina. Ona je izvodljiva i za tre{nju okalemljenu na podlozi Gisela 5. Bujnije podloge za {ljivu nisu omogu}avale gustu sadnju ove vo}ne vrste (Peppelman et al., 2004). Isti autori navode da se {ljiva gaji na rastojanju 4 x 3 m (830 stab./ha), a na podlozi VVA-1 na rastojanju 3,6 x 2 m (1.389 stab./ha). Me|utim, uzgojni oblik krune sa centralnom vodiljom, poznat pod nazivom vretenasto stablo postaje sve masovniji kod intenzivnih zasada ko{ti~avih vo}aka u Ma|arskoj (Kroly, 2004). U prilog tome su rezultati Dinkove i Honeyborne (1986) koji isti~u da sistemi uzgoja uti~u na prinose {ljive. U tom pogledu uticaj gustine vo}aka u zasadu je imao ve}i efekat. To isto pokazuju rezultati Melanda (2001), ali sa polukr`ljavom podlogom St. Julijen i na razli~itim rastojanji-

ma. U prilog ovoj problematici su rezultati koje navode ^melik et al. (2006) za sorte {ljive (Felsina, Top, Elena) na podlozi Jaspi. Do sli~nih rezultata do{li su i Raki}evi} et al. (2004 a) ispituju}i prinosie i kvalitet plodova {ljive za va`nije sorte na podlozi d`anarike, pri razli~itim gustinama sadnje i uzgojnim oblicima na podru~ju ^a~ka. Ovakvi sitemi gajenja pored brojnih povoljnosti, obezbe|uju visoku i kvalitetnu produkciju plodova, koji se visoko vrednuju na svetskom tr`i{tu (Mi}i} et al., 1997). U tom cilju, polaze}i od pozitivnih rezultata i principa gajenja {ljive u sistemu guste sadnje (Mi}i} et al. 2006), u ovom radu je ispitivano pona{anje sorte ^a~anska lepotica u varijantama guste sadnje u pore|enju sa sortom Stanley.

Marijal i metodeU zasadu {ljive Instituta za vo}arstvo u ^a~ku u periodu od tre}e do osme godine starosti ispitivana je rod-

107

nost sorti ^a~anska lepotica i Stanley u uzgojnom obliku vitko vreteno i V sistem. Vo}ke su kod uzgojnog oblika vitko vreteno zasa|ene na rastojanju 4 x 1,0 m, 4 x 1,25 m i 4 x 1,5 m, a kod V sistema 4 x 0,7 m, 4 x 0,85 m i 4 x 1,0 m. Zasad je podignut u jesen 1997. godine, a sadnice su okalemljene na podlozi d`anarika (Prunus cersifera L.). Zemlji{te na kome je podignut ogledni zasad {ljive spada u te`a aluvijalna zemlji{ta u neposrednoj blizini reke Zapadna Morava. Ono je srednje kisele reakcije (pH 5,9), obezbe|eno humusom (2,65%), sadr`i 0,13% ukupnog azota, srednje obezbe|eno sa K2O (20,4 mg/100 g) i dobro je obezbe|eno sa P2O5 (15 mg/100 g). Pri formiranju uzgojnih oblika primenjene su sve agrotehni~ke mere (|ubrenje, zrela i zelena rezidba, obrada me|urednog prostora i povr{ine u redu, za{tita od bolesti i {teto~ina i td). Prilikom berbe, meren je prinos po stablu, krupno}a plodova i refraktometarski odre|ivan sadr`aj rastvorljivih suvih materija (RSM). U radu su prikazani rezultati prinosa za svaTab. 1. Rodnost sorte ^a~anska lepotica u gustoj sadnji (kg/stablo) Yield of cv ^a~anska Lepotica in high density planting system (kg/tree)

ku varijantu ogleda po godinama kao i prose~ne osobine plodova za period ispitivanja.

Rezultati i diskusijaPo~etak rodnosti {ljive u navedenom zasadu je ve} u drugoj godini, zahvaljuju}i prevremenim gran~icama na kojima su formirani i cvetni pupoljci ve} u prvoj godini. Ekonomski zna~ajni prinosi su ve} u tre}oj godini po sadnji bili do 6,2 kg/stablu. Prinosi kod sorte Stanley u istoj godini bili su ni`i i kretali su se od 1,70 do 4,27 kg/stablu (Tab. 1 i 2). Najve}i prinos kod sorte ^a~anska lepotica za {estogodi{nji period bio je u osmoj godini i iznosio je prose~no 20,32 kg/stablu, a kod sorte Stanley u {estoj godini (18,835 kg/stablu), posmatrano za oba sistema uzgoja i sva rastojanja. Prose~ni godi{nji prinos po jedinici povr{ine kod sorte ^a~anska lepotica iznosio je 20,92 t, a kod cv Stanley 15,94 t. Upore|uju}i rasto-

Razmak sadnje Prinos Mx Planting Stabala/ha Godina/Year Uzgojni oblik Yield (kg/stablo) distance Trees/ha Planting form (t/ha) (kg/tree) 3. 4. 5. 6. 7. 8. (m) __________________________________________________________________________________________________________________ Vitko vreteno Spindle 4 x 1,00 2.500 4,9 1,18 10,15 10,70 7,16 2,04 6,03 15,07 4 x 1,25 2.000 6,2 1,00 13,16 15,22 9,83 14,70 10,01 20,04 4 x 1,50 1.667 5,2 0,96 17,38 16,84 13,43 16,60 11,73 19,55 V sistem 4 x 0,70 3.571 3,3 0,64 5,53 9,23 3,83 19,49 7,00 25,00 V System 4 x 0,85 2.941 3,9 1,18 6,65 10,26 5,71 28,79 9,41 27,67 4 x 1,00 2.500 2,9 0,58 4,10 10,45 3,74 21,98 7,29 18,23 __________________________________________________________________________________________________________________ Prosek 2.529 4,4 0,923 9,50 12,12 7,280 20,32 8,576 20,923 Average __________________________________________________________________________________________________________________ Tab. 2. Rodnost sorte Stanley u gustoj sadnji (kg/stablo) Yield of cv Stanley in high density planting system (kg/tree) __________________________________________________________________________________________________________________ Razmak sadnje Prinos Mx Stabala/ha Planting Godina/Year Yield (kg/stablo) distance Trees/ha (t/ha) (kg/tree) 3. 4. 5. 6. 7. 8. (m) __________________________________________________________________________________________________________________ Uzgojni oblik Planting form Vitko vreteno 4 x 1,00 2.500 3,38 5,09 6,11 17,10 2,8 4,60 6,51 16,28 Spindle 4 x 1,25 2.000 4,04 5,06 7,59 21,16 3,0 6,08 7,82 15,64 V sistem 4 x 1,50 1.667 4,27 6,63 7,70 20,48 2,75 7,62 8,24 13,74 V System 4 x 0,70 3.571 1,70 1,87 4,65 16,60 1,80 3,15 4,96 17,72 __________________________________________________________________________________________________________________ Prosek 3,347 4,662 6,515 18,835 2,587 5,362 6,884 15,844 Average __________________________________________________________________________________________________________________

108

janja mo`e se konstatovati da je najve}i godi{nji prinos po jedinici povr{ine kod sorte ^a~anska lepotica bio kod V sistema na rastojanju 4 x 0,85 m (27,67 t/ha), a kod sorte Stanley kod istog sistema, i na najmanjem rastojanju (4 x 0,7 m) i iznosio je 17,84 t/ha. Upore|uju}i krupno}u plodova mo`e se konstatovati da je sorta ^a~anska lepotica u proseku za ceo ispitivani period imala krupnije plodove (33,77 g) u odnosu na plodove sorte Stanley (31,5 g) (Tab. 3 i 4).Tab. 3. Masa ploda i sadr`aj RSM sorte ^a~anska lepotica Fruit mass and soluble dry matter contents of cv ^a~anska Lepotica ______________________________________________________ Uzgojni oblik Planting form RSM Razmak Masa Soluble sadnje Stabala/ha ploda dray Planting Tress/ha Fruit matter distance mass (%) (m) (g) ______________________________________________________ Vitko vreteno Spindle 4x1 2.500 32,42 14,45 4 x 1,25 2.000 32,25 14,25 4 x 1,5 1.667 33,37 13,90 V Sistem 4 x 0,7 3.571 32,17 14,25 V System 4 x 0,85 2.941 34,27 14,25 4 x 1,0 2.500 36,47 15,65 ______________________________________________________ Mx 33,77 14,46 ______________________________________________________ Tab. 4. Masa ploda i sadr`aj RSM sorte Stanley Fruit mass and soluble dry matter contents of cv Stanley ______________________________________________________ RSM Razmak Masa Soluble sadnje Stablo/ha plodova dray Planting Tress/ha Fruit matter distance mass (%) (m) (g) ______________________________________________________ Uzgojni oblik Planting form Vitko vreteno Spindle 4x1 4 x 1,25 4 x 1,5 4 x 0,7 2.500 2.000 1.667 3.571 27,9 32,6 34,5 31,0 16,9 14,2 15,0 14,3

V sistem V System ______________________________________________________ Mx 31,5 15,1 ______________________________________________________

Navedeni rezultati ukazuju na mogu}nost gajenja {ljive u sistemu guste sadnje. Povoljniji rezultati su postignuti kada se za sadnju koriste kr`ljavije podloge. Tako je u Norve{koj Meland (2001) prou~avao ~etiri sistema gajenja na polukr`ljavoj podlozi St. Julijen, pri raazmaku 0,5 x 1,0 m i 1,5 x 4 m. U toku prve ~etiri godine prinos je bio u pozitivnoj korelaciji sa gustinom sadnje. Najve}i ukupni prinos je dobijen kod Y sistema i sistema `ivog zida (hede frees) sa najve}om gustinom (5.000 stabala/ha). U ~etvrtoj godini V sistemu dobijen je prinos od 15 t/ha. Za intenzivne zasade {ljive Kroly (2004) preporu~uje formiranje vitko-vretenastih stabala gustine 1.4002.500 stabala/ha. Tokom sedam rodnih godina sorte Stanley i ^a~anska lepotica imale su prose~an prinos od 2325 t/ha u uslovima navodnjavanja. Mika et al. (2001) su gajenjem {ljive na bujnim i polu kr`ljavim podlogama na rastojanju 3 x 1,0; 1,5; 2,0 i 3,0 m u sistemu {palira (`iva ograda) utvrdili prinos od 3044 t/ha, a kod vretenastog `buna 4166 t/ha. Najve}i prinosi su dobijeni na povr{inama gde su bila najmanja rastojanja. Pored toga, sistem uzgoja i gustina biljaka imali su mali uticaj na kvalitet plodova. Tako su Raki}evi} et al. (2004 b) u uslovima primene jednog navodnjavanja kod {ljive sorte Stanley u gustoj V sadnji (4 x 0,7 m) dobili najve}i prinos (67,04 kg/ha), kada je primenjena najmanja doza NPK + Mg |ubriva (400 kg/ha). Prednost ovog sistema bila je kod navodnjavanih i nenavodnjavanih stabala, a krupno}a ploda je obrnuto proporcionalna gustini sadnje. Za ovakve sisteme uzgoja od va`nosti su i agroekolo{ki uslovi i primenjena pomotehnika. Treba ista}i da je u toku prou~avanog perioda do{lo do izmrzavanja ispitivanih sorti u vreme cvetanja 2001. godine, kao i lo{ih uslova za oplodnju (dugotrajni ki{ni period) {to je uticalo na ostvarene prinose. Iz tih razloga rezultati dobijeni u ovom radu nisu u potpunosti u saglasnosti sa rezultatima navedenih autora.

Plodovi sa najve}om masom kod sorte ^a~anska lepotica bili su kod V sistema na rastojanju 4 x 1 m (36,47 g), a kod sorte Stanley kod vitkog vretena na rastojanju 4 x 1 m (34,5 g). Sadr`aj rastvorljivih suvih materija bio je ne{to ve}i kod sorte Stanley (15,1%) u odnosu na sortu ^a~anska lepotica (14,46%). Sli~no krupno}i plodova, sadr`aj rastvorljivih suvih materija kod sorte ^a~anska lepotica bio je najve}i na rastojanju 4 x 1 m u V sistemu (15,65%), a kod sorte Stanley na istom rastojanju u sistemu vitkog vretena (16,9%).

Zaklju~akNa osnovu {estogodi{njih prou~avanja (20002005. god.) uticaja gustine sadnje i uzgojnog oblika na rodnost kod {ljive sorte ^a~anska lepotica i Stanley mo`e se zaklju~iti: U toku eksperimentalnog perioda bilo je izmrzavanja prou~avanih sorti u vreme cvetanja (2001. god.) kao i lo{ih uslova za oplodnju (dugotrajni ki{ni period) {to je uticalo da nisu postignuti adekvatni prinosi;

109

Prose~an prinos za svih {est godina prou~avanja i oba uzgojna oblika bio je kod sorte ^a~anska lepotica 20,92 t/ha, a kod sorte Stanley 15,84 t/ha; Najve}i prinos po hektaru kod sorte ^a~anska lepotica dobijen je kod V sistema na rastojanju 4 x 0,85 m (27,67 t/ha), a najmanji kod vitkog vretena na rastojanju 4 x 1 m (15,05 t/ha); Najve}i prinos kod sorte Stanley bio je kod V sistema na rastojanju 4 x 0,7 m (17,72 t/ha), a najmanji kod vitkog vretena na rastojanju 4 x 1,5 m (13,74 t/ha). Prose~na masa ploda kod sorte ^a~anska lepotica, kao i sadr`aj rastvorljivih suvih materija bili su ve}i u odnosu na plodove sorte Stanley.

LiteraturaDinkova K.R., Honeyborne G.E. (1986): Vegetative and reproductive performance of plum cultivar Kustendinska Sinaya Sliva trained by different sistems. Rastenievidnie nauki, 23 (12): 101108. Kroly H. (2004): Development in intensive orchards systems of stone fruits. Abstracts 12th Congress of Fruit Growers of Serbia and Montenegro with Jinternational Participation, Zlatibor, 73. Mika A., Buler Z., Chlebowska D. (2001): Effects of within row spacing and training systems of plum trees grafted on vigoro-

us and semidwarf rootstocks. Acta Horticulturae, 557: 275280. Mi}i} N., Jankovi} R., Jovanovi} M., Kora} M., Veli~kovi} M. (1997): Dostignu}a i savremene tendencije u agro i pomotehnici vo}aka. Jugoslovensko vo}arstvo, 31, 117118: 135151. Mi}i} N., \uri} G., Cvetkovi} M. (2006): Sistemi gajenja i rezidba {ljive. Ministarstvo poljoprivrede, {umarstva i vodoprivrede Republike Srbije, Beograd, pp. 160. Meland M. (2001): Early performance of European plum high density system. Acta Horticulturae, 557: 265274. Peppelman G, Bolkhoven B., Kemp H., Groot N.J. (2004): Towards high density plum growing. Agronomic and performance of plum (Arunus domestical L.) on rooststocks. Abstracts of the 8th International Symposium on Plum and Prune, Lofthus, Norvay, 53. Raki}evi} M., Mitrovi} M., Blagojevi} M., Karaklaji}-Staji} @. (2004 a): Uticaj raznih doza mineralnog |ubriva na prinos i krupno}u ploda nekih sorti {ljiva u gustoj sadnji. Zbornik nau~nih radova XIX savetovanja o unapre|enju proizvodnje vo}a i gro`|a, Grocka, 10, 34:4752. Raki}evi} M., Mitrovi} M., Blagojevi} M., Karaklaji}-Staji~ @. (2004 b): Efficacy of irrigation and differing rates of complex mineral fertilizers on Stanley plum cultivar, yield and fruit size under dense planting. Jurnal of Mountain Agriculture on the Balkans, 7, 2: 201209. ^melik Z., Dra`i} J., Duralija B., Dugali} K. (2006): Prirast i rodnost stabala {ljive Felsina, Top i Elena. Izvodi radova I simpozijuma o {ljivi Srbije sa me|unarodnim u~e{}em, ^a~ak, 80.

110

CROPPING OF PLUM CVS ^A^ANSKA LEPOTICA AND STANLY GROWN UNDER THE DENSE SYSTEM

Milan Raki}evi}, Miladin Blagojevi}, Milisav Mitrovi}, Rade Mileti}Fruit Research Institute, ^a~ak, Serbia E-mail: rakicevicm@tfc.kg.ac.yu Abstract The yielding potential was studied in the ^a~anska Lepotica and Stanley cultivars, in plum trees planted in the Spindle and V form, from their third to the eighth year of growth. The distance among the fruit trees that were planted in the Spindle form was 4 x 1 m, 4 x 1.25 m and 4 x 1.5 m, while the distance for the V system of planting was 4 x 0.7 m, 4 x 0.85 m and 4 x 1.0 m. During the si years of research (20002005), the highest yield in cv ^a~anska Lepotica was recorded with the Spindle form at the distance of 4 x 1.25 m (7.81 kg per tree), which equals the yield of 15,63 kg/ha. The lowest yield was recorded with the 'V' system of planting, at the distance of 4 x 1 m (3.99 kg per tree, i.e. 9,99 kg/ha). As for cv Stanley, the average yield was slightly higher than with cv ^a~anska Lepotica. The highest yield with this cultivar was also obtained with the Spindle planting form, at the distance of 4 x 1.0 m (6.49 kg per tree, 16,24 kg/ha), whereas the lowest yield was with the same planting formation, at the distance of 4 x 1.5 m (7.62 kg per tree, 13,74 kg/ha). Key words: cultivars, dense system, yield, fruit mass, soluble dray matter.

Authors address: dr Milan Raki}evi} Institut za vo}arstvo Kralja Petra I 9 32000 ^a~ak Srbija

111