xxiii savetovanje o biotehnologiji - afc.kg.ac.rs · univerzitet u kragujevcu agronomski fakultet u...

UNIVERZITET U KRAGUJEVCU AGRONOMSKI FAKULTET U AKU

UNIVERSITY OF KRAGUJEVAC FACULTY OF AGRONOMY CACAK

XXIII S A V E T O V A NJ E O B I O T E H NO L O G I J I

sa meunarodnim ueem

- ZBORNIK RADOVA -

aak, 9 - 10. Mart 2018. godine

XXIII SAVETOVANJE O BIOTEHNOLOGIJI

sa meunarodnim ueem

- Z b o r n i k r a d o v a

O R G A N I Z A T O R I I Z D A V A

U n i v e r z i t e t u K r a g u j e v c u , A g r o n o m s k i f a k u l t e t u a k u

O r g a n i z a c i o n i o d b o r

dr Vladimir Kurubi, dr Ljiljana Bokovi Rakoevi, dr Nemanja Mileti, dr Vladimir Doskovi, Radmila Ili, dipl. in., Sran Bokovi

P r o g r a m s k i o d b o r

dr Leka Mandi, dr Vladeta Stevovi, dr Sneana Bogosavljevi-Bokovi, dr Tomo Miloevi, dr Radojica okovi, dr Milomirka Madi, dr Goran Dugali, dr Gordana ekularac, dr Biljana Veljkovi, dr Nikola Bokan, dr Vladimir Kurubi, dr Goran Markovi, dr Gorica Paunovi, dr Sneana Tanaskovi, dr Nemanja Mileti, dr Milan Nikoli, dr Igor urovi, dr Milevica Bojovi, dr Branko upina, dr Zora Daji, dr Sanja Vasiljevi, dr Aleksandra Stanojkovi Sebi, dr Milan M. Petrovi, dr JasminaZdravkovi, dr Zoran Lugi, dr Zoran Jovovi, dr Vesna Mili, dr Nikola Mii, dr Milan Luki, dr Desimir Kneevi, dr Neboja Ili, dr oko Bunevski, dr Vera eki, dr Slavica Veskovi

T e h n i k i u r e d n i c i

dr Nemanja Mileti, dipl. in. Duan Markovi

T i r a : 160 primeraka

t a m p a

Grafika radnja tamparija Baji, V. Ignjatovia 12, Trbuani, aak

PREDGOVOR

Pored osnovne obrazovne delatnosti na osnovnim, master i doktorskim akademskim

studijama, kao i realizaciji posebnih programa za stalno struno usavravanje, Agronomski fakultet u aku obavlja i niz drugih delatnosti kao to su: izvoenje nauno-istraivakih projekata samostalno i/ili u saradnji sa drugim organizacijama iz zemlje i inostranstva, primena tehniko-tehnolokih reenja u praksi, publikovanje naunih i strunih radova kroz sopstvenu izdavaku delatnost i organizovanje naunih i strunih skupova.

Znaajna aktivnost Agronomskog fakulteta u aku, preko dvadeset godina, je organizovanje nauno-strunog skupa Savetovanje o biotehnologiji. Osnovni cilj savetovanja je upoznavanje ire naune i strune javnosti kao i poljoprivrednih proizvoaa i preraivaa sa rezultatima najnovijih naunih istraivanja domaih i inostranih naunih radnika iz oblasti primarne poljoprivredne proizvodnje i prerade. Na taj nain fakultet nastoji da omogui primenu naunih rezultata iroj proizvodnoj praksi.

Zbornik radova XXIII Savetovanja o biotehnologiji sa meunarodnim ueem sadri 95 radova iz oblasti: Ratarstva, Povrtarstva i krmnog bilja, Vinogradarstva i voarstva, Stoarstva, Prehrambene tehnologije i Zatite bilja, proizvoda i ivotne sredine.

Pored naunih radnika iz gotovo svih visokoobrazovnih i naunih institucija Republike Srbije, na ovogodinjem savetovanju uestvuju i nauni radnici iz Maarske, Bosne i Hercegovine, Makedonije, Bugarske i Crne Gore.

XXIII Savetovanje o biotehnologiji sa meunarodnim ueem odrae se pod pokroviteljstvom Ministarstva za prosvetu, nauku i tehnoloki razvoj Republike Srbije, uz materijalnu pomo grada aka i donatorskih firmi iz oblasti primarne poljoprivredne proizvodnje i prerade.

Programski i organizacioni odbor XXIII Savetovanja o biotehnologiji izraava veliku zahvalnost svim institucijama, organizacijama i kolegama koji su direktno uestvovali ili na bilo koji nain pomogli u organizaciji ovog skupa.

U aku, marta 2018. godine

Programski i Organizacioni odbor

XXIII Savetovanja o biotehnologiji

SADRAJ

Sekcija: Ratarstvo, povrtarstvo i krmno bilje

Zoran Broi, Mirko Milinkovi, Ivana Momilovi, Jasmina Oljaa, Biljana Veljkovi, Drago Miloevi, Dobrivoj Poti: AEROPONIKA, NOVA TEHNOLOGIJA ZA PROIZVODNJU MINI KRTOLA KROMPIRA U GUI ...................................................

11

Ljiljana Bokovi-Rakoevi, Zoran Dini, Aleksandar Paunovi, Nikola Bokan, Marijana Dugali, Goran Dugali: PRINOS I KVALITET KRTOLA KROMPIRA U ZAVISNOSTI OD UBRENJA ...........................................................................................

18

Ivica alovi, Yinglong Chen, Sran eremei, Vojislav Mihailovi, Dragia Miloev: EFIKASNOST USVAJANJA AZOTA KOD HIBRIDA KUKURUZA U ZAVISNOSTI OD SISTEMA UBRENJA ................................................................................................. 25

Vera eki, Jelena Milivojevi, Miodrag Jeli, Vera Popovi, Sneana Brankovi, Dragan Terzi, Dragan Grak: VARIJABILNOST PRINOSA RAZLIITIH SORTI OZIMOG JEMA .......

33

Vojin uki, Zlatica Miladinov, Gordana Dozet, Mladen Tati, Gorica Cvijanovi, Marija Cvijanovi, Jelena Marinkovi: UTICAJ ZAORAVANJA ETVENIH OSTATAKA NA POVEANJE PRINOSA SOJE ............................................................

39

Gordana Dozet, Vojin uki, Zlatica Miladinov, Gorica Cvijanovi, Nenad uri, Vladan Ugrenovi, Vera Popovi: UTICAJ MEUREDNE KULTIVACIJE I VREMENA OSNOVNE OBRADE ZEMLJITA NA PRINOS SOJE ........................................

45

Goran Jaimovi, Vladimir Ain, Jovan Crnobarac, Dragana Latkovi, Jelena Viskovi: UTICAJ DUGOGODINJEG IZOSTAVLJANJA HRANIVA NA KOMPONENTE PRINOSA I PRINOS OZIME PENICE ........

51

Hristofor Kirchev, Angelina Muhova: PHENOLOGICAL DEVELOPMENT OF TRITICALE VARIETIES DEPENDING ON THE WEATHER CONDITIONS ...............

57

Desimir Kneevi, Aleksandar Paunovi, Pavle Makovi, Mirjana Menkovska, Danijela Kondi, Milica Zelenika, Milomirka Madi, Vesna Djurovi, Veselinka Zeevi: ANALIZA PROTEINA U SEMENU PENICE (Triticum aestivum L.) ............................

63

Duan Markovi, Dalibor Tomi, Vladeta Stevovi, Uro Peovi, Sinia Rani: MOBILNA APLIKACIJA ZA IZRAUNAVANJE KOLIINE SEMENA ZA SETVU ..

70

Aleksandar Paunovi, Goran Dugali, Desimir Kneevi, Milomirka Madi, Vladanka Stupar: RAZMATRANJE NEKIH AGROEKOLOKIH USLOVA I ODLIKA PODRUJA OPTINE KNI ZA RATARSKU PROIZVODNJU .....................................

76

Ljubica arevi - Todosijevi, Ljubia ivanovi, Bojana Petrovi, Tatjana Marinkovi, Vera Popovi: BROJNOST I ZNAAJ AKTINOMICETA U ZEMLJITU U FAZI FIZIOLOKE ZRELOSTI ZRNA KUKURUZA (Zea mays L.) .........................................

82

Dalibor Tomi, Vladeta Stevovi, Dragan urovi, Milomirka Madi, Jasmina Kneevi, Nikola Bokan, Dragan Terzi: PRINOS SORTI UTOG ZVEZDANA NA ZEMLJITU BAZNE REAKCIJE ..............................................................................................................

89

Biljana Veljkovi, Ranko Koprivica, Duan Radivojevi, Zoran Broi: KALKULACIJE U PROIZVODNJI SILAE ..........

95

Jelena Viskovi, Jovan Crnobarac, Dragana Latkovi, Goran Jaimovi, Vladimir Ain: HEMIJSKI SASTAV ZRNA I SLAME PENICE GAJENE PRI RAZLIITIM KOLIINAMA NPK HRANIVA .........................................................................................

102

Ivan Yanchev: THE EFFECT OF APPLYING WITH IMMUNOCYTOPHYTE ON THE CONTENT AND CHEMICAL COMPOSITION OF THE ESSENTIAL OIL FROM COMMON BASIL OF TRAKIA CULTIVAR ..................................................................

107

Vladimir Zorni, Mirjana Petrovi, Tanja Vasi, Jordan Markovi, Sneana Babi, Dejan Sokolovi, Jasmina Radovi: FLORISTIKI SASTAV I PRINOS BIOMASE TRAVNJAKA Danthonietum calycinae POD UTICAJEM UBRENJA I KALCIZACIJE ..

115

Sekcija: Voarstvo i vinogradarstvo

Jasmina Aliman, Ahmed Dubur, Semina Hadiabuli, Jasna Hasanbegovi, Adnan Oruevi: FENOLOKA PROUAVANJA SORTI BRESKVE NA PODRUJU DUBRAVSKE VISORAVNI U HERCEGOVINI ...............................................................

121

Vasiliy Dzhuvinov, Stafan Gandev: POSSIBILITY FOR SPINDLE AND SOLAXE TREES APPLE BREEDING ..............................................................................................................

127

Mlaan Gari, Vera Vukosavljevi: AGROBIOLOKA SVOJSTVA SORTE FRANKOVKA U KRAGUJEVAKOM VINOGORJU .....................................................

133

Radmila Ili, Tomo Miloevi, Ivan Glii, Gorica Paunovi: VEGETATIVNI RAST, RODNOST I KVALITET PLODA LJIVE U ZAVISNOSTI OD PODLOGE ..................

139

Mirko Kulina, Mirjana Radovi, Bojan ivoti, Gordana ivoti: FIZIKO-HEMIJSKE KARAKTERISTIKE PLODA ZNAAJNIJIH AUTOHTONIH SORTI JABUKE SA PODRUJA MAJEVICE ......................................................................................................

146

Neboja Miloevi, Ivana Glii, Milena orevi, Milan Luki: POMOLOKE I PROIZVODNE OSOBINE NEKIH NOVIJIH SORTI LJIVE ...........................................

154

, , : (Prunus armeniaca L.) ........................................................................................................................

162

Jelena Popovi-orevi, Stefan Jevremovi, Ilija Breski, Mihailo Nikoli: CONTENT OF ESSENTIAL AND TOXIC ELEMENTS IN FRUIT OF RASPBERRY CULTIVAR MEEKER ............................................................................................................................

172

Boris Rilak, Ivan Glii, Tomo Miloevi, Gorica Paunovi: UTICAJ SORTE I NAINA PROREIVANJA PLODOVA NA PRINOS I KRUPNOU JABUKE (Malus domestica Borkh.) .....................................................................................

178

Jelena Tomi, Marijana Peakovi, aklina Karaklaji-Staji, Rade Mileti, Svetlana M. Paunovi, Mira Milinkovi: BIOLOKO-PROIZVODNE OSOBINE SORTE JAGODE LEATITIA NA PODRUJU AKA ...........................................................................

186

Malia Toi: SEKTORIJALNA OTPORNOST LJIVE PREMA VIRUSU ARKE LJIVE .. 194

Tatjana Vujovi, Durina Rui, Tatjana Marjanovi: IN VITRO RAZMNOAVANJE NOVIH VEGETATIVNIH PODLOGA ZA LIVU ...........................................................

197

Sekcija: Zatita bilja, proizvoda i ivotne sredine

Gorica eli, Marina Topuzovi, Milica Novakovi, Sneana Brankovi, Milena uri: FITOTOKSINI EFEKTI SOLI NATRIJUMA NA KLIJAVOST I PORAST KLICE TRITIKALEA ....................................................................................................................... 203

Miroljub Aksi, Gordana ekularac, Neboja Gudi, Slavia Gudi, Jasmina Kneevi, Dragan Grak, Milosav Grak: UTICAJ NAVODNJAVANJA NA INTENZITET POJAVE VENTURIA INAEQUALIS KOD JABUKE ........................................................... 209

Alen Bajri, Avdul Adrovi, Edina Hajdarevi, Isat Skenderovi, Eldar Tanovi, Goran Markovi: KARAKTERISTIKE KRVNIH ELIJA Sabanejewia balcanica (Cobitidae) IZ NEKIH TEKUICA SLIVNOG PODRUJA RIJEKE SAVE........................................ 215

Sabina Begi, Vladan Mii, Darko Manjeni: PROCES RAFINISANJA BIOMASE SA SUPERKRITINOM VODOM .................................................................................................... 222

Sneana Brankovi, Gorica eli, Zoran Simi, Radmila Glii, Vera eki, Marina Topuzovi, Filip Grbovi, Milica Novakovi: BIOAKUMULACIJA I TRANSLOKACIJA METALA U VRSTI ALYSSUM MARKGRAFII O. E. SCHULZ ........ 228

Jaroslava Budinski-Simendi, Vojislav Jovanovi, Slavia Jovanovi, Gordana Markovi, Dejan Koji, Jelena Pavlievi, Nevena Vuki, Milena Marinovi-Cincovi: POSTUPCI RECIKLIRANJA OTPADNIH GUMENIH PROIZVODA ZA DOBIJANJE ELASTOMERNIH HIBRIDNIH MATERIJALA ................................................................ 234

Slobodan A. iri, Vesna P. Stankov Jovanovi, Violeta D. Miti, Marija D. Ili, Sneana . Jovanovi, Gordana S. Stojanovi: PRIMENA NOVIH SORBENASA U D--SPE TEHNICI PRIPREME UZORAKA ZA GC MS ANALIZU PAU U VODI ...................... 240

Novica Staletovi, Drago Cvijanovi, Svetlana Vukoti: INTEGRISANO SPREAVANJE ZAGAENJA IVOTNE SREDINE (IPPC), ENERGETIKA I ENERGETSKA EFIKASNOST ....................................................................................................................... 246

Dragutin uki, Leka Mandi, Pavle Makovi, Zelenika Milica, Vesna urovi, Ivana Bokovi: UTICAJ HORMONA NA MIKROBNI SISTEM ZEMLJITA ............................... 252

Dragutin uki, Aleksandar Semjonov, Leka Mandi, Vesna urovi, Milica Zelenika, Aleksandra Stanojkovi-Sebi: PROUAVANJE FUNKCIONALNIH PROFILA MIKROBNIH ZAJEDNICA ZAGAENIH ZEMLJITA .................................................. 257

Filip Grbovi, Sneana Brankovi, Marina Topuzovi: ALELOPATSKA AKTIVNOST AUTOHTONIH I INVAZIVNIH VRSTA BILJAKA PLAVNIH STANITA VELIKE MORAVE .............................................................................................................................. 268

Dragan Grak, Vera eki, Milosav Grak, Miodrag Jeli, Miroljub Aksi: CONTENT OF PHOSPHORUS IN ARABLE LAND ON THE TERITORY OF THE CITY OF NIS ........ 274

Amela Hercegovac, Melina Zoloti, Snjeana Hodi, Edina Hajdarevi, Emina Hadi, Rifet Terzi: CITOGENOTOKSINA PROCJENA EFIKASNOSTI BIOLOKE OBRADE OTPADNIH VODA ............................................................................................................... 280

Azra ikui, Anesa Jerkovi-Mujki, Snjeana Hodi, Darja Husejnagi, Amela Hercegovac: ZDRAVSTVENA ISPRAVNOST VODE SA JAVNIH ESMI NA PODRUJU TUZLANSKOG KANTONA .......................................................................... 286

Marija Ili, Violeta Miti, Marija Markovi, Slobodan iri, Sneana Toi, Gordana Stojanovi, Vesna Stankov Jovanovi: ODREIVANJE SADRAJA MIKRO I MAKRO ELEMENATA U LEKOVITOJ BILJCI Seseli pallasii Besser ............................................ 293

Dejan Koji, Nevena Vuki, Suzana Samardija-Jovanovi, Tamara Erceg, Mirjana Jovii, Vojislav Aleksi, Ivan Risti, Vladan Mii: STRUKTURIRANJE EKOLOKI PRIHVATLJIVIH ELASTOMERNIH KOMPOZITNIH MATERIJALA .......................... 299

Leka Mandi, Aleksandar Semjonov, Vesna urovi, Milica Zelenika, Ivana Bokovi, Dragutin uki: NOVO U FUNKCIONISANJU MIKROBNIH ZAJEDNICA ZEMLJITA .. 305

Goran Markovi, Igor urovi, Jelena Pantovi, Duko Brkovi, Jelena Popovi orevi: OCENA EKOLOKOG STATUSA REKE ZAPADNE MORAVE ... 311

Alma Miijevi, Aida ukali, Enisa Heri, Sanela Nazdraji: SADRAJ Pb, Fe i Zn U ZEMLJITU I PLODOVIMA SMOKVE NA RAZLIITIM LOKALITETIMA ... 316

Aleksandra Petrovi, Branka Ljevnai-Mai, Aleksandar Jurii, Ivana Ivanovi, Ivana Supi, Vojislava Bursi, Aleksandra Popovi: POPULACIONI ATRIBUTI APODEMUS AGRARIUS PALLAS 1771 U FRAGMENTIRANIM STANITIMA .... 322

Aleksandra Petrovi, Jelena Kova, Vojislava Bursi, Gorica Vukovi, Duan Marinkovi, Tijana Zeremski, Sonja Gvozdenac: OSTACI PESTICIDA U UZORCIMA POVRA IZ ORGANSKE I KONVENCIONALNE PROIZVODNJE ........................................................ 328

Dejan Prvulovi, Slaana Medi-Pap, Dario Danojevi, Sonja Tani-ivanov, Dragana Latkovi: SADRAJ POLIFENOLA I ANTIOKSIDATIVNI KAPACITET EKSTRAKATA LISTOVA PARADAJZA ZARAENIH PLAMENJAOM ................... 333

Ljubica arevi - Todosijevi, Bojana Petrovi, Tatjana Marinkovi, Ljubia ivanovi, Vera Popovi: PREGLED LEKOVITIH BILJNIH TAKSONA RAZDELA MAGNOLIOPHYTA NA LOKALITETU KOUTNJAK ................................................... 339

Gordana ekularac, Tatjana Ratkni, Miroljub Aksi, Mihailo Ratkni, Neboja Gudi: UTICAJ PRIRODNIH FAKTORA NA EROZIJU ZEMLJITA DELA SLIVA KAMENICE-ZAPADNA SRBIJA .. 346

Mirjana Smili, Tatjana Jaki, Neboja ivi, Olivera Papovi, Predrag Vasi, Marija Markovi, Vesna Stankov-Jovanovi, Marija Ili, Slavia Stamenkovi: AKTIVNOST ENZIMA KATALAZE I SADRAJ ORGANSKIH KISELINA KOD HAJDUKE TRAVE (Achillea millefolium) SA SANIRANE DEPONIJE ITKOVAC RUDARSKO METALURKO HEMIJSKOG KOMBINATA TREPA ............................................... 352

Mirjana Smili, Vesna Stankov-Jovanovi, Slobodan iri, Nikola Stamenkovi, Marija Ili, Tatjana Jaki, Neboja ivi, Slavia Stamenkovi, Marija Markovi: SADRAJ PIGMENATA HLOROPLASTA U LEKOVITOJ BILJCI Teucrium chamaedrys SA SANIRANE DEPONIJE RUDARSKO METALURKO HEMIJSKOG KOMBINATA TREPA 358

Vesna P. Stankov Jovanovi, Violeta D. Miti, Marija D. Ili, Sneana . Jovanovi, Slobodan A. iri, Gordana S. Stojanovi: PRIMENA DISPERZIVNE MIKROEKSTRAKCIJE VRSTOM FAZOM KAO TEHNIKE PRIPREME UZORAKA ZA GC MS ANALIZU PAU U VODI ............................................................................... 364

Aleksandra Stanojkovi-Sebi, Zoran Dini, Jelena Maksimovi, Dragutin uki, Leka Mandi, Radmila Pivi: PLANT EXTRACTS AND SECONDARY METABOLITES: A POTENTIAL TOOL IN ALTERNATIVE PLANT PROTECTION IN INDOORS PRODUCTION ......................................................................................................................... 370

Sneana Tanaskovi, Branka Popovi, Sonja Gvozdenac, Matthias Erb: INFLUENCE OF ARTIFICIAL INFESTATION WITH WESTERN CORN ROOTWORM EGGS ON MAIZE MORPHOLOGY ..................................................................................................... 377

Andrija Tomi, Drago Miloevi, Radomir Bodiroga: EFIKASNOST FUNGICIDA U SUZBIJANJU PEGAVOSTI LIA CVEKLE (Cercospora beticola) ............................... 384

Slobodan Vlaji, Jelica Gvozdanovi Varga, Stevan Mairevi, Renata Ilii, Rade Bara, Janko ervenski, Vladimir Boi: KILA KUPUSA DA LI PREDSTAVLJA OPASNOST? ............. 390

Rado Zemunac, Milica Raji, Atila Bezdan: ANALIZA METODA ZA KVANTIFIKACIJU SUE ..................................................................................................................................... 396

Sekcija: Prehrambena tehnologija

Edina Avdovi, Dejan Milenkovi, Svetlana Jeremi, Jelena orovi, Nenad Vukovi, Zana Dolianin, Sreko Trifunovi, Zoran Markovi: LIGAND-PROTEIN INTERAKCIJE 3-(1-(3-HIDROKSIPROPILAMINO)ETILIDEN)HROMAN-2,4-DIONA SA HUMANIM C REATIVNIM PROTEINOM .............................................................................................

403

Edina Avdovi, Svetlana Jeremi, Ana Ami, Marijana Pirkovi, Dejan Milenkovi, Jelena orovi, Zoran Markovi: ANTIOKSIDATIVNA I INHIBITORSKA AKTIVNOST ALIZARIN-2-GLIKOZIDA ..................................................................................................

409

Biljana Bojovi, Dragana Jakovljevi, Milan Stankovi, Marina Topuzovi: EFEKAT FORMI I KONCENTRACIJA AZOTA NA RASTENJE I SADRAJ PIGMENATA Ocimum basilicum L. U KULTURI IN VITRO ..................................................................... 415

Igor urovi, Slaana orevi, Slavko Radenkovi: AROMATICITY OF ROESKYS KETONE ...............................................................................................................................

421

Amir Gani, Munevera Begi, Enver Karahmet, Saud Hamidovi: KARAKTERIZACIJA KVALITATIVNIH PARAMETARA VISOKOG SUDUKA U CILJU ZATITE NA NACIONALNOM NIVOU ............................................................

427

Darja Husejnagi, Snjeana Hodi, Aldijana Avdi, Suad iranovi, Vildana Hadi: MIKROFLORA SVIJEEG KRAVLJEG SIRA TRADICIONALNO PROIZVEDENOG NA PODRUJU TUZLANSKOG KANTONA ...........................................

433

Enver Karahmet, Saud Hamidovi, Amir Gani, Senita Salki, Almir Toroman, Munevera Begi: MIKROBIOLOKI KVALITET MESNIH PRERAEVINA I ANALIZA RADNIH POVRINA ...........

439

Zoran Kukri, Ivan Samelak, Goran Vui, Ladislav Vasiliin, Novak Kukri: KORELACIJA SADRAJA UKUPNIH FENOLA SA ANTIOKSIDATIVNOM AKTIVNOU CRVENIH VINA SA PODRUJA REGIJE BANJA LUKA ...................

445

Vladimir Kurubi, Pavle Makovi: HEMIJSKE KARAKTERISTIKE ANALOGA SIRA SA DODATKOM BILJNIH MASTI I MLENIH PROTEINA ..........................................

451

Srboljub uri, Jovana Marii: DOZIRANJE MIKROELEMENATA I KOREKCIJA pH VREDNOSTI U OBLASTI ZALIVNIH SISTEMA; TEHNIKO-TEHNOLOKO REENJE ..............................................................................................................................

457

Nevena Mihailovi, Tijana Maksimovi, Andrija iri, Ljubinka Joksovi: OPTIMIZACIJA USLOVA MIKROTALASNE EKSTRAKCIJE FENOLNIH JEDINJENJA PLODA DIVLJE TRENJE (PRUNUS AVIUM L.) ...........................................................................

463

Milan Miti, Pavle Makovi, Nemanja Mileti, Sneana Miti, Gordana Koci: KINETIKA EKSTRAKCIJE VANILINSKE KISELINE IZ SEMENA BUNDEVE ..............................

469

Marko Petkovi, Duka Dimitrijevi, Vladimir Filipovi, Jelena Filipovi: UTICAJ PRIRODNOG EKSTRAKTA RUZMARINA NA OKSIDATIVNU STABILNOST PRENOG KUKURUZNOG IPSA ...................................................................................

475

Aleksandra Petrovi, Slobodanka Stanojevi-Nikoli, Milan Nikoli: UTICAJ TERMIKOG TRETMANA NA HIGIJENSKI KVALITET MLEKA ...................

481

Vladimir Radovanovi, Dejan Stefanovi, Aleksandra Radovanovi, Jelena Mladenovi, Ljiljana Gojkovi Bukarica: QUALITY RED WINES: CHANGING THE CONTENT OF ANTHOCYANINS IN THE PROCESS OF RIPENING GRAPES .....................................

487

Nikola Srekovi, Jelena Katani, Violeta Ninkovi, Vladimir Mihailovi: ANTIMIKROBNA AKTIVNOST I FENOLNISASTAV EKSTRAKTA BILJKE SALVIA VERTICILLATA L. .....

493

Slavia Staji, Slobodan Lili, Danijela Vrani, Vladimir Tomovi, Duan ivkovi: SASTAV LIPIDA FERMENTISANIH KOBASICA SA DODATKOM LANENOG ULJA ...

499

Monika Stojanova, Olga Najdenovska, Zlatko Pejkovski: THE INFLUENCE OF SOME STARTER CULTURES ON THE TEXTURE OF INDUSTRIALLY PRODUCED MACEDONIAN TRADITIONAL SAUSAGE .

505

Tomislav Triovi, Svetomir Milojevi, Branimir Z. Jugovi, Milan Nikoli, Zaga Triovi: PRANJE I DEZINFEKCIJA VODOVODNE MREE NA POLIGONU NACIONALNE VOZAKE AKADEMIJE NAVAK U SUBOTITU ............................................................

511

Aleksandar Velikovi, Sanja Petrovi, Saa Savi, ivomir Petronijevi: COMPOSITION OF GLUTEN-FREE FLOURS WITH SPECIAL REFERENCE TO MINERAL SUBSTANCES .

518

Slavica Veskovi, Dragutin uki, Vladimir Kurubi, Nurgin Memii: PRIMENA HEPA-FILTERA U PREHRAMBENOJ INDUSTRIJI ...................................................................

524

Goran Vui, Ladislav Vasiliin, Ivan Samelak, Zoran Kukri, Novak Kukri: SADRAJ MINERALNIH MATERIJA U SREMUU (Allium ursinum) SA RAZLIITIH LOKALITETA REPUBLIKE SRPSKE .

530

Tanja ugi Petrovi, Predrag Ili, Mirjana Muruzovi, Katarina Mladenovi, Ljiljana omi: AUTOHTONA MIKROBIOTA SJENIKE OVIJE STELJE ..

536

Sekcija: Stoarstvo

Avdul Adrovi, Alen Bajri, Edina Hajdarevi, Isat Skenderovi: DUINSKO-MASENI ODNOSI I KONDICIONO STANJE NEKIH CIPRINIDNIH VRSTA RIBA IZ VODA SJEVEROISTONE BOSNE ...............................................................................................

543

Edina Hajdarevi, Alen Bajri, Avdul Adrovi, Amela Hercegovac, Isat Skenderovi, Adin Mehi, Eldar Tanovi, Edina Mujabai: HEMATOLOKE I MORFOMETRIJSKE KARAKTERISTIKE SQUALIUS CEPHALUS IZ SLIVA JEZERA MODRAC ................

549

Sanjin Ivanovi: EFEKTI PROMENE VELIINE RATARSKIH I STOARSKIH GAZDINSTAVA U EU ........................................................................................................

555

Vladimir Kurubi, Radojica okovi, Zoran Ili, Milo Petrovi: PREVENCIJA I KONTROLA KOMPLEKSA RESPIRATORNOG OBOLJENJA GOVEDA (BRDC) ......

561

Milo . Petrovi, Radojica okovi, Milun D. Petrovi, Vladimir Kurubi, Marko Cincovi, Zoran . Ili, Neeljko Karabasil: LABORATORIJSKA I PATOHISTOLOKA DIJAGNOSTIKA MASNE JETRE KOD KRAVA U PERIPARTALNOM PERIODU ..........

567

Milun Petrovi, Simeon Rakonjac, Vladan Bogdanovi, Sneana Bogosavljevi-Bokovi, Radojica okovi, Vladimir Doskovi, Milo Petrovi: PONAANJE, DOBROBIT I ZATITA IVOTINJA U ORGANSKOM STOARSTVU ...............................................

573

Milun Petrovi, Simeon Rakonjac, Vladan Bogdanovi, Sneana Bogosavljevi-Bokovi, Radojica okovi, Vladimir Doskovi, Milo Petrovi: FENOTIPSKA ISPOLJENOST I VARIJABILNOST IVOTNE PROIZVODNJE MLEKA I MLENE MASTI .................

579

Marinko Veki, Stoja Jotanovi, ore Savi: VALIVOST BROJLERSKIH PRIPLODNIH JAJA SA RAZLIITIM INDEKSOM OBLIKA ..................................................................

585

Marinko Veki, Stoja Jotanovi, ore Savi: POKAZATELJI UNUTRANJEG I SPOLJANJEG KVALITETA JAJA DOMAE PATKE ...........................................

591

Tatjana Zdralic, Svjetlana Micic, Jelena Vlacic: SYSTEM OF BREEDING COW CALF IN THE SARAJEVO ROMANIJA REGION ....

597

Mirjana Savi: ORE RADI (18391922), PRVI SRBIN KOJI JE STEKAO DOKTORAT IZ POLJOPRIVREDE ....

603

XXIII SAVETOVANJE O BIOTEHNOLOGIJI Zbornik radova, 2018.

11

AEROPONIKA, NOVA TEHNOLOGIJA ZA PROIZVODNJU MINI KRTOLA KROMPIRA U GUI

Zoran Broi1, Mirko Milinkovi2, Ivana Momilovi3, Jasmina Oljaa1,

Biljana Veljkovi4, Drago Miloevi4, Dobrivoj Poti5

Izvod: U laboratoriji za mikropropagaciju Centru za krompir u Gui proizvedene su bezvirusne biljke in vitro sorti krompira: Desiree, Kennebec, Agria, Cleopatra i Sinora. Aklimatizovane i oiljene biljke presaene su u pripremljene aeroponik module. Tokom trajanja ogleda mini krtole su sukcesivno ubirane u etiri termina i merena je njihova masa i broj. Prvo branje mini krtola je obavljeno posle 40-45 dana po presadjivanju u aeropnik sistem. Najvei prosean broj mini krtola imala je sorta Desiree (15,55), dok su najmanji broj dale sorte Sinora i Cleopatra (10,66 i 10,52). Najvea prosena masa jedne mini krtole po biljci ustanovljena je kod sorte Agria (8,97 g), zatim kod sorte Kennebec (7,61 g), odnosno sorte Cleopatra (6,36 g). Najsitnije mini krtole izmerene su kod kod sorti Desiree i Sinora (5,32 g i 4,83 g). U aeroponik sistemu dobijen je 4,08 puta vei broj mini krtola u odnosu na supstrat. Aeroponik sistem nudi potencijalnu mogunost za poboljanje proizvodnje dobijanja mini krtola krompira.

Kljune rei: krompir, in vitro, ex vitro, mini krtole, aeroponika

Uvod

Krompir (Solanum tuberosum L.) se razmnoava vegetativno krtolama, a to podrazumeva da je sadni materijal zdrav, ili je zaraen u granicama koje dozvoljavaju propisani standardi. Proizvodnja bezvirusnog semenskog krompira danas se odvija preko metode poznate kao kultura tkiva (mikropropagacija in vitro), ija je sutina da se za relativno kratko vreme, i u kontrolisanim uslovima, dobije veliki broj bezvirusnih mini ili mikro krtola. Bezvirusne biljke dobijene in vitro se presauju u razliite vrste supstrata radi aklimatizacije i dobijanja mini krtola. Ovaj postupak se smatra klasinom metodom za dobijanje poetnog bezvirusnog baznog materijala koji se dalje umnoava u polju do komercijalnih kategorija semena. Uvoenje mikro i mini krtola u proizvodnju semenskog krompira dovelo je do revolucije u proizvodnji krompira, to je rezultiralo skraivanjem poljskog ciklusa, kako bi se dobio adekvatan broj semenskog krompira i time garantovao visok nivo zdravstvenog stanja osnovnog materijala (Vrobel, 2014).

Mikro krtole (ili in vitro krtole) su minijaturni semenski krompir. One su prva generacija (nucleus) semenskog krompira i njihova masa se kree od 24-273 mg, njihov prenik od 4-7 mm i njihova duina 10-12 mm (Ranalli, 2007). Mini krtole su

1Poljoprivredni fakultet, Univerzitet u Beogradu, Nemanjina 6, Zemun, Srbija, e-mail: [email protected] 2Hilltop Crop, Peregrine Drive, Kinglake West, VIC 3757, Australia 3Institut za bioloka istraivanja Sinia Stankovi Bulevar despota Stefana 142,11060 Beograd,Srbija 4Univerzitet u Kragujevcu, Agronomski fakultet aak, Cara Duana 34, aak, 5Institut za zatitu bilja i ivotnu sredinu, Teodora Drajzera 9, Beograd, Srbija


12

proizvedene ex vitro od aklimatizovanih biljaka dobijenih in vitro ili od umnoenih mikro krtola. Termin se odnosi na njihovu veliinu jer su manje od konvencionalnih krtola semena, ali vee od in vitro krtola proizvedenih pod aseptinim uslovima na vetakim medijima (Struik, 2007). Veliina mini krtola se obino kree od 5-25 mm.

U cilju poveanja stepena umnoavanja semenskog materijala in vitro, u poslednjih nekoliko decenija su analizirane razliite tehnike, kao to su hidroponski sistemi (Chang et al., 2012) ili sistem za hranjivu filmsku tehniku (NFT) (Rolot et al., 2002) . Meutim, veina ovih tehnika ima ogranienja usled neadekvatne aeracije korena.

Aeroponski sistemi za proizvodnju predosnovnog semena krompira poeli su da se primenjuju poetkom 21. veka, nakon poveane potranje za efikasnijim, visokokvalitetnim metodama proizvodnje semena (Ritter et al., 2001, Nickols, 2005). U ovom sistemu gajenja, koren je u tamnoj komori (modulu), vodu i hraniva dobija preko zasienog aerosolog hranljivog rastvora. Farran i Mingo-Castel (2006) su ustanovili da je broj i vreme etve kljuni faktor u optimizaciji proizvodnje mini krtola. Prema Mateus-Rodriguez i sar. (2012) tehnologija aeroponike je potencijalno efikasnija za specifine sorte krompira.

U istraivanju Abdullateef et al. (2012) sa 25 biljaka po m2, dobijen je vei broj i krupnije mini krtole po biljci u poreenju sa 35 i 50 biljaka po m2.

Najvaniji parametar u proizvodnji mini krtola je njihov broj, a kako navodi Rykaczewska K. (2016) on je u proseku bio 32,5-36,0 po biljci i 1268-1396 po m2 u zavisnosti od sorte. Broj mini krtola bio je dva do tri puta vei u sluaju aeroponske proizvodnje nego po tradicionalnoj metodi.

Razrada i primena novih metoda u dobijanju mini krtola stvara preduslove za proizvodnju semenskog kropira, koji je neophodan za razvoj sektora krompira u Srbiji i poljoprivrede, posebno u brdsko planinskim oblastima. (Broi i sar. 2017).

Materijal i metode rada

U Centru za krompir u Gui u laboratoriji za mikropropagaciju proizvedene su

bezvirusne biljke sledeih sorti krompira: Desiree, Kennebec, Agria, Cleopatra i Sinora. Ove sorte su 20. avgusta 2017. godine iz uslova in vitro prenete u mreanik i posadjene u supstrat od peska i perlita (1:1). Aklimatizacija je trajala 20-25 dana, a potom su aklimatizovane i oiljene biljke presaene u pripremljene aeroponik module (10-15. septembar).

Aeroponik modul je duine 15 m, visina 0,8 m, a irine 1 m. Izgraeno je 4 modula ukupne povrine 60 m2. Broj biljaka po m2 je 24. Ogled je postavljen kao jednofaktorijalni sa pet sorti krompira i imao je 4 ponavljanja, a broj biljaka u ponavljanju je iznosio 48. Aeroponik je opremljen neophodnom instalacijom: pumpom, instalacijama za dovod i odvod hranljivog rastvora, tankom za hranljivi rastvor, fogerima i softverom koji regulie dnevni i noni reim rada. U toku dana od 8 do 18 h, na svakih pet minuta raspruje se hranljivi rastvor u trajanju od 20 sekundi, a nou od 18-8 h na svakih 10 minuta po 20 sekundi. U cilju praenja temperaturnih uslova postavljeni su termometri u module, mreaniku i van mreanika. Temperature su oitavane u 7 h ujutru i 15 h popodne. Mreanik je dodatno pokriven PVC folijom.


13

Tokom trajanja ogleda mini krtole su sukcesivno ubirane u etiri roka, a u intervalima od 12 do 19 dana, poevi od 25. oktobra do 12. decembra (Grafikon 2). Merena je njihova masa i broj. Na kraju ogleda merena je masa stabla i korena u sveem stanju, kao i njihove duine. Ogled je bio prekinut posle zadnjeg branja zbog mrazeva. Statistika obrada rezultata je uraena metodom analize vaijanse korienjem programa Statistica 5.0. Razlike sredina ispitivanih faktora su utvrene primenom F-testa, a razlike izmeu sredina tretmana faktora korienjem LSD testa na nivou znaajnosti 5% i 1%.

Rezultati istraivanja i diskusija Temperaturni uslovi: Optimalna temperatura za inicijaciju i poetni rast krtola

krompira je 16-19 oC, odnosno 18-22 oC u fazi formiranja i nalivanja krtola. Iz grafikona 1 se moe konstatovati da je oscilacija temperature u komori aeroponika (At) bila znatno manja u odnosu na temperature u mreaniku (Mt) i spoljanje temperature (St). Razlog za ovo je to je komora aeroponika izolovana stiroporom, spoljanjom i unutranjom folijom koje su znatno ublaile kolebanje temperature. Dovodne cevi i tank sa hranljivim rastvorom su ispod zemljita i spoljanje temperature su imale manji uticaj na temperature hranljivog rastvora. Do kraja oktobra temperature u komori aeroponike su se kretale u intervalu od 10-24 oC, to se moe smatrati povoljnim temperaturama za formiranje i rast mini krtola. U novembru i decembru najnie temperature u komori aeroponika su bile do 5 oC, a najvie do 16 oC. Jai i uestali mrazevi krajem novembra i poetkom decembra su usporili porast biljaka i formiranje mini krtola, tako da je ogled prekinut 12. decembra, prinudno je zavrena vegetacija zbog oteenja od mraza.

Grafikon 1. Temperaturni uslovi u toku istraivanja

Graph 1. Temperature conditions during the research


14

Broj i masa mini krtola: Analiza prosenog broja mini krtola po biljci i prosene mase jedne mini krtole pokazala je statistiki vrlo znaajne razlike pod uticajem sorte. Iz rezultata merenja (Tabela1) se vidi da je najvei prosean broj mini krtola imala sorta Desiree (15,55), dok su najmanji broj dale sorte Sinora i Cleopatra (10,66 i 10,52). Statistikom analizom podataka kod sorte Desiree utvren je vei prosean broj mini krtola (veoma znaajno) u poreenju sa svim ostalim sortama. Sorta Kennebec ostvarila je znaajno vei broj mini krtola, u odnosu na sorte Agria, Sinora i Cleopatra. Razlika u broju mini krtola izmeu sorti Agria, Sinora i Cleopatra nije bila statistiki znaajna.

Prosena broj mini krtola koje smo dobili u ogledu sa supstratom bilo je 2,91 (ne objavljeni podaci), a prosena masa je iznosila 7,69 g po mini krtoli. Prosena masa mini krtola za sve sorte u aeroponiku je neto nia nego u supstratu i iznosila je 6,62 g, a dobijeno je 11,88 mini krtola po biljci, to znai da je u aeroponik sistemu postignuto 4,08 puta vei broj mini krtola u odnosu na supstrat.

Tabela 1. Uticaj sorte na osobine biljke i mini krtola krompira u aeroponik sistemu

Table 1. The influence of the variety on the characteristics of the plant and mini potatoes tubers in the aeroponic system of growing

Sorta Varieties

Prosean broj mini krtola po

biljci Average

number of mini tubers per plants

Prosena masa jedne mini krtole

(g) Average

weight of a mini-tuber

(g)

Prosena duina

stabla (cm) Average

Stem length (cm)

Prosena duina korena (cm)

Average root length

(cm)

Masa stabla

(g) Mass of

the stems (g)

Masa korena

(g) Mass of root (g)

Desiree 15,55 5,32 56,77 93,04 142,77 30,73 Kennebec 11,99 7,61 42,00 70,99 78,51 29,58 Agria 10,70 8,97 39,00 69,25 84,80 22,71 Cleopatra 10,52 6,36 32,33 73,17 87,61 17,73 Sinora 10,66 4,83 32,23 67,56 70,20 23,00 Prosek 11,88 6,62 40,47 74,80 92,78 24,75 LSD 0,05 1,13 0,57 7,08 10,88 22,57 4,79 LSD 0,01 1,55 0,78 9,72 14,92 30,95 6,57

Najvaniji parametar proizvodnje mini krtola u aeroponici je njihov broj po biljci.

Kako navode i drugi istraivai (Farran et al., 2006, Mateus-Rodriguez et al., 2012, Rykaczewska, 2016, ) uglavnom zavisi od sorte. Prema Mateus-Rodriguez et al. (2013) faktor umnoavanja od 1,45 je mogu i zasniva se na individualnom upravljanju po sorti.

Najvea prosena masa jedne mini krtole po biljci ustanovljena je kod sorte Agria (8,97 g), zatim kod sorte Kennebec (7,61 g), odnosno sorte Cleopatra (6,36 g). Najsitnije mini krtole izmerene su kod kod sorti Desiree i Sinora (5,32 g i 4,83 g). Analiza varijanse pokazala je statistiki veoma znaajno veu prosenu masu jedne mini krtole kod sorte Agria u poreenju sa svim ostalim sortama (Tabela 1). Sorte Sinora i Desiree dale su veoma znaajno sitnije mini krtole, u poreenju sa sortama Kennebec i


15

Cleopatra. Veoma znaajna razlika u masi mini krtola konstatovana je izmeu sorti Kennebec i Cleopatra, kao i znaajna razlika izmeu sorti Desiree i Sinora.

Grafikon 2. Uticaj sorte na dinamiku formiranja mini krtola krompira

Graph 2.The influence of the variety on the dynamics of the formation of mini tubers of potatoes

Veliina pojedinanih mini krtola u aeroponici, prikazana u literaturi, je prilino

raznovrsna i zavisi od intervala berbe, sorte, gustine biljaka po m2, djubrenja i temperaturnih uslova (Chang et al., 2012).

Osobine stabla i korena: Kod sorte Desiree izmerena je najvea prosena duina stabla (56,77 cm) i korena (93,04 cm), kao i najvea prosena masa stabla (142,77 g) i korena (30,73 g), u poreenju sa ostalim ispitivanim sortama. U ispitivanju Ritter et al. (2001) visina biljaka je bila mnogo vea (150-180 cm). Ovo bi moglo biti povezano sa viim temperaturama u toku vegetacione sezone, pogodne za razvoj nadzemnog dela biljke krompira (Rikaczevska, 2016).

Dinamika formiranja mini krtola: Prvo branje mini krtola je obavljeno posle 40-45 dana po presadjivanju u aeropnik sistemu, a sline rezultate su dobili i drugi istraivai (Farran et al., 2006, Mateus-Rodriguez et al., 2012, Abdullateef et al., 2012 Rykaczewska, 2016). Broj mini krtola je kod svih sorti u prvom branju bio najmanji i kretao se 1-2 krtole, dok je prosena masa tih krtola bila najvea, preko 10 gr. U sledea dva branja (Grafikon 2), kod svih sorti se poveao prosean broj mini krtola po biljci, ali se smanjivala njihova masa. Najvei broj mini krtola kod svih sorti je bio u etvrtom branju (kraj vegetacije), ali je prosena masa tih mini krtola bila najmanja. Rezultat ovoga su svakako niske temperature koje su bile od druge polovine novembara. U istraivanju Abdullateef et al. (2012) dobijeno je ukupno 40,8 mini krtola po biljci, od ega su 32,2 mini krtole vee od 20 mm. Najvei broj mini krtola su dobijeni u sluaju 25 biljaka po m2. Duina branja krtola je iznosila etiri meseca.


16

Zakljuak

Aeroponik sistem za proizvodnju mini krtola krompira je primenjen u Centru za krompir u Gui. Prvo branje mini krtola je obavljeno posle 40-45 dana po presadjivanju biljaka u aeropnik sistem. Najvei prosean broj mini krtola imala je sorta Desiree, dok su najmanji broj dale sorte Sinora i Cleopatra. Najvea prosena masa jedne mini krtole po biljci bila je kod sorte Agria, zatim kod sorte Kennebec. Najsitnije mini krtole izmerene su kod kod sorti Desiree i Sinora. Broj mini krtola se kod svih sorti od prvog branja poveavao, ali se smanjivala njihova masa. Primenom aeroponik sistema dobijen je 4,08 puta vei broj mini krtola u odnosu na supstrat. Aeroponika nudi vei potencijal za poboljanje proizvodnje dobijanje mini krtola krompira.

Napomena

Istraivanja u ovom radu deo su projekta: Razvoj i primena proteinskih markera u

odabiru sorti krompira otpornih prema visokim temperaturama, TR-31049, koji finansira Ministarstvo za nauku i tehnoloki razvoj Republike Srbije

Literatura

Abdullateef S., Bhme M.H. and Pinker I. (2012): Potato Minituber Production at

Different Plant Densities Using an Aeroponic System. Proc. Acta Hort. 927, ISHS, 429-436

Broi Z., Milinkovi M., Ivana Momilovi, Jasmina Oljaa, Biljana Veljkovi, (2017): Aeroponik, novatehnologija za proizvodnju semenskog krompira u Srbiji. VIII Simpozijum sa meunarodnim ueem Inovacije u ratarskoj i povrtarskoj proizvodnji Zemun, Beograd, 19-20 . oktobar 2017. ( uvodni referat po pozivu), Zbornik izvoda pp.14-15

Chang D.C., Park C.S., Kim S.Y., Lee Y.B. (2012): Growth and tuberization of hydroponically grown potatoes. Potato Research, 55: 6981.

Farran I., Mingo-Castel A.M. (2006): Potato minituber production using aeroponics: Effects of plant density and harvesting intervals. American Journal of Potato Research, 83: 4753.

Mateus-Rodrguez J., De Haan S., Barker I., Chuquillanqui C., Rodrguez-Delfn A. (2012): Response of three potato cultivars grown in a novel aeroponics system for mini-tuber seed production. ISHS Acta Horticulturae, 947: 361367.

Nickols M.A. (2005): Aeroponics and potatoes. ISHS Acta Horticulturae, 670:201206. Otazu,V,. 2010, Manual on quality seed potato production using aeroponics.

International Potato Center (CIP). Lima, Peru. Ranalli P. (2007): The canon of potato science: 24. Microtubers. Potato Research, 50:

301304. Ritter E., Angulo P., Riga P., Herrn C., Relloso J., San Jose M. (2001): Comparison of

hydroponic and aeroponic systems for the production of potato minitubers. Potato Research, 44: 127135.


17

Rolot J.H., Seutin H., Michelante D. (2002): Production de minitubercules de pomme de terre par hydroponie: valuation dun systme combinant les techniques NFT et Gravel Culture pour deux types de solutions nutritives. Biotechnologie, Agron-omie, Socit et Environment, 6: 155161.

Rykaczewska K. (2016):The potato minituber production from microtubersin aeroponic culture. Plant Soil Environ.Vol. 62, 2016, No. 5: 210214

Struik P.C. (2007): The canon of potato science: 25. Minitubers. Potato Research, 50: 305308.

Wrbel S. (2014): Assessment of possibilities of microtuber and in vitro plantlet seed multiplication in field conditions. Part 1: PVY, PVM and PLRV Spreading. American Journal of Potato Research, 91: 554565.

AEROPONICS, NEW TECHNOLOGY FOR PRODUCTION OF POTATO MINI TUBERS IN GUCA

Zoran Broi1, Mirko Milinkovi2, Ivana Momilovi3, Jasmina Oljaa1,

Biljana Veljkovi4, Drago Miloevi4, Dobrivoj Poti5

Abstract

In the laboratory for micropropagation in Potato Research Center in Gucha, in vitro

virus-free plants of following potato varieties were produced: Desiree, Kennebec, Agria, Cleopatra and Sinora. Acclimatized and rooted plants were transplanted in previously prepared aeroponik module. During the duration of the experiment, the mini-tubers were successively harvested four times and their mass and number were recorded. The first harvest of mini tubers was out after 40-45 days after transplanting in aeropnik system. The highest average number of mini tubers was of the Desiree variety (15.55), while the lowest number was harvested by varieties Sinora and Cleopatra (10.66 and 10.52). The highest average mass of one mini-tuber per plant was obtained in the Agria variety (8.97 g), followed by the Kennebec variety (7.61 g) and the Kleopatra variety (6.36 g). The smallest mini-tubers were measured in the Desiree and Sinora varieties (5.32 g and 4.83 g). In the aeroponic system, 4.08 times more mini-tubers were obtained compared to the substrate. Aeroponik system offers the potential to improve the production of potato mini tubers.

Key words: potatoes, in vitro, ex vitro, mini tubes, aeroponics

1 Faculty of Agriculture, University of Belgrade, Nemanjina 6, Zemun, Serbia, e-mail: [email protected] 2Hilltop Crop, Peregrine Drive, Kinglake West, VIC 3757, Australia 3Institute for Biological Research "Sinia Stankovi" Bulevar despota Stefana 142, 11060 Belgrade, Serbia 4 University of Kragujevac, Faculty of Agriculture Cacak, Cara Dusana 34, Cacak, 5Institute for Plant Protection and Environment, Teodora Drajzera 9, Belgrade, Serbia


18

PRINOS I KVALITET KRTOLA KROMPIRA U ZAVISNOSTI OD UBRENJA

Ljiljana Bokovi-Rakoevi1, Zoran Dini2, Aleksandar Paunovi1,

Nikola Bokan1, Marijana Dugali1, Goran Dugali1

Izvod: Ispitivanje uticaja razliitih doza i naina primene mineralnog ubriva NPK 16:16:16 (1500 kg ha-1, primenjenog u brazde zavreme sadnje, 1200 kg ha-1, primenjenog u brazde za vreme sadnje i 700 kg ha-1 za vreme predsetvene pripreme uz 500 kg ha-1 u brazde za vreme sadnje) na prinos i kvalitet krompira sorte Karera izvedeno je na lesiviranom zemljitu (luvisolu) planinskog masiva Radoelo. Primenjena mineralna ubriva su uticala na znaajno poveanje prinosa u odnosu na kontrolu, pri emu je znaajno vei prinos postignut na varijanti sa veom koliinom ubriva u odnosu na ostale varijante. Primena iste doze NPK ubriva razliitim nainima unoenja nije znaajno uticala na prinos i kvalitet krtola krompira. Analizom krtola krompira je utvreno da je sadraj svih elemenata bio vei u kori u odnosu na sr krtole, kao i da je najvei sadraj bio na varijanti sa najveom dozom NPK ubriva.

Kljune rei: krompir, mineralna ubriva, prinos, kvalitet krtole

Uvod U intenzivnoj poljoprivrednoj proizvodnji, iji je osnovni cilj dobijanje

zdravstveno-bezbedne hrane i ouvanje prirodnih resursa, veoma esto se koriste visoke norme organskih i mineralnih ubriva. U takvoj proizvodnji, u zemljite se unose nepotrebne koliine hraniva, to ima za posledicu njihovu akumulaciju u zemljitu i rizik da njihov sadraj u proizvodima pree dozvoljene granice, ak i do toksinih koncentracija.

Veoma je bitno da krompir do perioda butonizacije ima na raspolaganju azot u dovoljnoj koliini. Meutim, njegova prekomerna koliina nakon tog perioda usporava obrazovanje krtola, to dovodi do smanjenja prinosa (Dami i Stevanovi, 2000). Biljke krompira fosfor usvajaju tokom itavog vegetacionog perioda. Ovaj element ubrzava zametanje i rast krtola, poveava kvalitet krtola (vei sadraj skroba) i smanjuje njihovu krastavost. U njegovom nedostatku lie se slabije razvija, to se naroito primeuje na kiselim zamljitima, gde je list krompira tamno zelene, mat, boje, bez sjaja (Stoiljkovi i ui, 1975). Kalijum, takoe utie na obrazovanje krtola, jer se u njegovom nedostatku krtole izduuju i loe uvaju, koren se slabije razvija, stablo je krae, lie dobija tamnozelenu boju, a ivice postaju mrke i kasnije izumiru (Dami i Stevanovi, 2000). Krtola krompira nema veliki sadraj kalcijuma i magnezijuma, ali oni imaju vanu ulogu u normalizaciji fiziolokih poremeaja i poveanju otpornosti krtole na bolesti (Brown et al., 2012). Prinosom krtola od 30 t ha-1 iz zemljita se iznese 120-150 kg N, 55-60 kg P2O5, 250-300 kg K2O, 90 kg CaO, 30 kg MgO, pa su potrebe

1Univerzitet u Kragujevcu, Agronomski fakultet u aku, Cara Duana 34, aak, Srbija ([email protected]);

2Institut za zemljite, Teodora Drajzera 6, 11000 Beograd, Srbija.


19

biljke u hranivima za prinos od 30 t ha-1: 100-160 kg N, 120-140 kg P2O5 i 220-230 kg K2O (Bugari, 2000).

Na osnovu poznavanja znaaja pravilne upotrebe ubriva u ishrani krompira, cilj ovog rada je bio da se ispita uticaj razliitih koliina i naina primene mineralnog ubriva na prinos i kvalitet krtola krompira sorte Karera na lesiviranom planinskom zemljitu zapadne Srbije.


Terenska ispitivanja izvedena su tokom vegetacione sezone krompira 2015. godine

u ataru sela Bzovik (optina Kraljevo), koje se nalazi na nadmorskoj visini 1107 m (430 25' 33" SG i 200 25' 53" IGD). Ogled je izveden na lesiviranom zemljitu (luvisolu) planinskog masiva Radoelo, na oglednoj parceli koja se nalazi na blagom nagibu june ekspozicije. Primena razliite doze i naina primene mineralnih ubriva izvedena je u sledeim varijantama: 1. T1 - Neubreno (kontrola); 2. T2 NPK 16:16:16 u koliini 1500 kg ha-1, primenjenoog u brazde za vreme sadnje; 3. T3 NPK 16:16:16 u koliini 1200 kg ha-1, primenjenog u brazde za vreme sadnje; 4. T4 - NPK 16:16:16 u koliini 700 kg ha-1 za vreme predsetvene pripreme i 500 kg ha-1 u brazde za vreme sadnje. Svaka varijanta izvedena je u tri ponavljanja po sluajnom blok sistemu. Nakon zavrene vegetacione sezone krompira obavljeno je vaenje krtola 28. septembra 2015. godine, traktorskom jednoredom vadilicom. Nakon vaenja krompira uzeti su uzorci krtola za odreivanje hranljive vrednosti, odnosno sadraja najvanijih makroelemenata.

Pre postavljanja ogleda uzeti su uzorci zemljita do dubine 30 cm, u kojima su odreene sledee agrohemijske osobine: aktivna i supstituciona kiselost zemljita, sadraj humusa, ukupnog azota (N), lakopristupanog fosfora (P) i kalijuma (K), sadraj mobilnog aluminijuma i sadraj pristupanog kalcijuma (Ca) i magnezijuma (Mg).

Dobijeni rezultati prinosa krtola obraeni su analizom varijanse jednofaktorijalnog ogleda (varijante ubrenja). Znaajnost razlika izmeu srednjih vrednosti testirana je LSD-testom (SPSS, 1995).

Rezultati istraivanja i diskusija

Agrohemijske osobine zemljita Rezultati agrohemijskih analiza uzetih uzoraka pre postavljanja ogleda pokazuju da

je ovo zemljite u Ah horizontu jako kisele reakcije, srednje obezbeeno humusom i ukupnim azotom, a dobro obezbeeno pristupanim fosforom i kalijumom (Tab. 1). Pristupani sadraj Ca i Mg je bio u okviru optimalnih vrednosti.

Tabela 1. Agrohemijske osobine zemljita pre postavljanja ogleda Table 1. Agrochemical characteristics of the soil before experiment

Dubina-Depth (cm)

pH Humus (%)

N (%)

P2O5 K2O Ca Mg Al

H2O KCl mg 100 g-1 zemljita mg 100 g-1 of soil

0-30 4.8 3.8 3.1 0.2 23.3 47.3 128.5 13.3 3.4


20

Navedeni rezultati ukazuju da je u toku daljeg korienja ovog zemljita za gajenje krompira, neophodno primeniti kalcizaciju i humifikaciju, jer se na manje kiselim i organskom materijom bogatijim zemljitima poboljava koeficijent iskoriavanja hraniva (Bokovi-Rakoevi i Bokan, 2003). Iako je zemljite jako kisele reakcije, sadraj mobilnog aluminijuma (3.4 mg 100 g-1 zemljita) je u okviru vrednosti koje gajene biljke mogu tolerisati (Jakovljevi i sar., 1993). To je veoma bitno, jer viak pokretnog aluminijuma u oraninom sloju utie na smanjuje dubine prodiranja korena, a time i usvajanje hranljivih materija i vode iz zemljita (Foy, 1974).

Prinos i kvalitet krtola Primenom razliitih doza i naina primene NPK-ubriva, na svim varijantama

ostvareno je znaajno poveanje prinosa krtola krompira, u odnosu na kontrolnu varijantu (Tab. 2).

Tabela 2. Prinos krompira sorte Karera pri razliitim varijantama ubrenja mineralnim

ubrivom NPK 16:16:16 Table 2. Yield of potato cultivar Carrera in different variants of fertilization with

mineral fertilizer NPK 16:16:16 Varijante ubrenja

Variants of fertilization Prinos (kg ha-1) Yield (kg ha-1) Index (%)

T1* 11200c 100 T2 60 653a 541.5 T3 51 699b 461.6 T4 52 330b 467.2

*T1- neubreno, T2 - 1500 kg ha-1, primenjenog u brazde zavreme sadnje, T3-1200 kg ha-1, primenjenog u brazde za vreme sadnje i T4 -700 kg ha-1 za vreme predsetvene pripreme uz 500 kg ha-1 u brazde za vreme sadnje *T1- unfertilized, T2-1500 kg ha-1 applied in-furrow at planting, T3-1200 kg ha-1 applied in-furrow at planting and T4 - applied at 700 kg ha-1 during seedbed preparation and 500 kg ha-1 in-furrow at planting Srednje vrednosti po kolonama koje su oznaene istim slovima ne razlikuju se (P>0.05) na osnovu LSD testa The same letters in columns indicate non-significant differences among means at P 0.05 by LSD test

U odnosu na neubrenu varijantu, najmanje poveanje prinosa (361.6%) utvreno je

unoenjem 1200 kg ha-1 NPK ubriva u brazde za vreme sadnje, a najvee (441.5%) primenom NPK 16:16:16 u koliini 1500 kg ha-1 u brazde za vreme sadnje. Jednokratnom primenom 1200 kg ha-1 NPK ubriva pri sadnji dobijen je neto nii prinos krtola (51699 kg ha-1), neznaajno nii u odnosu na prinos postignut primenom 700 kg ha-1 za vreme predsetvene pripreme zemljita i 500 kg ha-1 u brazde prilikom sadnje (52330 kg ha-1), to je u saglasnosti sa rezultatima Dugali i sar. (2004). Poveanje doze NPK ubriva na 1500 kg ha-1 primenjenog u brazde uticalo je na znaajno poveanje prinosa u odnosu na kontrolu i ostale varijante ogleda. Zakljuci i miljenja, u pogledu optimalnih koliina i vremena unoenja mineralnih hraniva, naroito azota (zbog njegovog mogueg tetnog efekta na zdravstvenu ispravnost hrane), koje su na osnovu rezultata svojih istraivanja


21

izneli pojedini autori, prilino se razlikuju. Guler (2009) je, primenom 200 kg ha-1 azota na zemljitu srednje obezbeenom ovim hranivom, postigao maksimalni prinos krompira, dok su Sanjana Banjare i sar. (2014) maksimalni prinos krompira ostvarili primenom 225 kgha-1 azota u kombinaciji sa fosforom i kalijumom. Bokovi i Pavlovi (2009) navode da je primenom 180 kg ha-1 azota sadraj nitrata u krtolama krompira bio iznad prosenih vrednosti za krompir. Bugari (2000) ukazuje da, osim na vei sadraj nitrata u krtolama krompira, doze azota iznad 200 kg ha-1 utiu i na prekomeran razvoj nadzemne mase, produenje vegetacije, kasnije i manje zametanje krtola i veu osetljivost na plamenjau.

Rezultati hemijskih analiza krtola krompira ukazuju da je sadraj svih ispitivanih elemenata bio vei u kori u odnosu na sr krtole (Tab. 3).

Tabela 3. Sadraj makroelemenata u krtolama krompira Table 3. The content of macroelements in potato tubers

Varijante ubrenja Fertilization variant

N K Ca Mg % mg kg-1

Kora Skin

T2 2.61 4.02 1710 2022 T3 2.48 3.70 1352 1889 T4 2.42 3.72 1252 1684

Sr Flesh

T2 2.16 2.34 559 1530 T3 2.00 2.29 512 1489 T4 1.89 2.16 439 1147

Sadraj azota u sri krtole se kretao u intervalu od 1.89% (varijanta NPK 700 kg ha-

1 za vreme predsetvene pripreme i 500 kg ha-1 u brazde za vreme sadnje) do 2.16% (NPK 1500 kg ha-1 primenjenog u brazde za vreme sadnje), dok je u kori na istim varijantama varirao od 2.42-2.61% (Tab. 3. i Graf. 1). Sadraj kalijuma je varirao po varijantama slino kao i azot, pri emu je u sri krtole utvren neto vei sadraj ovog elementa (2.16-2.34%) u odnosu na azot.

Graf. 1. Sadraj azota i kalijuma u krtoli krompira

Graf. 1. The content of nitrogen and potassium in potato tuber


22

Dobijene vrednosti sadraja N pokazuju da je sadraj ovog elementa bio neznatno vei u sri krtole u odnosu na vrednosti koje navode Brtova et al. (2013) (1.56% ) i Rostami et al. ( 2015) (1.49-1.80%). Nasuprot N, sadraj K bio je neto nii u odnosu na vrednosti koje navode Trehan and Sharma (2002) (2.6-3.6%). Ovo je posebno izraeno na varijanti gde je primenjeno 1500 kg ha-1 NPK-ubriva, to potvruje rezultate Rengel and Damon (2008), da prekomerno ubrenje azotom moe imati za posledicu poveanje sadraja azota u krtolama u odnosu na kalijum. Veoma je bitno da krompir do perioda butonizacije ima na raspolaganju azot u dovoljnoj koliini, dok njegova prekomerna koliina nakon tog perioda usporava obrazovanje krtola, to se odraava i na snienje prinosa (Dami i Stevanovi, 2000). Kalijum takoe, utie na obrazovanje krtola, jer se u njegovom nedostatku krtole izduuju i, pored toga, loe uvaju.

Sadraj kalcijuma i magnezijuma u krtolama krompira je takoe bio najnii na varijanti gde je NPK-ubrivo primenjeno u koliini 700 kg ha-1 za vreme predsetvene pripreme i 500 kg ha-1 u brazde za vreme sadnje. U sri krtole sadraj Ca se kretao u intervalu od 439-559 mg kg-1, a sadraj Mg od 1147-1530 mg kg-1, to su neto vee vrednosti od podataka koje na osnovu rezultata svojih istraivanja iznosi Gvozden (2016).

Zakljuak

Kompleksno NPK-ubrivo 16:16:16 primenjeno u koliini 1200 kg ha-1 i 1500 kg

ha-1 je uticalo na znaajno poveanje prinosa krompira sorte Karera u odnosu na kontrolu. Prinos krtola na manje ubrenim varijantama nije se znaajno razlikovao pri razliitim nainima unoenja NPK-ubriva, pri emu je neto vei prinos postignut na varijantama gde je deo ubriva primenjen predsetveno a deo u brazde. Rezultati hemijskih analiza krtola krompira ukazuju da je sadraj svih ispitivanih elemenata bio vei u kori u odnosu na sr krtole. Najvei sadraj svih elemenata utvren je na varijanti sa najveom dozom NPK-ubriva (1500 kg ha-1), dok je najmanji, bio u krtolama sa varijante gde je NPK-ubrivo primenjeno u koliini 700 kg ha-1 predsetveno i 500 kg ha-1 u sadnji.

Napomena

Rezultati ovih istraivanja predstavljaju deo rezultata Projekta TR31059 koji se

finansira sredstvima Ministarstva za nauku i tehnoloki razvoj Republike Srbije.

Literatura Brtov V., Brta J., Divi J., vajner J., Peterka J. (2009). Crude protein content in

tubers of starch processing potato cultivars in dependence on different agroecological conditions. Journal Central European Agriculture, 10(1), 57-66.

Bokovi-Rakoevi, LJ., Bokan, N (2003). Gajenje krompira na zemljitu sa visokim sadrajem mobilnog aluminijuma. Agroznanje, br.4, 152-160.


23

Bokovi-Rakoevi, LJ., Pavlovi, R. (2009). Uticaj azota na prinos i sadraj nitrata kod mladog krompira u plastenikoj proizvodnji. Acta agriculturae Serbica, 14 (27), 93-99.

Brown C.R., Haynes K.G., Moore M., Pavek M.J., Hane D.C., Love S.L., Novy R.G., Miller Jr., J.C. (2012). Stability and broad-sense heritability of mineral content in potato: Calcium and magnesium. American Journal of Potato Research, 89, 255261.

Bugari, . (2000). Krompir - tehnologija proizvodnje, skladitenje i zatita. Beograd. Dugali, G., Broi, Z., Biberdi, M. (2004). Prinos krompira na lesiviranom zemljitu

u zavisnosti od naina primene ubriva. Agroznanje, 5(1), 37-42. Foy C.D. (1974). Aluminum Toxicity in Plants. Agronomy Journal, 66, 715-719. Gvozden G. (2016). Ispitivanje uticaja konvencionalnog, integralnog i organskog

sistema gajenja na produktivnost, kvalitet i bioloku vrednost krompira. Doktorska disertacija, Poljoprivredni fakultet Zemun, 1-212.

Guler, S. (2009). Effects of nitrogen on yield and chlorophyll of potato (Solanum tuberosumL.) cultivars. Bangladesh Journal of Botany, 38(2), 163-169.

Jakovljevi, M., Broi, Z., Miovi, M., Dugali, G. (1993). Promene pristupanih oblika azota u pseudoglejnom zemljitu i primena raznih organskih i mineralnih ubriva pri gajenju krompira. Savremena poljoprivreda, Vol.1, br.6, 379-380.

Rengel Z., Damon P.M. (2008), Crops and genotypes differ in efficiency of potassium uptake and use. Physiol. Plant. 133, 624636.

Rostami A., Davtyan V.A., Ahmadvand G. (2015). The effect of green manures and nitrogen fertilizer on yield, yield components and nitrate accumulation of potato tuber. Int. J. Biosci., 6(8), 140-148.

SanjanaBanjare, Sharma, G., Verma, S. K. (2014). Potato Crop Growth and Yield Response to Different Levels of Nitrogen under Chhattisgarh Plains Agro-climatic Zone. Indian Journal of Science and Technology, Vol 7(10), 15041508.

Stoiljkovi, B., ui, S. (1975). Uticaj razliitih koliina sloenih ubriva (NPK) na prinos krompira. Zbornik radova Ogledne stanice za selekciju i proizvodnju krompira, Sv. 2-3, Gua, 183-194.

Trehan S.P., Sharma R.C. (2002). Potassium uptake efficiency of young plants of three potato cultivars as releated to root and shoot parameters. Commun. Soil Sci. Plant Anal., 33, 18131823.

Dami, R., Stevanovi, D. (2000). Agrohemija. Partenon, Beograd.


24

YIELD AND QUALITY OF POTATO TUBERS DEPENDING ON FERTILIZATION

Ljiljana Bokovi-Rakoevi1, Zoran Dini2, Aleksandar Paunovi1,

Nikola Bokan1, Marijana Dugali1, Goran Dugali1

Abstract Research on the effect of different rates and methods of application of mineral NPK

fertilizers on the yield and quality of potato variety Carrera was conducted on a luvisol of the Radoelo Mountain massif. Treatments included an unfertilized control, NPK 16:16:16 (1500 kg ha-1) applied in-furrow at planting, NPK 16:16:16 (1200kg ha-1) applied in-furrow at planting, and NPK 16:16:16 applied at 700 kg ha-1 during seedbed preparation and 500 kg ha-1 in-furrow at planting. Mineral fertilizers led to a very significant increase in tuber yield compared to the control, giving the highest total yield under 1500 kg ha-1 NPK treatment. Results on the nutritional value of potato tubers showed that the levels of tested nutrients were higher in the skin than in the flesh. The concentrations of tested nutrients in potato tubers were highest at the highest NPK fertilizer rate.

Key words: potato, NPK fertilizers, yield, tuber quality

1University of Kragujevac, Faculty of Agronomy aak, Cara Duana 34, aak, Serbia ([email protected]) 2Institute of Soil Science, Teodora Drajzera 6, 11000 Beograd, Srbija


25

EFIKASNOST USVAJANJA AZOTA KOD HIBRIDA KUKURUZA U ZAVISNOSTI OD SISTEMA UBRENJA

Ivica alovi1, Yinglong Chen2, Sran eremei3,

Vojislav Mihailovi1, Dragia Miloev3

Izvod: Cilj ovih istraivanja bio je da se utvrde genotipske razlike u efikasnosti usvajanja azota (N) kod hibrida kukuruza u zavisnosti od sistema ubrenja. Prosean sadraj N u listu kukuruza za sve varijante ubrenja i hibride nije se znaajno razlikovao po godinama (2,35% u 2011, odnosno 2,31% u 2012. godini). Najmanji sadraj konstantovan je na kontrolnoj varijanti T1 (1,91%), a najvei na varijantama T3: P60K60 const. + N40 jesen + Nmin prolee (2,57%), T6: P60K60 const. + N40 jesen + N60 prolee + Zn (2,58%) i T7: P60K60 const. + N40 jesen + N80 prolee + Zn (2,58%). Najmanji sadraj N u listu kukuruza konstatovan je kod hibrida NS 6030 (2,27%), a najvei kod hibrida NS 4023 (2,39%). Sadraj N u zrnu kukuruza, nezavisno od varijante ubrenja i hibrida, bio je znaajno manji u 2011. god. (1,22%) u odnosu na 2012. godinu (1,36%). Najmanji sadraj bio je na kontrolnoj varijanti T1 (1,11%), a najvei na varijantama T3: P60K60 const. + N40 jesen + Nmin prolee i T7: P60K60 const. + N40 jesen + N80 prolee + Zn (1,42%). U proseku za godine istraivanja i primenjene sisteme ubrenja, najmanji sadraj N u zrnu kukuruza je bio kod hibrida NS 6010 (1,22%), a najvei kod hibrida NS 6030 (1,35%). Poboljane mogunosti usvajanja, akumulacije, iskoriavanja i/ili reutilizacije biogenih elemenata mogu pruiti osnovu za razradu programa oplemenjivanja kukuruza na produktivnost i kvalitet zrna.

Kljune rei: azot, sistemi ubrenja, genotip, kukuruz.

Uvod

Akumulacija pojedinih elemenata u biljci zavisi od biljne vrste i genotipa, fiziko

hemijskih osobina zemljita (pH vrednosti, sadraja organske materije...), N i P ubriva, plodosmene i prethodnog useva (alovi, 2014.). Utvrivanje raspoloivosti hraniva koje biljka moe da usvoji iz zemljita je sloen problem. Smatra se da su hraniva raspoloiva za ishranu biljaka (bioraspoloiva) ukoliko se u zemljitu nalaze ili mogu prei u oblik koji biljke usvajaju i pri tome se moraju nalaziti u zoni korenovog sistema (Marschner, 2012.).

Dugorone studije u SAD pokazuju da ubrenje uestvuje sa preko 50% u formiranju prinosa kukuruza (57% u Misuriju, 60% u Kanzasu i dr), dok je efikasnost iskoriavanja azota znaajno poveana u poslednjih 25 godina, to znai da je danas potrebno primeniti manje azotnih ubriva za isti nivo prinosa (Ciampitti & Vyn, 2012.).

U osnovi postoje dva naina za poboljanje efikasnosti usvajanja hraniva, pre svega azota kod kukuruza: prilagoavanje sistema ubrenja ili stvaranje genotipova koji se

1Institut za ratarstvo i povrtarstvo, Maksim Gorki 30, 21 000 Novi Sad, Srbija 2The UWA Institute of Agriculture, and School of Earth and Environment, The University of Western

Australia, Australia 3Univerzitet u Novom Sadu, Poljoprivredni fakultet, Trg. D. Obradovia 8, 21 000 Novi Sad, Srbija


26

odlikuju poboljanim usvajanjem N iz zemljinih rezervi i/ili primenjenih ubriva (bolja efikasnost usvajanja hraniva) (Setiyono et al., 2010), kao i njegovo efikasnije iskoriavanje za stvaranje veeg prinosa zrna (bolje iskorienje hraniva) (Rengel & Marschner, 2005.). Genotipske razlike u usvajanju i akumulaciji pojedinih elemenata kod hibrida kukuruza ogledaju se i u njihovoj razliitoj reakciji na ubrenje, posebno azotom (Bertin & Gallais, 2000; Gallais & Hirel, 2004; Coque & Gallais, 2007; Ziadi et. al., 2007; Menkir, 2008.).

Cilj ovih istraivanja bio je da se utvrde genotipske razlike u efikasnosti usvajanja azota kod kukuruza u zavisnosti od sistema ubrenja.


Eksperiment je sproveden u dvogodinjem periodu (20112012. god) na oglednim poljima Instituta za ratarstvo i povrtarstvo Novi Sad, Odeljenja za kukuruz na Rimskim anevima na zemljitu tipa ernozem, podtip ernozem na lesu i lesolikim sedimentima, varijetet slabokarbonatan. Ogled je postavljen po planu randomiziranog blok sistema u etiri ponavljanja. Povrina elementarne parcele je iznosila 28.0 m2 (10 2.8 m), odnosno ukupna povrina eksperimenta 3584.00 m2. Istraivanjima su bili obuhvaeni sledei faktori:

A. Sistemi ubrenja: T1: Kontrola P60K60 const. T2: P60K60 const. + Nmin prolee T3: P60K60 const. + N40 jesen + Nmin prolee T4: P60K60 const. + N60 prolee T5: P60K60 const. + N100 prolee T6: P60K60 const. + N40 jesen + N60 prolee + Zn T7: P60K60 const. + N40 jesen + N80 prolee + Zn T8: P60K60 const. + N160 prolee + Zn

Koliine mineralnih hraniva koje su primenjene u eksperimentu (brojevi u indeksu) odnose se na koliine istih hraniva po jedinici povrine (ha). Na varijanti ogleda T2, Nmin predstavlja potrebnu koliinu N izraunatu na osnovu sadraja mineralnog azota u zemljitu u vreme setve u sloju 0120 cm po metodi Scharpft-a i Werhmann-a (Nmin metoda). Celokupna koliina azota odreena na osnovu Nmin metode primenjena je neposredno pred setvu. Cink je primenjen u obliku cink sulfata (ZnSO4), folijarno etvrte i este nedelje nakon setve: na varijanti T6 0,5 kg ha-1, T7 1,0 kg ha-1 i T8 1,5 kg ha-1.

B. Hibridi kukuruza: NS 4023; NS 640; NS 6010; NS 6030. Setva kukuruza obavljena je na meurednom rastojanju od 75 cm i rastojanju u redu

od 22 cm. U ogledu su primenjena pojedinana mineralna ubriva prema prethodno navedenim varijantama ogleda. Uzorci biljnog materijala (list) uzimani su ispod klipa tokom svilanja kukuruza (u fazi svilanja vie od 50% biljaka). Prosean uzorak sastojao se od 25 listova. Nakon berbe sa svake elementarne parcele uzeti su klipovi kukuruza od kojih je formiran uzorak za odreivanje sadraja N u zrnu. Ukupan sadraj N u listu i zrnu kukuruza odreen je u akreditovanoj laboratoriji Instituta po AOAC Official Method 972.43:2000. Microchemical Determination of Carbon, Hydrogen, and Nitrogen, Automated Method, in Official Methods of Analysis of AOAC International.


27

Statistika obrada podataka U cilju analize podataka izvreno je kombinovanje rezultata ogleda iz pojedinanih

godina istraivanja. Kao osnovni model za analizu podataka upotrebljen je plan podeljenih potparcela (Gomez & Gomez, 1984.), gde su testirani glavni efekti faktora (godina, sistem ubrenja i hibrid). Razlike izmeu nivoa faktora testirane su primenom Takejevog testa (Montgomery, 2009.).

Rezultati istraivanja i diskusija

Prosean sadraj N u listu kukuruza za sve varijante ubrenja i hibride bio je 2,35% u 2011. god., odnosno 2,31% u 2012. god. Izmeu godina nisu postojale znaajne razlike (tab. 1, graf. 1).

Na variranje sadraja azota u listu najvei uticaj imali su primenjeni sistemi ubrenja. Najmanji sadraj konstantovan je na kontrolnoj varijanti T1 (1,91%), a najvei na varijantama T3 (2,57%), T6 (2,58%) i T7 (2,58%). Neto nie vrednosti sadraja azota u listu uoene su na varijantama T2 (2,38%), T5 (2,45%) i T8 (2,14%). U proseku, za godine istraivanja i primenjene sisteme ubrenja, najmanji sadraj azota u listu kukuruza konstatovan je kod hibrida NS 6030 (2,27%), a najvei kod hibrida NS 4023 (2,39%). (tab. 1., graf. 1).

Na variranje sadraja azota u zrnu najvei uticaj imali su primenjeni sistemi ubrenja. Najmanji sadraj bio je na kontrolnoj varijanti T1 (1,11%), a najvei na varijantama T3 i T7 (1,42%). Neznaajno razliite vrednosti sadraja azota konstatovane su i na varijantama T6 (1,41%) i T5 (1,35%). Uzimajui u obzir prosene vrednosti sadraja azota u zrnu uoava se da izmeu hibrida kukuruza postoje razlike u pogledu njegovog usvajanja. U proseku, za godine istraivanja i primenjene sisteme ubrenja, najmanji sadraj azota u zrnu bio je kod hibrida NS 6010 (1,22%), a najvei kod hibrida NS 6030 (1,35%) (tab. 1, graf. 2).

ubrenje azotnim ubrivima znaajno utie na poveanje sadraja azota u listu, pri emu se N koji se usvaja tokom perioda metlienja i svilanja preusmerava za sintezu proteina zrna (Purcino et al., 2000.). Smatra se, da ukoliko se odri usvajanje azota tokom nalivanja zrna, manje azota e biti mobilisano iz zelenih delova, to se moe odraziti na produeno trajanje lisne povrine i veu akumulaciju suve materije (Rajan & Tollenaar, 1999.). Sadraj azota u listu zavisi od genotipa, kao i od primenjenog oblika azotnog ubriva (Hojka, 2004.). Vei broj autora uoio je postojanje zavisnosti izmeu intenziteta i produktivnosti fotosinteze i ishrane biljaka azotom. Kasnostasniji hibridi snanije reaguju na intenzivniju ishranu azotom, jer imaju dui vegetacioni period, odnosno dui period usvajanja azota iz zemljita. Visok sadraj azota u listovima kod kukuruza u periodu svilanja i metlienja u visokoj je korelaciji sa prinosom zrna, s obzirom da je fotosintetika aktivnost listova u visokoj korelaciji sa sadrajem azota u listovima (Xu et al., 2000.).


28

Tabela 1. Sadraj azota (%) u listu i zrnu kukuruza u zavisnosti od sistema ubrenja i hibrida

Table 1. Nitrogen content (%) in maize leaf and grain depending on fertilization systems and hybrid

Godina/Year (A) N (list/leaf) (%)

N (zrno/grain) (%)

2011 2.35 0.3 a 1.22 0.12 b 2012 2.31 0.2 a 1.36 0.18 a Sistem ubrenja/Fertilization system (B) Kontrola/Control P60K60 const. 1.91 0.1 d 1.11 0.08 d P60K60 const. + Nmin prolee/spring 2.38 0.1 b 1.27 0.08 b P60K60 const. + N40 jesen/autumn + Nmin prolee/spring 2.57 0.1 a 1.42 0.12 a P60K60 const. + N60 prolee/spring 2.04 0.1 cd 1.16 0.09 cd P60K60 const. + N100 prolee/spring 2.45 0.1 ab 1.35 0.13 a P60K60 const. + N40 jesen/autumn + N60 prolee/spring +Zn0.5 2.58 0.1 a 1.41 0.11 a P60K60 const. + N40 jesen/autumn + N80 prolee/spring + Zn1.0 2.58 0.1 a 1.42 0.14 a P60K60 const. + N160 prolee/spring + Zn1.5 2.14 0.3 c 1.22 0.21 bc Hibird kukuruza/Maize Hybrid (C) NS 4023 2.39 0.3 a 1.29 0.16 b NS 640 2.29 0.3 b 1.32 0.18 ab NS 6010 2.37 0.3 a 1.22 0.13 c NS 6030 2.27 0.2 b 1.35 0.18 a ANOVA Godina/Year (A) ns * Sistemi ubrenja/Fertilization systems (B) ** ** Hibrid/Hybrid (C) ** ** A B ** ** A C ns ** B C ns ns A B C ns ns Ftest: *P < 0.05; **P < 0.01; NS nije znaajno/non significant; Srednje vrednosti u kolonama koje su oznaene razliitim malim slovom razlikuju se znaajno (P < 0.05)

na osnovu Takejevog testa/Mean values of the columns, which are marked with different lower-case letter, differ significantly (P < 0.05) based on Tukey test;

Brojevi u indeksu oznaavaju koliinu istih hraniva u kg ha-1/The numbers in the index indicate the amount of pure nutrients in kg ha-1;

Potrebna koliina N izraunata po Nmin metodi/The required amount of N calculated by the Nmin method Zn je primenjen obliku ZnSO4, folijarno etvrte i este nedelje nakon setve/Zn is applied in the form of

ZnSO4, foliar on the fourth and sixth week after sowing;


29

Graf. 1. Sadraj azota u listu kukuruza u zavisnosti od ispitivanih faktora (vertikalne linije oznaavaju interval varijacije) Graph. 1. The nitrogen content in maize leaves, depending on the tested factors (vertical bars denote the interval of variation)

Sadraj azota u zrnu kukuruza, u proseku za sve varijante ubrenja i hibride, bio je znaajno nii u 2011. god. (1,22%) u odnosu na 2012. godinu (1,36%) (tab. 1., graf. 2).

Graf. 1. Sadraj azota u zrnu kukuruza u zavisnosti od ispitivanih faktora (vertikalne linije oznaavaju interval varijacije) Graph. 1. The nitrogen content in maize grain depending on the tested factors (vertical bars denote the interval of variation

Akumulacija azota u zrnu kukuruza kontrolisana je, prema Ma et al. (2006), Worku et al. (2007), nivoom zaliha azota dostupnog biljci, dok Martre et al. (2003.) istiu da se kontrola akumulacije azota u zrnu izvorom azota odnosi samo na rezervne proteine, dok je akumulacija strukturnih i metabolitikih proteina kontrolisana akceptorom asimilativa. Analizirajui efekat razliitih doza azota (0, 60, 120, 180 i 240 kg N ha-1) na sadraj N u zrnu kukuruza, Matei et al. (2009.) saoptavaju da su se vrednosti sadraja N kretale od 0,96% (0 kg N ha-1) do 1,87% (240 kg N ha-1). Polazei od pretpostavke da isticanje genotipskih razlika u pogledu koncentracije elemenata u zrnu moe zavisiti od spoljanjih faktora, kao i primenjene tehnologije gajenja, pre svega ubrenja, Feil et al. (2005), su na primeru dva hibrida tropskog kukuruza istog genetikog potencijala rodnosti, ali izraenih


30

razlika u koncentraciji N, P i K u zrnu, pokazali da je koncentracija pojedinih elemenata delimino zavisna i od sadraja ugljenih hidrata u zrnu. Hochholdinger (2009), smatra da do smanjenja prinosa kukuruza u uslovima nedovoljne obezbeenosti najvanijim biljnim hranivima dolazi usled slabijeg razvoja korenovog sistema, te su otuda i razlike i prinosu i usvajanju hraniva koje postoje izmeu hibrida povezane sa razvojem korenovog sistema, odnosno njegovim izduivanjem i apsorpcionom sposobnou, translokacijom hraniva, kao i efikasnou njihovog iskoriavanja.

Zakljuak

Na osnovu dobijenih rezultata istraivanja moemo zakljuiti sledee: prosean sadraj azota u listu kukuruza za sve varijante ubrenja i hibride nije

se znaajno razlikovao po godinama. Najmanji sadraj konstantovan je na kontrolnoj varijanti T1 (1,91%), a najvei na varijantama T3: P60K60 const. + N40 jesen + Nmin prolee (2,57%), T6: P60K60 const. + N40 jesen + N60 prolee + Zn (2,58%) i T7: P60K60 const. + N40 jesen + N80 prolee + Zn (2,58%). Najmanji sadraj N u listu kukuruza konstatovan je kod hibrida NS 6030 (2,27%), a najvei kod hibrida NS 4023 (2,39%).

sadraj azota u zrnu kukuruza, nezavisno od varijante ubrenja i hibrida, bio je znaajno nii u 2011. god. (1,22%) u odnosu na 2012. godinu (1,36%). Najmanji sadraj bio je na kontrolnoj varijanti T1 (1,11%), a najvei na varijantama T3: P60K60 const. + N40 jesen + Nmin prolee i T7: P60K60 const. + N40 jesen + N80 prolee + Zn (1,42%). U proseku za godine istraivanja i primenjene sisteme ubrenja, najmanji sadraj N u zrnu kukuruza je bio kod hibrida NS 6010 (1,22%), a najvei kod hibrida NS 6030 (1,35%).

Efikasnost usvajanja i iskoriavanja azota od strane biljaka kukuruza u znaajnom stepenu je genetski kontrolisana. Genotipovi koji efikasnije koriste hraniva predstavljaju vaan oplemenjivaki materijal za stvaranje hibrida pogodnih za gajenje u manje povoljnim i/ili stresnim uslovima proizvodnje.

Napomena

Ovaj rad je deo projekta TR 31073 Unapreenje proizvodnje kukuruza i sirka u

uslovima stresa koji se finansira od strane Ministarstva prosvete, nauke i tehnolokog razvoja Republike Srbije/This study is a part of the project TR 31073 Improvement of maize and sorghum production under stress conditions financed by the Ministry of Education, Science and Technological Development of the Republic of Serbia.

Literatura Bertin P., Gallais A. (2000). Physiological and genetic basis of nitrogen use efficiency

in maize. I. Agrophysiological results. Maydica 45, 5366. Ciampitti AI., Vyn JT. (2012). Physiological perspectives of changes over time in maize

yield dependency on nitrogen uptake and associated nitrogen efficiencies: a review. Field Crops Research 133, 4867.


31

Coque M., Gallais A. (2007). Genetic variation among European maize varieties for nitrogen use efficiency under low and high nitrogen fertilization. Maydica 52, 363397.

alovi I. (2014). Vanije morfoloke osobine i sadraj biogenih elemenata kod hibrida kukuruza pri raznim nivoima ubrenja. Doktorska disertacija. Univerzitet u Novom Sadu, Poljoprivredni fakultet, Novi Sad.

Feil S., Mosera B., Jampatongb S., Stampa P. (2005). Mineral composition of the grains of tropical maize varieties as affected by preanthesis drought and rate of nitrogen fertilization. Crop Science 45, 516523.

Gallais A., Hirel B. (2004). An approach of the genetics of nitrogen use efficiency in maize. Journal of Experimental Botany 55, 295306.

Gomez KA., Gomez AA. (1984). Statistical Procedures for Agricultural Research. 2nd Edition, WileyInterscience.

Hochholdinger F. (2009). The Maize Root System: Morphology, Anatomy, and Genetics: Springer, 233 Spring Street, New York, Ny 10013, United States.

Hojka Z. (2004). Uticaj vremena primene i oblika azota na prinos i osobine semena inbred linija kukuruza. Doktorska disertacija. Poljoprivredni fakultet, Novi Sad.

Ma BL., Subedi DK., Liu A. (2006). Variations in grain nitrogen removal associated with management practices in maize production. Nutr. Cycl. Agroecosyst 76, 6780.

Martre P., Porter JR., Jamieson PD., Triboi E. (2003). Modeling grain nitrogen accumulation and protein composition to understand the sink/source regulations of nitrogen remobilization for wheat. Plant Physiol. 133, 19591967.

Marschner P. (2012). Mineral nutrition of higher plants. 3rd edn. London: Academic Press.

Matei Gh., Petrescu E., Roculete E., Roculete C. (2009). Influence of fertilization on maize yield and quality under conditions of sustainable agriculture on agric chernozem from CSDA Caracal. USAMY, Series A, Vol. LII: 232238, Bucharest.

Menkir A. (2008). Genetic variation for grain mineral content in tropicaladapted maize inbred lines. Food Chemistry 110, 454464.

Montgomery D. (2009). Design and analysis of experiments. 6th dition. Wiley, New York.

Purcino AAC., Silva MR., Andrade SRM., Belele CI., Parentoni SN., dos Santos MX. (2000). Grain filling in maize: the effect of nitrogen nutrition on the activities of nitrogen assimilating enzymes in the PedicelPlacentoChalaza region. Maydica 45, 95103.

Rajan I., Tollenaar M. (1999). Source: sink ratio and leaf senescence in maize. II. Nitrogen metabolism during grain filling. Field Crops Research 60, 245254.

Rengel Z., Marschner P. (2005). Nutrient availability and management in the rhizosphere: exploiting genotypic differences. New Phytol. 168, 305312.

Setiyono TD., Walters DT., Cassman KG., Witt C., Dobermann A. (2010). Estimating maize nutrient uptake requirements. Field Crops Research 118, 158168.

Worku M., Bnziger M., Schulteaufm EG., Friesen D., Diallo AO., Horst WJ. (2007). Nitrogen uptake and utilization in contrasting nitrogen efficient tropical maize hybrids. Crop Sci. 47, 519528.


32

Xu W., Rosenow DT., Hguyen HT. (2000). Stay green trait in grain sorghum: relationship between visual rating and leaf chlorophyll concentartion. Plant Breeding 119, 365367.

Ziadi N., Blanger G., Cambouris AN., Tremblay N., Nolin MC., Claessens A. (2007). Relationship between P and N concentrations in corn. Agron. J. 99, 833841.

NITROGEN EFFICIENCY ADOPTION IN MAIZE DEPENDING ON FERTILIZATION SYSTEMS AND HYBRIDS

Ivica alovi1, Yinglong Chen2, Sran eremei3,

Vojislav Mihailovi1, Dragia Miloev3

Abstract

The aim of this study was to determine the genotypic differences of nitrogen (N) uptake efficiency in maize depending on fertilization systems and hybrids. The average content of N in maize leaves for different variants of fertilization and tested hybrids in two years of research was balanced and varied in the range from 2.35% in 2011, to 2.31% in 2012. The lower content were found under the control treatment T1 (1.91%) and the highest in the treatments T3: P60K60 const. + N40 autumn + Nmin spring (2.57%), T6: P60K60 const. + N40 autumn + N60 spring + Zn (2.58%) and T7: P60K60 const. + N40 autumn + N80 spring + Zn (2.58%). The lower content of N in maize leaves was found in the hybrid NS 6030 (2.27%) and the highest in NS 4023 (2.39%). Average values of N content in maize grain varied due to climatic conditions and ranged from 1.22% in 2011. to 1.36% in 2012. The lowest N content was in control treatment T1 (1.11%), the biggest in variants T3: P60K60 const. + N40 autumn + Nmin spring and T7: P60K60 const. + N40 autumn + N80 spring + Zn (1.42%). According to the obtained average value for the investigated years and applied systems of fertilization, the lowest nitrogen content in maize was in NS 6010 (1.22%) and the highest in NS 6030 (1.35%). Improving possibilities of assimilation, accumulation, exploitation and/or reutilization of biogenic elements can provide the basis for the expansion of maize breeding programs on productivity and grain quality.

Key words: nitrogen, fertilization, genotype, maize.

1Institute of Field and Vegetable Crops, Maxim Gorki 30, 21 000 Novi Sad, Serbia 2The UWA Institute of Agriculture, and School of Earth and Environment, The University of Western

Australia, Australia 3University of Novi Sad, Faculty of Agriculture Sq. D. Obradovia 8, 21 000 Novi Sad, Serbia


33

VARIJABILNOST PRINOSA RAZLIITIH SORTI OZIMOG JEMA

Vera eki1, Jelena Milivojevi1, Miodrag Jeli2,Vera Popovi3, Sneana Brankovi4, Dragan Terzi5, Dragan Grak1,2

Izvod: U radu su prikazani rezultati ispitivanja ozimih sorti jema (Rekord, Grand,

NS 565 i Nonijus). Sorte su gajene na oglednom polju Poljoprivredno-hemijske kole Dr ore Radi-Kraljevo, tokom dve vegetacione sezone. Ispitivanjem fizikih osobina zrna, sorta Nonijus je ostvarila najvei prosean prinos zrna u obe vegetacijske sezone (4,140 t ha-1; 5,706 t ha-1).

Utvrena razlika znaajnosti izmeu uticaja godine na kvalitet zrna kod ispitivanih sorti jema, bila je znaajna za prinos zrna. Ustanovljene razlike znaajnosti sa stanovita uticaja genotipa na prosene vrednosti prinosa zrna statistiki nisu bile signifikantne.

Kljune rei: ozimi jeam, prinos, sorta

Uvod

Jeam se gaji irom sveta i koristi se kao vana komponenta u proizvodnji piva i

slada, vana i kvalitetna komponenta u ishrani domaih ivotinja, dok delimino se koristi u ishrani ljudi. Jeam se u svetu gaji na povrini od oko 47.5 miliona hektara pri emu ostvaruje prosean prinos od 2.6 t/ha i po tom parametru je peta gajena kultura (posle kukuruza, pirina, penice i soje). Po ukupnoj proizvodnji od 124 miliona tona jeam se meu svim gajenim kulturama takoe nalazi na petom mestu. Najvee povrine pod jemom su u Rusiji, Australiji, Ukrajini i Kanadi. U naoj zemlji jeam se gaji na 84.166 ha sa prosenim prinosom 2.9 t/ha i po proizvodnji je trea kultura sa 244.081 tona (FAO 2010).

Prinos po jedinici povrine je rezultat delovanja faktora rodnosti sorte u interakciji sa faktorima spoljanje sredine. Zbog toga je prinos relativan pojam i odreen je sortom, ekolokim uslovima i nivoom primenjene tehnologije. Osnovni cilj u selekciji i oplemenjivanju jema je stvoriti sorte visokog genetikog potencijala rodnosti i dobrog kvaliteta zrna pogodnog za stonu hranu ili pivarsku industriju (Prulj i Momilovi, 2002; Jeli i sar., 2002; eki i sar., 2010, 2012, 2015b, 2017a). Potreba za sortom kratke ili duge vegetacije zavisi od ekolokih uslova odreenog podruja. Kod ozimog jema esto se mogu ustanoviti variranja u prinosu, kako izmeu godina tako i izmeu lokaliteta (eki i sar., 2015a).

1Centar za strna ita, Save Kovaevia 31, Kragujevac, Srbija ([email protected]) 2

Poljoprivredni fakultet, Kopaonika bb, 38219 Leak, Kosovo i Metohija, Srbija 3Institut za ratarstvo i povrtarstvo, Maksima Gorkog 30, 21000 Novi Sad, Srbija 4Univerzitet u Kragujevcu, Prirodno matematiki fakultet, Institut za biologiju i ekologiju, Radoje

Domanovi 12, Kragujevac, Srbija 5Institut za krmno bilje, Globoder bb, Kruevac, Srbija


34

Stabilnost prinosa zrna utvren za odreeno podruje pouzdaniji je kriterijum u selekciji i preporuci sorte, jer stabilnost prinosa zrna koji je ustanovljen u prethodnim godinama zbog dinamike klimatskih faktora ne ukljuuje rizik uslovljen vremenskim neprilikama u narednim godinama (Mladenovi i sar., 2009; eki i sar., 2015b). Stabilna sorta uvek postie prinos na nivou uzgajanog podruja (merenog prosekom svih ispitivanih sorti u ogledu) i manje reaguje na stresne uslove (eki i sar., 2010, 2017b; Jeli i sar., 2002; Prulj i Momilovi, 2010).

Proizvodnja jema s visokim prinosom zrna i odgovarajuim kvalitetom je mogua samo izborom kvalitetnog sortimenta uz odgovarajue uslove gajenja i odgovarajuu tehnologiju proizvodnje (eki i sar., 2011, 2017a). Tokom 2011/12. i 2012/13. godine u na podruju Kraljeva, ispitivane su etiri sorte ozimog jema (dve kragujevake sorte: Rekord i Grand i dve novosadske sorte: NS 565 i Nonijus), sa ciljem utvrivanja selekcije najboljih sorti za uslove proizvodnje Srbije.


Ispitivanja su izvedena na imanju Poljoprivredno-hemijske kole Dr ore Radi u Kraljevu, na zemljitu tipa pseudoglej u dvogodinjem periodu (2011/12 i 2012/13. godine). Na ogledu su testirani razliiti genotipovi ozimog jema (Rekord, Grand, NS 565 i Nonijus). Eksperiment je zasnovan po sluajnom blok sistemu u pet ponavljanja sa povrinom eksperimentalne parcelice od 100 m2. Ispitivanim parcelama pre setve je dodavano 250 kg ha-1 ubriva NPK 15:15:15, dok je uz prolenu prihranu dodavano 250 kg ha-1 (KAN-a). Ukupne koliine fosfornog i kalijumovog ubriva zajedno sa jednom treinom azotnih upotrebljene su u predsetvenoj pripremi zemljita, dok je preostala koliina azota primenjena u jednoj prihrani poetkom prolea.

Predusev strnim itima je bio kukuruz. Setva je obavljena u drugoj dekadi oktobra meseca. Ostale mere nege koje su sprovoene tokom vegetacionog perioda su bile standardne. etva jema je obavljena u fazi pune zrelosti, pri emu je meren prinos i korigovan na 14% vlage.

Zemljite na kome je ogled postavljen pripada tipu zemljita pseudoglej, tekog mehanikog sastava i grube nestabilne strukture. Plodnost zemljita je osrednja, niske pH vrednosti (pH u H2O=5,24 u KCl


35

Prinos ispitivanih sorti jema razlikovao se zavisno od godine istraivanja. U prvoj godini istraivanja (2011/12.), prinos zrna kod ozimog jema kretao se u opsegu od 3,816 t ha-1 (Rekord) do 4,14 t ha-1 (Nonijus). U drugoj godini istraivanja (2012/13.) prinos zrna kod ispitivanih sorti ozimog jema kretao se u opsegu od 4,366 t ha-1 (Rekord) do 5,706 t ha-1 (Nonijus). Na osnovu dobijenih podataka iz tabele 1. Moe se zakljuiti da je druga godina istraivanja (2012/13) bila povoljnija, dok je u obe godine istraivanja sorta Nonijus postigla najvee prinose. Najmanji prinos u obe godine istraivanja postigla je kragujevaka sorta Rekord.

Tabela 1. Prosene vrednosti prinosa zrna ispitivanih sorti jema, t ha-1 Table 1. Average values of grain yield of barley cultivars tested, t ha-1

Sorta Cultivars

Doze N Effect of N x Min Max Sd S x

xxiii savetovanje o biotehnologiji - afc.kg.ac.rs · univerzitet u kragujevcu agronomski fakultet u...

Documents