rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelsewyobitac sesazlebeli...

540
federalizmi federalizmi federalizmi federalizmi federalizmi rogorc normatiuli principi rogorc normatiuli principi rogorc normatiuli principi rogorc normatiuli principi rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi da politikuri wesrigi da politikuri wesrigi da politikuri wesrigi da politikuri wesrigi Tbilisi Tbilisi Tbilisi Tbilisi Tbilisi 2000 2000 2000 2000 2000 ÂÉÏÒÂÉ áÖÁÖÀ

Upload: others

Post on 30-Dec-2019

10 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

federalizmifederalizmifederalizmifederalizmifederalizmirogorc normatiuli principirogorc normatiuli principirogorc normatiuli principirogorc normatiuli principirogorc normatiuli principi

da politikuri wesrigida politikuri wesrigida politikuri wesrigida politikuri wesrigida politikuri wesrigi

TbilisiTbilisiTbilisiTbilisiTbilisi

20002000200020002000

ÂÉÏÒÂÉ áÖÁÖÀ

Page 2: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

ÓÀÀÅÔÏÒÏ Ö×ËÄÁÄÁÉ ÃÀÝÖËÉÀ © 2000© 2000© 2000© 2000© 2000

ÂÉÏÒÂÉ áÖÁÖÀ

wignSi ganxilulia federalizmis cneba, federaciuli saxelmwifosstruqturuli niSnebi, federaluri struqturebis mimarTebasaxelmwifos teritoriuli organizaciis sxva formebTan,federalizmis integraciuli SesaZleblobebi multieTnikur,multikulturul sazogadoebaSi. monografiaSi warmodgeniliafederaciuli saxelmwifos ZiriTadi Teoriebi da mimdinareobebi,mocemulia federaluri kavSiris tipologia, kompetenciebis sistemada federaluri wesrigis garantiebi.

monografia gankuTvnilia iuridiuli fakultetis studentebisada federalizmis sakiTxebiT dainteresebuli sxva mkiTxvelisaTvis.

ÒÄÃÀØÔÏÒÉ: ÂÉÏÒÂÉ (ÂÉÅÉ) ÉÍßÊÉÒÅÄËÉÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÌÄÝÍÉÄÒÄÁÀÈÀ ÀÊÀÃÄÌÉÉÓ ßÄÅÒ-ÊÏÒÄÓÐÏÍÃÄÍÔÉ,ÉÖÒÉÃÉÖË ÌÄÝÍÉÄÒÄÁÀÈÀ ÃÏØÔÏÒÉ, ÐÒÏ×ÄÓÏÒÉ

ISBN: 12020-04

ÌÏÍÏÂÒÀ×ÉÀ ÂÀÌÏÝÄÌÖËÉÀÀÌÄÒÉÊÉÓ ÀÃÅÏÊÀÔÈÀ ÀÓÏÝÉÀÝÉÉÓ×ÉÍÀÍÓÖÒÉ ÌáÀÒÃÀàÄÒÉÈ

ÀÉßÚÏ ÃÀ ÃÀÊÀÁÀÃÏÍÃÀÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÀáÀËÂÀÆÒÃÀ

ÉÖÒÉÓÔÈÀ ÀÓÏÝÉÀÝÉÀÛÉ

Page 3: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

winaTqmawinaTqmawinaTqmawinaTqmawinaTqma

federaciuli saxelmwifos Teoriis mimarT am ukanasknel periodSi kvlavgaizarda mecnieruli interesi. winamdebare naSroms, cxadia, ara aqvsfederaciuli saxelmwifos Teoriis yvela, met-naklebad mniSvnelovani,aspeqtis warmoCenis pretenzia. federalizmi saxelmwifos teritoriuliorganizaciis rTuli formaa da es ukve, TavisTavad, federaluri stru-qturebis mravaldonianobas gansazRvravs. naSromi ar warmoadgens fed-eralizmis apologias. aqedan gamomdinare, SevecadeT SeZlebisdagvaradSegveswavla federaciuli saxelmwifos `Suq-Crdilebi~, miT ufro, romsaxelmwifos Teoria federalizmis ideis mimarT RirebulebiT neitraluria.federalizmis Teorias SeiZleba vuwodoT ̀ federalizmis kritikac~, rameTunebismieri Teoria, garkveuli azriT, yovelTvis `kritikaa~.

uRrmes madlobas movaxseneb baton givi inwkirvels wignze muSaobis pro-cesSi gamoTqmuli kritikuli SeniSvnebisa da konsultaciebisaTvis da,saerTod, CemTvis gaweuli didi daxmarebisa da xelSewyobisaTvis.

madlierebis grZnobiT minda aRvniSno baton besarion zoiZis Tanadgoma,romlis gareSec SeuZlebeli iqneboda wignze sazRvargareTis samecnierocentrebSi muSaoba.

didi madloba baton irakli Sengelaias, romelTan TanamSromlobis pe-riodSic daibada am wignze muSaobis idea da romlis daxmarebiTac ger-maniis samecniero centrebSi federalizmis sakiTxebis kvlevis saSualebamomeca.

madlobas movaxseneb konrad adenaueris fonds (germania), romlis finan-suri daxmarebiTac SesaZlebeli gaxda wignze muSaobis dawyeba sajarommarTvelobis samecniero-kvleviTi institutSi (q. Spaieri, germania).

guliTad madlobas vuZRvni zemoaRniSnuli institutis direqtors, pro-fesor hans-peter zomermans gaweuli mecnieruli rCevebisa da konsult-aciebisaTvis.

movaled vTvli Tavs madloba movaxseno qalbaton zigrid hiuberss mismier gamoCenili gulisxmierebisa da yuradRebisaTvis.

madlobas vuxdi germaniis federalizmis institutis direqtors, profe-sor hans-peter Sneiders, aseve, doqtor iohanes trauts gamoCenili yura-dRebisa da TanadgomisaTvis. aqve, madloba minda miuZRvna germaniis mec-nierebaTa akademiasa (mainci) da folksvagenis fonds, romelmac daafinan-sa Cemi samecniero mivlineba germaniis federalizmis institutSi.

CemTvis gansakuTrebiT nayofieri aRmoCnda maqs plankis sazRvargareTisqveynebis sajaro samarTlisa da saerTaSoriso samarTlis institutSi (q.haidelbergi) muSaoba. did madlobas movaxseneb maqs plankis sazogadoe-

iii

Page 4: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSisamecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis direqtors, profesor frovains gulisxmieri damokidebulebisa dagaweuli daxmarebisaTvis.

madlobas movaxseneb profesor oeters (hamburgis universiteti) im meTo-duri xasiaTis rCevebisa da konsultaciebisaTvis, romelmac didi dax-mareba gamiwia wignze muSaobis procesSi.

madlobas vuxdi amerikis advokatTa asociacias finansuri xelSewyobi-saTvis, ris gareSec SeuZlebeli iqneboda winamdebare monografiis gamocema.

guliTad madlobas vuZRvni saqarTvelos axalgazrda iuristTa asocia-cias, upirveles yovlisa, mis Tavmjdomares, qalbaton TinaTin xidaSels,romlis mxardaWeriTac SesaZlebeli gaxda wignis sazogadoebis samsjav-roze gamotana, aseve, asociaciis redaqtors, irakli sesiaSvilsa da yvelaim axalgazrda kolegas, romelTa daxmarebis gareSec gaWirdeboda amwignis gamosacemad momzadeba.

madlobas vuxdi wignis koreqtors, qalbaton maia menaRariSvils naS-romze gaweuli SromisaTvis.

giorgi xubuagiorgi xubuagiorgi xubuagiorgi xubuagiorgi xubua

Tbilisi, 2000 wlis ianvari

iv

Page 5: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

VorwortIn der letzten Zeit wuchs das wissenschaftliche Interesse an der Theorie desBundesstaates wieder an. Die vorliegende Monographie „Föderalismus alsnormatives Prinzip und politische Ordnung“ hat natürlich keinen Anspruchauf die Aufklärung sämtlicher, mehr oder weniger, wichtigen Aspekte derTheorie des Föderalismus. Der Föderalismus ist eine komplizierte Form derterritorialen Organisation des Staates und das bestimmt schon an und fürsich die Mehrschichtigkeit der föderativen Strukturen. Die Arbeit ist keineApologie des Föderalismus und, ausgehend daraus, haben wir versucht die„Licht- und Schattenseiten“ des Föderativ-staates zu erforschen, um so mehr,dass die Theorie des Staates und Idee des Föderalismus einander gegenüberwertneutral sind. Man konnte Theorie des Bundesstaates auch als „Kritik desFöderalismus“ bezeichnen, da jede beliebige Theorie, nach bestimmtem Sinn,immer eine „Kritik“ ist.

Mein besonderer Dank gilt Herrn Professor Georg Inzkirweli für die währendder Arbeit an diesem Buch ausgesprochenen kritischen Bemerkungen, sowieKonsultationen und überhaupt, für die mir geleistete große Hilfe und Bei-stand.

Ich möchte mit besonderem Dankbarkeitsgefühl die Unterstützung vom HerrnProfessor Bessarion Soidze hervorheben, ohne die meine langfristige wissen-schaftliche Dienstreisen ins Ausland nicht möglich wären.

Meinen großen Dank möchte ich Herrn Irakli Schengelaia aussprechen; dieIdee der Arbeit an diesem Buch erstand während der gemeinsamen Arbeitmit ihm und mit seiner Hilfe wurde mir die Möglichkeit gegeben, die Erfor-schung der Probleme des Föderalismus in wissenschaftlichen Zentren Deutsch-lands zu beginnen.

Ich möchte die Konrad-Adenauer-Stiftung (Deutschland) danken; mit ihrerfinanziellen Unterstützung begann ich die Arbeit an diesem Buch im For-schungsinstitut für öffentliche Verwaltung bei der Deutschen Hochschule fürVerwaltungswissenschaften Speyer.

Ferner möchte ich meinen herzlichen Dank Herrn Professor Hans-Peter Som-mermann für seine wissenschaftliche Ratschläge und Konsultationen aus-sprechen, die mir bei der Arbeit an dem Buch sehr geholfen haben.

Nicht zuletzt gilt mein Dank Frau Sigrid Hübers für Ihr herzliches Entgegen-kommen und Aufmerksamkeit.

Ich bedanke mich bei dem Direktor des Deutschen Institutes für Föderalis-musforschung (Hannover) Herrn Professor Hans-Peter Schneider, mit dessenHilfe mir die Arbeit in diesem Institut ermöglicht wurde. Mein herzlicherDank gilt Herrn Dr. Johannes Traut für seine Aufmerksamkeit und Mithilfe.Ich möchte hier auch der Konferenz der Akademie der Wissenschaften (Mainz)und der Volkswagen-Stiftung danken, die meinen wissenschaftlichen For-

v

Page 6: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

schungsaufenthalt im Deutsches Institut für Föderalismusforschung finan-ziert haben.Besonders ergebnissreich war für mich die Arbeit im Max-Planck-Institut fürausländisches öffentliches Recht und Völkerrecht (Heidelberg). Ich möchtemeine Dankbarkeit der Max-Planck-Gesellschaft aussprechen, mit derer fi-nanziellen Unterstützung meine wissen-schaftliche Arbeit im obenerwähn-ten Institut möglich wurde. Ich möchte auch meinen tief empfundenen Dankdem Direktor des Instituts, Herrn Professor Jochen-Abromeit Frowein, für diefreundliche Behandlung und geleistete Hilfe ausdrücken.

Ich bedanke mich beim Herrn Professor Srefan Oeter - dem Autor des neue-sten und sehr interessanten Buches über Theorie des Bundesstaates, für me-thodische Empfehlungen und Konsultationen, die mir im Arbeitsprozeß anmeinem Buch sehr geholfen haben.

Ich bedanke mich bei der Assotiation der Rechtsanwälte der USA für diefinanzielle Unterstützung, ohne die die Ausgabe vorliegendes Buches nichtmöglich wäre.

Meine Dankbarkeit möchte ich der Assotiation der Jungen Juristen Georgi-ens, vor allem, ihrer Vorsitzende, Frau Tinatin Khidascheli aussprechen; dankihrer Unterstützung wurde es möglich, dieses Buch dem Urteil der Leser zuüberlassen; ausserdem, dem Redakteur der Assotiation, Herrn Irakli Sessia-schwili und allen jungen Kollegen, ohne derer Hilfe es schwer wäre, diesesBuch zur Herausgabe vorzubereiten.

Für die rasche und präyise Erledigung der Textverarbeitung danke ich FrauMaia Menagarischwili

Giorgi Khubua

Tbilissi, Januar 2000

vi

Page 7: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

ÓÀÒÜÄÅÉ

Sesavali .............................................................................................................................................. 11111

kari I. federalizmi

Tavi 1. federalizmis cneba .................................................................................. 1414141414

Tavi 2. federalizmis antinomiebi ............................................................. 2828282828

Tavi 3. federalizmi, unitarizmi da konfederacia ........... 4040404040

Tavi 4. federalizmi da regionalizmi ................................................ 5858585858

Tavi 5. federalizmi da avtonomia ............................................................ 9191919191

Tavi 6. federalizmi da subsidiarobis principi ................ 110110110110110Tavi 7. federaluri wesrigis dualizmi -

integraciuli da dezintegraciuli

elementi federaluri marTvis sistemebSi .............. 116116116116116

Tavi 8. federalizmis funqciebi ................................................................... 149149149149149Tavi 9. federalizmi multieTnikur,

multikulturul sazogadoebaSi ....................................... 164164164164164

Tavi 10. eTnikuri federalizmi ...................................................................... 172172172172172

Tavi 11. federalizmi da demokratia ...................................................... 181181181181181

kari II. federaciuli saxelmwifo

Tavi 12. federaluri saxelmwifos Teoria ................................... 212212212212212Tavi 13. suverenitetis problema federaciul

saxelmwifoSi ................................................................................................. 241241241241241Tavi 14. federaciuli saxelmwifos monisturi

Teoriebi ............................................................................................................... 262262262262262Tavi 15. federaciuli saxelmwifos dualisturi

Teoria ..................................................................................................................... 265265265265265

Tavi 16. samwevriani federaciis Teoria ........................................... 267267267267267

Tavi 17. federaluri struqturebis warmoSoba ..................... 280280280280280

Tavi 18. federaciuli saxelmwifos saxeebi .................................. 329329329329329

Tavi 19. federaciuli saxelmwifos kriteriumebi............... 356356356356356Tavi 20. federaciisa da misi subieqtebis

kompetenciebis sistema ..................................................................... 377377377377377

Tavi 21. federaciis kompetenciebi .............................................................. 384384384384384Tavi 22. federaciul saxelmwifoTa teritoriuli

sazRvrebis Secvla ................................................................................. 393393393393393

Tavi 23. federalizmi da secesiis ufleba ..................................... 403403403403403Tavi 24. federaluri wesrigis garantiebi;

federaluri zedamxedveloba .................................................. 437437437437437

danarTi

federaciul saxelmwifoTa konstituciebi .................................. 457457457457457

gamoyenebuli literatura ...................................................................................... 458458458458458

vii

Page 8: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

Sesavali

kari I. federalizmi

1. federalizmis problema Tanamedrove iurisprudenciaSi ... 12. kvlevis meTodi da terminologia ............................................................ 43. federalizmi rogorc politikuri principi ................................... 84. federalizmi rogorc politikuri wesrigi ..................................... 95. federaciuli saxelmwifo da federalizmi ....................................... 116. federalizmi, rogorc istoriuli koncefcia ................................. 13

Tavi 1. federalizmis cneba

1. „federalizmis“ etimologiuri mniSvneloba ................................... 142. federalizmis cnebis interpretaciis doneebi ............................... 163. federalizmis anTropologiuri safuZvlebi .................................. 234. federalizmi rogorc Rirebuleba ........................................................... 26

Tavi 2. federalizmis antinomiebi

1. federalizmi rogorc paradoqsi ................................................................ 282. federaciuli saxelmwifos iuridiuli paradoqsebi ................ 323. federaciuli saxelmwifos upiratesobebi ......................................... 344. federaluri sistemis negatiuri aspeqtebi ........................................ 36

Tavi 3. federalizmi, unitarizmi da konfederacia

1. unitarizmi ........................................................................................................................ 402. federacia da konfederacia ............................................................................. 463. federaciuli saxelmwifo da saxelmwifoebrivigaerTianebis (kavSiris) sxva formebi .......................................................... 514. evrokavSiri ................................................................................................................... 53

Tavi 4. federalizmi da regionalizmi

1. regionis cneba .............................................................................................................. 582. regionalizmis funqciebi ................................................................................... 623. regionalizmi rogorc politikuri moZraoba .............................. 654. regionalizmis saxeebi .......................................................................................... 66

4. 1. Sinasaxelmwifo regionalizmi ............................................................ 664. 2. transnacionaluri regionalizmi .................................................... 664. 3. saerTaSoriso regionalizmi .............................................................. 72

5. regionalizmi da federalizmi ..................................................................... 72

ÛÉÍÀÀÒÓÉ

viii

Page 9: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

6. espanuri regionalizmi ........................................................................................ 786.1. centraluri xelisuflebisa da avtonomiurerTeulTa kompetenciebi .................................................................................... 826.2. espaneTis senati ................................................................................................. 856.3. federaluri elementebi espaneTis saxelmwifoSi .............. 866.4. espanuri regionalizmis problemebi ............................................. 88

Tavi 5. federalizmi da avtonomia

1. avtonomiis cnebis sakiTxisaTvis ................................................................ 912. federalizmi da avtonomia ............................................................................... 92

2.1 avtonomiis subieqti ......................................................................................... 963. avtonomiis saxeebi .................................................................................................... 98

3.1. teritoriuli avtonomia ............................................................................ 983.2. personaluri avtonomia ............................................................................. 1013.3. kulturuli avtonomia ................................................................................. 1033.4. organizaciuli avtonomia ........................................................................ 1043.5. regionaluri avtonomia ............................................................................. 1043.6. komunaluri avtonomia ................................................................................ 1053.7. funqciuri avtonomia ..................................................................................... 1063.8. enobrivi avtonomia ........................................................................................ 107

4. umciresobaTa saerTaSoriso-samarTlebrivad daculiavtonomia (alandis kunZulebi) ......................................................................... 107

Tavi 6. federalizmi da subsidiarobis principi

1. subsidiarobis cnebis sakiTxisaTvis ........................................................ 1102. federalizmisa da subsidiarobis principissaerTo da ganmasxvavebeli niSnebi ................................................................ 112

Tavi 7. federaluri wesrigis dualizmi - integraciulida dezintegraciuli elementi federaluri marTvis

sistemebSi

1. centriskenuli da centridanuli elementifederaluri marTvis sistemebSi ...................................................................... 1162. centralizmis aucilebloba federaluri erTianobisSenarCunebisaTvis .......................................................................................................... 1213. federalizmis integraciuli funqciebi ................................................. 1284. federalizmi da decentralizacia ............................................................. 1345. partikularizmi, separatizmi da federalizmi ............................... 142

5.1. partikularizmi .................................................................................................. 1425.2. separatizmi ............................................................................................................. 144

Tavi 8. federalizmis funqciebi

1. federalizmi da politikuri sistemis stabiluroba ................ 149

ix

Page 10: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

2. federalizmi rogorc konfliqtebis daZlevissaSualeba ............................................................................................................................... 1513. federalizmi rogorc eTnikuri konfliqtebismowesrigebis saSualeba ............................................................................................ 159

3.1. eTnikuri konfliqtis cneba ..................................................................... 1593.2. federalizmi da eTnikuri konfliqtebi ...................................... 162

Tavi 9. federalizmi multieTnikur, multikulturulsazogadoebaSi

1. erovnuli saxelmwifos Tanamedrove modelebi ........................... 1641.1. franguli erovnuli saxelmwifos modeli ............................... 1641.2. germanuli erovnuli saxelmwifo ..................................................... 1651.3. erovnuli saxelmwifos amerikuli modeli:Melting-Pot ............................................................................................. 166

2. federalizmi da xalxTa TviTgamorkvevis ufleba .................... 1672.1. xalxTa TviTgamorkvevis uflebis sakiTxisaTvis ............... 1672.2. TviTgamorkvevis ufleba da secesiis ufleba ........................ 169

Tavi 10. eTnikuri federalizmi

1. eTnikuri federalizmis cneba ........................................................................ 1722 eTnikuri federalizmis formebi ................................................................. 1733. polieTnikuri federalizmi ............................................................................ 1754. federalizmi da „pozitiuri diskriminaciis“ problema ....... 178

Tavi 11. federalizmi da demokratia

1. federalizmisa da demokratiis antinomiebi ..................................... 1812. federalizmi da demokratiuli legitimacia ................................... 1883. federalizmi da demokratiuli Tanasworobisproblema ................................................................................................................................ 1904. federaciuli saxelmwifo da xelisuflebaTadanawileba ............................................................................................................................ 1935. federalizmi da politikuri partiebi .................................................. 2006. federalizmi da demokratiuli politikuri kultura .......... 206

kari II. federaciuli saxelmwifo

Tavi 12. federaciuli saxelmwifos cneba

1. federaciuli saxelmwifos Teoriis amocana ................................... 2122. federaciuli saxelmwifos struqturuli niSnebi ....................... 2163. federaciuli saxelmwifos cnebis Camoyalibebisa daganviTarebis istoriisaTvis ................................................................................ 2194. langis federalizmis filosofia .............................................................. 2245. prudonis Sexedulebebi federalizmis Sesaxeb .............................. 226

x

Page 11: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

6. konstantin francis Sexedulebebi federalizmisSesaxeb ....................................................................................................................................... 2287. monteskies Sexedulebebi federalizmis Sesaxeb ........................... 2308. kanti da federalizmi ........................................................................................... 2319. federalisti .................................................................................................................. 23210. usteris Teoria ........................................................................................................ 23711. federaciuli saxelmwifos Tanamedrove Teoriebi ................. 239

Tavi 13. suverenitetis problema federaciul

saxelmwifoSi

1. suvereniteti da federalizmi ........................................................................ 2411.1. vaicis Teoria ....................................................................................................... 2481.2. mauncis Teoria ................................................................................................... 251

2. moZRvreba arasuverenuli saxelmwifos Sesaxeb .......................... 2522.1. labandisa da elinekis Teoria ............................................................ 2532.2. ermakoras Teoria ........................................................................................... 2573.1. zaidelis Teoria ............................................................................................... 260

Tavi 14. federaciuli saxelmwifos monisturi Teoriebi

Tavi 15. federaciuli saxelmwifos dualisturi Teoria

Tavi 16. samwevriani federaciis Teoria

1. samwevriani federaciis Teoria ................................................................... 2672. naviaskis Teoria ....................................................................................................... 2673. federalizmis cneba kelzenis TeoriaSi ............................................... 2704. samwevriani federaciuli saxelmwifos Teoriagermaniis konstituciuri marTlmsajulebis praqtikaSi ........... 276

Tavi 17. federaluri struqturebis warmoSoba

1. federalizmis anglo-amerikuli tradiciebi .................................... 2801.1. aSS ................................................................................................................................... 2801.2. kanada ........................................................................................................................... 288

2. federaciul saxelmwifoTa warmoSobadekolonizaciis procesSi ...................................................................................... 2933. federaluri ganviTareba evropaSi .......................................................... 297

3.1. Sveicaria ................................................................................................................... 2973.2. germania ..................................................................................................................... 299

3.2.1. federaluri wesrigis Camoyalibebis istoriisa-Tvis meore msoflio omis Semdgom germaniaSi .................... 3023.2.2. germaniis gaerTianebis procesi dafederaluri reformebi ............................................................................. 312

xi

Page 12: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

3.2.3. federalizmis Tanamedrove germanulisaxelmwifo-samarTlebrivi Teoriebi .......................................... 316

3.3. belgia .......................................................................................................................... 322

Tavi 18. federaciuli saxelmwifos saxeebi

1. namdvili da aranamdvili, kvazifederaciulisaxelmwifo ........................................................................................................................... 3292. demokratiuli da arademokratiuli federaciulisaxelmwifo ........................................................................................................................... 3303. erovnuli da supranacionaluri federaciulisaxelmwifo ........................................................................................................................... 3304. erTsafexuriani da mravalsafexuriani federaciulisaxelmwifo ........................................................................................................................... 3335. bipolaruli federalizmi ............................................................................... 3336. reversiuli da arareversiuli federaciulisaxelmwifo ........................................................................................................................... 3347. statikuri da dinamikuri federaciuli saxelmwifo ................ 3358. Ria da Caketili federaciuli saxelmwifo ....................................... 3369. centralisturi da partikularuli federaciulisaxelmwifo ........................................................................................................................... 33710. unitaruli federaciuli saxelmwifo .................................................. 33811. subfederaciuli, akvafederaciuli, superfederaciulisaxelmwifo ........................................................................................................................... 33912. paritetuli da disparitetuli federaciulisaxelmwifo ........................................................................................................................... 33913. simetriuli da asimetriuli federaciulisaxelmwifo ........................................................................................................................... 34014. homogenuri da heterogenuli federaciulisaxelmwifo ........................................................................................................................... 34715. samTavrobo-federaciuli da senatorul-federaciulisaxelmwifo ........................................................................................................................... 34816. federalur-saprezidento da unitarul-saprezidentofederaciuli saxelmwifo ....................................................................................... 34917. horizontaluri federalizmi ..................................................................... 35118. vertikaluri federalizmi ............................................................................. 35119. makavSirebeli federalizmi. ......................................................................... 35220. fiskaluri federalizmi ................................................................................... 35221. personaluri federalizmi ............................................................................ 35422. intrasaxelmwifo federalizmi .................................................................. 35423. intersaxelmwifo federalizmi .................................................................. 355

Tavi 19. federaciuli saxelmwifos kriteriumebi

1. federaciis subieqtis saxelmwifoebrioba .......................................... 356

xii

Page 13: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

2. federaciis subieqtis monawileoba erTiani,federaluri nebis formirebis procesSi ................................................. 358

2.1. avstralia ................................................................................................................ 3622.2. avstria ....................................................................................................................... 3642.3. aSS ................................................................................................................................... 3642.4. germania ..................................................................................................................... 3662.5. kanada ........................................................................................................................... 3682.6. Sveicaria .................................................................................................................. 369

3. federaciis subieqtTa warmomadgenloba deputatTapalataSi .................................................................................................................................. 3694. federaciis subieqtebis monawileoba aRmasrulebelxelisuflebaSi .................................................................................................................. 3715. federaciis subieqtebis monawileoba marTlmsajulebisfederalur sistemaSi .................................................................................................. 3726. federaciis subieqtebis monawileoba federaluri konsti-tuciis miRebisa da masSi cvlilebebis Setanis procesSi ........... 381

Tavi 20. federaciisa da misi subieqtebis kompetenciebissistema

1. kompetenciaTa danawilebis materialuri kriteriumebi ....... 3772. kompetenciaTa danawilebis sistema .......................................................... 3793. kompetenciaTa funqciuri danawileba ..................................................... 381

Tavi 21. federaciis kompetenciebi

1. federaciuli saxelmwifos gansakuTrebulikompetenciebi ...................................................................................................................... 3842. federaciuli saxelmwifos sakanonmdeblouflebamosilebebi .......................................................................................................... 3853. federaciuli saxelmwifos aRmasrulebeliuflebamosilebebi .......................................................................................................... 3864. federaciuli saxelmwifos uflebamosilebebimarTlmsajulebis sferoSi ................................................................................... 386

Tavi 22. federaciul saxelmwifoTa teritoriuli

sazRvrebis Secvla

1. federaciuli saxelmwifos Sina-teritoriulisazRvrebis Secvla ......................................................................................................... 3932. federaciul saxelmwifoTa gare-teritoriulisazRvrebis Secvla ......................................................................................................... 3983. federaluri teritoria ...................................................................................... 3984. federaciis teritoriuli mTlianobis garantiebi .................... 400

xiii

Page 14: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

Tavi 23. federalizmi da secesiis ufleba

1. secesiis cneba ................................................................................................................ 4032. secesiis istoria ........................................................................................................ 4083. secesiis Tanamedrove Teoriebi .................................................................. 4104. secesiis problema saerTaSoriso samarTalSi ............................ 4135. secesiis ufleba federaciul saxelmwifoTakonstituciebSi da politikur praqtikaSi .............................................. 417

5.1. avstralia ................................................................................................................ 4175.2. avstria ....................................................................................................................... 4185.3. aSS ................................................................................................................................... 4215.4. germania ..................................................................................................................... 4245.5. indoeTi ..................................................................................................................... 4255.6. kanada ........................................................................................................................... 4265.7. Sveicaria .................................................................................................................. 435

Tavi 24. federaluri wesrigis garantiebi. federaluri

zedamxedveloba

1. federaluri wesrigis konstituciuri garantiebi ....................... 4372. federaluri wesrigis sasamarTlo garantiebi ............................ 4383. federaciis subieqtebis garantiebi ........................................................... 4454. federaluri erTgulebis principi .......................................................... 4465. federaluri zedamxedveloba ........................................................................ 4466. federaluri iZuleba ............................................................................................. 4527. federaluri egzekucia .......................................................................................... 4548. federaluri intervencia ................................................................................... 455

danarTi

federaciul saxelmwifoTa konstituciebi

(amonakrebi)

federaciis gansakuTrebul gamgeblobas mikuTvnebulisakiTxebi

avstraliaavstraliaavstraliaavstraliaavstraliaavstraliis kavSiris konstituciis Sesaxeb 1900 w. aqti(amonakrebi) .......................................................................................................................... 457

avstriaavstriaavstriaavstriaavstriaavstriis respublikis federaluri sakonstituciokanoni 1920 w.(amonakrebi) .......................................................................................................................... 459

argentinaargentinaargentinaargentinaargentinaargentineli eris konstitucia 1853 w.(amonakrebi) .......................................................................................................................... 461

xiv

Page 15: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

aSSaSSaSSaSSaSSamerikis SeerTebuli Statebis konstitucia 1787 w.(amonakrebi) .......................................................................................................................... 463

braziliabraziliabraziliabraziliabraziliabraziliis federaciuli respublikis konstitucia 1988(amonakrebi) .......................................................................................................................... 464

germaniis federaciuli respublikagermaniis federaciuli respublikagermaniis federaciuli respublikagermaniis federaciuli respublikagermaniis federaciuli respublikagermaniis federaciuli respublikis ZiriTadikanoni (1949 w.) ................................................................................................................... 467

venesuelavenesuelavenesuelavenesuelavenesuelavenesuelas respublikis konstitucia 1953 w.(amonakrebi) .......................................................................................................................... 468

indoeTiindoeTiindoeTiindoeTiindoeTiindoeTis 1950 wlis konstituciis danarTi 7(amonakrebi) .......................................................................................................................... 470

kanadakanadakanadakanadakanadaaqti britanuli CrdiloeT amerikis Sesaxeb 1867 w.(amonakrebi) .......................................................................................................................... 475

meqsikameqsikameqsikameqsikameqsikameqsikis SeerTebuli Statebis politikurikonstitucia 1917 w.(amonakrebi) .......................................................................................................................... 476

SveicariaSveicariaSveicariaSveicariaSveicariaSveicariis kavSiris konstitucia 1874 w.(amonakrebi) .......................................................................................................................... 479

federaciis da federaciis subieqtebis erToblivgamgeblobas mikuTvnebuli sakiTxebi

avstriaavstriaavstriaavstriaavstriaavstriis respublikis federaluri sakonstituciokanoni (1920 w.)(amonakrebi) .......................................................................................................................... 488

braziliabraziliabraziliabraziliabraziliabraziliis federaciuli respublikis konstitucia (1988 w.)(amonakrebi) .......................................................................................................................... 494

germaniis federaciuli respublikagermaniis federaciuli respublikagermaniis federaciuli respublikagermaniis federaciuli respublikagermaniis federaciuli respublikagermaniis federaciuli respublikis ZiriTadi kanoni(amonakrebi) .......................................................................................................................... 495

xv

Page 16: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

indoeTiindoeTiindoeTiindoeTiindoeTiindoeTis konstituciis me-7 damateba(amonakrebi) .......................................................................................................................... 498

federaciis subieqtebis gamgeblobas mikuTvnebulisakiTxebi

avstriaavstriaavstriaavstriaavstriaavstriis respublikis federaluri konstituciurikanoni 1920(amonakrebi) .......................................................................................................................... 500

indoeTiindoeTiindoeTiindoeTiindoeTiindoeTis konstituciis danarTi 7(amonakrebi) .......................................................................................................................... 502

kanadakanadakanadakanadakanadaaqti britanuli CrdiloeT amerikis Sesaxeb (1867 w.)(amonakrebi) .......................................................................................................................... 505

aSSaSSaSSaSSaSSamerikis SeerTebuli Statebis konstituciis X Sesworeba ...... 507

SveicariaSveicariaSveicariaSveicariaSveicariaSveicariis kavSiris konstitucia (1874 w.)(amonakrebi) .......................................................................................................................... 507

gamoyenebuli literatura

xvi

Page 17: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 1 -

SesavaliSesavaliSesavaliSesavaliSesavali

1. federalizmis problema Tanamedrove iurisprudenciaSi1. federalizmis problema Tanamedrove iurisprudenciaSi1. federalizmis problema Tanamedrove iurisprudenciaSi1. federalizmis problema Tanamedrove iurisprudenciaSi1. federalizmis problema Tanamedrove iurisprudenciaSi

„federalizmis epoqa ukve damTavrebulia“, - werda laski, ingli-suri socializmis cnobili Teoretikosi, jer kidev meore msof-lio omis win.1 saxelmwifos teritoriuli mowyobis federalurimodelis momavlisadmi laskis pesimisturi damokidebuleba efuZne-boda im mosazrebas, rom industriuli sazogadoebis ganviTarebisparalelurad saxelmwifo sul ufro aqtiurad Caereoda social-uri da ekonomikuri dagegmvis sferoSi. saxelmwifos intervencion-istuli politikis ganxorcieleba ki SeuZlebeli iqneboda kontr-olis Zlieri, centraluri institutebis gareSe. am TvalsazrisiT,federalizmi, romelic efuZneba politikuri sistemis pluralis-tur struqturas da romlisTvisac damaxasiaTebelia politikurgadawyvetilebaTa mimRebi gansxvavebuli centrebis arseboba, laskisSexedulebiT, ewinaaRmdegeboda industriuli sazogadoebis moTx-ovnebs da daxasiaTebuli iyo, rogorc saxelmwifo mowyobis dro-moWmuli, anaqronistuli forma.2

marTvis federaluri modelisadmi msgavsi pesimisturi damokide-buleba ar warmoadgenda erTeul SemTxvevas. federaciuli saxelm-wifos kritikosTa mier federalizmi ganixileboda rogorc sax-elmwifos teritoriuli organizaciis iseTi forma, romelic TiTqosabrkolebs politikuri erTianobisaken miswrafebas da xels uS-lis socialur da ekonomikur progress. federaluri mowyoba arc-Tu iSviaTad miCneuli iyo rogorc saxelmwifo erTianobis Senar-Cunebisaken mimarTuli iZulebiTi RonisZieba.3

federaluri modelisadmi aseTi „sasikvdilo ganaCenis“ gamotanidanramdenime aTeul welze meti gavida, magram federalizmi aramcTuistoriuli reliqti gaxda, aramed sruliad axali sicocxle SeiZ-ina. saxelmwifos teritoriuli organizaciis federaluri formadReisaTvis aqtiuri diskusiisa da analizis sagania ara martoiuridiul da politologiur literaturaSi, aramed politikurpraqtikaSic.

federaluri marTvis modelisadmi interesi gansakuTrebiT gaizar-da am bolo periodSi. dReisaTvis federaluradaa organizebulidedamiwis 52% da msoflio mosaxleobis 40%.4 Tanamedrove msof-

1 Laski; The Obsolescene of Federalism. 98 New Republic 367 (1939). cit: Edward McWhinney,Die Nutzlichkeit des Föderalismus in einem revolutionären Zeitalter, in: Heinz Laufer und FrankPilz, Föderalismus. Studientexte zur bundesstaatlichen Ordnung, München, 1973. S. 54.2 iqve.3 Huhn, J; Witt, P.-C. (Hrsg.). Föderalismus in Deutschland. Traditionen und gegenwärtige Probleme.Symposion an der Universität Kassel 10. Bis 12. April 1991, Baden-Baden 1992, S. 9-29.4 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, Band I Föderalismus, 1984, S. 19, 138.

Page 18: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 2 -

lios 170 politikuri sistemidan 25 federaciulia.5 federaluriprincipebi realizebulia mraval unitarul saxelmwifoSic. re-gionalizacia da decentralizaciis tendenciebi sul ufro Zlier-deba ukiduresad zecentralizebul saxelmwifoebSi,6 sadac izrdebapluralisturi interesebis erTiani saxelmwifo nebis formirebisprocesSi CarTvis aucilebloba.7 Tanamedrove evropul, gansakuTre-biT germanul politikur da samecniero wreebSi federalizmisideologia aseve aqtiurad ganixileba, rogorc evrokavSiris bi-urokratiul, centralizebul saxelmwifod transformaciis Tavidanacilebis erT-erTi saSualeba.8

am tendenciebis gaTvaliswinebiT gasakviri ar unda iyos, rom me-20saukune xSirad daxasiaTebulia, rogorc „federalizmis era“ darogorc „federaluri revoluciebis epoqa“.9 zogierTi sakmaodTamami Sexedulebis Tanaxmad, Tu me-19 saukunes gansazRvravda „sa-marTlebrivi saxelmwifos“, xolo me-20 saukunes - „demokratiis“idea, 21-e saukune ekuTvnis „federalizmis“ ideas“.10

saxelmwifos teritoriuli mowyobis federaluri modelis revital-izacias gansxvavebuli safuZvlebi aqvs. maT Soris calke unda gamoiy-os Tanamedrove msoflioSi mimdinare globalizaciis tendenciebi.

globalizaciis sakiTxebze mimdinare samecniero diskusiaSi aRi-arebulia, rom Tanamedrove pirobebSi bevri politikuri proble-mis gadasawyvetad erovnuli saxelmwifo erTdroulad patarac arisda didic.11 erovnuli saxelmwifo „patara gaxda“ iseTi global-uri problemebis gadasawyvetad, rogoricaa ekonomikuri wesrigis,erovnuli uSiSroebis, ekologiis sakiTxebi. im sakiTxebis regu-lireba, romlebic ukve ar eqvemdebarebian erovnuli saxelmwifoskontrols, xorcieldeba iseTi inter-, trans- da supranaciona-luri institutebis meSveobiT, rogoricaa gaerTianebuli erebis

5 Hill, H., Der Stellenwert des Föderalismus im Internationalen Recht, in: J.-D. Gauger/K. Wegelt,Föderalismus in Deutschland und Europa, Köln, 1993, S. 60.6 Frenkel, M. Föderalismus und Bundesstaat, Bd. 1. Föderalismus, S. 82., Kühnhardt, L.Europäische Union und föderale Idee. Europapolitik in der Umbruchzeit, 1993, S.27 ff.7 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, Band I Föderalismus, S. 134.8 Fischer , T. ; Laufer, H. : Föderalismus als Strukturprinzip für die Europäische Union, Gütersloh,1995. Wiedmann, T. Föderalismus als europäische Utopie. Die Rolle der Regionen ausrechtsvergleichender Sicht. Das Beispiel Deutschlands und Frankreichs, in: Archiv des öffentlichenRechts 117 (1992), S. 46-70.9 Maier, H., Der Föderalismus- Urssprünge und Wandlungen, in: Archiv des öffentlichen Rechts,115. Band, 1990, S. 215.10 Schneider, H. P., Zur Reihe „Föderalismus-Studien“ des deutschen Instituts fürFöderalismusforschung, in: Hanf, D., Bundesstaat ohne Bundesrat? Die Mitwirkung der Gliederund die Rolle zweiter Kammern in evolutiven und devolutiven Bundesstaaten. Einerechtsvergleichende Untersuchung, Baden-Baden, 1999.11 Bell, D., The Coming of Post-Industrial Society. A Vnture in Social Forecasting, New York,1973, S. 320.

Page 19: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 3 -

organizacia, nato an evrokavSiri.12 meore mxriv, globaluri kapi-talizmi kidev ufro aZlierebs msoflioSi arsebuli uTanasworo-bis masStabebs da Seicavs konfliqtur potencials, maT Sorislokaluri kulturis ganadgurebis saxiT. swored am kuTxiT akri-tikeben saxelmwifos, rogorc patara tvinis mqone uzarmazar di-nozavrs, romelsac ar ZaluZs moqalaqeebis moTxovnilebebze ori-entacia an lokalur da regionalur sazogadoebaTa kulturuligansakuTrebulobis dacva.13 am problemebis gadasawyvetad erovnu-li saxelmwifo aSkarad „didia“.

erovnuli saxelmwifos Tanamedrove modelze aqtiurad zemoqmedebsganviTarebis ori strategiuli tendencia: socialuri urTierTo-bebis internacionalizacia da regionalizacia. marTvis federalurisistemis udavo upiratesobad unda CaiTvalos is garemoeba, rom fed-eralizmi aerTianebs am orive mimarTulebis calkeul elementebs.

globalizaciis arnaxuli masStabis pirobebSi federaluri siste-ma eswrafvis am procesis Sedegad gauqmebuli, SedarebiT „viwropolitikuri wesrigis“ aRdgenas. federalizmis ideis aRorZinebasglobalizaciis saerTo procesTan erTad didad Seuwyo xeli so-cialuri saxelmwifos koncefciamac. socialuri saxelmwifos ideasul ufro intensiurad awarmoebs usaxur, arapersonificirebulbiurokratias. socialuri urTierTobebis Semdgomi internaciona-lizaciis Sedegad iqmneba iseTi viTareba, rodesac individi cot-cotaTi „yvelgan“ aris, magram arsad ar grZnobs Tavs ise, rogorcmTlianad Tavis sakuTar „saxlSi“.14

aseTi viTareba, bunebrivad warmoSobs sakuTari keriisa da samSob-los mopovebis moTxovnilebas, gansakuTrebiT iseTi institutebissaxiT, romlebTanac individi dakavSirebuli iqneba socialurad daemociurad. politikuri institutebisagan pirovnebis gaucxoebis da-Zleva moiTxovs iseTi saxelisuflebo arxebis formirebas, romelTameSveobiTac individs SeuZlia politikur sistemaSi Tavisi kuTvniliadgilis dakaveba. politikuri da administraciuli institutebi, amTvalsazrisiT, unda daubrundnen „adamianur ganzomilebas“.15 mar-Tvis federaluri sistema xels uwyobs politikur procesSi indivi-dis aqtiur Cabmas, ramdenadac federalizmis dros xelisufleba, asevTqvaT, geografiulad uaxlovdeba xalxs. da piriqiT, gansakuTrebu-li diskomfortis situaciaSi grZnobs Tavs individi ufro „Soreu-li“, misTvis xSirad anonimuri politikuri gaerTianebis wevrad.

12 ix: Linder, W., Schweizerische Demokratie. Institutionen-Prozesse-Perspektiven, Bern StutgartWien, 1999, S. 349.13 Held, D., Political Theory Today, Cambridge, Polity Press, 1991, S. 197 ff, cit: Linder, W.,Schweizerische Demokratie, S. 349.14 Zippelius, R., Recht und Gerechtigkeit in der offenen Gesellschaft, 2. Aufl., 1994, S. 233.15 Loebenstein, E., Der Föderalismus- ein Instrument im Dienste der Demokratie und desRechtsstaates, in: Festschrift für R. Marcic, 1974, S. 847.

Page 20: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 4 -

qarTul sinamdvileSi federalizmis problematikis aqtualurobasgansazRvravs qveynis teritoriuli mowyobis Sesaxeb arsebuli sa-konstitucio da sakanonmdeblo vakuumi, saqarTvelos Semadgenlo-baSi afxazeTis reintegraciis, teritoriuli mmarTvelobis efeq-tiani modelis Camoyalibebis praqtikuli amocanebi.

federalizmis sakiTxebze qarTul enaze gamoqveynebuli naSromiarc ise mravalricxovania. maTi umetesoba ekuTvnis safrangeTSimoRvawe politikur emigracias (l. kereseliZes, m. wereTels, al.manvelaSvils). federalizmis calkeuli aspeqtebi ganxiluli aqvsi. WavWavaZes, a. jorjaZes, qarTvel socialist federalistebs16 , romel-Ta erT-erTma liderTaganma T. Rlontma 1917 wels gamoaqveyna “avto-nomia da federacia”17 . nacional-demokratebis banakidan unda aRiniS-nos g. gvazavas da k. wereTlis18 ZiriTadad publicisturi xasiaTisnaSromebi. amave periodSi gamoqveynda al. wereTlis “avstraliisfederacia (misi warmoSoba da ganxorcieleba)”, quTaisi, 1917. social-ist-revolucionerTa partiis erT-erTi lideris, v. gobeCias rusulibroSura “Fdnjyjviz atlthfwif b Uhepbycriq djghjc]” (romelic n.jorjikias SefasebiT “yovel kritikaze dabla sdgas”). calke undaiTqvas, n. jorjikias ukve miTiTebul naSromze “saxelmwifoebrividecentralizacia (avtonomia da federacia)”. am bolo periodSi,federalizmisadmi miZRvnili naSromebidan yuradRebas imsaxurebs:1. k. yuraSvili, federacia - saxelmwifo teritoriuli organizaci-is forma ruseTSi. disertacia iuridiul mecnierebaTa kandidatissamecniero xarisxis mosapoveblad, Tb., 1999 w. 2. g. gogiaSvili,federalizmis cneba da arsi. disertacia iuridiul mecnierebaTakandidatis samecniero xarisxis mosapoveblad, Tb., 1999 w.

2. kvlevis meTodi da terminologia2. kvlevis meTodi da terminologia2. kvlevis meTodi da terminologia2. kvlevis meTodi da terminologia2. kvlevis meTodi da terminologia

federaciuli saxelmwifo warmoadgens federalizmis ideis konkret-izaciis klasikur formas saxelmwifo-samarTlebriv sferoSi.19

rogorc iuridiul cnebas, federalizms aqvs ori aspeqti. jererTi, federalizmi aris saxelmwifos Teoriis Seswavlis obieqti.amave dros, saxelmwifos Teoria ver amowuravs federalizmis mTelSinaarss. saxelmwifos Teoriis mier SemuSavebuli federalizmiscneba mWidrod ukavSirdeba konstituciiT gansazRvrul, saxelmwi-fos konkretul formas. federaciuli saxelmwifos cnebis sab-oloo saxes gansazRvravs ori, TanabarmniSvnelovani wyaro: sax-elmwifos zogadi Teoria da konstitucia. konstitucia iyenebs

16 amis Sesaxeb ufro dawvrilebiT ix. d. SveliZe, federalistebi, Tb. 1993 w.17 n. jorjikias SeniSvniT am wignis “sul cota rom vsTqvaT 4/5 Seicavsmsjelobas rac gnebavT im sakiTxebze, garda dapirebuli federaciis daavtonomiis problemisa”. ix: n. s. jorjikia, “saxelmwifoebrivi decentrali-zacia (avtonomia da federacia). iuridiuli monografia". quTaisi. 1918 w. gv.6218 b.v. wereTeli, “avtonomia da federacia, - 1783 w. traqtati: avtonomia dafederacia, quTaisi, wlis aRuniSvnelad.19 Dennewitz, B., Föderalismus, Hamburg, S. 105.

Page 21: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 5 -

saxelmwifos zogadi Teoriis mier SemuSavebul federalizmis cnebas.Tavis mxriv, saxelmwifos Teoriac iTvaliswinebs konstituciurdebulebebs da konstituciur praqtikas.

ramdenadac federaciuli saxelmwifos cneba gvxvdeba konstituciebsada sxva normatiul aqtebSi, igi SeiZleba ganvixiloT rogorclegaluri definicia da ara martooden mecnieruli cneba. konsti-tuciuri normebiT deklarirebuli federaciuli saxelmwifo Sei-Zleba sinamdvileSi arc iyos federaciuli. federalizmis konsti-tuciuri cnebis Sinaarsi xSirad gansxvavdeba federalizmis re-alurad Camoyalibebuli, faqtobrivi konstruqciisagan. sabWoTakavSiris da laTinuri amerikis federaciuli saxelmwifoebis kon-stituciur praqtikaSi naklebad iyo realizebuli saxelmwifosZiriTadi kanoniT dadgenili federaluri marTvis principebi. aseve,gansxvavebuli samarTlebrivi Sinaarsi aqvs germaniis ZiriTadikanonis me-20 muxlSi mocemuli „sakavSiro saxelmwifos“, avstriisfederaluri konstituciuri kanonis me-2 muxlSi formulirebuli„federaciis“, Sveicariis federalur konstituciaSi Camoyalibebu-li „kavSiris“, avstraliis konstituciis preambulaSi mocemuli„Federal Commonwealth“-is cnebebs.federaciuli saxelmwifos iuridiuli cnebis Camoyalibebas aZnelebsrogorc kvlevis obieqtis sirTule, ise wminda meTodologiurixasiaTis faqtorebi.

federaciuli saxelmwifos kvlevis meTodologiuri safuZvlebiliteraturaSi mudam iyo mwvave davis sagani. federalizmis prob-lemebisadmi wminda normativistul midgomas eWviT uyurebdnencalkeuli swavluli iuristebic. kvlevis normativistuli meTodebismowinaaRmdegeTa azriT, konstituciis srulyofili iuridiulianalizi SeuZlebelia moxdes konstituciuri sinamdvilis gverdisavliT, xolo mecnieruli, obieqturi cnebis SemuSavebisas aucile-blad unda iqnes gaTvaliswinebuli konstituciuri wesrigi.20

rodesac federaciuli saxelmwifos iuridiuli analizi warmarTu-lia normatiuli meTodologiis safuZvelze, mecnieruli kvlevisobieqti SeiZleba iyos mxolod samarTlis normebi, federalurikonstituciebi da ara istoriuli, fsiqikuri, socialuri, ekonomi-kuri, eTnikuri an sxva faqtorebi. es, ra Tqma unda, ar niSnavs, romsamarTlebrivi analiziT dakavebul mkvlevars ara aqvs kvlevisSedegebis sinamdvilesTan Sedarebis an maT Soris arsebuli Seusa-bamobis dadgenis, pozitiur samarTalSi cvlilebebis Setanis Sesaxebwinadadebebis wamoyenebis ufleba.

magram ara-iuridiuli sinamdvilis Semecnebis procesSi mkvlevarma

20 Pernthaler, P., Der österreichische Bundesstaat im Spannungsfeld von Föderalismus und formalenRechtspositivismus, Östereichische Zeitschrift für öffentliches Recht. N. F., Bd. XIX, 1969, S.361. cit: Koja, F., Der Bundesstaat als Rechtsbegriff, in: Theorie und Praxis des Bundesstaates,Föderative Ordnung III, 1974, S. 63.

Page 22: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 6 -

aucileblad unda gaacnobieros is garemoeba, rom ara-normatiulisinamdvile SeuZlebelia aixsnas normatiuli meTodologiis safuZ-velze. rogorc ki kvlevis obieqti Seexeba federaciuli saxelmwi-fos xasiaTze moqmed ara-iuridiul faqtorebs, mkvlevari avtomat-urad „xdeba“ politologi, istorikosi, statistikosi, sociologian samarTlis politikosi.21 aranormatiuli sinamdvilis analiziSeiZleba ganxorcieldes mxolod Sesabamisi disciplinebis speci-fikuri meTodebis gamoyenebiT, rac sruliadac ar gulisxmobs iu-ridiuli mecnierebis „TviTizolacias“. sociologiuri, istoriu-li da sxva saxis mecnieruli kvlevis Sedegebi savsebiT dasaSvebia,calkeul SemTxvevebSi sasurvelic ki, rom CaerTos iuridiul-samec-niero analizSi.22

federaciuli saxelmwifo, rogorc saxelmwifos zogadi Teoriiscneba, absoluturad neitraluria federalizmis ideis mimarT.federaciuli saxelmwifos cneba, mecnieruli kvlevis obieqtur-obis principidan gamomdinare, federalizmis ideis mimarT ar arisganwyobili arc „mtrulad“ da arc „megobrulad“. saxelmwifoszogadi Teoriis farglebSi dadgenili federaciuli saxelmwifoscneba arafers gveubneba imis Sesaxeb, Tu rogoria urTierTdamok-idebuleba federalur centrsa da federaciis subieqtebs Soris anrogoria federalizmis konkretuli situacia ama Tu im saxelmwi-foSi. federaciis subieqtebis samarTlebrivi mdgomareoba, sakanon-mdeblo da aRmasrulebeli kompetenciebis moculoba, federalursakanonmdeblo procesSi monawileobis formebi naklebadaa damok-idebuli federaciuli saxelmwifos ama Tu im Teoriaze. federaci-uli saxelmwifos TeoriisaTvis centraluri mniSvnelobis mqoneiseTi sakiTxic ki, rogoricaa federaciis subieqtebis saxelmwi-foebrivi buneba, saboloo jamSi, mainc daiyvaneba federaciis sub-ieqtebis konstituciur-samarTlebriv statusze.23

garda normatiuli meTodisa, winamdebare gamokvleva efuZneba Se-darebiTi samarTlismcodneobis meTodebs. SedarebiTi analizisobieqts, upirveles yovlisa, warmoadgens samarTlebrivi normebi.samarTlebrivi normebis garda, aucilebelia, rom SedarebiTi ana-lizis sferoSi CaerTos uSualod samarTlebrivi sinamdvile. mx-olod am SemTxvevaSi SeiZleba adekvaturad aixsnas TviTon sa-marTlebrivi normebis Sinaarsi.24

saxelmwifo-samarTlebrivi kuTxiT savsebiT SesaZlebelia moxdesfederaluri xelisuflebis da federaciis subieqtebis saxelmwifofunqciebis Sedareba kanonmdeblobis, aRmasrulebeli saqmianobis,kompetenciaTa gamijvnisa da saxelmwifo zedamxedvelobis sfer-

21 Koja, F., Der Bundesstaat als Rechtsbegriff, S. 64.22 Koja, F., Der Bundesstaat als Rechtsbegriff, S. 65.23 Schaub, Die Aufsicht des Bundes über die Kantone, 1957, S. 54. cit: Koja, Der Bundesstaatals Rechtsbegriff, S. 65.24 Groß, Autonomie der Wissenschaft im europäischen Rechtsvergleich, 1992, S. 26.

Page 23: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 7 -

oebSi, xolo am Sedarebis safuZvelze zogadi „federaluri stan-dartis“ Camoyalibeba.25

federaluri marTvis sistemebis SedarebiTi analizi ara martomecnieruli interesis sagania, aramed mas aqvs samarTlebriv-poli-tikuri funqciac.26 federalizmis, rogorc saxelmwifos formis,ganviTareba konstituciur-samarTlebrivi recefciis istoriacaa.Tanamedrove federaciuli saxelmwifo warmoadgens amerikuli kon-stituciis avtorebis aRmoCenas, romlebic, Tavis mxriv, eyrdno-bodnen istoriul gamocdilebas. am droidan moyolebuli, msof-lios yvela federaciuli saxelmwifo, ase Tu ise, iTvaliswinebdasxva federaluri, nacionaluri modelebis gamocdilebas.27

aSS-is federalurma sistemam garkveuli magaliTis funqcia Seas-rula laTinuri amerikis mTel rig saxelmwifoTa federirebisprocesSi. amave dros, venesuelis, didi kolumbiis, meqsikis, argen-tinis da mogvianebiT, braziliis kanonmdebels meqanikurad ar gad-moutania aSS-is konstituciis debulebebi.28 federalizmis amerikulideebs garkveuli gavlena hqonda evropis (Sveicaria, germania) dadidi britaneTis yofili imperiis farglebSi (kanada, 1867 w; avs-tralia, 1900 w.) federaciuli saxelmwifos warmoSobis procesSic.dekolonizaciis periodSi warmoSobil saxelmwifoebSic didi iyointeresi federaluri mowyobis nacionaluri modelebisadmi.

federalizmis SedarebiTi analizi gansakuTrebiT gaaqtiurda evro-paSi mimdinare regionalizaciisa da federirebis procesSi. 50-ianda 60-ian wlebSi amerikuli federalizmi ganixileboda, rogorcmomavali, gaerTianebuli evropis erT-erTi modeli. did britaneT-Si administraciuli marTvis sistemis devoluciis dawyebamde mo-mzadda ramdenime SedarebiT-samarTlebrivi gamokvleva am sakiTxe-bze.29 espaneTis regionalizaciis procesSi gamoyenebulia germanu-li federalizmis modeli.30 germaniis gamocdileba aseve gaTval-iswinebulia belgiis federirebis procesSic.31

25 Pernthaler, P./Kathrein, I./Weber, K., Der Föderalismus im Alpenraum. Voraussetzungen, Zustand,Ausbau und Harmonisierung im Sinne eines alpenregionalen Leitbildes, Wien, 1982, S. 44.26 iqve, gv. 19.27 iqve.28 iqve, gv. 20.29 Royal Commission on the Constutition 1969-1973, 2 Bände, 1973, Cmnd. 5460, cit: Bothe,M., Föderalismus- ein Konzept im geschichtlichen Wandel, S. 21.30 J. A. Gonzales Casanova, Die Entwicklung der Autonomie in Spanien nach der Verfassung von 1978,S. 151, in: Randelzhofer A.(Hrsg.), Deutsch-Spanisches Verfassungsrechts-Kolloquium vom 18. -20.Juni 1980 in Berlin, Berlin 1982, cit: Bothe, M., Föderalismus- ein Konzept im geschichtlichen Wandel,in: Evers T. (Hrsg.), Chancen des Föderalismus in Deutschland und Europa, Baden-Baden, 1994, S. 21.31 Bothe, M., Föderalismus - ein Konzept im geschichtlichen Wandel, S. 21.

"federaciul" da "sakavSiro" saxelmwifos, rogorc igiveobriv cnebas,ganixilavs, magaliTad, germaniis konstituciuri kanonmdeblobada mecniereba, rac aisaxeba umaRles saxelmwifo organoebis dasax-elebaSic (sakavSiro mTavroba, sakavSiro prezidenti da a.S.).

Page 24: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 8 -

3. federal3. federal3. federal3. federal3. federalizmiizmiizmiizmiizmi rogo rogo rogo rogo rogorc porc porc porc porc polllllitikuritikuritikuritikuritikuriiiii pr pr pr pr princiinciinciinciincipipipipipi

federaciuli saxelmwifo SeiZleba erTnairad dasabuTdes isto-riulad, politikurad, statistikurad, ekonomikurad, eTnolo-giurad... magram zemoaRniSnul aspeqtebSi federaciuli saxelmwi-fos analizs axorcielebs ara marto iuridiuli mecniereba, aramedistoriuli, politikuri, ekonomikuri da sxva mecnierebebic.32

cnobilia, rom merkli, venis skolis erT-erTi fuZemdebeli, erT-maneTisagan ganasxvavebda federalizmis sityva-sityviT da iuridi-ul mniSvnelobas. Tavisi sityva-sityviTi mniSvnelobiT federal-izmi politikuri cnebaa, romlis obieqtia TviTon „gaerTianeba ankavSiri“. federalizmi, rogorc samarTlebrivi cneba, aris „am mis-wrafebaTa pozitiur-samarTlebrivi Sedegi, rodesac ukve Camoyal-ibebulia federaluri kavSiri“.33

federalizmis axsna SeuZlebelia martooden iuridiuli cnebebisada kategoriebis meSveobiT. federalizmi asaxavs gansazRvrul poli-tikur dinamikas da gamoirCeva socialuri adaptaciis gansakuTre-buli unariT. ar arsebobs federalizmis erTxel da samudamoddadgenili normatiuli forma, ramdenadac marTvis federalurisistema moqnilia, rogorc TviTon meTodi.34 federalizmis gan-sazRvruli, statikuri formis dadgenis nebismieri cda iwvevs misifunqciuri SesaZleblobebis araswor gagebas da xatavs federalurimodelis mcdar, gayalbebul suraTs.

umTavresi meTodologiuri xasiaTis sirTule, romelTanac dakav-Sirebulia federalizmis sayovelTaod aRiarebuli cnebis formu-lireba, ganisazRvreba TviTon cnebis struqturiT. federalizmiszogadi cneba erTdroulad moicavs dinamikur da statikur kompo-nentebs. dinamikurs imdenad, ramdenadac federalizmi asaxavs gan-sazRvruli politikuri wesrigisadmi - federirebisadmi miswrafe-bas; statikurs imdenad, ramdenadac federalizmis cneba asaxavsfederirebisaken miswrafebis Sedegad Camoyalibebul wesrigs -federalur wesrigs.35 rogorc wesi, federalizmis dRemde Camoy-alibebul cnebaTa umravlesoba arsebiTad izRudeba dinamikuri dastatikuri komponentebidan mxolod erT-erTi elementis analiziTan axdens romelime maTganis absolutizacias.36

im fenomenis arsi, romelic unda aRweros federalizmis cnebam,SesaZlebelia gasagebi gaxdes mxolod orive, dinamikuri da sta-

32 Koja, F., Der Bundesstaat als Rechtsbegriff, S. 2.33 In: Ermacora, F., Allgemeine Staatslehre. Vom Nationalstaat zum Weltstaat, Berlin, 1970, S.624.34 Benz, A., Föderalismus als dynamisches System, Opladen, 1985.35 Wedl, Der Gedanke des Föderalismus in Programmen politischer Parteien Deutschlands undÖsterreichs, 1969, S. 4.36 Koja, F., Der Bundesstaat als Rechtsbegriff, S. 61.

Page 25: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 9 -

tikuri elementebis sinTezis SemTxvevaSi. federalizmis dinamikurikomponentis moqmedeba ar amoiwureba martooden federaluri wes-rigis institucionalizaciiT. igi aqtiurad zemoqmedebs feder-aluri modelis funqcionirebis Semdgom etapebzec. Tavis mxriv,federalizmis institucionaluri struqtura logikurad asrulebsfederaluri wesrigis Camoyalibebisaken mimarTul moZraobas da,amave dros, moqmedebs am wesrigis dinamikur komponentebze.

federalizmis cnebis dinamikuri da statikuri elementebis sin-Tezi moiTxovs sxvadasxva, ara-iuridiuli faqtoris gaTval-iswinebasac. marTvis federalur sistemaze aqtiurad moqmedebssociologiuri, socialur-fsiqologiuri, ekonomikuri, kulturu-li da istoriuli elementi. unda aRiniSnos isic, rom federaliz-mis cnebis CamoyalibebaSi gansakuTrebuli damsaxureba miuZRviTswored iuristebs. federaluri struqturebis kvlevis istoriisTvalsazrisiT, yvelaze didi tradicia federalizmis samarTlebriv,iuridiul analizs aqvs. SemTxveviTi araa, rom dReisaTvis ufrosrulyofilad aris damuSavebuli federalizmis cnebis statikurielementebi, ramdenadac iuridiuli mecnierebis meTodi dogmaturianalizis gacilebiT met SesaZleblobas iZleva. amas ver vityviTfederalizmis dinamikur elementebze, ramdenadac iuridiuli pozi-tivizmis meTodis SesaZleblobebi am SemTxvevaSi obieqturadSezRudulia da ver moicavs federalizmis, rogorc dinamikuriprocesis, met-naklebad mniSvnelovan yvela mxares.37

iuridiuli mecnierebisagan gansxvavebiT, politikuri mecnierebaSedarebiT gvian Seudga federalizmis problemebis damuSavebas.empiriuli politikuri gamokvlevebi gansakuTrebiT farTod gan-viTarda aSS-Si, sadac federalizmis problemebi warmoadgendaadministraciuli samarTlis mecnierebis kvlevis centralur Te-mas. amerikuli mecnierebisaTvis tradiciulad damaxasiaTebelipragmatizmi dRemde gansazRvravs federalizmis sakiTxebis kvle-vis specifikas am qveyanaSi.38

4. federalizmi rogorc politikuri wesrigi4. federalizmi rogorc politikuri wesrigi4. federalizmi rogorc politikuri wesrigi4. federalizmi rogorc politikuri wesrigi4. federalizmi rogorc politikuri wesrigi

wesrigi warmoadgens wesebisa da kanonebis Sesabamisad struqtur-irebul mTels, romelic Sedgeba urTierTdamokidebuli elemente-bisagan da romelTagan TiToeuls (am mTelSi) miniWebuli aqvsTavisi gansazRvruli adgili.39 wesrigi racionaluri struqturaa.

37 Öhlinger, T., Bundesstaat und Reine Rechtslehre, Zeitschrift für Rechtsvergleichung, 1975,S.1.38 Benz, A., Föderalismus als dynamisches System. Zentralisierung und Dezentralisierung imföderativen Staat, 1985, Opladen, S. 21 ff.39 Weber-Schäfer, P., Politische Ordnung, in: Nohlen, D. (Hrsg.), Pipers Wörterbuch zur Politik,München, 1989, S. 764.

Page 26: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 10 -

politikuri wesrigi SesaZlebelia ganimartos, rogorc politikurimmarTvelobis Sedegad Camoyalibebuli sazogadoebrivi wesrigi.40

politikuri wesrigi ufro farTo cnebaa, vidre mmarTvelobis siste-mis an politikuri sistemis cneba. wesrigis zogadma cnebam SeiZle-ba moicvas politikuri Zalauflebis ganxorcielebis arasaxelm-wifo formebi da, aseve, politikur xelisuflebaze araformalurizemoqmedebis faqtorebic. saxelmwifos tradiciul formebTan er-Tad politikuri wesrigis Teoria moicavs calkeul sazogadoe-bebs da mmarTvelobis sistemebs Soris urTierTobis, sazogadoeba-ze politikuri xelisuflebis gavlenis sakiTxebs.41 politikuriwesrigis miznebi sakmaod gansxvavebulia. isini SeiZleba iyos ise-Ti fundamenturi Rirebulebebi, rogoricaa Tavisufleba, mSvido-ba, saerTo keTildReoba, WeSmaritebis reprezentacia da sxv.42

adamianTa Tanacxovreba aucileblad moiTxovs gansazRvrul wes-rigs, sxvanairad adamianis sazogadoeba verc iarsebebda. wesrigisidea TavisTavadi Rirebulebis mqonea. wesrigs damoukidebeli Rire-buleba aqvs TviT usamarTlo, totalitarul sazogadoebaSic. to-talitaruli saxelmwifo ar aris uwesrigo. aqac garkveuli wesri-gia, marTalia, ideologiurad mcdari da SecdomiT arCeuli, ma-gram mainc wesrigi.43

wesrigi unda iyos cvalebadi, e. i. Ria. igi ar SeiZleba iyos dad-genili erTxel da samudamod. mxolod mudmivi srulyofis SemTx-vevaSi SeiZleba miiRos wesrigma optimaluri struqturis saxe. wes-rigi ar aris meqanikurad da avtomaturad moqmedi sistema. wesrigiaris urTierToba, kavSiri. amitom moiTxovs igi dinamikas da arastatikas.

WeSmariti wesrigi - es aris realizebuli wesrigi. mxolod iq,sadac adamiani sazogadoebis danarCen wevrebTan erTad eswrafviswesrigis Sesaxeb sazogadoebaSi arsebuli warmodgenebis ganxor-cielebas, xdeba wesrigis realizacia. wesrigi aris mxolod iq,sadac adamiani mzadaa imoqmedos damoukidebeli pasuxismgeblobiT.wesrigis problema sabolood aris adamianuri problema.44 wesrigiar aris sazogadoebis SiSvel-organizaciuli forma: igi aris Tavisu-flebisa da Zalauflebis sazomi. swored wesrigis aseT gagebasefuZneba federaluri filosofia.45

40 Hättich, M., Lehrbuch der Politikwissenschaft 2, Theorie der politischen Ordnung, Mainz,1969, S. 76, cit: Nohlen, D., (Hrsg.), Pipers Wörterbuch zur Politik, S. 764.41 Weber-Schäfer, P., Politische Ordnung, S. 765.42 iqve.43 Lang, K., Die Philosophie des Föderalismus. Versuch einer ethisch fundiertenStaatsphilosophische Verantwortung, 1971, S. 178.44 iqve.45 iqve.

Page 27: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 11 -

wesrigi ar aris martooden iZuleba. Tavisufleba da iZuleba poli-tikur wesrigSi yovelTvis realizebulia gonivruli, mizanSewoni-li proporciiT.46 wesrigi xels uwyobs adamianisaTvis Rirseuliyofis Camoyalibebas. wesrigi moiTxovs Tavisuflebas, raTa TavidanavicdinoT totalitaruli nivelireba da, piriqiT, wesrigis meSve-obiT xdeba Tavisuflebis principis anarqistuli ukiduresobebisTavidan acileba.47

federalizmi, rogorc politikuri wesrigi, dReisaTvis ganixile-ba sam gansxvavebul doneze:

1. sazogadoebrivi anu integraluri federalizmi Seexeba ara mar-to saxelmwifo wesrigs, aramed ekonomikas da sazogadoebis yve-la socialur, kulturul sferos. integraluri federalizmicdilobs sazogadoebrivi gaerTianebebis axlebur struqtur-irebas subsidiarobis da kooperaciis principebis safuZvelze.48

2. saxelmwifo wesrigTan dakavSirebuli federalizmi gvxvdeba anfederaciuli saxelmwifos saxiT (rogorc federalizmis ideisrealizaciis saxelmwifo-samarTlebrivi forma), an gulisxmobsregionaluri da adgilobrivi, lokaluri avtonomiis Tvisebri-vad ufro maRal formas (vidre es unitarul saxelmwifoSia).49

3. zesaxelmwifo federalizmis gagebiT, federaluri wesrigiselementebi realizebulia internacionalur da supranaciona-lur organizaciebSi (konfederacia, evrokavSiri) an regionalurmoZraobebSi, sazRvrebs gareSe TanamSromlobis formiT.50

5. federaciuli saxelmwifo da federalizmi5. federaciuli saxelmwifo da federalizmi5. federaciuli saxelmwifo da federalizmi5. federaciuli saxelmwifo da federalizmi5. federaciuli saxelmwifo da federalizmi

federaciuli saxelmwifo warmoadgens federalizmis ideis mxoloderT-erT gamovlenas. marTalia, federalizmis cneba pirvelad saerTa-Soriso samarTlisa da saxelmwifo samarTlis sferoSi iqna gamoyeneb-uli, magram me-19 saukunidan moyolebuli, federalizmi ganixileba ad-amianTa mTeli sazogadoebis momcveli universaluri socialur-filosofiuri sistemis TvalsazrisiTac. jer kidev antikur xanaSi fed-eralizmi ganixileboda rogorc istoriul-sociologiuri realoba.51

meTodologiuri TvalsazrisiT, erTmaneTisagan unda ganvasxvaoT„federacia“ da „federalizmi“. „federalizmi“ aris politikuriideologia, maSin roca „federacia“ warmoadgens institucionalu-rad realizebul ideas.52 swored am momentis gavleniT „xdeba“

46 iqve.47 iqve.48 Roemheld, L., Integraler Föderalismus, 2 Bde., München, 1977/1978.49 Weber, K., Kriterien des Bundesstaates, Wien, 1980, S. 56.50 Esterbauer, F., Kriterien föderativer und konföderativer Systeme, Wien, 1976, S. 48 ff.51 Süsterhenn, Subsidiaritätsprinzip und Grundgesetz, 1966, S. 33.52 ix. Koja, F., Der Bundesstaat als Rechtsbegriff, S. 47.

Page 28: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 12 -

federaciuli saxelmwifo iuridiul gamokvlevaTa sagani. evropulierTianobis ideas safuZvlad edo federalizmi rogorc politikuriideologia. magram, evrokavSiris iuridiuli analizi SesaZlebeli gaxdamxolod mas Semdeg, rac evropuli integracia institucionalizebuliqna marTvis konkretul, iuridiulad gaformebul struqturebSi.53

federaciuli saxelmwifos swori Semecneba SesaZlebelia ganxor-cieldes mxolod maSin, rodesac mas ganvixilavT rogorc feder-alizmis principis specifikur saxelmwifo-samarTlebriv formas.54

federaciuli saxelmwifo ar warmoadgens decentralizaciis for-malur-organizaciul princips. federalizmisaTvis damaxasiaTebe-lia politikuri wesrigis dualizmi. federalizmi, rogorc fed-eraciuli saxelmwifos principi, aseve uzrunvelyofs:

_erTiani saxelmwifos Semadgeneli politikuri wesrigis damoukide-blobas, provinciuli unitarizebis sawinaaRmdegod;

_jansaR konkurencias teritoriul erTeulebs Soris da, Sesabam-isad, maTi politikuri, ekonomikuri da socialuri ganviTarebisdinamikas; amave dros, regionaluri disparitetebis aRmofxvras daSromis regionalur danawilebas;

_federaciuli saxelmwifos permanentul politikur dinamikurobasda ara partikularul stagnacias.55

„federaciuli saxelmwifo“ da „federalizmi“ xSirad ganixilebarogorc sinonimuri, identuri cnebebi. aseve, gavrcelebulia Sexed-uleba, rom federaciuli saxelmwifo warmoadgens federalizmis,rogorc ideis, saxelmwifo-samarTlebriv konkretizacias. cxadia,rom federaciuli saxelmwifos instituti ver amowuravs feder-alizmis cnebas. federalizmis cneba ar ganisazRvreba martoodensaxelmwifo-samarTlebrivi SinaarsiT. federalizmis cnebas ufrometad ainteresebs is procesebi, romelic win uZRoda manamde suv-erenul erTobaTa federalur kavSirSi gaerTianebas an unitarulisaxelmwifos federirebas.

garda amisa, federaciul saxelmwifoSi gvxvdeba rogorc feder-aluri, ise unitaruli elementebic, xolo federalizmis idea re-alizebulia ara marto federaciul saxelmwifoSi, aramed konfed-eraciaSi, saxelmwifoTa kavSirSi. federalur da unitarul ele-mentebs Soris kavSiri imdenad rTulia da mravalferovani, romdRemde gaurkvevelia, Tu rogor unda iqnes kvalificirebuli bev-ri istoriulad arsebuli politikuri gaerTianeba _ federaciulsaxelmwifod Tu saxelmwifoTa kavSirad.56

53 iqve, gv. 48.54 Ermacora, F., Allgemeine Staatslehre, S. 623.55 Pernthaler, P., Österreichische Föderalismusbegriffe, S. 326.56 Isensee/Kirchhof, Handbuch des Staatsrechts. Band I, Grundlagen von Staat und Verfassung,Zweite, unveränderte Auflage, 1995, S. 1114.

Page 29: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 13 -

6. federalizmi, rogorc istoriuli koncefcia6. federalizmi, rogorc istoriuli koncefcia6. federalizmi, rogorc istoriuli koncefcia6. federalizmi, rogorc istoriuli koncefcia6. federalizmi, rogorc istoriuli koncefcia

federaciuli saxelmwifo istoriuli fenomenia.57 federalizmiyovelTvis konkretulia: Tavisi sakuTari istoriiT, sakuTari stru-qturiT, federaluri procesis monawile ZalebiT. federalizmisrTuli buneba, cvalebad istoriul garemoebebTan gansakuTrebiTmWidro kavSiris gamo, SesaZlebelia gagebul iqnas mxolod miskonkretul mocemulobaSi. federaciuli saxelmwifos bunebis garkve-va SeuZlebelia martooden abstraqtul-Teoriul WrilSi da moiTx-ovs istoriul-pragmatul midgomas.

federaciuli saxelmwifo ar SeiZleba efuZnebodes universalur,zogad principebs. federalizmi sworedac rom msgavsi, zogadiprincipebis uaryofa, negaciaa.58 ar arsebobs federaciuli saxelm-wifos universaluri modeli, iseve rogorc SeuZlebelia terito-riuli mowyobis federaluri modelis universalizacia. TiToeu-li federaciuli saxelmwifo unikaluria, romlis arsic yvelaSemTxvevaSi gansazRvrulia droul-sivrcobrivi situaciiT. fed-eralizmi warmoadgens saxelmwifos teritoriuli organizaciis„ufesvo“ formas, romlis gadanergvac da eqsportirebac SeuZlebe-lia59 (rac, cxadia, ar gamoricxavs gansxvavebuli federaluri mod-elebis SedarebiTi analizis da nacionaluri federaluri siste-mebis calkeuli aspeqtebis gaTvaliswinebis SesaZleblobas).

federalizms aklia msoflio-misioneruli miswrafeba, rac safrange-Tis revoluciis Semdeg damaxasiaTebelia adamianis uflebebisa dademokratiis ideebisaTvis.60 adamianis uflebebi da demokratia ab-straqtuli, zogadi da universaluri principebia, romlebic araris „mibmuli“ konkretul sivrcesTan. demokratia da adamianisuflebebi axdens abstrahirebas calkeuli adamianebisagan, xalxeb-isagan, saxelmwifoebisagan da miznad isaxavs yvela individis Tana-bari Tavisuflebis uzrunvelyofas. universaluri principebisagangansxvavebiT, federalizmi niSnavs korporaciul mravalferovnebassaxelmwifos erTianobaSi. marTvis federaluri sistema mTlianaddeterminirebulia regionaluri da konkretul-sivrcobrivi Tavise-burebebiT. federaluri Tavisufleba ar aris iseTi mobiluri,rogoricaa liberaluri ZiriTadi uflebebi. federaluri Tavisu-fleba yovelTvis dakavSirebulia konkretul sivrcesTan. federaci-uli saxelmwifo „myarad adgilobrivia“: federalizms ar SeuZliaamaRldes zogadsakacobrio-abstraqtulamde.61

57 Bothe, M., Föderalismus - ein Konzept im geschichtlichen Wandel, S. 19 ff.58 Isensee, J., Der Föderalismus und der Verfassungsstaat der Gegenwart, in: Archiv des öffentlichenRechts, 115. Band, 1990, S. 252.59 iqve.60 iqve, gv. 253.61 iqve.

Page 30: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 14 -

kari I. federalizmikari I. federalizmikari I. federalizmikari I. federalizmikari I. federalizmi

Tavi 1. federalizmis cneba

1. „federalizmis“ etimologiuri mniSvneloba1. „federalizmis“ etimologiuri mniSvneloba1. „federalizmis“ etimologiuri mniSvneloba1. „federalizmis“ etimologiuri mniSvneloba1. „federalizmis“ etimologiuri mniSvneloba

federalizmi warmodgeba laTinuri sityvisagan: „foedus“ da niSnavs„kavSirs“, „gaerTianebas“. romaeli poeti publius ovidius nazolaparakobs „foedus sociale“-ze, romelSic igi sazogadoebas, uwinaresyovlisa, sazogadoebriv struqturas gulisxmobs.1 iuridiul lit-eraturaSi gavrcelebuli Sexedulebis Tanaxmad, sityva: „foedus“nawarmoebia „fides“-gan, romelic laTinurad niSnavs „ndobas“, „erT-gulebas“. rac Seexeba TviTon „fides“ indogermanul sawyisebs, igigacilebiT ufro adreuli periodidan iRebs saTaves da Tavisisemantikuri mniSvnelobiT aRniSnavs „iZulebas“, „muxlebze daCoqe-bas“, „modrekas“.2

romis imperiaSi „fides“ warmoadgenda sxvadasxva toms Soris dade-buli xelSekrulebis safuZvels. romaelebi, rogorc „foederati“ moix-seniebdnen romis imperiasTan saxelSekrulebo kavSiris damyarebisunaris mqone, romTan vasalur damokidebulebaSi myof tomebs. estomebi aRiarebdnen romis imperiisadmi „erTgulebis“ movaleobasda valdebulebas iRebdnen, rom ar datovebdnen imperiis Semadgen-lobas. romis imperia, Tavis mxriv, am tomebTan amyarebda „ndobaze“dafuZnebul urTierTobas.3

romaelebTan saxelSekrulebo kavSiris damyarebis SesaZleblobahqondaT ara mxolod „rCeul“ tomebs. gansxvavebuli iyo am tomebT-an dadebuli xelSekrulebis xasiaTic. ase magaliTad, romis impe-riaSi erTmaneTisagan ganasxvavebdnen „foedera aequa“-s (am SemTxveva-Si, xelSekruleba adgenda Tanaswor ufleba-movaleobebs romsa damis mokavSireebs Soris) da „foedera iniqua“-s (romelic roms aniWebda

1 federalizmis etimologiuri mniSvnelobis da misi istoriis Sesaxeb ix.:Ernst Deuerlein. Föderalismus. Die historischen und philosophischen Grundlagen des föderativ-en Prinzips, München, 1972, S. 22 ff.; R. Koselleck, Art. Bund (Bündnis, Föderalismus,Bundesstaat), in: Brunner-Conze-Koselleck, Geschichtliche Grundbegriffe. Historisches Lexikonzur politisch-sozialen Sprache in Deutschland, Bd. 1, 1972, S. 582 ff.; Thomas Fröschl, Confoe-derationes, Uniones, Ligae, Bünde. Versuch einer Begriffsklärung für Staatenferbindungen derfrühen Neuzeit in Europa und Nordamerika, in: Föderalismusmodelle und Unionsstrukturen. ÜberStaatenverbindungen in der frühen Neuzeit vom 15. zum 18. Jahrhundert, hrsg. von dems.,München, 1994, S.21 ff.2 PokornY, Indogermanisches Etymologisches Wörterbuch, Bd 1, 1959, S. 117.cit: Auf demWeg zur Menschenwürde und Gerechtigkeit. Festschrift für Hans R. Klecatsky, Zweiter Teilband,Wien, 1980, S. 1017.3 Rotteck/Welcker, Staatslexikon IV, 1846, 412. cit: Weber, K., Elemente eines umfassendenFöderalismusbegriffes, in: Auf dem Weg zur Menschenwürde und Gerechtigkeit. Festschrift fürHans R. Klecatsky, S.1017.

Page 31: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 15 -

calkeul privilegiebs, upiratesobebs da, maSasadame, ar iyo Tanas-wor sawyisebze dadebuli SeTanxmeba).4

sxva, tradiciuli politikur-iuridiuli kategoriebisagan gansx-vavebiT, „federalizmi“ arc berZnuli warmoSobisaa da arc romau-li. Tavisi Tanamedrove SinaarsiT federalizmis cneba yalibdebamxolod Sua saukuneebSi.5 am periodSi cnebebi: „foedus“ da „confoed-eratio“ gamoiyeneboda saxelmwifoTa Soris kavSiris mniSvnelobiT.sayovelTaod cnobili sityva „confoederatio“ pirvelad gvxvdeba 1220wels kaizer fridrix II-Tan da aRniSnavs SeTanxmebas or Tanas-woruflebian subieqts Soris.6

federalizmis Teoriisadmi miZRvnil literaturaSi cneba „foedus“pirvelad gamoiyena federalizmis sakiTxebis erT-erTma TvalsaCi-no mkvlevarma altuziusma 1603 wels gamoqveynebul naSromSi. mogvi-anebiT altuziusma sityva: „foedus“ Secvala cnebiT „consociatio“.7 hugogrociusi Tavis naSromebSi ganixilavs romis imperiaSi moqmed „foederaäquilia und inäqualia“-s. samuel fon pufendorfi 1667 wels gamoqveyneb-ul naSromSi: „De statu imperii Germanici“ miuTiTebda, rom federalurisistemis gareSe germaniis imperias momavali ar uweria. monteskie,„kanonTa gonis“ me-9 wignSi (1748) laparakobs federalur respub-likaze. federalizmi, misi Tanamedrove gagebiT, cnobili iyo kan-tisaTvisac. me-18 saukunis frangul iuridiul literaturaSi ger-maniis imperia daxasiaTebuli iyo, rogorc „Le Corps Germanique“, „Lafederation Germanique“.8

sityva „federalizmi“, Tavisi Tanamedrove inglisuri formiT- „fed-eralism“, Camoyalibda 1645 wels, inglisSi mimdinare samoqalaqo omisdros.9 federalizmis franguli forma_ „federalisme“ pirvelad gvx-vdeba monteskiesTan, Tumca TviTon sityva „federation“ safrangeTSicnobili iyo jer kidev me-14 saukunidan. safrangeTSi federaliz-mis ideis gavrceleba, upirveles yovlisa, dakavSirebulia iakobin-elebsa da Jirondistebs Soris arsebul dapirispirebasTan. Svei-cariaSi sityva „federalizmi“ safrangeTidan Sevida da pirvelad1822 wels gamoiyenes.10

4 Fassa, R., Eine Antwort auf die Frage: „Was ist Föderalismus?“, in: Ammon, G./Fischer, M./Hickmann, T./Stemmermann, K. (Hrsg.), Föderalismus und Zentralismus: Europas Zukunft zwis-chen dem deutschen und dem französischen Modell, 1996, S. 99.5 Maier, H. Der Föderalismus - Ursprünge und Wandlungen, in: Archiv des öffentlichen Rechts,115. Band, 1990, S. 213 ff.6 ix. Deuerlein, E., Föderalismus, S. 11.7 Nitschke, P., Die föderale Theorie des Johannes Althusius, in: Konsens und Konsoziation in derpolitischen Theorie des frühen Föderalismus, Rechtstheorie, Beiheft 16. 1997, S. 241 ff.8 ix. Deuerlein, E., Föderalismus, S. 12.9 Elazar, D. J., The Politics of American Federalism, Lexington, 1969.10 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, Bd.I (Föderalismus), 1984, S. 81; Deuerlein, Föder-alismus, S. 11 ff.

Page 32: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 16 -

sityva „federaciuli“ gansxvavebuli mniSvnelobiT gamoiyenebaTanamedrove politikur-iuridiul literaturaSi. germaniis samec-niero literaturasa da politikur praqtikaSi „federalizmi“ Zir-iTadad aRniSnavs saxelmwifos SemadgenlobaSi gaerTianebuli ter-itoriuli erTeulis avtonomias. daaxloebiT analogiuri Sinaar-siT gamoiyeneba franguli „federaliste“-s cneba, maSin rodesac ingli-suri „federal“-is SemTxvevaSi aqcenti ufro metad gadatanilia fed-eraluri modelis centralistur aspeqtebze. anglosaqsonur poli-tikur sistemebSi, cneba: „federalizmi“ xazs usvams centralurxelisuflebaze federaciis subieqtebis damokidebulebis faqts.federalizmis centralisturi gageba, uwinares yovlisa, damaxasi-aTebelia aSS-isa da kanadisaTvis, aseve avstraliisaTvis.11

2. federalizmis cnebis interpretaciis doneebi2. federalizmis cnebis interpretaciis doneebi2. federalizmis cnebis interpretaciis doneebi2. federalizmis cnebis interpretaciis doneebi2. federalizmis cnebis interpretaciis doneebi

federalizmis ideis Camoyalibebisa da ganviTarebis procesi xan-grZliv periods moicavs. amave dros, federalizmis ganviTarebisprocesi ar yofila TviTon federalizmis „cnebis“ ganviTarebisidenturi. federalizmis zogadi cneba dRemde ar aris Camoyali-bebuli. miuxedavad imisa, rom Teoriuli azri yovelTvis cdilob-da garkveuli sicxade Seetana federalizmis cnebis SinaarsSi, masarasodes hqonia TviTon federalizmis cnebis Camoyalibebis pre-tenzia.

araerTmniSvnelovani iyo federalizmis cnebisadmi damokidebule-bac. federalizmi yovelTvis rodi aRZravda pozitiur, dadebiTasociaciebs da ganwyobas. SveicariaSi, evropis uZvelesi feder-aluri tradiciebis mqone qveyanaSic ki, „federalizms“, rogorcCveulebriv, yofiT urTierTobebSi, aseve samecniero diskusiebSi,dResac xSirad aqvs reaqciuli, araefeqturi, arqauli da Tavise-burad gamorCeuli Sinaarsis mqone cnebis „gemo“.12

sazogadoebrivi azri federalizms sakmao xnis manZilze arc ger-maniaSi „swyalobda“. federalizmisadmi germanelebis araerTgvarovandamokidebulebas naTlad asaxavs germaniis demoskopiis institut-is mier 1952 da 1962 wlebs Soris periodSi Catarebuli mosaxleo-bis SerCeviTi gamokiTxvis Sedegebi. gamokiTxvis procesSi respo-dentebs pasuxi unda gaecaT kiTxvaze: bonSi, bundestagis garda,aseve aris bundesrati. SegiZliaT Tqven TqvaT, risTvisaa saWirobundesrati? 1962 wels Catarebuli gamokiTxvis Sedegebis mixedviT,dasmul kiTxvas swori pasuxi (bundesrati aris federalur donezemiwebis warmomadgenloba) gasca gamokiTxulTa mxolod 11%-ma, xoloSecdomiT upasuxa gamokiTxulTa 32%-ma. bundesratis daniSnuleb-is Sesaxeb saerTod aranairi warmodgena ar hqonda gamokiTxulTa

11 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, S. 81.12 iqve, gv. 76.

Page 33: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 17 -

57%-s. 1952 wels Catarebuli gamokiTxvis Sedegebis mixedviT, germa-niis federaluri miwebis mTavrobaTa SenarCunebas saWirod miiC-nevda gamokiTxulTa mxolod 21%. gamokiTxulTa 49%-is azriT,kargi iqneboda, Tu federaluri miwebis mTavrobebi saerTod ariarsebebdnen. federaluri miwebis SenarCuneba-gauqmebis Sesaxebdasmul kiTxvas pasuxi ver gasca gamokiTxulTa 30%-ma. aRsaniSna-via, rom 1960 wels, analogiuri xasiaTis gamokiTxvam sul sxvasuraTi mogvca. kerZod, miwis mTavrobebis gauqmebas gamokiTxulTaukve 42% ewinaaRmdegeboda da mxolod 24% uWerda mxars.13

sazogadoebrivi azris gamokiTxvis Sedegebma cxadyo, rom mosaxle-obis absolutur umravlesobas elementaruli warmodgena ar gaaCndagermaniis ZiriTadi kanonis erT-erTi fuZemdebluri struqturuliprincipis Sesaxeb. germaniaSi 1965 wels Catarebuli erT-erTi gamo-kiTxvisas mamakacebis mxolod 11%-ma da qalebis mxolod 3%-maSeZlo sworad epasuxa, Tu ra aris federalizmi. mas Semdeg, racrespodentebs auxsnes federalizmis Sinaarsi da mniSvneloba, gan-meorebiT dasmul imave kiTxvaze: dauWerdnen Tu ara mxars isinifederalizms?_ radikalurad gansxvavebuli pasuxi miiRes. feder-alizmis Sesaxeb mokle informaciis miRebis Semdeg mamakacTa 77%da qalebis 92% mxars uWerda federalizmis ideas.14

sazogadoebrivi azris gamokiTxvis Sedegebma daadastura, rom fed-eralizmi germaniaSic bevrisTvis sruliad ucnobi instituti iyo.mosaxleobis mniSvnelovani nawili germanul federalizms ganix-ilavda, rogorc germanelTa „aRzrda-gamosworebis“ surviliT Sepy-robil saokupacio xelisufalTa nebiT ganxorcielebul aqts,rogorc saerTo-germanuli saxelmwifosadmi mtrulad ganwyobilibavariuli partikularizmis SeniRbul formas, rogorc kaTolikurigansakuTrebulobis da gamorCeulobis sababs, rogorc Zvelmoduribiurokratiis instruments.15

unda iTqvas, rom federalizmis cnebis gansxvavebuli interpreta-cia ar warmoadgens arc wminda germanul da, saerTod, arc speci-fikur-erovnul fenomens. federalizmisadmi araerTgvarovani damok-idebuleba ganpirobebulia im garemoebiT, rom federalizmis cnebaSeiZleba efuZnebodes gansxvavebul ideologiur winamZRvrebs dameTodologias. ase magaliTad, federalizms, rogorc „sakuTar“politikur princips, ganixilavs anarqistuli socializmic dakaTolikuri socialuri moZRvrebac. federalizmis Wrel, ideolo-giur mimdinareobebSi, yvelaze ufro zogadi saxiT, SeiZleba erT-maneTisagan ganvasxvavoT e.w. „konservatoruli“ da „progresuli“mimarTuleba.

13 Deuerlein, E., Föderalismus, S. 10.14 Deuerlein, E., Föderalismus, S. 11.15 iqve.

Page 34: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 18 -

konservatoruli mimdinareoba federalizmis ZiriTad daniSnule-bad miiCnevs federaciis subieqtTa politikuri damoukideblobisda istoriulad Camoyalibebuli individualobis dacvas. konserva-toruli SexedulebiT, federalizmi warmoadgens qristianul-so-cialur moZRvrebaze dafuZnebuli subsidiarobis principis real-izaciis saxelmwifo-samarTlebriv formas.16

progresuli mimdinareoba efuZneba im mosazrebas, rom Tanamimdevru-li demokratia aucileblad moiTxovs saxelmwifo da sazogadoe-briv decentralizacias, rodesac xelisuflebiTi ierarqiis nacv-lad vRebulobT (socialuri) jgufebis kooperaciul urTierTqmede-baze dafuZnebul TanamSromlobas.17 progresuli mimdinareobisideuri safuZvlebi gvxvdeba sazogadoebis anarqiul-sindikalis-tur modelebSi,18 wesrigis integralur-federaciul,19 agreTve,sazogadoebrivi TviTmmarTvelobis Sesaxeb marqsistul da komu-nistur SexedulebebSic, romelTa Tanaxmad, saxelmwifo iZuleba,perspeqtivaSi, swored sazogadoebriv TviTmmarTvelobas unda Cae-nacvlebina.20 realur praqtikaSi federaluri marTvis aseTi mode-li, nawilobriv realizebuli iyo iugoslaviaSi, xolo rogorcTeoriuli konstruqcia, igi ufro metad gavrcelebulia frang,italiel da espanel federalistebs Soris.21

federalizmis „ideologizacia“ ramdenadme saSiSia im TvalsazrisiT,rom ar moxdes federaluri mravalferovnebis likvidacia da fed-eraluri sistemis transformacia politikuri totalitarizmisorganizaciul formad,22 rogorc es iyo sabWoTa federalizmisSemTxvevaSi. federaluri ideis msgavsi saxecvlilebis Tavidanacileba SesaZlebelia mxolod sazogadoebrivi cxovrebis Tanamim-devruli demokratizaciisa da liberalizaciis, politikuri plu-ralizmis efeqtiani institutebis meSveobiT.

federalizmis mecnieruli cnebis Camoyalibebisas aucileblad undaiqnes gaTvaliswinebuli cnebis racionalurobisa da ekonomiuro-bis moTxovnebi. federalizmis cneba imdenad zogadi da sayovelTaounda iyos, rom:

_ SesaZlebeli gaxdes saerTaSoriso urTierTgageba „federalistebs“Soris;

_ moicvas federalizmis yvela mniSvnelovani Teoriuli saxesxvao-ba da varianti;

16 Pernthaler, P., Österreichische Föderalismusbegriffe, in: Riedl/Veiter (Hrsg.), Föderalismus,Regionalismus und Volksgruppenrecht in Europa, Ethnos 30, Wien, 1989, S.319.17 iqve.18 Hahn, K., Föderalismus, S.21.19 Roemheld, L., Integraler Föderalismus, S.119.20 ix. Pernthaler, P., Österreichische Föderalismusbegriffe, S. 320.21 iqve.22 iqve, gv. 321.

Page 35: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 19 -

_ SesaZlebeli aRmoCndes federaluri azrovnebis yvela gansxvave-buli politikuri da ideologiuri variaciis „dayvana“ feder-alizmis aseT, zogad cnebaze.23

federalizmis cnebis Camoyalibebis uamravi cdidan SeiZleba gam-oiyos misi 4 ZiriTadi jgufi:

1. instituciur-funqcionaluri cneba aRiarebs, rom federalizmiaris politikuri organizaciis forma, sadac saxelmwifo fun-qciebis Sesruleba isea gadanawilebuli mTlianad saxelmwi-fosa da mis regionalur Semadgenel wevrebs Soris, rom Ti-Toeul am dones SeuZlia miiRos saboloo gadawyvetileba Sesa-bamis funqciebTan mimarTebaSi.24

2. konstituciur-samarTlebrivi cnebis mixedviTac politikurisistema maSinaa federaciuli, rodesac saxelmwifos arsebiTistruqturuli elementebi (kanonmdebloba, aRmasrulebeli xe-lisufleba da marTlmsajuleba) gvxvdeba rogorc mTlianadsaxelmwifoSi, aseve mis SemadgenlobaSi myof subieqtebSic damaTi arseboba daculia konstituciur-samarTlebrivad.25

3. socialur-filosofiuri cneba federalizms ganmartavs farTosocialur da filosofiur konteqstSi da ar Semoifarglebasaxelmwifo-samarTlebrivi formis iuridiuli analiziT.

federalizmis cnebis gansxvavebuli interpretaciis SesaZleblobabevrad ganisazRvreba im momentiT, rom WeSmariti federalizmiyovelTvis efuZneba federaciisa da misi subieqtebis arsebobisdualizms.26 federalizmi warmoadgens politikuri sistemis iseTstruqturul da organizaciul princips, rodesac met-naklebaddamoukidebeli politikuri erTobebi gaerTianebuli arian zemdgom,ufro did da erTian mTelSi.27 federalizmi krebadi cnebaa, romelicaRniSnavs met-naklebad damoukidebeli wevrebis organizaciuligaerTianebis gansxvavebul formebs.28 federalizmi aseve aRniSnavsim process, romelsac sabolood mivyavarT aseT gaerTianebamde an,piriqiT, mTelis danawilebamde.29

federaciul saxelmwifoSi politikuri nebis Camoyalibebis pro-cesi mimdinareobs calkeuli jgufebisagan Semdgar kavSirSi. fed-eralur kavSirSi gaerTianebul jgufebs aqvT rogorc saerTo-erovnuli politikuri nebis formirebis funqcia, aseve gansazRvruli

23 iqve, gv. 322.24 Riker, W. H.; Federalism, in: Greenstein, F. I./Polsby, N. W. (Hrsg.), Handbook of politikalScience 5, S. 101.25 Schultze R. -O. Föderalismus, in: Nohlen, D.(Hrsg.), Pipers Wörterbuch zur Politik 2, München,1983, S. 94 ff.26 Ermacora, F., Allgemeine Staatllehre, 1970, S. 625.27 Mickel, W., Handlexikon zur Politikwissenschaft, München, 1986, S. 145.28 Walper, K. H., Föderalismus, Berlin, 1966, S.11.29 Duchacek, I. D., Comparative Federalism, New York, 1970, S. 189.

Page 36: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 20 -

avtonomia. Tuki sazogadoebis msgavs pluralistur sistemas safuZ-vlad udevs teritoriuli principi, maSin es sistema federaluria.30

federalizmi, Tavisi funqciebis specifikurobidan gamomdinare, ya-libdeba mxolod dapirispirebuli, sawinaaRmdego Zalebis arsebo-bis SemTxvevaSi. federalur politikur sistemaSi yovelTvis moiaz-reben centridanuli da centriskenuli Zalebis erTianobas, saer-Tosa da gansxvavebulis integracias, konfliqtisa da konsensusisTanaarsebobas.31 am TvalsazrisiT, federalizmi warmoadgens so-cialur-filosofiur koncefcias, romlis Sinaarsic ar Semoifar-gleba martooden saxelmwifos teritoriuli mowyobis formiT.

zemoaRniSnuli debulebebis gaTvaliswinebiT, Tanamedrove liter-aturaSi gamoyofen federalizmis interpretaciis Semdeg, gansx-vavebul doneebs:

1. federalizmi SesaZlebelia gavigoT rogorc filosofiuri prin-cipi. am SemTxvevaSi federalizmi warmogvidgeba msoflmxedvelo-bis saxiT.32 socialur-filosofiuri interpretaciiT, federal-izmi warmoadgens subsidiarobis da Tanamegobrobis ideasTanaxlos mdgom models, romelic efuZneba SedarebiT patara jgufe-bis da decentralizebul teritoriul gaerTianebaTa farToavtonomias. federalizmis filosofiuri Teoriebi mWidrodaadakavSirebuli qristianobasTan, xolo zogierTi avtori feder-alizmis socialur-filosofiuri sawyisebis kvlevisas midis imdaskvnamde, rom sazogadoebis federaluri mowyobis modeliuSualod gamomdinareobs qristianuli moZRvrebidan.33

2. federalizmi SeiZleba gaviazroT rogorc saerTaSoriso prin-cipi.34 am kuTxiT, gansakuTrebiT didi tradiciebis mqonea moZRvre-ba, romelic federalizms ganixilavs rogorc „foedus“-s, rogorckavSirs, romelic mimarTulia mSvidobis dacva-SenarCunebisaken.federalizmis aseTi gageba saTaves iRebs jer kidev am cnebisCamoyalibebis sawyisi periodidan.35 federalizmma, rogorc saer-TaSoriso principma, gansakuTrebuli aqtualoba SeiZina Tan-amedrove msoflioSi mimdinare integraciuli procesebis fonze.

3. politikuri sistema, konstituciur-samarTlebrivi TvalsazrisiT,federaluradaa organizebuli im SemTxvevaSi, Tu saxelmwifos

30 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat. Band I, Föderalismus, 1985, S.77.31 Maier, H., Der Föderalismus - Ursprünge und Wandlungen, in: Archiv des öffentlichen Rechts,115. Bd., 1990, S. 230.32 Lang, K., Die Philosophie des Föderalismus. Versuch einer ethisch fundierten Staatsphilosoph-ie der Verantwortung, Zürich, 1971.33 Süsterhenn, A., Föderalismus und Freiheit, in: A. Süsterhenn (Hrsg.), Föderalistische Ordnung,1961, S. 27-41.34 Dreyer, M., Föderalismus als ordnundspolitisches und normatives Prinzip. Das föderative Den-ken der Deutschen im 19. Jahrhundert, Frankfurt am Main, 1987, S. 3.35 amis Sesaxeb ufro dawvrilebiT ix. naSromis gv. 231-232

Page 37: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 21 -

arsebiTi struqturuli elementebi (sakanonmdeblo, aRmasrule-beli da sasamarTlo xelisufleba) konstituciurad aris gan-mtkicebuli da daculi rogorc federalur, aseve federaciissubieqtis doneze.36 rogorc erovnul-saxelmwifoebrivi princi-pi, federalizmis gageba SeiZleba konkretuli saxelmwifos ter-itoriuli dayofis principis saxiT. federalurad organizebu-li saxelmwifo Sedgeba iseTi teritoriuli erTeulebisagan,romlebic TavianTi iuridiuli SinaarsiT arsebiTad gansxvavde-bian decentralizebuli unitaruli saxelmwifos administraci-ul-teritoriuli erTeulebisagan (Tumca, am gansxvavebis arsi,dRemde mwvave mecnieruli diskusiis sagania).37 arsebobs Sexed-uleba, romlis Tanaxmadac, saerTod socialur cxovrebas fed-eraluri xasiaTi aqvs. literaturaSi savsebiT samarTlianadaris aRniSnuli, rom federalizmis ganxilva wminda saxelm-wifo-samarTlebrivi mniSvnelobiT, sagrZnoblad aRaribebs fed-eralizmis cnebis Sinaarss.38

4. institucionalur-funqcionalur aspeqtSi federalizmi poli-tikuri organizaciis iseTi formaa, rodesac saxelmwifo fun-qciebi gadanawilebulia federaciis subieqtebsa da erTian sax-elmwifos Soris da TiToeuli es done (Tavisi kompetenciisfarglebSi), uflebamosilia damoukideblad miiRos gadawyvetile-bebi. federalizmi, rogorc funqcionalur-organizatoruliprincipi warmoadgens demokratiuli saxelmwifos qmediTobis,demokratiis institucionaluri uzrunvelyofis erT-erT saSu-alebas. xelisuflebaTa vertikaluri danawilebis meSveobiTfederalizmi ayalibebs individualuri Tavisuflebis dacvisdamatebiT meqanizmebs; ganamtkicebs erTiani saxelmwifos stabi-lurobas; federalur doneze opoziciaSi myof partiebs aZlevsfederaciis subieqtebis xelisuflebaSi mosvlis damatebiT Sanss;ayalibebs politikaSi moqalaqeTa farTo monawileobis damate-biT garantiebs da sxv. federaciuli saxelmwifos problemebi-sadmi miZRvnil Tanamedrove, ZiriTadad empiriuli xasiaTis poli-tologiur gamokvlevebSi wina planzea wamoweuli federaliz-mis zemoaRniSnuli funqciebi da sul ufro naklebi yuradRebaeniWeba federalizmis iseT „tradiciul“ daniSnulebas, rogor-icaa federaciis subieqtebis saxelmwifoebriobis dacva.39

5. federalizmi SeiZleba gavigoT, rogorc struqturuli princi-pi. federalizmi ar aris statikuri cneba, romelic mxolodaRwers samarTlebrivad mocemul, fiqsirebul mdgomareobas.

36 Heiderose Kilper/Roland Lhotta, Föderalismus in der Bundesrepublik Deutschland. Eine Ein-führung, 1996, S. 23-24.37 amis Sesaxeb ufro dawvrilebiT ix. naSromis me-3 Tavi.38 Jerusalem, Die Staatsidee des Föderalismus,1949, S.6.39 Herzog, R., Art. 20. IV. Die Verfassungsentscheidung für den Bundesstaat, in: Maunz/Dürig/Herzog, Grundgesetz-Kommentar, München, 1980, 2. Bd., S. 122 ff.

Page 38: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 22 -

federalizmi, rogorc struqturuli principi, asaxavs dinamikurmoZraobas erTianobasa da mravalferovnebas, mudmivad ganaxle-bad da cvalebad integraciasa da dezintegracias Soris.40 amTvalsazrisiT, federalizmi gulisxmobs ara realurad arse-bul wesrigs, aramed dinamikur miswrafebas iseTi wesrigisaken,romelic xSirad ar emTxveva faqtobriv federalur wesrigs.federalizmis cneba, romelic yalibdeba misi gamoxatulebismravalricxovani formis jamisagan, aRniSnavs: a) saxelmwifoTa,saxelmwifoTa Tanamegobrobis, sazogadoebis da ekonomikisformirebis princips, romelic eswrafvis konsensualur-samokav-Sireo, vertikalze dafuZnebul gaerTianebas adamianebsa da (an)adamianTa sazogadoebebs Soris; b) am miswrafebis Sesabamis wes-rigs.41 federalizmis cnebisadmi aseTi damokidebulebidan ga-momdinare, unda vaRiaroT, rom federaluri wesrigis principsufro didi mniSvneloba aqvs, vidre TviTon wesrigs. nebismierifederaluri wesrigis substrats warmoadgens swored misi mamoZ-ravebeli Zalebi. amave dros, yvela federaluri miswrafeba armTavrdeba federaluri modelis CamoyalibebiT iseve, rogorcfederaluri wesrigis Camoyalibeba ar niSnavs, rom ukve amowu-rulia federalizmis fuZemdebluri principebi. ufro piriqiT,ukve realizebuli federaluri wesrigi moiTxovs federalurimTelis dinamikur srulyofas da reformirebas.42 federaluriprincipi, amgvarad, damoukidebelia rogorc arsebuli, asevesasurveli wesrigisagan. am TvalsazrisiT, federalizmi war-moadgens ufro maregulirebel da ara Sinaarsobriv princips.43

6. sociologiuri aspeqtiT, federaluria eTnikurad, religiurad,ekonomikurad da istoriulad diferencirebuli, teritoriuladdanawilebuli sazogadoeba (am sazogadoebis politikuri orga-nizaciis formisagan damoukideblad). federalizmis cnebis so-ciologiuri interpretacia naklebadaa dakavSirebuli saxelm-wifo-samarTlebriv momentTan, ramdenadac sociologiuri in-teresis centrSi dgas ara saxelmwifo, aramed sazogadoeba. sa-zogadoeba, rogorc individebisa da socialuri jgufebisaganSemdgari organizmi, federaluradaa mowyobili „qvevidan zeviT“.aseTi pluralisturi organizaciuli struqtura damaxasiaTebe-lia ara marto saxelmwifosaTvis, aramed sxva socialuri in-

40 Nipperdey Th., Der Föderalismus in der deutschen Geschichte, in: J. C. Boogman, G. N. vander Plaat (Hrsg.), Federalism. History and Current Significance of a Form of Government, TheHague, 1980, S. 125.41 Dreyer, M., Föderalismus als ordnungspolitisches und normatives Prinzip. Das föderative Den-ken der Deutschen im 19. Jahrhundert, S. 5.42 Wedl, K., Föderalismus in Programmen politischer Parteien, S. 5. cit: Michael Dreyer,Föderalismus als ordnungspolitisches und normatives Prinzip. Das föderative Denken der Deut-schen im 19. Jahrhundert. S. 6.43 iqve.

Page 39: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 23 -

stitutebisTvisac.44 sociologiuri aspeqtiT ganxiluli feder-alizmis cneba ufro metad empiriuli orientaciisaa da rogorcukve aRvniSneT, naklebad ainteresebs saxelmwifos teritoriu-li organizaciis normatiuli aspeqtebi.

3. federalizmis anTropologiuri safuZvlebi3. federalizmis anTropologiuri safuZvlebi3. federalizmis anTropologiuri safuZvlebi3. federalizmis anTropologiuri safuZvlebi3. federalizmis anTropologiuri safuZvlebi

federalizmis idea safuZvlad udevs adamianTa Tanacxovrebis yve-la mowesrigebul formas.45 federalizmisaTvis fuZemdebluri mniS-vnelobis mqone „kavSiris“ elementebi gvxvdeba adamianuri yofiere-bis sxvadasxva sferoSi. piradi cxovrebis sferoSi igi moicavsojaxur kavSirebs. sazogadoebriv sferoSi igi vlindeba federaci-uli saxelmwifos politikur-samarTlebrivi formiT, xolo fed-eralur TeologiaSi moicavs kavSirs adamiansa da RmerTs Soris.46

federaluri kavSiris aseTi yovlismomcveli xasiaTi ganisazRvre-ba federalizmis anTropologiuri legitimaciiT. adamians Seu-Zlia ganviTardes mxolod sxva adamianebTan simbiozis, mxolodsolidarobisa da Tanamegobrobis pirobebSi. federalizmi, rogorcontologiuri, aseve teleologiuri mniSvnelobiT, dakavSirebu-lia sazogadoebaSi adamianebs Soris urTierTobasTan.47

Tavisi anTropologiuri bunebiT adamiani eswrafvis gaerTianebasda kavSirs, raTa mowesrigebul urTierTobebSi moaxdinos indi-vidualuri da koleqtiuri miswrafebebis realizacia. federal-izmi da masTan dakavSirebuli orientaciis SesaZlo pluralizmiaadvilebs individualur an religiur orientacias.48 federaluriwesrigi moqalaqeTa politikur-samarTlebriv cnobierebaSi mxardaW-eras poulobs swored imitom, rom masSi asaxulia adamianTa kerZourTierTobebisaTvis tipiuri kooperaciis formebi da meqanizme-bi.49 fsiqologiuri gagebiT, federaluri saxelmwifo organizaciaSeesabameba adamianuri cnobierebis iseT konstitucias, romelicefuZneba urTierTkavSirs, kompromisul moqmedebebs da urTierT-ndobas.50 federalizmis principi cdilobs daZlios adamianis wn-exi jgufebSi, xalxebSi, saxelmwifoSi da daicvas adamianis indi-vidualoba ise, rom igi amavdroulad integrirebuli iyos sxvaadamianebTan urTierTobaSi.51

44 Kägi, W., Föderalismus als Staatsethisches Prinzip, in: W. Leissner (Hrsg.), Staatsethik, Köln,1977, S. 171-175.45 Würtenberger, Th., Zur Legitimation des Föderalismus, in: Rechtstheorie, Beiheft 16, Berlin,1997, S. 359.46 Hillerbrand, H. J., Föderaltheologie im radikalen Flügel der früheren Reformation, in: Rechts-theorie, Beiheft 16, Berlin, 1997, S. 9 ff.47 Lang, K., Die Philosophie des Föderalismus, S. 69.48 Grzeszick, B., Vom Reich zur Bundesstaatsidee, Berlin, 1996, S. 26.49 Roemheld, L., Integraler Föderalismus, Bd. 2, 1978, S. 61 ff.50 Würtenberger, Th., Zur Legitimation des Föderalismus, S. 359.51 Lang, K., Die Philosophie des Föderalismus, S. 69.

Page 40: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 24 -

garda gaerTianebisa da erTian sazogadoebaSi cxovrebis survil-isa, adamiani eswrafvis RirebulebiTi da sxva saxis orientirebisdacvas da wesrigs. ar SeiZleba ar aRiniSnos, rom Tavisi poli-tikur-samarTlebrivi da organizaciuli formiT zemoaRniSnulmiswrafebas centralizebuli saxelmwifo ufro Seesabameba, vidrefederaciuli. magram centralizmis elementebi realizebulia mar-Tvis federalur sistemebSic. swored wesrigisa da usafrTxoebisaRniSnuli moTxovna (romelic gansakuTrebiT angariSgasaweviapolitikuri da ekonomikuri krizisis pirobebSi), axdens central-isturi tendenciebis legitimacias federalizmSi.

federalurad da centralizebulad organizebuli saxelmwifoebi-saTvis damaxasiaTebelia mosaxleobis gansxvavebuli politikurimentaliteti. centralizebul saxelmwifoSi, politikur mentali-tetis saxes gansazRvravs politikuri procesis monawile subieqtebispasiuri orientacia, rodesac maTi qceva arsebiTad determinirebu-lia politikuri avtoritetis pativiscemisa da gafetiSebis mo-mentiT. federaciul saxelmwifoSi, politikuri mentaliteti, piri-qiT, ganisazRvreba politikur procesSi aqtiuri monawileobiT.52

politikur mentalitetsa da saxelmwifos federalur mowyobasSoris arsebobs ormxrivi urTierTkavSiri. politikuri mentali-teti SeiZleba mniSvnelovnad Seicvalos saxelmwifos teritoriu-li organizaciis formis gavleniT. aRniSnul debulebas adasturebssaxelmwifos federaciuli mowyobis mimarT germanuli sazogadoe-brivi azris ganviTarebis dinamikac. 1952 wels germaniis federaci-ul respublikaSi mosaxleobis 49% moiTxovda miwebis parlamenti-sa da mTavrobebis gauqmebas da mosaxleobis mxolod 21% iyo maTiSenarCunebis momxre, anu mosaxleobis didi umravlesoba emxrobo-da politikuri wesrigis centralizebul models. 1970 wels Catare-buli gamokiTxvis Sedegebis Tanaxmad, centralizebul politikurwesrigs mxars uWerda mosaxleobis 27%, 1980 wels ki mxolod 9%.53

sazogadoebrivi azris zemoaRniSnuli ganviTarebis tendencia naTladgviCvenebs masze federaluri politikuri sistemis did gavlenas.amasTanave, federaluri politikuri mentaliteti yalibdeba aramar-to federaluri wesrigis, aramed politikuri aRzrdis gavleniTac.54

germaniis magaliTi gviCvenebs, Tu rogor mimdinareobs adamianisTviTidentifikacia ama Tu im, Tundac „ara-bunebrivad“ formirebu-li politikuri erTeulis doneze. miuxedavad imisa, rom meoremsoflio omis Semdeg germaniis federaluri miwebis absoluturiumravlesobis sazRvrebi xelovnurad iqna dadgenili saokupacio

52 Würtenberger, Th., Zeitgeist und Recht, 2. Aufl., 1991, S. 109, cit: Würtenberger, Th., ZurLegitimation des Föderalismus, S. 360.53 Allensbach-Jahrbuch Bd. VIII, 1978-1983, S. 237, cit: Würtenberger, Th., Zur Legitimationdes Föderalismus, S. 360.54 Würtenberger, Th., Zur Legitimation des Föderalismus, S. 361.

Page 41: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 25 -

zonebis mixedviT da aseT miwebTan mosaxleobis grZnobad-emoci-uri kavSiri Tavidanve susti iyo, dReisaTvis germaniis yvelazeufro heterogenuli miwebic ki, ukve asrulebs mosaxleobis TviT-identifikaciis funqcias. identifikaciis procesi mimdinareobs aramarto eris politikur istoriasa da kulturasTan, aramed su-pranacionalur doneze da evropul civilizaciasTan kavSirSic.niSandoblivia, rom sociologiuri gamokiTxvis Sedegebis Tanax-mad, „evrokavSiris moqalaqeTa“ naxevari Tavis Tavs ganixilavsrogorc „evropels“.55

„federaluri“ adamianis saxes gansazRvravs rogorc pesimisturi, aseveoptimisturi anTropologia. ramdenadac federalizmisaTvis ucxoanebismieri ukiduresoba, misTvis miuRebelia rogorc pesimisturi,aseve optimisturi anTropologia. despotias emsaxureba is, vincadamianSi ufro cuds eZebs (vidre adamiani sinamdvileSia) da isic,vinc adamians Rebulobs ufro „kargad“ (vidre is sinamdvileSia).56

federalizmis idea efuZneba erTgvar „saSualos“ pesimistur daoptimistur anTropologias Soris. pesimisturi anTropologiisTezisi _ adamiani da samyaro cudia da arasrulyofili_ gana-pirobebs iseT pasiur yofas, rodesac movlenaTa ganviTareba mTli-anad bedis gangebasaa mindobili. an piriqiT, aseTi midgoma avi-Tarebs winaswar programirebul aqtiurobas, rodesac Tavisufali,magram swored moralurad susti adamiani emorCileba detalebamdegaTvlil iZulebiT, totalur wesrigs.57 pesimisturi anTropolo-gia gamoricxavs adamianis moRvaweobis nebismier arasaxelmwifosferos. es gasagebicaa, rameTu „zneobrivad dacemul adamianTa“SeCereba SesaZlebelia mxolod yovlismomcveli, iZulebiTi wes-rigidan gamomdinare wesebis dacviT.58 pesimisturi anTropologii-saTvis damaxasiaTebeli „pasiuroba“ nayofier niadags amzadebsdespotiisaTvis, xolo zemoaRniSnuli „aqtiurobis“ pirdapiri Sede-gia totalitaruli saxelmwifo.

federaluri filosofia aseve ar iziarebs optimisturi anTropo-logiis mier Camoyalibebul, adamianis idealizebul suraTs. opti-misturi anTropologiis mier ganviTarebuli Tezisi, rom samyaro„SesaniSnavia“, xolo adamiani aris absoluturad da upirobodkargi, „srulyofili“ arseba, garkveuli saSiSroebis Semcveli de-bulebacaa. Tu pesimisturi anTropologia axdens saxelmwifos ideisabsolutizacias da gafetiSebas (rodesac TiToeulis Tavisufle-ba arsebiTad izRudeba da nadgurdeba saxelmwifos mxridan), opti-misturi anTropologia, piriqiT, adamianebs aniWebs „zedmet“ Tavisu-

55 Eurobarometer, 1987, S. XIII,56 Berggrav, E., Der Staat und der Mensch, 1946, S. 121. cit: Lang, K., Die Philosophie desFöderalismus, S. 150.57 Lang, K., Die Philosophie des Föderalismus, S. 151.58 iqve.

Page 42: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 26 -

flebas, rac saxelmwifos ayenebs anarqiis saSiSroebis winaSe.59

federaluri anTropologia ufro optimisturia, vidre pesimisturi.60

amave dros, federalizmis filosofia efuZneba ara utopiur, uki-duresad optimistur, aramed „SedarebiT optimistur“ anTropolo-gias.61 federaluri anTropologia garkveul CarCoebSi aqcevs op-timisturi anTropologiis mier ganviTarebul adamianis „usazRvro“Tavisuflebis ideas. federaluri anTropologiis Tanaxmad, marTa-lia, adamiani ar aris absoluturad srulyofili, magram adamianiaris „principulad kargi“ arseba. mxolod „karg“, ganviTarebisunaris mqone adamians SeuZlia eswrafvodes „saxelmwifos gaadami-anurebas“, rogorc federaluri wesrigis saboloo mizans.62 aseTiadamiani mzeras miapyrobs „gonivrul wesrigs“. zomierad optimis-turi anTropologia ar axdens adamianis gonebis calmxriv gan-didebas, magram mas swams adamianis gonebis Zliereba. adamianisgonebas ZaluZs moicvas yvela socialuri da politikuri institu-ti da kidev ufro ganmtkicdes am institutebTan erTad.63

federaluri anTropologiis anu „zomierad optimisturi“ anTro-pologiis TvalsazrisiT, adamiani ar aris cudi, adamiani ar ariskargi, is aris gansakuTrebuli azriT „kargic-da-cudic“.64 adamianiar aris idealuri arseba, igi cxovrobs realobasa da idealsSoris mudmiv winaaRmdegobaSi. adamianis qceva erTdroulad sa-marTlianicaa da usamarTloc, gonivrulic da aragonivrulic.adamianis arsi ganisazRvreba imiT, rom igi erTdroulad RmerTisxaticaa da codvilic. federaluri filosofia aqcents akeTebsswored aseT adamianze: ukiduresi optimizmis an ukiduresi pes-imizmisagan gansxvavebiT. federalizmis filosofiisaTvis ucxoaadamianis calmxrivi gageba, igi ar cnobs arc pesimistur da arcoptimistur polusebs.

4. federalizmi rogorc Rirebuleba4. federalizmi rogorc Rirebuleba4. federalizmi rogorc Rirebuleba4. federalizmi rogorc Rirebuleba4. federalizmi rogorc Rirebuleba

federalizmi aris Rirebuleba. federalizmi ganasaxierebs Rire-bulebebs da aseve eswrafvis gansazRvrul RirebulebaTa ganxor-cielebas da dacvas.65 federalizmi, gagebuli rogorc Rirebuleba,federalur wesrigs ganixilavs harmoniuli socialuri Tanacx-

59 iqve.60 iqve gv. 152.61 iqve.62 Kägi, Föderalismus und Freiheit, in: Erziehung zur Freiheit, Sozialwissenschaftliche Studienfür das schweizerische Institut für Auslandsforschung, 1959, S. 59. cit: Lang, K., Die Philoso-phie des Föderalismus, S. 153.63 Jaspers, K., Die Atombombe und die Zukunft des Menschen, 1964, S. 305. cit: Lang, K., DiePhilosophie des Föderalismus, S. 152.64 Buber, M., Das Problem des Menschen, S. 248, cit: Lang, K., Die Philosophie des Föderal-ismus, S. 153.65 Lang, K., Die Philosophie des Föderalismus, S. 131.

Page 43: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 27 -

ovrebis bunebrivi pirobebis Camoyalibebis erT-erT saSualebad.66

dRemde arsebuli arc erTi federaluri struqtura ar yofilamxolod wminda racionalur safuZvelze Camoyalibebuli sistema.federaluri wesrigis kvlevis procesSi bevri avtori gansakuTre-biT gamoyofs federalizmis „sulieri“ momentebis mniSvnelobasda ar Semoifargleba martooden mecnieruli analiziT. miT ufro,rom arsad, arasodes arsebobda grZnobadi momentebisagan Tavisu-fali federalizmi.67

federaluri wesrigis fuZemdebluri Rirebulebebi gamomdinare-obs sruliad gansxvavebuli msoflmxedvelobrivi mimdinareobebidan.avtonomia, saxelmwifo da sazogadoebrivi cxovrebis organizacia„qvevidan“ da ara „zevidan“, kooperacia da koordinacia, plural-izmi da rTuli, mravaldoniani wesrigisaTvis aucilebeli tol-erantoba warmoadgens ara erTi, romelime ideologiis monopo-lias, aramed Tavisufali sazogadoebis Rirebulebebs.

federalizms, rogorc Rirebulebas ufro xSirad iyeneben politi-kosebi, gansakuTrebiT maSin, rodesac maT TavianTi Tavi federal-istebad miaCniaT. RirebulebiT aspeqtSi federalizms sakmaod xSiradiyeneben am ideis Tavgamodebuli mowinaaRmdegeebic. am SemTxvevaSifederalizmi gamodis erTgvar gantevebis vacad, rodesac arsebu-li sirTuleebi mTlianad braldeba marTvis federalur sistemas.federalizmi, gagebuli rogorc „negatiuri Rirebuleba“, arcTuise uwyinaria da SeuZlia seriozuli safrTxe Seuqmnas saxelmwifoserTianobas, rameTu igi ar aRiarebs solidarobis mniSvnelobas.68

rodesac politikaSi federalizmis koncefcia gamoiyeneba wmindaRirebulebiT aspeqtSi, iqneba es negatiuri Tu pozitiuri Rire-buleba, moqmedebs erTi saerTo wesi, romlis Tanaxmadac saqmis-aTvis miT ufro ukeTesia, rac ufro arazusti da bundovani iqnebafederalizmis cnebis Sinaarsi.69

politikur-RirebulebiTi midgomis safuZvelze federalizms Sei-Zleba mieniWos sruliad gansxvavebuli mniSvneloba. am dros fed-eralizmi gadaqceulia gaurkvevlobis burusiT mocul obieqtad,romelic ideaSi yovelive saukeTesos gvTavazobs, magram realoba-Si mxolod cudis matarebeli xdeba. federalizmi, rogorc Rire-buleba, ufro xSirad gamoiyeneba gansazRvruli politikuri miznebismisaRwevad, rodesac naklebad cdiloben federalizmis cnebis Si-naarsis zust formulirebas an federalizmi gaigivebulia iseTkategoriebTan, rogoricaa avtonomia, decentralizacia, miswrafe-ba meti damoukideblobisaken, secesionizmi.70

66 Heraud, G., Die Prinzipien des Föderalismus und die Europäische Föderation, 1978, S. 21.67 amis Sesaxeb ufro dawvrilebiT ix: FS Klecatsky, S. 1019 ff.68 Lang, K., Die Philosophie des Föderalismus, S. 133.69 Fassa, R., Eine Antwort auf die Frage: „Was ist Föderalismus?“, in: Föderalismus und Zentral-ismus. Europas Zukunft zwischen dem deutschen und dem französischen Modell, 1996, S.100.70 iqve.

Page 44: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 28 -

Tavi 2. federalizmis antinomiebi

1. federalizmi rogorc paradoqsi1. federalizmi rogorc paradoqsi1. federalizmi rogorc paradoqsi1. federalizmi rogorc paradoqsi1. federalizmi rogorc paradoqsi

federaciuli saxelmwifo warmoadgens saxelmwifos teritoriuliorganizaciis rTul formas. sityva „rTuli“ imTaviTve migvaniS-nebs im garemoebaze, rom federaciul saxelmwifoSi xdeba daZabu-lobaTa mTeli kompleqsebis mudmivi ganaxleba da axal-axali forme-biT warmoSoba.1 imisaTvis, rom gavigoT federalizmis arsi, up-irveles yovlisa, unda avxsnaT federaluri sistemisaTvis damaxa-siaTebeli daZabulobebi. „daZabuloba“ ar SeiZleba gavigoT, rogorcnegatiuri sidide, rogorc destruqciuli Zalis sinonimi. daZabu-loba niSnavs dapirispirebas, xolo permanentulad gagrZelebadidapirispirebis gareSe saerTod ar arsebobs aranairi cocxalipolitika da aranairi nayofieri saxelmwifoebrioba.2

rodesac daZabuloba SenarCunebulia „zomier wonasworobaSi“, ma-Sin federalizmi warmogvidgeba rogorc SemoqmedebiTi dinamikiskonstruqciuli, pozitiuri Zala.3 am wonasworobis damyareba moiTx-ovs did Zalisxmevas, magram federalizmis aRniSnuli „nakli“ dasistemis wonasworobis SenarCunebisaTvis gaweuli danaxarjebikompensirdeba imiT, rom (wonasworobis darRvevis mudmivi safrTx-is pirobebSi) politikis mTeli Zalisxmeva koncentrirebulia ad-amianze, politikis centrSi dgas adamiani, rogorc msxverpli da,amavdroulad, Semoqmedi am daZabulobisa.4

federalizmis ideas ar gansazRvravs mtruli da gadauWreli winaaRm-degobebi. federaluri filosofiis amosavali punqti SeiZlebadaxasiaTdes rogorc „polaruli daZabuloba“. polaruloba war-moadgens erTi da imave arsebis dayofas or dapirispirebul, ma-gram erTmaneTisagan ganuyofel Tvisebriobad, Zalad, mimarTule-bad, romelsac polusebs uwodeben.5 amave dros, federalizmis arsiar ganisazRvreba martooden bipolaruli winaaRmdegobebiT, xolomisi arsis axsnis erT-erT SesaZleblobas gvTavazobs „federaliz-mis paradoqsebi“.

paradoqsi I.paradoqsi I.paradoqsi I.paradoqsi I.paradoqsi I. federalizmi rogorc „usistemo sistema“. federal-izmi ar warmoadgens sistemas. federalizmi aris cocxali, moqmediprincipi, romelmac unda gagvaTavisuflos sistemuri da formaluriSemecnebisagan.6 nebismieri sistema, Tavisi arsiT, aris unitaruli

1 Lang, K., Die Philosophie des Föderalismus, S. 40.2 Bauhofer, O., Eidgenossenschaft, Selbstbehauptung und Bewährung, Einsiedeln, 1939, S. 56.cit: Lang, K., Die Philosophie des Föderalismus, S. 41.3 Etter, Vorwort zum Sonderheft Föderalismus, S. 211/212. cit: Lang, K., Die Philosophie desFöderalismus, S. 41.4 Lang, K., Die Philosophie des Föderalismus, S. 42.5 Lang, K., Die Philosophie des Föderalismus, S. 43.6 Frantz, Religion, S. 25. cit: Lang, K., Die Philosophie des Föderalismus, S. 45.

Page 45: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 29 -

da, Sesabamisad, antifederaluri. WeSmariti federalizmi ver egue-ba mxolod erTi gonebidan, mxolod erTi, calmxrivi ideidan, erTiabstraqtuli centridan momdinare sistemas. federalizmi warmoad-gens yvela sistemuri gadawyvetis mudmiv da instiqtur uaryofas.7

sruliad gansxvavebuli, zogjer diametrulad dapirispirebuliskolebisa da mimdinareobebis arsebobis miuxedavad, federaliz-mis filosofia aviTarebs „usistemo sistemis“ paradoqss. yovelg-vari sistemis negaciis, uaryofis miuxedavad, federalizms ar ZaluZssistemis gareSe arseboba. federaluri azrovnebis ganviTareba Seu-Zlebelia gansazRvruli azrobrivi da logikuri struqturebisgareSe, romelTa meSveobiTac xdeba federalizmis Sesaxeb codnismowesrigeba da sistematizacia. amasTanave, federalizmis Sesaxebcodnis mowesrigebuli sistema ar unda avurioT dogmaturad sistem-atizebul samecniero masalasTan. miT ufro, rom federalizmisfilosofia Tavs aridebs harmoniul msoflgagebas.8

paradoqsi II.paradoqsi II.paradoqsi II.paradoqsi II.paradoqsi II. debuleba _ „erTi yvelasaTvis, yvela erTisaTvis“_warmoadgens nebismieri federaluri struqturis devizs.9 „erTiyvelasaTvis“ niSnavs, rom individi, sazogadoeba an regioni mzadaaiyos mTelis samsaxurSi da aucileblobis SemTxvevaSi gaiRosgarkveuli msxverpli saerTo saqmisaTvis. „yvela erTisaTvis“ niS-navs daxmarebas, romelic mTelma unda gauwios individs, sazoga-doebas an gansazRvrul regions. erTeuls ar SeuZlia iyos mx-olod TviTmizani. individis aucilebeli Tavisufleba unda daic-vas erTobam. „erTi yvelasaTvis, yvela erTisaTvis“ aris feder-aluri cxovrebis wesis gamoxatuleba, romlis realizaciac mTli-anad damokidebulia moqalaqeTa keTil nebaze.10

paradoqsi III.paradoqsi III.paradoqsi III.paradoqsi III.paradoqsi III. federalizmis morigi paradoqsi isaa, rom igi es-wrafvis „erTianobas mravalferovnebaSi, mravalferovnebas _ er-TianobaSi.“11 mravalferovneba, erTi mxriv, dayofilia ramdenimeerTianobad, romlebic TavisTavad ganuyofeli arian da sxvebisa-gan gansxvavebuli; meore mxriv, mravalferovneba aerTianebs ram-denime aseT erTianobas da aris isev erTianoba. TviT ganuyofeli,daunawevrebelic ki SeiZleba arsebobdes rogorc mravali „gansx-vavebuli“ da, piriqiT, yoveli mravalferovneba, raRacnairadyovelTvis erTianobaa. saxelmwifo SeiZleba warmovidginoT rogorc

7 Rougemont de, Aufgabe oder Selbstaufgabe, Zürich, 1941, S. 104., cit: Lang, K., DiePhilosophie des Föderalismus, S. 17.8 Lang, K., Die Philosophie des Föderalismus, S. 20.9 Rougemont de, Aufgabe oder Selbstaufgabe, S. 48.10 Brunner, Emil, Der Cristliche Staat, S. 24. cit: Lang, K., Die Philosophie des Föderalismus,S. 45.11 cit: Augustinus: De civitate Dei IV, 15.

Page 46: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 30 -

gansxvavebuli adamianebisa da erTeulebis, sazogadoebebis erTo-ba, romlebic Tavis mxriv, aseve erTianobas warmoadgenen. am mraval-ferovnebaTa erTianoba ayalibebs erTianobas _ saxelmwifos.12

mravalferovnebas erTianobis gareSe mivyavarT anarqiamde da qaosam-de, xolo erTianobas mravalferovnebis gareSe _ „totalur wes-rigamde“.

federaluri azrovnebisaTvis damaxasiaTebeli mravaldonianobawarmoadgens SemoqmedebiTi Sinaarsisa da Tavisuflebis dacviselements. federalur mravalferovnebaSi yovelTvis „feTqdeba“SemoqmedebiTi winaaRmdegobebi, xolo Tavisufleba realizdebaindividualobis dacviTa da misi gafurCqvniT.13 mravalferovnebada xelisuflebis gansxvavebuli doneebis arseboba warmoadgenserTianobis wanamZRvars. amave dros, federaciuli saxelmwifo araris misi Semadgeneli erTeulebis meqanikuri jami. marTvis feder-aluri sistemisaTvis gadamwyveti mniSvneloba eniWeba swored imgaremoebas, rom mTelis Semadgeneli nawilebi dakavSirebuli ari-an ufro zemdgom erTobasTan _ federalur gaerTianebasTan.

federalizmma unda SeZlos saxelmwifos erTianobis da federaci-is subieqtebis saxelmwifoebriobis Sexameba. teritoriuli er-Teulebis maqsimaluri avtonomiisa da mravalferovnebis pirobeb-Si ar SeiZleba daikargos federaluri erTianoba. winaaRmdeg SemTx-vevaSi, federalizmi gadaizrdeba partikularizmSi, separatizmSianda uformo pluralizmSi da, piriqiT, Tu aqcenti calmxrivadgadatanilia mxolod erTianobaze da xdeba misi absolutizacia,maSin viTardeba federalizmis ideisaTvis miuRebeli unitarizmida centralizmi. federalizmi SeiZleba ganvixiloT, rogorc mozaika.igi ver Seikvreba, Tu ar moeqca garkveul sazRvrebSi da Tu areqna gansazRvruli forma.

federaluri ideis paradoqsi swored imaSi mdgomareobs, rom igierTdroulad moiTxovs erTianobas da, amavdroulad, misi wevrebisdamoukideblobis da individualuri gansakuTrebulobis Senar-Cunebas. „mravalferovnebaSi erTianobis“ uzrunvelyofis amocanaaris jerarsi, „unda“, magram amave dros iseTi jerarsi, romlis„arsobaSi“ gadasvla savsebiT dasaSvebia da SesaZlebeli.14

federalizmi socialuri erTobis iseTi struqturuli principia,romelic „patara erTeulebs“ fundamentalur mniSvnelobas ani-Webs. federaluri erTobis TiToeuli nawili mdidrdeba swored„sxvebis“ Secnobis Sedegad. federalizmi viTardeba individualo-basa da erTianobas, damoukideblobas da koleqtivs Soris kavSir-

12 Lang, K., Die Philosophie des Föderalismus, S. 46.13 Kägi, Der Föderalismus hat auch eine Zukunft, S. 6.14 Rops, D., Principe federatif et realites humaines, in: Nations ou Federalisme, Paris, 1946, S.169. cit: Lang, K., Die Philosophie des Föderalismus, S. 46.

Page 47: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 31 -

Si. federaluri wesrigis aRniSnuli paradoqsis Camoyalibeba Sei-Zleba Semdegnairad: imisaTvis, rom erTmaneTs mivuaxlovdeT, saWiroaerTmaneTs davSordeT.

adamianTa socialuri Tanacxovrebis formebis ganviTareba efuZne-ba or, erTmaneTTan mWidrod dakavSirebul moments_ individualo-bas da koleqtiurobas. maTgan mxolod erT-erTi mxaris absoluti-zaciam SeiZleba damangreveli gavlena moaxdinos sazogadoebisganviTarebis procesze. liberalizmi da socializmi, rogorc erT-maneTTan dapirispirebuli ideologia, calmxrivad efuZneba an in-dividualizms, an koleqtivizms. maTgan gansxvavebiT, federalizmiaxdens individualobisa da koleqtiurobis zomier sinTezs. amniSniT, federalizmi SeiZleba ganvixiloT, rogorc socializmsada liberalizmze ufro maRla mdgomi, mesame.15

federalizmis filosofiisaTvis damaxasiaTebel Semdeg paradoqsadSeiZleba CaiTvalos winaaRmdegoba Tavisuflebasa da saxelmwifoavtoritets Soris.16 federalizmi uzrunvelyofs balanss, wonas-worobas Tavisuflebasa da saxelmwifo avtoritets Soris. Tavisu-fleba aucileblad moiTxovs avtoritets. mxolod avtoritetsSeuZlia daicvas da srulyos Tavisufleba. da piriqiT, avtorite-ti unda efuZnebodes Tavisuflebis ideas. avtoritetis dayvana arSeiZleba saxelmwifo brZanebis uflebamosilebamde. am TvalsazrisiTgagebuli avtoriteti gvxvdeba mxolod totalitaruli reJimispirobebSi. moTxovnas, rom federaluri mTelis Semadgeneli nawi-lis Tavisufleba dakavSirebul iqnes mTelis erTianobisa da av-toritetis aRiarebasTan, xSirad uwodeben „paradoqsul moTxov-nas“, magram swored es momenti ayalibebs WeSmariti federalizmisarsebiT niSans.17

federalizmi icavs im saerTos, rac masSi gaerTianebul nawilebsaqvT da, amave dros, pativs scems da aRiarebs TiToeuli nawilisgansakuTrebulobas. federaluri Tavisuflebis ufro maRali safex-uri miiRweva saerTo miznis gacnobierebiT da, amavdroulad, fed-eraluri mTelis Semadgeneli nawilis gansakuTrebulobis aRiare-biT.18

federalizmis zemoaRniSnuli paradoqsebi damaxasiaTebelia mis-Tvis, rogorc filosofiuri „usistemo sistemisaTvis“. aseve araris dazRveuli calkeuli antinomiebisagan federalizmi rogorcsaxelmwifos teritoriuli mowyobis rTuli forma da rogorcmarTvis sistema.

15 Frantz, Aufruf zur Begründung einer föderativen Partei, 1875. S.14.16 Lang, K., Die Philosophie des Föderalismus, S. 51 ff.17 ix. Lang, K., Die Philosophie des Föderalismus, S. 52.18 iqve.

Page 48: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 32 -

2. federaciuli saxelmwifos iuridiuli paradoqsebi2. federaciuli saxelmwifos iuridiuli paradoqsebi2. federaciuli saxelmwifos iuridiuli paradoqsebi2. federaciuli saxelmwifos iuridiuli paradoqsebi2. federaciuli saxelmwifos iuridiuli paradoqsebi

federaciuli saxelmwifos iuridiuli paradoqsebis CamoyalibebadakavSirebulia germaneli iuristis karl Smitis saxelTan. Smitmame-20 saukunis 30-ian wlebSi miuTiTa federaluri saxelmwifo-sa-marTlebrivi gaerTianebisaTvis damaxasiaTebel Semdeg ZiriTadantinomiebze:

1. federaluri gaerTianeba miznad isaxavs federaciis wevrebispolitikuri damoukideblobis SenarCunebas da dacvas. amave dros,federalur kavSirSi gaerTianeba yovelTvis iwvevs am damoukide-blobis garkveuli xarisxiT dakargvas, da rac yvelaze ufroarsebiTia, federaciis subieqti kargavs TviTSenarCunebisa daTavdacvis uflebas.19

2. federaciis subieqti federaluri kavSiris meSveobiT cdilobsSeinarCunos Tavisi damoukidebloba da erTiani saxelmwifosfarglebSi ganaxorcielos TviTgamorkvevis ufleba. meore mxriv,federacias, saxelmwifos usafrTxoebis interesebidan gamom-dinare, kanonieri ufleba aqvs Caerios federaciis wevris saSi-nao saqmeebSi. nebismieri federaluri gaerTianeba iTvaliswinebsfederaluri intervenciis SesaZleblobas, romelic niSnavs fed-eraciis subieqtis TviTgamorkvevis uaryofas.20

3. federaciuli saxelmwifos yvelaze zogadi antinomia mdgomare-obs politikuri egzistenciis dualistur xasiaTSi. nebismierkavSirs, gaerTianebas, iqneba es saxelmwifoTa kavSiri (konfed-eracia), Tu federacia, aqvs saerTo neba da damoukidebeli poli-tikuri egzistencia. swored am ukanaskneli niSniT gansxvavdebafederaciuli saxelmwifo saxelmwifoTa aliansisagan. federa-ciaSi erTmaneTis gverdiT Tanaarsebobs federaciisa da fed-eraciis subieqtis politikuri egzistenciis ori saxe, romlebicparalelurad arseboben manam, sanam arsebobs TviTon federa-cia. federaciis politikur egzistencias ar SeuZlia gaauqmosfederaciis SemadgenlobaSi gaerTianebuli subieqtis arsebobada, piriqiT, arc federaciis subieqtis egzistencia auqmebs fed-eraciuli saxelmwifos politikur egzistencias. federalurixelisuflebis damokidebuleba federaciis subieqtTan da asevefederaciis subieqtis damokidebuleba federalur xelisufle-basTan ar efuZneba mkacrad gamoxatul subordinacias. feder-alizmis arsi mdgomareobs politikuri arsebobis dualizmSi,rodesac, erTi mxriv, arsebobs erTi politikuri erToba (fed-eraciis saxiT), meore mxriv, saxezea calkeuli politikuri er-Tobebis pluralizmi. aseTi, sakmaod gaurkveveli mdgomareoba,xSirad xdeba uamravi konfliqtis mizezi.21

19 Schmitt, C., Verfassungslehre, 1955, S. 370.20 Schmitt, C., Verfassungslehre, S. 370.21 Schmitt, C. Verfassungslehre, S. 370.

Page 49: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 33 -

saxelmwifoSi, Smitis mixedviT, arsebobs davis gadawyvetis mrava-li meTodi. magram gadawyvetilebis miRebasTan dakavSirebuli poli-tikuri konfliqti SesaZloa ver gadawydes samarTlebrivi, proce-sualuri formebis meSveobiT. gadawyvetilebis miRebis sakiTxi na-klebad an, SeiZleba iTqvas, saerTod ar Seexeba normatiulobas dakanonebis konstruqcias. manam, sanam urTierToba mowesrigebuliamoqmedi, orive mxaris mier aRiarebuli samarTlebrivi normiT, arcaris WeSmariti konfliqti. magram, rodesac sadavo urTierToba araris samarTlebrivad regulirebuli maSin davis procesi, TavisiSinaarsiT, ukve arasamarTlebrivia, romlis drosac delikatursituaciaSi xvdeba TviTon sasamarTlo.

sasamarTlo, romelmac politikuri konfliqti unda gadawyvitosara ukve dadgenili samarTlis zogadi normebis, aramed TavisisakuTari gadawyvetilebis safuZvelze, SeiZleba iTqvas, arc arissasamarTlo. saxelisuflebo doneebs Soris warmoSobili davismomrigebeli instancia warmoadgens an federalur, an federaciisramdenime wevris saerTo struqturas. aseTi saxis sasamarTlo veriqneba miumxrobeli da neitraluri _ is mudam iqneba erT-erTimxare. politikuri konfliqtis gadawyveta aseve warmoudgenelia„Sereuli instanciis“ mier. im SemTxvevaSi, Tu es instancia paritetulsawyisebzea Camoyalibebuli, maSin masSi Tanabrad iqneba warmodge-nili konfliqtis monawile TiToeuli mxare. mxareTa msgavsi paritet-uli warmomadgenlobis dros gadawyvetilebis miReba SesaZlebe-lia mxolod maSin, rodesac romelime wevri ar Seasrulebs mom-rigebel organoSi misi daniSvnis pirobebs. Tu momrigebeli in-stanciis Camoyalibebis meqanizmi iseTia, rom masSi warmodgeniliwevrebi ar arian damokidebuli mxareTa interesebze, aseTi organoTviTonve iqneba suverenuli da, maSasadame, ara sasamarTlo, aramedarsebuli da, Sesabamisad, mxolod TviTSenarCunebaze mzrunvelipolitikuri xelisufleba. politikuri konfliqtis gadaWra am saxiT,SeuZlebelia, rac unda Wkviani da gonieri adamianebi monawileobd-nen davis mowesrigebis procesSi.22

Smitis SexedulebiT, damoukidebeli politikuri gadawyvetilebeb-is miRebis uflebamosilebis mqone gansxvavebuli centrebis arse-boba yovelTvis gulisxmobs msgavsi konfliqtebis warmoSobis didalbaTobas.23 erTi mxriv, suverenul da arasuverenul saxelmwi-foebs Soris, meore mxriv, konfederacias da federacias Sorisarsebuli gansxvavebis dadgena, Smitis mixedviT, problemas ar xs-nis. gabatonebuli Sexedulebis mixedviT, suverenuli arian mx-olod saxelmwifoTa kavSirSi, konfederaciaSi gaerTianebuli sax-elmwifoebi. federaciul saxelmwifoSi ki suverenulia mxoloderTiani, federaciuli saxelmwifo. suverenitetis msgavsi gagebidan

22 iqve, gv. 371.23 Schmitt, C. , Verfassungslehre, S. 372.

Page 50: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 34 -

gamomdinareobs, rom konfliqtis SemTxvevaSi iSleba mxolod sax-elmwifoTa kavSiri (konfederacia), magram ara federaciuli sax-elmwifo. federaciul saxelmwifoSi suverenitetis sakiTxi RiadrCeba manam, sanam arsebobs TviTon federaluri gaerTianeba. Smi-tis azriT, Tu suverenulia mxolod federacia, maSin federalurikavSiri warmoadgens iseT struqturas, rodesac politikurad ar-sebobs mxolod „federacia“ anu arsebobs mxolod mTeli, rogorcaseTi. es niSnavs, rom sinamdvileSi saqme gvaqvs unitarul saxelm-wifosTan. es ki sxva araferia, Tu ara federaciis WeSmariti prob-lemisaTvis gverdis avla.24

erTmaneTis gverdiT damoukidebeli politikuri erTeulebis arse-bobis daSveba, politikurad aseve damoukidebeli erTobis far-glebSi, Smitis mixedviT, winaaRmdegobrivia. ar SeiZleba erTdrou-lad gvqondes ori erTeuli, rameTu erTeulis arsi isaa, rom is„erTeulia“.25

Smitis mier Camoyalibebuli antinomiebi warmoaCenen im winaaRmde-gobebs, rac gamomdinareobs federaciuli saxelmwifos rTulibunebidan. es antinomiebi gamomdinareoben federaluri sistemisbunebidan da maTi moxsna, garkveuli azriT, uperspeqtivo saqmecaa.zemoaRniSnuli antinomiebis mxolod da mxolod nawilobrivi ax-snis cda mocemulia winamdebare naSromis im TavebSi, sadac ganxi-lulia federaciuli saxelmwifos saxelmwifo-samarTlebriviTeoriebi da suverenitetis problema federaciul saxelmwifoSi.

3. federaciuli saxelmwifos upiratesobebi3. federaciuli saxelmwifos upiratesobebi3. federaciuli saxelmwifos upiratesobebi3. federaciuli saxelmwifos upiratesobebi3. federaciuli saxelmwifos upiratesobebi

marTvis federaluri sistemis upiratesobebidan unda gamoiyosSemdegi momentebi:_ federaciuli saxelmwifo xels uwyobs saqmian, adgilobriv moTx-

ovnebze orientirebuli gadawyvetilebebis miRebas. federaluriwesrigis pirobebSi moqalaqeebs aqvT politikur procesSi aqti-uri monawileobis meti SesaZleblobebi. adgilobrivi problem-atika maTTvis ufro axlobelia da nacnobi, vidre centralurdoneze gadasawyveti sakiTxebi.

_ federalizmi xels uwyobs politikuri sistemis demokratiulisafuZvlebis formirebas. marTvis federaluri sistemis drossaxelmwifo xelisufleba, ase vTqvaT, geografiulad uaxlovde-ba xalxs. federaciul saxelmwifoSi ufro naklebad dgas poli-tikuri xelisuflebis anonimurobis problema, xolo individssaSualeba aqvs miiRos Segnebuli monawileoba politikur pro-cesSi. federalizmi iZleva saxelmwifo saqmianobis sferoebisoptimaluri danawilebis, xelisuflebisadmi demokratiuli kon-trolis ganxorcielebis damatebiT SesaZleblobebs.

24 iqve.25 iqve, gv. 372.

Page 51: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 35 -

_ federalizmisaTvis damaxasiaTebeli policentrizmi xels uwy-obs politikuri procesebis ganviTarebis Tanabrobas qveynismTel teritoriaze. jansaR partiul-politikur konkurenciasTanerTad federalizmi iZleva politikuri ambiciis adgilze dak-mayofilebis saSualebas.

_ federalizmi amaRlebs sazogadoebis politikuri kulturisdones, uwinares yovlisa, politikuri dialogis kulturas. fed-eraciul saxelmwifoSi arsebuli politikuri centrebi, rogorcwesi, ar warmoadgens erTian politikur Zalas. gansxvavebulipolitikuri ideologiisa da orientaciis mqone Zalebi iZule-buli arian urTierTSoris warmarTon konstruqciuli dialo-gi, pativi scen erTmaneTis azrebsa da poziciebs. federaluriwesrigis pirobebSi ufro intensiuri xdeba partiul-politikurikonkurencia. federaciuli saxelmwifos da federaciis subieq-tis parlamentSi SesaZlebelia warmodgenili iyvnen gansxvave-buli ideologiis mqone politikuri Zalebi da Camoyalibdnenpartiul-politikurad gansxvavebuli mTavrobebi. federalurisistemisaTvis damaxasiaTebeli policentrizmi saSualebas aZlevssaparlamento opozicias, rom alternatiuli politikuri pro-grama, nawilobriv mainc, ganaxorcielos federaciis subieqtisdoneze da amiT daamtkicos xelisuflebaSi mosvlis mzadyofna.

_ angariSgasawevia adgilebze politikuri lideris momzadebisprocesSi federaluri modelis upiratesobebic. aRsaniSnavia,rom aSS-is bolo 11 prezidentidan 9 prezidentad arCevamdeStatis gubernatori iyo. federaciis subieqtTa, ase vTqvaT, mik-romodelSi xdeba politikuri lideris „Semowmeba“, misi poten-ciuri SesaZleblobebis gamovlena, rac eleqtorats bevrad uad-vilebs swori arCevanis gakeTebas.

_ federalizmi umciresobebs aZlevs maTi individualuri Tavise-burebebis Sesabamisad cxovrebis Sanss. jgufi, romelsac saer-To socialur sistemaSi cota wona aqvs, SeiZleba subsistemaSimxedvelobaSi misaRebi faqtori, calkeul SemTxvevebSi ki, um-ravlesobac gaxdes.

_ rogorc regionaluri TviTidentifikaciis realizaciis forma,federalizmi uzrunvelyofs „mravalferovnebas erTianobaSi“ anuigi erTdroulad icavs sxvadasxva socialuri jgufis individ-ualur gansakuTrebulobas da, amavdroulad, uzrunvelyofs amjgufebis integrirebas saerTo sistemaSi.

_ federaciuli saxelmwifo amcirebs xelisuflebis borotadgamoyenebis SesaZleblobas xelisuflebaTa balansirebis gziT,rac miiRweva xelisuflebaTa vertikaluri danawilebiT (xelisu-flebaTa horizontaluri danawilebis paralelurad). Sesabamis-ad, federalizmi uzrunvelyofs individualuri Tavisuflebis

Page 52: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 36 -

maRal xarisxs saxelmwifoSi da qmnis sistemis stabilurobisdamatebiT garantiebs. SemTxveviTi araa, rom federalizmi xSir-ad daxasiaTebulia rogorc Tavisufali adamianis moTxovnile-bebis dakmayofilebisaken mimarTuli struqtura.26

_ federaciul saxelmwifoSi ufro sruladaa realizebuli sub-sidiarobis principi, romelic uzrunvelyofs mmarTvelobiTigadawyvetilebebis miRebisa da maTi ganxorcielebis optimaluridonis SerCevas. saxelmwifos federaluri dayofa ufro iTval-iswinebs marTvis optimaluri sivrcis princips, romlis Tanaxma-dac, saxelmwifo mmarTveloba maqsimalur efeqts aRwevs mxolodsaTanado teritoriuli, sawarmoo-ekonomikuri da mosaxleobisresursebis arsebobis pirobebSi. samarTavi sivrcis sistemuribuneba bevrad gansazRvravs federaciis subieqtTa avtonomiurifunqcionirebis SesaZleblobebs. am principis gauTvaliswineblobada federaciis arasicocxlisunariani subieqtebis arseboba gardau-vlad iwvevs marTvis centralisturi tendenciebis ganmtkicebas.27

_ federalizmi iZleva konfliqtebis mowesrigebis damatebiT Sesa-Zleblobebs.

_ politikuri praqtika adasturebs, rom marTvis decentralize-buli sistema ufro efeqtiania, vidre centralizebuli. feder-alizmis politikuri ideologiis safuZvels swored decentral-izacia warmoadgens (Tumca, federaciuli da decentralizebu-li, unitaruli saxelmwifo arsebiTad gansxvavebuli cnebebia).

_ federaluri wesrigi axdens jansaRi Sejibrebis provocirebasfederaciis subieqtebs Soris.

_ federalizmi ayalibebs saxelmwifos legitimaciis damatebiTsafuZvlebs, riTac uzrunvelyofs socialur mSvidobas da aad-vilebs moqalaqeTa integracias saxelmwifoSi.28

4. federaluri sistemis negatiuri aspeqtebi4. federaluri sistemis negatiuri aspeqtebi4. federaluri sistemis negatiuri aspeqtebi4. federaluri sistemis negatiuri aspeqtebi4. federaluri sistemis negatiuri aspeqtebi

marTvis federalur struqturebs, garda upiratesobisa, aqvs garkveu-li „ukuCvenebebic“, romelTa Sorisac calke unda gamoiyos Semde-gi momentebi:

_ federalizmis politikur praqtikaSi erTmaneTs ewinaaRmdegebaerTi mxriv, federaciuli saxelmwifos da meore mxriv, social-uri saxelmwifos principebi. federaciuli saxelmwifo erTg-varad aviwroebs socialuri saxelmwifos saqmianobis CarCoebsda arRvevs misTvis fuZemdebluri mniSvnelobis mqone Tanas-worobis princips. centraluri xelisuflebisa da federaciis

26 Arthur W. MacMahon, Probleme des Föderalismus, Hrsg. von Heinz Laufer, 1973, S. 17.27 Ehard, H., Freiheit und Föderalismus, 1947, S. 6 ff; Grewe, Antinomien des Föderalismus;Adolf Süsterhen, Föderalismus und Freiheit, in: Föderalistische Ordnung, Hrsg. von AdolfSüsterhenn, 1961, S. 27.28 Würtenberger, Th., Legitimation des Föderalismus, S. 101, ff.

Page 53: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 37 -

subieqtebis politikaSi arsebuli gansxvavebebi abrkolebs cx-ovrebis TanabarRirebuli standartebis damkvidrebas, rasacmieswrafvis socialuri saxelmwifos koncefcia. federalizmixSirad ganixileba rogorc ufro did saxelmwifo gaerTianeba-Si istoriulad Camoyalibebuli, regionaluri Taviseburebebisada individualobis SenarCunebis saSualeba. federalizmis eserT-erTi umTavresi funqcia ki erTgvarad ewinaaRmdegeba fed-eraluri wesrigis sxva mizans, kerZod, erTiani cxovrebiseulistandartebis Camoyalibebisa da regionaluri disparitetebisaRmofxvris amocanas.29

_ federalizmi arTulebs politikuri gadawyvetilebebis miRebisprocess. mTlianad konsensusze orientirebuli marTvis feder-aluri sistemis pirobebSi federaciisa da misi subieqtebis par-lamentebma, mTavrobebma da administraciebma unda gaiTvaliswi-non erTmaneTis interesebi da awarmoon xangrZlivi molaparake-ba, sabolood ki monaxon urTierTmisaRebi kompromisebi. gadaw-yvetilebaTa miRebis aRniSnuli proceduris gaTvaliswinebiT,xelisuflebaTa gansxvavebuli doneebi ufro metad orientire-bulia kompromisebze da naklebad iTvaliswinebs marTvis wmindaracionalur, teqnokratiul moTxovnebs.

_ gadawyvetilebis mimRebi sxvadasxva centris arseboba, kooper-aciuli federalizmisaTvis tipuri mravalricxovani formalurida araformaluri institutebi naklebad uzrunvelyofen poli-tikis gamWvirvale xasiaTs, gansakuTrebiT federaciis subieqte-bis doneze. federalizmi Seicavs politikuri pasuxismgeblobisdaqucmacebis garkveul saSiSroebasac. federaciul saxelmwi-foSi aseve mwvaved dgas adgilobrivi, regionaluri politikurielitis kontrolis problemac.30 politikuri policentrizmispirobebSi sazogadoebisaTvis naklebad gasagebi xdeba saxelm-wifo saqmianobis miznebi da saSualebebi, TviTon es saqmianobada misi Sedegebi. federalizmi, am gagebiT, erTgvarad xels uw-yobs politikur dezinteressac.

_ federalizmi didi fuli Rirs. federaluri mTavroba da parla-menti, federaciis subieqtTa mTavrobisa da parlamentis CaTv-liT, aseve politikur gadawyvetilebaTa miRebis SedarebiTgarTulebuli procesi ufro Zviria, vidre unitarul saxelmwi-foSi arsebuli erTi mTavroba da erTi parlamenti, erTianiaRmasrulebeli sistema da gadawyvetilebaTa miRebis gacilebiTufro gamartivebuli procedura. federaciuli saxelmwifoebismmarTvelobis aparatis sakmaod garTulebuli da „Zviri“ stru-qtura Cans Semdegi cxrilidan:

29 Bothe, M., Föderalismus- ein Konzept im geschichtlichen Wandel, in: Stuby, G. (Hrsg.),Föderalismus und Demokratie, Baden-Baden, 1992, S. 27.30 Zippelius R. Allgemeine Staatslehre, 12. Auflage, 1994, §§ 23, 31.

Page 54: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 38 -

mosaxleoba (mln.) 79,5 6,6 238,7 16,25 25,6federaciis su-bieqtebi 16 25 50 6 36federaluri mTav-robis wevrTa ricxvi 20 7 11 27 36federaciis subieqtTamTavrobis wevrebi 186 170 291 88 214federaluri parlamentia) federaluri palata 68 46 100 64 104

b) deputatTa palata 662 200 435 125 282federaciis subieqtTaparlamentiwevrebi:

a) 1. palata 2028 2925 5607 56131 68432

b) 2. palata 60 _ 1982

wyarowyarowyarowyarowyaro: Pressestele des Bundesrates da Paxton, John: The Statesman’s Year-Book1989-1990, The MacMillan Press Ltd, 1989.

_ zogierTi saxelmwifos federalizmi mxolod moCvenebiTia, xolomarTvis sistema, realurad, mTlianad efuZneba unitarizmis princ-ipebs.

_ federaciul saxelmwifoSi arsebuli, Tundac administraciulixasiaTis sazRvrebi xels uSlis koordinirebul marTvas daabrkolebs kooperaciul TanamSromlobas.

_ umciresobebis dacvis meqanizmi federaciul saxelmwifoSi ama-rTlebs mxolod maSin, rodesac es umciresoba cxovrobsgeografiulad mkveTrad SemosazRvrul teritoriaze. federal-izmi ver uzrunvelyofs umciresobis uflebebis dacvas mosax-leobis Sereuli jgufebis arsebobis SemTxvevaSi. aSS-Si sworedrom piriqiT, rasobrivi da eTnikuri umciresobebi TavianTiuflebebis dacvas moiTxovdnen (da Rebulobdnen) federalurixelisuflebis mxridan.34

germania Sveicaria aSS avstralia kanada

(mxolodbavariaSi)33

31 avstraliaSi, Queenslandis-is federaluri Statis gamoklebiT (sadac arismxolod erTi palata - sakanonmdeblo asamblea), moqmedebs ori palata:sakanonmdeblo kreba da sakanonmdeblo asamblea. Australien Capitel Territoryfederalur mmarTvelobaSia da mas marTavs Sesabamisi ministri - Ministerfor the Capitel Territory. igive Seexeba Northern Territory-s.32 kanadaSic gvxvdeba ori palata - sakanonmdeblo kreba da sakanonmdebloasamblea. Northwest Territory -s marTavs komisari da parlamenti (sakanonmdeb-lo asamblea). Yukon Territory-s marTavs 5 wevrisagan Semdgari kabineti, romel-sac irCevs 16 wevrisagan Semdgari parlamenti (sakanonmdeblo asamblea).33 1997 wlis dekemberSi Catarebuli referendumis Sedegebis mixedviT, bavariismosaxleobis umravlesobas mizanSewonilad ar miaCnda meore palatis arseboba.34 Bothe, M., Föderalismus - ein Konzept im geschichtlichen Wandel, S. 27.

Page 55: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 39 -

_ Teoriulad, marTalia, sakmaod damajerebelia debuleba, romfederalizmis dros xelisuflebis horizontaluri da ver-tikaluri danawileba uzrunvelyofs individualuri Tavisufleb-is ganmtkicebas, magram bevr eWvs badebs istoriuli magaliTebi.aSS-Si, TiTqmis asi weli, erTmaneTis gverdiT arsebobdnen fed-eraluri Statebi, sadac daSvebuli iyo monoba, da Statebi,sadac monoba akrZaluli iyo. 20-e saukunis 50-ian da 60-ian wleb-Si swored aSS-s federalurma xelisuflebam (da ara Statebma),wamoayena ramdenime mniSvnelovani iniciativa adamianis ZiriTa-di uflebebis sferoSi, romlebsac didi winaaRmdegoba Sexvdafederaluri Statebis mxridan. ase magaliTad, rasobrivi Tanas-worobis principi amerikaSi pirvelad federaluri sasamarT-los, xolo Semdgom kongresis da prezidentis mier iqna ganmt-kicebuli. igive SeiZleba iTqvas aSS-is sisxlis saproceso sa-marTalSi pirovnebis uflebaTa dacvis mTeli rigi mniSvnelo-vani garantiebis Sesaxeb. Statebis materialuri sisxlis samar-Talic, arsebiTad Seicvala ZiriTadi uflebebis dacvis sfero-Si federaluri samarTlis mier dadgenili damatebiTi garan-tiebiT.35

_ federalizmi xels uwyobs demokratiis ganmtkicebas, ramdena-dac igi ayalibebs demokratiuli monawileobis damatebiT dones.gansakuTrebiT didi teritoriis mqone saxelmwifoebSi mxolodcentraluri institutebiT SemosazRvrul warmomadgenlobiTdemokratias ar ZaluZs daZlios gaucxoeba amomrCevlebsa dapolitikur elitas Soris. amasTanave, federalizmis demokrati-uli potenciali bevradaa damokidebuli saxelmwifos konkret-ul struqturaze. magaliTad, germaniaSi kooperaciuli feder-alizmis pirobebSi Camoyalibebulma politikuri unifikaciisprocesma ganamtkica biurokratiuli elementebi saxelmwifosmarTvaSi da, rac mTavaria, SezRuda federaluri miwebis parla-mentis uflebebi, Seqmna mTeli rigi problemebi federalurimiwebis doneze warmomadgenlobiTi demokratiis institutebissaqmianobis TvalsazrisiT.36 sxva qveynebSic ar Seuwyvia xelifederalizms demokratiisaTvis. federaluri marTvis pirobebSimoqmedebdnen adgilobrivi represiuli sistemebi aSS-Si, agreTvelaTinuri amerikis qveynebSi. Tanaswori saarCevno uflebisdemokratiuli principi aSS-Si, 20-e saukunis 50-ian da 60-ianwlebSi gaatara federalurma (da ara federaciis subieqtTa)xelisuflebam.37

35 Bothe, M., Föderalismus - ein Konzept im geschichtlichen Wandel, in: Stuby, G. (Hrsg.),Föderalismus und Demokratie, Baden-Baden, 1992, S. 26.36 Große-Sender (Hrsg.), Kommission „Erhaltung und Fortentwicklung der bundesstaatlichenOrdnung innerhalb der Bundesrepublik Deutschland- auch in einem Vereinten Europa“, Teil I,1990, S. 78, cit: Bothe, M., Föderalismus- ein Konzept im geschichtlichen Wandel, S. 28.37 Bothe, M., Föderalismus- ein Konzept im geschichtlichen Wandel, S. 28.

Page 56: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 40 -

_ rogorc ufro moqnili politikuri sistema, federalizmi udavodxels uwyobs SedarebiT patara gaerTianebebSi novatoruli xas-iaTis eqsperimentebs, xolo teritoriuli erTeulebis urTier-TobaSi SejibrebiTobis principis waxaliseba politikuri siste-mis Ria, gamWvirvale xasiaTis uzrunvelyofis erT-erTi garan-tiaa. amave dros, didi Secdoma iqneboda am momentis absoluti-zacia. 20-e saukunis dasawyisSi amerikis federalur Statebs arSeeZloT mTeli rigi problemebis damoukideblad gadawyveta,ramac mniSvnelovnad gaaZliera centralizebuli marTvis ten-denciebi amerikul federalizmSi. sxvanairad rom vTqvaT, sic-ocxlisunariani federalizmi moiTxovs federaciis aseve sic-ocxlisunariani subieqtebis arsebobas. im SemTxvevaSi, Tu fed-eraciis subieqts ar gaaCnia mis gamgeblobas miniWebuli ufle-bamosilebebis damoukideblad ganxorcielebisaTvis saWiroresursebi, marTvis federaluri sistema aucileblad ganviTardebaSemdgomi centralizaciis mimarTulebiT. federaciis sicocx-lisunariani subieqtebi xels uwyoben decentralizacias. SemTx-veviTi araa, rom aSS-is federaluri Statebis politikuri daadministraciuli sistemebis modernizaciam, 20-e saukunis 60 da70-ian wlebSi, mniSvnelovnad aamaRla Statebis politikuri wonaamerikul federalizmSi. msgavsi problema mwvaved idga aramar-to amerikis istoriaSi, aramed aqtualuria Tanamedrove germani-isTvisac.

Page 57: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 41 -

Tavi 3. federalizmi, unitarizmi

da konfederacia

1. unitarizmi1. unitarizmi1. unitarizmi1. unitarizmi1. unitarizmi

unitarizmi (laT. unus - erTi), sityva-sityviT aRniSnavs moZraobas,romelsac mivyavarT erTianobisaken. unitaruli saxelmwifos cne-ba saTaves iRebs safrangeTis revoluciis Sedegad ganviTarebuliori saxelmwifo doqtrinidan, romelTa saerTo saxelwodebaa ru-sos identurobis Teoria.1

1. romanul-respublikuri tradiciebis mixedviT, saxelmwifo war-moadgens sazogadoebrivi xelSekrulebisa da Tavisufal, Tanas-wor moqalaqeTa saerTo nebis gamoxatulebas. xelSekrulebissafuZvelze Camoyalibebuli unitaruli saxelmwifo „ganuyofe-lia“ da „daunawilebeli“. unitaruli saxelmwifo, federaciu-li saxelmwifosagan gansxvavebiT, ar cnobs teritoriuli er-Teulis damoukideblobas erTian saerTo-saxelmwifo sazRvreb-Si. aRsaniSnavia, rom romanul-respublikur tradiciebze dafuZneb-uli unitaruli saxelmwifos doqtrina xels uwyobda marTvisavtoritarul-plebiscituri formebis Camoyalibebas.2

2. germanuli romantizmis mier gadamuSavebuli, magram jer kidevhegelTan ganviTarebuli unitaruli saxelmwifos doqtrina me-19 saukuneSi ganicdida respublikuri da erovnuli saxelmwi-fos Teoriebis gavlenas. aRniSnuli saxelmwifo doqtrinisaTvisdamaxasiaTebeli iyo demokratiuli nebis mowyveta saxelmwifosmiznis cnebisagan, romlis uzenaesi miswrafeba iyo saxalxo neb-is ganxorcieleba.3

jer kidev girke miuTiTebda, rom federaluri wesrigis gagebaunitaruli saxelmwifos koncefciaze dafuZnebuli kategoriebismeSveobiT _ es aris mxolod wris kvadratura.4 federalizms surserTianoba mravalferovnebaSi, maSin roca misi sawinaaRmdego poli-tikuri principi, unitarizmi, miznad isaxavs erTaderTi, daunawevre-beli saxelmwifo organizaciisa da marTlwesrigis formirebas.5

federalizmsa da unitarizms Soris arsebuli principuli gansx-vavebis miuxedavad, saxelmwifos teritoriuli mowyobis orive formaefuZneba erT, saerTo mizans. kerZod, rogorc federaluri, aseveunitaruli principi eswrafvis gaerTianebas. gansxvavebulia mx-olod saxelmwifo erTianobis miRwevis, gaerTianebis meTodebi.

1 Gerdes, D., Einheitsstaat, in: Pipers Wörterbuch zur Politik, 1, München, 1989, S. 177.2 iqve gv. 178.3 iqve gv. 178.4 Walper, K., Föderalismus, Zur Politik und Zeitgeschichte, Heft 22/23, 1966, S.14.5 Klemmert, O., Föderalismus, in: Gutjahr-Löser/Hornung, K., Politisch-PädagogischesHandwörterbuch, München, 1980, S. 115.

Page 58: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 42 -

federalizmi gulisxmobs teritoriuli erTeulebis gaerTianebasim pirobiT, rom aucileblad iqneba daculi maTi damoukidebloba.unitarizmi, piriqiT, amodis mTlianobisa da erTianobis principi-dan da eswrafvis iseTi politikuri erTobis Camoyalibebas, rom-lis wevric arc saxelmwifo xelisuflebis partnioria da arcsaxelmwifo xelisuflebis subieqti.

unitarul saxelmwifoSi gvaqvs mxolod erTi saxelmwifo xelisu-fleba, maSin roca rTuli, federaciuli saxelmwifo aerTianebsramdenime saxelmwifo xelisuflebas. unitaruli saxelmwifo, ter-itoriul-organizaciuli TvalsazrisiT, dayofilia wminda admin-istraciul-teritoriul erTeulebad (raionebi, departamentebi,provinciebi da a. S.) an adgilobrivi TviTmmarTvelobis erTeule-bad. unitarul saxelmwifos aqvs mxolod erTi _ umaRlesi sa-kanonmdeblo, aRmasrulebeli da sasamarTlo organoebi.

federaciuli saxelmwifo unitarulisagan gansxvavdeba centralurisaxelmwifo xelisuflebis federaluri organizaciiT. centralur,federalur xelisuflebas aqvs Tavisi konstitucia da sakuTarikanonmdebloba, sakuTari aRmasrulebeli xelisufleba, sasamarT-lo sistema, sakuTari represiuli da TavdacviTi aparati. fed-eraciuli saxelmwifo, federaciis subieqtebisagan gansxvavebiT,saerTaSoriso samarTlis subieqtia. federaciul saxelmwifoSi,federalur samarTals aqvs upiratesoba federaciis subieqtis sa-marTalTan mimarTebaSi. aseve, mxolod federalur xelisuflebasaqvs „kompetenciaTa dadgenis kompetencia“ e.w. “Kompetenz - Kompe-tenz”. federaciul saxelmwifoSi ganxorcielebulia xelisufleba-Ta rogorc horizontaluri (sakanonmdeblo, aRmasrulebel da sasa-marTlo xelisuflebad), aseve vertikaluri danawileba (rodesacsakanonmdeblo, aRmasrulebel da sasamarTlo sferoebSi ufleba-mosileba gadanawilebulia centralur xelisuflebasa da fed-eraciis wevrebs Soris). amasTanave, federaciis subieqtebi aqti-urad monawileoben xelisuflebaTa federaluri doneebis saqmi-anobaSi. am modelis Sesabamisad, saxelmwifo xelisuflebis SeboW-va da xelisuflebaTa diferenciacia xels uwyobs Zlieri xelisu-flebis formirebas, regionaluri umciresobis interesebis dacvas,eris sazogadoebrivi, sameurneo da politikuri Zalebis unifikaciisTavidan acilebas, uzrunvelyofs politikur Tavisuflebas.6

unitaruli saxelmwifo SeiZleba iyos centralizebuli da, aseve,decentralizebuli (centralizebuli da decentralizebuli uni-taruli saxelmwifo). decentralizebul unitarul saxelmwifoSiaRmasrulebeli xelisuflebis gamgeblobas mikuTvnebuli kompe-tenciebis mniSvnelovani nawili gadacemuli aqvT saSualo da qve-da donis organoebs, romelTac calkeul SemTxvevebSi SeiZlebaminiWebuli hqondeT samarTalSemoqmedebiTi uflebamosilebebic.

6 Hesse, K., Art. „Bundesstaat“ in: Evangelisches Staatslexikon, 1. Aufl. 1975, Sp. 258 ff.

Page 59: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 43 -

magram, mmarTvelobis decentralizebuli sistema funqcionirebserTiani saxelmwifo organizaciisa da erTiani saxelmwifo marTl-wesrigis farglebSi. decentralizebul unitarul saxelmwifoSisaxeze araa avtonomiuri, sakuTari pasuxismgeblobiT moqmedi jgufe-bis kavSiri (foedus) ufro did erTobasTan.

msgavsi kavSiri ucxoa decentralizebuli saxelmwifosaTvis manam,sanam avtonomiuri regionebi ar miaRweven damoukideblobis „fed-eraciul“ masStabebs (magaliTad, espaneTi, specialuri statusismqone regionebi/provinciebi italiaSi).7 federaciuli saxelmwifosmonisturi Teoriebis Tanaxmad, federaciuli saxelmwifo sxva arafe-ria, Tu ara „specifikurad decentralizebuli unitaruli saxelm-wifo“. monisturi Teoria efuZneba suverenitetis danawilebis Seu-Zleblobisa da konstituciuri samarTlis, rogorc Caketili nor-matiuli sistemis, erTianobis ideas. amitom, aRniSnuli Teoria araRiarebs aranair Tvisebriv gansxvavebas federaciis subieqtebs,regionebsa da adgilobrivi TviTmmarTvelobis sxva erTeulebs Soris.federaciuli saxelmwifos Tanamedrove avstriuli doqtrina de-centralizebul unitarul saxelmwifos ganixilavs rogorc fed-eraciul da unitarul saxelmwifos Soris gardamaval formas ankompromiss saxelmwifos teritoriuli mowyobis am or models Soris.8

unitaruli saxelmwifos klasikuri evropuli qveynebia safrange-Ti, saberZneTi, niderlandebi, Svecia, poloneTi... am CamonaTval-idanac Cans, rom unitaruli saxelmwifos formis arCeva ar arisdamokidebuli mosaxleobis an teritoriis sidideze, aseve eko-nomikuri ganviTarebis doneze.

Tanamedrove unitaruli saxelmwifoebis ganviTareba upiratesadmimdinareobs farTo decentralizaciis mimarTulebiT. avtonomizaci-isa da regionalizaciis tendenciebi damaxasiaTebelia iseTiklasikuri, ze-centralizebuli unitaruli saxelmwifosaTvisac ki,rogoricaa safrangeTi. regionalizaciisa da decentralizaciistendenciebi Zlierad ganviTarda espaneTSi, italiaSi, am ukanasknelwlebSi _ did britaneTSic.

federaluri elementebi gansakuTrebiT realizebulia iseT sax-elmwifoebSi, sadac gvxvdeba sociologiurad, demografiulad gan-sxvavebuli politikuri erTobebi. amis magaliTia specialuri sta-tusis mqone regionebi da provinciebi italiaSi, CrdiloeT irlan-dia da Sotlandia did britaneTSi. zogierT federaciul saxelm-wifoSi (magaliTad SveicariaSi), adgilobrivi TviTmmarTvelobisorganoebi ganixileba rogorc federaluri struqturebis erT-erTi umniSvnelovanesi elementi.9

7 Pernthaler, P., Allgemeine Staatslehre und Verfassungslehre, 2. Aufl., Wien, 1996, S. 289.8 Pernthaler, P./Kathrein, I./Weber, K., Der Föderalismus im Alpenraum, S. 44.9 Bäumlin, R., Die rechtsstaatliche Demokratie, Zürich, 1954, S. 143. cit: Frenkel, M.,Föderalismus und Bundesstaat, I Band, Föderalismus, S. 89.

Page 60: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 44 -

teritoriuli marTvis sistemebis decentralizaciis Tanamedrovetendenciebis gaTvaliswinebiT sul ufro Zneli xdeba unitarulda federaciul saxelmwifoebs Soris mkafio sazRvrebis gavleba.SemTxveviTi ar aris, rom federaciuli saxelmwifos doqtrinaSifarTod ganviTarda federaluri konvergenciis Teoria. Tu fed-eraciul saxelmwifoTa umetesoba am bolo aTwleulSi viTardebaSemdgomi centralizaciis mimarTulebiT, unitarul saxelmwifoeb-Si, piriqiT, SesamCnevad izrdeba decentralizaciis tendenciebi.

cxadia, saxelmwifoTa teritoriuli organizaciis ganviTarebistendenciaTa suraTi am SemTxvevaSi sakmaod gamartivebulia, magrammomavalSi „wminda“ federaciuli da „wminda“ unitaruli saxelmwi-foebis erTmaneTisagan gamijvna SeiZleba sakmaod problemuri gaxdes.miT ufro, rom federaluri principebis realizacia uSualod araris dakavSirebuli mxolod da mxolod federaciuli saxelmwi-fos organizaciul formasTan. transnacionalur, „supersaxelmwi-foTa“ ganviTarebasTan erTad SesaZlebelia Camoyalibdes nawilo-briv regionalizebuli, „avtonomiebis saxelmwifo“, e. i. iseTi sax-elmwifo, sadac calkeuli regionebi (magram ara yvela regioni anara yvela regioni erTi da imave formiT), SeiZenen federaciis sub-ieqtebisaTvis damaxasiaTebel uflebamosilebebs. dRes amis magal-iTs ukve iZleva alandis kunZulebi fineTSi, Valle d’Aosta italiaSi,baskeTi da sxva specialuri statutis mqone provinciebi espaneTSi.10

10 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, I Band, Föderalismus, S. 139.

is, rom calkeuli federaluri elementebi SeiZleba realizebuliiyos unitarul saxelmwifoSic, da piriqiT, unitaruli tendencie-bi gvxvdebodes federaciul saxelmwifoebSic, Cans profesorelazaris mier Camoyalibebuli Semdegi cxrilidan. miuxedavad im-isa, rom igi 80-ian wlebSia Sedgenili, vfiqrobT dResac SeuZliagarkveuli warmodgena Segviqmnas stabiluri politikuri sistemismqone qveynebSi federaluri da unitaruli ganviTarebis tenden-ciebze. federaluri procesi, Tavisi arsiT, dinamikuri movlenaada igi SeiZleba viTardebodes unitaruli struqturis mqone sax-elmwifoebSic. unitarizaciis da centralizaciis tendenciebi gvx-vdeba federaciul saxelmwifoebSic. Tavis mxriv, saxelmwifosunitaruli modeli ar gamoricxavs federaluri procesis aqtiurganviTarebas. “federalur standartebs” miaxloebuli unitarulisaxelmwifos modeli amis naTeli dadasturebaa.

Page 61: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 45 -

ix. Elazar, D., Federalizm and Consociational Regimes, Publius 15(2) p. 24

��������� �� ������� ���������� �� ������������� ��������������

��������� �� ������� ���������� �� ������������� ��������������

��������� �� ������� ���������� �� ������������� ��������������

��������� �� ������� ���������� �� ������������� ��������������

��������� �� ������� ���������� �� ������������� ��������������

struqtura

struqtura

struqtura

struqtura

struqtura

procesiprocesiprocesiprocesiprocesifederaluri

unitaruli

unitaruli federaluri

. .

.

.

.. .

.

.

. .

..

.... .

.

..

israeli

libani

tanzania

sudani

fineTi

daniaaxali zelandia

samxreT afrika

..

.

.

.

. .. .

singapuri

iaponia

safrangeTi erayi

poloneTi

Cile

ekvatoruligvinea

zairi

egvipte

kanada

Sveicaria

aSSholandia

d. germania

avstraliadidi britaneTi

belgiaindoeTi

malaizia

gaerTianebuliarabTa emiratebi

italia avstria

..

.

..

..

. .. .

iugoslavia

nigeria

pakistani.braziliakolumbiaargentina

venesuela

meqsika

birmaCexoslovakia

CineTi

ssrk

Page 62: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 46 -

2. federacia da konfederacia2. federacia da konfederacia2. federacia da konfederacia2. federacia da konfederacia2. federacia da konfederacia

federaciul saxelmwifosa da saxelmwifoTa kavSirs (konfedera-cias) Soris arsebuli gansxvavebis mecnierul analizSi gansakuTre-biT didi damsaxureba miuZRvis me-19 s. dasasrulisa da me-20 s.dasawyisis germanul iuridiul Teorias. inglisurenovan liter-aturaSi umetes SemTxvevebSi erTmaneTisagan ar ganasxvavebdnengaerTianebis am or formas.

ZiriTadi gansxvaveba federaciasa da konfederacias Soris emyare-ba kavSiris samarTlebriv safuZvlebs, calkeuli moqalaqeebisadmifederalur saxelmwifo moxeleTa damokidebulebas da wevr-sax-elmwifoTa saerTaSoriso samarTlebriv mdgomareobas.11

erTi saxelmwifo SeiZleba gaerTianebuli iyos erTdroulad ram-denime saxelmwifos kavSirSi anu konfederaciaSi. konfederacia war-moadgens suverenul saxelmwifoTa institucionalur kavSirs calkeu-li, erToblivi kompetenciebis Sesrulebis mizniT. konfederaciulsaxelmwifoSi erTmaneTis paralelurad arsebobs ramdenime suver-enuli saxelmwifo xelisufleba, maSin roca federaciul saxelmwi-foSi aris mxolod erTi suverenuli saxelmwifo xelisufleba.federaciul saxelmwifoSi suvereniteti ekuTvnis erTian saxelmwi-fos, maSin rodesac konfederaciaSi suverenitetis matarebeli ari-an am gaerTianebaSi Semavali saxelmwifoebi. konfederaciul sax-elmwifoSi aris „ramdenime suvereniteti“, federaciis SemTxvevaSi _mxolod erTaderTi, federaciuli saxelmwifos suvereniteti.12

konfederaciul sistemebSi mravalricxovani suverenuli xelisu-flebis arsebobasTan uSualod aris dakavSirebuli mTeli rigi,xSirad principuli xasiaTis sirTuleebi. federaciul saxelmwi-foSi, piriqiT, erTiani suvereniteti asrulebs pozitiur rolsfederalurad struqturirebuli politikuri sistemis normalurifunqcionirebisa da sistemis stabilurobis TvalsazrisiT. mxoloderTiani suvereniteti uzrunvelyofs sakanonmdeblo da aRmasrule-beli xelisuflebis erTianobas da erTian samarTlebriv sivrces,sadac Tanabrad aris daculi federaciis yvela moqalaqe.13

federalur xelisuflebas absoluturi monopolia aqvs iZulebazeda es uflebamosileba ar aris warmoebuli sxva xelisuflebisa-gan.14 saxelmwifo iZulebaze uflebamosileba ar SeiZleba danaw-ildes ukve per definition. dauSvebelia am uflebamosilebis gadanaw-ileba sazogadoebis ierarqiuli struqturis gansxvavebul doneebs

11 ix. Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, I Band, Föderalismus, S. 109.12 Heraud, G., Die Prinzipien des Föderalismus und die Europäische Föderation, S. 41 ff.13 Heraud, G., Die Prinzipien des Föderalismus und die Europäische Föderation, S. 42.14 iqve.

Sorisac. iZulebaze uflebamosileba aucileblad unda iyos kon-centrirebuli mxolod centraluri xelisuflebis doneze. swored

Page 63: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 47 -

amis safuZvelze iZens suvereniteti iseTi principis funqcias,romelsac wesrigi Seaqvs saxelmwifo da sazogadoebrivi sistemisSemadgenel struqturebSi.15

saxelmwifo iZulebis elementebi gvxvdeba saxelmwifo organizaciisgansxvavebul doneebze: komunalur, regionalur, federaciaSi Se-mavali subieqtis da federalur donezec. magram, maTgan gansxvave-biT, mxolod federaluri iZulebisTvisaa damaxasiaTebeli pirve-ladi, arawarmoebuli buneba da, piriqiT, arawarmoebuli xasiaTisSeiZleba iyos mxolod im saxelmwifos uflebamosileba iZuleba-ze, romelic warmoadgens saxelmwifos saerTaSoriso samarTlisazriT anu aris suverenuli saxelmwifo. federaciis subieqtebisxelisuflebis warmoebuli xasiaTi naTlad Cans federaluri ga-rantiebis magaliTze, romelsac mimarTavs federaluri xelisu-fleba im SemTxvevebSi, rodesac darRveulia kavSirisadmi erT-gulebis principi da federaciis subieqti ewinaaRmdegeba feder-aluri erTgulebis principis dacvis nebismier cdas.

konfederaciul xelisuflebas ar gaaCnia Tavisi nebis iZulebiTiwesiT ganxorcielebis saxelmwifo-samarTlebrivi saSualebebi.konfederaciasa da masSi gaerTianebul saxelmwifoebs Soris arse-bul samarTlebriv urTierTobas bevri ram aqvs saerTo kerZo-samarTlebrivi xasiaTis urTierTobebTan, romelTaTvisac tipiuriamasSi monawile mxareebis Tanasworoba.

rogorc wesi, konfederacia aris myife gaerTianeba, igi ar war-moadgens saerTaSoriso samarTlis subieqts da yalibdeba gan-sazRvruli politikuri miznis misaRwevad da ara xangrZlivi va-diT.16 konfederaciis magaliTia Sveicaria 1803-1815 da 1815-1848 wlebSi,aSS 1776-1787 wlebSi, germaniis kavSiri 1815-1866 wlebSi, SeerTebu-li niderlandebi 1579-1795 wlebSi17 an britanuli Commonwealth ofNations. 1958-1961 ww. konfederacias ayalibebdnen egvipte da siria,xolo 1982-1989 ww. _ senegali da gambia.

saxelmwifoTa kavSirs anu konfederaciasa da federaciul saxelm-wifos Soris iuridiuli gansxvaveba Cans Semdeg ZiriTad punqtebSi:

_ saxelmwifoTa kavSiri anu konfederacia, gansxvavebiT federaci-

15 Roemheld, W., Integraler Föderalismus. Modell für Europa. Ein Weg zur personalen Gruppeng-esellschaft. Band 2. München, 1978, S. 230.16 Lang, W., Der internationale Regionalismus. Integration und Desintegration von Staatenbezie-hungen in weltweiter Verflechtung, 1982, S. 107 f.17 SeerTebuli niderlandebi iwodebodnen agreTve „generalur Statebad“.isini 1579 wels gaerTiadnen utrextis uniaSi da warmoadgendnen erTgvarSualedur formas federaciul saxelmwifosa da konfederacias Soris.rogorc federaciuli respublika, SeerTebuli niderlandebi aqtiurad ganix-ileboda me-17 da me-18 saukuneebis samecniero literaturaSi, xoloMmon-teskie mas miiCnevda federaluri sistemis nimuSad. ix: Deuerlein, E., Föderalis-mus. Die historischen und philosophischen Grundlagen des föderativen Prinzips, München, 1972.

Page 64: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 48 -

isagan, ar aris saxelmwifo; saxelmwifos niSnebi damaxasiaTebe-lia mxolod konfederaciaSi gaerTianebuli wevrebisaTvis. kon-federaciuli kavSiri ar axorcielebs saxelmwifo xelisufle-bas uSualod moqalaqeebis mimarT. konfederacias ara aqvs mo-qalaqeebisaTvis uSualod savaldebulo kanonebis gamocemis daaRsrulebis ufleba;

_ saxelmwifoTa kavSiri anu konfederacia efuZneba damoukidebelsaxelmwifoTa mier dadebul xelSekrulebas, federaciuli sax-elmwifo ki _ konstitucias. konfederaciis damfuZnebeli xe-lSekruleba amavdroulad warmoadgens konfederaciul kavSir-Si gaerTianebuli saxelmwifoebis saqmianobis safuZvels da misiSecvla moiTxovs yvela wevris Tanxmobas. xelSekruleba, romelickonfederacias udevs safuZvlad, aris suverenul politikurerTobaTa Soris dadebuli SeTanxmeba. am SeTanxmebis Sinaarsisganmartebis ufleba miniWebuli aqvs xelSekrulebis TiToeulmonawiles, federaluri konstituciis interpretacia ki _ fed-eralur sakonstitucio sasamarTlos, romlis gadawyvetilebasaciuridiulad savaldebulo Zala gaaCnia.

_ konfederaciis wevrebs nebismier dros SeuZliaT gamosvla amxelSekrulebiTi urTierTobidan (secesiis ufleba). konfederaci-is wevrebs aseve aqvT nulifikaciis ufleba anu maT SeuZliaTar aRiaron an ar gamoiyenon sakavSiro xelisuflebis aqti. kon-federaciul kavSirSi gaerTianebuli subieqti aseve inarCunebsuflebas, rom damoukideblad gadawyvitos sxva gaerTianebebTanwarmoSobili dava. konfederaciuli xelisufleba da konfed-eraciis wevr-saxelmwifoTa xelisufleba erTmaneTisagan damo-ukidebeli arian. konfederaciis sakavSiro xelSekrulebis SecvlamoiTxovs kavSiris wevrTa saerTo Tanxmobas, federaluri kon-stitucia ki SeiZleba Secvalos saparlamento umravlesobam.18

_ federaciis aRmasrulebel da sakanonmdeblo organoebs Tavian-Ti gadawyvetileba gamoaqvT federaciis saxeliT. federaluriorganoebi, federalur xelisuflebaSi federaciis subieqtebismonawileobis sxvadasxva formis miuxedavad, axorcieleben saer-To-politikur nebas, romelic ar aris damokidebuli federaci-is subieqtebis nebaze. federalur xelisuflebas aseve aqvs le-gitimaciis damoukidebeli safuZvlebi. centraluri xelisuflebisuflebamosilebebi legitimirebulia federaciis moqalaqeebisan misi subieqtebis mandatiT. es Seexeba ara marto federalurparlaments da mTavrobas, aramed parlamentis federalur pal-atasac, romelic principulad mowodebulia Seasrulos fed-eraciis subieqtTa partikularuli interesebis politikuri

18 Schweizerisches Bundesstaatsrecht. Ein Grundriss. Von Ulrich Häfelin und Walter Haller. 3.,neubearbeitete Auflage, 1993, S.58.

Page 65: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 49 -

reprezentaciis funqcia. magaliTad, germaniis bundesrati, romel-Sic warmodgenilia federaluri miwis mTavrobis interesebi,monawileobs sakanonmdeblo procesSi da gadawyvetilebas iRebsxmebis umravlesobiT. Sesabamisad, es organo axorcielebs fed-eraciul da ara konfederaciul princips. gansxvavebuli vi-Tareba gvaqvs konfederaciis SemTxvevaSi. konfederaciis orga-no aRWurvilia imperatiuli mandatiT. es niSnavs, rom masSiwarmodgenilia ara uSualod konfederaciuli gaerTianebis,aramed konfederaciis wevri, suverenuli saxelmwifoebis neba.konfederaciul gaerTianebaSi warmodgenili neba mxolod iSvi-aT SemTxvevaSia erTiani. umetes SemTxvevaSi ki igi xasiaTdebaurTierTdapirispirebuli interesebis arsebobiT.

_ konfederaciis biujeti yalibdeba misi subieqtebis nebayoflo-biTi Senatanebisagan.

_ konfederaciis gamgeblobas ganekuTvneba sakiTxTa mxolod gan-sazRvruli, sakmaod viwro wre - rogorc wesi, omisa da zavissakiTxi, sagareo politika, erTiani SeiaraRebuli Zalebis Camoy-alibeba, komunikaciis saerTo sistemebi, konfederaciis subieqt-Ta Soris warmoSobili davis gadawyveta. konfederaciis saerTogamgeblobas mikuTvnebul uflebamosilebaTa gafarToeba Sesa-Zlebelia mxolod konfederaciaSi gaerTianebuli yvela wevrisTanxmobiT. konfederaciul gaerTianebaSi yalibdeba mxolod isorganoebi, romlebic aucilebelia saxelSekrulebo aqtiT dad-genili amocanebis gansaxorcieleblad. amitomaa, rom konfed-eracias ar gaaCnia sasamarTlo organoebi. iSviaTi gamonaklisissaxiT, konfederaciul politikur sistemebs aqvT samediatorosasamarTlo, romelic axorcielebs marTlmsajulebis funqcie-bs. Tuki am organos SeuZlia iuridiulad savaldebulo aqtebisgamocema, maSin saqme gvaqvs federaluri xasiaTis iuridiulmeqanizmebTan. amave dros, konfederaciis SemTxvevaSi ar moqmedebssasamarTlo gadawyvetilebaTa iZulebiTi ganxorcielebismeqanizmi.

_ konfederaciis subieqtebs SeuZliaT daadginon sabaJo da sxvasaxis SezRudvebi, romlebic zRudaven pirovnebis, saqonlis, kap-italis moZraobas.

_ rogorc wesi, konfederaciis dros ar moqmedebs erTiani fula-di sistema.

federaciasa da konfederacias Soris gansxvaveba vlindeba moqalaqeo-bis sakiTxTan mimarTebaSic. federaciul saxelmwifoSi fizikurda iuridiul pirebs da Sesabamis politikur struqturebs Sorismyardeba pirdapiri kavSiri. Tavisi SinaarsiT es kavSiri atarebs anaRmaval, an daRmaval xasiaTs. aRmavali xasiaTis urTierToba Tavisgamoxatulebas poulobs, magaliTad, moqalaqeTa mier federaluriorganos arCevis SemTxvevaSi. daRmavali xasiaTis urTierToba aris

Page 66: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 50 -

maSin, rodesac federaciuli saxelmwifos moqalaqes Seefardebafederaluri samarTlis normebi.19

moqalaqesa da politikur institutebs Soris pirdapiri kavSiriucxoa konfederaciuli sistemebisaTvis, rac bevrad gansazRvravskonfederaciul gaerTianebaTa sust xasiaTs. nebismieri politikuriorganizacia mxolod maSinaa WeSmaritad avtonomiuri da myari, Tuigi efuZneba moqalaqeTa konsensuss. magram am saxis urTierTobebsayalibebs mxolod federalizmi da ara konfederaciuli tipisgaerTianeba.20

konfederacia, radganac igi efuZneba mTavrobaTa gaerTianebas, aricnobs konfederaciisaTvis saerTo organoTa gadawyvetilebebisSesrulebis qmediT, efeqtian meqanizmebs. miRebul gadawyvetileba-Ta aRsruleba, konfederaciis SemTxvevaSi, mTlianad damokidebu-lia wevri-saxelmwifoebis keTil nebaze.

konfederaciisagan unda ganvasxvavoT saxelmwifoTa aliansi. aliansiemyareba saerTaSoriso xelSekrulebas, xolo masSi gaerTianebu-li saxelmwifoebi TanamSromloben gansazRvrul (rogorc wesi,diplomatiuri da/an samxedro) sakiTxebSi. aliansSi monawile Ti-Toeuli saxelmwifo inarCunebs srul saxelmwifo suverenitets.aliansisagan gansxvavebiT, konfederaciis SemTxvevaSi saxelmwifo-Ta TanamSromloba Seexeba sakiTxTa gacilebiT ufro farTo wresda ara romelime erT konkretul mizans. konfederaciis wevri-saxelmwifoebi afuZneben marTvis saerTo-politikur organos, racar gvxvdeba saxelmwifoTa aliansis SemTxvevaSi.

konfederaciuli kavSiri zogjer ganxilulia, rogorc anarqizmisiuridiuli gamoxatuleba. miT ufro, rom godvinis, prudonis, baku-ninis, kropotkinis moZRvrebebSi ganviTarebuli anarqizmis ideasrulebiTac ar uaryofs politikuri xelisuflebis arsebobisaucileblobas. anarqistebis SexedulebiT, politikuri xelisuflebaefuZneba swored konfederaciul sawyisebs. anarqizmis Teoretiko-sebi, saerTo-politikuri xelisuflebis gverdiT, dasaSvebad miiC-neven kavSirSi gaerTianebuli TiToeuli wevris politikuri xe-lisuflebis suverenitetis arsebobas.

anarqistebi uaryofen saxelmwifos da nebismier sxva gaerTianebas,romelic dafuZnebulia iZulebiT kavSirze. magram, anarqistebicar uaryofen xelSekrulebaze dafuZnebul, konvencionaluri bunebismqone kavSirs, romelic emyareba subieqtTa Tavisufal SeTanxmebas.avtoritarul da anarqiul kavSirebs Soris arsebuli gansxvavebasabolood ganisazRvreba xelSekrulebis mniSvnelobiT. Tu xelSek-ruleba ganxilul iqneba, rogorc mxolod kavSiris warmoSobissafuZveli, xolo xelSekrulebis damdebi mxareebi kargaven am kav-

19 Roemheld, L., Integraler Föderalismus, S. 234.20 Heraud, G., Die Prinzipien des Föderalismus und die Europäische Föderation, S. 44.

Page 67: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 51 -

Siridan gamosvlis uflebas, maSin saxezea avtoritaruli orga-nizacia. Tuki xelSekrulebis Tanaxmad, kavSiris arseboba-ararse-boba damokidebulia misi monawileebis nebaze, maSin saqme gvaqvsanarqiul mdgomareobasTan, romelic iuridiulad konstruirebu-lia rogorc konfederalizmi.

iuridiul literaturaSi konfederacia yovelTvis miCneuli iyorogorc erTgvari gardamavali forma saxelmwifoTa Semdgomi in-tegraciis an saxelmwifos sruli dezintegraciis procesSi. kon-federaciis sawinaaRmdego mTel rig argumentebs vxvdebiT jerkidev amerikel federalistebTan. arsebiTad, „federalisti“ daiw-era imisaTvis, rom daerwmunebinaT CrdiloeT-amerikuli Statebikonfederaciuli kavSiris arasicocxlisunarianobasa da federaciulurTierTobebze gadasvlis aucileblobaSi. analogiuri xasiaTisnaSromebi mravlad moiZebneba Tanamedrove Sveicariul, germanul,avstriul literaturaSic.21

3. federaciuli saxelmwifo da saxelmwifoebrivi gaerTianebis3. federaciuli saxelmwifo da saxelmwifoebrivi gaerTianebis3. federaciuli saxelmwifo da saxelmwifoebrivi gaerTianebis3. federaciuli saxelmwifo da saxelmwifoebrivi gaerTianebis3. federaciuli saxelmwifo da saxelmwifoebrivi gaerTianebis(kavSiris) sxva formebi(kavSiris) sxva formebi(kavSiris) sxva formebi(kavSiris) sxva formebi(kavSiris) sxva formebi

federaciuli saxelmwifos Taviseburebebi garkveviT Cans saxelm-wifoTa gaerTianebis sxvadasxva formasTan kavSirSi. federaciulisaxelmwifo, rogorc specifikurad organizebuli „kavSiri“, undaganvasxvaoT saxelmwifoTa kavSiris danarCeni modelebisagan.

saxelmwifoTa saerTaSoriso-samarTlebrivi gaerTianeba icnobs missxvadasxva formas: personalur da regionalur unias, kavSirebs,proteqtorats, konfederacias da sxv. saxelmwifoTa kavSiris Ti-Toeuli es forma gansxvavdeba WeSmariti kavSirisagan. am Tval-sazrisiT, nebismieri kavSiri, iqneba es federaciuli saxelmwifoTu saxelmwifoTa kavSiri_ konfederacia, ar SeiZleba warmovidgi-noT, rogorc mxolod gansazRvruli, racionaluri mizniT Camoy-alibebuli gaerTianeba. saxelmwifoTa kavSirisaTvis damaxasiaTe-belia misi Semadgeneli nawilebis Sinagani erTianoba, maTi so-cialuri, politikuri da kulturuli cnobierebis homogenuroba.kavSiri, gaerTianeba _ es aris saxelmwifoTa mravalferovneba maTerTianobaSi da, amave dros, erTianoba mravalferovnebaSi.

aRsaniSnavia, rom federaciul saxelmwifos elineki gansazRvrav-da, rogorc saxelmwifoTa gaerTianebis erTaderT janmrTel danormalur politikur formas, rameTu mxolod federalur kav-Sirs SeuZlia Seasrulos erTi eris an erTi saerTo istoriulibediT gaerTianebuli erebis saerTo cxovrebis politikur-samarT-lebrivi formis funqcia.22 federaciuli saxelmwifo warmoadgens

22 Jellinek, Allgemeine Staatslehre, 1900 (Nachdruck 1960), S. 785.21 Esterbauer, F., Kriterien föderativer und konföderativer Systeme. Unter besondererBerücksichtigung Österreichs und der Europäischen Gemeincshaften, 1976, S.29 ff.

Page 68: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 52 -

stabilur gaerTianebas, maSin roca saxelmwifoTa saerTaSoriso-samarTlebrivi gaerTianebebi, federaluri kavSirisagan gansxvave-biT, rogorc wesi, mxolod gardamavali xasiaTis arian.

federaciuli saxelmwifosagan unda ganvasxvaoT monarqiuli unia,personaluri unia da realuri unia. personaluri unia iuridiu-lad ar warmoadgens saxelmwifoTa gaerTianebas. am SemTxvevaSiuzenaesi saxelmwifo xelisuflebis matarebels, iqneba es mefe TuTavadi, sxva saxelmwifoSi iseTive mdgomareoba uWiravs, rogorcmissave saxelmwifoSi. Tu mxedvelobaSi ar miviRebT am garemoebas,personalur uniaSi Semavali saxelmwifoebi, saxelmwifo-samarT-lebrivi azriT, arian absoluturad damoukidebeli. realur unia-Si gaerTianebul saxelmwifoebs aqvT saerTo gamgeblobas mikuTvneb-uli uflebamosilebebi. amasTanave, uniaSi gaerTianebuli saxelm-wifoebi inarCuneben damoukideblobas. federaciuli saxelmwifos-agan gansxvavebiT, personaluri unia ar warmoadgens saxelmwifos_saxelmwifos niSnebi axasiaTebT mxolod personalur uniaSi gaer-Tianebul politikur erTeulebs.

saxelmwifoTa Soris kavSiris iseTi specifikuri forma, rogori-caa proteqtorati, dafuZnebulia or saxelmwifos Soris xelSek-rulebaze, romlis Tanaxmadac erTi mxare Tavis Tavze iRebs valde-bulebas, rom daicavs meore mxares sagareo Tavdasxmis SemTxveva-Si. amis sapasuxod, proteqtoratSi myofi saxelmwifo valdebule-bas iRebs ar imoqmedos proteqtoris winaaRmdeg da mesame saxelm-wifoebTan urTierTobaSi gaiTvaliswinos proteqtori saxelmwi-fos interesebi.23 saxelmwifo, romlis mimarTac xorcieldeba pro-teqtorati, ar kargavs Tavis saxelmwifoebriobas.

proteqtoratisagan unda ganvasxvaoT kolonia da samandato teri-toria. koloniebi ar warmoadgenen damoukidebel saxelmwifos. isiniSeiZleba ganvixiloT rogorc im saxelmwifos nawili, romelTanacisini koloniur damokidebulebaSi arian.

federaluri kavSirisagan unda ganvasxvaoT asocirebuli saxelm-wifo. asocirebuli saxelmwifo, saerTaSoriso-samarTlebrivi Tval-sazrisiT, warmoadgens met-naklebad damoukidebel qveyanas, romelicama Tu im saxelmwifosTan dakavSirebulia gansakuTrebuli xelSek-rulebiT da masTan erTad ayalibebs sabaJo da fulad kavSirs.24

asocirebul saxelmwifoebs miekuTvneba butani, romlis sagareogamgeblobas mikuTvnebul sakiTxebs ganagebs indoeTi da romelicbutans yovelwliurad uxdis subvencias.25 asocirebuli saxelmwi-

23 safrangeTis kavSiri tunisTan (1881-1956) da marokosTan (1912-1956) warmo-adgens proteqtoratis magaliTs.24 Stevens, R. M., Assimetrical Federalism, in: Publius: The Journal of Federalism, Philadelphia,7-4, S. 177, cit: Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, II Band, S. 36.25 Year 1981-1982, London, 1982, S. 216, cit: Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, IIBand, S. 36.

Page 69: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 53 -

foa lixtenSteini, romelic SveicariasTan erTad qmnis erTiansabaJo da ekonomikur kavSirs. lixtenSteinis sagareo urTierTo-bebs aseve axorcielebs Sveicaria.26 asocirebul saxelmwifoTakategorias miekuTvneba puerto riko, romlis statusic erTgvaradmeryeobs aSS-is koloniasa da federalur Stats Soris. 1952 wl-idan puerto rikos TiTqmis sruli TviTmmarTveloba aqvs, magramamave dros igi eqvemdebareba aSS-is kongresis mier miRebul imkanonebs, romelTa moqmedeba puerto rikozec vrceldeba. aSS-iskongresSi puerto riko warmodgenilia erTi warmomadgenliT -„resident commissioner“, romelsac gaaCnia saTaTbiro xmis ufleba.27

4. evrokavSiri4. evrokavSiri4. evrokavSiri4. evrokavSiri4. evrokavSiri*****

Tanamedrove msoflio icnobs iseT gaerTianebebsac, romlebic ar war-moadgenen arc saxelmwifoTa kavSirs (konfederacia), arc federaciasda arc saxelmwifoTa gaerTianebis romelime zemoaRniSnul formas.saxelmwifoTa gaerTianebis erT-erTi aseTi formaa evrokavSiri.

aRsaniSnavia, rom am ukanasknel wlebamde, erTdroulad gamoiyene-boda rogorc evrokavSiris, aseve evrogaerTianebis cnebebi.28 iu-ridiuli TvalsazrisiT, urTierToba evrokavSirsa da mis wevrebsSoris daxasiaTebulia rogorc „gaerTianeba“. „gaerTianebis“ cnebamoicavs integraciuli procesebis gansxvavebul aspeqtebs. „gaer-Tianebis“ cnebas erTnairi warmatebiT iyenebs koncefcia, romel-sac ZiriTadi simZimis centri gadatanili aqvs wevr-saxelmwifoe-bze da koncefcia, romelic xazgasmiT gamoyofs evrokavSiris damo-ukidebel politikur wonas da supranacionalur doneze evrokav-Siris damoukidebeli legitimaciis aspeqtebs. „gaerTianeba“ mudmi-vad ganixileba rogorc „kavSiris“ sawinaaRmdego cneba. termini „gaer-Tianeba“ xazgasmiT miuTiTebs im momentze, rom integraciul pro-cesebs safuZvlad ar udevs federaciuli saxelmwifos modelzedafuZnebuli erTiani struqturebisaken miswrafebis tendencia.29

cnebasTan dakavSirebul gaurkvevlobebTan erTad, dRemde ar arisazrTa erTianoba evrokavSiris statusis Sesaxebac. evrokavSiri,xSirad ganimarteba, rogorc saerTaSoriso da amave dros, rogorc„supranacionaluri“ an „prefederaluri warmonaqmni“.30

26 Presse- und Informationsstelle: Fürstentum Liechtenstein, Vaduz, 1978, S.73 ff, cit. Frenkel,M., Föderalismus und Bundesstaat, II Band, S. 36.27 Pathologie der Politik, Frankfurt, 1973, S. 33, cit. Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat,II Band, S. 36.28 Streinz, R., Europarecht, 2. Aufl. 1995, Rn. Ff.29 Armin von Bogdandy, Die Europäische Union als supranationale Föderation, in: Integration,22. Jg., 2/99, S. 95.30 Subsidiarität und Föderalismus in der Europäischen Union, 1992, S.121 f.* Cven Segnebulad avuareT gverdi damoukidebel saxelmwifoTa Tanamego-brobis (dsT) iuridiuli bunebis sakiTxs, ramdenadac dsT saerTaSorisogaerTianebaa da masSi naklebadaa realizebuli federaluri principebi.

Page 70: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 54 -

eWvs ar iwvevs is faqti, rom evrokavSiri, masSi gaerTianebulisaxelmwifoebis suverenitetis SezRudvis TvalsazrisiT, ufro Sorswavida, vidre saxelmwifoTa kavSiri _ konfederacia. amave dros,evrokavSiri ar warmoadgens damoukidebel saxelmwifos. evrokav-Sirs, am TvalsazrisiT, aklia saxelmwifos iseTi mniSvnelovaniniSnebi, rogoricaa teritoriuli uzenaesoba, personaluri uzen-aesoba, Zalauflebis monopolia, ufleba iZulebaze da totaluripasuxismgebloba organizebuli TanacxovrebisaTvis.31 amitom, Sei-Zleba iTqvas, evrokavSiri aris federaluri warmonaqmni „sui generis“.Tanamedrove etapze, gansakuTrebiT amsterdamis xelSekrulebisSemdeg, evrokavSiri ufro supranacionaluri32 federalizmis mima-rTulebiT ganviTarda da ukve ar warmoadgens amorful warmonaqmns.amsterdamis xelSekrulebam Camoayaliba evrokavSirsa da mis wevrebsSoris urTierTobebis axali samarTlebrivi baza da kidev ufroganamtkica kavSiris elementebi, ufro farTod moawesriga ver-tikaluri da horizontaluri unitarizaciis sakiTxebi da, racgansakuTrebuli aRniSvnis Rirsia, mianiWa mas koleqtiuri wesrigisgarantis funqcia.33

evrokavSiris institutebs bevri ram aqvT saerTo federaciulisaxelmwifos institutebTan, amave dros, evrokavSirsa da federaci-ul saxelmwifoebSi xelisufleba gansxvavebuladaa danawilebu-li.34 evrokavSirs, organizaciuli agebulebis TvalsazrisiT, ise-Ti federaluri organo aqvs, rogoricaa sabWo. evrokavSiris ko-misiebs aqvT sainiciativo uflebis da delegirebuli samarTal-SemoqmedebiTi uflebamosilebebi da am aspeqtiT ayalibeben feder-alur nebas; evrokavSirs hyavs parlamenti, rogorc unitarulidemokratiuli organo da aseve uzenaesi sasamarTlo organo, romel-ic federalur davaTa warmoSobis SemTxvevaSi imoqmedebs rogorcsakonstitucio sasamarTlo.35 federaciul saxelmwifoSi arsebulixelisuflebaTa danawilebis modelis Sesabamisad, evrokavSiric

31 Stein, T., Europäische Integration und nationale Reservate, in: D. Merten (Hrsg.), Föderalismusund Europäische Gemeinschaften unter besonderer Berücksichtigung von Umwelt und Gesund-heit, Kultur und Bildung, 1990, S. 91, 96.32 sityva „supranacionaluri“ gamoyenebul iyo lisztis da koleris mier1910, 1912 wlebSi. zogierTi avtoris azriT, termini „supranacionaluri“,konfederaciis cnebis sinonimuria, ramdenadac gulisxmobs saxelmwifoTaiseT gaerTianebas, sadac TiTeul saxelmwifos politikuri nebisformirebis sakuTari sistema aqvs. ix: Esterbauer, F., Kriterien föderativer undkonföderativer Systeme. Unter besonderer Berücksichtigung Österreichs und der EuropäischenGemeinschaften, Wien, 1976, S.49.33 Grams, H. A., Zur Gesetzgebung der Europäischen Union. Eine vergleichende Strukturanalyseaus staatsorganisatorischer Sicht, 1998, S. 33.34 Kinsky, F., Föderalismus als ein Modell für die zukünftige Europa, Zeitschrift fürRechtsvergleichung, 1996, S. 188.35 Weber, K., Zur künftigen Verfassung der Europäischen Gemeinschaft. Föderalismus und Demokratieals Strukturelemente einer europäischen Verfassung, Juristicshe Zeitschrift, 1993, S. 327.

Page 71: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 55 -

icnobs gansakuTrebul, konkurirebad da e. w. CarCo-kompetenciebs.36

evrokavSiris integraciuli gaerTianebis definireba sakmaod bevrsirTulesTanaa dakavSirebuli. evrokavSiri jerjerobiT sakuTarisaxelis gareSea, ar gaaCnia sakuTari organizacia da sakuTarisamarTali: is ar aris kavSiri, ramdenadac ar warmoadgens wevri-saxelmwifoebis da kavSiris mTlianobas. evrokavSiri jerjerobiTSors dgas federaluri erTianobis ideis realizaciisagan da misitransformacia federalur gaerTianebad axlo perspeqtivaSi nak-lebrealuria. evrokavSiris wevri-saxelmwifoebi ganagrZobendamoukidebel arsebobas rogorc saerTaSoriso samarTlis sub-ieqtebi da maTi marTlwesrigic aseve normatiulad damoukidebelia.37

amave dros, evrokavSiris xelSekruleba adgens demokratiuli, sa-marTlebrivi saxelmwifoebriobis erTian standartebs am gaerTianeba-Si Semavali yvela saxelmwifosaTvis (xelSekrulebis me-6 muxlispirveli abzaci). ufro metic, evrokavSirs aqvs sanqciebis gamoy-enebis ufleba im wevri-saxelmwifos mimarT, romelic sistemat-urad da uxeSad arRvevs zemoaRniSnul princips. xelSekrulebisSinaarsidan gamomdinare, evrokavSiri warmoadgens Tanamedrove evro-pis liberalur-demokratiuli safuZvlebis garants. Tu vercerTiSida-saxelmwifo meqanizmi ver uzrunvelyofs am principebis dac-vas nacionalur marTlwesrigSi, maSin evrokavSiri warmoadgensmisi dacvis bolo instancias. am TvalsazrisiT, evrokavSiri gaxdakoleqtiuri wesrigis garantic. es Tvisebrivi siaxlea imdenad,ramdenadac aqamde evrokavSirSi gaerTianebul saxelmwifoTa sa-marTlebrivi mdgomareoba ufro fragmentirebuli iyo da ar arse-bobda debulebebi, romlebic erTnairad savaldebulo iyo yvelawevri-saxelmwifosaTvis TavianTi saqmianobis yvela sferoSi. am-ieridan es mdgomareoba gadalaxulia_ evrokavSirs SeuZlia gaata-ros demokratiis da adamianis uflebaTa erTiani politika yvelawevri-saxelmwifos mimarT.38

evropuli integraciis sawyis etapze evropis ekonomikuri gaer-Tianeba, evropis atomuri gaerTianeba, naxSirisa da foladis evro-puli gaerTianeba warmoadgendnen ufro funqciur gaerTianebebs.70-ian wlebSi, evrogaerTianeba daxasiaTebuli iyo, rogorc fun-qciuri integraciis miznobrivi kavSiri.39 es iyo nawilobrivi mar-Tlwesrigi, romelic, arsebiTad, Semoifargleboda ekonomikuriurTierTobebis regulirebiT. integraciuli procesebis uaxloesiganviTareba ukve moicavs e. w. „evropeizaciis“ mravalricxovan sa-marTlebriv da politikur procesebs evrogaerTianebis institu-

36 Grams, H. A., Zur Gesetzgebung der Europäischen Union. Eine vergleichende Strukturanalyseaus staatsorganisatorischer Sicht, 1998, S.34.37 iqve, gv. 96.38 iqve.39 Ipsen, H.-P., Europäisches Gemeinschaftsrecht, 1972, 8/24, S. 196.

Page 72: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 56 -

cionalur CarCoebSi, rodesac integraciuli procesebi ufro kon-centrirebuli iyo evrogaerTianebis doneze. aRniSnul tendencie-bs safuZveli Cauyara maastrixtis xelSekrulebam da Semdeg ganav-iTara amsterdamis xelSekrulebam.

evrokavSirma, gansakuTrebiT erTiani fuladi erTeulis _ evrosSemoRebis Semdeg, SeiZina umniSvnelovanesi makroekonomikuri in-strumentebi. evrokavSiris xelSekrulebis 99-e muxlis Sesabamis-ad, am organos aseve aqvs makroekonomikuri politikis koordi-naciis uflebamosileba, rac iZleva wevri-saxelmwifoebis sabiuje-to politikaSi Carevis SesaZleblobasac. garda wminda ekonomikuriaspeqtebisa, zemoaRniSnuli uflebamosilebebi ukve moicavs sax-elmwifo saqmianobis iseT klasikur funqciebs, rogoricaa sa-marTlianoba, uSiSroeba da (arapirdapir) moqalaqeoba.40

jer kidev maastrixtis xelSekrulebaSi uSiSroebis dacva aRiare-buli iyo rogorc evrogaerTianebis uSualo funqcia. amsterdamisxelSekrulebam aRniSnuli funqcia kidev ufro ganaviTara da uSiS-roebis saSinao aspeqtebi moawesriga. Sengenis xelSekrulebis safuZ-velze, personaluri da sapasporto kontrolis institutis gauqme-bis Semdeg, evrokavSirSi Camoyalibda erTiani sivrce, xolo saSi-nao uSiSroebis samarTlebrivi aspeqtebi TandaTan inkorporirebu-lia evrokavSiris samarTalSi.

1993 wlamde evropuli integracia ufro met mniSvnelobas aniWebdamis funqciur da ara teritoriul aspeqtebs. msgavsi koncefcia arcmoiTxovda saerTo teritoriaze erTiani xelisuflebis ganmaxor-cielebeli struqturebisa da qveSevrdomobis saerTo sistemis SemoRe-bas. evrokavSiris uaxloesi ganviTareba mimdinareobs swored sapir-ispiro mimarTulebiT. uSiSroebis erTiani sistemis CamoyalibebamoiTxovs erTian teritorias, romlis formirebac amsterdamis xe-lSekrulebamde ar warmoadgenda evrokavSiris kompetencias.

garda teritoriuli momentisa, evrokavSiri moicavs iseT person-alur federalur elementsac, rogoricaa xalxi. evropuli inte-graciis koncefcia, am ukanasknel wlebamde, SedarebiT gulgriliiyo moqalaqeobis institutis mimarTac. dReisaTvis moqalaqeobasar gaaCnia martooden funqciuri aspeqti. gansakuTrebuli impulsimisca moqalaqeobis institutis formirebas evroparlamentis pirda-pirma arCevnebma. „evrokavSiris moqalaqeobis“ materialuri Sinaar-si sakmaod sustia, magram es momenti gansakuTrebul mniSvnelobasiZens evrokavSiris, rogorc supranacionaluri federaciis gan-sazRvris TvalsazrisiT da gviCvenebs, Tu rogor SeiZleba Camoay-alibos sakuTari moqalaqeoba integraciulma gaerTianebam, rogorcpolitikurma erTobam.41 evrokavSiris moqalaqeoba ar cvlis wevri-

40 Armin von Bogdandy, Die Europäische Union als Födertion, S. 99.41 Armin von Bogdandy, Die Europäische Union als Föderation, S.100.

Page 73: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 57 -

saxelmwifoebis moqalaqeobas, igi mxolod moicavs mas. federalurielementi am SemTxvevaSi isaa, rom saerTo-evropuli struqturebisxelisufleba uSualod vrceldeba moqalaqeebzec.

zogadad SeiZleba gamoiyos federaciuli saxelmwifosa da evrokav-Siris Semdegi ganmasxvavebeli niSnebi:

1. evrokavSiris wevri-saxelmwifoebi inarCuneben TavianT suveren-itets da evrokavSiris xelisufleba sabolood mainc warmoebu-li xasiaTisaa;

2. evrokavSiri ar auqmebs erovnuli identurobis elementebs;

3. evrokavSirs ar gaaCnia e. w. “kompetenciaTa dadgenis kompeten-cia” “Kompetenz - Kompetenz”;

4. evrokavSiri, arsebiTad, aris ekonomikuri gaerTianeba;

5. evrokavSiris SemadgenlobaSi gaerTianebul saxelmwifoebs aqvTkavSiridan gasvlis ufleba;

6. evrokavSirs ar gaaCnia „saxelmwifo eri“;

7. evrokavSiris institutebisaTvis damaxasiaTebelia demokratiu-li legitimaciis deficiti;

8. evrokavSirisaTvis niSandoblivia fasebis stabilurobis deficiti;

9. evrokavSirisaTvis damaxasiaTebelia saerTaSoriso-samarTlebrivibuneba.42

42 Kahl, Europäische Union: Bundesstaat-Staatenbund-Staatenverbund? Zum Urteil des BVerfGvom 12. Oktober 1993, Der Staat, 1994, S. 245-250.

Page 74: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 58 -

Tavi 4. federalizmi da regionalizmi

1. regionis cneba1. regionis cneba1. regionis cneba1. regionis cneba1. regionis cneba

federalizmis arsi reliefurad ikveTeba saxelmwifos teritori-uli organizaciis sxvadasxva formasTan urTierTkavSirSi. teri-toriuli mowyobis formebs Soris arsebuli urTierTdamokide-bulebis axsna da am formebis SedarebiTi, funqciuri analizi iZl-eva maTi saerTo da ganmasxvavebeli niSnebis dadgenis saSualebas.federalizmis institucionalur-SedarebiTi analizi xSir SemTx-vevaSi aucilebelic kia, Tu gaviTvaliswinebT federalizmis cneb-is CamoyalibebasTan dakavSirebul Teoriuli xasiaTis siZneleebs.

federalizmis erT-erTi moTxovna mdgomareobs avtonomiuri TviT-mmarTvelobis maqsimalur gafarToebaSi. regionalizmis politikuriideologiac efuZneba lokaluri avtonomiis ideas. amave dros,federalizmisa da regionalizmis Sinaarsi ar amoiwureba martoodenTviTmmarTvelobis ganxorcielebiT.

regionis cneba, misi Tanamedrove mniSvnelobiT, pirvelad antikurromSi gvxvdeba.1 romi, masSi mcxovrebi samoqalaqo fenis Sesabamis-ad, dayofili iyo oTx regionad. policiis, higienis dacvis daxanZarTan brZolis funqciebis ufro srulyofili realizaciismizniT, 747 wels ganxorcielda romis teritoriuli reorganiza-cia da igi daiyo 14 regionad. qalaqis aseTi struqtura SenarCuneb-ul iqna Sua saukuneebamde. romis regionebi iyo wminda adminis-traciuli erTeulebi: maT ar gaaCndaT aranairi avtonomia, arcsakanonmdeblo da aRmasrulebeli funqciebi. regionebi moklebu-li iyvnen damoukidebel identurobasac. sabolood, regioni war-moadgenda yovelgvari avtonomiisaken miswrafebis CaxSobis erT-erT saSualebas.2

iuridiul literaturaSi gavrcelebuli gansxvavebuli SexedulebisTanaxmad, „regioni“ SedarebiT axali cnebaa da igi mxolod me-15saukunidan gvxvdeba. „regioni“ warmoiSva laTinuri sityvisagan:„regere“ (marTva, warmarTva, batonoba), romelmac mogvianebiT miiRoforma regio. droTa ganmavlobaSi, regionma SeiZina mimarTulebis,obieqtis, sferos, teritoriis mniSvneloba.3 ase damkvidrda me-dicinaSi „regioni“ rogorc adamianis sxeulis zonebis aRmniSvne-li sityva. regionis cnebam gamomsaxvelobiTi mniSvneloba miiRosociologiaSi, filosofiaSi, ekonomikasa da sxva samecniero dis-ciplinebSi. „regionTan“ dakavSirebiT aRmocenda iseTi cnebebi,

1 Speiser, B., Europa am Oberrhein. Der grenzüberschreitende Regionalismus am Beispiel deroberrheinischen Kooperation, Basel, 1993, S. 193.2 iqve.3 Etymologische Wörterbuch des Deutschen, 2. Aufl., 1993. germanuli „Regierung“, „Recht“,„Regiment“ warmodgeba amave Zirisagan.

Page 75: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 59 -

rogoricaa samxedro regioni, klimaturi regioni, agraruli re-gioni, sasazRvro regioni da a.S. inglisur, frangul, germanul daespanur enaTa ganmartebiT leqsikonebSi regioni upiratesad aRin-iSneba, rogorc sfero, adgili. amave leqsikonebSi regioni gan-martebulia individualuri politikuri da iuridiuli Tavisebu-rebebis mqone teritoriis mniSvnelobiT.4

qarTuli enis ganmartebiTi leqsikonis mixedviT, `regionaluri...moicavs, exeba calkeul mxares, qveyanas an ramdenime mezobel qvey-anas~.5 qarTul sabWoTa enciklopediaSi regioni ganmartebuli,rogorc didi teritoriuli erTeuli (mag. bunebrivi, ekonomikuri,politikuri da sxva).6

aRsaniSnavia, rom regionis cneba, zemoaRniSnuli gagebiT, pirve-lad safrangeTSi gamoiyenes. safrangeTis III respublikis period-Si (1870-1940 ww.) mimdinare administraciuli reformebi mimarTuliiyo axali, regionaluri teritoriuli erTeulebis Seqmnisa damarTvis efeqtiani struqturebis Camoyalibebisaken. pirveli re-gionaluri moZraobebi saTaves iRebs swored safrangeTis provin-ciebSi- bretaniasa da provencSi. 1911 wels safrangeTSi gamoqveyn-da Carlz brunzis cnobili gamokvleva „Le regionalisme“. amave peri-odSi, safrangeTSi Camoyalibda ekonomikuri regionis cneba. Tvi-Ton cneba „regionalizmi“ (Regionalisme) franguli warmoSobisaa dapirvelad gamoiyena poetma berluk perusisma (Berluc-Perussis) 1874wels. farTo sazogadoebisaTvis „regionalizmi“ cnobili gaxda1901 wels gamoqveynebuli „manifeste de la federation regionaliste francaise“-smeSveobiT. 1934 wels „regionalizmi“ Sevida franguli akademiisleqsikonSi.7

safrangeTis IV respublikis dros „regionalizms“ xmarobdnensamxedro mniSvnelobiTac (region militaire). analogiur konteqstSiixmareboda regionis cneba inglisSic, romelic meore msoflioomis dros, samoqalaqo mosaxleobis dacvis mizniT, dayofili iyoaT regionad. regionalur moZraobebs didi tradiciebi hqonda Sot-landiaSi, uelssa da irlandiaSi. didi xnis istoria aqvs region-alur moZraobebs espaneTSi: galiciaSi, kataloniasa da baskeTSi.sakmaod Zlieri iyo regionaluri moZraoba belgiaSi, flamandri-elebsa da valonielebs Soris. SeiZleba iTqvas, rom me-20 saukunis

4 Wiedmann Th., Idee und Gestalt der Region in Europa. Rechtsvergleichende Untersuchung zuUnitarismus und Föderalismus unter besonderer Berücksichtigung des Vereinigten Königreichs,Frankreichs, Spaniens und Deutschlands, 1996, S.23 ff.5 qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni, t. VI, Tb., 1960, gv.3876 qarTuli sabWoTa enciklopedia, t. 8, Tb., 1984, gv. 3247 Birner, U., Regionalisierung und Dezentralisierung in Frankreich. Die Entwicklung faktischerDezentralisierung auf der regionalen Ebene, Konstanz, 1982, S. 56.cit. Lübbe, H., Regionalismus-pro Europa? Politik und Kultur in großen und kleinen Räumen, in: Universitas, Oktober, 1992,S.942.

Page 76: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 60 -

dasawyisisa da meore msoflio omis Semdgomi periodis evropaSiregionalizmma didi roli iTamaSa saxelmwifoTa warmoSobis daCamoyalibebis procesSi.8

konstituciuri da administraciul-samarTlebrivi cnebis konturebi„regionma“ pirvelad espaneTSi SeiZina. 1931 wlis konstituciisTanaxmad, espaneTi Sedgeboda komunebis, provinciebisa da region-ebisagan. espanur literaturaSi regioni ganisazRvreboda, rogorceris teritoriuli nawili, romelic yalibdeba geografiuli, is-toriuli da socialuri maxasiaTeblebisagan da, romelic SeiZle-ba dayofiliyo provinciebad, departamentebad da sxva administraci-ul erTeulebad.9 espaneTis konstituciaSi aRiarebulia, rom kon-stitucia efuZneba espaneli eris daunawevrebel erTianobas, yvelaespanelis saerTo da ganuyofel samSoblos; konstitucia aRiarebsda uzrunvelyofs espaneTis SemadgenlobaSi myofi yvela erovneb-isa da regionis avtonomiis uflebas da urTierTsolidarobas.aRsaniSnavia, rom espaneTis konstituciam SeimuSava kriteriumebicregionalur erTeulTa Camosayalibeblad (muxli 143, abz. 1.). kon-stituciis me-2 muxlSi aRiarebuli avtonomiis uflebis realizaciismizniT, espaneTis konstituciaSi mocemulia regionaluri TviTm-marTvelobis samarTlebrivi garantiebic.

regionis cneba, espaneTis konstituciis Semdgom, formulirebuliiyo italiis 1947 wlis konstituciaSi. portugaliis konstituciispirvelsave muxlebSi ganxilulia regionis cneba. Tumca, rogorcukve aRvniSneT, regionis iuridiuli Sinaarsis TvalsazrisiT, gan-sakuTrebiT samagaliToa espaneTis konstitucia.

„regionis“ ganmarteba SeuZlebelia mxolod erTi definiciiT. igixSirad miCneulia, rogorc erovnuli saxelmwifos politikurisubgaerTianeba, rogorc dagegmvisa da teritoriuli sidide, rogorcsubnacionalur teritoriul erTeulTa TanamSromlobis aRmniS-vneli cneba da sxv.10 evropuli integraciis konteqstSi „regioni“moicavs iseT gansxvavebul teritoriul erTeulebs, rogoricaa ger-maniis miwebi, britanuli sagrafoebi an niderlanduri provinciebi.11

evroparlamentma Tavis 1988 wlis 18 noembris regionalur qartiaSiregioni gansazRvra, rogorc teritoria, romelic, geografiuliazriT, ayalibebs garkveul mTlianobas an aris im teritoriebiskompleqsi, romlebic Caketil struqturas warmoadgenen da romel-Ta mosaxleobisaTvis damaxasiaTebelia gansazRvruli saerTo el-ementebi.

8 Esterbauer, F., Regionalismus. Phänomen-Planungsmittel-Herausforderung für Europa, München,1978, S. 27.9 iqve.10 ix. iqve, gv. 24.11 Hrbek/Weyand, Betrifft: Das Europa der Regionen, 1994.

Page 77: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 61 -

regionis konstituciur-samarTlebrivi cneba SeuZlebelia ganisazRv-ros mxolod zogad-abstraqtuli ganmartebis safuZvelze. cxadia,„regionis“ normatiulma Sinaarsma ar unda daCrdilos am cnebisdanarCeni aspeqtebic. kerZod, regionis normatiuli bunebis gagebaSeuZlebelia istoriuli, geografiuli, politikuri, kulturuli,ekonomikuri da sxva araiuridiuli faqtorebisagan izolirebulad.

„regioni“ unda ganvixiloT, rogorc racionaluri teritoriulierTeuli, rogorc mravali, urTierTdakavSirebuli subieqturi daobieqturi xasiaTis mqone faqtorebis kompleqsi. esa Tu is terito-ria SeiZleba daxasiaTdes rogorc „regioni“, Tu igi Tavis TavSiaerTianebs geografiul maxasiaTebelTa gansazRvrul saxeebs da,amasTanave, warmoadgens regionaluri TviTidentifikaciis saSualebasam teritoriaze mcxovrebi mosaxleobisaTvis.

regioni warmoadgens istoriulad Camoyalibebul politikur gaer-Tianebas. regions aseve axasiaTebs ekonomikur struqturaTa urT-ierTkavSiri da sistemuri xasiaTi. regionis farglebSi mcxovrebiadamianebisaTvis damaxasiaTebelia erTmaneTTan grZnobad-emociurikavSiris ganviTarebuli Segneba. aranaklebi mniSvnelobis mqoneais faqtic, rom regionSi mcxovrebi xalxi, myari grZnobad-emoci-uri kavSiris mqone erTianobad ganixileba „sxvebis“ mierac. regio-nis teritoriaze SeiZleba arsebobdes mmarTvelobis gansakuTre-buli forma an mmarTvelobis sistemas sxva, administraciuli anpolitikuri mniSvneloba hqondes. aRsaniSnavia, rom regionis iden-turoba miT ufro gamokveTilia, rac ufro met faqtors aerTianebsigi Tavis TavSi.

regionis cnebis umTavres elementebs ayalibebs: 1. ierarqiuli kri-teriumi _ regioni warmoadgens masze ufro didis, mTelis nawils.amave dros, regioni, rogorc mTeli, Tavis mxriv, SeiZleba moicavdescalkeul nawilebsac. regioni, rogorc „mTeli“, gacilebiT ufrometia, vidre misi Semadgeneli „nawilebis“ jami. 2. individualobiskriteriumi _ regionisaTvis damaxasiaTebelia individualuri niS-nebis mTeli kompleqsi, romlis meSveobiTac igi gamoirCeva mezobe-li teritoriuli seqtorebisagan. 3. regionis identuroba da aseveindividualoba sworxazovnad an zigzagurad mcirdeba centridanperiferiisaken. 4. regioni Teoriulad damoukidebelia gansazRvruliteritoriuli sididisagan_ regionis sidide damokidebulia misierarqiul, safexurovan gansazRvraze.12 zemoaRniSnul niSnebs Soris,yvelaze mniSvnelovani unda iyos meore kriteriumi, romelic xaz-gasmiT gamoyofs regionisaTvis damaxasiaTebel Sinagan homoge-nurobas da, amave dros, garegan heterogenulobas.13

12 Boustedt, O., Grundriss der empirischen Regionalforschung, Teil I, Hannover, 1975, S. 86,cit: Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, II Band, S. 47.13 Rose, R./Urwin, D. W., Regional Differentiation and Political Unity in Western Nations, Lon-don, 1975, S.8 ff, cit: Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, II Band, S. 48.

Page 78: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 62 -

regionalizaciis sakiTxebisadmi miZRvnil literaturaSi gamoy-ofen regionebis Camoyalibebis sam gansxvavebul SesaZleblobas:

1. regioni SesaZlebelia formirebul iqnes teritoriuli elemen-tebis SedarebiTi homogenurobis an, sul cota, am erTeulTamsgavsebis principis safuZvelze (magaliTad, enobrivi regioni,samTo regioni da sxv.);

2. funqciuri kriteriumis safuZvelze;

3. regionaluri dayofa SesaZlebelia moxdes gansazRvruli poli-tikuri programebis realizaciis mizniT. regionis saxeebs, amSemTxvevaSi, safuZvlad udevs politikur-samarTlebrivi interese-bi (dagegmvis regioni, ekonomikuri xelSewyobis regioni da sxv.).14

regions, bevri saerTo aqvs „eris“, magram ara nacionalizmis prin-cipTan.15 regioni, iseve rogorc eri, warmoadgens im adamianTa er-Tianobas, romelic eZebs da „moiTxovs“ Tavisi miswrafebebis Sesa-bamis organizaciul formas.16 Tu eri Tavis Tavs ganixilavs rogorcyovlismomcvel politikur erTianobas, regioni ufro dabal donesjerdeba: regioni warmoadgens ara yovlismomcvel, aramed nawilo-briv erTianobas (rogoricaa istoriis, enis an dialeqtis, kul-turis, religiis, ekonomikis erTianoba).17 regioni Semoifarglebasazogadoebrivi cxovrebis gansazRvruli urTierTobiT. erTiano-ba mas surs mxolod enis, garemos dacvis, industriis an sxva part-ikularuli faqtorebis TvalsazrisiT.18 aRniSnuli kavSiri SesaZ-loa ar Tavsdebodes saxelmwifo sazRvrebSi an cdebodes am saz-Rvrebs (amis magaliTia sami qveynis samkuTxedi: badeni-bazeli-el-zasi, agreTve, alpebis regioni). regionalizmi eswrafvis ara suv-erenuli saxelmwifos, aramed kavSiris saxis mqone organizaciisCamoyalibebas erTiani saxelmwifos farglebSi. regionalizmis drosdgas ara suverenitetis, aramed avtonomiis, ara politikuri erTobis,aramed erTmaneTTan teritoriulad dakavSirebuli cxovrebiseuliurTierTobis dacvis sakiTxi. am gagebiT, regionalizmi SeiZleba gan-vixiloT, rogorc ufro konservatoruli xasiaTis mimdinareoba.19

2. regi2. regi2. regi2. regi2. regionalizmis funqciebionalizmis funqciebionalizmis funqciebionalizmis funqciebionalizmis funqciebi

regionalizmis problemebis seriozuli mecnieruli gamokvlevebiuSualod ukavSirdeba regionaluri moZraobis gaZlierebas Crdi-loeT irlandiaSi, korsikaSi, baskeTSi... saxelmwifo politikis

14 iqve, gv. 138. cit: Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, II Band, S. 48.15 Isensee, J., Der Föderalismus und der Verfassungsstaat der Gegenwart, S. 277.16 iqve.17 iqve.18 iqve gv. 278.19 Lübbe, H., Das Recht, anders zu bleiben, in: Gerd Klaus Kaltenbrunner (Hrsg.), Was anderswerden muß, 1982, S. 82 ff, cit: Isensee, J., Der Föderalismus und der Verfassungsstaat derGegenwart, S. 278.

Page 79: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 63 -

sferoSi regionaluri problemebisadmi interesi gansakuTrebiTgaizarda mas Semdeg, rac regionalurma moZraobam SeiZina anarqis-tul-dezintegraciuli da partikularuli xasiaTi.

regionalizmis problemebisadmi miZRvnil Tanamedrove literaturaSisakmaod dawvrilebiTaa ganxiluli regionaluri moZraobis kul-turul-sociologiuri, politikuri aspeqtebi. amave dros, Sedare-biT naklebadaa ganxiluli regionaluri institutebis rogorcteritoriuli avtonomiisaken miswrafebis realizaciis erT-erTiformis sakiTxi.20

literaturaSi gamoyofen regionalizmis Semdeg ZiriTad funqciebs:

_ politikur gadawyvetilebaTa (situaciisadmi) adekvaturobisuzrunvelyofa;

_ politikuri procesis gamWvirvale xasiaTis uzrunvelyofa; poli-tikur procesSi farTo demokratiuli monawileobisa da indi-vidualuri pasuxismgeblobis efeqtiani formebis danergva;

_ xelisuflebaTa vertikaluri danawilebis meqanizmis Camoyalibeba;

_ konfliqtebis mowesrigeba; konfliqtSi monawile mxareebis gan-sxvavebuli interesebis Serigeba;

_ qveynis teritoriis sxvadasxva nawils Soris arsebuli (maTiganviTarebis TvalsazrisiT) disparitetebis aRmofxvra;

_ politikuri sistemis homogenizacia da integracia.

regionalizmi mWidrodaa dakavSirebuli sxvadasxva eTnikur, eno-briv, kulturul da, aseve xSirad ekonomikur moTxovnebze dafuZneb-ul nacionalistur moZraobebTan, romelTa politikuri speqtricsakmaod Wrelia. regionalizmi, rogorc wesi, moicavs avtonomiur,federalistur, zogjer ki separatistul ideologias da zogjersakmaod seriozul problemebs warmoSobs politikasa da konsti-tuciur praqtikaSi.21

regionaluri moZraoba, rogorc centridanuli tendenciebis erT-erTi gamoxatuleba da rogorc partikularuli mimdinareoba, gan-sakuTrebiT Zlieria unitarul saxelmwifoebSi. amavdroulad, arSeiZleba regionalizmis mTeli Sinaarsis dayvana mxolod partiku-larul ideologiaze.

Tanamedrove evropuli regionaluri moZraoba vlindeba sruliadgansxvavebuli formiT da viTardeba aseve gansxvavebuli ideologiissafuZvelze. magaliTad, frangul agrarul politikaSi regional-

20 Esterbauer, F., Grundzüge der Formen und Funktionen regionaler Gliederung in politischenSystemen, in: Esterbauer, F., Regionalismus-Phänomen-Planungsmittel-Herausforderung fürEuropa, München, 1978, S. 43.21 Malanczuk, P., Region und unitarische Struktur in Großbritannien. Die verfassungsrechtliche undverwaltungsorganisatorische Bedeutung der Region in England, Wales und Schottland, 1984, S. 7.

Page 80: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 64 -

izmi gamoixateba regionebisaTvis gankuTvnili koncesiebis zrdiT,administraciuli dekoncentraciiT an administraciuli decentral-izaciiT, administraciuli da saparlamento institutebis region-alizaciiT da gansakuTrebuli regionaluri statusis miniWebiT(korsika). farTo avtonomiuri statusis miniWebiT gamoixateba re-gionaluri moZraoba samxreT tirolSi (italia), baskeTsa da kata-loniaSi (espaneTi). regionalizaciis tendenciebi SesaZlebeliadasruldes saxelmwifos federalizaciiT (rogorc es iyo belgi-is SemTxvevaSi da SesaZloa, rom moxdes espaneTSi), an federaciisaxali subieqtis CamoyalibebiT (rogorc es iyo SveicariaSi, Crdi-loeT iuras kantonis SemTxvevaSi).

regionaluri moZraoba ar SeiZleba aixsnas sazogadoebaSi arsebu-li eTnikuri, enobrivi, kulturuli da religiuri gansxvavebebisarsebobiT. regionalizmis rogorc nacionalisturi moZraobis mize-zebi ufro seriozulia da istoriis Rrma SreebSi devs. Tanamed-rove evropaSi regionalur moZraobaTa gaZlierebis erT-erTumTavres mizezs warmoadgens saxelmwifoTa teritoriuli sazRvre-bis dadgenisa da saxelmwifoTa teritoriuli dayofis procesSimTeli rigi istoriul-kulturuli, enobrivi da eTnikuri momente-bis gauTvaliswinebloba.22

Tanamedrove evropis saxelmwifo da administraciuli sazRvrebiCamoyalibda sxvadasxva, xSirad sruliad SemTxveviTi faqtorebisgavleniT. teritoriuli sazRvrebis dadgenis sakiTxi, rogorc wesi,yvelaze naklebad ekiTxeboda swored Sesabamis teritoriaze mcx-ovreb mosaxleobas. TviTneburad dadgenili saxelmwifo da admin-istraciuli sazRvrebis Sedegad warmoSobili winaaRmdegobis nei-tralizaciis TvalsazrisiT, sakmaod skeptikurad aris Sefasebu-li evropuli integraciis procesis SesaZleblobebic, maT Soriskulturulad homogenuri regionebis Camoyalibebis, enobrivi ankulturuli avtonomiis formiT.23

regionalizmis Tanamedrove moZraoba saTaves iRebs mosaxleobisheterogenuli, periferiuli jgufebisagan, romlebic met-naklebadxazs usvamen TavianT erovnul kuTvnilebas. regionalizmis isto-riuli fesvebi dakavSirebulia me-19 saukunis evropul nacional-izmsa da erovnuli saxelmwifos ideasTan.24 erovnuli saxelmwi-fos idea „eris“ da „saxelmwifos“ cnebebs ganixilavs, rogorcsinonimur kategoriebs. Sesabamisad, eTnikurad Wrel evropaSi erovnu-li saxelmwifos koncefciis praqtikuli realizacia mxolod naw-ilobriv iyo SesaZlebeli, ramdenadac „erovnuli saxelmwifos“

22 Gerdes, Integration, 1980, S.171.23 Heraud, G., Regionen im eoropäischen Einigungsprozeß und in einer Europäischen Föderation,in: Esterbauer (Hrsg.), Regionalismus, 1978, S. 181 ff.24 ix. Malanczuk, P., Region und unitarische Struktur in Großbritanien, S. 9.

Page 81: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 65 -

koncefcia ar iTvaliswinebda saxelmwifoTa multieTnikur Semad-genlobas.25

regionalizmis sakiTxebisadmi miZRvnil literaturaSi sakmaod bevrimomxre hyavs Sexedulebas, romlis mixedviTac Tanamedrove region-alur moZraobaSi gamoxatulia e. w. „persistenci“, anu regional-izmi aris Zveli eTnikuri konfliqtebis sicocxlis gagrZelebaTanamedrove erovnul saxelmwifoebsa da ukve civilizebulad Camoy-alibebul sazogadoebebSi.26 regionalizmis aseTi gageba, uwinaresyovlisa, misaRebia safrangeTis, espaneTis, didi britaneTis, ital-iis, aRmosavleT evropis qveynebisaTvis. amave dros, igi ver asaxavsregionaluri avtonomiisaken miswrafebis yvela mizezs da yura-dRebis miRma tovebs im faqtorebs, romlebic, saerTod, bevradganapirobebs regionaluri moZraobebis individualur xasiaTscalkeul qveynebSi.

3. regionalizmi rogorc politikuri moZraoba3. regionalizmi rogorc politikuri moZraoba3. regionalizmi rogorc politikuri moZraoba3. regionalizmi rogorc politikuri moZraoba3. regionalizmi rogorc politikuri moZraoba

regionalizmi rogorc politikuri moZraoba, globalizaciis pro-cesis paralelurad, moiTxovs politikuri xelisuflebis decen-tralizacias da federaluri struqturebis revitalizacias.27 re-gionalizmis politikur moZraobaSi gamoxatulia erTgvari pro-testi Tanamedrove industriuli sazogadoebisa da masTan dakav-Sirebuli modernizaciis, „progresis“ da adamianTa cxovrebis ekon-omizaciis winaaRmdeg. am TvalsazrisiT, regionalizmi SeiZlebadaxasiaTdes rogorc „provinciebis (regionebis) janyi“. regional-izmi aris saxelmwifo mmarTvelobis, ekonomikisa da politikissferoSi mimdinare centralizaciis mzardi tendenciebis winaaRm-deg mimarTuli moZraobis erT-erTi forma.28

regionalizmis ekonomikuri, e. w. Sinagani kolonizaciis TeoriismixedviT, „provinciebis janyi“ axsnilia saxelmwifos sxvadasxvateritoriuli nawilis ekonomikuri ganviTarebis donis uTanabro-biT. Sinagani kolonizaciis Teoria misaRebia SedarebiT didi ter-itoriebis mqone saxelmwifoebisaTvis (safrangeTi, espaneTi, ital-ia). magram, regionalizms, rogorc politikur moZraobas, safuZv-lad udevs da gansazRvravs mravali sxva, araekonomikuri faqtoric.

regionalizmi, rogorc politikuri moZraoba, moicavs eTnikuri,enobrivi, kulturuli, istoriuli, ekonomikuri da politikur-geografiuli faqtorebis kompleqss. regionalizmi SeiZleba gavig-

25 Ermacora, F., Allgemeine Staatslehre, I Teilbd., 1970, S. 58.26 Pernthaler, P., Allgemeine Staatslehre und Verfassungslehre, Zweite, völlig neubearbeiteteAuflage, 1996, S. 130.27 Myntz, R., Föderalismus und die Gesellschaft der Gegenwart, in: Archiv des öffentlichen Rechts,115. Band, 1990, S. 233.28 Pernthaler, P., Allgemeine Staatslehre und Verfassungslehre, S. 310-311.

Page 82: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 66 -

oT, rogorc adamianTa axali RirebulebiTi orientacia. regional-izmSi erTgvarad proecirebulia sazogadoebrivi cxovrebis yvelasferoSi RirebulebiTi orientirebis cvlilebebi. sul ufro Zlier-deba politikuri identifikaciis axali formebisaken miswrafeba,rac Tavis gamoxatulebas poulobs intensiur regionalur moZraobeb-Si, regionalur TviTgamorkvevasa da axal „mininacionalizmSi“ (iugo-slavia, Cexoslovakia).

4. regionalizmis saxeebi4. regionalizmis saxeebi4. regionalizmis saxeebi4. regionalizmis saxeebi4. regionalizmis saxeebi

4. 1. Sinasaxelmwifo regionalizmi4. 1. Sinasaxelmwifo regionalizmi4. 1. Sinasaxelmwifo regionalizmi4. 1. Sinasaxelmwifo regionalizmi4. 1. Sinasaxelmwifo regionalizmi

Sinasaxelmwifo regionalizmSi gamoiyofa regionalizaciis origansxvavebuli tendencia: 1. regionalizmi „qvevidan“, rodesac sax-ezea calkeuli teritoriuli erTeulebis istoriulad Camoyali-bebuli, Zlieri avtonomiuri miswrafebebi da 2. regionalizmi „zev-idan“, rodesac regionaluri struqturebis SemoReba xdeba cen-traluri xelisuflebis mier. am SemTxvevaSi xdeba saxelmwifosmmarTvelobiTi struqturebis sistemaSi arsebuli vakuumis, „defic-itis“ Sevseba.29 konceptualurad regionalizaciis es ukanaskneliforma warmoadgens saxelmwifo saqmianobis politikuri modernizaciissaSualebas da eswrafvis saxelmwifo marTvis sistemis srulyofas.

4. 2. transnacionaluri regionalizmi4. 2. transnacionaluri regionalizmi4. 2. transnacionaluri regionalizmi4. 2. transnacionaluri regionalizmi4. 2. transnacionaluri regionalizmi

transnacionaluri regionalizmi Tavis gamoxatulebas poulobsregionebis sazRvrebsgareSe (Cross-border-region) TanamSromlobis in-stitutebis CamoyalibebaSi. evropis calkeuli regionebi, transna-cionaluri regionalizmis formiT, cdiloben Camoayalibon iseTipolitikuri kavSiri, romelic uzrunvelyofs kulturul anekonomikur integracias da „gamWvirvale“ sazRvrebs. sazRvrebsgareSeTanamSromlobis ganmtkicebis da regionaluri integraciis ideasimTaviTve yovelmxriv uWerda mxars evrosabWoc, romelic Tavisidaarsebis dRidanve aqtiurad iyo dakavebuli am, saerTo-evropulikoncefciis realizaciiT.30

Tanamedrove evropaSi mimdinare procesebi saintereso masalas iZlevafederalizmsa da regionalizms Soris arsebuli dialeqtikurikavSiris axsnis TvalsazrisiT (Tumca aqve unda aRiniSnos, romramdenadac evropuli integraciis procesi jerjerobiT mxolodganviTareba-Camoyalibebis stadiaSia, naadrevia raime zogadi daskvneb-is gakeTeba).31 saerTo-evropuli integraciis paralelurad, region-

29 Lang, W., Region und Grenzen: Auf dem Weg zum neuen Europa, in: F. Esterbauer/P. Pernthaler(Hrsg.), Eoropäischer Regionalismus am Wendepunkt-Bilanz und Ausblick, Wien, 1991, S. 145.30 Hummer, W., Bohr, S., Die Rolle der Regionen im Europa der Zukunft-Subsidiarität-Föderalismus-Regionalismus in vergleichender Betrachtung, in: Eisenmann, P., Rill, B., Das Europader Zukunft, Regensburg, 1992, S.86.31 Kinsky, F., Föderalismus als Ordnungsmodell für Europa, in: Stefan Huber, Peter Pernthaler(Hrsg.), Föderalismus und Regionalismus in europäischer Perspektive,Wien, 1988, S.29.

Page 83: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 67 -

alistebi moiTxoven regionebis gansazRvrul finansur da ekonomikurdamoukideblobaze dafuZnebul politikur avtonomias. federal-istebi, Tavis mxriv, saxelmwifo mowyobis federaluri modelismeSveobiT cdiloben centralur xelisuflebasa da regionebs SoriswarmoSobili problemebis gadaWras.32

regionaluri moZraobis gaZlierebis kvalobaze izrdeba misi nor-matiuli regulirebis aucileblobac. evropul saxelmwifoTa praq-tikaSi regionalizmi gaxda erT-erTi konstituciur-samarTlebriviprincipi, romlis mizania gza gadauRobos unitarizaciis tenden-ciebs.33 amasTanave, evropul saxelmwifoTa regionalizmi da amsaxelmwifoebSi arsebuli decentralizaciis done mkveTrad indi-vidualuria da moiTxovs diferencirebul midgomas. safrangeTisregionebi, franguli saxelmwifosaTvis damaxasiaTebeli marTviscentralizebuli sistemis gavleniT, ar xasiaTdeba farTo ufle-bamosilebebiT. da es maSin, roca espanuri avtonomiebi gacilebiTufro meti damoukideblobiT sargebloben, vidre zogierTi fed-eraciuli saxelmwifos subieqtebi.34

evropuli regionalizmis tendenciebi ukve sakmao xania viTardebaevrosabWos farglebSi. gansakuTrebuli aRniSvnis Rirsia is gare-moebac, rom evrosabWo evropul regionalizms ganixilavs rogorcdemokratiis damkvidrebisa da moqalaqeTa politikuri aqtiurobisamaRlebis gansakuTrebiT xelsayrel instruments. regionalizmiaseve aRiarebulia, rogorc umciresobaTa dacvis maRalganviTare-buli forma, regionalur da lokalur doneze subsidiarobis prin-cipis realizaciis saSualeba.

evrosabWos saerTo-evropul struqturaSi adgilobrivma da re-gionalurma TviTmmarTvelobiTma erTeulebma moipoves Zlieri gav-lena „komunebisa da regionebis mudmivi konferenciis“ saxiT. rogorcam organos memkvidre, evrosabWos ministrTa komitetis mier 1994wlis 17 ianvars dafuZnda evropis regionebisa da komunebis kon-gresi „Congress of Local and Regional Authorities in Europe“. es arisevrosabWos saTaTbiro organo. srulyofili struqturis, komisie-bis da administraciuli aparatis meSveobiT kongresi aqtiuradaris CarTuli evrosabWos saqmianobis ZiriTad mimarTulebebSi.kongresis, rogorc regionaluri moZraobis makoordinirebeliorganos aqtiuri monawileobiT SemuSavebulia mTeli rigi konven-ciebi lokaluri (regionaluri) avtonomiis dacvisa da ganviTare-bis, sazRvrebsgareSe TanamSromlobis, regionebis ganviTarebisSesaxeb. saparlamento krebis modelis Sesabamisad, kongresi aer-Tianebs 286 wevrs. kongresi Sedgeba komunebis palatisa da region-

32 iqve.33 Fuhrmann-Mittlmeier, D., Die deutschen Länder im Prozeß der Europäischen Einigung. EineAnayse der Europapolitik unter integrationspolitischen Gesichtspunkten, Berlin, 1991, S. 48.34 Esterbauer, F/Pernthaler, P. (Hrsg.), Europäischer Regionalismus am Wendepunkt, 1991.

Page 84: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 68 -

ebis palatisagan. TiToeuli maTgani ori wlis vadiT irCevs Tavmj-domares da gamgeobas. kongresis prezidenti aseve airCeva ori wlisvadiT. mudmivi komisia, romelic Sedgeba yvela qveynis delegaciiswarmomadgenlisagan, axorcielebs plenarul sxdomebs Soris saqmi-anobis koordinacias. kongress da TiToeul palatas SeuZlia Camo-ayalibos samuSao jgufebi. kongresi strasburgSi ikribeba weli-wadSi erTxel Tavis plenarul sxdomaze.

kongresis ZiriTadi mizania xeli Seuwyos evropuli integraciisda evrosabWos saqmianobis procesSi komunebisa da regionebis monaw-ileobas, waaxalisos adgilobrivi da regionaluri demokratia,ganamtkicos sazRvrebsgareSe da regionSorisi TanamSromloba evro-puli erTianobis procesSi. kongresi ZiriTadad dakavebulia adgi-lobrivi da regionaluri TviTmmarTvelobis, sasoflo da saqalaqoregionebis ganviTarebis, garemos dacvis, kulturis, ganaTlebis,socialuri samsaxurisa da janmrTelobis politikiT.

adgilobrivi TviTmmarTvelobis dawesebulebaTa TanamSromlebissaswavlo centrebis evropuli qseli European Network of Training Orga-nizations- ENTO, miznad isaxavs ganamtkicos TanamSromloba evropuldoneze da adgilobriv moxeleebs Camouyalibos marTvis praqtiku-li Cvevebi.

kongresi amowmebs, Tu rogor axorcieleben evrosabWos wevri-sax-elmwifoebi adgilobrivi demokratiis im principebs, romlebicdadgenilia adgilobrivi TviTmmarTvelobis evropuli qartiiT. imSemTxvevaSi, rodesac kongresi miiCnevs, rom adgilobrivi da re-gionaluri demokratiis funqcionirebas evrosabWos romelime wevr-saxelmwifoSi seriozuli problemebi aqvs, igi am qveyanaSi agzav-nis samuSao jgufs da, saWiroebis SemTxvevaSi, amzadebs moxsenebas.

konvenciis proeqtis formiT kongresma SeimuSava regionaluriTviTmmarTvelobis qartia. aRniSnuli proeqti iTvaliswinebs re-gionebis kompetenciebs, Tavisuflebebs da demokratiul struqturebs,aseve Sesabamis saSualebebs, rac regions miscems Tavis gamgeblo-bas mikuTvnebuli sakiTxebis damoukideblad ganxorcielebis Sesa-Zleblobas, saxelmwifos mxridan zedmeti Carevis gareSe.

evropis regionebisa da komunebis kongresma SeimuSava konvenciisproeqti, romelic iTvaliswinebs sazRvrebsgareSe TanamSromlo-bis xelSewyobas da waradgina igi sazRvrebsgareSe TanamSromlo-bis evropis CarCo-konvenciis misaRebad, raTa Camoayalibos komu-nebisa da regionebis TanamSromlobis samarTlebrivi safuZvlebi.

kongresis mravalricxovani organizaciebi warmoadgenen evropismTiani regionebis specifikur interesebs da problemebs. kongresmaxma misca mTiani regionebis ganviTarebisa da dacvis Sesaxeb kon-venciis proeqts. evropis qalaqebis qartiis mier dadgenili Ziri-Tadi mimarTulebebis Sesabamisad, kongresi aqtiurad eZebs urban-

Page 85: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 69 -

izaciasTan dakavSirebuli specifikuri problemebis (garemos dac-va, politika energiis sferoSi, usafrTxoeba) gadawyvetis gzebs.

evrosabWos 40 wevri kongresSi warmodgenilia Semdegi proporci-iT: avstria (6), albaneTi (4), andora (2), belgia (7), bulgareTi (6),germania (18), dania (5), didi britaneTis SeerTebuli samefo (18),espaneTi (12), estoneTi (3), TurqeTi (12), irlandia (4), islandia (3),italia (18), kviprosi (3, latvia (3), litva (4), lixtenStaini (2),luqsemburgi (3), makedonia (3), malta (3), moldaveTi (5), niderland-ebi (7), norvegia (5), ukraina (12), ungreTi (7), poloneTi (12), portu-galia (7), rumineTi (10), ruseTi (18), saberZneTi (7), san marino (2),safrangeTi (18), slovakeTi (5), slovenia (3), fineTi (5), xorvatia (5),Svecia (6), Sveicaria (6), CexeTis republika (7).35 evrosabWoSi saqarTve-los gawevrianebis Semdeg (1999 wlis 27 aprili) kongresis zemo-aRniSnul wevrTa ricxvs miematebian saqarTvelos warmomadgenlebic.

rac Seexeba evrokavSiris qveynebs, aq regionaluri moZraoba arganviTarebula sworxazovnad. SeiZleba iTqvas, rom 1988 wlamdeevrogaerTianeba iyo mkacrad centralizebuli sistema, romlisganviTarebis dinamikac aseve viTardeboda Semdgomi centralizaci-is mimarTulebiT. saerTo-evropuli struqturebis ganviTarebaSiaRniSnuli periodi daxasiaTebulia rogorc evrocentrizmi. cen-triskenuli tendenciebis erT-erT naTel gamovlinebad SeiZlebaCaiTvalos evrokavSiris saerTo-evropul organoTa kompetenciebiszrda. evrokavSiris „konstruqtorTa“ Tavdapirveli warmodgeniTerTiani bazari avtomaturad moxsnida evropaSi arsebul region-alur gansxvavebebs. magram, rodesac evropuli integracia SeuZle-beli aRmoCnda regionebis aqtiuri monawileobisa da maTi speci-fikuri interesebis gaTvaliswinebis gareSe, evrokavSiri ubralodiZulebuli gaxda SeemuSavebina iseTi regionaluri politika, rom-lis ZiriTadi strategiac ganisazRvreboda regionaluri gamoT-anabrebis procesisaTvis qmediTi mxardaWeriT.

regionaluri moZraobebisaTvis mxardaWeris mizniT, evrokavSirmaganaxorciela mTeli rigi RonisZiebebi. jer kidev 1988 wlis noem-berSi evroparlamentma miiRo regionalizaciis evropuli qartia.qartia adgens regionaluri avtonomiis farTo samarTlebriv-or-ganizaciul formebs, centralur xelisuflebasa da regionebs SoriskompetenciaTa gamijvnis sanimuSo models, regionebsa da evrokav-Sirs Soris urTierTobis principebs. ramdenadac regionaluripolitikis sakiTxebSi evroparlaments ar gaaCnia samarTalSemo-qmedebiTi uflebamosileba, regionalizaciis evropuli qartia Se-icavs mxolod arasavaldebulo politikur rekomendaciebs („softLaw“), Tumca, qartiaSi mocemulma iuridiulad arasavaldebulo daufro metad politikuri Sinaarsis mqone debulebebma TandaTanSeiZina iuridiuli moTxovnebis saxe.

35 Der Europarat. Arbeit und Ergebnisse, 1998, S. 19.

Page 86: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 70 -

evroparlamentTan erTad regionalur moZraobas aqtiurad uWerdamxars evrokomisia. saerTo-evropul politikaSi regionebis gavle-nis gaZlierebis mizniT evrokomisiam Camoayaliba saTaTbiro orga-no: regionaluri da lokaluri TviTmmarTvelobebis sabWo, romel-ic SeiZleba ganvixiloT, rogorc regionebis komisiis winaforma.regionebis komiteti, rogorc saTaTbiro organo, pirvelad Camoy-alibda maastrixtis xelSekrulebis (ZalaSia 1993 wlis 1 noembri-dan) 198 „a-c“ muxlSi. am xelSekrulebaSi regionebis komitetis, ro-gorc damoukidebeli institutis, samarTlebrivi ganmtkiceba mox-da germaniis federaluri miwebis iniciativiT (maSin, germania evrokav-Siris SemadgenlobaSi myofi, erTaderTi federaciuli saxelmwifo iyo).

evropis regionebis komitetSi araproporciulad aris warmodgeni-li evrokavSiris 12 qveyana. magaliTad, regionebis komitetSi irlan-dia warmodgenilia 9, xolo safrangeTi 24 wevriT.36 aseve araho-mogenuria regionebis komitetis Camoyalibebis wesic. regionebiskomitetSi gaerTianebuli arian rogorc federaciuli, aseve re-gionalizebuli, decentralizebuli da unitaruli saxelmwifoeb-is teritoriuli erTeulebi. gansxvavebulia calkeuli regionebisuflebamosilebebic. maastrixtis xelSekrulebis mixedviT aqti-uri sakanonmdeblo funqciebi aqvT germaniis, avstriis, belgiis,espaneTisa da italiis regionebs.37 komiteti ar warmoadgens WeS-marit „regionalur palatas“. misi adgilsamyofeli icvleba rigi-Tobis wesiT da damokidebulia wevri-saxelmwifoebis sidideze daara regionebis faqtobriv mdgomareobaze.38 garda amisa, komitetSiwarmodgenili arian ara marto regionebi, aramed komunaluri, TviT-mmarTvelobiTi erTeulebic _ 222 adgilidan daaxloebiT naxevariswored TviTmmarTvelobiTi organoebis warmomadgenlebs ukaviaT.39

evropis regionaluri moZraoba, garda imisa, rom igi eswrafvissaerTo-integraciul procesebSi regionebis politikuri wonisgaZlierebas, erT-erT ZiriTad miznad isaxavs regionTa ganviTare-bis donis gamoTanabrebas. regionalur ganviTarebaSi arsebulidisparitetebis aRmofxvris procesSi gansakuTrebuli mniSvnelo-ba eniWeba regionebis dagegmvis sistemis srulyofas. am mizniT ev-rokavSirma daadgina regionTa erTgvari Sabloni, romlis mixedvi-Tac gamoiyofa regionebis sami done _ I, II, III _ evrokavSiris termi-nologiiT NUTS-(Nomenclatures des unites territoriales statistiques) I, II, III.

36 Häberle, P. Der Regionalismus als werdende Strukturprinzip des Verfassungsstaates und alseuroparechtspolitische Maxime, in: Archiv des öffentlichen Rechts, 118. Band (1993), S. 3 ff.37 Schima, B., Das Subsidiaritätsprinzip im Europäischen Gemeinschaftsrecht, 1994, S.168.38 R. von Ameln, Die Etstehung des Ausschuses der Regionen: Die Festlegung der Modalitätenfür die Auswahl der Mitglieder in den EU-Staaten, in: C. Tomuschat (Hrsg.), Mitsprache derdritten Ebene in der europäischen Integration: Der Ausschuß der Regionen, 1995, S.39 ff.39 Martin F. Polaschek, Föderalismus als Strukturprinzip? Bundesstaaten und Staatenbunde in der euro-päischen Verfassungstradition, in: Föderalismus -Auflösung oder Zukunft der Staatlichkeit?, 1997, S.15.

Page 87: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 71 -

miuxedavad unifikaciis garkveuli cdisa, regionTa klasifikaciismodeli sakmaod heterogenulia. ase magaliTad, I done moicavsiseT gansxvavebul teritoriul erTeulebs, rogoricaa germaniismiwebi da britanuli e. w. ekonomikuri dagegmvis regionebi. aseve, IIdoneze erTadaa ganxiluli espaneTisa da italiis politikuriavtonomiis mqone regionebi, germaniis samTavrobo mxare da britan-uli sagrafoebi. regionTa qveda dones ayalibeben germanuli raion-ebi, espanuri provinciebi, franguli departamentebi da irlandiu-li e. w. dagegmvis regionebi.

aRsaniSnavia isic, rom evrokavSiris regionaluri politikisa daam politikis ganxorcielebis Sedegad miRebuli teritoriulidayofisadmi damokidebuleba, dasavleTevropul iuridiul liter-aturaSi ar yofila erTmniSvnelovnad dadebiTi. regionalizaciissaerTo-evropuli procesisadmi kritikuli midgomis erT-erTi safuZ-velia is faqti, rom regionalizacia metwil SemTxvevaSi xels aruwyobs ekonomikuri sistemis efeqtianad funqcionirebas, xolozogjer, regionaluri egoizmis gavleniT, abrkolebs kidec jansa-Ri ekonomikuri meqanizmebis Camoyalibebas. garkveuli problemebiwarmoiSva imis gamoc, rom regionalurma moZraobebma, nacionaluri,erovnuli samarTlis sistemis gauTvaliswineblad evropaSi Camo-ayalibes politikuri moRvaweobis sruliad axali done.

regionalizms, rogorc politikur moZraobas, surs evropis saerTo-saxelmwifoebrivi sistemis reformireba sam gansxvavebul doneze:

_ unda ganxorcieldes calkeuli sferoebis decentralizacia(kultura, ekonomika, janmrTelobis dacva, socialuri uzrunve-lyofa, sazogadoebrivi usafrTxoeba, informaciuli sistemebi)regionebis sasargeblod;

_ politikuri sistemis, politikuri procesebis reformirebis gziTuzrunvelyofil unda iqnes maTSi regionebis qmediTi monawile-oba. am mizniT regionebs unda hqondeT damoukidebeli poli-tikuri sistemis ganviTarebis SesaZlebloba (regionaluri poli-tikuri TviTgamorkveva);

_ regionalizmi sabolood yovelTvis eswrafvis nacionalurikonstituciuri wesrigis Secvlas. regionaluri moZraobis Sed-egad unda Camoyalibdes an federaciuli, an farTo regionaluravtonomiaze dafuZnebuli konstituciuri sistema. mxolod amSemTxvevaSi SeiZleba gaxdes regionalizmi sakuTriv samarT-lebrivi fenomeni, xolo ukve ganviTarebul fazaSi_ konsti-tuciur-samarTlebrivad daculi da kontrolirebadi procesi.40

40 Fuhrmann-Mittlmeier, D., Die deutschen Länder im Prozeß der Europäischen Einigung. EineAnalyse der Europapolitik unter integrationspolitischen Gesichtspunkten, Berlin, 1991, S.47-48.

Page 88: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 72 -

4. 3. saerTaSoriso regionalizmi4. 3. saerTaSoriso regionalizmi4. 3. saerTaSoriso regionalizmi4. 3. saerTaSoriso regionalizmi4. 3. saerTaSoriso regionalizmi

transnacionaluri regionalizmis SemTxvevaSi saxelmwifos teri-toriuli erTeulebi erTmaneTTan TanamSromloben sazRvrebsgareSekooperaciis formiT.41 aRniSnuli TanamSromloba saerTaSorisoregionalizmis SemTxvevaSi xorcieldeba saxelmwifoebs Soris daiZens saerTaSoriso-samarTlebriv konturebs. rogorc transnacio-naluri, aseve saerTaSoriso regionalizmi cdilobs daZlios erovnu-li saxelmwifos politikuri da ekonomikuri sazRvrebi. saerTa-Soriso regionalizmis koncefciis warmoSoba ukavSirdeba meoremsoflio omis Semdgom periods, kerZod, uSiSroebis koleqtiurisistemebis koncefcias, civi omis periods da msoflio politikuriwesrigis bipolarul sistemas. saerTaSoriso regionalizmis formebisakmaod farToa da moicavs samxedro da ekonomikuri TanamSrom-lobis sxvadasxva aspeqts.42

5. regionalizmi da federalizmi5. regionalizmi da federalizmi5. regionalizmi da federalizmi5. regionalizmi da federalizmi5. regionalizmi da federalizmi

regionalizms xSirad ganixilaven, rogorc politikur-struqtu-rul princips, romelsac erTgvari Sualeduri adgili uWiravsunitarizmsa da federalizms Soris.43 regionalizmi warmodgenil-ia rogorc federalizmis erTgvari winasafexuric. regionalizmsda federalizms Soris urTierTmimarTebis analizisas arsebiTixasiaTis sirTule dakavSirebulia im garemoebasTan, rom regioniscneba mxolod konstituciur-samarTlebrivi Camoyalibebis procesSiada misi erTiani definicia dRemde ar aris SemuSavebuli.44 TugaviTvaliswinebT federalizmis cnebasTan dakavSirebul Teoriu-li xasiaTis sirTuleebsac, vfiqrobT, ufro mizanSewonili iqneba,Tu ZiriTad yuradRebas gavamaxvilebT regionalizmsa da federal-izms Soris arsebul funqciur gansxvavebaze.

regionalizaciis procesma, unitaruli saxelmwifoebisagan gansx-vavebiT, SedarebiT ufro wynarad da umtkivneulod Caiara fed-eraciul saxelmwifoebSi, radganac am ukanasknels teritoriuliTaviseburebebis gaTvaliswinebisa da problemaTa teritoriul-organizaciuli daZlevis gacilebiT meti SesaZlebloba aqvs.45 Tavismxriv, federaciul saxelmwifoSi mimdinare regionalizmis proce-

41 Veitl, F., Zur politikwissenschaftlichen Theorie internationaler Integration, in: G. Döcker/F.Veitl, Regionalismus und regionale Integration. Zur Theorie der regionalen Integration, Frankfurtam Main, 1981, S. 23.42 Veitl, F., Zur politikwissenschaftlichen Theorie internationaler Integration, S. 24.43 Häberle, P. Regionalismus als werdendes Strukturprincip des Verfassungsstaates und alseuroparechtspolitische Maxime, AöR 1993, S. 1. P. Badura, Die „Kunst der föderalen Form“- DerBundesstaat in Europa und die europäische Föderation, in: FS Lerche, 1993, S. 372.44 Häberle, P. Der Regionalismus als werdendes Struturprinzip des Verfassungsstaates und alseuroparechtspolitische Maxime, in: Archiv des öffentlichen Rechts, 118. Band, 1993, S.22.45 Isensee, J., Der Föderalismus und der Verfassungsstaat der Gegenwart, S. 278.

Page 89: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 73 -

si ganamtkicebs centridanul tendenciebs, erTgvarad aneitralebscentriskenul miswrafebebs, xels uwyobs federaluri wonasworo-bis Camoyalibebas sxvadasxva regionalur Zalas Soris.

federalizmi da regionalizmi, pirvel rigSi, gansxvavdebian Tavi-anTi integraciuli SesaZleblobebiT. federalizmisagan gansxvave-biT, regionalizmis integraciuli SesaZleblobebi sakmaodSezRudulia, ramdenadac igi ufro determinirebulia gansxvavebu-li regionaluri interesebis konkurenciiT, vidre federalizmi.

regionalizmis SedarebiT SezRudul integraciul SesaZleblobebsadasturebs is faqti, rom yvela evropul regionSi Zlieria moZraobacentraluri saxelmwifo xelisuflebis winaaRmdeg.Aamis erT-erTimagaliTia CrdiloeT italiis regionaluri partiis_ CrdiloeTisligis saqmianoba, romelic moiTxovs centraluri xelisuflebisuflebamosilebis minimumamde dayvanas ekonomikis, kulturis, so-cialur da presis sakiTxebSi. marTalia, CrdiloeTis ligam Tavisprogramul lozungad wamoayena federalizmi, magram sinamdvile-Si, italiis regionaluri partiis politikuri ideologia meryeobsregionalizmsa da konfederacias Soris da, faqtobrivad, mimarTu-lia italiis CrdiloeT nawilis secesiisaken. italiis CrdiloeT-is secesionistur moZraobas safuZvlad udevs, ZiriTadad ekonomikuriegoizmi. kerZod, CrdiloeTis liga miiCnevs, rom italiis Crdilo-eTi „gaZarculia“ qveynis danarCeni, naklebganviTarebuli „parazit-uli“ nawilebis mier. nawilobriv, ekonomikur egoizms efuZnebaseparatistuli moZraoba kvebekSi (frankofonur kanadur provin-ciaSi). aqtiurad gaismis suverenitetis, TviTgamorkvevis uflebis,damoukideblobis moTxovnebi im qveynebSic, sadac regionalurmamoZraobam farTo masStabi miiRo.

regionalizmis politikuri ideologiisaTvis damaxasiaTebeli cen-tridanuli tendenciebi moiTxovs fxizel Sefasebas, xolo mismaukontrolo ganviTarebam SesaZloa garkveuli safrTxe Seuqmnassaxelmwifos erTianobas. calkeul SemTxvevebSi (kanada, belgia),federalizmi SeiZleba ganvixiloT rogorc sazogadoebis hetero-genuli bunebidan gamomdinare winaaRmdegobebis daZlevisa da sax-elmwifos erTianobis SenarCunebis erTaderTi alternativa. Aamavedros, regionalurma moZraobam federalizms SeiZleba SesZinoskonfederaciuli buneba, romlis centridanuli dinamika mxolodgaarTulebs integraciuli procesebis warmatebul ganviTarebas.regionalurma partikularizmma da TviTizolaciisaken swrafvamSeiZleba Seasustos erTad cxovrebis survili da gaaZlieros erT-maneTisagan gaucxoebis grZnoba, ufro gaaRrmaos arsebuli re-gionaluri disparitetebi da, amgvarad, waaxalisos dezintegraci-uli procesebi saxelmwifoSi.46

46 Heiderose Kilper/Roland Lhotta. Föderalismus in der Bundesrepublik Deutschland. EineEinführung, S. 33-34.

Page 90: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 74 -

regionalizmi warmoadgens saxelmwifos teritoriuli dayofis iseTformas, romlisTvisac damaxasiaTebelia interesTa garkveuli da-pirispirebuloba da konfliqti centrsa da periferias Soris. re-gionaluri egoizmi ramdenadme aClungebs urTierTsolidarobisgrZnobas, rodesac centri da periferia erTmaneTis gverdiT ki ardganan, aramed ufro erTmaneTis winaaRmdeg moqmedeben.47 daZabulifsiqologiuri fonis pirobebSi TiToeuli regioni cdilobs, racSeiZleba meti wili miiTvisos saerTo sikeTidan. rogorc negati-urad Sefasebuli struqtura, regionaluri integraciis am donezeZlierdeba partikularizmi, calkeul nawilebad saxelmwifos daS-lis erT-erTi forma, romlis drosac regionebi TavianT keTil-dReobas ufro wina planze ayeneben, vidre saxelmwifos teritori-uli erTianobis ideas.48

rac Seexeba regionalizebul, unitarul saxelmwifosa da fed-eraciul saxelmwifos Soris arsebuli gansxvavebis wminda iurid-iul, saxelmwifo-samarTlebriv aspeqts, literaturaSi ufro metadaqcenti gadatanilia federaciuli da unitaruli saxelmwifoebisteritoriuli erTeulebis samarTlebriv statusze:

_ federalurad organizebuli saxelmwifo Sedgeba federaciissubieqtebisagan, maSin roca regionebi warmoadgenen regionalu-rad struqturirebuli saxelmwifos teritoriul erTeulebs;

_ federaciis subieqtebis xalxs aqvs sakuTari, konstituciis damd-geni Zalaufleba, sakuTari konstitucia da aseve konstituci-uri avtonomia. federaciis subieqtebi damoukideblad asrule-ben TavianT saxelmwifo funqciebs. Mfederaciis subieqtisaTvisdamaxasiaTebelia saxelmwifoebriobis iseTi niSnebi, rogori-caa droSa, gerbi, saxelwodeba. federaciul saxelmwifoSi mkaf-iodaa gamoxatuli sakuTari identurobis Camomyalibebeli ise-Ti elementebi, rogoricaa saxelmwifo da istoriuli Segneba.federaciis subieqtebi monawileoben saerTo-saxelmwifo sakiTx-ebis gadawyvetaSi federaluri parlamentis meore palatis ankenWisyris gansakuTrebuli proceduris meSveobiT. federaciissubieqtebisaTvis aseve damaxasiaTebelia substanciuri finansuriavtonomia. igive SeiZleba iTqvas regionalizmis politikurimoZraobis mimarTac. regionalizmic ar eswrafvis erTiani sax-elmwifosagan gamoyofas. mas surs mxolod erTiani saxelmwi-fos teritoriuli erTianobis sazRvrebSi regionaluri gan-sakuTrebulobis da damoukideblobis principebis dacva.49

47 Schneider, H. P., Der Föderalismus im Prozess der deutsch-deutschen Vereinigung, in: Evers, T.(Hrsg.), Chancen des Föderalismus in Deutschland und Europa, 1994, S. 80.48 Schneider, H. P., Der Föderalismus im Prozess der deutsch-deutschen Vereinigung, S. 80 ff.49 Isensee, J., Der Föderalismus und der Verfassungsstaat der Gegenwart, in: Archiv des öffentlichenRechts, Bd. 115, 1990, S. 278.

Page 91: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 75 -

federaciis subieqtebisaTvis damaxasiaTebeli calkeuli niSnebiSeiZleba hqondeT regionebsac (magaliTad, droSa, saxelwodeba,agreTve, parlamenti aqvT espaneTis avtonomiur erTeulebs). magramfederaciis subieqtebisaTvis damaxasiaTebeli yvela zemoaRniSnu-li uflebamosileba regionebs ar gaaCniaT.

federaciul saxelmwifoSi centralur xelisuflebas ar gaaCniateritoriuli erTeulebis politikuri avtonomiis calmxrivadgauqmebis an SezRudvis uflebamosileba, maSin roca regionebisstatusi regionalizebul unitarul saxelmwifoSi ar moicavs re-gionebis uflebamosilebebis xelSeuxeblobis konstituciur-samarT-lebriv garantiebs (am mxriv, gamonaklisia espaneTi).

federaciul da regionalizebul saxelmwifoebs Soris arsebuliinstitucionaluri gansxvaveba mdgomareobs saerTo-erovnuli poli-tikuri nebis Camoyalibebis procesSi teritoriuli erTeulebismonawileobis formaSic. federaciul saxelmwifoSi teritoriulierTeulebi erTiani saxelmwifo nebis formirebaSi monawileoben„TavianTi“ organos, federaluri parlamentis meore palatis meS-veobiT. regionalizebuli unitaruli saxelmwifo ar icnobs ms-gavs instituts.

TavianTi samarTlebrivi mdgomareobiT da avtonomiis moculobiTregionebi aSkarad Camouvardebian federaciis subieqtebs. amave dros,regionebis statusi gacilebiT maRalia, vidre administraciuli,decentralizebuli teritoriuli struqturebisa. am TvalsazrisiT,regionalizmi Semdegi TaviseburebebiT xasiaTdeba:

1. regionaluri struqturebi regulirebulia konstituciiT da, ma-terialuri azriT, warmoadgens konstituciis ganuyofel nawils;

2. regionalizmis SemTxvevaSi ganxorcielebulia kompetenciaTadanawileba kanonmdeblobis, mmarTvelobisa da marTlmsajuleb-is sferoebSi (xelisuflebaTa danawilebis prototipi);

3. regionalizmis dros dasaSvebia „sakuTari“ saxelmwifoebrio-bis iseTi rudimentuli „winaformebis“ arseboba, rogoricaadroSa, gerbi, saxelwodeba;

4. regionalizmi aseve gulisxmobs regionaluri, teritoriuliorganoebis funqciaTa mkafio gansazRvras, rac gamoricxavs sax-elmwifo funqciebis dublirebas centralur da regionalurdoneebze;

5. regionebi SedarebiT ufro homogenuri arian. amave dros, re-gionaluri pluralizmi, regionaluri mravalferovnebis real-izacia unda moxdes saxelmwifos „erTianobaSi“, principis_„mravalferovneba erTianobaSi“_ Sesabamisad;

6. xelisuflebis centralur doneze regionebis monawileoba uzrun-velyofili unda iyos parlamentis meore, regionaluri palatisan kenWisyris specialuri proceduruli formebis meSveobiT;

Page 92: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 76 -

7. gaTvaliswinebuli unda iqnes regionebsa da centralur xelisu-flebas Soris warmoSobili konfliqtebis mowesrigebis proce-dura (damoukidebeli organos, rogorc wesi, konstituciurisasamarTlos mier);

8. regionebs unda hqondeT sabiujeto da finansuri avtonomia,romelic uzrunvelyofili iqneba sakuTari gadasaxadebiT daSemosavlebiT.50

regionalizmis politikuri moZraoba damaxasiaTebelia ara martounitaruli, aramed federaciuli saxelmwifoebisaTvisac. federaci-ul saxelmwifoebSi regionaluri problemebis gadawyvetis gavr-celebuli formaa sxvadasxva miznobrivi gaerTianebis Camoyali-beba.51 am dros, gansazRvruli funqciebis realizaciis mizniT,erTiandeba ramdenime lokaluri subieqti, rogorc wesi, adgilo-brivi TviTmmarTvelobis erTeuli. TviTon am funqciaTa saxeebisakmaod farToa, magram igi, Cveulebriv, Seexeba regionaluri sawar-moebis Camoyalibebas. gansxvavebulia am sawarmoo gaerTianebaTasamarTlebrivi formebi, organizaciuli struqtura da uflebam-osileba. zogierT federaciul saxelmwifoSi isini warmoadgenensajaro samarTlis, zogan kerZo samarTlis subieqts, xolo zogi-erT saxelmwifoSi_ saaqcio sazogadoebas da a. S.

zemoaRniSnuli miznobrivi gaerTianebebi, rogorc regionaluriorganizaciebi, xels uwyoben garkveuli funqciebis erTobliviZalebiT realizacias. mTel rig dadebiT momentebTan erTad, msgav-si tipis regionaluri gaerTianebebis arseboba dakavSirebuliagarkveul sirTuleebTan. jer erTi, sakmaod problemuria maTi Camoy-alibebis nebayoflobiTobis sakiTxi: calkeul SemTxvevaSi auci-lebelia, rom regionalur sawarmoo gaerTianebaSi monawileobamiiRos TviTmmarTvelobis yvela organom. dasaSvebia, rom rome-lime maTgans ar surdes am regionalur gaerTianebaSi monawileo-ba. am dros kanonmdeblobas naklebad ainteresebs nebayoflobiTo-bis momenti da igi iTvaliswinebs iZulebis wesiT regionalurgaerTianebaSi monawileobis SesaZleblobasac.52

garkveul sirTuleebTanaa dakavSirebuli regionaluri miznobrivigaerTianebebis reorganizacia an likvidacia, rodesac Secvlilisituaciis gavleniT aucilebeli xdeba sxva organizaciebis Camoy-alibeba. rogorc wesi, es procesi yovelTvis awydeba did winaaRm-degobas regionaluri gaerTianebebis mxridan. problemis sirTulesbevrad gansazRvravs TviTon regionaluri sawarmoo gaerTianebeb-is organizaciul-samarTlebrivi formac.53

50 ix. Häberle, P., Der Regionalismus als werdendes Strukturprinzip des Verfassungsstaates undals europarechtspolitische Maxime, S. 26.51 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, II Band, S. 49.52 Föderalismushearings-Le federalisme reexamine, Zürich, 1973, S. 427, 442, cit: Frenkel, M.,Föderalismus und Bundesstaat, II Band, S. 49.53 iqve, gv. 436, cit: Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, II Band, S. 50.

Page 93: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 77 -

regionaluri gaerTianebebi, aseve garkveul safrTxes uqmnislokaluri avtonomiis da demokratiis institutsac.54 regionalurimiznobrivi gaerTianebebis raodenobrivi zrdis Sedegad, rigiTimoqalaqisaTvis sul ufro rTuli xdeba am gaerTianebis SigniTmimdinare procesis kontroli. rTuldeba regionalur gaerTianebebT-an moqalaqis identifikaciis procesic. lokaluri demokratiisTvalsazrisiT, problemas qmnis is garemoebac, rom miznobriviregionaluri gaerTianebebi warmoadgenen administraciuli er-Teulebis kavSirs, romelsac xelmZRvaneloben aRmasrulebeli xe-lisuflebis warmomadgenlebi. uSualo demokratiis formebi am tipisgaerTianebisaTvis ufro gamonaklisia, vidre wesi. politikuripraqtika adasturebs imasac, rom regionalur gaerTianebebSi war-modgenili adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoTa wevrebi ma-leve icvlian TavianT rols. isini ufro metad „warmoadgenen“ amregionaluri miznobrivi gaerTianebebis interesebs TavianT TviT-mmarTvelobiT erTeulebSi, maSin roca ideaSi, piriqiT, am region-alur gaerTianebebSi unda „warmoadgendnen“ TviTmmarTvelobisorganoTa interesebs.55

yvela zemoCamoTvlili naklis miuxedavad, aucilebelia region-aluri gaerTianebebis im pozitiuri aspeqtis gaTvaliswineba, rommaTSi erTmaneTs erwymis marTvis „didi“ da „patara“ sistemebisupiratesobebi.

rogorc ukve aRvniSneT, federaciul saxelmwifoebSi arsebuliregionaluri gaerTianebebis formebi gansxvavebulia. aSS-Si re-gionaluri miznobrivi gaerTianebebis saxes warmoadgens e. w. spe-cialuri olqi „special district“. specialuri olqi SesaZlebeliamocavdes erT administraciul erTeulsac, Tu ama Tu im amocanisSesruleba ar moiTxovs sazRvrebsgareSe TanamSromlobis formas.

regionalur gaerTianebaTa erT-erTi ganviTarebuli formaa mravalm-iznobrivi gaerTianeba. am SemTxvevaSi ramdenime regionaluri gaer-Tianeba erToblivad axorcielebs zogierT funqcias. TviTon amfunqciaTa saxeebi SeiZleba iyos sabolood gansazRvruli an Ria.mravalmiznobrivi tipis gaerTianebebi, uwinares yovlisa, emsax-urebian saqalaqo problemebis gadawyvetas, qalaqisa da misi aglom-eraciis integracias. am sferoSi farTo eqsperimentebi CaataresaSS-ma da kanadam.56

kanadaSi 1954 wels Camoyalibebuli torontos metropoliuri or-ganizacia Seiqmna federaluri nimuSis mixedviT. torontos sivrceSiSenarCunebulia 13 komuna, magram gansazRvruli regionaluri amocane-

54 Martin, R. C., The Cities and the Federal System, New York, 1966, S. 179, cit: Frenkel, M.,Föderalismus und Bundesstaat, II Band, S. 50.55 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, II Band, S. 50.56 iqve, gv. 51.

Page 94: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 78 -

bi TandaTan gadaeca metropoliis sabWos. sabWosaTvis gadacemulifunqciebis umetesoba Seexeboda socialur samsaxurs, wyliT moma-ragebas, sazogadoebrivi transportis nawils, regionalur parks,ganaTlebis sistemas. aRniSnuli funqciebis Sesasruleblad tor-ontos hqonda Tavisi gadasaxadebis sistema. reorganizacia ganica-da komunebis sistemam da maTi ricxvi 6-mde Semcirda. Seicvalakomunebis funqciac. maTi saqmianoba Seexeboda xanZarsawinaaRmdegoRonisZiebebis gatarebas, adgilobrivi skolis marTvas da a. S.

torontos modeli ar darCenila kritikis gareSe. kerZod, man veraRmofxvra calkeul komunebs Soris arsebuli disproporciebi.garkveul srulyofas moiTxovda es struqtura demokratiulobisada mosaxleobis interesebis dacvis TvalsazrisiTac. Tumca, calkeu-li naklovanebis miuxedavad, torontos modeli gadaiRo monreal-mac. msgavsi metropoliuri korporaciebi, federaluri parlamen-tis gadawyvetilebiT, Camoyalibda kanadis sxva qalaqebSic.

aSS-Si analogiuri regionaluri institutebi pirvelad Seiqmna 1958wels sietlSi. aSS-Si aseve farTo gavrceleba pova regionalurimarTvis kerZo-samarTlebrivma formebma, rodesac calkeuli komunebisxva organizaciebisagan gansazRvruli xelSekrulebebis safuZvelze„yiduloben“ maTi funqciebis realizaciisaTvis saWiro saSualebebs.

6. espanuri regionalizmi6. espanuri regionalizmi6. espanuri regionalizmi6. espanuri regionalizmi6. espanuri regionalizmi

espaneTis saxelmwifos istoria mdidaria marTvis avtoritaruli,centralisturi tradiciebiT. espaneTis politikuri regionaliza-cia pirvelad frankos sikvdilis Semdeg ganxorcielda. manamdeespaneTi icnobda decentralizebuli mmarTvelobis mxolod orxanmokle periods: 1873-74 wlebis federalur respublikas da 1931-1936 wlebis espaneTis meore respublikas.57

espaneTis pirveli respublikis konstituciis proeqti mTlianoba-Si federaciuli iyo.58 konstitucia farTo uflebebs aniWebda es-paneTis SemadgenlobaSi gaerTianebul 17 regionalur saxelmwi-fos. magram, konstituciis aRniSnuli proeqti maSin ar miiRes.aseve CaiSala espaneTis konstituciaSi politikuri regionalizaciisSesaxeb debulebebis Setanis cda 1907, 1912, 1913, 1919 da 1925 wlebSi.saxelmwifos teritoriuli decentralizaciisaken mimarTuli RonisZ-iebebi efuZneboda espaneTis istoriulad damkvidrebul regional-izmis tradiciebs da aSkarad gamoxatul regionalur TviTSeg-nebas ara marto baskeTsa da kataloniaSi, aramed galiciaSi, an-daluziaSi, asturiasa da sxva istoriul mxareebSi.

regionalizmma espaneTis politikur istoriaSi pirveli konkretu-

57 Montoro Chiner, M. J., Föderalismus und Regionalismus in Europa. Landesbericht Spanien, in:Ossenbühl, F., (Hrsg.), Föderalismus und Regionalismus in Europa, Baden-Baden, 1990, S. 174.58 iqve, gv. 173.

Page 95: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 79 -

li saxelmwifo-samarTlebrivi konturebi SeiZina mxolod 1931 wliskonstituciaSi.59 rac Seexeba espaneTis 1978 wlis konstitucias,igi ar ayalibebs arc unitaruli da arc federaciuli saxelmwi-fos models. espaneTis moqmedma konstituciam ver SeZlo erTmniS-vnelovnad ganesazRvra damokidebuleba erovnul-saxelmwifo er-Tianobasa da regionalizms Soris.60 1978 wlis konstituciisaTvisaseve ucxoa erTmniSvnelovani damokidebuleba erovnuli saxelm-wifos modelisadmi: konstituciis preambulaSi gvxvdeba rogorc„espanelebis“, ise „espaneTis xalxebis“ cneba.

ramdenadme gansxvavebulia am sakiTxze espaneTis sakonstituciosasamarTlos azri. sakonstitucio sasamarTlos gadawyvetilebaSiespaneTi daxasiaTebulia rogorc „avtonomiebis saxelmwifo“. escneba mogvianebiT farTod gavrcelda samecniero literaturaSida politikur praqtikaSic. rac Seexeba „avtonomiebis saxelmwi-fos“ cnebis konstituciur-samarTlebriv Sinaarss, avtonomiurregionebs espaneTis konstitucia uwodebs „avtonomiur erTobebs“-„Comunidades Autonomas“.espaneTis konstitucia, saxelmwifos teritoriuli mowyobis mod-elTan dakavSirebuli orazrovani da gaurkveveli debulebebisa-gan gansxvavebiT, erTmniSvnelovnad da araorazrovnad aRiarebs„espaneli eris ganuyofel erTianobas“. konstitucia aseve ganamt-kicebs im erovnebebisa da regionebis uflebas avtonomiaze, rom-lebic ayalibeben „erTaderT espanel ers“ (m. 2.). konstituciisaRniSnuli debulebidan gamomdinare, avtonomiis ufleba aRiarebu-lia rogorc ukve mocemuli da regionaluri erTeulebisaTvis ima-nenturi ufleba.61 avtonomiaze konstituciuri uflebis ganmtkice-biT, ZiriTadma kanonma Camoayaliba centralizebuli marTvis me-Todebis borotad gamoyenebisa da regionebis interesTa dacvisdamatebiTi iuridiuli garantiebi.

konstituciis me-3 muxlis mixedviT, kastiliuri ena unda iyos„saxelmwifos oficialuri espanuri ena“. yvela espaneli movaleaicodes da ufleba aqvs gamoiyenos kastiliuri ena. konstituciisTanaxmad danarCen „espanur enebs“ Sesabamis avtonomiur erTeulSiaseve aqvT oficialuri statusi.

espaneTis konstituciaSi asaxva pova qveyanaSi arsebulma region-alurma problemebma. ase magaliTad, konstitucia detalurad araregulirebs espaneTis avtonomiuri erTeulebis organizaciis sa-kiTxebs. espaneTis ZiriTadma kanonma daadgina, rom qveynis avtono-

59 Baixauli, A. L., Spaniens Comunidades Autonomas, in: F. Esterbauer/P. Pernthaler, EuropäischerRegionalismus am Wendepunkt- Bilanz und Ausblick, Innsbruck, 1991, S. 103.60 Glagow, Das spanische Modell der autonomen Regionen, in: Föderalismus im internationalenVergleich, Politische Studien, Sonderheft1/1990, S. 22.61 Voß, D.-H., Regionen und Regionalismus im Recht der Mitgliedstaaten der EuropäischenGemeinschaft, 1989, S. 273.

Page 96: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 80 -

miuri erTeulebi ar SeiZleba gaigivebul iqnen administraciul-teritoriul erTeulebTan. konstituciis Tanaxmad, espaneTis av-tonomiuri erTeulebi warmoadgenen politikuri xasiaTis sajarosamarTlis teritoriul gaerTianebas, xolo espaneTis sakonsti-tucio sasamarTlos ganmartebiT, avtonomiuri erTeulebi warmoad-genen „saxelmwifoebs“.62 avtonomiebi, konstituciis Sesabamisad,TavianTi kompetenciis farglebSi axorcieleben teritoriuli er-Teulebis politikur xelmZRvanelobasac. Sesabamisad, dasaSvebia,rom avtonomiuri erTeulis politika gansxvavdebodes centralurisaxelmwifos politikisagan.63 avtonomiur erTeulTa kompetenciadadgenilia konstituciiT da avtonomiuri statutebiT, romlebicwarmoadgenen TiToeuli avtonomiuri erTeulis ZiriTad normasda maTi avtonomiuri statusis xelSeuxeblobis garantias.

espaneTis konstitucia erTmaneTisagan ganasxvavebs „erovnebebis“da „regionebis“ cnebebs. erovneba, savarudod, gulisxmobs katalo-niis, baskeTisa da galiciis istoriul teritorias, romlebsacaqvT sakuTari ena (marTalia, am enaze laparakobs zemoaRniSnuliavtonomiebis teritoriaze mcxovrebi mosaxleobis mxolod naw-ili. magaliTad, baskeTSi 17 procenti).64 konstituciis Sinaaar-sidan gamomdinare, gaurkvevelia, moicavs Tu ara „erovnebebis“ cne-ba iseT regionebs, rogoricaa, magaliTad, valensia, sadac asevelaparakoben kataloniur enaze, an navara, sadac gavrcelebuliabaskuri ena. espaneTis konstitucia arafers ambobs imaze, arse-boben Tu ara „Sereuli erovnebebi“ an ramdenad sakmarisia „erovnu-lobis“ dasadgenad mxolod lingvisturi gansxvavebis aRiareba.konstituciidan SeuZlebelia imis garkvevac, Tu ra damokidebule-baSia „erovnebis“ cneba katalonielebisa da baskebis pretenzia-sTan, rom es ukanasknelni damoukidebeli „erebi“ arian. konsti-tuciuri normebis Sinaarsi ar iZleva „eris“ da „erovnebis“ cnebebsSoris gansxvavebis dadgenis SesaZleblobas. aseve gaurkvevelia,Tu ra niSnis safuZvelze unda ganvasxvaoT „erovnebaTa“ avtonomia„regionis“ avtonomiisagan.

espaneTis konstitucia aseve bundovnad ayalibebs centralur xe-lisuflebasa da avtonomiur erTeulebs Soris kompetenciaTa gam-ijvnis meqanizmsac. SeiZleba iTqvas, rom regionalizmis mwvave TemaespaneTis 1978 wlis konstituciaSi sakmaod gaurkveveli Sinaarsismqone kategoriebiT iqna formulirebuli, romelTa dazustebacmomavals miendo.

espaneTis avtonomiuri struqtura Sedgeba erTobebisa da provin-ciebisagan. konstituciis VII Tavi _ „saxelmwifos teritoriuli

62 Montoro Chiner, M. J., Föderalismus und Regionalismus in Europa. Landesbericht Spanien,S. 181.63 iqve.64 Glagow, Das Spanische Modell der autonomen Regionen, S. 23.

Page 97: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 81 -

organizaciis Sesaxeb“ _ avtonomiur erTobebs ganasxvavebs maTidafuZnebis procesis da kompetenciaTa donis mixedviT.

avtonomiur erTobaTa Camosayalibeblad gaTvaliswinebulia origza. espaneTis konstituciis 143-e muxlis mixedviT, avtonomiurierTobebis Camoyalibebis ufleba eZleva ramdenime, erTmaneTis mo-sazRvre provincias, romlebsac aqvT saerTo istoriuli, kultu-ruli da ekonomikuri niSnebi. garda amisa, avtonomiuri erTobebisCamoyalibeba SeuZliaT regionaluri identurobis matarebelcalkeul provinciebs da kunZulovan teritoriebs (e. w. dispozi-ciuri principi). avtonomiuri erTobis Camoyalibebis sainiciativoufleba aqvs provinciis sabWos (Diputaciones), aseve kunZulis komu-nebs an komunaTa 2/3-s, romlebic unda warmoadgendnen TavianTiregionis mosaxleobis umetes nawils. avtonomiuri erTeulis Camoy-alibebis iniciativa, misi CaSlis SemTxvevaSi, SesaZlebelia ganme-orebiT dadges mxolod xuTi wlis Semdeg (m. 143).

espaneTis kortesebs, „erovnuli interesidan“ gamomdinare, kanonissafuZvelze SeuZliaT Camoayalibon avtonomiuri erTobebi an av-tonomiuri statusi mianiWon im teritoriebs, romlebic ar arianCarTuli provinciul struqturebSi (144-e muxli). avtonomiur er-TobaTa federacia akrZalulia (145-e muxli). amasTanave, statutebiiTvaliswineben avtonomiuri erTeulebis ormxrivi urTierTdax-marebis SesaZleblobas, ris Sesaxebac aucileblad unda ecnoboscentraluri xelisuflebis organos_ espaneTis kortesebs. yveladanarCen SemTxvevaSi avtonomiur erTobebs Soris dadebuli SeT-anxmebebi moiTxovs parlamentis orive palatis Tanxmobas (145. 2.).statutis proeqtebis SeimuSaveben provinciis sabWos wevrebi daprovinciaSi arCeul deputatTa da senatorTa yriloba, xolo stat-utis miReba xdeba espaneTis kortesis mier kanonis misaRebad dad-genili proceduriT (m. 146).

avtonomiur erTobaTa Camoyalibebis ufro swraf da pirdapir gzasiTvaliswinebs espaneTis konstituciis 151-e muxli, romlis Tanax-madac im regionis deputatebs da senatorebs, romlebsac surTavtonomiur erTobad Camoyalibeba, SeuZliaT moiwvion yriloba,avtonomiuri erTobis statutis SemuSavebis mizniT. yrilobis ab-soluturi umravlesobis mier statutis proeqtis miRebidan oriTvis vadaSi, xdeba misi saboloo formulireba parlamentis sakon-stitucio komitetis mier, regionaluri yrilobis deputaciasTanerTad. statutis saboloo variantis gamotana xdeba regionis ref-erendumze. im SemTxvevaSi, Tu yvela provinciaSi mosaxleobis um-ravlesoba moiwonebs avtonomiuri erTobis statutis proeqts, xdebamisi ratifikacia kortesis orive palatis mier. amis Semdeg statu-ti unda daamtkicos espaneTis mefem da miRebuli iqneba, rogorckanoni. im SemTxvevaSi, Tu statutis garSemo sakonstitucio komi-sia da regionaluri yriloba ver miaRweven SeTanxmebas, proeqti

Page 98: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 82 -

SesaZlebelia miRebul iqnes espaneTis kortesis mier, rogorc Cveu-lebrivi kanoni da Semdeg, SeiZleba wardgenil iqnes referendumze.Tu referendumis Sedegebis mixedviT, statuti ar iqneba mowonebu-li romelime provinciis mier, avtonomiuri erToba SesaZlebeliaCamoyalibdes im provinciebis monawileobiT, romelTa mosaxle-obamac mxari dauWira statutis proeqts.

espaneTis konstituciis 151-e muxlis Sesabamisad Camoyalibebul pro-vinciebs hyavT parlamenti, mTavrobis Tavmjdomare, mTavrobis kabine-ti da uzenaesi sasamarTlo. statutis Secvla dasaSvebia mxoloddadgenili proceduris dacviT da referendumis gziT. statuti Sesa-Zlebelia iTvaliswinebdes iuridiuli piris statusis mqone, sakuTa-ri administraciul-teritoriuli erTeulis Camoyalibebas (m.152.1-3.)

avtonomiiis statuti ganixileba, rogorc qveynis saerTo marTl-wesrigis Semadgeneli nawili da mas icavs espaneTis saxelmwifo.statuti moicavs avtonomiuri erTobis dasaxelebas, adgens misteritorias, gansazRvravs avtonomiuri erTobis institutebis adg-ilsamyofels, am organoTa kompetenciebs. statutebSi nebismiericvlilebis Setana unda moxdes saTanado proceduruli wesebisdacviT. kanonis Sesabamisad, aRniSnuli cvlilebebi aucilebladmoiTxovs espaneTis kortesis Tanxmobas. avtonomiuri erTobebiskompetenciaTa gafarToeba statutis Secvlis gziT dasaSvebia stat-utis miRebidan mxolod xuTi wlis Semdeg.

6.1. centraluri xelisuflebisa da avtonomiur erTeulTa kompetenciebi6.1. centraluri xelisuflebisa da avtonomiur erTeulTa kompetenciebi6.1. centraluri xelisuflebisa da avtonomiur erTeulTa kompetenciebi6.1. centraluri xelisuflebisa da avtonomiur erTeulTa kompetenciebi6.1. centraluri xelisuflebisa da avtonomiur erTeulTa kompetenciebi

centralur xelisuflebasa da regionebs Soris kompetenciaTa da-nawilebis sakiTxi regulirebulia espaneTis konstituciis 148-e da149.1-e muxlebiT. avtonomiuri erTeulebisaTvis gansazRvrul ufleba-mosilebaTa gadacema atarebs fakultatiur da ara savaldebuloxasiaTs. teritoriuli mowyobis espanur modelSi regionebs gansx-vavebuli kompetenciebi aqvT. TviTon avtonomiur kompetenciaTa gan-xorcielebisa da maTi saxelmwifo dafinansebis sakiTxi dRemde war-moadgens saSinao politikisa da partiebs Soris mudmivi davis sagans.

espaneTis centraluri xelisuflebis gansakuTrebul kompetencie-bs ganekuTvneba espanelebis kanonis winaSe Tanasworobis garantie-bi, erovnulobasTan, emigraciasa da imigraciasTan, ucxoelebTandakavSirebuli sakiTxebi, kanonmdebloba vaWrobis, sisxlis samarT-lis da sisxlis saproceso samarTlis, sasjelis aRsrulebis sf-eroSi, Sromis kanonmdebloba, samoqalaqo kanonmdebloba, inteleq-tualuri da samewarmeo saqmianoba, samedicino saSualebebis Sesax-eb kanonmdebloba, socialuri dazRveva, sajaro mmarTvelobis Sesaxebkanonmdebloba da samoxeleo samarTali, sakuTrebis iZulebis wes-iT CamorTmeva, administraciuli procesi, xelSekrulebebis dakoncesiis samarTali. centraluri saxelmwifos xelSia garemosdacvis kanonmdeblobis safuZvlebis dadgena.

Page 99: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 83 -

saxelmwifos gansakuTrebul gamgeblobas ganekuTvneba sagareopolitika da saerTaSoriso urTierTobebi, Tavdacva da SeiaraRebuliZalebi, sazogadoebrivi uSiSroeba (Tumca calkeul statutebSigaTvaliswinebulia avtonomiuri policiuri erTeulebis arsebo-bac), sagareo vaWroba da sabaJo wesrigi, fuladi sistema, sakredi-to, sabanko da sadazRvevo sistemis zogadi safuZvlebis dadgena,zoma, wona da dro, ekonomikuri saqmianobis dagegmva da koordina-cia, zogadi safinanso sistema da saxelmwifo vali, emigraciisa damigraciis sakiTxebi, marTlmsajulebis marTva, samecniero da te-qnologiur gamokvlevaTa xelSewyoba da koordinacia, janmrTelo-bis sistemis zogadi wesebis dadgena da koordinacia, mSeneblobissakiTxebi, romlebic saerTo interess warmoadgens.

centraluri xelisufleba adgens presis, radios, televiziisa dasocialuri komunikaciis saSualebebis saqmianobis zogad wesebs,zrunavs kulturis, xelovnebis, ZeglTa memkvidreobis dacvasa daSenarCunebaze; aniWebs akademiur, samecniero da profesiul wode-bebs; adgens aRzrda-ganaTlebis zogad wesebs; axorcielebs sax-elmwifo statistikas da aRweras.

saxelmwifo zrunavs sazRvao vaWrobisa da TevzWeris ganviTareba-ze, teritoriul wylebze, aeroportebsa da portebze, romlebicwarmoadgenen saerTo interess, axorcielebs kontrols sahaerosivrceze da sahaero mimosvlaze, meteorologiur samsaxurze, ax-orcielebs gemebisa da sahaero xomaldebis registracias, zrunavskomunikaciisa da mimosvlis sistemebze, fostaze, sakabelo da satele-fono kavSirebze, samTo warmoebasa da energetikaze, iaraRis daasafeTqebel nivTierebaTa warmoebaze, Senaxvasa da gamoyenebaze,saxelmwifo sakuTrebaSi arsebul muzeumebze, biblioTekebsa daarqivebze. samTo da satyeo meurneobis, agreTve mecxoveleobis Sesaxebkanonmdeblobis zogadi safuZvlebis dadgenasTan erTad, saxelm-wifo aregulirebs da marTavs miwiszeda sarkinigzo da sawylosnotransportis sakiTxebs im SemTxvevaSi, Tu isini moicaven ramdenimeavtonomiuri erTobis teritorias.65

avtonomiur erTeulebs SeuZliaT ganaxorcielon yvela is kompe-tencia, rac konstituciis Tanaxmad ar ganekuTvneba centralurixelisuflebis gansakuTrebuli gamgeblobis sferos (e. w. rezidu-aluri kompetencia) (m. 149). avtonomiur erTobaTa kompetenciebsmiekuTvneba komunaluri sazRvrebis regulireba, saqalaqo ganaSe-nianeba da binaTmSenebloba, mSeneblobis sakiTxebi regionis teri-toriaze, rkinigza da gzebi, romlebic mxolod am avtonomiurierTeulis teritoriazea ganlagebuli, arakomerciuli daniSnulebisportebi da aeroportebi, soflis meurneoba da mecxoveleoba imzogadi wesebis Sesabamisad, romlebic dadgenilia saxelmwifos

65 Voß, D.-H., Regionen und Regionalismus im Recht der Mitgliedstaaten der EuropäischenGemeinschaft, S. 297.

Page 100: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 84 -

mier, samTo da satyeo meurneoba, garemos dacva, arxebi da sxvasawylosno komunikaciebi, mineraluri da Termuli wylebis gamoy-eneba, TevzWera wyalsatevebSi, nadiroba da Tevzis damuSaveba, Sidabazari da gamofena-bazrobebi, xelosnoba, muzeumi, biblioTeka damusikaluri konservatoria; avtonomiuri regionis interesis Sesa-bamisad, istoriul-kulturuli memkvidreobis marTva, kulturisxelSewyoba, regionaluri enis kvleva da Seswavla, turizmi regi-onalur sferoSi, sportisa da dasvenebis waxaliseba, socialuridaxmareba, janmrTeloba da higiena, nagebobaTa dacva, avtonomiuriregionis ekonomikuri ganviTarebisaTvis xelSewyoba erovnuliekonomikuri politikiT dadgenili miznebis Sesabamisad (m. 156, I.).

kompetenciebi, romlebic ar iqneba gadacemuli avtonomiuri erTo-bebisaTvis, gadadis saxelmwifos gamgeblobaSi. centraluri xe-lisuflebis mier gamocemul normatiul aqtsa da avtonomiur er-TobaTa normatiul aqtebs Soris warmoSobili winaaRmdegobis SemTx-vevaSi moqmedebs centraluri xelisuflebis norma (es zogadi wesiar moqmedebs avtonomiuri erTeulebis gansakuTrebul kompeten-cias mikuTvnebul sakiTxebTan mimarTebaSi).

konkurirebad kompetenciaTa sferos, sadac saxelmwifo inarCunebssxvadasxva saxis „safuZvlebis“, „bazisuri normebis“ da „principe-bis“ gamocemis uflebas, xolo avtonomiuri erTobebi am zogadiprincipebis safuZvelze gamoscemen sakuTar kanonebs, ganekuTvnebapresa, radio, televizia, samTo mSenebloba da energetika, garemosdacva, administraciuli xelSekruleba da administraciuli konc-esia, socialuri uzrunvelyofa, janmrTelobis dacva, zogadiekonomikuri dagegmva, kreditebi, bankebi da dazRveva.66

avtonomiuri erTeulebisaTvis mikuTvnebuli uflebamosilebebisganxorcieleba bevradaa damokidebuli maT finansur avtonomiaze.finansuri resursebis ganawilebas Seexeba konstituciis 133, 156-158mm. da organuli kanoni avtonomiur erTeulTa dafinansebis wesisSesaxeb. espaneTis safinanso sistemaSic gamoiyofa foraluri (reg-imen foral) da Cveulebrivi sistema (regimen comun). foraluri safinan-so sistema moqmedebs specialurad baskeTisa da navarasaTvis, xolodanarCeni 15 avtonomiuri erTeulisaTvis_ dafinansebis Cveulebrivisistema. avtonomiuri erTeulebis finansuri Semosavlebi yalibde-ba saxelmwifo gadaricxvebidan, sakuTari saxsrebisa da evrokav-Siris subvenciebidan Semosuli Tanxebidan. avtonomiuri erTeulebisSemosavlis ZiriTad nawils Seadgens saxelmwifo gadasaxadebidanSemosuli wili.67

niSandoblivia, rom espanuri avtonomiebisaTvis damaxasiaTebeliadidi disparitetebi _ maTi teritoriebis sididis, mosaxleobis

66 Montoro Chiner, M. J., Föderalismus und Regionalismus in Europa. Landesbericht Spanien, S. 183.67 Hanf, D., Bundesstaat ohne Bundesrat?, S.155.

Page 101: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 85 -

raodenobis, ganviTarebis donis, ekonomikuri siZlieris mixedviT.sakmaod heterogenulia regionaluri cnobierebac, romlisTvisacdamaxasiaTebelia rogorc regionaluri avtonomiisadmi naklebadgamoxatuli an sruli dezinteresi, aseve piriqiT, didi miswrafebameti damoukideblobisa da avtonomiisadmi, TviT espanuri erisadmikuTvnilebis uaryofis CaTvliT. baskebis nacionalisturi partiaimedovnebs, rom sabolood miaRwevs TviTgamorkvevis uflebis aRi-arebas madridis centraluri mTavrobis mxridan. kataloniis na-cionalistebi miiswrafvian katalonieli eris formirebisaken,rogorc maTi nacionalisturi programis sruli realizaciis piro-bisaken. kastilia, espaneTis regioni, romelic istoriuladyovelTvis iyo centridanuli Zalebis gamawonasworebel ZalTasamSoblo da arsebiTad warmarTavda espaneli eris formireba-Camoyalibebis process, regionalizaciis Sedegad danawilda xuTavtonomiur erTobad, ris Sedegadac dakarga Tavisi istoriuli,gravitaciuli centris funqcia.68

6.2. espaneTis senati6.2. espaneTis senati6.2. espaneTis senati6.2. espaneTis senati6.2. espaneTis senati

espaneTis generaluri kortesebi Sedgeba ori palatisagan: depu-tatTa palatisa (Congreso de Diputados) da senatisagan (Senado). konsti-tuciis 69-e muxlis Tanaxmad, senatma unda uzrunvelyos „terito-riuli reprezentacia“ da unda iyos regionebis palatis erTgvarisaxe. espaneTis yoveli 50 provincia, teritoriuli sididisa damosaxleobis raodenobis miuxedavad, farul da pirdapir arCevneb-Si irCevs oTx senators, oTxi wlis vadiT. yoveli didi kunZuli,aseTi ki espaneTSi sul samia, irCevs sam-sam senators. espaneTispatara kunZulebi (sul Svidi) irCeven TiTo-TiTo senators. espan-uri anklavebi (sul ori) madridSi warmodgenili arian or-orisenatoriT. senatis formirebis met-naklebad proporciuli siste-mis safuZvelze milioniani qalaqebis mqone provinciebs, rogori-caa, magaliTad, madridi da barselona, senatSi imdenive warmomad-geneli hyavT, ramdenic mosaxleobis raodenobis mxriv yvelazepatara provincias - sorias (90 000 macxovrebeli). danarCen sena-torebs niSnaven avtonomiuri parlamentebi, maTgan, sul cota, erTisenatori modis regionze, xolo Semdgomi ori_ TiToeul milionmcxovrebze (m. 69. 5.). senatorebis arCeva damokidebulia region-aluri parlamentis politikur Semadgenlobaze.

espaneTis senati, faqtobrivad asaxavs kongresis politikur Semad-genlobas da naklebad axdens regionebis reprezentacias, miT ufro,rom senatorebis absoluturi umravlesoba (1989 wels es iyo sena-tis Semadgenlobis 4/5) warmoadgens espaneTis, tradiciulad cen-trze orientirebul, provinciebs. senatis uflebebi SezRuduliaavtonomiuri erTobebis kompetenciebTan mimarTebaSic. magaliTad,

68 iqve, gv. 28.

Page 102: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 86 -

senatis Tanxmoba aucilebelia avtonomiur erTobebs Soris xe-lSekrulebaTa dadebis (m. 145. 2), regionebis saqmianobaSi centralurisaxelmwifos Carevis SemTxvevaSi (m. 155. 1.) da interteritoriuligamoTanabrebis fondis finansuri saxsrebis ganawilebis sferoSimoqmedi (m. 158. 1). kanonmdeblobis sferoSi. sakanonmdeblo proces-Si senatis roli arsebiTad Semoifargleba kanonproeqtSi mxolodteqnikuri xasiaTis koreqtivebis Setanis an kanonproeqtis ganxil-vis vadis gadadebis uflebamosilebiT.

Tavisi Sekvecili uflebebiT ukmayofilo espaneTis senati energiu-lad cdilobs funqciebis gafarToebas. espaneTis orpalatiani siste-ma SeiZleba daxasiaTdes, rogorc „absoluturad araTanaswori“da arabalansirebuli modeli. senatis, rogorc regionebis inter-esebis reprezentaciis qmediT organod Camoyalibeba SesaZlebeliamxolod im SemTxvevaSi, rodesac espaneTi gardaiqmneba federaci-ul saxelmwifod.69

6.3. federaluri elementebi espaneTis saxelmwifoSi6.3. federaluri elementebi espaneTis saxelmwifoSi6.3. federaluri elementebi espaneTis saxelmwifoSi6.3. federaluri elementebi espaneTis saxelmwifoSi6.3. federaluri elementebi espaneTis saxelmwifoSi

espaneTis saxelmwifos federaluri xasiaTis Sesaxeb dRemde ararsebobs erTiani Sexeduleba. espaneTis teritoriuli mowyobisformis interpretaciis sferoSi arsebuli sirTuleebi bevrad ga-napiroba konstituciis orazrovanma debulebebma, romelTa gan-marteba, ufro metad, koniunqturul xasiaTs atarebs.

20-e saukunis 80-iani wlebis dasawyisSi espaneTi daxasiaTebuliiyo, rogorc „regionaluri“, „regionalizebadi“, „federalizeba-di“, „federalur-regionaluri“ saxelmwifo.70 90-iani wlebis dasawyis-Si gansakuTrebiT bevri momxre hyavda Sexedulebas, romlis Tanax-madac espaneTi warmoadgenda politikurad decentralizebul sax-elmwifos, romelic funqcionirebs rogorc federaciuli saxelm-wifo da, amgvarad, rogorc federaciuli saxelmwifos satelitursaxelmwifos aqvs prefederaciuli saxelmwifos forma.71 1992-1994wlebSi ganxorcielebuli reformebis Sedegad, espaneTi ufro mi-uaxlovda federaciuli saxelmwifos models. amitom, bevri Tan-amedrove avtori espaneTs ganixilavs, rogorc federaciul sax-elmwifos.72

espaneTis avtonomiebs aqvT federaciis subieqtisaTvis damaxasi-aTebeli mTeli rigi mniSvnelovani sakanonmdeblo da aRmasrule-beli kompetenciebi. centraluri saxelmwifosa da avtonomiebissamarTali, TavianTi kompetenciis farglebSi, iuridiulad gaTanabre-buli arian erTmaneTTan. aRniSnuli, principuli xasiaTis debule-

69 Hanf, D., Bundesstaat ohne Bundesrat?, S. 161 ff.70 Blanke, H. -J., Föderalismus und Integrationsgewalt. Die Bundesrepublik Deutschland, Spanien,Italien und Belgien als dezentralisierte Staaten in der EG, Berlin, 1993, S.119.71 ix: Blanke, H. -J., Föderalismus und Integrationsgewalt, S. 119.72 Hanf, D., Bundesstaat ohne Bundesrat?, S. 167.

Page 103: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 87 -

ba ganmtkicebulia espaneTis konstituciiT da, Sesabamisad, garTule-bulia misi Secvlis procedura. centralur xelisuflebasa dacentralur saxelmwifos Soris warmoSobili konfliqtis SemTx-vevebs wyvets sakonstitucio sasamarTlo.

amave dros, espaneTis avtonomiebis organizaciuli samarTali damok-idebulia centralur saxelmwifoze. konstituciis Secvlis ufle-bamosileba mTlianad ganekuTvneba centraluri saxelmwifos gamge-blobas73 (Tumca, espanur avtonomiebs konstituciuri kanonmdeblobisdadgenis procesSic aqvT garkveuli uflebebi). avtonomiis samarT-lebrivi mdgomareobis ganmsazRvreli ZiriTadi dokumentis _ av-tonomiis statutis SemuSaveba xdeba TviTon avtonomiur erTeulebT-an aqtiuri TanamSromlobis Sedegad da maTi Secvla aseve moiTx-ovs avtonomiuri erTeulebis Tanxmobas; im SemTxvevaSi, rodesackonstituciuri cvlilebebi Seexeba avtonomiuri erTeulebis ufle-bebs, senatis wevrTa naxevars SeuZlia moiTxovos aRniSnuli cv-lilebebis gatana referendumze. zemoaRniSnulis gaTvaliswinebiT,SeiZleba iTqvas, rom espanur saxelmwifoSi realizebulia fed-eraciuli saxelmwifos mravali struqturuli elementi.

rogorc ukve aRvniSneT, espaneTis avtonomiur erTeulebs aqvT saer-To-saxelmwifo nebis CamoyalibebaSi monawileobis SezRuduliSesaZleblobebi. avtonomiur erTeulebs senatis meSveobiT ar ZaluZTTavianTi specifikuri interesebidan gamomdinare seriozuli ze-gavlena iqonion saerTo-saxelmwifo interesis formirebis pro-cesze. saerTo-erovnuli politikuri nebis formirebis proceszeavtonomiuri erTeulebis susti gavlenis kompensacia ver xerxdebacentralur xelisuflebasa da avtonomiur erTeulebs Soris Tan-amSromlobis procesSic, rodesac kooperaciis forma da masStabe-bi, kompetenciaTa danawilebis sistemidan gamomdinare, mTlianaddamokidebulia centraluri xelisuflebis nebaze.

mTlianobaSi, espaneTi warmoadgens rTul saxelmwifos, rom-lisTvisac damaxasiaTebelia federaciuli saxelmwifos mTeli riginiSnebi da romelic aseve iyenebs federaciuli saxelmwifosaTvisspecifikuri samarTlebrivi teqnikis saSualebebs. magram espaneTiszemoaRniSnuli federaluri elementebi gamomdinareobs ara kon-stituciis teqstidan, aramed konstituciur-politikuri procesidan.espaneTis saxelmwifos federalur standartebs aklia iseTi mniS-vnelovani elementi, rogoricaa teritoriuli erTeulebis monawi-leoba saerTo-saxelmwifo nebis formirebis procesSi federaluripalatis meSveobiT.

maSasadame, avtonomiis procesi ayalibebs TviTon konstituciisSemadgenel nawils. msgavsi fenomeni damaxasiaTebelia amerikissakonstitucio da evrokavSiris samarTlisaTvisac, sadac es mov-

73 Hanf, D., Bundesstaat ohne Bundesrat?, S. 165.

Page 104: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 88 -

lena cnobilia „dinamikuri interpretaciis“ cnebiT. am, Tavisi ar-siT moZrav da dinamikur sistemas garkveuli upiratesobebi aqvs,radganac igi moqmedebis sakmaod farTo areals utovebs poli-tikur process, ris gamoc, samarTlebriv sistemas formaluri kon-stituciuri cvlilebebis gareSec SeuZlia miesadagos politikurprocess.74

6.4. espanuri regionalizmis problemebi6.4. espanuri regionalizmis problemebi6.4. espanuri regionalizmis problemebi6.4. espanuri regionalizmis problemebi6.4. espanuri regionalizmis problemebi

espaneTis gamocdileba adasturebs, rom saxelmwifo xelisufle-basa da avtonomiur erTobaTa urTierTdamokidebulebis axsnaurTulesi problemaa. erTi mxriv, espaneTis konstitucia iZlevaregionaluri kompetenciebis gafarToebis SesaZleblobas (cen-traluri saxelmwifos gamgeblobas mikuTvnebuli sferoebis xar-jze), meore mxriv, konstituciis bundovani, arazusti debulebebibevr samarTlebriv saSualebas aZlevs centralur xelisuflebas,raTa man SezRudos an saerTod CaSalos avtonomizaciis procesi.

espaneTis konstituciis VIII Tavi, romelic gansazRvravs saxelmwi-fos teritoriuli mowyobis sakiTxebs, dRemde usasrulo davissagania. zogierTi avtoris azriT, konstituciis VIII Tavi warmoad-gens mxolod kompromiss, romelic ar aregulirebs problemas.ramdenadac politikas ar surda an ar SeeZlo naTlad gamoexataTavisi damokidebuleba regionalizaciis procesisadmi, gaurkveve-li konstituciuri debulebebis interpretaciis Zneli da „uma-duri“ funqcia Tavis Tavze aiRo sakonstitucio sasamarTlom.75

espaneTis centralur xelisuflebas surs avtonomiur erTobebsgadasces kompetenciaTa minimumi, maSin roca erTobebi moiTxovenmaTi uflebamosilebebis maqsimalur gazrdas. konstitucia uSvebsregionalizaciis procesis Tvisebriv araproporciulobas, racgulisxmobs avtonomiur erTeulTa gansxvavebuli kompetenciebisarsebobas. espaneTis sakonstitucio sasamarTlos ganmartebiT, es-paneTis avtonomiebis sistema saSualebas iZleva damyardes erTg-vari balansi espaneTis teritoriuli erTeulebis gansxvavebulsajaro-samarTlebriv statusebsa da homogenurobas Soris. homoge-nuri elementis gareSe, sasamarTlos ganmartebiT, saerTod Seu-Zlebeli iqneboda saxelmwifos erTianobis SenarCuneba. pirvelielementis gareSe ki ar gveqneba aranairi pluraloba da avtonomi-uri TviTmmarTvelobis SesaZlebloba.

espaneTis centraluri mTavrobis azriT, regionaluri an perifer-iuli saxelmwifo mmarTveloba unda iyos maqsimalurad farTo.regionebSi saxelmwifos centralizebuli monawileoba nakarnaxe-via saxelmwifos gansakuTrebul uflebamosilebaTa sferos

74 ix: Hanf, D., Bundesstaat ohne Bundesrat?, S. 165.75 ix: Hanf, D., Bundestaat ohne Bundesrat?, S. 30.

Page 105: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 89 -

mikuTvnebuli sakiTxebis Sesrulebis aucileblobiT. saxelmwifokanonmdeblobis Sesrulebisa da dacvis kontrolis uflebamosileba,romelsac axorcielebs centraluri xelisuflebis specialuriwarmomadgeneli (Delegados del Estado), aZlierebs e. w. orliandagianiadministraciis Camoyalibebisa da mmarTvelobis sistemis Semdgomibiurokratizaciis tendenciebs, rac kidev ufro Zabavs urTierTo-bas centralizmsa da decentralizms Soris. provinciebis mmarTvelo-baSi xSiria saxelmwifo funqciaTa dublireba avtonomiur erTo-baTa warmomadgenlebsa da saxelmwifos gubernators Soris, rom-lis gamgeblobas, sxva sakiTxebTan erTad, ganekuTvneba sapoliciousafrTxoebac. aseve, espaneTis konstitucia xSirad garkveviT argamijnavs centraluri xelisuflebisa da avtonomiuri erTobis gan-sakuTrebul, danawilebul da konkurirebad kompetenciebs. 148-e mux-lSi mocemuli regionebis funqciebi ar aRiarebs sakanonmdeblo daaRmasrulebel uflebamosilebaTa Soris arsebul gansxvavebas.

konstituciis 150-e muxlis Sesabamisad, avtonomiur erTobebs Sei-Zleba gadaeceT saxelmwifos eqskluziuri uflebamosilebebic.espaneTis generalur kortesebs SeuZliaT avtonomiur erTobebsgadascen kanonSemoqmedebiTi uflebamosilebebi saxelmwifos cen-tralur gamgeblobas mikuTvnebuli sakiTxebis sferoSi. espanurikanonmdeblobiT, aseve SesaZlebelia avtonomiur erTobebs gada-eceT saxelmwifo kompetenciebi da kanonSemoqmedebiTi uflebam-osilebebi. am uflebebis delegirebis SemTxvevaSi saxelmwifosSeuZlia ganaxorcielos kontroli maT Sesrulebaze.

ufro Sors midis konstituciis gardamavali debulebebi, sadacavtonomiis statutis garda aRiarebulia e. w. foraluri teritor-iebis_baskeTisa da navaris_istoriuli uflebebi. cneba „foraluri“am SemTxvevaSi miuTiTebs, rom aRniSnuli regionebis suverenulikompetenciebi ar aris damokidebuli centraluri saxelmwifos nebaze.

espaneTis „avtonomiebis saxelmwifoSi“ realizebuli modeli er-Tianobasa da mravalferovnebas Soris istoriulad Camoyalibebu-li antagonizmis Sedegia. espanuri modeli aseve SeiZleba ganvix-iloT rogorc kompromisi unitarul saxelmwifosa da regional-izmis koncefciebs Soris. espaneTis saxelmwifo, wminda samarT-lebrivi TvalsazrisiT, ar aris federaciuli, ramdenadac espanurregionebs ar gaaCniaT arawarmoebuli suvereniteti da konstituciisdamdgeni Zalaufleba.

espaneTis politikuri sistemis legitimuroba efuZneba konstitu-cias, romlis Tanaxmadac, saxelmwifos ar gaaCnia avtonomiuriuflebebis TviTneburad miniWebis an CamorTmevis uflebamosileba.amave dros, konstitucia adgens saxelmwifos da eris erTianobisprincips, xolo espaneTis sakonstitucio sasamarTlos gadawyvetile-bebSi araerTxel iqna miTiTebuli, rom avtonomiurobis principiarcerT SemTxvevaSi ar unda ewinaaRmdegebodes saxelmwifos er-

Page 106: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 90 -

76 ix: Hanf, D., Bundesstaat ohne Bundesrat?, S. 32.77 iqve.

Tianobisa da mTlianobis moTxovnebs. espaneTis politikuri, sa-marTlebrivi, ekonomikuri da socialuri erTianobis principi krZa-lavs qveynis danawilebas erTmaneTisagan gancalkevebul nawilebad.76

espaneTis saxelmwifos federalur standartebs aklia iseTi mniS-vnelovani elementi, rogoricaa teritoriuli erTeulebis monawi-leoba saerTo-saxelmwifo nebis formirebis procesSi federaluripalatis meSveobiT.

mTlianad, espaneTSi mimdinare regionalizaciis procesebi da re-gionebis kompetenciaTa TandaTanobiTi zrda sakmao safuZvels iZlevaimisaTvis, rom vamtkicoT: espaneTi, rogorc „avtonomiebis saxelm-wifo“, nel-nela viTardeba federaluri sistemis mimarTulebiT.SemTxveviTi araa, rom bevri avtori espaneTs uwodebs dausrulebe-li, arasrulyofili federalizmis magaliTs.

espanuri modelis individualurobas kargad asaxavs TviTon espan-eli avtorebis pozicia. erTi maTgani miiCnevs, rom avtonomiebismodeli aris espaneTis gansakuTrebuli wvlili konstituciursamarTalSi, romelsac udidesi Teoriuli mniSvneloba aqvs. zogi-erTi avtoris azriT ki espaneTma mxolod gamoiCina samwuxarooriginaloba, romlidanac, aTeulobiT wlebis manZilze, SesaZle-belia warmoiSvas mxolod avtonomiuri qaosi.77

Page 107: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 91 -

Tavi 5. federalizmi da avtonomia

1. avtonomiis cnebis sakiTxisaTvis1. avtonomiis cnebis sakiTxisaTvis1. avtonomiis cnebis sakiTxisaTvis1. avtonomiis cnebis sakiTxisaTvis1. avtonomiis cnebis sakiTxisaTvis

avtonomia etimologiuri mniSvnelobiT niSnavs „TviTkanonmdeblo-bas“. iuridiul literaturaSi gavrcelebuli Sexedulebis Tanax-mad, avtonomia moicavs gansazRvrul samarTalSemoqmedebiT ufle-bamosilebebs, rodesac sajaro samarTlis iuridiuli piri samarT-lis normaTa gamocemis gziT axorcielebs samarTlebrivi urTier-Tobebis damoukidebel regulirebas.1 am TvalsazrisiT, avtonomiagulisxmobs obieqturi samarTlis zogad-savaldebulo normebisdadgenis uflebamosilebas.2 saerTaSoriso samarTalSi avtonomianiSnavs saxelmwifos romelime (teritoriuli) nawilis mier gan-sazRvruli uflebamosilebebis damoukideblad ganxorcielebas iu-ridiuli normebis gamocemis gziT. avtonomiis saerTaSoriso-sa-marTlebrivi gagebisaTvis mTavaria, rom Sesabamisi teritoria, farToTviTmmarTvelobis miuxedavad, ar iZens saxelmwifos niSnebs.3

„avtonomia“ warmoadgens iuridiul, legalur koncefcias.4 amitom,avtonomiis cneba gansxvavebuli mniSvnelobiT gamoiyeneba sxvadasxvasituaciaSi. avtonomiis cnebis ramdenadme diferencirebuli Si-naarsis miuxedavad, igi ZiriTadad gulisxmobs teritoriul TviT-mmarTvelobas, rodesac avtonomiuri regioni nawilobriv damoukide-belia nacionaluri, centraluri mTavrobis gavlenisagan da saku-Tari pasuxismgeblobiT axorcielebs Tavis gamgeblobas mikuTvneb-ul sakiTxebs.

avtonomiis Sinaarss ayalibebs regionis an romelime jgufis gan-sakuTrebuli politikuri statusi. Sesabamisad, avtonomiis auci-lebeli wanamZRvaria jgufis eTnikuri da kulturuli gansakuTrebu-lobis da TavisTavadobis aRiareba. amave dros, avtonomias SeiZle-ba safuZvlad daedos sxva faqtorebic: regionis geografiuli mde-bareoba, centraluri xelisuflebisadmi adgilobrivi mosaxleo-bis specifikuri damokidebuleba (ama Tu im jgufis miswrafebameti damoukideblobisa da TviTmmarTvelobisaken absoluturadar gamoricxavs centraluri xelisuflebisadmi loialuri damok-idebulebis valdebulebasac), regionis specifikuri istoriuli ankulturuli ganviTareba.

avtonomiis zogad-samarTlebrivi cneba yovelTvis moiTxovs konkre-tuli SinaarsiT Sevsebas. avtonomiis ama Tu im konkretul saxesgansazRvraven monawile mxareebi. maTgan, erT mxares warmoadgens

1 Griefelds, C., Rechtswörterbuch, 10. Auflage, München, 1990, S. 126.2 Forsthoff E., Lehrbuch des Verwaltungsrechts, 1. Bd., 10. Aufl., München 1973, S. 480.3 iqve.4 Harhoff, F., Institutions of Autonomy, in: Nordic Journal of International Law 55, 1986, S. 311.cit: Heintze, Autonomie und Völkerercht, S. 8.

Page 108: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 92 -

saxelmwifo, romelic avtonomiur uflebebs aniWebs romelime jgufs,xolo meore mxares warmoadgens am avtonomiuri uflebebis mimRebijgufi. calkeuli jgufisaTvis avtonomiuri uflebebis miniWebaTviTgamorkvevis uflebis realizaciis erT-erTi formaa.5 am formebsSoris avtonomia warmoadgens erTiani saxelmwifos farglebSi xal-xis an romelime jgufis identurobis dacvis qmediT saSualebas.

2. federalizmi da avtonomia2. federalizmi da avtonomia2. federalizmi da avtonomia2. federalizmi da avtonomia2. federalizmi da avtonomia

federaciuli saxelmwifo warmoadgens federaluri principis ma-RalganviTarebul, magram ara erTaderT saxelmwifo-samarTlebrivformas. federalizmis principebi SesaZlebelia realizebul iqnesavtonomiis formiTac.

federaciuli saxelmwifo, rogorc federaluri ideis saxelmwifo-samarTlebrivi konstruqcia teritoriuli dayofis iseTi idealurisistemaa, romelic moicavs da erTmaneTTan akavSirebs gansxvave-bul enobriv da eTnikur jgufebs. federaciul saxelmwifoSi aRniS-nuli jgufebi warmoadgenen ara eTnikur umciresobas, aramed sax-elmwifos Camomyalibebeli xalxis nawils.6 teritoriuli jgufeb-is uflebaTa dacvis TvalsazrisiT, federalizmi miCneulia erT-erT srulyofil formad, ramdenadac federaciis subieqtebs aqvTTavianTi saxelmwifoebrioba adgilobrivi, lokaluri sakanonmde-blo, aRmasrulebeli da sasamarTlo xelisuflebis formiT.7

federalizmis upiratesobebi, gansxvavebuli eTnikuri jgufebisTanaarsebobis politikuri formis TvalsazrisiT, aRiarebuliasaxelmwifo praqtikaSic. kviprosTan dakavSirebiT miRebul 939-erezoluciaSi (1994 w.) gaero-s uSiSroebis sabWom daadastura, romkviprosis saxelmwifos aqvs erTaderTi suvereniteti da saerTa-Soriso samarTalsubieqtoba, agreTve erTaderTi moqalaqeoba, xolomisi damoukidebloba da teritoriuli xelSeuxebloba uzrunve-lyofilia da garantirebuli. bizonaluri federalizmi, romelicaerTianebs or, politikurad Tanabaruflebian xalxis jgufs, gamor-icxavs kviprosis srul an nawilobriv gaerTianebas sxva qveyanas-Tan, qveynis danawilebas an secesias.8

avtonomiis upiratesobebi, uwinares yovlisa, ganisazRvreba im faq-

5 Heintze, H.J., Selbstbestimmungsrecht und Minderheitenrechte im Völkerecht. Herausforderungenan den globalen und regionalen Menschenrechtsschutz, Baden-Baden, 1994, S. 114.6 Frowein, J. A., Das Recht der Minderheiten als Herausforderung an die Verfassungsordnungdes freien Europa, in: Frowein u. a. (Hrsg.), Das Minderheitenrecht europäischer Staaten, Teil 2,1994, S. VIII.7 Brühl-Moser, D., Die Entwicklung des Selbstbestimmungsrechts der Völker unter besondererBerücksichtigung seines innerstaatlich-demokratischen Aspekts und seiner Bedeutung für denMinderheitenschutz, S. 292.8 cit. Heintze, Hans-Joachim, Autonomie und Völkerercht. Verwirklichung desSelbstbestimmungsrechts der Völker innerhalb bestehender Staaten, 1996, S. 17.

Page 109: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 93 -

toriT, rom kulturuli umciresobis nebismieri formiT CagvrayovelTvis awydeba winaaRmdegobas am umciresobis mxridan da, sab-olood, arRvevs erTian wesrigs. kulturul pluralizms SeuZliapozitiuri gavlena iqonios socialur ganviTarebaze, xolo tol-erantoba, sabolood, uzrunvelyofs umciresobis nebayoflobiTasimilacias.9

avtonomias, rogorc umciresobaTa uflebebis dacvis erTerT iu-ridiul formas, SeuZlia Seasrulos konfliqtebis gadaWris funq-ciac da uSualod adgilebze moawesrigos arsebuli uTanxmoebebi.

amave dros, marTvis federaluri sistema avtomaturad ver uzrun-velyofs gansxvavebuli enobrivi da eTnikuri jgufebis Tanaarse-bobas. multieTnikur, multikulturul sazogadoebaSi aseve prob-lematuria federaluri modelis stabiluri, grZelvadiani funq-cionirebis sakiTxi. federaciuli saxelmwifos stabiluroba gan-sakuTrebiT angariSgasawevia iseT SemTxvevebSi, rodesac central-izacias surs xeli Seuwyos eris Camoyalibebis process.

multikulturul sazogadoebebSi federaluri sistemis gansxvave-bul SesaZleblobebs adasturebs sami federaciuli saxelmwifos_Sveicariis, kanadisa da belgiis magaliTi. marTalia, eTnikurmafederalizmma gaamarTla SveicariaSi, magram Sveicaria warmoad-gens unikalur movlenas mTel msoflioSi. belgiaSi mimdinare fed-eralurma reformebma unda uzrunvelyos am qveynis teritoriulimTlianoba da gansxvavebuli lingvisturi jgufebis mSvidobianiTanacxovreba. calkeul pozitiur momentebTan erTad, jerjerobiTnaadrevia saboloo daskvnis gamotana, Tu ramdenad SeZlebs bel-gia lingvistur dapirispirebulobaTa daZlevas federaluri mod-elis daxmarebiT. gacilebiT ufro rTuli situaciaa kanadaSi. ka-nadis federaciidan kvebekis gamoyofa jer kidev inarCunebs Tavisaqtualobas, aseve sakmaod saSiS konturebs iZens saxelmwifos Sesa-Zlo dezintegraciis safrTxe.

Sveicariis, belgiisa da kanadis magaliTi gviCvenebs, rom nebis-mieri federaluri sistema SeuZlebelia ganvixiloT konkretuligeografiuli, ekonomikuri, istoriuli da ideologiuri faqtore-bisagan izolirebulad. avtonomiis konkretul upiratesobaTa danaklovanebaTa Sefaseba _ es aris politikis amocana, xolo iurid-iuli mecniereba dakavebulia am Sefasebis mxolod da mxolodsamarTlebrivi safuZvlebis analiziT. am procesSi TiTqmis Seu-Zlebelia universaluri standartebis SemuSaveba.10 miT ufro, rom

9 iqve.10 Gaer, F. D., Ethnic Conflict and Preventive Diplomacy: New Challenges for International Orga-nizations, Nation- States and Nongovernmetal Organizations, in: American Society of Interna-tional Law, Proceedings 1994, Washington, 1994, S. 153. cit: Heintze, Autonomie undVölkerecht, S. 10.

Page 110: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 94 -

avtonomiuri erTeulebis uflebamosilebebis moculobis Tval-sazrisiT, unitaruli saxelmwifoc SeiZleba miuaxlovdes „feder-alur standartebs“ (amis magaliTia espaneTi).

federaluri marTvis decentralizebuli sistema ayalibebs avtono-miuri regulirebis xelsayrel pirobebs. magram, federacia, rogorcsxvadasxva teritoriuli an sxva niSniT gansxvavebuli jgufebiserTgvari asociacia, Seicavs saxelmwifos daSlis met potencial-sac.11 SemTxveviTi araa, rom umciresobaTa administraciuli er-TeulebisaTvis saxelmwifo uflebamosilebaTa delegireba liter-aturaSi xSirad ganixileba rogorc secesiisaken gadadgmulinabiji.12 arc federaciuli saxelmwifos da arc avtonomiis mod-els didi xnis sicocxle ar uweria im SemTxvevaSi, rodesac fed-eralurma struqturebma unda ganamtkicon eTnikurad, kulturu-lad an sxva niSniT gamorCeuli jgufebis privilegiebi.13

avtonomia xSirad ganimarteba rogorc saxelmwifoSi xalxTa jgufe-bis da umciresobaTa samarTlebrivi dacvis efeqtiani saSualeba.14

amave dros, rogorc praqtika gviCvenebs, avtonomia ar SeiZlebaganvixiloT, rogorc eTnikuri konfliqtebis gadawyvetis univer-saluri modeli.

eTnikur niadagze warmoSobil dapirispirebaTa ganeitralebis Tval-sazrisiT, unda aRiniSnos, rom ar arsebobs raime mkafiod gamokve-Tili gansxvaveba, erTi mxriv, xalxTa TviTgamorkvevis uflebaze,xolo meore mxriv, umciresobaTa uflebebis dacvaze dafuZnebulavtonomias Soris.15

avtonomiisadmi frTxili damokidebuleba damaxasiaTebelia aramarto samecniero literaturisaTvis, aramed politikuri praqtiki-saTvisac. bevri saxelmwifo avtonomias ganixilavs rogorc secesi-is winasafexurs. gansakuTrebiT didia es SiSi federaciul saxelm-wifoebSi.16

saxelmwifoTa Tanamegobroba avtonomias ar ganixilavs, rogorcumciresobebTan dakavSirebuli konfliqtebis gadawyvetis univer-

11 Howse, R., Knop, K., Federalism, Secession and the Limits of Ethnic Accomodation: A Cana-dian Perspective, New Eorope Law Review 1, 1993, S. 271.12 Oeter, S., Minderheiten im institutionallen Staatsaufbau, in: Frowein, J. A./Hofmann, R./Oeter,S. (Hrsg.), Das Minderheitenrecht europäischer Staaten, Teil 2, Berlin, 1994, S. 494.13 Heintze, Autonomie und Völkerercht, S. 18., Oeter, S., Minderheiten im institutionellenStaatsaufbau, in: J. Frowein/R. Hoffmann/S. Oeter (Hrsg.), Das Minderheitenrecht europäischerStaaten, Teil 2, Berlin, 1994, S. 494.14 Pernthaler, P., Land, Volk und Heimat als Kategorien des österreichischen Verfassungsrechts,Wien, S. 19.15 Heintze, H.-J., Selbstbestimmungsrecht der Völker und Minderheitenrechte im Völkerrecht.Herausforderungen an den globalen und regionalen Menschenrechtsschutz, Baden-Baden, 1994, S. 26 ff.16 Bengt Broms, Autonomous Territories, in ENcyklopedia of Publik Internationa Law, Vol. I,Amsterdam,1992, S. 311.

Page 111: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 95 -

salur models. avtonomiisadmi sakmaod frTxili damokidebulebiserT-erT uaxloes magaliTad gamodgeba is SemTxveva, rodesac slo-vakeTma uari ganacxada ungreTTan TanamSromlobis xelSekruleb-is ratifikaciaze im motiviT, rom xelSekrulebis teqsti aRiareb-da evrosabWos saparlamento asambleis 1201-e rekomendaciis iurid-iulad savaldebulo Zalas. saparlamento asambleis zemoaRniSnu-li rekomendacia adgens, rom erovnul umciresobebs aqvT ufleba„komunalur an avtonomiur administraciul institutebsa an gan-sakuTrebul statusze.“ slovakeTis mxaris mosazrebiT, umcireso-baTa jgufuri uflebebis an avtonomiuri struqturebis SemoRebadauSvebelia eTnikuri niSnis mixedviT.17

unda iTqvas, rom saerTaSoriso praqtikaSi avtonomiisadmi uary-ofiTi damokidebuleba srulebiTac ar amoiwureba am erTeuliSemTxveviT. avtonomiis ideas frTxilad udgebian evrosabWos wevricalkeuli saxelmwifoebi. amasTanave, am saxelmwifoTa azriT, mniS-vneloba ara aqvs, Tu ra formiT iqneba realizebuli avtonomiisidea.18 saxelmwifoTa umetesoba aseve uaryofiTad ekideba saerTa-Soriso organizaciebis mier wamoyenebul rekomendaciebs avtono-miuri teritoriuli erTeulebis Camoyalibebis Sesaxeb. aseTi re-komendaciebi xSirad ganixileba rogorc separatistuli tenden-ciebis waxaliseba da saSinao saqmeebSi Careva.

avtonomiis ufleba xSirad ganxilulia rogorc saerTaSorisosamarTlis principi, xolo avtonomiis uzrunvelyofis samarTlebrivsafuZvlad miCneulia saerTaSoriso CveulebiTi samarTali. Tumcaes Sexeduleba literaturaSi samarTlianad aris gakritikebuli:avtonomiaze ufleba ar SeiZleba CaiTvalos arc saerTaSorisosamarTlis da arc zogad-samarTlebriv principad.19 avtonomiazeuflebas aseve ar icnobs saerTaSoriso saxelSekrulebo samarTa-li, ramdenadac arc erTi saerTaSoriso xelSekruleba ar Seicavsavtonomiis miniWebis zogad moTxovnas.

avtonomiis uflebis aRiarebas saxelmwifoebma Tavi aarides TviTSoft Law-is sferoSi, rasac adasturebs evropis uSiSroebisa da Tanam-Sromlobis sabWos praqtikac. 1990 wlis 29 ivnisis kopenhagenisdokumentSi avtonomia ganxilulia rogorc umciresobaTa uflebisdacvis erT-erTi SesaZlo forma. am dokumentSi gansazRvrul erov-nul umciresobaTa eTnikuri, kulturuli, enobrivi da religiuriidenturobis dacvis da maTi ganviTarebis erT-erT SesaZleblobad

17 Klebes, H., Rahmenübereinkommen des Europarats zum Schutz nationaler Minderheiten, in:EuGRZ, S. 266, Fn. 22. cit: Heintze, H. J., Wege zur Verwirklichung des Selbstbe-stimmungsrechts der Völker innerhalb bestehender Staaten, S. 29.18 Klebes, H., Rahmenübereinkommen des Europarats zum Schutz nationaler Minderheiten, S.266.19 Heintschel von Heinegg, W., Die weiteren Quellendes Völkerrechts, in: Ipsen, K., Völkerrecht,S. 200.

Page 112: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 96 -

miCneulia lokaluri an avtonomiuri mmarTvelobis Camoyalibeba,romelic gaiTvaliswinebs umciresobebis specifikur, istoriulda teritoriul monacemebs. amave dros, mmarTvelobis es sistemaaucileblad unda Seesabamebodes mocemuli saxelmwifos politikas.

kopenhagenis dokumentis Sinaarsidan gamomdinare, umciresobas argaaCnia avtonomiis moTxovnis iuridiuli ufleba. dokumentma mx-olod miuTiTa, rom saxelmwifoebs SeuZliaT avtonomia ganixilonrogorc umciresobaTa uflebebis dacvis erT-erTi SesaZlo forma.bunebrivia, aseTi formula saxelmwifos ar akisrebs aranair saer-TaSoriso-samarTlebriv valdebulebas, rom umciresobaTa dacvaaucileblad ganaxorcielos avtonomiis formiT. saerTaSorisosamarTalma am saxiT gadawyvita avtonomiis sakiTxi da Tavi aaridaavtonomiis universaluri modelis Camoyalibebas. gansakuTrebulsiaxled unda miviCnioT TviTon is faqti, rom saerTaSoriso-samar-Tlebriv dokumentSi pirveladaa aRiarebuli avtonomiis ufleba.20

avtorebi, romlebic avtonomias ar ganixilaven rogorc xalxTaTviTgamorkvevisa da umciresobaTa uflebebis dacvis politikur-samarTlebriv instituts, zogjer upiratesobasac ki aniWeben asim-ilaciis ideas. jgufuri kuTvnilebis niSniT adamianTa nebismierigansxvavebuli ganxilva yovelTvis awydeba winaaRmdegobas sxvajgufebis mxridan, rac sabolood iwvevs eTnikur konfliqtebs.garda amisa, sistema, romelic aRiarebs umciresobebis gansakuTre-bul uflebebs, aris ekonomikurad da politikurad araefeqtiani,zRudavs Tavisufal sabazro ekonomikas da muSaxelis Tavisufalgadaadgilebas. umciresobaTa jgufis wevrebs naklebad surT da-tovon gansaxlebis is teritoria, sadac maTTvis dadgenilia gan-sazRvruli upiratesobebi. politikuri TvalsazrisiT, sistemaromelic aRiarebs romelime jgufis gansakuTrebulobis ideas,wamgebiania imdenad, ramdenadac sazogadoebis am saxiT danawevrebabevrad arTulebs erTiani konsensusis miRwevas.21

2.1.# avtonomiis subieqti2.1.# avtonomiis subieqti2.1.# avtonomiis subieqti2.1.# avtonomiis subieqti2.1.# avtonomiis subieqti

avtonomiis subieqti SeiZleba iyos mxolod jgufi. avtonomia gulisx-mobs jgufis, rogorc umciresobis aRiarebas da misi koleqtiuriuflebebis dacvas. unda iTqvas isic, rom saerTaSoriso samarTal-Si koleqtiur uflebebs dRemde SedarebiT naklebi yuradReba eqceva,vidre individualur uflebebs.22 saxelmwifoTa Tanamegobrobas

20 Frowein, J. A., Minderheiten in Europa- rechtsvergleichend betrachtet, in: E. Hetzke/M. Donner(Hrsg.), Weltweite und europäische Sicherheit im Spannungsfeld von Souveränität undMinderheitenschutz, Schriftenreihe zur neuen Sicherheitspolitik, Heft 7, Berlin, 1994, S. 38.21 Sanders, D., Collective Rights, in: Human Rights Quarterli 13, 1991, S. 375.22 Chandrasan, N., Minorities-Autonomie-and the Intervention of Third States-A Droit de Regard,in: Heintze, H. J., Wege zur Verwirklichung des Selbstbestimmungsrechts der Völker innerhalbbestehender Staaten, S. 34.

Page 113: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 97 -

umciresobaTa dacvis idea gadatanili aqvs ufro individualurida ara koleqtiuri uflebebis sibrtyeSi.

avtonomiis Semdeg aucilebel wanamZRvars warmoadgens rogorcavtonomiis mimniWebeli saxelmwifos, aseve Sesabamisi jgufis war-momadgenlobiTi organos arseboba, romelic, rogorc wesi, yalib-deba sajaro samarTlis iuridiuli piris saxiT.23

zemoaRniSnuli niSnis safuZvelze, palestinelTa avtonomia Sei-Zleba ganvixiloT rogorc avtonomiuri warmomadgenlobis gan-sakuTrebuli forma. palestinis ganTavisuflebis organizacia saer-TaSoriso doneze warmoadgens palestineli xalxis interesebs.amave dros, honkongis magaliTi gviCvenebs, rom avtonomiis subieq-ti SeiZleba ar iyos martooden eTnikuri jgufi. honkongis SemTx-vevaSi, avtonomiis forma saSualebas aZlevs garkveul jgufsgarkveulwilad gaemijnos danarCen saxelmwifos Tavisi gansakuTre-buli politikuri da ekonomikuri ganviTarebis gamo.

xalxis jgufis, rogorc avtonomiis subieqti, gulisxmobs adamian-Ta iseT erTobas:

a) romelic cxovrobs mocemuli saxelmwifos mkafiod SemosazRvrulgeografiul arealSi;

b) romelic raodenobrivad ufro mcirea, vidre saxelmwifos dan-arCeni mosaxleoba;

g) romlis wevrebi arian mocemuli saxelmwifos moqalaqeebi (maTiavtonomia uzrunvelyofili unda iyos am saxelmwifos farglebSi);

d) romlis wevrebi danarCeni moqalaqeebisagan gansxvavdebian eTni-kuri, enobrivi an kulturuli niSniT;

e) romlis wevrebsac surT TavianTi gansakuTrebulobisa da indi-vidualurobis SenarCuneba.24

avtonomiis Sinaarsi yovelTvis unda Seesabamebodes, erTi mxriv,saxelmwifos suverenitetis dacvis legitimur interess da, meoremxriv, umciresobis mier Tavisi identurobis dacvis moTxovnebs. ararsebobs avtonomiis Sinaarsis ganmsazRvreli raime saerTaSoriso-samarTlebrivi masStabi. avtonomiis konkretuli Sinaarsi mudamganisazRvreba konkretuli saxelmwifo _ da saerTaSoriso-samarT-lebrivi aqtiT. avtonomiis konkretuli regulireba SeiZleba Zalzegansxvavdebodes erTmaneTisagan. avtonomia SeiZleba efuZnebodeseTnikuri jgufebis wminda ariTmetikul warmomadgenlobas sakanon-mdeblo, aRmasrulebel da sasamarTlo organoebSi an decentral-izacias, regionalizacias da federalizms.25

23 Pernthaler, P., Modell einer autonomen öffentlich-rechtlichen Vertretung der SlowenischenVolksgruppe in Kärnten, in: Europa Ethnica, 50, 1993, S. 24 ff.24 Ermacora, F., Pan Ch., Volksgruppenrecht in Europa, Ethnos 46, 1995, S.15.25 Heintze, H. J., Wege zur Verwirklichung des Selbstbestimmungsrechts der Völker innerhalbbestehender Staaten, S. 36.

Page 114: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 98 -

3. avtonomiis saxeebi3. avtonomiis saxeebi3. avtonomiis saxeebi3. avtonomiis saxeebi3. avtonomiis saxeebi

yvelaze zogadi klasifikaciiT erTmaneTisagan unda ganvasxvaoTparaleluri avtonomia da ierarqiuli avtonomia. amerikuli fed-eralizmi, magaliTad, efuZneba federaciul saxelmwifosa da fed-eraciis subieqtebs Soris arsebul paralelur avtonomias, ram-denadac federacia da federaciis subieqti TavianTi kanonebis Se-fardebas axorcieleben sakuTari administraciuli da sasamarT-lo instanciebis meSveobiT. aSS-is rigiTi moqalaqe erTdrouladeqvemdebareba rogorc federaciis, aseve federaciis subieqtebisuzenaesobas.

avtonomiis danarCen saxeebs miekuTvneba teritoriuli avtonomia,personaluri avtonomia, kulturuli avtonomia, organizaciuliavtonomia, regionaluri avtonomia.

3.1. teritoriuli avtonomia3.1. teritoriuli avtonomia3.1. teritoriuli avtonomia3.1. teritoriuli avtonomia3.1. teritoriuli avtonomia

teritoriuli avtonomia avtonomiis imdenad gavrcelebuli saxea,rom mecnierTa umravlesoba avtonomiis cnebis ganxilvisas xSiradSemoifargleba martooden teritoriuli avtonomiis formiT.26

teritoriuli avtonomia efuZneba saxelmwifo-samarTlebriv an saer-TaSoriso-samarTlebriv aqts. avtonomiis SemTxvevaSi esa Tu isteritoria sargeblobs gansakuTrebuli statusiT da romelimejgufis an umciresobis specifikur interesebTan dakavSirebuliuflebamosilebebi gadacemuli aqvT TviTmmarTvelobis organoebs.avtonomiuri erTeulis gamgeblobas mikuTvnebuli sakiTxebi Ziri-Tadad Seexeba komunalur da regionalur TviTmmarTvelobas da iTval-iswinebs umciresobaTa teritoriul da istoriul Taviseburebebs.

teritoriuli avtonomia, rogorc calkeuli jgufebis interesebisdacvis forma, SesaZlebelia gamoyenebul iqnes mxolod maSin, rode-sac Sesabamisi jgufi cxovrobs geografiulad SemosazRvrul raion-Si da qmnis am teritoriaze mcxovrebi mosaxleobis umravle-sobas.Ateritoriuli avtonomiis dros avtonomiuri uflebebiTsargeblobs Sesabamis teritoriaze mcxovrebi yvela piri da aramxolod eTnikuri jgufis wevri. eTnikuri jgufis is wevrebi, rom-lebic cxovroben teritoriuli avtonomiis farglebs gareT, av-tonomiis statusiT ar sargebloben.

marTalia, teritoriuli avtonomia warmoadgens eTnikur umcir-esobaTa uflebebis dacvis erT-erT formas, magram igi avtomat-urad ver gadaWris eTnikur dapirispirebaTa Sedegad warmoSobilwinaaRmdegobebs. teritoriuli avtonomia, rogorc gansazRvrulijgufebis dacvis forma, SeiZleba gamoyenebul iqnes, rodesac esjgufi cxovrobs kompaqturad, geografiulad Caketil, mkafiod

26 Broms, B., Autonomous Territories, in: EPIL, Vol. I, S. 308.

Page 115: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 99 -

SemosazRvrul teritoriaze da am terotoriaze qmnis umravleso-bas. teritoriuli avtonomiis Sedegad icvleba umravlesobasTanmimarTeba: adre umciresobaSi myofi da „dazaralebuli jgufi“ukve iZens gansazRvrul upiratesobas da privilegiebs sxva jgufebT-an SedarebiT.27

is garemoeba, rom avtonomiis Sedegad yofili umciresoba ukveumravlesoba xdeba da batonobs sxva jgufebze, moiTxovs gansakuTre-biT frTxil Sefasebas. aqve unda gaviTvaliswinoT, rom umcireso-baTa problemis „teritorializacia“ ar warmoadgens problemisgadawyvetis gzas.28 am SemTxvevaSi avtonomia problemas ki ar xs-nis, aramed mxolod da mxolod warmoSobs (ukve) sxva umciresobe-bis uflebaTa dacvis axal problemas.

teritoriuli avtonomia ver funqcionirebs erTmaneTisadmi mtru-lad ganwyobili eTnikuri jgufebis arsebobis pirobebSi an imdros, rodesac eTnikuri jgufebis gansaxlebis areali erTmaneTi-sagan mkafiod ar aris gamijnuli.29 advili SesaZlebelia aseTviTarebaSi avtonomiam kidev ufro gaamwvavos eTnikur niadagzewarmoSobili uTanxmoebebi. teritoriuli avtonomiis funqciuriSesaZleblobebisadmi msgavsi, frTxili da kritikuli damokide-bulebis safuZvlianobas amtkicebs politikuri praqtikac.

1993 wlis 30 ianvris Vance-Owen-is SeTanxmebis proeqti (romelicar Sesula ZalaSi) iTvaliswinebda, rom bosnia-hercogovina undayofiliyo decentralizebuli saxelmwifo, sadac mmarTvelobiTifunqciebi unda ganexorcielebinaT provinciebs, romlebsac ar gaaCn-daT saerTaSoriso samarTalsubieqtoba. SeTanxmebis proeqti iTval-iswinebda bosnia-hercogovinaSi mcxovrebi sami eTnikuri jgufi-saTvis teritoriuli avtonomiis miniWebas. magram aRniSnulma mod-elma ver gaaneitrala yofili iugoslaviis respublikaSi arsebu-li konfliqturi situacia. piriqiT, teritoriuli avtonomiis ideakonfliqtSi monawile mxareebma gamoiyenes eTnikuri wmendisa da„eTnikurad sufTa“ teritoriebis Camoyalibebis mizniT. aseTi praq-tika samarTlianad dagmo gaeros uSiSroebis sabWom, romelmacTavis 1993 wlis 836-e rezoluciaSi miuTiTa, rom teritoriis nebi-smieri miTviseba ZaladobiT da eTnikuri wmendis meSveobiT marTl-sawinaaRmdegoa da miuRebelia nebismier SemTxvevaSi.30

avtonomiis funqciebis efeqtiani realizaciis aucilebel pirobaswarmoadgens mxareebis mier misi Sinaarsis maqsimalurad zustigansazRvra. teritoriuli avtonomiis aucilebeli winapirobaa av-

27 Pernthaler, P., Allgemeine Staatslehre, Wien, 1986, S. 53 ff.28 Oeter, S., Minderheiten im Institutionellen Staatsaufbau, in: J. A. Frowein/R. Hofmann/S. Oeter(Hrsg.), Das Minderheitenrecht europäischer Staaten, Teil 2., S. 510.29 Heintze, H. J., Autonomie und Völkerrecht, S. 16.30 cit: Heintze, H. J., Autonomie und Völkerrecht, S. 16.

Page 116: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 100 -

tonomiuri erTeulis mzadyofna, rom daicavs adamianisa da umcir-esobaTa uflebebs. avtonomiis koncefciis warmatebuli realizaciisSemdeg aucilebel wanamZRvars warmoadgens Sida uSiSroebis uzrun-velyofa, adgilobrivi TviTmmarTvelobis warmomadgenlobiTi or-ganoebis Camoyalibeba da am saxiT avtonomiis demokratiuli le-gitimacia. teritoriuli avtonomiis formirebis procesSi gaTval-iswinebuli unda iyos im organoTa formireba, sadac gadawydebaavtonomiur erTeulsa da saxelmwifos centralur xelisuflebasSoris warmoSobili dava.

calkeuli individualuri Taviseburebebis gaTvaliswinebiT, gamoy-ofen avtonomiis Semdeg SesaZlo formebs: mmarTvelobis sferosdecentralizacia (korsika); samarTalSemoqmedebis sferoSi gan-sazRvrul kompetenciaTa miniWeba (samxreT tiroli); damoukide-bloba centraluri saxelmwifos marTlwesrigisagan (alandis kun-Zulebi). avtonomia SeiZleba funqcionirebdes gansxvavebuli saer-TaSoriso garantiebis pirobebSic. alandis kunZulebisa da samxreTtirolis avtonomia efuZneba saerTaSoriso xelSekrulebebs, maSinroca grenlandiisa da feraris kunZulebis TviTmmarTvelobiTikompetenciebi regulirebulia daniis Sinasaxelmwifoebrivi aqte-biT. mTlianobaSi, yvelaze ufro sasurvel Sedegs iZleva avtonomiisis modeli, romelic maqsimalurad iTvaliswinebs konkretuli situ-aciis individualur Taviseburebebs.31

zogierTi unitaruli, decentralizebuli saxelmwifos avtonomi-uri erTeuli, xSirad Seesabameba federalur standartebs, xoloavtonomiuri TviTmmarTvelobis xarisxiT zogjer aWarbebs kidecam standartebs.32 funqciuri TvalsazrisiT, rogorc federaciissubieqti unda ganixilebodes baskeTi espaneTSi, samxreT tiroliitaliaSi, alandis kunZulebi fineTSi. amave dros, aucilebeliagaviTvaliswinoT, rom aRniSnuli teritoriuli avtonomiebis sta-tusi dadgenilia Sesabamisi saxelmwifos kanonmdeblobiT da maTzeaseve vrceldeba saxelmwifo zedamxedveloba. am TvalsazrisiT,teritoriuli avtonomia Tvisebrivad gansxvavdeba federaciis sub-ieqtebis statusisagan. calkeul SemTxvevebSi SesaZlebelia saxezeiyos eTnikuri avtonomiebisa da federaluri modelis gansxvavebu-li kombinaciebic (ruseTis federacia, aSS, kanada da a.S.).33

iuridiulad avtonomia SesaZlebelia efuZnebodes an saerTaSoriso-samarTlebriv xelSekrulebebs (magaliTad, italia-avstriis, Svecia-fine-Tis, pakistan-indoeTis, italia-inglisi-aSS-iugoslaviis xelSekrule-bebi), an mxolod Sinasaxelmwifoebriv konstituciur samarTals (ma-galiTad, espaneTi, italia, didi britaneTi, ruseTis federacia da a.S.).

31 Heintze, H. J., Autonomie, Selbsbestimmungsrecht der Völker und Minderheitenschutz, in:Der Staat, 36. Band, 1997, Heft 3. S.413.32 Pernthaler, P./Kathrein, I./Weber K., Der Föderalismus im Alpenraum, Wien, 1982.33 Pernthaler, P., Allgemeine Staatslehre und Verfassungslehre, Wien, 1996, S. 62.

Page 117: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 101 -

teritoriuli avtonomiis gamgeblobas mikuTvnebuli sakiTxebi damisi institucionaluri oganizacia yovelTvis moqceulia Sesabam-isi saxelmwifos politikuri sistemis CarCoebSi. amasTanave, sax-elmwifos politikuri sistema, Tavis mxriv, iTvaliswinebs region-aluri ganviTarebisa da eTnikuri jgufis (ZiriTadad istoriulitradiciebiT ganpirobebul) gansakuTrebulobebs. yvela SemTxveva-Si teritoriul avtonomias unda hqondes sakmarisi kompetenciebikulturis, ganaTlebis, socialuri da ekonomikuri politikis, sa-zogadoebrivi wesrigis, administraciuli organizaciis (adgilo-brivi TviTmmarTvelobis CaTvliT), teritoriuli dagegmvisa dagaremos dacvis sakiTxebSi.34

teritoriuli avtonomia damaxasiaTebelia im saxelmwifoebisaTvis,sadac gvxvdeba e. w. „Civil Law-System“ da moqmedebs aRmasrulebelifederalizmis modeli, romlis drosac federaciis subieqtebiaRasruleben federalur kanonebs TavianTi administraciuli or-ganoebiT da aseve axorcieleben marTlmsajulebas.

politikuri praqtika icnobs teritoriuli da personaluri niS-nis kombinaciis safuZvelze Camoyalibebul avtonomiasac. belgia-Si, magaliTad, saxezea orive, rogorc personaluri (Communautes),aseve teritoriuli (Regions) kriteriumi. teritoriuli da person-aluri avtonomiis kombinacia bevrad uwyobs xels problemebiskompleqsur gadawyvetas, xolo calkeul konfliqtur SemTxvevaSicentralur xelisuflebas aZlevs erTgvari momrigebeli mosamarT-lis funqciis ganxorcielebis SesaZleblobas.

teritoriuli avtonomia, ZiriTadad uzrunvelyofilia policiis,ekonomikis, mimosvlis, mSeneblobis da garemos dacvis sferoebSi.garda amisa, avtonomia uzrunvelyofilia samarTalSemoqmedebis,aRmasrulebeli xelisuflebisa da marTlmsajulebis sferoSi. mar-Tlmsajulebis sferoSi avtonomiurobis sakiTxi gansxvavebuladaagadawyvetili sxvadasxva qveyanaSi. belgiaSi, magaliTad, federaci-is sasamarTloebi ufardeben regionebis samarTals, SveicariaSikantonis sasamarTlo uflebamosilia Seufardos federaluri samar-Tali. aSS-Si federaciis wevri Statebis sasamarTlo ufardebs mx-olod Statebis samarTals, xolo federaluri sasamarTloebi Semo-fargluli arian mxolod federaluri samarTlis SefardebiT.

3.2. personaluri avtonomia3.2. personaluri avtonomia3.2. personaluri avtonomia3.2. personaluri avtonomia3.2. personaluri avtonomia

personalur avtonomias safuZvlad udevs personalurobis princi-pi. personaluri avtonomiis sistema efuZneba koncefcias, romlisTanaxmadac individi wamoadgens koleqtiuri uflebebis mqone sub-ieqts. marTalia, personaluri avtonomiis subieqtebs warmoadgeneneTnikuri jgufis wevrebi, magram personaluri avtonomia ganixile-

34 Pernthaler, P., Allgemeine Staatslehre und Verfassungslehre, S. 62.

Page 118: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 102 -

ba xalxis jgufis, rogorc koleqtiuri erTobis, uflebaTa dacviserT-erT, yvelaze ufro sust formad.

personaluri avtonomiis koncefcia SesaZlebelia realizebul iqnesiq, sadac ver amarTlebs teritoriuli avtonomiis modeli. es isSemTxvevebia, rodesac saxezea erTmaneTis mimarT mtrulad ganwyo-bili xalxTa jgufebi, rodesac maTi teritoriuli gansaxlebisareali erTmaneTisagan mkafiod ar aris gamijnuli. am dros, sa-survelia, avtonomiis pricipi realizebul iqnes personaluri daara teritoriuli avtonomiis organizaciuli formiT (magaliTad,„akadierebi“ _ frangulenovani kanadelebi _ kvebekis farglebsgareT, slovenebi _ kerntenSi, ebraelebi_ ruseTis federaciaSi).

personaluri avtonomiis forma ar aris damokidebuli umcireso-bis raodenobaze. amitomaa, rom personaluri avtonomiis dros praq-tikulad ar dgas teritoriuli davis da secesiis problema. per-sonaluri avtonomiis mniSvnelovan upiratesobad unda CaiTvalosis garemoebac, rom igi moicavs gansazRvruli eTnikuri jgufisyvela wevrs maTi gansaxlebis adgilis miuxedavad. personaluriavtonomiis koncefciis meSveobiT xalxis an umciresobis koleqti-uri uflebis subieqtad, praqtikulad, gvevlineba individi.

personaluri avtonomiis dros xalxis jgufi institucionalize-bulia sajaro samarTlis organizaciuli formiT, romelic as-rulebs reprezentaciul funqcias da uzrunvelyofs umciresoba-Ta specifikuri interesebis realizacias, pirvel rigSi, kultur-is, enis, aRzrda-ganaTlebis sferoSi. zemoaRniSnuli sakiTxebisgadawyvetisas personaluri avtonomia sargeblobs saTanado finan-suri uflebamosilebiTac.

personaluri avtonomiis realizeba SesaZlebelia ara marto saja-ro-samarTlebrivi, aramed TviTon eTnikuri jgufebis mier Camoy-alibebuli kerZo-samarTlebrivi gaerTianebebis saxiT (sxvadasxvasazogadoeba, fondi, eklesia da a. S.). aRniSnul gaerTianebebs Seu-ZliaT mniSvnelovani funqciebi Seasrulon kulturis, ekonomikuriganviTarebis, socialuri uzrunvelyofis sferoSi.

personaluri avtonomiis erT-erTi mniSvnelovan aspeqts ayalibebspolitikur partiebTan damokidebuleba. aq SesaZlebelia iyos orivarianti. pirveli, rodesac partia yalibdeba eTnikuri kuTvnileb-is niSniT da arsebobs xalxTa jgufis „sakuTari“ partia (magali-Tad, samxreT tirolis saxalxo partia).; meore, rodesac romelimeeTnikuri an sxva niSniT gansazRvruli jgufis wevrebi integrire-buli arian saxelmwifos saerTo-partiul sistemaSi. cxadia, esukanaskneli varianti gacilebiT meti integraciuli muxtis Semcve-lia, vidre wminda eTnikuri niSniT Camoyalibebul partiebSi monaw-ileoba. eTnikuri niSnis safuZvelze formirebuli partia xSiraddestruqciul gavlenas axdens integraciul procesebze, ramdena-dac igi, rogorc wesi, miiswrafvis ara integraciisaken, aramedTviTizolaciisaken.

Page 119: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 103 -

personalur avtonomias, mTeli rigi upiratesobis garda, axasi-aTebs garkveuli negatiuri mxareebic. personaluri avtonomiissajaro-samarTlebriv gaerTianebaSi wevrobis sakiTxi mTlianaddamokidebulia individualur nebaze. Tu umciresobis romelimewarmomadgeneli subieqturad Tavis Tavs ar Tvlis am jgufis wevrad,cxadia, igi ar SeiZleba iZulebiT miekuTvnos am jgufs. aqedangamomdinare, personaluri avtonomia „warmoadgens“ mxolod Taviswevrebs da ara saerTod umciresobis jgufs. sakmaod problemuriasakiTxi, Tu ramdenad Seesabameba personaluri avtonomiis modelimarTvis Tanamedrove sistemis erTianobis da cxovrebiseuli urT-ierTobebis Tanabari standartebis ideas.35

personaluri avtonomiis realizacia garTulebulia imis gamoc,rom politikur praqtikaSi tradiciulad ufro gavrcelebuli iyoteritoriuli avtonomiis modeli. gasaTvaliswinebelia is garemo-ebac, rom arateritoriuli avtonomiis cneba iuridiul literatu-raSi SedarebiT naklebad iyo damuSavebuli.36 garkveul problemebT-anaa dakavSirebuli personaluri avtonomiis koncefciis im fuZem-debluri ideis realizacia, rom individi unda ganvixiloT rogorcjgufuri uflebebis subieqti. multikulturul, multieTnikur sa-zogadoebebSi aseve bevr sirTuleebTanaa dakavSirebuli individisgansazRvruli eTnikuri jgufisadmi mikuTvnebis sakiTxic.

3.3. kulturuli avtonomia3.3. kulturuli avtonomia3.3. kulturuli avtonomia3.3. kulturuli avtonomia3.3. kulturuli avtonomia

kulturuli avtonomia gulisxmobs xalxis jgufis an umciresobisavtonomiur TviTmmarTvelobas mxolod kulturul gamgeblobasmikuTvnebul sakiTxebSi.37 kulturuli avtonomiis dros umcireso-ba damoukideblad wyvets eTnikuri identurobis ganmsazRvrel iseTsakiTxebs, rogoricaa ena, ganaTleba da kultura. kulturuli av-tonomia xels uwyobs umciresobaTa kulturul ganviTarebas. amavedros, avtonomiis es forma ar gulisxmobs umciresobis mier abso-luturad yvela kulturuli uflebis realizacias. umciresobasavsebiT SesaZlebelia dakmayofildes kulturis romelime erTisferos, magaliTad, saskolo avtonomiis formiT.

iseve rogorc avtonomiis danarCen formebs, kulturul avtonomi-asac aqvs calkeuli negatiuri aspeqtebi. kerZod, kulturulma av-tonomiam SeiZleba gamoiwvios umciresobis kulturis TviTizola-cia. kulturuli izolacia, Tavis mxriv, aRrmavebs gaucxoebis sin-droms xalxTa gansxvavebul jgufebs Soris. erTad cxovreba moiTx-ovs urTierTpativiscemas da erTmaneTis, gansakuTrebiT erTmane-Tis kulturis codnas. kulturulma avtonomiam, solidarobis daerTmaneTis gverdiT cxovrebis survilis nacvlad, SeiZleba waax-

35 Heintze, H. J., Wege zur Verwirklichung des Selbstbestimmungsrechts der Völker innerhalbbestehender Staaten, S. 45.36 iqve.37 iqve, gv. 46.

Page 120: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 104 -

alisos erTmaneTisagan gamijvnisa da gaucxoebis tendenciebi. kul-turuli avtonomiis sazRvrebi gadis iq, sadac umravlesobisaganumciresobis gamijvna safrTxes uqmnis saxelmwifos mTlianobasda erTianobas.38 amitom, kulturul avtonomiasTan erTad sasurve-lia moqmedebdes erTiani saxelmwifo nebis formirebis procesSiumciresobis politikuri monawileobis meqanizmebi. kulturuliavtonomia mxolod maSin asrulebs integraciul funqciebs, rode-sac igi ayalibebs umravlesobasTan mWidro kavSirurTierTobis daara izolaciis pirobebs.

3.4. organizaciuli avtonomia3.4. organizaciuli avtonomia3.4. organizaciuli avtonomia3.4. organizaciuli avtonomia3.4. organizaciuli avtonomia

organizaciuli avtonomiis forma damaxasiaTebelia SveicariulifederalizmisaTvis. Sveicariis kantonebSi gvxvdeba pirdapiridemokratiis sruliad gansxvavebuli modelebi, gansxvavebulisaarCevno sistemebi da kantonebis mTavrobaTa Camoyalibebis asevegansxvavebuli wesi. organizaciuli avtonomiis msgavsi forma praq-tikulad ar gvxvdeba sxva federaciul saxelmwifoebSi. ase magal-iTad, organizaciuli avtonomiis formas ar icnobs belgia, sadackomunebi da policiac uSualod eqvemdebareba ara regionebis, aramedcentralur xelisuflebas.

organizaciuli avtonomiis erT-erT saxea finansuri avtonomia.federaciul saxelmwifoebSi gvxvdeba Semosavlebis da gasavlebissferoSi moqmedi finansuri avtonomiis gansxvavebuli modelebi.zogierT federaciul saxelmwifoSi gadasaxadebis sistema mTli-anad mowesrigebulia centraluri xelisuflebis mier da moqmedebsfederaciis subieqtebis dafinansebis subvenciuri sistemebi. fed-eraciis wevrebs mxolod ramdenime federaciul saxelmwifoSi aqvTSemosavlis iseTi wyaro, romelic sakmarisi iqneboda maTi saqmi-anobis ZiriTadi mimarTulebebis dasafinanseblad.

organizaciuli avtonomiis TvalsazrisiT, sainteresoa federaci-is subieqtTa avtonomiis problema sagareo politikis sferoSi.sagareo-politikuri interesebis dacva ganekuTvneba federalurixelisuflebis klasikur uflebamosilebaTa sferos. TanamedrovesaerTaSoriso samarTali efuZneba saxelmwifos monistur gagebasda igi, arsebiTad, ar aRiarebs aranair gansxvavebas federaciulda unitarul saxelmwifoebs Soris. Tumca, Tanamedrove pirobebSiaSkarad SeimCneva sagareo, ZiriTadad ekonomikuri xasiaTis urT-ierTobebSi, federaciis subieqtTa avtonomiur uflebamosilebaTazrdis tendencia.

3.5. regionaluri avtonomia3.5. regionaluri avtonomia3.5. regionaluri avtonomia3.5. regionaluri avtonomia3.5. regionaluri avtonomia

regionaluri avtonomia gvxvdeba evropis zogierT unitarul sax-elmwifoSi, sadac (federaciuli saxelmwifosagan gansxvavebiT), sul

38 iqve.

Page 121: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 105 -

cota Teoriulad mainc, daculia erTiani erovnuli suverenitetisprincipi. regionaluri avtonomiis SemTxvevaSi centralur xelisu-flebas SeuZlia calmxrivad Secvalos regionebis gamgeblobasmikuTvnebul sakiTxTa wre. federaluri sistemebisagan gansxvave-biT, regionaluri avtonomiisaTvis damaxasiaTebelia avtonomiebismimarT met-naklebad Zlieri saxelmwifo zedamxedvelobis insti-tutis arseboba.39

regionaluri avtonomiebisa da federaciis subieqtebis erTmaneTi-sagan gansxvaveba sakmaod rTulia maTdami mikuTvnebuli uflebam-osilebebis moculobis safuZvelze. politikur praqtikaSi region-ebis avtonomia xSir SemTxvevaSi uaxlovdeba federalur standart-ebs. TiTqmis yvela avtonomiur regions aqvs sakuTari politikurisistema da mTeli rigi mniSvnelovani funqciebi, maT Soris kanon-Semoqmedebis sferoSi (italia, espaneTi). amave dros, avtonomiurierTeuli, federaciis subieqtisagan gansxvavebiT, yovelTvis ufrometad aris damokidebuli centralur xelisuflebaze. rac mTavar-ia, avtonomiuri regioni mTlianad damokidebulia saxelmwifo da-finansebasa da centraluri saxelmwifos subvenciebze.

eTnikuri umciresobebis dacvis TvalsazrisiT regionaluri av-tonomiis formas gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba evropis iseTregionebSi, rogoricaa samxreT tiroli, baskeTi, katalonia, irlan-dia, Sotlandia, alandis kunZulebi.

3.6. komunaluri avtonomia3.6. komunaluri avtonomia3.6. komunaluri avtonomia3.6. komunaluri avtonomia3.6. komunaluri avtonomia

komunaluri avtonomia uzrunvelyofs adgilobrivi mosaxleobisdemokratiul TviTmmarTvelobas.40 adgilobrivi TviTmmarTveloba,federaciuli saxelmwifosa da regionaluri avtonomiisagan ganx-vavebiT, ufro „mtkiced“ da „myarad“ aris moqceuli saxelmwifoserTian politikur da samarTlebriv CarCoebSi da Tanabrad efuZne-ba rogorc moqalaqis individualuri pasuxismgeblobis, aseve sax-elmwifo zedamxedvelobis ideas. 41

adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoTa samarTlebrivi mdgo-mareoba gansxvavebulia sxvadasxva politikur sistemaSi. farToavtonomiis mqone TviTmmarTvelobis organoTa gverdiT gvxvdebaSedarebiT naklebi avtonomiis mqone administraciuli erTeulebian specialuri olqebi (magaliTad, saskolo olqi). inglissa daskandinaviis qveynebSi gvxvdeba meore donis adgilobrivi TviTm-marTvelobis organoebi, romlebic ver Tavsdebian adgilobriviTviTmmarTvelobis zogad koncefciaSi.42

39 Pernthaler, P., Allgemeine Staatslehre und Verfassungslehre, S. 306.40 iqve, gv. 307.41 iqve.42 Pernthaler, P./Wimmer, N., Die unteren Verwaltungseinheiten in Westeuropa, Die Verwaltung,1982, S. 301 ff.

Page 122: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 106 -

marTalia, dRes aravin davobs komunebis aucileblobaze, magramTanamedrove dasavlur literaturaSi ukve xSirad laparakobenadgilobrivi TviTmmarTvelobis krizisze.43 TviTmmarTvelobisorganoebi sul ufro damokidebuli xdebian „zevidan“ wamosuladministraciul miTiTebebze, dafinansebaze da davalebebze. aRniS-nuli tendenciis gavleniT iqmneba imis realuri safrTxe, rom armoxdes TviTmmarTvelobis organoebis transformacia zemdgomiinstanciebisadmi daqvemdebarebul, aRmasrulebel organoebad.

TviTmmarTvelobis organoTa moqalaqeebTan siaxlovisa da TviTm-marTvelobis institutebisagan moqalaqeebis gaucxoebis problemagansakuTrebiT mwvaved dgas did qalaqebsa da saqalaqo aglomera-ciebSi. „did“ teritoriul erTeulebSi TviTmmarTvelobis organo,iseve rogorc saxelmwifo, xSirad aRiqmeba, rogorc biurokratiu-li mmarTvelobis sistema, romelic adgilobrivi mosaxleobis in-teresebs ki ar icavs, aramed swored rom piriqiT_ saWiroa amorganoebis winaSe Tavis dacva. msgavsi tendenciebis Tavidan asac-ileblad, TviTmmarTvelobis bevrma organom ganaxorciela garkveuliRonisZiebebi gadawyvetilebaTa miRebis, dagegmvisa da marTvis pro-cesSi moqalaqeTa monawileobis ganmtkicebis TvalsazrisiT.

miuxedavad yvela im iuridiuli da politikuri gansxvavebisa, romel-ic arsebobs decentralizebul, unitarul da federaciul saxelm-wifoebs Soris, federalizmis politikuri idea imanenturad moicavskomunaluri avtonomiis formas, romlis gareSe federaluri sistemaar iqneboda sicocxlisunariani.44

3.7. funqciuri avtonomia3.7. funqciuri avtonomia3.7. funqciuri avtonomia3.7. funqciuri avtonomia3.7. funqciuri avtonomia

funqciuri avtonomiis dros calkeuli saxelmwifo funqciebi dauflebebi gadacemuli aqvT xalxTa jgufisa da umciresobebis ker-Zo-samarTlebriv gaerTianebebs.45 funqciuri avtonomiisas umcir-esoba organizebulia kerZo-samarTlebrivi anu arasaxelmwifo, sa-zogadoebrivi gaerTianebis, kavSiris formiT.46EkerZo-samarTlebrivigaerTianebebis uflebamosilebebi, ZiriTadad moicavs kulturis,presis, aRzrda-ganaTlebis, religiis sakiTxebs. funqciuri avtonomi-is modeli miznad isaxavs saxelmwifos administraciuli aparatisgantvirTvas da adgilobrivi iniciativis waxalisebas. funqciuriavtonomiis meSveobiT, yovelgvari biurokratiuli aparatis gareSe,xdeba individualur uflebaTa koleqtiuri realizacia. amitomaa,rom funqciuri avtonomia miCneulia politikur da sazogadoebriv

43 iqve. gv.307.44 Pernthaler, P., Allgemeine Staatslehre und Verfassungslehre, S. 307.45 Blumenwitz, D./Gornig, G. (Hrsg.), Minderheiten- und Volksgruppenrechte in Theorie undPraxis, S. 25.46 Heintze, H. J., Wege zur Verwirklichung des Selbstbestimmungsrechts der Völker innerhalbbestehender Staaten, S. 37.

Page 123: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 107 -

procesSi umciresobaTa aqtiuri monawileobis uzrunvelyofis yve-laze martiv da efeqtian saSualebad.47 centraluri xelisufleba,funqciuri avtonomiis SemTxvevaSi, eTnikur umciresobebs andobscalkeul saxelmwifo funqciaTa Sesrulebasac. ndobis aseTi at-mosfero ki xels uwyobs erTiani saxelmwifos politikur cxovre-baSi umciresobaTa integrirebas da amavdroulad, emsaxurebaekonomikuri da mobiluri saxelmwifo aparatis formirebis amocanas.

funqciuri avtonomiis magaliTad xSirad mohyavT danieli umcir-esobis mdgomareoba germaniis federalur miwaSi- Slezvig-hol-StainSi. Tumca, aq saqme gvaqvs gansakuTrebul SemTxvevasTan. erTimxriv, danielebs aqvT „mfarveli saxelmwifo“ (daniis saxiT), xolomeore mxriv, danielebis funqciur avtonomias safuZvlad udevsgermanuli umciresobis arseboba daniaSi.48

3.8. enobrivi avtonomia3.8. enobrivi avtonomia3.8. enobrivi avtonomia3.8. enobrivi avtonomia3.8. enobrivi avtonomia

enobrivi avtonomia gulisxmobs, rom xalxis jgufs ufleba aqvsgamoiyenos Tavisi ena, rogorc oficialuri ena da awarmoos amenaze mecadineoba skolebsa da sxva saswavlo dawesebulebebSi amjgufis gansaxlebis teritoriaze. enis dacvas erT-erTi centraluriadgili uWiravs umciresobaTa uflebebis dacvis TvalsazrisiT.polieTnikur saxelmwifoSi enobrivi avtonomiis saintereso maga-liTia Sveicaria da belgia. SveicariaSi erTenovania 22 kantoni.maTgan germanulenovania 17, frangulenovani 4 da italiurenovani1. sami Sveicariuli kantoni orenovania (germanuli da franguli),xolo erTi _ samenovani (germanuli, italiuri da reto-romanuli).

indoeTis konstitucia cnobs 15 enas, romelic moicavs 387 gansx-vavebul dialeqts. amas emateba inglisuri, romelic hindis meremeore saxelmwifo enaa da warmoadgens interkulturuli komuni-kaciis saSualebas.49 enobrivi faqtori indoeTSi warmoadgendaStatebis formirebisa da SemdgomSi maTi teritoriuli reorga-nizaciis arsebiT kriteriums.

4. umciresobaTa saerTaSoriso-samarTlebrivad daculi avto-4. umciresobaTa saerTaSoriso-samarTlebrivad daculi avto-4. umciresobaTa saerTaSoriso-samarTlebrivad daculi avto-4. umciresobaTa saerTaSoriso-samarTlebrivad daculi avto-4. umciresobaTa saerTaSoriso-samarTlebrivad daculi avto-nomia (alandis kunZulebi)nomia (alandis kunZulebi)nomia (alandis kunZulebi)nomia (alandis kunZulebi)nomia (alandis kunZulebi)

fineTis SemadgenlobaSi myofi, magram ZiriTadad Svedebis mierdasaxlebuli alandis kunZulebis statusi mowesrigebulia fine-Tis 1920 wlis 7 maisis kanoniT, romelsac Tavidan erqva „avtonomi-is kanoni alandisaTvis“. 1951 wlis 28 dekembers miiRes am kanonis

47 M. Brems, Die politische Integration ethnischer Minderheiten, 1995, S.132.48 Ipsen, K., Die Minderheitensituation im dänisch-deutschen Grenzraum, in: Mohr, M. (Hrsg.),Friedenssichernde Aspekte des Minderheitenschutzes in der Ära des Völkerbundes und der Ver-einten Nationen in Europa, Berlin, 1996, S. 276.49 Khan, R., Socio-Ethic Dimensions of India s Federal Polity, Beograd, 1979, S.30. cit. Frenkel,M., Föderalismus und Bundesstaat, S. 22.

Page 124: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 108 -

axali redaqcia,50 xolo 1993 wlidan moqmedebs sruliad axalikanoni.51 kunZulis samarTlebrivi statusi aseve gansazRvruliafineT-Sveciis 1921 wlis 27 ivnisis xelSekrulebiT.52

avtonomiis kanonis 36-e paragrafis Tanaxmad, kunZulis oficial-uri enaa mxolod Sveduri. 1951 wlidan alandis sajaro skolebSiswavleba mimdinareobda mxolod Svedur enaze, rac mzard kritikasawydeboda kunZulze mcxovrebi finelebis mxridan. es garemoebagaiTvaliswina 1991 wlis TviTmmarTvelobis kanonma, romlis Tanax-madac, sajaro skolebSi swavleba mimdinareobs Svedur enaze, Tuprovinciis kanoniT sxva ram ar aris dadgenili.

kunZulis sakanonmdeblo organoa parlamenti (Lagting), romelicSedgeba sayovelTao arCevnebis gziT arCeuli 30 wevrisagan. parla-menti niSnavs mTavrobas (Landskapsstyrelelse). alandis kunZulebs ga-rantirebuli adgili aqvs fineTis raixstagSic. parlamentis sa-kanonmdeblo uflebamosileba moicavs ganaTlebis da kulturissakiTxebs, janmrTelobis dacvas, ekonomikur uflebamosilebebs,adgilobrivi TviTmmarTvelobis da policiis sakiTxebs. parla-ments ara aqvs sagadasaxado kanonebis miRebis ufleba. alandiskunZulebi fineTis biujetidan Rebulobs fiqsirebul Tanxas, romel-sac damoukideblad anawilebs kunZulis parlamenti.

alandis kunZulebs aqvs damoukidebeli „saxelmwifo moqalaqeoba“(alandis „moqalaqe“, cxadia, amavdroulad fineTis moqalaqea). kanonis10-e paragrafis Tanaxmad, mas, visac ar gaaCnia alandis kunZulebis„regionaluri moqalaqeoba“, alandis kunZulebis aRmasrulebelisabWos nebarTvis gareSe ara aqvs miwis Sesyidvis ufleba. TviTonaRmasrulebel sabWos niSnavs alandis kunZulebis parlamenti,romelic arCeulia regionaluri moqalaqeebis mier (avtonomiiskanonis §2.).53

TviTmmarTvelobis axalma kanonma gazarda alandis kunZulebissakanonmdeblo uflebamosilebas mikuTvnebul sakiTxTa wre. ker-Zod, parlamenti TviTon aregulirebs savaWro gemebis mimosvlissakiTxs (alandis kunZulebis droSiT), fostis sakiTxebs (ramden-ime welia, rac kunZuls Tavisi safosto markebi aqvs) da radiomau-wyeblobis, agreTve, socialur sferos mikuTvnebul sakiTxTa far-To wres. kanoni iTvaliswinebs sakuTari administraciuli sasa-marTlos Camoyalibebis SesaZleblobasac.54

50 Kimminich, O., Rechtsprobleme der poliethnischen Staatsorganisation, München, 1985, S.151.51 Hofmann, R., Die rechtliche Stellung der Minderheiten in Finnland, in: Frowein, J. A./Hof-mann, R./Oeter, S., Das Minderheitenrecht europäischer Staaten, Teil 1. Heidelberg, 1993, S.122.52 Veiter, Th., Nationale Autonomie. Rechtstheorie und Verwirklichung im positiven Recht, Wien-Leipzig, 1938, S. 144.53 Hofmann, R., Die rechtliche Stellung der Minderheiten in Finnland, S. 122.54 iqve, gv. 124.

Page 125: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 109 -

alandis kunZulebis mier miRebuli kanoni waredgineba fineTisprezidents. im SemTxvevaSi, Tu, prezidentis azriT, kunZulis par-lamentma gadaaWarba Tavis sakanonmdeblo uflebamosilebebis sf-eros, fineTis saxelmwifos meTaurs SeuZlia moiTxovos uzenaesiadministraciuli sasamarTlos daskvna da Semdeg, oTxi Tvis vada-Si, gadawyvitos mTlianad kanonis an misi romelime nawilis Zala-Si Sesvlis sakiTxi, an daados mas veto. kunZulis parlaments aqvssakanonmdeblo iniciativis ufleba fineTis parlamentSi. fineTiskonstituciaSi an mimdinare kanonebSi cvlilebebis Setana, romel-ic Seexeba alandis kunZulebze sakuTrebis an mewarmeobis Tavisu-flebas, aucileblad moiTxovs kunZulis parlamentis Tanxmobas.fineTis parlamenti aseve, cnobad iRebs alandis kunZulebis ufle-bamosili organos azrs im sakanonmdeblo sakiTxebze, romlebsacgansakuTrebuli mniSvneloba aqvs alandis kunZulebisaTvis. alan-dis kunZulebis organoTa azrs ara aqvs savaldebulo Zala fine-Tis parlamentisaTvis.

1991 wlis TviTmmarTvelobis kanonis axali Tavi Seexeba kunZulismonawileobas saerTaSoriso-samarTlebrivi xelSekrulebebis mo-mzadebasa da maTi ZalaSi Sesvlis sferoSi. kanoni iTvaliswinebskunZulis mTavrobis monawileobas saerTaSoriso-samarTlebrivixelSekrulebebis mosamzadebel samuSaoebSi. garda amisa, kunZu-lis mTavrobas unda ecnobos ucxo saxelmwifoebTan mimdinare immolaparakebis Sesaxeb, romlebic miznad isaxavs kunZulis gamge-blobas mikuTvnebul sakiTxebze saerTaSoriso-samarTlebrivi xe-lSekrulebebis dadebas an warmoadgens kunZulebis gansakuTrebu-li interesis sagans.

aseT SemTxvevaSi molaparakebebis procesSi Caebmeba kunZulis mTavro-bis warmomadgeneli. iseTi xelSekrulebis ZalaSi Sesvla, romel-ic ewinaaRmdegeba TviTmmarTvelobis kanonis debulebebs, moiTx-ovs fineTis raixstagSi sakonstitucio cvlilebebis SetanisaTvisdadgenil umravlesobas da, aseve, kunZulis parlamentis 2/3-is Tanx-mobas. im SemTxvevaSi, Tu xelSekruleba Seexeba sakiTxebs, romel-Ta Sinasaxelmwifoebrivi regulirebac ganekuTvneba kunZulis sa-kanonmdeblo kompetencias, saratifikacio kanonis ZalaSi SesvlamoiTxovs kunZulis parlamentis Tanxmobas. winaaRmdeg SemTxveva-Si, xelSekrulebis aRniSnuli nawili ar imoqmedebs alandis kun-Zulebis mimarT. TviTon kunZuls ara aqvs saerTaSoriso-samarT-lebrivi xelSekrulebis damoukideblad dadebis uflebamosileba.55

55 iqve, gv. 125.

Page 126: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 110 -

Tavi 6. federalizmi da subsidiarobis principi

1. subsidiarobis cnebis sakiTxisaTvis1. subsidiarobis cnebis sakiTxisaTvis1. subsidiarobis cnebis sakiTxisaTvis1. subsidiarobis cnebis sakiTxisaTvis1. subsidiarobis cnebis sakiTxisaTvis

subsidiaroba warmodgeba laTinuri sityvidan "subsidium", rac dax-marebas, xelSewyobas niSnavs.1 Tavdapirvelad subsidiaroba samxedroterminologiaSi gamoiyeneboda da aRniSnavda im sabrZolo nawilebs,romlebic mxolod aucileblobis SemTxvevaSi Caebmebodnen brZola-Si. romaelebis samxedro terminologiaSi „subsidiarii cohortes“ gansx-vavdeboda „prima agiesa“-gan, romlebic pirveli ebmebodnen brZolaSi.2

aRsaniSnavia, rom iuridiul konteqstSi subsidiaroba pirveladswored „daxmarebis“ mniSvnelobiT gamoiyenes, rogorc meTodurikriteriumi. subsidiarobis princips gansakuTrebuli daxmarebisgaweva SeeZlo iuridiul normaTa konkurenciis SemTxvevaSi.3

normaTa konkurenciis dros saqme gvaqvs e. w. logikur subsidiar-obasTan, romlis Tanaxmadac zogadi norma unda gamoiyenebodesmxolod ufro specialuri normis ararsebobis an misi gamoyenebisSeuZleblobis SemTxvevaSi.4 subsidiarobis cneba am mniSvnelobiTgamoiyeneba Tanamedrove germanul iuridiul mecnierebaSi, rode-sac laparakia „konstituciuri sarCelis subsidiarobaze“. german-uli kanonmdeblobiT konstituciuri sarCeli daiSveba mxolodmaSin, rodesac mosarCeles Tavisi savaraudod darRveuli ZiriTa-di uflebebis aRdgena ar SeuZlia sxva saSualebebiT, Tu ara feder-aluri sakonstitucio sasamarTlosadmi mimarTviT.5

unda aRiniSnos isic, rom subsidiarobis principis SesaZleblobe-bi sakmaod SezRudulia normaTa konkurenciasTan mimarTebaSi. sub-sidiaroba iZleva sxvadasxva samarTlebriv normebs Soris (magramara TviTon am uflebis mqoneTa Soris) arsebuli konkurenciisgadawyvetis SesaZleblobas.6 amitom, subsidiaroba mxolod iurid-iuli teqnikis saSualebaa da ara uSualod iuridiuli cneba. mar-Talia, germaniis ZiriTadma kanonma scada pozitiuri samarTlismeSveobiT ganesazRvra subsidiarobis principis Sinaarsi, magramuSedegod.7

1 Rauscher, A., Subsidiarität I-Sozialethik, in: Görres-Gesellschaft (Hrsg.), Staatslexikon, 7. Au-flage, 5. Band (Sozialindikatoren-Zwingli), Freiburg, Basel, Wien 1989, Spalte 386-388.2 Pieper, S. U., Subsidiarität: Ein Beitrag zur Begrenzung der Gemeinschaftskompetenzen, 1994,S. 30.3 Hollerbach, Spalte 389.4 Pieper, S. U., Subsidiarität, Ein Beitrag zur Begrenzung der Gemeinschaftskompetenzen, 1994,München, S. 30.5 Hesse, K., Grundzüge des Verfassungsrechts der Bundesrepublik Deutschland, 20. Auflage,Heidelberg, 1995, S. 342.6 Isensee, J., Subsidiaritätsprinzip und Verfassungsrecht. Eine Studie über des Verhältnisses vonStaat und Gesellschaft, Berlin, 1968, S. 87.7 Harbich, J. Der Bundesstata und seine Unantastbarkeit, Berlin, 1965, S. 117.

Page 127: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 111 -

subsidiarobis principi ar Semoifargleba martooden Sinasaxelm-wifoebrivi sistemiT. igi farTo socialuri Sinaarsis mqone cnebaa.subsidiarobis principis moqmedeba vrceldeba rogorc saxelm-wifo, aseve arasaxelmwifo gaerTianebebs Soris warmoSobil urT-ierTobebze.8 SemTxeviTi araa, rom subsidiarobis principis for-mulirebaze didi gavlena iqonia hainrix peSis mier ganviTarebul-ma nacionaluri ekonomikis Teoriam. peSs, marTalia dasaSvebadmiaCnda ekonomikis sferoSi saxelmwifos Careva, magram mxolodgansakuTrebul SemTxvevebSi. peSis mowafeebma subsidiarobis, TavisiarsiT wminda ekonomikuri, moTxovna mogvianebiT socialur sfer-ozec gadaitanes.9

subsidiarobis principma ganviTareba pova kaTolikur socialurmoZRvrebaSi, gansakuTrebiT pap pius I-is enciklikaSi "Quadragesimoanno“, romelic gamoqveynda 1931 wlis 15 maiss. unda aRiniSnos isic,rom subsidiarobis principi am enciklikaSi pirvelad ar iyo for-mulirebuli. kaTolikuri eklesia mas Semdeg, rac igi aqtiuradiyo dakavebuli socialuri sakiTxebiT, mudam miuTiTebda subsid-iarobis principis dacvis aucileblobaze. zemoaRniSnulma encik-likam mxolod daadastura subsidiarobis principi rogorc kaTo-likuri socialuri moZRvrebis fundamenti.10 Tavis 1991 wlis so-cialur enciklikaSi „Centesimus Annus“ papma ioane pavle II-m kideverTxel miuTiTa subsidiarobis principis xelSeuxeblobasa dadid mniSvnelobaze.11

socialur enciklikaSi subsidiarobis principis mniSvnelovanirolis aRiareba ganapiroba faSizmis gaZlierebam evropaSi da ko-munisturi ideologiis ganmtkicebam sabWoTa kavSirSi. subsidiar-obis principis moSveliebiT eklesiam uaryo sazogadoebis total-itaruli organizaciis orive forma. totalitarizmis mzardi sa-SiSroebis fonze eklesiam scada Camoeyalibebina socialuri wes-rigis iseTi principi, romelic, erTi mxriv, daZlevda liberalurikapitalizmis anarqias, xolo meore mxriv, winaaRmdegobas gauwevdamarqsistul da faSistur diqtaturas. subsidiarobis principismesveurebs surdaT daedasturebinaT, rom adamianze orientirebu-li sazogadoebrivi wesrigi ar SeiZleba efuZnebodes arc individ-ualizmisa da arc koleqtivizmis ideologias. eklesiis azriT,samarTliani wesrigi unda efuZnebodes pirovnebis Rirsebas, stru-qturirebul da sakuTari pasuxismgeblobiT moqmed sazogadoebasda saerTo keTildReobis ideas.12

8 ix. iqve.9 Pieper, Subsidiarität, S. 36.10 Nell-Breuning, Oskar von, Baugesetze der Gesellschaft: Solidarität und Subsidiatität, Freiburgi. Br., 1990, S.69 ff.11 Kuttenkeuler, Benedikt P., Die Verankerung des Subsidiaritätsprinzips im Grundgesetz. EinBeitrag zur Bedeutung des Subsidiaritätsprinzips für die Kompetenzabgrenzung im Bundesstaat,1998, S. 28.12 iqve, gv. 29

Page 128: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 112 -

subsidiarobis principi aRiarebs, rom ar SeiZleba sazogadoebamadamians CamoarTvas imis gakeTebis ufleba, rac calkeul indi-vidsac xelewifeba da ar moiTxovs sazogadoebriv gaerTianebaTaCarevas; is ris Sesrulebac xelewifeba sazogadoebrivi gaerTianebisdabal dones, ar SeiZleba miiTvisos zemdgomma gaerTianebam; uzen-aesma saxelmwifo avtoritetma ki unda ikisros pasuxismgeblobaimisaTvis, rom calkeul individTa saqmianoba da sazogadoebisstruqturul erTobaTa iniciativa daeqvemdebaros sayovelTaokeTildReobisa da saerTo socialuri sikeTis moTxovnebs.

subsidiarobis princips aqvs sxvadasxva aspeqti:

_ kompetenciaTa ganawilebis sistemis TvalsazrisiT, subsidiaro-bis principi moiTxovs ganazRvrul funqciaTa da kompetenciaTaudables safexurze ganxorcielebas. federalizmTan mimarTeba-Si es niSnavs, rom saxelmwifom maqsimalurad unda SeikavosTavi sazogadoebriv urTierTobaTa regulirebisagan da, rogorc„saTadarigo moTamaSe“ unda Caerios mxolod iq, sadac ufromcire gaerTianebebs damoukideblad ar SeuZliaT konkretulisakiTxis mogvareba. unda aRiniSnos, rom Tanamedrove liter-aturaSi subsidiarobas ufro pragmatuli Sinaarsi eniWeba. ker-Zod, subsidiaroba ganixileba saxelmwifo funqciaTa ganxor-cielebis efeqtianobis mniSvnelobiT da SedarebiT naklebi yura-dReba eqceva maqsimalurad dabal safexurze maTi realizaciismoTxovnas;

_ Tavisuflebis uzrunvelyofis funqciis TvalsazrisiT subsid-iarobis principi aRiarebs, rom SedarebiT mcire gaerTianebebsufleba aqvT moiTxovon mxolod im amocanebis realizacia,romelTa damoukideblad ganxorcielebac maT realurad Seu-ZliaT;

_ subsidiarobis princips aqvs dinamikuri xasiaTi_ funqciaTaganawilebis donis arCeva damokidebulia imaze, Tu ramdenadSeesabameba es doneebi Sesatyvisi amocanebis efeqtiani real-izaciis moTxovnebs.13

2. federal2. federal2. federal2. federal2. federalizmisaizmisaizmisaizmisaizmisa da da da da da subsidiarobis pr subsidiarobis pr subsidiarobis pr subsidiarobis pr subsidiarobis princiinciinciinciincipis saerTo dapis saerTo dapis saerTo dapis saerTo dapis saerTo daganmasxvavebeli niSnebiganmasxvavebeli niSnebiganmasxvavebeli niSnebiganmasxvavebeli niSnebiganmasxvavebeli niSnebi

federalizmis TeoriaSi subsidiarobis princips yovelTvis gan-sakuTrebuli adgili eTmoboda.14 altuziusi, federaluri social-uri filosofiis fuZemdebeli, sazogadoebrivi xelSekrulebiskoncefciidan gamomdinare, aviTarebda bunebiT-samarTlebrivi sa-

13 C. Stewing, Subsidiarität und Föderalismus in der Europäischen Union, 1992. Peter Häberle,Das Grundgesetz zwischen Verfassungsrecht und Verfassungspolitik. Ausgewählte Studien zurvergleichenden Verfassungslehre in Europa, 1996, S.401 ff.14 ufro dawvrilebiT ix: Deuerlein, E., Der Föderalismus, S. 23 ff.

Page 129: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 113 -

zogadoebrivi struqturis ideas, romelic arsebiTad subsidiaro-bis principze iyo dafuZnebuli. altuziusis mier ganviTarebulimodelis Sesabamisad, individi da saxelmwifo ayalibeben iseTorganul korporacias, sadac yoveli Semdgomi, ufro didi gaer-Tianeba moicavs SedarebiT mcire gaerTianebebs. altuziusis azriT,swored es mcire gaerTianeba, rogorc WeSmariti da TviTmyofierToba, ayalibebs adamianTa socialuri Tanacxovrobis gansakuTre-bul sferos. is aris pirveladi, sawyisi, maSin roca yvela zemdgo-mi gaerTianebis uflebamosileba warmoebuli xasiaTisaa. zemdgomgaerTianebebs gansazRvruli uflebamosilebebi gadaecemaT mxolodim moculobiT, romelic aucilebelia maTi specifikuri funqcieb-is gansaxorcieleblad.15

altuziusis mier ganviTarebuli sazogadoebis federaluri mode-li efuZneboda rogorc maSindeli germaniis imperiis filosofi-ur sistemas, aseve germaniisa da niderlandebis generaluri State-bis politikur mdgomareobas me-17 saukuneSi. altuziusis poli-tikur TeoriaSi aisaxa realurad arsebuli korporaciuli gaer-Tianebebis mravalferovneba. amave dros, altuziusis Teoria im-TaviTve gamoirCeoda korporaciebis Sesaxeb Sua saukuneebSi gavr-celebuli moZRvrebebisagan. Tu Sua saukuneebis dogmatikas, aris-toteleseuli universalizmis safuZvelze, mTelis Semadgeneliwevris arseboba gamohyavda sazogadoebrivi gaerTianebis zemdgomistruqturidan, altuziusi, rogorc anTropocentristuli mimdinar-eobis warmomadgeneli, aviTarebs radikalurad gansxvavebul aqsi-omas, romlis Tanaxmadac, politikuri wesrigi efuZneba calkeulindividebs. politikuri wesrigis legitimacia, altuziusis Teori-aSi socialuri xelSekrulebis safuZvelze mimdinareobs „qvevidanzeviT“. altuziusis moZRvreba mniSvnelovnad gansxvavdeba me-17 dame-18 saukunis mijnaze arsebuli racionalur-individualisturibunebiTi samarTlis Teoriebisganac. altuziusis TeoriaSi sazoga-doebrivi xelSekrulebis mxares warmoadgens ara avtarkiuli, izo-lirebuli adamiani, aramed adamiani, romelic a priori determinire-bulia Tavisi bunebiTi arsebobis, Tavisi yofis mdgomareobiT.16

federaluri struqturebi da subsidiarobis principi efuZneba imfaqtobrivad mocemul garemoebas, rom saxezea sazogadoebis stru-qturirebuli organizacia da am organizaciis sxvadasxva donemkafiod gansxvavdebian erTmaneTisagan. amasTanave, arsebiTia is faqti,rom TviTon es struqtura warmoSobilia gansxvavebuli, safexuro-vani struqturis mqone organizaciuli formebidan.17

subsidiaroba da federalizmi monaTesave, magram ara sinonimuri

15 cit: Isensee, J., Subsidiaritätsprinzip und Verfassungsrecht, S.37.16 iqve, gv. 38.17 Kühnhardt, L., Föderalismus und Subsidiarität. Betrachtungen zu einer deutschen und europäis-chen Frage, in: Aus Politik und Zeitgeschichte B 45/91, S.42.

Page 130: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 114 -

cnebebia. federalizmi moicavs politikuri nebis formirebis pro-cess, mis struqturas, erTmaneTis gverdiT arsebul avtonomiebs.subsidiarobis principi, piriqiT, Seexeba amocanaTa gadanawilebaserTi, gansazRvruli struqturis SigniT, Seexeba process, romel-ic mimdinareobs „qvevidan zeviT“.18

subsidiarobis principis sruli moculobiT realizacia SesaZle-belia mxolod federaluri stuqturebis meSveobiT. subsidiaro-bis principi SeiZleba iTqvas, Sinaganad aris damaxasiaTebeli mar-Tvis federaluri modelisaTvis.19 aseTi imanenturi kavSiridan daim mosazrebidan gamomdinare, rom federalizmi mTlianad efuZnebasaxelmwifos teritoriul organizacias „qvevidan zeviT“, calkeu-li avtorebi ar aRiareben raime principuli xasiaTis gansxvavebasfederalizmsa da subsidiarobas Soris.20

miuxedavad aseTi mWidro kavSirisa, federalizmi ar aris subsid-iarobis principis realizaciis aucilebeli wanamZRvari.21 subsid-iarobis principi SesaZlebelia ganxorcieldes iseT saxelmwifoS-ic, sadac ar gvxvdeba saxelmwifo xelisuflebaTa ori an metidone. marTvis federaluri struqtura ayalibebs individualurpasuxismgeblobaze dafuZnebuli saqmianobis xelsayrel garemos.amave dros, subsidiarobis principis realizeba savsebiT SesaZle-belia unitaruli saxelmwifos pirobebSi, imave decentralizaciisformiT.22

federalizmsa da subsidiarobas Soris arsebiTi gansxvaveba mdgo-mareobs isaa, rom federalizmi ar gulisxmobs uflebamosilebaTaaucilebel gadanawilebas im sqemiT, rogorc amas moiTxovs sub-sidiarobis principi. gansxvavebulia federalizmisa da subsidiar-obis principis funqciuri miznebic. klasikuri federalizmis Zir-iTadi funqciaa maqsimalurad Seuwyos xeli integraciul Zalebs,gansxvavebuli jgufebis gaerTianebas da, amavdroulad, am jgufeb-is individualobis da damoukideblobis dacvas. federaluri, in-tegraluri principebis realizaciisaTvis yovelTvis ar aris auci-lebeli (xolo zogierT SemTxvevaSi, aseve sasurvelic), rom gan-sazRvruli saxelmwifo funqciis Sesruleba aucileblad moxdesudables doneze (rogorc amas moiTxovs subsidiarobis principi).federalizmis dros gansazRvruli saxelmwifo funqcia, romelicSeiZleba Seasrulos ufro mcire gaerTianebam, SesaZlebelia ga-naxorcielos xelisuflebis ufro maRalma doneebma. cxadia, fun-qciaTa realizaciis donis SerCevis federaluri sistema ar niS-

18 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, S. 86.19 Lecheler, H., Das Subsidiaritätsprinzip: Strukturprinzip einer Europäischen Union, in: SozialeOrientierung, Band 8, Berlin 1993, S. 39.20 Hesse, K., Grundzüge des Verfassungsrechts des Bundesrepublik Deutschland, S. 9721 Dennewitz, B., Der Föderalismus, S. 87.22 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, S. 87.

Page 131: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 115 -

navs, rom darRveulia federalizmis mTavari mizani da funqcia:federaciis subieqtebis avtonomiuri damoukidebloba da am sub-ieqtebis individualur TaviseburebaTa SenarCuneba.23

federalizmis TeoriaSi srulyofilad ar aris damuSavebuli iskriteriumebi, romelTa safuZvelzec calkeuli funqciebi undagadaeces saxelmwifo xelisuflebis SedarebiT ufro maRal do-neebs. federaluri marTvis sistema mxolod moiTxovs, rom ar daiS-veba federalur kavSirSi gaerTianebul subieqtTa damoukideblo-bisa da individualuri gansakuTrebulobis nivelireba. federal-izmis am sayovelTaod cnobili principisagan gansxvavebiT, sub-sidiarobis SemTxvevaSi ZiriTadi aqcenti gadatanilia marTvissruliad gansxvavebul aspeqtebze. kerZod, subsidiarobis principimoiTxovs, rom gansazRvruli funqciebis Sesruleba mxolod im Se-mTxvevaSi unda gadaeces xelisuflebis ufro maRal doneebs, rodesacSedarebiT mcire gaerTianebas ar ZaluZs maTi realizacia.

calkeuli avtorebis azriT, subsidiarobis principis realizaciaavtomaturad gulisxmobs, rom xdeba mTeli rigi uflebamosilebisrealizaciis waxaliseba federaciis subieqtTa doneze. Tumca, fed-eraciul saxelmwifoSi gvxvdeba mTeli rigi iseTi funqciebisa,romlebic igive subsidiarobis moTxovnaTa safuZvelze aucile-blad unda gadawydes centralur doneze. saxelmwifo funqciebiscentralizebuli sistema, cxadia, maqsimalurad unda iTvaliswineb-des federaciis SemadgenlobaSi arsebuli teritoriuli erTeulebismier maTi damoukideblad ganxorcielebis SesaZleblobebs. sub-sidiarobis principi aseve moiTxovs SedarebiT patara gaerTianebaTaSesaZleblobebis maqsimalurad ganmtkicebas, raTa minimumamde iqnesdayvanili kompetenciaTa centralizaciis aucilebloba. federaci-is subieqtTa kompetenciebis dacva unda emsaxurebodes ara am gaer-TianebaTa biurokratiuli saxelmwifo aparatis, aramed politikis„gaadamianurebis“, politikaSi mosaxleobis farTo monawileobisinteresebs.24

daskvnis saxiT SeiZleba iTqvas, rom subsidiaroba da federalizmilogikuri aucileblobiT ar moiTxoven erTmaneTs. amave dros,federalizmi da subsidiaroba xels uwyoben saxelmwifo funqcia-Ta realizaciis optimaluri modelis Camoyalibebas. erTi mxriv,TavisTavad mxolod federaluri sistemis arseboba ar gulisx-mobs, rom subsidiarobis principi ukve avtomaturad realizebu-lia. meore mxriv, arc imis mtkiceba SeiZleba, rom subsidiarobisprincipi marTvis federaluri modelis pirobebSi daclilia re-aluri Sinaarsisagan.

23 ix. Pieper, S. U., Subsidiarität, Ein Beitrag zur Begrenzung der Gemeinschaftskompetenzen, S. 57.24 Weber K., Kriterien des Bundesstaates. Eine systematische, historische und rechtsvergleichendeUntersuchung der Bundesstaatlichkeit der Schweiz, der Bundesrepublik Deutschland und Öster-reichs, 1980, Wien, S. 36.

Page 132: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 116 -

Tavi 7. federaluri wesrigis dualizmi -integraciuli da dezintegraciuli elementi

federaluri marTvis sistemebSi

1. centriskenuli da centridanuli elementi federaluri1. centriskenuli da centridanuli elementi federaluri1. centriskenuli da centridanuli elementi federaluri1. centriskenuli da centridanuli elementi federaluri1. centriskenuli da centridanuli elementi federalurimarTvis sistemebSimarTvis sistemebSimarTvis sistemebSimarTvis sistemebSimarTvis sistemebSi

politikuri xelmZRvanelobis pluralizmi federaluri sistemeb-is arsebiTi niSania.1 federalur politikur sistemaSi saqme gvaqvse. w. poliarqiasTan, rodesac arsebobs politikuri gadawyvetileb-is mimRebi ramdenime centri. federaluri wesrigi niSnavs „two cen-ters of government“ -is arsebobas, gadawyvetilebebis mimRebi, sul cota,ori centriT.2

federaluri politikuri sistemisaTvis imanenturad aris damaxas-iaTebeli politikuri arsebobis dualizmi, rac gamoixateba imiT,rom federaciul saxelmwifoSi erTdroulad, erTmaneTis gverdiTTanaarsebobs, erTi mxriv, federaluri kavSiri, gaerTianeba, xolomeore mxriv, federaciis subieqti. politikuri policentrizmitipuri movlenaa federaciul saxelmwifoebSi. federalizmis ar-sebiTi niSani gamoixateba swored politikur gadawyvetilebaTamimRebi saxelisuflebo centrebis lokalizaciiT.3 politikuripolicentrizmi unda ganvixiloT, rogorc federalizmis aucile-beli winapirobac, rameTu federaluri modeli misaRebia mxolodiseT sferoSi, sadac aucilebelia avtonomiuri erTeulebis img-vari institucionaluri gaerTianeba, rodesac saxelmwifo ufle-bamosilebaTa gansazRvruli nawili, saerTo miznebidan gamomdinare,gadaecema saerTo-saxelmwifo organoebs.

federalizmisaTvis damaxasiaTebeli politikuri policentrizmiar warmoadgens erTxel da samudamod mocemul, gaqvavebul sid-ides. xelisuflebis gansxvavebuli teritoriuli doneebis urT-ierTdamokidebulebis dinamikidan gamomdinare, erTmaneTisagan undaganvasxvaoT monisturi da pluralisturi federalizmi.4 monis-turi federalizmis dros dominirebs centriskenuli, xolo plu-ralisturi federalizmis SemTxvevaSi, piriqiT, ufro mZlavrobscentridanuli tendenciebi. centridanuli elementi, Tavisi uki-duresi formiT, gamoixateba federaluri xelisuflebisadmi mzar-di undoblobiT. cxadia, arsebuli federaciuli sistemebis klas-ifikacia marto centriskenuli da centridanuli kriteriumebissafuZvelze mxolod pirobiTia. amave dros, aSkaraa msgavsi sistem-

1 Würtenberger, Legitimation des Föderalismus, S. 3.2 iqve.3 Weber, K., Elemente eines umfassenden Föderalismusbegriffes, in: FS Klecatsky, S. 1025.4 McWhinney, Die Nützlichkeit des Föderalismus in einem revolutionären Zeitalter, in: Laufer/Pilz, Föderalismus. Studientexte zur bundesstaatlichen Ordnung, 1973, S. 63.

Page 133: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 117 -

atizaciis saWiroebac, rameTu igi naTlad asaxavs federalurtendenciaTa ganviTarebis saerTo suraTs.

centriskenuli da centridanuli tendenciebi federalizmSi ayal-ibeben erTian sinTezs da maT Soris balansi gansazRvravs kidecama Tu im, konkretulad funqcionirebadi federaluri marTvissistemis saboloo saxes.

a)a)a)a)a) centriskenuli elementicentriskenuli elementicentriskenuli elementicentriskenuli elementicentriskenuli elementi

centriskenuloba, rogorc politikuri xelisuflebis central-izaciisaken mimarTuli principi, gulisxmobs centraluri xelisu-flebis uflebamosilebis gaZlierebas federaciis subieqtebisuflebamosilebebis TandaTanobiTi Semcirebis xarjze. rac ufrorTuli xdeba federaciis wevrebis mier TavianTi kompetenciis sf-eros mikuTvnebuli sakiTxebis gadawyveta, miT ufro met aqtualo-bas iZens xelisuflebaTa sxvadasxva doneebs Soris koordinaciisada kooperaciis principebze dafuZnebuli TanamSromloba. calkeu-li saxelmwifo funqciebis swrafi da operatiuli gadawyvetisaucileblobidan gamomdinare, xSirad mizanSewonilia, rom maTaregulirebdes federaluri centri. centraluri xelisuflebisgamgeblobas mikuTvnebul iseTi klasikuri kompetenciebis siste-mas, rogoricaa Tavdacva, sagareo politika, transporti, fuladisistema da sxv., safuZvlad udevs saxelmwifo mmarTvelobis prob-lemebisadmi swored racionaluri, pragmatuli midgoma.

centriskenuli elementi ayalibebs federaluri sistemis erTgvar„unitarul“ moments. amave dros, centriskenuli Zala asrulebsfederaciuli saxelmwifos erTianobisaTvis aucilebel integraciulfunqciasac.

federalizmis centriskenul elementebs ayalibebs:

_ federaluri, centraluri organos pirdapiri, uSualo demokra-tiuli legitimacia;

_ federaluri centraluri xelisuflebis kompetenciebi ekonomikissferoSi, romelic moiTxovs calkeuli, sasicocxlo mniSvnelobismqone sferoebis unitarizacias; federaluri centris mier sa-gareo politikis ZiriTadi mimarTulebebis gansazRvra, asevecentraluri xelisuflebis gansakuTrebuli (federaciis sub-ieqtebTan SedarebiT) finansuri SesaZleblobebi;

_ centralizebulad moqmedi partiebi da sxva, politikuri Tusazogadoebrivi gaerTianebebi, aseve centralistuli mentali-tetis mqone sazogadoeba;

_ sazogadoebis eTnikuri, istoriuli, mentalitetis ganmsazRvre-li da geografiuli homogenuroba;

_ centraluri xelisuflebis mier kompetenciaTa dadgenis gan-sakuTrebuli uflebamosileba;

Page 134: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 118 -

_ centraluri xelisuflebis egzistencialuri damoukidebloba.5

federaciul saxelmwifoSi erT-erTi yvelaze gavrcelebuli daZlieri centriskenuli Zalis funqcias asrulebs ufro farTo ba-zarze gasvlis wminda ekonomikuri interesi. am ukanasknelma didiroli iTamaSa amerikuli, aseve kanaduri da avstraliuri kolonie-bis gaerTianebis procesSi. sagareo safrTxisagan Tavdacvis sur-vilma bevrad gansazRvra aSS-is federaluri kavSiris (romelicufrTxoda inglisis koloniuri xelisuflebis mxridan samxedroCarevas), kanadisa (romelsac emuqreboda safrTxe aSS-is mxridan)da avstraliis (safrTxe emuqreboda wynar okeaneSi erTmaneTismetoqe germaniisa da ruseTis saxelmwifoebis mxridan) federaci-ul saxelmwifod formirebis procesi.

centriskenuli Zalis funqcia SeiZleba Seasrulos istoriuliidenturobis faqtormac. garkveuli integraciuli muxtis matare-belia romelime jgufis an gaerTianebis politikuri interesic,romelmac gansazRvrul pirobebSi SeiZleba warmoSvas hegemonurifederalizmis problemebic (magaliTad, prusia, Tavisi hegemonurimdgomareobiT germaniis imperiis SemadgenlobaSi). integraciulielementis mniSvnelobas asrulebs politikur-teritoriul erTeul-Ta inerciis Zalac. inerciis Zalebis arsebobiT da maTi didi gav-leniT SeiZleba aixsnas federaluri sistemebis funqcionireba masSemdeg, rac qreba is istoriuli faqtorebi, win rom uZRoda fed-eraciuli saxelmwifoebis Camoyalibebas (magaliTad, rodesac Cai-ara aSS-Tvis inglisis mxridan, kanadisaTvis _ aSS-is mxridansamxedro safrTxem).6 yofil iugoslaviasa da ssr kavSirSi aseTiintegraciuli elementis funqcias asrulebda komunisturi partiada misi represiuli aparati. am qveynebSi federaciuli saxelmwi-fos inerciis Zalam ver SeZlo dezintegraciuli Zalebis gawonas-woreba mas Semdeg, rac daiSala erTiani komunisturi partia.

b)b)b)b)b) centridanuli elementicentridanuli elementicentridanuli elementicentridanuli elementicentridanuli elementi

centridanuli elementi asaxavs avtonomiuri erTeulebis centris-agan TandaTanobiTi daSorebis, maTi centrisagan „gaqcevis“ ten-dencias. centridanuloba niSnavs permanentul dapirispirebas fed-eraciis SemadgenlobaSi myof avtonomiur, SedarebiT damoukidebelerTeulsa da gacilebiT ufro Zlier centrs Soris.

sityva „Zlieri“ am SemTxvevaSi unda gavigoT pirdapiri mniSvnelo-biT. centraluri xelisuflebis „siZliere“ da aqedan gamomdinaremisi upiratesoba savsebiT bunebrivi movlenaa Tanamedrove feder-alur sistemebSi. centraluri xelisuflebis upiratesoba gamoix-

5 Esterbauer, F., Kriterien föderativer und konföderativer Systeme. Unter besondererBerücksichtigung Österreichs und der Europäischen Gemeinschaften, S. 164.6 Bothe, M., Föderalismus - ein Konzept im geschichtlichen Wandel, in: Stuby, G. (Hrsg.)Föderalismus und Demokratie. Ein deutsch-sowjetisches Symposium, 1992, S. 26.

Page 135: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 119 -

ateba imiT, rom federalur centrs dominirebuli mdgomareobaukavia Tavis gamgeblobas miniWebul kompetenciaTa moculobis,gansakuTrebiT finansur SesaZleblobaTa gansazRvris TvalsazrisiT.federaciul saxelmwifoebSi arsebuli msgavsi „disproporcia“, sxvamizezebTan erTad, ganpirobebulia Tanamedrove teqnikuri ganviTarebiscentralisturi tendenciebiT da, nawilobriv, dagegmvis centrali-zebuli sistemis obieqturi aucileblobiT da upiratesobebiT.

centridanuli elementi (ra Tqma unda, mxolod „dozirebulad“)federaluri wesrigis normaluri funqcionirebis aucilebelipirobaa. im SemTxvevaSi, Tu centridanuli elementi sustadaa gamoxat-uli an saerTod atrofirebulia rogorc permanentulad moqmediZala, maSin federaluri sistema TandaTan gardaiqmneba meqanikurcentralizmze orientirebul unitarul wesrigad da, piriqiT, Tucentridanuloba gadaiqceva federaluri wesrigis ganmsazRvrelZalad, arsebobs realuri saSiSroeba imisa, rom federalizmma waax-alisos separatistuli an partikularuli moZraobebi.

federaciuli sistemis centridanul elementebs ayalibebs:

_ federaluri nebis formirebaSi federaciis subieqtebis warmo-madgenlebis monawileoba;

_ federalur kompetenciaTa deficiti;

_ moqalaqeTa TviTidentifikacia federaciis subieqtis doneze(rodesac aseTi identifikaciis funqcias SedarebiT ufro nak-lebad asruleben federaluri organoebi);

_ sazogadoebis eTnikuri, istoriuli, mentalitetis ganmsazRvre-li an geografiuli heterogenuloba;

_ federaciis subieqtebis damoukidebloba TavianT gamgeblobasmikuTvnebul sakiTxTa gadawyvetaSi (rodesac am funqciaTa re-alizacia xdeba federaluri xelisuflebis monawileobis gareSe);

_ federaluri kavSiris egzistencialuri damokidebuleba mis Se-madgenlobaSi gaerTianebul subieqtebze.7

federaciul saxelmwifoSi dezintegraciul elements ayalibebsgansazRvruli jgufis an gaerTianebis istoriuli identuroba,romlis daTmobac am jgufs ar surs an surs mxolod ufro didsaxelmwifo erTeulad gaerTianebis SemTxvevaSi. am identurobisganmsazRvreli faqtori SeiZleba iyos ena, religiuri an eTnikurikuTvnileba.

aRniSnuli faqtorebi mniSvnelovan rols TamaSobs federaciulisaxelmwifos teritoriuli sazRvrebis dadgenis, aseve federaciiswevrebsa da federalur xelisuflebas Soris urTierTobis pro-cesSi. mTeli rigi federaciuli saxelmwifoebisaTvis saerTod ucxoa

7 iqve, gv. 165.

Page 136: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 120 -

sazogadoebis heterogenuli xasiaTi. SedarebiT homogenur saxelm-wifoebSi dezintegraciuli elementis funqcia SeiZleba Seasru-los adre arsebuli politikuri erTeulebis inerciis Zalamac.

koloniebi, rogorc adre arsebuli politikuri erTeulebi, as-rulebdnen dezintegraciuli elementis rols aSS-sa da avstrali-is federaciuli saxelmwifos formirebis procesSi. calkeuliTaviseburebebis gaTvaliswinebiT, igive SeiZleba iTqvas kanadurfederalizmzec.8

am inerciis ZaliT SeiZleba aixsnas germaniis teritoriuli day-ofis arsebuli modelis reformebis CaSlis faqti. am SemTxvevaSiistoriulad Camoyalibebuli da ukve arsebuli, funqcionirebadipolitikuri erTeulebis inerciis Zala gacilebiT Zlieri aRmoCn-da, vidre mmarTvelobis racionalurobisa da efeqtianobis princ-ipebi, rac safuZvlad unda dasdeboda germaniis federaluri sub-ieqtebis teritoriul reorganizacias.9

centridanuli Zalebis mxridan seriozul problemas vawydebiTmaSin, rodesac esa Tu is eTnikuri jgufi ar cxovrobs geografi-ulad mkafiod SemosazRvrul teritoriaze. am dros erTmaneTsewinaaRmdegeba arsebuli politikuri erTeulis inerciis Zala(romelic gvevlineba rogorc integraciuli elementi) da jgufisidenturoba (romelic asrulebs dezintegraciuli elementis fun-qcias). am ukanasknelma garkveul pirobebSi SeiZleba Seasrulosintegraciuli elementis daniSnulebac (rodesac umciresoba fed-eralur, centralur xelisuflebas aRiqvams rogorc misi uflebe-bis dacvis garants).

rogorc centriskenuli, aseve centridanuli momentebi ganuyofladaadakavSirebuli federalizmis arsTan. centriskenuli da centri-danuli Zalebis permanentuli dinamika warmoadgens federalurisistemis „bunebriv mdgomareobas“. ar SeiZleba arsebobdes fed-eraciuli saxelmwifo, romlisTvisac ar iyos damaxasiaTebelimudmivi mtroba unitarul da federalur miswrafebebs Soris.10

federaluri dialeqtika ar niSnavs alternativas, romelic gulisx-mobs aucileblad arCevanis gakeTebas unitarul da federalurprincipebs Soris. federaluri dialeqtika ufro gamoixateba for-muliT: „rogorc-aseve“. am TvalsazrisiT, centridanul da cen-triskenul Zalebs Soris arsebuli antagonizmi evoluciuri gan-viTarebis aucilebeli winapirobaa.11

8 Bothe, M., Föderalismus- ein Konzept im geschichtlichen Wandel, in: Stuby, G. (Hrsg.),Föderalismus und Demokratie. Ein deutsch-sowjetisches Symposium, 1992, S. 25.9 iqve.10 Triepel, Unitarismus und Föderalismus im Deutschen Reiche, S. 10. cit: Esterbauer F. ,Kszitezien föderativen und Konföderativer Systeme, S. 127.11 Weber, K, Föderalismus als Instrument demokratischer Konfliktregelung, in: Esterbauer/Heraud/Pernthaler (Hrsg.), Föderalismus als Instrument permanenter Konfliktregelung, 1977, S. 51.

Page 137: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 121 -

2. centralizmis aucilebloba federaluri erTianobis2. centralizmis aucilebloba federaluri erTianobis2. centralizmis aucilebloba federaluri erTianobis2. centralizmis aucilebloba federaluri erTianobis2. centralizmis aucilebloba federaluri erTianobisSenarCunebisaTvisSenarCunebisaTvisSenarCunebisaTvisSenarCunebisaTvisSenarCunebisaTvis

centralizmi, rogorc normatiuli da struqturuli tendencia,gulisxmobs saxelmwifosa da sazogadoebaSi marTvis kulturul,administraciul, ekonomikur da politikur saSualebaTa koncen-tracias.12 centralizacia niSnavs saxelmwifo funqciebis detali-zebul gadawyvetas umaRlesi saxelmwifo organoebis doneze da,aseve, maT aRsrulebas am organosadmi daqvemdebarebuli saxelm-wifo moxeleebis mier. centralizaciis dros ara marto xelisu-flebis monopolizacia xdeba, aramed centrs uCndeba periferiazemonopoliis pretenziac.13

marTvis federalur sistemebSi centralizacia14 asrulebs gamaer-Tianebel, integraciul funqcias. cxadia, am SemTxvevaSi igulisxmebamxolod jansaRi da ara totalitaruli centralizacia. totali-taruli centralizacia cnobs erTianobas mxolod „zevidan“, ma-Sin roca, federalizmi cdilobs am erTianobis dafuZnebas „qvev-idan“ da maqsimalurad uwyobs xels ufro patara gaerTianebebidanmomdinare integraciuli miswrafebebis realizacias.

gonivruli centralizacia absoluturad ar ewinaaRmdegeba fed-eraluri erTianobis ideas. is, vinc federalizms da centraliza-cias ganixilavs, rogorc urTierTsapirispiro kategoriebs, gverdsuvlis federaluri wesrigis arsebiT ideas. federalizmi ar aris„anticentralizmi“.15 federalizmi ar aris adamianur qcevaTa cen-tralizebuli marTvis sapirispiro sistema. piriqiT, federalizmiayalibebs xelisuflebis centralur doneze gadawyvetilebebismiRebis procesSi yvela mxaris Tanabari monawileobis garantias.swored amitom emyareba federalur safuZvelze CamoyalibebulierTianoba legitimaciis gacilebiT farTo bazas, vidre martivi, meqani-kuri centralizaciis SemTxvevaSi Camoyalibebuli erTianoba.16

janmrTeli centralizacia niSnavs gaerTianebas da koncentracias,niSnavs TanamSromlobas da Tanadgomas. centralizacia aris saSu-aleba, romlis meSveobiTac miiRweva federaluri kontrastebiserTianoba. mxolod federaluri centralizacia ayalibebs uSiS-roebis mTel rig garantiebs federaciaSi gaerTianebuli wevrebi-saTvis. centralizacia icavs mTels da, amgvarad, erTianobisa damisi nawilebis egzistencialur damoukideblobas.17

12 Sharpe, L., (Hrsg.), Decentralist Trends in Western Democracies, London/Beverly Hills, 1979, S. 9 ff.13 Schäfer, P., Zentralisation und Dezentralization, Berlin, 1982, S. 45.14 aRsaniSnavia, rom centralizaciis sakiTxebi saxelmwifos TeoriaSiSedarebiT naklebad aris gamokvleuli. ix. Ermacora, F., Allgemeine Staatslehre.Vom Nationalstaat zum Weltstaat, 1970, S. 889 ff.15 Kägi, W., Föderalismus und Freiheit, in: Erziehung und Freiheit, 1959, S. 49.16 Foerster Friedrich Wilhelm, Zentralismus oder Föderalismus, Sonderabdruck aus „Politische Ethik undpolitische Pädagogik“, München, 1920.S. 273. cit: Lang, K., Die Philosophie des Föderalismus, S. 219.17 iqve.

Page 138: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 122 -

niSandoblivia, rom TiTqmis yvela klasikur federaciul saxelm-wifoSi kompetenciaTa danawilebis sistema viTardeboda da dResacviTardeba Semdgomi centralizaciis mimarTulebiT (gansakuTre-biT gaZlierda igi garemos dacvis sferoSi). am saerTo tendenci-idan erT-erT gamonakliss warmoadgens kanada, romelic meore msof-lio omis Semdeg viTardeboda decentralizaciis mimarTulebiT.igive SeiZleba iTqvas avstraliazec. federaciuli saxelmwifoebiscentralizaciis procesi, garkveuli azriT, bunebrivi movlenaa.centralizacia, erTi mxriv, warmatebuli integraciis Sedegia, me-ore mxriv ki, centralizaciis tendencia ukavSirdeba yvela don-eze saxelmwifos intervencionistuli funqciebis zrdas.

federalizmsa da centralizacias Soris mimarTeba ramdenadme speci-fikuria Sveicariul federalizmSi. am qveyanaSi federalizms nak-lebad aqvs damoukidebeli institutis mniSvneloba: Sveicariulsaxelmwifo-samarTlebriv mecnierebaSi federalizmi ufro metadaRniSnavs centralizmis winaaRmdeg mimarTul moZraobas.18 analo-giuri tendenciebi SeimCneva germanul mecnierebaSic, rac mniSvnelo-vanwilad ganpirobebulia am qveynis federaluri ganviTarebis is-toriiT. Tanamedrove germaniaSi federalur xelisuflebasa da miwebsSoris warmoSobili uTanxmoebani metwil SemTxvevebSi ar atarebsfederalur xasiaTs. ufro marTebuli iqneba isini davaxasiaToTrogorc erTiani saxelmwifos SigniT gansxvavebul politikurideologiasa da mimarTulebebs Soris warmoSobili uTanxmoeba.19

centralisturi tendenciebis xelSemwyobi faqtorebidan calke undagamoiyos centraluri xelisuflebis gamgeblobaSi arsebuli farTosafinanso da ekonomikuri resursebi, romlebic garkveulwilad mizid-ulobis Zalis daniSnulebas asruleben federaciis subieqtebisaTvis.

centralizaciis tendenciebis xelSemwyobi saerTo faqtorebis garda,calke unda gamoiyos zogierTi individualuri momenti. ase magal-iTad, federalur administraciaSi dasaqmebul moxeleTa profesi-uli ganaTlebis donem, zogierTi avtoris daskvniT, bevrad Seuwyoxeli centralizaciis process.20 es debuleba SeiZleba marTebuliiyos calkeuli, konkretuli SemTxvevebisaTvis, magram misi ganzo-gadeba ar iqneboda swori. aSS-Si federaciis subieqtebis moxele-Ta gacilebiT ufro met nawils aqvs iuridiuli da specialuriganaTleba, vidre federalur da TviTmmarTvelobis organoebSidasaqmebul moxeleebs.21 mTlianobaSi SeiZleba iTqvas, rom Tan-

18 ix. Löbenstein, E., Das Förderungswesen unter dem Blickwinkel des Legalitätsprinzips, Wien,1964, S. 850.19 Hesse, K., Der unitarische Bundesstaat, Karlsruhe, 1962, S. 9.20 Burns, R. M., Political @Administrative Federalism, Canberra, 1976, S. 4. in: Frenkel, M.,Föderalismus und Bundesstaat, S. 103.21 Wright, D. S., The States and Intergovernmental Relations, in: Publius: The Jornal of Federalism,1-2, S. 33.

Page 139: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 123 -

amedrove teqnologiuri procesebi, profesiuli codnisa da calkeulsferoebSi aseTi teqnologiebis danergvis aucilebloba xels uw-yobs, xolo zogjer moiTxovs kidec marTvis centralizebuli siste-mis damkvidrebas.

federaciul saxelmwifoebSi centraluri xelisuflebis uflebam-osilebaTa zrdas bevrad Seuwyo xeli sayovelTao keTildReobissaxelmwifos doqtrinam. sayovelTao keTildReobis saxelmwifosmodelis realizacia moiTxovs finansuri resursebis formirebisada gadanawilebis centralizebuli meqanizmis Camoyalibebas. meoremxriv, centralizacia warmoadgenda sayovelTao keTildReobissaxelmwifosaTvis tipuri, egalitaruli ideologiis realizaciislogikur Sedegs. dReisaTvis federaluri Tavisuflebis idea Tan-daTan gadafara Tanamedrove socialuri saxelmwifos doqtrinam,romelic cxovrebis erTiani standartebis damkvidrebas ufro metmniSvnelobas aniWebs, vidre regionaluri da adgilobrivi gan-sakuTrebulobis SenarCunebas. swored aRniSnuli ideologiis gav-leniT SeiZleba aixsnas e. w. molodinis fenomenis Camoyalibeba,rodesac mosaxleoba ama Tu im, axali funqciebis Sesrulebas, pirvelrigSi, moelis federaluri xelisuflebis da ara federaciis sub-ieqtis xelisuflebis mxridan. im SemTxvevaSi, Tu aRniSnuli sax-elmwifo funqciebi operatiulad ar gadawydeba, mosaxleobis kri-tika ufro xSirad mimarTuli iqneba federaluri mTavrobis winaaRm-deg. sainteresoa, rom kritikis obieqtad centraluri xelisufle-ba gvevlineba im SemTxvevaSic, rodesac Seusrulebeli an arasa-Tanadod ganxorcielebuli funqciebi ganekuTvneba federaciissubieqtis gamgeblobis sferos.

centralizaciis tendenciebs aseve bevrad uwyobs xels federaci-is masStabiT organizebuli da moqmedi politikuri partiebi dasazogadoebrivi gaerTianebebi.22 calke unda aRiniSnos am procesSipresisa da informaciis saSualebebis gansakuTrebuli roli. presafederaciul saxelmwifoTa umravlesobaSi organizebulia saer-To-erovnuli masStabiT. es aris profesionalizaciisa da special-izaciis bunebrivi Sedegi, romelic Tavis mxriv centralizebulimoqmedebiT xasiaTdeba.

centralisturi tendenciebis siZliereze gavlenas axdens gadanaw-ilebis sistemisa da stabilizaciis moTxovnebic. maT Soris undagamoiyos: saerTo simdidris ekvivalenturi ganawileba, ekonomikuristabilizaciis politika, zeerovnul integraciul procesebSi CarT-va, multinacionalur sawarmoebze saxelmwifo kontrolis ganxor-cieleba, teritoriuli dagegmva, garemos dacva, omisaTvis mzady-ofna da omis mdgomareobisaTvis damaxasiaTebeli iseTi institutebi,rogoricaa finansebis centralizacia, sagangebo samarTali da a.

22 Kommission für die Finanzreform: Gutachten über die Finanzreform in der BundesrepublikDeutschland, Stuttgart, 1966, S. 20.

Page 140: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 124 -

S. calke unda gamoiyos saxelmwifo simboloebis politika, romelsacgansakuTrebuli emociuri datvirTva aqvs.23

centralizaciis procesis wamaxalisebeli zemoaRniSnuli faqtorebi,araiuridiuli bunebisaa. centralizaciis wminda samarTlebrivisaSualebebidan calke unda gamoiyos kompetenciaTa e. w. eqstensi-uri interpretacia. es ukanaskneli gulisxmobs, rom calkeulifederaluri kompetenciebi ufro ganvrcobilad, ufro farTo Si-naarsiT unda gavigoT. es Seexeba e. w. nagulisxmev kompetenciebs„implied powers“, eqstensiuri interpretaciis klasikur magaliTs.24

centralizaciis mniSvnelobas iZens federalur xelisuflebasa dafederaciis subieqtebs Soris saqmianobis koordinaciis cnebac. cen-tralizaciis tendenciebis waxalisebas bevrad uwyobs xels TviTon„koordinaciis“ sakmaod bundovani Sinaarsi. zogierTi avtori koor-dinacias uwodebs Tanamedrove enaSi arsebul yvelaze gaurkvevelcnebas.25 koordinaciasa an harmonizaciaSi xSirad igulisxmeba fed-eraciis subieqtebSi moqmedi wesebis unifikacia daaxloebiT „er-Tiani cxovrebiseuli standartebis“ damkvidrebis mniSvnelobiT(rogorc es germaniis ZiriTad kanonSia formulirebuli). aseTiunifikacia SesaZlebelia moxdes mxolod centralizaciis daxmare-biT. am SemTxvevaSi naklebad mniSvnelovania, moxdeba misi real-izacia vertikaluri Tu horizontaluri koordinaciis meSveobiT.

centralizaciis xelSemwyobi faqtorebidan aseve gamoyofen ierar-qiuli azrovnebis wess. politikosi, mecnieris msgavsad, cdilobssinamdvilis movlenebi ganixilos racionalurad Semecnebadi wes-rigis Semadgeneli nawilebis saxiT. sinamdvilis struqturirebi-sadmi miswrafebis moTxovnileba miT ufro Zlieria, rac ufromartivi da, maSasadame, eleganturia wesrigi. federaciuli saxelm-wifos aRqma SedarebiT advilia, Tu mas warmovidgenT rogorcierarqiul normaTa sistemas an rogorc saxelmwifo doneebis pi-ramidas. ierarqia da piramida saerTod federaciuli saxelmwifosinterpretaciis yvelaze misaRebi formaa.26

centralizaciis mniSvnelovani faqtoria politikuri instituti-saTvis damaxasiaTebeli „zrdis“ bunebrivi tendencia. Tavisi mniS-vnelobis da rolis ganmtkiceba Sedis nebismieri administraciu-li dawesebulebis biurokratiis interesebSi. am miznis misaRwevadbiurokratia mimarTavs sxvadasxva saSualebas, romelTagan yvelazesaukeTeso, aprobirebul saSualebad iTvleba axali funqciebisSeZena. es ukanaskneli (Tu igi ar xdeba sxvebis xarjze, rac sak-maod rTuli gasakeTebelia) xorcieldeba centralizaciis for-

23 am sakiTxze miTiTebebi ix. Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, II Band, Bun-desstaat, S. 104.24 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, S. 106.25 Nathan, R., New Federalist, N3, in: Publius: The Journal of Federalism, 2-1, S. 134.26 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstata, II Band, Bundesstatat, S. 107.

Page 141: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 125 -

miT. centralizacia yovelTvis mimdinareobs an kerZo seqtoris„gasaxelmwifoebriobiT“, an centraluri regulirebis sferoSi imsakiTxis moqceviT, romelic adre ufro dabal doneze wydeboda.centralizaciis am saxiT ganxorcielebisas aRmasrulebelma bi-urokratiam SeiZleba imoqmedos parlamentis xelSewyobiTac, rad-ganac msgavsi centralizacia Seesabameba maT saerTo interesebs.centralizacia yovelTvis xdeba „Tavisufali sivrcis“ aTvisebiT.parlamenti aregulirebs sul ufro axal sferoebs, xolo aRmas-rulebeli xelisufleba bejiTad asrulebs sakanonmdeblo orga-nos gadawyvetilebebs. amave dros, mmarTveli biurokratia parla-ments mianiSnebs regulirebis axal-axal SesaZleblobebze. sab-olood yalibdeba interesTa koalicia parlamentsa da mmarTvelbiurokratias Soris.27

federaciul saxelmwifoSi centralizaciis msgavsi tendenciebiar iwvevs federaciis subieqtTa biurokratebis usaqmod yofnas.uflebamosilebaTa funqciuri gadanawilebis Sedegad federaciissubieqtebis biurokratiis saqmianoba SesaZloa ufro intensiuricki gaxdes. am dros, ra Tqma unda, icvleba federaciis subieqtisaRmasrulebeli aparatis saqmianobis politikuri Sinaarsi (ram-denadac politikuri gadawyvetilebis miReba xdeba federalurdoneze). aseTi ganviTareba iwvevs federaciis subieqtebis donezepolitikis biurokratizacias, romlis drosac federaciis subieq-ti, marTalia, kargavs Tavis politikur wonas, magram, samagierod,misi biurokratia iZens axal da ufro farTo uflebamosilebas.

am procesSi federaciis subieqtis biurokratia ufro mogebuliaimitom, rom axali uflebamosilebebis realizaciisas igi pasux-ismgebelia azrovnebis wesis mixedviT msgavsi da monaTesave (cen-traluri) biurokratiis da ara parlamentis an amomrCevlebis winaSe.28

niSandoblivia, rom germaniis federaciul respublikaSi central-izacia ufro metad Seexo federaluri miwis sakanonmdeblo orga-noebs _ landtagebs (rodesac maT sakmaod mniSvnelovani uflebebidakarges federaluri centris sasargeblod), da ara miwebis aRmas-rulebel biurokratias. federaluri sistemis centralizaciisprocesSi miwebis aRmasrulebeli xelisuflebis gavlena ufro gai-zarda kidec, rameTu maT movaleobaSi Sedis federaluri kanonmde-blobis aRsruleba. germaniis bundesrati, romelic miwis mTavro-bis warmomadgenlebisagan Sedgeba, federaluri kompetenciebis zrdi-saken mimarTul kanonebs daeTanxma mxolod imitom, rom am kanoneb-is aRsruleba federaluri miwis gamgeblobis sferoSi rCeboda.

centralizaciis tendenciebs xels uwyobs federalur konstitu-ciaSi cvlilebebis Setanis wesic, romelic SeiZleba ganvixiloT

27 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, II Band, Bundesstaat, S. 108.28 iqve.

Page 142: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 126 -

rogorc centraluri xelisuflebis politikuri nebis formireb-is procesi. rodesac sakiTxi exeba federaciis subieqtTa ufleba-mosilebebs, federaluri centri erTgvarad SezRudulia am pro-cesSi federaciis subieqtTa savaldebulo monawileobis uflebiT.

federaciul saxelmwifoebSi ufro centralizaciis (da ara decen-tralizaciis) tendenciebs emsaxureba sakonstitucio sasamarTlosinstitutic.

calke unda gamoiyos is ekonomikuri safuZvlebi, romlebic bevradgansazRvravs centraluri xelisuflebis funqciebis zrdas fed-eraciul saxelmwifoSi.

stabilurobis problemebze Catarebulma gamokvlevebma cxadyo, romcentralizebuli, unitaruli saxelmwifos forma ufro uwyobsxels dasaqmebis maRali donis da fasebis stabilurobis Senar-Cunebas, vidre sazogadoebrivi seqtorisaTvis damaxasiaTebeli uki-duresi decentralizacia.29

xelisuflebis centraluri institutebis arsebobas gansakuTrebu-li mniSvneloba eniWeba, pirvel rigSi, fulad-sakredito urTier-TobaTa kontrolis TvalsazrisiT. fulad-sakredito politiki-saTvis pasuxismgebeli SeiZleba iyos mxolod centraluri xelisu-fleba. im SemTxvevaSi, Tu es uflebamosileba sxva saxelmwifodoneebs (federaciis subieqtebs, regionebs da a. S) mieniWebaT, fu-lad-sakredito uflebamosilebaTa difuziis Sedegad miviRebT in-flaciis gaukontrolebel, swraf zrdas da monetarul eqspansias.saxelmwifo xelisuflebis nebismieri adgilobrivi done Seecdebafulis ubralo beWdvis gziT daafinansos Tavisi saqmianobis Ziri-Tadi mimarTulebebi. aseTi meTodi adgilobrivi, lokaluri xe-lisuflebisaTvis gacilebiT ufro „sasurvelia“, vidre iseTi arap-opularuli politika, rogoricaa damatebiTi gadasaxadebis SemoReba.

federaciis subieqtebisaTvis fulad-sakredito uflebamosileba-Ta miniWeba aseve bevrad waaxalisebda iseT parazitul tendencie-bs, rodesac adgilobrivi xelisufleba fulis meqanikuri beWdvisgziT dakavebuli iqneboda mezoblebisagan sxvadasxva materialurisikeTis SesyidviT. Zneli warmosadgeni ar unda iyos, Tu ra Sedegimohyveba aseT sakredito „politikas“, rodesac miviRebT inflaci-is gaukontrolebel process. zemoaRniSnuli mosazrebebis gamoaucilebelia fulad-sakredito politikisadmi centraluri kon-trolis permanentuli ganxorcieleba.30

ar unda warmovidginoT ise, TiTqos centralizacia mxolod cen-traluri saxelmwifos interesebSia da igi winaaRmdegobas awydebamxolod federaciis subieqtebis mxridan. xSirad, federaluri xe-

29 Oates, W. E., Ein ökonomischer Ansatz zum Föderalismusproblem, in: Kirsch, G. (Hrsg.),Föderalismus, 1977, S. 16.30 iqve.

Page 143: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 127 -

lisufleba iZulebulia Tavis Tavze aiRos iseTi sakiTxebis regu-lireba, romelTa gadawyvetaSic federaciis subieqti absoluturumoqmedebas iCens. msgavsi pasiuroba warmoadgens federaciis sub-ieqtis politikisaTvis damaxasiaTebel tipur movlenas. Cveulebrivifsiqologiuri momentia, rom adamiani misTvis arasasurvel ramesakeTebs mxolod maSin, rodesac mas ukve gverds ver auvlis. daax-loebiT analogiurad msjelobs federaciis subieqtis, an sxva,SedarebiT ufro dabali saxelmwifo donis politikosi, rom-lisTvisac konfliqtis Tavidan acdenis racionaluri strategiaganisazRvreba pasiuri umoqmedobiT. federaciis subieqtis logikasakmaod martivia: mas urCevnia araferi moimoqmedos imis rwmeniT,rom centraluri saxelmwifo iZulebuli iqneba Tavis Tavze aiRosproblemis mowesrigebis tvirTi. literaturaSi aseT „politikas“xSirad ganixilaven rogorc centraluri saxelmwifos „sanagveormos“ funqcias. federaciis subieqtTaTvis arasasurveli „narCe-nebi“, sabolood Tavs iyris swored xelisuflebis centralurdoneze.31 es tendencia damaxasiaTebelia yvela federaciuli sax-elmwifosa da Tanamedrove supranacionaluri organizaciebisaTvisac.

saerTo-saxelmwifo nebis formirebaSi federaciis subieqtebis monaw-ileobis niSniT erTmaneTisagan ganasxvaveben „martiv“ da „unitarul“centralizacias.32 maSin roca „martivi“ centralizaciis dros gada-wyvetilebis miReba xdeba mxolod unitaruli organos (e.i. „dedaqala-qis elitis“) mier, unitaruli centralizaciisas gadawyvetilebaTamiRebis procesSi warmodgenilia regionaluri interesebic.33

centraluri saxelmwifos nebis formirebis procesSi federaciissubieqtebis monawileobas meore mxarec aqvs. kerZod, aseTi monawi-leoba xels uwyobs federaciis subieqtTa kompetenciebis Sesuste-bas centraluri xelisuflebis sasargeblod. iTvaliswinebda rauflebamosilebaTa ganawilebis modelis am saxiT ganviTarebas,federaciuli saxelmwifos Teoriis klasikosad cnobilma vaicmaCamoayaliba e. w. „gamijvnis modeli“, romelic efuZneboda fed-eraciis subieqtebsa da federalur xelisuflebas Soris kompeten-ciebis mkafio gamijvnis princips. daaxloebiT analogiur ideasaviTarebda dual federalism-is amerikuli doqtrinac.34

politikurma praqtikam daadastura, rom federaciis subieqtebisada centraluri xelisuflebis kompetenciaTa sferos absoluturigamijvnis moTxovna ararealuri iyo da igi dRemde ver ganxor-cielda. sainteresoa is faqti, rom aSS-Si dual federalism-is modelmacver Seakava centralisturi Zalebi da sabolood, xeli Seuwyo Zli-er, arsebiTad bazris mier marTul centralizaciis tendenciebs.35

31 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, II Band, Bundesstaat, S. 110.32 Hesse, K., Der unitarische Bundesstaat, S. 13 ff.33 Hanf, D., Bundesstaat ohne Bundesrat?, S. 177.34 iqve, gv. 178.35 iqve.

Page 144: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 128 -

saerTod, unda iTqvas, rom centralizacia Tanamedroveobis fenom-enia, romelsac Znelad Tu auvlis gverds nebismieri politikuristruqtura, maT Soris federaciuli saxelmwifoc. federaciulsaxelmwifoSi mniSvnelovania mxolod imis garkveva, Tu ra formiTmimdinareobs centralizacia. Tu igi viTardeba unitarizaciisformiT, maSin aseTi tendencia ar Tavsdeba federaciuli saxelm-wifos zogad koncefciaSi. federaciuli saxelmwifos principe-bidan gamomdinare, federaciis subieqts unda gaaCndes Tavisi, sak-uTari politikis formirebisaTvis aucilebeli kompetenciebi. undaaRiniSnos isic, rom centralizaciis saerTo procesis Sedegadfederaciis subieqtis mier „dakargul“ kompetenciaTa erTgvarikompensacia nawilobriv xdeba im formiT, rom federaciis subieqtimonawileobs centraluri saxelmwifo nebis formirebaSi.

centralizaciis tendenciebi gansakuTrebiT TvalsaCinoa im fed-eraciul saxelmwifoebSi, sadac federaluri samarTlis aRsrulebisuflebamosileba federaciis subieqtebs aqvT miniWebuli. xolo imfederaciuli saxelmwifoebidan, sadac moqmedebs zemoaRniSnulisistema, centralizaciis gansakuTrebiT maRali xarisxiT gamoirCevaavstria.

3. federalizmis integraciuli funqciebi3. federalizmis integraciuli funqciebi3. federalizmis integraciuli funqciebi3. federalizmis integraciuli funqciebi3. federalizmis integraciuli funqciebi

integracia SeiZleba ganisazRvros rogorc procesi an qceva, rom-lis Sedegadac yalibdeba erTi mTlianoba.36 integracia gulisx-mobs calkeuli nawilebis gaerTianebas. misi mizania iseTi erTianobisCamoyalibeba, romlis nawilebsac SeuZliaT TavianTi unarisa daSesaZleblobebis ufro diferencirebulad da ukeT gamoyeneba.37

Tavisi semantikuri mniSvnelobiT „integer“ laTinurad niSnavs „mTels“,„srulyofils, dasrulebuls“ an „xelSeuxebels“. zmna „integrare“ amZiridanaa warmoebuli da niSnavs „aRdgenas“ an „dasrulebas“. sity-va „integratio“ niSnavs, ase vTqvaT, mTlianobis aRdgenas.38

swored mTlianobis aRdgena asaxavs federalizmis integraciulSesaZleblobebs. jgufebi da individebi mxolod maSin arian poli-tikur sistemaSi integrirebuli, rodesac da ramdenadac isini mTe-lis mimarT gamoxataven sayovelTao mxardaWeras an loialurobas.39

federalizmi niSnavs winaaRmdegobaTa da dapirispirebaTa insti-tucionalizacias erTian sinTezSi, romelic _ marqsistuli di-aleqtikis sapirispirod _ winaaRmdegobebs ki ar spobs, aramed

36 Schmidt, H., Philosophisches Wörterbuch, neu bearb. von Giorgi Schischkoff, Stuttgart, 1978,S. 308.37 Schöndube, C., Europa Taschenbuch, 8. Aufl., Bonn, 1981, S. 278.38 Lemmens, M., Die Souverenität der Bundesrepublik Deutschland und die Integration der Euro-päischen Gemeinschaft, Peter Lang, 1994, S.38.39 Deutsch, K. W., The Nerves of Government, New York, 1967, S.126. in: Frenkel, M., Födera-lismus und Bundesstaat, Föderalismus, S. 189.

Page 145: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 129 -

mxolod anawilebs maT mudmiv dialogad.40 federaluri modeli-saTvis damaxasiaTebeli aseTi Ria dialeqtika literaturaSi xSir-ad aRiniSneba rogorc integraluri federalizmi. integralurifederalizmi eswrafvis, rom interfederaluri azrovnebisa damoqmedebis amosavali punqti gaxados adamiani, rogorc avtonomi-uri individi da rogorc koleqtiuri arseba.41

integracia, cxadia, ar Semoifargleba martooden saxelmwifo-sa-marTlebrivi sinamdviliT. amave dros, integraciis sxvadasxva Teori-idan yvelaze didi tradiciebis mqoned iTvleba swored feder-aluri Teoria.42 federaluri erTianobis Taviseburebaa is, romfederacia aris calkeul politikur erTobaTa met-naklebad mWidrogaerTianeba, romlis SemadgenlobaSi myofi erTeulebi inarCunebenindividualur gansakuTrebulobas da gansazRvrul damoukideblo-bas.43 federaluri marTvis modeli iZleva istoriis, geografiis,kulturis, enisa da sxva faqtorebis gavleniT Camoyalibebuli gan-sxvavebuli interesebis erTmaneTis gverdiT Tanaarsebobis, erTianobismravalferovnebaSi arsebobis saSualebas. federalizms ara martosurs arsebuli regionaluri disproporciebis daZleva, aramed igieswrafvis regionalur gansxvavebulobaTa konservaciasac. feder-aluri homogenurobisaken miswrafebis garda, marTvis federalurisistema axdens „sxvad yofnis“ regionaluri uflebis realizaciasac.44

federaluri integraciis erT-erT Taviseburebas warmoadgens is gare-moeba, rom integraciuli procesi yalibdeba mxolod Segnebuli poli-tikuri gadawyvetilebebis safuZvelze. finali, romelsac eswrafvisintegraciuli procesi, es aris federaciuli saxelmwifos formireba.

federalizmis integraciuli funqcia ar amoiwureba ramdenime, Se-darebiT patara gaerTianebisagan erTiani saxelmwifos formire-biT. federalizmis integraciul funqciebs didi mniSvneloba eni-WebaT federaluri erTianobis Semdgomi dacvisa da ganmtkicebisTvalsazrisiTac. amitomaa, rom germanul iuridiul literatura-Si Sexeduleba, romlis Tanaxmadac germanulma federalizmma(rogorc integraciis principma) dakarga istoriuli mniSvnelobamas Semdeg, rac dasrulda erTiani germanuli saxelmwifos Camoy-alibeba, mxolod pirobiTad iqna gaziarebuli.45

40 Weber, K., Föderalismus als Instrument demokratischer Konfliktregelung, cit: Föderalismusals Mittel permanenter Konfliktregelung, S. 65.41 Lutz, R., Integraler Föderalismus, München, 1978, S. 61.42 Möckl, Föderalismus und Regionalismus im Europa des 19. und 20. Jahrhunderts. Eine Skizze,cit: Festschrift für Adolf Gasser zum 80. Geburtstag. Von der freien Gemeinde zum föderalisti-schen Europa, hrsg. v. Fried Esterbauer u. a., Berlin, 1983, S. 529.43 Frei, D., Integrationsprozesse. Theoretische Erkenntnisse und praktische Folgerungen, S. 121.cit:PLemmens, M., Die Souveränität der Bundesrepublik Deutschland und die Integration derEuropäischen Gemeinschaft, S. 43.44 Isensee, J., Staatssicherheit und Verfassungskontinuität, in: Veröffentlichungen der Vereini-gung der deutschen Staatsrechtslehrer, 49/90, S. 63.45 Hesse, K., Der unitarische Bundesstaat, S.31.

Page 146: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 130 -

federalizms aqvs ori integraciuli funqcia: 1. saerTo poli-tikur erTobaSi da 2. gansxvavebul saxelmwifo doneebze inte-graciisa.46

federalizmis integraciul funqciebs ayalibebs ramdenime elemen-ti. erT-erTi maTgania politikur procesSi Tanamonawileobis far-To SesaZleblobebis uzrunvelyofa. am mxriv, federalur modelsdidi upiratesobebi aqvs. amomrCevlis xmas, wminda raodenobriviTvalsazrisiT, federaciis subieqtSi gacilebiT meti wona aqvs,vidre mTeli federaciis masStabiT. moqalaqeTa politikuri aqti-urobis TvalsazrisiT, garkveul rols TamaSobs fsiqologiurifaqtoric. dasavleTSi Catarebuli gamokvlevebis Tanaxmad, poli-tikur procesSi monawileoba da am procesze realuri zegavlenisSegneba ufro metad damokidebulia ara qveynis, aramed misi naw-ilebis (teritoriul) sidideze. politikuri aqtiurobisaTvis gad-amwyvetia ara xmebis absoluturi, aramed SefardebiTi wona (Sesa-bamis saxelmwifo donesTan mimarTebaSi).47

federalizmi eswrafvis, rom moxdes individis integracia ara mar-to erTiani saxelmwifos, aramed sxvadasxva saxelmwifo donee-bzec. es ukanaskneli gansakuTrebiT mniSvnelovania federaciisCamoyalibebis sawyis stadiaze (Tumca igi Tavis aqtualurobas in-arCunebs federaluri modelis funqcionirebis Semdeg stadiebzec).

federaciul saxelmwifoSi istoriulad mudam idga centralurixelisuflebisadmi loialuri damokidebulebis problema. am prob-lemis moxsnasa da saerTo-saxelmwifo, erovnuli cnobierebisCamoyalibebis procesSi pozitiuri rolis Sesruleba SeuZliamosaxleobis identifikaciis safexurovan sistemas. kerZod, am formiTCamoyalibda amerikuli erovnuli cnobiereba. identifikaciis safex-urovani principi dRemde moqmedebs im federaciul saxelmwifoeb-Si, sadac individi sakuTar Tavs, pirvel rigSi, ganixilavs fed-eraciis subieqtis, da mxolod amis Semdeg _ federaciis moqalaqed(Sveicaria). federaluri integraciis msgavsi, safexurovani meqanizmiuproblemod rodi moqmedebs yvela federaciul saxelmwifoSi. asemagaliTad, gansakuTrebiT mwvave formiT vlindeba igi kanadaSi, sa-dac saxelmwifo xelisuflebisadmi frankofonuli nawilis loi-aluri damokidebuleba ar scildeba kvebekis provinciis farglebs.

integraciis erT-erT arsebiT problemas qmnis ena. dReisaTvis ar-sebuli federaciuli saxelmwifoebidan daaxloebiT cxra saxelm-wifoSi gansakuTrebiT seriozulad dgas enis safuZvelze war-moSobili problemebi.48 eqvsi klasikuri federaciuli saxelmwi-

46 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, S. 189.47 Dahl, R./Tufte, E. R., Size and Democracy, Stanford, 1975, S. 65. cit: Frenkel, M., Föderalis-mus und Bundesstaat, S. 190.48 iqve, gv. 192.

Page 147: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 131 -

fodan mxolod samia mravalenovani im TvalsazrisiT rom ena war-moadgens federaciis subieqtebis saxelmwifo organizaciis stru-qtul elements. es saxelmwifoebia kanada, Sveicaria da belgia.enis faqtori SedarebiT nakleb politikur rols TamaSobda me-19saukunis evropaSi demokratiuli erovnuli saxelmwifos Camoyal-ibebis dromde. aRsaniSnavia, rom am periodidan moyolebuli (Svei-cariis gamoklebiT), ena gvevlineba ara multikulturuli fed-eraciuli saxelmwifos, aramed erTenovani erovnuli saxelmwifosformirebis gadamwyvet faqtorad.49

federaluri integraciis meqanizmebidan gansakuTrebiT aRsaniSna-via saxelmwifo funqciaTa federaluri danawileba da federaciissubieqtTa avtonomia. erovnuli umciresoba, aseTi avtonomiis meS-veobiT, Sesabamis teritoriaze xdeba umravlesoba. amave dros,lokalur avtonomias da, Sesabamisad, lokalur demokratiasgarkveul pirobebSi SeuZlia seriozuli problemebi Seuqmnas Tvi-Ton integraciul procesebsac.50

federalizmis integraciuli meqanizmis erT-erT elements ayali-bebs federaciis subieqtis monawileoba saerTo-erovnuli, saerTo-saxelmwifo politikuri nebis formirebis procesSi. politikuriparticipaciis am formis meSveobiT, esa Tu is jgufi Rebulobspolitikaze zemoqmedebis Zlier procesualur saSualebas, rom-lis drosac umciresoba, rogorc wesi, privilegirebul mdgomare-obaSia. politikuri wonis TvalsazrisiT, umciresoba gaTanabrebu-lia teritoriis da mosaxleobis raodenobis mixedviT federaciisyvelaze ufro „did“ subieqtTan. umciresobisaTvis gaTvaliswineb-uli privilegiebi saxezea rogorc federaluri parlamentis me-ore, federaluri palatis, aseve referendumis SemTxvevaSi, rom-lis drosac kenWisyris saboloo Sedegebi damokidebulia ara xme-bis saerTo raodenobaze, aramed federaciis calkeul subieqtebSimiRebul Sedegebze.51 Tumca, aqve gasaTvaliswinebelia isic, rom gada-wyvetilebaTa miRebis federalurma modelma advili SesaZlebeliagamoiwvios saerTo-erovnuli saxelmwifo nebis blokirebac.52

e. w. „pozitiuri diskriminacia“ da umciresobaTa privilegirebulimdgomareobis dasabuTeba demokratiis Tanamedrove gagebis safuZ-velze sakmaod problematuria. Tanasworoba warmoadgens demokratiisfuZemdeblur princips. aqedan gamomdinare, ramdenad misaRebia, romamomrCevlis xma iyos uTanasworo da damokidebuli iyos gansazRvru-li jgufisadmi kuTvnilebis niSanze? es kiTxva dRemde rCeba mwvavediskusiis Temad, romelzec raime, logikurad dasabuTebuli pa-

49 iqve, gv. 193.50 Merriam, Charles Edward, A History of American Political Theories, Reprint New York, 1968,S. 253. cit: Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, S. 194.51 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, S. 194.52 Frenkel, M., The viability of the federal formula for nev nations, in: Akinyemi, A. B., Cole, P.D., Ofonagoro W. I., Readings on Federalism; Lagos, 1979, S.262.

Page 148: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 132 -

suxi ar arsebobs da arc SeiZleba iyos. pozitiuri diskriminaciisTiToeuli SemTxveva moiTxovs situaciis konkretul analizs,romlis drosac gadamwyveti mniSvneloba eniWeba mxareebis rwmenas,rom arCeuli modeli aris „swori“ da „misaRebi“. gansxvavebuliinteresebis mqone jgufebi aseve mzad unda iyvnen, rom aRiaron dadaicvan miRebuli gadawyvetileba. saerTod, unda iTqvas, rom pozi-tiuri diskriminaciis sakiTxi warmoadgens ara konkretuli Semec-nebis, aramed legitimaciis problemas. amitomaa, rom TiTqmis yvelafederaciul saxelmwifoSi (sxvanairad isini arc iqnebodnen fed-eraciuli), gansxvavebuli jgufebis politikuri reprezentaciissakiTxi gadawyvetilia regionaluri, araproporciuli warmomad-genlobis safuZvelze.53

federaluri integraciis erT-erTi aucilebeli wanamZRvaria „fed-eraluri“ kultura. am konteqstSi unda ganvixiloT konkurireba-di interesebis erTian politikur sistemaSi integrirebis sakiTx-ic. gansxvavebuli interesebis arseboba, Cveulebriv, did proble-mas uqmnis integracias. is faqti, rom federalur kavSirSi gaer-Tianebul subieqtebs gansxvavebuli interesebi aqvT, TavisTavadnormaluria. magram, rodesac „politikuri fronti“ yovelTvis gadisfederaciis erT da imave subieqtebze, es safrTxes uqmnis fed-eraciuli saxelmwifos stabilurobas.

zemoaRniSnuli problemis ramdenadme ganeitraleba SeiZleba moxdesfederaciis subieqtebis interesebis gansxvavebuli kombinaciebisCamoyalibebiT. ramdenadac TviTon es interesebi icvleba yoveld-Riur problemebTan erTad, Sesabamisad icvleba federaciis sub-ieqtTa „aliansic“. sabolood, federaciis subieqtTa gansxvavebu-li interesebidan gamomdinare winaaRmdegobebi erTmaneTs awonas-woreben da saerTo-federaluri sistemac ufro stabiluri xdeba.54

federaciis subieqtTa konkurirebad interesebs ayalibebs ena, re-ligia, partiuli kuTvnileba, ekonomikuri struqtura, geografiu-li mdgomareoba, mentaliteti da a. S. TiToeuli maTgani federaci-is calkeul subieqtSi gansxvavebuli kombinaciiTaa mocemuli.swored es ukanaskneli garemoeba ar iZleva erTi, romelime konkre-tuli interesis dominirebis saSualebas, rac, Tavis mxriv, xelsuwyobs sistemis saerTo stabilurobas. am TvalsazrisiT, sain-tereso unda iyos Sveicariis magaliTi, sadac SedarebiT patarateritoriul sivrceSi 26 kantonis arseboba warmoadgens saxelmwi-fos saerTo stabilurobis garantias.

federaluri integraciuli meqanizmi efeqtianad funqcionirebsmxolod maSin, rodesac federaciul saxelmwifoSi arcerT sub-ieqts ar ukavia dominirebuli pozicia. aRniSnuli sqema ramdenadmeasustebs federaciis subieqtebis mdgomareobas (centralur xelisu-

53 iqve, gv. 195.54 iqve.

Page 149: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 133 -

flebasTan mimarTebaSi), rameTu federaciis subieqtTa gansxvavebu-li da cvalebadi interesebis arseboba, agreTve federaciis sub-ieqtTa raodenoba arTulebs saerTo poziciis SemuSavebas, racmoqmedebs centraluri xelisuflebis sasargeblod.55

jgufebis integracia ganekuTvneba federalizmis umniSvnelovanesfunqcias. radganac federalizmi ZiriTadad mainc teritoriulo-bis princips efuZneba, xSirad ver xerxdeba gansazRvrul terito-riasTan gansxvavebuli jgufebis „mibma“. amerikam, marTalia, moax-erxa gansxvavebuli jgufebis warmatebuli integrireba, magram maTSoris umniSvnelovanesi jgufis _ Savkanianebis integracia dRemderCeba problemur sakiTxad. Savkaniani mosaxleoba mimofantuliaqveynis mTel teritoriaze, magram amerikis mxolod mcire nawilSiaqvs mas mopovebuli ramdenadme mniSvnelovani gavlena. aRniSnuliproblemis gadawyveta amerikam scada SavkanianTa federaluri Sta-tis Camoyalibebis gziT, magram es sakiTxi (romlis Sesaxebac azr-Ta erTianoba ar iyo TviTon Savkanian mosaxleobas Sorisac) dRem-de ar gascilebia Teoriuli diskusiebis farglebs.56 amerikis Sav-kaniani mosaxleoba Tavis interesebs ufro efeqtianad axorcielebsara Statis, aramed swored federalur doneze, sadac mas Zalebiskoncentraciis gacilebiT meti SesaZlebloba aqvs. amerikis mosax-leobis Savkaniani jgufisaTvis unitarizmma gacilebiT ukeTesiintegratoris funqcia Seasrula, vidre federalizmma. amitom, Sexed-uleba, romlis Tanaxmadac, „janmrTeli federaluri wesrigis pirobeb-Si“ TiTqos saerTod ar arsebobs umciresobaTa problema,57 ar undaiyos savsebiT misaRebi. federalizmi avtomaturad ver ayalibebs mo-saxleobis yvela jgufis warmatebuli integraciis SesaZleblobebs.58

federaluri integraciis SesaZleblobebs garkveul sazRvrebSiaqcevs is faqti, rom federaluri institutebis arseboba, rogorcwesi, xels uwyobs regionaluri gansxvavebulobis SenarCunebas.unitarul saxelmwifoSi regionaluri gansxvavebulobis nivelireba,SesaZlebelia ganxorcieldes regionebis mniSvnelobis da maTigavlenis Sesustebis gziT, maSin roca federaciul saxelmwifoSi,piriqiT, saxelmwifo politika mimarTulia regionaluri gansx-vavebebis konservaciisaken. federaluri marTvis modelma SeiZlebakidev ufro ganamtkicos regionaluri identurobis faqtori. TavisTa-vad saSiSi am procesSi araferia, magram Tu igi sakmaod „Sors“wavida, regionalurma identurobam, advili SesaZlebelia, safrTxeSeuqmnas federaciuli saxelmwifos stabilurobas.59

55 iqve, gv. 196.56 Duchacek, I. D., Comparative Federalism, New York, 1970, S. 55. cit: Frenkel, M., Födera-lismus und Bundesstaat, S. 197.57 Lang, K., Die Philosophie des Föderalismus, S. 80.58 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, S. 198.59 Haqqi, Union-State Relations in India, Meerut, 1967, S. 8, cit: Frenkel, M., Föderalismusund Bundesstaat, S. 198.

Page 150: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 134 -

4. federalizmi da decentralizacia4. federalizmi da decentralizacia4. federalizmi da decentralizacia4. federalizmi da decentralizacia4. federalizmi da decentralizacia

marTvis federaluri, decentralizebuli sistema xSirad ganix-ileba rogorc „susti“ centraluri xelisuflebis sinonimi. cno-bili faqtia, rom meore msoflio omis Semdeg germaniaSi saokupa-cio xelisufleba am qveynis dasustebas cdilobda misi farTodecentralizaciis meSveobiT.60 Tumca, imave germaniaSi me-19 sauku-neSi ganxorcielebul reformebs safuZvlad daedo mosazreba, romdecentralizebuli demokratizacia ufro aZlierebs centralurixelisuflebis gavlenas61 , ase rom, sabolood, federaciuli sax-elmwifo ufro Zlieria, vidre unitaruli.62

decentralizacia gulisxmobs regionaluri da adgilobrivi do-neebisaTvis sajaro mmarTvelobis farTo uflebamosilebis gada-cemas. decentralizacia ar warmoadgens federaciuli saxelmwifo-saTvis specifikur instituts. decentralizaciis procesi gvxvdebaTiTqmis yvela unitarul saxelmwifoSi. saerTod, politikuri ad-amiani aris „teritoriuli cxoveli“.63 saxelmwifoTa umravlesoba,maT Soris bevri unitaruli saxelmwifo, garkveuli xarisxiT, de-centralizebulia.

unitaruli saxelmwifo decentralizaciis xarisxis mixedviT Sei-Zleba iyos centralizebuli an decentralizebuli. decentrali-zaciis tendencia damaxasiaTebelia centralizebuli marTvis siste-mis mqone iseTi saxelmwifoebisaTvisac, rogoricaa safrangeTi,didi britaneTi da sxv. mmarTvelobis decentralizebuli sistemagansakuTrebiT popularulia im qveynebSi, romlebmac TavianT Tavzegamoscades centralizebuli marTvis araefeqtianoba. SemTxveviTiaraa, rom posttotalitarul saxelmwifoebSi gansakuTrebul im-eds amyareben saxelmwifos marTvis iseT modelze, rodesac poli-tikuri simZimis centri mTlianad gadatanilia lokalur terito-riul erTeulebze da energiuladaa uaryofili centralizebulimarTvis meTodebi. „yvelaferi centralizaciis winaaRmdeg“ _ aseSeiZleba daxasiaTdes am Sexedulebis dedaarsi.

amTaviTve unda iTqvas, rom centralizaciisadmi msgavs, negatiurdamokidebulebaSi ufro emociuri momenti Warbobs, rac rogorcwesi, ver asaxavs sinamdviles. abstraqtuli decentralizaciismoTxovna, misi momxreebis survilis miuxedavad, arc ise uwyinaria:man SeiZleba gaanadguros TviTon saxelmwifo wesrigis erTianoba.decentralizaciis procesma, rodesac igi ar aris warmarTulisaTanado farglebis dacviT, SesaZlebelia warmoSvas uamravi av-

60 Mampel, Föderalismus in Deutschland, Deutschland Archiv 1991, S. 804 ff.61 Millgramm, Föderalismus und Individuum, Deutsche verwaltungsblatt, 1990, S. 740.62 Albert B., Vom Sinn und Zweck des Demokratieprinzips. Ein Beitrag zur teleologischen Ausle-gung des Staatsorganisationsrechts, 1998, S. 163.63 Ivo Duchacek: Comparative Federalism, New York 1970, S. 1.

Page 151: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 135 -

tonomiuri erTeuli, romlebsac naklebad aqvT saerTo, gamaer-Tianebeli. decentralizaciis aseTi gageba uTanabrdeba dezinte-graciis princips, rac noyier niadags umzadebs partikularizmsada separatizms, sabolood ki _ anarqias.64

literaturaSi gamoyofen decentralizaciis gansxvavebul saxeebs:1. teritoriul decentralizacias;

2. personalur decentralizacias;

3. sagnobriv decentralizacias;

4. iuridiul decentralizacias.65

decentralizaciis zemoaRniSnuli saxeebidan yvelaze diditradiciebi aqvs teritoriul decentralizacias.

personaluri decentralizacia Seexeba gansazRvruli niSniT, ma-galiTad profesiis, sacxovrebeli adgilis an institutebis mixed-viT, gamoyofil adamianTa jgufebs.

decentralizaciis cnebisagan unda ganvasxvaoT dekoncentracia dadevolucia. dekoncentraciis cneba, uwinares yovlisa, gavrcele-bulia frangul TeoriaSi da gulisxmobs centraluri xelisu-flebis uflebamosilebaTa gadacemas misdami daqvemdebarebuli,rogorc wesi, lokaluri doneebisaTvis. dekoncentracia xorcield-eba erTi da imave ierarqiuli struqturis farglebSi.66

decentralizacia (dekoncentraciisagan gansxvavebiT) gulisxmobsuflebamosilebaTa gadacemas gansazRvruli avtonomiis mqone TviT-mmarTvelobiTi erTeulebisaTvis. erTmaneTisagan ganasxvaveben ad-ministraciul da geografiul decentralizacias. inglisurenovanliteraturaSi decentralizaciis ukanaskneli saxe anu lokaluriorganoebisaTvis uflebamosilebaTa gadacema ganmartebulia rogorcdevolucia, romlis drosac centralur xelisuflebas, qvemdgomiadministraciuli organoebisaTvis calkeuli kompetenciebis gadace-misas, nebismier dros SeuZlia maTi moculobisa da Sinaarsis Secv-la.67 decentralizacia, maSasadame, aris ufro farTo cneba, romelicmoicavs administraciul dekoncentracias da politikur devolucias.68

zogjer federalizmis arsi arasworad dahyavT politikuri decen-tralizaciis momentamde, rodesac xdeba im arsebiTi gansxvavebis

64 ix . Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, S. 83. aqve miTiTebulimravalricxovani literaturiTurT.65 Usteri, M., Theorie des Bundesstaates. Ein Beitrag zur Allgemeinen Staatslehre ausgearbeitetam Beispiel der Schweizerischen Eidgenossenschaft, Zürich, 1954, S. 249.66 Fagagnini, H. P., Kanton und Gemeinde vor ihrer Erneuerung, Bern, 1974, S. 5.67ix: Lexikon der Politik, Band 7, Politische Begriffe, München, 1998, S.121.Staats- und verfassungsrechtliches Lexikon (mit Zusammenhang), Regensburg, 1988, S. 104.68 Maddick, H., Democracy, Decentralization and Development, 1966, S. 23. cit: Frenkel, M.,Föderalismus und Bundesstaat, S. 84.

Page 152: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 136 -

ugulebelyofa, rac arsebobs, erTi mxriv, decentralizebul uni-tarul saxelmwifosa da, meore mxriv, federaciul saxelmwifosSoris.

literaturaSi federaciuli saxelmwifo zogjer ganxiluliarogorc „specifikurad decentralizebuli saxelmwifo“. feder-aluri struqturebi, am Sexedulebis Tanaxmad, gaigivebulia sax-elmwifos mmarTvelobiTi saqmianobisa da gadawyvetilebaTa miReb-is „institucionalur decentralizaciasTan“.69

decentralizaciis70 da monisturi federalizmis Teoriis71 mixed-viT, federaciis subieqti ar warmoadgens suverenul saxelmwifosda, maSasadame, iuridiuli gagebiT, ar SeiZleba iyos saxelmwifo.monisturi federalizmis Teoria aRiarebs federaciis subieqtebsada TviTmmarTvelobiT erTeulebs Soris arsebul gansxvavebas dafederaciul saxelmwifos ganmartavs rogorc decentralizebulunitarul saxelmwifos. federaciuli saxelmwifo am Teoriis Tanax-mad warmoadgens saxelmwifos iseT organizaciul tips, romelicmxolod wminda raodenobrivi niSnebiT (federaciis subieqtis ufle-bamosilebaTa moculobiT) gansxvavdeba unitaruli saxelmwifosa-gan.72 zogierTi avtori decentralizebul unitarul da federaci-ul saxelmwifos Soris arsebuli gansxvavebis dadgenas saerToduperspeqtivo saqmed miiCnevs da Tvlis, rom am kiTxvaze pasuxisgacema SeuZlebelia.73 zogi ufro met aqcents akeTebs sabiujetouflebamosilebaTa sferoSi arsebul gansxvavebaze74 , avtorTa naw-ili ki federaciul da decentralizebul unitarul saxelmwifosSoris gansxvavebis analizisas gansakuTrebul mniSvnelobas ani-Webs saerTo-saxelmwifo politikuri nebis formirebis procesSifederaciis subieqtebis monawileobis formas.75

federalizmis Teoria ar ganixilavs decentralizacias, rogorcukiduresad negatiur reaqcias meqanikur centralizmze. federalurimarTvis modeli SeuZlebelia moeqces neitralur „SuaSi“ meqani-kur centralizmsa da decentralizacias Soris. centralizmi da

69 Föderalismus als dynamisches System, 1985. Weber, K., Föderalismus als Instrument demokra-tischer Konfliktregelung, in: Esterbauer, F. u. a. Föderalismus als Mittel permanenter Konflikt-regelung, Wien, 1977, Lehmbruch, G. Föderalismus und Politikverflechtung. ZwischenUnitarisierung und Differenzierung, in: Politische Bildung 24, 1983, S. 35-50.70 Schaub, Die Aufsicht des Bundes über die Kantone, 1957, S. 50.71 Theorie und Praxis des Bundesstaates, Manfried Welan, Friedrich Koja, Florian Gröll, Christi-an Smekal; 1974, S. 92.72 Merkl, Zur deutsch-österreichischen Verfassung, S. 30.73 Preuss, H., Reich und Länder, Berlin, 1928, S. 145. cit: Frenkel, M., Föderalismus undBundesstaat, S. 85.74 Les Aspects Financiers du Federalisme, Paris, 1979, S. 408, cit: Frenkel, M., Föderalismusund Bundesstaat, S. 85.75 Fleiner, F., Giacometti, Z., Schweizerisches Bundesstaatsrecht, Neudruck, Zürich, 1965, S.181. cit. Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, S. 85.

Page 153: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 137 -

decentralizmi ori urTierTsapirispiro tendenciaa, romlebic verCamoayalibeben balansirebul wonasworobas.76

decentralizacia, iseve rogorc centralizacia, warmoadgens fed-eralizmis filosofiis fuZemdeblur princips. federalizmi,rogorc sinTezuri wesrigi, gulisxmobs zomieri, sasurveli cen-tralizaciisa da gonivruli decentralizaciis Sexamebas. amavedros gonivruli centralizaciisa da decentralizaciis element-ebi mxolod amdidreben, magram ver amowuraven federalizmis mTelSinaarss.77

decentralizacia gulisxmobs centraluri saxelmwifo funqcieb-is delegirebas teritoriuli erTeulebisaTvis (regionebisaTvis,raionebisaTvis, komunebisaTvis), maSin roca federaciis subieqti-saTvis damaxasiaTebelia saxelmwifos iseTi arsebiTi institucio-naluri niSnebi, rogoricaa sakanonmdeblo, aRmasrulebeli da sasa-marTlo xelisuflebis arseboba. federaciis subieqti aseve flobssaxelmwifoebriobis iseT funqciur niSans, rogoricaa saboloogadawyvetilebis miRebis ufleba. ra Tqma unda, am gadawyvetileba-Ta gauqmeba an Secvla dasaSvebia konstituciiT da kanoniT dadge-nili wesiT. aqve unda aRiniSnos, rom federaciul saxelmwifoebSisakmaod garTulebulia federaciis subieqtis gadawyvetilebaTaSecvlis an gauqmebis procedura, rac maTi politikuri avtonomiisdacvis erT-erTi mniSvnelovani garantiaa. federaciis subieqtebiar warmoadgenen centralur organoTa erTiani sistemis danayofebs,romelTa ZiriTadi funqciaa xelisuflebis centraluri organoe-bis „gantvirTva“ da moqalaqeebTan saxelmwifo xelisuflebisgeografiuli siaxlovis uzrunvelyofa. garda amisa, rogorc fed-eralur, ise federaciis subieqtTa xelisuflebas aqvs politikurilegitimaciis damoukidebeli safuZvlebi.

federaciuli wesrigi aris gansakuTrebuli saxis decentralize-buli wesrigi, romelic amcirebs meqanikuri centralizaciis sa-SiSroebas ise, rom amavdroulad inarCunebs „erTianobas mravalf-erovnebaSi“ (rasac ver axerxebs „reaqciuli“ decentralizacia).federalizmi ar SeiZleba gaigivdes decentralizaciasTan. decen-tralizacia, rac unda misaRebi da bunebrivi iyos es procesi, verayalibebs federalizms.78 federalizmi yovelTvis ufro metia, vi-dre marTvis sistemis SiSveli decentralizacia.

federalizmi aris danawilebulis gamTlianebis da ara erTianisdanawilebis, decentralizaciis saSualeba. federaluri struqture-bi, rogorc wesi, warmoiSoba ara decentralizaciis, aramed cen-tralizaciis procesis gavleniT. esa Tu is teritoriuli erTeu-

76 Lang, K., Die Philosophie des Föderalismus, S. 223.77 Lang, K., Die Philosophie des Föderalismus, S. 224.78 iqve.

Page 154: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 138 -

li federalur kavSirSi gaerTianebisas yovelTvis Tmobs calkeuluflebamosilebebs centraluri xelisuflebis sasargeblod (esprocesi ramdenadme gansxvavebulad mimdinareobs devoluciur fed-eraciul saxelmwifoebSi, sadac federaluri struqturebi yalib-deba unitaruli saxelmwifos federirebis Sedegad).

SemTxveviTi araa, rom federalizmi ar amarTlebs iseT sazogadoe-bebSi, sadac centridanuli tendenciebi ufro Zlieria, vidre mis-wrafeba politikuri erTianobisaken. federaluri sistema aucile-blad moiTxovs sazogadoebaSi erTad cxovrebis, solidarobisgarkveul minimums. federaciul saxelmwifoSi federaciis subieq-ti monawileobs saerTo-erovnuli suverenitetis CamoyalibebaSida Tavis Tavze iRebs ara marto adgilobrivi, lokaluri mniS-vnelobis, aramed saerTo-erovnuli, saerTo-saxelmwifoebrivi sak-iTxebis gadawyvetis pasuxismgeblobas. aseTi gamaerTianebeli mo-mentis ararsebobisa da centridanuli Zalebis gansakuTrebuliaqtiurobis SemTxvevaSi advili SesaZlebelia moxdes saxelmwifossruli dezintegracia.

federaciis subieqtebs rogorc TavianTi samarTlebrivi statusiT,ise mTeli rigi sxva momentebis gavleniT, gacilebiT meti poli-tikuri wona aqvT, vidre provinciebs da regionebs decentralize-bul unitarul saxelmwifoSi. unitaruli saxelmwifos teritori-uli erTeulebi ar monawileoben saerTo-saxelmwifo suverenite-tis formirebis procesSi da, Sesabamisad, maTze naklebadaa damok-idebuli saxelmwifos bedi. amitomaa, rom unitarul saxelmwifoSiganxorcielebuli decentralizacia gacilebiT naklebsaSiSia (sax-elmwifos dezintegraciis TvalsazrisiT), vidre federaciul sax-elmwifoSi.

decentralizacia ar SeiZleba ganvixiloT rogorc abstraqtuliprincipi. misi roli, daniSnuleba, ganxorcielebis formebi mTli-anad gansazRvrulia sazogadoebis konkretuli mdgomareobiT. de-centralizaciis erT-erT umTavres amocanas warmoadgens individ-ualuri TviTSemoqmedebis da damoukidebeli iniciativis uzrunve-lyofa da waxaliseba. politikuri organizmis sicocxlisunari-anoba mniSvnelovanwilad ganisazRvreba swored imiT, Tu ramdenadaauzrunvelyofili pirovnebis avtonomiuri Tavisufleba.

politikur procesSi individs akisria Tavisi Seucvleli funqcia.saxelmwifo xelisufleba asrulebs sazogadoebis dacvisa da misiuSiSroebis samarTlebrivi garantis funqciebs, ris gamoc mas auci-leblad sWirdeba batonobisa da iZulebis uflebamosilebebi. in-dividi ki mowodebulia sazogadoebaSi Seasrulos iniciativisa dapiradi riskis funqcia.

individualuri TviTSemoqmedeba ar SeiZleba efuZnebodes feder-alur sawyisebs. amis daSveba niSnavs anarqizmis aRiarebas. magramam SemTxvevaSi savsebiT amarTlebs gonivrul sazRvrebSi ganxor-

Page 155: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 139 -

cielebuli decentralizacia. tokvili aRniSnavda, rom ...rodesaccentralur administracias pretenzia aqvs mTlianad Caanacvlosyvelaze ufro dainteresebul (subieqtTa, g. x.) Tavisufali Tanam-Sromloba, es xelisufleba an tyuvdeba, an kidev cdilobs Tqvensmotyuebas. rogori ganaTlebuli da ganswavlulic unda warmov-idginoT Cven centraluri xelisufleba, mas ar SeuZlia moicvasmTeli xalxis cxovrebis yvela detali. amis miRweva aRematebayovelgvar adamianur Zalas. rodesac xelisuflebas surs, rom mx-olod misi meSveobiT Seqmnas da aamoZraos sazogadoebaSi arsebu-li amdeni gansxvavebuli zambara, igi kmayofildeba an Zalian aras-rulyofili SedegebiT, an uZlurdeba am usargeblo, unayofo mcde-lobaSi. centralizacias SeuZlia sworad warmarTos mimdinaresaqmianoba, CaaxSos patara uwesrigobebi, SeinarCunos sazogadoeb-is Status quo, romelic arsebiTad arc dacemaa da arc progresi,socialur organizmSi SeinarCunos administraciuli Tvlemis mdgo-mareoba, romelsac mmarTveli administratorebi Cveulebriv uwodebenkarg wesrigs da sazogadoebriv simSvides. erTi sityviT, mas Seu-Zlia „xeli SeuSalos“ da ara „Seqmnas“. rogorc ki saxelmwifosRonisZiebebs sWirdeba patara, ubadruki mxardaWera kerZo pirebismxridan, Cven gaocebuli vaxdenT mTeli am uzarmazari manqanissisustis konstatacias. is (xelisufleba) uceb uZlurdeba. maSinxdeba, rom xelisufleba ganwirulad mouwodebs moqalaqeebs dasax-mareblad. magram igi moqalaqeebs eubneba: „Tqven imoqmedebT ise,rogorc me amas visurveb da imave azriT, rogorc me mesmis. TqvenTqvens Tavze aiRebT am detalebs, mTelis marTvis miswrafebisgareSe“. magram, am safuZvelze ar Rebuloben adamianuri nebis mx-ardaWeras. adamianis nebas sWirdeba moqmedebis Tavisufleba, pa-suxismgebloba Tavisi moqmedebisaTvis. adamiani isea mowyobili,rom mas urCevnia darCes umoqmedod, vidre damoukideblobis gareSeiaros im miznisaken, rac misTvis cnobili araa.79

rodesac centralizebuli saxelmwifo axSobs yovelgvar TviTm-marTvelobas, es gardauvlad aris xelisuflebis TviTdacemisa da,sabolood, misi atrofiis dasawyisi. miT ufro, rom centraliza-cia ar SeiZleba gaCerdes Sua gzaze.

decentralizaciis mizans warmoadgens ara individualuri Tavisu-flebis dacva da xelisuflebis SeboWva, aramed socialuri forme-bis sijansaRe da simyare, stabiluroba, xelisuflebis sawyisebisganmtkiceba (politikuri organizaciis sferoSi individualuriiniciativis waxalisebiT). decentralizaciaSi erTgvarad erTian-deba ori sawyisi: saerTo amocanebis iZulebiTi ganxorcieleba daTavisufali individualuri iniciativa.

federalizmi SeiZleba gamoixatos ara sityvaTSeTanxmebiT „an-an“,aramed „rogorc-aseve“. cxadia, federalizmi srulebiTac ar gamor-

79 ix. Fktrcbc Lt Njrdbkm= Ltvjrhfnbz d Fvthbrt= Gthtdjl c ahfywepcrjuj= V"Ghjuhtcc" = 1992.

Page 156: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 140 -

icxavs centralizebuli marTvis elementebs. amasTanave, federaluriwesrigisaTvis gadamwyvetia is, rom gansazRvruli kompetenciebiscentralizaciis aucileblobis SemTxvevaSic ki, uzrunvelyofiliunda iqnes TviTon erTiani politikuri nebis formirebis procesisdecentralizacia. federaluri modelisadmi wayenebuli es moTx-ovna SeiZleba erTi SexedviT winaaRmdegobrivadac mogveCvenos. amavedros, igi warmoadgens federaluri wesrigis aucilebel nawils.

naTqvamis naTelsayofad, uwinares yovlisa, saWiroa „decentrali-zaciis“ cnebis axsna, ramdenadac misi gamoyeneba federalizmiscnebasTan mimarTebaSi arc ise uproblemoa. am TvalsazrisiT, sain-teresoa sakiTxis ori aspeqti:

1. pirvel rigSi, miTiTeba decentralizebul sistemaze ar arissakmarisi kriteriumi imisaTvis, rom sistema vaRiaroT feder-alurad. federalizmi aris xelisuflebis danawileba erT anramdenime centralizebul saxelisuflebo doneze im mizniT,rom xangrZlivi perspeqtiviT daculi da uzrunvelyofili iyosdecentralizebul organizaciul erTobaTa nawilobrivi avto-nomia. Sesabamisad, federalizmi aris ara zustad definirebu-li, decentralizebuli moqmedebis stili, aramed SedarebiTisidide, romelic moicavs moqmedebis SesaZleblobaTa mTelspeqtrs totalur centralizaciasa da srul decentraliza-cias Soris.80

2. meore mxriv, decentralizaciis cneba aucileblad gulisxmobsmis sapirispiro cnebas_ centralizms. magram, swored es momen-ti ewinaaRmdegeba federalur ideas, federalizmis ideals,romelic dafuZnebulia saerTo politikuri nebis formirebispluralistul, policentristul principze. federalizmi axdensam saerTo nebis Camoyalibebis procesis ara decentralizacias,aramed „noncentralizacias“.81

decentralizacia, noncentralizaciisagan gansxvavebiT, gulisxmobs e.w. centraluri politikuri „superinstanciis“ arsebobas, romelsacTavisi survilis mixedviT SeuZlia am uflebamosilebaTa de- an recen-tralizacia. federaluri wesrigis arsebiTi elementi mdgomareobspolitikuri gadawyvetilebis mimRebi centrebis erTmaneTis gverdiTTanadroul arsebobaSi. es garemoeba principulad boWavs federalursaxelmwifoSi arsebuli politikuri centrebis uflebamosilebebs.federaciul saxelmwifoSi gansakuTrebuli�mniSvneloba eniWeba imgaremoebas, rom politikuri nebis formirebis policentristuli formakonstituciuradaa ganmtkicebuli da institucionalizebuli.

saerTo nebis formirebis noncentralizebuli procesis institu-

80 Schmidheiny, S. Föderalismus als unternehmerisches Gestaltungsprinzip, in: Bechtler, T. W.(Hrsg.), Management und Intuition, Zürich, 1986, S. 106.81 iqve.

Page 157: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 141 -

cionalizacia niSnavs, rom politikuri saqmianobisa da gadawyvetile-baTa miRebis uflebamosilebebi federaciul saxelmwifoSi gadan-awilebulia ramdenime centrs Soris. aqedan gamomdinare, liter-aturaSi miuTiTeben federalizmisaTvis damaxasiaTebel, xelSek-rulebiT SeTanxmebul da garantirebul noncentralizmze (Contrac-tual Nonzentralisation).82

federaluri nebis Camoyalibebis principi gamoricxavs ierarqiis,politikuri centris da masTan dakavSirebuli periferiis cnebebs.magram mxolod politikuri gavlenis sferoebis nebayoflobiTi,ormxrivi aRiareba ver ayalibebs federalur struqturas. saxelm-wifos federirebis procesSi SesaZlebelia calkeuli kompeten-ciebi nebayoflobiT gadaeces centrs da piriqiT. federaciul sax-elmwifoSi uflebamosilebaTa gadanawileba, rogorc wesi, xor-cieldeba subsidiarobis principis safuZvelze. am SemTxvevaSimTavaria, rom politikur gadawyvetilebaTa miRebis uflebamosileba,nawilobrivi „centralizaciis“ miuxedavad, gadanawilebulia ram-denime centrze da, amasTanave, uzrunvelyofilia gadawyvetileba-Ta miRebis procesSi maTi monawileoba.83

urTierToba centralizaciasa da noncentralizacias Soris gamoxat-ulebas poulobs ramdenimedoniani saxelisuflebo struqturisinstitucionalizaciaSi. germanul iuridiul literaturaSi aRniS-nulia, rom federalizmi aRniSnavs ara ubralod decentraliza-cias, aramed mravaldonian struqturas, erTdroulad da erTmane-Tisagan damoukideblad politikuri gadawyvetilebis mimRebi gan-sxvavebuli doneebis Tanaarsebobas.

federalizmisaTvis damaxasiaTebeli politikuri decentraliza-cia ki ara, aramed swored politikuri gadawyvetilebis mimRebiramdenime centris erTdrouli Tanaarseboba warmoadgens feder-alizmis upiratesobas.84 federaluri wesrigi centriskenul dacentridanul Zalebs Soris wonasworobis damyarebis gziT poli-tikur pluralizms aniWebs konstruqciul xasiaTs. maSasadame, fed-eralizmi axorcielebs ara marto politikur gadawyvetilebaTamiRebis uflebamosilebis separirebas ramdenime centrs Soris, aramedpolitikuri erTianobis Camoyalibebasac. federalizmi SeiZlebadavaxasiaToT, rogorc politikis policentruli wesrigi, rogorcinstitucionalizebuli pluralizmi.85

federalur xelisuflebasa da federaciis subieqts Soris ufle-bamosilebaTa gadanawilebis, ramdenime politikur centrad sax-

82 Elazar, D., Exploring Federalism, Tuscaloosa, 1987, 33.83 Weinzierl, H., Die politische Dimension der strategischen Unternehmensführung, München,1994, S. 127.84 Mayntz, R., Föderalismus und die Gesellschaft der Gegenwart, Max-Planck-Institut fürGesellschafstforschung, Köln, 1989, S. 9 ff.85 Dunleavy, V., and O’ Leary, D., Theories of the State. The Politics of Liberal Democracy, NewYork, 1987. S.14.

Page 158: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 142 -

elmwifo xelisuflebis institucionaluri separirebis gziT fed-eralizmi ufro akmayofilebs socialur sistemaSi arsebul plu-ralistur interesebs, vidre unitaruli saxelmwifo. amitomaa, romfederalur wesrigs aRiarebis ufro meti Sansi aqvs sazogadoeba-Si, vidre monocentristuli wesrigisaTvis damaxasiaTebel_ „cen-tri-periferia“ _ models.86

federaciis subieqtis avtonomia ar aris warmoebuli erTiani sax-elmwifos umravlesobis nebisagan. federalur erTobaSi gaerTianeb-uli subieqtis xelisufleba efuZneba legitimaciis damoukidebelwyaros. politikuri legitimacia gulisxmobs ara marto saxelm-wifo struqturebis arCevas xalxis an misi nawilis mier, aramed imfaqts, rom mosaxleobis nawilSi ganmtkicebulia danarCeni masisa-gan misi gamorCeulobis, regionaluri kuTvnilebisa da identur-obis Segneba, romelic ufro grZnobad-emociur sferoSi gadadis.

aRsaniSnavia isic, rom federalizmis dros sabolood mainc saqmegvaqvs „xelovnurad“ Camoyalibebul wesrigTan, romelic mxolodpirobiTad Tu Seesabameba realurad Camoyalibebul politikururTierTobebs. politikuri diferenciaciis gansazRvruli modelebi(magaliTad, poliktatia/monokratia), warmoadgenen realobisagan met-naklebad daSorebuli politikuri wesrigis idealur tipebs. wes-rigis realur da idealur modelebs Soris gansxvaveba yvelaze ufroTvalsaCinod ikveTeba konstituciisa da konstituciuri sinamdvilisdiqotomizaciaSi.87 wesrigisadmi miswrafebisa da realuri wesrigisTanxvedra bevradaa damokidebuli imaze, Tu ramdenad poulobs sax-elmwifo politika sazogadoebis saerTo mxardaWeras da ramdenadaaigi aRiarebuli politikur procesSi monawile mxareebis mier.

5. partikularizmi, separatizmi da federalizmi5. partikularizmi, separatizmi da federalizmi5. partikularizmi, separatizmi da federalizmi5. partikularizmi, separatizmi da federalizmi5. partikularizmi, separatizmi da federalizmi

5.1. partikularizmi5.1. partikularizmi5.1. partikularizmi5.1. partikularizmi5.1. partikularizmi

partikularizmi da separatizmi Tavisi arsiT upirispirdeba fed-eralizmis ideas. Tumca, maT ratomRac xSirad moixsenieben feder-alizmTan dakavSirebiT. federalizmis idea SeuZlebelia aixsnaspartikularuli da separatistuli fenomenebis meSveobiT, rac argamoricxavs federalizms, partikularizmsa da separatizms Sorisarsebuli gansxvavebisa da kavSiris kvlevis aucileblobas (miTufro, rom iuridiul literaturaSi amis aucileblobis Sesaxebsakmao xnis winaT aRiniSna).88

partikularizmisa da federalizmisaTvis saerToa is, rom oriveeswrafvis kavSirs, gaerTianebas. am gagebiT, partikularizmi war-moadgens federalistur miswrafebas. Tumca partikularizmTan mi-marTebaSi unda gamoiyos ori tendencia: pirveli efuZneba feder-

86 Weinzerl, H., Die politische Dimension der strategischen Unternehmensführng, S.128.87 Krüger, H., Vefassung, in: Handwörterbuch der Sozialwissenschaften, Bd. 11, 1961, S.72.88 Dennewitz, B., Der Föderalismus. Sein Wesen und seine Geschichte, 1947, S.100.

Page 159: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 143 -

aluri kavSiris ganmtkicebas, rodesac saerTo-federaluri momen-tebi ufro Zlierad aris gamoxatuli, vidre es iyo federalurkavSirSi gaerTianebamde; meore efuZneba federaciis wevris poli-tikuri wonis gaZlierebas da federaluri centrisaTvis mxolodsimboluri uflebamosilebebis miniWebas. am SemTxvevaSi sakuTariavtonomiis uzrunvelyofas ufro meti mniSvneloba eniWeba, vidrefederaluri erTianobisaken miswrafebas. pirveli tendencia ayali-bebs WeSmariti federalizmis, xolo meore _ partikularuli fed-eralizmis modelebs. Tumca, federalizmi orivesaTvis saerTo cnebaa.89

partikularuli federalizmis dros politikuri simZimis centriTandaTan gadadis federaciis subieqtebze, romelTa gaZlierebacamavdroulad xdeba erTiani saxelmwifos sisustis mizezi.90 par-tikularizmi, am TvalsazrisiT, warmoadgens negatiur princips.mas ar SeuZlia daupirispirdes totaluri erTianobisaken miswrafe-bas, ris gamoc Rebulobs nervuli daavadebis formas.91 partiku-larizmi pirdapiri gzaa separatizmisaken da, sabolood, gadadisanarqiaSi. separatizmisagan gansxvavebiT, romelic mTlianad Sepy-robilia saxelmwifosagan gamoyofis agoniiT, partikularizmi aRi-arebs partikularuli erTeulebis mravalricxovnobas, romelTakonstituciac sxva araferia, Tu ara calkeuli nawilebis miermTelisaTvis „warTmeul“ uflebamosilebaTa jami.92

partikularizms mTeli aqcenti gadatanili aqvs erTian saxelmwi-foSi „mravalricxovan erTeulTa“ damoukideblobaze. partikular-izmis dros ukana planze gadadis da nel-nela kvdeba gaerTianebi-sa da mTlianobisaken miswrafebis idea. partikularizms surs„TavisTvis yofna“ da gankerZoebis idea misTvis sakraluri da xel-Seuxebelia. partikularizmis aseTi sulieri konstitucia vlinde-ba egoistur umoqmedobaSi. partikularizmisaTvis damaxasiaTebe-lia miswrafeba piradi sargeblobisa da gamorCenisadmi. partiku-laruli azrovneba yovelTvis wina planze ayenebs sakuTar inter-esebs, maSin roca saerTo interesebi misTvis naklebad mimzidvelida meorexarisxovania.93

partikularizmisaTvis ucxoa individualuri gansakuTrebulobisadmifederaluri pativiscemis grZnoba da erTianis farglebSi mraval-ferovnebis SenarCunebis, erTianobis mravalferovnebaSi arsebobistipuri, federalurad gawonasworebuli modeli. partikularuliazrovneba es aris viwroegoisturi azrovneba, romelic ewinaaRmde-geba yovelgvar janmrTel centralizacias da upirispirdeba er-Tian, saerTo-erovnul koncefcias.94

89 iqve.90 Lang, K., Die Philosophie des Föderalismus, 1971, S.33.91 iqve.92 Kägi, Föderalismus und Freiheit, S.49.93 ix: Lang, K., Die Philosophie des Föderalismus, 1971, S. 33.94 iqve.

Page 160: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 144 -

„partikularuli federalizmi“ an „ultrafederalizmi“ aRaribebsfederalizmis arss. aRniSnuli cnebebi, garkveuli azriT, SeiZle-ba daxasiaTdes rogorc antifederalizmic.95

5.2. separatizmi5.2. separatizmi5.2. separatizmi5.2. separatizmi5.2. separatizmi

separatizmi warmoadgens politikur moZraobas saxelmwifos Sig-niT, romelic mimarTulia saxelmwifosagan romelime teritoriu-li nawilis gamoyofisaken.96 separatizmi SeiZleba eswrafvodes aramarto gamoyofas, aramed sxva saxelmwifosTan SeerTebasac. arse-bobs separatistuli mimdinareobebis sakmaod mravalricxovani sax-esxvaoba. maT Soris gansakuTrebiT unda gamoiyos eTnikur-region-alistur safuZvelze agebuli separatistuli moZraoba.97

Tanamedrove periodSi separatistuli mimdinareobebi ise Zlieria,rogorc arasodes.98 rogorc wesi, separatistuli moZraoba ar yali-bdeba uceb, igi rTuli sazogadoebriv-politikuri ganviTarebis Sedegia.separatizmi aseve naklebad aris dakavSirebuli saxelmwifoTa ganvi-Tarebis donesTan. Tanamedrove separatizmi erTnairad saSiSi tenden-cia gaxda ara marto ganviTarebadi, aramed industriulad ganviTare-buli saxelmwifoebisaTvisac. ganviTarebul saxelmwifoebSi separat-istuli tendenciebis gaZlierebas didad Seuwyo xeli egocentristu-li, individualisturi ideologiis gavrcelebam, romelmac aseve gam-oiwvia samoqalaqo demokratiis krizisic. Tanamedrove dasavleTSiukve sakmao xania seriozulad ganixileba sakiTxi, Tu ramdenad efeq-tianad SeuZlia gadaWras postindustriul sazogadoebaSi arsebuliproblemebi demokratiis moqmedma, tradiciulma institutma, romel-ic formirebuli iyo absoluturad gansxvavebul epoqaSi.99

Tanamedrove msoflioSi rasizmisa da nacionalizmis ideologiisganmtkiceba bevrad ganapiroba samoqalaqo cnobierebis krizisma.Tavis mxriv, samoqalaqo demokratiis krizisze gavlena iqonia iseTmafaqtorebma, rogoricaa politikuri procesis deideologizacia[rodesac TandaTan qreba Cvens kulturaSi dRemde Rrmad gamjdarikavSiri religias (an msoflmxedvelobas) da politikas Soris];„partiuli demokratiis“ ganmtkiceba, rodesac parlamenti ufromTavrobis mxarezea, vidre xalxisa; „interesTa kavSiris demokra-tia“, rodesac interesTa kavSirebi ufro erTmaneTTan konkurenci-iT arian dakavebuli da cdiloben TavianTi sargeblobisaTvis maqsi-malurad gamoiyenon saxelmwifo.100

95 Lang, K., Die Philosophie des Föderalismus, 1971, S.34.96 Ermacora, F., Allgemeine Staatslehre. Vom Nationalstaat zum Weltstaat, 1970, S. 624.97 Wegemund, R. Politisierte Ethnizität in Mauretanien und Senegal, Hamburg, 1991, S. 10.98 Esser, H., Ethnische Differenzierungen und moderne Gesellschaft, Zeitschrift für Soziologie,Jg. 17/1988, S. 236.99 Waschkuhn, A., Demokratietheorien. Politiktheoretische und ideengeschichtliche Grundzüge,München, 1998, S. 267 ff.100 iqve.

Page 161: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 145 -

Tanamedrove „neofeodalizmi“ sazogadoebis sul ufro mzard in-dividualizaciasTan erTad mWidrod ukavSirdeba „identurobiskriziss“. eTnikuri, religiuri, kulturuli an sxva niSnis safuZ-velze Camoyalibebuli jgufi, romelic ver axerxebs TviTdamkvi-drebas, iZulebulia iyurebodes mxolod „ukan“, Tavisi sakuTariwarsulisaken da mxolod retrospeqtivaSi eZebdes Tavisi erovnu-li identurobis ganmsazRvrel formebs.

separatistuli mimdinareoba damaxasiaTebeli iyo yvela sazoga-doebisaTvis, istoriis manZilze icvleboda mxolod misi formebi.Tanamedrove literaturaSi asaxeleben separatistul miswrafeba-Ta motivaciis oTx gansxvavebul tips: 1. xelisuflebisa da mar-Tvis poziciebis politikurad usamarTlo (separatistTa azriT)danawileba; 2. sasicocxlo ekonomikuri sivrcis SemWidroeba (mo-saxleobis raodenobrivi zrdis da ekologiuri pirobebis gauare-sebis gamo); 3. religiuri Seuwynarebloba da kulturuli asimila-cia; 4. separatistebis mier „usamarTlod“ miCneuli sazRvrebisa daxelSekrulebebis reviziis cda.101

niSandoblivia, rom separatizmis ideologia ufro xSirad yalib-deba ara uSualod eTnikuri jgufis an xalxis, aramed viwro (viT-om elitaruli) wris, rogorc wesi, eTnokratiis mier. separatistu-li moZraoba xSirad efuZneba romelime eTnikuri elitaruli jgufismier sakuTari keTildReobisa da privilegiebis SenarCunebis ideas.102

literaturaSi aRniSnuli fenomeni daxasiaTebulia rogorc „cul-ture of contentment“. eTnokratiis mmarTvelobis SemTxvevaSi situaciasbevrad arTulebs is garemoeba, rom am jgufebs ar SeswevT grZel-vadiani, optimaluri gadawyvetilebebis miRebis unari.103

separatizmi, iseve rogorc partikularizmi, Tavisi arsiT a-prioriantifederalisturia.104 Tu partikularizmis SemTxvevaSi politikurisimZimis centri gadadis federaciis subieqtebze, separatizmi es-wrafvis saxelmwifosagan srul gamoyofas. Tu partikularisti,ase Tu ise, SedarebiT pasiuria da naklebad ainteresebs mTelisagangamoyofis idea, separatisti aqtiurad eswrafvis gamoyofis ideisrealizacias. separatistuli moZraobis mTeli Zalebi mTlianadkoncentrirebulia saxelmwifosagan gamoyofis strategiul mizanze.

separatizmi _ es aris erTad cxovrebis yvelanairi formis SiSve-li, avadmyofuri uaryofa. „yvelaferi mTlianobis winaaRmdeg“, ai,separatizmis devizi, romelic erTgvari agoniuri reaqciaa unita-rizmis devizze: „yvelaferi mTlianobisaTvis“. Tavisi miznis ganx-orcielebas separatizmi cdilobs nebismieri, maT Soris saxelm-

101 Wegemund, R., Politisierte Ethnizität in Mauretanien und Senegal, 1991, S. 12.102 Couwenberg, S. W., „Niewuwe hoop op staatkundige en bestuurlijke vernieuwing in het fin desiecle?, in: Staatsrechtelijke vernieuwingen, Zwolle, 1991, S. 24-29. cit: Alen , A., Der Föderal-staat Belgien. Nationalismus-Föderalismus-Demokratie, 1992, S. 50.103 Calbraith, J. K., The Culture of Contentment, 1992, cit: Alen A., Der Föderalstaat Belgien, S. 49.104 Dennewitz, Bodo, Der Föderalismus, sein Wesen und seine Geschichte, Hamburg, 1947, S. 96.

Page 162: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 146 -

wifo erTianobis ideis uaryofis fasad.

sxvadasxva negatiur SedegTan erTad separatizmi xels uwyobs mosax-leobis cxovrebis donis mkveTr dacemas. erT-erTi gamokvlevis Tanaxmad,separatizmi belgiis mosaxleobis keTildReobis saerTo dones das-cemda daaxloebiT 5 procentiT, xolo kanadis SesaZlo daSlis SemTx-vevaSi cxovrebis done, savaraudod, daecemoda 16 procentiT.105

Tavisi arsiT separatizmi warmoadgens destruqciul moZraobas.igi ar cnobs aranair wess da, SeiZleba iTqvas, araprognozireba-dia. separatistuli suli Slis, arRvevs wesrigs da erTianobas.saxelmwifosagan gamoyofis upirobo, xSirad fanatizmamde misulisurvili iwvevs ara marto egoistur TviTizolacias, aramed uary-ofs erTianobis nebismier ideas, upirispirdeba „yvelas“ da „yve-lafers“. separatisti cxovrobs mxolod TavisTvis da absolutur-ad ar ainteresebs sxvebis „gageba“. urTierTobisagan aseT saerTogaucxoebas Tan sdevs Zlieri anarqistuli simptomebi. erTianobisideisadmi dapirispirebuli separatizmi, sabolood uZluria winaRudges uwesrigobis anarqistul tendenciebs, riTac noyier niadagsamzadebs unitarul-totalitaruli reJimis Camosayalibeblad.106

separatistuli ideologia SeuTavsebelia federalur integracia-sTan. federalizmis politikur-ideologiur moZraobas saxelmwi-fos romelime nawilis mowyveta ki ar surs, aramed aRiarebs sax-elmwifos erTianobas da mTlianobas. federalizmis dros decen-tralizaciisaken mimarTul moZraobas ar unda saxelmwifo erTiano-bis darRveva. federaluri wesrigis SemTxvevaSi erTianobisakenmiswrafeba yovelTvis ufro Zlieria, vidre avtonomiisaken. winaaRm-deg SemTxvevaSi federaluri wesrigi an saerTod daiSleba, anmoxdeba misi transformacia unitarul saxelmwifod.

miuxedavad imisa, rom federalizmi da separatizmi sruliad gansx-vavebuli rigis movlenebia, maT Soris arsebobs garkveuli kavSirida urTierTdamokidebuleba. sakmaod fxizel Sefasebas moiTxovsis faqti, rom im politikur Zalebs, romlebic eswrafvian feder-alizms, erTgvari midrekileba aqvT separatizmisakenac. ar arisgamoricxuli, rom Tavisi arsiT federaluri mimdinareoba gadaizar-dos separatistul moZraobaSi. politikurma praqtikam icis feder-alur mimdinareobaTa msgavsi metamorfozis araerTi SemTxveva.107

federalizmis ideisadmi saxelmwifoebis SedarebiT frTxili damok-idebuleba, sxva mizezebTan erTad, ganpirobebulia im mosazrebiT,rom teritoriuli mowyobis federaluri modeli Seicavs separat-istuli tendenciebis waxalisebis latentur safrTxes. zemoaRniS-

105 De Staandard, 28. Oktober, 1992. cit: Alen, A, Der Föderalstaat Belgien. Nationalismus-Föderalismus-Demokratie, 1992, S. 50.106 Lang, K., Die Philosophie des Föderalismus, S. 35.107 Ermacora, F., Ursprung und Wesen des Selbstbestimmungsrechts der Völker und seine Entwicklungbis zum zweiten Weltkrieg, in: Rabl (Hrsg.),Selbstbestimmungsrecht der Völker, I. Bd., 1964, S. 58.

Page 163: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 147 -

nuli SiSi iyo erT-erTi mizezi, ris gamoc samxreT afrikam uariTqva federalur mowyobaze miRebaze. analogiuri situacia gvxvde-boda belgiaSi. marTalia, am qveyanam sabolood arCevani maincfederalur modelze SeaCera, magram am politikur gadawyvetile-bas win uZRoda aTwleulebis manZilze mimdinare cxare politikurida samecniero debatebi belgiis federaluri mowyobis momxreebsada mowinaaRmdegeebs Soris.

jer kidev 1938 wels belgiis saxelmwifo reformebis centri xazgas-miT miuTiTebda qveyanaSi eTnikuri federalizmis Camoyalibebis Sesa-Zlo katastroful Sedegebze. centris azriT, Tu belgiisDSina-ter-itoriuli dayofa daemTxveoda eTnikur da enobriv sazRvrebs, esiqneboda qveynisaTvis gansakuTrebiT saSiSi da msoflioSi uprece-dento movlena. eTnikuri federalizmi daarRvevda saxelmwifosad-mi individis kuTvnilebis grZnobad-emociur kavSirs, romelsac sa-sicocxlo mniSvneloba aqvs nebismieri saxelmwifosaTvis, gansakuTre-biT ki federaluri gaerTianebisaTvis. federaluri politikuri wes-rigis dualizmi, belgiis reformebis centris daskvniT, warmoadgen-da iseT reJims, romlis SenarCunebac didi xnis manZilze SeuZlebe-lia. federaluri wesrigi Tavisi pluralistuli xasiaTis gamo per-manentulad warmoSobs konfliqtebs sazogadoebis sxvadasxva jgufsSoris, rac autanels xdis erT saxelmwifoSi cxovrebas. sabolood,centri mivida im daskvnamde, rom belgia federaluri modelis SemoRe-biT gadadgamda nabijs separatizmisa da „sikvdilisaken“.108

belgiis saxelmwifos federirebisadmi msgavsi, negatiuri damok-idebuleba ar Secvlila mTeli aTwleulebis manZilze. 1963 welsbelgiis reformebis centris daskvniT federaluri struqtura sab-olood daSlida qveyanas. centris gansakuTrebul SeSfoTebas iwvev-da is garemoeba, rom msoflio praqtikam ar icoda unitarulisaxelmwifos federalur gaerTianebad reorganizaciis arc erTiwarmatebuli SemTxveva. gansakuTrebuli pesimizmiT ganixilebodafederaluri modelis perspeqtivebic. centris azriT, federaluristruqturebis SemoReba arsebul sirTuleebs ki ar moxsnida, aramedbelgias daayenebda axal-axali, ufro rTuli da praqtikulad gada-uwyveteli problemebis winaSe.109

belgiis saxelmwifos (federalur gaerTianebad transformaciisSemTxvevaSi) unda Seesrulebina mudmivi mediatoris roli or, eno-brivad da kulturulad, da, savaraudod, aseve gansxvavebul poli-tikur moZraobas Soris. rogorc mediatori, saxelmwifo mudmivaddakavebuli iqneboda arsebul winaaRmdegobaTa SerigebiT. perma-nentuli konfliqtebisa da maTi ganeitralebisaken mimarTuli situa-cia aseve mudmiv problemebs Seuqmnida qveynis dedaqalaqs, briusels.

108 Vermeulen, P., Gutachten „Hervorming van de Staat“, T. B. P., 1975, S.333. cit: Alen, A, DerFöderalstaat Belgien. S. 46.109 Alen, A., Der Föderalismus Belgien, S. 45.

Page 164: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 148 -

belgiis reformebis centri gansakuTrebiT gamoyofda saxelmwi-fos federirebis ekonomikurad negatiur Sedegebs. belgiis ekonomikamyarad iyo CarTuli evropis ekonomikur sistemaSi, rogorc er-Tiani, integrirebuli struqtura (sadac erTmaneTze mWidrod iyvnen„mibmuli“ flandriis da valoniis regionebi). belgiis federali-zacia centris azriT gamoiwvevda regionebs Soris arsebuliekonomikuri damokidebulebis erozias da aucileblad daazusteb-da (safinanso-ekonomikuri TvalsazrisiT) rogorc flandriul, asevevaloniur teritoriul gaerTianebebs, romlis drosac vercerTimaTgani damoukideblad ver SeZlebda maT winaSe arsebuli sasic-ocxlo mniSvnelobis problemaTa gadawyvetas.110

federaluri modelisadmi kritikuli damokidebuleba SeimCneodabelgiis iuridiul, samecniero wreebSic. separatistuli tenden-ciebis ganeitralebis procesSi federaluri modelis SezRudulSesaZleblobebze amaxvilebdnen yuradRebas cnobili belgielikonstitucionalistebi. maTi azriT, Tu sruli TviTgamorkvevisada damoukidebeli saxelmwifos Camoyalibebisaken miswrafeba See-sabameba orive (flandriuli da valoniuri) erTobis „erovnulmiswrafebas“, maSin federalizmi ar gvTavazobs aranair gamosavalsam situaciidan.111 belgiis federaciul saxelmwifod reformirebaki ar ganamtkicebs, aramed mxolod daasustebs arsebul kavSirebs.am SemTxvevaSi saqme ufro gveqneba dezintegraciasTan, vidre inte-graciasTan. mecnierTa daskvniT, federalizmis gza belgiisaTvisaris qveynis sruli danawilebisaken mimavali gza.112

sabednierod, belgiis politikurma sinamdvilem daadastura ze-moaRniSnul debulebaTa usafuZvloba. Tumca, rogorc ukve aRvniS-neT, federalurma modelma avtomaturad ver moxsna belgiis sax-elmwifos winaSe arsebuli problemebi. amitom, igive separatizmisda federalizmis urTierTdamokidebuleba aucileblad unda iqnesgaanalizebuli konkretul istoriul-politikur konteqstSi daara zogad-abstraqtuli Tezisebis moSveliebiT. situaciis indi-vidualobidan gamomdinare, federalizmma SeiZleba xeli Seuwyosseparatistuli moZraobis ganeitralebas, ramdenadac marTvis fed-eraluri sistema iZleva gansxvavebuli jgufebis interesebis, maTSoris politikuri ambiciebis maqsimalurad dakmayofilebis Sesa-Zleblobas. amave dros konkretul situaciaSi, federalizmma Sei-Zleba waaxalisos kidec separatistuli ideologia da ufro gaaR-rmavos erTmaneTisagan gaucxoebis sindromi. federaluri modelisorive SesaZlo Sedegi moiTxovs fxizel Sefasebas da, rac mTavaria,faqtobrivi situaciisa da arsebuli politikuri, integraciuli dadezintegraciuli tendenciebis srulyofil, konkretul analizs.

110 cit: Alen, A, Der Föderalstaat Belgien, S. 47.111 iqve.112 iqve.

Page 165: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 149 -

Tavi 8. federalizmis funqciebi

1. federalizmi da politikuri sistemis stabiluroba1. federalizmi da politikuri sistemis stabiluroba1. federalizmi da politikuri sistemis stabiluroba1. federalizmi da politikuri sistemis stabiluroba1. federalizmi da politikuri sistemis stabiluroba

politikuri sistemis stabilurobas gansazRvravs sami funqciurimomenti: stabilurobis sistematuri dacva, konfliqtebis sagno-brivi da integraciuli damuSaveba, sistemis legitimacia.1

stabilurobis dacva xorcieldeba sistemaSi „zedmeti“ elementeb-is CarTviT. am dros sistema isea struqturirebuli, rom misi rome-lime nawilis gamoTiSva ar iwvevs mTlianad sistemis paralizebas.stabilurobis uzrunvelyofis mizniT xdeba garkveuli elementeb-is gaormageba da isini paralelurad moqmedeben swored iq, sadacsistemis moSlis yvelaze meti safrTxea.2

konfliqtebis integraciuli damuSaveba gulisxmobs mocemulisistemisadmi calkeuli individebisa da jgufebis loialuri damok-idebulebis uzrunvelyofas, romlis safuZvelzec SesaZlebeliademografiuli da aseve sagnobrivi konfliqtebis prevencia. is,rom saxelmwifos arseboba da misi stabiluri saqmianoba SesaZle-belia mxolod maSin, rodesac qveSevrdomebi aRiareben da pativsscemen am xelisuflebas, ganekuTvneba saxelmwifos TeoriaSi cno-bil erT-erT uZveles WeSmaritebas.

federalizmma, erTi mxriv, unda uzrunvelyos heterogenuli sa-zogadoebis integracia, meore mxriv, igi warmoadgens xelisufle-baTa vertikaluri danawilebis saSualebas.

integraciuli funqcia saTaves iRebs aRorZinebis epoqis da me-19saukuneSi gavrcelebuli federalizmis Teoriebidan. am periodisfederaluri azrovnebis amosaval punqts warmoadgenda kulturu-li, ekonomikuri, eTnikuri, konfesionaluri an sxva niSnebiT erT-maneTisagan gansxvavebuli da damoukidebeli regionebis arseboba.regionebis politikuri integraciis procesSi (romelic ganpirobe-buli iyo ekonomikuri, samxedro an sxva mosazrebebiT) federalurpolitikas aucileblad unda SeenarCunebina da gaeTvaliswinebinaregionaluri gansxvavebebi. regionalur gansakuTrebulobaTa Se-narCuneba miCneuli iyo federaluri politikuri sistemis legiti-maciis safuZvladac. am aspeqtSi, federalizmi warmoadgens insti-tucionalur kompromiss, erTi mxriv, integracias da cxovrebisstandartebis erTianobas, meore mxriv, regionalur gansakuTrebu-lobas da mravalferovnebas Soris. federalizmi saSualebas iZl-eva gamoyenebul iqnes „didi sivrcis mqone teritoriis“ ekonomikurida sagareo-politikuri upiratesobebi.3

1 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, S. 14.2 Landau M., Federalism, Redundancy and System Reliability, in: Publius, The Journal of Feder-alism, Philadelphia, S. 187. cit: Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, S. 14.3 Zeh, W., Spätföderalismus-Vereinigungs- oder Differenzierungsföderalismus?, in: Zeitschriftfür Parlament, 8, 1977, S. 487.

Page 166: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 150 -

federalizmi, rogorc xelisuflebaTa vertikaluri danawilebisforma, emsaxureba ara heterogenuli regionebis integraciis, arameddemokratiuli saxelmwifos efeqtiani funqcionirebis amocanas.4

federalur xelisuflebasa da federaciis subieqtebs Soris xe-lisuflebaTa danawilebam unda ganamtkicos xelisuflebisadmikontrolis meqanizmebi; opoziciur partiebs misces federaciissubieqtebis xelisuflebaSi mosvlis SesaZlebloba da am formiTgauadvilos maT centralur xelisuflebaSi mosvlisa da poli-tikuri kadrebis momzadebis amocanis realizacia. federalizmmapolitikuri legitimaciis damatebiTi safuZvlebis meSveobiT undagaaumjobesos mosaxleobis decentralizebulad organizebuli dadiferencirebuli interesebis realizacia. federalurma modelmaaseve unda gantvirTos centraluri institutebi calkeuli fun-qciebis ganxorcielebisagan da uzrunvelyos gansazRvruli prob-lemebis gadanawileba gansxvavebul institutebsa da saxelmwifodoneebze. calkeul sakiTxebTan mimarTebaSi federalizmi cdilobsTavidan aicdinos mosaxleobis mxridan dausabuTebeli „molod-inisa da moTxovnebis“ gaukontrolebeli eskalacia.5 am mosazre-biT, federalizmi ufro warmoadgens demokratiuli, erTiani sax-elmwifos funqcionirebis saSualebas, romelsac SedarebiT nakle-bad ainteresebs arsebuli regionaluri da sxva disparitetebisSenarCuneba.

federaluri sistemis erT-erT mTavar funqciad miCneulia Tavisu-flebis uzrunvelyofa.6 amas aRiarebs yvela avtori, romelic met-naklebad dakavebulia federalizmis sakiTxebis kvleviT. „feder-aluri Tavisuflebis“ Tavisebureba ganisazRvreba erTgvari „nega-tiuri“ bunebiT. federaluri Tavisufleba yovelTvis aris „Tavisu-fleba raRacisagan“. kerZod, es aris Tavisufleba im jgufisagan,sadac individs uxdeba cxovreba. federalizmi eswrafvis jgufSipirovnebis TviTrealizacias, aRiarebs swored erTeuli individe-bis upirates uflebas.

federaciuli saxelmwifos SesaZleblobebi didad ganisazRvrebamisi moqmedebis pirobebiT. federaciuli saxelmwifos abstraqtulmodels am SemTxvevaSi naklebi daxmarebis gaweva SeuZlia. feder-aluri modelis warmatebul funqcionirebas bevrad gansazRvravsis garemoeba, Tu ra pirobebSi iqna arCeuli marTvis federalurisistema. Tu es garemoebebi Tavidanve araxelsayreli iyo, maSinfederaluri sistemis moqmedebam SeiZleba miiRos aramcTu sasur-

4 Abromeit, H., Die Funktion des Bundesrates und der Streit um seine Politisierung, in: ZParl 13,1982, S. 462-472.5 Scharpf, F.W./Reissert, B./Schnabel, F., Politikverflechtung. Theorie und Empirie des kooperativenFöderalismus in der Bundesrepublik, 1976, S.18.6 am sakiTxze amomwuravad ixileT: j. kaSia, Tavisufleba da federalizmi,Tbilisi, 1997.

Page 167: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 151 -

veli, aramed negatiuri mimarTuleba. es Seexeba federalizmis in-tegraciul funqciebsac: Zlieri centriskenuli Zalebis arsebobisSemTxvevaSi federaluri mowyobis modelma SeiZleba ki ar waaxal-isos erTian saxelmwifoSi nebayoflobiTi integraciis tendenciebi,aramed, piriqiT, xeli Seuwyos saxelmwifos srul dezintegracias.7

2. federalizmi rogorc konfliqtebis daZlevis saSualeba2. federalizmi rogorc konfliqtebis daZlevis saSualeba2. federalizmi rogorc konfliqtebis daZlevis saSualeba2. federalizmi rogorc konfliqtebis daZlevis saSualeba2. federalizmi rogorc konfliqtebis daZlevis saSualeba

stabiluri politikuri sistema gulisxmobs sazogadoebaSi perma-nentulad arsebul daZabulobaTa da dapirispirebaTa maqsimalurganeitralebas, konfliqtebis integracias. sazogadoebas, miT ufroTanamedrove, ukiduresad diferencirebul sazogadoebas ar Seu-Zlia arseboba konfliqtebis gareSe. konfliqtebi sazogadoebaSiarsebobda uxsovari droidan da, albaT, iarsebebs kacobriobisarsebobis manZilze. amasTanave, teqnikuri progresis paraleluradsocialuri konfliqti Rebulobs sul ufro rTul xasiaTs, rac,Sesabamisad, warmoSobs damatebiT problemebs maTi prevenciisa dadaZlevis TvalsazrisiT.

sazogadoebis pluralisturi organizacia ar warmoadgens kon-fliqtebis wyaros. krizisuli da konfliqturi situaciebi damaxa-siaTebelia TviT totalitaruli saxelmwifosTvisac, sadac arianZalebi, romlebic moiTxoven arsebuli wesrigis Secvlas an (miuxe-davad didi riskisa) opoziciaSi udganan xelisuflebas.

socialuri konfliqtebis mimarT mecnierebaSi ar aris erTgvaro-

vani damokidebuleba.8 aq SeiZleba gamoiyos Semdegi gansxvavebuli

midgoma:

1. avtorTa nawili konfliqts ganixilavs, rogorc sazogadoebismamoZravebel Zalas da progresis saSualebas, rogorc poziti-ur socialur fenomens. Sesabamisad, konfliqtebis gadawyvetada maTi Tavidan acileba ar aris sasurveli. es SeuZlebelicaada sazianoc. konfliqtebs mxolod unda mieceT garkveuli mima-

rTuleba, raTa socialuri progresi nayofieri iyos.9

2. konfliqts aqvs rogorc pozitiuri, ise negatiuri mxare. kon-fliqtis pozitiuri mxare ganisazRvreba socialuri jgufebisada urTierTobebis integraciiT. negatiurad unda Sefasdes Zal-adobis is damangreveli muxti, rac met-naklebad imanenturiakonfliqturi situaciebisaTvis da ramac SeiZleba Seaferxossazogadoebis swori mimarTulebiT ganviTareba. Zaladoba niS-

7 Kisker, G., Ideologische und theoretische Grundlagen der bundesstaatlichen Ordnung in derBundesrepublik Deutschland-Zur Rechtfertigung des Föderalismus, in: Probleme des Föderalismus,1985, S.25 ff.8 am sakiTxis Sesaxeb ufro dawvrilebiT ix: Dahrendorf, Die Funktion sozialerKonflikte; ders., Elemente einer Theorie des sozialen Konflikts, beide in: Dahrendorf, Gesellschaftund Freiheit. Zur soziologischen Analyse der Gegenwart, 1961.9Dahrendorf, Konflikt und Freiheit. Auf dem Wege zur Dienstklassengesellschaft, 1972.

Page 168: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 152 -

navs socialuri organizmis avadmyofobas, romelic saswrafomkurnalobas moiTxovs, Tu ar gvinda rom daimarxos mTeli

socialuri wesrigi.10

3. konfliqti Sefasebulia mxolod negatiuri aspeqtiT, rogorc

„disfunqciuri“ an „paTologiuri“ movlena.11

socialuri konfliqtebis mowesrigeba ar gulisxmobs maT saboloodaZlevas. es ramdenadme utopiuri amocanacaa. amitom konfliqteb-is mowesrigebis gansxvavebuli modeli cdilobs garkveulwiladSearbilos konfliqtis dezintegraciuli moqmedeba da gamoiyenosigi socialuri integraciis mizniT.

konfliqtebis regulirebis sistema federaciul saxelmwifoSigansakuTrebiT aqtualuria imitom, rom 1. federaluri modeli,xSir SemTxvevaSi, SemoRebulia sazogadoebaSi arsebuli winaaRm-degobebis dasaZlevad da 2. federaciuli saxelmwifo TviTonveSeicavs konfliqtebis garkveul potencials. federalizmisaTvisdamaxasiaTebeli politikuri policentrizmi gulisxmobs gansx-vavebuli mTavrobebisa da „saxelmwifoebis“ erTmaneTis gverdiT,droSi Tanadroul arsebobas, rodesac konfliqti zogjer winaswararis daprogramebuli.

federalizmis sakiTxebis mecnieruli kvleva ukve sakmao xania, racar Semoifargleba federaciuli saxelmwifos institucionaluristruqturisa da federaciul saxelmwifoTa SedarebiT-samarT-lebrivi analiziT. federalizmi, rogorc saxelmwifos struqtu-ruli principi, sul ufro xSirad ganixileba Sidasazogadoebrivi

konfliqtebis gadawyvetis erT-erTi modelis saxiT.12 federaliz-

mis upiratesobebis da misi naklis Sesaxeb diskusia met-naklebadyovelTvis dakavSirebulia federaluri marTvis sistemis efeq-tianobasTan anu imasTan, Tu ramdenad SeuZlia federalizms sa-zogadoebaSi arsebuli konfliqtebis daZleva.

federalizmis SesaZleblobebi konfliqtebis daZlevis procesSi,gansxvavebuladaa Sefasebuli. zogjer federalizmi miCneulia kon-fliqtebis daZlevis saukeTeso saSualebad an, piriqiT, ZiriTadadTanamedrove menejmentis safuZvelze argumentirebuli Sexeduleb-is Tanaxmad, uaryofilia federaluri modelis SesaZleblobebi

konfliqtebis daZlevis procesSi.13 literaturaSi bedis ironiadaris miCneuli, rom es ukanaskneli Sexeduleba, romelic ekonomi-ur-sameurneo modelis Sesabamisad, moiTxovs ierarqiuli, mkacrad

10 Coser, Theorie sozialer Konflikte, 1965.11 Mayer, The Social Problems of an Industrial Civilisation, 1957. cit: Karl Weber, Föderalismusals Instrument demokratischer Konfliktregelung, S. 52.12 Sturm, R., Strategien intergoevernemenralen Handelns. Zu neueren Tendenzen des Föderalismusin Deutschland und in den USA, Tübingen, 1996, S. 5.13 ix. Benz, A., Föderalismus als dynamisches System, Opladen, 1985.

Page 169: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 153 -

struqturirebuli da yovelgvari dublirebisagan Tavisufali sax-elmwifo organizaciis formirebas, Camoyalibda im dros, rodesacekonomikaSi sul ufro mtkicdeboda centralizebuli ierarqiisSerbilebisa da misi Semadgeneli nawilebisaTvis farTo damoukide-

blobis miniWebis da, maSasadame, mTelis federirebis tendencia.14

federaciul saxelmwifoSi konfliqtebis daZlevis iuridiulimeqanizmebidan calke unda gamoiyos federalur xelisuflebasa dafederaciis subieqtebs Soris kompetenciaTa danawileba, agreTveis gansxvavebuli organizaciuli principebi da procesualuriformebi (gansakuTrebiT sasamarTlo forma), romlebic mowodebu-lia samarTlebrivad kontrolirebadi wesiT warmarTos SesaZlodapirispirebebisa da winaaRmdegobebis ganviTareba.

federaluri marTvis modeli, romelsac, misi dinamikuri xasiaTidangamomdinare, Secvlil situaciebTan operatiuli adaptaciis unariaqvs, iZleva interesTa konfliqtis droulad gamovlenis, misi„damuSavebis“ da, aucileblobis SemTxvevaSi, mogvarebis SesaZle-blobas. amis gamo, federaciul saxelmwifoSi ukve naklebad aqtu-aluri gaxda federalizmis sawyisi legitimaciis sakiTxi da winaplanze wamoiwia federaluri modelis funqciebma Tanamedrove sa-zogadoebrivi moTxovnebis dakmayofilebis procesSi. amiT SeiZle-ba aixsnas is garemoeba, rodesac msgavsi ekonomikuri da poli-tikuri problemebis gadawyvetis mizniT, TavianTi faqtobrivi stru-qturiT da funqciiT sul ufro uaxlovdebian erTmaneTs absolu-turad gansxvavebul safuZvelze Camoyalibebuli federalizmis

amerikuli da germanuli modelebi.15

permanentuli wonasworobis damyareba xelisuflebis ramdenimematarebels Soris aris federalizmis arsebiTi amocana. ZiriTadades momenti ganasxvavebs mas centralizmisagan, romelic cdilobskonfliqti gadaWras radikalurad, Zlieri centris poziciebidan.centralizmi aris institucionalizebuli ufleba Zlierisa, rode-sac sayovelTao interesebisa da saerTo nebis saxeliT xdeba um-ciresobebis, partikularuli interesebisa da maT Soris arsebuliwinaaRmdegobebis CaxSoba. magram konfliqtebis daZlevis msgavsistrategia uZluria moaxdinos socialur urTierTobaTa unificireba.konfliqtis warmomSobi mizezebi rCeba. Sesabamisad, centralize-buli sistema konfliqtebs ki ar aregulirebs, aramed warmoSobsaxal-axal daZabulobebsa da winaaRmdegobebs, romelic xSiradsaeWvos xdis arsebuli struqturebis funqcionirebas.

federalizmi niSnavs wonasworobas politikur Zalebs Soris. ma-gram federalizmi ar niSnavs balansis mdgomareobas xelisufle-

14 Elazar, D., in: Urbanisation in Federal Systems, Manuskript, Philadelphia, 1973, S. 21, cit:Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, I Band, Föderalismus, S. 152.15 iqve.

Page 170: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 154 -

baTa Soris, romelsac politikaSi yovelTvis patis situaciamdemivyavarT. aseTi „wonasworoba“ arasaimedoa konfliqtebis mowes-rigebis TvalsazrisiTac, Tumca man SeiZleba moaxdinos konfliq-

tis xanmokle ganeitraleba.16

amis sawinaaRmdegod, federalizmi xels uwyobs konfliqtebis gada-wyvetas, ramdenadac igi 1. uzrunvelyofs gansxvavebuli socialuri,eTnikuri da sxva jgufebis avtonomiur arsebobas da 2. xels uwyobsam jgufebis loialur TanamSromlobas zemdgom, federalur, gaer-TianebasTan. federalizmi ar eswrafvis arsebuli daZabulobebisCaxSobas. federaluri modeli cdilobs, rom am daZabulobebma, sab-olood, Camoayalibos erTiani mTelis konstruqciuli elementi.

sazogadoebis politikur, ekonomikur da kulturul sferoebSiwarmoSobili winaaRmdegobebis mogvarebis procesSi federalizmsSeuZlia gaaneitralos mTeli rigi dapirispirebebi, romlebic, maTzedagvianebuli reaqciis SemTxvevaSi, SesaZloa gadaizardos saSiSkonfliqtebSi. konfliqtebis gadawyvetis procesSi federalizmispotenciuri SesaZleblobebis TvalsazrisiT gansakuTrebiT angariS-gasawevia federaluri, decentralizebuli modelis upiratesobebi.

centralizebuli marTvis sistemebis araefeqtianoba daadasturaTanamedrove menejmentis gamocdilebamac. marTvis TeoriaSi aravinuaryofs im faqts, rom sawarmos mTliani warmateba bevrad arisdamokidebuli misi filialebisa da struqturuli erTeulebis av-tonomiaze. cxadia, federalurad struqturirebul sawarmoSiyovelTvis arsebobs erTgvari daZabuloba mTlianad sawarmosa damis avtonomiur struqturebs Soris. magram aseTi konkurentuliatmosfero bevrad ufro nayofieri Sedegebis miRwevas uwyobs xelsim SemTxvevaSi, Tu mkafiod aris gansazRvruli TiToeuli doniskompetenciebi da, Sesabamisad, saqme ara gvaqvs uflebamosilebebT-an dakavSirebul davasTan. yvela SemTxvevaSi, gadawyvetilebis mim-Rebi gansxvavebuli centrebis arsebobasTan dakavSirebuli erTg-vari daZabuloba gacilebiT nakleb saSiSia, vidre latenturi anRia konfliqti uamravi, wvrilmani detalis gadawyvetiT dakave-bul direqciasa da mxolod brZanebebis mimReb moxeles Soris,

romelic aranair pasuxismgeblobas ar grZnobs.17

konfliqtebis regulirebis TvalsazrisiT gansakuTrebiT sayuradRe-boa integraluri federalizmis modeli, romelic pirvelad ganaviT-

ara aleqsandre marCma18 da iTvaliswinebs RonisZiebaTa mTel kompleqss

ekonomikuri da sazogadoebriv-politikuri konfliqtebis gadasawyvetad.

16 iqve.17 iqve.18 Alexsandre Marc, La Planification a’ la lumiere du federalisme, L’Europe en formation No. 37,April 1963, No. 38, Mai 1963, No. 39, Juni 1963, No. 42-43, September/Oktober 1963, No. 44,November 1963, No. 45, Dezember 1963.

Page 171: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 155 -

integraluri federalizmis amosavali punqtia mravaldoniani ad-amiani, rodesac igi ganixileba rogorc sxvadasxva gaerTianebis,jgufis, institutisa da kavSiris wevri. adamianis ganxilva mismxolod erT romelime funqciaSi, rogorc saxelmwifos moqalaqed

an rogorc mxolod mwarmoeblad, niSnavs Zaladobas am adamianze.19

federaluri ideologia gadaWriT uaryofs aseT monizms. is araRiarebs arc ideebisa da Sexedulebebis primats da arc materiisada sazogadoebrivi yofierebis upiratesobas. adamianis urTierTobabunebasTan metad winaaRmdegobrivia. rodesac am winaaRmdegobisromelime polusi upiratesobas iZens, rodesac, magaliTad, adamianibunebas an, piriqiT, buneba adamians anadgurebs, an rodesac individ-ualisti sazogadoebas arafrad agdebs, an rodesac koleqtivi mTli-anad arTmevs individs Tavis identurobas, pasuxismgeblobas daadamianur Rirsebas, es niSnavs ara konfliqtis dasasruls, aramedaxali krizisebisa da gadauWreli problemebis warmoSobas.

federalur models mxolod maSin SeuZlia arsebuli problemebismogvareba, rodesac igi gagebulia rogorc permanentulad moqmedida mosaxleobis SegnebiT gamyarebuli principi. federalizmi niS-navs winaaRmdegobaTa institucionalizacias erTian sinTezSi,romelic am winaaRmdegobebs ki ar spobs, aramed maT mudmivi dia-logis formaSi aqcevs. federalizmi ar warmoadgens konfliqtebi-sagan politikis „gawmendis“ saSualebas, is ar eswrafvis proble-mebisagan ganTavisuflebas. federalizmis funqciaa Seqmnas iseTiinstitucionaluri CarCoebi, romlis farglebSi mxareebis qmediT-ma da intensiurma monawileobam SeiZleba arseboba gauxangrZlivosdemokratias.

konfliqtebis daZlevis mniSvnelovani saSualebaa mosaxleobispolitikuri indiferentulobis an misi ukiduresi formis _ poli-tikuri apaTiis daZleva. am saxiT SesaZlebelia Tavidan avicdinoTxelisuflebisagan moqalaqeTa gaucxoebis da aseve politikurelitasa da sazogadoebis danarCen nawils Soris arsebul winaaRm-degobasTan dakavSirebuli konfliqtebi.

socialuri konfliqtebis daZlevis procesSi federaluri marTvissistemas is upiratesobac aqvs, rom federalizmi iZleva individu-alur interesTa ganxorcielebis gacilebiT met SesaZleblobas.federaluri sistema, romelic dafuZnebulia SedarebiT mcire ter-itoriul erTobebze, ufro gamWvirvales xdis saxelmwifosa dapirovnebas Soris urTierTobas, vidre es centralizebul saxelm-wifoSia. didi teritoriebis mqone unitarul saxelmwifoSiyovelTvis arsebobs latenturi konfliqtebis safrTxe, rogorcsaxelmwifo-pirovnebis saxiT arsebuli diqotomiis Sedegi. eswinaaRmdegoba ar ixsneba arc federaciul saxelmwifoSi, magram aqSeiZleba igi ufro ukeTesad gadawydes.

19 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, S. 188.

Page 172: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 156 -

kompetenciebis gadanawilebis federaluri modeli gamoricxavsuflebamosilebaTa koncentracias erT centrSi. federalizmi, mis-Tvis damaxasiaTebeli centriskenuli elementebis meSveobiT, asevegamoricxavs kompetenciaTa araefeqtur daqucmacebas. subsidiaro-bis principis safuZvelze federaluri xelisufleba Tavis TavzeiRebs mxolod im amocanaTa Sesrulebas, rac aucileblad moiTx-ovs centralizebul marTvas. amave dros, federaciis subieqtebsigi utovebs damoukidebeli moqmedebis farTo areals. kompetenci-aTa danawilebis aseTi modeli ufro dinamikurs xdis politikas,akmayofilebs politikur procesSi monawile subieqtebis gansx-vavebul interesebs da am formiT amcirebs konfliqturi situacie-bis warmoSobis albaTobas.

Tavisi bunebiT pluralizmze dafuZnebuli federaluri wesrigiamcirebs konfliqtebis ZaladobiT CaxSobis Sanss. federaciasa damis wevrebs Soris koordinaciis gziT, federaluri modeli gamor-icxavs unitaruli tendenciebis gabatonebas da, amave dros, inar-Cunebs saxelmwifos erTianobas. federalizmi maqsimalurad iTval-iswinebs qveynis sxvadasxva teritoriuli nawilis istoriul, kul-turul gansxvavebulobas da misgan gamomdinare individualurTaviseburebebs. federaluri modeli aris am gansakuTrebulobaTaSemdgomi dacvisa da ganviTarebis garantic.

regionaluri interesebis dacva-gaTvaliswineba arbilebs arsebuldaZabulobas da pozitiur gavlenas axdens konfliqtebis regu-lirebis procesze. federalizmSi ganxorcielebuli centriskenu-li da centridanuli Zalebis sinTezi bevrad amcirebs TviTon ter-itoriul erTeulebs Soris gaucxoebis sindromsac. gansxvavebuliinteresebis mqone subieqtebs eZlevaT am interesebis damoukidebladganxorcielebis SesaZlebloba. marTvis federaluri sistemis arse-bobis pirobebSi ar ixsneba winaaRmdegoba mTelsa da mis nawilebs(iqneba es regionaluri, Tu sxva niSnis safuZvelze Camoyalibebulijgufi) Soris, magram federalizmis SemTxvevaSi es winaaRmdegobakargavs spontanur xasiaTs, ramdenadme ufro organizebuli xdebada Sesabamisad, ufro metad emorCileba politikur da samarT-lebriv kontrols. centraluri xelisuflebisagan gaucxoebis da-Zlevas xels uwyobs kompetenciaTa mkafio gadanawileba, federaci-is subieqtebis monawileoba saerTo-erovnuli politikuri nebisformirebis procesSi. ufro metic, federaciis subieqti am formiTTavis Tavze iRebs pasuxismgeblobas mTeli rigi saerTo-erovnuliproblemebis gadawyvetisaTvis. interesTa konfliqtis Serbilebasxels uwyobs is garemoeba, rom konfliqtSi monawile yvela mxareerT sistemas ganekuTvneba da konfliqtis regulirebis procesSiaseve monawileoben saerTo struqturebi, presa da a.S.

konfliqtis warmoSoba yovelTvis dakavSirebulia gansxvavebuliazris an interesis arsebobasTan. es ukanaskneli ar SeiZleba iyos

Page 173: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 157 -

anonimuri, igi yovelTvis gulisxmobs gansxvavebuli interesis mqonekonkretul subieqts, romelime sazogadoebriv jgufs. interesTakonfliqti gacilebiT rTuli dasaZlevia swored patara erTobeb-Si, ramdenadac aq gansxvavebuli azri, romelmac gamoiwvia kon-

fliqtis provocireba, yovelTvis izolirebuli rCeba.20 am SemTx-

vevaSi federaciul saxelmwifos SeuZlia Seasrulos integraciisada konfliqtis daZlevis funqcia.

federalizmi uzrunvelyofs demokratiisaTvis aucilebel jansaRkonkurencias. federaciis subieqtebisaTvis miniWebuli Tavisufa-li, damoukidebeli saqmianobis SesaZlebloba saSualebas aZlevsjgufs, romelic ufro did gaerTianebaSi umciresobas warmoad-gens, gansazRvrul subsistemaSi iyos umravlesoba. federalurimodeli aseve iZleva msgavsi problemebis gansxvavebulad gadawyve-tis saSualebas, rac, Tavis mxriv, xels uwyobs politikuri dis-kusiis cxovelmyofelobas, politikur SexedulebaTa mravalfer-onebas da ganamtkicebs demokratias. federaluri xelisuflebisada federaciis subieqtTa politikas Soris arsebuli janmrTelikonkurencia Sinaarsobrivad amdidrebs politikur diskusias, xelsuwyobs federalur da federaciis subieqtebis politikosTa aqti-urobis zrdas, ufro met dinamikurobas aniWebs politikas.

konfliqtebis gadawyvetis procesSi federaluri modelis mTelrig upiratesobasTan erTad aucilebelia TviTon federalurisistemisaTvis damaxasiaTebeli konfliqturi potencialis gaTval-iswinebac. federalizmisaTvis damaxasiaTebeli „mravalferovnebaerTianobaSi“, garkveuli azriT, TviTonve Seicavs daZabulobis muxts.amave dros, erTianobaSi mravalferovnebis SenarCunebis survilifederalur kavSirSi gaerTianebul mxareebs ubiZgebs, rom Seinar-Cunon arsebuli sistema. TviTon problema am SemTxvevaSi ar ixsne-ba, igi ver mowesrigdeba verc arsebul winaaRmdegobaTa Zalismierigadawyvetis da verc TviTdinebaze miSvebis gziT.

federaluri modeli ar SeiZleba ganvixiloT rogorc konfliqtebisgadaWris idealuri saSualeba. federaluri wesrigi avtomaturadver gadawyvets problemas. miT ufro, rom, rogorc praqtikagviCvenebs, federalizmi SeiZleba funqcionirebdes iseT gansxvave-bul sistemebSi, rogoricaa komunisturi ssr kavSiri, demokratiu-li Sveicaria da samxedro-diqtatoruli brazilia.

amave dros, araswori iqneboda konfliqtebis mowesrigebaSi feder-aluri modelis potenciuri SesaZleblobebis gauTvaliswineblo-ba. yovelTvis unda daisvas kiTxva: xom ar iqneboda Sedegebi ufromZime, rom ara saxelmwifoTa federaluri mowyoba? Zneli warmo-sadgenia aSS rogorc centralizebuli, unitaruli saxelmwifo.yofil ssr kavSirSi komunisturi partia ufro centralizebuli,

20 Dahl, R./Tufte, E. R., Size and Democracy, Stanford, 1975, S. 91.

Page 174: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 158 -

xolo misi Zalaufleba ufro SeuzRudavi iqneboda, rom ara Tun-dac moCvenebiTi sabWoTa federacia. Sveicaria rom sust konfed-eraciul kavSirad darCeniliyo, igi albaT didi xnis win gaqrebo-da ruqidan, xolo mis suverenul kantonebs germania, italia dasafrangeTi daipyrobda.

konfliqtebis regulirebis procesSi federaluri modelis Sesa-Zleblobebi obieqturad SezRudulia konfliqtis saxeebis mixed-viT. magaliTad, federaluri sistemis SesaZleblobebi ramdenadmemcirea sagnobrivi konfliqtebis mowesrigebis TvalsazrisiT. fed-eralizmis dros nacionalur da regionalur doneze xelisufle-baTa gansxvavebuli centrebis arseboba TavisTavad gulisxmobsgansxvavebuli interesebis arsebobas. erTmaneTTan dapirispirebu-li interesebi, cxadia, arTulebs konfliqtis daZlevasac.

federaluri marTvis sistemebSi, rogorc ukve aRvniSneT, saxelm-wifos gansxvavebul doneze SeiZleba aseve gansxvavebuli iyos „um-ravlesobis“ Semadgenloba. federalur doneze umciresobaSi myo-fi romelime jgufi SeiZleba federaciis subieqtis doneze war-moadgendes umravlesobas. am SemTxvevaSi umravlesobis gadawyvetilebakargavs Tavis Zalas da simtkices, romlis drosac sakmaod adviliakonfliqturi situaciis provocireba. aseTi konfliqturi situaci-is warmoSobaSi garkveuli „damsaxureba“ miuZRvis federalizmis-aTvis damaxasiaTebel politikur policentrizms. meore mxriv, fed-eraluri modeli bevrad uwyobs xels konsensusis miRwevasac, ram-denadac gansxvavebuli saxelisuflebo centrebi, politikuri prag-matizmis, TviTSenarCunebis instinqtisa da sxva faqtorebis gav-leniT, iZulebuli arian ar gawyviton arsebuli kavSirebi.

federalizmisaTvis specifikuri da, maSasadame, „damatebiTi“ kon-fliqtis warmoiSoba xSirad gamomdinareobs federaciis da fed-

eraciis subieqtis saxelmwifo moxeleebis dapirispirebidan.21 ma-gram am xasiaTis konfliqts Tavisi pozitiuri aspeqtic aqvs, uwinaresyovlisa, xelisuflebaTa danawilebis, xelisuflebaTa urTierT-kontrolisa da SeboWvis TvalsazrisiT.

federaluri struqturebis meSveobiT konfliqtebis regulirebasnaTlad gamokveTili sazRvrebi aqvs. fuZemdebluri, gansakuTrebiTmniSvnelovani socialuri konfliqtebis mowesrigeba federalurimarTvis sistemas ar ZaluZs. konfliqtebis regulirebaSi feder-aluri modelis SezRuduli SesaZleblobebi bevradaa ganpirobe-buli federalizmis pluralisturi struqturiTac. aq moqmedebsim jgufebis politikuri frustraciis tendencia, romlebic es-wrafvian gardamtexi cvlilebebis Setanas ZalTa gadanawilebaSida arsebuli balansis darRvevas. federaluri modelis specifikuri

21 Simeon, R., Federal-Provincial Diplomacy, S. 8. cit: Frenkel, M., Föderalismus undBundesstaat, S. 188.

Page 175: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 159 -

saSiSroeba mdgomareobs konfliqtebis SesaZlo akumulaciaSi,romelTa CaxSobac mxolod ZaladobiT Tu SeiZleba. garkveulkrizisul SemTxvevaSi, msgavsma akumulaciam SesaZlebelia kiTxvisniSnis qveS daayenos an saerTod mospos TviTon pluralisturi

sistema.22 swored aq iCens Tavs centraluri, da Tavisi arsiT gada-

uWreli winaaRmdegoba demokratiasa da federalizms Soris.

3. federalizmi rogorc eTnikuri konfliqtebis mowesrigebis3. federalizmi rogorc eTnikuri konfliqtebis mowesrigebis3. federalizmi rogorc eTnikuri konfliqtebis mowesrigebis3. federalizmi rogorc eTnikuri konfliqtebis mowesrigebis3. federalizmi rogorc eTnikuri konfliqtebis mowesrigebissaSualebasaSualebasaSualebasaSualebasaSualeba

3.1. eTnikuri konfliqtis cneba3.1. eTnikuri konfliqtis cneba3.1. eTnikuri konfliqtis cneba3.1. eTnikuri konfliqtis cneba3.1. eTnikuri konfliqtis cneba

eTnikuri konfliqti eTno-politikuri dapirispirebulobis erT-erTi gamovlinebaa. termini „eTno-politikuri“, krebiTi cnebaa,romelic moicavs konfliqtSi monawile gansxvavebul mxareebs: 1.eTnonacionalistebs, 2. eTnoklasebs (imigrantTa jgufebs), 3. indi-genur xalxebs, 4. SeiaraRebul jgufebs da 5. gansxvavebul eTnikurdajgufebaTa koalicias.23

eTnikuri konfliqtebi Tavis gamoxatulebas poulobs secesionis-tur da separatistul moZraobebSi. saxelmwifoebrivi, politikuridamoukideblobis moTxovna eTno-politikuri dapirispirebulobisZiriTadi niSania. eTnonacionaluri konfliqti iseve Zvelia, rogorcTviTgamorkvevis ufleba. 1945-1981 wlebSi msoflioSi registrire-buli iyo 127 eTnikuri konfliqti, romelTa mTavari moTxovna iyosecesia.24 60-iani wlebis dasasrulidan, separatistuli moZraobebigaaqtiurda dasavleTis industriulad ganviTarebul saxelmwifoe-bSic: kanadaSi (kvebeki), espaneTSi (baskeTi), did britaneTSi (Sot-landia), safrangeTSi (korsika).

eTnikuri konfliqtebis ricxvi gansakuTrebiT gaizarda 90-ianiwlebis dasawyisSi. 1993-94 wlebSi msoflioSi registrirebuli iyodaaxloebiT 50 seriozuli eTnopolitikuri konfliqti, romelTa-ganac 31 iyo eTnonacionaluri. maTgan 8 gvxvdeboda evropaSi (yo-fili ssr kavSiris teritoriebis CaTvliT), 5 _ axlo aRmosavleT-sa da CrdiloeT afrikaSi, 13 -aziaSi da 5 -afrikis samxreT nawil-Si. eTnokonfliqtebis umetesobas didi xnis tradicia aqvs: kon-fliqtebis daaxloebiT 2/3 saTaves iRebda jer kidev 1987 wlidan.25

gaeros 13 samSvidobo misiidan, marto 8 monawileobda eTnikuri

22 Scharpf, Demokratie theorie zwischen Utopie und Anpassung, 2. Auflage, Konstanz, 1972, S. 52.23 Gurr, Ted/Harf, Barbara, Ethnic Conflict in World Politics, 1994, S. 15-26.24 Carment, D., The International Dimensions of Ethnic Conflict: Concepts, Indicators and Theory,in: Journal of Peace Research, 1993, vol. 30, no. 2, 137-150.cit. Schneckener, Das Recht aufSelbstbestimmung. Ethno-nationale Konflikte und internationale Politik, 1997, S.4.25 Gurr, Ted Robert, Peoples Against States: Ethnopolitical Conflict and the Changing WorldSystem, in: International Studies Quarterly, 1994, 38, S.355.cit: Scheckener, Das Recht aufSelbstbestimmung. Ethno-nationale Konflikte und internationale Politik, S. 5.

Page 176: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 160 -

konfliqtebis mowesrigebaSi.26 eTnikuri konfliqtebis, rogorcsamoqalaqo omis erT-erTi formis, yvelaze dramatuli SedegialtolvilTa problema. saerTo SefasebiT msoflioSi arsebuliltolvilebis 75 procenti eTnikuri konfliqtebis msxverplia.27

Tanamedrove periodSi eTnikuri konfliqtebis gamwvavebis tenden-cia SeiZleba aixsnas Semdegi mizezebiT:

1. ssr kavSirisa da iugoslaviis daSlam, agreTve eTiopiis day-ofam, erTi mxriv, warmoSva „axali umciresobebis“ problema,meore mxriv, zemoaRniSnul saxelmwifoTa dezintegraciam axa-li impulsi mianiWa im saxis eTnonacionalur moZraobebs, rom-lebic efuZnebian „eTnikurad homogenuri“ sazogadoebis Camoy-alibebis ideas;

2. msoflioSi mimdinare migraciuli procesebi, erTi mxriv, kiTx-vis niSnis qveS ayeneben kulturul TviTSegnebas, xolo meoremxriv, aSkarad amtkicebs, rom „eTnikurad homogenuri“ regioneb-is idea mxolod fiqciaa (ramdenadac mTels msoflioSi arse-boben ukiduresad pluralisturi sazogadoebebi, romlebic Camoy-alibdnen migraciuli procesebis gavleniT);

3. demokratizaciis procesi, marTalia, ver amkvidrebs demokrati-is instituts, magram amaRlebs sazogadoebaSi protestis gamox-atvis SesaZleblobebs, gansakuTrebiT iq, sadac batonobs kul-turulad heterogenuli cnobiereba.28 gansxvavebul jgufebs,demokratizaciis procesis Sedegad ufro meti SesaZleblobaeZlevaT, rom TviTgamorkvevis uflebaze dayrdnobiT daxmarebi-saTvis mimarTon saerTaSoriso Tanamegobrobas, xolo calkeulSemTxvevebSi hqondeT samxedro intervenciis imedic.

eTnikuri konfliqtebis erT-erT mizezad asaxeleben erovnuli sax-elmwifos koncefcias, romlis Tanaxmadac, saxelmwifo warmoad-gens garkveuli jgufisa da misi kulturuli sistemis „sakuTre-bas“. „erovnuli saxelmwifos“ modeli aigivebs „saxelmwifos“ da„eris“ cnebebs. damoukidebeli saxelmwifos dafuZneba sakmaod mimz-idvel idead gamoiyureba, ramdenadac saxelmwifoebrioba ers hpird-eba sagareo uSiSroebas da saSinao keTildReobas rogorc kultu-ruli ganviTarebis erT-erT aucilebel pirobas.

erovnuli saxelmwifos koncefciis mixedviT, saxelmwifo partiku-laruli, erovnuli kulturis dacvis winapirobaa im Tvalsazrisi-Tac, rom igi aqtiurad monawileobs saerTaSoriso bazarze, sxva-dasxva saerTaSoriso institutsa da gaerTianebaSi. calkeuli jgufe-bisaTvis erovnuli saxelmwifos idea gansakuTrebul mimzidvelo-bas iZens ekonomikis, uSiSroebis, garemos dacvis Semdgomi inter-nacionalizaciisa da saerTo globalizaciis procesSi. es jgufe-

26 iqve.27 iqve.28 iqve.

Page 177: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 161 -

bi sakuTari saxelmwifos dafuZnebas ganixilaven rogorc glo-baluri mniSvnelobis mqone sakiTxebis gadawyvetaSi monawileobiserT-erT SesaZleblobas.

eTnonacionaluri konfliqtebis klasifikaciisas gamoyofen mis orjgufs:

1. konfliqtebis erTi jgufisaTvis damaxasiaTebelia is garemoeba,rom teritoria, romelzec eTnopolitikuri moZraoba warmoiSo-ba, saxelmwifos danarCeni nawilTan SedarebiT ekonomikuradufro ganviTarebulia. am teritoriuli erTeulis azriT, masaqvs „erovnuli TviTgamorkvevis“ realizaciis rogorcekonomikuri, ise socialuri da kulturuli safuZveli.ekonomikuri egoizmiT ganpirobebuli moZraoba SeiZleba arcgadaizardos secesionistur mimdinareobaSi. ufro xSirad igitransformirdeba secesiis SedarebiT „rbil“ formad _ „region-alur avtonomiad“ _ Tumca, araa gamoricxuli, rom ekonomikurifaqtoriT determinirebuli moZraobac eswrafvodes saxelmwi-fosagan srul gamoyofas. ekonomikuri moTxovnebiT gansazRvru-li secesionisturi moZraobebi SeimCneva, magaliTad, espaneTSi(katalonia da baskeTi). ekonomikuri egoizmi gansazRvravs sepa-ratistul moZraobas italiis CrdiloeTSi, sadac CrdiloeTisliga miiswrafvis, raTa ekonomikurad da socialurad ufroganviTarebuli infrastruqturis mqone CrdiloeTi gamoeyositaliis qronikulad CamorCenil samxreTs. nawilobriv, aseveekonomikuri safuZvlebi hqonda secesionistur moZraobebs slo-veniasa da xorvatiaSi. ekonomikurma egoizmma garkveuli roliiTamaSa Cexoslovakiis daSlis SemTxvevaSic. ekonomikuri faq-torebis rolis zrdis tendencia SeimCneva Sotlandiur nacio-nalizmSic _ ZiriTadad, CrdiloeTis zRvis navTobis gamo.29

2. eTnikuri konfliqtis meore jgufi SeiZleba daxasiaTdes rogorcasimilaciisagan dacva. am saxis konfliqtebs safuZvlad udevsaparteidis problema, rodesac umciresoba imorCilebs umravle-sobas da cdilobs umravlesobis politikur, ekonomikur dakulturul marginalizebas. aseTi procesebi SeimCneoda yofilsabWoTa kavSirSic, sadac eTnikurad rusi mosaxleobis masiurimigraciis gavleniT, respublikebs bunebrivad uyalibdebodaTrusuli eTnopolitikuri asimilaciisagan Tavdacvis grZnoba.asimilaciisagan dacva eTnopolitikuri xasiaTis konfliqtebisyvelaze ufro gavrcelebuli formaa. am saxis 15 konfliqtigvxvdeba dasavleT evropaSi, 4 - aRmosavleT da centralur evro-paSi, sul cota, 25 _ yofili ssr kavSiris teritoriaze.30

arsebobs mosazrebac, rom asimilaciasTan dakavSirebuli konfliqte-

29 iqve, gv. 7.30 Senghaas, D., Vorwort, in: Schneckener, Das Recht auf Selbstbestimmung, S.VI.

Page 178: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 162 -

bi warmoadgens ZiriTad eTnopolitikur problemas.31 asimilaciis-agan TavdacviT motivirebuli konfliqti moiTxovs seriozul yura-dRebas maTi gansakuTrebuli xasiaTis gamo. garda amisa, am saxiseTnonacionaluri konfliqtebi sul ufro mwvave saxes Rebulobs.75 konfliqtidan daaxloebiT 60 SeiZleba daxasiaTdes rogorcasimilaciisagan TavdacviT motivirebuli. 32

3.2. federalizmi da eTnikuri konfliqtebi3.2. federalizmi da eTnikuri konfliqtebi3.2. federalizmi da eTnikuri konfliqtebi3.2. federalizmi da eTnikuri konfliqtebi3.2. federalizmi da eTnikuri konfliqtebi

eTnikuri urTierTobebi sazogadoebrivi cxovrebis metad dinamikursferoa, romlisTvisac damaxasiaTebelia ganviTarebis spontanurixasiaTi. eTnikuri konfliqti ar viTardeba sworxazovnad _ eTni-kur jgufebs Soris daZabuloba xan imatebs, xan mcirdeba, kon-fliqti xan mwvavdeba, xan neldeba. TiTqmis yvela TanamedroveeTnikuri konfliqtis mizezi midis istoriis siRrmeebSi. amitomeTnikuri konfliqtis daZlevis procesSi saWiroa ara marto situ-aciis frTxili Sefaseba, aramed iseTi meqanizmebis amoqmedeba,romelsac Secvlil situaciebSi adaptaciisa da operatiuli rea-girebis unari eqneba.

Tanamedrove dasavluri mecniereba federaluri marTvis sistemasganixilavs rogorc eTnikuri konfliqtebis gadaWris erT-erT mo-qnil models. konfliqtebis mowesrigebis TvalsazrisiT mniSvnelo-vania is faqti, rom federaluri principebi realizebuli iyosTviTon politikur procesSi. federalizmi ar aris statikuri iu-ridiuli struqtura, igi unda ganimartos, rogorc aqtiuri proce-si.33 federalur struqturebs azri aqvT mxolod im politikur siste-maSi, sadac marTvis procesi agebulia federalur principebze.34

federalizmis sakiTxebis erT-erT gamoCenil mkvlevars, elazars,Semoaqvs cnebebi „federaluri principi“ da „federaluri dayofa“.avtoris azriT, federalizmis arsi isaa, rom, erTi mxriv, saxelm-wifos Semadgenel nawilebs eniWebaT damoukidebloba da TviTm-marTveloba, xolo, meore mxriv, uzrunvelyofilia am nawilebismonawileoba saxelmwifos marTvaSi. elazari gansakuTrebiT xazsusvams im garemoebas, rom federalizmi uzrunvelyofs gansxvavebu-li jgufebis iseT kavSirs did gaerTianebasTan, rodesac SesaZle-beli xdeba saerTo miznebis realizacia da, amasTanave, uzrunvely-ofilia mTelis nawilis damoukidebloba.35

federaluri principis gamoyeneba niSnavs TviTmmarTvelobisa (selfrule) da danawilebuli mmarTvelobis (shared rule) kombinacias. feder-

31 iqve.32 Debiel/Johann, Minderheitenkonflikte im OSZE-Europa, in: Jahrbuch Frieden, 1996, S. 122-124.33 Benz, A., Föderalismus als dynamisches System: Zentralisierung und Dezentralisierung imföderativen Staat, S. 250.34 Elazar, D., The Ends of Federalism. A Working Balance, in: M Forsyth (Hrsg.), Federalism andNationalism, Leister, 1989, S. 148 ff.35 Elazar, D., Exploring Federalism, 1987, S. 12.

Page 179: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 163 -

aluri sistemis dros saqme gvaqvs xelisuflebaTa danawilebiskonstituciur meqanizmTan, rodesac federaciis nawilebi monawi-leoben politikur gadawyvetilebaTa processa da marTvaSi. poli-tikuri miznebis realizacia xdeba molaparakebis gziT, romlisdrosac yvela mxares SeuZlia gadawyvetilebaTa miRebis da misirealizaciis procesSi monawileoba. elazaris mosazrebiT, feder-alizmis arsi mdgomareobs ara (politikur-iuridiuli) institute-bis konkretul sistemaSi, aramed politikuri cxovrebis monawile-Ta konkretuli urTierTobebis institucionalizaciaSi.36

federalizmi aseve ayalibebs politikuri cxovrebis mravalricx-ovan variants. cneba „federaluri wesrigi“ elazars Semoaqvs imis-aTvis, rom gamoyos TviTmmarTvelobis da danawilebuli mmarTvelo-bis gansxvavebuli formebi. federaluri principis gamoyeneba, elaz-aris azriT, aris erovnuli, eTnikuri, enobrivi, rasobrivi an sxvakonfliqtebidan nawarmoebi problemebis gadawyvetis erT-erTi gza.37

federalizmis aRniSnuli gagebis Sesabamisad, elazari federaci-ul saxelmwifod miiCnevs iseT unitarul saxelmwifoebs, sadacrealizebulia TviTmmarTvelobis da teritoriuli decentrali-zaciis federaluri principebi. kerZod, esenia italia da espaneTi,romelTaTvisac damaxasiaTebelia regionalizaciis mzardi tenden-ciebi. saxelmwifoTa aRniSnul tips SeiZleba mivakuTvnoT cen-tralizebuli marTvis iseTi klasikuri qveyana, rogoricaa safrange-Ti, romelic iZulebulia regionalizaciis gzas daadges korsikisgamo. igive SeiZleba iTqvas portugaliaze, romelic Tavis kunZu-lebs aniWebs farTo uflebamosilebas. federaluri principebisganmtkiceba am ukanasknel periodSi SeimCneva SveicariaSi, avstri-aSi da germaniaSic. federaluri principebi sul ufro farTodgamoiyeneba kanadasa da did britaneTSi. saxelmwifo struqturebisam saxiT evoluciis erT-erT mizezad SeiZleba CaiTvalos eTni-kuri moZraobebis gaZliereba.38

literaturaSi eTnikur niadagze warmoSobili problemis regulire-baSi federaluri modelis SesaZleblobebs diferencirebulad udge-bian. avtorebi ar cdiloben problemis gadaWris universaluri mod-elis Camoyalibebas. amasTanave, am gamokvlevebSi eridebian feder-aluri struqturebis unificirebas mTeli qveynis masStabiT.

istoriuli gamocdileba gviCvenebs, rom eTnikuri problema arsadar gadawyvetila martooden erTjeradi RonisZiebebis gatarebiT.eTnikuri problemebis daZleva moiTxovs saxelmwifos mxridan xan-grZliv, sistematur da mizanmimarTul saqmianobas. am procesissirTuleze miuTiTebs is faqtic, rom aq laparakia konfliqtisSerbilebaze da ara mis saboloo gadawyvetaze.

36 Elazar, D., Exploring Federalism, S. 14.37 iqve, S. 15.38 iqve, S. 8.

Page 180: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 164 -

Tavi 9. federalizmi multieTnikur,multikulturul sazogadoebaSi

1. erovnuli saxelmwifos Tanamedrove modelebi1. erovnuli saxelmwifos Tanamedrove modelebi1. erovnuli saxelmwifos Tanamedrove modelebi1. erovnuli saxelmwifos Tanamedrove modelebi1. erovnuli saxelmwifos Tanamedrove modelebi

dRes arsebul saxelmwifoTa mxolod aTi procentia monoeTnikurianu iseTi saxelmwifo, sadac cxovrobs mxolod erTi eTnikurijgufi.1 saxelmwifoTa absoluturi umravlesoba funqcionirebsmultikulturul, multieTnikur sazogadoebebSi, romelTaTvisacdamaxasiaTebelia enobrivi, rasobrivi, religiuri gansxvavebebi.

sazogadoebis multieTnikur SemadgenlobasTan dakavSirebuli prob-lemebis gadawyvetas gansxvavebulad udgeba erovnuli saxelmwi-fos franguli, germanuli da amerikuli koncefciebi. qarTulisaxelmwifos Camoyalibebis procesSi, vfiqrobT, uintereso ar undaiyos aRniSnuli koncefciebis Tundac fragmentuli mimoxilva.

1.1. franguli erovnuli saxelmwifos modeli1.1. franguli erovnuli saxelmwifos modeli1.1. franguli erovnuli saxelmwifos modeli1.1. franguli erovnuli saxelmwifos modeli1.1. franguli erovnuli saxelmwifos modeli

franguli nacionalizmis mixedviT adamiani, romelic sazogadoe-brivi xelSekrulebis meSveobiT amyarebs kavSirs saxelmwifosTan,„xelaxla ibadeba“, rogorc Tanabari uflebebis da movaleobebismatarebeli axali moqalaqe (ruso). „axlad dabadebuli“ moqalaqi-saTvis aranairi mniSvneloba ar eniWeba im moments, Tu manamderomeli religiuri, enobrivi da kulturuli erTobis wevri iyoigi. adamiani, sazogadoebrivi xelSekrulebis dadebis faqtiT gar-daiqmneba sruliad axal „citoyen“-ad. „citoyen“-i mTlianad icvlis sawyisbunebas da ojaxis, dedaenis, religiisa da tradiciebisagan damoukide-blad, xelaxla ibadeba, rogorc Tanasworuflebiani moqalaqe.2

franguli erovnuli saxelmwifos idea efuZneba im fiqcias, romsaxelmwifo ar Camouyalibebia arc bunebrivad formirebul ers daarc am eris kulturas. erovnuli saxelmwifos franguli koncefciisTanaxmad, axali franguli eri Camoayaliba saxelmwifom. unda iTq-vas, rom Sexeduleba, romlis Tanaxmadac saxelmwifo ayalibebsers, ar damkvidrebula umtkivneulod da igi imTaviTve iyo mZafrikritikis sagani. gansakuTrebul davas iwvevda is garemoeba, romfranguli koncefciidan gamomdinare yvela moqalaqes uari undaeTqva pirvelsawyis tradiciasa da kulturaze axali saxelmwifokulturis sasargeblod.3

1 ix. Alen, A., Der Föderalstaat Belgien. Nationalismus-Föderalismus-Demokratie, Baden-Baden,1995, S.53.2 Fleiner-Gerster, Th., Allgemeine Staatslehre, Berlin, 1980, S. 49.3 Gellner, E., Nations and Nationalism, Oxford, 1983. cit: Fleiner-Gerster, Th., MultikulturelleGesellschaft und verfassungsgebende Gewalt. Staatslegitimation und Minderheitenschutz, in:Fleiner-Gerster, Th. (Hrsg.), Die multikulturelle und multiethnische Gesellschaft. Eine neueHerausforderung an die Europäische Verfassung, 1995, S. 51.

Page 181: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 165 -

franguli koncefcia ufro politikuri da, SeiZleba iTqvas, ram-denadme voluntaristuli, aseve unitaristuli da universaluria.eri, franguli gagebiT, warmoadgens bunebiTi, ganuyofeli uflebe-bis mqone calkeuli individebis mier nebayoflobiT Seqmnil poli-tikur gaerTianebas. franguli koncefcia ers ganmartavs, rogorckulturulad gansxvavebuli adamianebis gaerTianebas, romlebiccxovroben erT, saerTo unitarul saxelmwifoSi. Tumca am koncef-cias safrangeTSic ar SeuSlia xeli imisaTvis, rom frangul sax-elmwifos gaetarebina franguli enisa da franguli kulturisdacva-ganviTarebisadmi gansakuTrebuli xelSewyobis politika.

eris franguli koncefciis mier Camoyalibebuli moqalaqe daxasi-aTebulia, rogorc adamiani Crdilis gareSe anu arabunebrivi arse-ba. iseve rogorc ver gaeqcevi sakuTar Crdils, aseve SeuZlebeliagaeqce sakuTar tradicias, bunebas da kulturas. franguli nacio-nalizmis mier ganviTarebuli fiqciis safuZvelze, saxelmwifoSimcxovrebi sxva erebis mimarT savsebiT SesaZlebelia gaataron iZu-lebiTi asimilaciis totalitaruli politika da, principulad,uaryon saxelmwifoSi nebismieri erovnuli umciresobis arsebobisfaqtic. msgavs politikas eweva, magaliTad, TurqeTi. eTnikuri um-ciresobebis problema TurqeTma „gadawyvita“ sakmaod martivad.TurqeTis logikiT, am saxelmwifoSi ar arsebobs eTnikuri umcir-esobis problema im ubralo mizeziT, rom ar arsebobs TviTon„eTnikuri umciresoba“: TurqeTSi mcxovrebi yvela adamiani arispolitikurad Turqi, ramdenadac is aris TurqeTis moqalaqe.4

1.2. germanuli erovnuli saxelmwifo1.2. germanuli erovnuli saxelmwifo1.2. germanuli erovnuli saxelmwifo1.2. germanuli erovnuli saxelmwifo1.2. germanuli erovnuli saxelmwifo

germaniaSi ganviTarda erovnuli saxelmwifos gansxvavebuli kon-cefcia, romlis xasiaTi bevrad gansazRvra germaneli eris isto-riam. germanelebs didi xnis manZilze ar gaaCndaT sakuTari erovnulisaxelmwifo: germaneli eris sazRvrebi ar emTxveoda saxelmwifosazRvrebs.5 . germaneli eri yalibdeboda saxelmwifod organizebu-li xelisuflebisagan damoukideblad.6 1848 wlis revoluciis wina-periodSi ganviTarebuli Sexedulebis Tanaxmad, germanuli erovnulisaxelmwifos modeli unda dafuZndeboda mxolod eTnikurad gan-sazRvruli eris koncefcias.7

germanuli koncefcia frangulisagan gansxvavebiT ers ganmartavs,rogorc bunebiT mocemul eTnikur, winarepolitikur, kulturul

4 Fleiner-Gerster, Th., Multikulturelle Gesellschaft und verfassungsgebende Gewalt.Staatslegitimation und Minderheitenschutz, in: Fleiner-Gerster, Th. (Hrsg.), Die multikulturelleund multi-ethnische Gesellschaft. Eine neue Herausforderung an die Europäische Verfassung,1995, S.50.5 Fleiner-Gerster, Th., Multikulturelle Gesellschaft und verfassungsgebende Gewalt, S. 51.6 ix. Wiedmann, T., Föderalismus als europäische Utopie, S. 48.7 Dann, O., Nation und Nationalismus in Deutschland (1770-1990), München, 1993, S. 314.

Page 182: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 166 -

erTobas, romlisTvisac damaxasiaTebelia iseTi saerTo niSnebi,rogoricaa eTnikuroba, agreTve religia, ena, rasa da saerTo be-dis erTianoba.

zemoaRniSnuli koncefciidan gamomdinare, germaniis konstituciispreambula ramdenjerme imeorebs „germaneli xalxis“ cnebas. eriseTnikuri ganmarteba gvxvdeba germaniis federaluri sakonstitu-cio sasamarTlos praqtikaSic da, rac gansakuTrebiT sainteresoa,swored evropaSi mimdinare integraciuli procesebis konteqstSi.germaniis federaluri sakonstitucio sasamarTlos e. w. maastrix-tis gadawyvetilebis Tanaxmad, germanel xalxs gaaCnia konstituciisdamdgeni erTaderTi Zalaufleba da amitom, germanel xalxs evrokav-Siris xelSekrulebis ZaliTac ar SeiZleba CamoerTvas Tavisi ganuy-ofeli uflebebi. ormagi moqalaqeobis uflebis Tanmimdevruliuaryofisa da aseve, repatrirebul germanelTa mimarT dadgenilimTeli rigi privilegiebidan gamomdinare, SeiZleba davaskvnaT, romerovnuli saxelmwifos germanuli koncefcia dRemde efuZneba eT-nikuri da kulturuli eris koncefcias da aseve, eTnikurad nacio-nalur azrovnebas.8

1.3. erovnuli saxelmwifos amerikuli modeli: 1.3. erovnuli saxelmwifos amerikuli modeli: 1.3. erovnuli saxelmwifos amerikuli modeli: 1.3. erovnuli saxelmwifos amerikuli modeli: 1.3. erovnuli saxelmwifos amerikuli modeli: Melting-Potamerikuli Melting-Pot-is sistemis mixedviT, eri ki ar gansazRvravssaxelmwifosa da teritorias, aramed teritoria gansazRvravs xalxs.migrantTa qveyanaSi teritoria Tanabrad ekuTvnis yvela migrants.emigrantebi gaxdnen axali xalxebi, axali erebi im axali teri-toriis meSveobiT, romelzec isini gadasaxldnen.

erovnuli saxelmwifos amerikuli modeli uaRresad individualuriada misi meqanikuri gadmotana „beber evropaze“ ar SeiZleba. ara martoevropaSi, aramed aziaSic da afrikaSic xalxebi mWidrod arian dakav-Sirebuli TavianT teritoriebTan. maT pretenzia aqvT teritori-ul samSobloze, romelic xSirad dasaxlebulia sxva erebiT darac, arcTu ise iSviaTad, ayalibebs konfliqtis arsebiT faqtors.9

amerikelebma moaxerxes eTnikuri umciresobebis koleqtiuri ufle-bebis gadatana adamianis individualur uflebaTa sibrtyeSi.amerikelebma es SeZles imitom, rom religia eqvemdebareba sekular-izacias. magram enis sekularizacia anu enobrivi jgufis uflebebisindividualur uflebaTa sibrtyeSi gadatana SeuZlebelia im mizez-iT, rom ena SeiZleba ganviTardes mxolod koleqtivSi, mxolod er-TobaSi da erTmaneTTan urTierTobaSi. amerikelebTan enis problemaar idga. magram enis problema mwvaved dgas sxva saxelmwifoebSi. amisgamo, miuxedavad didi survilisa, eTnikuri jgufis uflebebi dRemde„trialebs“ koleqtiur da ara individualur uflebaTa sibrtyeSi.

8 Kühne, Jörg-Detlef, Bürgerrechte und deutsches Verfassungsdenken 1848-1871, in: Die Amerika-nische Verfassung und Deutsch-Amerikanisches Verfassungsdenken, New York, 1991, S. 238.9 Fleiner-Gerster, Th., Multikulturelle Gesellschaft... S.53.

Page 183: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 167 -

sazogadoebis pluralisturi struqturisa da erovnulobis grZnobisCamoyalibebaSi enis roli gansakuTrebulia, rameTu igi ayalibebskomunikaciis, urTierTgagebis SesaZleblobas da enasTan uSualodaris dakavSirebuli kulturac. SemTxveviTi araa, rom nacional-izmi da ena mWidro kavSirSi arian erTmaneTTan.10 Tumca am kav-Siris ganzogadeba mxolod pirobiT Tu SeiZleba. Sveicariam, ma-galiTad, SeZlo sxvadasxva enobrivi jgufisagan Semdgari erTianieris Camoyalibeba. belgiisa da kanadis federalurma struqtureb-ma bevrad Seuwyves xeli erT da imave saxelmwifo sistemaSi origansxvavebuli kulturis Tanaarsebobas da lingvistur niadagzewarmoSobil winaaRmdegobaTa ramdenadme ganeitralebas.

„saxelmwifo“ da „eri“, rogorc identuri kategoriebi, ganixileba,upirveles yovlisa, saerTaSoriso politikur da samarTlebrivurTierTobebSi. „saerTaSoriso samarTali“ arsebiTad aris araxalxebis, aramed saxelmwifoTa samarTali; „gaerTianebuli erebi“aris saxelmwifoTa organizacia da ara erebisa. aqedan iRebs saT-aves Sexeduleba, romlis Tanaxmadac, „erovnuloba“ aRniSnavs sax-elmwifosadmi da ara ama Tu im xalxisadmi kuTvnilebas.

2. federalizmi da xalxTa TviTgamorkvevis ufleba2. federalizmi da xalxTa TviTgamorkvevis ufleba2. federalizmi da xalxTa TviTgamorkvevis ufleba2. federalizmi da xalxTa TviTgamorkvevis ufleba2. federalizmi da xalxTa TviTgamorkvevis ufleba

2.1. xalxTa TviTgamorkvevis uflebis sakiTxisaTvis2.1. xalxTa TviTgamorkvevis uflebis sakiTxisaTvis2.1. xalxTa TviTgamorkvevis uflebis sakiTxisaTvis2.1. xalxTa TviTgamorkvevis uflebis sakiTxisaTvis2.1. xalxTa TviTgamorkvevis uflebis sakiTxisaTvis

TviTgamorkvevis ufleba, rogorc politikuri principi, me-19 sauku-neSi pirvelad ganaviTares amerikis, da safrangeTis revoluciisTeoretikosebma. am periodSi erovnuli TviTgamorkvevis uflebaganixileboda, rogorc erovnul-saxelmwifo erTianobisa da Zveliwesrigis damxobisaken mimarTuli lozungi. pirveli msoflio omisperiodidan moyolebuli TviTgamorkvevis ufleba formulirebu-lia amerikis prezidentis vudro vilsonis cnobil 14 debulebaSida praqtikulad ganxorcielda mTel rig plebiscitebSi (Crdilo-eT SlezvigSi, aRmosavleT prusiaSi, zemo SlezienSi, oldenburg/sopronSi). am saxis calkeuli plebiscitebi warumatebeli aRmoCn-da („anSlusi“_ referendumi avstriis miwebSi), xolo sxva SemTx-vevebSi plebisciti gamoiyenes swored TviTgamorkvevis sawinaaRm-degod (samxreT tiroli, sudeteli germanelebi da sxv.).

Tu rodis Camoyalibda xalxTa TviTgamorkvevis ufleba, dRemde araris garkveuli.11 aqve unda aRiniSnos, rom istoriulad xalxTaTviTgamorkvevis ufleba ukavSirdeba calkeuli adamianebis TviT-gamorkvevis uflebas da, maSasadame, upiratesad mas aqvs adamianisindividualur uflebaTa aspeqti. Tavdapirvelad igi Semoifargle-boda religiur sakiTxebSi pirovnebis TviTgamorkveviT, ufro zus-

10 Friedrich,C. J., Res Publica, 1971, S. 388-389.11 Klein, E., Statusverträge im Völkerrecht, 1980, S. 164.

Page 184: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 168 -

tad, romelime qristianuli konfesiisadmi mikuTvnebis sakiTxiT.12

saerTaSoriso samarTlebrivi aRiareba TviTgamorkvevis uflebampirvelad moipova gaeros wesdebaSi (muxli 1, § 2; muxli 55, 73 b, 76b) da uflebebis Sesaxeb gaeros 1966 wlis 16 dekembris orivepaqtis pirvel muxlebSi. TviTgamorkvevis ufleba Sinaarsobrivaddazustda gaeros praqtikaSi, gansakuTrebiT saxelmwifoTa mSvi-dobiani urTierTobisa da TanamSromlobis Sesaxeb 1970 wlis 24oqtombris #2625 (XXV) deklaraciaSi da, uwinares yovlisa, gener-aluri asambleis 1960 wlis 14 dekembris 1514-e rezoluciaSi (XV).

xalxTa TviTgamorkvevis uflebis sakiTxTan dakavSirebiT yvelazesadavod iTvleba TviTgamorkvevis uflebis subieqtis sakiTxi. gaba-tonebuli Sexedulebis Tanaxmad, xalxTa TviTgamorkvevis uflebaaqvT mxolod da mxolod saxelmwifo erebs an kolonizebul xalxebs(adreuli koloniis xelovnuri sazRvrebis farglebSi) da pales-tinel ers. aseve urTierTsawinaaRmdego mosazrebebi gvxvdeba „xalx-is“ eTnikur gagebasTan dakavSirebiT.

Sexedulebas, romlis Tanaxmadac, TviTgamorkvevis uflebis sub-ieqtia saxelmwifo eri anu arsebiTad saxelmwifosaTvis saxel-wodebis mimcemi eri, safuZvlad udevs suverenitetisadmi pativis-cemis idea. garda amisa, arsebuli saxelmwifoebi safuZvlianadSiSoben, rom TviTgamorkvevis uflebis subieqtad yvela xalxis anxalxTa jgufis aRiareba daarRvevs xSirad xelovnur da gansakuTre-biT labilur saxelmwifo erTianobas _ Tanamedrove saerTaSorisostabilurobis umTavres garants.

saerTaSoriso samarTlebrivi debatebi arsebiTad viTardeba immimarTulebiT, rom „sagareo“ TviTgamorkvevis uflebis subieqtSiunda vigulisxmoT mxolod „saxelmwifo xalxi“. gaeros generalurimdivnis 1992 wlis Agenda for Peace (UN-Doc S/24111, § 17), erovnul um-ciresobaTa sakiTxebSi gaeros specialuri warmomadgenlis mox-seneba (UN-Doc. E/CN 4/Sub 2/1993/34, §76, 82), aseve, „Ceneral Comment“ ad-amianTa samoqalaqo politikuri uflebebis Sesaxeb saerTaSorisopaqtis 27-e muxlisadmi, aRiarebs, rom mxolod saxelmwifo xalxida ara erovnuli umciresoba warmoadgens TviTgamorkvevis ufleb-is subieqts. amiT, TviTgamorkvevis uflebam SeiZina arsebuli sazRvre-bis dacvisa da maTi daurRvevlobis principis mniSvneloba.

Tu TviTgamorkvevis uflebas gavigebT ise, rom yvela xalxs aqvsdamoukidebeli saxelmwifos Camoyalibebis ufleba, maSin cotarTuli warmosadgenia ra moxdeba, Tu erT mSvenier dRes yvela 3.500 eTnosi erTdroulad moindomebs sakuTari saxelmwifos Camoy-

12 Decker, G., Das Selbstbestimmungsrecht der Nationen, 1955.; K. Rabl, DasSelbstbestimmungsrecht der Völker, 2. Aufl., 1973.; Th. Veiter, Die Entwicklung desSelbstbestimmungsrechts, in: Blumenwitz/Meissner (Hrsg.), Das Selbstbestimmungsrecht derVölker und die deutsche Frage, 1981, S. 9 ff.; O. Kimminich, Der Selbstbestimmungsgedanke amEnde des Ersten Weltkrieges-Theorie und Verwirklichung, in: R. Breyer (Hrsg.), Deutschlandund das Recht auf Selbstbestimmung nach dem Ersten Weltkrieg, 1985, S. 11 ff.

Page 185: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 169 -

alibebas.13 aseTi, aseulobiT patara saxelmwifo warmoSobis ideaarc realizebadia da arc sasurveli. moqmedi saerTaSoriso samar-Tali, optimalurad konstruirebuli saerTaSoriso wesrigis Tval-sazrisiT, icavs saxelmwifoTa teritoriul suverenitets.

Soreuli perspeqtivis TvalsazrisiT, secesionistur moZraobasiSviaTad Tu mivuyvanivarT saerTo wesrigis ganmtkicebamde. sax-elmwifoTa Tanamegobrobas, rogorc suverenul saxelmwifoTa gaer-Tianebas, secesiis uflebis aRiarebiT, ar surs gadaiqces TviTmkv-lelTa klubad.14 eTnonacionalizmi, Tavisi eqspansionisturi for-miT, SeuTavsebelia saxelmwifoTa Tanamegobrobis umTavres mizan-Tan: saerTaSoriso urTierTobebSi stabilurobis Camoyalibebasada dacvasTan. Tanamedrove saxelmwifoTa politikur praqtikaSiufro dominirebs politikuri pragmatizmi, vidre moraluri dasamarTlebrivi principebi.15

2.2. TviTgamorkvevis ufleba da secesiis ufleba2.2. TviTgamorkvevis ufleba da secesiis ufleba2.2. TviTgamorkvevis ufleba da secesiis ufleba2.2. TviTgamorkvevis ufleba da secesiis ufleba2.2. TviTgamorkvevis ufleba da secesiis ufleba

TviTgamorkvevis uflebis orive Sedegi _ secesia da saxelmwifosdaSla _ ewinaaRmdegeba saerTaSoriso samarTlis sxva fundamen-tur princips, kerZod, saxelmwifo suverenitets, da, gansakuTre-biT, saxelmwifos teritoriuli mTlianobis aRiarebul princi-pebs. suverenitetis meSveobiT, TiToeul saxelmwifos ufleba aqvsdaicvas Tavisi arseboba swored arsebul teritoriul sazRvrebSi.

TviTgamorkvevis ufleba dReisaTvis moqmedebs rogorc CveulebiTisamarTali.16 adamianis uflebaTa paqtis pirveli muxlis pirvel abzacSimocemuli politikuri statusis Tavisufali gansazRvris ufleba,arsebiTad, warmoadgens am CveulebiTi samarTlis normatiul ganmt-kicebas. gaerTianebuli erebis organizaciis sxvadasxva rezolucia-Si gvxvdeba araerTi miTiTeba, rom politikuri statusis TavisufaligansazRvra aris Semadgeneli nawili TviTgamorkvevis uflebisa.

dRes metad aqtualuria iseTi gadawyvetilebis povna, romelSicoptimalurad iqneboda dakavSirebuli TviTgamorkvevis da saxelm-wifoTa teritoriuli mTlianobis principebi. arsebiTad, es sak-iTxi warmoadgens wris kvadraturas. Tumca, rogorc zogierTi av-tori miiCnevs, iuridiuli wre arc ise mrgvalia, rogorc geometri-uli da amitom gvTavazoben Semdeg gadawyvetas.

TviTgamorkvevis uflebis Sinaarsi ar SeiZleba mTlianad dayvani-li iqnes romelime saxelmwifos Semadgenlobidan gamoyofis ufle-

13 Herzog R. auf dem Weltwirtschaftsforum in Davos am 28. 1. 1995, in: Bülleten derBundesregierung 8/95, S. 61.14 Thürer, D., Autonomie statt Sezession?, in: Entwicklung und Zusammenarbeit, Jg.36 1995: 3,S.79.15 Oeter, S., Selbstbestimmungsrecht im Wandel, S. 761.16 Karl Doehring, Das Selbstbestimmungsrecht der Völker, Eckart Klein, DasSelbstbestimmungsrecht der Völker und die deutsche Frage, 1990, S. 34 ff.

Page 186: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 170 -

baze. TviTgamorkvevis uflebis Sinaarsi mdgomareobs imaSi, rom xalxsmieces iseT politikur, socialur da kulturul garemoSi cxovre-bis SesaZlebloba, romelic gaiTvaliswinebs mis individualur Tavise-burebebs, daicavs da ganaviTarebs sakuTari identurobis ganmsazRvrelkulturul, socialur da sxva faqtorebs. am SemTxvevaSi, TviTga-morkvevis ufleba SeiZleba daviyvanoT avtonomiis uflebaze.

TviTon avtonomiis Sinaarsis da moculobis zustad CamoyalibebaSeuZlebelia konkretuli situaciis gaTvaliswinebis gareSe. zogadadSeiZleba iTqvas, rom jgufs SeiZleba mieces maqsimalurad farToavtonomia, romelic safrTxes ar Seuqmnis saxelmwifos teritori-ul mTlianobas.

avtonomiis moculobis sakiTxi dRemde sakmaod sadavoa. central-isturad organizebuli saxelmwifoebi miiCneven, rom nebismieridecentralizacia safrTxis qveS ayenebs saxelmwifos erTianobas.federaluri gamocdilebis mqone saxelmwifoebi miiCneven, rom fed-eraciis subieqtis saxelmwifoebrioba, piriqiT, ganamtkicebs sax-elmwifos mTlianobas da erTianobas. avtonomiis minimalur moTx-ovnas warmoadgens xalxis identurobis dacva da xelSewyoba, gan-sakuTrebiT kulturuli uflebebis, maT Soris sakuTar enaze lapar-akis, am enaze saxelmwifo organoebSi da sasamarTloSi mimarTvis,skolebSi am enaze mecadineobis uflebis dacva.17

am TvalsazrisiT, SesaZlebelia TviTgamorkvevis uflebis da suv-erenitetis optimaluri SeTanxmeba. rodesac teritoriuli mTlianobadaculia, xolo xalxs saSualeba aqvs daicvas Tavisi kulturuliidenturoba. swored im xalxs ara aqvs secesiis ufleba, romlisidenturoba da TviTmyofoba daculia erTiani saxelmwifos sazRvreb-Si. Tu jgufs gaaCnia politikuri avtonomia, es gviCvenebs, rom misiuflebebi daculia aramarto qaRaldze, aramed mas (avtonomias)gaaCnia WeSmariti Sinaarsi.

amave dros, dasavleTis saxelmwifoebi arcTu ise usafuZvlodSiSoben, rom eTnikuri umciresobebisaTvis avtonomiis miniWebamSeiZleba waaxalisos secesia da xeli Seuwyos saxelmwifos daSlas.Tumca, droulad uzrunvelyofilma avtonomiam SeiZleba gaanei-tralos secesionisturi moZraoba. am SemTxvevaSi, gasaTvaliswineb-ulia swored drois faqtori. avtonomiam SeiZleba dakargos Tavi-si „mimzidveloba“, Tu igi SemoRebul iqna Zlieri secesionisturimoZraobis warmoSobis Semdeg.

gaeros da evropis TanamSromlobisa da uSiSroebis dRes moqmedipraqtikis Tanaxmad (gaeros deklaracia 2625/XXV; helsinkis sab-oloo dokumenti), araa savaldebulo, rom TviTgamorkvevis ufle-ba ganxorcieldes saxelmwifo damoukideblobis gamocxadebisa dasaxelmwifo sazRvrebis gadasinjvis formiT. TviTgamorkveva savse-

17 iqve, gv. 329.

Page 187: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 171 -

biT SesaZlebelia ganxorcieldes TviTmmarTvelobis (avtonomiis)formiTac. erovnul umciresobas secesiis da suverenitetis gamocx-adebis gareSec SeuZlia damoukideblad gansazRvros Tavisi poli-tikuri statusi erTiani saxelmwifos sazRvrebSi. am TvalsazrisiT,TviTgamorkveva warmoadgens damoukidebeli mmarTvelobis formisarCevis da saxelmwifoSi gadawyvetilebaTa miRebis procesSi monaw-ileobis SesaZleblobas. anu TviTgamorkveva ufro aris uflebademokratiaze, vidre damoukidebel saxelmwifoebriobaze. TviTga-morkvevis uflebis aseTi gageba warmoadgens anglosaqsur samyaro-Si (gansakuTrebiT aSS-sa da did britaneTSi, gavrcelebuli - Home-rule principis klasikur koncefcias.

TviTgamorkvevis aRniSnuli gageba ufro perspeqtiulia, radganacigi uzrunvelyofs eTnosebs Soris mSvidobian Tanaarsebobas, ar-sebuli sazRvrebis xelSeuxeblobas da umciresobaTa uflebebisdacvas. miT ufro, rom TviTgamorkveva, gagebuli rogorc damoukide-beli saxelmwifos Camoyalibebis ufleba, yovelTvis warmoSobsaxal problemebs da, aseve, ver wyvets erovnul sakiTxsac.18

TviTgamorkvevis uflebis mizani SeiZleba iyos teritoriuli av-tonomiis gansxvavebuli formebi (magaliTad, specialuri statusismqone espanuri da italiuri regionebi, samxreT tirolis provin-cia, alandis, feraris kunZulebi da sxv.), agreTve damoukidebelisubieqtis Camoyalibeba erTiani federaluri sistemis SigniT (ma-galiTad, kantoni iura SveicariaSi, belgiis saxelmwifos reorga-nizacia, kvebeki kanadaSi da sxv.).

xalxTa TviTgamorkvevis ufleba moicavs TiToeuli xalxis arse-bobis garantias. xalxi, rogorc TviTgamorkvevis uflebis subieq-ti, cxovrobs gansazRvrul teritoriaze da am teritoriaze raode-nobrivad warmoadgens dominirebul jgufs. TviTgamorkvevis ufle-ba gulisxmobs, rom am jgufs SeuZlia ilaparakos Tavis enaze daganaviTaros Tavisi kultura, SeinarCunos sakuTari TviTSegnebada tradiciebi, misdios sakuTar religias. maSasadame, gadamwyvetimniSvneloba eniWeba im faqtors, rom Tavisi warmoSobisa da gansax-lebis teritoriaze xalxTa gansazRvrul jgufs SeuZlia mouaros,SeinarCunos da ganaviTaros Tavisi identurobis ganmsazRvreli, speci-fikuri niSan-Tvisebebi. yvela RonisZieba, romelic mimarTulia amjgufuri gansakuTrebulobis Sesustebis an eTnikuri jgufis saarsebosafuZvlebis ganadgurebisaken, SeuTavsebelia TviTgamorkvevis ufle-basTan. amas ganekuTvneba, magaliTad, sakuTar enaze laparakis, sak-uTari istoriis Seswavla-ganviTarebis, mosaxleobis sxva jgufebTandaqorwinebis akrZalva, mosaxleobis nawilis ganadgureba.19

18 ix. Pernthaler, P., Allgemeine Staatslehre, S. 45 ff.19 iqve.

Page 188: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 172 -

Tavi 10. eTnikuri federalizmi

1. eTnikuri federalizmis cneba1. eTnikuri federalizmis cneba1. eTnikuri federalizmis cneba1. eTnikuri federalizmis cneba1. eTnikuri federalizmis cneba

eTnikuri federalizmis dros erTmaneTs emTxveva saxelmwifos Sina-politikuri da eTnikuri sazRvrebi.1 dReisaTvis arsebul federa-ciaTa umetesi nawili ar aris eTnikuri. maSasadame, am federaciulsaxelmwifoTa Sinateritoriuli dayofisas aranairi mniSvnelobaar eniWeba saxelmwifos eTnikur Semadgenlobas. ara-eTnikuri fed-eraciuli saxelmwifos teritoria dayofilia ara eTnosebad anmis nawilebad, aramed eTnikurad „neitralur“ teritoriul erTeule-bad, romlebic warmoadgenen istoriulad Camoyalibebul erTobebs(aSS, Sveicaria, germania, kanada, avstralia, brazilia da a.S.).

eTnikuri federalizmis modeli dReisaTvis gvxvdeba birmasa daindoeTSi. eTnikuri da teritoriuli federalizmis kombinacia ki- belgiaSi, ruseTSi....

teritoriul principze agebuli federaciebisagan gansxvavebiTeTnikuri federalizmisaTvis damaxasiaTebelia federaluri kav-Siris SedarebiT arastabiluri xasiaTi. 90-ian wlebSi daiSalaeTnikuri federalizmis iseTi klasikuri nimuSebi, rogoric iyossr kavSiri, iugoslavia da Cexoslovakia. am istoriuli magaliTe-bis ganzogadebis safuZvelze literaturaSi sakmaod skeptikuradiqna Sefasebuli eTnikuri federalizmis perspeqtivebic.

mravali avtoris azriT, zemoaRniSnuli qveynebis gamocdilebamdaadastura eTnikuri federalizmis modelis kraxi.2 Tumca, ufroswori unda iyos mosazreba, romlis Tanaxmadac, ssr kavSiris, iugo-slaviis da Cexoslovakiis daSla iyo ara eTnikuri federalizmis,aramed mxolod komunizmis kraxi.3 aRniSnuli qveynebi mxolodformalurad iyvnen federaciuli. ssr kavSiris „federaluri“ mar-Tvis sistema sabolood uaryo demokratiuli centralizmis prin-cipma da mTlianad emsaxureboda calkeuli elitaruli jgufebisprivilegiebis dacvis amocanas.4

literaturaSi gavrcelebulia sruliad sapirispiro Sexeduleba,romlis Tanaxmadac eTnikuri federalizmi warmoadgens eTnikuriumciresobebis erTian saxelmwifo struqturaSi integrirebis yve-laze optimalur saSualebas.5 marTvis federalur sistemaSi xalxTa

1 Veiter, T. et al. (Hrsg.), System eines internationalen Volksgruppenrechts, 1. Teil, Wien, 1970, S.61.2 Alen, A., Der Föderalstaat Belgien. Nationalismus-Föderalismus-Demokratie, S. S. 53.3 iqve.4 Schreuer, The Waning of the Sowereign State: Towards a New Paradigm for International Law?,in: Heintze, H. J., Selbstbestimmungsrecht der Völker-Herausforderung der Staatenwelt. Zerfälltdie Internationale Gemeinschaft in Hunderte von Staaten?, Bonn, 1997, S.49.5 Oeter, S., Minderheiten im institutionellen Staatsaufbau, in: Frowein/Hoffmann/Oeter,Minderheitenrecht, Teil 2. S. 17.

Page 189: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 173 -

gansxvavebuli jgufebi warmoadgenen ara umciresobebs, aramed sax-elmwifos Camomyalibebel xalxs.

eTnikuri federalizmi gacilebiT maRali formaa, vidre avton-omiebad dayofili, decentralizebuli unitaruli saxelmwifo.avtonomiis modeli, pirvel rigSi, uzrunvelyofs umciresobaTamaqsimalur TviTmmarTvelobas maTTvis gansakuTrebiT sainteresosakiTxebSi. saxelmwifos teritoriuli organizaciis federalurimodelis ZiriTadi mizania gansxvavebuli eTnikuri jgufebis er-Tian saxelmwifoSi Tanacxovrebis uzrunvelyofa. avtonomiurierTeulebisagan gansxvavebiT, federaciis subieqti federaluripalatis meSveobiT monawileobs saerTo-saxelmwifo mniSvnelobismqone sakiTxebis gadawyvetaSi.6 avtonomiisagan gansxvavebiT, romelicyovelTvis aris mxolod mTelis Semadgeneli nawili, federaciu-li saxelmwifos subieqti warmoadgens ara marto delegirebul(federaciuli saxelmwifos mxridan) wesrigs, aramed TviTon ariserTiani wesrigis wevri (da ara misi nawili, rogorc es avtonomiisSemTxvevaSia).7

SeiZleba iTqvas, rom federalizmi erTian saxelmwifoSi xalxTagansxvavebuli jgufebis integraciis yvelaze maRalganviTarebuliformaa. amave dros, teritoriuli mowyobis federaluri modelimoiTxovs misi efeqtiani moqmedebis gansakuTrebul winapirobebs.maT Soris, calke unda gamoiyos federalur kavSirSi gaerTianeb-uli mxareebis mzadyofna kompromisisa da urTierTdaTmobisadmi.federaluri modelis TamaSis wesi, es aris tolerantoba da kom-promisi. amitom saxelmwifo mowyobis federalur formas, TavisupiratesobebTan erTad, negatiuri aspeqtebic aqvs. am mxriv gan-sakuTrebul yuradRebas moiTxovs is faqti, rom federalizmi, ko-mpromisisadmi mzadyofnisa da tolerantobis aucilebeli zomisararsebobis SemTxvevaSi, saxelmwifo mowyobis unitarul modelTanSedarebiT, ufro met midrekilebas avlens krizisisadmi.

2 eTnikuri federalizmis formebi2 eTnikuri federalizmis formebi2 eTnikuri federalizmis formebi2 eTnikuri federalizmis formebi2 eTnikuri federalizmis formebi

ganasxvaveben eTnikuri federalizmis or formas: personalurs dateritoriuls. personalur da teritoriul formebs Soris gansx-vaveba isaa, rom:

a) teritoriuli sistema eTnikur jgufebs aniWebs uflebamosilebebs

1. kulturis sakiTxebSi da 2. sajaro wesrigis sferoSi.

b) personaluri sistema eTnikur jgufebs aniWebs farTo TviTm-

6 Bernhardt, Federalism and Autonomy, in: Dinstein, (Hrsg.) Models of Autonomy, New Brunswick,1981, S. 23 ff.7 Flachbarth, System des internationalen Minderheitenrechts, Budapest, 1937, S. 381. cit.Blumenwitz, D. Volksgruppen und Minderheiten. Politische Vertretung und Kulturautonomie,Berlin, 1996, S.113.

Page 190: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 174 -

marTvelobas kulturul sakiTxebSi (amitom personaluri fed-eralizmis aRniSnuli forma xSirad miRebulia rogorc kultu-ruli avtonomia). personaluri federalizmis SemTxvevaSi eTni-kuri jgufi sajaro wesrigTan dakavSirebul uflebamosilebebsaxorcielebs sxva jgufebTan erTad.

teritoriul da personalur sistemebs Soris gansxvaveba efuZnebasaxelmwifo mmarTvelobis sferoSi moqmed mkacr logikas. sajarowesrigis dacvasTan dakavSirebul uflebamosilebebs SeiZleba ax-orcielebdes mxolod erTi saxelmwifo avtoriteti da SeuZlebe-lia misi „danawileba“ sxvadasxva eTnikur jgufs Soris (rac argamoricxavs maT Soris TanamdebobaTa danawilebas).

sruliad gansxvavebul situaciasTan gvaqvs saqme kulturis sfer-oSi. kulturas mikuTvnebuli sakiTxebi dasaSvebia gadanawildessxvadasxva eTnikur jgufs Soris. savsebiT normaluria, magali-Tad, erTmaneTis gverdiT funqcionirebdes gansxvavebuli erovnu-li Teatri, liceumi, radio. magram absoluturad warmoudgeneliaerTmaneTis gverdiT eTnikuri niSniT Camoyalibebuli policiisarseboba. Tu saxelmwifo iZulebis aparati Camoyalibdeba eTni-kuri kuTvnilebis niSniT, adre Tu gvian, igi aucileblad gamoiwvevsanarqias, oms da sabolood daangrevs personaluri federalizmissistemasac (rasac adasturebs kviprosis da libanis magaliTi).

teritoriul da personalur sistemebs Soris arsebuli gansxvave-ba vlindeba ara marto federalizmis, aramed decentralizebulimarTvis modelebSic. ase magaliTad, ganasxvaveben: 1. teritoriul-eTnikur decentralizacias (samxreT tiroli, feraris kunZulebi,alandis kunZulebi) da 2. personalur-eTnikur decentralizacias(danielebi samxreT SlezvigSi, frankofonebi da flamandrielebibriuselSi). iseve rogorc federalizmis SemTxvevaSi, marTvis de-centralizebul modelSic ufro sasurvelia teritoriuli siste-mis realizacia, vidre personaluri sistemisa.8

Tanamedrove msoflioSi SeimCneva teritoriuli sistemis zrdistendencia. ase magaliTad:

1. indoeTis 1947 wlis konstituciis safuZvelze Camoyalibda eT-nikurad gansazRvruli Statebisa da teritoriebis sistema. in-doeTis mxolod calkeuli teritoriebi SeiZleba daxasiaTdesrogorc polieTnikuri. 20 wlis ganmavlobaSi indoeTis konstitu-ciaSi Setanili eqvsive cvlileba Seexeboda teritoriuli avtonomi-is Sesaxeb eTnikuri umciresobis mier wamoyenebul moTxovnas.

2. kviprosis Turquli mosaxleoba gadaWriT uaryofs personaluri

8 Heraud Guy, Ethnischer Föderalismus-Zur Vermeidung ethnischer Konflikte, in:FriedEstebauer.Guy Heraud-Peter Pernthaler (Hrsg.), Föderalismus als Mittel permanenterKonfliktregelung, 1977, S.87 ff.

Page 191: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 175 -

avtonomiis nebismier formas da mtkiced dgas im poziciaze, romdaicavs „Tavis“ teritorias.

3. SveicariaSi, iuras kantonis SemTxvevac adasturebs eTnikurumciresobaTa mzard miswrafebas teritoriuli avtonomiisaken.aRniSnuli tendencia Zlierdeba industriuli sazogadoebisganviTarebis, individualuri uflebebis dacvisa da enis pativis-cemis pirobebSic ki. CrdiloeT iuras mcxovrebTa (enobrivi dareligiuri umciresoba) miswrafebam axali kantonis Seqmnisaken(1974 wlis 23 ivnisis referendumiT) migviyvana bernis kantonis-agan gamoyofamde.

federalur gaerTianebaSi monawile individebs, jgufebs da poli-tikur erTeulebs surT erTiani ZalebiT miaRwion saerTo mizansda, amavdroulad, daicvan TavianTi individualoba. federalurikavSiri, idealur SemTxvevaSi, Seesabameba yvela monawilis nebasda xorcieldeba nebayoflobiTobis safuZvelze. SemTxveviTi araa,rom federalizmis anglosaqsuri tradicia gansakuTrebul aqcentsakeTebs swored personalur momentze.

eTnikuri federalizmis principi edo safuZvlad Vance-Owen-is geg-mas, romelic iTvaliswinebda bosnia-hercegovinis saxelmwifo-ter-itoriul organizacias. am gegmis Sesabamisad, bosnia-hercegovinaunda dayofiliyo farTo avtonomiis mqone aT provinciad. yovelsam provinciaSi erT-erTi eTnikuri jgufi qmnida umravlesobas.mxolod saraevo xvdeboda saerTo mmarTvelobaSi. bosnia-herce-govina unda yofiliyo decentralizebuli saxelmwifo, sadac pro-vinciebs eqnebodaT farTo uflebamosilebebi. mTavroba yalibde-boda paritetul sawyisebze muslimanebis, xorvatebisa da serbebi-sagan. am gegmisagan gansxvavebiT, Owen-Stoltenberg-is gegma iTval-iswinebda bosnia-hercegovinis danawilebas eTnikuri niSniT Camoy-alibebul sam damoukidebel saxelmwifod. am gegmis mixedviT, samipatara saxelmwifo Seqmnida saxelmwifoTa kavSirs, romlis cen-tralur organosac mxolod umniSvnelo funqciebi eqneboda.

3. polieTnikuri federalizmi3. polieTnikuri federalizmi3. polieTnikuri federalizmi3. polieTnikuri federalizmi3. polieTnikuri federalizmi

polieTnikuri federalizmis SemTxvevaSi, arc mTlianad saxelm-wifo da arc misi Semadgeneli nawilebi ar warmoadgenen eTni-kurad homogenur erTeulebs. ufro metic, saerTod uperspeqtivoamaTi homogenurobis miRwevis amocanac. polieTnikuri federaciismizania uzrunvelyos erTmaneTis gverdiT gansxvavebuli enebisada kulturebis mSvidobiani Tanaarseboba da ganviTareba. polieT-nikur federaciul saxelmwifoebSi federaluri sistema asrulebsgansxvavebuli eTnikuri jgufebis urTierTdakavSirebis, integraciisfunqcias. polieTnikuri saxelmwifo efuZneba e. w. politikuri neb-is eris ideologias.

polieTnikuri federalizmis klasikur magaliTs warmoadgens Svei-

Page 192: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 176 -

caria, sadac sazogadoebriv cnobierebaSi eTnikurobas ar eniWebadidi roli. SveicariaSi araeTnikuri federalizmi arapirdapirasrulebs xalxTa jgufebis dacvis funqcias. germanuli enobrivijgufis dayofa 16 kantonur erTeulad erTgvarad amcirebs ger-manelebis wonas (germanuli enobrivi jgufi Seadgens mTeli mosax-leobis 74%-s) frangul da italiur enobriv jgufebTan SedarebiT.aRsaniSnavia, rom germanulenovani jgufis raodenobrivi dominan-tis gamo zogierTi avtori Sveicarias arc ganixilavs, rogorcpolieTnikur sazogadoebas.9

Sveicariel ers Tavisi Tavi gagebuli aqvs, rogorc politikurierTianoba, romelsac safuZvlad udevs sayovelTaod aRiarebulipolitikuri Rirebulebebi. SeiZleba vivaraudoT, rom moqalaqeo-bis Sveicariuli gageba gamomdinareobs eris cnebis franguli kon-cefciidan. yovel SemTxvevaSi, aSkaraa, rom „eris“ Sveicariul gagebasaraferi saerTo ara aqvs germanul koncefciasTan.

miuxedavad imisa, rom SveicarielTa „nebis eri“ ufro politikurgagebas efuZneba, igi arsebiTad gansxvavdeba eris franguli kon-cefciisaganac. politikuri moqalaqeobis Sveicariuli xasiaTigansakuTrebuli bunebisaa. Sveicariul warmodgenas eris SesaxebsafuZvlad ar udevs arc xelSekrulebis Teoria, arc bunebiTiuflebebis liberaluri doqtrina. moqalaqeobis Sveicariuli gageba_ es aris politikur-komunaluri moqalaqeoba. Sveicariam homoge-nuri erTobisaken gza ipova politikuri Rirebulebebis meSveobiT.

Sveicariis politikuri sazogadoeba ar iyo formirebuli erT-maneTTan dapirispirebul saxelisuflebo struqturebis, erTmaneTTanmebrZoli qveynis da mosaxleobis nawilebis da kerZo interesebissafuZvelze (rogorc es iyo iseT homogenur saxelmwifoebSi, rogor-icaa safrangeTi da didi britaneTi). liberalur-demokratiulitradiciebis mqone saxelmwifoebisagan gansxvavebiT, SveicariaSinaklebad iyo gamoxatuli winaaRmdegoba pirovnebasa da saxelmwi-fos Soris. politikuri xelisufleba Sveicariels esmis ara lok-iseuli azriT, ara negatiurad da ara iseTi institutis saxiT,romelic mudmiv kontrolze unda iyos. Sveicarieli kaci xelisu-flebas ganixilavs, rogorc instituts, romlis ganxorcieleba-Sic xalxma rac SeiZleba farTo monawileoba unda miiRos.

eTnikuri problemis gadawyvetis safuZvlis rols SveicariaSi as-rulebs ideologia, romlis mixedviTac, Sveicariuli identurobisganmsazRvrelia eri rogorc politikuri erToba. Sveicaria arwarmoadgens arc kulturul da arc enobriv ers.10 Sveicariis kan-

9 Rochtus, D., Die belgische „Nationalitätenfrage“ als Herausforderung für Europa, DiscussionPaper, C 27, 1998, S. 31.10 Fleiner, T., Die Stellung der Minderheiten im schweizerischen Staatsrecht, in : Festschrift Kägi,Zürich, 1979, S.115 ff.

Page 193: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 177 -

tonebis sazRvrebi ar emTxveva arc enobriv da arc religiursazRvrebs, ris Sedegadac Sveicariis TiTqmis arcerT kantonSi aryofila da arc dReisaTvis dgas eTnikur umciresobaTa problema.TiTqmis yvela Sveicarieli erTdroulad miekuTvneba umravleso-basac da umciresobasac.11 erTiani federaluri wesrigis sazRvreb-Si arsebulma kantonurma avtonomiam SeZlo daeZlia germanuleno-vani jgufis dominantma danarCeni frangulenovani, italiureno-vani da reto-romanuli enobrivi jgufebis mimarT da xeli Seewyoam jgufebis integraciisaTvis.

federalizmi SveicariisaTvis warmoadgens ara marto saxelmwifosorganizaciul formas, aramed qveynis arsebobis safuZvelsac: Svei-caria iqneba federaciuli an saerTod ar iqneba.12 konfesionalurida enobriv-kulturuli umciresobebis dacvis federaluri funq-cia ganekuTvneba Sveicariuli saxelmwifos ideas.13 Sveicariisfederaluri demokratia, es aris SezRudvebisa da TviTSezRudveb-is wesrigi: mTelis uflebebi SezRudulia misi wevrebis avtonomi-uri uflebebiT, umciresobis uflebebi SezRudulia umciresobaTauflebebiT, erTianoba ki yovelTvis moiazreba, rogorc erTianobamravalferovnebaSi.14

Sveicariis federalur xelisuflebas bevri problema mouxsna imgaremoebam, rom umciresoba integrirebulia kantonur doneze. is-toriulad SveicariaSi eTnikuri konfliqtebis gadaWra xdebodaadgilobrivi, komunaluri avtonomiis gafarToebiT. danarCen fed-eraciul saxelmwifoebTan SedarebiT, Sveicariis kantonebs dResacgansakuTrebiT farTo uflebamosileba aqvT. Sveicariis kantonebidamoukideblad gansazRvraven TavianT saarCevno sistemas dammarTvelobis sistemas, awesrigeben Sinakantonuri decentralizaciissakiTxebs. kantonebs farTo ufleba aqvT ganaTlebisa da kultur-is sferoSi, Sesabamisad, SeuZliaT ganaviTaron eTnikur umcireso-baTa ena da kultura. eklesiasa da saxelmwifos Soris arsebulikavSiris sakiTxebi wydeba kantonis doneze. kantonis gamgebloba-Sia policia, gadasaxadebis sistema.

enobriv sferoSi umciresobaTa dacvas Sveicariuli federalizmiaRwevs farTo decentralizaciis meSveobiT. Sveicariis kanonmde-blobisaTvis ucxoa umciresobaTa dacva ama Tu im jgufisaTviscalkeuli privilegiebis miniWebis, e. w. pozitiuri diskriminaciisformiT. diskriminaciis nebismieri, maT Soris Tundac „pozitiuri“saxe, SeuTavsebelia Sveicariuli demokratiis universalobisa dasamarTlis winaSe Tanasworobis sayovelTao principTan. magram,

11 iqve.12 cit: Blumenwitz, D., Volksgruppen und Minderheiten, S. 119.13 iqve.14 Kägi, Jahrbuch der neuen Helvetischen Gesellschaft, Bd. 30, 1959, S. 11 ff.cit: BlumenvicisD., Volksgruppen und Minderheiten, S 119.

Page 194: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 178 -

gansazRvruli teritoriuli sazRvrebis dadgeniT an saarCevnosistemis gansakuTrebuli modelebis gamoyenebiT SveicariaSi fun-qcionirebs umciresobaTa politikuri reprezentaciis iseTi sistema,romelic ayalibebs maTi dacvis myar garantiebs.

proporciuli saarCevno sistemisa da sxva institutebis meSveobiTSveicariaSi Camoyalibda iseTi politikuri kultura, rodesacnebismier uwyebaSi, sasamarTlosa da komisiaSi aris romelime gav-leniani partiis, konfesionaluri an enobrivi jgufis erTi warmo-madgeneli mainc. aRsaniSnavia, rom umciresobaTa proporciuliwarmomadgenloba federalur da kantonebis doneze uzrunvelyo-filia politikuri praqtikiT, magram ar aris ganmtkicebuli kon-stituciiT. federalur mTavrobaSi regularulad monawileobsromanuli enobrivi jgufis sul cota erTi warmomadgeneli mainc.bernis kantonis mTavrobaSi iuras frangulenovan warmomadgenelsgarantirebuli aqvs erTi adgili.15

Sveicariis politikuri da sazogadoebrivi struqturis udavo up-iratesoba isaa, rom es saxelmwifo Sedgeba mravali umciresobisa-gan. qveyanaSi, romelmac ar icis absoluturi umciresoba, umcir-esobaTa problemis gadaWra gacilebiT martivia, ramdenadac erTiromelime umciresobis TviTSegnebas ar SeuZlia saTuo gaxadosmeore umciresobis TviTSegneba. maSin roca evropis danarCen sax-elmwifoebSi erTiani ena warmoadgens erovnuli TviTmyofobisa daidentifikaciis saSualebas, SveicariaSi erTdroulad ramdenime enisarseboba ayalibebs erovnul moments.16 SeiZleba iTqvas, rom Svei-cariis saxelmwifos patara teritoria gazrdilia sulieri faq-torebis mravalferovnebiT da gansxvavebul kulturaTa simdidriT.17

Sveicariuli modeli unikaluria da misi meqanikuri implantaciametad sarisko saqmea. Sveicariis politikuri wesrigi ver gamodge-ba rogorc universaluri recepti. Sveicariuli sinamdvile adas-turebs, rom federalizmi aris ara marto saxelmwifo-samarTlebriviprincipi, aramed agreTve „personaluri da societaruli orienta-cia“.18 sxva, eTnikuri niSniT gansxvavebuli jgufebis mimarT tol-erantuli damokidebuleba samarTlebrivi imperativebis zemoqmedebiTar yalibdeba: tolerantoba warmoadgens saerTod kulturis, daara mxolod politikuri kulturis, nawils.19

4. federalizmi da „pozitiuri diskriminaciis“ problema4. federalizmi da „pozitiuri diskriminaciis“ problema4. federalizmi da „pozitiuri diskriminaciis“ problema4. federalizmi da „pozitiuri diskriminaciis“ problema4. federalizmi da „pozitiuri diskriminaciis“ problema

unitaruli saxelmwifosagan gansxvavebiT, romelic kmayofildeba

15 ix. Fleiner, T., Die Stellung der Minderheiten im Schweizerischen Staatsrecht, S. 119.16 Fleiner, T., Schweizerisches Bundesstaatsrecht, S. 34.17 Fleiner, F., Zentralismus und Föderalismus in der Schweiz, Zürich, 1918, S. 29. cit:Blumenwitz, D., Volksgruppen und Minderheiten, S.121.18 Deuerlein, E., Föderalismus, S. 331.19 Blumenwitz, D., Volksgruppen und Minderheiten, S. 121.

Page 195: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 179 -

lokalur da regionalur doneebze eTnikuri jgufebis politikuriwarmomadgenlobiT, federalizmi eswrafvis am jgufebis saerTo-saxelmwifoebriv doneze reprezentacias. saerTo-saxelmwifo nebisformirebis procesSi monawileoba bevrad uwyobs xels eTnikurjgufebs Soris arsebuli gaucxoebisa da daZabuli urTierTobeb-is ganeitralebas. am SemTxvevaSi naklebmniSvnelovania am jgufeb-is politikuri gavlenis faqtori. centraluri xelisuflebis donezeeTnikuri jgufebis politikuri gavlena SeiZleba ar iyos mniS-vnelovani, magram saerTo-saxelmwifo gamgeblobas mikuTvnebulisakiTxebis gadawyvetaSi maT Tundac simbolur monawileobas, didiintegraciuli muxti aqvs.

eTnikuri jgufis warmomadgenloba federalur doneze uzrunvely-ofs am jgufis specifikuri interesebis gaTvaliswinebas. angariS-gasawevia isic, rom martooden formaluri Tanasworobis principisaRiareba xSir SemTxvevaSi ver uzrunvelyofs umciresobaTa dacvas.

umciresobaTa, maT Soris eTnikur umciresobaTa, uflebebis calke,gansakuTrebuli gamoyofis sakiTxis mimarT ar aris azrTa erTiano-ba. Tanamedrove literaturaSi sakmaod saintereso argumentebia wamoy-enebuli umciresobaTa uflebebis calke ganxilvis winaaRmdeg.20

pirvel rigSi, es aris Tanasworobis principi, romelic moiTxovsTavianTi unaris da sxva bunebrivi monacemebis mixedviT araTanas-wori individebis formalur Tanasworobas samarTlisa da kanoniswinaSe. romelime eTnikuri jgufisaTvis gansakuTrebuli uflebeb-is miniWeba, advili SesaZlebelia, rom daupirispirdes Tanasworo-bis sayovelTaod aRiarebul princips. es problema aqtiurad ganix-ileba ara marto umciresobaTa uflebebis dacvisadmi miZRvnilliteraturaSi, aramed saerTaSoriso praqtikaSic. magaliTad, gaeros1992 wlis umciresobaTa deklaraciis me-8 muxlis me-3 abzaci ad-gens, rom umciresobaTa xelSewyobis RonisZiebebi ar unda ewi-naaRmdegebodes saerTaSoriso-samarTlebrivi Tanasworobis prin-cips. gaeros dokumentma gaiTvaliswina is kritika, rom arcTuiSviaTad, umciresobaTa „kargad yofna“ niSnavs umravlesobaTa „cud-ad yofnas“.21

Tanasworobis princips ara marto wminda iuridiuli, aramed praq-tikuli mniSvnelobac aqvs, rameTu adamianTa nebismieri arasamarTli-anad uTanasworo ganxilva maTi jgufuri kuTvnilebis niSniT xSiradxdeba axal-axali dapirispirebisa da konfliqtis mizezi.

umciresobis jgufis wevrebs maTTvis dadgenili upiratesobebis

20 ix. amis Sesaxeb: Galenkamp, M., The Rationale of Minority Rights: Wishes Rather thanNeeds? in: J. Räikkä (Hg.), Do We Need Minority Rights? Conceptual Issues, The Hague, S. 41 ff.21 Heintze, H. J., Rechtliche oder politische Absicherung von Minderheitenrechten? Eine Einführungin die Thematik, in: Heintze, H. J. (Hrsg.), Moderner Minderheitenschutz. Rechtliche oder politischeAbsicherung?, Bonn,1998, S. 15.

Page 196: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 180 -

SenarCunebis mizniT ar surT TavianTi tradiciuli gansaxlebisadgilis datoveba, rac mniSvnelovnad uSlis xels Tavisufalibazris ganviTarebas. „pozitiuri diskriminaciis“ sistema ekonomikuriTvalsazrisiT araefeqtiania imdenad, ramdenadac igi zRudavs sa-bazro meurneobisaTvis aucilebel, samuSao Zalis mobilurobas.politikur aspeqtSi „pozitiuri diskriminaciis“ sistemam SeiZle-ba gaarTulos sazogadoebrivi konsensusis miRweva. romelime jgufi-saTvis gansakuTrebuli uflebebisa da movaleobebis miniWebam miswevrebSi SeiZleba daaClungos saerTo sazogadoebisadmi kuTvnileb-isa da erTianobis grZnoba.22

umciresobaTa nebismieri saxiT Cagvra safrTxes uqmnis stabil-urobas saxelmwifoSi, magram destabilizaciis faqtori SeiZlebagaxdes umciresobaTa dacvis sistemac. jgufebs Soris arsebulmapermanentulma dapirispirebam SesaZloa saerTod saxelmwifos dez-integraciamdec migviyvanos (rogorc es liberiis SemTxvevaSi mox-da). bosnia-hercogovinis, somalis, kongos uaxloesi gamocdilebacgviCvenebs, Tu ramdenad frTxil midgomas saWiroebs pozitiuridiskriminaciis modeli.

umciresobaTa dacva miznad ar isaxavs TviTgamorkvevas an secesiiswaxalisebas.23 umciresobebTan dakavSirebuli sakiTxi yovelTvismoiTxovs konkretul analizs, rameTu ar arsebobs am problemisgadawyvetis universaluri receptebi. amasTanave, umciresobaTauflebebis dacvasTan erTad federaciul saxelmwifoSi gansakuTre-biT aqtualuria centraluri xelisuflebisadmi loialuri damok-idebulebis Camoyalibeba.

22 iqve.23 Tomuschat, C., Menschenrechte und Minderheiten schutz, in: Neuhold, H./Simma (Hrsg.),Neues europäisches Völkerrecht nach dem Ende des Ost-West-Konflikts) Baden-Baden, 1996,S.109.

Page 197: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 181 -

Tavi 11. federalizmi da demokratia

1. federalizmisa da demokratiis antinomiebi1. federalizmisa da demokratiis antinomiebi1. federalizmisa da demokratiis antinomiebi1. federalizmisa da demokratiis antinomiebi1. federalizmisa da demokratiis antinomiebi

federalizmi da demokratia erTgvarad avseben erTmaneTs. rogorcdemokratias, aseve federaciul saxelmwifos surs pirovnebis in-dividualur SesaZleblobaTa maqsimaluri realizacia. federaci-uli saxelmwifo warmoadgens demokratiis principebis ganmtkiceb-is erT-erT saxelmwifo-samarTlebriv formas. demokratia ufrosrulyofilad realizdeba federalur, vidre marTvis centrali-zebul sistemebSi. rac ufro decentralizebulia saxelmwifosfunqciebi, miT ufro ukeTesad eqvemdebareba igi moqalaqeTa mxri-dan kontrols, miT ufro izrdeba saxelmwifo xelisuflebis Se-boWvis garantiebi da miT ufro didia individis Tavisufali mo-qmedebis areali.1

xelisuflebaTa vertikaluri danawilebis meSveobiT federalizmierTgvarad awonasworebs Tanamedrove sazogadoebisaTvis damaxasi-aTebel egalitarul tendenciebs, ayalibebs moqalaqesa da poli-tikur institutebs Soris individualur pasuxismgeblobazedafuZnebuli urTierTobebis damatebiT garantiebs. aniWebs ra ter-itoriul erTeulebs gansazRvruli saxelmwifo funqciebis ganx-orcielebis uflebamosilebas, federalizmi SesaZleblobas iZle-va Tavidan avicdinoT Zalauflebis monisturi koncentracia. Sei-Zleba iTqvas, rom federaluri Tavisufleba bevrad gansazRvravsmTlianad politikuri Tavisuflebis xarisxs.2

amave dros, federalizmsa da demokratias Soris urTierTkavSiri sak-maod winaaRmdegobrivia da araerTmniSvnelovani. federalizmis Tan-amedrove Teoria arc amtkicebs, rom es ori instituti srul harmo-niaSia erTmaneTTan. federaciuli saxelmwifos doqtrina obieqturadaanalizebs federalizmsa da demokratias Soris urTierTkavSirsda ar cdilobs maT Soris arsebul winaaRmdegobaTa nivelirebas.

savsebiT dasaSvebia, rom federalizmi da demokratia SeTanxmebu-lad funqcionirebdnen. amave dros, ar aris gamoricxuli, romisini erTgvar konkurenciasac uwevdnen erTmaneTs. ar SeiZlebaukritikod iqnes gaziarebuli Sexeduleba, romlis Tanaxmadacdemokratia SesaZlebelia realizebul iqnes mxolod federaliz-mis SemTxvevaSi da arc SexedulebaTa iseTi radikalizaciaa marTe-buli, rodesac federalizmi warmodgenilia rogorc marTvisarademokratiuli sistema.3

demokratiis Tanamedrove formaluri gagebidan gamomdinare (romel-sac ZiriTadi aqcenti gadatanili aqvs gadawyvetilebaTa miRebis

1 Lang, K., Die Philosophie des Föderalismus, S.327.2 Lang, K., Die Philosophie des Föderalismus, S. 328.3 ix: Messmer, G., Föderalismus und Demokratie, Zürich, 1946.

Page 198: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 182 -

procedurul sakiTxebze), federaluri marTvis sistema erTi Sexed-viT marTlac arademokratiulia. federalizmi ewinaaRmdegebademokratiis umTavres formalur princips _ umravlesobis nebispativiscemas. federalizmi efuZneba gadawyvetilebaTa miRebis sruli-ad gansxvavebul sistemas, romelic Tavisi arsiT Sors dgas for-maluri demokratiis principebisagan. federalizmis dros SeiZle-ba umciresobis nebam gadaZalos umravlesobis mosazreba. kerZod,federaciuli saxelmwifos konstituciaSi cvlilebebis SetanamoiTxovs ara marto mTlianad mosaxleobis, aramed federaciissubieqtTa umravlesobis Tanxmobasac. marTvis federaluri siste-ma demokratiis formalur-proceduruli TvalsazrisiT, SeiZlebaiTqvas, rom arademokratiulia.

federalizmsa da demokratias Soris antinomia efuZneba demokratiisgansxvavebuli saxeebis, kerZod „didi“ da „patara“ sivrcis demokra-tiebis arsebobas.4 „didi sivrcis demokratiisas“ politikuri nebisformireba gacilebiT demokratiulad mimdinareobs, ramdenadac amprocesSi meti moqalaqe monawileobs. magram, TviTon saarCevno xmispolitikuri „wonis“ TvalsazrisiT, „patara sivrcis demokratiebs“ufro meti upiratesoba aqvT. demokratia, Tu igi gagebuli iqneba ararogorc xmebis meqanikuri jami, aramed rogorc politikur proceszeindividis mxridan zegavlenis SesaZlebloba, ufro srulad arisrealizebuli SedarebiT patara teritoriaze (rac, cxadia, ar niS-navs, rom „patara sivrcis demokratias“ aucileblad unda mieniWosupiratesoba „didi sivrcis demokratiasTan“ mimarTebaSi).

didi da patara sivrcis demokratiebs Soris arsebuli „feder-aluri konkurencia“ (rodesac konstituciaSi cvlilebebis Sesa-tanad saWiroa xmebis umravlesoba, rogorc mTeli qveynis, asevefederaciis subieqtebis mxridan), SeuZlebelia logikurad iqnesgadawyvetili.5 miT ufro, rom demokratiis deficiti gvaqvs saxel-mwifo nebis formirebis centralizebuli modelis SemTxvevaSic.

debuleba, romlis Tanaxmadac, federalizmi principulad antipa-Tiuria demokratiis ideis mimarT, efuZneba saxalxo suverenitetisTeorias. saxalxo suverenitetis individualisturi doqtrina uary-ofs avtonomiuri erTeulebis mier saxelmwifos Camoyalibebis Sesa-Zleblobas. saxalxo suverenitetis Teoriis Tanaxmad, demokratiu-li sazogadoebrivi xelSekruleba erTmaneTTan dades ara adamian-Ta jgufebma, aramed individebma. urTierToba individsa da saxelm-wifos Soris (ramdenadac es SesaZlebelia) unda iyos maqsimalu-rad uSualo da pirdapiri. yvelaferi is, rac xels uSlis saxelm-wifosa da individs Soris aseT, uSualo kavSirs, zedmetia da,maSasadame, arasasurveli.6

4 Elazar, D., In: Urbanization in Federal Systems, Manuskript, Philadelphia, 1973, S. 256.5 Messmer G., Föderalismus und Demokratie, S.228.6 iqve.

Page 199: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 183 -

federalizmisa da demokratiis ZiriTadi antinomia ganisazRvrebaimiT, rom federaciuli saxelmwifo efuZneba ara marto moqalaqee-bis, aramed federaciis subieqtebis Tanasworobis princips. amwinaaRmdegobis gadawyveta sakmaod problemuria. jer erTi, saer-To-erovnuli sakiTxebis gadawyveta aucileblad moiTxovs erovnu-li umravlesobis demokratiul nebas. meore mxriv, moqalaqeebi,romlebic ayalibeben am umravlesobas, izolirebulad ki ar cx-ovroben, aramed qmnian erTmaneTisagan sxvadasxva niSniT gamor-Ceul jgufebs. sazogadoebis pluralisturi struqturis pirobeb-Si ki, erTeuli moqalaqis azri ar SeiZleba ganvixiloT rogorcwminda individualuri gadawyvetileba: mas individi Rebulobskonkretuli jgufisadmi kuTvnilebis faqtis zegavleniT. Tuki vaRi-arebT gadawyvetilebis miRebis procesSi gansxvavebuli social-uri jgufebis gansakuTrebul rols, maSin unda vaRiaroT am jgufebisdamoukidebeli politikuri wonac.7

sayovelTao da Tanaswori saarCevno ufleba TviTmizani ar aris.sayovelTao arCevnebis meSveobiT saxelmwifo cdilobs uzrunve-lyos xelisuflebis legitimacia qveynis mTeli masStabiT da da-icvas teritoriuli mTlianoba. zogadad, saxelmwifos erTianobasseriozuli safrTxe emuqreba ara erTeuli individebis, aramedswored gamoyofis mosurne jgufebis mxridan. amis gamo, centralurixelisuflebis winaSe yovelTvis ufro mwvaved dgas erTian sax-elmwifoSi am jgufebis da, SedarebiT ufro naklebad, erTeuliindividebis integrirebis problema.8

daskvnis saxiT SeiZleba iTqvas, rom patara da didi sivrcisdemokratiebs Soris winaaRmdegobis daZleva unda moxdes demokrati-is am orive saxis dabalansebis gziT. demokratiis aseTi „optimi-zaciis“ saSualebas iZleva federalizmi da ara unitarizmi.9 uni-tarizmi aris demokratiuli utrirebis Sedegi, xolo partikular-izmisa da separatizmis sulieri platformis safuZvelze saerTodSeuZlebelia demokratiis Sinaarsis axsna.10

federalizmisa da demokratiis kavSirs gansxvavebul politikurkonteqstSi sxvadasxva Sinaarsi aqvs. federalizmis Sefaseba bev-radaa damokidebuli TviTon mocemuli sazogadoebis xasiaTze daam sazogadoebaSi demokratiis Sesaxeb arsebul warmodgenaze.

ase magaliTad, federalizmis ideis mimarT arasodes ar iyo keTi-lad ganwyobili saxelmwifos franguli koncefcia. safrangeTSigabatonebuli Sexedulebis mixedviT, koleqtiuri nebis Camoyali-beba (eris TviTgamorkvevis azriT) SeuTavsebelia federaciul,regionalur da sxva partikularul erTeulebad danawilebis ideasT-

7 iqve.8 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, I Band, Föderalismus, S. 179.9 iqve.10 Lang, K., Die Philosophie des Föderalismus, S. 322.

Page 200: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 184 -

an. federalizmis ideisagan gansxvavebiT frangul saxelmwifodoqtrinaSi demokratias aqvs homogenuri moqmedebis efeqti da am-itom igi ganixileba rogorc imTaviTve antifederaluri. frangulikoncefciisagan gansxvavebiT, federaciuli saxelmwifos germanuldoqtrinaSi demokratiis elementebi, piriqiT, mWidrodaa dakavSire-buli federalur struqturebTan. Tumca es ar niSnavs, rom german-ul literaturaSi da politikur praqtikaSi sabolood moxsniliademokratiasa da federalizms Soris arsebuli kavSiris problema.11

federalizmisa da demokratiis principebis dakavSireba gansakuTre-biT problematuria multieTnikur saxelmwifoebSi. kanadis, bel-giis, aseve iugoslaviisa da yofili ssr kavSiris politikuri praq-tika adasturebs, rom federalizmi xSirad erTnairi warmatebiTver uwyobs xels multieTnikuri da, amavdroulad, demokratiulisazogadoebis Camoyalibebis process.12 ra Tqma unda, demokratiisada erovnuli saxelmwifos ideis mWidro kavSiri ar gulisxmobs,rom multieTnikuri saxelmwifo aucileblad arademokratiuli undaiyos. amave dros, multieTnikuri saxelmwifo, romelic federaluriideis meSveobiT cdilobs gansxvavebuli jgufebis integraciaserTian saxelmwifoSi, SeiZleba nakleb yuradRebas uTmobdes ansaerTod ar icavdes demokratiis gansazRvrul principebs.13

multieTnikur saxelmwifoSi gansakuTrebiT SeiZleba dazaraldesdemokratiis umTavresi principi _ Tanasworoba, romelic garkveu-lad ewinaaRmdegeba federalur gadaiqces partikularul egoizmad,rodesac federaciis ekonomikurad struqturebs. federaluri ideaSesaZlebelia ufro ganviTarebuli subieqtebi ar icaven socialurisolidarobis moTxovnebs da, Sesabamisad, arRveven federalurisolidarobis ideasac. socialur-ekonomikurad arahomogenur sax-elmwifoSi federalizmis principi gansazRvrul winaaRmdegobaSiademokratiisaTvis damaxasiaTebel centralizmis elementebTan.

federalizmic da demokratiac xelisuflebis organizaciuli princ-ipebia da ara mizani „TavisTavad“. federalizmi da demokratiavlindeba gansxvavebuli formiT, romelTa meSveobiTac xdeba asevegansxvavebuli miznebis realizacia. swored gansxvavebuli mizneb-is arseboba ganapirobebs federalizmsa da demokratias SorisurTierTobis winaaRmdegobriv xasiaTs.14

federaluri struqturebis nebismieri uaryofa (demokratiuli in-dividualizmis gavleniT) ukve Tavis TavSive moicavs garkveul winaaRm-degobas. radikaluri individualizmi, romelic uaryofs Sina-sax-elmwifo struqturebis aucileblobas, sabolood iwvevs individis

11 iqve.12 Preuß, U., Sozialökonomische und politische Aspekte des Verhältnisses von Föderalismus undDemokratie, in:Stuby, G., (Hrsg.), Föderalismus und Demokratie, 1992, S.57.13 iqve, gv. 58.14 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, I Band, Föderalismus, S. 20.

Page 201: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 185 -

izolacias, romelic sruliad daucveli rCeba saxelmwifos winaSe daxelsayrel pirobas qmnis saxelmwifos SeuzRudveli batonobisaTvis.

demokratiis individualisturi gageba efuZneba saxalxo suvereni-tetis atomizebul gagebas da Tanasworobis gayalbebul ideas.pirovnuli TavisuflebisaTvis erTnairad saSiSia rogorc Tanas-worobis ideis ugulebelyofa, ise am ideis hipertrofireba, rode-sac xdeba nebismieri individualuri Taviseburebis da kerZo, indi-vidualuri niSnebis absoluturi nivelireba. demokratiis aseTigageba aSkarad ewinaaRmdegeba federalizmis ideas, romlisTvisacarsebiTia sazogadoebis bunebrivad mocemuli da Camoyalibebulimravalferovnebis dacva-ganviTareba.

demokratiis individualisturi gagebidan gamomdinare SeiZlebaiTqvas, rom federalizmis daZleva warmoadgens demokratizaciismTavar mizans.15 Tanasworobis principis demokratiuli hipertro-firebis idea sabolood iZens socialuri da politikuri Surissaxes, rac xelsayrel pirobebs qmnis saxelmwifos xelSi srulida gaukontrolebeli Zalauflebis koncentraciisaTvis _ is, rasacar endobian Tanamoqalaqes da socialur jgufebs, uSurvelad aqvsgadacemuli saxelmwifos. Tanasworobis aseTi gageba ayalibebsdemokratiisaTvis damRupvel, sazogadoebis sruli gasaxelmwifoe-briobis safrTxes, ris Sedegadac vRebulobT saxelmwifo absolu-tizms da totalitarul saxelmwifos.16

demokratiis centralistur-absoluturi tendenciebi erTgvaradganeitralebulia im faqtiT, rom absoluturi Zalauflebis sub-ieqtad gvevlineba xalxis umravlesoba. Tumca pirovnebis Tavisu-flebis ideasTan mimarTebaSi naklebmniSvnelovania, Tu vin axor-cielebs tiranias _ erTpirovnuli mmarTveli Tu xalxis umravle-soba. umravlesobis tiraniis SemTxvevaSi individis mdgomareobagacilebiT rTulia kidec, ramdenadac am dros man unda daZliossazogadoebrivi azri da, maSasadame, am sazogadoebrivi azrisaganmomdinare sulieri Tu faqtobrivi Zaladoba.17

demokratiis formaluri gagebisagan gansxvavebiT federalizmis-aTvis miuRebelia umravlesobis mmarTvelobis idea ise, rom parale-lurad ar iyos daculi umciresobis uflebebi da ar iyos gaTval-iswinebuli umciresobaTa specifikuri interesebi.18

15 iqve, gv. 22.16 iqve.17 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, I Band, Föderalismus, S. 21.18 umravlesobis diqtaturis da doqtrinaluri demokratiis msgavsiSexedulebebi calke kvlevis sagania da, bunebrivia, Cven mas ver SevexebiT.ufro dawvrilebiT am sakiTxze ix: Arno Waschkuhn, Demokratietheorie.Politiktheoretische und ideengeschichtliche Grundzüge, 1998; Manfred G. Schmidt,Demokratietheorien. Eine Einführung; Josef Isensee, Am Ende Demokratie oder am Anfang?1995; Hans Köchler, Neue Wege der Demokratie: Demokratie im globalen Spannungsfeld vonMachtpolitik und Rechtsstaatlichkeit, 1998; Giovanni Sartori, Demokratietheorie, 1997.

Page 202: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 186 -

rodesac demokratiis mTeli Sinaarsi dayvanilia totaluri Ta-nasworobis ideaze, saerTod SeuZlebelia federalizmsa da demokra-tias Soris arsebuli antinomiis daZleva. magram demokratiis Si-naarsi gacilebiT mdidaria da ar amoiwureba mxolod egalitaru-li ideiT. Tavisuflebis idea demokratiaSic ufro maRla dgas,vidre Tanasworobisa, da imorCilebs saxalxo suverenitetisa daTanasworobis ideas.

federalizmsa da demokratias Soris kavSiris elementebs ayali-bebs mxolod da mxolod Tavisuflebis idea. federalizmi moiTx-ovs demokratiul Tavisuflebas, saxelmwifo nebis formirebaSiTavisufal monawileobas da individualur pasuxismgeblobas. in-dividualuri Tavisufleba warmoadgens WeSmariti demokratiis mizansda ideas. federaciis wevrebis aqtiuri politikuri cxovreba Sesa-Zlebelia mxolod Tavisuflebis pirobebSi. Tavisufal dialogzedafuZnebuli demokratia federalur wesrigSi moqmed danarCenstruqturebTan erTad xels uwyobs im daqucmacebulobis daZle-vas, romelsac federaciis subieqtTa Segnebuli izolaciis Sede-gad sabolood mosdevs erTiani wesrigis rRveva. demokratia gvTava-zobs kavSiris axal saSualebebs da am saxiT ganamtkicebs feder-alur struqturebs.19

demokratiuli uflebebi da Tavisuflebebi ganamtkicebs ara martokavSiris, aramed federaciis subieqtebis damoukideblobis ideasac.demokratiis principi ganamtkicebs federalur wesrigs farTourTierTTanamSromlobisa da ara mkacrad ierarqiuli struqtureb-is meSveobiT. am moments gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba jansa-Ri federaluri erTobis SenarCunebisaTvis, ramdenadac federaluriwesrigis Tavisebureba, sabolood, ganisazRvreba imiT, rom igi aer-Tianebs erTmaneTisagan gansxvavebul erTobebs da, amavdroulad,akisria am gansxvavebaTa SenarCunebisa da xelSewyobis funqciac.20

demokratiis ufro farTo da mravalmxrivi realizaciis saSuale-bas iZleva federalizmi, vidre unitaruli saxelmwifo. federal-izmisaTvis damaxasiaTebeli politikuri policentrizmi ganapirobebsdemokratiuli reprezentaciis met saSualebas da uzrunvelyofsmoqalaqeTa ufro farTo, formalur Tu araformalur monawile-obas saxelmwifos marTvaSi. marTvis federaluri struqtura mniS-vnelovnad gantvirTavs xelisuflebis centraluri organoebissistemas. igi aseve asrulebs politikuri sistemis stabilizaciisfunqcias, SesaZleblobas iZleva interesTa konfliqtebi gadawy-des ara mxolod centraluri, aramed adgilobrivi donis aqtiurimonawileobiT.

amasTanave, marTvis federaluri sistemis dros adgilobriv,lokalur doneze calkeuli sakiTxebis gadawyvetas ara marto

19 iqve, gv. 23.20 iqve.

Page 203: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 187 -

pozitiuri, aramed negatiuri aspeqtebic aqvs. kerZod, federalur,decentralizebul sistemaSi gansakuTrebul aqtualobas iZenslokalur doneze politikuri procesis gamWvirvale xasiaTisa daam procesze sazogadoebrivi kontrolis ganxorcielebis proble-ma. politikuri procesis Ria xasiaTis uzrunvelyofa ufro Zneliaadgilobriv, regionalur da komunalur doneebze. adgilobrivpolitikur elitas xelisuflebis centralur donesTan Sedare-biT ufro meti saSualeba aqvs gaaneitralos politikis Ria, gam-Wvirvale xasiaTis iseTi mniSvnelovani garantiebi, rogoricaa pre-sa da sazogadoebrivi kontrolis sxva efeqtiani formebi, racbevrad arTulebs adgilobrivi politikuri elitis interesebiskontrolis amocanas.

federaluri wesrigi, es aris dialogze dafuZnebuli urTierToba.marTvis federaluri modelis efeqtianoba bevrad ganisazRvrebaerTad cxovrebis, Tanaarsebobisa da komunikaciis surviliT, un-ariT da SesaZleblobiT. federaluri mravalferovnebis SenarCunebaSeuZlebelia TviTon am mravalferovnebis gagebis survilis gareSe.federaluri wesrigis erTianobis uzrunvelyofa mis mravalfer-ovnebaSi da, piriqiT, mravalferovnebis uzrunvelyofa mis erTianoba-Si SesaZlebelia moxdes mxolod federaluri mTelis Semadgenelinawilebis TaviseburebaTa nivelirebis Tavidan acilebis da maTigansakuTrebulobis SenarCunebis gziT.

politikur dialogze dafuZnebuli demokratiis aucilebeli wina-pirobaa TiToeuli adamianisa da nebismieri gaerTianebis wevris Tavisu-fleba da individualuri pasuxismgebloba. demokratiis saboloomizania adamianis TviTrealizacia. mxolod am gziT SeiZleba gaxdesindividi politikuri gaerTianebis srulfasovani wevri. adamianTademokratiuli TviTmyofoba, Tavis mxriv, ganamtkicebs adamianTamravalferovan gaerTianebas. federalizmis ideas mxolod aseTimravalferovnebis pirobebSi aqvs srulyofili realizaciis Sansi.

zemoaRniSnuli TvalsazrisiT demokratia icavs da ganamtkicebs fed-eralur struqturebs, individualur Tavisuflebas da saxelmwifosmarTvaSi moqalaqeTa farTo monawileobas, romlis realizaciac gac-ilebiT rTulia centralizebulad marTuli demokratiis pirobebSi.21

demokratiisa da federalizmis, saxalxo suverenitetisa da feder-alizmis, suverenitetisa da federalizmis ideebi politikur praq-tikaSi erTmaneTs pirvelad daukavSira amerikulma revoluciam,romelmac SeZlo federalizmis Camoyalibeba demokratiaSi.22

amerikelebma „aRmoaCines“ saxelmwifos teritoriuli mowyobis iseTiforma, romelic daefuZna ukve Camoyalibebul demokratias da kidev

21 Föderalismus und Demokratie, von Thomas Fleiner-Gerster, in: Konsens und Konsoziation inder politischen Theorie des frühen Föderalismus, Rechtstheorie, Beiheft 16, S. 310.22 iqve, gv. 312.

Page 204: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 188 -

ufro ganamtkica 13 StatSi realizebuli mmarTvelobis demokrati-uli modelebi. suverenitetis danawilebis idea, rac miuRebeliCanda rusos da hobsis moZRvrebaTa gavlenaSi myofi evropelebi-saTvis, savsebiT misaRebi aRmoCnda lokis da garkveuli azriTaltuziusis ideur moZRvrebaTa gavlenaSi myofi amerikuli kon-stituciis mamebisaTvis. rogorc medisoni, iseve hamiltoni iziarebd-nen mosazrebas, rom suvereniteti danawilebadia da, Sesabamisad,SeiZleba Camoyalibdes iseTi saxelmwifo, romelic moicavs ram-denime, danawilebul suverenitets.

amerikuli pragmatizmis safuZvelze ganaviTarebuli federaciulisaxelmwifos koncefcias gacilebiT didi mniSvneloba hqonda, vi-dre franguli revoluciis mier Camoyalibebuli demokratiuli,centralizebuli kanonmdeblobis koncefcias (romelmac garkveuliazriT safuZveli daudo totalitarulad demokratiul ideebsac).23

evropis kontinentze pirvelma federaciulma saxelmwifom _ Svei-cariam _ federalizmis amerikuli Teoriis safuZvelze SeZlo kan-tonebis demokratiis SenarCuneba da ganmtkiceba. mezobeli didisaxelmwifoebis mxridan arsebul safrTxeSi myofma „mcire“demokratiebma SveicariaSi swored federaluri saxelmwifos ideissafuZvelze miiRes ufro „did“ da Zlier demokratiad gaerTianebisSansi. amasTanave, federalizmma daicva kantonebis identurobac.

me-20 saukuneSi TiTqmis yvela federaciuli saxelmwifo idga amaTu im formiT centralizaciis tendenciebis ganmtkicebis aucile-blobis winaSe. SemTxveviTi ar aris, rom marTvis centralizebulisistemebis Camoyalibeba Tavidan aiciles mxolod Zlieri demokrati-is saxelmwifoebma. kantonebis demokratiis safuZvelze SeZlo Svei-cariam, evropis yvelaze ufro „patara“ federaciulma saxelmwi-fom, sxvebTan SedarebiT ufro metad SewinaaRmdegeboda central-istur tendenciebs.

2. federalizmi da demokratiuli legitimacia2. federalizmi da demokratiuli legitimacia2. federalizmi da demokratiuli legitimacia2. federalizmi da demokratiuli legitimacia2. federalizmi da demokratiuli legitimacia

demokratiis umTavresi daniSnuleba politikuri sistemis legitima-cia. socialuri integraciis nebismieri formis realizacia, sabolood,SesaZlebelia mxolod kompromisis meSveobiT. TviTon umravleso-bac mxolod aseTi kompromisis Sedegad SeiZleba Camoyalibdes.24

kompromisi warmoadgens rogorc saerTod politikuri sistemis,ise federaciuli saxelmwifos legitimaciis bazas. federaciulisaxelmwifo ar unda ganvixiloT gansazRvrul istoriul momentSiCamoyalibebuli wonasworobis iseT sistemad, romelic garkveul-wilad abalansebs izolacionalizmis da erTianobis tendenciebs.zogierTisaTvis federaciuli saxelmwifo warmoadgens avtonomi-

23 iqve, gv. 312.24 Kelsen, H., Allgemeine Staatslehre, Nachdrck Bad Homburg v. d. Höhe, 1966, S.31.

Page 205: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 189 -

is jer kidev „asatan“ daTmobas, maSin roca sxvebisaTvis federaci-uli saxelmwifo sxva araferia, Tu ara mxolod erT-erTi, gar-damavali safexuri unitaruli saxelmwifos formirebis gzaze.25

pirveli federaciuli saxelmwifoebi _ aSS da Sveicaria _ istoriu-lad warmoadgendnen swored kompromisis Sedegs. amerikis konstitu-cia iyo separatistebs, konfederalistebs da unitaristebs SorismiRweuli kompromisi, xolo amerikul federalizmSi erTgvarad sin-Tezirebuli iyo unitaruli da konfederaciuli saxelmwifos mod-elebi. daaxloebiT aseTsave kompromiss miaRwies SveicariaSi 1848wels, kantonebis maqsimaluri damoukideblobisaTvis mebrZol kon-servatorebsa da unitaruli tendenciebis damcvelebma. igive SeiZle-ba iTqvas germaniisa da sxva federaciuli saxelmwifoebis mimarTac.

kompromisis iuridiul gamoxatulebas warmoadgens federalurixelSekruleba. federaciuli saxelmwifo, metwil SemTxvevebSi,legitimirebulia swored federaluri xelSekrulebiT. federalurilegitimurobis saxelSekrulebo safuZvlis sakiTxi aqtiuri dis-kusiebis sagani iyo federaciuli saxelmwifos TeoriaSic. monobissakiTxTan dakavSirebuli winaaRmdegoba aSS-is samxreT da Crdil-oeT Statebs Soris, agreTve samxreTis Statebis mier ganviTarebu-li nulifikaciis Teoria efuZneboda im mosazrebas, rom federaci-is subieqts unda hqonoda federaluri samarTlis im normebis gauqme-bis ufleba, romelic ewinaaRmdegeboda federalur xelSekrule-bas. marTalia, secesionistur omSi samxreTis Statebis damarcxeb-is Semdeg Sesustda am Teoriis praqtikuli Rirebuleba, magrammTlianobaSi mas mainc ar daukargavs legitimaciis mniSvneloba.

federaciuli saxelmwifoebis Tanamedrove praqtikidan gamomdinare,Znelia imis Tqma, Tu ramdenad asrulebs xelSekruleba federaci-uli saxelmwifoebis legitimaciis funqcias. saxelSekrulebo le-gitimaciis sakiTxs SeiZleba garkveuli mniSvneloba hqondes amaTu im regionaluri politikuri elitisaTvis. Cveulebriv situa-ciaSi, rogorc wesi, iSviaTad Tu dgeba federaluri xelSekruleb-is mniSvnelobis sakiTxi. igi aqtualuria mxolod federaciulisaxelmwifos momavali ganviTarebis mimarTulebebze warmoSobilipolitikuri dapirispirebis SemTxvevaSi, rodesac saTuo xdebaTviTon kompromisis sakiTxi.26

xelSekrulebas da kompromiss gansakuTrebuli mniSvneloba eniWe-ba Camoyalibebisa da ganmtkicebis procesSi myof federaciul sax-elmwifoebSi. federaluri kavSirebis ganmtkicebis paraleluradfederaluri xelSekrulebis sakiTxi arsebiTad mxolod istoriu-li Rirebulebis mqone faqtoris daniSnulebas asrulebs.27

25 Schollenberger, Politik in Systematischer Darstellung, S. 285, cit:. Frenkel, M., Föderalismusund Bundesstaat, S. 200.26 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, S. 201.27 iqve.

Page 206: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 190 -

3. federalizmi da demokratiuli Tanasworobis problema3. federalizmi da demokratiuli Tanasworobis problema3. federalizmi da demokratiuli Tanasworobis problema3. federalizmi da demokratiuli Tanasworobis problema3. federalizmi da demokratiuli Tanasworobis problema

federalizmsa da demokratias Soris arsebul antinomias bevrad gan-sazRvravs „Tanasworobis“ cnebis gansxvavebuli interpretaciis Sesa-Zlebloba. Tanasworobis problema gansakuTrebiT sadiskusioa fed-eraciuli saxelmwifos parlamentis orpalatiani struqturis gamo.

istoriulad parlamentis orpalatiani sistema ar yofila dakav-Sirebuli saxelmwifos teritoriuli dayofis romelime modelTan.28

germanuli raixstagisa da inglisuri House of Commons-is modelisganviTarebis istoria gviCvenebs, rom am saxelmwifoebis unitaru-li struqturebis miuxedavad wodebriv-warmomadgenlobiTi insti-tutebi imTaviTve Seicavdnen calkeul federalur elementebs.29

parlamentarizmis inglisur gamocdilebas efuZneboda liberal-izmi, romelmac parlamentis orpalatiani sistema pirvelad daukav-Sira xelisuflebaTa danawilebisa da xelisuflebaTa balansis(Cheks and Balances) ideas. aRsaniSnavia, rom parlamentarizmis ingli-sur models monteskie emxroboda swored xelisuflebaTa danaw-ilebis mosazrebidan gamomdinare.30

parlamentis orpalatiani sistemis upiratesobad miCneuli iyo isgaremoeba, rom bikameralizmi uzrunvelyofda sakiTxebis wynar,auCqarebel garemoSi ganxilvas da yovelgvari calmxrivobisaganmaqsimalurad dazRveuli gadawyvetilebebis miRebas. me-19 saukune-Si saxelmwifoTa umravlesobam parlamentis orpalatiani sistemaairCia ZiriTadad kanonSemoqmedebiTi procesis optimizaciis mo-sazrebidan gamomdinare. bikameralizmisadmi aseTi damokidebulebaSenarCunebulia Tanamedrove periodSic.31

parlamentis orpalatiani struqtura sakmaod mtkivneulad mkvidrde-boda politikur praqtikaSi. me-19 saukunis dasawyisSi did winaaRm-degobas waawyda igi radikaluri demokratizmis ideis momxreTamxridan. demokratiis radikaluri mimdinareobis warmomadgenelTaTvalsazrisiT, erTaderT demokratiul organod miCneuli iyoformaluri Tanasworobis niSniT, sayovelTao da Tanaswori arCevneb-is demokratiuli principis safuZvelze Camoyalibebuli saxalxo,warmomadgenlobiTi palata. rac Seexeba parlamentis meore pala-tas, igi aRiarebulia „naklebad demokratiul“ organod.32

parlamentis erTpalatiani da orpalatiani sistemis momxreebs Sorisarsebuli diskusia literaturaSi zogjer daxasiaTebulia rogorcdapirispireba rusosa da monteskies ideur mimdinareobebs Soris.33

28 Messmer, G., Föderalismus und Demokratie, 1946, S. 218.29 iqve.30 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, I Band, Föderalismus, S. 193.31 iqve.32 Messmer, G., Föderalismus und Demokratie, S. 218.33 iqve.

Page 207: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 191 -

am dapirispirebis analizisas miuTiTeben, rom ruso arsebiTadpolitikuri reprezentaciis, politikuri warmomadgenlobis nebis-mieri formis, maT Soris erTpalatiani sistemis winaaRmdegi iyo.34

parlamentis orpalatiani sistema aqtiuri diskusiis sagani gaxdasafrangeTis revoluciis periodSic, Tumca, frangebma es modeliSemoiRes mxolod 1795 wlis konstituciis Semdeg.

parlamentis orpalatiani struqturis kritika demokratiuli Ta-nasworobis formaluri argumentebis safuZvelze dRemde mimdinar-eobs. orpalatiani sistemisadmi kritikulma damokidebulebamgarkveul roli iTamaSa federaciul saxelmwifoTa praqtikaSic.

federaciul saxelmwifoebSi gacilebiT mwvaved idga federaluriTanasworobis institucionaluri garantiebis problema, vidre kan-onSemoqmedebiT procesSi parlamentis orpalatiani sistemis upi-ratesobebis sakiTxi. federaluri Tanasworobis uzrunvelyofa iyois umTavresi argumenti, romlis safuZvelzec Sveicariam airCiaparlamentis orpalatiani struqtura.35

federaciuli saxelmwifos orpalatiani parlamenti erTdrouladmoicavs federalur da demokratiul elementebs. federalur or-ganoSi (parlamentis zeda palataSi) federaciis subieqtebi sarge-bloben sruli TanasworobiT. demokratiul organoSi _ parlamen-tis qveda palataSi _ deputatebi warmodgenili arian mosaxleobisraodenobis proporciulad, xolo es organo asrulebs demokrati-uli reprezentaciis funqcias. federaluri palatis wevrebis Ta-nasworoba asaxavs federaciis TiToeuli subieqtis TanabarRire-bulebas. deputatTa palata, romelic yalibdeba mosaxleobis pro-porciuli warmomadgenlobis safuZvelze, asaxavs politikur Zal-Ta faqtobriv Tanafardobas. demokratiuli da federaluri orga-noebis gaerTianeba (parlamentis orpalatiani sistemis saxiT) xelsuwyobs saerTo-saxelmwifo interesisa da federaciis subieqtTainteresebis dabalansebas.

federalizmsa da demokratias Soris arsebuli antinomia isaa, romfederaciul saxelmwifos safuZvlad udevs ara marto moqalaqeTa,aramed federaciis subieqtebis Tanasworobis idea. unda iyos Tuara yvela xma absoluturad Tanaswori, Tu unda davuSvaT e. w.„pozitiuri diskriminacia“ (rodesac xmebis politikuri wona damok-idebulia romelime gansazRvruli jgufisadmi individis kuTvnilebisfaqtze), dRemde iTvleba sadavo sakiTxad.

arsebiTad, es aris iseTi kiTxva, romelzec SeuZlebelia gaeceslogikurad dasabuTebuli, swori pasuxi. calkeuli jgufebis war-momadgenlebisaTvis gansazRvruli upiratesobebis dadgenisas, sab-olood, gadamwyvetia sazogadoebis saerTo rwmena msgavsi mode-

34 Messmer, G., Föderalismus und Demokratie, S. 218.35 iqve, S. 220.

Page 208: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 192 -

lis „sisworis“ Sesaxeb. aseve, didi mniSvneloba eniWeba gansxvave-buli politikuri interesebis mqone Zalebis mzadyofnas, rom pa-tivi scen da aRiaron igi. maSasadame, pozitiuri diskriminacia arisara koreqtuli Semecnebis, aramed legitimaciis sakiTxi.36 xmebisTanasworobis problema federaciul saxelmwifoebSi gadawyvetil-ia met-naklebi regionaluri uTanasworobebis dadgenis saxiT, winaaRm-deg SemTxvevaSi isini arc iqnebodnen federaciuli saxelmwifoebi.37

demokratiuli da federaluri Tanasworobis principis safuZvelzeaseve SeuZlebelia gadawydes demokratiuli umciresobis proble-ma. dasaSvebia, rom swored lokaluri umravlesoba ar iyos tole-rantuli lokaluri umciresobis mimarT. federaciuli saxelmwi-foebis Tanamedrove praqtikam icis sakmaod bevri SemTxveva, rode-sac umciresoba Tavisi uflebebis dasacavad aucilebel politikur-samarTlebriv mxardaWeras iRebs centraluri da ara adgilobrivixelisuflebis mxridan. zogjer umciresobas ufro naklebad aqvsadgilobrivi politikosebis imedi, rameTu am ukanasknelT adgi-lobriv doneze aqvT TavianTi interesebis daubrkoleblad gatare-bis SesaZlebloba.

problemaTa lokalur sibrtyeze gadatanisa da am doneze maTigadawyvetis procesSi aucileblad unda gaviTvaliswinoT lokaluriegoizmis faqtori. mxolod lokaluri, adgilobrivi momgebianobisan, piriqiT, wamgebianobis interesebma SeiZleba mniSvnelovnad daaz-aralos rogorc saerTo-saxelmwifo, aseve federaciis danarCensubieqtTa interesebi da daabrkolos administraciuli marTvisefeqtiani RonisZiebebis gatareba. angariSgasawevia teritoriulerTeulebs Soris konkurentuli damokidebulebis negatiuri Sede-gebic. aSS-is msxvil samrewvelo koncernebze da gaerTianebebzesusti sazogadoebrivi kontroli bevradaa ganpirobebuli StatebsSoris arsebuli konkurenciiT.38 igive SeiZleba iTqvas SveicariaSimoqmedi interkantonuri sagadasaxado konkurenciis Sesaxeb, rode-sac TiTqmis SeuZlebelia gadasaxadebis gadideba, radganac Ti-Toeuli kantoni SiSobs, rom gadasaxadebis gadamxdeli saqmianobasgaagrZelebs sxva kantonSi (rac niSnavs Semosavlis mniSvnelovaniwyaros dakargvas).39

problemis lokalur doneze gadawyvetam SeiZleba warmoSvas calkeu-li sirTuleebi marTvis e. w. optimaluri sivrcis principidangamomdinarec. zogierTi saxelmwifo funqciis realizacia xSiradaRemateba teritoriuli erTeulis SesaZleblobebs da ukavSirde-ba mTel rig materialur problemebs.40 lokalur doneze Sedare-

36 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, I Band, Föderalismus, S. 195.37 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, I Band, Föderalismus, S. 195.38 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, I Band, Föderalismus, S. 197.39 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat. Band I Föderalismus, S.167.40 Scharpf, F., Theorie der Politikferflechtung, in: Scharpf, F./Reissert, B./Schnabel, F.,Politikfervlechtung, 1976, S.22.

Page 209: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 193 -

biT SezRudulia marTvis sistemis optimizaciis SesaZleblobebic.ase magaliTad, gacilebiT rTulia SedarebiT mcire moculobisfinansuri da ekonomikuri saxsrebis gadanawileba, xolo materi-aluri da finansuri resursebis daqucmaceba metwil SemTxvevebSiaraefeqtiania.41

calkeuli saxelmwifo funqciebis lokalur doneze gadawyvetasbevri upiratesobac aqvs. kerZod, am dros SedarebiT naklebia „dis-tancia“ gadawyvetilebis mimReb centrsa da politikur procesSimonawile moqalaqeebs Soris. federalizmi, romelic efuZneba sax-elmwifos teritoriuli struqturis „qvevidan zeviT“ Camoyalibeb-is princips, teritoriul erTeulebs aZlevs politikur procesSigacilebiT aqtiuri monawileobis SesaZleblobas. federaluri av-tonomia ayalibebs sasurvel klimats TviTmmarTvelobis, adgilo-brivi iniciativis ganviTarebisaTvis. federaciis subieqtebSi aseveufro myaria saxelisuflebo struqturebTan adamianTa grZnobad _emociuri kavSiri.

demokratiis Teoria, romlisTvisac damaxasiaTebelia umravleso-bis nebis absolutizacia, gverds uvlis calkeul mwvave proble-mebs an cdilobs, rom isini daZlios umravlesobis wnexis qveS.sinamdvileSi, es winaaRmdegoba sul ufro izrdeba da saboloodSeiZleba gamoiwvios sistemis sruli kolafsi. federaluri wesri-gi, am TvalsazrisiT, iZleva arsebuli winaaRmdegobebis SedarebiTpatara sivrceSi moxsnis damatebiT SesaZleblobebs. amave dros,federalur wesrigs ar SeuZlia gaaerTianos erTmaneTisadmi dapir-ispirebuli, absoluturad gansxvavebuli xasiaTis winaaRmdegobebi.

4. federaciuli saxelmwifo da xelisuflebaTa danawileba4. federaciuli saxelmwifo da xelisuflebaTa danawileba4. federaciuli saxelmwifo da xelisuflebaTa danawileba4. federaciuli saxelmwifo da xelisuflebaTa danawileba4. federaciuli saxelmwifo da xelisuflebaTa danawileba

federalizmsa da xelisuflebis danawilebis princips saerTofunqciuri daniSnuleba aqvs. federalizmi xelisuflebaTa danaw-ilebis vertikaluri modelis meSveobiT asrulebs saxelmwifoxelisuflebis SeboWvis funqcias. federaciuli saxelmwifosaTvisdamaxasiaTebeli policentrizmi gulisxmobs erTmaneTisagandamoukidebeli da mainc erTmaneTTan TanamSromlobisaTvis „gan-wiruli“ gansxvavebuli saxelisuflebo centrebis arsebobas. xe-lisuflebis SeboWvis TvalsazrisiT, mniSvnelovania ara marto isfaqti, rom am centrebs mniSvnelovani uflebamosilebebi aqvT, aramedisic, rom TiToeul saxelisuflebo dones legitimaciis gansxvave-buli sociologiuri safuZvlebi moepoveba.

xelisuflebaTa danawilebis vertikalur sistemas safuZveli dau-do amerikis SeerTebuli Statebis konstituciam. mogvianebiT xe-lisuflebaTa danawilebis federaluri sistema amerikaSi Camoyal-ibda „dual system of government“-is saxiT. xelisuflebaTa danawilebis

41 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, S. 167.

Page 210: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 194 -

modeli moicavs or komponents: 1. federalur xelisuflebasa dafederaciis subieqtebs Soris kompetenciaTa gadanawilebis ver-tikalur meqanizms da 2. horizontalur moments, rodesac cen-traluri xelisuflebis gamgeblobas mikuTvnebul sakiTxTa gada-wyvetaSi monawileobs federaluri organo, rogorc wesi _ feder-aluri parlamentis zeda palata.

xelisuflebaTa balansisa da gawonasworebis problemis ganxilvaSesaZlebelia organizaciul da sociologiur-politikur aspeqt-Si. organizaciuli aspeqti gulisxmobs kompetenciaTa Tanabar gada-nawilebas, xolo sociologiur-politikuri aspeqti _ am uflebam-osilebaTa realizacias gansxvavebuli saxelisuflebo jgufebis mier.42

xelisuflebaTa danawileba (organizaciul aspeqtSi) SesaZlebe-lia met-naklebad Tanabari politikuri wonis mqone sidideebisarsebobis pirobebSi.43 federaciul saxelmwifoSi xelisuflebaTadanawilebis zogadi principis realizacia aucileblad moiTxovsfederaciisa da federaciis subieqtis rogorc damoukidebeli, si-cocxlisunariani partnioris arsebobas.44

federaciis subieqtis politikuri mniSvnelobis aRiareba feder-aluri wesrigis RerZia. xelisuflebaTa federaluri danawilebisSedegad warmoSobili balansi ar aris calkeul sakanonmdeblo,aRmasrulebel da sasamarTlo kompetenciaTa jami, igi yalibdebaerTiani, federaluri wesrigis CarCoebSi.45

federaluri balansirebis modeli aisaxeba germanul federalizm-Si, sadac federalur xelisuflebas gaaCnia gansakuTrebiT farTokompetencia kanonmdeblobis sferoSi. samagierod, germaniis fed-eralur miwebs didi uflebebi aqvT aRmasrulebeli xelisuflebis,maT Soris federaluri kanonebis aRsrulebis sferoSi. germanulifederalizmisaTvis damaxasiaTebeli kompetenciaTa danawilebisasimetriuli modeli efuZneba federaciisa da federaluri miwebissaxelmwifo xelisuflebis urTierTSeboWvis ideas.46

federaluri xelisuflebis danawileba mudam dakavSirebulia poli-tikuri xelisuflebis danawilebasTan (riTac igi gansxvavdeba ko-mpetenciaTa wminda iuridiuli gadanawilebisagan). xelisuflebaTa„formaluri danawilebisagan“ gansxvavebiT federaciul saxelmwi-foSi ganxorcielebulia xelisuflebaTa „materialuri danawileba“,rodesac federacias da federaciis subieqts sakuTari politikuri„wona“ aqvs, romlis meSveobiTac isini erTmaneTs awonasworeben.47

42 Schodder, T., Föderative Gewaltenteilung in der Bundesrepublik Deutschland, 1989, S.28.43 Hesse, K., Bundesstaat, in: Evangelisches Staatslexikon, 3. Aufl., 1987, S. 27.44 Hesse, K., Aspekte des kooperativen Föderalismus in der Bundesrepublik, in: Festschrift für G.Müller zum 70. Geb., hrsg. v. Th. Ritterspach u. W. Geiger, 1970, S.147.45 Schodder, Th., Föderative Gewaltenteilung in der Bundesrepublik Deutschland, S. 28.46 iqve.47 Schambeck, H., Föderalismus und Gewaltenteilung, in: Festschrift für W. Geiger zum 65.Geburtstag, hrsg. v. G Leibholz u. a., 1974, S. 663.

Page 211: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 195 -

xelisuflebaTa danawilebis federaluri modelis efeqtian real-izaciaze zemoqmedeben gansxvavebuli sociologiuri, politikurida sxva araiuridiuli faqtorebi. jer kidev monteskie miiCnevda,rom gansxvavebuli politikuri msoflmxedvelobis mqone Zalebisarseboba ukve zomieri saxelmwifo mmarTvelobis sistemis formire-bis aucilebeli pirobaa. aseTi gamawonasworebeli politikuri Zalisfunqciis Sesruleba SeuZliaT federaciis subieqtis biurokra-tias da politikur partiebs.

xelisuflebaTa danawilebis federaluri modelis Taviseburebaisaa, rom federaciasa da federaciisa subieqtis xelisuflebissaTaveSi SesaZlebelia movidnen gansxvavebuli politikuri mima-rTulebisa da ideologiis mqone Zalebi. marTalia, es faqtoripozitiur rols asrulebs xelisuflebaTa danawilebis Tval-sazrisiT, magram gasaTvaliswinebulia misi negatiuri aspeqtebic.

kerZod, aseT situaciaSi SesaZlebelia moxdes xelisuflebis fed-eraluri donis paralizeba da garTuldes ama Tu im politikuradmniSvnelovani gadawyvetilebis miReba, zog SemTxvevaSi ki _ moxdesmisi sruli blokireba. gadawyvetilebaTa miRebis SedarebiTgarTulebuli proceduris gamo federalur doneze miRebuli gada-wyvetileba ufro orientirebulia kompromisze da ara problemismaqsimalurad optimalur, efeqtian gadawyvetaze.

gawonasworebisa da dabalansebisaken mimarTuli xelisuflebisfederaluri danawilebis sistema unda iTvaliswinebdes rogorcfederalur elementebs, ise marTvis wminda teqnokratiul aspeqtebsac.miT ufro, rom xelisuflebaTa danawilebas (saxelmwifos SeboWvisfunqciasTan erTad), akisria TiToeul saxelmwifo doneze saxelm-wifo marTvis qmedunariani sistemebis Camoyalibebis funqcia.

marTvis sistemis efeqtianoba gulisxmobs saxelmwifo mmarTvelo-bis miznis optimizacias da, aseve, politikuri institutebis „ekono-miurobas“.48 federaluri modelis mowinaaRmdegeTa mosazreba xSiradefuZneba im arguments, TiTqos marTvis centralizebuli sistemagacilebiT nakleb danaxarjebs moiTxovs, vidre federaluri. amavelogikiT, federaciis subieqtTa mmarTvelobiTi struqturebis gauqme-ba TiTqos Seamcirebs administraciuli aparatis SenaxvisaTvisgaweul xarjebs.

zemoaRniSnuli Sexedulebis momxreebi ratomRac ar iTvaliswinebenim garemoebas, rom mmarTvelobis federaluri da federaciis sub-ieqtTa institutebi asruleben sruliad gansxvavebul funqciebsda maT saqmianobaSi unda gamoiricxos nebismieri paralelizmi dadublireba. gamokvlevebma daadastura, rom rac ufro didia dayovlismomcveli mmarTvelobis centraluri aparati, miT ufroizrdeba gadawyvetilebaTa aRsrulebis kontrolisa da koordi-

48 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, I Band, Föderalismus, S. 43

Page 212: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 196 -

naciisaTvis gaweuli danaxarjebi.49 Sesabamisad, marTvis sistemisracionalizacia unda warimarTos ara centralizaciis, aramedfunqciaTa gonivruli dayofisa da optimaluri gadanawilebis,mmarTvelobis qmedunariani sistemebis Camoyalibebis mimarTulebiT.

xelisuflebaTa vertikaluri danawilebis Sinaarsi ar ganisazRvrebaxelisuflebis sxvadasxva dones Soris saxelmwifo funqciaTa dan-awilebiT. xelisuflebaTa vertikaluri danawilebis sistema cdi-lobs Camoayalibos xelisuflebis SeboWvis damatebiTi meqanizme-bi, romelic xelisuflebis horizontaluri danawilebis modelTanerTad Camoayalibebs demokratiuli kontrolis efeqtian sistemasda xels SeuSlis yovlisSemZle, gaukontrolebeli biurokratiisformirebas.50

xelisuflebaTa danawilebis Teoria imTaviTve eswrafvoda saxelm-wifoSi individis Tavisuflebis dacvis, saxelmwifo xelisufleb-is SeboWvis efeqtiani institutebis Camoyalibebas. es mizani dRem-de inarCunebs Tavis aqtualobas, Tumca radikalurad Secvlilisazogadoebriv-politikuri da konstituciur-samarTlebrivi pirobe-bi garkveulwilad Seexo xelisuflebaTa danawilebis klasikurmodelsac.

dReisaTvis, magaliTad, sakmaod problemurad iTvleba xelisufle-baTa horizontaluri danawilebis principis realizacia. Tanamed-rove sazogadoebisaTvis ucxoa monteskies periodisaTvis damaxas-iaTebeli aSkarad gamoxatuli winaaRmdegoba monarqiul, aRmas-rulebel xelisuflebasa da met-naklebad demokratiul, sakanonm-deblo xelisuflebas Soris. aRsaniSnavia, rom TviTon monteskiecgarkveulwilad dasaSvebad miiCnevda sakanonmdeblo da aRmasrule-beli xelisuflebis organoebis koalicias,51 romelic realuradCamoyalibda Tanamedrove saparlamento mmarTvelobis saxelmwi-foebSi. dReisaTvis metwil saxelmwifoebSi rogorc aRmasrulebel,ise sakanonmdeblo xelisuflebas aqvs legitimaciis erTi da igivesociologiuri safuZvlebi. xelisuflebaTa sami saxidan, sabolood,mxolod sasamarTlo xelisuflebam SeZlo Tavisi avtonomiurobisSenarCuneba.52

federalizmi ayalibebs xelisuflebis kontrolis damatebiTmeqanizmebs. amave dros, marTvis sistemis optimalurobis Tval-sazrisiT federalizmic ar aris dazRveuli calkeuli naklov-anebebisagan. ase magaliTad, federaluri sistemisaTvis damaxasi-aTebeli disproporciebi, rogorc wesi, xels uSlis saxelmwifommarTvelobis efeqtian funqcionirebas. Tanamedrove literatura-

49 Esterbauer, F., Thöni, E., Föderalismus und Regionalismus in Theorie und Praxis, 1981, S. 31.50 Hesse, K., Grundzüge des Verfassungsrechts der Bundesrepublik Deutschland, 232.51 ix: Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, I Band, Föderalismus, S. 44 ff.52 iqve.

Page 213: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 197 -

Si federaluri struqturebis ZiriTad daniSnulebad miCneuliaara regionalur TaviseburebaTa dacva-SenarCuneba, aramed sul ufrometi aqcenti keTdeba xelisuflebis federaluri danawilebis fun-qciaze, xolo demokratiis funqciuri daniSnuleba ZiriTadad ganix-ileba federaciasa da mis subieqtebs Soris xelisuflebaTa ver-tikaluri danawilebis TvalsazrisiT.53 SemTxveviTi ar aris, romzogierTi federaciuli saxelmwifos konstituciuri kanonmdebloba,marTvis sistemis srulyofis mosazrebidan gamomdinare, eswrafvisregionaluri disproporciebis daZlevas. ase magaliTad, germaniisZiriTad kanonSi deklarirebuli cxovrebis erTiani standartebida germanuli federalizmis unificirebis politika miznad isax-avs homogenurobis principis realizacias.

federaciuli saxelmwifos arsi ar amoiwureba xelisuflebaTavertikaluri danawilebis, federaciasa da federaciis subieqtebsSoris balansis damyarebis funqciiT. federalurma struqturebma,pirvel rigSi, unda asaxon regionalur politikur ZalTa ganlage-ba. es garemoeba ayalibebs federaluri struqturebis legitimaci-is damatebiT safuZvlebs. Tu federalur subsistemas ganvixilavTmxolod da mxolod xelisuflebaTa danawilebis mixedviT, maSinmas Znelad Tu ganvasxvavebT decentralizebuli unitaruli sax-elmwifosagan.

ramdenadme gansxvavebul Sexedulebas aviTareben is avtorebi, romel-Ta azriT, federaciuli saxelmwifo mTlianad efuZneba sakanonm-deblo, aRmasrulebel da sasamarTlo xelisuflebad danawilebishorizontalur models.54 zogierTi avtori erTmaneTs ukavSirebsxelisuflebaTa danawilebis horizontalur da vertikalur as-peqtebs da miiCnevs, rom federaciul saxelmwifoSi xelisufleba-Ta danawilebis sistema moicavs mmarTvel partiasa da opoziciasSoris ZalauflebaTa gadanawilebasac.55

xelisuflebaTa danawilebis principi efuZneba im debulebas, romsaxelmwifo organoebisaTvis damaxasiaTebelia Zalauflebis ga-Zlierebisaken swrafva, romelic ejaxeba sxva organoebis analogiurmiswrafebas. erTgvari Sina antagonizmis gavleniT yalibdeba ise-Ti situacia, rodesac saxelmwifo organoebi TviTonve boWavenerTmaneTs. aseTi modeli, calkeuli, uaryofiTi aspeqtebis miuxe-davad (marTvis sistemaSi warmoSobili sirTuleebi da sxv.), war-moadgens konstituciis uzenaesobisa da adamianis ZiriTadi ufle-bebis dacvis garantias.

53 Stern, Das Staatsrecht der Bundesrepublik Deutschland, Bd. I, 2. Aufl., 1984, §19, S.666 ff.54 Hesse, K., Grundzüge des Verfassungsrechts der Bundesrepublik Deutschland, 20. Aufl., 1995,S. 232.55 Bleckmann, A., Vom Sinn und Zweck des Demokratieprinzips. Ein Beitrag zur teleologischenAuslegung des Staatsorganisationsrecht, Berlin, 1998, S.164.

Page 214: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 198 -

garda amisa, germaniis sakonstitucio sasamarTlos uaxloes gada-wyvetilebaTa Sinaarsidan gamomdinare, xelisuflebaTa danawileb-is principma aseve unda uzrunvelyos saxelmwifo gadawyvetileba-Ta marTebuloba.56 am TvalsazrisiT, gansakuTrebuli mniSvnelobaeniWeba mmarTvelobiTi gadawyvetilebis miRebis procesSi infor-maciis swor damuSavebas.

lokaluri informacia centralizebulad organizebul saxelmwi-foSi SeiZleba ar iyos sworad gagebuli da damuSavebuli. cen-tralizebul, biurokratiul sistemaSi informaciis Segrovebisada damuSavebis procesi, rogorc wesi, izolirebulia gare samya-rosagan da efuZneba amave biurokratiuli sistemis mier warmoe-bul monacemebs.57 ramdenadac centraluri biurokratia iSviaTadegueba gansxvavebul azrs da kritikas, naklebad xdeba alternati-ul gadawyvetilebaTa moZieba. Sesabamisad, didia albaToba imisa,rom, rogorc mopovebuli informacia, aseve mis safuZvelze miRebu-li gadawyvetileba ar iyos situaciisadmi adekvaturi da ar asax-avdes realur viTarebas.58

marTvis centralizebuli sistemebis zemoaRniSnul nakls erTg-varad aneitralebs federaciuli saxelmwifo, romlisTvisac dam-axasiaTebelia ierarqiulad erTmaneTisagan damoukidebeli, gansx-vavebuli saxelisuflebo centrebis arseboba. federaciis subieq-tis mTavrobas farTo avtonomia aqvs da igi (federaciis subieqti)mTlianad ar aris damokidebuli federalur mTavrobaze. Tavismxriv, federaciis subieqtisagan momdinare informacia saerTo-sax-elmwifo nebis formirebis procesSi ar aris damokidebuli feder-alur biurokratiaze. gasaTvaliswinebelia is garemoebac, romfederaciis subieqtis arxebiT mowodebuli informaciis ugulebe-lyofa an gauTvaliswinebloba garkveul riskTanac aris dakav-Sirebuli. centraluri biurokratia iZulebulia angariSi gauwiosmas, ramdenadac es informacia momdinareobs damoukidebeli le-gitimaciis mqone saxelisuflebo centridan anu iseTi „konfliq-tunariani“ institutidan, romlis Tanxmoba bevr sferoSi aucile-beli Tu ara, sasurveli mainc aris.59

xelisuflebaTa vertikaluri danawilebis sistema ar aris mima-rTuli martooden urTierTgawonasworebis da konfliqtebisaken.

56 Bundesverfassungsgerichtsentscheidungen, 68, 1 (86). cit: Bleckmann, A., Vom Sinn undZweck des Demokratieprinzips, S.164.57 Deutsch, K. W., The Nerves of Government, New York, 1967, S. 215. cit: Frenkel, M.,Föderalismus und Bundesstaat, I Band, Föderalismus, S. 146.58 Ostrom, V., Some Paradoxes for Planners, in: Institute for Cintemporary Studies: The Politicsof Planning, San Francisco, 1976, S. 252. cit: Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, IBand, Föderalismus, S. 146.59 Scharpf, F., Theorie der Politikverflechtung, in: Scharpf, F./Rassert, B./Schnabel, F.,Politikverflechtung, Kronberg/Ts, 1976, S.252. cit: Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat,I Band, Föderalismus, S. 146.

Page 215: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 199 -

xelisuflebaTa federaluri danawilebis „xisti“ modeli erTg-varad Serbilebulia kooperaciuli federalizmis politikuripraqtikiT, romelic ufro metad orientirebulia xelisuflebaTasxvadasxva dones Soris TanamSromlobaze. kooperaciuli federaci-uli saxelmwifo efuZneba aRmasrulebel organoTa TanamSromlo-bas, rodesac ufro Zlieradaa gamoxatuli ara politikuri, aramedwminda administraciuli elementebi, rac, Tavis mxriv, bevrad uwy-obs xels situaciis ganmuxtvas.60

federaciul saxelmwifosa da federaciis subieqtebs Soris perma-nentuli winaaRmdegobis ganeitralebas xels uwyobs xelisufleb-is orive doneze erTi da igive politikuri kadrebis moRvaweoba.SveicariaSi, magaliTad, erTi da igive pirovneba gansxvavebul sax-elmwifo doneze erTdroulad asrulebs ramdenime gansxvavebulfunqcias. Sveicariis erovnuli sabWos (parlamentis qveda palata)wevrTa TiTqmis naxevari�amavdroulad kantonebis da adgilobriviTviTmmarTvelobis organos wevria. aseTi sistema xels uwyobs sax-elmwifo nebis formirebis procesSi xelisuflebis gansxvavebulcentrebs Soris informaciaTa gacvlas, magram Tan asustebs xe-lisuflebaTa vertikaluri danawilebis principebs.61

xelisuflebaTa danawileba avtomaturad ver uzrunvelyofs xe-lisuflebaTa Soris balanss.62 federaciuli saxelmwifo ayali-bebs erTgvari wonasworobisa da balansis mdgomareobas mxolodfederaciisa da misi subieqtebis politikuri xelisuflebis kon-trolis da SeboWvis TvalsazrisiT.63 unda aRiniSnos isic, romfederaluri struqturebis aRniSnuli funqcia cnobili iyo jerkidev amerikuli „federalizmis“ avtorebisaTvis, romlebic sax-elmwifos am organizaciul formas upiratesobas aniWebdnen mo-qalaqeTa Tavisuflebis uzrunvelyofis principidan gamomdinare.

germaneli avtorebis azriT, xelisuflebis federaluri danawilebisfunqciebis hipertrofireba federaciuli saxelmwifos Crdil-oamerikuli Teoriis damsaxurebaa, maSin roca es momenti ucxoagermanuli iuridiuli mecnierebisaTvis.64 Tumca, unda aRiniSnos,rom sakonstitucio samarTlis mecnierebaSi avtorTa umravlesobaerT sibrtyeSi ganixilavs federaciuli saxelmwifos da xelisu-flebaTa danawilebis kategoriebs.65

60 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, I Band, Föderalismus, S. 148.61 iqve.62 Esterbauer, F., Thöni, E., Föderalismus und Regionalismus in Theorie und Praxis. GrundlegendeErwägungen zur österreichischen Föderalismusdiskussion aus politik- und finanzwissenschaftlicherSicht, 1981, S. 24.63 Hesse, K., Der unitarische Bundesstaat, S. 26.64 Schodder, Th., Föderative Gewaltenteilung in der Bundesrepublik Deutschland. EineUntersuchung ihrer gegenwärtigen Wirkungen und Probleme, 1989, S.23.65 iqve.

Page 216: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 200 -

calkeul federaciul saxelmwifoebSi xelisuflebaTa danawileb-is monteskieseuli modeli ar aris sufTa saxiT realizebuli.federaluri marTvis modelis SemTxvevaSi xSirad saqme gvaqvs xe-lisuflebaTa gansxvavebuli saxeebis iseT kombinaciasTan, rode-sac federaciis subieqtebi monawileoben federaluri sakanonmdeb-lo da aRmasrulebeli organoebis saqmianobaSi. amis tipuri maga-liTia germaniis federaciuli respublika, sadac bundesrati (in-stitucionaluri TvalsazrisiT) ganekuTvneba sakanonmdeblo xe-lisuflebas, magram igi Sedgeba (miwebis) aRmasrulebeli xelisu-flebis warmomadgenlebisagan.66 federaciisaTvis politikurad mniS-vnelovan sakiTxebs wyvets miwis mTavroba, romlis nebis Sesabamis-adac unda imoqmedon bundesratSi am miwis warmomadgenlebma.

bundesrati, rogorc federaluri organo, ar asrulebs mxolodmakontrolebel funqciebs. federalur biurokratiasa da miwebisbiurokratias Soris damokidebuleba, xelisuflebaTa danawilebisTvalsazrisiT, bevrad ganisazRvreba im garemoebiT, rodesac fed-eraluri saministros profesionalizms erTgvarad akontrolebenfederaluri miwebis saministroebi.67

5. federalizmi da politikuri partiebi5. federalizmi da politikuri partiebi5. federalizmi da politikuri partiebi5. federalizmi da politikuri partiebi5. federalizmi da politikuri partiebi

politikuri partiebi, Cveulebriv, xels uwyoben federaluri siste-mebis stabilurobas. politikuri partiebis integraciuli Sesa-Zleblobebi gansakuTrebiT didia im SemTxvevaSi, rodesac saerTo-nacionaluri partiebi warmodgenili arian federaciis yvela sub-ieqtSi. am dros politikuri partiebi (ZiriTadad partiuli disci-plinis gavleniT) xels uwyoben centriskenuli tendenciebis gan-mtkicebas. aRniSnuli debulebis siswores adasturebs yofili sa-bWoTa kavSiris gamocdileba, rodesac sabWoTa federaciis daS-lis erT-erTi xelSemwyobi mizezi gaxda swored komunisturi partiiserTiani, centralizebuli sistemis erozia da, piriqiT, komunis-turi partiis da komunisturi ideologiis safuZvelze sabWoTafederalizmma SeZlo sicocxlis ramdenadme gaxangrZliveba. aseveiyo indoeTSi, sadac am qveynis multieTnikuri problemebis mog-varebaSi didi roli Seasrula induri kongresis saerTo-erovnul-ma partiam.

federaciul saxelmwifoSi politikuri partiebi asruleben ormagfunqcias. isini, erTi mxriv, xels uwyoben federaciuli saxelmwi-fos stabilizacias (ramdenadac maTive sakuTari saqmianoba mniS-vnelovnad aris dakavSirebuli federaciuli sistemis normalurfunqcionirebasTan). meore mxriv, politikuri partiebi asruleben

66 Maunz, T., Zippelius, R., Deutsches Staatsrecht, 26. Aufl., 1985, S. 110.67 Schneider, H.-P., Kooperation, Konkurrenz oder Konfrontation? Entwicklungstendenzen desFöderalismus in der Bundesrepublik, in: Klönne, Arno u. a., Lebendige Verfassung-das Grundgesetzin Perspektive, 1981, S. 99.

Page 217: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 201 -

aseTive stabilizaciis funqcias federaciis subieqtebis identur-obis uzrunvelyofis TvalsazrisiT.

politikuri partiebis saqmianobaze did gavlenas axdens federaluricentrisa da federaciis subieqtTa gansxvavebuli saxelisuflebodoneebis arseboba. partiul-politikuri nebis formirebaze lokalurida federaciis subieqtebis gavlena gansxvavebulia yvela federaci-ul saxelmwifoSi (gansakuTrebiT didia es gavlena SveicariaSi).

Sveicariuli partiebi SeiZleba davaxasiaToT rogorc „kantonebisSvilebi“.68 Sveicariuli partiebi federaluri kavSiris daarse-bidan dRemde ayalibeben federalurad fragmentirebul sistemas(gansxvavebuli Sexedulebis Tanaxmad, Sveicariis partiuli siste-ma sxva federaciul saxelmwifoebTan SedarebiT ar aris ufrosegmentirebuli).69

Sveicariis pirveli saerTo-nacionaluri partiebi Camoyalibdnen1848 wels Sveicariis konfederaciis dafuZnebidan aTwleulebisgasvlis Semdeg: Sveicariis social-demokratiuli partia dafuZn-da 1888 wels, Tavisufal demokratTa partia _ 1894 wels, kaTo-likur-konservatoruli (amJamad qristianul-demokratiuli saxalxopartia) _ 1912 wels.70 Sveicariis federaluri sistema xels uwyobspartiaTa SedarebiT mravalricxovnebas, romelic, Tavis mxriv, qm-nis politikuri konkurenciis xelsayrel pirobas, rodesac igiSesaZlebelia erTdroulad warimarTos 26 gansxvavebul adgilas.Sveicariis federaluri sistema aseve ganapirobebs calkeuli par-tiebis SedarebiT nakleb, erovnul homogenurobas da partiulisistemis segmentirebul xasiaTs. kantonebis gansxvavebuloba damravalricxovneba xels uwyobs axali partiebis dafuZnebas. amavedros, federaluri sistema garkveul CarCoebSi aqcevs saerTo-sax-elmwifo doneze politikuri partiebis integraciisa da reprezen-taciis SesaZleblobebs.71

sxva multikulturuli sazogadoebebisagan, kerZod, kanadisa dabelgiisagan gansxvavebiT, Sveicariuli partiebi naklebad arianorientirebuli enobriv, eTnikur dajgufebebsa da konfesionalurumciresobebze. ase magaliTad, SveicariaSi saerTod ar arsebobsromanidebis eTnikur-enobrivi partia. marTalia, qristianul-demokra-tiuli saxalxo partia konfesionaluri partiaa, magram igi ara-sodes yofila yvela kaTolike_qristianis partia. kaTolikur kan-tonebSi kaTolikuri konfesia xSirad iyo warmodgenili Tavisu-fal demokratTa da social-demokratTa koaliciis saxiT.72 Svei-

68 Linder, W., Schweizerische Demokratie. Institutionen-Prozesse-Perspektiven, Bern StuttgartWien, 1998, S. 79.69 iqve.70 iqve.71 iqve.72 iqve, gv. 87.

Page 218: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 202 -

cariis sazogadoebis istoriulad danawevrebuli struqturisganeitralebas bevrad Seuwyo xeli ara enobrivi da religiuri niS-nis safuZvelze, aramed, uwinares yovlisa, saerTo-nacionalur safuZ-velze Seqmnili partiebis formirebam. qveynis politikur integra-ciaze gansakuTrebiT pozitiuri gavlena iqonia im faqtma, rom par-tiebi ar spekulireben arsebuli kulturuli da enobrivi regionebisarsebobiT, isini TavianT Tavs ganixilaven erovnuli partiebis saxiT(Tundac Tanabrad ar iyvnen warmodgenili qveynis yvela nawilSi).

tipuri politikuri, maT Soris partiuli, kariera SveicariaSiiwyeba komunidan da kantonis gavliT miemarTeba federaluri do-nisaken. Sveicariuli kanonmdeblobis Tanaxmad dasaSvebia, rom fed-eraluri parlamentis wevri amavdroulad iyos kantonis parlamen-tis wevri da aseve eweodes aRmasrulebel saqmianobas komunalurdoneze. Sveicariis yvelaze gavleniani partiebia swored kantoneb-is partiebi. ramdenadac SveicariaSi xSiria referendumebi, adviliSesaZlebelia, rom erTi da imave partiis gansxvavebulma teritori-ulma struqturebma warmarTon gansxvavebuli saarCevno kampaniac.Sveicariuli partiebis centralizaciis xarisxis Sesabamisad, Zalzesustia partiaTa centraluri Stabis gavlenac, romelic naklebadgansazRvravs partiuli cxovrebis centralizebis dinamikas.73

Sveicariuli partiebis politikuri saqmianobis stilze did gav-lenas axdens kantonebis politikur kulturebs Soris arsebuligansxvavebebi. kantonebis partiuli sistemis saxes bevrad gan-sazRvravs konfesionaluri, enobrivi elementebi, kantonis terito-riuli sidide da mosaxleobis raodenoba. Sveicariis kaTolikurpartiebSi wamyvani pozicia uWiravs qristianul-demokratiul sax-alxo partias, danarCen germanulenovan kantonebSi _ Sveicariissaxalxo partias da Tavisufal demokratebs, frangulenovan Svei-cariaSi _ Tavisufal demokratebs.74

kantonebis politikuri kultura gavlenas axdens TviTon kantonurpartiebs Soris arsebul gansxvavebaze. Sveicariis partiuli sistemaes aris kantonuri partiebis federacia, romelic saerTo-erovnuldoneze cdilobs erTianobis kritikuli mdgomareobis SenarCunebas.75

Sveicariis saerTo-erovnul doneze ar gvxvdeba aranairi saarCevnokonkurencia. arCevnebis dros politikuri partiebi upiratesadorientirebuli arian calkeul kantonebze da cdiloben gaiTval-iswinon kantonebSi arsebuli politikuri klimati. amave dros,politikur partiebs naklebad aqvT centralizaciis survili imisgamo, rom Sveicariis federaluri xelisufleba saerTod ar afin-ansebs partiebis saqmianobas.76

73 iqve.74 iqve, gv. 88.75 Kriesi, Hanspeter, Le systeme politique suisse, Paris, 1995, S. 144.cit: Linder, W.,Schweizerische Demokratie, S. 89.76 Linder, W., Schweizerische Demokratie, S. 90

Page 219: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 203 -

partiebis organizaciuli struqtura Seesabameba Sveicariis fed-eralur mowyobas. partiaTa umravlesobas organizaciebi aqvs ko-munalur, kantonis da federaciis doneze. partiuli centraluriorganoebis kompetenciebi, rogorc aRvniSneT, metad umniSvneloa.federaluri referendumebis dros federaluri partiebis poziciaar aris savaldebulo kantonuri partiuli struqturebisaTvis.kantonebSi moqmedma partiulma organizaciam SesaZlebelia wamoay-enos gansxvavebuli saarCevno programac. Sveicariis kantonuri par-tiebis avtonomia wmindaa da xelSeuvali.77 partiaTa decentrali-zebuli organizaciis Sesabamisad, SedarebiT mcirea profesional-izmis xarisxic. mTel TavianT Zalebs partiebi ufro mimarTavenara politikuri, aramed administraciuli saqmianobisaken.

iseve rogorc SveicariaSi, naklebcentralizebulia amerikis par-tiuli sistemac. erovnuli partiuli organizacia praqtikuladyalibdeba mxolod federaluri donis, uwinares yovlisa, saprezi-dento arCevnebis procesSi. naklebideologizebulia aSS-is res-publikuri da demokratiuli partiebic, rac ganpirobebulia imgaremoebiT, rom partiisadmi kuTvnileba kanoniT garantirebuliufleba da pirs ar SeiZleba waredginos partiaSi gawevrianebisraime gansakuTrebuli piroba.78 aSS-s partiuli sistemis aseTi xa-siaTidan gamomdinare federalur parlamentSi gansakuTrebiTZlieria lokaluri teritoriuli erTeulebis gavlena.

kanadis partiebi moqmedeben mTeli qveynis masStabiT, Tumca maTiorganizaciuli struqtura mniSvnelovnad gansxvavdeba saerTo-erovnul da federaciis subieqtis doneze. xelisuflebis TiToeu-li es done garkveulwilad damoukidebelia erTmaneTisagan. fed-eraluri arCevnebis dros amomrCevlTa umetesoba, erT politikurmimdinareobas aZlevs xmas, xolo federaciis subieqtebSi Catare-buli arCevnebisas mxars uWers sul sxva politikur ideologias.politikuri karieris kanaduri modeli Camoyalibda inglisuriparlamentarizmis gavleniT da masSi SedarebiT naklebi iyo ameriku-li an Sveicariuli modelis gavlena. kanadis federaluri parla-mentis wevri, rogorc wesi, karieris „gakeTebas“ iwyebs sworedfederaluri donidan, ise rom federaciis subieqtis doneze saqmi-anobis gamocdileba ara aqvs. kanadis partiuli sistema ki ar anei-tralebs, aramed ufro amtkicebs federaciasa da mis subieqtebsSoris arsebul gansxvavebas.79

federalur da federaciis subieqtis doneebze gansxvavebulad arianorganizebuli avstraliis politikuri partiebi. rac Seexeba fed-eralur ideologias, avstraliis federaciis dafuZnebis dRidanveavstraliis muSaTa partia moiTxovda met centralizms, xolo

77 iqve.78 Löwenstein, K., Vefassungslehre, Tübingen, 1959, S. 400.79 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat. Band I Föderalismus. S. 229.

Page 220: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 204 -

liberaluri partia _ ufro met federalizms. Tumca xelisufle-baSi mosvlis Semdeg orive emxroboda politikuri sistemis Semdgomicentralizaciis kurss.80 partiul-politikuri orientaciis msgav-si metamorfoza gvxvdeba ara mxolod avstraliaSi, aramed gavr-celebulia sxva federaciul saxelmwifoebSic.81 avstraliis par-tiuli sistemisaTvis naklebadaa damaxasiaTebeli „bunebrivi“ de-mografiuli, ekonomikuri, geografiuli gansxvavebebi. amave dros,avstraliis federalizmi efuZneba aSkarad gamoxatul federalurpolitikur kulturas.82

sruliad gansxvavebuli suraTi gvaqvs germaniis SemTxvevaSi. ger-maniis partiul sistemaSi mkafiodaa asaxuli qveynis federaluriwesrigi. germanuli partiebi ar arian ise decentralizebuli,rogorc SveicariaSi. germaniis partiuli politika yalibdeba cen-tralur doneze.83 amasTanave, partiis centraluri xelmZRvanelo-bis roli gansxvavebulia sxvadasxva partiaSi. politikuri partie-bi federalur da miwis politikas ganixilaven erTiani, saerTo-saxelmwifo strategiis kuTxiT, romlis mixedviTac aris SerCeu-li partiuli saqmianobis taqtika. germaniis federaluri partiebipermanentulad cdiloben, rom miwis lokaluri partiuli orga-nizaciebic dauqvemdebaron erT, saerTo mimarTulebas. politikurpraqtikaSi aseTi taqtika Tavis gamoxatulebas poulobs imaSi, rommiwis parlamentis arCevnebi mimdinareobs federaluri politikissaarCevno programis mixedviT, xolo miwebis mTavrobis formireb-isas partiebi umTavresad iTvaliswineben federaluri palatis _bundesratis partiul-politikur Semadgenlobas.84

germanul partiebs aqvT gansakuTrebiT Zlieri centraluri Stabi,saidanac momdinareobs teqnokratiuli da, garkveuli azriT, cen-tralisturi tendenciebic. germanuli partiebis centralizebulisistemis Camoyalibeba garkveulwilad ganapiroba bundesratis farTouflebamosilebam. federaluri xelisuflebis politikaze zegav-lenis TvalsazrisiT partiebisTvis didi mniSvneloba aqvs bundes-ratSi moxvedras (miwis mTavrobebis warmomadgenelTa saxiT). partiisZlieri centraluri organoebis arsebobasTan erTad, germanulipartiuli sistema uzrunvelyofs federalur doneze miwebis par-tiuli organizaciebis did gavlenas.

arsebuli sistemis SenarCuneba germanuli partiebisaTvis sasurve-

80 The Constitutional Convention: A new attempt at Australian constitutional review, 1974, S.26.cit: Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, S. 229.81 Tripp, M. L., The Swiss and United States Federal Constitutional Systems, 1940, S. 87. cit:Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, S. 230.82 iqve, gv. 230.83 Bothe, M., Die Kompetenzstruktur des modernen Bundesstaates in rechtsvergleichender Sicht,S. 113.84 Lehmbruch, Parteien Wettbewerb im Bundesstaat, Stuttgart, 1976, S. 125.

Page 221: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 205 -

lia imdenad, ramdenadac opoziciur partiebs eZlevaT federalurimiwis xelisuflebaSi mosvlis Sansi. am SemTxvevaSi partias Seu-Zlia uSualod gavides politikis federalur donezec (bundes-ratis meSveobiT). ar unda gagvikvirdes, rom aRniSnul momentsufro teqnikur-meqanikuri xasiaTi aqvs, rameTu TviTon germaniismiwebis federaluri ideologia (bavariis gamoklebiT) xazs usvamsgermanuli federalizmis wminda teqnokratiul aspeqtebs, xolo„cxovrebiseuli urTierTobebis erTiani standartebis“ konstituci-uri principi xels uwyobs centralisturi tendenciebis ganmtki-cebas germanul federalizmSi.85

avstriis ZiriTadi partiebi gansxvavebulad arian warmodgenilisxvadasxva federalur miwaSi. Tu avstriis saxalxo partia eyrd-noba qveynis CrdiloeT, dasavleT da samxreT-aRmosavleT nawilebs,avstriis socialisturi partiisaTvis aseTi dasayrdenis rolsasrulebs vena da avstriis industriulad ganviTarebuli mxaree-bi.86 avstriis partiuli sistema gamoirCeva gansakuTrebuli cen-tralizmiT, xolo avstriuli partiebisaTvis naklebad aris damax-asiaTebeli federaluri xasiaTi. gansakuTrebiT centralistur-adaa organizebuli avstriis socialisturi partia da Tavisuflebispartia. federaluri xasiaTiT ar gamoirCevian avstriis miwebSimoqmedi politikuri partiebic, romlebic ZiriTadad venaze arianorientirebuli. federaluri struqtura, met-naklebad damaxasi-aTebelia mxolod konservatorul-liberaluri mimdinareobis mqoneavstriis saxalxo partiisaTvis.87

dRes arsebuli federaciuli saxelmwifoebidan regionaluri par-tiebi gvxvdeba mxolod belgiaSi, kanadasa da SveicariaSi, sadacmaTi saqmianobis areali Semoifargleba federaciis subieqtis ter-itoriiT. Sesabamisad, regionaluri partiebi naklebad asrulebenintegraciul funqciebs. ufro metic, calkeul SemTxvevebSi, „ter-itoriul partiebs“, romlebic geografiulad moqceuli arian Si-nateritoriul da eTnikur sazRvrebSi, SeuZliaT sabolood daSa-lon kidec federalizmi.88

regionaluri partiebis dezintegraciuli xasiaTi gamovlinda belgi-is partiul sistemaSi, rodesac erovnuli partiebis danawilebamdamoukidebel niderlandulenovan da frangulenovan frTad, aram-cTu xeli Seuwyo saerTo-erovnuli konsensusis miRwevas, aramed,piriqiT, ufro gaamwvava lingvistur niadagze warmoSobili uTanx-moebani. regionaluri partiebis „mondomebis“ Sedegad federaluriparlamentis wevrebi warmoadgenen da icaven TavianTi sakuTari

85 ix. Frenkel, Föderalismus und Bundesstaat, S. 230.86 Schambeck, H., (Hrsg.), Föderalismus und Parlamentarismus in Österreich, Wien, 1992, S. 20 ff.87 Ermacora, F., Österreichischer Föderalismus, Wien, 1976, S. 115.88 Duchacek, I. D., Comparative Federalism, 1987, S. 334.

Page 222: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 206 -

lingvisturi erTobebis da ara saerTo-erovnul interesebs.89 aqedangamomdinare, parlamentis wevrebi pasuxismgeblobas grZnoben mx-olod sakuTari erTobis sazogadoebrivi azris winaSe.

SemTxveviTi araa, rom politikuri partiebis „damsaxurebadaa“ miC-neuli belgiuri sazogadoebis saboloo Canacvleba ori, flaman-driuli da valoniuri sazogadoebiT. dRes TiTqmis aravin davobsbelgiuri sazogadoebis dualuri identurobis CamoyalibebaSi poli-tikuri partiebis rolze. politikur gadawyvetilebaTa miRebisprocesSi partiebis rolis zrdis tendenciebis gaTvaliswinebiT (racxSirad daxasiaTebulia, rogorc „partokratia“), belgiis danawilebasam did partiad moicavs mTlianad saxelisuflebo sistemas.90

partiebis garda, belgiuri sazogadoebis fragmentirebaSi didiroli (negatiuri gagebiT) Seasrula presamac. federaciul saxelm-wifoebSi presa Cveulebriv xels uwyobs centralizebis tendencie-bs. belgiaSi ki, piriqiT, presa danawilebulia or sruliaddamoukidebel, niderlandurenovan da frangulenovan qselad. bel-giur presaSi qveynis danarCeni nawili arcTu iSviaTad moixseniebarogorc „sazRvargareTi“. presis magaliTi gviCvenebs, rom belgiisTiToeuli lingvisturi erToba ufro Tavisi TaviTaa dakavebulida naklebad aRelvebs saerTo-erovnuli interesebi.91

6. federalizmi da demokratiuli politikuri kultura6. federalizmi da demokratiuli politikuri kultura6. federalizmi da demokratiuli politikuri kultura6. federalizmi da demokratiuli politikuri kultura6. federalizmi da demokratiuli politikuri kultura

mmarTvelobis forma da politikuri kultura mWidrodaa erTmaneT-Tan dakavSirebuli. politikuri kulturis Sesabamisi tipebis codnisgareSe Znelia gavigoT politikuri institutebis moqmedebis speci-fika. xelisuflebis erTma da imave institutebma sruliad gansx-vavebuli politikuri kulturis pirobebSi SesaZloa mogvces gan-sxvavebuli, zogjer urTierTsawinaaRmdego Sedegi. politikuriinstitutebis gaumarTlebeli eqstrapolaciis klasikur magaliTadmohyavT britanuli politikur-samarTlebrivi institutebis danerg-va afrikisa da aziis zogierT saxelmwifoSi. Tanamedrove mecniere-baSi gavrcelebuli kongruentulobis Teoriis Tanaxmad, mmarTvelobisforma miT ufro stabiluria, rac ufro Seesabameba igi politikuriavtoritetis Sesaxeb sazogadoebaSi damkvidrebul warmodgenas.92

demokratiuli politikuri kultura moiTxovs garkveul inteleq-tualur codnas. magram, mxolod inteleqtualuri codna veramowuravs demokratiuli kulturis Sinaarss. garda wminda infor-maciuli xasiaTis codnisa, aucilebelia gansazRvruli Rirebulebi-

89 Andre, A., Der Föderalstaat Belgien. Nationalismus-Föderalismus-Demokratie, 1995, S.45.90 ix. iqve, gv. 45.91 iqve.92 Eckstein, H., Division and Cohesion in Democracy, Princeton, 1966, S.186, cit: Frenkel, M.,Föderalismus und Bundesstaat, I Band, Föderalismus, S. 67.

Page 223: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 207 -

Ti warmodgenebisa da qcevis modelebis arseboba. literaturaSidemokratiuli kultura daxasiaTebulia rogorc samoqalaqo kul-tura (civic culture). Tu Zalian gamartivebulad warmovidgenT, es arissaxelmwifos avtoritetis aRiarebisa da misgan nawilobrividamoukideblobis erTgvari narevi. idealuri, demokratiuli mo-qalaqe aRiarebs politikuri avtoritetis legitimurobas daamavdroulad darwmunebulia, rom mas ufleba (an movaleobac) aqvszegavlena iqonios mis (politikuri avtoritetis) qcevaze.93

xSirad erTmaneTisagan mniSvnelovnad gansxvavdeba mosaxleobisada misi elitis samoqalaqo kulturis done. xalxis udidesi umrav-lesoba (maT Soris Tanamedrove dasavluri tipis demokratiulsaxelmwifoebSic) sustadaa dakavSirebuli demokratiul Rirebule-bebTan. politikur procesSi monawileobasTan dakavSirebiT Catare-bulma gamokvlevebma daadastura, rom TviT anglosaqsur da skan-dinaviur demokratiebSic ki (romlebic tradiciulad yovelTvisgamoirCeodnen politikuri aqtiurobis maRali doniT) sul ufrofarTo masStabebs iZens moqalaqeTa politikuri apaTia. sazoga-doebis udidesi umravlesoba saerTod indiferentulia politikurprocesSi monawileobis mimarT. paradoqsia, magram faqtia, romTanamedrove postmodernul, informaciul sazogadoebaSi ara mar-to dabalia mosaxleobis politikuri informaciis done, aramedaseve naklebia am informaciis miRebis interesic. sazogadoebriviazris gamokiTxvis Sedegebi gviCvenebs, Tu ramdenad mcdaria damkvi-drebuli warmodgena imis Sesaxeb, TiTqos pluralisturi demokrati-is fuZemdebluri Rirebulebebi efuZneba farTo sazogadoebrivkonsensuss.94 mosaxleobis umravlesoba (romelsac demokratia poli-tikuri zemoqmedebis gacilebiT met SesaZleblobebs hpirdeba, vi-dre mmarTvelobis nebismieri sxva forma) iseTsave nakleb dainter-esebas iCens demokratiis institutisadmi, rogorsac mmarTvelipolitikuri elita.95

ara marto federaciuli, aramed praqtikulad yvela saxelmwifoefuZneba mosaxleobis pluralistur struqturas da, Sesabamisad,met-naklebad gansxvavebul pluralistur kulturebs. saerTo poli-tikuri kulturis arsebiT nawils Seadgens swored is RirebulebiTiwarmodgenebi da qcevis modelebi, romlebic iZleva am gansxvavebu-li jgufebis erTad cxovrebis saSualebas. amave dros, federal-izmisaTvis damaxasiaTebeli pluralisturi demokratia yovelTvisSeicavs daZabulobis moments.96

93 Barry, B., Neue Politische Ökonomie, Frankfurt, 1975, S. 56. cit: Frenkel, M., Föderalismusund Bundesstaat, I Band, Föderalismus, S. 68.94 Scharpf, F., In: Demokratietheorie zwischen Utopie und Anpassung, 2. Auflage, Konstanz,1972, S. 34.95 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, Band I, Föderalismus, S. 68.96 iqve.

Page 224: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 208 -

Tanamedrove politologiur da iuridiul literaturaSi Camoy-alibebulia demokratiis ramdenime gansxvavebuli sistema, romlebiciTvaliswinebs aRniSnul pluralizms. erT-erTi Teoriis mixedviT,ganasxvaveben oTx demokratiul sistemas, romelic politikurikulturis pluralisturi an, homogenuri xasiaTidan gamomdinare,orientirebulia an TanamSromlobaze, an piriqiT, konfliqtebze.97

homogenuri politikuri kultura da TanamSromlobaze orientire-buli elitebis saqmianoba sabolood ayalibebs demokratiis ara-politizebul, teqnokratiul modelebs. pluralisturi kulturispirobebSi politikuri elitebis igive qceva, piriqiT, iZlevademokratiis iseT models, rodesac gansxvavebuli jgufis lidere-bi aRweven SeTanxmebas konfliqtebis mogvarebis Taobaze da,amasTanave, imedi aqvT, rom jgufi gahyveba politikuri elitiskurss. Tu elitebis qceva warimarTeba ara aseTi konstruqciuli,aramed konfliqturi situaciebis Camoyalibebis an gamwvavebis mi-marTulebiT, homogenuri kulturis SemTxvevaSi miviRebT cen-triskenul, xolo pluralisturi kulturis SemTxvevaSi _ centri-danul demokratias. demokratiis es ukanaskneli varianti erTgvarigardamavali formaa saxelmwifos sruli dezintegraciis gzaze an,ukeTes SemTxvevaSi, iwvevs saxelisuflebo kriziss. centriskenulidemokratiis SemTxvevaSi, piriqiT, imarjvebs erTi romelime elitaan elitaTa koalicia, Tumca es gamarjveba yovelTvis sxva jgufe-bis xarjze xdeba.98

gansxvavebuli politikuri kulturis Camoyalibebaze gavlenas axdensistoriaSi, ekonomikaSi, socialur da aseve, Semosavlebis struq-turaSi arsebuli gansxvavebebi. federalizmis cnobili mkvlevarielazari ganasxvavebs amerikis calkeul Statebis „individualis-tur“, „moralur“ da „tradiciul“ politikur kulturas.99

amerikis TiToeul StatSi gvxvdeba politikuri kulturis zemoaRniS-nuli tipebis kombinacia. mTlianobaSi SeiZleba iTqvas, rom trad-iciuli politikuri kultura gvxvdeba samxreTis StatebSi. indi-vidualisturi politikuri kultura, piriqiT, damaxasiaTebeliaiseTi centraluri (geografiuli mdebareobis mixedviT) Statebi-saTvis, rogoricaa niu - jersi, delaveri da merilendi. moraluripolitikuri kultura upiratesad gvxvdeba CrdiloeTis StatebSi,kaliforniis CaTvliT. gansxvavebuli politikuri kultura Sei-Zleba Tanaarsebobdes erTi da igive Statis farglebSic. ase ma-galiTad, politikuri kulturis mixedviT, erTmaneTisagan gansx-vavdeba CrdiloeTi da samxreTi kalifornia, qalaqi niu-iorki da

97 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, I Band, Föderalismus, S. 69.98 Democracy in Plural Societies, New Haven, 1977, S.105 ff, cit: Frenkel, M., Föderalismusund Bundesstaat, I Band, Föderalismus, S. 70.99 Elazar, D., American Federalism. A View from the States, 3. Aufl., New York, 1984, Kap. 5.

Page 225: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 209 -

amave dasaxelebis danarCeni Stati.100

zogierTi avtori erTmaneTisagan ganasxvavebs politikur kultur-asa da politikur stils. politikur kulturad gagebulia mo-qalaqeTa orientacia, romelic yalibdeba: 1. moqalaqeTa mier Tavi-anT StatTan identifikaciis faqtoriT (magaliTad, texasis da ken-tukis moqalaqeebisaTvis Stati asrulebs maTi identifikaciisfunqcias, maSin roca es faqtori sustad vlindeba niu-jersisa daniu-iorkis StatebSi, sadac moqalaqe ufro dakavSirebulia komu-nasTan da regionTan.) 2. moqalaqeTa orientacia yalibdeba saxelm-wifos mimarT moqalaqeTa e. w. molodinis faqtoris da saxelmwi-fos mimarT wayenebuli moTxovnebis gavleniT. magaliTad, niu-iorkismoqalaqeebi sakmaod bevrs moelian TavianTi Statisagan, maSin rocajorjiisa da texasis moqalaqeebi, piriqiT _ cotas. 3. moqalaqeTaorientacias gansazRvravs saxelmwifo institutebisa da politikurixelmZRvanelobisadmi mxardaWeris faqtoric. ase magaliTad, texa-sis Statis moqalaqeebi nakleb mxardaWeras hpirdebian TavianTStats, ramdenadac texaselebi, principSi, „antisaxelmwifoebrivad“arian ganwyobili. texaselebisagan gansxvavebiT, aiovis Statis mo-qalaqeebi ufro pozitiurad arian ganwyobili TavianTi StatismimarT. orientaciis aRniSnuli komponentebis politikaSi gamoyene-ba, garkveuli azriT, warmoadgens politikuri stilis sakiTxs. ma-galiTad, aiovas StatSi, politikosebi ufro pragmatuli da frTx-ili arian. Rirsebisa da pativis elementebi mkafiodaa gamoxatulivirjiniaSi, xolo demagogiuri, ritorikuli stiliT gansazRvrulipolitika damaxasiaTebelia luizianasa da misisipisaTvis.101

demokratiuli politikuri kulturis doneze did gavlenas axdensinformaciis saSualebebi. ama Tu im ideologiis gavrcelebis, aseveadresatebis mier am informaciis aRqmis da interpretaciis Sesa-Zleblobebi bevradaa damokidebuli informaciis gavrcelebisa dagadacemis teqnologiur intensivobaze. SeiZleba iTqvas, rom Tan-amedrove demokratiuli saxelmwifos arsebobis garantias warmoad-gens swored komunikaciis saSualebebze kontroli an, sul cota,maTi ganeitraleba mainc.102

politikuri kulturis elementebi bevrad gansazRvravs federalurimarTvis modelebis saboloo saxes. Sveicariis 1803 wlis konsti-tuciis preambulaSi napoleoni werda, rom Sveicaria warmoadgens

100 Gunlicks, A. B., Die Vielfalt föderalistischer Erscheinungsformen in den USA, in: Traut, J.(Hrsg.), Verfassung und Föderalismus Rußlands im internationalen Vergleich, Baden-Baden, 1995,S. 48.101 Rosenthal, A., On Analyzing the States, in: The Political Life of the American States, Hrsg, v.Alan Rosenthal u. Maureen Moakley, New York, 1984, S. 11-12, cit: Gunlicks, A. B., DieVielfalt föderalistischer Erscheinungsformen in den USA, S. 48.102 Loewenstein, K., Verfassungslehre, S. 253, cit: Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat,I Band, Föderalismus, S. 71.

Page 226: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 210 -

federaluri bunebis mqone saxelmwifos: „constituee federale par la na-ture“.103 Sveicariis federaluri sistema erTgvarad kodirebulia amqveynis xasiaTSi. SeiZleba iTqvas, rom Sveicaria Tavisufali arciyo federaluri modelis arCevisas. Sveicaria ufro iZulebuliaganaviTaros da „gaagrZelos“ federalizmi, rameTu igi (federal-izmi) warmoadgens Sveicariis ganuyofel nawils.

daaxloebiT analogiuri situaciaa braziliaSi, germaniaSi, indo-eTSi, kanadaSi,104 romelTa federaluri modelis safuZvlad kon-stitucia ki ar ganixileba, aramed aqcenti ufro metad gadatanil-ia sazogadoebis bunebriv monacemebze da, uwinares yovlisa, poli-tikuri kulturis gansazRvrul tipze.105

federaciul saxelmwifosa da federalur politikur kulturasSoris arsebuli mWidro kavSiri ar niSnavs, rom es ukanaskneliavtomaturad iwvevs federaluri struqturebis Camoyalibebas (amismagaliTia didi britaneTi da italia). zogjer piriqiT, dasaSvebia,rom is faqtori, romelmac calkeul saxelmwifoebSi Seasrulafederirebis safuZveli, sxvagan swored federaluri modeliswinaaRmdeg iqnes mimarTuli (rogorc es safrangeTis SemTxvevaSimoxda).106

federaluri politikuri kulturis sferoSi arsebuli empiriuligamokvlevebi metad mwiria da ar iZleva raime zogadi daskvnebisgakeTebis saSualebas. federaluri politikuri kulturis erT-erTi fuZemdebluri niSania TviTmyofobisadmi Zlieri miswrafebaanu „sxvebSi“ arevisa da asimilaciisagan dacvis survili. feder-aluri politikuri kulturisaTvis aseve damaxasiaTebelia avtono-miurobisaken miswrafeba. es ukanaskneli fenomeni literaturaSidaxasiaTebulia rogorc MOB-Tavisufleba (MOB aris inglisuriabreviatura (Mind one’s Own Business)).107 igi gulisxmobs gansazRvru-li jgufis universaluri ganwyobis _ „Cven/isini“ _ dinamikur gam-ovlenas, romelic did gavlenas axdens federalur meqanizmebze.

federaluri politikuri kultura politikas ar ganmartavs rogorcalternativas srul Zalauflebasa da srul ususurobas Soris. iq,sadac politika aRiarebs mxolod aseT alternativas (rogorc es

103 Kaiser, S./Strickler, J., Schichte und Texte der Bundesverfassungen der schweizerischenEidgenossenschaft von der helvetischen Staatsumwälzung bis zur Gegenwart, Bern, 1901, S. 115.cit: Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, I Band, Föderalismus, S. 202.104 amis Sesaxeb literaturaTa mravalricxovani miTiTeba ix: Frenkel, M.,Föderalismus und Bundesstaat, I Band, Föderalismus, S. 202.105 Huber, in: Föderalismushearings-Le federalisme reexamine, Zürich, 1973, S.1159, cit: Frenkel,M., Föderalismus und Bundesstaat, I Band, Föderalismus, S. 202.106 Masnata, A., La Lutte des Nationalites et le Federalisme, Lausanne, 1933, S. 246. cit: Frenkel,M., Föderalismus und Bundesstaat, I Band, Föderalismus, S. 202.107 Zwerin, M., A Case for the Balkanization of Practically Everyone, London, 1976, S. 142 ff,cit: Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, I Band, Föderalismus, S. 203.

Page 227: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 211 -

damaxasiaTebelia zogierTi ganviTarebadi qveynisaTvis), SeuZlebe-lia iarsebos xelisuflebis teritoriul danawilebaze dafuZneb-ulma saxelmwifo sistemam. msgavsi politikuri kulturis drosfederalizmisaTvis damaxasiaTebel politikur policentrizms daxelisuflebis damoukidebeli centrebis arsebobas centralurixelisufleba ganixilavs rogorc mudmivi safrTxis wyaros. Tavismxriv, xelisuflebis aracentraluri donis warmomadgenlebic es-wrafvian, rom politikuri procesidan „gamorTon“ maTTvis miuRe-beli pirovnebebi da jgufebi an saerTod gamovidnen federalurimTelis Semadgenlobidan.108 marTvis federaluri sistema efuZnebatolerantobis, dialogisadmi mudmivi mzadyofnis da kompromiseb-is xelovnebas. Tu Zalian gamartivebulad warmovidgenT, poli-tikuri kultura, es aris dialogis kultura, xolo dialogisadmimzadyofnis deficiti niSnavs kriziss, romelic SesaZloa sistemissruli kraxiT damTavrdes.

federaluri kultura ar niSnavs, rom igi aucileblad demokrati-uli unda iyos. saxelmwifoTa SedarebiT sust kavSirSi (magali-Tad, konfederaciaSi) SeiZleba gaerTiandnen arademokratiuli sax-elmwifoebic. rac Seexeba federaciul saxelmwifos, igi moiTxovshomogenurobis (am SemTxvevaSi, demokratiul RirebulebaTa) mini-malur standartebs mainc.

108 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, I Band, Föderalismus, S. 203.

Page 228: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 212 -

kari II. federaciuli saxelmwifokari II. federaciuli saxelmwifokari II. federaciuli saxelmwifokari II. federaciuli saxelmwifokari II. federaciuli saxelmwifo

Tavi 12. federaciuli saxelmwifos cneba

1. federaciuli saxelmwifos Teoriis amocana1. federaciuli saxelmwifos Teoriis amocana1. federaciuli saxelmwifos Teoriis amocana1. federaciuli saxelmwifos Teoriis amocana1. federaciuli saxelmwifos Teoriis amocana

im politikuri fenomenis zusti definiciis mocema, romelsac fed-eraciuli saxelmwifo hqvia, arc ise martivia. rogorc wesi, igiyovelTvis abstraqtulad da araerTmniSvnelovnad ganimarteba.federaciuli saxelmwifos cnebasTan dakavSirebul diskusiaSimonawileobdnen yvela kulturuli eris saxelmwifosa da samarT-lis Teoriis, sakonstitucio samarTlisa da saerTaSoriso sa-marTlis mecnierebi (amasTanave, germanel swavlulebs aq udavodwamyvani roli aqvT Sesrulebuli).1 federaciuli saxelmwifosTeoria mowodebulia gasagebi gaxados federaluri gaerTianebisarsi. igi aseve cdilobs axsnas, Tu ra saSualebebiT SeiZleba Ca-moyalibdes federaciuli saxelmwifo rogorc srulfasovani poli-tikuri sistema. am mizniT, federaciuli saxelmwifos Teoria cdi-lobs erTmaneTisagan ganasxvavos sasurveli da realuri, gamoikv-lios marTvis federaluri sistemis upiratesobebic da naklic.2

federaciuli saxelmwifos Teoriam dRemde ver Camoayaliba fed-eraciuli saxelmwifos universaluri cneba.3 „federaciuli sax-elmwifos“ cnebis definirebis cda mecnierebaSi mravali iyo, ma-gram yovelTvis CaiSala.4

jer kidev 1920 wels gamoqveynda cnobili germaneli mecnieris dame-20 saukuneSi federaciuli saxelmwifos Teoriis erT-erTi yve-laze cnobili mkvlevris naviaskis wigni „federaciuli saxelm-wifo rogorc samarTlebrivi cneba“.5 federalizmis problemebisanalizis Semdeg naviaski mivida im daskvnamde, rom federalurisaxelmwifos cnebaSi saerTod SeuZlebelia raime sicxadis Set-ana.6 avtori miiCnevda, rom saxelmwifoTa yvela kavSiri, gaerTiane-ba SesaZlebelia daxasiaTdes rogorc federaluri an federaciu-li. magaliTad, saxelmwifoTa gaerTianebis, kavSiris cneba moicavs

1 Frowein, J. A., Die Konstruktion des Bundesstaates, in: Benda (u. a), Probleme des Föderalismus.Referate auf dem Symposyum „Föderalismus in der SFR Jugoslawien und in der BundesrepublikDeutschland- ein Vergleich“, Tübingen, 1985, S. 47.2 Smend, Verfassung und Verfassungsrecht (1928), Wiederabdruck in: ders. (Hg.), StaatsrechtlicheAbhandlungen, 2. Auflage, Berlin, 1968, S. 358-361. cit: Hanf, D., Bundesstaat ohne Bundesrat?,S. 25.3 Bothe, M., Föderalismus- Ein Konzept im geschichtlichen Wandel, in: T. Evers (Hrsg.), Chansendes Föderalismus in Deutschland und Europa, Baden-Baden, 1994, S. 21.4 iqve.5 Nawiasky, Der Bundesstaat als Rechtsbegriff, 1920.6 Nawiasky, H., Zum Begriff des Föderalismus, in: Schweizer Rundschau NF 45 (1946), S. 798.cit: Isensee/Kirchhof (Hrsg.), Handbuch des Staatsrechts, Band I, Grundlagen von Staat undVerfassung, Zweite, unveränderte Auflage, 1995, S. 1115.

Page 229: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 213 -

rogorc saxelmwifoTa kavSirs (saxelmwifoTa federacia), ise sakav-Siro saxelmwifos (federaciuli saxelmwifo) cnebebs. naviaskiaRniSnavs, rom sityva „federalizmi“ wminda deskrifciuli mniS-vnelobisaa da gvxvdeba socialur, sameurneo, sulier-kulturul-msoflmxedvelobiT da, bolos, saxelmwifo-samarTlebriv sferoSi.7

germanulenovani iuridiuli mecniereba 100 welze metia, rac dakave-bulia federaciuli saxelmwifos, rogorc iuridiuli movleniscnebisa da struqturis analiziT, magram dRemde am mondomebas Sedegiar moutania. 1962 wels germanelma saxelmwifomcodneebma specialu-rad federaciuli saxelmwifos cnebas miuZRvnes TavianTi SekrebaTemaze: “federalizmi, rogorc nacionaluri da internacionaluriwesrigis principi“. magram am SemTxvevaSic ver SeZles federaciulisaxelmwifos sayovelTaod misaRebi iuridiuli cnebis SemuSaveba.8

federaciuli saxelmwifos erTiani, sayovelTaod misaRebi cnebisCamoyalibeba SeuZlebelia imdenad, ramdenadac federalizmi arwarmoadgens erTian models da masSi mravalnairi formiTaa mocemuliunitaruli elementebic.9 mokled rom vTqvaT, TiToeuli federaci-uli saxelmwifo unikaluri movlenaa, romelic iuridiul cnebebsda Teoriebs ki ar misdevs, aramed sazogadoebriv-politikur kanon-zomierebebs. Sesabamisad, federaciuli saxelmwifos TeoriissazRvrebi mudam Riaa.

cxadia, aseTi situacia iuristebs ar akmayofilebT. iuristiyovelTvis eswrafvis kategoriebis SemuSavebas da gansazRvrulikriteriumebis dadgenas, romlis drosac iuristTa SesaZleblobe-bi sakmaod SezRudulia.

am SemTxvevaSi gamoyofen sam sxvadasxva meTods: istoriuls, „en-ciklopediurs“ da realisturs. istoriuli meTodi, ZiriTadad,orientirebulia amerikuli, germanuli da Sveicariuli federaci-uli saxelmwifos modelebze. istoriuli meTodis nakli ganisazRvre-ba imiT, rom droSi icvleba TviTon federaciuli saxelmwifosmodelebic. „enciklopediuri“ meTodi cdilobs zogadi Sedarebeb-is gziT Camoayalibos „federaciuli saxelmwifos idealuri tipi“.realisturi meTodi Seesabameba istoriul-pragmatul Sexedulebasda miiCnevs, rom federaciuli saxelmwifo SesaZlebelia Camoyalib-des mxolod calkeul, konkretul SemTxvevaSi.10 realistur meTods,Tavis mimzidvelobasTan erTad, is naklic aqvs, rom igi ufro empir-iuli xasiaTisaa da samarTals msxverplad swiravs politikas.11

7 iqve.8 Föderalismus als nationales und internationales Ordnungsprinzip, 19629 Herzog, R., Kommentierung von Artikel 20 IV GG, in: Maunz/Dürig, Grundgesetz, Kommentar,München, Stand 1990, Rn. 14.10 Hanf, D., Bundesstaat ohne Bundesrat?, S. 27.11 Barschel, U., Die Staatsqualität der deutschen Länder. Ein Beitrag zur Theorie und Praxis desFöderalismus in der Bundesrepublik Deutschland, Heidelberg, 1982, S. 29.

Page 230: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 214 -

federaciuli saxelmwifos cnebis Camoyalibebas gansxvavebulifunqciebi aqvs. maT Soris, am cnebam unda axsnas federaciulisaxelmwifos funqcionirebis meqanizmebi. am meqanizms federaciu-li saxelmwifos zogadi Teoria ganixilavs sxvadasxva saxelmwi-fos magaliTze da paralelebisa da gansxvavebebis SedarebiTi an-alizis gziT cdilobs daadginos zogadi kanonzomierebebi. an-gariSgasawevia is momentic, rom istoriul-pragmatuli meTodisgamoyenebas SeuZlia daazaralos cnebis dogmaturi xasiaTi.

federalizmi aris istoriuli kategoria da, maSasadame, politikurisistemis uaRresad individualuri organizaciuli struqtura anu,rogorc zogierTi avtori miuTiTebs, „federalizmi“, rogorc ase-Ti ar arsebobs, arsebobs federalizmis gansxvavebuli gamovlinebebigansxvavebul drosa da gansxvavebul istoriul pirobebSi. fed-eraciuli saxelmwifos Sinaarsi gansxvavebuli Sinaarsisa da fun-qciebis matarebelia sxvadasxva, konkretul-istoriul situaciebSi.12Hfederaciuli saxelmwifo Tavisi rTuli xasiaTisa da cvalebadistoriul mocemulobebTan mWidro kavSiris gamo iseTi saxelmwi-foebrivi warmonaqmnia, romlis arsis da Taviseburebis axsna Sesa-Zlebelia mxolod konkretulad mocemul, calkeul SemTxvevebSi.federaciuli saxelmwifos suraTi unda Camoyalibdes istoriul-pragmatuli analizis safuZvelze da ara abstraqtuli TeoriismixedviT.13 ise rogorc yvelaferi rTuli da Sedgenili, feder-aluri struqtura ufro iZleva istoriuli aRweris, vidre logikuriaxsnis SesaZleblobas.14 federaciuli saxelmwifos cneba ar Sei-Zleba martooden abstraqtuli moZRvrebis daxmarebiT ganimartos.ar arsebobs federaciuli saxelmwifos zogadi Teoria: arsebobsuamravi Tezisi da modeli, romelic mxolod arTulebs federal-izmis konstituciur-samarTlebriv axsnas.

federaciuli saxelmwifos SedarebiT ekonomiuri definiciis mocemascada germaniis federalurma sakonstitucio sasamarTlom. sasa-marTlos ganmartebiT, federaciuli saxelmwifos arsebiT niSnadmiCneulia is faqtori, rom federaciis subieqtebi „namdvil sax-elmwifoebs“ warmoadgenen, e. i. isini damoukideblad axorcielebensaxelmwifo xelisuflebas (riTac federaciuli saxelmwifo arse-biTad gansxvavdeba decentralizebuli unitaruli saxelmwifosa-gan). amave dros, federaciul saxelmwifoSi suverenitetis mqoneacentraluri saxelmwifo (riTac federaciuli saxelmwifo gansx-vavdeba saerTaSoriso-samarTlebrivi gaerTianebisagan).15 unda iTq-

12 Heiderose Kilper/Roland Lhotta. Föderalismus in der Bundesrepublik Deutschland. S. 23 ff.13 Scheuner, Struktur und Aufgabe des Bundesstaates in der Gegenwart, in: Dentsche öffentlicheVerachtung, 1962, S. 641.14 Maier, H., Der Föderalismus- Ursprünge und Wandlungen, in: Archiv des öffentlichen Rechts,115. Band, 1990, S. 215.15 Barschel U., Die Staatsqualität der deutschen Länder. Ein Beitrag zur Theorie und Praxis desFöderalismus in der Bundesrepublik Deutschland, S. 28.

Page 231: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 215 -

vas, rom federaciuli saxelmwifos aRniSnuli definicia ver iZle-va srul warmodgenas federaciuli saxelmwifos gansxvavebuli sax-eebis Sesaxeb. miT ufro, rom dReisaTvis arsebuli mravalricxovanifederaluri konstitucia arsebiTad gansxvavdeba erTmaneTisagan.

aRniSnuli gansxvaveba Seexeba ara marto konkretuli federaciu-li saxelmwifos funqcionirebis nacionalur meqanizmebs, aramedfederaciuli saxelmwifos Teoriul aspeqtebsac. arsebobs feder-aluri konstituciebi, romelTac saxelmwifo praqtikaSi aranairimniSvneloba ar gaaCniaT da realurad funqcionireben, rogorcunitaruli saxelmwifos konstituciebi. meore mxriv, SesaZlebe-lia, rom decentralizebuli unitaruli saxelmwifo funqcion-irebdes ise, rogorc federaciuli gaerTianeba. arsebobs federaci-uli saxelmwifoebi, romlebic aerTianeben ramdenime ers da romelTasubieqtebic, Tavis mxriv, federalurad arian organizebuli. fed-eraciuli saxelmwifo SesaZlebelia iyos partikularuli an mkac-rad centralizebuli. SesaZlebelia sruliad gansxvavebuli iyossaxelmwifos struqtura, gansakuTrebiT federaluri sakanonmdeb-lo organos Seqmnis wesi da uflebamosileba. aseve, SeiZleba gan-sxvavebuli iyos federaciis subieqtis mdgomareoba da uflebam-osilebis sistema, gansxvavebuli saxelmwifo-samarTlebrivi SinaarsiSeiZleba hqondes federalizmis konstituciur principsac.

aRsaniSnavia, rom federalizmi sruliad gansxvavebuli mniSvnelo-biT gamoiyeneba evropaSic. magaliTad, rogorc federaluri daxa-siaTebulia didi britaneTi,16 xolo safrangeTis decentralizebu-li modeli xSirad ganixileba rogorc administraciuli feder-alizmi.17 igive SeiZleba iTqvas espaneTze da italiaze.18 marTalia,belgiis, germaniisa da avstriis konstituciebi am saxelmwifoebsganmartaven rogorc federaciuls, magram TiToeuli maTganis fed-eraluri mowyobis modeli arsebiTad gansxvavdeba erTmaneTisagan.

federalizmis saxelmwifo-samarTlebriv doqtrinazec. germanuliiuridiuli mecniereba, romelsac gansakuTrebuli wvlili miuZRvisfederalizmis Teoriis ganviTarebaSi, ufro metad fiqsirebuliiyo suverenul saxelmwifoTa mier federaluri erTobis Camoyal-ibebis momentze, magram germanuli mecnierebis seriozuli intere-sis sagani ar yofila unitaruli saxelmwifos federirebis proce-si, romelic praqtikaSi ufro xSirad gvxvdeba. amitomaa, rom mov-lenebi, romlebic ganviTarda avstriaSi, belgiaSi, aseve espaneTisavtonomiuri ganviTareba (miuxedavad imisa, rom espaneTis konsti-

16 Bothe, M. Die Kompetencstruktur des modernen Bundesstaates in rechtsvergleichenderSicht,1977, S. 29.17 Cahiers francais, L ‘etat de Ia decentralisation, 1992, S. 95.18 J. J. Gonzalez Encinar, Ein asymmetrischer Bundesstaat, in: Nohlen/Gonzalez Encinar (Hrsg.),Der Staat der Autonomen Gemeinschaften in Spanien, 1992, S. 227.

Page 232: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 216 -

tuciaSi realizebulia germaniis ZiriTadi kanonis bevri debule-ba), Znelia aixsnas germanuli federalizmis Teoriis mixedviT.

federaciuli saxelmwifos Teorias ar ZaluZs am uamravi konsti-tuciuri fenomenis erTian sistemaSi moqceva da, aseve, federaliz-mis erTiani cnebis SemuSaveba. federaciuli saxelmwifos zogadicneba ufro orientirebulia arsebul, konkretul federalur wes-rigze da imTaviTve gansazRvrulia konkretuli federaluri wes-rigis arCevaniT. zogierTi avtori savsebiT marTebulad midis imdaskvnamde, rom saxelmwifoebi, romlebic konstituciaSi TavianTTavs, saxelmwifo mowyobis TvalsazrisiT, naTlad da garkveviTganixilaven rogorc federaciuls, sinamdvileSi ar arian fed-eraciuli saxelmwifoebi.19

amitomaa, rom federaciuli saxelmwifos organizaciuli sakiTxe-bi sistemurad unda iyos warmodgenili, ris aucileblobac gan-sakuTrebiT TvalsaCinod vlindeba federalizmis gansxvavebulsaxeebTan mimarTebaSi.

federaciuli saxelmwifo ar aris erTxel mocemuli gaqvavebulisidide, igi mudam ganviTarebis procesSia. arc erTi Teoria feder-alizmis Sesaxeb ar aris „wminda“, „erTaderTi swori“. es SeexebamoZRvrebebs „dualuri“ an „separatuli federalizmis“ Sesaxeb,agreTve „kooperaciuli federalizmis“, „unitaruli federaciulisaxelmwifos“, „fiducialuri federalizmis“ Teoriebs. 20

2. federaciuli saxelmwifos struqturuli niSnebi2. federaciuli saxelmwifos struqturuli niSnebi2. federaciuli saxelmwifos struqturuli niSnebi2. federaciuli saxelmwifos struqturuli niSnebi2. federaciuli saxelmwifos struqturuli niSnebi

federaciuli saxelmwifo SeiZleba daxasiaTdes mTeli rigistruqturuli niSnebiT, romlebic saerToa am cnebaSi ganxilulikonstituciuri wesrigisaTvis. maT Soris SeiZleba davasaxeloTSemdegi:

1. federaciuli saxelmwifo aris teritoriul erTeulebad day-ofili saxelmwifo. federacia warmoadgens avtonomiuri gaer-Tianebebis kavSirs ufro did, saerTo funqciebisa da saerToorganoebis mqone, damoukideblad moqmed erTobasTan.

2. federalizmisaTvis damaxasiaTebelia ganuyofeli pluralizmi,erTi mxriv, federaciis politikur erTianobasa da centriskenu-lobas, xolo meore mxriv, federaciis subieqtTa politikurmravalferovnebasa da centridanulobas Soris.21

3. federaciuli saxelmwifos wevrebs Soris urTierToba emyareba

19 Usteri, Theorie des Bundesstaates, S. 334, 338.20 Peter Häberle. Das Grundgesetz zwischen Verfassungsrecht und Verfassungspolitik. AusgewählteStudien zur vergleichenden Verfassungslehre in Europa. Baden-Baden, 1996, S.390.21 am pluralizmSi ar ikveTeba aranairi antinomia, rogorc es calkeulavtorebTan aris warmodgenili-ix: Carl Schmitt, Verfassungslehre, 4. Aufl., Berlin,1928, S. 370 ff). cit: Pernthaler, P., Allgemeine Staatslehre, S. 322.

Page 233: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 217 -

kooperaciisa da koordinaciis principebs, da ara mkacr ierar-qiul daqvemdebarebas (aRsaniSnavia, rom arc federaciuli sax-elmwifos germanuli modeli da arc germanuli Teoria ar eT-anxmeba decentralizaciis aseT gagebas).

4. erTiani, federaluri politikuri wesrigis Semadgeneli erTeule-bi monawileoben saerTo-saxelmwifo uflebamosilebaTa ganxor-cielebaSi. federaciis subieqti SedarebiT naklebad aris damok-idebuli centrze rogorc uflebamosilebaTa da gansakuTrebiTfinansebis gamijvnis gziT, ise davis gadawyvetis gansakuTrebu-li proceduris meSveobiT.

5. federaciis subieqtebs gansazRvruli politikuri avtonomia aqvT.

6. federaciis subieqtebi federaluri nebis Camoyalibebis procesSimonawileoben federaluri parlamentis meore palatis meSveobiT.

7. federaluri modelis aRniSnuli elementebi ganmtkicebulia kon-stituciiT da, maSasadame, garTulebulia maTi Secvlis proce-dura.

8. federaciul saxelmwifoSi moqmedebs potenciuri konfliqtebisgadawyvetis samarTlebrivi meqanizmi, uwinares yovlisa, feder-aluri davis sasamarTlo wesiT gadawyvetis saxiT.22

SedarebiTi samarTalmcodneobis TvalsazrisiT, ufro misaRebi undaiyos e. w. struqturuli federalizmis Teoria, romelic SemuSave-bulia „insbrukis skolis“ mier da romelic warmoadgens msof-lmxedvelobrivad, politikurad, nacionalurad da samarTlebri-vad „neitralur“ cnebas. igi moicavs xuT elements:

_ kavSiris elementi: avtonomiuri politikuri erTeulebis kavSir-isaTvis ufro damaxasiaTebelia koordinacia da kooperacia, vidreierarqia. federalizmi niSnavs avtonomiur da sakuTari pasuxismge-blobiT moqmedi jgufebis xangrZliv, stabilur kavSirs ufro did,saerTo miznebiT da saerTo organoebis meSveobiT damoukidebladmoqmed gaerTianebasTan. federaluri kavSiris aRniSnuli elementiar gvxvdeba decentralizebul unitarul saxelmwifoSi manam, san-am avtonomiuri regionebi ar miaRweven damoukideblobis feder-alur standartebs (mag. espaneTi, specialuri statusis mqone re-gionebi/provinciebi italiaSi).

_ mravalferovneba erTianobaSi, rogorc federalizmis erT-erTimizani: federalizmis wanamZRvaria pluralizmi. federalizmi cx-ovrobs dausrulebel pluralizmSi, erTi mxriv, politikur er-Tianobasa da kavSiris centriskenul Zalebs, xolo meore mxriv,monawile subieqtebis politikur mravalferovnebasa da centri-danul Zalebs Soris. federalizmi niSnavs politikurad da sa-marTlebrivad avtonomiuri erTeulebis integracias. amasTanave,

22 Walper, Föderalismus, S. 12.

Page 234: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 218 -

federaluri erTianoba myardeba ara unificirebis, aramed inte-graciis gziT.

_ kooperaciuli TanamSromlobis niSani: avtonomiur erTeulTawesrigi emyareba Sina demokratias, da ara SiSvel ierarqias da„zevidan“ brZanebaTa daSvebis sistemas (rac srulebiTac ar gamor-icxavs federaciul saxelmwifoebSi Zlieri centraluri xelisu-flebis arsebobas).

_ saxelmwifos federaluri mowyoba dafuZnebulia subsidiarobisprincipze: zemdgom gaerTianebas, kavSirs, unda gadaeces mxolodis uflebamosilebebi, romelTa Sesrulebac aRemateba ufro pat-ara gaerTianebaTa SesaZleblobebs an maTi centraluri xelisu-flebisaTvis gadacema Seesabameba saerTo interesebs.

_ avtonomiur gaerTianebebs SeuZliaT qmediTi monawileoba miiRonufro did politikur wesrigSi, rac aseve gulisxmobs kompetenci-aTa da, gansakuTrebiT, finansebis gamijvnas.23

zemoaRniSnuli elementebis erToblioba ar iZleva federalizmiszustad gansazRvrul definicias. calkeul, konkretul SemTxvevebSifederalizmis Sinaarsi bevradaa damokidebuli avtonomiis faqto-briv moculobaze, federaluri parlamentis meore palatis si-Zliereze, konstituciaSi cvlilebebis Setanis procedurul sirTu-leebze...…

saxelmwifoebis klasifikacia federalizmis zogadi definiciissafuZvelze sakmaod pirobiTia. federaluri konstituciebiyovelTvis erTgvari kompromisia centridanul da centriskenulZalebs Soris. magram TviTon am kompromisis konkretuli gamovle-nis formebi Zalze mravalferovania. amitomaa, rom federaciulisaxelmwifo xSirad ganixileba, rogorc erTgvari „saSualo“, gar-damavali forma saxelmwifoTa kavSirsa (konfederacias) da uni-tarul saxelmwifos Soris.24

zogierTi avtori am momentis xazgasasmelad miuTiTebs, rom fed-eraciuli saxelmwifos aucilebeli elementia brZola centridan-ul da centriskenul, integraciul da dezintegraciul Zalebs,unitarizmsa da federalizms Soris.25 zemoaRniSnul tendenciaTadapirispireba aisaxeba federaluri wesrigis or umniSvnelovanesTeoriul sakiTxSi. pirveli, es aris konstituciis moqmedebis safuZ-veli (iqneba es erTmxrivi aqti, erTiani aqti, kanoni, mravalmxriviaqti, xelSekruleba) da meore, magram pirvelTan mWidrod dakav-Sirebuli problema _ secesiis ufleba federaciul saxelmwifoSi.

federaluri konstituciis moqmedebis safuZvlis sakiTxi aSS-Si

23 Pernthaler, P. Föderalismus und Regionalismus: ein Ansatz zur Überwindung ihrer Gegensätze.,in: Huber/Pernthaler , Föderalismus und Regionalismus in europäischer Perspektive, 1988, S. 15.24 Wit, Comparative Political Institutions, S. 80.25 Gasteyger, Die politische Homogenität als Faktor der Föderation, S. 142.

Page 235: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 219 -

didxans iyo mecnieruli debatebis sagani.26 konstituciis saxelSek-rulebo bunebis sakiTxi aseve aqtualuri iyo CrdiloeT germaniiskavSirisa da 1871 wlis germaniis raixisaTvis.27 konstituciis sax-elSekrulebo xasiaTi dRemde mwvave politikuri, da aramarto mec-nieruli, dapirispirebis obieqtia kanadaSi, sadac ganviTarda e. w.Compact Theory.28 avstraliaSi federaluri konstitucia ganmartebu-lia, rogorc Political compact avstraliis Statebs Soris.

zogadad, federaluri urTierTobebi yvela saxelmwifoSi emyarebaxelSekrulebas an, sul cota, xelSekrulebiT unda iyos ganmtki-cebuli. es xelSekruleba yvela SemTxvevaSi fiqsirebulia konsti-tuciaSi da, xelSekrulebaSi monawile mxareebis dacvis mizniT,misi Secvlis procedura garTulebulia.

federaciuli saxelmwifos arsebiTi niSania is, rom federalizmiaxorcielebs centraluri (nacionaluri) da subnacionaluri (de-centralizebuli) politikuri erTobebis integrirebas. federalurierTobis wevrs, erTian saxelmwifo kavSirSi gaerTianebis miuxeda-vad, aqvs sakuTari konstitucia da federalur kavSirSi sakuTarinebiT aris integrirebuli. sapirispiro gza, anu gamosvla fed-eraciis Semadgenlobidan, e.w. „secesiis ufleba“ federaciul sax-elmwifoSi dauSvebelia.

federaciis subieqtebis avtonomiuroba met-naklebad didia da, sab-olood gansazRvravs federaciuli saxelmwifos WeSmarit anmoCvenebiT, kvazifederalur xasiaTs. Tumca sakiTxi, Tu sad undagadiodes sazRvari sakmaris da arasakmaris avtonomias Soris, dRemderCeba konkretulad formulirebuli pasuxis gareSe da metwiladdamokidebulia avtorebis subieqtur poziciaze.

3. federaciuli saxelmwifos cnebis Camoyalibebisa da3. federaciuli saxelmwifos cnebis Camoyalibebisa da3. federaciuli saxelmwifos cnebis Camoyalibebisa da3. federaciuli saxelmwifos cnebis Camoyalibebisa da3. federaciuli saxelmwifos cnebis Camoyalibebisa daganviTarebis istoriisaTvisganviTarebis istoriisaTvisganviTarebis istoriisaTvisganviTarebis istoriisaTvisganviTarebis istoriisaTvis

federalizmi ar aris iuridiuli, samarTlebrivi cneba.29 amave dros,federaciuli saxelmwifo aris iuridiuli cneba. aRsaniSnavia, romsaxelmwifos saqmianobis samarTlebrivi safuZvlebi gansakuTre-bul mniSvnelobas iZenen swored federaciul saxelmwifoSi. kon-stituciis daniSnuleba (erTiani wesrigis uzrunvelyofis Tval-sazrisiT) gansakuTrebiT didia swored iseT saxelmwifoSi, rom-lisTvisac damaxasiaTebelia gadawyvetilebis mimRebi gansxvavebu-li centris arseboba. marTvis federaluri sistema moiTxovs sax-elmwifo organizaciis gansakuTrebiT maRalganviTarebul samarT-lebriv formebs.30

26 Haenel, Die vertragsmäßigen Elemente der deutschen Reichsverfassung, S. 1 ff.27 iqve, gv. 27.28 Beck (ed.) The Shaping of Canadian Federalism: Central Authority or Provincial Right?, S. 30.29 Dennewitz, B., Föderalismus, S. 21.30 Isensee, J., Der Föderalismus und der Verfassungsstaat der Gegenwart, S. 267.

Page 236: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 220 -

TviTon saganTa bunebidan gamomdinare, aucilebelia, rom feder-alur urTierTobebTan dakavSirebuli sakiTxebi amomwuravad dazustad iyos regulirebuli ZiriTad kanonSi.31 samarTlis erT-erTi socialuri funqcia isaa, rom minimumamde daiyvanos sazoga-doebaSi arsebuli konfliqturi potenciali da xeli Seuwyos ar-sebuli konfliqtebis mogvarebas. am TvalsazrisiT, federaciulsaxelmwifoSi gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba sakonstituciosasamarTlos instituts.32

federaciuli saxelmwifos Teoria SedarebiT gvian Camoyalibda.miuxedavad imisa, rom berZnul qalaq-saxelmwifoebSi (gansakuTre-biT aqavelTa gaerTianebaSi) arsebobda federaluri kavSiris calkeu-li elementebi, federaciuli saxelmwifos doqtrina ar ganviTare-bula rogorc antikuri periodis, ise Sua saukuneebis politikur-samarTlebriv moZRvrebebSi.33 Sua saukuneebis saxelmwifo-samarT-lebrivi mecniereba, romelic arsebiTad aristoteles da CorpusJuris Civilis moZRvrebaTa gavlenas ganicdida, naklebad iyo dakavebu-li rTuli saxelmwifoebis _ saxelmwifoTa kavSiris da federaci-uli saxelmwifos Teoriuli analiziT. Tumca, calkeuli filoso-fosebi da poetebi _ Toma aqvineli, dante aligieri da engelbertadmonti _ TavianT naSromebSi exebodnen federaciuli saxelmwi-fos sakiTxebs.34

Toma aqvineli (1225-1274 ww.) aviTarebda sazogadoebis organulimowyobis ideas da moiTxovda calkeuli profesiebsa da movale-obebis erTmaneTisagan gamijvnas. aqvinelis azriT, saSinao mSvido-ba dafuZnebulia saxelmwifos swor politikur struqturaze. akvine-lis mier wamoyenebuli ideebi saxelmwifos organuli mowyobis,saxelmwifos, rogorc mTelis struqturirebis, uflebebisa damovaleobebis swori gadanawilebis Sesaxeb exeboda ara marto sax-elmwifo-samarTlebriv, aramed sazogadoebriv struqturebsac.35

me-16 da me-17 saukuneebSi federalizmis cnebis ganviTarebaSi didiroli Seasrula federalurma Teologiam.36 federaluri Teolo-gia, uwinares yovlisa, aris reformaciis, ufro sworad, misiradikaluri mimarTulebis Svili (Tumca mas ufro Rrma ideolo-giuri fesvebi aqvs). RmerTsa da adamians Soris kavSiri warmoad-gens uZveles qristianul tradiciul Rirebulebas. kavSiris ideisqristianulma Zirebma bevrad Seuwyo xeli foedus cnebis popular-izacias da gavrcelebas.

31 Isensee, J., Der Föderalismus und der Verfassungsstaat der Gegenwart, S. 268.32 Löwer, W., Verfassungsgerichtsbarkeit im Bundesstaat- Eine verfassungsrechtliche unddogmentheoretische Studie, (ungedr.), Habilitationsschrift, Bonn, 1984, cit: Isensee, J., DerFöderalismus und der Verfassungsstaat der Gegenwart, S. 267.33 Deuerlein, E., Föderalismus S. 15.34 iqve, gv. 23.35 iqve, gv. 27.36 Deuerlein, E., Föderalismus S. 11 ff.

Page 237: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 221 -

foedus niSnavs mSvidobisa da megobrobis xelSekrulebas. feder-aluri Teologia, misi anglosaqsuri Covernant-Theologie-is formiT,gvxvdeba inglisuri puritanuli revoluciisa da axal-inglisurisaxelmwifoebis adreul istoriaSi da, aseve, safrangeTis revoluci-is dros, rodesac qristianuli demokratiis (es sityva saTavesiRebs swored am periodidan) mimdevrebi ocnebobdnen iseTi poli-tikuri wesrigis Camoyalibebaze, romelic erTmaneTTan daakavSirebdada gaaerTianebda saxarebas da kanonmdeblobas, eklesias da sax-elmwifos, morals da kanons, TviTon RmerTsa da adamians.37

germaniis imperiaSi, aseve aSS-Si federalur Teologias ar hqoniadidi gavlena. paradoqsia, rom germaniaSi federalurma Teologiamumravlesoba swored reformaciis periodSi dakarga, xolo Tvi-Ton „kavSiris“ cneba am periodis germanul literaturaSi daubrundaTavis politikur da samarTlebriv Zirebs.38

reformaciis Semdgom periodSi federalurma Teologiam gansakuTre-biT didi gavlena iqonia iohanes altuziusis Sexedulebebze, romel-mac evropul politikur-samarTlebriv azrovnebaSi pirvelma ga-naviTara subsidiarobisa da federalizmis principebi.39

altuziusis ZiriTadi naSromi-„Politica methodice digesta atque exemplis sacriset profanis illustrata“ (laTinurad: „politika, meTodurad struqturire-buli da amasTan saRvTo da dasavluri magaliTebiT ilustrirebu-li“), pirvelad gamoica germaniaSi 1603 wels.40 sazogadoebrivistruqturebis kvlevisa da maTi sistematizaciisas altuziusi avi-Tarebda socialuri xelSekrulebis originalur moZRvrebas. ad-amianTa Tanacxovrebis yvela sfero, ojaxidan dawyebuli _ dasaxelmwifoTi damTavrebuli, altuziuss gagebuli aqvs rogorckavSiri (pactum), romelic iTvaliswinebs da icavs masSi gaerTianeb-uli individebis saerTo interesebs.41 altuziusis SexedulebiT,adgilobrivi gaerTianebebi warmoadgenen saxelmwifosa da indivi-dis damakavSirebel organul, Sualedur rgols.42

adamianTa gaerTianebebi, korporaciebi, altuziusis mixedviT, dafuZ-nebulia socialur xelSekrulebaze. altuziusis azriT, TiToeulmaam gaerTianebam zemdgom gaerTianebas unda gadasces imdeni ufle-bamosileba, ramdensac saWiroebs es ukanaskneli mis winaSe arsebu-li amocanebis realizaciisaTvis. aRiarebda ra socialuri gaer-

37 Barschel, U., Die Staatsqulität der deutschen Länder. Ein Beitrag zur Theorie und Praxis desFöderalismus in der Bundesrepublik Deutschland, S.11.38 Deuerlein, E., Föderalismus, S. 35.39 Gierke, O. v., Johannes Althusius und die Entwicklung der naturrechtlichen Staatstheorien(1879), 5. Auflage, 1958, cit. Barschel, U., Die Staatsqualität der deutschen Länder, S.11.40 Dreyer, M., Föderalismus als ordnungspolitisches und normatives Princip, S.31.41 iqve.42 Nitschke, P., Die föderale Theorie des Johannes Althusius, in: Rechtstheorie, Beiheft 16, 1997,S. 243.

Page 238: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 222 -

Tianebis subieqtebis partikularul xelisuflebasa da saxelm-wifo centralur xelisuflebas Soris koordinirebuli moqmedeb-is aucileblobas, altuziusi Zalian axlos mivida subsidiarobisideis aRiarebamde, romelic warmoadgens Tanamedrove federaciu-li saxelmwifos erT-erT princips.43

saxelmwifos ganmartebisas altuziusi eyrdnoboda suverenitetiscnebas. suverenitets altuziusi ganixilavda, rogorc gansakuTre-bul, mxolod saxelmwifosaTvis damaxasiaTebel Tvisebas. amave drosaltuziusi aRniSnavda, rom saxelmwifo xelisufleba SezRuduliiyo danarCeni socialuri gaerTianebebis gamgeblobas mikuTvnebu-li uflebamosilebebiT. altuziusis zemoaRniSnuli SexedulebaewinaaRmdegeboda suverenitetis Sesaxeb bodenis mier ganviTare-bul Teorias, romelic uaryofda saxelmwifo xelisuflebis day-ofis SesaZleblobas.44

federaciuli saxelmwifos Teoriis Camoyalibeba ukavSirdeba ger-maneli saxelmwifo moRvawis rudolf hugos (1630-1704 ww.) saxels,romelmac, 1661 wels gamoqveynebul disertaciaSi45 , mecnierebaSipirvelad SemoiRo „federaciuli saxelmwifos“ cneba. hugom, uni-taruli saxelmwifos da saxelmwifoTa kavSiris cnebaTa gverdiT,pirvelma Camoayaliba rTuli anu federaciuli saxelmwifos cne-ba.46 hugos azriT, germaniis imperia warmoadgenda rTul saxelmwi-fos (res-publica composita) da ori saxelmwifo donis sistemas (duplexregimen), romlis Semadgeneli erTeulebic, Tavis mxriv, aseve sax-elmwifos warmoadgendnen.47

Tavis naSromSi hugom scada aexsna, erTian saxelmwifosa da misSemadgenlobaSi gaerTianebul saxelmwifoebs Soris arsebuli gan-sxvavebis arsi da daesabuTebina maT Soris xelisuflebis danaw-ilebis SesaZlebloba.

hugo erTmaneTisagan ganasxvavebda saxelmwifoTa kavSirs da fed-eraciul saxelmwifos. niderlandebis kavSiris, Sveicariis kavSir-isa da germaniis teritoriul-saxelmwifo struqturebis Sedarebi-Ti analizis Semdeg hugo mivida im daskvnamde, rom saxelmwifoTakavSiris wevrebi inarCunebdnen damoukideblobas da TviTmyofadobas,maSin roca federalur kavSirSi gaerTianebuli calkeuli saxelm-wifoebi emorCilebian centralur xelisuflebas. hugo aseve icnob-da subsidiarobis princips, romlis safuZvelzec xelisuflebas

43 iqve.44 iqve, gv. 248.45 disertacias ewodeboda: Dissertation des statu regionum Germaniae et regimine principumsummae imperii republicae aemulo, nec non u et auctoritate inris cirilis privati quam in hacpartepublici oblinet. ix.: Barschel, U., Die Staatsqualität der deutschen Länder, S. 12.46 Deuerlein, Föderalismus, S. 39.47 Isensee, J., Der Föderalismus und der Verfassungsstaat der Gegenwart, in: Archiv des öffentlichenRecht, 115. Band, 1990, S. 266.

Page 239: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 223 -

unda hqondes mxolod is uflebamosileba, romlis realizaciac amdoneze ufro misaRebia, vidre sxva, ufro maRal an dabal donee-bze. hugos azriT, saxelmwifo uflebamosilebaTa danawilebas argaaCnia absoluturi xasiaTi, da SesaZlebelia (xolo zogierT SemTx-vevaSi sasurvelic), rom am sistemaSi moxdes garkveuli cvlilebe-bi. hugo miiCnevda, rom am SemTxvevaSi ufro mTavaria kompetencie-bis gadanawilebis procesis dinamikuri xasiaTis48 uzrunvelyofa.

hugom pirvelad daZlia mecnierebaSi gabatonebuli Sexeduleba,romelic dasaSvebad miiCnevda an saxelmwifoTa kavSiris, an mx-olod unitaruli saxelmwifoebis arsebobas. hugos Sexedulebebmadidi rezonansi gamoiwvia samecniero literaturaSi. gansakuTre-biT kritikulad Sexvda mas imdroindeli iuridiuli samecnieroelita, maT Soris, samuel fon pufendorfi (Tumca hugos saxelipufendorfis naSromSi arc aris moxseniebuli).49

bodenis da hobsis moZRvrebebze dayrdnobiT pufendorfi miiCnev-da, rom saxelmwifos arsi ganisazRvreba saxelmwifo xelisufleb-is absoluturi erTianobiT da nebismieri sxva institutebisagansruli damoukideblobiT. pufendorfi kategoriulad uaryofdaramdenime saxelmwifosagan Semdgari saxelmwifos ideas da msgavsdebulebas ganixilavda, rogorc contradiction in adjecto.50 pufendorfisazriT, saxelmwifoTa kavSiri SesaZlebelia Camoyalibdes mxolodsuverenul saxelmwifoebs Soris. pufendorfs dawvrilebiT aqvsganxiluli konfederaciuli saxelmwifos iuridiuli aspeqtebi. Tuhugo federaciuli saxelmwifos Teoriis fuZemdebelia, pufendor-fi SeiZleba miviCnioT saxelmwifoTa kavSiris, konfederaciis Teori-is mamamTavrad.51

pufendorfis Sexedulebebma (garkveulwilad avtoris didi avtori-tetis gamoc) didi aRiareba pova im periodis samecniero liter-aturaSi. rTuli, federaciuli saxelmwifos Sesaxeb hugos mierganviTarebuli moZRvreba TandaTanobiT daviwyebas mieca da aRorZ-inda mxolod mogvianebiT, me-18 saukunis meore naxevarSi.52

federaciul saxelmwifos da saxelmwifoTa kavSirs (konfedera-cias) erTmaneTisagan ganasxvavebda giotingenSi moRvawe iuristipiuteri (1725-1807 ww). konfederacias piuteri ganixilavda rogorcurTierTdakavSirebul saxelmwifoTa gaerTianebas. federaciulisaxelmwifo, piuteris azriT, warmoadgens saxelmwifoebisagan Semd-gar saxelmwifos (Staatenstaat).53 piuters SesaZleblad miaCnda er-

48 Deuerlein, E., Föderalismus, S. 42.49 Pufendorff, De Systematikus Ciritatum, in: Dissertationes Academicae Selectiores, 1675, cit:Barschel, U., Die Staatsqualität der deutschen Länder, S. 12.50 Dreyer, M., Föderalismus als ordnungspolitisches und normatives Prinzip, S. 45.51 iqve, gv. 45.52 Barschel, U., Die Staatsqualität der deutschen Länder, S. 12.53 iqve.

Page 240: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 224 -

Tiani saxelmwifos da mis SemadgenlobaSi myof, calkeul saxelm-wifoebs Soris xelisuflebis danawileba. hugos debulebebTan mTelirigi msgavsebebis miuxedavad, piuteri darwmunebuli iyo, rom manTavisi Sexedulebebi ganaviTara sruliad damoukideblad. amitompiuteris naSromebSi ar gvxvdeba aranairi miTiTeba arc altu-ziusze da arc hugoze. federaciuli saxelmwifos Teorias piu-teri aviTarebda germaniis imperiis magaliTze da es ukanasknelimiaCnda idealur federalur gaerTianebad.54

federalizmis Teoria, rogorc dasrulebuli, sistematizebulimoZRvreba, pirvelad Camoayaliba tokvilma. federalizmis sakiTxe-bisadmi tokvilis interesi ganapiroba amerikaSi federaluri sax-elmwifoebriobis Camoyalibebis procesma. man amerikuli „Federalist“-is srulyofili komentarebiT didi impulsi misca federaciulisaxelmwifos TeoriasTan dakavSirebul samecniero diskusias evropiskontinentze. tokvili federaciul saxelmwifos axasiaTebs rogorcsuverenuli saxelmwifoebisagan Semdgar suverenul saxelmwifos.amave dros tokvils ar ucdia TviTon „suverenitetis“ kategoriismniSvnelobis garkveva. tokvilis naSromSi aseve ar Cans suvereni-tetis danawilebis sakiTxisadmi avtoris damokidebuleba. tokvi-lis moZRvrebam gansakuTrebuli gamoZaxili pova CrdiloeT amerika-Si, sadac igi sakmaod didxans iyo gabatonebuli. tokvilis mierCamoyalibebuli terminologia farTod gamoiyenes Sveicariis fed-eralur konstituciaSi.55

4. langis federalizmis filosofia4. langis federalizmis filosofia4. langis federalizmis filosofia4. langis federalizmis filosofia4. langis federalizmis filosofia

langis naSromi „federalizmis filosofia“56 federalizmisfilosofiuri problemebisadmi miZRvnili, Tanamedrove periodiserT-erTi saintereso naSromia.

langis SexedulebiT, federalizmi aris safexurebrivad agebuli,organulad struqturirebuli saxelmwifo da sazogadoebrivi wes-rigis idea. federalizmi, rogorc yovlismomcveli struqturuliprincipi, rogorc saxelmwifo da sazogadoebrivi sistemis saerTokoncefcia, emsaxureba adamianis pirovnebas, uzrunvelyofs pirovnebisRirsebisa da Tavisuflebis dacvas, ayalibebs individualuri pa-suxismgeblobisa da adamianuri Tanacxovrebis Rirseul formebs.57

langi erTmaneTisagan ganasxvavebs pluralistur da sazogadoe-briv wesrigs. pluralizmi, langis gagebiT, aris erTmaneTis gver-diT moqmedi, Tanaswori socialuri jgufebisa da gaerTianebebis

54 iqve.55 Fleiner, Schweizerisches Bundesstaatsrecht, 1923, S. 53, cit: Barschel. U., Die Staatsqualitätder deutschen Länder, S. 13.56 Lang, K., Die Philosophie des Föderalismus. Versuch einer ethisch fundierten Staatsphilosophieder Verantwortung, Zürich, 1971.57 Lang, K., Die Philosophie des Föderalismus, S. 10.

Page 241: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 225 -

mravalricxovneba. pluralizmi ar Seicavs iseT dezintegraciulmuxts, rogorc separatizmi. amave dros, pluralisturi wesrigiarc saxelmwifos janmrTel, federalur erTianobas uwyobs xels(mis mravalferovnebaSi). federaluri erTobis devizia: „erTmane-TisaTvis da erTad“, maSin roca pluralisturi, policentristu-li sazogadoebisaTvis damaxasiaTebelia kavSirebs mowyvetili, „erT-maneTis gverdiT yofna“, romelic ar asrulebs makavSirebel-inte-graciul funqcias.58

langis filosofiuri koncefcia iseTi sazogadoebrivi wesrigia,romlis centrSi dgas tolerantoba da adamianuri solidaroba,pirovnebis Tavisufleba, Rirseba, pasuxismgebloba da romeliccdilobs erTmaneTTan daakavSiros „me“ da „koleqtivi“, erTianobada mravalferovneba, Tavisufleba da SezRudva, „patara“ da „didi“,individualuri pasuxismgebloba da Tanapasuxismgebloba.59

federalizms surs waaxalisos saxelmwifo kontrolisagan Tavis-ufali saqmianoba. federalizmma unda SezRudos „saxelmwifo-le-viaTanis“ miswrafeba, rodesac igi cdilobs erTian saxelmwifowesrigSi moaqcios arasaxelmwifo cxovrebis yvela sfero (ojaxi,profesiuli da ekonomikur-sameurneo gaerTianebebi).

Tavis naSromSi langi gansakuTrebul yuradRebas uTmobs feder-alizmis filosofiis sagans da funqcias. langis TvalsazrisiT,federalizmis filosofia cdilobs axsnas federaluri ideissulieri safuZvlebi da wyaroebi.60 federalizmis filosofiam undaCamoayalibos federaluri problemis mecnieruli ganxilvis fuZem-debluri debulebebi. federalizmis filosofia ikvlevs federal-izmis arss, azrs da mizans.61 amasTanave, federalizmis filosofi-am ar unda ganaviTaros martooden abstraqtuli Teoria. federal-izmi, langis mixedviT, warmoadgens socialur princips. federal-izmis Teoria, xatovnad rom vTqvaT, dakavebulia „geologiuridaskvniT“: mas ar ainteresebs arc TviTon saxlis arqiteqtura daarc misi fundamenti. federalizmis Teoria axorcielebs im niadagisstruqturis analizs, romelic warmoadgens saxlis saimedoobispirvelsawyiss da saboloo safuZvels.62

federalizmis filosofia sakuTriv saxelmwifos Teoriis, saxelm-wifos Sesaxeb mecnierebis nawilia.63 kerZod, is aris saxelmwifoszogad-socialuri Teoriis nawili, romelic saxelmwifos ganix-ilavs rogorc socialur movlenas. Tavisi yovlismomcveli xasi-aTiT saxelmwifos socialuri Teoria gansxvavdeba sakonstitucio

58 Lang, K., Die Philosophie des Föderalismus, S. 36.59 Lang, K., Die Philosophie des Föderalismus, S. 38.60 Lang, K., Die Philosophie des Föderalismus, S. 1.61 iqve.62 iqve, gv. 2.63 Lang, K., Die Philosophie des Föderalismus, S. 4.

Page 242: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 226 -

samarTlis mecnierebisagan, romelic saxelmwifosa da adamians Sorisarsebul urTierTobas ganixilavs wminda iuridiul sibrtyeSi,rogorc samarTlebriv urTierTobas. saxelmwifos iuridiuli Teo-ria dakavebulia saxelmwifos specifikur-iuridiuli bunebis ana-liziT da Seiswavlis sakonstitucio samarTlis ZiriTad iuridi-ul cnebebs. gansxvaveba saxelmwifos zogad-socialur Teorias dasaxelmwifo samarTlis zogad Teorias Soris, pirvel rigSi, gan-pirobebulia meTodologiuri da sistemuri faqtorebiT.

federalizmis problemebi SeiZleba CavTvaloT rogorc saxelmwi-fos filosofia.64 Tavis mxriv, saxelmwifos filosofia SesaZle-belia ganvixiloT an rogorc filosofiis, an rogorc saxelmwi-fos zogadi Teoriis nawili. es ar niSnavs, rom saxelmwifos filoso-fia mowyvetilia zogadi filosofiuri azrovnebis orbitas. magramsaxelmwifos filosofiis SemTxvevaSi Cven Tavisufali varT gan-sazRvruli filosofiuri sistemis Camoyalibebis aucileblobis-gan. saxelmwifos filosofia Riaa yvela mosazrebisa da Sexed-ulebisaTvis ise, rom mkvlevari araa SeboWili romelime filosofi-iT. federalizmis filosofia warmoadgens federalizmis filosofi-urad dasabuTebul, samecniero, saxelmwifo-filosofiur gamokvl-evas saxelmwifos zogad-socialur TeoriaSi.65 unda aRiniSnos, romavtorTa nawili ar iziarebs langis mier ganviTarebul Sexedule-bas da miiCnevs, rom federalizmis filosofia federalizmissulieri struqturisa da Sinaarsis Teoriuli dasabuTebaa.66 Tan-amedrove literaturaSi federalizmis filosofiuri problema-tikidan gansakuTrebiT gamoyofen federalizmis anTropologiurilegitimaciis aspeqtebs67 da personalizmis filosofiur moZRvrebebs.68

5. prudonis Sexedulebebi federalizmis Sesaxeb5. prudonis Sexedulebebi federalizmis Sesaxeb5. prudonis Sexedulebebi federalizmis Sesaxeb5. prudonis Sexedulebebi federalizmis Sesaxeb5. prudonis Sexedulebebi federalizmis Sesaxeb

frangi social-filosofosi pier iozef prudoni (1809-1865 ww.)federalizms ganixilavda, rogorc universalur, sinTezur movle-nas, rogorc Tavisufali sazogadoebrivi gaerTianebis princips,romelic mTlianad gansazRvravs saxelmwifo wesrigs, ekonomikasda kulturas. altuziusTan da francTan erTad, prudoni miCneuliasocietaruli federalizmis klasikosad.69 prudoni iyo erT-erTi

64 iqve.65 iqve.66 Stadker, H., Subsidiaritätsprinzip und Föderalismus. Ein Beitrag zum schweizerischen Staatsrecht.Arbeiten aus dem juristischen Seminar der Universität Freiburg i. U., Heft 6, 1951, cit. Lang,K., Die Philosophie des Föderalismus, S. 6.67 Würtenberger, Legitimation des Föderalismus, S. 6 ff.68 TviTon termini „personalizmi“ SemoiRo Slaiermaxerma, romelicmonawileobda federaciul saxelmwifosTan dakavSirebul diskusiaSi veniskongresis win. ix. Bernd Grzeszick, Vom Reich zur Bundesstaatsidee, Berlin, 1996, S. 27.69 Rüdiger, H., Föderalismus. Beitrag zur Geschichte der Freiheit, Berlin, 1979, S. 184-195. Hahn.,Föderalismus- die demokratische Alternative. Eine Untersuchung zu P. J. Proudhons sozial-republikanisch-föderativem Freiheitsbegriff, München, 1975.

Page 243: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 227 -

pirveli moazrovne, romelmac federalizmi ganixila ara rogorcmxolod saxelmwifos teritoriuli mowyobis modeli, aramedrogorc sazogadoebis struqturuli principi.70

prudoni franguli adreuli socializmis warmomadgenelia. xan-daxan mas anarqistebis rigebsac miakuTvneben, magram Tavisi mis-wrafebebiT igi ufro federalistia. prudonis politikuri filoso-fia SeiZleba ganisazRvros, rogorc „socialur-respublikur-fed-eraluri Tavisuflebis cneba“.71 prudonis mier ganviTarebuli araformaluri, aramed Sinaarsobrivi Tavisuflebis cneba yvelazedasrulebulad aisaxa mis naSromSi „federaluri principisa darevoluciuri partiis aRorZinebis aucileblobis Sesaxeb“, romelic1863 wels gamoica da sadac prudoni werda: yvela Cemi ekonomikuriidea, romelic me 25 wlis manZilze Camomiyalibebia, SeiZleba samisityviT gamoixatos: agrarul-industriuli federacia. yvela Cemipolitikuri idea SeiZleba Semdegi formuliT gamoixatos: poli-tikuri federacia an decentralizacia. da ramdenadac me Cemi idee-bidan arc partiul instruments da arc piradi pativmoyvareobissaSualebebs ar vayalibeb, yvela Cemi axlandeli da momavali imedigamoxatulia Semdegi winadadebiT: progresuli federacia.72

ekonomikis sferoSi prudoni aviTarebs xelisuflebaTa danawileb-is, sakuTrebis marTvisa da socialurad SeboWili sakuTrebis ideebs.prudonis ekonomikuri sistema aris ganviTarebuli ekonomikurifederalizmi, arsebiTad sabazro ekonomikis sistema, romelic, mar-Talia, aRiarebs korporaciuli sakuTrebis formebs, magram efuZnebakerZo sakuTrebas. prudonis mier Camoyalibebuli Tavisufali, fed-eraluri ekonomikuri sistema Sors dgas adreuli frangi social-istebisa da komunistebis centralisturi, etatisturi da aseve,nawilobriv, Teokratiuli ideebisagan. prudoni winaaRmdegia yovel-gvari totalitaruli socializmisa.73

prudonis social-filosofiuri Sexedulebebi ar efuZneba liber-aluri individualizmisa da avtarkiuli, sazogadoebisagan mow-yvetili individis ideebs. Tavisuflebis prudoniseuli gageba aRi-arebs solidaristul da personalistur ideebs. federalizmSi pru-doni xedavs individualobisa da koleqtiurobis WeSmarit sinTezs.Tavisufleba da solidaroba, prudonis azriT, identuri cnebebia.

prudonis mier ganviTarebuli Tavisufleba aris ara individual-isturi, aramed societaruli. Tavisufleba, prudonis mixedviT,niSnavs TviTmmarTvelobas da igi avtoritaruli batonobis anti-nomiuri cnebaa. Tavisi axalgazrdobis wlebSi prudoni anarqizmispoziciebze idga da, maSasadame, ubralod uaryofda yovelgvar av-

70 Voyenne, B., Der Föderalismus P.-J. Proudhons, Frankfurt a. M./Bern, 1982.71 Voyenne, B., Der Föderalismus P. -J. Proudhons, S. 14.72 Proudhon, Über das föderative Princip, in: Ausgewählte Texte, Hrsg. v. Ramm, 1963, S.263.73 iqve.

Page 244: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 228 -

toritets. magram, mogvianebiT, Tavisuflebas da avtoritets prud-oni ganixilavda rogorc or poluss, romelTa urTierTqmedebaTavis asaxvas poulobs mmarTvelobisa da konstituciuri wesrigisformebSi.

prudonis azriT, Tavisufali konstituciis wanamZRvars warmoad-gens „qvevidan zeviT“ Camoyalibebuli federaciuli sistema, ram-denadac aseTi modeli axorcielebs xelisuflebaTa danawilebas(xelisuflebis totaluri koncentraciis nacvlad). federaciulwesrigSi politikur avtoritets aqvs mxolod sazogadoebrivadaucilebeli uflebebis da Tavisuflebebis, wesrigis (ara martopolitikuri, aramed ekonomikuri da socialuri wesrigis) dacvisfunqcia.74

federaluri sistemis dros xelSekrulebis damdebi subieqtebi _ojaxis ufrosebi, komunebi, kantonebi, provinciebi da saxelmwi-foebi _ kisruloben ara marto valdebulebebs, aramed itovebenufro met uflebebs, met Tavisuflebas, met avtoritets da metsakuTrebas, vidre gascemen.75 prudonma scada socialuri sinamdvi-lis subsidiarobis sawyisebze ageba. federaluri sistema, sadacxelisufleba xorcieldeba mxolod „qvevidan zeviT“, warmoadgenssamarTlianobaze, ormxrivobasa da solidarobaze damyarebulisazogadoebrivi wesrigis RerZs, romlis mizania maqsimaluri Tavisu-flebis realizacia.

prudoni iyo aRiarebuli socialuri moazrovne. misi uSualosulieri memkvidreebi iyvnen martin buberi (1878-1965) (romelmacTavisi dialoguri filosofiis safuZvelze ganaviTara personal-istur-federaluri Sexedulebebis sistema), socialisti gustavlandaueri (1870-1919) da sociologi franc openhaimeri (1864-1943).federaluri Teoriis klasikosad aRiarebuli konstantin franciicnobda da maRal Sefasebas aZlevda prudonis naSromebs.76

dReisaTvis prudonis ideebi ufro gavrcelebulia safrangeTSiarsebuli integraluri federalizmis politikur-eTikur-filosofi-uri mimdinareobis saxiT, romlis warmomadgenlebi eswrafvian me-gobrul-samokavSireo-federalur principebze dafuZnebuli evrop-uli erTianobis Camoyalibebas.77

6. konstantin francis Sexedulebebi federalizmis Sesaxeb6. konstantin francis Sexedulebebi federalizmis Sesaxeb6. konstantin francis Sexedulebebi federalizmis Sesaxeb6. konstantin francis Sexedulebebi federalizmis Sesaxeb6. konstantin francis Sexedulebebi federalizmis Sesaxeb

francis federalizmi ar aris „Teoria“, arc „moZRvreba“ da arcaranairi „programa“, miT ufro „sistema“. Tavis „federalizms“ franci

74 iqve, gv. 265.75 iqve, gv. 227.76 Ehmer, Manfred: Constantin Frantz. Die politische Gedankenwelt eines Klassikers desFöderalismus, Rheinfelden, 1988, S.122-126.77 Roemheld, Lutz: Integraler Föderalismus. Modell für Europa- Ein Weg zur personalenGruppengesellschaft, 2 Bde., München, 1977.

Page 245: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 229 -

ayalibebs rogorc TviTon istoriidan gamomdinare dinamikuri gan-viTarebis princips. franci srul Sarlatanobas uwodebs feder-alizmis, rogorc „mza sistemis“ Camoyalibebis survils. francisazriT, federalizmi warmoadgens mxolod maregulirebel prin-cips, romelic miesadageba ukve arsebuls, faqtobrivs da, amavedros, xels uwyobs Semdgom, dinamikur ganviTarebas. francis feder-alizmi ar aris utopiuri sazogadoebis gegma. franci aseve es-wrafvoda ara abstraqtul Teoretizirebas, aramed dakavebuli iyogermanuli sakiTxiT da evropis politikuri mowyobis konkretuliproblematikiT.78

federalizms franci xandaxan uwodebs sinTezur princips, magrammiaCnia, rom yvela erTiani, mTlianobaSi mocemuli analizis wesiar SeiZleba iyos sistema. sistema aris racionalurad konstruire-buli, azrovnebis Senoba, romelsac sayovelTaobis pretenzia aqvs.magram swored es niSania ucxo federalizmisaTvis. federalizmiaris ara racionalurad konstruirebuli, aramed organulad gan-viTarebuli struqtura; federalizmi aris ara sayovelTaod moqme-di, aramed konkretul-istoriuli instituti79 .

maSin roca liberalizmi calmxrivad efuZneba individualobis,xolo socializmi aseve calmxrivad _ koleqtivizmis ideologias,federalizmi, francis gagebiT, warmoadgens individualobisa dakoleqtiurobis sinTezs da, Sesabamisad, aris socializmsa daliberalizmze ufro maRla mdgomi „mesame“. federalizmi TavisTavSi moicavs moZraobis princips, ramdenadac is aerTianebs cocx-al winaaRmdegobas, dapirispirebas, kerZod, individualizmsa dakoleqtivizms Soris. federalur winaaRmdegobaSi dapirispirebu-li mxareebi srulyofen erTmaneTs. ufro metic, mTeli sicocxleefuZneba swored am winaaRmdegobas.80 federalizmma SeZlo ammoCvenebiTi antagonisturi winaaRmdegobis gaerTianeba. amave dros,federalizmi ar SeiZleba ganvixiloT rogorc ubralo sinTezisprincipi. politikur da sazogadoebriv praqtikaSi liberalizmicda socializmic eswrafvian centralizacias. socializmi imitom,rom igi isedac koleqtivze fiqrobs; liberalizmi ki imitom, romkavSirebisagan izolirebuli, atomizebuli individebis erTmaneT-Tan dakavSirebis erTaderT saSualebad mas mxolod da mxolodcentralizacia rCeba.

federalizmi warmoadgens socialuri Tanacxovrebis iseT maRal-ganviTarebul formas, romelic ufro maRalia, vidre centraliza-cia. amitom federalizmi ar aris martooden centralizaciis saw-inaaRmdego kategoria. franci xazs usvams, rom xSirad federal-

78 Frantz, C., Die Weltpolitik unter besonderer Bezugnahme auf Deutschland, 3 Teile, Chemnitz,1882/1883, Neudr. Osnabrück, 1966, S. 55.79 Frantz, C., Die Weltpolitik unter besonderer Bezugnahme auf Deutschland, 3 Teile, S. 63.80 Frantz, C., Die Weltpolitik unter besonderer Bezugnahme auf Deutschland, 3 Teile, S. 57.

Page 246: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 230 -

izmSi ufro esmiT ara pozitiuri Sinaarsi, aramed igi axsniliarogorc centralizmis winaaRmdeg mimarTuli moZraoba, rogorccentralizmis sawinaaRmdego cneba. magram federalizmi aerTianebsmisi nawilebis damoukideblobas da, amave dros, am nawilebis urT-ierTqmedebas. am ori elementis gareSe saerTod ar iqneboda foedus.erTmaneTTan konfederireba SeuZliaT mxolod damoukidebel ele-mentebs, magram isini konfederireben mxolod raime saxis Tanam-Sromlobis mizniT. Sesabamisad, federalizmi aris rogorc par-tikularizmis, ise centralizmis sawinaaRmdego cneba. Tu amas argavigebT, maSin saerTod ver gavigebT federalizms.81

7. monteskies Sexedulebebi federalizmis Sesaxeb7. monteskies Sexedulebebi federalizmis Sesaxeb7. monteskies Sexedulebebi federalizmis Sesaxeb7. monteskies Sexedulebebi federalizmis Sesaxeb7. monteskies Sexedulebebi federalizmis Sesaxeb

monteskie Tavis klasikur naSromSi „kanonTa goni“82 dawvrilebiTganixilavs patara saxelmwifoebis problemas. monteskies azriT,politikuri Tavisuflebis ganviTareba SesaZlebelia mxolod pat-ara teritoriebis gaerTianebebSi. magram aseTi gaerTianeba sustiada ar ZaluZs sagareo agresiisagan Tavdacva. am saxiT, respublikadgas erTgvari dilemis winaSe: „Tu respublika pataraa, maSin masgaanadgurebs sagareo xelisufali; Tu respublika didi iqneba,maSin igi saSinao Secdomebis Sedegad ganadgurdeba“. patara res-publikebis dacvisa da SenarCunebis yvelaze martiv saSualebas,monteskies mixedviT, warmoadgens gaerTianeba, federireba (repub-lique federative). federalur sawyisebze xalxis mmarTvelobis gaer-Tianeba aZlierebs saxelmwifos Tavdacvis SesaZleblobebs, rismagaliTadac monteskies mohyavda berZnuli qalaq-saxelmwifoebisgaerTianebebi, Sveicariis kantonTa gaerTianeba, germaniis imperiada, upirveles yovlisa, holandia _ „SeerTebul provinciaTa res-publika“. germaneli eris wminda romis imperias monteskie uwodeb-da „republique federative“, romlis federaluri elementebi icavdnen dauzrunvelyofdnen politikur Tavisuflebas.83

monteskies azriT, federalizmi saxelmwifoTa Tavisuflebisa dasaerTaSoriso wesrigSi maTi Zlierebis dacvis saukeTeso saSuale-baa. republique federative, monteskies SexedulebiT, unda ganvixiloTrogorc gansakuTrebiT stabiluri gaerTianeba, romelsac SeuZliawin aRudges ara marto sagareo Tavdasxmas, aramed xelisuflebisuzurpaciisaken mimarTul moqmedebasac. Tu federaluri respub-likis romelime nawilSi gamovlindeba arajansaRi tendenciebi,maT daZleven respublikis danarCeni nawilebi. saSinao aspeqtSifederaluri gaerTianeba sargeblobs patara respublikebisaTvisdamaxasiaTebeli upiratesobiT, xolo sagareo urTierTobebSi igi

81 Frantz, C., Anruf zur Begründung einer föderativen Partei, München, 1875, S.2.82 ix: S. l.Lmonteskie, kanonTa goni, frangulidan Targmna d. labuCiZem,CIPDD, Tbilisi, 1994, gv. 156-163.83 iqve.

Page 247: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 231 -

aseve iyenebs „didi“ monarqiis yvela upiratesobas. monteskies ze-moaRniSnuli debulebebi hamiltonis mier sityva-sityviT iyo cit-irebuli „federalistis“ me-9 statiaSi.

miuxedavad imisa, rom monteskie icnobda mxolod saxelmwifoTakavSiris formas, mis mier ganviTarebuli sistema dReisaTvis real-izebulia bevr federaciul saxelmwifoSi. monteskies, marTaliaar ganuxilavs federalizmis gansxvavebuli formebi, magram masSesaniSnavad aqvs gagebuli federalizmis funqciuri daniSnuleba.amave dros monteskies SezRudulad aqvs gagebuli federalizmisSinaarsi. misi azriT, federacia SeiZleba iyos mxolod respubli-ka, magram ara monarqia. es, im periodisaTvis savsebiT misaRebimosazreba, ar daadastura saxelmwifoTa Semdgomma praqtikam.84

8. kanti da federalizmi8. kanti da federalizmi8. kanti da federalizmi8. kanti da federalizmi8. kanti da federalizmi

naSromSi - "maradiuli mSvidobisaTvis",85 romelic gamoqveynda 1795wels, kanti aviTarebda „Tavisufal saxelmwifoTa federalizmis“ideas. saxelmwifoTa federalizmis idea efuZneboda kantis war-modgenas samarTlisa da mSvidobis uzrunvelyofis formebis Sesaxeb.kantis TvalsazrisiT, saerTaSoriso mSvidoba SenarCunebuli undaiyos swored Tavisufal saxelmwifoTa kavSiris meSveobiT. saerTa-Soriso samarTali unda efuZnebodes Tavisufal saxelmwifoTa fed-eralizms. msoflio xelisufleba SesaZlebelia ganxorcieldes mx-olod federalizmis principebis safuZvelze, xolo TviTon msof-lio xelisufleba warmoadgens samudamo mSvidobis winapirobas.86

kanti upiratesobas aniWebda respublikur konstitucias, romelicuzrunvelyofs sayovelTao Tavisuflebas da Tanasworobas. res-publikaSi kants esmoda mmarTvelobis iseTi forma, romelic See-sabameboda Tavisuflebisa da Tanasworobis miznebs. am TvalsazrisiT,saxelmwifos formas kantisaTvis mxolod meoradi mniSvnelobaeniWeba, rameTu, misi azriT, monarqiac SeiZleba iyos respublikuri.87

mSvidobis uzrunvelyofis erT-erT SesaZleblobad kanti miiCnevdaxalxTa saxelmwifos formirebas, romelic formis mixedviT war-moadgenda unitarul saxelmwifos. unitarul saxelmwifoSi gaer-Tianebuli xalxebi, arsebiTad, Tmobdnen TavianT damoukideblo-bas, rac, kantis azriT, ararealuri iyo. aqedan gamomdinareobdakantis pesimisturi damokidebuleba unitaruli sistemisadmi.filosofosis azriT, msgavs sistemas ufro metad SeeZlo gamoewviaanarqia da despotia. samoqalaqo mSvidobisa da Tanasworobis ide-is realizacias kanti ukavSirebda xalxTa kavSiris formas, romelicefuZneboda am kavSiris monawileebis socialuri da saxelmwifo

84 Deuerlein, E., Föderalismus, S.42.85 Kant, I., Zum ewigen Frieden. Ein philosophischer Entwurf, Königsberg, 1795.86 iqve, gv. 12.87 iqve, gv. 24.

Page 248: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 232 -

cxovrebis mravalferovnebas.88

federalizmis principis gansakuTrebuli daniSnuleba harmoniulimarTlwesrigis Camoyalibebis procesSi ise ar unda gavigoT rogorcpolitikuri utopia. kanti federalizms ganixilavda rogorc stru-qturul princips, saSualebas, romelsac erTgvari wonasworobaunda daemyarebina msoflios erTianobis, mSvidobisa da saxelmwi-foTa da xalxTa Tavisuflebis ideas Soris.89

9. federalisti9. federalisti9. federalisti9. federalisti9. federalisti (The Federalist)

federalizmis problemebisadmi miZRvnil politikur-samarTlebrivgamokvlevebs Soris gansakuTrebuli adgili uWiravs hamiltonis,medisonisa da jeis mier gamoqveynebul „federalistis statiebs“.

„federalistis“ gamoqveynebis sababs warmoadgenda amerikis momava-li teritoriuli mowyobis modelis garSemo mimdinare mZafriideologiuri diskusiebi. „federalistis“ avtorTa CanafiqriT,statiaTa cikls niu-iorkis moqalaqeebi pozitiurad unda ganewyokonstituciis gamoqveynebuli proeqtisadmi. „federalistma“ Seas-rula konstituciis avTenturi komentarebis daniSnuleba. igi aseveunda ganvixiloT rogorc axali drois respublikuri politikuriazrovnebis fuZemdebluri dokumenti.

„federalistis“ samive avtori iyo politikuri praqtikis warmo-madgeneli, romelTac SemdgomSic ar SeuwyvetiaT aqtiuri poli-tikuri moRvaweoba. mas Semdeg, rac hamiltonma, medisonma da jeimdaasrules aSS-is konfederaciuli kavSiris federaciul saxelm-wifod reorganizaciis propagandistuli mxardaWeris misia, Ti-Toeuli maTgani miubrunda politikur praqtikas. hamiltoni 1789wels, vaSingtonis prezidentobis periodSi, gaxda aSS-is finansTaministri, medisoni 1809 wels gaxda aSS meoTxe prezidenti, jei 1789wlidan xelmZRvanelobda aSS-is uzenaes sasamarTlos. avtorebispolitikur gamocdilebasTan erTad, „federalistis“ ideologiurisafuZvlebi bevrad gansazRvra azrovnebis evropulma tradiciebma:elinizmma, aRorZinebam, inglisurma konstitucionalizmma da puri-tanizmma. SeiZleba iTqvas, rom „federalisti“ warmoadgens Teori-isa da praqtikis, axali da Zveli samyaros azrovnebis SesaniSnavsinTezs.90 „federalisti“ aseve SeiZleba ganvixiloT, rogorc ameri-kuli federalizmis biblia.91

88 Grzeszick, B., Vom Reich zur Bundesstaatsidee. Zur Herausbildung der Föderalismusidee alsElement des modernen deutschen Staatsrechts, S. 111-112.89 iqve, gv. 113.90 Stammen, T./Riescher, G./Hofmann, W., Hauptwerke der politischen Theorie, Stuttgart, 1997,S. 176.91 Carl J. Friedrich, Ursprung und Entwicklung des Begriffs des Föderalismus in den VereinigtenStaaten von Amerika, in: McWhienney, E., Föderalismus und Bundesverfassungsrecht, Heidel-berg, 1962, S. 73.

Page 249: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 233 -

„federalisti“ moicavs 1787 wlis oqtombridan 1788 wlis maisamdegazeTebSi: („Daily Advertiser“, „Intependent Journal“ da „New York Facet“)aleqsandre hamiltonis, jeims medisonis da jon jeis avtorobiTgamoqveynebul 85 statias92 , romelTagan 51-is avtoria hamiltoni,14-is _ medisoni da 5-is _ jei. 15 statiis avtorad _ savaraudodmiCneulia an hamiltoni, an medisoni. 85-ve statia 1788 wels gamo-qveynda niu-iorkSi „The Federalist“-is saTauriT.93 „federalistis“ av-

92 Tavdapirveli CanafiqriT, statiebis cikls unda moecva 12 statia, sadacdetalurad iqneboda ganmartebuli axali konstituciis ZiriTadi debulebebi.93 aleqsandre hamiltoni (1757-1804) wlebis manZilze iyo jorj vaSingtonisadiutanti da piradi mdivani. 1782 wels hamiltoni airCies kontinenturkongresSi rogorc niu-iorkis warmomadgeneli. Mhamiltonma piradad ga-moscada konfederaciis centraluri xelisuflebis ususuroba da amitom,erTgvari protestis niSnad, datova Tavisi sadeputato mandati. rogorcfiladelfiis konventis da eneapolisis sakonstitucio krebis wevri, hamil-toni aqtiurad monawileobda amerikuli konstituciis garSemo mimdinarediskusiebSi. 1789 wlidan hamiltoni iyo vaSingtonis administraciis wevri_ ganagebda finansur resursebs. 1795 wels, hamiltoni gamovida mTavrobisSemadgenlobidan da daubrunda Tavis saadvokato saqmianobas. 1789-1800wlebSi hamiltoni iyo armiis generaluri inspeqtori. daiRupa duelSi.jeims medisoni (1745-1829) imTaviTve aqtiurad monawileobda amerikisdamoukideblobis moZraobaSi. rogorc virjiniis warmomadgeneli, mediso-ni monawileobda eneapolisis krebisa da filadelfiis konventis muSaobaSi.medisoni iTvleba „aSS konstituciis” mTavar arqiteqtorad (the master build-er of the Constitution). prezident Tomas jefersonis dros, 1801-1809 ww., mediso-ni iyo saxelmwifo mdivani, xolo Semdgom, 1809_1817 ww. _ aSS meoTxeprezidenti. medisoni ramdenadme gansxvavdeboda „federalistis“ danarCe-ni avtorebisagan. hamiltoni da jei iyvnen "qalaqis adamianebi" (niu-iurkimaSin warmoadgenda aSS-is sididiT meore qalaqs da amerikis komerciulcentrs), romlebic aqtiur iuridiul praqtikas da politikur moRvaweobasuxamebdnen komerciul saqmianobasac (hamiltonma bankic ki daafuZna niu-iorkSi). medisoni, maTgan gansxvavebiT, iyo plantatori da ufro soflistemperamentis kaci. rogorc inteleqtuali, romelsac ar miuRia iuridiuliganaTleba, igi ufro akademiuri stilis moazrovne iyo, vidre iuristebihamiltoni da jei. cnobilia, rom filadelfiis konventis periodSi medison-ma Seiswavla iuridiuli, politikuri da istoriuli literaturis orasam-de tomi, romelsac mas parizidan regularulad ugzavnida jefersoni, imperiodSi elCi safrangeTSi. hamiltonisgan gansxvavebiT, medisoni gamoir-Ceoda Tavisi demokratizmiT, zomieri federalizmiT, franguli kultur-isadmi gansakuTrebuli simpaTiebiT (maSin roca, hamiltoni da jei ufroanglofilebi iyvnen). bili uflebaTa Sesaxeb, romlis konstituciaSi Seta-nasac ewinaaRmdegeboda hamiltoni (84-e statia), 1791 wels, konstituciaSidamatebebis saxiT, miRebul iqna ZiriTadad medisonis mondomebis Sedegad.jon jei (1745-1829), adreve Caeba amerikis damoukideblobis moZraobaSi.jei amerikis delegaciis wevri iyo, romelic samSvidobo molaparakebebsawarmoebda did britaneTTan. parizis samSvidobo xelSekrulebis dadeb-is Semdeg, 1782-1784 wlebSi, jei imyofeboda safrangeTis dedaqalaqSi.AamerikaSi dabrunebis Semdeg, iyo sagareo saqmeTa saxelmwifo mdivani.1795 wels jei gaxda niu-iorkis Statis gubernatori. 1800 wels Tavidaaneba saxelmwifo moRvaweobas.

Page 250: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 234 -

torebi statiebs xels awerdnen laTinuri fsevdonimiT: „publius“.

„federalisti“ warmoadgens mkacrad sistematizebul politikurtraqtats. da es, miuxedavad imisa, rom Federalist Papers gamoqveyndarogorc sagazeTo statiebis seria, dawerili iyo konkretul SemTx-vevasTan dakavSirebiT, sami gansxvavebuli avtoris mier. federal-izmis ideis argumentacias avtorebi axorcieleben nabij-nabij,samecniero azrovnebis mkacri logikis sruli dacviT. „federal-istis“ pirvel 14 statiaSi naTlad aris warmodgenili amerikiskonfederaciuli kavSiris daSlis safrTxe. amis Semdeg, 15-22 statie-bSi naCvenebia, rom konfederaciis arsebul models ar ZaluZs Tavidanaicdinos amerikuli Statebis susti, myife gaerTianebis mosalod-neli daSlis safrTxe. „federalistis“ Semdgom, 22-36 statiebSidasabuTebulia Zlieri centraluri xelisuflebis, rogorc kav-Siris SenarCunebis erTaderTi garantis, aucilebloba. mxolodamis Semdeg iwyeba axali konstituciis teqstis komentari, sadacsruladaa warmodgenili konstituciis proeqtis respublikurixasiaTi. „federalistis“ mTeli sistema isea agebuli, rom mkiTxve-li Tanamimdevrulad daarwmunos arsebuli situaciidan erTaderTgonivrul gamosavalSi _ kavSiris SenarCuneba SesaZlebelia mxolodsaxelmwifo xelisuflebis federaluri organizaciis meSveobiT daamasTanave, Semdegi respublikuri principebis safuZvelze:

1. konstituciiT wydeba sakacobrio mniSvnelobis sakiTxi, kerZod,Tu ramdenadaa SesaZlebeli sazogadoebisaTvis misaRebi poli-tikuri wesrigis Camoyalibeba gonivruli gansjis da xalxisTavisufali arCevanis safuZvelze (1. statia). konstituciis miReba„federalistis“ avtorebis mier warmodgenilia rogorc isto-riuli precedenti. aSS-is politikur istoriaSi pirvelad undaCamoyalibdes federaluri respublika. amerikis 13 Statis kon-federaciuli kavSiris federalur gaerTianebad reorganizaci-is aucilebloba, avtorebis azriT, ganpirobebulia ara martoStatebis geografiuli mdebareobiT da kulturuli erTianobisSegnebiT, aramed Statebis sagareo usafrTxoebis interesebidangamomdinare. mxolod federalur principebze dafuZnebul kav-Sirs SeuZlia sagareo urTierTobebSi qveynis Zlierebis uzrun-velyofa da qveynis SigniT arsebuli konfliqtebis mSvidobianigadawyveta. erovnuli erTianoba aseve sasicocxlod mniSvnelo-vania konkurentunariani savaWro xelisuflebis Camosayalibeblad.„federalistis“ avtorTa azriT, yvela zemoaRniSnuli mizaniaucileblad realizebuli unda iyos Tavisuflebis ideis safuZ-velze. Tavisuflebis ideasa da uSiSroebis miznebs Soris erT-gvari balansis Camoyalibeba SeuZlia federalur respublikas,romelic moicavs farTo teritoriul gaerTianebas. TavisufalsistemebSi gvxvdeba (anTropologiurad ganpirobebuli) inter-esTa mravalferovneba da gansxvavebuli interesebis arsebobasTan

Page 251: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 235 -

bunebrivad dakavSirebuli partikularuli miswrafebebi. saer-To-nacionaluri keTildReobisaTvis xelisSemSleli partiku-larizmis ganeitraleba moiTxovs, erTi mxriv, pluralizmiswaxalisebas federaluri respublikis teritoriaze, xolo me-ore mxriv, igive pluralizmis erTgvarad gafiltvras warmomad-genlobiTi sistemis meSveobiT (me-14 statia). mxolod amgvaradSeiZleba Camoyalibdes dapirispirebuli Zalebis Sinagani bal-ansi rogorc saxalxo suverenitetis realizaciis winapiroba.

2. zemoaRniSnuli miznebis misaRwevad aucilebelia kavSiris Se-narCuneba, romelsac ver uzrunvelyofs arsebuli konfederaci-uli struqtura. konfederaciis sistemis mankierebas ganapirobebsis garemoeba, rom calkeul Statebs SenarCunebuli aqvT suve-reniteti da konfederacia Tavis kompetenciebs aRasrulebs mx-olod saxelmwifoebis, rogorc koleqtivis, magram ara StatismoqalaqeTa mimarT (me-15 statia). konfederaciis mier miRebulgadawyvetilebaTa umravlesobis realizacia ver xerxdeba sworedcalkeuli Statebis egoizmis gavleniT. centridanuli tenden-ciebis mTlianad aRmofxvra SeuZlebeli iqneba Zlieri cen-traluri xelisuflebis ararsebobis SemTxvevaSic. calkeulisubsistemebi yovelTvis Seecdebian centrisagan „gaqcevas“, risSedegadac miviRebT anarqias an tiranias. „federalistis“ av-torebis azriT, kompetenciaTa gaurkvevelma danawilebam da xe-lisuflebis arasakmarisma demokratiulma legitimaciam safuZ-veli gamoacala arsebuli konfederaciuli kavSiris Semdgomarsebobas. „federalistis“ momdevno statiebSi dasabuTebulia,rom mxolod federaluri marTvis sistemas SeuZlia moaxdinosZveli, konfederaciuli gaerTianebis susti mxareebis gamosworeba.

3. konfederacia daavadebulia usiamovno partikularizmiT, rom-lis „Terapia“ SeuZlia mxolod federalur xelisuflebas. fed-eraluri mTavrobis uzenaesoba gansakuTrebiT aucilebelia imsakiTxebSi, romlebic Seexeba eris sasicocxlo nervebs. uSiS-roebisa da fiskaluri politika SeiZleba iyos mxolod fed-eraciis gamgeblobaSi. mTelis TviTSenarCuneba ar SeiZleba damok-idebuli iyos misi Semadgeneli nawilebis mxolod da mxolodkeTil nebaze. amitom, federalurma sakanonmdeblo xelisufle-bam unda miiRos federaluri mTavrobis gamgeblobas mikuTvneb-uli sakiTxebis realizaciisaTvis saWiro kanonebi (33-e statia).is garemoeba, rom federaluri kanoni unda warmoadgendes qvey-nis uzenaes kanons, ar niSnavs absoluturi, SeuzRudavi Zalau-flebis mqone federaluri xelisuflebis arsebobas. axali gaer-Tianeba unda efuZnebodes federaluri respublikis sistemas,sadac mkafiod iqneba gamijnuli uflebamosilebebi federaciasada mis SemadgenlobaSi myof subieqtebs Soris. „federalistis“avtorebi nawilobriv uSvebdnen konkurirebadi kanonmdeblobis

Page 252: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 236 -

arsebobasac. xalxis nebis sawinaaRmdego gadawyvetilebebis Secv-la SesaZlebelia deputatebis gadarCevis gziT. saxelisuflebouflebamosilebaTa borotad gamoyenebis prevenciis umTavresgarantiebs ayalibebs urTierTgawonasworebisa da urTierTSekaveb-is meqanizmebze dafuZnebuli mmarTvelobis balansirebuli sistema.

4. „federalistis“ Semdegi nawili moicavs konstituciis komen-tarebs, sadac respublikanizmi warmodgenilia, rogorc axali,federaluri sistemis safuZvelTa safuZveli. respublikanizmisZiriTadi Tezisi mdgomareobs saxalxo suverenitetis SeuzRud-vel xasiaTSi da warmomadgenlobiTi sistemis diskretiuloba-Si, anu im faqtSi, rodesac aRniSnuli sistemis uflebamosileb-is vada yovelTvis gansazRvrulia droSi da Semoifargleba kano-niT dadgenil kompetenciaTa zusti ganxorcielebiT. respublikiskonstituciis federaciuli xasiaTi ganpirobebulia ZiriTadikanonis miRebisa da senatis formirebis wesiT. federalur danacionalur elementebs Seicavs saprezidento arCevnebis, kompe-tenciaTa danawilebisa da konstituciaSi cvlilebebis Setaniswesebi (39-e statia). centraluri xelisuflebis gamgeblobasgadaecema mxolod erovnuli erTianobis SenarCunebisaTvis auci-lebeli kompetenciebi. „federalistis“ Teoriul RerZs ayali-bebs monteskies moZRvreba xelisuflebaTa danawilebis Sesaxeb,romelic aseve safuZvlad daedo amerikis konstitucias (47-51statia). xelisuflebis koncentracia safrTxeSi ayenebs Tavisu-flebis principis dacvas. Tavisuflebis realizacia SesaZlebe-lia mxolod xelisuflebaTa danawilebis meqanizmis meSveobiT.amave dros, kontroli da kooperacia moiTxovs, rom Semovifar-gloT sakanonmdeblo, aRmasrulebeli da sasamarTlo xelisu-flebiT. saWiroa Sinagani kontrolis meqanizmi, respublikuri„metoqeoba“: „unda vizrunoT imaze, rom pativmoyvareobas da-vupirispiroT isev pativmoyvareoba.“ piradi keTildReoba daTanamdebobrivi interesi erTmaneTs unda Tanxvdebodnen. mudmivikritikis obieqtad gamxdari partikularizmi Cayenebuli undaiyos saerTo saqmis samsaxurSi (51-e statia). „federalistis“avtorebis mier ganviTarebuli zemoaRniSnuli koncefcia efuZnebasaxelmwifos hobsiseul (anTropologiuri pesimizmi) da aRorZineb-is epoqis moazrovneebis mier ganviTarebul Sexedulebas, rode-sac bunebiT mdgomareobaSi gabatonebuli angarebis daZleva kiar xdeba, aramed es ukanaskneli (sazogadoebrivi xelSekruleb-is mier) mxolod garkveul arxebSia moqceuli. „federalistis“avtorebis aRniSnuli mosazreba Tavis institucionalur gamoxat-ulebas poulobs xelisuflebaTa urTierTSekavebisa da balan-sis sistemaSi: respublikis parlamenti danawevrebulia or pal-atad, romelTagan erT-erTs ayalibebs mTlianad federacia, xolomeores _ federalur kavSirSi gaerTianebuli calkeuli State-bi. mmarTvelobis saprezidento sistemaSi prezidents Zlieri

Page 253: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 237 -

uflebamosilebebi aqvs (maT Soris sakanonmdeblo xelisufle-basTan damokidebulebaSi). amave dros, saprezidento uflebam-osilebebis mniSvnelovani nawilis realizacia saxelmwifos me-Taurs SeuZlia mxolod sakanonmdeblo xelisuflebis erT-erTpalatasTan, senatTan erTad. damoukidebeli sasamarTlo orga-no Tvalyurs adevnebs normatiuli aqtebisa da calkeul gadaw-yvetilebaTa konstituciurobas. garda amisa, prezidents, depu-tatebs, senatorebs da federalur mosamarTleebs TavianT poste-bze yofnis gansxvavebuli vada aqvT. aseve gansxvavebulia maTiTanamdebobaze daniSvnis wesi. saxelmwifo struqturebis mTelies sistema awarmoebs urTierTsawinaaRmdego mimdinareobebis,magram amave dros erTmaneTTan TanamSromlobisaTvis „ganwir-ul“ Zalebs. umciresobaTa dacvis erT-erT yvelaze efeqtur sa-Sualebad „federalistis“ avtorebi miiCneven sazogadoebis plu-ralistur struqturas, romelic organizaciulad gvicavs say-ovelTao keTildReobisaTvis xelisSemSleli umravlesobisformirebisagan. „federalistis“ avtorebi cal-calke aanalize-ben xelisuflebaTa TiToeul saxes: sakanonmdeblo xelisufle-bas eZRvneba 52-66, aRmasrulebels 67-77, sasamarTlo xelisu-flebas 78-83 statiebi. xelisuflebis TiToeul saxes, Tavisifunqciis Sesabamisad, aqvs individualuri daniSnuleba. sakanon-mdeblo xelisuflebisaTvis (sakiTxebis gansjis da ganxilvispluralisturi xasiaTis gamo) damaxasiaTebelia racionaluro-ba da goniereba. aRmasrulebeli xelisuflebisaTvis _ energiu-loba da aqtiuroba imis gamo, rom gadawyvetilebaTa aRsruleb-is uflebamosileba koncentrirebulia erTi piris xelSi. sasa-marTlo xelisuflebisaTvis niSandoblivia samarTlianoba imisgamo, rom dauSvebelia mosamarTlis gadayeneba da garantirebu-lia sasamarTlos damoukidebloba, miumxrobloba da neitraluro-ba. saxelmwifoSi arsebuli yvela politikuri Zalis saqmiano-bis masStabs warmoadgens konstitucia. ZiriTad kanonSi reali-zebulia ara marto politikuri wesrigi, romelic uzrunvely-ofs Tavisuflebisa da sakuTrebis dacvas, aramed is, rom kon-stitucia TviTon aris eris arsebobis garanti (85-e statia).

iseve rogorc TviTon konstituciam, „federalistma“ amerikaSi SeiZinaerovnuli TviTSegnebis ganmsazRvreli dokumentis mniSvneloba. aSS-is uzenaesi sasamarTlos mosamarTleebi mas ganaCenTa dasasabuTe-bladac iyenebdnen.94

10. usteris Teoria10. usteris Teoria10. usteris Teoria10. usteris Teoria10. usteris Teoria

usteris Teoria efuZneba im mosazrebas, rom saxelmwifo aris mar-Tlwesrigi, amasTanave (kelzenis Sexedulebis Sesabamisad), iZu-

94 Zehnpfennig, B., Einleitung, in: A.Hamilton/J. Madison/J. Jay, Die Federalist Papers, Darmstadt1993, S. 1-44. derselbe, in: Handwerke der politischen Theorie, S. 177-181.

Page 254: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 238 -

lebiTi wesrigi.95 aqedan gamomdinare, SeuZlebelia, rom pirTa erTida igive wris mimarT vrceldebodes ori, erTmaneTisagan damoukide-beli marTlwesrigis moqmedeba, romlebic erTmaneTTan dakavSire-buli ar iqnebian mesame marTlwesrigis meSveobiT.96 Tu saxelm-wifo gagebuli iqneba, rogorc suverenuli marTlwesrigi, maSinSeuZlebelia saxelmwifoTa saxelmwifos (Staatenstaat) cnebis Camoy-alibeba. rogorc vxedavT, usters dasaSvebad miaCnia zaidelisTeorias. amave dros, zaidelisagan gansxvavebiT, usteri uSvebsfederaciuli saxelmwifos arsebobas. usteris azriT, federaciu-li saxelmwifo ar aris saxelmwifoTa saxelmwifo (Staatenstaat), igiTavisi agebulebiT warmoadgens gansakuTrebulad struqturire-bul saxelmwifos.97

usteris SexedulebiT, arc federacia da arc misi wevrebi ar war-moadgenen saxelmwifoebs. federacia da misi wevrebi erToblivadayalibeben suverenul saxelmwifos. federacia warmoadgens „fun-qciur nawilobriv marTlwesrigs“, federaciis wevrebi ki _ fun-qciur da teritoriul „nawilobriv marTlwesrigs“. federacia damisi wevrebi ar arian erTmaneTis daqvemdebarebuli, magram arcerTmaneTis Tanaswori. TiToeuli saxelmwifo done valdebuliaerTmaneTis mimarT moqmedebdes federaluri erTgulebis princi-pis safuZvelze. federaluri erTgulebis valdebuleba efuZnebasaerTo marTlwesrigs (federaciul saxelmwifos), romelsac (naw-ilobrivi marTlwesrigis saxiT) ganekuTvnebian federacia da fed-eraciis wevrebi.98

usteris TeoriaSi gvxvdeba rogorc zaidelis, ise naviaskis Sexed-ulebaTa calkeuli elementebi. amave dros, usterim ganaviTarasruliad damoukidebeli moZRvreba. zaideli SeuZleblad miiCnev-da federaciuli saxelmwifos arsebobas, ramdenadac igi kategori-ulad uaryofda federaciis wevri-saxelmwifoebis suverenulobas.marTalia, usteric aRiarebs suverenuli wevri-saxelmwifoebis cnebisCamoyalibebis SeuZleblobas, magram zaidelisagan gansxvavebiT,usteris azriT, federaciac arasuverenuli saxelmwifoa. zaideli-saTvis federaciuli saxelmwifo warmoadgens an decentralize-bul unitarul saxelmwifos, an saxelmwifoTa kavSirs. usterismixedviT, federaciuli saxelmwifos xelisufleba danawilebuliacalkeuli kompetenciebis mixedviT.

usteris mier ganviTarebuli Sexeduleba uaxlovdeba naviaskis sam-wevriani federaciis Teorias. kerZod, usteri, iseve rogorc na-viaski, erTmaneTisagan ganasxvavebs mTlian saxelmwifos, federa-

95 Usteri, M., Theorie des Bundesstaates. Ein Beitrag zur Allgemeinen Staatslehre, ausgearbeitetam Beispiel der schweizerischen Eidgenossenschaft, 1954, S. 67.96 Usteri, M., Theorie des Bundesstaates, S. 159.97 Usteri, M., Theorie des Bundesstaates, S. 224 ff.98 Usteri, Theorie des Bundesstaates, S. 237.

Page 255: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 239 -

cias (naviaski mas uwodebs centralur saxelmwifos) da federaci-is wevrebs (igive avtori uwodebs wevr-saxelmwifoebs). magram, na-viaskis SexedulebiT, centraluri saxelmwifo da wevri-saxelmwi-foebi warmoadgenen damoukidebel, Tanaswor saxelmwifoebs, maSinroca usteris Teoriis mixedviT, isini ar SeiZleba iyvnen damoukide-beli saxelmwifoebi, radgan ayalibeben mxolod nawilobriv mar-Tlwesrigs.

11. federaciuli saxelmwifos Tanamedrove Teoriebi11. federaciuli saxelmwifos Tanamedrove Teoriebi11. federaciuli saxelmwifos Tanamedrove Teoriebi11. federaciuli saxelmwifos Tanamedrove Teoriebi11. federaciuli saxelmwifos Tanamedrove Teoriebi

federaciuli saxelmwifos Tanamedrove Teoriebi ar eswrafvianfederaciuli saxelmwifos zogadi cnebis Camoyalibebas. maTi samec-niero interesis sfero arsebiTad Semoifargleba konkretuli sax-elmwifos federaciuli xasiaTis gamokvlevebiT.99 federaciulisaxelmwifos moZRvrebis Tanamedrove, sakmaod Wrel mimdinareobebSigamoyofen sam ZiriTad mimdinareobas: federaciuli saxelmwifos„klasikur“ Teorias, klasikuri Teoriis „modernizebul“ formasda „istoriul-pragmatul“ Teorias.100

federaciuli saxelmwifos „klasikuri“ Teoria miiCnevs, rom fed-eraciuli saxelmwifo erTiani saxelmwifos konstituciis miergaformebuli, saxelmwifo-samarTlebrivi kavSiria sadac saxelm-wifos niSnebi damaxasiaTebelia rogorc am kavSirSi gaerTianebu-li wevrebisaTvis, ise erTiani saxelmwifosaTvis.101 klasikuri Teori-is azriT, federaciis wevrebis saxelmwifoebriv xasiaTze miuTiTebskonstituciis gamocemisa da sakonstitucio sasamarTlos Camoyal-ibebis uflebamosileba.102

federalizmis „klasikur“ Teorias ar gaaCnia universalobis pre-tenzia, igi ufro metad orientirebulia germanuli saxelmwifosmodelze. SemTxveviTi araa, rom es mimdinareoba yvelaze ufrometad, germaniaSi ganviTarda.103 federaciuli saxelmwifos „klasi-kuri“ Teoria ver xsnis im devoluciuri federaciuli saxelmwi-foebis arss, romlebic Camoyalibdnen centraluri saxelmwifosfederirebis gziT da romelTa „axali“ wevrebic ar floben sax-elmwifos niSnebs.

federalizmis „klasikuri“ Teoria, garkveul sirTuleebs awydebaTviTon germaniis federaluri miwebis saxelmwifoebrivi niSnebisgansazRvris SemTxvevaSic. kerZod, es Teoria ver asabuTebs feder-aluri miwebis saxelmwifoebriv xasiaTs. germaniis federalur mi-

99 Hanf, D., Bundesstaat ohne Bundesrat? S. 31.100 Blanke, H. -J., Föderalismus und Integrationsgewalt. Die Bundesrepublik Deutschland, Spanien,Italien und Belgien als dezentralisierte Staaten in EG, Berlin, 1993, S. 358-361.101 Kimminich, O., Der Bundesstaat, in: J. Isensee/P. Kirchhof (Hg.), Handbuch des Staatsrechts derBundesrepublik Deutscland, Band I: Grundlagen von Staat und Verfassung, Heidelberg, 1987, Rn. 5.102 iqve.103 Bothe, M., Die Kompetenzstruktur des modernen Bundesstaates in rechtsvergleichender Sicht, S. 9.

Page 256: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 240 -

webs klasikuri Teoria ganixilavs, rogorc „arasuverenul“ sax-elmwifoebs104 , magram, TviTon „arasuverenuli saxelmwifos“ sak-maod bundovani cneba ver asaxavs federaciis subieqtebisaTvis mini-Webuli avtonomiis moculobas.105

federaciuli saxelmwifos klasikuri definiciisagan gansxvavebiT,misi „modernizebuli“ forma konstituciis miRebis SesaZleblobasganixilavs ara rogorc federaciis wevrTa saxelmwifoebriobisaucilebel wanamZRvars, aramed rogorc saxelmwifoebriobis Se-degs.106 federaciuli saxelmwifos „modernizebuli“ Teoriis mixed-viT, saxelmwifo mxolod federaciaa. rac Seexeba federaciis wevre-bis saxelmwifoebriobas, isini „saxelmwifoebad“ iwodebian ubralodpativiscemis niSnad, ase vTqvaT, „sapatio doqtoris“ analogiurad.107

federaciuli saxelmwifos „istoriul-pragmatuli“ Teoria Semoi-fargleba federaciuli saxelmwifoebisaTvis tipuri mTeli rigistruqturuli elementebis aRwerilobiT. „istoriul-pragmatuli“Teoria federaciuli saxelmwifos srulyofili cnebis Camoyali-bebas cdilobs sxvadasxva federaciul saxelmwifoSi damkvidrebu-li samarTlebrivi teqnikis meSveobiT. federaciuli saxelmwifostipuri niSnebidan aRniSnuli Teoria gamoyofs: saxelmwifos day-ofas farTo avtonomiis mqone teritoriul erTeulebad, romlebicsaerTo-federaluri nebis formirebaSi monawileoben federaluriparlamentis meore palatis meSveobiT; federaciuli saxelmwifoszemoaRniSnuli elementebis konstituciur-samarTlebriv dacvas da,maSasadame, maTi Secvlis proceduris garTulebas; federaluridavis gadawyvetas konfliqtebis mowesrigebis organizebuli (sasa-marTlo) meqanizmebis meSveobiT.108

104 Stern, K., Das Staatsrecht der Bundesrepublik Deutschland, Band I, II. Auflage, S. 489.105 Hanf, D., Bundesstaat ohne Bundesrat?, S. 32.106 iqve.107 iqve.108 Scheuner, U., Struktur und Aufgabe des Bundesstaates. Zur Lehre vom Bundesstaat, in: DeutscheÖffentliche Verwaltung, 1962, S. 641 ff.

Page 257: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 241 -

Tavi 13. suverenitetis problema federaciulsaxelmwifoSi

1. suvereniteti da federalizmi1. suvereniteti da federalizmi1. suvereniteti da federalizmi1. suvereniteti da federalizmi1. suvereniteti da federalizmi

suvereniteti warmodgeba laTinuri superanus, superanitas da Zvelifranguli souverain-idan. suvereniteti, etimologiurad, niSnavs mas,rasac upiratesoba aqvs sxvebis winaSe1 da dasabams iRebs antikuriepoqidan. suvereniteti istoriulad Camoyalibda, rogorc poli-tikuri Teoria, romelmac mxolod mogvianebiT SeiZina iuridiuliniSnebi.2 Tavisi ganviTarebis procesSi suverenitets yovelTvisufro politikuri funqcia hqonda. ase iyo jer kidev saxelmwifosada eklesias Soris arsebuli dapirispirebis, xolo mogvianebiT,mefis absolutur xelisuflebasa da mosaxleobis sxvadasxva fenaSoris warmoSobili winaaRmdegobis SemTxvevebSi.3

suverenitetis cneba, misi Tanamedrove mniSvnelobiT, pirvelad me-16 saukuneSi gamoiyena frangma mecnierma bodenma.4 bodenis mierCamoyalibebuli suverenitetis Teoriis absolutisturi safuZvle-bi kidev ufro ganaviTara hobsma.5

suverenitetis cneba moicavs or elements: 1. suvereni uzenaesi Zalau-flebis matarebelia da 2. suvereniteti aris TviTon uzenaesi xelisufle-ba saerTod an romelime saxelmwifo funqciasTan mimarTebaSi.6

suvereniteti, rogorc uzenaesi xelisufleba, aris logikuri ab-straqcia. Sesabamisad, suvereniteti samarTlis Teoriis cnebaa.suvereniteti (iuridiuli gagebiT) warmoadgens arawarmoebul, yov-lismomcvel da, maSasadame, uzenaes xelisuflebas. xelisuflebisiuridiulad arawarmoebadi xasiaTi Seesabameba saxelmwifos ideas,xolo sakiTxi, Tu vinaa suverenuli _ saxelmwifo, Tu saxelmwifoerToba _ es iuridiuli dogmatikis sakiTxia.

federalizmisa da suverenitetis cnebebisaTvis damaxasiaTebeliaerTgvari antinomia. Tu federalizmi aRniSnavs politikur plu-ralizms da samarTlebriv gansxvavebulobas, suvereniteti, piri-qiT, aRiarebs samarTlebriv monizms, saxelmwifo xelisuflebiserTianobas da ganuyoflobas.7 Tu federalizms ganvixilavT suve-

1 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, Band I, Föderalismus, 1985, S. 100.2 Jellinek, G., Allgemeine Staatslehre, 3. Auflage, darmstadt, 1960, S. 435.3 Frenkel, M., , Band I, Föderalismus, 1985, S.101.4 iqve.5 suverenitetis cnebis istoriis Sesaxeb ufro dawvrilebiT ix: Häberle, Zurgegenwärtigen Diskussion um das Problem der Souverenität: AöR 92 (1967), S. 258 ff. Quar-itsch, H., Staat und Souveränität, Berlin, 1976; Dennet, J., Ursprung und Begriff der Souveränität,Diss. Hamburg, Stuttgart, 1964.6 Usteri, M.,Theorie des Bundesstaates, Zürich, 1954, S.86 ff.7 ix. Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, S. 100.

Page 258: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 242 -

renitetis da, maSasadame, erovnuli saxelmwifos TvalsazrisiT,maSin SevejaxebiT logikuri xasiaTis winaaRmdegobebs. suvereni-tetsa da federalizms Soris kavSiris am saxiT analizisas saer-Tod SeuZlebelia federaciuli saxelmwifos ideis gageba.

marTvis federaluri struqturebis uazrobas (suverenitetis cne-bidan gamomdinare) asabuTebda bodeni. aanalizebda ra Sveicariu-li kantonebis federaluri gaerTianebis iuridiul bunebas, bode-ni sakmaod akninebda federaluri xelisuflebis uflebamosile-bebs. bodeni amtkicebda, rom Sveicariul federalizmSi mxolodkantonebi warmoadgenen suverenul gaerTianebas. bodenis azriT,suvereniteti ewinaaRmdegeba res publika composita-s gansakuTrebulformebs da mis dualistur logikas _ politikuri erToba an undaiyos suverenuli, an ara.8 amave azris iyo pufendorfic, romelicgermaneli eris wminda romis imperias axasiaTebda rogorc „poli-tikur monstrs“.9

bodenis droidan moyolebuli, arsebiTad ar Secvlila suvereni-tetis cnebisadmi damokidebuleba. suverenitetis cnebis safuZvelzesamarTlis Teoria federalizms ganixilavda rogorc iuridiulabsurds, uazrobas: „Any discussion of federalism in a legal concept must beginwith the absurdity of federalism as a legal concept“. es absurduloba mdgomare-obs imaSi, rom: „within a legal framework that accepts the notion of sovereignty,there is no logical, principled place for federalism. Two cannot be made to equal one solong as we accept the premises of sovereign arithmetic“.10am logikiT, saxelmwi-fos federaluri modeli gvevlineba rogorc uazroba.

federalizmsa da suverenitets Soris arsebuli kavSiris gaurkvev-loba arTulebda ara marto teritoriuli mowyobis federalurimodelis, aramed suverenitetis cnebis definirebasac. Tu suveren-itetis cnebidan gamomdinare, SeiZleba vamtkicoT federalizmisuazroba, „federalizmis“ cnebidan gamomdinare, SeiZleba vamtki-coT, rom suverenitetic iuridiuli absurdia. federaciuli gaer-Tianebis ZiriTadi arsi ganisazRvreba erT da imave teritoriazeramdenime politikuri xelisuflebis erTdrouli arsebobis Sesa-ZleblobiT. es ki bevrad ganapirobebs suverenitetis cnebasTandakavSirebul sirTuleebs. „Sovereignty, in the classic sense, has no meaning:divided as power is, the element of absoluteness which is essential to the concept ofsovereignty is not present.“11 am SemTxvevaSi sakiTxs naTels ver hfenscalkeuli avtorebis mier SemoRebuli „ormagi suverenitetis“ cne-

8 Beaud, O., Föderalismus und Souveränität, S. 44.9 iqve.10 Martin Schapiro, „American Federalism“, in: Collins (Hrsg.), Constitutional Covernment inAmerica, Durham, 1980, S. 359, 360. cit: Olivier Beaud, Föderalismus und Souveränität.Bausteine zu einer verfassungsrechtlichen Lehre der Föderation, in: Der Staat. Zeitschrift fürStaatslehre, öffentliches Recht und Verfassungsgeschichte, 35. Band, 1996, S. 45-46.11 Leach, R., American Federalism, New York, 1970, S. 1.

Page 259: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 243 -

bac. es ukanaskneli, marTalia, cdilobs arsebuli winaaRmdegobisxelovnur daZlevas, magram, erTiani da ganuyofeli suverenitetisTvalsazrisiT, „ormagi suverenitetis“ cneba TviTonvea logikuradwinaaRmdegobrivi msjeloba.12

literaturaSi cnobilia federalizmsa da suverenitets Sorisarsebuli winaaRmdegobis moxsnis sxva saSualebebic. kerZod, zo-gierTi avtori federalizmsa da suverenitets ganmartavda ararogorc winaaRmdegobriv, aramed rogorc dapirispirebul cnebebs.sityva „winaaRmdegobis“ „dapirispirebulT“ Secvlis Semdgom, amavtorTa SexedulebiT, saerTod moixsna federalizmisa da suve-renitetis cnebebis erTmaneTTan SesabamisobaSi moyvanis aucile-bloba. sakiTxisadmi aseTi midgoma ar iyo meTodurad swori, ram-denadac erTi cnebis (federalizmis) ganmartebisas igi amodiodameore (suverenitetis) cnebidan, maSin roca TiToeuli maTgani moiTx-ovda cal-calke analizs.13

Tanamedrove iuridiul literaturaSi suverenitetis cneba aRiare-bulia saxelmwifos aucilebel elementad. suverenitetis meSveo-biT xdeba iseTi kategoriebis axsna, rogoricaa moqalaqeoba, ter-itoriuli uzenaesoba, gansxvaveba moqalaqeebsa da ucxoelebs Sorisda a. S. magram, federaciuli saxelmwifos SemTxvevaSi suverenite-tis cneba aseT daxmarebas ver gagviwevs. marTalia, federaciulisaxelmwifoc politikuri erTianobaa, magram federaluri kavSirisspecifikur Taviseburebas ayalibebs swored is garemoeba, rom fed-eraciaSi gaerTianebul politikur erTobebs surT SeinarCunonTavianTi damoukidebloba.

niSandoblivia, rom federalizmis iuridiuli bunebis axsna pirve-lad scada federalur xelisuflebasa da federaciis subieqtebsSoris suverenitetis danawilebis klasikurma Teoriam. igi Camoy-alibda XVIII saukuneSi, CrdiloeT-amerikuli federaciuli sax-elmwifos formirebis periodSi, da misi mimdevrebi iyvnen mediso-ni, hamiltoni, tokvili da vaici. „federalistis“ avtorebi garkveul-wilad ganicdidnen monteskies xelisuflebis danawilebis Teori-is gavlenas da maTTvis federaciuli saxelmwifo warmoadgendasuverenitetis danawilebis erT-erT, gansakuTrebul formas.

suverenitetis cnebas gansakuTrebul mniSvnelobas aniWebda fed-eraciuli saxelmwifos germanuli Teoria. federaciuli saxelmwi-fos amerikul gagebas, piriqiT, cnebis gamartivebis mizniT, feder-alizmi mTlianad dahyavda „mTavrobebs Soris urTierTobaze“.

dReisaTvis suverenitetis problemas rogorc konstituciur sa-marTalSi, ise saerTaSoriso samarTalSi SedarebiT naklebi mniS-vneloba eniWeba. orive SemTxvevaSi miuTiTeben, rom sociologiuri

12 Beaud, O., Föderalismus und Souveränität, S. 47.13 Beaud, O., Föderalismus und Souveränität, S. 48.

Page 260: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 244 -

azriT, suvereniteti ar arsebobda da arc arsebobs. saxelmwifosan misi organoebis yovlismomcveli uflebamosilebebis aRiarebasxva araferia, Tu ara samarTlebrivi fiqcia. es debuleba SesaZle-belia sworic iyos, Tumca igi arafers ambobs suverenitetis cneb-is mniSvnelobaze samarTalSi.14

suverenitetis cnebas xSirad vxvdebiT saerTaSoriso samarTalSi,Tumca igi ar gansazRvravs suverenitetis konkretul Sinaarss.suverenitetis cneba saerTod gamousadegaria davisa da winaaRmde-gobis gadawyvetis SemTxvevaSi (radganac dava, Cveulebriv, war-moiSoba swored suverenitetis SinaarsTan dakavSirebiT). cnobilidilema: aqvs Tu ara saxelmwifo samarTals upiratesoba saerTa-Soriso samarTlis winaSe Tu piriqiT, es SeuZlebelia gadawydessuverenitetis an romelime marTlwesrigis cnebis meSveobiT, radga-nac am SemTxvevaSi miviRebT mxolod e. w. wris kvadraturas, rodesacdaskvna mTlianad ganisazRvreba suverenitetis cnebis SinaarsiT.

tradiciulad, saxelmwifos Sesaxeb moZRvrebaSi mudam Zlieri iyosuverenitetis Teoriis gavlena. amitom saxelmwifos TeoriasyovelTvis uWirda federaciul saxelmwifoebs suverenitetis ar-sis gansazRvra. Tu suverenitetis daunawilebloba miCneuli iqnebasaxelmwifoebriobis aucilebel winapirobad, maSin veranairad vermovaxerxebT federaciul da unitarul saxelmwifos Soris arse-buli gansxvavebis axsnas. am SemTxvevaSi Cven vawydebiT TeoriuladdauZlevel alternativas: federaciis SemadgenlobaSi myof sub-ieqts, mis xalxs an unda hqondes suvereniteti (da maSin federaciaukve araa saxelmwifo), an unda davuSvaT, rom federaciis subieq-tis xalxi da teritoria ar aris suverenuli (da maSin federaciissubieqti aranairad ar gansxvavdeba unitaruli saxelmwifos teri-toriuli erTeulebisagan).

federaciul saxelmwifoSi suverenitetis problema ZiriTadaddakavSirebulia misi danawilebisa da SezRuduli suverenitetissakiTxTan.

1900 wlamde warmoSobil arc erT federaciul saxelmwifoSi, kana-dis gamoklebiT, mis wevrebs ar surdaT daeTmoT TavianTi suveren-iteti centraluri xelisuflebis sasargeblod. Sveicariis feder-alur konstituciaSi (muxli 1.) kantonebis suvereniteti naTladiyo aRiarebuli, magram rogorc TviTon Sveicarieli avtorebiaRniSnaven, es garemoeba ufro istoriuli tradiciebiT iyo gan-pirobebuli da aranairi iuridiuli Sedegebi mas ar hqonia.15

federaciis subieqtebis suverenitetisa da maTi saxelmwifoebrio-bis uaryofa Seesabameba e. w. monisturi federaciuli saxelmwifosTeorias, romlis Tanaxmadac, federaciuli saxelmwifo sxva arafe-

14 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, S. 103.15 Häfelin, U., Haller, W., Schwezerisches Bundesstaatsrecht, 3. Auflage, Zürich, 1993.

Page 261: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 245 -

ria, Tu ara decentralizebuli, unitaruli saxelmwifos gansakuTre-buli saxe.

dualisturi federaciuli saxelmwifos Teoria, piriqiT, aRiarebsfederaciul saxelmwifoSi centraluri saxelmwifos da wevri-saxelmwifoebis erTdroul arsebobas. es Sexeduleba, uwinaresyovlisa, emyareba im debulebas, rom federalur kavSirSi gaer-Tianebul wevr-saxelmwifoebs gansakuTrebuli iuridiuli statu-si aqvT da, rom federaciis subieqtebi warmoadgenen arasuverenulsaxelmwifoebs.

suverenitetis sakiTxis aqtualobas germanuli raixis saxelmwifosamarTlis mecnierebaSi hqonda Tavisi mizezebi. me-20 saukunis dasawy-isamde germaniaSi gavrcelebuli iyo azri, rom raixis Semadgenlo-baSi myofma saxelmwifoebma SeinarCunes TavianTi suvereniteti. amkonstruqciis Sesabamisad, federaciuli saxelmwifo ganixilebo-da rogorc samarTlebrivi urTierToba, rodesac wevri-saxelmwi-foebi mxolod imdenad ar axorcielebdnen TavianT suverenitetsSesabamis teritoriasa da xalxze, ramdenadac es uflebamosileba(xelSekrulebis safuZvelze) ganekuTvneboda federaluri xelisu-flebis kompetenciebs. marTalia, raixis wevrma-saxelmwifoebmadakarges calkeuli uflebamosilebebi, magram amis sanacvlod isi-ni monawileoben federaciis danarCeni wevrebis teritoriisa daxalxis marTvaSi. federaciul saxelmwifoSi gaerTianebuli er-Teulebi suverenuli iyvnen da rac maTma saxelmwifo suverenitet-ma dakarga ZalaSi, moigo moculobaSi.16

me-19 saukunis Sua wlebidan moyolebuli, germanuli samarTlismecnierebaSi, suverenitetis cnebasTan mimarTebaSi, gamoiyofa oTxifaza: „suverenitetis danawilebadoba“, „federaciuli saxelmwifoscnebis Camoyalibebis SeuZlebloba“, „samwevriani federaciuli sax-elmwifos konstruqcia, romlisTvisac damaxasiaTebelia erTianisaxelmwifos da wevri-saxelmwifos Tanabarrangianoba“ da federaci-uli saxelmwifo, rogorc „arasuverenul saxelmwifoTagan Semd-gari suverenuli saxelmwifo“.

vestfalis zavis (1648) Semdeg miRebulma germaniis raixis konsti-tuciam bevri masala misca Teoretikosebs federaciisa da konfed-eraciis sakiTxebis gansaxilvelad. magram ukve me-19 saukunis me-2naxevrisaTvis germaniis kavSiris reformis gegmebma didi impulsimisca, viwro gagebiT, federaciuli saxelmwifos Teoriis ganvi-Tarebas da sakavSiro saxelmwifoSi suverenitetis sakiTxebis kvl-evasac. jer kidev am reformis procesSi wamoayena georg vaicmaTezisi federaciuli saxelmwifos cnebis formulirebis iuridiu-li SeuZleblobis Sesaxeb. vaicis Sexeduleba nawilobriv ganmtki-

16 ix. Isensee, Kirchhof, (Hrsg.) Handbuch des staatsrechts der Bundesrepulik Deutschland, BandI, S. 1123.

Page 262: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 246 -

cebuli iyo im argumentiT, rom SeuZlebelia federaciuli saxelm-wifos cnebis Camoyalibeba, ramdenadac suverenuli SeiZleba iyosmxolod erTi saxelmwifo.

federaciuli saxelmwifos cnebis SemuSavebas gansakuTrebiT uary-ofda bavarieli saxelmwifomcodne maqs fon zaideli. misi azriT,saxelmwifos arsi ganisazRvreba imiT, rom saxelmwifo xelisu-fleba SeuzRudvelia da ar aris angariSvaldebuli sxvebis winaSe.SeiZleba iTqvas, rom zaideli aviTarebda kalgunis mier Camoyal-ibebul federaciuli saxelmwifos separatul Teorias.17

kalgunis Teoriis Tanaxmad, suvereniteti ekuTvnis an erTian sax-elmwifos, an mis wevrebs. pirvel SemTxvevaSi wevrebi kargaven Ta-vianT suverenitets da saxelmwifoebriobas. meore SemTxvevaSi sax-eze gvaqvs konfederacia _ suverenul saxelmwifoTa gaerTianeba.zaideli gansakuTrebiT usvamda xazs federaciuli saxelmwifosCamoyalibebis saxelSekrulebo xasiaTs. ramdenadac federaciulisaxelmwifo yalibdeba xelSekrulebis safuZvelze, zaidelis azriT,igi SemdgomSic efuZneba am xelSekrulebas. federaciis subieqtebierTmaneTTan dakavSirebuli arian saxelSekrulebo urTierTobe-biT. Sesabamisad, isini ar SeiZleba emorCilebodnen maT mierveCamoyalibebuli kavSiris nebas. saxelmwifo, zaidelis mixedviT, esaris adamianTa srulyofili, uzenaesi kavSiri, romlis gverdiTacdauSvebelia nebismieri sxva kavSiris arseboba. saxelmwifo xe-lisufleba ara marto erTiania, aramed ganuyofelic. federaciu-li saxelmwifos cnebis mecnierulad Camoyalibeba SeuZlebelia,ramdenadac igi (federaciuli saxelmwifo) ewinaaRmdegeba saxelm-wifos arss.18

zaideli mxedvelobaSi ar iRebda im garemoebas, rom xelSekrule-ba, romliTac xdeba federaciuli saxelmwifos dafuZneba, mima-rTulia federaluri konstituciis Camoyalibebisaken da iTval-iswinebs federaciis subieqtebis daqvemdebarebas federaluri xe-lisuflebisadmi. am SemTxvevaSi xelSekrulebis dadeba gulisx-mobs, rom federaciis subieqtebi uars amboben TavianTi saxelm-wifo xelisuflebis uzenaesobaze. federaciis subieqtebi erTmaneT-Tan ar amyareben saxelSekrulebo urTierTobebs, riTac federaci-uli saxelmwifo gansxvavdeba konfederaciuli kavSirisagan.

federaciuli saxelmwifo efuZneba konstitucias da ara xelSek-rulebas. marTalia, federaluri konstitucia xSirad yalibdebaxelSekrulebis safuZvelze, magram konstitucia SeiZleba iyoscalmxrivi nebis gamovlenis aqtic. federaluri xelisufleba ga-moscems kanonebs, federaluri sakonstitucio sasamarTlo wyvets

17 M. Seydel, Kommentar zur Verfassungsurkunde für das Deutsche Reich, 1873. cit: Proble-me des Föderalismus, 1985, S. 47.18 M. v. Seydel, Der Bundesstaatsbegriff. Eine staatsrechtliche Untersuchung, 1872, S. 185. cit:Probleme des Föderalismus,1985, S. 48.

Page 263: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 247 -

kompetenciebTan dakavSirebul davebs... aseT pirobebSi Znelia il-aparako federaciis subieqtTa saxelmwifo xelisuflebis uzenae-sobaze. aRsaniSnavia, rom ramdenadac federalizmis separatuliTeoria uZluri iyo aexsna maSindeli federaciuli saxelmwifoeb-is iuridiuli buneba, igi am saxelmwifoebs ganixilavda konfed-eraciul kavSirebad.

federaluri saxelmwifo xelisufleba arawarmoebuli xasiaTisaa,radganac igi yalibdeba ara ubralod federaluri gaerTianebiswevrebisagan, aramed gaerTianebis, kavSiris nebiTi aqtidan. igiveSeiZleba iTqvas devoluciuri federaciuli saxelmwifos Sesaxeb,romelic yalibdeba unitaruli saxelmwifos federirebis gziT. amSemTxvevaSi centraluri xelisufleba Tavisi kompetenciebis naw-ilze uars ambobs da amiT qmnis suverenitetisagan Tavisufal sf-eros, rasac „iTviseben“ federaciis subieqtebi.

unda iTqvas, rom kompetenciis cneba suverenitetis problemis gasaRe-bia. saxelmwifo xelisufleba, romelic isevea ganuyofeli, rogorcadamianis sxeuli, federaciul saxelmwifoSi ar aris danawilebu-li federaciasa da mis subieqtebs Soris. federaciul saxelmwi-foSi danawilebulia mxolod saxelmwifo funqciebi. saxelmwifosrespublikuri, demokratiuli gagebis Sesabamisad, federaciul sax-elmwifoSi suvereniteti mxolod federacias aqvs da misi sub-ieqtebis saxelmwifoebrioba ar moiTxovs arc suverenitetis dan-awilebas da arc mis erTobliv ganxorcielebas: federaciisa damisi wevrebis urTierToba mTlianad Semofarglulia kompetenciisgadanawilebis sakiTxebiT.19

federaciis subieqtebs ar gaaCniaT saSinao suvereniteti ukve imi-tom, rom isini gaerTianebuli arian zemdgom politikur erTobaSi.amave dros, federaciis subieqtebs ar gaaCniaT sagareo suvereni-tetic. saerTaSoriso samarTali erTmaneTisagan ar ganasxvavebsfederaciul da unitarul saxelmwifoebs, xolo saerTaSorisourTierTobebSi federaciul saxelmwifos iseTive uflebebi aqvs,rogorc unitaruls. am SemTxvevaSi arafers ar cvlis is garemoe-ba, rom federaciis subieqtebi monawileoben sagareo politikisganxorcielebaSi: saerTaSoriso samarTlis subieqtia mxolod fed-eracia da ara federaciis subieqti.20

suverenitetis sakiTxi dRemde aris is ZiriTadi kriteriumi, rom-lis meSveobiTac swavlul iuristTa umetesoba federaciul sax-elmwifos ganasxvavebs konfederaciuli kavSirisagan: Tu suvereni-teti ekuTvnis kavSiris wevrebs, maSin saxeze gvaqvs konfederacia,Tu, piriqiT, suvereniteti ekuTvnis mxolod centralur xelisu-

19 ix. Isensee, Kirchhof, (Hrsg.) Handbuch des staatsrechts der Bundesrepulik Deutschland, BandI, S. 1125.20 iqve, gv. 1126.

Page 264: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 248 -

flebas, maSin saqme gvaqvs federaciul saxelmwifosTan.21 es Sexed-uleba, romelic efuZneba suverenitetis daunawileblobis Sesaxebjer kidev me-19 saukuneSi ganviTarebul Teorias, kidev erTxeldaadastura germaniis federalurma sakonstitucio sasamarTlome.w. maastrixtis gadawyvetilebaSi.22

danawilebadi suverenitetis Teoriis momxre avtorebi cdilobd-nen, rom federaciuli saxelmwifos arsi daesabuTebinaT suvereni-tetis danawilebis SesaZleblobiT. winaaRmdeg SemTxvevaSi saer-Tod SeuZlebeli iqneboda federaciuli saxelmwifo ganxiluliyo,rogorc saxelmwifoebisagan Semdgari saxelmwifo. danawilebulian ormagi suverenitetis arsebobas es Teoria aRiarebs imdenad,ramdenadac miiCnevs, rom suvereniteti SefardebiTi xasiaTis cnebaa.

danawilebuli suverenitetis idea SeiZleba davasabuToT, Tu suve-renitetSi qveS batonobis sociologiur warmoSobas gavigebT. ma-gram suverenitetis arsi mdgomareobs ara mis warmoSobaSi, aramedxelisuflebis uzenaesobaSi. am TvalsazrisiT, suvereniteti arislogikuri abstraqcia da, maSasadame, igi ar SeiZleba iyos danaw-ilebadi. aqedan gamomdinare, literaturaSi uaryofili iyo suve-renitetis danawilebis idea: rogor SeiZleba danawildes uzenae-soba an rogor SeiZleba xalxi an politikuri gaerTianeba iyosnawilobriv suverenuli da nawilobriv arasuverenuli. uzenaesobaaris erTiani cneba. suverenitetis danawileba niSnavs erTianobisdanawilebas, rac TavisTavad logikuri absurdia.23

danawilebadi suverenitetis Teoriis mimdevrebi iyvnen vaici, mauncida aseve, rogorc ukve zemoT mivuTiTeT, garkveuli azriT naviaski.

1.1. vaicis Teoria1.1. vaicis Teoria1.1. vaicis Teoria1.1. vaicis Teoria1.1. vaicis Teoria

germaneli istorikosis, vaicis Sexedulebebi federalizmze bev-rad gansazRvra tokvilis naSromma: _ „demokratia amerikaSi“. va-icis mixedviT, federaciuli saxelmwifos TiToeuli nawili asevewarmoadgens saxelmwifos anu damoukidebelia yovelgvari sxvaxelisuflebisagan. federaciuli saxelmwifos Taviseburebad vai-ci miiCnevda saxelmwifo saqmianobis danawilebas, maSin rodesacunitarul saxelmwifoSi xelisufleba xorcieldeba erTianad dadaunawevreblad. federaciis TiToeul wevrs saqmianobis gansakuTre-buli sfero aqvs da am sferoSi igi iseve damoukidebelia, rogorcsxva _ Tavis gamgeblobas mikuTvnebuli sakiTxebis ganxorcieleb-

21 Oeter, S., Souverenität und Demokratie als Problem in der „Verfassungsentwicklung“ der Euro-päischen Union. Fragen aus Verfassungstheorie und Verfassungsgeschichte an die deutsche De-batte um Souverenität, Demokratie und die Verteilung politischer Verantwortung im geeintenEuropa, in: Zeitschrift für ausländisches öffentliches Recht und Völkerrecht, Y, 1995, S. 659 ff.22 BVerfG E 89, 155.23 Baldus, M., Zur Relevanz des Souverenitätsproblems für die Wissenschaft vom öffentlichenRecht, S. 387.

Page 265: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 249 -

isas. sakuTari gamgeblobis sferos mikuTvnebuli sakiTxebisdamoukideblad ganxorcielebas vaici uwodebs „suverenitets“. va-icis azriT, saxelmwifo federaciulia im SemTxvevaSi, roca suve-reniteti ekuTvnis ara marto erTian saxelmwifos, aramed saxelm-wifos TiToeul wevrs (Tavisi kompetenciebis farglebSi) da, maSas-adame, _ erTian saxelmwifos (centralur xelisuflebas) da fed-eraciis wevr-saxelmwifoebs (calkeul saxelmwifo xelisuflebebs).24

vaics kompetenciaTa danawileba esmis rogorc xelisuflebaTadanawileba, xolo saxelmwifo xelisufleba gagebuli aqvs rogorcsuverenuli. aqedan gamomdinare, vaici aRiarebs danawilebuli su-verenitetis Teorias.25

federaciul saxelmwifos vaici gansazRvravs im niSnis mixedviT,rom federaciuli saxelmwifos xalxi organizebulia, erTi mxriv,rogorc centraluri saxelmwifos xalxi, xolo meore mxriv, rogorcfederaciis Sesabamisi wevri-saxelmwifos xalxi.26 vaicis Tval-sazrisiT, federaciuli saxelmwifo warmoadgens saxelmwifos iseTformas, sadac funqciaTa da uflebamosilebaTa gansazRvruli naw-ili saerToa, nawili ki ganekuTvneba saxelmwifos calkeuli naw-ilebis gamgeblobas.27 TiToeuli saxelmwifo (iqneba es federaciu-li saxelmwifo Tu federaciis wevri) flobs uflebamosilebaTadamoukidebel sferos. centraluri saxelmwifo da wevri-saxelm-wifo erTmaneTis Tanaswori da, maSasadame, Tanabrad suverenulia.28

federaciul saxelmwifoSi funqciebis gadanawileba efuZneba dan-awilebuli suverenitetis ideas. vaici miiCnevs, rom suverenitetissubstancia daunawilebelia. amave dros, vaici aRiarebs suvereni-tetis sagnobrivi diferenciaciis SesaZleblobas. am SemTxvevaSirogorc centraluri saxelmwifos, aseve wevri-saxelmwifos suve-reniteti SeuzRudvelia maT gamgeblobas mikuTvnebuli sakiTxebissferoSi.

ramdenadac centraluri saxelmwifo xelisufleba da centralurisaxelmwifos kanonebis moqmedeba uSualod vrceldeba xalxze,TiToeul am dones unda hqondes ara marto sakuTari sakanonmdeb-lo organoebi, aramed hyavdes sakuTari mTavroba, sakuTari admin-istracia da sasamarTlo.29 federaciul saxelmwifoSi, vaicis azriT,federaluri kanonebis aRsruleba ar SeiZleba mivandoT federaci-is wevrebs. aseTi sqema ki ukve niSnavs ierarqiuli daqvemdebarebis

24 Waitz, G., Grundzüge der Politik, 1862, S. 153.cit: Koja, F., Der Bundesstaat als Rechtsbe-griff, S. 69.25 cit: KKoja, Der Bundesstaat als Rechtsbegriff, S. 69.26 Waitz, Das Wesen des Bundesstaates, in: Allgemeine Kieler Monatsschrift für Wissenschaftund Literatur, 1853, S.168 ff, cit: Barschel, U., Die Staatsqualität der deutschen Länder, S. 14.27 Waitz, Das Wesen des Bundesstaates, S. 168.28 Waitz, Das Wesen des Bundesstaates, S. 169.29 Waitz, Das Wesen des Bundesstaates, S. 168.

Page 266: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 250 -

aRiarebas, rac ewinaaRmdegeba federaciuli saxelmwifos arss.centraluri saxelmwifosagan federaciis wevri-saxelmwifos ko-mpetenciebis sruli damoukideblobidan gamomdinare, vaici aRi-arebs federaluri sakanonmdeblo xelisuflebis unitarul orga-nizacias. federaluri parlamenti ar SeiZleba iyos federaluriorgano, sadac warmodgenili iqnebian federaciis wevri-saxelmwi-foebi. federaluri parlamenti unda iyos mTeli federaciis xalx-is warmomadgenloba. vaics naklebad ainteresebs saerTo-saxelm-wifo nebis formirebaSi federaciis wevri-saxelmwifoebis monawi-leobis sakiTxi, ramdenadac saxelmwifo xelisuflebis funqciuridanawileba, misi azriT, ukve gulisxmobs federaluri mTelis damisi nawilis Tanabarrangianobis aRiarebas.30

unda iTqvas, rom zogierTi avtoris azriT vaics ar ganuviTarebia„danawilebuli suverenitetis“ Teoria. magram es ar unda iyosswori. vaici suverenitets ganmartavs, rogorc suprema potestas, rogorcsaxelmwifo xelisuflebis savaldebulo nawils. es xelisuflebaukve ex definitione aris suverenuli. vaics surs ara am suverenitetis,aramed saxelmwifos sagnobriv uflebamosilebaTa danawileba.31

danawilebuli suverenitetis Teoria aRiarebs rogorc federaci-is, ise federaciis subieqtis suverenulobas (maT gamgeblobasmikuTvnebuli sakiTxebis sferoSi). danawilebuli suverenitetisTeoriis Tanaxmad, SesaZlebelia erTsa da imave teritoriaze, erT-maneTis gverdiT da erTdroulad arsebobdes ori suverenuli sax-elmwifo xelisufleba. or suverenul xelisuflebas Soris arse-buli urTierToba ZiriTadad dafuZnebulia koordinaciis prin-cipze. winaaRmdeg SemTxvevaSi, federaciul saxelmwifoSi saer-Tod SeuZlebeli iqneboda marTlwesrigis erTianobis SenarCuneba.koordinaciaze dafuZnebuli urTierToba ar warmoSobs aranairsirTules, Tu suvereniteti gagebuli iqneba, rogorc materialuriSinaarsis mqone cneba, rogorc saxelmwifo kompetenciaTa gamov-lineba. federacia da federaciis subieqti, am TvalsazrisiT, ax-orcieleben kompetenciaTa TavianT nawils anu "suverenitetis naw-ils", rameTu kompetenciaTa gansazRvrul sferoSi rogorc fed-eraciis, aseve federaciis subieqtis organoebs ar gaaCniaT maTzezemdgomi instancia. suverenitetis SefardebiTi cnebis mixedviT, sax-elmwifo SeiZleba iyos suverenuli „raRacasTan“ mimarTebaSi da,amavdroulad, iyos arasuverenuli sxva „raRacasTan“ mimarTebaSi.32

danawilebuli suverenitetis logikur konstruqciaSi „suvereni-teti“ gagebulia, rogorc „samarTalSemoqmedebiTi uflebamosilebis“sinonimuri cneba. samarTalSemoqmedebiTi uflebamosilebebi Sesa-Zlebelia danawildes saxelmwifo organoTa kompetenciis da sa-

30 Barschel, U., Die Staatsqualität der deutschen Länder, S. 15.31 iqve.32 Schaub, Die Aufsicht des Bundes über die Kantone, 1957, S.47.

Page 267: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 251 -

marTlis normaTa faqtobrivi moqmedebis sferos mixedviT. magramTavisTavad uflebamosilebaTa danawilebis faqti ar warmoadgensfederaciuli saxelmwifosaTvis specifikur movlenas. samarTal-SemoqmedebiTi saqmianobis gadanawilebis modeli damaxasiaTebeliaunitaruli, decentralizebuli saxelmwifosaTvisac.

1.1.1.1.1.2. mauncis Teoria2. mauncis Teoria2. mauncis Teoria2. mauncis Teoria2. mauncis Teoria

mauncis Teoriis mixedviT, federaciuli saxelmwifo aris saxelm-wifoTa gaerTianeba. amave dros, TviTon federaluri kavSiric sax-elmwifoa. federaciis wevrebi federalur kavSirSi gaerTianebisSedegad ar kargaven TavianT saxelmwifoebriobas _ federaciissubieqtis xelisufleba inarCunebs pirvelad, arawarmoebul xasi-aTs. ufro metic, federaluri kavSiri ayalibebs federaciis sub-ieqtis saxelmwifoebriobis dacvis damatebiT garantiebs da agreTvesaxelmwifoebriobis niSnebs aniWebs im teritoriul erTeuls,romelic federalur kavSirSi gaerTianebamde ar flobda am niSans.federaciis wevri-saxelmwifoebi, mauncis azriT, ar warmoadgenenTviTmmarTvelobiT erTeulebs da aseve ar eqvemdebarebian centralursaxelmwifos. centralur saxelmwifosa da wevr-saxelmwifoebs Sorissaxelmwifo xelisufleba danawilebulia gansazRvrul amocanebT-an da funqciebTan mimarTebaSi. rogorc federacias, aseve fed-eraciis subieqts (Tavisi kompetenciis farglebSi), aqvT arawarmoe-buli, uzenaesi saxelmwifo xelisufleba (suvereniteti). arc fed-eraciisa da arc federaciis subieqtis xelisufleba ar gamom-dinareobs erTmaneTisagan. federacia da misi wevrebi ar arian erT-maneTs daqvemdebarebuli _ TiToeul maTgans aqvs saxelmwifosdamoukidebeli saqmianobisaTvis aucilebeli yvela atributi.33

rogorc federaciis, ise federaciis wevrebis saxelmwifo xelisu-flebis damoukidebeli da, maSasadame, suverenuli xasiaTis aRi-areba awydeba garkveul winaaRmdegobebs. suverenitetis formalurigageba gulisxmobs, rom samarTlebrivi normebi ar SeiZleba dele-girebuli iyos sxva normebidan.34 am niSnidan gamomdinare, suveren-itetis danawileba SeuZlebelia. ramdenadac suvereniteti niSnavssamarTlebrivi normebis arawarmoebul xasiaTs da saxelmwifo xe-lisuflebis damoukideblobas, suverenuli SeiZleba iyos mxoloderTiani wesrigi da samarTlis normaTa mxolod erTi kompleqsi.35

erTiani wesrigis SigniT ramdenime suverenuli marTlwesrigisarseboba logikurad dauSvebelia. suvereniteti niSnavs erTi gan-sazRvruli teritoriis farglebSi samarTalSemoqmedebis asevemxolod erTi uzenaesi avtoritetis arsebobas. suverenul xelisu-

33 Maunz, Th., Deutsches Staatsrecht, 16. Aufl., 1968, S. 188., Maunz-Dürig-Herzog, Grundge-setz (Kommentar), zu Art. 20 Abs. 1, S. 3 ff.34 Usteri, M., Theorie des Bundesstaates, S. 92.35 iqve, gv. 94.

Page 268: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 252 -

flebas SeiZleba hqondes delegirebis an gadawyvetilebis miRebisfunqcia, magram suverenul xelisuflebas yvela SemTxvevaSi aqvsmarTlwesrigis erTiani sistemis dadgenisa da misi dacvis garan-tis funqcia.

federaciul saxelmwifoSi ramdenime marTlwesrigi erTdrouladda erTmaneTis gverdiT arsebobs imdenad, ramdenadac normaTSemo-qmedebis funqcia erTdroulad aqvs ramdenime organos. miuxedavadamisa, federaciul saxelmwifoSi arsebobs erTiani da ara danaw-ilebuli wesrigi.

rodesac or marTlwesrigs surs Camoayalibos erTianoba, maT Sorisaucileblad unda arsebobdes formaluri ierarqiuli damokide-buleba mainc. im SemTxvevaSi, Tu ar gvsurs msgavsi safexurovanisistemis aRiareba, maSin unda mivmarToT federaciasa da federaci-is subieqtze maRla mdgom, saerTo konstitucias. es ukanaskneliudavod suverenulia, ramdenadac federaluri konstitucia axor-cielebs yvela danarCeni normis gamocemis uflebamosilebaTa del-egirebas da aseve garkveuli xarisxiT, gansazRvravs TviTon sa-marTlis normebis Sinaarssac. yvela sxva normisagan gansxvavebiT,federaluri konstituciis delegireba SeuZlebelia. am, mesame wes-rigis arsebobis daSvebis gareSe, federaciul saxelmwifoSi arse-buli orive marTlwesrigi (federaciisa da federaciis subieqtis)ar SeiZleba iyos suverenuli: romelime maTgani aucileblad undaiyos delegirebuli.

kelzenis azriTac, suverenitetis niSani damaxasiaTebelia mxoloderTi marTlwesrigisaTvis da am Tvisebis danawileba SeuZlebelia.is rom, kelzeni suverenitets miiCnevs mxolod saerTaSoriso mar-Tlwesrigis damaxasiaTebel niSnad (ramdenadac saxelmwifo mar-Tlwesrigi kelzenTan saerTaSoriso samarTlidanaa delegirebu-li), Cvens SemTxvevaSi saqmes ar cvlis.

federaluri konstitucia uzenaesi normaa, rameTu igi gansazRvravsfederaciis subieqtTa samarTlebrivi normebis gamocemis wess. aqedangamomdinare, suverenulia mxolod federaluri konstitucia, xolofederaciis wevrebis marTlwesrigi gamomdinareobs misgan da, maSas-adame, delegirebulia. federaciis subieqtTa konstitucia rangismixedviT ufro dabla dgas, vidre federaluri konstitucia.36

2. moZRvreba arasuverenuli saxelmwifos Sesaxeb2. moZRvreba arasuverenuli saxelmwifos Sesaxeb2. moZRvreba arasuverenuli saxelmwifos Sesaxeb2. moZRvreba arasuverenuli saxelmwifos Sesaxeb2. moZRvreba arasuverenuli saxelmwifos Sesaxeb

danawilebuli an ormagi suverenitetis Sinaarsis dadgenis sirTu-leebis gaTvaliswinebiT, zogierTi swavluli iuristi suvereni-tets ar aRiarebda, rogorc saxelmwifos erT-erT ganmsazRvrelniSans.37 am Sexedulebis Tanaxmad, federacia warmoadgens suver-

36 Koja, F., Bundesstaat als Rechtsbegriff, S. 73.37 iqve, gv. 127.

Page 269: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 253 -

enul saxelmwifos, romelic Sedgeba arasuverenuli saxelmwifoe-bisagan.38 „arasuverenuli saxelmwifos“ Tezisidan gamomdinare,SesaZlebelia avxsnaT erTsa da imave teritoriaze, erTmaneTis gver-diT ramdenime saxelmwifo xelisuflebis Tanaarsebobis faqti.federaciuli saxelmwifos rogorc arasuverenuli saxelmwifoeb-isagan Semdgari suverenuli saxelmwifos Teoriis mimdevrebi suv-erenitets ganmartaven, rogorc xelisuflebis uzenaesobas dadamoukideblobas. amave dros, es Teoria aRiarebs arasuverenulisaxelmwifos arsebobasac. aqedan gamomdinare, dgeba imis aucile-bloba, rom ganisazRvros arasuverenul saxelmwifoebsa da sxvateritoriul erTeulebs (gansakuTrebiT federaciis subieqtebs dakomunebs) Soris arsebuli gansxvavebis Sinaarsi. am gansxvavebisdamtkicebis gareSe unda uarvyoT TviTon arasuverenuli saxelm-wifos Teoria. winaaRmdeg SemTxvevaSi, saerTod davkargavT sax-elmwifos Teoriis ZiriTadi cnebis _ saxelmwifos cnebis Sinaarss.39

federaciis subieqtsa da sxva teritoriul erTeulebs, kerZod,komunebs da avtonomiur regionebs Soris arsebuli gansxvavebaganisazRvreba im faqtiT, rom federaciis subieqts aqvs sakuTari,arawarmoebuli xelisufleba, maSin roca komunebis da erTeulebisxelisuflebiTi uflebamosilebebi yvela SemTxvevaSi warmoebulixasiaTisaa.

2.1. labandisa da elinekis Teoria2.1. labandisa da elinekis Teoria2.1. labandisa da elinekis Teoria2.1. labandisa da elinekis Teoria2.1. labandisa da elinekis Teoria

mecnier-iuristTa umravlesoba imTaviTve eWviT uyurebda Sexed-ulebas, romlis Tanaxmadac saxelmwifoTa sistematizaciis pro-cesSi saerTod ar unda gagveTvaliswinebina federaciuli saxelm-wifo. swavluli iuristebis umetesoba miiCnevda, rom unitarul,martiv saxelmwifosa da saxelmwifoTa kavSirs Soris empiriuladarsebobs saxelmwifos federaluri forma, romelsac gverds verauvlis iuridiuli dogmatika.

federaciul saxelmwifos rogorc suverenul saxelmwifoTa sax-elmwifos (Staatenstaat) ganmartavdnen labandi, rozini, elineki, Toma,maieri, smendi, remi, flaineri. am avtorebis azriT, suverenuliamxolod centraluri saxelmwifo (federaciuli saxelmwifo), xolofederaciis subieqtebi warmoadgenen arasuverenul saxelmwifoe-bs.40 federaciuli saxelmwifo, am TvalsazrisiT, warmoadgens ara-suverenuli saxelmwifoebisagan Semdgar suverenul saxelmwifos.federaciis wevri-saxelmwifoebi specialuri federaluri orga-nos meSveobiT monawileoben saerTo-saxelmwifo nebis formirebisprocesSi. elinekisa da labandis mier ganviTarebuli Teoria, zaid-elis Sexedulebebisagan gansxvavebiT, aRiarebs federaciuli sax-

38 iqve, gv. 77.39 iqve, gv. 78.40 Barschel, U., Die Staatsqualität der deutschen Länder, S. 19.

Page 270: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 254 -

elmwifos saxelmwifoebriv bunebas. vaicis Teoriisagan gansxvave-biT, labandi da elineki miiCnevdnen, rom federalur kavSirSigaerTianebuli saxelmwifoebi arasuverenuli teritoriuli er-Teulebia.

iseve rogorc zaideli, elineki da labandic uaryofdnen suveren-itetis danawilebis SeuZleblobas. amave dros, vaicis msgavsad,elineki da labandi aRiareben federaciis wevrebis saxelmwifoe-briobas. SeiZleba iTqvas, rom labandisa da elinekis mier ganvi-Tarebul Teoriebs erTgvari Sualeduri pozicia uWiravT zaid-elisa da vaicis Sexedulebebs Soris. dogmatur-iuridiulad esSesaZlebeli gaxda imitom, rom am Teoriis Tanaxmad, saxelmwifoxelisuflebis cneba ar moicavs suverenitetis elements.41

labandi erTmaneTisagan ganasxvavebda suverenul da arasuverenulsaxelmwifoebs. labandma SemoiRo ierarqiuli urTierTdamokide-bulebis elementi federaciul saxelmwifoSi. kerZod, labandisTeoriis mixedviT, saxelmwifoebrivi gaerTianebebi SeiZleba iyosan saxelSekrulebo (saerTaSoriso-samarTlebrivi), an korporaci-uli (saxelmwifo-samarTlebrivi) bunebis. maT Soris gansxvaveba imgansxvavebis analogiuria, rac kerZo samarTalSi arsebobs iurid-iul pirsa da sazogadoebas Soris. iuridiuli piri aris samarT-lis subieqti, sazogadoeba ki _ samarTlebrivi urTierToba. sax-elmwifoTa konfederacia aris ara samarTlis subieqti, aramed sax-elmwifoTa Soris samarTlebrivi urTierToba. federaciuli sax-elmwifo, piriqiT, aris organizebuli erTianoba, piri da ara sa-marTlebrivi urTierToba. saxelmwifoTa konfederacia, rac ar undafarTo uflebamosilebebi ar gaaCndes mas, Tavisi bunebiT arissaerTaSoriso samarTlis da ara saxelmwifo samarTlis warmonaqmni.nebismieri saxelmwifo, rac unda susti iyos kavSiri mis Semad-genel wevrebs Soris, gamoricxavs Tavisi organizaciis farglebSisaerTaSoriso samarTlis principebisa da normebis gamoyenebas.42

saxelmwifoTa kavSiris saqmianobis iuridiul safuZvels warmoad-gens xelSekruleba, romlis daniSnulebasac asrulebs konstitu-cia. saxelmwifos aqvs damoukidebeli suverenuli neba da misdamiminiWebuli uflebamosilebebis ganxorcielebis ufleba. saxelmwi-foTa konfederaciaSi sakavSiro neba aris konfederaciis wevrebissaerTo nebis gamoxatuleba. federalur saxelmwifoSi, piriqiT,saxelmwifo neba gansxvavebulia federaciis subieqtebis nebisagan.federaluri neba ar warmoadgens federaciis subieqtebis nebaTameqanikur jams. igi erTgvarad damoukidebelic kia federaciis wevre-bis nebisagan. konfederaciuli kavSiris SemTxvevaSi misi wevrebifloben uzenaes iuridiul xelisuflebas, maSin roca federaciul

41 Jellinek, G., Allgemeine Staatslehre, 1906, S. 769.42 Barschel, U., Die Staatsqualität der deutschen Länder, S. 20.

Page 271: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 255 -

saxelmwifoSi saxezea federaciis subieqtebze ufro zemdgomi xe-lisufleba.43

federaciul saxelmwifoSi suverenuli SeiZleba iyos mxoloduzenaesi saxelmwifo xelisufleba. arsebiTad, konfederaciasa dafederacias Soris gansxvaveba mdgomareobs swored imaSi, rom kon-federaciis SemTxvevaSi suverenulia misi wevri-saxelmwifos xe-lisufleba, federaciulSi ki suverenulia mxolod centralurixelisufleba.44 labandis mixedviT, calke aRebuli wevri-saxelm-wifo ar aris suverenuli, magram igi sxvebTan erTad ayalibebsfederalur suverenitets.

labandisa da elinekis Teoria upirispirdeba vaicis moZRvrebasSinaarsobrivad daunawilebeli, magram sagnobrivad danawilebadisuverenitetis Sesaxeb. wevri-saxelmwifoebis arasuverenulobaszemoaRniSnuli moZRvreba asabuTebs federaciis dafuZnebis samarT-lebrivi xasiaTiT: federaciuli saxelmwifos formireba xdeba man-amde suverenuli saxelmwifoebis mier. federaluri kavSirisdafuZnebis Semdeg, suverenuli SeiZleba iyos mxolod federaciu-li saxelmwifo: federaciuli saxelmwifo, rogorc (ukve) zemdgo-mi saxelmwifo (Oberstaat), imorCilebs federaciis wevr-saxelmwi-foebs. federaciaSi gaerTianebuli wevri-saxelmwifoebis Zalau-fleba SezRudulia imdenad, ramdenadac es xelisufleba SesaZlebe-lia ganxorcieldes mxolod federaluri konstituciis mier dad-genili wesebis dacviT. Sesabamisad, federalur kavSirSi gaerTianeb-uli saxelmwifo ar SeiZleba iyos suverenuli: igi suverenuli iyomxolod federalur kavSirSi gaerTianebamde.45

miuxedavad imisa, rom suverenitetis sakiTxs gansakuTrebuli adg-ili uWiravs labandisa da elinekis moZRvrebaSi, am Teoriam verSeZlo swored centraluri mniSvnelobis mqone cnebis _ suvereni-tetis Sinaarsis axsna. labandis da elinekis Teoria, umetes SemTx-vevaSi, Semoifargleba imis mtkicebiT, rom federaciis wevri-sax-elmwifoebis xelisufleba ar aris warmoebuli federaciuli sax-elmwifos nebisagan. federaciis wevri-saxelmwifoebi TavianT xe-lisuflebas inarCuneben federaluri kavSiris dafuZnebis Semdgo-mac.46 elinekis TeoriaSi suvereniteti ar aris ganxiluli rogorcsaxelmwifos aucilebeli atributi.

elinekisaTvis saxelmwifos arsebiTi niSania ara suvereniteti, aramedsaxelmwifo xelisuflebis arseboba. suvereniteti, elinekis gan-martebiT, warmoadgens sxva xelisuflebis mier saxelmwifos nebi-smieri SezRudvis negacias, uaryofas.47 suverenulia iseTi saxelm-

43 iqve.44 Das Staatsrecht des deutschen Reiches, 1895, I, 50 ff.45 Barschel, U., Die Staatsqualität der deutschen Länder, S. 20.46 Barschel, U., Die Staatsqualität der deutschen Länder, S. 20.47 Jellinek, G., Allgemeine Staatslehre, 1900, S. 431. cit: Koja, F., Bundesstaat als Rechtsbe-griff, S. 78.

Page 272: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 256 -

wifo xelisufleba, romelic ar cnobs masze ufro maRla mdgominstituts. suverenuli xelisufleba erTdroulad aris damoukide-beli (sagareo urTierTobebSi) da uzenaesi (saSinao urTierTobeb-Si) xelisufleba. suvereniteti niSnavs sakuTari marTlwesrigisdamoukideblad gansazRvris SesaZleblobas. suverenuli xelisu-fleba SeuZlebelia SezRudos (sakuTari survilis winaaRmdeg) sxvaxelisuflebam.48

elinekis azriT, federacia suverenul saxelmwifoa, romlis xe-lisuflebac gamomdinareobs federalur kavSirSi gaerTianebuliwevri-saxelmwifoebis xelisuflebisagan. federaciis wevri, rogorcsaxelmwifo, moicavs federaluri xelisuflebisagan Tavisufalsferos. im farglebSi, romelzec vrceldeba federaciis xelisu-fleba, federaciis wevrebs ar gaaCniaT saxelmwifos xasiaTi.

elinekma ver SeZlo erTmaneTisagan ganesxvavebina federaciis sub-ieqtebi da komunebi. komunebi ara marto aRasruleben federalurda federaciis subieqtTa kanonmdeblobas, aramed aqvT zogadi xa-siaTis samarTlebrivi normebis gamocemis uflebamosileba. maSasa-dame, rogorc federaciis subieqti, ise komunaluri organoebiTavianTi kompetenciebis nawils Rebuloben uSualod „saxelmwifo“marTlwesrigidan, xolo nawils - uSualod sakuTari marTlwes-rigidan. am or marTlwesrigs Soris SeiZleba dadgindes rango-brivi, magram ara principuli gansxvaveba.49 SemTxveviT ar aRniSnav-da kelzeni, rom elinekis mier mocemuli arasuverenuli saxelmwi-fos cneba sinamdvileSi suverenulia.50

literaturaSi, aseve, gakritikebuli iyo elinekis Sexeduleba,romlis Tanaxmadac, federaciis subieqtTa saxelmwifoebrioba Semoi-fargleba maTi kompetenciebis sferoTi. federaciis subieqtis mTe-li marTlwesrigi delegirebulia federaluri konstituciiT. fed-eraciis subieqtis marTlwesrigi SesaZlebelia Tavisufali dadamoukidebeli mogveCvenos mxolod im sakiTxSi, romelic ganekuTvne-ba federaciis subieqtis organoTa uSualo regulirebis sferos.51

magram, rogorc es kelzenma daamtkica, federaciis subieqtis mar-Tlwesrigi am TvalsazrisiT saerTod ar arsebobs. „daqvemdebare-bis urTierToba“ formalurad vlindeba mxolod im uflebamosile-bebTan mimarTebaSi, romlebic ganekuTvneba federaciis subieqtiskompetencias (ramdenadac es uflebamosileba delegirebulia fed-eraluri marTlwesrigidan).52 maSasadame, iq, sadac federaciis sub-ieqtis marTlwesrigs elineki uwodebs „araTavisufals“ da „damok-idebuls“, am marTlwesrigis specifikuri niSani saerTod ar aris

48 cit: Koja, F., Bundesstaat als Rechtsbegriff, S. 79.49 Usteri, M., Theorie des Bundesstaates, S. 130.50 ix. Koja, F., Bundesstaat als Rechtsbegriff, S. 82.51 Kelsen, Souverenität, S. 63.cit: Koja, F., Bundesstaat als Rechtsbegriff, S. 83.52 iqve, gv. 84.

Page 273: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 257 -

mocemuli _ federaciis subieqti an mxolod administraciulirgolia federaluri aRmasrulebeli saqmianobis sistemisaTvis, anmxolod TviTmmarTvelobiTi erTeulia, romelic Tavis saqmianobasaxorcielebs mxolod misdami gadacemuli uflebamosilebebis sf-eroSi. iq, sadac es marTlwesrigi gansazRvrulia rogorc Tavisu-fali da damoukidebeli, igi gamodis rogorc delegirebuli da,maSasadame, arasaxelmwifoebrivi.53

federaciis subieqtis, rogorc saxelmwifos, xolo komunebis,rogorc TviTmmarTvelobiTi erTeulis ganmarteba ver xerxdebasamarTlis Teoriis TvalsazrisiT. ramdenadme gansxvavebul SedegsiZleva sakiTxisadmi dogmaturi midgoma, romelsac surs erTgvarisicxade Seitanos cnebebSi: „saxelmwifo“ da „saxelmwifoebrivi“.es ki damokidebulia ara imdenad abstraqtul, Teoriul konstru-qciebze, ramdenadac konkretul konstituciebze.54

2.2. ermakoras Teoria2.2. ermakoras Teoria2.2. ermakoras Teoria2.2. ermakoras Teoria2.2. ermakoras Teoria

ermakoras moZRvrebis Tanaxmad, federaciuli saxelmwifo warmoad-gens „saxelmwifoebisagan Semdgar saxelmwifos“. am saukunis 70-ianwlebSi ermakora federaciul saxelmwifos ganixilavda, rogorcsaxelmwifoTa kavSiris erT-erT organizaciul formas. federaci-uli saxelmwifo, rogorc „federalizmis iuridiul-teqnikuri gam-ovlenis forma“, warmoadgens samarTlis met-naklebad damoukide-beli subieqtebis erTianobas, romlebsac federalur kavSirSi gaer-Tianebamde hqondaT an gaerTianebis Semdeg miiRes sawyisi, arawar-moebuli politikuri da iuridiuli xelisufleba.55

ermakoras SexedulebiT, federaciul saxelmwifos surs gaaerTianossamarTlis damoukidebeli subieqtebi funqciuri erTianobis saxiTda, amave dros, daicvas am subieqtebis TviTmyofoba. federalurkavSirSi gaerTianebam ar unda migviyvanos aranair ierarqiul daqvem-debarebamde. federaciasa da mis subieqtebs, aseve TviTon fed-eraciis subieqtebs Soris urTierToba mTlianad unda efuZnebodeskoordinaciis principebs.56

ermakoras azriT, suvereniteti aris saxelmwifos arsebiTi niSani.politikur erTobas, iseve rogorc saxelmwifos, SeuZlia arsebobasuverenitetis gareSe. suvereniteti saxelmwifos mniSvnelovani,magram ara aucilebeli niSania.57 saxelmwifosaTvis sakmarisia xe-lisuflebis saSinao da sagareo struqturebis arseboba. SinaurT-ierTobebSi politikuri erTobis, rogorc saxelmwifos xasiaTi,damokidebulia im funqciebze, romlebsac iTvaliswinebs Sedare-

53 Kelsen, Souverenität, S. 64.54 Koja, F., Bundesstaat als Rechtsbegriff, S. 84.55 Ermacora, F., Allgemeine Staatslehre, S. 621.56 Ermacora, F., Allgemeine Staatslehre, S. 622.57 iqve, gv. 626.

Page 274: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 258 -

biT damoukidebeli xelisuflebis arsebobas, romelsac unari Seswevsdamoukideblad daafuZnos marTlwesrigi. politikuri erToba, sa-gareo TvalsazrisiT, SeiZleba daxasiaTdes rogorc saxelmwifo,Tu mas aqvs saerTaSoriso samarTalsubieqtoba. Tu politikurerTobas ar gaaCnia saerTaSoriso samarTalsubieqtoba da flobsmxolod saxelmwifos saSinao niSnebs, igi ar aris srulyofilisaxelmwifo.58

ermakora miiCnevs, rom federaciuli saxelmwifo, wminda iuridiu-li mniSvnelobiT, teritoriuli decentralizaciis specifikuri saxea,romelic iTvaliswinebs saxelmwifo funqciaTa gadanawilebas, fed-eraciis subieqtebis monawileobas federaciis saxelmwifo xelisu-flebis ganxorcielebaSi da konfliqtebis daZlevis sistemas.59

ermakoras mixedviT, koordinacia ar gulisxmobs aranair daqvemde-barebisa da ierarqiul urTierTobas. es aris Tanaswori urTier-Toba politikur da iuridiul erTeulebs Soris. TviTon kompeten-ciaTa danawilebasac ermakora ar ganixilavs rogorc xelisuflebisdelegirebas. kompetenciaTa delegireba aris sawyisi, arawarmoebu-li xelisuflebis koordinirebadi danawileba.60

ermakoras mier Camoyalibebuli konstruqciis mixedviT, Tu fed-eracia warmoiSoba Tanabarrangiani erTobebis koordinaciis Sede-gad, maSin federaluri xelisufleba unda ganvixiloT rogorcdelegirebuli xelisufleba (ramdenadac igi dafuZnebulia feder-aluri xelSekrulebiT). Tu federaciuli saxelmwifo warmoSobiliacentralizebuli unitaruli saxelmwifos reorganizaciis Sede-gad, maSin delegirebuli iqneba federaciis subieqtebis xelisu-fleba.61 anu erTi da igive sakiTxis gansxvavebul istoriul daiuridiul aspeqtebSi ganxilvas mivyavarT sruliad gansxvavebulSedegebamde: erT SemTxvevaSi saerTod ara gvaqvs delegirebazedamyarebuli urTierToba, xolo meore SemTxvevaSi, igi saxezea dagamomdinareobs federaciis dafuZnebis aqtidan.62

ermakora uaryofs Sexedulebas, rom federaciuli saxelmwifoarasuverenul saxelmwifoTa gaerTianebaa. misi azriT, gansakuTre-bul gamgeblobas mikuTvnebul kompetenciaTa arseboba federaciasda mis subieqtebs aniWebs suverenuli saxelmwifoebis niSans.63

kompetenciebs Soris warmoSobili konkurenciis problema undagadawydes imdenad, ramdenadac saxezea ramdenime suverenuli er-Toba.64 ermakoras aRniSnuli Tezisi arsebiTad imeorebs sakmaod

58 iqve, gv. 646.59 iqve, 649.60 iqve, gv. 651.61 iqve.62 Koja, F., Der Bundesstaat als Rechtsbegriff, S. 88.63 Ermacora, F., Allgemeine Staatslehre, S. 653.64 iqve, gv. 655.

Page 275: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 259 -

didi tradiciis mqone Teorias, romlis mixedviTac, federacia damisi subieqti suverenuli arian TavianTi kompetenciis farglebSi.

federaciis subieqtis „damoukidebeli saxelmwifo funqcia“ da„damoukidebeli politikuri xelisufleba“ sxvas arafers niSnavs,Tu ara suverenitets. magram am konstruqciis mTavari sisuste isaa,rom igi arRvevs samarTlis erT-erT arsebiT funqcias _ wesrigisfunqcias. saxelmwifo marTlwesrigi gulisxmobs srul monopoliasiZulebaze. es aris aucilebeli piroba imisaTvis, rom iZuleba gam-oiyenon socialurad arasasurveli qcevis mimarT.65 Tu romeliqcevis mimarT unda gamoiyenon an ar gamoiyenon aRniSnuli sanqcia,unda gadawydes erTiani (saxelmwifo) wesrigis farglebSi. ramden-ime marTlwesrigs Soris sistemuri kavSiris gareSe, sakiTxi imisSesaxeb, Tu samarTlebrivad ramdenad dasaSvebia iZulebis aqtisgamoyeneba, yovelTvis migviyvans dausrulebel da gadauwyvetelkonfliqtamde, romlis drosac samarTali dakargavs wesrigis fun-qcias.66 msgavsi situaciis Camoyalibeba savsebiT mosalodnelia, TuCven davuSvebT erTmaneTis gverdiT ramdenime „damoukidebeli mar-Tlwesrigis“ arsebobas, romlebic ar ayalibeben erTian sistemas.

sakiTxi, Tu romeli ufro adre arsebobda _ federaciis subieqtiTu federaciuli saxelmwifo _ iuridiuli TvalsazrisiT, nak-lebmniSvnelovania da ufro istoriuli interesis sagania. is faq-ti, rom federaciis subieqti federalur kavSirSi gaerTianebamdesuverenuli iyvnen, araviTar rols ar TamaSobs maTi samarTlebrivistatusis gansazRvris TvalsazrisiT. federaciis subieqtebi fed-eraciuli saxelmwifos dafuZnebisTanave kargaven suverenitetisniSans. federaciis subieqtis xelisufleba, maT Soris misi samar-TalSemoqmedebiTi kompetenciebic, arsebobs mxolod imdenad, ram-denadac es uflebamosileba aRiarebulia federaluri konstituciiT.federaciis winaistoria federaluri konstituciis ZalaSi Sesv-liT „istorias bardeba“.67 konstitucia federaciis subieqtebissamarTlebrivi mdgomareobis gansazRvris erTaderTi safuZvelia.igive Seexeba e. w. TviTmmarTvelobiT erTeulebsac, ris gamoc,arasuverenul saxelmwifoebsa da sxva Sinasaxelmwifoebriv er-Teulebs Soris arsebuli gansxvavebis dadgena ar SeiZleba mar-tooden istoriuli argumentebis moSveliebiT.68 am mosazrebidangamomdinare uwodebda merkli federaciul saxelmwifos iseT war-monaqmns, romelic, misi warmoSobis gzebis miuxedavad, erTi cen-traluri da ramdenime lokaluri xelisuflebis Tanaarseboba.69

65 Usteri, M., Theorie des Bundesstaates, S. 181.66 iqve, gv. 181.67 Koja, F., Der Bundesstaat als Rechtsbegriff, S. 89.68 Koja, F., Der Bundesstaat als Rechtsbegriff, S. 90.69 Merkl, Der Föderalismus im österreichischen Verfassungsleben, in: Monatsschrift für Kulturund Politik, 1. Jg. 1936, S. 398.cit. koias dasax. naSr., gv. 91.

Page 276: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 260 -

3. konstituciuri xelSekrulebis Teoria3. konstituciuri xelSekrulebis Teoria3. konstituciuri xelSekrulebis Teoria3. konstituciuri xelSekrulebis Teoria3. konstituciuri xelSekrulebis Teoria (((((Compact-Theory)

konstituciuri xelSekrulebis Teoriis mixedviT, federaciulsaxelmwifoSi suverenulia mxolod federaciis subieqti, maSinroca federacias SezRuduli saxelmwifoebrioba aqvs. saxelmwi-foebriobis SezRuduli niSnebi federaciul saxelmwifos gada-cemuli aqvs damfuZnebeli xelSekrulebiT (Constitutional Compact).federaciis subieqtebi TavianT suverenitets inarCuneben da fed-eraciis mxridan uflebamosilebaTa farglebis gadametebis SemTx-vevaSi SeuZliaT am suverenitetis realizacia kavSiridan gasvlisanu secesiis uflebis saxiT.

konstituciuri xelSekrulebis Teorias aviTarebdnen aSS-is samxre-Tis Statebi (gansakuTrebiT kalguni) da calkeuli bavarieli mec-nierebi (maqs zaideli). dRes igi gavrcelebulia, uwinares yov-lisa, kvebekSi. konstituciuri xelSekrulebis Teoriis calkeulidebulebebi ewinaaRmdegeba federaciuli saxelmwifos arss, fed-eraluri xelisuflebs konstituciur-samarTlebriv safuZvlebs daar aRiarebs aranair gansxvavebas konfederaciasa (saxelmwifoTakavSiri) da federacias Soris.

3.1. zaidelis Teoria3.1. zaidelis Teoria3.1. zaidelis Teoria3.1. zaidelis Teoria3.1. zaidelis Teoria

zaideli kategoriulad uaryofda suverenitetis danawilebis neb-ismier SesaZleblobas.70 misi azriT, saxelmwifo xelisufleba dasuvereniteti sinonimuri cnebebia.71 saxelmwifo yalibdeba mTelixalxis damakavSirebeli nebis meSveobiT, romlis danawilebac Seu-Zlebelia. saxelmwifo xelisufleba gamoricxavs nebismieri sxvaxelisuflebis arsebobas, ierarqiis romel (zeda Tu qveda) safex-urzec unda imyofebodes igi. zaidelis azriT, alogikuria saxelm-wifo xelisufleba warmovidginoT, rogorc kompetenciaTa er-Toblioba. saxelmwifo xelisufleba ganuyofeli mTlianobaa, romel-ic gacilebiT metia, vidre erTmaneTTan daukavSirebeli kompeten-ciebis jami.72

zaideli midis im daskvnamde, rom federaciuli saxelmwifo arSeiZleba iyos "saxelmwifoTa saxelmwifo" (Staatenstaat). federaciu-li kavSiris e. w. wevri-saxelmwifoebis saxelmwifoebrioba, zaide-lis azriT, „logikurad SeuZlebelia“.73 zaidels dasaSvebad mi-aCnia mxolod met-naklebad decentralizebuli saxelmwifoebisarseboba. ramdenime saxelmwifos gaerTianeba SesaZlebelia mxolodsaxelmwifoTa kavSiris saxiT.74 marTalia, zaideli ar uaryofs

70 iqve, gv. 15.71 Von Seydel, Der Bundesstaatsbegriff, Eine staatsrechtliche Untersuchung, 1872, S. 5, cit:Barschel. U., Die Staatsqualität der deutschen Länder, S. 15.72 Von Seydel, Der Bundesstaatsbegriff, S. 7.73 iqve, gv. 22.74 iqve, gv. 15, 25.

Page 277: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 261 -

75 ix.: Barschel, U., Die staatsqualität der deutschen Länder, S. 16.

federaciuli saxelmwifos cnebis Camoyalibebis SesaZleblobas,magram, misi azriT, SeuZlebelia arsebobdes federaciuli saxelm-wifo (materialuri gagebiT). zaidelis Teoria nawilobriv exmiane-ba amerikeli mecnieris, nulifikaciis Teoriis fuZemdeblis, kal-gunis mosazrebebs, romelic aseve gadaWriT uaryofda federaci-ul saxelmwifoSi suverenitetis danawilebis SesaZleblobas.75

Page 278: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 262 -

Tavi 14. federaciuli saxelmwifos monisturiTeoriebi

federaciuli saxelmwifos monisturi Teoria efuZneba suverenite-tis danawilebis SeuZleblobis da konstituciuri samarTlis er-Tianobis ideas, rodesac (saxelmwifo) wesrigi ganxilulia rogorcCaketili normatiuli sistema1 .

monisturi Teoriis Tanaxmad, saxelmwifos warmoadgens mxolodfederacia, xolo federaciis subieqtebi (am saxelmwifos fargleb-Si) ayalibeben avtonomiur wesrigs. federaciis subieqts ar gaaCniadamoukidebeli saxelmwifoebrioba. federaciuli saxelmwifo, mo-nisturi Teoriis Tanaxmad, sxva araferia, Tu ara decentralizebu-li unitaruli saxelmwifo2 . miwebs, komunebs, regionebs da sxvaTviTmmarTvelobiT erTeulebs Soris arsebobs ara Tvisobrivi,aramed mxolod raodenobrivi xasiaTis (kompetenciaTa moculobisTvalsazrisiT) gansxvaveba. amasTanave, centralur xelisuflebasnebismier dros SeuZlia CamoarTvas esa Tu is kompetenciebi sax-elmwifos zemoaRniSnul teritoriul erTeulebs.

federaciuli saxelmwifos monisturi Teoria gansakuTrebiT ga-naviTares venis pozitivisturma skolam da calkeulma Sveicari-elma saxelmwifomcodneebma. monisturi Teoriis avtorebi, Ziri-Tadad cnebis ekonomiurobis moTxovnidan gamomdinare, suvereni-tets miiCneven saxelmwifos cnebis arsebiT momentad. federaciissubieqtebi, iuridiuli azriT, ar warmoadgenen saxelmwifos. iu-ridiuli TvalsazrisiT, ar arsebobs aranairi arsebiTi gansxvave-ba federaciis subieqtsa da sxva, teritoriul TviTmmarTvelobiTerTeulebs Soris.

merkli federaciul saxelmwifos axasiaTebda, rogorc „gansakuTre-bulad organizebul, SedarebiT ufro decentralizebul unitarulsaxelmwifos“.3 monisturi Teoria ramdenadme gansxvavebuli modi-fikaciiT ganaviTara kelzenmac. Tu msjelobis amosavali punqtiiqneba samarTlis subieqtebi (erTobebi, gaerTianebebi), maSin suv-erenuli SeiZleba iyos mxolod federacia, radganac da ramdena-dac kompetenciaTa uzenaesoba aqvT mxolod federaciis organoebs.Tu piriqiT, rogorc amas akeTebda kelzeni, aTvlis sawyis punqtadaRebuli iqneba samarTlis norma, maSin suverenulia mxolod „saerTokonstitucia“. „saerTo konstituciisagan“ gansxvavebiT, suverenu-li, federaluri marTlwesrigi da federaciis subieqtis marTl-wesrigi ramdenadme gaSualebuli xasiaTisaa.4

1 Koja, F., Der Bundesstaat als Rechtsbegriff, S. 92.2 Schaub, Die Aufsicht des Bundes über die Kantone, 1957, S. 50.3 Merkl, Zur deutsch-österreichischen Verfassung, S. 30. in: Koja, F., Der Bundesstaat alsRechtsbegriff, S. 92.4 iqve, gv. 29.

Page 279: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 263 -

federaciul saxelmwifoSi gaerTianebuli saxelmwifoebi uarsamboben TavianT suverenitetze, centraluri saxelmwifos sasarge-blod. marTalia, federaciis subieqtebi ukanve ibruneben uflebam-osilebaTa sakmaod did nawils, magram federalur kavSirSi gaer-Tianebis Semdeg isini ar warmoadgenen saxelmwifos. federaciulisaxelmwifos Tavisebureba ganisazRvreba erTiani, magram feder-alurad organizebuli suverenuli saxelmwifo xelisuflebis ar-sebobiT.5 federacia suverenulia, radganac da ramdenadac kompe-tenciaTa dadgenis uflebamosileba aqvs da, maSasadame, sruliadlegaluri gziT SeuZlia (marTalia, ramdenadme garTulebuli wes-iT, magram es am SemTxvevaSi sakiTxis arss ar cvlis) Secvalosfederaciis wevrTa kompetencias mikuTvnebul sakiTxTa wre.

federacia suverenulia, ramdenadac igi ar emorCileba aranairsxva xelisuflebas. federaluri xelisuflebisaTvis aseve damaxa-siaTebelia kompetenciaTa uzenaesoba. kompetenciaTa danawilebafederaciasa da mis subieqtebs Soris xorcieldeba mxolod damxolod federaluri sakonstitucio kanoniT. uflebamosilebaTawre SesaZlebelia gafarTovdes, magram aseve SesaZlebelia SeizRu-dos kidec federaciis calkeuli subieqtebis nebisagan damoukide-blad.6 federaluri sistema, decentralizaciis sxva formebisagangansxvavebiT, federaciis subieqtebs aZlevs centraluri xelisu-flebis ganxorcielebis procesSi monawileobis SesaZleblobas.7

radganac saxelmwifo, iuridiuli mniSvnelobiT, gaTanabrebuliakonstituciasTan, amitom suverenulia ZiriTadi kanoni. konstitu-cia unda iyos Sesabamis teritoriaze uflebamosilebaTa uzenaesiwesrigi, romelic ar gamomdinareobs aranairi zemdgomi normidan.konstituciiT dadgenili wesrigis organizacia Sinaarsobrivadacar SeiZleba ganisazRvros sxva wesrigiT.8

suverenuli SeiZleba iyos mxolod federacia an, ufro zustad,federaciuli saxelmwifos konstitucia. suverenuli ar SeiZlebaiyos federaciis subieqti da arc misi konstitucia. marTalia,samarTlis tradiciuli Teoria aRiarebs federaciis subieqtebissaxelmwifoebriobas, magram „saxelmwifoebriobis“ cnebis definirebaSeuZlebelia, ramdenadac suvereniteti „SefardebiTi“ cnebaa. Tum-ca federaciis subieqts hyavs Tavisi xalxi, aqvs teritoria damarTlwesrigi, magram misi kompetenciebis sfero da aseve, konsti-tuciis safuZvlebi dadgenilia federaluri konstituciiT. feder-aluri konstitucia warmoadgens federaciis Semadgeneli marTl-wesrigis rogorc formalur, ise materialur safuZvels. federaciissubieqtebi, iuridiuli TvalsazrisiT, warmoadgenen federaluri kon-

5 Zorn, Das Staatsrecht des Deutschen Reiches, I. Bd., 2. Aufl. 1895, S. 65. cit: Koja, F., DerBundesstaat als Rechtsbegriff, S. 93.6 Hauser, Die Bindungen des Bundes an das kantonale Recht, 1962, S. 5.7 Zorn, Das Statasrecht des Deutschen Reiches, S. 70.8 Giacometti, Schweizerisches Bundesstaatsrecht, 1949, S. 37.

Page 280: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 264 -

stituciis „Semoqmedebas“.9 federaluri konstitucia aerTianebs fed-eraciis wevrebs, aregulirebs mTel rig procesualur sakiTxebs ko-mpetenciaTa gamijvnis garda (rac gansakuTrebiT mniSvnelovania), nawi-lobriv gansazRvravs federaciis subieqtTa konstituciis Sinaarss.

amave dros, federaciis subieqtebs Cveulebrivi TviTmmarTvelobi-Ti erTeulebisagan gansxvavebiT, ufro farTo kompetenciebi daSesabamisad, SedarebiT farTo konstituciuri avtonomia aqvT. gar-da amisa, TviTmmarTvelobiTi erTeulebisagan gansxvavebiT, fed-eraciis subieqtebs SeuZliaT monawileoba miiRon federaluri nebisformirebis procesSi, Tumca, federaciis subieqti ar warmoadgenssaxelmwifos. monisturi Teoria uaryofs federaciuli saxelmwifos,rogorc saxelmwifoebisagan Semdgari saxelmwifos cnebis Camoyali-bebis SesaZleblobas: saxelmwifo ar SeiZleba Sedgebodes aseve sax-elmwifoebisagan. winaaRmdeg SemTxvevaSi, federaciuli saxelmwifoda misi wevri-saxelmwifoebi unda vaRiaroT, rogorc Tanaswori.10

monistur Teorias sakmaod uZneldeboda federalur saxelmwifoe-bsa da sxva, decentralizebul saxelmwifoebs Soris (romlebicmoicaven komunebs, avtonomiur regionebs da sxva teritoriul er-Teulebs) arsebuli gansxvavebis dadgena. am gansxvavebis umTavreskriteriums, monisturi Teoriis warmomadgenlebis SexedulebiT,warmoadgenda is faqti, rom federaciul saxelmwifoSi konsti-tuciuradaa ganmtkicebuli Sidasaxelmwifoebrivi erTeulebis monaw-ileoba saxelmwifo nebis formirebis da samarTalSemoqmedebis pro-cesSi.11 marTalia, monawileobis aseTi forma, SesaZloa, ver uzrun-velyofdes federalur doneze zogadi xasiaTis normis miRebas, ma-gram umTavresia, rom konstituciis gadasinjva damokidebulia Sina-saxelmwifoebrivi teritoriuli erTeulebis umravlesobis Tanx-mobaze. decentralizebuli saxelmwifos wevrebi aseve monawile-oben kompetenciebis dadgenis procesSi da am formiT _ saxelmwifosuzenaes gamgeblobas mikuTvnebuli sakiTxebis ganxorcielebaSi.12

monisturma Teoriam zemoaRniSnuli kriteriumis safuZvelze SeZ-lo federaciuli saxelmwifos iseTi iuridiuli cnebis Camoyali-beba, romelic mogvcemda federaciuli saxelmwifos decentrali-zaciis sxva formebisagan gamijvnis SesaZleblobas. garda amisa,monisturi Teoriis mier Camoyalibebuli cneba aRwers empiriuladarsebul federaciul saxelmwifoebsac. federaciuli saxelmwifoe-bis umravlesoba iTvaliswinebs federaciis subieqtebis monawile-obas federaluri konstituciis miRebisa da misi gadasinjvis pro-cesSi da am formiT federaciis wevrebs SesaZleblobas aZlevsTviTonac miiRon monawileoba kompetenciaTa katalogis dadgenaSi.

9 iqve, gv. 41.10 iqve, gv. 45.11 iqve, gv. 47.12 iqve.

Page 281: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 265 -

Tavi 15. federaciuli saxelmwifos dualisturiTeoria

dualisturi Teoria, romlis Tanaxmadac, federaciuli saxelm-wifo warmoadgens saxelmwifoebisagan Semdgar gaerTianebas (Staat-enstaat), ZiriTadad gavrcelebuli iyo me-19 saukunis meore naxevar-Si da me-20 saukunis dasawyisSi. federaciuli saxelmwifos dual-isturi Teoria dasaSvebad miiCnevda erTmaneTis gverdiT federaciisada federaciis subieqtis ori (an ormagi) saxelmwifo xelisufleb-is arsebobas. dualisturi Teoriiis mixedviT, saxelmwifoebriobadanawilebulia federaciasa da federaciis SemadgenlobaSi gaer-Tianebul saxelmwifoebs Soris. centraluri saxelmwifo („nationalgovernment“), aseve federaciis subieqtebi (kantonebi, provinciebi,Statebi da a. S.), TavianTi kompetenciis farglebSi warmoadgenensuverenul saxelmwifoebs.1

dualisturi Teoria arsebiTad niRbavda, magram ver wyvetda fed-eraciuli saxelmwifos cnebasTan dakavSirebul sirTuleebs.2 Tvi-Ton saxelmwifos cneba dualistur TeoriaSi gamoiyeneba ori gan-sxvavebuli mniSvnelobiT: saxelmwifos, erT SemTxvevaSi, eniWebasaerTaSoriso samarTlis Sinaarsi, xolo meore SemTxvevaSi _ sax-elmwifo samarTlis Sinaarsi.3

saerTaSoriso samarTlis TvalsazrisiT, saxelmwifo arsebobs ma-Sin, rodesac gansazRvrul teritoriaze moqmedi marTlwesrigi(adamianis qcevaTa iZulebiTi wesrigi) ar eqvemdebareba arc erTsxva wesrigs, garda saerTaSoriso samarTlis wesrigisa. Tu gv-surs, rom federaciis subieqtebsac „saxelmwifo“ vuwodoT, maSin„saxelmwifos“ cneba unda gavigoT sul sxvanairad, vidre „saxelm-wifo“ _ saerTaSoriso samarTlis azriT.4 federaciis subieqtebiwarmoadgenen ara uSualod saerTaSoriso-samarTlebrivi, aramedsaxelmwifos (saerTaSoriso samarTlis azriT) wesrigis element-ebs. federaciis subieqtebis konstituciuri avtonomia efuZnebasaxelmwifo samarTals, maSin roca federaciuli saxelmwifosdamoukidebloba uSualod gamomdinareobs saerTaSoriso-samarT-lebrivi marTlwesrigidan. federaciis subieqtebi sakmaod „Sors“arian saerTaSoriso-samarTlebrivi wesrigisagan da isini samarT-lis ierarqiul struqturaSi erTi safexuriT ufro dabla dganan,vidre saxelmwifo (saerTaSoriso samarTlis azriT).5

federaciuli saxelmwifos, rogorc „saxelmwifoebisagan Semdgarisaxelmwifos“ Teoria ar yofila erTgvarovani mimdinareoba. masSi

1 Pernthaler, P., Allgemeine Staatslehre und Verfassungslehre, S.294.2 iqve.3 Kunz, Die Staatsverbindungen, in: Handbuch des Völkerrechts, 4. Abt., 2. Bd. 1929, S. 21.cit: Koja, F., Der Bundesstaat als Rechtsbegriff, S. 85.4 Kunz, Die Staatsverbindungen, S. 51.5 iqve, gv. 52.

Page 282: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 266 -

gamoiyofoda SexedulebaTa ori ZiriTadi jgufi. erTi mimarTule-ba cdilobda daesabuTebina erT da imave teritoriaze ramdenimesuverenuli saxelmwifo warmonaqmnis erTdroulad TanaarsebobisSesaZlebloba. meore mimarTulebis avtorebi amtkicebdnen, romsuvereniteti ar warmoadgens saxelmwifos cnebis arsebiT niSansda federaciul saxelmwifos ganmartavdnen, rogorc arasuverenu-li saxelmwifoebisagan Camoyalibebul suverenul saxelmwifos.6

aRniSnuli mimdinareoba TviTon suverenitetSi gulisxmobda saxelm-wifos saSinao sagareo damoukideblobas, saxelmwifo marTlwesrigisuzenaesobas da xelisuflebis pirvelad, arawarmoebul xasiaTs.

federaciuli saxelmwifos rogorc saxelmwifoebisagan Semdgarisaxelmwifos konstruqciis Camoyalibebis SeuZleblobis Teoriu-li argumentirebisas ZiriTadi aqcenti keTdeboda im faqtze, romfederaciis subieqti federalur, centralur xelisuflebaze damok-idebulia ara marto politikurad, aramed samarTlebrivadac.7 fed-eraciuli saxelmwifos yvelaze partikularul-demokratiuli el-ementic ki (federaciis subieqtis sakanonmdeblo organos arCevaTavisi xalxis mier da federaciis subieqtis gavlena federalurixelisuflebis samarTalSemoqmedebasa da aRmasrulebel saqmianobaze)mTlianad damokidebulia federaciis wevrebisaTvis miniWebulikompetenciebis moculobaze.8

federaluri gaerTianebis, rogorc saxelmwifoebisagan Semdgarisaxelmwifos konstruqciis sisustes adasturebs umetes saxelmwi-foTa politikuri praqtika. germaniaSi gavrcelebuli mecnieruliTeoriebis9 da, germaniis federaluri sakonstitucio sasamarTlosgadawyvetilebebis10 Tanaxmad, germaniis ZiriTadi kanoni cnobs sax-elmwifoebriobis mxolod or dones: federacias da federalurmiwebs. federaluri miwis saxelmwifoebrioba gamomdinareobs Ziri-Tadi kanonis me-20 muxlidan, romlis Tanaxmadac, germania aris „fed-eraciuli saxelmwifo“. federaluri kavSiri yalibdeba miwebis gaer-Tianebis Sedegad da amavdroulad, warmoadgens federaciul sax-elmwifos. ramdenadac federaluri xelisufleba uSualod vrceldebaindividebze da federalur miwebze, xolo federalur samarTalsupiratesoba aqvs federaluri miwis samarTlis winaSe, suverenuliSeiZleba iyos mxolod federaciuli saxelmwifo. federaluri miwe-bi warmoadgenen arasuverenul saxelmwifos, romelTa saxelmwifoe-brioba ar aris warmoebuli federaciidan. federaciis subieqtebissaxelmwifoebrioba mxolod federaciis mieraa11 aRiarebulia.

6 iqve, gv. 68.7 Geiger, W., Mißverständnisse um den Föderalismus, 1962, S. 7.8 Koja, F., Der Bundesstaat als Rechtsbegriff, S. 67.9 Stern, K., Das Staatsrecht der Bundesrepublik Deutschland, Band, 1. Auflage, München, 1977,S. 489 ff.10 BVerfG, E. 1, 34, E 6, 309, E 13, 54.11 Hanf, D., Bundesstaat ohne Bundesrat?, S. 68.

Page 283: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 267 -

Tavi 16. samwevriani federaciis Teoria

1. samwevriani federaciis Teoria1. samwevriani federaciis Teoria1. samwevriani federaciis Teoria1. samwevriani federaciis Teoria1. samwevriani federaciis Teoria

samwevriani federaciis Teoriis mixedviT, federaciuli saxelm-wifo moicavs sami wevrisagan Semdgar saxelmwifo (samarTlebriv)sistemas: 1. erTian marTlwesrigs (saerTo konstitucia), 2. feder-alur marTlwesrigs da 3. federaciis subieqtebis marTlwesrigs.amasTanave, federaciisa da federaciis subieqtis marTlwesrigi,principulad, gaTanabrebulia erTmaneTTan. aRniSnuli TeoriismixedviT, suvereniteti, rogorc saxelmwifos arsebiTi niSani,damaxasiaTebelia erTiani saxelmwifosTvis da ara federaciisaTvis.saerTaSoriso samarTlebriv urTierTobebSi mxared gamodis fed-eraciuli saxelmwifo rogorc mTeli, da ara rogorc mxolodfederacia. marTalia, erTian saxelmwifos ar gaaCnia sakuTariorganoebi, magram, igi gamoiyenebs federaciisa da federaciisasubieqtebis organoebs.

samwevriani federaciuli saxelmwifos Teoria ganaviTares h. kelzen-ma,1 naviaskim2 da mauncma.3 samwevriani federaciuli saxelmwifosganviTarebaSi gansakuTrebuli damsaxureba miuZRviT germanel, avst-riel da meqsikel saxelmwifomcodneebs.4

2. naviaskis Teoria2. naviaskis Teoria2. naviaskis Teoria2. naviaskis Teoria2. naviaskis Teoria

naviaskim safuZveli Cauyara samwevriani federaciuli saxelmwi-fos Teorias.5 naviaskis mixedviT, federaciis subieqti da feder-aluri xelisufleba principulad Tanaswori arian. wevri-saxelm-wifoebi da centraluri saxelmwifo (federacia) erTad ayalibebenerTian saxelmwifos, rogorc mesame, centraluri saxelmwifosagangansxvavebul, iuridiul pirs. saxelmwifo, naviaskis mixedviT, auci-leblad unda iyos suverenuli; federalur kavSirSi gaerTianebu-li wevri-saxelmwifo, centraluri saxelmwifo da erTiani saxelm-wifoc suverenuli saxelmwifoebia.6

federaciuli saxelmwifo SesaZlebelia warmoiSvas ramdenime sax-elmwifos gaerTianebis Sedegad, romlis drosac isini TavianTikompetenciebis (marTlwesrigis) nawils gadascemen axladwarmoSobilfederaciul saxelmwifos. federaciuli saxelmwifo aseve Sesa-Zlebelia warmoiSvas unitaruli saxelmwifos decentralizaciis

1 Kelsen, H., Allgemeine Staatsrechtslehre (1925), Neudruck Bad Homburg v. d. H, 1966, S. 169 ff.2 Nawiasky, H., Allgemeine Staatslehre, Band 3, Staatsrechtslehre, Einsiedeln, 1956, S.151 ff.3 Maunz, T., Kommentierung von Artikel 29 GG, in: Maunz/Dürig, Kommentar zum Grundgesetz,Rn. 5f.4 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, I Band, Föderalismus, S. 107.5 Nawiasky, Der Bundesstaat als Rechtsbegriff, 1920, S.47. cit: Barschel, U., Die Staatsqualitätder deutschen Länder, S. 16.6 iqve.

Page 284: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 268 -

Sedegad, roca unitaruli saxelmwifo uars ambobs Tavis gan-sazRvrul kompetenciebze (marTlwesrigze) da am uflebamosile-bebs TviTonve gadascems im teritoriul erTeulebs, romlebicaseTi araiuridiuli gziT yalibdebian rogorc wevri-saxelmwi-foebi.7 rogorc manamde damoukidebel saxelmwifoTa mier feder-aluri kavSiris Camoyalibebis, ise unitaruli saxelmwifos decen-tralizaciis Sedegad, Cndeba axali saxelmwifo marTlwesrigi,sadac erTmaneTis gverdiT Tanaarseboben wevri-saxelmwifoebi dacentraluri saxelmwifo.

federaciasa da mis wevrebs Soris kompetenciaTa danawileba, na-viaskis azriT, exeba ara suverenitetis, aramed saxelmwifo xe-lisuflebaTa danawilebas.8 federaciisa da federaciis wevrebisTanasworoba, naviaskis mixedviT, gamoixateba maT ormxriv urT-ierTdamokidebulebaSi. federaciuli saxelmwifos kompetencia yal-ibdeba masSi gaerTianebul saxelmwifoTa kompetenciebis nawileb-isagan. federaciuli saxelmwifos SemadgenlobaSi gaerTianebuliwevrebi erTmaneTTan dakavSirebuli arian swored imis meSveobiT,rom TavianTi uflebamosilebebis gansazRvruli nawili gadacemu-li aqvT sxva saxelmwifosaTvis.9 Sesabamisad, federaciuli sax-elmwifo (centraluri saxelmwifo) aris ara „yovlismomcveli“,aramed iseTive „nawilobrivi wesrigi“, rogoricaa federaciis wevri-saxelmwifo, erTiani saxelmwifos wevri-saxelmwifoebi da cen-traluri saxelmwifo.10

naviaskisaTvis saxelmwifo warmoadgens „gansazRvrul marTlwes-rigSi gamovlenil, damoukidebeli nebis mqone instituts“.11 am mar-Tlwesrigis arsi gamoixateba imaSi, rom igi gamomdinareobs saku-Tari xelisuflebis pirveladobidan. federaciul saxelmwifoSipirveladobisa da damoukideblobis Tviseba unda hqondes rogorcfederaciis, ise misi wevrebis marTlwesrigs. suvereniteti naviaski-saTvis warmoadgens saxelmwifos arsebiT niSans da xelisuflebisdamoukideblobas. Sesabamisad, naviaski gamoricxavs suverenitetisdanawilebas an arasuverenuli saxelmwifoebis arsebobas. Tu amdebulebas federaciul saxelmwifoze gavavrcelebT, maSin undadavuSvaT, rom federaciisa da misi subieqtebis marTlwesrigma undaiarsebon erTmaneTis gverdiT ise, rom arc erTi ar idges meorezemaRla.12 arc federacia SeiZleba eqvemdebarebodes federaciis wev-rebs da, piriqiT, arc federaciis subieqti ar eqvemdebareba fed-eracias. Tu federacias da wevrebs surT erT saxelmwifod yofna,

7 iqve, gv. 137.8 iqve, gv. 23.9 iqve, gv. 29.10 ix: Nawiasky, Staatslehre, S. 159 ff.11 Nawiasky, Der Bundesstaat als rechtsbegriff, 1920, S.21.12 iqve, gv. 16.

Page 285: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 269 -

maT unda hqondeT pirveladi, sawyisi neba. aqedan gamomdinare, arcerTi maTganis neba ar gamoiyvaneba erTmaneTis nebisagan.13

ramdenadac federaciisa da misi wevrebis marTlwesrigi sakuTar„nebas“ da „sakuTar xelisuflebas“ efuZneba, advili SesaZlebe-lia, rom moxdes normaTa kolizia. normaTa koliziis problemasnaviaski wyvets im debulebiT, rom samarTlebrivi regulirebissagani maqsimalurad srulad aris gadanawilebuli federaciasa damis subieqtebs Soris.14 rac Seexeba „Riad“ darCenil kompetenciebs,maTze pretenzia SeiZleba hqondes mxolod sxva marTlwesrigs (sxvasubieqtebs, sxva erTeulebs), magram ara federacias da arc missubieqts. federacias da federaciis subieqtebis marTlwesrigebsSoris urTierToba efuZneba ara subordinaciis, aramed koordi-naciis principebs, xolo uflebamosilebaTa gadanawileba_ mxare-Ta ormxriv nebas.

naviaski ar iziarebs danawilebuli suverenitetis Teorias. fed-eraciul saxelmwifoSi danawilebulia mxolod saxelmwifo xe-lisufleba da, kerZod, kompetenciebi, magram ara suverenitetismixedviT. suvereniteti ekuTvnis rogorc federacias, ise federaciissubieqts, ramdenadac orives aqvs saxelmwifo xelisufleba. TviT-mmarTvelobiT erTeulebs aqvT mxolod am, erT-erTi, marTlwes-rigidan gamomdinare xelisufleba.15 federaciis subieqtebi suve-renitetis niSnis gareSe saxelmwifoebi ki ar iqnebodnen, aramedmxolod TviTmmarTvelobiTi erTeulebi; federaluri kavSiri sax-elmwifoTa gaerTianeba ki ar iqneboda, aramed decentralizebuliunitaruli saxelmwifo.16

naviaski xedavda, Tu sinamdvileSi ramdenad myife iyo federaciisada misi subieqtis Tanabarrangianobis konstruqcia. magram Tanabar-rangianobis ideis, sul cota, formaluri gadarCenis mizniT, igimimarTavs ormxrivi miTiTebebis fiqcias, Tumca es fiqciac verxsnis am Teoriis logikur winaaRmdegobas. es miTiTeba, naviaskismixedviT, unda iyos norma, romelic iTvaliswinebs normaTSemo-qmedebis da normaTSefardebisa uflebamosilebas kompetenciaTasferoSi. magram normis msgavsi Sinaarsis SemTxvevaSi wesrigi moicavsara makoordinebel, aramed subordinaciul elementebsac. ori wes-rigis koordinacia niSnavs, rom erTi (wesrigi) meoreSi ver pou-lobs normis dadgenis pirobas. naviaskis SemTxvevaSi normaTSemo-qmedebis aseT formalur pirobas Seicavs miTiTebebis norma. ma-gram, Tu miTiTeba normaa, maSasadame, partnioruli marTlwesrigiukve aRaraa suverenuli.17

13 iqve, gv. 35.14 iqve, gv. 22.15 iqve, gv. 100.16 Nawiasky, Allgemeine Staatslehre, III. Bd., 1956, S. 154.17 Usteri, M., Theorie des Bundesstaates, S. 177.

Page 286: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 270 -

aseTi Sedegi ar SeiZleba Tavidan avicdinoT im argumentis moSve-liebiT, rom aRniSnuli norma efuZneba ormxrivobas. usteris mierganviTarebuli debuleba ambobs: b uflebamosili unda gaxdes a-smxridan miTiTebis meSveobiT, im pirobiT, rom igi (b) a-s aRiarebsuflebamosil subieqtad. es debuleba logikuri uazrobaa, ram-denadac a-s marTlwesrigis uflebamosileba aris winapiroba imisa,rom mas SeuZlia misces miTiTeba b-s. Sesabamisad, miTiTebis norma-tiuli safuZvlis TvalsazrisiT, aranairi mniSvneloba ar undamieniWos b-s aRiarebas (anu ormxrivobas). amitom ar SeiZleba gavi-ziaroT naviaskis Tezisi, rom federacia da wevrebi damoukidebe-li nebis mqoneni arian.18

samwevriani federaciuli saxelmwifos Sesaxeb naviaskis mier ganvi-Tarebul Sexedulebas ar hyolia bevri mimdevari. saerTod, am TeoriismimarT samecniero azri yovelTvis ufro kritikulad iyo ganwyobili.

3. federalizmis cneba kelzenis TeoriaSi3. federalizmis cneba kelzenis TeoriaSi3. federalizmis cneba kelzenis TeoriaSi3. federalizmis cneba kelzenis TeoriaSi3. federalizmis cneba kelzenis TeoriaSi

federalizmis Sesaxeb kelzenis mier ganviTarebuli SexedulebebigamoirCeva ukiduresi centralizmiT. avstriis federaciis war-moSobac (1918-1920 wlebi) kelzenis TeoriaSi ganxilulia central-istur aspeqtSi. kelzeni aranair samarTlebriv mniSvnelobas araniWebda arc federalur doneze da arc avstriis miwebSi droebi-Ti parlamentebis an miwebis warmomadgenlobiTi institutebis ar-sebobis faqts. kelzenisaTvis aseve naklebadaa saintereso, romavstriis erTiani saxelmwifo dafuZnebulia avstriuli miwebis mier;avstriis miwebis marTlwesrigi, centraluri saxelmwifos mierdelegirebuli marTlwesrigia. avstriis federaluri konstitucia,kelzenis azriT, aris unitaruli saxelmwifos konstitucia.19

federaciis wevri-saxelmwifoebis konstitucia da masze dafuZneb-uli marTlwesrigi sabolood gamomdinareobs unitaruli saxelm-wifos nebisagan. federaciis subieqtebis kanonmdebloba da aRmas-rulebeli kompetenciebi warmoebulia federaluri konstituciis-agan da amitom federaciis subieqts ar SeiZleba hqondes arc mTlianida arc nawilobrivi suvereniteti. avstriis federaluri miwebi,politikuri gagebiT, ar SeiZleba vaRiaroT damoukidebeli sax-elmwifoebriobis mqone teritoriul erTeulebad.20 kelzenis aRniS-nul Sexedulebas zogierTi avtori antifederalursac uwodebs.21

18 iqve, gv. 178.19 Kelsen, H., Die Stellung der Länder in der künftigen Verfassung Deutscösterreichs, Zeitschriftösterreichisches Rechts, 1, 1919, S. 98, cit: Öhlinger, T., Der Bundesstaat zwischen ReinerRechtslehre und Verfassungsrealität, Wien, 1976, S. 8.20 H. Kelsen, Die Stellung der Länder in der künftigen Verfassung Deutschösterreichs, Zeitschriftösterreichische Rechts, 1, 1919, S. 99., cit: Öhlinger, T., Der Bundesstaat zwischen ReinerRechtslehre und Verfassungsrealität, Wien, 1976, S.8.21 ix. Öhlinger, T., Der Bundesstaat zwischen Reiner Rechtslehre und Verfassungsrealität, Wien,1976, S. 12.

Page 287: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 271 -

kelzeni miiCnevs, rom, iuridiuli TvalsazrisiT, ar arsebobs aranai-ri rangobrivi gansxvaveba federalur, centralur saxelmwifosada federaciis subieqtebs Soris. federaluri xelisufleba dafederaciis subieqtis xelisufleba Tanabarrangiania imdenad, ram-denadac orive Tanabrad emorCileba federalur konstitucias.federaluri konstitucia koordinacias uwevs federaciisa da fed-eraciis subieqtis saqmianobas. federaciuli saxelmwifo da fed-eraciis subieqti warmoadgenen nawilobriv marTlwesrigs, rom-lebsac aqvT saqmianobis gansxvavebuli teritoriuli da sagno-brivi sferoebi. federalur marTlwesrigsa da federaciis subieq-tis marTlwesrigs Soris ar arsebobs aranairi ierarqiuli daqvem-debareba da TiToeuli maTgani absoluturad Tanabar samarTlebrivmdgomareobaSia. rogorc federaluri, aseve federaciis subieqtismarTlwesrigi warmoebulia zemdgomi, saerTo konstituciisagan.sakuTriv federaciuli saxelmwifo warmoadgens ara ierarqiulad„zemdgom“ saxelmwifos, aramed am saerTo konstituciisagan dele-girebuli zemdgomi saxelmwifosa (Oberstaat) da wevri-saxelmwifoeb-is marTlwesrigisagan konstruirebul erTian, saerTo Tanamego-brobas, kavSirs.22

federaciuli saxelmwifo, kelzenis mixedviT, decentralizebulisaxelmwifos gansakuTrebuli formaa. federaciis subieqtebsa dadecentralizebuli saxelmwifos teritoriul erTeulebs (provin-ciebi, olqebi, da uwinares yovlisa, komunebi) Soris arsebobs araTvisebrivi, aramed raodenobrivi xasiaTis gansxvaveba, romelicganisazRvreba mxolod decentralizaciis moculobiT. kelzeni araRiarebs federaciis subieqtebis specifikur, saxelmwifoebriv niS-nebs, romelTa meSveobiTac federalizmis tradiciuli Teoriafederaluri marTvis sistemas ganasxvavebs decentralizaciis Cveu-lebrivi formebisagan.

kelzenis mixedviT, decentralizacia gacilebiT srulyofiladaarealizebuli federaciul saxelmwifoSi, ramdenadac federaciissubieqtebs damoukidebeli samarTalSemoqmedebiTi saqmianobis sfe-ro aqvT. samarTlis zogadi normebis safuZvelze federaciis sub-ieqts SeuZlia Tavis gamgeblobas mikuTvnebuli sakiTxebi moawes-rigos damoukideblad, maSin rodesac federaciis subieqtis sa-marTlis normis Sinaarsi ar aris gansazRvruli federaluri, „cen-traluri“ normis mier. federaciis subieqtebis uflebamosilebisa-gan gansxvavebiT, adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebis zog-adi samarTalSemoqmedebiTi kompetencia, rogorc wesi, mTlianadSeboWilia centraluri sakanonmdeblo organos nebiT. adgilo-brivi TviTmmarTvelobis organo ama Tu im sakiTxs aregulirebscentraluri normebis mier mowesrigebuli saerTo-samarTlebrivimateriis farglebSi, rodesac TviTmmarTvelobis organos norma

22 Kelsen, H., Die Stellung der Länder in der künftigen Verfassung Deutschösterreichs, S. 87.

Page 288: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 272 -

(Sinaarsobrivad) mTlianad determinirebulia centraluri normeb-is mxriv.23

kelzeni federaciuli saxelmwifos specifikuri Teoriis meSveo-biT cdilobs axsnas rTuli saxelmwifos samarTlebrivi struq-turebis arsi. kelzenis Tanaxmad, saxelmwifo safexureobrivadagebuli marTlwesrigia. saxelmwifo aris ara realuri politikurigaerTianeba, aramed mxolod termini, romelic aRniSnavs gan-sazRvrul, SedarebiT damoukidebel samarTlis normaTa kompleqss.saerTo marTlwesrigis ierarqiaSi saxelmwifo marTlwesrigis mx-olod erT-erTi safexuria.24

am zogadi meTodologiuri principidan gamomdinare, kelzeni moiTx-ovs, rom federaciasa da federaciis subieqts Soris urTierTobisgamokvleva unda moxdes cal-calke, marTlwesrigis saTanado safex-urebis Sesabamisad. Tu saxelmwifos warmovidgenT, rogorc sa-marTlis normaTa sistemas, maSin decentralizacia niSnavs saxelm-wifos teritoriuli dayofis anu saxelmwifo wesrigis Camomyali-bebeli normebis teritoriuli moqmedebis sazRvrebis dadgenas.25

decentralizebuli marTlwesrigi nawilobriv moicavs teritori-uli erTeulebis da, aseve nawilobriv, saerTo teritoriis mimarTmoqmed samarTlis normebs. federaluri kavSiris Semadgeneli mar-Tlwesrigebi erTmaneTTan uformo kavSirs ki ar amyareben, aramedwarmoadgenen erTi da igive marTlwesrigis nawilebs. marTlwes-rigis TiToeuli safexuri, farTo decentralizaciis SemTxveva-Sic, aucileblad moiTxovs saerTo, erTianobis CamomyalibebelimarTlwesrigis arsebobas.26

kelzeni saerTod ar ayenebs federaciis subieqtis suverenitetissakiTxs, ramdenadac mas suvereniteti gagebuli aqvs rogorc iu-ridiuli cneba, romelic gulisxmobs samarTlis normis uzenaeso-bas. samarTlis normis arawarmoebuli xasiaTidan gamomdinareobs,rom norma mxolod saerTaSoriso marTlwesrigs unda Seesabame-bodes. garda amisa, kelzeni aRiarebs saxelmwifos saerTaSoriso-samarTlebriv cnebas, romlisTvisac Sinaarsobrivad ucxoa suve-renitetis elementi. saerTaSoriso Tanamegobrobis TvalsazrisiT,saxelmwifo arsebobs maSin, rodesac damoukidebeli xelisuflebayalibdeba gansazRvruli teritoriis farglebSi anu, sxva sityve-biT rom vTqvaT, erT gansazRvrul sferoSi moqmedebs adamianTaqcevebis iZulebiTi wesrigi, romelic faqtobrivad ar emorCilebaaranair sxva wesrigs, garda saerTaSoriso samarTlis wesrigisa.27

kelzenis Teoriis mixedviT, suvereniteti sociologiur-politikur

23 Kelsen, H., Allgemeine Staatslehre, S. 193.24 Öhlinger, T., Der Bundesstaat zwischen Reiner Rechtslehre und Verfassungsrealität, S. 12.25 iqve, gv. 12.26 Kelsen, H., Allgemeine Staatslehre, S. 190.27 iqve, gv. 127.

Page 289: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 273 -

kategorias ki ar warmoadgens, aramed aris im samarTlebrivi normebiskompleqsis damaxasiaTebeli niSani, romlebic samarTlis mTlian,safexurovan sistemaSi umaRlesi, arawarmoebadi rangisaa.28 suve-reniteti aris uzenaesi, arawarmoebadi Rirebuleba. suverenuliasaxelmwifo, ufro zustad, saxelmwifo marTlwesrigi, mxolod imSemTxvevaSi, Tu mas (saxelmwifos) miniWebuli aqvs samarTlebrivida ara politikuri upiratesoba saerTaSoriso samarTlis winaSe.suvereniteti, kelzenis mixedviT, ar warmoadgens saxelmwifosatributs. Sesabamisad, ar arsebobs aranairi Tvisebrivi gansxvavebaunitarul da federaciul saxelmwifos da, aseve, saxelmwifosa dakomunebs Soris. suverenitetis, rogorc saxelmwifos arsebiTi niSnisuaryofa gviCvenebs, rom igi unda ganvixiloT ara rogorc absolu-turad uzenaesi, aramed marTlwesrigis SedarebiT ufro maRali safex-uri. saxelmwifosa da danarCen politikur gaerTianebebs Soris, kelze-nis mixedviT, aris ara arsebiTi, aramed mxolod raodenobrivi difer-enciacia. amitom, kelzeni miiCnevs, rom arc unda dadges sakiTxi imisSesaxeb, Tu ra niSniT gansxvavdeba saxelmwifo komunisagan.29

federaciul saxelmwifoSi marTlwesrigis decentralizacias kelze-ni xedavs imaSi, rom aq gvaqvs „nawili wesrigis“ ori saxe: nawiliwesrigi (igi „nawilia“ imitom, rom uflebamosilia kompetenciaTamxolod gansazRvrul, sagnobriv saxeebze) moqmedebs mTeli teri-toriis mimarT. marTlwesrigis meore saxe, teritoriuli moqmedeb-is farglebis mixedviT, moicavs teritoriis mxolod gansazRvrulnawils. pirveli marTlwesrigi, es aris e. w. „zemdgomi saxelmwifo“(Oberstaat), danarCenebi warmoadgenen e. w. „wevr-saxelmwifoebs“. „zemdgomsaxelmwifosa“ da „wevr-saxelmwifoebs“ Soris arsebobs ara daqvem-debarebisa da ierarqiis, aramed mxolod koordinaciis urTierTo-ba. „zemdgom saxelmwifosa“ da „wevr-saxelmwifoebs“ Soris urT-ierTobaSi aseve ar gvxvdeba delegirebis urTierTobebi.

„zemdgom saxelmwifos“ aqvs saerTo konstituciis mier delegire-bul uflebamosilebaTa gansazRvruli wre da aris mTeli teri-toriis mimarT moqmedi nawilobrivi wesrigi. „wevri-saxelmwifoe-bi“, saerTo konstituciis ZaliT, uflebamosili arian gadawyvitondanarCeni sakiTxebi da aseve, warmoadgenen iseT nawilobriv wes-rigs, romelic moqmedebs teritoriis mxolod nawilze. federaci-is wevrTa wesrigi eqvemdebareba qveynis saerTo konstitucias. sax-elmwifos konstitucia axorcielebs federaciisa da federaciiswevrebis koordinacias. erTianobas, romelsac federaciuli sax-elmwifos SemTxvevaSi saxelmwifo ewodeba, ayalibebs swored saerTokonstitucia.30 am gagebiT, kelzeni iziarebs federaciuli saxelm-

28 Kelsen, H., Das Problem der Souveränität und die Theorie des Völkerrechts, 2. Aufl., 1928.29 Kelsen, H., Artikel „Souveränität“, in: Strupp-Schlochauer, Wörterbuch des Völkerrechts, 2.Aufl., Band III, S. 278 ff., Kelsen, H., Allgemeine Staatslehre, 1925, S. 117.30 Kelsen, Die Bundesexekution, in: Festgabe für Fleiner zum 60. Geburtstag, 1927, S. 131, cit:Koja, F. Der Bundesstaat als Rechtsbegriff, S. 113.

Page 290: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 274 -

wifos samwevriani Semadgenlobis Teorias, romelic jer kidev me-19 saukunidan iRebs saTaves.31

federaciuli saxelmwifos samarTlebrivi struqturisaTvis, kelze-nis mixedviT, damaxasiaTebelia normaTa gansxvavebuli wris arse-boba. esenia: a) saerTo marTlwesrigi, romelic, amavdroulad, Sei-cavs federaciis konstitucias da federaciis wevrTa konstituci-is safuZvlebs; b) federaluri marTlwesrigis zogadi da individ-ualuri normebi, romelic konstituciis safuZvelze gamocemuliafederaluri kompetenciis farglebSi; g) federaciis wevrTa mar-Tlwesrigi, romelic Sedgeba konstituciisa da wevri-marTlwes-rigis normebisagan.32 „federaluri konstituciuri kanoni“ da „saer-To konstituciuri kanoni“, erTi da igive kanonmdeblis SemTxveva-Si, garegnulad ar gansxvavdebian erTmaneTisagan, magram savsebiTSesaZlebelia maT Soris Sinaarsobrivi gansxvavebis dadgena.33

federacias (romelic sagnobrivi moqmedebis sferos TvalsazrisiT,aseve nawilobrivi wesrigia) „zemdgomi saxelmwifo“ (Oberstaat) ewodebaimitom, rom saerTo konstitucia, rogorc wesi, efuZneba federaci-is nawilobrivi marTlwesrigis Camomyalibebel organos. maSasa-dame, erTi da igive organo gamodis rogorc saerTo konstituci-isa da, amave dros, iseTi nawilobrivi marTlwesrigis organo,romelsac kelzeni uwodebs „federacias, imperias, kavSirs, uzenaessaxelmwifos“.34

saerTo konstitucia, kelzenis mixedviT, aucileblad moicavs ko-mpetenciebis danawilebas federaciasa da mis wevrebs Soris. fed-eraciuli saxelmwifos istoriulad pirveli konstitucia SeiZle-ba SemoizRudos kompetenciaTa danawilebis mxolod ganzraxviskonstataciiT an iseTi organos CamoyalibebiT, romelic Semdgom-Si dakavebuli iqneba kompetenciaTa danawilebis modelis SemuSave-biT. federacias da federaciis wevrebs SesaZlebelia gadaeceT aramarto kanonSemoqmedebiTi uflebamosileba, aramed konstituciuriavtonomiac. federaciis subieqtebi TavianTi konstituciuri av-tonomiis farglebSi uflebamosili arian daadginon sakuTari (naw-ili) konstitucia, riTac xdeba federaciasa da wevrebs Soriskoordinacia.35

kelzeni miuTiTebs, rom federaciuli saxelmwifos istoriuladpirveli konstitucia ar iTvaliswinebs sakuTari, federaluri

31 Haenel, Studien zum deutschen Staatsrecht, I. Bd.: Die vertrafsmäßigen Elemente der deutschenReichsverfassung, 1873, S. 63.cit: Koja, F., Der Bundesstaat als Rechtsbegriff, S. 113.32 Kelsen, Die Bundesexekution, S.135. cit: Koja, F., Der Bundesstaat als Rechtsbegriff, S.120.33 Kelsen, Die Bundesexekution, S. 133, cit: Koja, F., Der Bundesstaat als Rechtsbegriff, S.114.34 Kelsen, Die Bundesexekution, cit: Koja, F., Der Bundesstaat als Rechtsbegriff, S. 114.35 iqve, gv. 134.

Page 291: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 275 -

konstituciis damdgeni kanonmdeblisagan gansxvavebuli organosarsebobas, romelic momavalSi daadgenda saerTo konstitucias.federaciuli saxelmwifos pirveli konstitucia imTaviTve Sei-cavs federaciis mTel konstitucias, rogorc nawilobriv marTl-wesrigs da, aseve, federaciis wevrebis konstituciaTa safuZvlebs.amis gamo, federaciis wevrebis kanonmdebels SeuZlia sakuTarikonstituciis Camoyalibeba da ganviTareba ukve arsebuli konsti-tuciuri principebis safuZvelze. maSasadame, federaciis wevrebsaqvT mxolod SezRuduli konstituciuri avtonomia, maSin rocafederacias saerTod ar gaaCnia aranairi konstituciuri avtono-mia. federaciuli saxelmwifos istoriulad pirveli konstituci-is nebismieri cvlileba, romelic Seexeba kompetenciaTa danaw-ilebis, federaluri sakanonmdeblo da aRmasrulebeli xelisu-flebis organizaciis, federaciis subieqtis konstituciis princi-pebs, ZiriTad uflebebs da Tavisuflebebs, warmoadgens saerTokonstituciis cvlilebas.36

am Tvalsazrisidan gamomdinare, kelzens dasaSvebad miaCnia saer-To konstituciis mier dadgenili kompetenciebis darRveva, rogorcfederaciis, ise federaciis wevrebis mxridan.37 sakonstitucio sasa-marTlo, romelic uflebamosilia gaauqmos rogorc federaciis, isemisi wevrebis arakonstituciuri aqtebi, uzrunvelyofs „zemdgomisaxelmwifos“ da „wevri saxelmwifos“ Tanabarrangianobas saerTokonstituciis winaSe. kelzenis mixedviT, swored aRniSnuli paritetida ara principi, rom „federaluri samarTali imorCilebs federaci-is subieqtis samarTals“, warmoadgens federaciuli saxelmwifosuzenaesobas.38 federaciuli saxelmwifos egzistencialuri idea isaa,rom daculi rCeba rogorc federaciis wevri-saxelmwifoebis, asevee.w. zemdgomi saxelmwifos (federaciis) samarTlebrivi sferoebi.39

sakonstitucio sasamarTlos miumxroblobis dasacavad kelzenimoiTxovs, rom sasamarTlo unda iyos federaciisa da federaciiswevrebis „saerTo organo“, maT Soris sasamarTlos Semadgenlobisformirebis wesis mixedviTac.40 aRsaniSnavia, rom avstriis konsti-tuciaSi, ramdenadme Serbilebuli formiT, gaTvaliswinebuliakelzenis Sexeduleba. kerZod, avstriis konstituciis 147-e muxlisme-2 abzaciT, bundesrats (miwebis palata), ufleba aqvs waradginossakonstitucio sasamarTlos sami wevrisa da erTi saTadarigo wevriskandidatura. avstriis federaluri sakonstitucio sasamarTlossam wevrs da or saTadarigo wevrs, mudmivi sacxovrebeli adgiliunda hqondes dedaqalaqis, venis farglebs gareT.41

36 iqve, gv. 135.37 Kelsen, Die Bundesexekution, S. 167, cit: Koja, F., Der Bundesstaat als Rechtsbegriff, S. 115.38 iqve, gv. 166.39 iqve, gv. 165.40 iqve, gv. 166.41 Koja, F., Der Bundesstaat als Rechtsbegriff, S. 116.

Page 292: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 276 -

aRsaniSnavia, rom federaciul saxelmwifos venis skola ganmar-tavda ara rogorc zogadad „decentralizebuli saxelmwifos gan-sakuTrebul formas“, aramed rogorc „decentralizebuli unitarulisaxelmwifos gansakuTrebuli formas“.42 kelzenis da venis skolismixedviT, yvela saxelmwifo „unitarulia“, saxelmwifo aris mx-olod samarTlebrivi erTianoba. termini „unitaruli saxelmwifo“am TvalsazrisiT aranair kavSirSi araa federaciuli saxelmwi-fos problematikasTan. unitarul da federalur saxelmwifoebsSoris gansxvavebas mxolod teqnikur-organizaciuli xasiaTi aqvs.43

4. samwevriani federaciuli saxelmwifos Teoria germaniis4. samwevriani federaciuli saxelmwifos Teoria germaniis4. samwevriani federaciuli saxelmwifos Teoria germaniis4. samwevriani federaciuli saxelmwifos Teoria germaniis4. samwevriani federaciuli saxelmwifos Teoria germaniiskonstituciuri marTlmsajulebis praqtikaSikonstituciuri marTlmsajulebis praqtikaSikonstituciuri marTlmsajulebis praqtikaSikonstituciuri marTlmsajulebis praqtikaSikonstituciuri marTlmsajulebis praqtikaSi

samwevriani federaciuli saxelmwifos calkeuli elementebi gvxvde-boda germanul kanonmdeblobaSi. germaniis ZiriTadi kanonic nawilo-briv ganasxvavebda „federaciuli respublikisa“ da „federaciis“cnebebs,44 Tumca iuridiul literaturaSi am konstituciuri debulebisgarSemo ar yofila azrTa erTianoba. mauncis azriT, federaciissubieqtebi centralur saxelmwifosTan erTad qmnian mTlian saxelm-wifos (federaciul saxelmwifos).45 centraluri saxelmwifoa is sax-elmwifo, sadac centraluradaa mocemuli yvela wevri-saxelmwifossaxelmwifo funqciaTa „CamonaWeri“, nawili. mTliani saxelmwifopiriqiT, centraluri saxelmwifosa da wevri-saxelmwifoebis er-Toblioba, maSasadame, _ saxelmwifoebriobaTa erTobliobaa.46

aRniSnuli modelis kritikosTa azriT, Tu am Teorias bolomdemivyvebiT, maSin germaniis ZiriTadma kanonma „federaciuli respubli-ka“ mudam unda aRniSnos, rogorc „mTliani saxelmwifo“, „federaci-is“ cnebiT unda gamoxatos centraluri saxelmwifo, xolo „miwebis“cnebiT _ federaciis subieqtebi.47 sinamdvileSi, germaniis ZiriTadikanonis teqstisaTvis ucxoa „mTliani saxelmwifos“ konstruqciada, Sesabamisad, konstitucia aranair kompetencias ar aniWebs mas.48

federaciuli saxelmwifo yovelTvis warmoadgens politikur du-alizms, e. w. duplex regime-s, maSin roca samwevriani federaciulisaxelmwifo im politikuri miznis miRwevis saSualebaa, romelsacsurs daasabuTos federaciis subieqtTa suvereniteti, federalurixelisuflebisa da federaciis subieqtTa Tanabarrangianoba.49

42 Merkl, A., Zur deutsch-österreichischen Bundesverfassung, S. 28. cit: Öhlinger, T., DerBundesstaat zwischen Reiner Rechtslehre und Verfassungsrealität, S. 15.43 ix. Öhlinger, T., Der Bundesstaat zwischen Reiner Rechtslehre und Verfassungsrealität, S. 15.44 Hanf, D., Bundesstaat ohne Bundesrat?, S. 66.45 Maunz, T., Deutsches Staatsrecht, 16. Aufl., 1968, S. 188.46 iqve, gv. 189.47 Koja, F., Bundesstaat als Rechtsbegriff, S. 117.48 Herzog, R., Kommentierung von Artikel 20 IV GG, in: Maunz/Dürig, Grundgesetz. Kommentar,München, Stand 1990 Rn. 18f.49 Scheuner, U., Struktur und Aufgabe des Bundesstaates. Zur Lehre vom Bundesstaat, S. 419 ff.

Page 293: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 277 -

samwevriani federaciuli saxelmwifos Teoriis calkeuli debule-bebi aisaxa germaniis federaciuli respublikis federaluri sa-konstitucio sasamarTlos gadawyvetilebaSi. amave dros, germani-is sakonstitucio sasamarTlos ar ganuviTarebia samwevriani fed-eraciuli saxelmwifos Teoria. federalurma sakonstitucio sasa-marTlom Tavis gadawyvetilebaSi miuTiTa, rom “...germaniis fed-eraciuli saxelmwifo, konstituciur-samarTlebrivi TvalsazrisiT,aris federacia da miwebi, rogorc erTi mTeli...“50 an „...germaniisfederaciuli respublika, rogorc federaciuli saxelmwifo, rom-lis wevrebic arian federacia da miwebi...“.51 sakonstitucio sasa-marTlos sxva gadawyvetilebaSi aRniSnulia, rom federacia damiwebi erTmaneTTan dakavSirebuli arian Tanasworobis sawyisebze.52

aRsaniSnavia, rom federaluri sakonstitucio sasamarTlos ze-moaRniSnul gadawyvetilebas kritikulad Sexvda bevri cnobiligermaneli mecnieri.53

samwevriani federaciuli saxelmwifos Sexedulebis mowinaaRmde-geTa azriT, federaciuli saxelmwifo warmoadgens politikuriarsebobis dualizmze damyarebul wesrigs.54 yvela federaciulisaxelmwifos konstitucia erTmaneTisagan ganasxvavebs federalurda federaciis subieqtis xelisuflebas, federaciisa da federaci-is wevrebis kompetenciebs. samwevriani federaciuli saxelmwifosmodels uaryofs rogorc samarTlis sistema, ise politikuri si-namdvilec. federacia ar SeiZleba ganvixiloT rogorc federaci-uli respublikis wevri. federaciis wevri SeiZleba iyos mxolodfederaciis subieqti. federacia, germaniis ZiriTadi kanonis azriT,aris mTliani saxelmwifos institucionaluri wesrigi.55 SeuZlebe-lia erTmaneTisagan ganvasxvaoT an raime niSnis safuZvelze movax-dinoT centraluri saxelmwifos da erTiani saxelmwifos cnebebisdiferenciacia. samwevriani federaciuli saxelmwifos Tezisi, rom-lis Tanaxmadac federacia, iseve rogorc miwebi, aris erTiani sax-elmwifos wevri, warmoadgens iseT azrobriv konstruqcias, romel-ic ar Sesabameba sinamdviles. federaciuli saxelmwifos sam wevraddayofa ar aRiarebs federaciis institucionalur xasiaTs.56

mogvianebiT, mecnierebaSi gamoTqmuli mwvave kritikis gavleniT,

50 Bundesverfassungsgerichtsentscheidungen. 6/340.51 BVerfGE. 6/364.52 BVerfGE. 6/362.53 Kimminich, O., Der Bundesstaat, in: J. Isensee/P. Kirchhof (Hg.), Handbuch des Staatsrechtsder Bundesrepublik Deutschland, Band I: Grundlagen von Staat und Verfassung, Heidelberg,1987, Rn. 42.54 Kaiser, Die Erfüllung der völkerrechtlichen Verträge des Bundes durch die Länder, Zeitschriftöffentlichen Rechtsvergleichung, Bd. 18, 1957/1958, S. 526 ff, cit: Koja, F., Der Bundesstaatals Rechtsbegriff, S. 118.55 Kaiser, Die Erfüllung der Völkerrechtlichen Verträge des Bundes durch die Länder, S. 535.56 iqve, gv. 536.

Page 294: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 278 -

germaniis federalurma sakonstitucio sasamarTlom uaryo fed-eraciis samwevriani Teoria. sasamarTlos ganmartebiT, is faqti,rom sagareo urTierTobebSi federacia warmodgenilia rogorcerTianoba, maSin roca saxelmwifo funqciebi, Sidasaxelmwifoe-briv urTierTobebSi, gadanawilebulia federaciasa da mis sub-ieqtebs Soris, ar niSnavs, rom erTmaneTisagan unda gamovyoT cen-traluri saxelmwifo da erTiani saxelmwifo, rogorc ori gansx-vavebuli, erTmaneTis mimarT konstituciur-samarTlebrivi ufle-bebisa da movaleobebis mqone subieqti. federaciis, rogorc er-Tiani saxelmwifos gverdiT ar arsebobs centraluri saxelmwifo,aramed arseboben mxolod centraluri organizaciebi, romlebickonstituciis farglebSi asruleben im saxelmwifo funqciebs,romlebic unitarul saxelmwifoSi erTiani saxelmwifo organizaci-is gamgeblobas ganekuTvneba. konstitucia ar iTvaliswinebs cen-traluri saxelmwifos da erTiani saxelmwifos gansakuTrebuliorganoebis arsebobas, aseve, ar cnobs kompetenciaTa danawilebissistemas erTian saxelmwifosa da centralur saxelmwifos Soris.57

erTian saxelmwifos warmoadgens federacia, xolo federaciiswevrebi arian federaluri miwebi. federacia aris mxolod zemdgo-mi saxelmwifo organizacia, romelic, federaciis subieqtebTanmimarTebaSi, amavdroulad, warmoadgens federaciul saxelmwifos.58

germaniis federaluri sakonstitucio sasamarTlo federalur mi-webs ganixilavs rogorc arasuverenul saxelmwifoebs. magram ger-maniis sakonstitucio sasamarTlos ar ganumartavs federalurimiwebis saxelmwifoebriobis zusti Sinaarsi da aseve ar ucdia amdebulebis dasabuTeba. germaniis miwebis saxelmwifoebrioba, sasa-marTlos azriT, ganisazRvreba imiT, rom federaluri miwebis ufle-bamosileba ar aris warmoebuli xasiaTis.59 germaniis sakonstitu-cio sasamarTlos erT-erT gadawyvetilebaSi aRniSnulia, rom miwe-bis uzenaesi uflebamosilebebi „aRiarebulia federaciis mier“.60

magram sasamarTlos aRniSnuli formulireba ramdenadme orazro-vania da iZleva subieqturi interpretaciis farTo SesaZleblobas.federaciis mier miwebis uflebamosilebaTa „cnoba“ SeiZleba iseiqnes gagebuli, rom federaluri xelisufleba mxolod „eTanxme-ba“ federalur miwebs da TviTonac, nebayoflobiT, icavs funqcia-Ta danawilebis sistemas. magram federaciis subieqtis saxelmwi-foebriobis mTeli Sinaarsi swored isaa, rom miwebis uzenaesiuflebamosileba ar aris warmoebuli federaciis mier. am logikidangamomdinare, federacia ubralod ki ar unda aRiarebdes, aramediZulebuli unda iyos, rom aRiaros miwebis uflebamosilebebi.61

57 BVerfGE. 13/77.58 BVerfGE. 13/78.59 BVerfGE, 1, 34,; 6, 60; 12, 155; 13, 75.60 Hanf, D., Bundesstaat ohne Bundesrat?, S.38.61 Barschel, U., Die Staatsqualität der deutschen Länder, S. 21.

Page 295: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 279 -

debulebas, rom federaluri miwa arasuverenuli saxelmwifoa, sa-konstitucio sasamarTlo asabuTebs miwis uflebamosilebis „fun-qciurad SezRuduli“ xasiaTis safuZvelze.62

niSandoblivia, rom germaniis federaluri sakonstitucio sasa-marTlos gadawyvetilebebSi federacia daxasiaTebulia rogorc„zemdgomi saxelmwifo“ („Oberstaat“).63 magram federaciuli saxelm-wifos ierarqiuli struqturidan sakonstitucio sasamarTlos argamoaqvs daskvna, rom germanuli miwebi, mTlianobaSi, eqvemdebare-bian federalur xelisuflebas. sakonstitucio sasamarTlos sxvagadawyvetilebaSi miTiTebulia, rom miwebi da federacia Tanabar-rangiani, Tanaswori arian.64

federaciuli saxelmwifos samwevriani Teoriis momxreTa aRiare-biT, gansxvaveba centralur da mTlian saxelmwifos Soris mx-olod damxmare azrobrivi, logikuri konstruqciaa. federaciulisaxelmwifos aseTi struqtura ar niSnavs, rom erTmaneTis gver-diT, imavdroulad, arsebobs ori realuri saxelmwifo struqtura,rogorc samarTlis damoukidebeli subieqti. federaciuli saxelm-wifos politikuri sinamdvilisaTvis federaciuli saxelmwifossamwevrian Teorias aranairi mniSvneloba ara aqvs. es Teoria arasaxavs realurad arsebul faqts, ar eswrafvis romelime konkre-tul mizans, mas sabolood, mxolod damxmare mniSvneloba aqvs daemsaxureba „konstruqciul ganmartebebs“.65

Tanamedrove germanul literaturaSi ufro aRiarebulia federaci-uli saxelmwifos orwevriani Teoria, romlis Tanaxmadac, germani-is saxelmwifo Sedgeba miwebisa da federaciisagan (rogorc cen-traluri, mTliani saxelmwifosagan).66

62 BVerfGE, 1, 34.63 BVerfGE, 13, 54 ff.64 BVerfGE, 13, 76 ff.65 Maunz, Th., Deutsches Staatsrecht, S. 189.66 Herzog, R., Allgemeine Staatslehre, 1971, S. 82 ff.

Page 296: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 280 -

1 amis Sesaxeb dawvrilebiT ix. Zityrj= �.= Ntjhbz atlthfkbpvf= �����= 1912.

Tavi 17. federaluri struqturebis warmoSoba

1. federalizmis anglo-amerikuli tradiciebi1. federalizmis anglo-amerikuli tradiciebi1. federalizmis anglo-amerikuli tradiciebi1. federalizmis anglo-amerikuli tradiciebi1. federalizmis anglo-amerikuli tradiciebi

1.1. aSS1.1. aSS1.1. aSS1.1. aSS1.1. aSS

federaciuli saxelmwifos modeli "aRmoaCines" aSS-is konstituciismamebma. marTvis federaluri sistemis realizacia aseve, pirveladmoxda amerikis SeerTebul StatebSi.

saxelmwifos teritoriuli mowyobis federaluri, saxelSekrule-bo ideebi amerikaSi Semoitanes pirvelma kolonistebma: kalvin-istebma da indenpendentebma.1 sakuTriv Crdiloamerikuli federaciisistoria dasabams iRebs 1765 wlidan, rodesac niu-iorkSi Sekre-bilma cxra koloniis warmomadgenelTa kongresma pirvelad gamox-ata aSkara protesti inglisis mier TviTneburad dawesebuli be-garebis winaaRmdeg. koloniaTa, „saxelmwifoTa“ (states) kavSiri,Tavdapirvelad warmoadgenda wminda saerTaSoriso-samarTlebrivgaerTianebas, romlis erTaderTi saerTo xelisufleba iyo 1774wels dafuZnebuli e. w. kontinenturi kongresebi. manamde TiToeu-li kolonia absoluturad gankerZoebuli iyo erTmaneTisagan dauSualod ukavSirdeboda ingliss. koloniebs Soris kavSiris gan-mtkicebis idea, arsebiTad aRmocenda mxolod mas Semdeg, rac war-moiSva inglisis koloniuri xelisuflebis mxridan samxedro Care-vis safrTxe, romlis mogeriebis aucileblobamac koloniebi daar-wmuna gaerTianebis upiratesobaSi.

1776 wlis 10 maiss filadelfiis kongresze Sekrebilma 13 ameriku-li koloniis warmomadgenlebma (TiTqmis erTwliani debatebis Sem-deg) miiRes inglisisagan sruli gamoyofis gadawyvetileba. didibritaneTis yofilma 13-ma koloniam, ukve suverenulma saxelmwi-foebma, TavianTi damoukidebloba gamoacxades 1776 wlis 4 ivlisis„damoukideblobis deklaraciiT“. deklaraciis miRebidan mokle xanSikongresi Seudga axali kavSiris ZiriTadi kanonis _ konfederaciismuxlebis ganxilvas.

konfederaciis muxlebi gansazRvravda kongresis, rogorc xelisu-flebis sakavSiro organos, uflebamosilebebs, adgenda Statebissuverenitetis xelSeuxeblobas. Articles of Confederation xangrZlividebatebis Semdeg ratificirebul iqna 1777 wlis 15 noembers. marTa-lia, konfederaciuli sistema ar aRmoCnda sicocxlisunariani, ma-gram mTlianobaSi man saTave daudo amerikuli saxelmwifoebrio-bis formirebis process. konfederaciis me-13 muxlis Tanaxmad, kav-Siri iqmneboda samudamod (rogorc miiCneven, am muxlis safuZ-velze, Statebi nebayoflobiT acxadebdnen uars secesiaze. arsebi-Tad, es iyo erTaderTi muxli, romelic ewinaaRmdegeboda konfed-eraciis WeSmarit bunebas). konfederaciis muxlebi aseve ganamtki-

Page 297: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 281 -

cebdnen Statebis suverenitets. konfederaciis sakavSiro organosgadacemuli hqonda erovnuli uSiSroebis prerogativa, aseve,SezRuduli formiT, ucxoeTis saxelmwifoebTan molaparakebisuflebamosileba. TiToeuli Statis moqalaqes ufleba hqonda es-argebla Tavisufali moqalaqis im privilegiebiT da SeRavaTebiT,romelic dadgenili iyo sxva Statis moqalaqeebisaTvis. konfed-eraciis muxlebiT SemoiRes sakavSiro xazina Tavdacvaze gaweulixarjebisaTvis. garda amisa, dafuZnda erTiani safosto samsaxuri.

amerikis konfederaciuli gaerTianeba, rogorc yvela am tipis kav-Siri, sakmaod myife iyo. centraluri xelisuflebis Zalauflebasimbolur xasiaTs atarebda. centraluri xelisuflebis sisustezemiuTiTebs is garemoeba, rom mis gamgeblobas mikuTvnebuli kompe-tenciebi saerTaSoriso xasiaTis iyo. federalur armias da feder-alur fulad saxsrebs ayalibebdnen calkeuli Statebi da cen-tralur xelisuflebas ar SeeZlo maTi formirebis procesze raimezegavlena. ucxoeTis saxelmwifoebTan saerTaSoriso xelSekrule-bebis dadeba, fulis moWris, asignaciebis gamoSvebis, sesxis aRebi-sa da xarjebis dadgenis sakiTxis gadawyveta unda momxdariyoStatebis umravlesobis TanxmobiT. iseve rogorc kongresSi, Statebisspecialur komitetSic TiToeul Stats mxolod erTi xmis uflebahqonda. federaluri xazinis Sevseba sakavSiro xelisuflebas See-Zlo mxolod mas Semdeg, rac igi saTanado TxovniT mimarTavdaStatebis mTavrobas. Statebs SeeZloT daekmayofilebinaT es Txov-na an saerTod upasuxod daetovebinaT igi. amis gamo kontinenturmakongresma ZlivZlivobiT SeZlo aucilebeli saSualebebiT revolu-ciuri armiis momarageba (inglisTan gaWianurebul omSi). arsebulisafinanso urTierTobebis pirobebSi sakavSiro xelisufleba uZluriaRmoCnda daeZlia omis Semdgomi ekonomikuri krizisi. da es maSin,rodesac sul ufro Zlierdebodnen Statis mTavrobebi.

konfederaciuli kavSiris araefeqturma xasiaTma mwvaved daayenafederaciul saxelmwifod misi reorganizaciis sakiTxi. 1787 wlismaisSi filadelfiaSi Sekrebilma konventma Tavis sxdomebze (25maisidan 17 seqtembramde) SeimuSava axali konstitucia, romelicZalaSi Sevida 1789 wels.

filadelfiis konventi cdilobda pirdapiri kavSiri daemyarebinacentralur, federaciul saxelmwifosa da moqalaqeebs Soris, State-bis mTavrobaTa Suamavlobis gareSe.

federaluri saxelmwifos Camoyalibebis dros Crdilo amerikiscameti Stati jer kidev ar warmoadgenda erTian ers. gansakuTre-biT didi iyo gansxvaveba samxreTisa da CrdiloeTis Statebs Soris.gansxvavebuli iyo federaluri kavSirisadmi solidarobis grZno-bac _ amerikis samxreT StatebSi imTaviTve Zlieri iyo ara feder-aluri, aramed konfederaciuli kavSirisaken miswrafebis tendencia.

Page 298: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 282 -

2 Schultze, R.-o., Föderalismus, in: D. Nohlen, Pipers Wörterbuch zur Politik, Bd. 2, S. 94.

federaluri kavSiris CamoyalibebisTanave gamoikveTa centriskenu-li tendenciebi. aSS-is federaluri mTavroba, romlis saTaveSicfederalisturi partia idga, eswrafvoda calkeuli Statebis mTliandamorCilebas. centriskenuli tendenciebis pasuxad gaZlierdawinaaRmdegoba antifederalisturi partiis mxridan, romelic Camoy-alibda me-18 saukunis 90-ian wlebSi da moiTxovda Statebis metavtonomias, farTo individualur da socialur Tavisuflebas.

amerikuli federalizmi efuZneboda TeTrkaniani emigrantebis mxridansaerTo bazris Camoyalibebis survils da aseve mimarTuli iyoekonomikuri da teritoriuli eqspansiisaken.2 amitom, SeiZlebadavaskvnaT, rom federalizmi Rrmad iyo gamjdari ara marto ameriku-li sazogadoebis politikur tradiciebSi, aramed ekonomikaSi,socialur struqturasa da religiaSi. sadiskusio iyo arsebiTadfederaluri kavSiris momavali saxe. kerZod, Tu rogori unda yo-filiyo igi: decentralizebuli Tu centralizebuli.

„federalisti“ ufro orientirebuli iyo marTvis centralizebulmodelze. amerikis politikur praqtikaSic dainerga federalizmiscentralisturi modeli. Tumca, centraluri xelisuflebis ga-Zlierebis miuxedavad, federalur Statebs sakmaod farTo ufle-bamosileba hqondaT. es faza, romelic amerikuli federalizmisistoriaSi SeiZleba daxasiaTdes, rogorc „dual federalism“, gagrZel-da 1860 wlamde. 1861-1865 wlebis samoqalaqo omma, agreTve,EaSS-isSemdgomma industrializaciam, sameurneo da socialurma krizismabevrad ganapiroba federaluri xelisuflebis kompetenciebis ar-sebiTi zrda. politikuri xelisuflebis centralizacia iuridiu-ladac dasabuTda da legalizebulad gamoacxada aSS-is uzenaesmasasamarTlom.3

centralizaciis procesSi federaluri xelisufleba aqtiuradiyenebda finansur berketebsac. federacia finansurad monawileob-da subnacionalur gaerTianebaTa saqmianobaSi da am formiT ereo-da Statebis gamgeblobas mikuTvnebul sakiTxebSi. prezident ruz-veltis mmarTvelobis periodSi (New Deal) ganxorcielda aSS-isfederaluri politikuri sistemis arsebiTi reorganizacia: Camoy-alibda amerikuli sayovelTao keTildReobis saxelmwifos kon-cefcia da aqtiurad daiwyo misi realizacia. federalurma safin-anso programam, romelic ZiriTadad socialur sferos Seexeboda(janmrTelobis dacva, profesiuli ganaTleba, umuSevarTa social-uri dacva, sapensio uzrunvelyofa da dedaTa dacva), kidev ufrogaaZliera centraluri xelisuflebis uflebamosileba. prezidentjonsonis mmarTvelobis periodSi (1965-1968), federaluri xelisu-flebis politika mimarTuli iyo federaciasa da Statebs Soriskooperaciuli TanamSromlobis da adgilobrivi TviTmmarTvelo-bis waxalisebisaken, magram, amave dros, gafarTovda federaluri

Page 299: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 283 -

safinanso programebis moculoba. jonsonis federalur politi-kas surda, rom „cooperative federalism“-i Caenacvlebina e. w. „creativefederalism“-iT, magram sinamdvileSi piriqiT moxda.

politikuri unitarizaciis, agreTve federaluri safinanso pro-gramebis zrdam gamoiwvia centralizaciis erozia.4 federaciasada Statebis mTavrobebs Soris damokidebulebaSi centralizaciistendenciebi gagrZelda 70-iani wlebis me-2 naxevramde. 70-ian wleb-Si ganxorcielebuli administraciuli decentralizaciis Sede-gad mniSvnelovnad gaizarda amerikuli Statebis politikuri wonada maT erTgvari renesansic ki ganicades.5 marTalia, Statebi Reb-ulobdnen did finansur daxmarebas federaciisagan, magram umniS-vnelovanesi administraciuli gadawyvetilebebis miReba xdebodaStatebisa da adgilobriv doneze.

federaluri sistemis arsebiTi reorganizacia scada prezidentmaniqsonma (1969-1974 ww.). misi programis mTavari mizani iyo Statebisada adgilobrivi mmarTvelobis organoebis pasuxismgeblobis ga-Zliereba da finansuri sistemis decentralizacia. magram mTavrobebsSoris urTierTobaSi am, e. w. racionalizirebuli menejmentis dan-ergvis niqsoniseuli gegma kongresma ar moiwona.6 saxelmwifommarTvelobis decentralizaciis nacvlad sokosaviT momravldnenmravalricxovani institutebi, romlebmac gamoiwvies biurokrati-is Semdgomi eqspansia. am periodis aSS-Si federaluri sistemisreformebis CaSla ganapiroba ara marto saSinao faqtorebma, aramedsagareo_ politikurma situaciamac. federaluri saxsrebiT vietna-mis omis dafinansebam da aqedan gamomdinare inflaciam,sagareo_ekonomikuri urTierTobebis gauaresebam bevrad imoqmedae. w. „angariSiani federalizmis“ Camoyalibebaze, rodesac Statebi(TavianTi SezRuduli finansuri resursebis pirobebSi) iZulebuliiyvnen ekonomiurad eazrovnaT da „eangariSaT“ TiToeuli centi.7

70-iani wlebis bolosaTvis sakmaod didi iyo StatebisaTvis feder-aluri centris mier gaweuli finansuri daxmarebis moculoba. mar-to 1978 wels federaciis mier StatebisaTvis gadaricxulma Tanxam32 mlrd. dolars miaRwia da oTxjer ufro meti iyo, vidre 1960wels (7,4 mlrd. dolari). Statebis Semosavlebis TiTqmis mexuTedsSeadgenda swored federaluri saxsrebi.8 federaluri xelisuflebis

3 Hesse, J/Benz, A., New Federalism unter Präsident Reagan, Speyer, 1987, S. 3.4 Bothe, M., Die Entwicklung des Föderalismus in den angelsächsischen Staaten, in: Jahrbuch desöffentlichen Rechts der Gegenwart, 1982, S. 113.5 Ann O’M. Bowmann/Richard Kearney, The Resurgence of the States, Englewood Cliffs, N. J.1986.6 Gress, F., Föderalismus in den USA, in: Politische Studien: Föderalismus in internationalenVegleich, Sonderheft, 1, 1990, S.90.7 Hesse, J/Benz, A., New Federalism unter Präsident Reagan, S. 13.8 Peterson, G. E., Federalism and the States. An Experiment in Dezentralization, in: John L.Palmer/Isabel V. Sawhill (Hrsg.), The Reagan Record, Cambridge (Mass.), 1984, S. 228.

Page 300: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 284 -

mxridan finansuri xelSewyobis kvalobaze izrdeboda administraci-uli aparatis kooperaciuli TanamSromloba. ase Camoyalibda 70-ianiwlebis dasasruls amerikaSi kooperaciuli federalizmi, sadac fed-eraluri xelisufleba centralur rols asrulebda saxelmwifofunqciaTa sakmaod mravalferovani speqtris realizaciaSi.9

aSS-is federaluri marTvis sistemas raime arsebiTi cvlileba arganucdia fordisa da karteris prezidentobis dros. magram amperiodSi sul ufro xSiri iyo mmarTvelobis araefeqturi siste-mis, mTavrobebs Soris urTierTobaSi disfunqciuri politikiskritika. am situaciam logikurad Seamzada federaluri politikurisistemis reorganizaciis programa, romelic prezident reiganmawamoayena.

reiganis programa mimarTuli iyo struqturuli reformebisa dapolitikuri cxovrebis arsebiTi ganaxlebisaken. reiganis poli-tikis RerZi iyo Statebisa da adgilobrivi, lokaluri organoebispolitikuri wonis gaZliereba dualuri federalizmis formiT.reiganis mmarTvelobis periodSi mTeli rigi federaluri pro-gramebi gadavida Statebis gamgeblobaSi (es programebi ZiriTadadSeexeboda ojaxis xelSewyobas, mimosvlis, saqalaqo ganviTarebis,aRzrdisa da socialur politikas). Tavis mxriv, federacia srulimoculobiT afinansebda janmrTelobis dacvis saxelmwifo pro-gramas Raribebis, socialuri marginaluri jgufebisa da raso-brivi umciresobisaTvis.

reiganis mmarTvelobis periodSi Statebis kompetenciaTa zrdiserT-erTi safuZveli gaxda federaluri Statebis administraciu-li da politikuri struqturebis modernizacia.10 Statebis mmar-TvelobiTi struqturebis reorganizaciis Sedegad gaizarda maTipasuxismgebloba da aseve mzadyofna, rom damoukideblad ganexor-cielebinaT mTeli rigi mniSvnelovani sazogadoebriv-politikuriamocanebi. Statebis damoukidebeli pasuxismgeblobiT moqmedebasbevrad Seuwyo xeli qveynis ekonomikuri ganviTarebis tendenciam.aSS-is federalurma Statebma 1981 da 1983 wlebs Soris periodSimaTTvis gadaricxuli federaluri saxsrebis Semcirebis gamo Sem-oiRes axali gadasaxadebi, romlebic 80-iani wlebis Sua periodisekonomikuri aRmavlobis pirobebSi gaxda Statebis fuladi Semo-savlis mniSvnelovani wyaro. aqve unda aRiniSnos, rom federalurStatebs am periodSic ar hqoniaT federaluri politikis formire-baze arsebiTi zegavlenis pretenzia. marTalia, am wlebSi gaizar-da gubernatorTa konferenciis gavlena, magram maT mier wamoyeneb-uli programuli winadadebebis realizaciis erTaderT gzad mainc

9 Sturm, R., Strategien intergouvernementalen Handelns. Zu neueren Tendenzen des Föderalismusin Deutschland und in den USA, Tübingen, 1996, S. 8.10 Sturm, R., Strategien intergouvernementalen Handelns. Zu neueren Tendenzen des Föderalismusin Deutschland und in den USA, Tübingen, 1996, S. 11.

Page 301: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 285 -

rCeboda lobizmi qveynis dedaqalaqSi vaSingtonSi.11

reiganis mmarTvelobis wlebSi Statebis kompetenciaTa zrdasTanerTad, maT SeumcirdaT dafinansebis moculoba. amis gamo Statebimxolod damatebiT tvirTad aRiqvamdnen kompetenciebis gafarToe-bas. mTeli rigi sakiTxebis Sesaxeb vaSingtoni Rebulobda progra-mul gadawyvetilebebs, magram isini mTlianad unda daefinansebi-naT Statebs (e. w. unfunded mandates).80_90-ian wlebSi federaciam Sekveca Statebis sakanonmdeblo ufle-bamosileba (federal preemptions).12 am periodSive mniSvnelovnad gaizardafederaciasa da Statebs Soris warmoSobil davaTa ricxvi. asemagaliTad, Tu 1789-1969 wlebSi aSS-is uzenaesma sasamarTlom sulganixila federalur xelisuflebasa da Statebs Soris davis 207SemTxveva, marto 1970-1991 wlebSi sasamarTlom ganixila centrsada Statebs Soris davis 232 SemTxveva.13

unda aRiniSnos, rom 80-ian wlebSi aSS-is uzenaesi sasamarTlocentralistur tendenciebs ufro uWerda mxars. aSS-is konstituciismeaTe damatebis Tanaxmad, federaluri Statebis gamgeblobaSia yvelais sakiTxi, rac konstituciis Tanaxmad garkveviT ar ganekuTvnebafederaluri xelisuflebis kompetencias. Statebis avtonomiis aRniS-nuli institucionaluri garantia aSS-is uzenaesma sasamarTlom1985 wels miRebuli gadawyvetilebiT eWvqveS daayena, rodesac ganix-ila dava Garcia gegen die San Antonio Metropolitan Transit Authority. sasamarT-los gadawyvetilebiT, aSS-is konstitucia ar iTvaliswinebs iseTkanonmdeblobas, romelic daicavs Statebis „suverenitets“. uzen-aesi sasamarTlos azriT, federalurma Statebma TavianTi intere-sebi aSS-is kongresSi unda daicvan sakuTari lobis meSveobiT,iseve, rogorc amas axorcieleben interesTa sxva jgufebi.14

aSS-is uzenaesi sasamarTlos mier Statebis saxelmwifoebriobisaseTi ganmarteba saSualebas iZleva davaskvnaT, rom federaluriStatebis politikuri wonis zrda (kompetenciaTa decentralizaciissafuZvelze) unda ganixilebodes federalizmis institutisgandamoukideblad. 80-ian wlebSi amerikuli federalizmis reformebiaxdenen federalizmis ideis reduqcias, ganixilaven mas, rogorcmxolod saxelmwifos formas „samTavrobaTSoriso urTierTobis“pragmatuli formis TvalsazrisiT.

reiganis mmarTvelobis wlebSi ganxorcielebulma struqturulmacvlilebebma sasurveli Sedegi gamoiRo mxolod calkeul sfer-

11 iqve, gv. 12.12 Zimmermann, J. F., Federal Preemption. The Silent Revolution, Ames (Iowa), 1991.13 Kincaid, J., The New Coercive Federalism: Places versus Persons, cit: Franz Gress/ DetlefFechtner/ Matthias Hannes (Hrsg.), The American Federal System. Federal Balance in Compara-tive Perspective, Frankfurt am Main etc. 1994, S. 45.14 Sturm, R., Strategien intergovernementalen Handelns, S. 13.

Page 302: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 286 -

oebSi. am politikis mosalodnelze ufro naklebi efeqtianoba Zir-iTadad ganapiroba im konceptualurma naklma, rom igi arsebiTadmimarTuli iyo arsebiTad federaluri biujetis gantvirTvisakenda ar iTvaliswinebda saxelmwifo funqciaTa reformebis orien-tirebis Secvlas.15

reiganis reformebis warumateblobas aseve xeli Seuwyo im gare-moebam, rom aSS-is kongress ar surda federaluri sistemis decen-tralizacia. aSS-is senatorebi da kongresmenebi, Tanamedrove par-tiuli sistemebis gavleniT, TavianT Tavs ganixilaven, rogorc„individualur politikos-mewarmeebs“. isini TandaTan CamoSord-nen sakuTar amomrCevlebs da imdenad daSordnen maT regionalurda ideologiur orientaciebs, rom xSirad yuradRebas ar aqcevd-nen xelisuflebis federaluri danawilebis principebs.16 gardaamisa, federaluri reformebis procesSi, prezidentma ar SecvalaTavisi biujetis filosofia, aseve sayovelTao keTildReobis sax-elmwifos Camoyalibebis koncefcia. federaluri sistemis reformebimTlianad koncentrirebuli iyo centraluri xelisuflebis mierganxorcielebuli ekonomiisa da momWirneobis politikaze.17

reiganis politikam, calkeul negatiur SedegebTan erTad, poziti-uri Sedegic moitana. pirvel rigSi, gaZlierda Statebis roli.Statebs Soris aliansis Camoyalibebam lobirebis jgufebis for-miT, agreTve „judicial federalism“-is modelma Statebs misca Tavisu-flebebisa da samoqalaqo uflebebis mTeli rigi sakiTxebisdamoukideblad mowesrigebis SesaZlebloba.

reiganis mier dawyebuli federaluri politika gagrZelda prezi-dent buSis mmarTvelobis periodSic. Tumca federaluri reforme-bis Sesaxeb buSis mier gakeTebul gancxadebebs wminda simbolurixasiaTi hqonda. 90-iani wlebis dasawyisisaTvis es reforma arsebi-Tad moicavda federaluri biujetis gantvirTvas da Statebis aq-tiur CarTvas federalizmis garSemo mimdinare diskusiebSi. State-bis roli gansakuTrebiT gaizarda maTi eqsportis da investicieb-is xelSemwyobi programebis safuZvelze. Seicvala amerikis „koop-eraciuli federalizmis“ modelis doneebi. nacvlad modelisa: „koop-eraciuli federalizmi zevidan“, miviReT modeli: „kooperaciulifederalizmi qvevidan“.18

90-iani wlebis dasawyisSi aSS-is ekonomikaSi ganviTarebuli kriz-isuli tendenciebi mwvaved Seexo federalur Statebsac. mniS-vnelovnad Semcirda Statebis sagadasaxado Semosavlebi, ris gamocproblemuri gaxda aramcTu grZelvadiani programebis dafinanseba,

15 Annaheim, J., Die Gliedstaaten im amerikanischen Bundesstaat, Berlin, 1992, S. 51.16 Gress, F., Föderalismus in den USA, S. 94.17 Sturm, R., Strategien intergouvernmentalen Handeln, S. 13.18 Bowman, A. O. M., The State of American Federalism 1989-1990, in Publius: The Journal ofFederalism, summer 1990, VL 20 Nr. 3, S. 4.

Page 303: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 287 -

aramed arsebuli status qvos SenarCunebac. federalur StatebSipolitikuri nebis fragmentirebas bevrad Seuwyo xeli 80-ian wleb-Si mimdinare politikis profesionalizaciis tendenciebma. calkeuli„politikuri mrewvelebi“ aSS-is partiuli sistemis susti orga-nizaciis pirobebSi eswrafvodnen individualuri saxelisuflebopoziciebis ganmtkicebas. gubernatorebi, mosamarTleebi, biurokrate-bi, interesTa gansxvavebuli jgufebi Cabmuli iyvnen xangrZlivkonfliqtebSi, ramac sabolood gamoiwvia mTlianad politikuriprocesis „dambla“.19

amis gamo sul ufro naklebi iyo „qvevidan“ amerikuli federaliz-mis institucionaluri ganaxlebis Sansi da imedebi. federaluripolitikis TvalsazrisiT, federalizmi darCa rogorc amerikulikonstituciis naklebad makonstruirebeli, struqturuli elemen-ti.20 niSandoblivia, rom 90-ian wlebSi amerikis kongresis qvedapalatis mier warmodgenili miznobrivad orientirebuli „Contractwith America“ saerTod ar axsenebs sityva „federalizms“. marTalia,„Unfunded mandates“-Tan dakavSirebul TavSi aRiarebulia, rom aSS-islokaluri da regionaluri mravalferovneba ar SeiZleba daeqvem-debaros vaSingtonidan oqtroirebul standartebs, magram mTlianoba-Si dokumenti ar iTvaliswinebs federalizmis rolis gaZlierebas.21

ara marto kongresis deputatebi, aramed aseve prezidenti klin-tonic federalizmSi ver poulobda veranair politikur kapitals.22

Statis xelmZRvanelebs sakmaod male gaucruvdaT imedi, rom arkan-zasis yofili gubernatori ufro meti yuradRebiT da seriozulo-biT moekideboda federalizmis problematikas, vidre misi winamorbe-di prezidentebi. ufro metic, klintoni xazgasmiT gamoyofda fed-eraciis xelmZRvanel rols politikis formirebis procesSi.23

klintonis azriT, sasurveli iyo intersamTavrobo urTierTobaTaarsebuli modelis ufro efeqtiani organizeba Tanamedrove menej-mentis kriteriumebis Sesabamisad.24 klintonis mier gaTvaliswineb-uli politikis unifikaciis magaliTs warmoadgens janmrTelobisdacvis sistemis reforma. klintons surda, rom Statebis safinan-so SesaZleblobebi gamoeyenebina, rogorc sarezervo potencialijandacvis saerTo-erovnuli sistemis modelis Camoyalibebisas, racdid winaaRmdegobas waawyda Statebis mxridan.

1994 wels kongresSi mosuli axali umravlesoba Tavis amomrCev-

19 Sturm, R., Strategien intergouvernmentalen Handeln, S. 15.20 Sturm, R., Strategien intergouvernmentalen Handeln, S. 15.21 Ed Gillespie/ Bob Shellhas (Hrsg.), Contract with America, New York, 1994, S. 133. cit:Sturm, R., Strategien intergouvernmentalen Handeln, S. 15.22 Sturm, R., Strategien intergouvernementalen Handelns, S. 15.23 William A. Galston/ Geoffrey L. Tibbets, Reinventing Federalism: The Clinton/Gore Programmfor a New Partnership Among the Federal, State, Local, and Tribal Governments, in: Publius 24(3), 1994, S. 23-48.24 Sturm, R., Strategien intergouvernementalen Handelns, S. 16.

Page 304: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 288 -

lebs hpirdeboda „unfunded mandats“-is dasrulebas. prezidentma klin-tonma 1995 wels xeli moawera „Unfunded Mandate Reform Act“-s, romel-ic Seafasa, rogorc istoriuli mniSvnelobis mqone nabiji, rode-sac xalxs daubrunda Zalaufleba lokalur da Statebis doneze.faqtobrivad, kanons ar dauZlevia arsebuli „unfunded mandates“. igiaseve ar iTvaliswinebda federaluri Semosavlebidan dafinanse-bas. erTaderTi siaxle iyo is, rom dokumenti adgenda Statebisada adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoTa valdebulebebis damaTi finansuri Sedegebis ufro mkacri gadamowmebis moTxovnas imSemTxvevaSi, rodesac federacia Tavis Tavze ar iRebda gansazRvruliprogramebis dafinansebas.25

„Unfunded Mandates“ reformebis msgavs suliskveTebas agrZelebda aSS-is uzenaesi sasamarTlos mier 1995 wels gamotanili gadawyvetile-ba: „Gun-Free Zones Act“-iT. am gadawyvetilebiT fiqrobdnen Statebisuflebamosilebis ganxorcielebisas ufro gaeZlierebinaT feder-aluri struqturebis roli.

1.2. kanada1.2. kanada1.2. kanada1.2. kanada1.2. kanada

kanadis federaciuli saxelmwifo, iseve rogorc aSS, Camoyalibdadekolonizaciis procesSi. kanadis federaluri struqtura dadge-nili iyo yofili suverenis, britaneTis parlamentis mier 1867 welsmiRebuli aqtiT: Brithish North America Act. federaluri wesrigis Camoy-alibebas kanadaSi xeli Seuwyo sxvadasxva faqtorma. maT SoriserT-erTi yvelaze mniSvnelovani iyo aSS-is mxridan samxedro sa-frTxe. kanaduri federalizmis formirebaSi aseve garkveuli roliiTamaSa britaneTis koloniuri mmarTvelobis globalurma strate-giulma, politikurma da ekonomikurma mosazrebebma.26

sawyis stadiaze kanaduri federalizmisaTvis damaxasiaTebeli iyocentralizebuli marTvis sistema. federalur xelisuflebasa daprovinciebs Soris uflebamosilebebi imgvarad iyo gadanawilebu-li, rom mTeli Zalaufleba moqceuli iyo centraluri xelisu-flebis xelSi. Britisch North America Acti-is avtorebs surdaT centrali-zebuli saxelmwifos Camoyalibeba, ramdenadac, maTi azriT, mx-olod Zlieri centraluri xelisuflebis mqone kanadas SeeZloarsebuli saSinao da sagareo safrTxis daZleva. iseT eqstrem-alur situaciaSi, romelSic imyofeboda kanada, drouli da efeq-tiani gadawyvetilebebis miReba SesaZlebeli iyo mxolod central-izebuli marTvis pirobebSi. konstituciis avtorebi iTvaliswinebdnenkanaduri sazogadoebis heterogenul xasiaTs da ori (kaTolikurifrangulenovani da protestantuli inglisurenovani) kulturulierTobis arsebobas. federaluri modelis meSveobiT kanadam scadamaTi gansxvavebuli interesebis Serigeba.

25 Timothy J. Conlan/ James D. Riggle/ Donna E. Schwartz, Deregulating Federalism? The Poli-tics of Mandate reform in the 104th Congress, in: Publius 25 (3), 1995, S. 23-40.26 Bothe, M., Die Kompetenzstruktur des modernen Bundesstaates in Rechtsvergleichenden Sicht, S. 52.

Page 305: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 289 -

SeiZleba iTqvas, rom kanaduri federalizmi imTaviTve warmoadgen-da „kvazifederalizms“. igi mxolod garegnuli formiT iyo feder-aluri, xolo Tavisi SinaarsiT warmoadgenda mkacrad centrali-zebul sistemas.27 sakanonmdeblo xelisufleba mTlianad koncen-trirebuli iyo federalur doneze. federalur xelisuflebas asevehqonda provinciaTa kanonebze vetos, xolo calkeul SemTxvevebSi,maTi anulirebis uflebac.28

kanadis centralizebuli sistema kargad Cans federaluri xelisu-flebis gamgeblobas mikuTvnebuli sferos wminda raodenobrivimaxasiaTeblebiT. saerTod, konstituciur aqtSi CamoTvlilia cen-traluri xelisuflebis 28 kompetencia da provinciebis mxolod16 kompetencia. garda amisa, is sakiTxebi, romlebic garkveviT arSedioda provinciaTa uflebamosilebis sferoSi, ganekuTvnebodafederaluri xelisuflebis gamgeblobas.29

centralizebuli iyo kanadis safinanso sistemac. saxelmwifo Se-mosavlebis absoluturi umravlesoba federaciis xelSi moeqca.provinciebis uflebebi SezRuduli iyo gadasaxadebis dadgenissferoSi. arsebiTad, provincia mudam mTxovnelis rolSi gamodio-da da mTlianad iyo damokidebuli federaluri xelisuflebissubvenciebze.

kanaduri federalizmis es e. w. kvazifederaluri periodi gagr-Zelda 1896 wlamde.30 mas Semdeg, rac 1896 wels xelisuflebaSimovidnen liberalebi, damokidebuleba centrsa da provinciebs SorisarsebiTad Seicvala. federaluri xelisuflebis politikuri maqsimaukve iyo ara „eris Camoyalibeba“ _ „nation buildung“, aramed „provinci-is Camoyalibeba“ _ „province building“. am koncefciis Tanaxmad, erovnuliganviTarebis strategiis realizacia SesaZlebeli iyo mxolodprovinciis politikuri centrebis, provinciis saxelisufleboarxebis aqtiuri monawileobiT. amave periodSi Camoyalibda pro-vinciis premier-ministrTa konferencia, romelmac Semdgom mtkiceddaimkvidra adgili kanadis konstituciur organoTa sistemaSi.31

federaluri xelisuflebisa da provinciebis erTdrouli finan-suri monawileobiT ganxorcielda mravali programa soflis meur-neobis, transportisa da sxva sferoebSi, aseve, naklebad iyo gamoy-enebuli federaluri xelisuflebis vetos ufleba.

federaluri tendenciebis ganviTarebas bevrad SeuSala xeli pirvelimsoflio omis dawyebam, romlis drosac kanadaSi Camoyalibda e. w.

27 Kempf, U., Quebec. Wirtschaft-Gesellschaft-Politik, 2., erweiterte Auflage, Hagen, 1999, S. 229.28 iqve, gv. 230.29 iqve.30 Rush, M., The canadian Parlament and the federal system, in: Burgess, M., Canadian Federal-ism: Past, Present and Future, 1990, S. 145.31 Bothe, M., Die Kompetenzstruktur des modernen Bundesstaates in rechtsvergleichender Sicht,1977, S. 110.

Page 306: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 290 -

„sagangebo mdgomareobis federalizmi“. saomari situaciidan ga-momdinare, moxda rogorc sakanonmdeblo, ise aRmasrulebeli xe-lisuflebis koncentracia federaluri mTavrobis xelSi. me-20saukunis 20-ian wlebSi, saSinao da sagareo faqtorebis gavleniT,kanaduri federalizmi Rrma Zils mieca.32

kanadis federaluri xelisuflebis gaZlierebas xeli Seuwyo msof-lio ekonomikurma krizisma, meore msoflio omma da saxelmwifosintervencionistuli funqciebis zrdis saerTo tendenciam. cen-tralizebuli federalizmis periodi kanadaSi gagrZelda 60-ianwlebamde.33

60-iani wlebis dasawyisidan kanadis politikur sistemaSi Tanda-TanobiT imZlavra centridanulma miswrafebebma, ramac Tavisigamoxatuleba pova provinciebis mzard politikur avtonomiaSi, darac gamoiwvia Semdegma faqtorebma:

1. kvebekis provinciis mTavrobis saTaveSi movida liberaluri par-tia, romelic Riad acxadebda, rom aqtiurad daupirispirdebodacentralizaciis nebismier cdas da aRiarebda Tavis miswrafebassruli damoukideblobisaken;

2. sagadasaxado Semosavlebis wilis gadidebis gamo mniSvnelovnadgaizarda provinciaTa Semosavlebi da, Sesabamisad, maTi safin-anso-ekonomikuri SesaZleblobebi.

3. ramdenadac kanadis federacias ar gaaCnda konstituciuri suv-ereniteti, konstituciasa da konstituciur kanonmdeblobaSicvlilebebis Setana SeeZlo mxolod britaneTis parlaments. daes maSin, roca provinciebi mzad iyvnen damoukideblad, avtono-miurad SeecvalaT TavianTi konstitucia.

4. konstituciur normebsa da konstituciur sinamdviles Sorisarsebuli disproporcia zRudavda federaluri xelisuflebismoqmedebis Tavisuflebas da, piriqiT, afarToebda provinciebisTavisufali moqmedebis sazRvrebs.

5. federacia uars ambobda im konstituciuri instrumentebis gamoy-enebaze, romelTa daxmarebiTac (konfliqtis SemTxvevaSi) SeeZ-lo daecva federaluri xelisuflebis uzenaesoba.34

decentralizaciis saerTo tendenciebTan erTad 60-iani wlebidankanaduri federalizmi daxasiaTebulia rogorc aRmasrulebelifederalizmi,35 rodesac federalur sistemas gansazRvravda urT-ierToba centralur da federaciis subieqtis doneze arCeul an

32 Burgess, M., Canadian Federalism: Past, Present and Future, S. 183.33 iqve.34 Kempf, U/Michelmann, H/Schiller, Th., Politik und Politikstile im kanadischen Bundesstaat,Opladen, 1991, S. 14.35 Jackson, R./Jackson, D., Politics in Canada. Culture, Institutions, Behayiour and Public Policy,2. Aufl., Scarborough, 1990, S. 221.

Page 307: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 291 -

daniSnul politikur elitebs Soris. praqtikulad, saxelmwifosfederalur organizaciasTan dakavSirebuli sakiTxebis absolu-turi umravlesoba wydeboda premier-ministrTa konferenciis far-glebSi, mTavrobaTa sxvadasxva dones Soris molaparakebebis pro-cesSi, sadac monawileobas iRebdnen kanadis premier-ministri daaTive provinciis premierebi.

aRmasrulebeli federalizmis garda, kanada icnobda kooperatiu-li federalizmis SedarebiT xanmokle periods, romlisTvisacdamaxasiaTebeli iyo mWidro urTierTTanamSromloba sxvadasxvasaxelmwifo donis samTavrobo biurokratias Soris.36 kooperatiu-li federalizmis farglebSi konsultaciebi mimdinareobda spe-cialistebis da eqspertebis doneze, xolo miRweuli kompromiseb-is ratifikacia politikuri elitis saqme iyo. saerTo SeTanxmebeb-is aseTi meqanizmi sakmaod efeqtianad muSaobda. amave periodSiadrindeli simwvave dakarga regionalurma winaaRmdegobebmac, rasacxeli Seuwyo kanadis ekonomikurma aRmavlobam. urTierToba kana-dis centralur mTavrobasa da provinciebs Soris ufro metadSeexeboda socialur programebs, romlebic, TavianTi xasiaTidangamomdinare, ar iwvevdnen raime seriozul uTanxmoebas.37

kanaduri federalizmis ganviTarebis „mSvidobiani periodi“radikalurad Seicvala 60-iani wlebis dasasruls da 70-iani wleb-is dasawyisidan, rodesac ekonomikurma krizisma, regionaluri kon-fliqtebis gamwvavebam da regionalizmis mzardma tendenciebma bev-rad Secvala kanaduri federalizmis xasiaTi. provinciis mTavrobebmapremier-ministrTa konferencia TandaTan gadaaqcies TavianTi ego-isturi, partikularuli interesebis dacvis institutad, sadacregionalur da centralur politikur elitaTa dapirispirebaxSirad saxelmwifoTaSoriso urTierTobebis xasiaTsac ki Rebu-lobda. organo, romelsac ideaSi xeli unda Seewyo kompromisuligadawyvetilebebis miRebisaTvis, TandaTan gadaiqca mZafri konfron-taciebis arenad. rogorc centraluri xelisuflebis, aseve pro-vinciis warmomadgenlebis principuli da Seuvali poziciis gamomTavrobis meTaurTa konferenciis saxiT kanadam miiRo konfliq-turi situaciebis provocirebaze orientirebuli instituti, romel-ic yovelTvis arTulebda kompromisis miRwevas. aRsaniSnavia, romprovinciaTa mTavrobebs TavianTi uflebamosilebebis gazrda surdaTara marto federaciis, aramed federaciis danarCen subieqtTa ko-mpetenciebis xarjzec.38

qveynis erTianobisaTvis saSiSi dezintegraciuli moZraobebis ga-Zlierebas xeli Seuwyo kanadur sazogadoebaSi arsebulma eno-brivma, kulturulma, konfesionalurma gansxvavebulobam, kanadis

36 iqve.37 Kempf, U., Quebec. Wirtschaft-Gesellschaft-Politik, S. 228.38 iqve.

Page 308: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 292 -

mosaxleobis frankofonul da anglofonur nawilebs Soris da-pirispirebam, arsebulma regionalurma disparitetebma. federalurimodelis normalur funqcionirebas calkeuli sirTuleebi Seuqm-na kanadis politikurma sistemamac. kanadis konstituciis avtoreb-ma, aSS-is respublikanizmisa da saprezidento marTvis modelismimarT erTgvari protestis saxiT, airCies aSS-is federalurisistemisagan absoluturad gansxvavebuli unitaruli federaliz-mis modeli.39

aSS-is politikuri sistemisadmi negatiuri damokidebuleba Candakanadis parlamentis federaluri palatis formirebis wesSic. espalata, federaciis subieqtTa politikuri reprezentaciis nacv-lad, mmarTveli partiis politikosebis sapensio-dasasvenebeliorganos funqciebs ufro asrulebda.40 politikuri reprezentaci-is vestminsteruli modelis da marTvis britanuli sistemis gav-leniT, rogorc federaciis, aseve provinciebis doneze politikurigadawyvetilebis miReba xdeboda xelisuflebis samkuTxedSi: pre-mieri, kabineti_parlamenti da partiebi_amomrCevlebi.41 amave dros,britanuli tradiciebisagan gansxvavebiT, kanadisaTvis ucxo iyomTavrobasa da opozicias Soris ideologiuri dapirispirebulobada mZafri partiuli konkurencia.

kanadis politikuri sistema, cxadia, moicavs ara marto konfront-aciul, aramed konsensusze orientirebul institutebsac. kerZod,konfliqtebis gadawyvetis erT-erTi institutia kooperaciulimolaparakebebi federaciasa da provinciis mTavrobebs Soris. kana-dis sxvadasxva saxelisuflebo dones Soris dialogs safuZvladudevs ara erTiani cxovrebiseuli standartebis erTianobis idea(rogorc es aris germaniis SemTxvevaSi), aramed provinciaTa inter-esebis mravalferovneba da am interesebis prioriteti. aseTi poli-tikuri kulturis gavleniT kanaduri federalizmi asrulebs araxelisuflebaTa danawilebis, aramed regionalurad fragmentire-buli konfliqtebis momwesrigebel da integraciul funqcias.42

kanadur federalizmSi erTmaneTs erwymis mmarTvelobis vestmin-steruli modeli da federalizmi, rogorc saxelmwifos organiza-ciuli principi, rac aisaxeba Sinapartiul struqturebSic. kanada-Si arsebul provinciul partiebs aqvT damoukidebeli, avtonomi-uri organizaciuli struqtura. finansurad da ideologiurad av-tonomiuri provinciuli partiebi aseve damoukideblad gansazRvravenTavianT politikur programas.43 federaluri da provinciebis par-tiuli dualizmis dadebiT momentad SeiZleba CaiTvalos is gare-

39 Schultze, R.-o., Das politische System Kanadas im Strukturvergleich, Bochum, 1985, S. 73.40 iqve.41 iqve.42 iqve, gv. 15.43 iqve, gv. 79.

Page 309: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 293 -

moeba, rom provinciis doneze koncentrirebuli regionaluri, par-tikularuli interesebi kooperatiuli federalizmis formebismeSveobiT CarTulia saerTo-nacionalur politikur procesSi. me-ore mxriv, arsebiTad konfederaciuli xasiaTis mqone partiulisistema urTierTndobis deficitis pirobebSi xels uSlis erovnu-li konsensusis miRwevas da konfliqtebis daZlevas.

80-iani wlebis dasawyisSi kanadam kidev erTxel scada federalurisistemis struqturuli reorganizacia da federaciasa da provin-ciebs Soris uflebamosilebaTa gadanawilebis axleburi sistemisdanergva. am mimarTulebiT ganxorcielebul konstituciur re-formebs ar mohyolia erTgvarovani reaqcia. gansakuTrebiT uary-ofiTad Sexvda mas kvebeki.

ZiriTadad frankofonebiT dasaxlebuli provincia darwmunebuliiyo, rom konstituciuri cvlilebebi ar ayalibebda misi avtonomi-uri uflebebis dacvis efeqtian garantiebs. erTgvari protestisniSnad kvebekma uari Tqva konstituciuri cvlilebebis ratifika-ciaze. federaciasa da kvebekis provincias Soris urTierToba ram-denadme „daTba“ 1985 wlidan. amave periods ukavSirdeba feder-aluri struqturebis erTgvari revitalizaciis cda, romelsac surdafederaciasa da provinciebs Soris normaluri, urTierTmisaRebiurTierTobebis damyareba.

1987 wlis 27 ivniss TerTmeti provinciis premier ministrma xelimoawera „the Meech Lake Accord“-s. SeTanxmebis mixedviT dakmayofildakvebekis moTxovna da igi konstituciurad aRiares rogorc „gan-sakuTrebuli sazogadoeba“. kvebekma miiRo federaluri mosamarTlee-bis daniSvnis procesSi monawileobis, aseve, konstituciur cvlile-bebze vetos ufleba da sxv. magram zemoaRniSnuli dokumentis rat-ificireba ar moxda, Tumca amjerad ara kvebekis, aramed im danar-Ceni provinciebis parlamentis uaris gamo, romelTac ar surdaTeRiarebinaT kvebeki rogorc „gansakuTrebuli sazogadoeba.“

2. federaciul saxelmwifoTa warmoSoba dekolonizaciis procesSi2. federaciul saxelmwifoTa warmoSoba dekolonizaciis procesSi2. federaciul saxelmwifoTa warmoSoba dekolonizaciis procesSi2. federaciul saxelmwifoTa warmoSoba dekolonizaciis procesSi2. federaciul saxelmwifoTa warmoSoba dekolonizaciis procesSi

dekolonizaciis procesSi federaciul saxelmwifoTa formireba-ze didi gavlena iqonia amerikulma federalizmma. aSS-is feder-aluri modeli pirvelad gadmoiRes centraluri da samxreT amerikisespanurma koloniebma, romlebmac saxelmwifoebrivi damoukideblobamoipoves me-19 saukunis aTian wlebSi. maTma umravlesobam amaveperiodSi miiRo federaluri konstituciebi. mogvianebiT feder-aluri modeli airCia portugaliis yofilma koloniam _ braziliam.

unda iTqvas isic, rom samxreT amerikis teritoriaze federaciulsaxelmwifoTa formireba warimarTa aSS-is modelisagan gansxvave-buli sqemiT. Tu amerikuli federacia Camoyalibda rogorc yo-fili koloniebis gaerTianeba, samxreT amerikis federaciul sax-

Page 310: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 294 -

elmwifoebSi gaerTiandnen ara yofili koloniebi, aramed kolo-niebSi Camoyalibebuli teritoriuli erTeulebi. laTinuri amerikisfederaciebs, amerikisagan gansxvavebiT, hqondaT saerTo istoriu-li centri koloniis dedaqalaqis saxiT.

laTinuri amerikis axalgazrda federaciuli saxelmwifoebis Camoy-alibebasa da ganviTarebaze, aSS-is federalur konstituciasTanerTad, didi gavlena iqonia damoukideblobis mopovebis Semdegarsebulma qaosma da am qveynebis teritoriulma sididem (romelicobieqturad moiTxovda teritoriul decentralizacias). yoveliveaman ganapiroba teritoriuli marTvis lokaluri struqturebisCamoyalibeba da maTi gaZliereba. amis gamo laTinuri amerikiskonstituciebi met_naklebad iTvaliswinebdnen partikularul in-teresebs.44

laTinuri amerikis pirveli federaluri konstitucia iyo venesue-lis Statebis federaluri konstitucia, romelic miiRes 1811 welsyofili espanuri koloniis- Generalkapitanats Venezuela provinciaTawarmomadgenlebma.45 1811 wels axlandeli kolumbia, maSindeli ax-ali grenada da yofili Generalkapitanats Venezuela, gaerTiandnen uni-tarul saxelmwifod _ kolumbiis respublikad, romelsac 1812 welsSeuerTdnen panama da ekvadori. kolumbiis respublika daiSala1830 wels, rodesac mas gamoeyvnen venesuela da ekvadori. kolum-bia, sanam igi 1886 wels unitarul konstitucias miiRebda, xanfederaciuli, xan _ konfederaciuli tipis saxelmwifo iyo. 1830wlis konstituciis mixedviT, venesuela SeiZleba daxasiaTdesrogorc decentralizebuli unitaruli saxelmwifo. mogvianebiT,1864 wels, samoqalaqo omis Semdeg venesuelam miiRo federalurikonstitucia da am droidan dRemde konstituciis Tanaxmad, igiiTvleba federaciul saxelmwifod.

1853 wels argentina, romelmac bevri konstituciuri debuleba gad-moiRo Crdilo amerikis konstituciidan, gaxda federaciuli sax-elmwifo, Tumca argentinis konstituciuri praqtika iyo da dRemdedarCa centralizebuli federalizmis klasikur nimuSad.

meqsika 1821 wels damoukideblobis gamocxadebisas unitarul sax-elmwifo iyo. mogvianebiT, jer 1824 wels, xolo Semdeg 1857 da 1917wlebSi miRebuli konstituciiT, meqsika gamocxadda federaciulsaxelmwifod, Tumca konstituciiT deklarirebuli federalurisistema, meqsikaSi didi xnis manZilze mimdinare samoqalaqo omis,diqtaturisa da erTpartiuli sistemis pirobebSi, praqtikuladver funqcionirebda.

brazilia, portugaliis yofili kolonia, 1822 wels damoukide-

44 Bothe, M., Die Kompetenzstruktur des modernen Bundesstaates in rechtsvergleichender Sicht,1977, S.13.45 iqve, gv. 14.

Page 311: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 295 -

blobis gamocxadebis Semdeg didi xnis ganmavlobaSi iyo monarqi-uli tipis unitaruli saxelmwifo. 1889 wels, monarqiis gauqmebisSemdeg, braziliis arsebulma provinciebma moipoves sakmaod far-To avtonomia. 1891 wels braziliam miiRo federaluri konstitu-cia. iseve rogorc argentinaSi, braziliuri federalizmisaTvisdRemde damaxasiaTebelia mzardi centralisturi tendenciebi.

avstraliis federacia Camoyalibda 1900 wels miRebuli Common-wealth of Australia Constitution Act-iT, rodesac eqvsi avstraliuri kolo-niis bazaze Seiqmna „Federal Commonwealth“.1909 wels, South Africa Act-is safuZvelze, oTxi samxreTafrikuliprovincia gaerTianda samxreT afrikis kavSirSi. marTalia, provin-ciebs hyavdaT warmomadgenloba kavSiris parlamentis zeda pal-ataSi _ senatSi da mTeli rigi sakanonmdeblo funqciebic hqondaT,magram, gabatonebuli Sexedulebis Tanaxmad, samxreT afrikis kav-Siri ar iyo federaciuli saxelmwifo.

meore msoflio omis Semdeg aqtiurad ganviTarebuli dekoloni-zaciis procesSi Camoyalibda mTeli rigi federaciuli saxelmwi-foebi, romelTagan bevri mogvianebiT unitarul saxelmwifod gar-daiqmna. dekolonizaciis procesSi federaciuli saxelmwifoebisCamoyalibebaze gadamwyveti gavlena iqonia im garemoebam, rom kol-oniebis administraciul-teritoriuli dayofa saerTod ariTvaliswinebda mosaxleobis homogenur struqturebs. koloniuripolitikis periodSi Camoyalibebuli sazRvrebi aranair mniSvnelobasar aniWebdnen arsebul kulturul-istoriul tradiciebs da TviT-neburad aerTianebdnen da aseve yofdnen sruliad gansxvavebuliistoriisa da mentalitetis mqone xalxebs. aseTi, xelovnurad Camoy-alibebuli teritoriuli erTeulebi gansakuTrebul problemebsqmnidnen damoukidebeli saxelmwifoebis Camoyalibebis procesSi,rodesac saxelmwifo xelisufleba idga eris formirebis rTuliproblemis winaSe. federaluri konstituciis meSveobiT am saxelm-wifoebma scades arahomogenuri mosaxleobis jgufebis gaerTianebaerTian saxelmwifo struqturebSi. kamerunSi, malaiziaSi, agreTvetanzaniaSi marTvis federalurma sistemam warmatebiT imuSava. vergaamarTla man centraluri afrikis federaciaSi, dasavleT indoe-Tis federaciasa da malis federaciaSi.

britanuli koloniebis farglebSi pirveli federaciuli saxelm-wifoebi gaxdnen indoeTi, pakistani da birma.

indoeTis konstitucia miiRes 1949 wlis noemberSi. istoriuladCamoyalibebuli teritoriuli erTeulebis mravalferovnebis, ar-sebuli kulturuli, enobrivi, eTnikuri da religiuri dapirispirebe-bis da indoeTis saxelmwifos teritoriuli sididis gaTval-iswinebiT, konstituciam airCia federaciuli modeli. magram 1949wlis konstitucias indoeTi ar dauyvia enobrivad da kulturu-lad homogenur Statebad. teritoriuli dayofis modeli ufro

Page 312: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 296 -

metad orientirebuli iyo britanuli koloniuri xelisuflebismier Camoyalibebul administraciul-teritoriul erTeulebze. in-doeTis teritoriuli dayofis sistemaSi bevrjer gatarda reformebiZiriTadad misi Semadgeneli Statebis enobrivi homogenurobis Tval-sazrisidan gamomdinare. indoeTis konstituciuri praqtikisaTvisdamaxasiaTebelia centralizaciis tendenciebis TandaTanobiTi ga-Zliereba da federaluri xelisuflebis gavlenis zrda.

pakistanis aRmosavleT da dasavleT nawilebs Soris arsebulidapirispirebebis gamo am qveyanam mxolod 1956 wels miiRo feder-aluri konstitucia. igi iTvaliswinebda saxelmwifos dayofas aR-mosavleT da dasavleT pakistanad, Tumca 1971 wels samxedro kon-fliqtis Semdeg orive nawili daiSala.

birmis federaciis 1947 wlis konstitucia federaciis subieqtebsaniWebda gansakuTrebul sakanonmdeblo funqciebs. teritoriulierTeulebis interesebi farTod iyo gaTvaliswinebuli federaluriparlamentis formirebis procesSi. konstituciis Tanaxmad, fed-eraciis subieqtebs secesiis uflebac hqondaT. 1974 wels birmammiiRo unitaruli konstitucia.

malaiziis federaciam damoukidebloba moipova 1957 wels. 1965 welsmalaizias gamoeyo singapuri. malaiziis federacia, arabTa gaer-Tianebul emiratebTan erTad, aris dReisaTvis arsebuli erTader-Ti monarqiuli federacia, sadac federaciis subieqtTa umetesobaaseve monarqiulia. saerTo-saxelmwifo parlamentTan erTad, romelicagebulia britanuli parlamentis orpalatiani struqturis msgavsad,qveyanaSi moqmedebs monarqiul-religiuri warmomadgenlobiTi or-gano. gansakuTrebul problemas qmnis garTulebuli urTierTobamalaizielebsa da Cinelebs Soris, aseve daZabuli urTierTobadasavleT malaiziasa da qveynis danarCen nawilebs Soris, TumcamTlianobaSi malaiziis federacia SeiZleba daxasiaTdes, rogorcSedarebiT stabiluri kavSiri.

federaluri modelis Camoyalibebis procesi gansakuTrebiT rTu-lad mimdinareobda afrikaSi, rasac adasturebs nigeriis magaliTi.1960 wels nigeriam moipova damoukidebloba da tomobriv dapiri-spirebaTa Serigebis mizniT SemoiRo federaluri modeli. 1967 welsnigeriis aRmosavleTma nawilma _ biafram _ gamoacxada damoukide-bloba. 1971 wels biafram aRiara kapitulacia federaluri jariswinaSe. nigeriaSi dRemde grZeldeba mwvave winaaRmdegobebi, racefuZneba ara marto tomobriv gansxvavebas, aramed arsebul eko-nomikur disparitetebsac.

afrikis federaciul saxelmwifoTa rigs 1962 wels SeuerTda ugan-dac, magram 1967 wels igi gardaiqmna unitarul saxelmwifod.

federaciuli saxelmwifos Camoyalibeba scades indoneziaSi (Tum-ca es ufro holandiis survili iyo). im Zalebs, romlebic indon-

Page 313: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 297 -

eziis damoukideblobisaTvis ibrZodnen, surdaT unitaruli sax-elmwifos formireba. 1944 wels indoneziam miiRo federaluri kon-stitucia, magram 1950 wels igi gardaiqmna unitarul saxelmwifod.

federaciuli saxelmwifo iyo belgiis yofili kolonia _ kongo.1960 wels igi Camoyalibda rogorc eTnikuri federacia, magram,1967 wlis konstituciiT kongo gardaiqmna unitarul saxelmwifod.

dekolonizaciis procesSi federalizmis eqsperimentma ar gaama-rTla eriTreasa da eTiopias Soris Camoyalibebul kavSirSi (1952-1962 ww), rodesac moxda eriTreis sruli samarTlebrivi integra-cia eTiopiis SemadgenlobaSi.

arabul samyaroSi federaciuli saxelmwifos formireba ukavSird-eba osmaleTis imperiis daSlas, rodesac mis SemadgenlobaSi myo-fma calkeulma saxelmwifoebma 1958 wels Camoayalibes gaerTianeb-uli arabuli respublika, romelic daiSala 1961 wels. siria, egvipteda libia 1971 wels isev gaerTiandnen federaciul kavSirSi, xololibiam scada tunisTan federirebac. federaluri kavSirisadmimiswrafeba panarabuli moZraobis fenomenia da efuZneba arabulieris koncefcias, romelic dReisaTvis mxolod saerTaSoriso or-ganizaciaSia realizebuli arabTa gaerTianebuli ligis saxiTa.

arabuli samyaros federaciuli saxelmwifoebidan calke unda gam-oiyos arabTa emiratebis federacia, romelic adre britaneTis pro-teqtoratSi iyo da damoukidebloba moipova 1971 wlis dekemberSi.46

3. federaluri ganviTareba evropaSi3. federaluri ganviTareba evropaSi3. federaluri ganviTareba evropaSi3. federaluri ganviTareba evropaSi3. federaluri ganviTareba evropaSi

3.1. Sveicaria3.1. Sveicaria3.1. Sveicaria3.1. Sveicaria3.1. Sveicaria

evropis pirveli federaciuli saxelmwifoa Sveicaria. 1848 welsmiRebuli konstituciis safuZvelze Sveicariis kantonebi gaerTi-andnen federaciul kavSirSi. unda iTqvas, rom federalizmi Svei-cariisaTvis ara mxolod politikuri institutia, aramed qveynisarsebobis safuZvelic. rogorc zeviTac aRvniSneT, Sveicaria aniqneba federaciuli, an saerTod ar iqneba.47

SveicariaSi gavrcelebuli federaciuli saxelmwifos cneba war-moiSva laTinuridan, rogorc „Confederation suisse“, „Confederazionesvizzera“, „Confederazium svicra“.48 Sveicariis laTinuri dasaxeleba JR-ers, rogorc „Confoederatio helvetica“ da aq sityva „federacia“ saer-Tod ar gvxvdeba. SveicariaSi, „federalistebad“, dRemde moixse-nieben adamianTa im kategorias, romlebic ewinaaRmdegebian fed-eraciis centraluri xelisuflebis Camoyalibebas. aqedan gamom-dinare, federalizmis politikur cnebas SveicariaSi ufro anti-

46 iqve, gv. 25.47 Nüssli, K., Föderalismus in der Schweiz. Konzepte, Indikatoren, Daten, 1985, S.11.48 Linder, W., Schweizerische Demokratie. Institution-Prozesse-Perspektiven, Bern. Stutgart. Wien,1999, S.135.

Page 314: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 298 -

etatisturi Seferiloba aqvs, romelsac yovelTvis siamovnebiT iy-eneben radikalurad gansxvavebuli ideologiis Zalebi. burJuaziulipolitikuri partiebi da ideologiurad maTTan axlos mdgomi Zalebimas iyeneben socialuri saxelmwifos Teoriis, xolo politikurimemarcxeneebi _ policiuri saxelmwifos ideologiis winaaRmdeg.49

Sveicariis federalizmi „aracentralizaciis klasikuri sistemaa“.50

kantonebs da adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebs farToavtonomia aqvT, maT Soris konstituciuri avtonomia da didi ufle-bamosilebebi sagadasaxado sferoSi. is, rac garkveviT ar ganekuTvne-ba federaciis gamgeblobas, warmoadgens kantonebisa da misi TviT-mmarTvelobiTi erTeulebis kompetencias. federaciis gamgeblobi-saTvis axali uflebamosilebebis gadacema, Sveicariis federalurikonstituciis me-3 muxlis Tanaxmad, moiTxovs xalxisa da kantoneb-is Tanxmobas. aRniSnuli konstituciuri debulebis realuroba CansTundac im faqtidan, rom 1848 wlidan 1997 wlamde periodSi ganx-orcielebuli 188 konstituciuri cvlilebidan 48 anu yoveli meoTxe,uaryves referendumze.51

Sveicariuli federalizmis Camoyalibebaze didi gavlena iqoniaamerikis federalurma konstituciam. iseve rogorc amerikaSi, Svei-cariaSi federalizmis umTavres funqciur daniSnulebad aRiaresxelisuflebaTa vertikaluri da horizontaluri danawileba da amgziT xelisuflebis SeboWvisa da misi dabalansebis damatebiTigarantiebis Camoyalibeba.52

amave dros, Sveicariuli federalizmisaTvis ucxoa amerikuli mod-elisaTvis damaxasiaTebeli mZafri konkurencia calkeul StatebsSoris.53 Sveicariul federalizms safuZvlad udevs kantonebsa daqveynis danarCen nawilebs Soris solidarobis idea. federalurisistema cdilobs gaawonasworos urTierToba Zlier da sust, Raribda mdidar regionebs Soris. ara mobiluroba, aramed gansxvavebuliyofiTi pirobebis gamoTanabrebaa Sveicariuli federalizmis uzen-aesi mizani. am ideas emsaxureba transferebis Sveicariuli sistema,romelic mimarTulia finansuri gamoTnabrebisaken da ayalibebsfederaluri biujetis mniSvnelovan nawils.54

Sveicariuli federalizmi daarsebidanve ar eswrafvoda uzarmaz-ari federaluri aRmasrulebeli aparatis formirebas. SveicariulsistemaSi federalur kanonebs aRasrulebs kantonebi. aRniSnulifunqciuri dayofa, rodesac kanonmdebloba aris federaciis, xolo

49 iqve, gv. 136.50 iqve.51 iqve.52 Aubert, J. F., So funktioniert die Schweiz: dargestellt anhand einiger konkreter Beispiele, Basel,1980, S. 204.53 Linder, W., Schweizerische Demokratie, S. 137.54 iqve, gv. 138.

Page 315: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 299 -

maTi aRsruleba kantonebis saqme, dResac damaxasiaTebelia Svei-cariuli federalizmisaTvis.

3.2. germania3.2. germania3.2. germania3.2. germania3.2. germania

germanul federalizms imdenad didi tradiciebi aqvs, rom feder-alizmi SeiZleba davaxasiaToT, rogorc germaniis bediswerac ki.55

Tavisi istoriis manZilze germania yovelTvis iyo an imperia, ansaxelmwifoTa kavSiri, an federaciuli saxelmwifo. centralize-buli saxelmwifos periodebi atipiuria germaniis istoriisaTvis.56

es Cans iqidanac, rom Tu sxva erebi TviTidentifikacias axdenenTavianT dedaqalaqebTan, Ggermaniis istoriaSi ar gvxvdeba dedaqala-qis msgavsi centri, romelSic koncentrirebuli iqneboda erispolitikuri da kulturuli Zalebi. germaniis dedaqalaqebis misa-marTi icvleboda mTeli istoriis manZilze aaxenidan maincamde,romidan praRamde, venidan frankfurtamde, berlinidan bonamde.57

centraluri xelisufleba germaniaSi TiTqmis yovelTvis ufrosusti iyo, vidre sxva saxelmwifoebSi. germaniis dedaqalaqis gver-diT arsebobdnen sxva politikuri centrebic da didi xnis man-Zilze arc erTi qalaqi ar warmoadgenda mTel germanias arc poli-tikurad, da arc kulturulad. germaniis kulturuli simdidredRemde ikvebeboda miwis suverenTa mecenatobiT. didi qalaqebisgarda germaniaSi dResac SexvdebiT uamrav patara ganumeorebelisaxis rezidenciebs _ maRali rangis Teatrebs, sakoncerto darba-zebs, arqivebs, biblioTekebs da sagamofeno darbazebs. regionigermaniaSi arasodes yofila provincia. germaniis saxelmwifoebri-obis fuZe mudam aris calkeuli miwebi, regionebi. germaniis fed-eraciuli respublika miwebis Semoqmedebaa da ara piriqiT.58

germaneli avtorebis azriT, germanuli federalizmis tradiciebisaTaves iRebs jer kidev me-12 me-13 saukuneebis periodidan. person-aluri uniis, kavSiris sistema anu ormxrivi ndobis urTierTobasuzerenebsa da vasalebs Soris sakmao masalas iZleva federaluritradiciebis gasaazreblad.59

germaniis 1871 wlis imperia federaciuli saxelmwifo iyo.60 magram

55 Kimminich, O., Historische Grundlagen und Entwicklung des Föderalismus in Deutschland, in:Probleme des Föderalismus, 1985, S. 1 ff.56 Maier, H. Aspekte des Föderalismus in Deutschland und Frankreich, in: Jahrbuch des ÖffentlichenRechts der Gegenwart, Bd. 35, 1986, S. 47-55.57 Maier, H., Der Föderalismus _ Ursprünge und Wandlungen, in: Archiv des öffentlichen Rechts,115. Band, 1990, S. 223.58 iqve.59 Deuerlein, E. Föderalismus. Die historischen und philosophischen Grundlagen des föderativenPrinzips, S. 25. Münch, U., Ergebnis deutscher Geschichte und mögliches Modell für Europa:Der bundesrepublikanische Föderalismus, in: Günther Ammon/Matthias Fischer/ThorstenHockmann/Klaus Stemmermann (Hrsg.), Föderalismus und Zentralismus: Europas Zukunftzwischen dem deutschen und dem französischen Modell, Baden-Baden, 1996, S. 56 ff.60 Sommermann, H. P., Bundesstaat, Rdnrn. 23, in: Maunz/Dürig/Herzog, Grundgesetz-Kommentar,München, 1999.

Page 316: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 300 -

igi gansxvavdeboda federaluri sistemis Sesaxeb Tanamedrove war-modgenebisagan. germaniis imperiaSi dominirebda prusia rogorcteritoriuli sididis, aseve mosaxleobis raodenobis gamo. bundes-ratSi, imperiis federalur organoSi, prusias hqonda xmebis umrav-lesoba, rac mas saSualebas aZlevda ganexorcielebina kontroliimperiis aRmasrulebel xelisuflebaze. konstituciis Tanaxmadfederaciis prezidiumi emorCileboda prusiis mefes, romelicamavdroulad germaniis kaizeric iyo. kaizeri niSnavda raixskan-clers, romelic mxolod mis winaSe iyo pasuxismgebeli. xanmokleperiodis gamoklebiT, raixskancleris posti mudam prusiis mTavrobismeTaurs ekava.

bismarkis federalizmis erT-erTi Tavisebureba is iyo, rom wevr-saxelmwifoebs SedarebiT myari konstituciur-samarTlebrivi sta-tusi hqondaT. amis magaliTia Tundac is, rom Sina struqturis anusaxelmwifo da mmarTvelobis formis dadgena mTlianad ganekuTvne-boda federaciis wevrebis saSinao gamgeblobas (Tumca TiToeulimaTganis mmarTvelobis forma iyo konstituciuri monarqia).

germaniis imperia sakmaod susti iyo finansur_sameurneo Tval-sazrisiTac. sabolood, imperias rCeboda mxolod sabaJo da calkeu-li arapirdapiri gadasaxadebi. gadasaxadebisa da Semosavlebis Zir-iTadi nawili rCebodaT imperiis kavSirSi gaerTianebulwevr_saxelmwifoebs. mxolod me-20 saukunis dasawyisSi miiRo raixmasakuTari, pirdapiri gadasaxadebis dadgenis ufleba.

germaniis bundesratis wevrebi calkeuli saxelmwifoebis dinasti-uri mTavrobebis warmomadgenlebi iyvnen. isini erTgvarad icavdnenmonarqiul princips demokratiulad arCeuli saxalxo warmomad-genlebis sapirispirod (romlebic warmodgenili iyvnen raixstag-Si). bundesrati bismarkis mier Segnebulad iyo konstruirebuli,rogorc barieri raixis monarqiis „parlamentarizaciis“ gzaze. amavemizans emsaxureboda is SezRudva, romlis Tanaxmadac raixstagiswevri ar SeiZleboda imavdroulad yofiliyo bundesratis wevri.

pirveli msoflio omis Semdeg germaniaSi arsebuli qaosis pirobebSirealurad dadga imperiis sruli daSlis safrTxe. separatistulimoZraoba gaZlierda rainlandis mxareSi, romelic sargeblobda sa-frangeTis gansakuTrebuli mxardaWeriT da miznad isaxavda imperi-idan gamoyofas.61 germaniis saxelmwifos erTianobis SenarCunebas bev-rad Seuwyo xeli 1919 wels, vaimarSi erovnuli yrilobis mowvevam dakonstituciis miRebam. vaimaris 1919 wlis konstituciis ZiriTad ideasgansazRvravda swored centraluri xelisuflebis ganmtkiceba. kon-stituciis Sesabamisad radikalurad Seicvala imperiasa da mis wevrebsSoris urTierTdamokidebulebis arsebuli modeli, ramac Tavisigamoxatuleba hpova axal, konstituciur terminologiaSic.

61 Reuter, K., Föderalismus, Heidelberg, 1990, S.162.

Page 317: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 301 -

vaimaris konstituciis Tanaxmad „saxelmwifos“ statusi dakargasub-nacionalurma donem da igi ukve moixsenieboda, rogorc „miwa“.„bundesrati“, romliTac bismarks surda federaluri tradiciebisSenarCuneba, Seicvala „raixsrati“-T. konstituciur-samarTlebrivcnebebSi asaxva hpova miwebis mxridan uflebamosilebaTa dakargvisfaqtma, rac gansakuTrebiT TvalSisacemia finansebis sferoSi. Tu1871 wlis germaniis imperiaSi, federaluri xelisufleba jer kidevarsebobda calkeul saxelmwifoTa finansebis xarjze, 1919 welsgatarebuli safinanso reformis Sedegad miwebis uflebamosilebamkveTrad SeizRuda safinanso politikis TiTqmis yvela sferoSi.amieridan sagadasaxado kanonebs Rebulobda da aRasrulebda mx-olod imperia, xolo TviTon konstitucia miRebuli iqna miwebisparlamentis monawileobis gareSe.62

vaimaris respublika viTardeboda kvaziunitaruli saxelmwifosmimarTulebiT. centrma miiTvisa aramarto mniSvnelovani sakanonm-deblo funqciebi, aramed miwebis aRmasrulebeli uflebamosilebe-bic. Tumca, unitaristuli modelis momxreTa azriT, omis SemdgomperiodSi mxolod centralizebul saxelmwifos SeeZlo daeZliaarsebuli sirTuleebi.

mas Semdeg, rac hitleri (rogorc nacional-socialisturi germa-niis muSaTa partiis fiureri) daniSnul iqna raixskanclerad sab-olood gauqmda raixis konstituciaSi SemorCenili federalurielementebi. Tavis naSromSi „Cemi brZola“ („Mein Kampf“), hitlerifederalizms axasiaTebda, rogorc antierovnuli, klerikalurida ebrauli tendenciebis niRabs.63

nacisturi ideologiis safuZvelze Camoyalibebuli erTpartiulidiqtatura, cxadia SeuTavsebeli iyo xelisuflebis federaluridanawilebis principebTan. konstituciiT garantirebuli miwebisdamoukidebloba da raixsratis, rogorc meore sakanonmdeblo pa-latis arseboba TandaTan fiqciad iqca. „yovlismomcveli central-izaciis“ Sesaxeb hitleruli debulebebi realizebul iqna sulraRac erT weliwadSi. 1933 wlis 31 martis kanoniT gauqmda miwebisparlamenti. mogvianebiT, germaniis miwebSi Camoyalibda raixsprez-identis warmomadgenlobis instituti, romelic asrulebda raixismxridan zedamxedvelobis funqcias, niSnavda da aTavisuflebdamiwebis mTavrobaTa wevrebs da sxva saxelmwifo moxeleebs.64

marTalia, nacisturi diqtaturis periodi SeiZleba daxasiaTebuliqnes, rogorc „mcdari“ gza germanuli federalizmis istoriaSi,magram totalitaruli saxelmwifos am mware gamocdilebam bevrad

62 Kroll, F.-L., Föderalismus und Unitarismus im deutschen Staatsleben des 19. Jahrhunderts, in:Zeitschrift zur politischen Bildung und Information, 4, 1990, S.19.63 Thammer, H.-U., Irrwege zu Lasten des deutschen Föderalismus, in: Zeitschrift zur politischenBildung und Information, 4, 1990, S. 21.64 iqve, gv. 24.

Page 318: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 302 -

ganapiroba federalizmis ideis revitalizacia meore msoflio omisSemdgom germaniaSi.

3.2.1. federaluri wesrigis Camoyalibebis istoriisaTvis meore3.2.1. federaluri wesrigis Camoyalibebis istoriisaTvis meore3.2.1. federaluri wesrigis Camoyalibebis istoriisaTvis meore3.2.1. federaluri wesrigis Camoyalibebis istoriisaTvis meore3.2.1. federaluri wesrigis Camoyalibebis istoriisaTvis meoremsoflio omis Semdgom germaniaSimsoflio omis Semdgom germaniaSimsoflio omis Semdgom germaniaSimsoflio omis Semdgom germaniaSimsoflio omis Semdgom germaniaSi

germanul iuridiul literaturaSi ukve 1946 wels gaiSala disku-sia federalur sawyisebze germaniis teritoriuli mowyobis Sesa-Zlo modelebis Sesaxeb. erT-erTi pirveli, vinc biZgi misca amsakiTxze mecnierul diskusias, iyo hans naviaski. franc iozef hilen-deri upiratesobas aniWebda iseT federalur struqturas, romel-ic daefuZneboda ekonomikurad da istoriulad homogenur, TviTm-marTvelobiT wevr-saxelmwifoebs.65

unda aRiniSnos, rom arc erT saokupacio xelisuflebas ar surdamarTvis centralizebul sistemaze dafuZnebuli germanuli sax-elmwifos Camoyalibeba. jer kidev potsdamis konferenciis dros(1945 wlis 17 ivlisi _ 2 agvisto) didi britaneTis, sabWoTa kavSir-isa da aSS-is saxelmwifo meTaurebi SeTanxmdnen germaniis rogorcadministraciuli, ise sameurneo struqturebis decentralizaciaze.

saokupacio xelisufalTa azriT, germania an unda danawilebuliyo,an xelisuflebis danawilebis vertikaluri sistemis meSveobiTimdenad dasustebuliyo, rom misi mxridan gamoiricxeboda axalisafrTxis warmoSoba. mokavSireebi sabolood SeCerdnen aSS-is mierSemoTavazebul federaluri mowyobis modelze. mokavSireebsa dasabWoTa kavSirs Soris sul ufro mzardi dapirispirebis fonzeTavisi pozicia erTgvarad daTmo safrangeTma (romelic Tavidanemxroboda germaniis teritoriul organizacias saxelmwifoTa kav-Siris (konfederaciis formiT). germanel avtorTa saerTo aRiare-biT, dasavleTis zonaSi federaluri modelis SemoRebas germaniaamerikelebs unda umadlodes.66

mokavSireebis konkretuli gegmebi dasavleT germaniis momavalisaxelmwifos Sesaxeb waredginaT germaniis mTavrobis meTaurebs(Sesabamis saokupacio zonebSi) 1948 wels. es gegma cnobilia e. w.frankfurtis dokumentis saxiT, romelsac „germaniis momavalipolitikuri ganviTarebis dokumenti“ erqva.

frankfurtis dokumentSi gamoyofen sam ZiriTad nawils: I dokumen-ti gansazRvravda sakonstitucio krebis mowvevis wess, II dokumen-ti adgenda miwebis sazRvrebis gadasinjvis wess, III dokumenti gan-sazRvravda momaval urTierTobas germaniis mTavrobasa da saoku-pacio xelisuflebas da mis institutebs Soris.

sakonstitucio krebas unda SeemuSavebina demokratiuli konstitu-cia, romelic daadgenda federaluri tipis mmarTvelobis formas.

65 Flemming, K., Entwicklung und Zukunft des Föderalismus in Deutschland, Baden-baden, 1980,S. 140 ff.66 Abromeit, H., Der Verkappte Einheitsstaat, Opladen, 1992, S. 37.

Page 319: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 303 -

dokumentis mixedviT, germaniisaTvis ufro misaRebi iyo feder-aluri modeli, raTa sabolood aRedginaT „amjerad darRveuligermanuli erTianoba, daecvaT miwebis uflebebi, CamoeyalibebinaTSesabamisi centraluri instanciebi da individualur uflebaTada TavisuflebaTa dacvis garantiebi.“67

aRsaniSnavia, rom germanul partiebs sruliad gansxvavebuli kon-cefciebi hqondaT federaluri mowyobis Sesaxeb. am sakiTxze er-Tiani Sexeduleba ar gaaCnda TviTon saokupacio xelisuflebasac,rac bevrad ganapiroba teritoriuli mowyobis erTmaneTisagan sruli-ad gansxvavebulma gamocdilebam. Tu aSS-s hqonda federalizmisTiTqmis 170-wliani gamocdileba, safrangeTis da didi britaneTispolitikur istoriaSi federaluri elementebi ar yofila Zli-erad ganviTarebuli. aRniSnuli garemoeba mniSvnelovnad ganapirobeb-da frankfurtis dokumentSi mocemuli koncefciis sruliad gansx-vavebul interpretacias.68

II dokumenti Seexeboda dasavleTis zonaSi miwebis sazRvrebis sak-iTxebs da moiTxovda calkeuli miwebis sazRvrebis gadasinjvas.sazRvrebis reorganizaciisas gansakuTrebuli yuradReba eTmobo-da teritoriuli disproporciebis aRmofxvras.69

unda iTqvas, rom „frankfurtis dokuments“ ar hqonia sruli mx-ardaWera mTavrobaTa xelmZRvanelebis mxridan. garkveuli sakon-fliqto ganwyobileba Seqmna man dasavleTis samxedro administra-ciebs Sorisac. gansakuTrebuli davis sagani gaxda dokumentis Sem-degi sami ZiriTadi punqti:

1. mTavrobis meTaurebi miiCnevdnen, rom mxolod dasavleTis zona-Si sakonstitucio krebis mowveva iuridiulad daadasturebdagermaniis dayofas. amitom, maTi azriT, mizanSewonili iyo mx-olod droebiTi konstituciis miReba. sabolood, miaRwies for-malur kompromiss. kerZod, „sakonstitucio krebis“ nacvladSemoiRes „saparlamento sabWos“, xolo „konstituciis“ nacvlad„ZiriTadi kanoni“-s cneba. es ukanaskneli, Tavisi moqmedebis droisada teritoriuli arealis TvalsazrisiT, warmoadgenda mxoloddroebiT dokuments. ZiriTadi kanoni, 146-e muxlis Sesabamisad,Zalas dakargavda im „konstituciis“ ZalaSi Sesvlis dRidan,romelsac miiRebda gaerTianebuli germaneli xalxi Tavisufa-li gadawyvetilebis Sedegad. ZiriTadi kanonis preambula ger-manel xalxs mouwodebda, rom mieRwia germaniis erTianobisa daTavisuflebisaTvis. ZiriTadi kanonis 23-e muxli adgenda, rom„dasawyisisTvis“ igi moqmedebda masSi CamoTvlili miwebis mima-

67 Heiderose Kilper, Roland Lhotta, Föderalismus in der Bundesrepublik Deutschland, S. 80-81.68 Peetsch Frank R., Ursprünge der zweiten Republik. Prozesse der Verfassungsgebung in denWestzonen und in der Bundesrepublik, 1990, S.159 ff.69 Ruhl, H. (Hrsg.), Neubeginn und Restauration. Dokumente zur Vorgeschichte der BundesrepublikDeutschland 1945-1949. S. 469 ff.

Page 320: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 304 -

rT, xolo germaniis „danarCeni“ nawilisaTvis mimarT ZalaSiSevidoda maTi SemoerTebis Semdeg. germaniis gaerTianebis SesaxebxelSekrulebis me-4 muxliT Seicvala ZiriTadi kanonis preambu-la, 146-e muxli da gauqmda 23-e muxli. oder-naisis xazis, rogorcgermaniis aRmosavleTi sazRvris sabolood aRiarebis Semdegar arsebobs „germaniis sxva nawilebi“, romelTa SemoerTebasackonstitucia daukavSirebda misi ZalaSi Sesvlis sakiTxs.70

2. mTavrobis meTaurebs aseve ar surdaT konstituciis ratificir-eba referendumis gziT, romelic mxolod gaarTulebda dasav-leT germaniis Tanamimdevrul demokratiul ganviTarebas da,amave dros, komunistebs da sxva radikalur Zalebs miscemda„separatistuli dasavluri saxelmwifos“ winaaRmdeg nacional-isturi agitaciis ganxorcielebis saSualebas.

3. mesame sadavo punqtSi miTiTebuli iyo, rom drois metad mciremonakveTSi miwebis axali sazRvrebis dadgena ararealuria.71

saokupacio xelisuflebis SexedulebiT, dasavleTis zonis miweb-is momavali sazRvrebi unda dafuZnebuliyo Semdeg principebs:

_ germaniis politikur-administraciuli struqturebi unda yo-filiyo decentralizebuli da agebuliyo „qvevidan zeviT“;

_ ar unda aRdgeniliyo prusia, rogorc germanuli militarizmis„akvani“;

_ germanul saxelmwifoSi ar unda arsebuliyo aranairi anklavida eqsklavi.72

aRniSnul principebze dayrdnobiT, dasavleTis zonaSi Camoyalib-da 12 miwa. federalur sawyisebs efuZneboda axali konstituciismiRebis wesi: sakonstitucio krebis wevrebi unda yofiliyvnen calkeu-li miwebis warmomadgenlebi, xolo konstituciis proeqtis miRebaunda momxdariyo TiToeul miwaSi sayovelTao-saxalxo kenWisyris,referendumis gziT.73

marTalia, germaniis federaluri mowyoba arsebiTad mokavSireTakarnaxiT moxda, magram federaciuli an, sul cota, regionalize-buli da decentralizebuli saxelmwifos ideas bevri mxardamWerihyavda germanul politikur wreebSic.74 federaluri ideologiisdamkvidrebiT, germaniis wamyvan politikosebs surdaT saboloodeTqvaT uari centralizmisa da unitarizmis principebze, romlebicdiskreditebuli iyo germaniis istoriuli gamocdilebiTac. miTufro, romGgermaniis istoria icnobda federaluri ideis revi-talizaciisa da axal situaciaSi misi adaptirebis sakmao magaliTebs.

70 Badura, P. Staatsrecht. Systematische Erläuterung des Grundgesetzes für die BundesrepublikDeutschland, 1996, S. 20-21.71 ix. Kilper, H., Lhotta, R., Föderalismus in der Bundesrepublik Deutschland, S. 81-82.72 iqve.73 Merkl, P. H., Die Entstehung der Bundesrepublik Deutschland, 1965, S. 63 ff.74 Laufer H., Das föderative System der Bundesrepublik Deutschland, 1993, S.49 f.

Page 321: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 305 -

germanuli saxelmwifos Camoyalibebis procesSi aRiares germanu-li miwebis istoriuli prioriteti,75 ris safuZvelzec centralurisaxelmwifos organizaciis sakiTxebi mainc miwebis xelSi iyo moq-ceuli. germaniis miwebs SeeZloT TviTonve ganesazRvraT feder-aluri konstituciis CarCoebi. konstituciis miReba sabolooddamokidebuli iyo swored miwebSi Catarebuli kenWisyris Sedege-bze. am momentebis gaTvaliswinebiT, SeiZleba iTqvas, rom germaniis1949 wlis konstitucia erTgvarad stilizebuli iyo federalurikavSiris saxelSekrulebo dokumentad.76

unda aRiniSnos isic, rom federaluri marTvis axali sistema Tavidanar sargeblobda sayovelTao mxardaWeriT. omis Semdgom periodSimosaxleobis didi masebis mobiluroba arTulebda axal miwebTanmaTi grZnobad-emociuri kavSiris Camoyalibebas. bevri politikuriZala, uwinares yovlisa, CrdiloeT germaniis miwebSi, industriu-lad ganviTarebul mxareebSi, social-demokratiul da liberalurpartiebSi miiCnevda, rom omis Sedegad faqtobrivad ganadgurebulgermaniaSi ufro misaRebi iyo Zlieri centralizebuli xelisu-flebis Camoyalibeba. rac Seexeba federalizmis ideis kritikas,ole nimani Tavis monografiaSi77 am ideis mowinaaRmdegebs Sorisasaxelebs verner vebers, lovenStains, koelroiters da kroitcers.78

germaniis federaluri mowyobisadmi sakmaod negatiurad iyo ganw-yobili sazogadoebrivi azric. ase magaliTad, 50-iani wlebisdasawyisSi Catarebuli erT-erTi gamokiTxvis Sedegebis Tanaxmad,mosaxleobis naxevarze meti nacionalur-socialisturi reJimis drosmiwebis mTavrobaTa gauqmebas afasebda rogorc „Zalian karg“ da„karg“ RonisZiebas.79 federalizmisadmi negatiurad iyo ganwyobiliagreTve germaniis qristianul-demokratiuli kavSiris nawilic.

75 ix. Ossenbühl, F., Föderalismus und Regionalismus in Europa, S. 122. am mosazrebas ariziarebs abromeiti, romelic miiCnevs, rom dasavleTgermanuli federaci-uli saxelmwifo warmoiSva „zevidan“, saokupacio xelisufalTa karnaxiTda misTvis imTaviTve damaxasiaTebeli iyo federaluri tradiciebis, le-gitimaciis deficiti da xelovnurad dadgenili miwebis sazRvrebi. ix.Abromeit, Der Verkappte Einheitsstaat, S. 39.76 ix: Ossenbühl, F., Föderalismus und Regionalismus in Europa, S. 122.77 Olle Nyman, Der westdeutsche Föderalismus. Studien zum Bonner Grundgesetz, Stokholm,1960.78 Kreutzer, Bund und Länder in der BR Deutschland. 1959. igi miiCnevs, rom germaniisfederaciuli respublika arsebiTad unitaruli saxelmwifoa iseve, rogorcvaimaris respublika da moicavs fiqtiur federalur niSnebs. avtorisazriT, federaciuli saxelmwifo, saerTod warmoadgens iuridiul arac-nebas, ix: Otto Koellreutter, Für und Wider Föderalismus, in: Zeitschrift für Politik, Heft 1,1962, S. 77-83. am sakiTxze aseve ix. Oeter, S., Integration und Subsidiarität im DeutschenBundesstaatsrecht. Untersuchungen zu Bundesstaatstheorie unter dem Grundgesetz, Tübingen,1998, S. 152 ff.79 Ossenbühl, F., Föderalismus und Regionalismus in Europa. Landesbericht BundesrepublikDeutschland, in: Ossenbühl (Hrsg.), Föderalismus und Regionalismus in Europa, 1990, S. 121.

Page 322: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 306 -

zogierTi avtoris azriT, TviTon konrad adenaueric ki germaniisfederaluri saxelmwifo mowyobis winaaRmdegi iyo.80

1949 wels, germaniis federaciuli respublikis daarsebisas, ger-manul saxelmwifoSi Sedioda Semdegi miwebi: badeni, bavaria, ber-lini, bremeni, hamburgi, heseni, qvemo saqsonia, CrdiloeT rain-vest-falia, rainland-pfalci, Slezvig-holStaini, viurtemberg-badenida viurtemberg-hohencolerni. aRsaniSnavia, rom federaciis ze-moaRniSnuli subieqtebidan Tavis istoriul sazRvrebSi darCa mx-olod bavaria, bremeni da hamburgi. danarCeni germanuli miwebixelovnuri teritoriuli warmonaqmnebia, romelTa sazRvrebic saok-upacio xelisufalTa nebiT daadgines. tradiciulad Camoyalibebuliistoriuli, politikuri da sameurneo kavSirebi gansakuTrebiTdarRveuli iyo germaniis samxreT-dasavleT nawilSi.

mogvianebiT moxda germaniis calkeuli miwebis sazRvrebis mniS-vnelovani reorganizacia. badeni, viurtemberg-badeni da viurtem-berg-hohencolerni 1952 wels gaerTiandnen erT miwad baden-viur-tembergad. 1956 wels zaarlandi, romelic safrangeTis Semadgen-lobaSi iyo, SeuerTda germaniis federaciul respublikas.81

1946/47 wlebSi sabWoTa kavSirma Tavis saokupacio zonaSi (aseveadre arsebuli teritoriuli sazRvrebis gauTvaliswineblad) Camo-ayaliba axali miwebi: meklenburgi, saqsonia da tiuringia, xoloyofili prusiuli provinciebidan _ mark-brandenburgi da saqso-nia-anhalti. 1947 wlis 7 oqtombris konstituciiT, germaniis demokra-tiuli respublika Sedgeboda zemoaRniSnuli miwebisagan. gdr-isparlamentSi, saxalxo palatasTan erTad, Camoyalibda miwebis palata.mogvianebiT, saxelmwifo organoTa Semdgomi demokratizaciisa dasaqmianobis Sesaxeb germaniis demokratiuli respublikis 1952 wlis23 ivlisis kanonis safuZvelze, gauqmda isedac mxolod simboluriuflebis mqone miwebi da gdr daiyo 15 raionad.82

rac Seexeba dasavleT germanias, misi ZiriTadi kanonis SemmuSave-belma saparlamento sabWom saqmianoba daiwyo 1948 wlis 1 seqtem-bers, bonSi. sabWo Sedgeboda 70 wevrisagan, maTgan 5-s, romlebicwarmoadgendnen berlinis parlaments, ar gaaCnda xmis ufleba. sapa-rlamento sabWo ar iyo xalxis mier arCeuli organo. sabWos wevre-bi daniSnuli iyvnen miwebis parlamentebis mier, fraqciaTa winadade-bebis safuZvelze da parlamentSi warmodgenili partiuli mandate-bis proporciulad. am wesis safuZvelze, germaniis saparlamentosabWoSi warmodgenili iyo Semdegi partiebi: social demokratiu-li partia (27), qristianul-demokratiuli kavSiri (19), qristianul-

80 Nipperdei, T., Der Föderalismus in der deutschen Geschichte,1986, S.121.81 Hrbek, R.(Hrsg.), Miterlebt-Mitgestaltet. Der Bundesrat im Rückblick, 1989, S. 313 ff. agreTve,Hartmann, (Hrsg.),1994, Handbuch der deutschen Bundesländer, 2 Aufl., 1994.82 Badura, P., Staatsrecht. Systematische Erläuterung des Grundgesetzes für die BundesrepublikDeutschland, München, 1996, S. 57.

Page 323: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 307 -

socialisturi kavSiri (8), Tavisufal demokratTa partia (5), ger-maniis komunisturi partia (2), germanuli partia (2), centri (2).83

saparlamento sabWoSi warmodgenilma partiebma SeimuSaves germa-niis federaluri mowyobis 5 gansxvavebuli varianti (amitomac wersmerkli, rom federalizms sakmaod noyieri niadagi hqonda omisSemdgom germaniaSi. germanelebi saokupacio xelisufalTa miTiTe-bis gareSec ubrundebodnen TavianT federalur tradiciebs).84

calkeuli avtorebis azriT, federalizmis idea nacional-social-izmis dros mxolod „emigraciaSi“ imyofeboda. TiTqmis yvela sazR-vargareT emigrirebuli germaneli marTvis federalur modelsganixilavda rogorc germanuli saxelmwifoebriobis „samkurnalo“saSualebas. federalizmis ideisadmi msgavsi damokidebulebis erT-erT mizezad asaxeleben im garemoebas, rom germanelma emigranteb-ma TavianT maspinZel qveynebSi, upirveles yovlisa, Sveicariasa daaSS-Si, cxadad dainaxes federaluri struqturebis efeqtianoba.isini gaxdnen federaluri ideis Tavgamodebuli mimdevrebi germa-niisa da mTlianad evropisaTvis. amasTan, maT miaCndaT, rom mx-olod integralur federalur struqturebs SeeZloT germaniaSiZalauflebis koncentraciisaTvis xelis SeSla.85 germanuli fed-eralizmis didi tradiciebis miuxedavad, udavoa, rom dasavleTissaokupacio xelisuflebam germaniis federaluri mowyobis pro-cesSi Seasrula, upirveles yovlisa, organizatoris, iniciatorisada katalizatoris funqcia.86

warmodgenili proeqtebis ideologiuri speqtri metad farTo iyo.germaniis komunisturma partiam wamoayena decentralizebuli unitarulisaxelmwifos koncefcia, romlis Tanaxmadac, centraluri parlamen-tis xelSi Tavmoyrili iyo yvela ZiriTadi kompetencia. federalurxelisuflebas, komunistebis mier warmodgenili proeqtis Tanaxmad,farTo uflebamosilebebi hqonda kanonmdeblobis, mTavrobis Camoy-alibebis, da mTavrobis saqmianobaze kontrolis, mTlianad mmarTvelo-bis sferoSi. germaneli komunistebi naklebad iTvaliswinebdnen xe-lisuflebaTa horizontaluri danawilebis princips da saerToddumdnen xelisuflebaTa vertikaluri danawilebis principis Taoba-ze. proeqti ar iTvaliswinebda miwebis reprezentaciuli organosarsebobas da federalur doneze subieqtebis kooperaciisa da Tanam-Sromlobis instituts. germaneli komunistebis CanafiqriT, miwebiunda yofiliyvnen wminda aRmasrulebeli, mmarTve-lobiTi erTeule-bi, romlebsac naklebad eqnebodaT damoukidebeli kompetenciebi.87

83 ix. Kilper, H., Lhotta, K., Föderalismus in der Bundesrepublik Deutschland, S. 85.84 ix. Merkl, P. H., Die Entstehung der Bundesrepublik Deutschland, S. 78.85 ix. Deuerlein, E., Föderalismus, S. 221.86 Pfetsch, Frank R., Verfassungspolitik der Nachkriegszeit. Theorie und Praxis des bundesdeut-schen Konstitucionalismus, 1985, S.173. cit: Kilper, H., Lhotta, K., Föderalismus in der Bundes-republik Deutschland, S. 84.87 iqve.

Page 324: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 308 -

bavariis qristianul-socialisturma kavSirma waradgina „eqstrem-aluri federalizmis“ koncefcia. qristianul-socialisturi kav-Siri xedavda pirdapir kavSirs nacistur diqtaturasa da mmarTvelo-bis centralizebul saxelmwifo struqturebs Soris. qristian-so-cialistebi moiTxovdnen saxelmwifo xelisuflebis mTlian kon-centracias federaluri miwebis mmarTvelobiT struqturebSi dacentraluri xelisuflebis kompetenciaSi mxolod calkeuli, gan-sakuTrebuli sferoebis datovebas. amave koncefciiT, xelisufleb-is centraluri institutebis legitimaciis safuZveli upiratesadunda yofiliyo miwis mTavroba.

germaniis teritoriuli mowyobis SedarebiT zomieri koncefciahqonda saparlamento sabWoSi warmodgenil danarCen sam partias.Tumca, calkeul sakiTxebTan mimarTebaSi, am partiebs Sorisac ariyo azrTa erTianoba. federalur modelTan dakavSirebiT erTianipozicia ar gaaCndaT arc mokavSire partiebs _ qristianul-demokra-tiul kavSirs/qristianul socialistur kavSirs. aq gamoiyofodaori mimarTuleba: 1. CrdiloeT-germanuli qristianul-demokratiu-li kavSiri (didi britaneTis saokupacio zonaSi) konrad adenau-eris xelmZRvanelobiT da 2. samxreT-dasavleT germaniis qristian-ul- demokratiuli kavSiris da qristianul-socialisturi kavSirispartiuli organizaciebi aSS-isa da safrangeTis saokupacio zona-Si. am or bloks Soris centraluri davis sagani iyo momavalimiwebis roli germaniis federaluri saxelmwifos formirebis pro-cesSi da miwebis uflebamosilebaTa institucionaluri ganmtkice-bis meqanizmebi.

xelisuflebis teritoriuli organizaciis Sesaxeb gansxvavebuliSexedulebebi gvxvdeboda germaniis social-demokratiul partia-Sic. partiis Tavmjdomare kurt Sumaxeri emxroboda centralize-buli mowyobis gegmas. germaniis miwebis xelmZRvaneli social-demokrati politikosebi ki mxars uWerdnen xelisuflebaTa ver-tikalur danawilebas federaciasa da miwebs Soris da, maSasadame,teritoriuli mowyobis decentralizebul models.

germaniis social-demokratiuli partia gamodioda „janmrTelidecentralizaciis“ momxred da principulad ewinaaRmdegebodayovelgvar Ria Tu SeniRbul separatizms da partikularizms. so-cial-demokratebis TvalsazrisiT, centraluri xelisuflebislegitimaciis safuZveli unda yofiliyo ara marto federalurimiwebis mmarTvelobiTi struqturebi, aramed mTeli germaneli xalxi.

saparlamento sabWoSi mwvave dapirispirebis da gansakuTrebulidavis sagani iyo:

_ federaluri parlamentis meore palatis Seqmnis wesi, legitima-cia da kompetenciebi;

_ federalur xelisuflebasa da federalur miwebs Soris safin-anso kanonmdeblobisa da finansebis marTvis sferoSi kompeten-

Page 325: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 309 -

ciebis gadanawilebis sistema;

_ federalur xelisuflebasa da federalur miwebs Soris sagada-saxado Semosavlebis gadanawilebis wesi.88

germaniis federaluri parlamentis meore palatas unda Seesrulebinasami ZiriTadi funqcia:

_ federaluri parlamentis meore palataSi warmodgenili undayofiliyvnen sazogadoebis gansxvavebuli klasebi, profesiulijgufebi an fenebi. 1945 wlis Semdeg mxolod erTaderTi miwis,bavariis parlamentis meore palata _ senati Camoyalibda so-cialur sameurneo, kulturul da komunalur gaerTianebaTawarmomadgenlebisagan (bavariis miwis konstituciis 34-e muxli).senats bavariaSi hqonda sakanonmdeblo iniciativis, sakanonmde-blo iniciativaTa eqspertizis, agreTve landtagis mier miRebu-li kanonebis gaprotestebis ufleba. amave dros, senats ar gaaCndaaranairi vetos ufleba;89

_ parlamentis orpalatian struqturas xeli unda Seewyo sakanon-mdeblo procesis racionalizaciisaTvis;

_ federaluri parlamentis meore palataSi warmodgenili unda yo-filiyvnen federalur kavSirSi gaerTianebuli wevri-saxelmwifoebi.

federaluri parlamentis orpalatian struqturasTan dakavSire-biT, sabolood gamoiyo ori modeli: 1. bundesratis modeli (romel-sac moiTxovdnen konservatiuli partiebi) da 2. senatis modeli(romelsac moiTxovda social-demokratiuli partia).

politikur Zalebs aerTianebdaT erTi miswrafeba, rom germaniaSiCamoyalibebuliyo stabiluri konstituciuri wesrigi, romelicar dauSvebda parlamentaruli demokratiis transformacias diqtat-urad saparlamento umravlesobisa da legalur safuZvelze (hit-leris reJimis mware gamocdilebis gaTvaliswinebiT). davisa dapartiuli dapirispirebis sagani iyo mxolod am wesrigis Camoyal-ibebis wesi.

social-demokratebis warmodgeniT, senatorebi unda aerCiaT land-tagebs. am principis mowinaaRmdegeni TavianT pozicias imiT as-abuTebdnen, rom am SemTxvevaSi moxdeboda landtagSi warmodgenilpolitikur ZalTa ganlagebis reproduqcia federalur doneze,rodesac meore palata iqneboda landtagis politikuri Semadgen-lobis mxolod ganmeoreba, rac sabolood gamoiwvevda orive pala-tis politikur unifikacias.90

88 Otto, Volker, Das Staatsverständnis des Parlamentischen Rates. Ein Beitrag zur Entstehungsge-schichte des Grunggesetzes für die Bundesrepublik Deutschland, 1971, S.102 ff. cit. Kilper,H., Lhotta, K., Föderalismus in der Bundesrepublik Deutschland, S. 85.89 1997 wlis dekemberSi Catarebuli referendumis Sedegad, bavariis mosax-leobis absoluturma umravlesobam mxari dauWira senatis gauqmebas.90 Kilper, H., Lhotta, R., Föderalismus in der Bundesrepublik Deutschland, S. 86.

Page 326: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 310 -

social-demokratiuli partia yuradRebas amaxvilebda senatoreb-is personalur avtonomiaze. senatori ar unda yofiliyo SeboWiliaranairi instruqciiT, arc Tavisi miwis parlamentisa da mTavro-bis mxriv. marTalia, mas unda gaeTvaliswinebina miwis xelisu-flebisa da mmarTvelobis organoTa pozicia, magram gadawyvetilebismiRebisas senatori Tavisufali unda yofiliyo.

bundesratis modelis momxreebi wina planze ayenebdnen politikisTanamimdevrulobas, stabilurobas da profesionalizms, rogorc poli-tikis aucilebel elementebs. am moTxovnebs, maTi azriT, yvelazeufro akmayofilebda miwis mTavrobebi da mmarTveli biurokratia.

ZiriTadi gansxvaveba bundesratisa da senatis modelebs Sorisgamoixateboda Semdegi formuliT: bundesrati aris nawilis reprezen-tacia mTelis sapirispirod, maSin roca senati nawilidan mTelis,maSasadame xalxis warmomadgenlobaa miwis doneze; senati warmoad-gens „miwis“ elements da ara calkeul miwebs, rogorc mTelispartniors.91

bundesratisa da senatis warmodgenili modelebi efuZnebodnen gan-sxvavebul konstituciur-samarTlebriv tradiciebs. bundesrati,rogorc miwis mTavrobebis warmomadgenlobiTi organo, agrZelebdaCrdilo germaniis kavSiris da germaniis imperiis (1867-1918) tradiciebs.germanuli senatis modeli, romlis Tanaxmadac senatorebs airCevd-nen gansazRvruli vadiT da isini ar iqnebodnen pasuxismgebeli Tavian-Ti miwis mTavrobebis winaSe, ufro metad orientirebuli iyo aSS-is politikur sistemaze. magram senats Tavisi analogi hyavda ger-maniis istoriaSic. (jer kidev 1848 wels frankfurtis erovnulmakrebam SeimuSava senatis iseTi sistema, romelsac saxelmwifo pal-ata ewoda da romlis naxevarsac irCevdnen kavSiris wevrTa sa-kanonmdeblo organoebi, naxevars ki niSnavdnen mTavrobebi).

maSin roca amerikuli federalizmi emyareba arsebiTad avtonomi-ur da erTmaneTisagan damoukidebel mTavrobebs _ TavianTi saku-Tari sakanonmdeblo, aRmasrulebeli, sasamarTlo xelisuflebiT,federalizmis germanuli tradiciebisaTvis damaxasiaTebelia mar-Tvis decentralizebuli forma. germanuli federalizmisaTvisyovelTvis niSandoblivi iyo mmarTvelobiT funqciaTa iseTi dan-awileba, roca sakanonmdeblo kompetenciebi ZiriTadad koncentr-irebulia sakavSiro xelisuflebis xelSi, xolo ZiriTadad aRmas-rulebeli funqciebi miwebs aqvT. decentralizebuli mmarTvelo-bis msgavsi sistema moiTxovs iseT instancias, romlis meSveobiTacfederaciis subieqtebi TavianT mmarTvelobiT gamocdilebebs ga-dascemen federalur sakanonmdeblo organoebs. am kuTxiT, bundes-rati warmoadgenda yvelaze ufro misaReb instituts.92

91 Kilper, H., Lhotta, R., Föderalismus in der Bundesrepublik Deutschland, S. 94.92 Merkl, P., Die Entstehung der Bundesrepublik Deutschland, 1965, S. 79.

Page 327: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 311 -

federaluri parlamentis meore palatis formirebis sakiTxs ukav-Sirdeboda parlamentarizmis gansxvavebuli gageba. social-demokratebi sakavSiro parlaments ganixilavdnen, rogorc saxalxowarmomadgenlobas (amitom meore palatas mxolod suspenziuri vetosufleba unda hqonoda). danarCeni partiebi parlamentisadmi sakmaodskeptikurad iyvnen ganwyobili. aseTi damokidebuleba vlindebodapolitikur partiebs Soris gavrcelebul SexedulebaSi, romlisTanaxmadac, unda damuxruWebuliyo Cveni drois iseTi „avadmyofo-ba“, rogoricaa kanonmdeblobis hipertrofia. partiebi „crurwme-nas“ uwodebdnen azrs, rom SeiZleba cxovrebis absoluturi normire-ba da rom normatiuli regulirebiT SeiZleba saocrebis moxdena.

zemoaRniSnuli azris ganmtkicebas xeli Seuwyo partiul biurokra-tiasTan dakavSirebulma negatiurma gamocdilebamac. zogierTi ger-maneli politikosis azriT, bundesrati ganicdida partiuli xe-lmZRvanelobisa da partiuli biurokratiis iseT gavlenas, rommiviRebdiT „meore parlaments“. kanonmdeblobis sferoSi partiu-li biurokratiis didi gavlenis gaTvaliswinebiT Cven yvelanairadunda vecadoT, rom mas ar hqondes msgavsi gavlenis SesaZleblobasxva organoebzec. Tu am organoebSi maincdamainc biurokratiaunda marTavdes, maSin umjobesia marTos ara partiulma, aramedmiwebis umaRlesi administraciis gamocdilma biurokratiam.93

parlamentarizmis gansxvavebuli gageba sabolood efuZneboda poli-tikur partiaTa gansxvavebul warmodgenas demokratiis Sesaxeb:

_ germaniis social-demokratia „socialuri umravlesobisdemokratiis“ modelia, romlis mizania uSualod arCeuli par-lamentisa da misi umravlesobisaTvis moqmedebis maqsimaluradfarTo arealis konstituciuri uzrunvelyofa;

_ neoliberalizmisa da kaTolikuri socialuri moZRvrebis war-momadgenlebi aRiarebdnen „konstituciuri demokratiis“ mod-els, romlis ZiriTadi amocanaa xelisuflebis SeboWva, poli-tikuri Zalauflebis ganxorcielebis balansireba da xelisu-flebaTa danawileba.94 xangrZlivi debatebis Semdeg saparlamen-to sabWom airCia bundesratis modeli.

1949 wlis 8 maiss saparlamento sabWoSi Sedga saboloo kenWisyra.ZiriTad kanons mxars uWerda 53 deputati, 12 iyo winaaRmdegi (maTSoris 6 _ qristianul-socialisturi kavSiris warmomadgeneli,romlebic ZiriTad kanons „naklebad federaciulad“ miiCnevdnen).germaniis erTaderTma miwam, bavariam, 1949 wlis 20 maiss landtagSi17-saaTiani debatebis Semdeg, 101 xmiT 63-is winaaRmdeg, ar miiRo

93 Kilper, H., Lhotta, R., Föderalismus in der Bundesrepublik Deutscjland, S. 96.94 Niclauss, K., Die Entstehung der Bundesrepublik als Demokratiegründung, in: Vierteljahresh-efte für Zeitgeschichte,1974, Heft 1, S. 46-75. cit: Kilpez, H., Lhottc, R, Föderalismus in derBundesrepublik Deutschland, S. 96

Page 328: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 312 -

gfr-is ZiriTadi kanoni, magram, amave dros, aRiara misi samarT-lebrivi savaldebuloba.95

3.2.2. germaniis gaerTianebis procesi da federaluri reformebi3.2.2. germaniis gaerTianebis procesi da federaluri reformebi3.2.2. germaniis gaerTianebis procesi da federaluri reformebi3.2.2. germaniis gaerTianebis procesi da federaluri reformebi3.2.2. germaniis gaerTianebis procesi da federaluri reformebi

1990 wlis 18 maiss germaniis demokratiul respublikasa da germa-niis federaciul saxelmwifos Soris dadebuli xelSekrulebiTsafinanso, ekonomikuri da socialuri kavSiris Sesaxeb, iuridiu-lad gaformda gdr-is TiTqmis 40-wliani istoriis dasasruli. xe-lsayreli sagareo faqtorebis garda, germaniis gaerTianeba Sesa-Zlebeli gaxda imis gamoc, rom saxeze iyo kulturuli identur-obisa da konstituciuri, igive ZiriTadi kanonis patriotizmisgrZnoba.96

germaniis federalur sistemaSi gaerTianebul axal miwebs Sedar-ebiT susti politikuri wona hqondaT, rac, Tavis mxriv, kidevufro aRrmavebda germaniis dasavleT da aRmosavleT nawilebs Sorisisedac arsebiT disparitetebs. regionaluri disparitetebis aR-mofxvrisaken mimarTulma politikam kidev ufro ganamtkica uni-taristuli tendenciebi germanul federalizmSi.

federalurma xelisuflebam SeimuSava germaniis SemadgenlobaSiaxal gaerTianebuli miwebisaTvis farTo finansuri daxmarebisprograma, rac cnobilia e. w. fiduciaruli federalizmis sax-eliT.97 fiduciaruli federalizmisaTvis damaxasiaTebelia oriniSani: erTi mxriv, germaniis federaluri xelisufleba aRmosav-leT germaniis miwebis mimarT axorcielebda iseT uflebamosile-bebs, rac ar Sedioda centraluri xelisuflebis kompetenciebSi.meore mxriv, saxeze ar iyo arc ekonomikuri da arc kulturuliTvalsazrisiT gaerTianebuli germania. germania literaturaSixSirad daxasiaTebuli iyo, rogorc „ori gansxvavebuli siCqareeb-is mqone qveyana“.98

fiducialuri federalizmis cneba aseve moicavs aRmosavleT ger-maniisaTvis gaweul daxmarebas kulturis sferoSi, rac gamoixate-boda ara marto kulturis dafinansebiT, aramed moicavda xelSew-yobis farTo programas (maT Soris kulturis sferos gamocdilipersonaliT dakompleqtebas da axali ideebis „eqsports“).

calke aRniSvnis Rirsia is garemoeba, rom germaniis federalurixelisufleba aRmosavleT germaniis miwebis mimarT axorcielebdamozomil politikas. arsebuli problemisadmi frTxili midgomiTda garkveuli CarCoebis dacviT germaniam SeZlo Tavidan aecdinadapirispireba aRmosavleT da dasavleT nawilebs Soris (amiT ger-manelebma gaiTvaliswines italiis mdidar CrdiloeTsa da Rarib

95 Kilper, H., Lhotta, R., Föderalismus in der Bundesrepublik Deutschland, S. 98.96 Häberle, P., Aktuelle Probleme des deutschen Föderalismus, in. Die Verwaltung, 1991, S. 190 ff.97 Häberle, P., Aktuelle Probleme des deutschen Föderalismus, in: Die Verwaltung, 1991, S. 193.98 iqve.

Page 329: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 313 -

samxreT nawils Soris arsebuli dapirispirebis samwuxarogamocdileba). centraluri xelisufleba cdilobda, rom germanu-li federalizmi arc unitaruli saxelmwifos fasadi ar yofil-iyo da arc germania ar Camoyalibebuliyo rogorc „orad danaw-ilebuli federaciuli saxelmwifo“ an „orklasiani sazogadoeba“.99

federaluri sistemis reformebi ZiriTadad moicavda or mTavaraspeqts: 1. teritoriul reformebs da 2. federalur xelisufle-basa da federaciis subieqtebs Soris kompetenciebis gamijvnas.100

germanuli saxelmwifos teritoriuli reorganizaciis aucileblobagamowveuli iyo iseTi faqtorebiT, rogoricaa federaciis sub-ieqtebs, agreTve federalur centrsa da federaciis subieqtebsSoris koordinaciis gaumjobeseba, „patara“ federaluri miwebisSenaxvasTan dakavSirebuli zedmeti xarjebis Semcireba, marTvisefeqturi teritoriuli modelebis Camoyalibeba da sxv.101

teritoriuli reformebi mimarTuli iyo federaluri miwebis gam-sxvilebisa da teritoriis, mosaxleobis raodenobis, ekonomikuriresursebis, administraciuli struqturisa da politikuri poten-cialis TvalsazrisiT ufro proporciuli federaluri miwebisCamoyalibebisaken. erT-erTi hamburgeli senatori, magaliTad, moiTx-ovda germaniis dayofas 5 miwad, romelTaganac TiToeulSi icx-ovrebda 10-dan 20 milionamde adamiani. bavariis finansTa ministrisazriT, sasurveli iyo iseTi patara federaluri miwebis gauqmeba,rogoricaa zaarlandi, bremeni, meklenburg-forpomerni da maTigaerTianeba ufro msxvil teritoriul erTeulebad.102 teritori-ul reorganizacias unda ganemtkicebina germanuli miwebis damoukide-bloba, realuri SinaarsiT Seevso federaciis subieqtebis fun-qciebi da, amave dros, gaeZlierebina germaniis federaluri miwebiskonkurentunarianoba evropis masStabiT.

germaniis federaluri sistemis teritoriuli reorganizacia mZafrwinaaRmdegobas waawyda rogorc centraluri xelisuflebis (Ziri-Tadad, saparlamento partiebis saxiT), ise miwebis mxridanac. dasav-leT germaniis TerTmeti „Zveli“ federaluri miwa ver eleodaukve Camoyalibebul sakuTar identurobas da kulturul plural-izms. aseve Zneli aRmoCnda mosaxleobis darwmuneba, rom teritori-uli reorganizacia aucilebeli iyo marTvis efeqturi sistemisCamoyalibebisaTvis. teritoriuli reformebis winaaRmdeg gamodiod-nen federaluri miwis mTavrobebi da federaluri partiebi (cxa-dia, TviTgadarCenis interesebidan gamomdinare).

99 iqve.100 Schultze, R.-O., Staat, Subsidiarität und Entscheidungsautonomie_Politikverflechtung undkeine Ende: der deutsche Föderalismus nach der Vereinigung, in: Staatswissenschaften undStaatspraxis, H. 2, 1993, S. 243.101 Klatt, H., Bundesstaaten vor den Herausforderungen der Gegenwart, in: Staatswissenschaftenund Staatspraxis, 1990, 3, S. 594.102 Häberle, P., Die Entwicklung des Föderalismus in Deutschland, S. 226.

Page 330: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 314 -

teritoriuli reformebis miuReblobis Sesaxeb sajarod ganacxa-des dasavleTis federaluri miwebis premier-ministrebma, romlebmac,amavdroulad, wamoayenes miwebis kompetenciaTa sferos gafarToe-bis, sakuTari finansuri Semosavlebis damatebiTi wyaroebisa daevrogaerTianebis doneze gadawyvetilebebis miRebis procesSi fed-eraluri miwebis pirdapiri monawileobis moTxovna.103

reformebisadmi federaluri partiebis TavSekavebuli damokide-buleba aixsneboda parlamentis federalur palataSi, bundesrat-Si xmebis SesaZlo dakargvis SiSiT. im SemTxvevaSi, Tu miwebisgamsxvilebisas gauqmdeboda bremenis da hamburgis federaluri miwebi,bundesratSi xmebis umravlesobas dakargavda germaniis social-demokratiul partia. germaniis aRmosavleTis miwebis gaerTianeba-gamsxvileba uaryofiTad imoqmedebda germaniis qristianul-demokra-tiuli kavSiris poziciebze.104 sabolood, germaniam Tavi aaridamosalodnel garTulebebs da teritoriuli reforma gadaidogaurkveveli vadiT.

gaerTianebis procesSi aSkara gaxda isic, rom arsebuli disparitete-bis aRmofxvra SeuZlebeli iyo martooden teritoriuli reorga-nizaciis meSveobiT. germaniis aRmosavleTi da dasavleTi nawileb-is cxovrebis standartebis daaxloebis TvalsazrisiT, gansakuTre-buli mniSvneloba SeiZina finansuri sistemis reformam. feder-aluri miwebis safinanso-sagadasaxado avtonomia (maT Soris gada-saxadebis sferoSi damoukidebeli kanonSemoqmedebiTi kompetenci-is CaTvliT) da safinanso resursebi warmoadgens federaluri siste-mis normaluri funqcionirebis aucilebel pirobas. federalurxelisuflebasa da miwebs Soris finansur uflebamosilebaTa mkaf-io gamijvna dRemde iTvleba erT-erT aqtualur problemad german-ul federalizmSi. germaniis gaerTianebis xelSekrulebis mixedviT,ZiriTadi kanonis calkeuli muxlebi, romlebic Seexeboda gadasax-adebs da finansebs, axali miwebisaTvis ZalaSi Sevida mxolod 1994wlidan, xolo calkeuli debulebebi _ 1996 wlidan. axalSemoerTe-buli federaluri miwebisaTvis daadgines mTeli rigi finansuriSeRavaTebi da privilegiebi, dafuZnda specialuri fondi „germanu-li erTianoba“ 115 miliardi germanuli markis moculobiT.105

germaniis ZiriTadi kanonis 50-wliani gamocdilebis safuZvelzeSeiZleba davaskvnaT, rom germanulma federalizmma ganicada mniS-vnelovani evolucia. sawyis etapze ZiriTadi kanoni ufro uax-lovdeboda separatistuli federalizmis models, romlisTvisac

103 Schultze, R.-O., Staat, Subsidiarität und Entscheidungsautonomie-Politikverflechtung und keinEnde, S. 241.104 Abromeit, H., Der verkappte Einheitsstaat, Opladen, 1992, S.19.105 Hesse, J. J., Das föferative System der Bundesrepublik vor der Herausforderungen der deut-schen Einigung, in: W. Seibel/a. Benz/H. Mäding (Hrsg.), Verwaltungsreform und Verwaltungs-politik im Prozeß der deutschen Einigung, Baden-Baden, 1993, S. 441.

Page 331: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 315 -

(calkeul kooperaciul elementebTan erTad) damaxasiaTebeli iyofederaciasa da miwebs Soris kompetenciaTa da finansebis mkafiogamijvnis sistema.106 meore msoflio omis Semdgomi germanuli mod-eli upiratesad warmoadgenda dualistur federalizms, romelicgansakuTrebul aqcents akeTebda federaluri miwebis saxelmwi-foebriobaze. dualisturi federalizmi mogvianebiT Secvala uni-tarul-kooperaciuli federaciuli saxelmwifos modelma.107

germanul federalizmSi unitaruli tendenciebis damkvidrebasgansakuTrebiT Seuwyo xeli socialuri saxelmwifos konstituci-urma principma. socialuri saxelmwifos modelis realizaciagardauvlad moiTxovda sazogadoebriv urTierTobaTa unifikaciasda Tavisi arsiT absoluturad gansxvavdeboda federaciuli sax-elmwifos im fuZemdebluri principisagan, romelic eswrafvis„mravalferovnebas erTianobaSi“. germaniis konstituciur sinamd-vileSi socialuri saxelmwifos principma TandaTan „sZlia“ fed-eraciuli saxelmwifos princips. socialuri saxelmwifos princi-pis „gamarjvebas“ bevrad Seuwyo xeli ZiriTadi uflebebis egali-tarulma tendenciebma, romelic eswrafvoda sayovelTao Tanas-worobas, uwinares yovlisa, Tanabari Sansebis uzrunvelyofis Tval-sazrisiT.108

unda aRiniSnos, rom unitaruli tendenciebis ganmtkiceba Seesabam-eboda germaniis mosaxleobis miswrafebasac.109 federalizmisaTvisdamaxasiaTebeli teritoriuli erTeulebis gansakuTrebulobebisaRiareba naklebmniSvnelovan rols asrulebda meore msoflio omisSemdgom isedac „dapataravebuli“ germaniis mosaxleobis sazoga-doebriv SegnebaSi. germaniis axalCamoyalibebuli miwebi warmoad-gendnen xelovnur, TviTneburad formirebul teritoriul er-Teulebs, sakuTari tradiciebis, mkafiod Camoyalibebuli TviTSeg-nebis, mosaxleobis grZnobad-emociuri kavSirebis gareSe. omisSemdgom germaniaSi mosaxleobisa da ltolvilTa farTo migra-ciam kidev ufro gaarTula miwebTan maTi grZnobadi kavSirisformirebis procesi. moqalaqeebs naklebad surdaT arsebuli, fed-eraluri gansxvavebebis aRiareba. gansakuTrebiT problemuri iyoes procesi iq, sadac federaluri diferenciacia Seexeboda mTelojaxs, kerZod, ganaTlebis sistemaSi. „ganaTlebis sistemis feder-alizmi“ federaluri sistemis salanZRav sityvadac ki gadaiqca.110

106 iqve.107 Ossenbühl, F., Föderalismus und Regionalismus in Europa. Landesbericht BundesrepublikDeutschland, in: Ossenbühl, F. (Hrsg.), Föderalismus und Regionalismus in Europa, S. 152.108 iqve.109 Böckenförde, E. W., Sozialer Bundesstaat und parlamentarische Demokratie, in: FS für FriedrichSchäfer, 1980, S. 182.110 Ossenbühl, F., Föderalismus und Regionalismus in Europa. Landesbericht BundesrepublikDeutscjhland, S. 153.

Page 332: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 316 -

politikis unitarizaciis procesebi germanul federalizmSi kidevufro ganamtkica germaniis gaerTianebis procesma.111 germaniis Zir-iTadma kanonma scada erTgvarad „Seerbilebina“ unifikaciis ten-denciebi, rodesac 72-e muxliT dadgenili „cxovrebiseuli urT-ierTobebis erTianobis“ postulati 1994 wels Secvala debulebiT:„cxovrebiseuli urTierTobebis TanabarRirebuleba“.112

mTlianobaSi, germanuli federalizmis unitarizaciis tendenciebiwarimarTa Semdegi sami mimarTulebiT:

_ kanonmdeblobis sferoSi uflebamosilebaTa centralizaciaSereuli dafinansebiT (rogorc federaciis, ise federaciissubieqtis monawileobiT);

_ „sagnobrivi unitarizaciis“ gza (kanonTa aRsrulebis unitari-zacia, miwebis TviTkoordinacia, fondebis marTva);

_ federaciuli saxelmwifos TandaTanobiTi erozia evropuliintegraciis Sedegad. unda iTqvas, rom federaciuli saxelmwi-fos momavalze evropuli integraciis gavlenis masStabebi jerkidev araprognozirebadia.113

3.2.3. federalizmis Tanamedrove germanuli saxelmwifo-3.2.3. federalizmis Tanamedrove germanuli saxelmwifo-3.2.3. federalizmis Tanamedrove germanuli saxelmwifo-3.2.3. federalizmis Tanamedrove germanuli saxelmwifo-3.2.3. federalizmis Tanamedrove germanuli saxelmwifo-samarTlebrivi TeoriebisamarTlebrivi TeoriebisamarTlebrivi TeoriebisamarTlebrivi TeoriebisamarTlebrivi Teoriebi

federalizmis Tanamedrove germanuli Teoria efuZneba me-19 sauku-nis tradiciebs. aqedan moyolebuli, federalizmis principi ger-manul iuridiul literaturaSi ganixileboda mxolod da mxolodmoqmedi konstituciis iuridiuli analizis TvalsazrisiT. feder-alizmis problemebisadmi normatiuli midgomis dominanti bevradganapiroba im garemoebam, rom federalizmi upiratesad ganixile-boda konstituciur-samarTlebriv aspeqtSi. federalizmis norma-tiul gagebas ZiriTadi aqcenti gadatanili aqvs formalur-iurid-iul momentebze da naklebad ainteresebs federaluri sistemisfaqtobrivi moqmedebis procesi.114 federalizmis sakiTxebisadmimiZRvnili mravalricxovani germanuli samecniero gamokvlevebiswored msgavs meTodologiur midgomas emyareba.

germanuli mecniereba efuZneba federalizmis sruliad gansxvave-bul (amerikulisagan) gagebas. valperi erTmaneTs upirispirebs fed-eralizmis „tradiciul“ germanul gagebas da federalizmis amerikul„racionalur“ Teorias.115 amerikuli mecniereba federalizms ganix-

111 Sturm, R., Strategien intergouvernementalen Handelns, S.11.112 Schultze, R. O., Statt Subsidiarität und Entscheidungsautonomie - Politikverflechtung undkeine Ende: Der deutsche Föderalismus nach der Vereinigung, in: Staatswissenschaften undStaatspraxis 4 (2), 1993, S. 225-255.113 Ossenbühl, F., Föderalismus und Regionalismus in Europa. Landesbericht BundesrepublikDeutschland, S. 153.114 Benz, A.. Föderalismus als dynamisches System. Zentralisierung und Dezentralisierung imföderativen Staat, Opladen, 1985, S. 9.115 Walper, Karl Heinz, Föderalismus, Berlin 1966, S. 17 ff.

Page 333: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 317 -

ilavs mis ganviTarebaSi, xolo Teoriul kvlevas safuZvlad udevsara konstitucia da saxelmwifos formaluri struqturebi, aramedfederaluri sistemis ganviTarebis procesi da federalur doneTaurTierTobebi.

germaniaSi federalizmis sakiTxebze mimdinare diskusiis centrSidgas iseTi problemebi, rogoricaa federaciuli saxelmwifos cne-ba da misi gamijvna saxelmwifoTa kavSirisagan, federaciul sax-elmwifoSi arsebuli ierarqia da federaciis subieqtebis urTier-Toba centralur xelisuflebasTan, kompetenciaTa gadanawilebacentralur xelisuflebasa da federaciis subieqtebs Soris. fed-eralizmis saxelmwifo-samarTlebrivi Teoriebi ufro dakavebuliarian federaciul saxelmwifoSi ukve Camoyalibebuli urTierTo-bebis analiziT. SedarebiT statikuri xasiaTis mqone, normatiulmeTodebze dafuZnebuli kvlevisas naklebi yuradReba eqceva fed-eraluri procesebis dinamikas, Camoyalibebis stadiaSi myof mov-lenebs, arsebuli struqturebis reformirebis da sxva sakiTxebs.

a) klasikuri federalizmia) klasikuri federalizmia) klasikuri federalizmia) klasikuri federalizmia) klasikuri federalizmi

klasikuri federalizmis Teoria qronologiurad moicavs 1949-1968wlebs. misTvis damaxasiaTebelia „dual federalism“-is mkafiod gamoxat-uli momentebi, federaluri miwebis SedarebiT didi politikuriwona da maTi farTo uflebamosileba, uflebamosilebaTa mkafiogamijvna sakanonmdeblo, aRmasrulebel da sasamarTlo xelisu-flebis sferoSi.116 Tumca, amave periodSi TandaTanobiT izrdebafederaluri xelisuflebis gavlena, rac sabolood gamovlindafederaluri urTierTobebis permanentul unitarizaciaSi.117

am periodis mecnieruli Teoriebi metad mravalferovania. vernerveberi, 1951 wels germaniis ZiriTadi kanonis federalizms axasi-aTebda, rogorc „fiqtiurs“, radganac, misi azriT, erTgvari ata-vizmia, rodesac „dapataravebuli“ germania ganixileba rogorcsaxelmwifoTa kavSiri.118 veberis azriT, avtonomiuri TviTmmarTvelo-bis TvalsazrisiT, federaluri miwebi warmoadgenen mxolod ufromaRali donis administraciul gaerTianebebs. cnobili germanelisaxelmwifomcodnis, konrad heses azriT, germaniaSi TandaTan gaqrafederaluri erTianobis iseTi wanamZRvrebi, rogoricaa federaciissubieqtebis istoriulad Camoyalibebuli diferenciacia, romelTaindividualurobac unda iyos SenarCunebuli da garantirebuli. ger-manuli federalizmisaTvis sul ufro naklebad damaxasiaTebeli

116 Häberle, P., Die Entwicklung des Föderalismus in Deutschland-insbesondere in der Phase derVereinigung, in: J. Kramer (Hrsg.), Föderalismus zwischen Integration und Sezession, Baden-Baden, 1993, S. 208.117 Häberle, P., Die Entwicklung des Föderalismus in Deutschland-Insbesondere in der Phase derVereinigung, in: Kramer, J., Föderalismus zwischen Integration und Sezession. Chansen und Risikenbundesstaatlicher Ordnung, Baden-Baden, 1993, S. 208.118 Weber, W., Spannungen und Kräfte im westdeutschen Verfassungssystem, Stuttgart, 1951,

Page 334: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 318 -

iyo federaciis subieqtebis TanamSromlobis efeqtiani formebi.119

b) unitaruli federaciuli saxelmwifos Teoriab) unitaruli federaciuli saxelmwifos Teoriab) unitaruli federaciuli saxelmwifos Teoriab) unitaruli federaciuli saxelmwifos Teoriab) unitaruli federaciuli saxelmwifos Teoria

germanuli federalizmis faqtobrivi unitarizaciis procesebiizrdeba 60-iani wlebis dasawyisidan. bundesrati, rogorc germani-is federaluri parlamentis zeda palata, ukve ver axerxebs feder-aluri miwebis mier dakarguli uflebamosilebebis kompensacias.60-iani wlebis germaniaSi TandaTan mkvidrdeba vaimaris konsti-tuciis centralisturi tendenciebi.

SemTxveviTi araa, rom swored am periodSi ganaviTara konrad hesemunitaruli federaciuli saxelmwifos Teoria. am moZRvrebis Ziri-Tadi postulati isaa, rom federaciuli saxelmwifos arsi aramoiwureba martooden federaluri ideebiT da warmodgenebiT.federaciuli saxelmwifosaTvis arsebiTia xelisuflebaTa danaw-ilebis gansakuTrebuli forma, romelic safuZvlad udevs feder-alur wesrigs. es momenti ki bevrad ganisazRvreba federaciis poli-tikuri Zalebisa da miwebis administraciuli Zalebis adgiliTsaerTo-saxelmwifo nebis Camoyalibebis procesSi.120

„unitaruli federaciuli saxelmwifos“ Camoyalibebas germaniaSixels uwyobda Semdegi faqtorebma:

1. arsebuli politikur-administraciuli sistema, aseve biurokra-tizaciis mzardi tendenciebi, romlisTvisac damaxasiaTebeliiyo kompetenciaTa koncentracia federaluri ierarqiis saTave-Si.121 aRniSnulma sistemam gamoiwvia federaluri xelisuflebisaRmasrulebel kompetenciaTa zrda da sakuTari aRmasrulebeliinstitutebis Camoyalibeba. aseve, gaizarda federaluri xelisu-flebis gavlena miwebis aRmasrulebel struqturebze.

2. unitaruli federaciuli saxelmwifos ganviTarebisaTvis damax-asiaTebeli iyo teritoriuli disparitetebis likvidacia.122 didimasStabis aRdgeniTi samuSaoebis, omis Sedegebis likvidaciisada ltolvilTa masobrivi nakadebis pirobebSi gansakuTrebiTgaizarda mosaxleobis mobiluroba. aseve didi iyo mosaxleobismxridan erTiani socialuri standartebis damkvidrebis molod-ini. socialuri standartebis egalitarul tendenciebs kvebavdaTviTon ZiriTadi kanonis me-20 da 28-e muxlebSi Camoyalibebulisocialuri saxelmwifos principi, romelic moiTxovda ZiriTa-di uflebebis realur ganxorcielebas dagegmvis, gadanawilebi-sa da subvenciebis farTo danergvis meSveobiT.123 am moTxovnidan

119 Hesse, K., Grundzüge des Verfassungsrechts, Heidelberg, Karlsruhe, 11. Auflage, 1978, S.90.120 Hesse, K., Der unitarische Bundesstaat, S.26 ff.121 Schuster, F.(Hrsg.), Dezentralisierung des politischen Handelns III. Konzeption und Hand-lungsfelder, 1987, S. 36 ff.122 iqve, gv. 39.123 iqve, gv. 45.

Page 335: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 319 -

gamomdinare, logikuri iyo federaciis sakanonmdeblo ufleba-mosilebaTa zrda, rac gansakuTrebiT gamoixata konkurirebadikanonmdeblobis sruli „amowurviT“ (federaluri xelisufleb-is sasargeblod), rodesac „konkurirebadi kanonmdebloba gaxdaara miwebis, aramed federaciis saqmianobis sfero“.124 faqto-brivi unitarizaciis gavleniT, miwebis parlamentebis saqmiano-bis sfero Semoifargleboda kulturis, policiis, adgilobriviTviTmmarTvelobis sakiTxebisa da regionaluri mniSvnelobisekonomikuri sakiTxebis regulirebiT.

miwebis konstituciurad garantirebuli saxelmwifoebrioba war-moadgens germaniis federaluri sistemis RerZs. amitom, bevri av-tori samarTlianad miiCnevs, rom germanuli federalizmis ideasdidi safrTxe moelis, Tu SemdgomSic moxdeba kanonSemoqmedebiTiuflebamosilebebis koncentracia federaciis, xolo aRmasrulebe-li kompetenciebisa _ miwebis gamgeblobaSi.125

Tu hese xelisuflebis funqciur danawilebas ganixilavs rogorcfederaciuli saxelmwifos arsebiT niSans da misi legitimaciisprincips, sxva germaneli avtorebi wina planze ayeneben region-aluri dayofis aspeqtebs, aRniSnaven ra, rom federaciuli saxelm-wifo farTo gasaqans aZlevs regionalur, nacionalur, konfesion-alur Zalebs.

federaciuli saxelmwifos Teoriisadmi miZRvnil naSromebSi zo-gierTi avtori akritikebs „gabatonebul“ Sexedulebas, rom fed-eraciuli saxelmwifo, es aris „saxelmwifoTa saxelmwifo“ (Staaten-staat). am Teoriis Tanaxmad, federaciac da federaluri miwebicwarmoadgenen samarTlis damoukidebel subieqtebs, xolo federaci-uli saxelmwifos arsebiTi niSani ganisazRvreba xelisuflebisdanawilebiT saxelmwifoebriobis niSnebis mqone ramdenime poli-tikur gaerTianebas Soris. federaciuli saxelmwifos aseT gage-basTan erTad gavrcelebulia Sexeduleba, rom federaciuli sax-elmwifo aris politikuri xelmZRvanelobis SedarebiT qmedunari-ani, ufro efeqtiani organizaciuli forma.126

germanul literaturaSi aseve didi yuradReba eqceva konfliqteb-is mowesrigebaSi federaciuli saxelmwifos SesaZleblobebs. zo-gierTi avtoris azriT, federaluri sistemis ZiriTadi funqciuriprincipi isaa, rom federaciis subieqtebSi arsebuli „Zaladobisjgufebi ufro disciplinirebuli xdebian“. federaluri sistema,garda amisa, xels uwyobs konsensusis Camoyalibebas.127

124 Hesse, K., Der unitarische Bundesstaat, S.15.125 Scholz, R., Der Föderalismus im unitarischen Bundesstaat der Bundesrepublik Deutschland,in: J. D. Gauger/k. Weigelt (hrsg.), Föderalismus in Deutschland und Europa, Köln, 1993, S. 24.126 Hempel, W., Der demokratische Bundesstaat, Berlin, 1969, S.130.127 Lerche, P., Föderalismus als nationales Ordnungsprinzip, in: Föderalismus als nationales undinternationales Ordnungsprinzip, Veröffentlichungen der Vereinigung der Deutschen Staatsre-chtslehrer, H. 21, Berlin, 1964, S. 66 ff.

Page 336: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 320 -

calkeuli germaneli avtorebi xazs usvamen federaluri princi-pis mniSvnelobas centraluri xelisuflebis SeboWvis da Zalau-flebis uzurpaciis SezRudvis TvalsazrisiT (rac miiRweva xelisu-flebaTa federaluri danawilebis meSveobiT). miwebis administraciulavtonomias arsebiTi koreqtivebi Seaqvs federaciul saxelmwifoSiavtoritaruli tendenciebis ganviTarebis sawinaaRmdegod.128

g) kooperaciuli federalizmis Teoriag) kooperaciuli federalizmis Teoriag) kooperaciuli federalizmis Teoriag) kooperaciuli federalizmis Teoriag) kooperaciuli federalizmis Teoria

„kooperaciuli federalizmis“ an „kooperaciuli federaciulisaxelmwifos“ Teorias zogierTi germaneli avtori miiCnevs ise-Tive azrmoklebul ganmeorebad, rogoricaa, magaliTad, „saxalxodemokratiis“ cneba. am avtorebis azriT, rogorc federaciulisaxelmwifos, ise federalizmis cneba ukve Tavis TavSi moicavskooperaciis elements, rogorc federaluri wesrigis erT-erTarsebiT moments.

zemoaRniSnuli debuleba sworia, magram mxolod nawilobriv. ker-Zod, kooperaciuli saxelmwifos cneba saWiroa maSin, rodesacfederaciuli saxelmwifo gagebulia rogorc xelisuflebis dan-awileba or damoukidebel samTavrobo sistemad („dual government“).federaciuli saxelmwifos aseTi modeli damaxasiaTebeli iyo aSS-Tvis. kooperaciul federalizms aqcenti gadatanili aqvs ara fed-eraciis subieqtebis avtonomiur damoukideblobasa da xelisufleba-Ta vertikaluri danawilebis modelze, aramed xelisuflebis feder-alur donesa da federaciis subieqtebis xelisuflebas Soris Tanam-Sromlobis gaZlierebasa da am or dones (mTavrobebs) Soris funqci-uri koordinaciisa da erTianobis mdgomareobis Camoyalibebaze.

kooperaciuli federalizmis cneba dasabams iRebs aSS-is saxelm-wifo praqtikidan. 30-ian wlebSi aSS-Si arsebuli ekonomikuri kriz-isis dasaZlevad federaluri centri aqtiurad ereoda StatebissaqmianobaSi subvenciebisa da sxvadasxva saxis erovnuli progra-mis realizaciis formiT. kooperaciuli federalizmis Teoria gam-oiyenes federalur centrsa da federaciis subieqtebs Soris xe-lisuflebaTa araordinarulad Zlieri danawilebis dasaZlevad.kooperaciuli federalizmi aseve SeiZleba ganvixiloT rogorcsocialur, kulturul, ganaTlebis da janmrTelobis dacvis sfer-oSi erTiani, koordinirebuli politikis Camoyalibebis saSuale-ba. kooperaciuli federalizmis koordinaciuli funqcia miT ufromniSvnelovania, ramdenadac zemoaRniSnul sferoebSi federalurcentrs ar gaaCnda aranairi kompetencia. kooperaciuli federal-izmi dResac ganixileba, rogorc klasikuri „dual government“-is mod-elis Tanamedrove alternativa.129

aqve unda aRiniSnos, rom TanamSromlobis yvela forma ar SeiZle-ba davaxasiaToT rogorc kooperaciuli federalizmis gamovline-

128 Abendroth, W., Das Grundgesetz, Pfullingen, 1966, S. 90.129 Pernthaler, P., Allgemeine Staatslehre und Verfassungslehre, 1996, S. 303-304.

Page 337: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 321 -

ba. kooperaciuli federalizmi moicavs TanamSromlobis mxolodiseT saxeebs, romlebic agebulia monawile mxareebis (federacia,federaciis subieqti) avtonomiasa da principul Tanasworuflebi-anobaze.

kooperaciuli federalizmis Teoria asaxavs federaciis subieqtebsSoris, aseve federaciasa da federaciis subieqtebs Soris Tanam-Sromlobis yvela formas. amasTanave, es TanamSromloba xorcieldebanebayoflobiTobis sawyisebze an SeiZleba gaTvaliswinebuli iyosfederaluri samarTlis normebiT.

federaciul saxelmwifoSi yovelTvis idga koordinaciis aucile-blobis sakiTxi. magram me-19 saukuneSi gansakuTrebiT gamoyofdnenara koordinaciis, aramed federaciisa da federaciis subieqtebiserTmaneTisagan damoukideblobis moments (maT gamgeblobas miniWe-buli kompetenciebis farglebSi). igive me-19 saukunis boloaTwleulebSi SeimCneoda sawinaaRmdego tendencia da gansakuTre-buli aqcenti keTdeboda TanamSromlobis ormxrivi interesebisgaTvaliswinebisa da koordinaciis aucileblobaze.

kooperaciuli federalizmi moqmedebs ori ZiriTadi mimarTulebiT:1. rogorc horizontaluri kooperaciuli federalizmi (rodesacurTierTTanamSromloba xorcieldeba federaciis subieqtebs Soris)da 2. rogorc vertikaluri federalizmi (rodesac TanamSromlobaxorcieldeba federaciasa da subieqtebs Soris).130

kooperaciulma federalizmma ganaviTara TanamSromlobis mdidariformebi. maT Soris umniSvnelovanesia:

_ TanamSromloba kanonmdeblobis doneze an saxelmwifo-samarT-lebriv SeTanxmebaTa formiT, aseve administraciul-samarTlebriviSeTanxmebebi mmarTvelobis sxvadasxva organos Soris;

_ kooperacia Sereul, saTaTbiro organoebSi, sadac warmodge-nilia federaciisa da federaciis subieqtis erTi an ramdenimewarmomadgeneli;

_ kooperacia kerZo_samarTlebrivi formiT xelSekrulebis, sa-zogadoebebis, gaerTianebebisa da sxva kerZo_samarTlebrivi in-strumentebiT;

_ kooperacia finansuri saxis saerTo instrumentebis meSveobiT _dafinansebis programebi, sxvadasxva saxis transferebi da a. S.;

_ kooperacia politikur da administraciul doneze mmarTvelobisada samTavrobo organoTa saerTo „konferenciebis“, ormxrivi kon-sultaciebis, saerTo sainformacio sistemebis, ekonomikur da sa-finanso politikaSi SeTanxmebebis da sxva formebis meSveobiT.131

130 Ulrich Häfelin/Walter Haller, Schweizerisches Bundesstaatsrecht. Ein Grundriss, 1993, S. 148 ff.131 ix. Pernthaler, P., Allgemeine Staatslehre und Verfassungslehre, S. 304.

Page 338: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 322 -

kooperaciuli federalizmis upiratesobad unda CaiTvalos is, romigi uzrunvelyofs socialur, ekonomikur da samarTlebriv urTier-TobaTa erTian da universalur xasiaTs, dagegmvis erTiani sistemisracionalurobas. amave dros, kooperaciuli federalizmis praqtikamgviCvena masTan dakavSirebuli arasasurveli Sedegebi. kerZod:

_ sul ufro mzardi damokidebuleba centralur dagegmvasa dadafinansebaze;

_ saxelmwifo funqciebis realizaciasa da masze gaweul safinan-so danaxarjebze pasuxismgeblobis erTmaneTTan Serwyma;

_ aRmasrulebeli xelisuflebis rolis zrda sakanonmdeblo or-ganos sazianod;

_ koordinaciisaTvis saWiro danaxarjebis zrda;

_ unitaruli federaciuli saxelmwifos da aRmasrulebeli fed-eralizmis tendenciebis ganmtkiceba.132

3.3. belgia3.3. belgia3.3. belgia3.3. belgia3.3. belgia

belgia evropis yvelaze axalgazrda federaciuli saxelmwifoa.misi magaliTi aseve saintereso unda iyos im TvalsazrisiT, rombelgia warmoadgens unitaruli saxelmwifos federirebis gziTCamoyalibebul devoluciur federaciul saxelmwifos.133

belgiis konstituciis originaluri redaqcia dasabams iRebs 1831wlidan da, Sesabamisad, igi erT-erTi uZvelesi konstituciaa.134

TiTqmis 140 wlis manZilze belgiis konstitucia aseve ganekuTvne-boda msoflios yvelaze stabilur konstituciaTa ricxvs. belgiiskonstituciis Tavdapirvel redaqciaSi cvlilebebi Seitanes mx-olod 1893 da 1920 _ 21 wlebSi, rodesac gauqmda saarCevno samar-TalSi arsebuli sxvadasxva cenzi da moxda aristokratiuli wes-iT Camoyalibebuli senatis demokratizacia.135

belgiis konstituciisaTvis damaxasiaTebeli stabiluroba radikalu-rad Seicvala 1970 wlidan. 70-iani wlebis dasawyisSi wamoyenebulikonstituciuri reforma moicavda oTx etaps (1970, 1980, 1988 da 1993ww.). 1994 wlis 17 Tebervals belgiis axali konstituciis miRebiTdasrulda belgiis saxelmwifos teritoriuli reorganizaciisxangrZlivi etapi _ konstituciis pirveli muxlis Tanaxmad, bel-gia gaxda „federaciuli saxelmwifo“.

belgiuri federalizmi SeiZleba CaiTvalos eTnikuri federaliz-mis erT-erT nimuSad. belgia mravalenovani saxelmwifoa, romlisniderlandurenovan CrdiloeTSi cxovrobs mosaxleobis daaxloe-

132 iqve, gv. 305.133 Rochtus, D., Die belgische „Nationalitätenfrage“ als Herausforderung für Europa, ZEI Discus-sion Paper, C 27, 1998, S. 10.134 Hanf, D., Bundesstaat ohne Bundesrat? S. 96.135 iqve.

Page 339: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 323 -

biT 58%, frangulenovan arealSi _ daaxloebiT 32%, xolo mosax-leobis 9,5%_ orenovan dedaqalaqSi briuselSi, sadac frangulen-ovani jgufi qmnis mosaxleobis umravlesobas (daaxloebiT 85%-s).aRmosavleT belgiaSi cxovrobs germanulenovani belgielebis mcirejgufi (0,5%-ze cota meti).136

belgiis federaluri modeli gansakuTrebul yuradRebas imsaxurebsimis gamoc, rom marTvis federaluri sistemis meSveobiT am qveyanamSeZlo saxelmwifos multieTnikuri da multikulturuli xasiaTidangamomdinare problemebis ganeitraleba. ukve 1992 wlidan Riad lapar-akobdnen belgiis rogorc erTiani saxelmwifos daSlis sruliadrealur perspeqtivebze. magram belgiis federaciul saxelmwifodreorganizaciam niadagi gamoacala separatistul tendenciebs.137

belgiuri federalizmis formirebis procesis gageba moiTxovs misiistoriuli da sazogadoebrivi winapirobebis axsnas. belgiis 1831wlis unitaruli saxelmwifo emsaxureboda evropis saxelmwifoTainteresebis dabalansebas, rodesac belgias unda Seekavebina sa-frangeTis ambiciebi. am funqciis Sesasruleblad idealuri iyomarTvis unitaruli sistema, maSin roca federaciuli saxelmwifosmodeli mxolod gaarTulebda mis ganxorcielebas.138 garda saer-To-evropul konteqstSi gaazrebuli funqciisa, belgiuri saxelm-wifo aseve warmoadgenda frangulenovani burJuaziis xelisufleb-is SenarCunebis erT-erT saSualebas. industrializaciis zrdistempebis paralelurad, sul ufro did mniSvnelobas iZenda enisfaqtori da Zlierdeboda mosaxleobis holandiuri nawilis moZraobameti TanasworuflebianobisaTvis (rasac maT miaRwies kidec 1935wels). flamandiuri nacionaluri moZraobis gaZlierebas da sax-elmwifos saboloo dayofas or, frangulenovan da niderland-urenovan nawilebad, bevrad Seuwyo xeli frangulenovani umcir-esobis winaaRmdegobam da maT mier belgiis mTel teritoriazeorenovnebis ideis uaryofam.

30-ian wlebSi ZiriTadad lingvistur niadagze warmoSobil winaaRm-degobebs daemata valoniuri problemac, romelic gansakuTrebiTgamwvavda 1932 da 1935 wlebSi enis Sesaxeb kanonis miRebiT. frangu-lenovan umciresobaSi myarad Camoyalibebuli daCagrulobis sin-dromi kidev ufro ganamtkica valoniis mxaris ekonomikurma dace-mam da, imavdroulad, flandriis ekonomikurma aRmavlobam. ekonomikisganviTarebis axal tendenciebs daemata msoflmxedvelobiTi da-pirispirebac. liberalebsa da kaTolikeebs Soris gaCaRebuli e. w.„saskolo omi“ (1954-1958 ww.) amavdroulad iyo brZola valonieleb-sa da flamandielebs Soris.139

136 ix: Alen, A., Der Föderalstaat Belgien. S. 97.137 Alen, A., Der Föderalstaat Belgien. S. 7.138 Alen, A., Der Föderalstaat Belgien, S. 14.139 Fitzmaurice, J., The Politics of Belgium. Crisis and Compromise in a Plural Society, London,1983, S.45 ff, cit: Hanf, D., Bundesstaat ohne Bundesrat?, S. 98.

Page 340: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 324 -

70-ian wlebSi dawyebuli konstituciuri reformis win belgia faq-tobrivad daiyo 1. flamandiur umravlesobad, romelic gansakuTre-bul Rirebulebas aniWebda kulturul damoukideblobas da gan-sakuTrebul safrTxed aRiqvamda briuselSi sul ufro mzardi,frangulenovani arealis gafarToebas da 2. frangulenovan umcir-esobad, romelsac naklebad awuxebda Tavisi kulturuli identur-oba da ufro metad eswrafvoda ekonomikuri da politikuri inter-esebis dacvas. Tu flamandielebs ufro kulturuli avtonomiasurdaT, valonielebi cdilobdnen TavianTi ekonomikuri interese-bis dacvas ara marto flamandrielebTan, aramed briuselis lib-eralur establiSmentTan mimarTebaSic.140

belgiis teritoriuli reorganizacia, rogorc ukve aRvniSneT, ganx-orcielda ramdenime etapad. 70-ian wlebSi belgiaSi CamoyalibdaoTxi enobrivi mxare: niderlandurenovani, frangulenovani, ger-manulenovani da orenovani dedaqalaqi-briuseli. enobrivi mxarewarmoadgenda belgiaSi arsebuli „sazogadoebebis“ safuZvels,romelTac upiratesad kulturuli, „personalizebadi“ kompeten-ciebi hqondaT. 1970 wlidan, ZiriTadad valonielebis mondomebiT,belgiaSi Camoyalibda sami „regioni“: flamandiuri, valoniuri da„dedaqalaqi-briuseli“. briusels eniWeboda mTeli rigi specifikurifunqciebi, maT Soris im saerTaSoriso amocanebis gaTvaliswinebiT,romelsac asrulebs belgiis dedaqalaqi.141

germanulenovan sazogadoebas belgiaSi ar gaaCnia sakuTari regio-ni, ramdenadac misi gansaxlebis areali moicavs valoniur regions.frangulenovani sazogadoeba, Tavis mxriv, ar moicavs valoniisyvela mcxovrebs, magram, samagierod, aerTianebs dedaqalaq-briuse-lis mosaxleobis umravlesobas. flamandiuri sazogadoeba moicavsflandriis yvela mcxovrebs da aseve briuselis niderlandureno-van umciresobas.142

belgiaSi ganxorcielebuli saxelmwifo reformis Taviseburebadunda CaiTvalos is, rom „devoluciis“ meSveobiT regionebs aramarto farTo uflebebi mieniWaT, aramed kardinalurad Seicvalacentraluri saxelmwifos politikuri nebis formirebis procesic.143

umravlesobis principze dafuZnebuli demokratiis modeli bel-giaSi Secvala niderlanduri da frangulenovani jgufebis paritet-ulobis principze dafuZnebulma modelma.144 am sistemis meSveobiTbelgiam ramdenadme Searbila enobriv jgufebs Soris arsebulidapirispirebebi. belgiaSi Camoyalibebuli situaciis unikaluroba

140 Rochtus, D., Die belgische „Nationalitätenfrage“ als Herausforderung für Europa, Bonn, S.11.141 Fritzmaurice, J., The Politics of Belgium. Crisis and Compromise in a Plural Society, S. 111.142 Rochtus, D., Die belgische „Nationalitätenfrage“ als Herausforderung für Europa, S. 12.143 Rochtus, D., Die belgische „Nationalitätenfrage“ als Herausforderung für Europa, S. 14.144 Lijphart A.(Hg.), Conflict and Coexistence in Belgium. The Dynamics of a Culturally DividedSociety, Berkeley, 1981, S.1.

Page 341: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 325 -

isaa, rom qveynis mosaxleobis frangulenovani umravlesoba cx-ovrobda flamandiur teritoriaze mdebare dedaqalaq briuselSi,maSin roca mTeli qveynis masStabiT niderlandurenovani jgufiSeadgenda mosaxleobis umravlesobas. zemoaRniSnuli modelisdaxmarebiT belgiaSi Camoyalibda erTgvari pariteti niderland-urenovan da frangulenovan jgufebs Soris rogorc briuselSi,ise saerTo-nacionalur donezec.

belgiis teritoriuli dayofis uaRresad rTuli da amave dros,uprecedento konstruqcia warmoadgens teritoriuli da person-aluri federalizmis elementebis sinTezs. zogierTi avtori bel-giur saxelmwifos ganmartavs, rogorc erTaderT, unikalur SemTx-vevas, sadac erTmaneTsaa Serwymuli decentralizaciis, regional-izmis, federalizmis da konfederalizmis elementebic ki.145 garkveu-li unikalurobis miuxedavad, teritoriuli da personaluri fed-eralizmis kombinacia iyo erTaderTi saSualeba, romelic uzrun-velyofda flamandrielebis da valonielebis cxovrebas, saerTosaxelmwifoSi.

belgiis saxelmwifos konstitucia detalurad ar aregulirebsfederaluri wesrigis yvela, met naklebad mniSvnelovan mxares.belgiis federaluri mowyobis Sesaxeb konstituciis zogadi de-bulebebi, ufro metad konkretizirebulia mravalricxovan, e. w.„specialur da gansakuTrebul kanonebSi“ (lois speciales), romelTamisaRebad federaluri parlamentis orive palataSi aucilebeliarogorc franguli, aseve flamandiuri enobrivi jgufis 2/3-is Tanx-moba (kenWisyris dros saxeze unda iyos TiToeuli am enobrivijgufis wevrTa umravlesoba (belgiis konstituciis m. 4, III)).

saxelmwifo-samarTlebrivi TvalsazrisiT, belgiis saxelmwifosfederaciuli xasiaTi ganisazRvreba Semdegi arsebiTi niSnebiT:

1. belgiis teritoriuli erTeulebis politikuri avtonomia gam-oixateba danawevrebul marTlwesrigSi. belgiis regionebs aqvTTavianTi sakanonmdeblo da aRmasrulebeli organoebi, TavianTisakanonmdeblo uflebamosilebebi da sakuTari finansebi.146 re-gionebs gaaCniaT TavianTi sabWo, sabWos mier arCeuli mTavrobada sakuTari administracia. amasTanave, flamandiuri erTobi-saTvis miniWebul kompetenciebs axorcielebs mxolod sabWo damTavroba (belgiis konstituciis 137-e muxli). belgiis konsti-tuciiT gaTvaliswinebulia, rom momaval saparlamento arCevnebSisabWos airCevs uSualod mosaxleoba xuTi wlis vadiT. belgiiskonstituciiT da „gansakuTrebuli umravlesobis mier miRebu-li kanoniT“ dadgenil farglebSi, erTobebi da regionebi(dedaqalaq-briuselis da germanulenovani erTobis gamoklebiT)

145 Scholsem, J.-C., La reforme de L’Etat: une mise en perspective, in: Actualites du droit, 1991,S. 272.cit. Hanf, D., Bundesstaat ohne Bundesrat?, S.99.146 Rochtus, D., Die belgische „Nationalitätenfrage“ als Herausforderung für Europa, S. 13.

Page 342: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 326 -

TviTonve awesrigeben TavianTi organoebis arCevis, Camoyalibeb-isa da saqmianobis wess. maSasadame, federaciis subieqtebs mini-Webuli aqvT konstituciuri avtonomia da TavianTi konstituci-is farglebSi damoukideblad gansazRvraven sakuTari politikuriorganizaciis sakiTxebs.147

2. belgiis enobriv sazogadoebebs da regionebs TavianTi kompe-tenciis farglebSi ufleba aqvT gamoscen sakanonmdeblo norme-bi _ „kanonis Zalis mqone dekretebi“, romelTac iuridiuliZala aqvT Sesabamis teritoriaze.148 belgiis konstituciam aseveSemoiRo sakonstitucio zedamxedvelobis instituti. „kvazisa-konstitucio sasamarTlo“ _ umaRlesi momrigebeli sasamarT-lo _ zedamxedvelobas uwevs saxelmwifos, erTobebs da region-ebs Soris kompetenciaTa gadanawilebis konstituciurobas.

3. belgiis teritoriul regionebs da enobriv erTobebs aqvT gan-sazRvruli finansuri avtonomia. sajaro funqciebis Sesruleba-Si federaciis subieqtebis finansuri wili aRwevs daaxloebiT40 procents, maSin roca sxva federaciul saxelmwifoebSi escifri meryeobs 31-dan 62 procentamde.149 am, erTi SexedviT sak-maod STambeWdavi cifris miuxedavad, belgiuri erTobebis daregionebis finansuri kompetenciebi arc ise farToa, gansakuTre-biT sagadasaxado politikis sferoSi. belgiis teritoriul er-Teulebs farTo finansuri avtonomia gaaCniaT gasavlebis sfero-Si, magram samagierod maTi safinanso uflebamosilebebi SezRu-dulia Semosavlebis sferoSi. safinanso sistemis aseTi dispro-porcia damaxasiaTebelia aramarto belgiuri federalizmisaTvis,aramed federaciuli saxelmwifoebis umravlesobisaTvis.150

4. federaciis subieqtebis monawileoba saerTo-federaluri nebisformirebis procesSi uzrunvelyofilia belgiis parlamentisorpalatiani struqturis meSveobiT. belgiis federaluri par-lamenti Sedgeba deputatTa palatisa da senatisagan. orive pal-atas Tanabari uflebamosilebebi aqvs. parlamentis TiToeulipalata aseve yalibdeba erTnairi wesiT.151 federalur parlamen-tSi politikuri reprezentaciis forma, cxadia, avtomaturadver uzrunvelyofs federalur doneze gansxvavebuli lingvis-turi jgufebis TanamSromlobas. belgiis parlamentis wevrebidayofili arian holandiur da frangul enobriv jgufebad,romlebic moqmedeben am ori didi erTobis interesebis Sesabam-

147 iqve, gv. 35.148 Rochtus, D., Die belgische „Nationalitätenfrage“ als Herausforderung für Europa, S. 12.149 V. Van Rompuy und E. Heylen, Openbare financien in de deelgebieden van federale Landen,Löwen/Amersfoort, Acco. Tabelle 0. 1., 22.cit: Alen, A., Der Föderalstaat Belgien, S. 36.150 Wheray, K. G., Federal Government, Westport, Greenwood Press, 1980, S. 109. cit: Alen,A., Der Föderalstaat Belgien, S. 36.151 iqve, gv. 37.

Page 343: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 327 -

isad. arc germanulenovan erTobas da arc dedaqalaq-briuselsar gaaCniaT sakanonmdeblo palataSi TavianTi interesebis dacvisSesaZlebloba. zemoaRniSnuli garemoebebis gamo belgiis kanon-mdebloba iTvaliswinebs „ormagi mandatis“ gauqmebas. es niSnavs,rom momavalSi erTobis da regionebis sabWos wevrebis arCevnebiiqneba pirdapiri (rodesac isini amavdroulad ar iqnebian fed-eraluri parlamentis wevrebi).152

belgiur federalizms axasiaTebs federaluri sistemebisaTvisSeuTavsebeli zogierTi niSanic. ase magaliTad, belgiis konsti-tuciis Tanaxmad, iuridiuli Zalis mixedviT, erTmaneTTanaa gaTanabre-buli kanoni da dekreti. es ki ewinaaRmdegeba federaciuli saxelm-wifos sayovelTaod aRiarebul princips: „federalur samarTalsaqvs upiratesoba federaciis subieqtis samarTalTan mimarTebaSi“.belgiis konstituciis Tanaxmad, federalur samarTals ar gaaCniaupiratesoba konkurirebad kanonmdeblobasTan mimarTebaSic.

belgia, teritoriuli mowyobis formis Taviseburebebis gaTval-iswinebiT, SeiZleba daxasiaTdes rogorc „orwevriani“ da „cen-triskenuli“ federalizmi.153 orive zemoaRniSnuli niSani garkveulsirTuleebs qmnis belgiuri federalizmis SedarebiT-samarTlebrivianalizis TvalsazrisiT. garda amisa, federalizmisadmi miZRvnilbelgiur literaturaSi gamoTqmulia safuZvliani eWvi, rom orw-evriani da centriskenuli federalizmis modeli, mTlianobaSi, veruzrunvelyofs arsebuli winaaRmdegobebis daZlevas da krizisulsituaciebSi sakmaod arasicocxlisunariania.154

simptomaturad unda CaiTvalos belgiis dedaqalaqad briuselis,rogorc flamandiuri erTobis dedaqalaqis, arCeva. erT-erTi cno-bili belgieli mecnieris azriT, belgiis saxelmwifo arsebobsmxolod imitom, rom arsebobs briuseli. briuselelebi warmoad-genen unitaruli belgiis ukanasknel memkvidreebs, belgielebs Sorisukanasknel mohikanebs.155

teritoriul da personalur principebze agebul belgiur feder-alizms sakmaod kritikulad ganixilaven is avtorebi, romlebicmoiTxoven, rom belgiis federaluri sistema daefuZnos mxolodda mxolod teritoriul princips.156 personaluri da teritoriu-li federalizmis kombinaciis ideis mowinaaRmdegeebi TavianT mo-sazrebas asabuTeben imiT, rom teritoriulobis princips aRiarebenmultikulturuli federaciuli saxelmwifoebic, rac aranair dab-rkolebas ar qmnis kulturuli da religiuri gansakuTrebulobe-

152 iqve, gv. 38.153 iqve, gv. 38.154 iqve, gv. 38.155 D. J. Eppink, in De Standaard, 15 Oktober, 1991. cit: Alen, A., Der Föderalstaat Belgien, S. 39.156 Groep Coudenberg, In naam van de democratie, Zellik, 1991, S. 133-134. cit: Alen, A., DerFöderalstaat Belgien, S. 39.

Page 344: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 328 -

bis dacvis TvalsazrisiT. mTlianad institucionalizebul erTo-bebze dafuZnebuli federalizmi, am avtorebis azriT, arsebobsmxolod belgiaSi da jerjerobiT gasarkvevia, Tu saerTod ramde-nad efeqturad imoqmedebs aseTi modeli. yovel SemTxvevaSi, ara-teritoriuli niSniT Seqmnili federaciuli saxelmwifoebis is-toriuli magaliTi ar iZleva didi optimizmis sababs. kerZod, waru-mateblad dasrulda arateritoriuli federalizmis „eqsperiment-ebi“ samxreT afrikaSi, kviprosze (sadac berZnul da Turqul er-Tobebs miniWebuli hqondaT „koleqtiuri uflebebi“ 1960-1963 ww.),aseve, libanSi (sadac msgavsi „koleqtiuri uflebebi“ hqondaT qris-tianul da muslimanur erTobebs).157

personaluri federalizmisadmi msgavs pesimistur damokidebule-bas, cxadia, unda gaewios angariSi. federalizmi sinamdvileSi war-moadgens problemis teritoriul gadawyvetas. „wminda personalurifederalizmi“, rodesac religiuri, eTnikuri, lingvisturi an sxvaniSnis safuZvelze Camoyalibebuli erToba uflebamosilia, romTavis kompetencias mikuTvnebuli sakiTxebi gadawyvitos ara teri-toriulobis principis safuZvelze, aramed personalur uflebebTanmimarTebaSi, xSir SemTxvevaSi ar amarTlebs.158

marTalia belgia ar aris wminda teritoriuli federalizmis mod-eli, magram belgiuri federalizmis koncefcia upiratesad maincteritoriulobis elements efuZneba.159 garda amisa, flamandiurida franguli erTobebis eqstrateritoriuli kompetenciebi sak-maod SezRudulia im TvalsazrisiT, rom ar arsebobs aranairisuberovnebebi (maT Soris arc orenovan briuselSi). belgiur fed-eralizmSi teritoriulobis principi kidev ufro ganamtkica imkonstituciurma siaxlem, romlis Tanaxmadac, dadginda regionebissabWos pirdapiri arCevnebi da, garda amisa, franguli erTobiscalkeuli kompetenciebi gadaeca teritoriul erTeuls _ valoni-is regions.

157 iqve.158 iqve, gv. 40.159 R. Van Dyck, Federalisme en Democratie: Bescherming van taalminderheden in plurale samen-levingen. Taalmindrheden in de besluitvorming in Belgie, Canada en Schwitserland, Brüssel,Studiecentrum voor Federalisme, 1992, S. 104.cit: Alen A., Dez Föderalstaat Belgien, S. 40.

Page 345: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 329 -

Tavi 18. federaciuli saxelmwifos saxeebi1

1. namdvili da aranamdvili, kvazifederaciuli saxelmwifo1. namdvili da aranamdvili, kvazifederaciuli saxelmwifo1. namdvili da aranamdvili, kvazifederaciuli saxelmwifo1. namdvili da aranamdvili, kvazifederaciuli saxelmwifo1. namdvili da aranamdvili, kvazifederaciuli saxelmwifo

saxelmwifos federaluri bunebis garkveva sakmaod rTulia norma-tiuli analizis gziT. am SemTxvevaSi mniSvnelovani da faqtobri-vad erTaderTi daxmarebis gaweva SeuZlia mxolod politikur praq-tikas. formalur-iuridiuli TvalsazrisiT, saxelmwifo SeiZlebaiyos federaciuli, magram praqtikaSi funqcionirebdes rogorcabsoluturad centralisturi, unitaruli saxelmwifo. am SemTx-vevaSi igi SeiZleba daxasiaTdes, rogorc aranamdvili federaciu-li saxelmwifo. aranamdvili federaciuli saxelmwifos saukeTesonimuSi iyo sabWoTa kavSiri, aseve brazilia samxedro diqtaturisperiodSi.

namdvil da aranamdvil federaciul saxelmwifoebs Soris gansx-vavebis dadgena problematuria imdenad, ramdenadac am dros saqmegvaqvs politikur mecnierebasa da mTel rig araiuridiul faq-torebTan. angariSgasawevia is momentic, rom Tavisi ganviTarebiscalkeul stadiebSi an drois gansazRvrul SualedSi federaciu-li saxelmwifo SesaZlebelia ganviTardes met naklebad unitaru-lad da, amave dros, mTlianobad, SeinarCunos federaciuli sax-elmwifosaTvis damaxasiaTebeli arsebiTi niSnebi. amitomaa, romnamdvil da aranamdvil federaciul saxelmwifoebad klasifikaciasaWiroebs gansakuTrebul sifrTxiles da movlenaTa detalur,konkretul-istoriul analizs.

aranamdvili federaciuli saxelmwifosagan unda ganvasxvaoT de-centralizebuli unitaruli saxelmwifo. es ukanaskneli saxelm-wifos TeoriaSi arc ganixileba, rogorc federaciuli saxelm-wifo. unitaruli saxelmwifo ar icnobs teritoriuli erTeuleb-is „saxelmwifoebriobis“ instituts da Sedgeba mxolod adminis-traciul-teritoriuli erTeulebisagan. federaciis subieqtis xe-lisufleba araa warmoebuli federaluri xelisuflebisagan, ma-Sin roca unitarul saxelmwifoSi teritoriul erTeulebs mx-olod centraluri xelisuflebisagan warmoebuli xelisuflebaaqvT. federalizmis amerikul TeoriaSi decentralizebuli uni-taruli saxelmwifo daxasiaTebulia, rogorc kvazifederaciulisaxelmwifo, rodesac, subieqtis xelisuflebis warmoebuli xasia-Tis miuxedavad, saxelmwifo funqcionirebs rogorc federaluristruqtura.

1 federaciul saxelmwifoTa klasifikacia gansxvavebuladaa warmodgeni-li sxvadasxva avtorebTan. maT Soris calke unda gamoiyos elazaris,usteris, frenkelis naSromebi. magram am SemTxvevaSi Cven ZiriTadad avir-CieT u. barSelis naSromSi mocemuli klasifikaciis SedarebiT ufroekonomiuri da kompaqturi sqema _ ix: Barschel, U., Die Staatsqualität der deutschenLänder, 1982.

Page 346: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 330 -

federalizmis amerikul TeoriaSi erTmaneTisagan ganasxvavebenfederalur konstitucias da federaciul saxelmwifos. amerikelimecnierebis TvalsazrisiT, federaciuli saxelmwifo aris iseTisaxelmwifo, romelic konstituciur-samarTlebrivad da praqtiku-ladac funqcionirebs rogorc federaciuli. Tu konstitucia fed-eraluria, magram saxelmwifo praqtika, piriqiT, unitaruli, maSines aris ara federaciuli, aramed mxolod federaciuli konsti-tuciis mqone saxelmwifo.2

kvazifederaciuli saxelmwifos magaliTad xSirad mohyavT indoe-Ti. indoeTis 1950 wlis konstituciis Tanaxmad, qveznebis terito-riuli struqtura Seesabameba decentralizebuli unitaruli sax-elmwifos models. indoeTis Statebis saxelmwifo xelisuflebawarmoebulia centraluri xelisuflebisagan da am ukanasknels aqvsfederaciis subieqtebis saqmianobaSi Carevis ufleba. konstituciaar gansazRvravs indoeTs, rogorc federaciul saxelmwifos, ma-gram, amave dros, igi Seicavs mTel rig kvazifederalur element-ebs. indoeTi ar SeiZleba CaiTvalos, decentralizebul unitarulsaxelmwifod, ramdenadac konstituciur praqtikaSi teritoriulierTeulebi asruleben tipur saxelmwifo funqciebs.3

2. demokratiuli da arademokratiuli federaciuli2. demokratiuli da arademokratiuli federaciuli2. demokratiuli da arademokratiuli federaciuli2. demokratiuli da arademokratiuli federaciuli2. demokratiuli da arademokratiuli federaciulisaxelmwifosaxelmwifosaxelmwifosaxelmwifosaxelmwifo

saerTo aRiarebiT, demokratiis cnebis safuZvelze sakmaod Zneliafederaciuli saxelmwifoebis klasifikacia. marTalia, germaniisZiriTadi kanonis me-20 muxli germaniis federaciul respublikasgansazRvravs rogorc demokratiul federaciul saxelmwifos, ma-gram TviTon germaniis sakonstitucio sasamarTlos ganmartebiT,ZiriTad kanonSi mocemuli demokratiis cneba ar SeiZleba meqani-kurad gadavitanoT sxva konstituciebze.4

gansakuTrebul sirTules vawydebiT im SemTxvevebSi, rodesac fed-eraciuli saxelmwifos subieqtebis konstituciuri sistemebi arse-biTad gansxvavdebian erTmaneTisagan. Sveicariis yvela kantonSi,magaliTad, ar moqmedebda sayovelTao saarCevno xmis uflebis in-stituti, rodesac calkeul kantonebSi qalebs ar gaaCndaT arcaqtiuri da arc pasiuri saarCevno xmis ufleba. am TvalsazrisiT,kantonebi ar SeiZleba CaiTvalos demokratiulad. amave dros, sak-maod uxerxulia, rom amis safuZvelze mTlianad Sveicaria vaRiar-oT arademokratiul saxelmwifod.5

3. erovnuli da supranacionaluri federaciuli saxelmwifo3. erovnuli da supranacionaluri federaciuli saxelmwifo3. erovnuli da supranacionaluri federaciuli saxelmwifo3. erovnuli da supranacionaluri federaciuli saxelmwifo3. erovnuli da supranacionaluri federaciuli saxelmwifo

saxelmwifoTa kavSirisagan gansxvavebiT, federaciuli saxelmwifo

2 Wheare, Föderative Regierung, München, 1959, S. 23 ff.3 Barschel, U., Die Staatsqualität der deutschen Länder, 1982, S. 31.4 Barschel, U., Die Staatsqualität der deutschen Länder, S. 32.5 iqve.

Page 347: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 331 -

yvela SemTxvevaSi erovnulia, e. i. federaluri konstituciis safuZ-velze organizebulia eri an misi nawili.

erovnuli federaciuli saxelmwifosagan gansxvavebiT, supranacio-naluri federaciuli saxelmwifo imTaviTve partikularuladaaorganizebuli. SveicariaSi, magaliTad, gansxvavebuli ena datradiciebi warmoadgens farTo kulturuli avtonomiis erT-erTsafuZvels, xolo kulturuli avtonomiis subieqtebi arian gansx-vavebuli erovnuli jgufis wevrebi.

aSS, Sveicariisagan gansxvavebiT, ar SeiZleba CaiTvalos suprana-cionalur saxelmwifod da es, miuxedavad imisa, rom amerikis mo-qalaqeebi emigrirebuli iyvnen sxvadasxva qveynidan, romlebmacamerikaSi Camoayalibes axali, aseve kulturuli eri. supranaciona-lur federaciul saxelmwifoSi federaciis subieqtebi gansazRvru-li arian nacionaluri kuTvnilebis niSniT. erovnul da suprana-cionalur federaciul saxelmwifos Soris gansxvavebis dadgenaSeuZlebelia e. w. saxelmwifo eris koncefciis mixedviT, romelicjer kidev rusosTan iRebs saTaves. rusos ganmartebiT, eri mudamda yovelTvis aris saxelmwifo eri. am ganmartebis Tanaxmad, yvelasaxelmwifo, maT Soris federaciulic, erovnulia.

supranacionalur saxelmwifod unda CaiTvalos evrokavSiri,6 ram-denadac igi ukve ar warmoadgens amorful struqturas. is avtore-bic ki, romlebic miuTiTeben evropuli struqturebis ramdenadmesust uflebamosilebebze, evrokavSirs ganixilaven rogorc feder-alur warmonaqmns.7

supranacionaluroba evrokavSirs ganasxvavebs sxva saerTaSorisoorganizaciebisagan. kerZod, evrokavSiris saxelmwifoebi aRiarebenevrokavSiris samarTlis upiratesobas (nacionalur samarTlebrivsistemebTan mimarTebaSi), evrokavSiris samarTali ganixilebarogorc uSualod moqmedi samarTali da sxv.

supranacionalur gaerTianebebs ar gaaCniaT monopolia iZulebaze,xolo TviTon supranacionalurobis cneba RirebulebiT nei-traluria da ufro metad teqnokratiul xasiaTs atarebs. suprana-cionaluri modelisaTvis araa damaxasiaTebeli tradiciebTan kav-Siri. tradiciebis normatiuli struqtura nakleb mniSvnelovanrols asrulebs supranacionalur gaerTianebebSi, xolo am defic-itis Sevseba da erTgvari kompensacia xdeba supranacionaluristruqturebis federalur azrovnebasTan dakavSirebis gziT.

evropuli integraciis procesSi federaluri idea praqtikuladver ganxorcielda. Tavdapirveli CanafiqriT, evropis politikuri

6 Armin von Bogdandy, Die Europäische Union als supranationale Föderation, in: Integration,Vierteljahreszeitschrift des Instituts für europäische Politik in Zusammenarbeit mit dem Arbeits-kreis Europäische Integration, 2/99, S.107.7 iqve.

Page 348: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 332 -

kavSiri an federaciuli, an konfederaciuli unda yofiliyo.8 ma-gram evropis ekonomikur kavSirSi integracia warimarTa sxva mod-elis, kerZod, funqciuri integraciis da ara saerTo konstituci-isa da koleqtiuri wesrigis Camoyalibebis mimarTulebiT, TumcadRevandeli evrokavSiri arsebiTad gansxvavdeba adrindeli mod-elisagan da ukve moicavs koleqtiuri wesrigis elementebsac. evro-peli federalistebi dRes ukve intensiurad ibrZvian federalurisaxelmwifoebriobisaTvis, Tumca evropuli integraciis procesSifederalizmi dRemde rCeba problemur Temad.

amsterdamis xelSekrulebis Semdeg sul ufro meti momxre hyavs imdebulebas, rom cneba „supranacionaluri“ yvelaze zustad asaxavsevropaSi mimdinare integraciul procesebs. evropuli integraciissawyis etapze, federalistebsa da funqcionalistebs Soris de-batebSi ikveTeba gasaocari sinTezi: evropis ekonomikuri kavSirisxelSekrulebis imTaviTve funqcionalisturma mimarTulebam migviy-vana Tavisi arsiT federalur warmonaqmnamde.

federaluri azrovneba erTgvarad amdidrebs supranacionalurisSinaarss, rac kargad Cans moqalaqeobis institutTan mimarTebaSi.erTian moqalaqeobas ver moicavs supranacionaluris cneba. mo-qalaqeebis evrokavSirTan uSualo politikuri kavSiris faqti Sorsdgas supranacionaluri azrovnebisagan, rac dasturdeba evroko-misiebis, sabWos da evropis sasamarTlos kompetenciebiT da, aseve,am organoebis aqtebis iuridiuli bunebiT.

supranacionaluri gaerTianebis mniSvnelovan moments ayalibebsteritoriuli aspeqti. miuxedavad imisa, rom evrokavSiri Riaa Semdgo-mi gafarToebisaTvis, igi mainc teritoriulad, da ara funqciuradgansazRvruli kavSiria. rac Seexeba federalur koncefcias, igidid mniSvnelobas aniWebs ara funqciur, aramed mkafiod definire-bul teritoriul sazRvrebs. supranacionalurobis cneba erTianobisCamoyalibebisadmi ufro indiferentulad aris ganwyobili, maSinroca federalizmisaTvis erTianoba centraluri mniSvnelobisaa,rameTu mxolod aseT SemTxvevaSi SeiZleba federalizmis ZiriTadiprincipis _ mravalferovneba erTianobaSi _ dacva. federaluriazrovneba aseve ufro farTod moicavs koleqtiuri wesrigis as-peqtebsac.

zemoaRniSnuli mosazrebebidan gamomdinare, federalizmi SeiZle-ba ganvixiloT rogorc evrokavSiris iuridiuli da konstituci-ur-samarTlebrivi konstruqciis erT-erTi elementi, Tumca am sak-iTxTan dakavSirebiT ar aris azrTa erTianoba TviTon evrokav-Siris saxelmwifoebs Soris. SemTxveviTi araa, rom maastrixtisxelSekrulebaSi federalizmis cnebis CarTva did winaaRmdegobaswaawyda britanelebis mxridan. britanelebma federalizmis cneba

8 iqve, gv. 108.

Page 349: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 333 -

ratomRac daukavSires franguli tipis centralizebuli gaerTianeb-is formirebas.9 amave dros, federaluri azrovnebis aqtualobasgviCvenebs evropaSi federaluri moZraobis siZliere.

4. erTsafexuriani da mravalsafexuriani federaciuli4. erTsafexuriani da mravalsafexuriani federaciuli4. erTsafexuriani da mravalsafexuriani federaciuli4. erTsafexuriani da mravalsafexuriani federaciuli4. erTsafexuriani da mravalsafexuriani federaciulisaxelmwifosaxelmwifosaxelmwifosaxelmwifosaxelmwifo

erTsafexuriani da mravalsafexuriani federaciuli saxelmwifoscnebis Camoyalibebas bevrad Seuwyo xeli evropaSi mimdinare inte-graciulma procesebma da evropis SeerTebuli Statebis Camoyali-bebis ideam.10 im SemTxvevaSi, Tu evrokavSiris ganviTareba warimar-Ta federaciuli saxelmwifos formirebis mimarTulebiT, evropisramdenime federaciuli saxelmwifo SesaZlebelia gaxdes evropisfederaciuli kavSiris wevri, ris Sedegadac miviRebT mravalsafex-urian federaciul saxelmwifos.

mravalsafexurian federaciul saxelmwifoSi gaerTianebuli sub-ieqtebi an romelime maTgani, Tavis mxriv, warmoadgenen federaci-ul saxelmwifos.11 mravalsafexuriani federaciuli saxelmwifosistoriul magaliTs warmoadgens yofili ssr kavSiri. es ukanaskneli,rogorc federaciuli saxelmwifo, moicavda ruseTis federacias,romelic aseve federaciuli saxelmwifo iyo.12

5. 5. 5. 5. 5. bibibibibipopopopopolarullarullarullarullaruliiiii federal federal federal federal federalizmiizmiizmiizmiizmi

bipolaruli federalizmi aerTianebs federaciis or subieqts.magram, bipolaruli federalizmis aseTi gageba ar unda iyos zus-ti. kanada, romelic moicavs 10 provincias, literaturaSi daxasi-aTebulia rogorc de faqto bipolaruli federalizmi. igive Sei-Zleba iTqvas belgiis mimarTac. belgia moicavs sam kulturulerTobas da sam teritoriul regions. miuxedavad subieqtTa sak-maod mravalricxovani raodenobisa, belgiac bipolaruli feder-alizmis magaliTia, rameTu igi (iseve rogorc kanada, ceiloni,

9 Bohley, P., Europäische Einheit, föderatives Prinzip und Währungsunion. Wurde in Maastrichtder richtige Weg beschritten?, Aus Politik und Zeitgeschichte, B 1/93, S. 35.10 U. Barschel, Die Staatsqualität der deutschen Länder. S. 33.11 evrokavSirma uve SeiZina federaciuli saxelmwifosTvis damaxasiaTebe-li mTeli rigi niSnebi. evrokavSiris mmarTvelobis saerTo organoebisgadawyvetilebebs aqvT uSualod moqmedi samarTlis mniSvneloba da arsaWiroeben e. w. nacionalur transformaciul kanonebs. gaerTianebaSiSemavali saxelmwifoebis urTierToba sul ufro naklebad xasiaTdeba,rogorc saerTSoriso-samarTlebrivi, da TandaTan iZens ufro saxelm-wifo-samarTlebriv xasiaTs. amitom, literaturaSi evrokavSiri daxasia-Tebuli iyo, rogorc „arasrulyofili federaciuli saxelmwifo“, Tumca,Cveni azriT, ufro koreqtulia mosazreba, romlis Tanaxmadac, evrokavSi-ris transformcia SesaZlebelia ara sakavSiro, aramed federaciul sa-xelmwifod.12 ix. Barschel, U., Die Staatsqualität der deutschen Länder, S. 34.

Page 350: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 334 -

kviprosi, pakistani da yofili Cexoslovakia) aerTianebs or teri-toriul an eTnikur erTeuls.13

unda aRiniSnos, rom federaluri kavSiris stabiluroba, garkveul-wilad, damokidebulia masSi gaerTianebuli subieqtebis raode-nobaze. miCneulia, rom ori subieqtisagan Semdgari federacia gac-ilebiT saSiSia saxelmwifos SesaZlo dezintegraciis TvalsazrisiT,vidre federaciebi, sadac gaerTianebulia ufro meti wevri.

bipolaruli federalizmis SedarebiT naklebi integraciuli Sesa-Zleblobebi ganpirobebulia im garemoebiT, rom, rodesac erTma-neTs emTxveva eTnikuri da teritoriuli erTeulis sazRvrebi, gac-ilebiT meti problema warmoiSoba eTnikuri an sxva, kulturuliniSniT gansxvavebuli jgufebis integraciis procesSi. garda amisa,bipolaruli federalizmis dros, federalur xelisuflebas Sesa-Zlebloba ara aqvs gaawonasworos federaciis subieqtTa urTierT-gansxvavebuli interesebi isev federaciis subieqtTa gansxvavebulinteresTa koaliciis Camoyalibebis gziT. e. i. federacias ar Seu-Zlia Camoayalibos e. w. „tension-reducing coalitions“.14 bipolarul fed-eracias ar ZaluZs daeyrdnos mzard interteritoriul koalicias,romelic, Tavis mxriv, asrulebs integraciul funqcias.

federaciis subieqtebis sakmao raodenoba federaluri modelisefeqturi warmatebuli funqcionirebis pirobacaa. zogierTi avtorimiiCnevs, rom federaciuli kavSirisaTvis optimaluria, sul cota,rva-aTi subieqtis arseboba,15 xolo zogierTi avtoris azriT, sta-biluri gaerTianebisaTvis aucilebelia federaciis, sul cota,xuTi wevri mainc.16 federaciis wevrTa optimaluri raodenobissakiTxi yvela SemTxvevaSi moiTxovs individualur gadawyvetas.amave dros, gasaTvaliswinebelia federaciuli saxelmwifoebispraqtika, rodesac federaciis subieqtebis arasakmarisma raode-nobam xeli Seuwyo federaluri kavSiris daSlas (rogorc es iyorodeziasa da nigeriaSi).17

bipolarul federaciul saxelmwifoSi centraluri xelisufleb-is mTeli saqmianoba mimarTulia federaciis or subieqts Soriskonsensusis miRwevisaken, rac, sabolood, xels ar uwyobs inte-graciuli tendenciebis gaZlierebas.

6. reversiuli da arareversiuli federaciuli saxelmwifo6. reversiuli da arareversiuli federaciuli saxelmwifo6. reversiuli da arareversiuli federaciuli saxelmwifo6. reversiuli da arareversiuli federaciuli saxelmwifo6. reversiuli da arareversiuli federaciuli saxelmwifo

federaciuli wesrigi SesaZloa iyos reversiuli da arareversiu-li.18 germaniis ZiriTadi kanonis 79-e muxlis me-3 abzacis Tanaxmad,

13 Duchacek, I. D., Comparative Federalism, S. 248.14 Elazar, D. J. Exploring Federalism, S. 244.15 Friedrich, C. J., Res Publika, 1971, S. 388-389.16 Alen, A., Der Föderalstaat Belgien. S. 42.17 iqve, gv. 43.18 Barschel, U., Die Staatsqualität der deutschen Länder, S. 35.

Page 351: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 335 -

dauSvebelia miwebis, rogorc federaciis subieqteebis, gauqmeba dagermaniis federaciuli saxelmwifos reorganizacia decentrali-zebul, unitarul saxelmwifod. arareversiuli federaciuli sax-elmwifos ZiriTadi kanoni saerTod gamoricxavs saxelmwifos fed-eraluri mowyobis principis reviziis SesaZleblobas konstituci-uri cvlilebebis gziT. federaciuli mowyobis principis gadasin-jva SesaZlebelia mxolod axali konstituciis miRebiT, rodesacteritoriuli mowyobis sakiTxi unda gadawyvitos erTaderTma su-verenma _ germanelma xalxma.

saxelmwifos federaciuli mowyobis principis xelSeuxebloba arniSnavs federaciaSi gaerTianebuli subieqtebis xelSeuxeblobas.germanuli konstitucionalizmis istoriaSi gvxvdeba mxolodarareversiuli federaciuli saxelmwifos instituti. gamonakli-sia mxolod vaimaris respublika, sadac raixis miwebad dayofisgauqmeba SesaZlebeli iyo Cveulebrivi konstituciuri kanoniT.amasTanave, aseTi gadawyvetileba moiTxovda federaluri palatis,raixsratis wevrTa aranakleb 2/3-is Tanxmobas.

teritoriuli mowyobis federaluri principis realizaciis erT-erT garants warmoadgens federaluri plata. es organo feder-alur konstituciaSi cvlilebebis an damatebebis Setanisas ise-Tive uflebebiT sargeblobs, rogorc parlamentis unitaruli pal-ata. federaciuli mowyobis konstituciuri principis nebismierirevizia SesaZloa moxdes mxolod federaciaSi gaerTianebuli sub-ieqtebis TanxmobiT. aqedan gamomdinare, reversiuli saxelmwifo (e.i. saxelmwifo, romlis konstitucia dasaSvebd miiCnevs federalurimowyobis principis reviziis SesaZleblobas), praqtikulad Sei-Zleba iyos arareversiuli.

arareversiulobis principi SeiZleba ar iyos ganmtkicebuli fed-eraciuli saxelmwifos konstituciaSi, magram es ar niSnavs, romaseTi saxelmwifo aucileblad reversiulia. federaciuli saxelm-wifos arareversiuloba SeiZleba arapirdapir gamomdinareobdessxva konstituciuri debulebebidan da principebidan.

federaciuli saxelmwifos reversiulobis sakiTxTan dakavSire-biT, zogierTi avtori erTmaneTisagan ganasxvavebs stabilur dalabilur federalizms.19 magram am SemTxvevaSi Cven saqme gvaqvscnebebis gansxvavebul dasaxelebasTan da ara Sinaarsobriv gansx-vavebasTan.

7. statikuri da dinamikuri federaciuli saxelmwifo7. statikuri da dinamikuri federaciuli saxelmwifo7. statikuri da dinamikuri federaciuli saxelmwifo7. statikuri da dinamikuri federaciuli saxelmwifo7. statikuri da dinamikuri federaciuli saxelmwifo

federaluri wesrigis stabilurobis TvalsazrisiT, gansakuTre-buli mniSvneloba eniWeba federaciis subieqtebis samarTlebrivistatusis konstituciuri garantiebis sakiTxs. Tu aseTi garantiebi

19 Thoma S., Grundriß der allgemeinen Staatslehre, 1948, S. 184.

Page 352: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 336 -

mocemulia federalur konstituciaSi, maSin saxezea statikurifederaciuli saxelmwifo. Tu federaluri konstitucia ar Sei-cavs federaciis subieqtebis teritoriuli sazRvrebisa da sxva ga-rantiebs, maSin saqme gvaqvs dinamikur federaciul saxelmwifosTan.20

germania miCneulia dinamikur federaciul saxelmwifod. germaniisZiriTadi kanoni mxolod ganamtkicebs teritoriuli mowyobis fed-eraluri principisa da ara federaluri miwebis teritoriulisazRvrebis xelSeuxeblobas. germaniis sakonstitucio sasamarT-los gadawyvetilebebSi germania daxasiaTebulia rogorc labil-uri federaciuli saxelmwifo, Tumca, rogorc germanul iuridi-ul literaturaSia miCneuli, am SemTxvevaSi saqme gvaqvs cnebebisaRrevasTan. cneba „labilurSi“ unda vigulisxmoT mxolod iseTiSemTxvevebi, rodesac SesaZlebelia federaluri saxelmwifo wes-rigis gauqmeba. amitom germaneli swavluli iuristebis azriT, ufrokoreqtuli iqneboda dinamikuri federaciuli saxelmwifos cnebisSemoReba.21

dinamikuri arareversiuli federaciuli saxelmwifo ar aris winaaRm-degobrivi cneba. arareversiulobis cnebis SemoRebiT kanonmdebelsmxolod surs Camoayalibos federaluri wesrigis damatebiTi ga-rantiebi, Tumca isini ar moicaven federaciuli saxelmwifos teri-toriuli dayofis garantiebsac. unda iTqvas isic, rom federaciissubieqtTa azriT, dinamikuri arareversiuli federaciuli saxelm-wifos principi arsebiTad zRudavs federalur sawyisebs. federaciissubieqtebis aRniSnuli Tvalsazrisi efuZneba im Teorias, romlismixedviTac federalizmi gagebulia ara rogorc saxelmwifos ter-itoriuli mowyobis gansazRvruli organizaciuli principi, aramedrogorc federaciis subieqtebis gansakuTrebuli konstituciur-saxelmwifoebrivi istoriis gamoxatuleba. magram am Sexedulebasmxolod erTeuli mxardamWerebi hyavs federalizmis TeoriaSi.22

8. Ria da Caketili federaciuli saxelmwifo8. Ria da Caketili federaciuli saxelmwifo8. Ria da Caketili federaciuli saxelmwifo8. Ria da Caketili federaciuli saxelmwifo8. Ria da Caketili federaciuli saxelmwifo

Ria federaciul saxelmwiod SeiZleba daxasiaTdes iqnes iseTifederaciuli saxelmwifo, romlis Semadgenlobidanac gamosvlafederaciis subieqts SeuZlia calmxrivi aqtis safuZvelze. am SemTx-vevaSi federaciis Semadgenlobidan gamosvla xorcieldeba ara cen-traluri xelisuflebis nebis sawinaaRmdegod, aramed misi TanxmobiT.

Caketil federaciul saxelmwifoSi federaciis subieqtebs ar Seu-ZliaT gamovidnen federaluri kavSiridan centraluri xelisu-flebis nebis sawinaaRmdegod. federaciuli saxelmwifo, konfed-eraciisagan gansxvavebiT, yvela SemTxvevaSi „Caketilia“. TviT uki-duresad partikularuli federaciuli saxelmwifoc ar dauSvebs

20 Barschel, U., Die Staatsqualität der deutschen Länder, S. 36.21 iqve.22 Scheuner, Über die bundesstaatliche Ordnung in der Bundesrepublik, 1962, S. 68.

Page 353: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 337 -

kavSiridan Tavisufali gasvlis SesaZleblobas. Ria federaciulisaxelmwifos erTaderT magaliTs warmoadgenda yofili ssr kavSi-ri, romelic, marTalia, mxolod Teoriulad, magram mainc aRiareb-da kavSiridan Tavisufali gasvlis uflebas.

Ria da Caketili federaciuli saxelmwifoebis gansxvaveba ar exebafederalur kavSirSi gaerTianebas. am TvalsazrisiT, yvela fed-eraciuli saxelmwifo Riaa, ramdenadac mas SeuZlia gaafarToosTavisi teritoria an ganaxorcielos axali teritoriebis feder-aluri reorganizacia (romlis magaliTia germaniis Semadgenloba-Si yofili gdr-is gaerTianebis faqti).

9. centralisturi da partikularuli federaciuli saxelmwifo9. centralisturi da partikularuli federaciuli saxelmwifo9. centralisturi da partikularuli federaciuli saxelmwifo9. centralisturi da partikularuli federaciuli saxelmwifo9. centralisturi da partikularuli federaciuli saxelmwifo

imis mixedviT, Tu ra moculobisa da mniSvnelobis kompetenciebsasrulebs centraluri xelisufleba da ra uflebamosilebebi rCe-ba federaciis subieqtebis gamgeblobaSi, SeiZleba erTmaneTisaganganvasxvaoT centralisturi an partikularuli federaciuli sax-elmwifo. am SemTxvevaSi gadamwyvetia konstituciis mier gansazRvruluflebamosilebaTa wre da ara TviTon konstituciuri praqtika.

centralisturi federaciuli saxelmwifos klasikur magaliTadmiCneulia Tanamedrove avstria da nawilobriv germania. cxadia,federaciul saxelmwifoSi centraluri xelisuflebis gamgeblo-bas mikuTvnebul kompetenciaTa wre sakmaod farToa. iseTi umniS-vnelovanesi kompetenciebi, rogoricaa sagareo urTierTobebi, Tav-dacva, erTiani sameurneo-ekonomikuri da fuladi sivrcis uzrun-velyofa, mudam ganekuTvneboda centraluri saxelmwifos gansakuTre-bul gamgeblobas da ayalibebda TviTon saxelmwifos arsebobissafuZvels. TavisTavad, am kompetenciaTa centraluri xelisufleb-isadmi gadacema araviTar SemTxvevaSi ar niSnavs, rom federaciu-li saxelmwifo davaxasiaToT, rogorc centralisturi. central-isturia mxolod iseTi federaciuli saxelmwifo, sadac federaci-is subieqtebis uflebamosilebebi mxolod nominaluri xasiaTisaada federaluri xelisufleba permanentulad iTvisebs maT.

partikularuli federaciuli saxelmwifos klasikuri magaliTiaaSS da Sveicaria.23 Sveicariis kantonebs da aSS-is Statebs aqvTfarTo konstituciuri avtonomia da mniSvnelovani kompetenciebikanonmdeblobis sferoSi. magaliTad, sisxlis samarTali da sisx-lis saproceso samarTali amerikaSi mTlianad Statebis gamgeblo-bis sferos ganekuTvneba. SveicariaSi, miuxedavad am qveynis mcireteritoriisa, kantonebs mniSvnelovani kompetenciebi aqvT sameur-neo samarTlis dargSi.

partikularul federaciul saxelmwifoSi SesaZlebelia funqcion-irebdes federaciis subieqtebis erTiani konstituciuri da admin-

23 Barschel, U., Die Staatsqualität der deutschen Länder, S. 37.

Page 354: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 338 -

istraciuli struqtura, xolo kooperaciuli federalizmis far-glebSi calkeuli uflebamosilebebis realizacia moxdes erTobliviZalebiT.

10. unitaruli federaciuli saxelmwifo10. unitaruli federaciuli saxelmwifo10. unitaruli federaciuli saxelmwifo10. unitaruli federaciuli saxelmwifo10. unitaruli federaciuli saxelmwifo

unitaruli federaciuli saxelmwifos cneba 1962 wels Camoayalibacnobilma germanelma mecnierma k. hesem.24 federaciuli saxelmwi-fos germanuli tradiciebisagan gansxvavebiT (romelic upirate-sad federaciuli saxelmwifos dogmaturi cnebis Camoyalibebaseswrafvoda), heses Teoria ufro orientirebuli iyo konstituci-ur sinamdvileze.

unitaruli federaciuli saxelmwifos amosavali Tezisia mzardisazogadoebrivi, partiul-politikuri da agreTve konstituciur-samarTlebrivi unitarizacia. am saerTo tendenciidan gamomdinare,hese mivida im daskvnamde, rom germaniis Tanamedrove federaciulisaxelmwifo mxolod da mxolod uzrunvelyofs saxelmwifo nebisformirebaSi xelisuflebaTa danawilebis horizontaluri elemen-tebis CarTvas.25 saxelmwifos intervencionistuli politikisa daaRmasrulebeli xelisuflebis gavlenis zrdis kvalobaze federaci-uli saxelmwifo ayalibebs ufro met sivrces opoziciisa da Sina-partiuli demokratiisaTvis.26 heses azriT, Tanamedrove federaci-uli saxelmwifo ki ar adgens erTianobas mravalferovnebaSi, aramedaxal sibrtyeSi gadahyavs demokratiisa da samarTlebrivi saxelm-wifos principebi.27

heses Tanaxmad, arc federacias da arc miwebs ar SeuZliaT feder-aluri teritoriis da aseve miwis teritoriis farglebSi saxelm-wifo funqciebis damoukideblad ganxorcieleba. „saxelmwifos“,rogorc mTels, moicavs mxolod orives saqmianoba. germaniis Zir-iTadi kanoni aRiarebs mxolod erT „saxelmwifos“, sadac (uni-taruli saxelmwifosagan gansxvavebiT) sakanonmdeblo, aRmasrule-beli da sasamarTlo xelisufleba gadanawilebulia teritoriu-lad diferencirebul da damoukidebeli pasuxismgeblobiT moqmedorganizaciebs Soris.28 heses azriT, federaciuli saxelmwifo war-moadgens saerTo-saxelmwifo Zalebis ierarqias, romlis meSveobi-Tac xelisuflebaTa vertikaluri danawileba Seicvala horizon-taluri danawilebiT.29

24 Hesse, K., Der unitarische Bundesstaat, Karlsruhe, 1962.25 iqve, gv. 27.26 iqve, gv. 26.27 iqve, gv. 31.28 Hesse, K., Grundzüge des Verfassungsrechts der Bundesrepublik Deutschland, 20. Auflage,München, 1995, Rn. 217.29 Hesse, K., Der unitarische Bundesstaat, S. 31 ff.

Page 355: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 339 -

11. subfederaciuli, akvafederaciuli, superfederaciuli11. subfederaciuli, akvafederaciuli, superfederaciuli11. subfederaciuli, akvafederaciuli, superfederaciuli11. subfederaciuli, akvafederaciuli, superfederaciuli11. subfederaciuli, akvafederaciuli, superfederaciulisaxelmwifosaxelmwifosaxelmwifosaxelmwifosaxelmwifo

federalur organoTa kompetenciebi gansxvavebulia sxvadasxvafederaciul saxelmwifoSi. akva-federaciulad iTvleba saxelm-wifo, sadac kanons iRebs parlamentis orive palata. germania iTv-leba subfederaciul saxelmwifod, ramdenadac federaluri pala-tis, bundesratis Tanxmoba saWiroa mxolod gansazRvruli kanon-ebis misaRebad. meore mxriv, bundesrats aqvs mTeli rigi iseTiuflebebi, rac ar gaaCnia bundestags. igive SeiZleba iTqvas amerikissenatis Sesaxebac.

akvafederaciulia saxelmwifo, roca federaluri parlamentis orivepalatas absoluturad Tanabari uflebebi aqvs. palatebis aseTiTanabaruflebianoba sakmaod iSviaTia. federaciul saxelmwifoskonstitucia SeiZleba aRiarebdes orive palatis Tanasworobas,magram TiToeul palatas gansxvavebuli kompetenciebi hqondes. avs-traliis konstituciis Tanaxmad, senati (federaluri organo) dawarmomadgenlobiTi palata (unitaruli organo) Tanasworuflebi-ani arian. gamonaklisia mxolod sagadasaxado da biujetis Sesaxebkanonmdebloba, romlebic ar ganekuTvneba senatis gamgeblobas.Sesabamisad, avstraliuri sistema akvafederaciulia.

sub- da superfederaciuli modelis arCevisas gadamwyveti mniS-vnelobisaa, Tu ra surs kanonmdebels: federaciuli saxelmwifomoawyos partikularulad Tu, piriqiT, centralisturad. subfed-eraciuli saxelmwifo, rogorc wesi, ufro centralisturia, xolosuperfederaciuli saxelmwifo _ ufro partikularuli. amave drosfederaluri parlamentis palatebis konstituciur-samarTlebrivimdgomareoba SeiZleba ar Seesabamebodes politikur sinamdviles.amis magaliTia kanadis konstitucia. kanadis senats (federaluriorgano) da Hoese of Commons-s (unitaruli organo), konstituciur-samarTlebrivad, Tanabari uflebamosilebebi aqvT, Tumca sinamd-vileSi senati meorexarisxovan rols sjerdeba. Tavisi sabiujetoda sakanonmdeblo uflebamosilebebi senats sakmaod gamartivebu-lad aqvs warmodgenili da igi mxolod adasturebs unitarulipalatis mier am sferoSi miRebul gadawyvetilebebs.

12. paritetuli da disparitetuli federaciuli saxelmwifo12. paritetuli da disparitetuli federaciuli saxelmwifo12. paritetuli da disparitetuli federaciuli saxelmwifo12. paritetuli da disparitetuli federaciuli saxelmwifo12. paritetuli da disparitetuli federaciuli saxelmwifo

federaciuli saxelmwifos subieqtebi gansxvavebuli organizaciu-li formiT monawileoben saerTo-saxelmwifo nebis CamoyalibebisprocesSi. federalur doneze federaciis subieqtebis warmomad-genloba SesaZlebelia iyos paritetuli an disparitetuli. paritet-ul federaciul saxelmwifoSi federaciis subieqtebi Tanabradarian warmodgenili federalur palataSi. federaciuli saxelm-wifo disparitetulia maSin, rodesac federaciis wevrebi feder-alur palataSi xmaTa gansxvavebuli raodenobiT arian warmodge-

Page 356: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 340 -

nili. germania disparitetuli federaciuli saxelmwifos klasikurimagaliTia, rac Seesabameba germaniis konstituciur tradiciebs.amerikis senatSi, piriqiT, ormocdaaTive Stati warmodgenilia or-ori senatoriT. Sveicariis federaciul palataSi TiToeuli kan-toni aseve warmodgenilia or-ori deputatiT (amasTanave, naxevar-kantonebi irCeven mxolod erT deputats). avstriis bundesratSifederaluri miwebi warmodgenili arian maTi mosaxleobis raode-nobis proporciulad. amasTanave, avstriis bundesratis Semadgen-lobas gansazRvravs ara miwebis mTavroba (rogorc es germaniisSemTxvevaSia), aramed miwis parlamenti.

federaluri organos formirebis disparitetuli wesi ar ewinaaRm-degeba federaciuli saxelmwifos principebs. am SemTxvevaSi ganm-sazRvrelia TviTon federaciuli saxelmwifos konstituciis Camoy-alibebis procesi. kerZod, aris igi erTiani saxelmwifos aqti,federalur kavSirSi gaerTianebul subieqtTa Soris dadebuliSeTanxmeba, Tu orives sinTezi. im SemTxvevaSi, Tu federalurikonstitucia daefuZneba xelSekrulebas, maSin unda vivaraudoT,rom federalur doneze gveqneba federaciis subieqtTa paritetu-li warmomadgenloba. Tu federalur konstitucias miiRebs mTelixalxi, maSin federalur doneze subieqtebis Tanabrad warmodgenismoTxovna SedarebiT naklebad aqtualuri xdeba.

federaluri organos paritetuli Tu disparitetuli wesiT formire-bis procesSi sasurvelia mxedvelobaSi miviRoT Semdegi ori gare-moeba: 1. federaciuli saxelmwifos Camoyalibebis droisaTvis hqon-daT Tu ara mis subieqtebs damoukidebeli saxelmwifo xelisufle-ba da 2. maT konstituciur istoriaSi iyo Tu ara federalurkavSirSi gaerTianebis precedenti. federaluri organos formire-bis wesze gavlenas axdens federaciis subieqtebis saxelmwifo xe-lisuflebis siZliere. aseve angariSgasawevia federalur kavSirSigaerTianebisas warmoSobili sadavo sakiTxebis simwvavec.

13. simetriuli da asimetriuli federaciuli saxelmwifo13. simetriuli da asimetriuli federaciuli saxelmwifo13. simetriuli da asimetriuli federaciuli saxelmwifo13. simetriuli da asimetriuli federaciuli saxelmwifo13. simetriuli da asimetriuli federaciuli saxelmwifo

federalur kavSirSi gaerTianebul subieqtebs SeiZleba ar hqon-deT Tanabari uflebebi da movaleobebi. ufleba-movaleobaTaTanabrobis TvalsazrisiT, simetriuli federaciuli saxelmwifounda ganvasxvaoT paritetuli federaciuli saxelmwifosagan.paritetuli federaciuli saxelmwifos parlamentis federalurpalataSi federaciis subieqtebi Tanabrad arian warmodgenili.marTalia, am SemTxvevaSi daculia simetriulobis principi, magramcentralur xelisuflebasTan mimarTebaSi federaciis subieqtebisuflebamosilebaTa wre SeiZleba gansxvavebuli iyos paritetulisistemis SemTxvevaSic. simetriuli federaciuli saxelmwifo undaganvasxvaoT homogenuri federaciuli saxelmwifosaganac. homoge-nur federaciul saxelmwifoSi federaciis subieqtebs met_naklebad

Page 357: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 341 -

msgavsi konstituciebi aqvT, xolo TviTon homogenurobis principiaRiarebulia federaluri konstituciiT.

simetriuli federalizmis klasikuri magaliTia aSS. rac Seexebagermanias, aq ramdenadme gansxvavebuli mdgomareobaa, romelic bev-radaa ganpirobebuli germaniis istoriiT. calkeul germanul mi-webs gansxvavebuli uflebebi hqondaT jer kidev kaizeris germania-Si. germaniis gaerTianebamde danarCeni federaluri miwebisagangansxvavebuli statusi hqonda dasavleT berlinsac. federaluripolitikuri nebis formirebis procesSi dasavleT berlinis Se-darebiT SezRuduli SesaZleblobebi dadgenili iyo saokupacioxelisufalTa zewoliT. dReisaTvis, marTalia, federaciis sub-ieqtebi Tanabrad ar arian warmodgenili germaniis federalurpalataSi, magram germaniis federaluri sistemisaTvis gacilebiTmniSvnelovan rols asrulebs germaniis ZiriTad kanonSi ganmtki-cebuli homogenurobis principi.

asimetriulobis calkeuli elementebi gvxvdeba Sveicariul fed-eralizmSic. Sveicariis konstitucia icnobs eqvs, e. w. naxevradkantons, romlebic uflebrivd gaTanabrebuli arian SveicariisdanarCen oc kantonTan. amave dros, federalur gamgeblobasmikuTvnebuli zogierTi sakiTxis gadawyvetisas naxevrad kantonebsSedarebiT naklebi uflebebi aqvT. aRniSnuli SezRudvebi SeexebazogierT federalur organoSi gawevrianebisa da konstituciaSicvlilebebis Sesatanad dadgenil kenWisyris proceduras.

damoukideblobis mopovebis sawyis etapze gansakuTrebuli asim-etriulobiT gamoirCeoda indoeTi. indoeTis konstitucia ganasx-vavebda federaciis subieqtTa „a“, „b“ da „c“ saxeebs, romlebicerTmaneTisagan ganirCeodnen avtonomiis moculobiT da asaxavdnenindoeTis sazogadoebriv-politikuri ganviTarebis Taviseburebebs.amJamad indoeTis konstitucia ar icnobs federaciis subieqtTazemoaRniSnul kategoriebs, Tumca indoeTis ori Stati dRemde flobs(sxva StatebTan SedarebiT) met avtonomias.

kanadis federacia arsebiTad simetriulia, ramdenadac TiToeulprovincias Tanaswori uflebebi da movaleobebi aqvs, Tumca kana-dis federaciis subieqtebisagan calke unda gamoiyos kvebeki. aRniS-nuli frankofonuri provincia ar monawileobs calkeul feder-alur programebSi da axorcielebs sakuTar programebs, romelTarealizaciisaTvis saWiro Tanxebs sxvadasxva subvenciis saxiT iRebsfederaluri xelisuflebisagan.

asimetriulia malaiziis federacia, sadac gansxvavebuli uflebam-osilebebi aqvT 1. Statebs, romlebic malaiziis SemadgenlobaSi iyvnenmisi daarsebis momentidanve da 2. Statebs, romlebic dRemde sruladar arian integrirebuli malaiziis federaciis SemadgenlobaSi.

asimetriuli federalizmis gamovlinebaa e. w. mravalsafexuriani

Page 358: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 342 -

federaciuli saxelmwifo, romelic, Tavis mxriv, moicavs asevefederaciul saxelmwifos. aseTi iyo ruseTis federacia yofilssr kavSirSi, serbia _ yofili iugoslaviis federaciaSi.

TviTon simetriuli federalizmis cneba saTaves iRebs me-20 sauku-nis 60-iani wlebidan da dakavSirebulia amerikeli mecnieris Car-lz tarltonis saxelTan.30 tarltonis SexedulebiT federaliz-mis saxelmwifo-samarTlebrivi da sazogadoebrivi doneebi, romel-ic exeba socialur, kulturul, ekonomikur urTierTobebs, asevefederalizmis politikur-institucionalur organizicias, kom-binirebulia.

tarltoni asimetriul federalizms axasiaTebda rogorc iseTpolitikur sistemas, romlisTvisac damaxasiaTebelia federaciissubieqtTa uflebamosilebebis uTanabroba. TviTon asimetria Sei-Zleba gamoixatos sxvadasxva formiT:

1. sazogadoebrivi xasiaTis asimetria gamoixateba federaciis sub-ieqtebs Soris mosaxleobis, teritoriis, resursebis, ganviTare-bis doneze arsebuli disparitetebiT;

2. politikur-sociologiuri asimetria gamoixateba politikuristilis, regionaluri politikuri kulturis gansxvavebebiT,interesTa reprezentaciis, warmomadgenlobisa da partiuli siste-mis ganviTarebis uTanabrobiT;

3. politikur-institucionaluri asimetria gamoixateba federalurxelisuflebasa da federaciis subieqtebs Soris saxelmwifouflebamosilebaTa araTanabari gadanawilebiT, rodesac federaci-is gansazRvrul subieqtebs gansxvavebuli kompetenciebi aqvT;

4. asimetriuli federalizmi ar icnobs gamoTanabrebis, maT Sorisfinansuri gamoTanabrebis vertikalur da horizontalurmeqanizmebs.31

asimetriuli federalizmi aramcTu ar eswrafvis cxovrebis Tana-bari standartebis damkvidrebas (rogorc es germaniis SemTxveva-Sia), aramed garkveul sazRvrebSi dasaSvebadac ki miiCnevs, asevTqvaT, „iTmens“ am uTanabrobas da disproporcias. asimetriulifederalizmis modelisaTvis damaxasiaTebelia gansxvavebuli saga-dasaxado sistemis, gansxvavebuli socialuri sistemebis arseboba.asimetriul federaciul saxelmwifoSi federaciis subieqtebs aqvTe. w. opting out -is SesaZlebloba, rodesac maT SeuZliaT, sakuTarisurviliT, monawileoba ar miiRon calkeuli federaluri poli-tikuri programebis realizaciaSi.32

30 Tarlton, Charles D., Symmetry and Asymetry as Elements of Federalism: A Theoretical Specu-lation, in: Jornal of Politics 27, 1965, S. 861-87431 Schultze, R. O., Wieviel Assymmetrie verträgt der Föderalismus?, Augsburg, 1997, S. 9.32 Lexikon der Politik, Herausgegeben von Dieter Nohlen, Band 7, Politische Begriffe, 1998,S.50-51.

Page 359: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 343 -

asimetriuli federalizmis magaliTia SejibrebiTobasa da konkuren-ciaze orientirebuli dualuri da Sinasaxelmwifoebriv federal-izmze orientirebuli federaluri sistemebi (maT Soris aSS, kanada).

zemoaRniSnuli TvalsazrisiT, calkeuli asimetriuli elementebidamaxasiaTebelia amerikis federaluri sistemisaTvisac. ase magal-iTad, mosaxleobis mxriv yvelaze didia kaliforniis federaluriStati (29. 760. 000 adamiani), maSin roca iumongis StatSi sul 454. 000adamiani cxovrobs. 80-ian wlebSi arizonis, aliaskisa da floridismosaxleobis raodenoba yovelwliurad izrdeboda 30%-iT, maSin rocadasavleT virjiniis, CrdiloeT dakotisa da kolumbiis federaluridistriqtis mosaxleobis raodenoba, piriqiT, mcirdeboda.33

garkveuli disparitetebiT gamoirCeva amerikis federaluri Statebisekonomikuri potencialic. 1989 wels kaliforniis erToblivi so-cialuri produqti 874 mrd. dolari iyo, maSin roca iumongis Stati-sa mxolod 11,1 mrd. dolari. Tu mTlianad aSS-Si erT sul mosaxlezewliuri Semosavali Seadgenda 18. 696 dolars, dasavleT virjiniaSiigi mxolod 13.744 dolari, xolo kentukSi 25. 395 dolari iyo.34

federalur politikur sistemebSi xdeba dapirispirebul miswrafe-baTa Serigeba. normatiulad, sazogadoebrivad da politikur-in-stitucionaluradac federalizmi cxovrobs, erTi mxriv, subsid-iarobas, mravalferovnebas, politikur avtonomias, xelisufleba-Ta vertikalur danawilebasa da, meore mxriv, urTierTkavSiris daTanamSromlobis aucileblobas, Tanabari yofiTi standartebisCamoyalibebas, da politikur integracias Soris. am gagebiT, fed-eraluri sistema per definition ukve asimetriulia. federalizmi erT-gvarad efuZneba kidec misi calkeuli nawilebis konkurencias,SejibrebiTobas da ar eswrafvis arsebul gansxvavebulobaTa nive-lirebas. piriqiT, federalizms surs erTiani saxelmwifos far-glebSi daicvas da ganaviTaros individualuri Taviseburebebi.

ar iqneboda marTebuli asimetriuli federalizmis modelis gama-rtivebac. ase magaliTad, Zneli warmosadgenia, rom politikur-institucionalurad iseTi maRalintegrirebuli federalizmi,rogoricaa, magaliTad germania, Seeguos gansxvavebul yofiT stan-dartebs. da, piriqiT, sazogadoebis multieTnikuri SemadgenlobiTan ekonomikuri disparitetebiT gansazRvrul politikur sistemasnaklebad SeuZlia aiRos orientacia federaluri mowyobis sim-etriul modelze.

simetriuli an asimetriuli modelis arCeva unda moxdes ara ab-

33 ACIR, Significant Features of Fiscal Federalism, 1992 ed., Bd. 2, M-180-II, Washington, D.C.:Advisory Commission on Intergovernmmental Relations 1992, S. 32-35, New York Times, 4.Januar 1990, S. D 20, cit: Gunlicks, A. B., Die Vielfalt föderalistischer Erscheinungsformen inden USA, in: Traut, J. (Hrsg.), Verfassung und Föderalismus im internationalen Vergleich, Ba-den-Baden, 1995, S. 47.34 ix: Gunlicks, A. B., Die Vielfalt föderalistischer Erscheinungsformen in den USA, S. 47.

Page 360: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 344 -

straqtuli, zogadTeoriuli debulebebis, aramed konkretuli gadaw-yvetilebis safuZvelze, romelic asaxavda politikur ZalTa realurganlagebas, istoriul, kulturul da sxva tradiciebs. am gadaw-yvetilebis miRebisas gaTvaliswinebuli unda iyos isic, rom simetri-uli federalizmi ver Camoyalibdeba fragmentirebul sazogadoeba-Si, romlisTvisac damaxasiaTebelia asimetriuli konfliqtebi.35

miuxedavad imisa, rom marTvis federaluri sistema eswrafvis re-gionaluri gansxvavebulobebis konservaciasac, igi mxolod garkveulsazRvrebSi iTmens sazogadoebaSi arsebul disparitetebs da gan-viTarebis asimetriul tendenciebs. 60 _ 70-iani wlebis dasawyisSipolitikis sferosa da politikur mecnierebaSi ufro Zlierad iyogamoxatuli miswrafeba unitarizebis, simetriis, sinqronulobisada harmoniisaken, xolo politikuri praqtika cdilobda kooper-aciisa da integraciis meSveobiT daeZlia nebismieri asimetria.

simetriuli federalizmis ideologiis safuZvelze germaniis fed-eraluri xelisufleba eswrafvoda Camoeyalibebina iseTi federaci-uli saxelmwifo, romelic daefuZneboda: (1) sazogadoebriv ho-mogenurobas; (2) politikuri sistemis intrasaxelmwifo struqtu-ras; (3) vertikalurad integrirebul partiul sistemas da (4) upi-ratesad proporciul politikur kulturas.36 am politikidan ga-momdinare, SeiZleba iTqvas, rom germanuli federalizmis saboloomiznad miCneuli iyo misive (federalizmis) daZleva.37

asimetriuli federalizmis Sedegebi naTlad Cans kanadis magal-iTze. asimetriuli federalizmis ganviTarebas safuZvlad daedokanadis saxelmwifos Camoyalibebis xelSekrulebiTi koncefciisgarSemo arsebuli winaaRmdegobebi. Tu anglokanadelebi kanadasganixilaven, rogorc Tanaswori provinciebis gaerTianebas, franko-fon kvebekelebs igi (kanada) miaCniaT ori eris gaerTianebad. amdilemidan gamosvlis faqtobrivad erTaderT, pragmatul gzas gvTava-zobda asimetriuli federalizmis modeli. asimetriuloba Seexebarogorc gadasaxadebis sitemas, ise socialur politikas, pensiebs,uwinares yovlisa, industriul da regionalur politikas, romel-ic gansxvavebulia ara marto anglokanadasa da kvebekSi, aramedsxva provinciebSic.38

asimetriuli federalizmis sistema garkveul sirTuleebs warmoSobspolitikur-ekonomikuri TvalsazrisiT. konkurenciaze orientire-

35 Schubert, Klaus, Föderalismus im Spannungsfeld von Politik und Wissenschaft, in: TilmanEvers (Hrsg.), Chancen des Föderalismus in Deutschland und Europa, Baden-Baden, 1994, S. 42.36 Schultze, R. O., Wieviel Asymmetrie verträgt der Föderalismus?, 1997, S.4.37 Zeh, W., Entscheidungsmuster der Politikverflechtung und Ihre verfassungsstrukturellen Zwänge,in: Zur Sache 2/77: Beratungen und Empfehlungen zur Verfassungsreform, Teil II: Bund undLänder, Bonn 1977, S. 138. cit: Schultze, R. O., Wieviel Asymmetrie verträgt der Föderalis-mus?, S. 5.38 Schultze, R. -O., Wieviel Asymmetrie verträgt der Föderlismus?, S. 11.

Page 361: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 345 -

buli federalizmis dros federaciis subieqtebi TavianTi saqmi-anobis procesSi SeiZleba mTlianad Semoifarglon e. w. „negatiuriintegraciiT.“ es ukanaskneli gulisxmobs kompetenciaTa danawilebisiseT models, rodesac federaciis subieqtebi mTlianad koncentr-irebuli arian warmoebisa da sawarmoo infrastruqturis waxa-lisebasa da adgilebze mewarmeTaTvis xelsayreli pirobebis Seqm-naze. xolo mewarmeTaTvis damamZimebeli gadasaxadebis, garemosdacvis, tarifebis, Sromis samarTlis, socialuri momsaxurebissakiTxebis (sapensio dazRveva, umuSevrebis dazRveva, dazRveva avad-myofobis SemTxvevaSi) samarTlebrivi regulirebis uflebamosile-ba, rogorc wesi, gadacemuli aqvs centralur xelisuflebas.39

zemoaRniSnuli sistemis negatiuri mxare ganisazRvreba imiT, romresursebiT mdidari da maRalganviTarebuli federaciis subieqte-bi SedarebiT dabali gadasaxadebis SemoRebis an sxva, investicii-saTvis xelsayreli pirobebis SeqmniT cdiloben kidev ufro gaz-ardon TavianTi upiratesoba. Sesabamisad, Rarib da naklebganvi-Tarebuli infrastruqturis mqone federaciis subieqtebs emuqre-baT isedac arasaxarbielo safinanso-ekonomikuri mdgomareobisgauaresebis safrTxe.

SeRavaTebis, upiratesobebisa da sxvadasxva saxis regionaluribarieris Seqmna ara marto abrkolebs Sinasistemuri, aqtiuri gacv-la-gamocvlis process, aramed moicavs centrTan, aseve federaciissxva subieqtebTan Semosavlebis gadanawilebis gamo konfliqtebiswarmoSobis safrTxesac.

asimetriul federalizms Tavisi sazRvrebic aqvs, romelic gadissazogadoebriv konsensusze. winaaRmdeg SemTxvevaSi, janmrTeli,federaluri konkurencia SeiZleba gadaizardos destruqciul,Tavisi arsiT damangrevel partikularul konkurenciaSi. amasTanave,konsensusi ar unda SemoizRudos mxolod iseTi funqciuri ele-mentiT, rogoricaa sistemis SenarCuneba. farTo sazogadoebrivikonsensusi moiTxovs ara marto eTno- an kulturul-nacionalurpatriotizms, aramed saerTo demokratiuli konstituciuri patri-otizmis safuZvelze Camoyalibebul erTianobas an, sul cota, amkoleqtiuri gaerTianebisadmi kuTvnilebis Segnebas da iseTi sa-zogadoebis arsebobas, romelsac Seswevs unari dialogis meSveo-biT gaacnobieros saerTo miznebi da problemebi.40

zemoCamoTvlili pirobebi gansakuTrebiT aqtualuria multikul-turul, multinacionalur sazogadoebaSi moqmedi federaluri

39 Scharpf, F. W., Föderalismus und Demokratie in der Transnationalen Ökonomie, in Klaus v.Beyme/Claus Offe (Hrsg.), Politische Theorien in der Ära der Transformation (PVS-Sonderheft26), 219.40 Grimm, D., Vertrag oder Verfassung. Die Rechtsgrundlage der Europäischen Union im Reform-prozeß Maastricht II, in: Staatswissenschaft und Staatspraxis 6, 1995, S. 643-658.

Page 362: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 346 -

sistemebisaTvis, sadac teritoriulma avtonomiam SeiZleba daabrkolosxalxTa integraciis procesi da waaxalisos separatistuli moZraoba.

multikulturul sazogadoebaSi asimetriuli federalizmis mod-elis saintereso magaliTia espaneTi. avtonomiebis espanur sistema-Si teritoriul erTeulebs aqvT kompetenciaTa gansxvavebuli wre.41

espanel kanonmdebels konstituciur-samarTlebrivad unda gadaewyvi-ta konfliqti madridis centralur xelisuflebasa da TviTgamorkvevismosurne baskeTisa da kataloniis regionebs Soris. espaneTis terito-riuli organizaciis koncefcias aseve unda gaeTvaliswinebina re-gionebis heterogenuloba, miT ufro, rom regionalizmis elementebiZlierad iyo warmodgenili danarCen espanur teritoriebSic.

1992 wels espaneTSi ganxorcielebuli reformebis Sedegad ramde-nadme gamoTanabrda avtonomiur erTeulTa uflebebi. magram espan-eTis calkeul avtonomiur erTeulebs (katalonia, baskeTi, gali-cia, andaluzia) da danarCen avtonomiur erTeulebs gansxvavebuliuflebamosilebebi hqondaT. kompetenciaTa gansxvavebuli sistema,Tavis mxriv, gavlenas axdens saerTo-saxelmwifo nebis formireba-Si avtonomiuri erTeulebis monawileobis formebzec.

espaneTis calkeul avtonomiur erTeulebs, sxva erTeulebTan Se-darebiT, ufro farTo uflebebi aqvT, uwinares yovlisa, ganaTleb-is, socialuri daxmarebisa da avtonomiuri policiis sferoSi (av-tonomiuri policia aris mxolod baskeTSi, navarasa da katalonia-Si.)42 katalonias, baskeTs galicias, andaluzias gansakuTrebulisakanonmdeblo uflebamosilebebi aqvT momxmarebelTa dacvis, in-dustriuli politikisa da garemos dacvis sakiTxebSi, maSin rocaespaneTis danarCeni avtonomiebi am sferoSi mxolod aRmasrulebe-li uflebamosilebebiT arian Semofargluli. aqedan gamomdinare,aRniSnul avtonomiur erTeulebs gacilebiT meti safinanso resurse-bi da ufro kargad organizebuli administraciul-mmarTvelobiTiaparati aqvT, vidre danarCen avtonomiur erTeulebs. espaneTis saer-To-saxelmwifo kanonebis aRsrulebis procesSi calkeul erTeule-bze ufro naklebia centraluri xelisuflebis zewola da, Sesa-bamisad, maTi politikuri wonac metia.

asimetriis gansakuTrebuli forma damaxasiaTebelia navarisa dabaskeTis safinanso sistemisaTvis. navaras da baskeTs gaaCnia gada-saxadebis dadgenis da marTvis kompetencia da am avtonomiuri er-Teulis wili saerTo-saxelmwifo biujetSi periodulad ganisazRvre-ba centralur xelisuflebasTan molaparakebis procesSi.

espanuri avtonomiebis asimetria naTlad vlindeba saerTo-saxelm-wifo gadawyvetilebaTa miRebis procesSic. ase magaliTad, calkeul

41 Sole Tura, Das politische Modell des Staates Autonomer Gebietskörperschaften, in: LopezPina, Spanisches Verfassungsrecht, 1993, S.249.42 Guaza Vasquez, in: Revista de la Facultad de Derecho de la Universidad Complutense 84/1995,S. 191 ff, cit: Hanf, D., Bundesstaat ohne Bundesrat?, S.158.

Page 363: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 347 -

avtonomiur erTeulebSi centraluri saxelmwifos gansazRvruliuflebamosilebebi SeiZleba ganxorcieldes maTi monawileobisgareSe, maSin roca sxva avtonomiur erTeulebSi centraluri xe-lisuflebis monawileoba aucilebelia.

14. homogenuri da heterogenuli federaciuli saxelmwifo14. homogenuri da heterogenuli federaciuli saxelmwifo14. homogenuri da heterogenuli federaciuli saxelmwifo14. homogenuri da heterogenuli federaciuli saxelmwifo14. homogenuri da heterogenuli federaciuli saxelmwifo

homogenurobis cneba43 iuridiul literaturaSi gansxvavebuli mniS-vnelobiT ixmareba. nebismieri kavSiri, gaerTianeba efuZneba kav-Siris yvela wevris homogenurobas anu substancionalur erTsaxeobasda faqtobrivad gamoricxavs federaciaSi seriozuli konfliqteb-is warmoSobas.44 federaluri kavSiris stabilurobisaTvis auci-lebelia ara marto formaluri homogenuroba, aramed SinaganiTanxmoba federaciis wevrebsa da, aseve, federaciis wevrebsa dafederacias Soris.45

germaniis ZiriTadi kanonis 28-e muxli moiTxovs, rom miwebis kon-stitucia iyos respublikuri, demokratiuli, socialuri da sa-marTlebrivi. miuxedavad imisa, rom ZiriTadi kanoni ar eswrafvisfederaluri miwebis unifikacias, mas mainc surs gansazRvrulihomogenurobis miRweva. germania, ZiriTadi kanonis safuZvelze, war-moadgens homogenur federaciul saxelmwifos. federaluri miwiskonstituciur debulebas, romelic ar Seesabameba ZiriTadi kano-nis 28-e muxls, imTaviTve dakarguli aqvs iuridiuli Zala.46

homogenurobisaken miiswrafvis amerikuli federalizmic. aSS-s kon-stitucia adgens, rom federaluri Statebis politikuri mowyobisforma aucileblad respublikuri unda iyos. analogiuri xasiaTismoTxovnebs Seicaven kanadis, meqsikis, Sveicariis konstituciebi.federaciuli saxelmwifoebis homogenurobis erT-erT mniSvnelovankriteriums warmoadgens federaciis subieqtTa politikuri struq-turis erTgvarovneba, romelsac yuradReba miaqcia jer kidev mon-teskiem. monteskies azriT, federaciis yvela wevri aucilebladrespublikeuri unda yofiliyo. magram monteskies federaciaSi arse-biTad esmoda saxelmwifoTa kavSiri da igi ar icnobda federaciulsaxelmwifos, rogorc aseTs. dReisaTvis iseTi federaciuli sax-elmwifo, romelic aerTianebs sxelmwifo mmrTvelobis gansxvave-

43 cneba „homogenuroba“ gansxvavebuli mniSvnelobiT gamoiyeneba sabunebis-metyvelo da socialur mecnirebebSi. sabunebismetyvelo mecnierebaSi,homogenuroba niSnavs molekuluri struqturebis Tanxvdenas, Semadgene-li nivTierebis erTianobas, ucxo elementebis, minarevebis ararsebobas.ix: Werner, P., Wesensmerkmale des Homogenitätsprinzips und ihre Ausgestaltung im BonnerGrundgesetz, 1967, S. 4.44 Schmitt, Verfassungslehre, S. 375. cit: Werner, P., Wesensmerkmale des Homogenitätsprin-zips und ihre Ausgestaltung im Bonner Grundgesetz, S. 4.45 Werner, P., Wesensmerkmale des Homogenitätsprinzips und ihre Ausgestaltung im Bonner Grund-gesetz, S. 12 ff.46 iqve.

Page 364: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 348 -

buli formis mqone subieqtebs, erTaderTia da es aris malaiziisfederacia, romelic Sedgeba 10 monarqiisa da 3 respublikisagan.

15. samTavrobo-federaciuli da senatorul-federaciuli15. samTavrobo-federaciuli da senatorul-federaciuli15. samTavrobo-federaciuli da senatorul-federaciuli15. samTavrobo-federaciuli da senatorul-federaciuli15. samTavrobo-federaciuli da senatorul-federaciulisaxelmwifosaxelmwifosaxelmwifosaxelmwifosaxelmwifo

federaluri sakanonmdeblo organos struqtura met naklebad gan-sxvavebulia sxvadasxva federaciul saxelmwifoSi. federaciissubieqtebis konstitucia aseve gansxvavebulad aregulirebs fed-eralur doneze subieqtTa warmomadgenlobis wess. federaluripalatis wevrebi SeiZleba wargzavnos federaciis mTavrobam anairCios xalxma, an kidev federaciis subieqtis sakanonmdebloorganom. SesaZlebelia moqmedebdes Sereuli formebic an am form-is dadgenis sakiTxi mTlianad gadaeces federaciis subieqtis gamge-blobas. magaliTad, Sveicariis konstituciis mixedviT, es sakiTxikantonebis gamgeblobas ganekuTvneba.

senatorul-federaciuli tipis saxelmwifoSi federaluri orga-nos wevrebs uSualod irCevs federaciis subieqtis xalxi an misiumaRlesi sakanonmdeblo organo. senatorul-federaciuli saxelm-wifos klasikuri magaliTia aSS, sadac senatorebs uSualod irCevsSesabamisi Statis mosaxleoba. aRniSnuli sistema literaturaSixSirad dasaxelebulia rogorc senatoruli modeli. senatisagangansxvavebiT, bundesratis modelis dros bundesratis wevrs niS-navs germaniis federaluri miwis mTavroba. bundesratis wevrebimoqmedeben miwis mTavrobis miTiTebebis Sesabamisad, maSin rocasenatorul-federaciuli saxelmwifos SemTxvevaSi federaluripalatis wevrebs Tavisufali mandati aqvT.

senatorul-federaciul saxelmwifoSi ufro naklebad gvxvdebapartikularuli wesiT Camoyalibebuli federaluri palata. rode-sac federaluri palatis wevrebs irCevs xalxi an parlamenti, da,amasTanave, aqvT Tavisufali mandati, sustia federaciis subieqtisgavlena saerTo-saxelmwifo nebis formirebis procesze. partiku-laruli elementi SedarebiT ufro Zlieria maSin, rodesac fed-eraciis subieqtebis warmomadgenlebs wargzavnian federaciis sub-ieqtis mTavrobebi. demokratiuli arCevnebis faqti erTgvarad cen-tralisturad moqmedebs TviTon arCeul pirTa cnobierebazec.arCevnebis dros kandidati warmoadgens partias da mis programas,romlebic naklebad gansxvavdeba erTmaneTisagan federaciis calkeulsubieqtebSi. partiuli sistemebis SedarebiT unitaruli safuZv-lebis gamo federalur palataSi arCeuli deputatebi Tavs ufropartiebisa, da ara federaciis subieqtis, warmomadgenlebad miiCneven.

aSS-is partiuli sistemis SedarebiT naklebstruqturirebuli xas-iaTis gamo aSS-is senatorebi ufro TavianT Statebs "warmoad-genen" da ara partiebs. amitomaa, rom aSS-is demokrati senatorebizogjer ufro konservatorul poziciebze dganan, vidre respub-

Page 365: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 349 -

likelebi. da es xdeba miuxedavad imisa, rom mTlianobaSi demokratebiufro liberalebi arian, xolo respublikelebi _ konservatorebi.

16. federalur-saprezidento da unitarul-saprezidento fed-16. federalur-saprezidento da unitarul-saprezidento fed-16. federalur-saprezidento da unitarul-saprezidento fed-16. federalur-saprezidento da unitarul-saprezidento fed-16. federalur-saprezidento da unitarul-saprezidento fed-eraciuli saxelmwifoeraciuli saxelmwifoeraciuli saxelmwifoeraciuli saxelmwifoeraciuli saxelmwifo

federaciuli saxelmwifos legitimaciis safuZvlebis TvalsazrisiT,SeiZleba gamovyoT e. w. vestminsteris modeli, romelic aviTarebssaparlamento marTvis sistemas. vestminsteris models Tavisi upi-ratesobebi aqvs, ramdenadac mas SeuZlia erTmaneTs SeuTavsosdemokratiuli legitimacia da mTavrobis efeqturi saqmianoba.47

amave dros, vestminsteris modeli did problemebs uqmnis opozi-ciur partiebs. radganac saparlamento umravlesoba gansazRvravsmTavrobis Semadgenlobas, opoziciur umciresobas isRa rCeba, rommTeli saarCevno periodis ganmavlobaSi dasjerdes politikurioponentis rolSi yofnas da daelodos axal arCevnebs. umravleso-ba yvela sakiTxs wyvets damoukideblad da mxedvelobaSi iRebsmxolod umciresobis interesebs (ramdenadac es mniSvnelovaniamomavali arCevnebisaTvis). opozicia Seguebulia damarcxebulisrols mTeli saarCevno periodis manZilze. saparlamento mmarTvelo-bis sistemas faqtobrivad mivyavarT umravlesobis diqtaturislegalizaciamde, romlis drosac umravlesobis azri yalibdebapremier-ministris karnaxiT.48

vestminsteris sistema ar iTvaliswinebs umciresobaTa dacvismeqanizmebs. es gansakuTrebiT Seexeba im saxelmwifoebs, sadac par-tiebi Camoyalibebulia eTnikuri niSnis mixedviT. am dros mmarTvelo-bis saparlamento sistema iwvevs saxelmwifos saSiS dayofas mudamgamarjvebul mravalricxovan eTnosad da mudam damarcxebul mcireerebad. vestminsteris modelma sakmao problemebi Seuqmna mravale-rovan saxelmwifoebs (kvebeki kanadaSi, CrdiloeT irlandia didbritaneTSi). amitom samxreT afrikam SemoiRo vestminsteris mode-lis iseTi varianti, rodesac mTavrobaSi warmodgenili arian um-ciresobaTa partiebic. belgiaSi ministrebis postebi Tanabrad aqvTganawilebuli flamandiuri da valoniuri enobrivi erTobebis war-momadgenlebs, xolo premier-ministri aRiarebuli unda iyos bel-giis orive enobrivi erTobis mier.49

federaciuli saxelmwifos rTuli xasiaTidan gamomdinare, gan-sakuTrebiT aqtualuria saxelmwifos meTauris legitimaciis prob-lema. saxelmwifos meTauris postSi met naklebad realizebulia

47 Schneider, H.-P., Das parlamentarische System, in: Handbuch des Verfassungsrechts, Berlin,1990, S. 239.48 Fleiner-Gerster, Th., Multikulturelle Gesellschaft und verfassungsgebende Gewalt. Staatslegiti-mation und Minderheitenschutz, in: Fleiner-Gerster, Th. (Hrsg.), Die multikulturelle und multi-ethnische Gesellschaft. Eine neue Herausforderung an die Europäische Verfassung, 1995, S.60.49 iqve, gv. 61.

Page 366: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 350 -

an federaluri, an unitaruli principi, romelTa Soris proporciadamokidebulia imaze, Tu ramdenad Zlieria federaciis subieqtebisgavlena saxelmwifos meTauris arCevis proceduraze. saxelmwifosmeTauri SeiZleba dainiSnon an airCion federaciis subieqtebma dafederaciam erToblivad. unitarul-federaciuli modelis magaliTiaavstria, sadac federalur prezidents irCevs mTeli mosaxleoba.

federalur-saprezidento modelis magaliTia aSS. aSS-Si prezi-dents irCevs federaluri tipis amomrCevelTa kreba, sadac State-bi warmodgenili arian mosaxleobis sididis mixedviT. amomrCev-lebs irCevs Statis mosaxleoba. zogierT federaciul saxelmwi-foSi ar gvxvdeba saxelmwifos meTauris arCevis arc federaciul-saprezidento da arc unitarul-saprezidento modeli. germaniisZiriTadi kanonis mixedviT, prezidents irCevs sakavSiro kreba, romel-ic yalibdeba naxevradunitarul da naxevradfederaluri principissafuZvelze. federalur krebaSi warmodgenili bundestagis wevrebiganasaxiereben unitarul princips, ricxobrivad imave raodenobismeore jgufs ayalibeben fedraluri principis safuZvelze miwebislandtagis mier arCeuli amomrCevlebi. federaluri principi Tavisgamoxatulebas poulobs imaSic, rom bundesratis prezidenti iTv-leba germaniis federaluri prezidentis moadgiled.

unitaruli da federaciuli principebis sinTezi gvxvdeboda yo-fil sabWoTa kavSirSi, sadac uzenaesi sabWos prezidiumis Tavmj-domare warmoadgenda saxelmwifos meTaurs da mas irCevda uzenae-si sabWo orive palatis (kavSiris sabWos da erovnebaTa sabWos)gaerTianebul sxdomaze.

SveicariaSi moqmedi sistema ar SeiZleba daxasiaTdes rogorc uni-taruli an federaciuli. Sveicariis saxelmwifos meTauri arisfederaluri prezidenti, romelsac irCeven bundesratis (mTavro-bis) Semadgenlobidan erTi wlis vadiT. Tavis mxriv, bundesratsirCevs mosaxleoba. am TvalsazrisiT, Sveicariuli sistema ufrounitarul-saprezidentoa. meore mxriv, bundesratis Svidi wevriwarmoadgens Svid gansxvavebul kantons. aqedan gamomdinareobsfederaluri principi _ ramdenadac bundesratis Tavmjdomare yovel-wliurad icvleba (kantonebis mixedviT), aseve yovelwliurad icv-leba saxelmwifos meTauric.

saerTod, federaciul saxelmwifoSi ufro misaRebi unda iyos Zlierisaprezidento respublika (aSS-is modelis Sesabamisad). federaci-ul saxelmwifoSi prezidents unda hqondes warmomadgenlobis farTobaza da, Sesabamisad, unda airCios uSualod xalxma. saparlamentommarTvelobis forma misaRebia mxolod iseTi sazogadoebisaTvis,sadac ar gvxvdeba socialuri dapirispirebuloba da seriozuliwinaaRmdegobebi. marTalia, am mxriv erTgvari gamonaklisia Svei-caria da nawilobriv germaniac, magram am SemTxvevaSi unda gav-iTvaliswinoT Sveicariis politikuri kulturis unikaluroba dagermaniis saxelmwifos homogenuri xasiaTi.

Page 367: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 351 -

17. horizontaluri federalizmi17. horizontaluri federalizmi17. horizontaluri federalizmi17. horizontaluri federalizmi17. horizontaluri federalizmi

federalizmis TeoriaSi miCneulia, rom rogorc federalur xe-lisuflebas, aseve federaciis subieqtis xelisuflebas aqvs arawar-moebuli xasiaTi. magram horizontaluri federalizmi uaryofs ammosazrebas. horizontaluri federalizmi aRiarebs xelisufleba-Ta gansxvavebuli teritoriuli doneebis arsebobas, rodesac ko-munebs, provinciebs, regionebs, makroregionebs da saxelmwifosTanabari gavlena aqvT.50

18. vertikaluri federalizmi18. vertikaluri federalizmi18. vertikaluri federalizmi18. vertikaluri federalizmi18. vertikaluri federalizmi

vertikaluri federalizmi federalizmis teqnokratiuli gagebisukiduresi formaa. komunebis, provinciebis, regionebis garda fed-eraluri wesrigis politikur subieqtebad aRiarebulia social-uri erTobebi da sxvadasxva saxis sazogadoebrivi gaerTianebebi,profesiuli kavSirebi. faqtobrivad, federalizmis am koncefciiswarmomadgenlebi aviTareben federalizmis ara teritoriul, aramedkulturul, wminda-samarTlebriv Teorias, romlis Sesabamisadac,federaluri modeli SeiZleba gavigoT rogorc saxelmwifos al-ternativa. am TvalsazrisiT, TviTon cneba „federaciuli saxelm-wifo“ logikurad winaaRmdegobrivia.51

federaluri wesrigi (iseve rogorc adamianis uflebebis SemTx-vevaSi) unda gavigoT ara rogorc Seqmnili, aramed rogorc winaswarmocemuli. federaluri wesrigi aRiarebs rogorc individualur,ise adamianTa koleqtiur uflebebs da ayalibebs maTi dacvis ga-rantiebs. marTvis federaluri sistema iTvaliswinebs im garemoe-bas, rom erTeuli individis interesi SeiZleba daTrgunos so-cialurma jgufmac, da SeiZleba aranakleb, vidre amas „axerxebs“saxelmwifo.52 amitom, federalizmis yuradRebis centrSia ara mar-to saxelmwifo-samarTlebrivi, aramed sazogadoebis socialuricxovrebis met naklebad mniSvnelovani yvela sfero.

vertikalur federalizms minimumamde dahyavs saxelmwifos funq-cia. vertikaluri federalizmis mimdevrebi sazogadoebas ganix-ilaven rogorc TviTregulirebad erTeuls, sadac socialuri er-Tobebi TavianT Tavze iReben saxelmwifos tradiciul gamgeblo-bas mikuTvnebuli funqciebis realizacias. vertikaluri federal-izmis koncefciam moaxdina personaluri da organizaciuli suve-renitetis ukve daviwyebas micemuli cnebebis revitalizacia. suve-renitetis aRniSnuli formebi gavrcelebuli iyo Sua saukuneebSi,xolo Tanamedrove saxelmwifo suverenitetis aRniSnul saxeebsaRiarebs kaTolikuri eklesiis (personaluri suverenitetis

50 Fass, R., Eine Antwort auf die Frage: „Was ist Föderalismus?“, in: Föderalismus und Zentralis-mus: Europas Zukunft zwischen dem deutschen und dem französischen Modell, S. 102.51 Barschel, U., Die Staatsqualität der deutschen Länder, S. 40.52 ix: Fass, R., Eine Antwort auf die Frage: „Was ist Föderalismus?“, S. 103.

Page 368: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 352 -

klasikuri magaliTi) da maltis raindTa ordenis (organizaciulisuverenitetis magaliTi) SemTxvevebSi.53

personaluri da organizaciuli suverenitetis formebis xelaxa-li aRmoCena ganpirobebulia Tanamedrove sazogadoebis moTxovnebiT.kerZod, im organizebuli interesebis politikuri da institucio-naluri aRiarebiT, romelsac me-19 saukunis klasikuri liberalurisaxelmwifo ganixilavda rogorc kerZo interess, xolo me-20 sauku-neSi SeiZina sajaro-sazogadoebrivi mniSvneloba.54

19. makavSirebeli federalizmi.19. makavSirebeli federalizmi.19. makavSirebeli federalizmi.19. makavSirebeli federalizmi.19. makavSirebeli federalizmi.

makavSirebeli federalizmis forma gvxvdeba im SemTxvevaSi, rode-sac saxelmwifos teritoriuli mTlianobis SenarCuneba SesaZlebe-lia mxolod federaluri modelis daxmarebiT. makavSirebeli fed-eralizmis koncefcia, rogorc wesi, ixreba ufro centralizebulifederaciuli saxelmwifos modelisaken. am tipis federaciulisaxelmwifo zogjer ufro centralizebuladaa organizebuli, vi-dre sakuTriv „centralizebuli saxelmwifo“, romelsac makavSire-beli federalizmi ideologiurad upirispirdeba.

makavSirebeli federalizmis dros centraluri xelisufleba iZu-lebulia ganaxorcielos saxelmwifos decentralizacia. msgavsi aqtisganxorcieleba naklebad aqtualuria federaciul saxelmwifoSi,ramdenadac am SemTxvevaSi kompetenciebi isedac ukve gadanawilebu-lia federalur xelisuflebasa da federaciis subieqtebs Soris.

20. fiskaluri federalizmi20. fiskaluri federalizmi20. fiskaluri federalizmi20. fiskaluri federalizmi20. fiskaluri federalizmi

„safinanso sistemaSi asaxulia mTeli saxelmwifo“.55 miT ufrogansakuTrebuli roli eniWeba mas federaciul saxelmwifoSi, ram-denadac federalur safinanso sistemaSi, ise rogorc arcerT sxvasferoSi, mkafiodaa gamosaxuli damokidebuleba federaciasa damis subieqtebs, aseve TviTon federaciis subieqtebs Soris. xatovnadrom vTqvaT, „damisaxele Seni safinanso wesrigi da me getyvi rogo-ria Seni federalizmi“.56

federaluri safinanso sistema literaturaSi ganmartebuliarogorc im normebis erToblioba, romlebic aregulireben safin-anso urTierTobebs gansxvavebul saxelmwifo doneebs Soris. safi-nanso sistema moicavs kompetenciaTa danawilebis sistemas (ram-denadac mas safinanso xasiaTi aqvs), sabiujeto samarTals da safi-nanso wyaroebis ganawilebis sistemas.57

53 iqve.54 Fass, R., Eine Antwort auf die Frage: „Was ist Föderalismus?“, S. 104.55 Katzenstein, D., Die föderale Struktur der Schweiz. Mit Vergleichen zur Bundesrepublik Deutsch-land, Bonn, 1959, S.7. cit: Jörg, A., Finanzverfassung in Deutschland und in der Schweiz,Baden-baden, 1999, S.19.56 Aubert, J. F., Bundesstaatsrecht der Schweiz, Bd. 1, Basel, 1991, S. 5.57 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, Band, II, Bundesstaat, S. 160.

Page 369: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 353 -

federaciuli saxelmwifos finansuri wesrigisaTvis, ise rogorcarc erTi danarCeni sferosaTvis, damaxasiaTebelia mudmivi cv-lilebebi.58 am mxriv, arc erTi federaciuli saxelmwifos safinan-so konstitucia ar SeiZleba CaiTvalos srulyofilad.59 liter-aturaSi aRiarebuli SexedulebiT, safinanso urTierTobebi federaci-ul saxelmwifoSi gamoirCevian gansakuTrebuli dinamikurobiT.60

gabatonebuli Sexedulebis Tanaxmad, erTi da imave subieqtis xel-Si unda iyos gaerTianebuli rogorc garkveuli uflebamosileba,aseve pasuxismgebloba am uflebamosilebis ganxorcielebaze gaweuldanaxarjebze. teritoriuli erTeuli, romelmac unda SeasrulosgansazRvruli amocana, aseve unda iyos pasuxismgebeli mis dafin-ansebaze, ramdenadac danaxarjebis ganxorcielebis saxe gansazRvravsam mizniT gamoyenebuli sabiujeto saxsrebis moculobas.61

federaciuli saxelmwifos safinanso sistemis RerZs ayalibebsSemosavlebis gadanawilebis sistema, romlis ZiriTadi parametre-bi Cans qvemoT mocemul cxrilSi:

centraluri saxelmwifos wili saerTocentraluri saxelmwifos wili saerTocentraluri saxelmwifos wili saerTocentraluri saxelmwifos wili saerTocentraluri saxelmwifos wili saerToSemosavlebsa da gasavlebSi (%)Semosavlebsa da gasavlebSi (%)Semosavlebsa da gasavlebSi (%)Semosavlebsa da gasavlebSi (%)Semosavlebsa da gasavlebSi (%)

avstria 51.8 56.0aSS 41.0 45.8germania 33.4 30.6Sveicaria 27.0 30.6

dania 66.9 71.4didi britaneTi 73.9 83.1italia 60.8 72.3niderlandi 56.4 56.7safrangeTi 48.9 44.6

b. arafederaciuliarafederaciuliarafederaciuliarafederaciuliarafederaciulisaxelmwifoebisaxelmwifoebisaxelmwifoebisaxelmwifoebisaxelmwifoebi

a. federaciulifederaciulifederaciulifederaciulifederaciulisaxelmwifoebisaxelmwifoebisaxelmwifoebisaxelmwifoebisaxelmwifoebi

saxelmwifos ti saxelmwifos ti saxelmwifos ti saxelmwifos ti saxelmwifos tipipipipipi SemosavlebiSemosavlebiSemosavlebiSemosavlebiSemosavlebi gasavlebi gasavlebi gasavlebi gasavlebi gasavlebi

wyarowyarowyarowyarowyaro: Organisation for Economic Co-Operation and Development. National Accounts:Detailed Tables Volume II 1983-1995, Paris, 1997. Semosavlebi saSualod 1973,1983 1992 wlebisaTvis, gasavlebi, aseve saSualod 1995 wlisaTvis. ix.Linder, W., Schweizerische Demokratie. Institutionen-Prozesse-Perspektiven, 1999, S. 150.

58 Bothe, M., Die kompetenzstruktur des modernen Bundesstaates in rechtsvergleichender Sicht, S. 233.59 iqve, gv. 260.60 Bothe, M., Die Kompetenzstruktur des modernen Bundesstaates in rechtsvergleichender Sicht, S. 233.61 Kommission für die Überprüfung der strukturellen Gliederung in der Bundesrepublik Deutschland,Stuttgart, 1966, S. 51. cit: Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, Band II, Bundesstaat, S. 161.

Page 370: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 354 -

rogorc am sqemidan Cans, federaciuli saxelmwifos subieqtebi, ram-denadac maT damoukidebeli sagadasaxado wyaroebi aqvT, floben Se-mosavlebis sakmaod maRal wils. federaciuli saxelmwifoebidanSemosavlebisa da gasavlebis yvelaze decentralizebuli struqturaaqvs Sveicarias, sadc federaluri xelisufleba akontrolebs Semo-savlebis mxolod 27 procents da gasavlebis mxolod 30 procents.

21. personaluri federalizmi21. personaluri federalizmi21. personaluri federalizmi21. personaluri federalizmi21. personaluri federalizmi

belgiis uaxlesma federalurma konstituciam ganaviTara person-aluri da ara mxolod teritoriuli federalizmis koncefcia. ammodelis mixedviT, belgia dayofilia sam mxared, e. i. regionebad,xolo kulturuli avtonomiis uzrunvelyofis mizniT, konstitu-cia iTvaliswinebs belgiis enobrivi jgufebis avtonomias. e. w.kulturuli avtonomia aqvT frangul, niderlandur da germanule-novan belgielebs.

aRsaniSnavia, rom sami modelis (individualuri uflebebi, terito-riuli federalizmi da personaluri federalizmi) kombinaciaarsebiTad warmoadgenda belgiaSi arsebuli konfliqtis gadwyve-tis erTaderT formas.

personaluri federalizmis calkeuli elementebi realizebuliaSveicariaSic. ase magaliTad, argaus kantonSi farTo diskusiissagani iyo parlamentis kaTolikur da reformatorTa fraqciebaddayofis sakiTxi, romelTagan TiToeuls unda gadaewyvita religiurerTobebSi saskolo ganaTlebis sakiTxebi. analogiuri gadawyvetile-bebi ganaxorcieles e. w. Tavisufal saero skolebTan dakavSirebiTfraiburgisa da sanqt _ galenis kantonebSi. graubundenis kanton-Si, misi parlamentis kaTolikuri wevrebi dRemde warmoadgenen ka-Tolikuri eklesiis umaRlesi organos nawils.62

22. intrasaxelmwifo federalizmi22. intrasaxelmwifo federalizmi22. intrasaxelmwifo federalizmi22. intrasaxelmwifo federalizmi22. intrasaxelmwifo federalizmi

intrasaxelmwifo federalizmi, politikur-institucionaluri Tval-sazrisiT, Semoifargleba uflebamosilebaTa mxolod funqciurigadanawilebiT da xelisuflebaTa vertikaluri SeboWviT. intrasax-elmwifo federalizmis modeli efuZneba uflebamosilebaTa iseTgadanawilebas, rodesac sakanonmdeblo kompetenciebi Tavmoyriliafederaciis xelSi, xolo federaciis subieqtebis, agreTve adgi-lobrivi TviTmmarTvelobis organoebis xelSi koncentrirebuliafarTo aRmasrulebeli kompetenciebi. aseTi sistema gansakuTrebiTSeexeba sagadasaxado kanonmdeblobas da sagadasaxado Semosavleb-is gadanawilebas, romelic, marTalia, wydeba federalur doneze,

62 Fleiner-Gerster, Th., Multikulturelle Gesellschaft und Verfassungsgebende Gewalt. Staatslegi-timation und Minderheitenschutz, in: Fleiner-Gerster (Hrsg.), Die multikulturelle und multi-eth-nische Gesellschaft. Eine neue Herausforderung an die Europäische Verfassung, S. 58-59.

Page 371: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 355 -

63 Wheare, K. C., Föderative Regierung, 1959, S.29.64 Löwenstein, K., Verfassungslehre, 1969.

magram maT marTvaze pasuxismgebloba ekisrebaT federaciis sub-ieqtebs da adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebs.

intrasaxelmwifo federalizmis dros federaciis subieqtebi aqti-urad monawileoben federalur kanonmdeblobaSi. federaluri pal-ata mTlianad yalibdeba federaciis subieqtis mTavrobis warmo-madgenelTagan. intrasaxelmwifo federalizmis modelisaTvis dam-axasiaTebelia mWidro TanamSromloba rogorc federalur xelisu-flebasa da mis subieqtebs, ise TviTon federaciis subieqtebsSorisac. intrasaxelmwifo federalizmSi gansakuTrebiT Zlieriaormxrivi urTierTdamokidebuleba federaciasa da mis subieqtebsSoris. amave dros, federaluri politika ayalibebs mTeli poli-tikuri sistemis centrs. intrasaxelmwifo federalizmis nimuSe-bad SeiZleba CaiTvalos iseTi e. w. unitaruli federaciuli sax-elmwifoebi, rogoricaa germania da avstria.63

23. intersaxelmwifo federalizmi23. intersaxelmwifo federalizmi23. intersaxelmwifo federalizmi23. intersaxelmwifo federalizmi23. intersaxelmwifo federalizmi

intersaxelmwifo federalizmi warmoadgens federalizmis iseT tips,romlisTvisac damaxasiaTebelia xelisuflebaTa vertikaluri dan-awileba, federaciis subieqtTa farTo avtonomia da urTierTTan-amSromlobis ganviTarebuli formebi.

intrasaxelmwifo federalizmisagan gansxvavebiT, intersaxelmwifofederalizmisaTvis damaxasiaTebelia:

1. saxelmwifos struqturuli elementebis dualizmi da orive (fed-eraluri da federaciis subieqtis) politikuri donis farTodamoukidebloba;

2. kompetenciaTa gadanawileba politikis sferoebisa da ara ufle-bamosilebaTa saxeebis mixedviT (maT Soris sagadasaxado poli-tikis sferoSic);

3. federaciis subieqtebi naklebad monawileoben federalur poli-tikaSi. federaciasa da mis subieqtebs Soris arsebuli kooper-acia efuZneba nebayoflobiTobis princips da uaxlovdeba saer-TaSoriso samarTlis subieqtTa Soris TanamSromlobis praq-tikaSi damkvidrebul formebs. intrasaxelmwifo federalizmismagaliTia aSS-isa da kanadis politikuri sistemebi.64

Page 372: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 356 -

Tavi 19. federaciuli saxelmwifoskriteriumebi

1. federaciis subieqtis saxelmwifoebrioba1. federaciis subieqtis saxelmwifoebrioba1. federaciis subieqtis saxelmwifoebrioba1. federaciis subieqtis saxelmwifoebrioba1. federaciis subieqtis saxelmwifoebrioba

federaciis subieqtis cnebis Sinaarsis axsna, pirvel rigSi, dakav-Sirebulia misi saxelmwifoebrivi bunebis garkvevasTan. federaci-is subieqtebi iuridiul literaturaSi zogjer daxasiaTebuliarogorc saxelmwifoebi, Tumca es sakiTxi dRemde sadavod iTvlebaara marto mecnierebaSi. masze erTmniSvnelovan pasuxs ver vpou-lobT verc konstituciur kanonmdeblobaSi.

Tanamedrove saxelmwifos TeoriaSi gavrcelebuli SexedulebisTanaxmad, federaciuli saxelmwifos, gadamwyvet kriteriumad aRebu-lia federaciis Semadgeneli subieqtebis „saxelmwifoebrioba“.1

magram federaciis subieqtTa „saxelmwifoebriobis“ niSnis iurid-iuli axsna awydeba mTel rig sirTuleebs. saerTaSoriso samarTa-li federaluri saxelmwifos wevr subieqtebs ar ganixilavs rogorcsaxelmwifoebs, miuxedavad imisa, rom maT SeiZleba hqondeT garkveulisaerTaSoriso uflebebi da movaleobebi. iuridiul literaturaSiaseve ar arsebobs „wevri-saxelmwifos“ aprioruli ganmarteba, iseverogorc ar arsebobs saerTod saxelmwifos aprioruli cneba. iu-ridiul mecnierebaSi gabatonebuli Sexedulebis Tanaxmad, saxelm-wifo, maT Soris federaciuli saxelmwifoc, SeiZleba ganixile-bodes mxolod istoriul-empiriulad.2

federaciis subieqti ar aris saxelmwifo, igi saxelmwifoebriviwarmonaqmnia. meore mxriv, TviTon federaluri konstitucia ic-nobs mxolod respublikebis, Statebis, miwebis cnebebs. amitom iu-ridiul mecnierebas araferi darCenia, garda imisa, rom isini daax-asiaTos, rogorc saxelmwifoebrivi warmonaqmni.

federaciuli saxelmwifoebis konstituciebSi federaciis subieqtebiyovelTvis moixsenieba, rogorc Statebi (aSS, indoeTi), provincie-bi (kanada) an miwebi (germania, avstria) da maT mimarT saerTod araris gamoyenebuli „saxelmwifos“ cneba. konstituciuri kanonmde-blobidan gamomdinare, iuridiuli literatura federaciis sub-ieqtebs gansazRvravs, rogorc „saxelmwifoebriv erTeuls“. „sax-elmwifoebrioba“ warmoadgens im niSans, romelic federaciis sub-ieqts, iuridiuli TvalsazrisiT, arsebiTad ganasxvavebs unitarulisaxelmwifos decentralizebuli, teritoriuli erTeulebisagan.

unitaruli saxelmwifos administraciul-teritoriuli erTeuleb-isagan gansxvavebiT, federaciis subieqtebisaTvis damaxasiaTebelia:1. damoukidebeli politikuri sistemisa da avtonomiuri saxelm-

1 am Sexedulebebis Sesaxeb ix. Bothe M., Die Kompetenzstruktur des modernenBundesstaates in rechtsvergleichender Sicht, Berlin Heidelberg New York, 1977, S.8 ff.2 Krüger, Allgemeine Staatslehre, S. 1. Kelsen, Allgemeine Staatslehre, S. 5.

Page 373: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 357 -

wifo institutebis farTo sistemis arseboba, romelic ufro poli-tikuri xasiaTisaa da romlis Sinaarsic ar amoiwureba martoodenadministraciuli marTvis funqciebiT; 2. federaciis subieqtis Zir-iTadi funqciebi da saxelmwifo organizacia uSualod gan-sazRvrulia federaciis subieqtis konstituciiT; 3. federaciissubieqti monawileobs federaluri nebis formirebis procesSi.

zemoaRniSnuli niSnebi ayalibeben federaciis subieqtis avtonomi-urobas da damoukideblobas. magram federaciis subieqtis samarT-lebrivi buneba mTlianobaSi ar SeiZleba aixsnas mxolod misgan(federaciis subieqtisagan) gamomdinare. federaciis subieqtis sa-marTlebriv bunebas bevrad gansazRvravs swored is momenti, romigi federaciuli saxelmwifos Semadgeneli nawilia.

unitaruli saxelmwifos TviTmmarTvelobiTi erTeulebisagan gan-sxvavebiT, federaciis subieqtis damoukidebloba ufro farToa.amasTanave, federaciis subieqtis avtonomiuri, sakuTar pasuxismge-blobaze dafuZnebuli saqmianobis formebi SesaZlebelia gansx-vavebuli iyos konstituciur kanonmdeblobaSi da konstituciurpraqtikaSi. swored federaciis subieqtis realuri avtonomiiT gan-isazRvreba federaciuli saxelmwifos „namdviloba“ an misi „kvazi-federaluri xasiaTi“, Tumca federaciis wevris „sakmarisi“ da„arasakmarisi“ damoukideblobis sakiTxi dRemde rCeba erT-erT mwvaveproblemad.

federaciis subieqtis samarTlebrivi statusis erT-erT mniSvnelovanelements ayalibebs misi monawileoba federaluri nebis formire-baSi. es monawileoba ar aris damokidebuli centraluri saxelmwi-fos nebaze, xolo misi formebi da garantiebi ganmtkicebulia mTe-li rigi konstituciuri garantiebiT. germanul iuridiul liter-aturaSi gansakuTrebuli aqcenti gakeTebulia swored saerTo neb-is formirebaSi monawileobis momentze.

Tumca martooden es faqtori ver axsnis federaciuli saxelmwi-fos Sinaarss. sakiTxi rom arc ise martivad gadasawyvetia, Cansermakoras im Sexedulebidan, romlis Tanaxmadac, ara marto fed-eraciis subieqtebi unda monawileobdnen federaluri saxelmwifoxelisuflebis ganxorcielebaSi, aramed federaluri xelisufle-bac aseve unda monawileobdes federaciis subieqtebis xelisuflebisganxorcielebaSi.3

federaciuli saxelmwifos umniSvnelovanes princips warmoadgensfederaciis subieqtebis Tanasworoba. federaciis subieqtebi, Tavi-anTi ekonomikuri siZlieris, mosaxleobisa da teritoriis sididismiuxedavad, sargebloben absoluturad Tanabari uflebebiT. Tum-ca am zogadi principidan SesaZlebelia daSvebuli iyos calkeuligamonaklisic. kerZod, federaluri parlamentis meore palataSi

3 Frenkel. M., Föderalismus und Bundesstaat, S. 97.

Page 374: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 358 -

federaciis subieqtTa araTanabari warmomadgenlobis, agreTve gansx-vavebul uflebamosilebebis arseboba (e. w. asimetriuli federalizmi).

federaciis subieqtis cnebaSi garkveuli mniSvneloba eniWeba fed-eraciuli saxelmwifos Camoyalibebis formas. federaciuli sax-elmwifo federaciulia, damoukideblad imisa, igi suverenuli sax-elmwifoebis gaerTianebis Sedegad warmoiSva, Tu unitaruli sax-elmwifos reorganizaciis gziT. mTlianobaSi, federaciuli sax-elmwifos iuridiuli bunebisaTvis aranairi mniSvneloba ara aqvsmisi warmoSobis safuZvlebs. federaciuli saxelmwifos arssaranairad ar cvlis is garemoeba, federaciul kavSirSi gaerTianeb-uli erTeulebi damoukidebeli saxelmwifoebi (sanam isini gaerTi-andebodnen federalur kavSirSi) iyvnen Tu federaluri kavSiriCamoyalibda unitaruli saxelmwifos federirebis Sedegad. zogi-erTi avtoris Tvalsazrisi, rom pirvel SemTxvevaSi, saqme gvaqvsfederaciul saxelmwifosTan, xolo meore SemTxvevaSi _ federaciulunitarul saxelmwifosTan,4 Cveni azriT, ar unda iyos marTebuli.federaciuli saxelmwifoebis klasifikaciis survilis SemTxveva-Si ufro swori iqneboda yuradReba gagvemaxvilebina federaciissubieqtebis damoukideblobis xarisxsa da saerTo nebis formire-baSi maTi monawileobis formebze, vidre federaciuli saxelmwi-fos Camoyalibebis safuZvlebze.

federaciuli saxelmwifos cnebisaTvis aseve mniSvnelovania fed-eraciis subieqtebis institucionaluri organizaciis sakiTxebi,gansakuTrebiT maTi mimarTeba adgilobrivi TviTmmarTvelobis orga-noebTan. klasikuri moZRvrebis Tanaxmad, TviTmmarTvelobis orga-noebi warmoadgenen federaciis subieqtis marTlwesrigis „Semo-qmedebas“. am debulebidan SeiZleba davaskvnaT, rom: 1. centralurxelisuflebas „ekrZaleba“ pirdapiri kavSirebis damyareba TviTm-marTvelobis organoebTan da 2. federaciis subieqti Tavisi nebiTgansazRvravs adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebisaTvis mini-Webuli damoukideblobis xarisxs.

2. federaciis subieqtis monawileoba erTiani, federaluri2. federaciis subieqtis monawileoba erTiani, federaluri2. federaciis subieqtis monawileoba erTiani, federaluri2. federaciis subieqtis monawileoba erTiani, federaluri2. federaciis subieqtis monawileoba erTiani, federalurinebis formirebis procesSinebis formirebis procesSinebis formirebis procesSinebis formirebis procesSinebis formirebis procesSi

literaturaSi gavrcelebuli Sexedulebis Tanaxmad, federaciu-li saxelmwifos arsebiT, struqturul niSans ayalibebs federaciissubieqtis monawileoba saerTo-politikuri nebis formirebis pro-cesSi. TviTon am procesis centralur, federalur elements ayal-ibebs federaluri parlamentis orpalatiani sistema.

dReisaTvis tanzaniisa da komoris gamoklebiT, yvela federaciulsaxelmwifos hyavs orpalatiani parlamenti, romelTagan erT-erTfederalur palataSi gansakuTrebuli wesiT arian warmodgenilifederaciis subieqtebi.

4 iqve.

Page 375: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 359 -

sakanonmdeblo organos orpalatiani struqtura federaciuli sax-elmwifosaTvis damaxasiaTebeli, tipiuri movlenaa. magram orpala-tiani parlamenti ar gvxvdeba martooden federaciul saxelmwi-foebSi. Tanamedrove msoflios daaxloebiT 162 unitaruli saxelm-wifodan 38-s aseve hyavs orpalatiani parlamenti.5 bikameralizmistradiciebs araferi saerTo ar gaaCniaT federaciuli saxelmwi-fos modelTan. istoriulad bikameralizmis warmoSoba ukavSirde-ba britanul parlaments, romelic ukve saukuneebia, rac Sedgebaqveda da zeda palatisagan, agreTve (formalurad) samefo taxtisagan.6

federaciuli saxelmwifoebis istoriaSi pirveli orpalatianistruqtura hqonda aSS-is parlaments. aSS-is orpalatiani parla-mentis Camoyalibebas win uZRoda cxare debatebi. kerZod, azrTasxvadasxvaobas iwvevda, Tu rogor unda SeeTavsebinaT inglisuriparlamentis sanimuSod aRebuli modeli da am parlamentSi State-bis warmomadgenlobaTa meqanizmi.7 sabolood, miRweuli iyo kom-promisi, romelmac gaaerTiana warmomadgenelTa kongresis Zveli,konfederaciuli kavSiris sistema da unitaruli da demokratiulisamoqalaqo parlamentis forma.8

parlamentis orpalatian struqturas aqvs gansxvavebuli funqcie-bi. pirvel rigSi, man unda uzrunvelyos kanonSemoqmedebiTi proce-sis racionalizacia. ramdenadac orpalatiani sistema efuZnebalegitimaciis gansxvavebul safuZvlebs, aseTi struqtura xelsuwyobs xelisuflebaTa danawilebas da asrulebs kanonmdeblobissferoSi Tavisuflebis uzrunvelyofis damatebiTi garantiis fun-qcias. garda amisa, bikameralizmma xeli unda Seuwyos saxelmwifo-Si gansxvavebuli jgufebis integraciasac. es ukanaskneli, TavisiSinaarsiT federaluri funqcia, realizebulia calkeul unitarulsaxelmwifoebSic.

unitarul saxelmwifoTa umravlesobaSi, sadac moqmedebs orpala-tiani sistema, erT-erT palataSi ufro metad realizebulia sworedteritoriulobis principi. federaciul saxelmwifoSi moqmedisistemis Tavisebureba ganisazRvreba im momentiT, rom igi xelovnurad„aTanabrebs“ TavianTi obieqturi maxasiaTeblebiT araTanasworfederaciis subieqtebs. es gansakuTrebiT Seexeba iseT federaciulsaxelmwifoebs, sadac federaciis yvela wevri (miuxedavad mosax-

5 or unitarul saxelmwifoSi _ islandiasa da norvegiaSi _ irCeven par-laments, romelic Semdgom TviTon iyofa or palatad. ix: Frenkel, M., Föder-alismus und Bundesstaat, II Band, Bundesstaat, S. 239.6 May, Th. E., Treatise on the Law, Privileges, Proceedings and Usage of Parlament, London,1957, S. 8. cit: Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, II Band, Bundesstaat, S. 239.7 Union Interparlementaire: Parlaments, Paris, 1961, S. 6. cit: Frenkel, M., Föderalismus undBundesstaat, II Band, Bundesstaat, S. 240.8 Imboden, M., Die Staatsformen, Stuttgart, 1959, S. 74 ff. cit: Frenkel, M., Föderalismus undBundesstaat, II Band, Bundesstaat, S. 240.

Page 376: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 360 -

leobis raodenobisa da teritoriis sididisa) Tanabrad aris war-modgenili federalur palataSi.

xSirad parlamentis orpalatiani struqtura gakritikebuliarogorc arademokratiuli. principulad, es kritika samarTliania.magram federaluri integraciis problema moiTxovs, rom gardasamoqalaqo demokratiisa, aseve gaiTvaliswinon „federaciis wevr-Ta demokratiac“. cxadia, aRniSnuli sistema ar eswrafvis fed-eraciis subieqtTa absoluturi Tanasworobis damkvidrebas. asemagaliTad, federaciis subieqtTa qvota SeiZleba damokidebuliiyos mosaxleobis raodenobaze, rogorc esaa, magaliTad, germaniisfederaciul saxelmwifoSi.

sainteresoa imis aRniSvna, rom TiTqmis yvela federaciul saxelm-wifoSi varaudobdnen, rom meore palatis SemoRebiT kidev ufroganmtkicdeboda federaciis subieqtebis gavlena centraluri sax-elmwifos nebis formirebis procesSi, Tumca politikuri praqtikaumetes SemTxvevaSi ganviTarda am molodinis sawinaaRmdegod. fed-eraluri palata an iuridiulad umniSvnelo xdeboda saparlamen-to sistemis, parlamentis meore palatisadmi iuridiulad daqvem-debarebuli mdgomareobis an saerTod parlamentis politikurigavlenis Sesustebis gamo, an federaluri palata gvevlinebodarogorc erTgvari rudimenti (ramdenadac meore palatis formire-bis wesi teritoriul-statikuri iyo).9

parlamentis orpalatiani sistema ar SeiZleba ganvixiloT rogorcfederaluri nebis formirebis erTaderTi federaluri elementi.miT ufro, rom bikameralizmi, federaluri marTvis modelis efeq-turobis TvalsazrisiT, yovelTvis ar warmoadgens qmediT formas.10

federaluri parlamentis orpalatianma struqturam SesaZloa Sea-srulos centralizebuli marTvisa da unitaruli institutis fun-qciac. imisaTvis, rom davadginoT, Tu ramdenad srulad axorcielebsparlamentis orpalatiani struqtura federaciis subieqtTa inter-esebs, unda gaviTvaliswinoT Semdegi momentebi: 1. ra wesiT xdebafederaciis subieqtTa interesebis warmodgena federalur palata-Si da 2. rogoria palatebis iuridiuli wona saerTo-federalurinebis Camoyalibebis procesSi.11 es ukanaskneli Seexeba urTierTo-bas rogorc parlamentis palatebs Soris, ise damokidebulebasmTavrobasa da parlaments Soris.

Tanamedrove federaciuli saxelmwifosaTvis damaxasiaTebeliafederaciis wevrTa sul ufro mzardi monawileoba centralurisaxelmwifos nebis formirebis procesSi, ZiriTadad federalurikanonmdeblobis, maT Soris mimdinare kanonebis SemuSavebisa da

9 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, II Band, Bundesstaat, S. 241.10 Bothe, M., Die Kompetenzstruktur des modernen Bundesstaates in rechtsvergleichender Sicht, S.84.11 iqve.

Page 377: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 361 -

miRebis formiT. federaciuli saxelmwifos aRniSnuli elementiayalibebs federaciis subieqtis avtonomiis garantiebs, agreTvekompetenciaTa aracentralizebul sferos, romelsac arsebiTi mniS-vneloba aqvs federaciis subieqtis politikuri wonisTvis.

federaciis subieqtTa saerTo-saxelmwifo nebis formirebaSi monaw-ileobis maCvenebelia is, rom federaciis wevrebi gaerTianebuliarian erTian, federaciul-saxelmwifo kavSirSi. federaciis sub-ieqtebs am formiT SesaZlebloba eZlevaT Tavis Tavze aiRon poli-tikuri pasuxismgebloba saerTo-saxelmwifoebrivi sakiTxebis gada-wyvetaze da gavlena iqonion centraluri nebis formirebisa dafederaluri moxeleebis arCeva-daniSvnis procesze.

federaciis subieqtebis monawileoba am procesSi SeiZleba sxva-dasxva formiT ganxorcieldes. kerZod, federaciis subieqtebi Sei-Zleba ubralod „warmoadgendnen“ gansazRvrul teritorias. monaw-ileobis es forma literaturaSi ganmartebulia, rogorc terito-riul-statikuri. teritoriul-statikuri forma, marTalia, asaxavsregionalur gansxvavebulobebs, magram federaciis subieqti am SemTx-vevaSi ar gamodis, rogorc politikuri organizacia,12 maSin rocaswored esaa federaciis subieqtis damoukideblobis arsebiTi niSani.

federaciis subieqtis politikur struqturebSi myari, stabiluriformiTaa gamoxatuli misi xalxis neba. aqedan gamomdinare, fed-eraciul saxelmwifoSi gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba monaw-ileobis iseT formebs, sadac federaciis subieqti warmodgeniliapolitikurad organizebuli institutis saxiT. monawileobis ase-Ti forma damaxasiaTebelia germaniisaTvis. germaniis parlamentisfederalur palataSi, bundesratSi warmodgenili arian federalurimiwis mTavrobaTa warmomadgenlebi. saerTo-federaluri nebisformirebaSi federaciis subieqtebis monawileobis aRniSnuli formaSesaZlebelia daxasiaTdes, rogorc politikur-organizaciuli.13

zogadad, Tqma imisa, Tu romeli formaa maT Soris saukeTeso _teritoriul-statikuri Tu politikur-organizaciuli _ sakmaodrTulia. am SemTxvevaSi arCevani unda gakeTdes konkretuli situ-aciidan gamomdinare da imis gaTvaliswinebiT, Tu ra funqciasemsaxureba federaluri nebis formirebaSi federaciis subieqtismonawileobis instituti. unda gaviTvaliswinoT isic, rom fed-eraciis subieqtis gavlena ar Semoifargleba martooden saerTonebis formirebaSi monawileobis formiT.

federaciis subieqtebis monawileobas federaluri nebis formire-bis procesSi aqvs ara marto dadebiTi, aramed negatiuri aspeqte-bic. kerZod, aseTi wesi arTulebs federalur doneze gadawyvetile-baTa operatiulad miRebis proceduras. es momenti aucileblad

12 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, II Band, Bundesstaat, S. 227.13 iqve, gv. 228.

Page 378: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 362 -

gasaTvaliswinebelia krizisul da gardamavali xasiaTis pirobeb-Si, rodesac gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba swored gadaw-yvetilebaTa droulad miRebas.

federaluri nebis formirebis garTulebuli sistema erTgvaradaneitralebs marTvis federaluri modelis im upiratesobas, rode-sac mniSvnelovanwilad gantvirTulia xelisuflebis centraluridoneebi (federaciis subieqtebisa da sxva teritoriuli erTeuleb-isaTvis uflebamosilebaTa farTo wris gadacemiT). meore mxriv,gadawyvetilebaTa miRebis federaluri da maSasadame garTulebu-li sistema, xels uwyobs xelisuflebaTa danawilebas da poziti-ur rols asrulebs konfliqtebis daZlevis TvalsazrisiTac.14

federaciis subieqtebis politikur wonaze did gavlenas axdeneniseTi araiuridiuli momentebi, rogoricaa federaciis subieqtTaraodenoba da maTi homogenurobis xarisxi. federaluri nebisformireba apriorulad gulisxmobs federalur da federaciissubieqtTa gansxvavebuli, zogjer urTierTsapirispiro intereseb-is arsebobas. im SemTxvevaSi, Tu federalur kavSirSi gaerTianebu-li arian SedarebiT mcirericxovani subieqtebi, maT ufro adviladSeuZliaT gaerTiandnen federaciuli saxelmwifos „winaaRmdeg“,vidre federaciis mravalricxovan subieqtebs.

federaciis subieqtTa organoebis aqtiuroba (saerTo-politikurinebis formirebis procesSi) mniSvnelovanwilad ganisazRvreba da-pirispirebuli interesebis intensivobiT. iq, sadac es winaaRmde-gobebi TvalSi sacemia, agreTve rodesac saxeze arian „Zlieri“federaciis subieqtebi, federalur palataSi warmodgenilia fed-eraciis subieqtis mTavroba. es garemoeba SeiZleba aixsnas imiT,rom parlamentebs da miT ufro mosaxleobas, ormxriv dialogebSi,konsultaciebsa da sxva dinamikur procesSi aqtiuri Cabmis Sedar-ebiT naklebi SesaZleblobebi aqvT.

parlamentis orpalatiani sistemis formirebis wesi gansxvavebu-lia sxvadasxva federaciul saxelmwifoSi. federaluri palataSesaZlebelia yalibdebodes pirdapiri arCevnebis gziT (Sveicaria,aSS), saxalxo warmomadgenelTa arapirdapiri arCevnebis gziT (avs-tria), daniSvnis wesiT (kanada). aseve SesaZlebelia, rom feder-alur palataSi warmodgenili iyvnen federaciis subieqtTa mTavrobiswarmomadgenlebi (germania).

2.1. avstralia2.1. avstralia2.1. avstralia2.1. avstralia2.1. avstralia

avstraliis senati Sedgeba aTi senatorisagan, romlebic eqvsi wlisvadiT arian arCeuli avstraliis StatebSi. senatis ori wevri ar-Ceulia federaciis dedaqalaqSi da federalur teritoriaze. sen-atorTa arCevis sakiTxebi regulirebulia federaciis subieqtTa

14 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, II Band, Bundesstaat, S. 238.

Page 379: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 363 -

kanonmdeblobiT da maTdami wayenebulia igive moTxovnebi, racdeputatTa palatis wevrebisaTvis. gansxvaveba isaa, rom senatoreb-is arCevisas TiToeul amomrCevels aqvs mxolod erTi xma. TiToeu-li Stati warmoadgens saarCevno olqs. federaluri palatis arCevne-bi mimdinareobs proporciuli saarCevno sistemiT.

avstraliis orive palata TiTqmis Tanasworuflebiania. im SemTx-vevaSi, Tu palatebi romelime sakiTxTan dakavSirebiT ver miaRw-even SeTanxmebas zedized orjer, maSin orive palatas daiTxovenda Catardeba axali arCevnebi. Tu am SemTxvevaSic ver gadailaxebapalatebs Soris arsebuli winaaRmdegoba, maSin sakiTxs gadawyvetskenWisyra palataTa gaerTianebul sxdomaze. WeSmarit bikameral-izmsa da saparlamento marTvis sistemas Soris arsebulma winaaRm-degobam 1975 wels gamoiwvia konstituciuri krizisi. maSin avs-traliis senatma (romelSic warmodgenili iyvnen mTavrobisadmiopoziciuri Zalebi) mxari ar dauWira qveynis biujets. mTavrobam,romelmac icoda, rom xelaxal arCevnebSi gamarjvebis naklebi San-si hqonda da ar surda parlamentis daTxovna, gadawyvita qveyanaemarTa biujetis Sesaxeb kanonis gareSe. krizisuli situaciis da-Zlevis mizniT, generalurma gubernatorma gaaTavisufla premier-ministri da mTavrobis xelmZRvaneloba daavala opoziciis lid-ers. am ukanasknelma maSinaTve daiTxova parlamenti, xolo vadam-del arCevnebSi gaimarjva opoziciam. unda aRiniSnos, rom zemoaRniS-nuli konfliqti Tavisi arsiT atarebda ara imdenad federalur,ramdenadac mxolod partiul-politikur xasiaTs.15

avstraliis senati, romelic Cafiqrebuli iyo rogorc Statebiswarmomadgenloba, dReisaTvis naklebad asrulebs Tavis federalurfunqcias.16 es organo droTa ganmavlobaSi TandaTan moeqca parti-uli sistemis gavlenaSi. Statis mosaxleobis mier arCeuli sena-torebi ufro metad ganicdian partiuli organizaciebis gavlenasda SedarebiT naklebad icaven lokalur interesebs. partiuli gav-lena Cans iqidanac, rom saarCevno siebSi „kargi“ adgili, faqto-brivad, garantirebuli aqvT ufro damsaxurebul partiul moR-vaweebs. Zlieri partiuli disciplinis gavlenaSi myofi senatore-bi, principulad arc asruleben avstraliis warmomadgenelTa pa-latisagan gansxvavebul funqcias. miT ufro, rom regionaluriinteresebi SesaZlebelia warmoadginos warmomadgenelTa palatisdeputatmac. senats ukve ar gaaCnia federaluri Statebis interes-Ta warmodgenis gansakuTrebuli funqcia, ris gamoc igi miCneuliausargeblo institutad. avstraliis erT-erTi uZlieresi, leiboris-tuli partia senatis gauqmebasac ki moiTxovda.17

15 ix. Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, II Band, Bundesstaat, S. 242.16 Bothe, M., Die Kompetenzstruktur des modernen Bundesstaates in rechtsvergleichender Sicht, S.95.17 Crisp, Australian National Government, S. 313. cit: Bothe, M., Die Kompetenzstruktur desmodernen Bundesstaates in rechtsvergleichender Sicht, S. 96.

Page 380: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 364 -

miuxedavad amisa, avstraliis sami uZlieresi partiidan, ors aqvsZlieri, federalurad decentralizebuli struqtura, xolo maTideputatebis mier lokaluri interesebis warmodgenis sistema sak-maod qmediTia. marTalia, senatis rogorc Statebis interesTa dam-cvelis funqcia sustia, magram avstraliis parlamentis meore pal-atas (partiuli Zalebis gansazRvruli ganlagebis SemTxvevaSi),SeuZlia opoziciis Zlieri instrumentis rolis Sesruleba.18

2.2. avstria2.2. avstria2.2. avstria2.2. avstria2.2. avstria

avstriis bundesratSi, iseve rogorc germaniaSi, federaluri miwe-bi Tanabrad ar arian warmodgenili. amasTanave, TiToeuli miwafederalur palataSi waradgens, sul cota, sam wevrs. bundesratiswevrebs irCevs landtagi oTxi wlis vadiT da proporciuli saarCevnosistemis safuZvelze. moqmedi wesis Tanaxmad, bundesratis, sulcota, erTi mandati mainc unda miiRos im partiam, romelic depu-tatebis raodenobis mxriv meorea miwis landtagSi. bundesratiswevrebis absoluturi umravlesoba ar aris landtagis wevri. igiarc miwis mTavrobazea damokidebuli da arc landtagis miTiTebe-bze da, upirveles yovlisa, „warmoadgens“ Tavis partias.

avstriis bundesrats sakanonmdeblo iniciativis ufleba aqvs, Tum-ca es ufleba mas dRemde ar gamouyenebia.19 bundesrats SeuZliagaaprotestos federaluri parlamentis mier miRebuli kanoni. pro-testis daZleva SeuZlia erovnul sabWos xmebis ubralo umravle-sobiT, Tu mas eswreba wevrTa naxevari mainc. 1945 wlidan moyole-buli, avstriis bundesrats Tavisi poziciac ki ar gamouxatavsfederaluri centris mxridan miwebis kompetenciaTa sferoSi „kanon-ierad“ Carevis arcerTi faqtis mimarT.20 avstriis bundesrats asevedRemde ar gamouyenebia mTavrobaze kontrolis ufleba. sakmaodiSviaTia avstriis bundesratis mxridan interpelaciis uflebisgamoyenebis SemTxvevac.

2.3. aSS2.3. aSS2.3. aSS2.3. aSS2.3. aSS

aSS-is senatSi TiToeul Stats or-ori warmomadgeneli hyavs. amerikelsenatorebs 1913 wlamde irCevda Statis parlamenti. 1913 wlidansenatorebis arCeva xdeba pirdapir arCevnebSi, 6 wlis vadiT. sena-tors sacxovrebeli adgili aucileblad unda hqondes im StatSi,saidanacaa arCeuli. senators xelfass uxdis federaluri mTavro-ba, xolo senatis sxdomebs Tavmjdomareobs vice-prezidenti.

aSS-is konstituciis mamebis CanafiqriT, senati unda yofiliyo araimdenad federaciis wevrTa warmomadgenloba, ramdenadac amerikis

18 Bothe, M., Die Kompetenzstruktur des modernen Bundesstaates in rechtsvergleichender Sicht,S. 98.19 Walter, R., Der Bundesrat, S. 265.20 Ermacora, F., Österreichischer Föderalismus, Wien, 1976, S. 85.

Page 381: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 365 -

sulieri elitis sakrebulo.21 dRemde sadavoa, Tu ramdenad icavssenati federaluri Statebis interesebs. Tu amerikis senatorisaerTod warmoadgens romelime mudmiv interess, igi ufro region-aluria (magaliTad, samxreTis Statebis, centraluri dasavleTisStatebis da a. S.) an funqciuri (magaliTad, soflis meurneobis,saavtomobilo industriis da a. S.). uSualod Statebis interesisenatSi naklebad aris warmodgenili.22

aSS-is senatori iuridiulad damoukidebelia da mas Tavisufalimandati aqvs, Tumca, Tu senators ar surs politikuri TviTmkv-leloba, mniSvnelovani Sinapolitikuri gadawyvetilebis miRebi-sas man aucileblad unda gaiTvaliswinos amomrCevelTa umravle-sobis interesebi.23 senatoris moRvaweobis Sefaseba, pirvel rigSi,xdeba imis mixedviT, Tu ras miaRwia man sakuTari StatisaTvis.senatori mowodebulia, rom daicvas Tavisi Statis interesebi, rac,cxadia, ar niSnavs, rom senatoris saqmianoba mTlianad orientire-bulia Statis saparlamento umravlesobaze an Statis gubernatorze.senatori damoukideblad gansazRvravs „Statis interesebis“ Sinaarssda aseve damoukideblad warmoadgens mas federalur doneze, TumcasenatorisaTvis am SemTxvevaSic ganmsazRvrelia mosalodneli reaq-cia Statis amomrCevelTa mxridan, rogorc erT-erTi senatori am-bobda, „me warmovadgen ara Stats, aramed Statis xalxs“.24

sakanonmdeblo procesSi senats da warmomadgenelTa palatas Tana-bari uflebebi aqvT. amave dros, senati flobs mTel rig damatebiTuflebebs, gansakuTrebiT mniSvnelovan saxelmwifo postebze daniS-vnisa da saerTaSoriso-samarTlebrivi xelSekrulebebis dadebisdros. ramdenadac xelSekrulebebi, konstituciasa da federalurkanonebTan erTad, warmoadgens „qveynis uzenaes samarTals“, Sei-Zleba iTqvas, rom senati sakanonmdeblo procesSi monawileobswarmomadgenelTa palatis gareSec.

aSS-is senatisa da calkeul senatorTa politikuri wona ufrodidia, vidre warmomadgenelTa palatisa da misi deputatebisa. amisSedegia isic, rom senatorebi ufro naklebad emorCilebian parti-ul disciplinas, vidre warmomadgenelTa palatis deputatebi.25

mTlianobaSi, aSS-is federalur sistemaSi centriskenuli tenden-ciebis matarebelia ara parlamentis romelime palata, aramed sax-elmwifos meTauri _ prezidenti.

21 Mill, J. St., Utilitarianism, Liberty and Representative Government, London, 1929, S. 373,cit: Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, II Band, Bundesstaat, S. 252.22 Frenkel, M., Föderalismus und Bundestaat, II Band, Bundesstaat, S. 253.23 Lees, J. D., The Political System of the United States, London, 1969, S. 190 ff, cit: Bothe, M.,Die Kompetenzstruktur des modernen Bndesstaates in rechtsvergleichender Sicht, S. 87.24 In: Preston (ed.), The Senate Institution, S. 14 ff, cit: Bothe, M., Die Kompetenzstruktur desmodernen Bundesstaates in rechtsvergleichender Sicht, S. 87.25 ix. Gaa H. G., Die Stellung einer Zweiten Kammer in Bundesstaaten. Eine rechtsvergleichendeStudie, Köln, 1961, S. 105.

Page 382: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 366 -

2.4. germania2.4. germania2.4. germania2.4. germania2.4. germania

germaniis federaciul respublikaSi moqmedebs federaluri orpa-latiani sistemis gansakuTrebuli forma. germaniis ZiriTadi kano-nis 50-e muxlis Tanaxmad, bundesratis meSveobiT miwebi monawile-oben federalur kanonmdeblobasa da marTvaSi. struqturulad,bundesrati germaniis meore mTavrobaa.26 zogierTi avtori bundes-rats saerTod ar ganixilavs rogorc parlamentis palatas da igifederaciul da biurokratiul organod miaCnia. 27

bundesrati Sedgeba miwis mTavrobaTa wevrebisagan, romelTac warad-gens da gamoiwvevs miwis mTavroba. bundesratis warmomadgenlebimudmivad arian miwis mTavrobis Tavmjdomare, iusticiis, SinagansaqmeTa da finansTa ministrebi, aseve, federaciaSi miwebis warmo-madgenlebi (Tu isini ministrebi arian). federaluri miwis mTavro-baTa danarCeni wevrebi, saerTo wesis mixedviT, warmodgenili ari-an, rogorc bundesratis wevrTa moadgileebi.28 imis mixedviT, Tura sakiTxi ganixileba bundesratSi, federaluri miwis warmomad-geneli SeiZleba iyos Sesabamisi profilis ministri.

germaniis bundesratSi TiToeul miwas sul cota, sami xma aqvs;miwebs, romelTa mosaxleobac ori milionia, _ oTxi xma; miwebs,romelTa mosaxleoba eqvs milions aRemateba, _ xuTi xma. TiToeulmiwas SeuZlia waradginos imdeni wevri, ramdeni xmac aqvs. erTimiwis xmebi SeiZleba mxolod erTxmad iqnes micemuli. am konstru-qciis Sesabamisad, bundesratSi xmebis micema mTlianad damokide-bulia federaluri miwis mTavrobis miTiTebebze. Teoriulad Sesa-Zlebelia (Tumca es sakiTxi dRemde sadavoa), rom miwis konstituciaiTvaliswinebdes miwebis parlamentis mier aseTi miTiTebebis mice-mis SesaZleblobas. magram dReisaTvis aseTi wesi ar moqmedebs ger-maniis arc erT federalur miwaSi. bundesratis kritikosTa umrav-lesoba xazs usvams swored im garemoebas, rom bundesratSi aRmas-rulebeli organos reprezentaciis Sedegad mniSvnelovnad Sesus-tda federaluri miwis parlamentis daniSnuleba da funqciebi.29

bundesratis komisiebSi SesaZlebelia warmodgenili iyvnen feder-aluri miwebis mTavrobebis danarCeni wevrebic. dReisaTvis bundes-rats hyavs 14 mudmivi da ramdenime droebiTi komisia, sadac Tavsiyrian federaciisa da miwebis biurokratiis warmomadgenlebi.garkveul dadebiT mxaresTan erTad komisiis Camoyalibebis aRniS-nul wess axlavs Tavisi negatiuri aspeqtic. kerZod, bundesratissaqmianobis am formam bevrad daazarala saparlamento demokratia dasamTavrobo biurokratiis daxmarebiT daasusta sakanonmdeblo xe-

26 Ellwein, Th., Das Regierungssystem der Bundesrepublik Deutschland, Köln, 1963, S. 179.27 Scheuner, in: Föderalismushearings-La federalisme reexamine, Zürich, 1973, S. 1006, cit:Frenkel. M., Föderalismus und Bundesstaat, II Band, Bundesstaat, S. 243.28 Laufer, H., Pilz, F., Föderalismus, München, 1973, S. 93.29 Bundesrat: Der Bundesrat als Verfassungsorgan und politische Kraft, Bad Honnef, 1974, S. 170.

Page 383: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 367 -

lisufleba.30 xatovnad rom vTqvaT, bundesratSi sakiTxs „Cinovnikiwyvets CinovnikisaTvis“.31 „miwebis interesebis dacvaSi" bundesratiswevrebs, pirvel rigSi esmiT miwis biurokratiis interesebis dacva.32

germaniis bundesrati monawileobs sakanonmdeblo procesSi da massakanonmdeblo iniciativis ufleba aqvs. konstituciaSi cvlilebe-bis Setana moiTxovs bundesratis wevrTa 2/3-is Tanxmobas. kanoneb-is misaRebad saWiroa an bundesratis Tanxmoba, an kanonproeqtzesuspenziuri vetos ufleba, rac bundesrats aqvs mTavrobis mierwardgenili proeqtebi jer waredgineba bundesrats da mxolodamis Semdeg _ bundestags. warmoSobili uTanxmoebebis SemTxvevaSibundestagis gadawyvetilebis Semosvlidan sami kviris ganmavloba-Si bundesrats SeuZlia moiwvios SemTanxmebeli komisia, sadac saerTogadawyvetilebas iReben. 80-iani wlebis dasawyisisTvis SemTanxme-belma komisiam ganixila bundestagis mier miRebuli aqtebis daax-loebiT 10%. maTgan 90%-ze iqna miRweul SeTanxmeba. Tu komisiadaayenebs am aqtSi cvlilebebis Setanis Sesaxeb winadadebas, maSinsakiTxs bundestagi xelaxla ganixilavs. federaluri kanonebi,romlebic Seicavs miwebisaTvis savaldebulo administraciul mi-TiTebebs, aucileblad moiTxovs bundesratis Tanxmobas. amasTanave,bundesratis Tanxmoba Seexeba mTlianad kanons da ara im nawils,sadac uSualod es sakiTxia mowesrigebuli. Tu am wesis SemoRebam-de bundesratis Tanxmobas moiTxovda kanonmdeblobis mxolod 10%,dReisaTvis aseTi Tanxmoba savaldebuloa germaniis federalurikanonebis 55%-Tvis.33

bundesrats da bundestags Tanabari uflebebi aqvT federalurisakonstitucio sasamarTlos arCevis dros (germaniis uzenaesi sasa-marTlos mosamarTleebis arCevisas germaniis miwebi uSualod ari-an warmodgenili mosamarTleTa amrCev komisiaSi (germaniis ZiriTa-di kanonis 95-e muxli).

germanul literaturaSi dRemde aqtiuri diskusia mimdinareobs imsakiTxze, Tu ramdenad didia partiuli gavlena bundesratis saqmi-anobaze. germaniis politikur praqtikaSi sakmaod xSiria iseTiSemTxvevebi, rodesac bundesratSi erTmaneTs upirispirdeba arateritoriuli erTeulebis, aramed mmarTveli da opoziciuri par-tiebis interesebi. garegnulad bundesratis saqmianoba partiul-politikuri dapirispirebisagan ramdenadme Selamazebulia, xolofederaluri miwis interesi gaTanabrebulia miwis biurokratiisinteresTan. Tumca mTlianobaSi bundesrati, Tavisi legitimaciissafuZvlebis gamo, damoukidebeli organoa da amitom asrulebs

30 Laufer, H., Reform des Bundesrates? in: Bundesrat: Der Bundesrat als Verfassungsorgan undpolitische Kraft, S. 411.31 Laufer, H., Pilz F., Föderalismus, S. 103.32 iqve, gv. 110.33 Laufer, H., Der Föderalismus in der Bundesrepublik Deutschland, S.130.

Page 384: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 368 -

xelisuflebis SeboWvis funqcias. bundesrati pozitiur gavlenasaxdens politikuri sistemis funqcionirebaze, gansakuTrebiT misistabilizaciis TvalsazrisiT. amave dros, bundesratis saqmianobasar gaaCnia arc reformatoruli da arc cvlilebebze orientirebu-li xasiaTi.34

bundesrati federaluri nebis formirebis procesSi gamodis, rogorcdanarCeni federaluri organoebis Zlieri partniori an, piriqiT,oponenti. aRniSnulma garemoebam migviyvana erTgvar paradoqsulsituaciamde, rodesac miwebis politika mniSvnelovanwilad deter-minirebulia federaluri politikiT. landtagis arCevnebis Catareba,am arCevnebis mogeba an wageba, Cveulebriv, mimdinareobs feder-aluri politikis TvalsazrisiT. germanuli partiebis centraluriorganoebi sasicocxlo mniSvnelobas aniWeben miwebis politikasda aqtiurad cdiloben masze zegavlenas.

2.5. kanada2.5. kanada2.5. kanada2.5. kanada2.5. kanada

saparlamento marTvis sistema kanadam didi britaneTisgan gada-iRo. kanadis mTavroba damokidebulia parlamentis warmomadgenel-Ta palatis ndobaze, ramac xeli Seuwyo mkacri partiul-fraqciu-li disciplinis Camoyalibebas. es ukanaskneli, Tavis mxriv, as-rulebs centralizaciis funqciasac. garda amisa, centralizaciisxarisxze gansazRvrul gavlenas axdenen kanaduri federalizmis-aTvis damaxasiaTebeli mTeli rigi momentebi da, gansakuTrebiT,separatistuli moZraoba kvebekSi.35

kanadis parlamentis qveda palataSi adgilebi ganawilebulia fed-eraciis subieqtTa mosaxleobis raodenobis Sesabamisad. palatisarCevnebi tardeba erTmandatian saarCevno olqSi, xolo kandidatebswaradgenen partiuli organizaciebi. is lokaluri faqtori, romkandidats waradgenen Sesabamis saarCevno olqSi, moqmedebs rogorcpartiuli disciplinis erTgvari gamawonasworebeli.

kanadis konstituciis avtorebma Segnebulad gadauxvies amerikulisenatis models. miuxedavad imisa, rom kanadis senatic efuZnebafederaciis wevrebis Tanabari warmomadgenlobis ideas, masSiTanabrad arian warmodgenili ara provinciebi, aramed regionebi.kerZod, dasavleTis provinciebi, atlantis provinciebi, ontarioda aseve kvebeki senatSi waradgenen 24 senators.

kanadis senati Sedgeba 104 wevrisagan, romelTac niSnavs general-gubernatori. senatorebi TavianT uflebamosilebas inarCuneben, sanamisini ar miaRweven 75 wlis asaks. senatis Tavmjdomares, aseve niS-navs general-gubernatori. daniSvnisas gaTvaliswinebuli unda iyos

34 iqve, gv. 74.35 Robertson, in: ASIL Proceedings, 68th Meeting, S. 194, cit: Bothe, M., Die Kompetenzstruk-tur des modernen Bundesstaates in rechtsvergleichender Sicht, S. 98.

Page 385: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 369 -

gansazRvruli qonebrivi cenzi. senatis formirebis aRniSnuli wesikanadis konstituciis avtorebma SemoiRes imis gamo, rom, maTi azriT,amerikuli sistema (rodesac senatorebs irCevda Statis parlamen-ti), zedmetad federaluri iyo. general-gubernatori moqmedebsmTavrobis winadadebaTa safuZvelze, xolo xelisuflebaSi myofimTavroba senatSi agzavnis asakovan, damsaxurebul partiul an sax-elmwifo moxeleebs. am saxiT kanadis mTavroba ayalibebs misTvissasurvel umravlesobas senatSi. amas emateba isic, rom senati Sedgebasakmaod mxcovani wevrebisagan, romlebsac TavianTi asakis gamo argaaCniaT aranairi individualuri ambicia da pativmoyvareoba.36

provinciebs senatSi aqvT warmomadgenlobis myari qvota (romelicmeryeobs 6-dan 24-mde), xolo federalur teritoriebs _ mxoloderTi adgili. general-gubernators SeuZlia damatebiT daniSnosara umetes rva senatorisa, romlebic Tanabrad iqnebian gadanaw-ilebuli federaciis subieqtebze. kanadis konstitucia arafersambobs parlamentis palatebis TanamSromlobaze. kanonSemoqmedeb-iT procesSi palatebi Cveulebriv Tanasworuflebiani arian (saga-dasaxado da sabiujeto kanonebis gamoklebiT).

2.6. Sveicaria2.6. Sveicaria2.6. Sveicaria2.6. Sveicaria2.6. Sveicaria

Sveicariis parlamentis federaluri palata Sedgeba 46 wevrisagan,romelTagan yvela kantonSi airCeva ori, xolo eqvs naxevrad kan-tonSi _ erTi wevri. saarCevno sistema, sadeputato mandatis xangr-Zlivoba, federalur palataSi arCevis winapirobebi da deputatTaanazRaurebis sakiTxi ganekuTvneba kantonebis gamgeblobas. dRei-saTvis Sveicariis federaluri palatis yvela wevrs uSualod irCevsxalxi (adre calkeul kantonebSi maT irCevda kantonis parlamenti).37

3. federaciis subieqtTa warmomadgenloba deputatTa palataSi3. federaciis subieqtTa warmomadgenloba deputatTa palataSi3. federaciis subieqtTa warmomadgenloba deputatTa palataSi3. federaciis subieqtTa warmomadgenloba deputatTa palataSi3. federaciis subieqtTa warmomadgenloba deputatTa palataSi

federaciis subieqtebi federaluri nebis formirebis procesSi armonawileoben martooden federaluri palatis meSveobiT. feder-aluri sistemis Taviseburebebi gaTvaliswinebulia parlamentiswarmomadgenlobiTi palatis formirebis drosac. ase magaliTad,aSS-is warmomadgenelTa palataSi federaciis subieqtebi, marTa-lia, warmodgenili arian maTi mosaxleobis raodenobis proporci-ulad, magram warmomadgenelTa palataSi TiToeul Stats undahyavdes, sul cota, erTi wevri mainc. deputatTa arCevnebi tardebaerTmandatian saarCevno olqSi. warmomadgenelTa palatis deputatimudam loialur damokidebulebaSia Tavis saarCevno olqTan. msgav-si lokaluri damokidebuleba, arcTu iSviaTad, ufro Zlieria,vidre partiuli loialuroba. TviTon partiuli loialurobis

36 Dawson/Ward, The Government of Canada, S. 280., cit: Bothe, M., Die Kompetenzstrukturdes modernen Bundesstaates in rechtscergleichender Sicht, S. 99.37 ix. Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, II Band, Bundesstaat, S. 251.

Page 386: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 370 -

institutic ufro xSirad gulisxmobs adgilobrivi partiuli orga-nizaciebisadmi loialurobas. SeiZleba iTqvas, rom am formiT aSS-iskongresis qveda palataSic vlindeba centridanuli tendenciebi.38

iseve rogorc aSS-is kongresis warmomadgenelTa palataSi, Svei-cariis parlamentis erovnul sabWoSic sadeputato adgilebi kan-tonebs Soris danawilebulia maTi mosaxleobis raodenobis Sesa-bamisad. amasTanave, erovnul sabWoSi TiToeul kantons da nax-evradkantons aucileblad unda hyavdes, sul cota, erTi deputatimainc. saarCevno olqs warmoadgens kantoni an naxevradkantoni. 1919wlidan arCevnebi tardeba proporciuli saarCevno sistemis Sesabam-isad, ramac erovnul sabWoSi partiaTa daqsaqsuloba. gamoiwvia.39

kandidatTa wamoyeneba da sxva partiebTan saarCevno aliansi kan-tonebis partiuli organizaciebis saqmea. deputatTa partiuli kuTv-nileba, calkeul SemTxvevebSi, TamaSobs garkveuli centriskenu-li elementis funqcias federaluri nebis formirebis procesSi.mTlianobaSi SeiZleba iTqvas, rom Sveicariis parlamentis orivepalataSi sakmaod Zlieradaa warmodgenili partikularuli re-gionaluri da kantonuri interesebi, rac xelsayrel pirobebs qm-nis centridanuli Zalebis moqmedebisaTvis. amas xels uwyobs arcTu ise mkacri fraqciuli disciplina da is garemoeba, rom kan-tonebis partiuli organizaciebi (federalur donesTan SedarebiT),ufro kargad arian organizebuli da meti politikuri wona aqvT.

aSS-isa da Sveicariisagan gansxvavebiT, avstraliam mmarTvelobissaparlamento modeli gadaiRo didi britaneTisgan. formaluradavstraliis mTavrobas niSnavs didi britaneTis mefis warmomad-geneli, general-gubernatori da mmarTvelobis saTaveSi SeuZlia iyosmanam, sanam mxars uWers parlamentis qveda palatis umravlesoba.

ramdenadac mTavroba damokidebulia parlamentze, avstraliaSimoqmedebs ufro mkacri partiuli disciplina, vidre es aSS-Si anSveicariaSia. cxadia, es ar niSnavs, rom avstraliis parlamenti ariTvaliswinebs federalur sistemas. federaluri interesebis gaTval-iswinebis ideidan gamomdinareobs mTavrobis formirebis wesi, rode-sac federalur kabinetSi warmodgenilia avstraliis yvela Stati.40

avstraliis warmomadgenelTa palataSi adgilebi gadanawilebuliaStatebs Soris mosaxleobis raodenobis mixedviT. amasTanave, war-momadgenelTa palataSi TiToeul Stats unda hqondes, sul cota,xuTi adgili mainc. arCevnebi tardeba erTmandatian olqebSi, pref-erenciuli xmebis sistemiT. kandidatebis wamoyeneba Statebis par-

38 Bothe, M., Die Kompetenzstruktur des modernen Bundesstaates in rechtsvergleichender Sicht,S.86.39 iqve, gv. 89.40 Crisp, Australian National Government, S. 325. cit: Bothe, M., Die Kompetenzstruktur desmodernen Bundesstaates in rechtsvergleichender Sicht, S. 94.

Page 387: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 371 -

tiuli organizaciisa da saarCevno olqis saerTo amocanaa, racsakmaod negatiurad moqmedebs fraqciul disciplinaze. partiulidisciplinirebulobiT gamorCeul leiboristebSic ki SesaZlebe-lia, rom deputatma gadauxvios partiul xazs im sakiTxebze kenWi-syrisas, romelsac gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs deputatislokaluri saarCevno olqisTvis.41

4. federaciis subieqtebis monawileoba aRmasrulebel4. federaciis subieqtebis monawileoba aRmasrulebel4. federaciis subieqtebis monawileoba aRmasrulebel4. federaciis subieqtebis monawileoba aRmasrulebel4. federaciis subieqtebis monawileoba aRmasrulebelxelisuflebaSixelisuflebaSixelisuflebaSixelisuflebaSixelisuflebaSi

aRmasrulebeli xelisuflebis meTauris arCevis an daniSvnisasfederaciis subieqtebs, rogorc wesi, didi uflebebi ar gaaCniaT,magram isini garkveulwilad monawileoben am procesSi.

germaniis federaciuli respublikis prezidents irCevs federalurisaarCevno kreba, romelic Sedgeba bundestagis wevrebisa da feder-aluri miwebis warmomadgenlebisagan. aseTive wesi moqmedebs indo-eTSic. amerikis prezidentis arCevnebisas federaciis Statebs imde-ni xma aqvT, ramdeni senatori da deputatic hyavT. aSS-is Statebiaseve SedarebiT damoukidebeli arian im procesis organizaciaSi,romelic win uZRvis arCevnebs. federalur Statebs SeuZliaT gavle-na iqonion kandidatis warmateba-warumateblobaze. Tu saprezidentoarCevnebSi veravin moagrovebs xmebis absolutur umravlesobas, prez-idents irCevs aSS-is warmomadgenelTa palata, sadac TiToeul StatserTi xma aqvs. am wesis Sesabamisad, Teoriulad SesaZlebelia, romaSS-is prezidenti airCios mosaxleobis mxolod 17%-ma. praqtikaSidamkvidrebuli wesis mixedviT, prezidentis da vice-prezidentiskandidaturebis SerCevisas yovelTvis cdiloben amerikis aRmosav-leT, samxreT da dasavleT nawilebs Soris balansis dacvas.42

zogierT federaciul saxelmwifoSi federalur palatas mTavro-bisaTvis undoblobis gamocxadebis ufleba aqvs, rac garkveul rolsTamaSobs federalur palatasa da mTavrobas Soris urTierTobaSi.

federaciul saxelmwifoebSi centraluri mTavrobis Camoyalibebi-sas gaTvaliswinebulia federaciis subieqtebisa da regionebiswarmomadgenloba. aseTi wesi moqmedebs SveicariaSi.43 rogorc kon-stituciuri Cveuleba, gvxvdeba igi avstraliaSi,44 kanadaSi45 daaSS-Si46 . es sakiTxi zogierT saxelmwifoSi konstituciuradaa mow-

41 Miller/Jinks, Australian Government and Politics, S. 97. cit: Bothe, M., Die Kompeten-zstruktur des modernen Bundesstaates in rechtsvergleichender Sicht, S. 95.42 Power Maps, Santa Barbara, 1973, S. 114. cit: Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat,II Band, Bundesstaat, S. 260.43 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, II Band, Bundesstaat, S. 261.44 Duchacek, I. D., Comparative Federalism, New York, 1970, S. 251.cit: Frenkel, M., Föder-alismus und Bundesstaat, S. 261.45 iqve.46 Modern Constitutions, 2nd edition, 3rd impression, London, 1975, S. 131. cit: Frenkel, M.,Föderalismus und Bundesstaat, S. 261.

Page 388: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 372 -

esrigebuli. ase magaliTad, germaniis federaciuli saxelmwifosmaRali donis federalur moxeleebSi Sesabamisi proporciiT undaiyos warmodgenili yvela federaluri miwa. SeiaraRebuli ZalebisSesaxeb kanoni, germaniis konstituciis Tanaxmad, unda iTvaliswineb-des federaciis miwebad dayofas da federaciis subieqtebis gan-sakuTrebulobas. SveicariaSi SeiaraRebuli Zalebi (ramdenadac esSesaZlebelia) formirebuli unda iqnes kantonis mcxovrebTa mier,xolo oficrebis daniSvnis sakiTxi, federaluri moTxovnebisgaTvaliswinebiT, aseve ganekuTvneba kantonis gamgeblobas.

aRmasrulebeli xelisuflebis sferoSi federaciis subieqtebismonawileoba SesaZlebelia warmomadgenlobis gansakuTrebuliformiTac. aseTia, magaliTad, federalur doneze germaniis feder-aluri miwebis warmomadgenloba. marTalia, es forma germaniaSimiCneulia rogorc monarqistuli periodis erT-erT gadmonaSTi,magram warmomadgenlobis instituti dRemde aqtiurad funqcion-irebs. federaluri miwebis warmomadgenlobis ZiriTadi funqciaisaa, rom xeli Seuwyos federaciasa da miwas Soris komunikaciasda kavSirs. am kavSirSi igulisxmeba rogorc formaluri, ise arafor-maluri komunikaciebi politikis, marTvis, ekonomikis da kultur-is sferoSi.47 federaluri miwis warmomadgenloba arsebiTad arismiwis lobi federaciis dedaqalaqSi,48 romelic zrunavs, rom miwissaministroebs winaswar miawodos informacia federaluri xelisu-flebis ganzraxulebaTa Sesaxeb da iseve scados, rom zegavlenaiqonios federalur gadawyvetilebaTa Sinaarsze. rogorc bundes-ratis wevrTa uflebamosil pirebs, miwis warmomadgenlobis wevrebsufleba aqvT monawileoba miiRon bundesratis komisiaTa sxdomebismuSaobaSi. warmomadgenlobaTa erT-erTi mniSvnelovani funqciaa,rom federalur dones da dainteresebul ucxoelebs Soris rekla-ma gauwios miwis ekonomikas. germaniaSi yvelaze saukeTesod formire-buli warmomadgenloba hyavs bavarias, romelsac mxolod bonSi hyavda20 maRali donis moxele. aseTi warmomadgenlobebi, magram Sedare-biT dabali statusiT, gvxvdeba kanadaSi, nigeriasa da aSS-Si.

5. federaciis subieqtebis monawileoba marTlmsajulebis5. federaciis subieqtebis monawileoba marTlmsajulebis5. federaciis subieqtebis monawileoba marTlmsajulebis5. federaciis subieqtebis monawileoba marTlmsajulebis5. federaciis subieqtebis monawileoba marTlmsajulebisfederalur sistemaSifederalur sistemaSifederalur sistemaSifederalur sistemaSifederalur sistemaSi

federaciis subieqtis monawileoba marTlmsajulebis saerTo-fed-eralur sistemaSi Cans im faqtidan, rom federaciis subieqtebsTavianTi sasamarTlo organoebis sistema aqvT, romlebic axdenenfederaluri samarTlis Sefardebas. Tu gaviTvaliswinebT imas, rommosamarTleebi iZlevian federaluri kanonmdeblis nebis ganmarte-

47 Laufer, H., Wirth, J., Die Landesvertretungen in der Bundesrepublik Deutschland, München,1974, S. 33.48 Bundesrat-Reichsrat-Bundesrat, in: Bundesrat als Verfassungsorgan und politische Kraft, 1974,S. 52.

Page 389: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 373 -

bas da interpretacias, sabolood naTeli xdeba am monawileobisxasiaTi. ramdenadac federaciul saxelmwifoTa sasamarTlo sistemawarmoadgens ierarqiul struqturas, federaciis subieqtebi sxva-dasxva formiT monawileoben sasamarTlo sistemis umaRles in-stanciaTa formirebaSi.

amerikis senati monawileobs umaRlesi federaluri moxeleebisada Tanamdebobis pirTa daniSvnaSi. am kategorias ganekuTvnebianuzenaesi sasamarTlos wevrebic. xandaxan uzenaesi sasamarTloswevrebis daniSvna xdeba federalur xelisuflebasa da federaciissubieqtebs Soris konsultaciebis formiT. msgavsi wesi moqmedebsavstraliaSi, indoeTSi, malaiziaSi. federaluri parlamenti pal-ataTa gaerTianebul sxdomaze irCevs uzenaesi sasamarTlos wevrebsSveicariaSi, agreTve venesuelaSi. germaniis federaluri sakonsti-tucio sasamarTlos naxevars irCevs bundestagi, xolo naxevars _bundesrati. sxva uzenaesi sasamarTloebis wevrTa SerCeva xdebamosamarTleTa amrCevi komisiis mier, romelsac miekuTvneba Sesaba-mis dargze pasuxismgebeli miwis ministri. mosamarTleTa daniSv-nas Semdgom axorcielebs Sesabamisi federaluri ministri.

kanadis uzenaesi sasamarTlos cxra wevridan sami unda iyos kve-bekidan. damkvidrebuli Cveulebis mixedviT, sasamarTlos sami dan-arCeni wevri modis ontarioze, darCenili sami mosamarTlidan erTimodis britaneTis kolumbiaze, erTi _ centralur-dasavleT kan-adaze da erTi _ aRmosavleT kanadaze.49 miuxedavad imisa, romkvebekisaTvis gaTvaliswinebulia mosamarTlis sami adgili, esprovincia mainc ukmayofiloa. radganac kanadis uzenaesi sasamarT-los wevrebs niSnavs federaluri xelisufleba. kvebeki dRemdemiiCnevs, rom uzenaesi sasamarTlos wevrebi ufro meti simpaTiiTarian ganwyobili federaluri centrisadmi da naklebad uwevenangariSs TavianT „mSobliur“ provincias.

avstriis sakonstitucio sasamarTlos hyavs ToTxmeti mosamarTleda eqvsi saTadarigo mosamarTle. TiToeul maTgans niSnavs feder-aluri prezidenti, maT Soris sami mosamarTle da erTi saTadari-go wevri iniSneba bundesratis winadadebis safuZvelze. praqtiku-lad, bundesrati am winadadebis wamoyenebisas iTvaliswinebs ufropartiebisa da ara federaluri miwebis interesebs. avstriis sakon-stitucio sasamarTlos sam wevrs da or saTadarigo wevrs mudmivisacxovrebeli adgili unda hqondeT federaluri dedaqalaqis, ve-nis farglebs gareT. uzenaesi administraciuli sasamarTlos Se-madgenlobis gansazRvrisas mosamarTleTa, sul cota, meoTxediSerCeuli unda iyos miwebis samsaxurebidan (ramdenadac es Sesa-Zlebelia, miwebis administraciuli samsaxurebidan).

49 Wagner, W. J., The Federal States and Their Judiciary, 1959, S. 305. cit: Frenkel, M., Föder-alismus und Bundesstaat, II Band, Bundesstaat, S. 264.

Page 390: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 374 -

6. federaciis subieqtebis monawileoba federaluri6. federaciis subieqtebis monawileoba federaluri6. federaciis subieqtebis monawileoba federaluri6. federaciis subieqtebis monawileoba federaluri6. federaciis subieqtebis monawileoba federalurikonstituciis miRebisa da masSi cvlilebebis Setanis procesSikonstituciis miRebisa da masSi cvlilebebis Setanis procesSikonstituciis miRebisa da masSi cvlilebebis Setanis procesSikonstituciis miRebisa da masSi cvlilebebis Setanis procesSikonstituciis miRebisa da masSi cvlilebebis Setanis procesSi

federaciis wevrebi monawileoben federalur konstituciaSi cv-lilebebis Setanis procesSi, romlis drosac maqsimalurad arisgaTvaliswinebuli federaciis subieqtTa interesebi. federaciissubieqtebis sasargeblod moqmedebs is wesic, romlis TanaxmadackonstituciaSi cvlilebebis Sesatanad aucilebelia xmebis kvali-ficiuri raodenoba.

cnobilia federalur konstituciaSi cvlilebebis Setanis gansx-vavebuli formebi. yofil iugoslaviaSi, magaliTad, federaciiserT subieqts SeeZlo federaluri konstituciis miRebis saerTodblokireba. aseTi wesi federalur konstitucias ufro saxelSek-rulebo xasiaTs aniWebs da igi dReisaTvis ar gvxvdeba arc erTfederaciul saxelmwifoSi.

argentinis konstitucia ar iTvaliswinebs federaciis subieqtTa gan-sakuTrebul monawileobas konstituciaSi cvlilebaTa Setanis pro-cesSi. argentinis federalur konstituciaSi cvlilebebis Setana Seu-Zlia kongresis wevrTa 2/3-s an specialur sakonstitucio konvents.

avstraliaSi moqmedi wesis Tanaxmad, konstituciaSi cvlilebebisSetana moiTxovs xmebis „ormag“ umravlesobas: federaciis subieqt-Ta umravlesobas da federaluri parlamentis umravlesobas. kon-stituciaSi cvlilebebis Setanis aRniSnuli wesi gadaRebuliaSveicariidan. Sveicariuli modeli iTvaliswinebs cvlilebebisSetanis gacilebiT martiv proceduras, vidre es aSS-Sia. Sveicar-iuli modelis daxmarebiT avstraliac imedovnebda am procedurisgamartivebas. magram Sedegi swored rom sawinaaRmdego miiRo. avs-traliaSi federaluri konstituciis cvlilebebTan dakavSirebiTdRemde Catarebuli 37 kenWisyridan warmatebuli mxolod 9 aRmoCn-da. 1973 wels avstraliaSi Camoyalibda mudmivmoqmedi konstituci-uri konventi, romelic Sedgeba yvela donis (federaciisa da fed-eraciis subieqtTa) parlamentis deputatebisa da calkeuli TviT-mmarTvelobiTi organos warmomadgenlebisagan. avstraliis konsti-tuciur konvents mxolod sakonsultacio organos xasiaTi aqvs.avstraliis Statebs, federaluri konstituciiT, ar gaaCniaT fed-eralur konstituciaSi cvlilebebis Setanis iniciativis ufleba.

federalur konstituciaSi cvlilebebis Setanis wesi ramdenadmespecifikuria kanadaSi. kanadis konstitucia, iseve rogorc avs-traliis konstitucia, warmoadgenda britaneTis parlamentis kan-ons. amave dros, arc erTi britanuli kanoni ar adgenda kanadiskonstituciis Secvlis wess. 1949 wlamde kanadis konstituciurkanonSi yvela cvlileba Seitana britaneTis parlamentma. kanadisparlamenti, damkvidrebuli Cveulebis mixedviT, britaneTis parla-ments warudgenda winadadebebs konstituciuri cvlilebebis Sesaxeb.

Page 391: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 375 -

Tu es cvlilebebi Seexeboda federaluri kompetenciebis danaw-ilebas, maSin britaneTis parlamentSi igi igzavneboda mxolod masSemdeg, Tu mas mxars dauWerdnen provinciebic. 1949 wels kanadisparlamentma miiRo konstituciis nawilSi cvlilebebis damoukide-blad Setanis ufleba, federaluri kompetenciebisa da zogierTisxva sakiTxis gamoklebiT.

60 _ 70-ian wlebSi kanada aqtiurad ibrZoda, rom mieRo konsti-tuciis yvela nawilSi cvlilebebis damoukideblad Setanis ufle-ba. kvebekis, indielebisa da eskimosebis mxridan gaweuli winaaRm-degobis miuxedavad, 1982 wels kanadis federalurma mTavrobam mi-aRwia imas, rom britaneTis parlamenti daeTanxma mTavrobis mierwardgenil konstituciur kanons, romelic kanadas aniWebda kon-stituciaSi cvlilebebis damoukideblad Setanis uflebas. moqme-di wesis Tanaxmad, kanadis konstituciaSi cvlilebebis Sesatanadaucilebelia federaluri parlamentis orive palatis da, aseve,provinciaTa 2/3-is parlamentis (romlebic mTlianobaSi unda moicavd-nen yvela provinciis mosaxleobis, sul cota, naxevars) Tanxmoba.marTalia konstitucia ar adgens provinciaTa vetos uflebas(rogorc es surdaT kvebekis da zogierTi sxva provinciismTavrobebs), magram igi iTvaliswinebs mTel rig upiratesobebsprovinciebisaTvis.

avstriis kanonmdebloba erTmaneTisagan ganasxvavebs konstituciismTliani da nawilobrivi gadasinjvis proceduras. konstituciurikanonebis an mimdinare kanonebSi mocemuli konstituciuri debule-bebis (romlebic Seexeba miwebis uflebamosilebebs kanonmdeblo-bisa da aRmasrulebeli xelisuflebis sferoSi) misaRebad saWiroa,rom saxeze iyos erovnuli krebis, sul cota, naxevari mainc da masmxars uWerdes erovnuli krebis 2/3. garda amisa, maTi miRebisaTvissaWiroa bundesratis Tanxmoba.

Sveicariis federalur konstituciaSi cvlilebebis Setana Ziri-Tadad xdeba referendumis formiT. Tu federaluri krebis nawilimoiTxovs konstituciis srul revizias, xolo nawili ar eTanxmebaam winadadebas, an Tu saarCevno xmis uflebis mqone Sveicariis 100000 moqalaqe moiTxovs konstituciis totalur revizias, sakiTxiunda gavides referendumze. Tu referendumis Sedegi pozitiuriiqneba (am SemTxvevaSi kantonebis umravlesobis Tanxmoba ar Tama-Sobs aranair rols), parlamentis orive palata xelaxla undaairCion, raTa federalurma parlamentma ganaxorcielos konsti-tuciuri cvlilebebi.

konstituciis nawilobrivi reviziis moTxovnis ufleba aqvs saarCevnoxmis uflebis mqone Sveicariis 100 000 moqalaqes. konstituciaSicvlilebebis Sesatanad sabolood saWiroa mTlianad xalxisa dakantonebis Tanxmoba. konstituciuri cvlilebebi ZalaSi Sedis, Tumas mxars dauWers kenWisyraSi monawile moqalaqeebisa da kantonebis

Page 392: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 376 -

umravlesoba. kantonebis xmebis Sejamebisas naxevradkantonis xmanaxevar xmad CaiTvleba. kantonebs aqvT sakanonmdeblo iniciativisufleba, Tumca am uflebas isini iSviaTad iyeneben. sagangebo SemTx-vevebSi parlamentis orive palatis umravlesobam SesaZlebeliamiiRos gadaudebeli federaluri gadawyvetilebebi, romlebic Cveu-lebriv ganekuTvneba federaluri konstituciis regulirebis sf-eros. aseTi gadawyvetileba dauyovnebliv Sedis ZalaSi, magramerTi wlis vadaSi igi unda moiwonos xalxma da kantonebma.

aSS-is konstituciaSi cvlilebebis Setanac aseve xorcieldebafederaluri Statebis monawileobiT. konstituciaSi SesworebebisSetana SeuZlia kongresis orive palatis wevrTa 2/3-s an special-ur konvents, romelic iqmneba Statebis 2/3-is iniciativiT (dRemdear yofila aseTi kongresis mowvevis arc erTi SemTxveva). konsti-tuciaSi Sesworebebis Setana moiTxovs ratifikacias Statebis 3/4-is sakanonmdeblo krebebis an Statebis konventis 3/4-is mier, romelicmoiwveva federaluri kongresis gadawyvetilebiT.

konstituciaSi cvlilebebis Setanis aseTi garTulebuli proce-duris gamo aSS-is mTeli istoriis manZilze, or saukune-naxevarSi,miiRes mxolod 27 Sesworeba (maTgan bolo 1992 w.). aRsaniSnavia,rom mTlianad wamoyenebuli iyo 5 aTasi Sesworeba, maTgan daax-loebiT 40 miiRo aSS kongresma, xolo Statebis aucilebelma um-ravlesobam moaxdina 27-is ratifikacia.

gfr-is konstituciaSi cvlilebebis da damatebebis Setanis ufle-ba aqvs parlamentis TiToeuli palatis (bundestagis da bundesrat-is) wevrTa 2/3-s. 1949 wlidan dRemde miRebulia 40-mde kanoni, roml-iTac moxda cvlilebebis da damatebebis Setana konstituciaSi.

Page 393: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 377 -

Tavi 20. federaciisa da misi subieqtebiskompetenciebis sistema

1. kompetenciaTa danawilebis materialuri kriteriumebi1. kompetenciaTa danawilebis materialuri kriteriumebi1. kompetenciaTa danawilebis materialuri kriteriumebi1. kompetenciaTa danawilebis materialuri kriteriumebi1. kompetenciaTa danawilebis materialuri kriteriumebi

kompetenciebis sistema warmoadgens federaciuli saxelmwifoebisRerZs. marTalia, literaturaSi da sakanonmdeblo praqtikaSi bev-rjer scades kompetenciaTa danawilebis zogadi kriteriumebis Camoy-alibeba, magram uSedegod. mTlianobaSi am kriteriumebs Soris undagamoiyos: saxelmwifos ekonomikuri funqciebi sazogadoebrivi sike-Tis normirebis sferoSi (alokaciuri funqcia)1 , Semosavlebisa daqonebis ganawilebis funqcia (distribuciuli funqcia) da, aseve,dasaqmebis, fasTa stabilurobis, saTanado ekonomikuri zrdisa dastabilurobis uzrunvelyofis funqcia.2

amocanebi, romlebic arsebiT gavlenas ar axdenen arc alokaciurda arc distribuciul funqciebze, federaciasa da federaciissubieqts Soris SesaZlebelia gadanawildes „kvaziTavisuflad“. amsaxis amocanaTa gadanawileba SesaZlebelia moxdes adresatTa wris,naklebi danaxarjebis, maTi ganxorcielebisaTvis aucilebeli dan-axarjebis da sxva kriteriumebis safuZvelze. am SemTxvevaSi aSkaraafunqciaTa aracentralizebuli realizaciis upiratesobebi, maSinrodesac distribuciuli funqcia (qonebis gadanawileba), piriqiT,moiTxovs met centralizacias. centraluri xelisuflebis gamge-blobas aseve unda ganekuTvnebodes makroekonomikuri stabilizaciisfunqcia,3 ra Tqma unda, gonivrul sazRvrebSi da saxelmwifosSezRuduli funqciebiT. distribuciuli da stabilizaciis funq-cia, SesaZloa daupirispirdes saxelmwifos alokaciur funqcias,rac isev ayenebs kompetenciaTa gadanawilebis optimaluri krite-riumebis sakiTxs. magram, marTvis ekonomiurobas am SemTxvevaSinaklebi daxmarebis gaweva SeuZlia. marTvis ekonomiuri koncefci-is upiratesobas warmoadgens misi analitikuri, xolo sisustes _misi normatiuli mxare.4

kompetenciaTa gadanawilebis kriteriumebis Camoyalibebis erT-erTdamxmare saSualebad SeiZleba CaiTvalos TviTon „saganTa buneba“.magram es ukanaskneli ar aris winaswar mocemuli sidide. ramde-nadme obieqturi xasiaTis miuxedavad, igi mainc Sefasebaa.5 imisgarkveva, Tu movlena Tavisi bunebiT saerTo-erovnulia Tu lokaluri

1 Breton, A., Scott, A., The economic constitution of federal states, Toronto, 1978, S. 12, cit:Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, S. 95.2 Musgrave, R., Musgrave, P., Public Finance in Theory and Practice, New York, 1976, S. 6 ff,cit: Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, S. 95.3 In: Breton, A., Scott, A., The economic constitution of federal states, S. 141.4 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, Band II, Bundesstaat, S. 95.5 Radbruch, G., Die Natur der Sache als juristische Denkform, Nachdruck, Darmstadt, 1964, S.130, cit: Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, S. 96.

Page 394: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 378 -

mniSvnelobisa, yovelTvis damokidebulia Semmecnebeli subieqtisTvalsazrisze. daaxloebiT igive problematikas awydeba lokalurida nacionaluri sazogadoebrivi interesebis ekonomikuri gansx-vavebis sakiTxi.6

zogierT avtors uflebamosilebaTa gadanawilebis kriteriumi gada-hyavs sxva WrilSi. maTi azriT, mTavaria ara federalur donezesaxelmwifo funqciebis gadacema, aramed sakiTxi, Tu rogor Sei-Zleba gadawydes marTvis problema federaciuli saxelmwifosaTvisdamaxasiaTebeli policentrizmis pirobebSi. am SemTxvevaSi undaganvasxvaoT donis problema, donis fiqsirebis problema, danaw-ilebis (struqturuli) problema da urTierTdamokidebulebis, in-teraqciis problema.7

zemoaRniSnuli problemebi warmoiSoba sakiTxis gadawyvetisa daarsebuli problemis struqturebs Soris arsebuli arakongruen-tulobis Sedegad.8 donis problema niSnavs, rom decentralizebu-li struqturis meSveobiT, optimumTan SedarebiT, producirebuliiqneba an „Zalze cota“, an „Zalian didi“, garkveuli saxis moqmede-ba. ufro farTo gagebiT, donis problema xSirad vlindeba, rogorcdonis fiqsirebis problema, romlis drosac gansazRvruli aqti-urobis done arc gamouyenebelia da arc darRveuli.9 danawilebis(struqturuli) problema yovelTvis mocemulia, Tu ara marto done,aramed aseve decentraluri aqtiurobis geografiuli, seqtoruli,personaluri da droiTi danawileba Sesworebas moiTxovs ufrofarTo koreqtivis TvalsazrisiT.

saxelmwifo funqciebis erovnuli da partikularuli niSnis mixedviTgadanawilebis idea saTaves iRebs jer kidev me-13 saukunis dasas-rulidan, dante aligieridan.10 imave ideas atarebdnen amerikiskonstituciis avtorebi. am kriteriumis Tanaxmad, romelime ufle-bamosilebis gadacema federaciis subieqtis an, piriqiT, centralurixelisuflebis gamgeblobisaTvis, yovelTvis motivirebulia erovnulinteresebze miTiTebiT.11

erovnuli interesis cnebas, marTalia, uSualod ar icnobs germaniisZiriTadi kanoni, magram germaneli kanonmdebeli iyenebs masTan ramde-nadme monaTesave cnebas: „cxovrebiseul urTierTobaTa erTianoba“.erovnuli interesebis safuZvelze kompetenciebis danawilebas ic-nobs indoeTis konstitucia, avstria. es ukanaskneli lokalur inter-essac ganixilavs, rogorc kompetenciaTa danawilebis safuZvels.12

6 ix: Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, II Band Bundesstaat, S. 97.7 Scharpf, F., Theorie der Politikverflechtung, in: Hesse, J. J., Politikverflechtung im föderativenStaat, Baden-Baden, 1978, S.25.8 iqve, gv. 23.9 iqve, gv. 25.10 Deuerlein, E., Föderalismus, 1972, S. 165.11 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, S. 100.12 iqve, gv. 101.

Page 395: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 379 -

am SemTxvevaSi yvelaze rTulia TviTon „erovnuli interesebis“Sinaarsobrivi kriteriumebis dadgena. es aris, uwinares yovlisa,Sefasebis sakiTxi, romelic mTlianad damokidebulia saxelmwi-fos mizanze. igive Seexeba erovnuli interesebis uzenaesobas adg-ilobrivi, lokaluri interesebis winaSe. aqac saqme gvaqvs iseTSefasebasTan, romlisTvisac ar gamodgeba abstraqtul-formalurimasStabi. abstraqtulad am problemis gadaWra SeuZlebelia. erovnu-li interesi mudam definirebulia, gansazRvrulia konkretul poli-tikur procesSi da SeuZlebelia misi gadawyveta mxolod iuridi-uli, normatiuli meTodebis safuZvelze.

2. kompetenciaTa danawilebis sistema2. kompetenciaTa danawilebis sistema2. kompetenciaTa danawilebis sistema2. kompetenciaTa danawilebis sistema2. kompetenciaTa danawilebis sistema

federaciasa da federaciis subieqtebs Soris kompetenciaTa danaw-ilebis sakiTxi warmoadgens federaciuli saxelmwifos umniSvnelo-vanes problemas.

federalur konstituciaSi kompetenciaTa sistemis sakiTxi, uwinaresyovlisa, dakavSirebulia kompetenciaTa saxeebis Secvlis ufleba-mosilebasTan. es, e. w. „kompetenciaTa Secvlis kompetencia,“ yvelafederaciul saxelmwifoSi ganekuTvneba federaluri kanonmdeb-lis uflebamosilebaTa sferos.13 Tumca, zogierTi federalurikonstituciebis Tanaxmad, calkeuli kompetenciebis mimarT, rom-lebic warmoadgenen federaciis subieqtebis did interess, dadge-nilia gansakuTrebuli wesi.

arsebobs federalur xelisuflebasa da federaciis subieqtebsSoris uflebamosilebaTa gadanawilebis gansxvavebuli modelebi,rodesac Znelia vilaparakoT erTian standartebze da zogad ten-denciebze. TiToeul federaciul saxelmwifoSi moqmedi kompeten-ciaTa danawilebis sistema Zalze individualuria da mTlianadganisazRvreba am saxelmwifos konkretuli TaviseburebebiT. isto-riulad federaciis gamgeblobas yovelTvis ganekuTvneboda samxedroda Tavdacvis sfero, sagareo politika, ekonomikis saerTo sakiTx-ebi, sabaJo kavSiri, fosta da kavSirgabmuloba, zoma-wonis er-Teulebi, saavtoro ufleba. federaluri xelisuflebis gamgeblo-bas mikuTvnebul kompetenciaTa danarCeni sfero dakavSirebuliafederalur saxelmwifo struqturebTan. kerZod, es Seexeba cen-traluri saxelmwifos sakonstitucio samarTals, misi saxelmwifomoxeleebis organizacias, federalur simboloebs (droSa, gerbida a. S.), federalur doneze enis sakiTxebs da sxv. am sferos aseveganekuTvneba federaciis sxva subieqtebis teritoriaze romelimemisi wevris samarTlebrivi aqtebis moqmedebis garantia da fed-eraciis wevrTa urTierTobis samarTlebrivi safuZvlebi.14

13 Usteri, M., Theorie des Bundesstaates, S. 270.14 iqve.

Page 396: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 380 -

Tumca am tradiciuli federaluri uflebamosilebebis ganxor-cielebac ar aris federaluri xelisuflebis sruli monopolia.ase magaliTad, Sveicariis SeiaraRebuli Zalebis mniSvnelovaninawili formalurad Sedgeba „kantonebis samxedro nawilebisagan“.kantonebis sakmao nawilebi TviTonve marTaven samxedro mmarTvelo-bis calkeul sferoebs, niSnaven „TavianTi“ samxedro nawilebisoficrebs (rasac ufro formaluri xasiaTi aqvs).15 federaciis wevrTasamxedro nawilebis an SeiaraRebuli dajgufebebis arseboba daS-vebulia argentinaSi, avstraliaSi, aSS-Si. federaciis subieqts,federaluri kongresis nebis Sesabamisad, meqsikaSi SeuZlia omicki awarmoos.16

federaciis subieqtTa tipiuri gamgeblobis sakiTxebs ganekuTvne-ba skola, saSinao usafrTxoeba (policia, saxanZro dacva), gzebi,kulturis sakiTxebi da, aseve, TavianTi sakonstitucio samarTali(nigeria ar icnobs federaciis wevrTa konstituciis instituts).17

kompetenciaTa danawilebis TvalsazrisiT, ganasxvaveben evropulda anglo-amerikul konstituciaTa tipebs. evropul konstitucieb-Si kompetenciebi gadanawilebulia federalur da federaciis sub-ieqtis saxelmwifo doneebs Soris. rac Seexeba anglo-amerikulkonstituciur models, aq kompetenciebi gadanawilebulia uSua-lod politikur institutebs Soris (parlamenti, mTavroba da a.S.).garda amisa, SesaZlebelia konstituciiT dadgenili regulirebissferos aRwera sagnobrivad (magaliTad, ganaTleba, Tavdacva da a.S.), miznobrivad (magaliTad, bunebrivi garemos dacvis mizniT, sax-elmwifos damoukideblobis dacvis mizniT da a. S), saxelmwifofunqciebis mixedviT (magaliTad, gansazRvrul RonisZiebaTa real-izacia da a. S.) da sxva formiT. kompetenciaTa saxeebi SesaZlebe-lia mocemuli iyos farTod, detalizebulad an, piriqiT, Semoi-farglebodes mxolod viwro CamonaTvalis dadgeniT.

kompetenciaTa gadanawilebis sistemis arCevisas yovelTvis sasur-velia arCevani gakeTdes romelime zemoaRniSnul tipze. sakmaodbevri gaurkvevloba warmoiSoba im SemTxvevaSi, rodesac feder-aluri konstitucia paralelurad iyenebs ramdenime sistemas. aseTisituacia, arcTu ise iSviaTad, SeiZleba gaxdes saxelisuflebo do-neebs Soris konfliqtis mizezic. garda amisa, msgavsi gaurkvevlobaxels uwyobs centralizebuli tendenciebis ganmtkicebas, romelicyovelTvis federaluri xelisuflebis sasargeblod moqmedebs. sistem-aTa arCevis sakiTxs gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba maSin, rode-sac federaluri xelisuflebisa da federaciis subieqtebis kompe-tenciebi ganisazRvreba miznebisa da programebis mixedviT.18

15 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, II Band, Bundesstaat, S. 87.16 iqve.17 iqve.18 Frenkel, M., Föderalismus und Bundestaat, II Band, Bundesstaat, S. 120.

Page 397: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 381 -

federalur xelisuflebasa da federaciis subieqtebs Soris ko-mpetenciaTa danawilebis „teqnika“ moicavs ramdenime gansxvavebulsaxes. sakanonmdeblo kompetenciebis SemTxvevaSi maTi gadanawile-ba SesaZlebelia moxdes Semdegi saxiT: 1. federaluri xelisu-flebis kompetenciebi; 2. federaciis subieqtis kompetenciebi; 3.konkurirebadi kompetenciebi; 4. erToblivi kompetenciebi. feder-alur konstituciaSi aseve unda gadawydes sakiTxi, Tu vis undaganekuTvnebodes is kompetencia, romelic ar aris konstituciisteqstSi moxseniebuli. amis aucilebloba ganisazRvreba im momentiT,rom kompetenciaTa amomwuravi CamonaTvalis mocema TavisTavadararealuria.

federaluri konstituciebis umravlesoba federaluri xelisufleb-is gamgeblobas mikuTvnebul sakiTxebs CamoTvlis erTiani, siste-muri katalogis saxiT. amave dros, federaluri uflebamosilebebiSeiZleba gvxvdebodes konstituciis teqstis sxva adgilebSic.

yvela federalur konstituciaSi aseve mocemulia federaciis sub-ieqtebis funqciebi. rac Seexeba maT moculobas, federaciis sub-ieqtTa kompetenciebis srul CamonaTvals Seicavs mxolod ramden-ime federaciuli saxelmwifos konstitucia (indoeTi, kanada, malai-zia). nigeriis, avstriisa da venesuelis konstituciebi Seicavenadgilobrivi TviTmmarTvelobis organoTa kompetenciebis sistema-tur CamonaTvalsac.19

konkurirebadi kanonmdeblobis CamonaTvali gvxvdeba germaniis,indoeTis, kanadis, malaiziis, nigeriis konstituciebSi.

federaluri xelisuflebisa da federaciis saerTo kompetenciebsicnobs germaniis, Sveicariis konstituciebi.

nagulisxmevi kompetenciebi yvela federaciul saxelmwifoSi, ka-nadisa da indoeTis gamoklebiT, miekuTvneba federaciis subieqte-bis gamgeblobis sferos.20

3. kompetenciaTa funqciuri danawileba3. kompetenciaTa funqciuri danawileba3. kompetenciaTa funqciuri danawileba3. kompetenciaTa funqciuri danawileba3. kompetenciaTa funqciuri danawileba

federaciul saxelmwifoSi gamoiyofa uflebamosilebaTa gadanaw-ilebis ori ZiriTadi sistema: gamijvnis sistema da interdepen-dencsistema.21 pirvel SemTxvevaSi kanonmdebloba da misi aRsrule-ba moqceulia erTi da igive subieqtis xelSi. am dros federaciasan federaciis subieqts, romlebic axorcieleben ama Tu im sferossakanonmdeblo regulirebas, TavianT gamgeblobaSi aqvT am sakiTx-ebis ganxorcielebisaTvis aucilebeli administraciuli aparati.centraluri, federaluri saxelmwifo xelisufleba ayalibebs sak-uTar aRmasrulebel aparats, romelic Tavis Tavze iRebs mis gamge-

19 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, II Band, Bundesstaat, S. 120.20 iqve, gv. 122.21 iqve.

Page 398: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 382 -

blobas mikuTvnebuli kompetenciebis lokalur doneze gadawyve-tis funqciasac. es federaluri institutebi, cxadia, ar arian damok-idebuli im politikur institutebze (adgilobrivi TviTmmarTvelo-bis da sxva organoebi), romelTa samoqmedo teritoriazec isiniaxorcieleben TavianT funqciebs. am SemTxvevaSi maT Soris Sesa-Zlebelia warmoiSvas erTgvari konkurenciac, romlis albaTobagansakuTrebiT didia maSin, rodesac erTi da igive saxis saqmi-anobas axorcieleben gansxvavebuli saxelmwifo donis samsaxurebi(magaliTad, policiis gansxvavebuli doneebi). rogorc wesi, am drossakiTxi wydeba federaluri donis sasargeblod iseve, rogorcfederalur samarTalTan mimarTebaSi moqmedebs principi _ feder-alur samarTals aqvs upiratesoba federaciis subieqtis samarT-lis winaSe.

kompetenciaTa funqciuri danawilebis aRniSnuli sistema moqmedebsanglosaqsur federaciul saxelmwifoebSi, gansakuTrebiT amerikisSeerTebul StatebSi (Tumca aSS konstitucia uSualod arafersambobs am sakiTxTan dakavSirebiT). am sistemis Sesaxeb ufrogamokveTili debulebebi gvxvdeba avstraliis, indoeTis, malaizi-isa da pakistanis konstituciebSi.22

funqciuri danawilebis msgavsi sistema warmoSobs garkveul prob-lemebs. jer erTi, am dros rTuldeba lokalur doneze moqmedifederaluri institutebis saqmianobis koordinacia. meore mxriv,aseTma sistemam SeiZleba migviyvanos federaluri struqturebiscentralisturad „gadakeTebis“ cdamde. amitomaa, rom „sufTa“ sax-iT es sistema ar moqmedebs TviTon aSS-Sic. Tavisi daarsebidanveaSS-is Statebi akontrolebdnen federaluri arCevnebis mimdinare-obas da amas akeTeben dResac. garda amisa, es sistema gvxvdeba imsaxelmwifoebSic, romlebic arsebiTad interdependencsistemasaRiareben. ase magaliTad, aris gansazRvruli funqciebi, maT SorisbaJi, fosta, romelic mTlianad federaluri wesiTaa organizebuli.

kompetenciaTa danawilebis interdependencsistemis dros kanonm-debloba mTlianad ganekuTvneba federaciis, xolo federalurikanonebis aRsruleba federacias subieqtebis gamgeblobas.

kompetenciaTa danawilebis zemoaRniSnuli sistemis tipiuri maga-liTia germania. germaniis ZiriTadi kanonis 83-e da 84-e muxlebisSesabamisad, federaluri kanonebis aRsruleba ganekuTvneba feder-aluri miwebis uflebamosilebas. germaniis miwebi awesrigeben ad-ministraciuli institutebis Camoyalibebisa da administraciuliprocesis sakiTxebs. federalur mTavrobas, bundesratis Tanxmo-biT, SeuZlia gamosces zogadi administraciuli instruqciebi da,konkretul SemTxvevasTan dakavSirebiT _ savaldebulo miTiTebe-bic. germaniis federalur mTavrobas aseve aqvs zedamxedvelobis

22 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, II Band, Bundesstaat, S. 126.

Page 399: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 383 -

ufleba, Tumca es ukanaskneli Seexeba sakiTxis mxolod iuridiul-samarTlebriv aspeqtebs. TviTon aRsrulebis mizanSewonilobisaspeqtebze federaluri zedamxedveloba ar vrceldeba.

am modelis meore germanuli formaa aRsruleba, romelic xor-cieldeba federaciis davalebiT. federaluri kanonebis aRsruleb-isas administraciuli uwyeba rCeba miwis daqvemdebarebaSi, Tu sxvarame ar aris gansazRvruli federaluri kanoniT da bundesratisTanxmobiT. am SemTxvevaSic federacia uflebamosilia gamosceszogadi administraciuli debulebebi da wesebi. miwis saxelmwifomoxeleebi eqvemdebarebian zemdgom moxeleebs. miTiTebebi, garda imSemTxvevebisa, romlebic federaluri mTavrobis azriT, atarebengadaudebel xasiaTs, mimarTulia miwis umaRlesi moxeleebisaken,romelTac aseve evalebaT maTi aRsruleba. aRsrulebis am formisdros federaluri mTavrobis gavlena ufro Zlieria (m. 85.). feder-aluri zedamxedveloba am SemTxvevaSi vrceldeba ara marto aR-srulebis iuridiul, aramed mizanSewonilobis aspeqtebzec. germa-niis federaluri xelisufleba uflebamosilia, ZiriTad kanonSiamomwuravad CamoTvlili sakiTxebis aRsrulebis mizniT, Camoayal-ibos sakuTari, federaluri administraciuli organoebic.23

daaxloebiT aseTive sistema gvxvdeba avstriaSic. Sveicariis kon-stitucia ar aregulirebs federaluri kanonebis aRsrulebis sak-iTxebs. principulad, aRmasrulebeli kompetenciebi Seesabamebasakanonmdeblo kompetenciebs (da piriqiT). Sveicariis federalurkanonebs aRasrulebs federacia, Tu konstitucia ar adgens gansx-vavebul wess. amasTanave, Sveicariis konstitucia iTvaliswinebsfederaluri kanonebis aRsrulebas kantonebis mier an kantonebismonawileobas federaluri kanonebis aRsrulebis procesSi. Svei-cariis mTeli rigi federaluri kanonebis Tanaxmad, maTi aRsrule-ba ganekuTvneba kantonebis gamgeblobas.24 es wesi daSvebulia Svei-cariis konstituciiTac. am TvalsazrisiT, Sveicaria ufro ixrebagermanuli aRmasrulebeli federalizmis modelisaken. amave dros,kompetenciaTa funqciuri danawilebis Sveicariuli modeli ar arisise sistematuri da erTiani, rogorc germaniaSi.

funqciuri danawilebis interdependencsistema iZleva federaluriinteresebis srulad dacvis met saSualebas. amave dros, aRniSnulisistema dakavSirebulia zedmet xarjebTan da koordinaciis prob-lemasTan.

23 Rupp, H., Die Föderalstruktur der Bundesrepublik Deutschland, in: Föderalismus in derBundesrepublik Deutschland, 1967, S.4 ff.24 Bothe, M., Die Kompetenzstruktur des modernen Bundesstaates in rechtsvergleichender Sicht,S. 231.

Page 400: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 384 -

Tavi 21. federaciis kompetenciebi

1. federaciuli saxelmwifos gansakuTrebuli kompetenciebi1. federaciuli saxelmwifos gansakuTrebuli kompetenciebi1. federaciuli saxelmwifos gansakuTrebuli kompetenciebi1. federaciuli saxelmwifos gansakuTrebuli kompetenciebi1. federaciuli saxelmwifos gansakuTrebuli kompetenciebi

federaciul saxelmwifoTa gansakuTrebul gamgeblobas ganekuTvneba:

_ sagareo urTierTobebi (avstralia, avstria, argentina, aSS, bra-zilia, gfr, venesuela, meqsika, Sveicaria);

_ Tavdacva da SeiaraRebuli Zalebis marTva (avstralia, avstria,argentina, aSS, brazilia, gfr, indoeTi, kanada, meqsika, Sveicaria);

_ sazRvrebis dadgena da sabaJo saqme (avstria, argentina, aSS,brazilia, gfr, indoeTi, meqsika, Sveicaria);

_ fuladi da savaluto mimoqceva da moneturi monopolia (avs-tralia, avstria, argentina, aSS, brazilia, gfr, venesuela, in-doeTi, kanada, meqsika, Sveicaria);

_ zomisa da wonis erTiani sistemis dadgena (avstralia, avstria,argentina, aSS, brazilia, gfr, venesuela, indoeTi, kanada, meqsi-ka, Sveicaria);

_ federaluri finansebi da gadasaxadebi (avstralia, avstria,argentina, aSS, brazilia, gfr, venesuela, indoeTi, kanada, meqsi-ka, Sveicaria);

_ fosta, telegrafi, telefoni (avstralia, avstria, argentina, aSS,brazilia, gfr, venesuela, indoeTi, kanada, meqsika, Sveicaria);

_ sapasporto saqme, emigracia, imigracia, qveyanaSi Sesvla da qvey-nidan gasvla, ucxoelebis sakiTxi (avstralia, avstria, argentina,aSS, brazilia, gfr, venesuela, indoeTi, kanada, meqsika, Sveicaria);

_ federaluri sarkinigzo, sahaero, wylis transporti (avstra-lia, avstria, aSS, brazilia, gfr, venesuela, indoeTi, kanada,Sveicaria);

_ samoqalaqo, sisxlis, saproceso, sasjelis aRsrulebis, saav-toro, sapatento, sagamomgoneblo samarTali da sawarmoo sakuTre-bis dacva (avstralia, avstria, argentina, aSS, brazilia, gfr,venesuela, indoeTi, kanada, Sveicaria);

_ federaluri samarTaldamcavi da sasamarTlo organoebis dafuZne-ba (avstria, argentina, aSS, brazilia, gfr, venesuela, indoeTi,kanada);

_ sazogadoebrivi wesrigis dacva da sazogadoebrivi usafrTxoe-bis uzrunvelyofa federaciaSi (avstria, aSS, gfr, venesuela,indoeTi, Sveicaria);

_ omis gamocxadeba da zavis dadeba (argentina, aSS, brazilia,gfr, indoeTi, Sveicaria);

_ sabanko saqme (avstralia, avstria, argentina, venesuela, indoe-Ti, kanada, Sveicaria);

Page 401: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 385 -

_ saxelmwifo statistika (avstralia, avstria, brazilia, gfr, ve-nesuela, kanada);

_ saxelmwifo samsaxurSi myof pirTa samarTlebrivi mdgomareoba(avstria, argentina, brazilia, gfr, indoeTi, meqsika)

_ iaraRis, sabrZolo masalaTa da asafeTqebel nivTierebaTa war-moeba, SeZena, gasaReba da gavrceleba (avstria, brazilia, indo-eTi, Sveicaria);

_ sadazRvevo saqme (avstralia, avstria, brazilia, indoeTi, kana-da, Sveicaria);

_ zemoaRniSnul sakiTxebze kanonebis miReba (avstralia, argenti-na, aSS, meqsika).

garda CamoTvlili sakiTxebisa, zogierTi federaciuli saxelmwi-fos konstitucia federaluri xelisuflebis gamgeblobas gadas-cems mTel rig damatebiT uflebamosilebebs, rogoricaa, magali-Tad, erovnul teritoriaze axali religiuri ordenebis dafuZne-ba, garda ukve arsebulisa (argentina); tele- da radioprogramebisklasifikaciis ganxorcieleba; saqalaqo ganviTarebis direqtiveb-is dadgena, sabinao, sanitariuli da satransporto ganviTarebisCaTvliT; mogzaurobaTa nacionaluri sistemis principebisa dadireqtivebis dadgena (brazilia).

2. federaciuli saxelmwifos sakanonmdeblo uflebamosilebebi2. federaciuli saxelmwifos sakanonmdeblo uflebamosilebebi2. federaciuli saxelmwifos sakanonmdeblo uflebamosilebebi2. federaciuli saxelmwifos sakanonmdeblo uflebamosilebebi2. federaciuli saxelmwifos sakanonmdeblo uflebamosilebebi

federaciul saxelmwifoTa umravlesoba, kanadis konstituciisgamoklebiT, garkveviT CamoTvlis federaluri xelisuflebis sa-kanonmdeblo funqciebs. uflebamosilebebi, romelic uSualod araris am CamonaTvalSi mocemuli, ganekuTvneba federaciis subieq-tis gamgeblobis sferos (federaciis subieqtebis rezidualurikompetenciebi). kanadis konstituciaSi mocemulia rogorc feder-aluri xelisuflebis, ise federaciis subieqtTa gamgeblobasmikuTvnebuli sakiTxebis wre. amasTanave, federacias formaluradganekuTvneba rezidualuri kompetenciebi. TviTon am uflebamosile-baTa CamonaTvali ar aris amomwuravi da Semoifargleba calkeulidebulebebiT.

evropis federaciuli saxelmwifoebis centralur xelisuflebasufro meti sakanonmdeblo uflebamosileba aqvs, vidre anglosaq-sur saxelmwifoebSi. TviTon evropuli saxelmwifoebidan yvelazeufro farTo sakanonmdeblo uflebebi aqvs germaniis federalurxelisuflebas. aRsaniSnavia, rom anglosaqsur federaciul sax-elmwifoebSi federaciis subieqtebs gansakuTrebiT farTo ufle-bebi eniWebaT samoqalaqo samarTlis dargSi. aq garkveul erTianobasayalibebs TviTon common law-is tradiciebi, maSin roca evropisfederaciul saxelmwifoebSi samarTlebrivi sistemis erTianobamiRweulia saerTo-saxelmwifoebrivi kodifikaciis meSveobiT. aseve

Page 402: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 386 -

aRniSvnis Rirsia is garemoeba, rom anglosaqsuri federaciis sax-elmwifoebSi federalur xelisuflebas sakmaod susti uflebam-osilebebi aqvs bunebrivi garemos dacva-SenarCunebis sakiTxebSi.

meore mxriv, anglosaqsuri federaciis saxelmwifoebi ufro cen-tralizebuli arian im azriT, rom federacias aqvs zogadi spendingpower, damoukideblad sakanonmdeblo uflebamosilebebisa, rac argvxvdeba arc germaniis da arc Sveicariis SemTxvevaSi.

federaciul saxelmwifoebSi, aseve gansxvavebulia sakanonmdeblokompetenciaTa danawilebis saxe da meTodi. Sveicariis gamoklebiT,sadac federaluri kanonebi ar eqvemdebareba sasamarTlo kontrols,sxva federaciul saxelmwifoebSi gansakuTrebiT aSS-Si, marTlm-sajulebam didi roli iTamaSa federaluri sakanonmdeblo kompe-tenciebis gafarToebaSi. kanadaSi marTlmsajulebam, piriqiT, fed-eraluri xelisuflebis sakanonmdeblo uflebamosilebebi ufrodaasusta. germaniis federaluri sakonstitucio sasamarTlo,mTlianobaSi, ufro „solidarulia“ federaciis subieqtebis mima-rT. yovel SemTxvevaSi, sakonstitucio sasamarTlos funqciad miC-neulia germaniis federaluri miwebis arcTu ise farTo sakanonm-deblo uflebamosilebebis dacva.

3. federaciuli saxelmwifos aRmasrulebeli uflebamosilebebi3. federaciuli saxelmwifos aRmasrulebeli uflebamosilebebi3. federaciuli saxelmwifos aRmasrulebeli uflebamosilebebi3. federaciuli saxelmwifos aRmasrulebeli uflebamosilebebi3. federaciuli saxelmwifos aRmasrulebeli uflebamosilebebi

aRmasrulebel uflebamosilebaTa danawilebis TvalsazrisiT, an-glosaqsuri federaciis saxelmwifoebi, sakanonmdeblo da sasa-marTlo kompetenciebisgan gansxvavebiT, Semoifarglebian metad mwiri,lakonuri debulebebiT an saerTod ar adgenen aRmasrulebel ufle-bamosilebaTa danawilebis raime, zogad wesebs.

4. federaciuli saxelmwifos uflebamosilebebi4. federaciuli saxelmwifos uflebamosilebebi4. federaciuli saxelmwifos uflebamosilebebi4. federaciuli saxelmwifos uflebamosilebebi4. federaciuli saxelmwifos uflebamosilebebimarTlmsajulebis sferoSimarTlmsajulebis sferoSimarTlmsajulebis sferoSimarTlmsajulebis sferoSimarTlmsajulebis sferoSi

marTlmsajulebis sistema federaciul saxelmwifoebSi yovelTvisgamoirCeoda danarCeni saxelmwifo funqciebis institucionaluriorganizaciisgan. ganasxvaveben sasamarTlo organizaciis Semdegtipiur formebs: federaluri marTlmsajuleba, centraluri dafederaciis subieqtis paraleluri sasamarTlo sistemebi, federaciiswevris marTlmsajulebisa da federaciis uzenaesi sasamarTloserTgvari kombinacia.

Tu marTlmsajulebas warmovidgenT iseTi saxelmwifo funqciissaxiT, romelic damoukidebelia kompetenciebis danawilebis sistemis-agan, maSin ideaSi ar unda gvqondes arc federaciisa da arc fed-eraciis subieqtis sasamarTloebi.1 miuxedavad am formulis mimz-idvelobisa, igi mainc xelovnuris STabeWdilebas tovebs. aseTisistema, politikuri TvalsazrisiT, gardauvlad migviyvanda wmin-

1 Wagner, W. J., The Federal States and Their Judiciarj, 1959, S. 133.

Page 403: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 387 -

da federaluri marTlmsajulebis sistemamde, ramdenadac sasamarT-lo Tavisi arCevis, kontrolisa da dafinansebis safuZvelze Seu-Zlebelia „avtonomiurad“ iqnes organizebuli.2

martooden federaluri sasamarTlo sistema gvxvdeba avstriaSi,sadac marTlmsajulebas axorcielebs mxolod federacia. sasa-marTloebis sistema da uflebamosileba dadgenilia federalurikanoniT, naTqvamia avstriis konstituciis 83-e muxlSi. amave dros,avstriis miwebs SeuZliaT Camoayalibon „sasamarTlos msgavsi“ dawese-bulebebi. administraciul procesebSi. mxolod federalur sasa-marTlo sistemas icnobs malaizia, pakistani, venesuela, argentina.3

paraleluri sasamarTlo organizaciis klasikuri magaliTia aSS.calkeul Statebs TavianTi sasamarTlo organoebi hqondaT jerkidev aSS-is dafuZnebis droisaTvis. amasTanave, federacias ufle-ba aqvs Camoayalibos sakuTari, federaluri sasamarTloebi. amerikispirveli federaluri sasamarTloebi Camoyalibdnen jer kidev 1789wels. dReisaTvis aSS-is teritoria dayofilia 91 sasamarTlo olqad.mxolod erTi gamonaklisis garda, sasamarTlo olqi ar moicavsgansxvavebuli Statebis teritorias.4 aSS-is yvela distriqtSi mo-qmedebs federaluri distriqtis sasamarTlo. am ukanasknelis gar-da, arsebobs saolqo sasamarTlo (circuit courts), rogorc Sualeduriinstancia distriqtis sasamarTlosa da uzenaes federalur sasa-marTlos Soris. miuxedavad imisa, rom Statis sasamarTloebimTlianobaSi wyveten iuridiuli davis umetesobas, am ukanasknelwlebSi, gansakuTrebiT gaizarda aSS-is federaluri sasamarTloorganoebis kompetenciebi da mniSvneloba saerTo sasamarTlo siste-maSi da, piriqiT, arsebiTad Semcirda Statis sasamarTlo organoe-bis funqciebi.5

paraleluri sasamarTlo organoebis sistema, pirvel rigSi, maTiaraekonomiurobis gamo, aSS-gan gadaiRo mxolod ramdenime fed-eraciulma saxelmwifom. es sistema 1950 wlamde moqmedebda argen-tinaSi.6 1937 wels amerikuli modeli uaryo braziliamac. mxolodmeqsikaSi moqmedebs aSS-is msgavsi paraleluri sasamarTlo siste-ma, Tumca faqtobrivad aq sasamarTlo sistema mkacrad centrali-zebulia. konstituciis Tanaxmad, dasaSvebia, Tumca praqtikuladar gvxvdeba paraleluri sasamarTlo sistema avstraliaSi, indo-eTSi, kanadaSi, arabTa gaerTianebul emiratebSi.7

2 In: Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, II Band, Bundesstaat, S. 150.3 iqve.4 Wagner, W. J., The Federal States and Their Judiciarj, S. 136.5 Winkle, J. W., III; Dimensions of Judicial Federalism, in: American Academy of political andSocial Science. The Annals, S.868. cit: Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, II Band,Bundesstaat, S. 151.6 Wagner, W. J., The Federal States and Their Judiciarj, S. 145.7 ix: Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, II Band, Bundesstaat, S. 152.

Page 404: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 388 -

danarCen federaciul saxelmwifoebSi marTlmsajulebas, princip-ulad axorcielebs federaciis subieqtTa sasamarTloebi. uzenaesifederaluri sasamarTloebi, rogorc umaRlesi sasamarTlo instan-cia, zedamxedvelobas uwevs marTlmsajulebis sistemis erTianobas.aseTi sistema moqmedebs avstraliaSi. germaniaSi ki miwis sasamarT-loebis organizacia da mosamarTleTa statusi federaluri kano-niTaa regulirebuli.

germaniaSi marTlmsajulebas axorcieleben ZiriTadi kanoniTgaTvaliswinebuli federaluri sasamarTloebi da miwebis sasa-marTloebi. federaluri sasamarTloebis Camoyalibebis wesi regu-lirebulia ZiriTadi kanonis 95-e da 96-e muxlebiT. ZiriTadi kano-nis Sesabamisad gaTvaliswinebulia federaluri sapatento sasa-marTlos, agreTve federaciis Semdegi umaRlesi sasamarTloebisSeqmna: federaluri uzenaesi sasamarTlo, federaluri uzenaesisasmarTlo, federaluri administraciuli sasamarTlo, federalurisafinanso sasamarTlo, federaluri Sromis sasamarTlo da feder-aluri socialuri sasamarTlo.

sasamarTlo warmoebis 5 damoukidebel dargs saTaveSi udgas fed-eraciis umaRlesi sasamarTloebi. samoqalaqo da sisxlis samarT-lis saqmeebze sasamarTlo warmoebas axorcieleben qveda instanci-is sasamarTloebi, miwebis umaRlesi sasamarTloebi da federaluriuzenaesi sasamarTlo (q. karlsrueSi).

administraciul sasamarTlo warmoebas axorcieleben qveda instanci-is administraciuli sasamarTloebi, miwebis umaRlesi administraci-uli sasamarTloebi da federaluri administraciuli sasamarTlo(q. berlinSi).8 safinanso sasamarTlo warmoebas axorcieleben qve-da instanciis safinanso sasamarTloebi da federaluri safinansosasamarTlo (q. miunxenSi). Sromis samarTlis saqmeebze sasamarTlowarmoeba xorcieldeba qveda instanciis Sromis sasamarTloebis,miwebis sasamarTlos da Sromis federaluri sasamarTlos mier (q.kaselSi).9 socialur sakiTxebze sasamarTlo warmoebas axorcielebenqveda instanciis socialuri sasamarTloebi da federaluri so-cialuri sasamarTlo (q. kaselSi).

8 momavalSi q. laifcigSi.9 momavalSi q. erfurtSi.10 ix: Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, II Band, Bundesstaat, S. 153.

Cveulebriv, federaluri marTlmsajulebis sistemas ganekuTvnebasamxedro sasamarTlo (im qveynebSi, sadac igi arsebobs) da feder-aluri teritoriebis sasamarTlo.10

federaciul saxelmwifoSi kompetenciebis danawilebis saerTosistema, kerZod, federaluri xelisuflebis uflebamosilebebisqematurad SeiZleba Semdegnairad warmovadginoT:

Page 405: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 389 -

Page 406: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 390 -

Page 407: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 391 -

Page 408: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 392 -

Page 409: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 393 -

Tavi 22. federaciul saxelmwifoTateritoriuli sazRvrebis Secvla

1. federaciuli saxelmwifos Sina-teritoriuli sazRvrebis Secvla1. federaciuli saxelmwifos Sina-teritoriuli sazRvrebis Secvla1. federaciuli saxelmwifos Sina-teritoriuli sazRvrebis Secvla1. federaciuli saxelmwifos Sina-teritoriuli sazRvrebis Secvla1. federaciuli saxelmwifos Sina-teritoriuli sazRvrebis Secvla

federaciuli saxelmwifos Sina-teritoriuli sazRvrebis Secvlaufro politikuri xasiaTisaa da amitom moiTxovs federalurixelisuflebis Tanxmobas, konstituciuri Tu mimdinare kanonisformiT. Sina-teritoriuli sazRvrebis Secvla federaciis saSi-nao saqmea da ar saWiroebs aranair aRiarebas saerTaSoriso sa-marTlis sxva subieqtebis mxridan.1

federaciuli saxelmwifoebis kanonmdeblobiT, Sina-teritoriulisazRvrebis gadasinjva, rogorc wesi, xdeba gamartivebuli wesiT(gansakuTrebiT gardamaval da sxva, eqstremalur pirobebSi). sta-bilur situaciaSi teritoriuli cvlilebebis sakiTxi ramdenadmegarTulebulia, magram savsebiT dasaSvebi.

eqstremalur pirobebSi ganxorcielebuli teritoriuli cvlile-bebis klasikur magaliTad SeiZleba moviyvanoT aSS da kanada.rogorc amerikis, aseve kanadis federaluri teritoriebis reorga-nizacia (Statebisa da provinciebis teritoriebad), SesaZlebeliiyo mimdinare da ara konstituciuri kanonis formiT.

aseve, germaniis ZiriTadi kanoni (m. 29) dasaSvebad miiCnevda feder-aluri kanonis formiT federaluri teritoriebis xelaxal day-ofas, riTac germaneli kanonmdebeli iTvaliswinebda saokupacioxelisufalTa mier TviTneburad dadgenili sazRvrebis gadasin-jvis SesaZleblobas. 1976 wels germaniaSi ganxorcielebuli sa-konstitucio cvlilebebiT, Camoyalibda 29-e muxlis axali redaq-cia, romlis Tanaxmadac, germaniis federaluri miwa araa ufleba-mosili, rom federacias mosTxovos federaluri teritoriebisxelaxali dayofis Sesaxeb kanonis miReba.2

1951 wlis maisSi germaniis federalurma mTavrobam gamosca kanoniteritoriuli mowyobisa da saxalxo gamokiTxvis Sesaxeb. kenWisyr-is oTxi olqidan samSi mosaxleobis umravlesobis Tanxmoba sakma-risi iyo imisaTvis, rom badenis, viurtemberg-badenisa da viurtem-berg-hohencolernis miwebi gaerTianebuliyvnen baden-viurtember-gis federalur miwad.3

1990 wlis 3 oqtombers, ZiriTadi kanonis 23-e muxlis safuZvelze,germaniis demokratiuli respublika SeuerTda germaniis federaciulrespublikas. imave dRes, branderburgi, meklenburg-forpomerni,

1 Wildhaber, L., Bestandesänderungen in Bundesstaaten, in: Recht zwischen Umbruch und Be-wahrung, Festschrift für Rudolf Bernhardt, Hrsg, v. Beyerlin, U., u v. a., 1995, S. 908.2 iqve, gv. 909.3 Fetscherin, W., Änderungen im Bestand der Gliedstaaten in Bundesstaaten der Gegenwart, Zürich,1973, S. 87.

Page 410: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 394 -

zaqseni, zaqsen-anhalti da tiuringia gaxdnen germaniis federaciu-li respublikis miwebi, xolo aRmosavleT berlini _ berlinismiwis nawili. germaniis gaerTianebis Sedegad momxdari teritori-uli cvlilebebi ganxorcielda saerTaSoriso samarTlebriv xe-lSekrulebaze Tanxmobis kanonis formiT (ZiriTadi kanonis 59-emuxlis me-2 abzaci). amave dros, am kanonis miReba moxda im proce-duriT, rac saWiro iyo ZiriTad kanonSi cvlilebebis Sesatanad.4

1976 wlidan germaniaSi moqmedebs federaluri teritoriis day-ofis Semdegi wesi: 1. federaluri teritoria SeiZleba axleburaddaiyos, raTa uzrunvelyofil iqnes miwebisadmi miniWebuli ufle-bamosilebebis efeqturi ganxorcieleba; 2. federaluri teritori-is dayofis RonisZiebebi xorcieldeba federaluri kanonis safuZ-velze, romelic moiTxovs referendums. federaluri kanonis miRe-bisas unda moisminon im miwebis azri, romlebsac uSualod Seexe-baT es cvlilebebi. 3. referendumi tardeba im miwebSi, romelTateritoriisgan an teritoriis nawilisagan unda Camoyalibdes axa-li teritoria an arsebuli miwisaTvis dadgindes axali sazRvrebi.gadawyvetilebas mxari unda dauWiros umravlesobam. 4. Tu erT-maneTTan dakavSirebul, erTmaneTis mosazRvre gansaxlebisa dasameurneo sivrceSi, romlis nawilebi sxvadasxva miwis Semadgen-lobaSi arian da romelTac, sul cota, erTi milioni mosaxlehyavT, da romelTa bundestagis arCevis uflebamosilebis mqoneamomrCevelTa 1/10 moiTxovs, rom es teritoria miekuTvnebodes er-Tian federalur miwas, federalurma kanonma ori wlis ganmavlo-baSi an unda gansazRvros, rom miwisadmi kuTvnileba SeicvlebaZiriTadi kanonis me-2 muxlis Sesabamisad, an Sesabamis miwebSiunda Catardes saxalxo gamokiTxva. 5. saxalxo gamokiTxvam undagansazRvros, Tu ramdenad uWers mosaxleoba mxars am cvlilebas.Tu gamokiTxulTa umravlesoba mxars dauWers miwisadmi kuTvnile-baSi cvlilebebis Setanas, federalurma kanonma ori wlis vadaSiunda gansazRvros, Seicvalos Tu ara miwisadmi kuTvnilebis sak-iTxi. 6. miwebis teritoriebSi sxva cvlilebebis Setana dasaSvebiamiwebs Soris saxelmwifo xelSekrulebiT an federaluri kanoniT,romelic moiTxovs bundesratis Tanxmobas, Tu im teritoriaze,romlis miwisadmi kuTvnilebis sakiTxic unda Seicvalos, ar cx-ovrobs 10. 000-ze meti mosaxle. am sakiTxs detalurad gansazRvravsfederaluri kanoni, romelic moiTxovs bundesratis da bundestag-is wevrTa umravlesobis Tanxmobas. amave dros, gaTvaliswinebuliunda iyos Sesabamisi olqebis da raionebis azri.5

indoeTis 1949 wlis konstituciam manamde arsebuli 9 provinciisa da562 saTavadosagan scada Camoeyalibebina sicocxlisunariani federaciissubieqtebi. gardamavali periodisaTvis konstituciam daadgina Statebis

4 Wildhaber, L., Bestandsänderungen in Bundesstaaten, S. 909.5 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, II Band Bundesstaat. S. 28.

Page 411: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 395 -

oTxi kategoria. 1956 wels federalurma kanonma ganaxorciela Sina-teritoriuli sazRvrebis xelaxali reorganizacia, ris SedegadacindoeTi daiyo 14 Statad da 6 federalur teritoriad.6

indoeTis federaciis ramdenime axali subieqti Seiqmna enobriv,kulturul, religiur da eTnikur niadagze warmoSobili winaaRm-degobebis ganeitralebis mizniT. federaciis axali wevrebis um-ravlesoba Camoyalibda swored qveynis eTnikurad yvelaze Wrel,Crdilo-aRmosavleT nawilSi. amJamad indoeTi moicavs 25 feder-alur Stats da 7 federalur teritorias. eTnikuri, religiuri,enobrivi umciresobis nawili dResac aqtiurad moiTxovs arsebu-li Statebidan gamoyofas, axali Statebis Camoyalibebas an sece-siasac ki. secesionisturi moZraobebi gansakuTrebiT Zlieria naga-landSi, penjabSi, aseve jamasa da kaSmirSi. amitom, araa gamoricx-uli, rom indoeTis Sida-teritoriulma sazRvrebma kidev erTxelganicados arsebiTi cvlilebebi.

indoeTis federaluri konstitucia ar iTvaliswinebs teritoriu-li garantiebis sistemas federaciis subieqtebisaTvis. Sinateri-toriul sazRvrebSi cvlilebebis Setana xorcieldeba mimdinarekanonis formiT. federalur Stats, romelsac uSualod SeexebasasazRvro cvlilebebi, mxolod „mousmenen“. Statis mosazrebas argaaCnia savaldebulo Zala federaluri parlamentisTvis.7

braziliis konstitucia aregulirebs federaciis axali subieqte-bis Camoyalibebis, agreTve federaciis subieqtebs Soris terito-riuli cvlilebebis sakiTxs.8 braziliis 1946 wlis konstituciisTanaxmad, teritoriuli cvlilebebi moiTxovda federaciis Sesa-bamisi subieqtis sakanonmdeblo organosTan konsultaciebs, agreTveplebiscitis Catarebas mosaxleobis im nawilSi, visac uSualodexeboda teritoriuli cvlilebebi. 1967 da 1969 wlebSi, samxedrodiqtaturis pirobebSi miRebulma konstituciebma sazRvrebis Secv-lasTan dakavSirebuli nebismieri sakiTxis regulireba mTlianaddauqvemdebares federaluri xelisuflebis gamgeblobas. brazili-is axali, 1988 wlis konstituciac iTvaliswinebs federaciis sub-ieqtis sakanonmdeblo organosTan konsultaciebs, magram adgens,rom teritoriuli cvlilebebisaTvis savaldebuloa im mosaxleo-bis Tanxmoba, romelsac uSualod exeba aRniSnuli cvlilebebi.

dReisaTvis brazilia moicavs 26 federalur Stats. amave drossakmaod aqtiuria moZraoba axali federaluri Statebis Camoyali-bebis mizniT. marto 1987/1988 wlebSi braziliis 11 regioni moiTx-ovda federaciis axal subieqtad Camoyalibebas.9

6 iqve, gv. 910.7 Babulal Parate v. State of Bombay, A. I. R. 1960, S. 51. cit: Wildhaber, L., Bestandesänderun-gen in Bundesstaaten, S. 911.8 Pfirter, D., Bundesstaat Brasilien, 1990, S. 279-314.9 iqve, gv. 314-355.

Page 412: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 396 -

gardamavali da sxva eqstremaluri situaciebis gamoklebiT, fed-eralur saxelmwifoTa kanonmdebloba adgens teritoriuli cv-lilebebis SedarebiT garTulebul proceduras.

germaniis federaciul respublikaSi teritoriuli cvlilebebixorcieldeba federaluri kanonis formiT, romelic unda moi-wonos im miwebis mosaxleobam, visac Seexeba aRniSnuli teritori-uli cvlilebebi (ZiriTadi kanonis 29-e muxli). avstriis kanonmde-blobiT, saxelmwifos Sinateritoriuli cvlilebebi moiTxovsrogorc federaluri, ise federaciis miwis konstituciis revizias(avstriis 1920/1945 federaluri sakonstitucio kanonis me-3 muxlisme-2 abzaci). teritoriuli cvlilebebi SveicariaSi aseve xorcield-eba federalur da kantonis konstituciaSi cvlilebebis SetanisformiT.

teritoriuli cvlilebebis ramdenadme gamartivebul procedurasiTvaliswinebs aSS-is federaluri kanonmdebloba, romlis Tanax-madac, teritoriuli sazRvrebis Secvla xorcieldeba mimdinarekanoniT. amave dros, aSS-Si moqmedi wesiT, aRniSnuli kanoni auci-leblad unda moiwonos Sesabamisi Statis mosaxleobam (aseTi wes-iT ganxorcielda mTeli rigi Sinateritoriuli cvlilebebi 1792wels, rodesac kentuki gamoeyo virjinias; 1796 wels, rodesac ten-esi gamoeyo Crdilo karolinas; 1862 wels, rodesac dasavleTivirjinia gamoeyo virjinias).10

avstraliis federaluri kanonmdeblobis Sesabamisad, teritoriu-li cvlilebebi aucileblad moiTxovs federaluri parlamentisada federaciis Sesabamisi subieqtis sakanonmdeblo organos damosaxleobis Tanxmobas. amave dros, avstraliis kanonmdebloba ariTvaliswinebs referendumis savaldebulo Catarebas federaciisaxali Statis CamoyalibebasTan dakavSirebiT.11 kanadis 1982 wliskonstituciis Tanaxmad, federaluri teritoriebis provinciebadreorganizacia da axali provinciis Camoyalibeba moiTxovs feder-aluri konstituciis revizias, risTvisac saWiroa federaluriparlamentisa da provinciaTa 2/3-is, mosaxleobis sul cota 50%-isTanxmoba. teritoriuli cvlilebebi aseve unda moiwonos Sesabam-isma provinciebma.12

rogorc vxedavT, Sinateritoriuli cvlilebebi xorcieldeba mim-dinare federaluri kanonis formiT. mxolod zogierTi federaci-uli saxelmwifos kanonmdebloba moiTxovs, rom teritoriuli re-

10 Fetscherin, W., Änderungen im Bestand der Gliedstaaten in Bundesstaaten der Gegenwart,S.175.11 Lumb, R. D./Ryan, K. W., The Constitution of the Commonwealth of Australia Annotated, 3.Aufl. 1981, S. 395-397, cit: Wildhaber, L., Bestandsänderungen in Bundesstaaten, S. 912.12 Hogg, P. W., Constitutional Law of Canada, 2. Aufl. 1985, S. 62-63. cit: Wildhaber, L.,Bestandsänderungen in Bundesstaaten, S. 912.

Page 413: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 397 -

organizacia ganxorcieldes federalur konstituciaSi cvlile-bebis Setanis gziT.

calke unda gamoiyos wesi, romlis Tanaxmadac, Sinateritoriulicvlilebebi erTdroulad moiTxovs rogorc federaciis, ise fed-eraciis subieqtis Tanxmobas. im SemTxvevaSi, rodesac xdeba teri-toriis dayofa, Serwyma an teritoriuli gacvla, saWiroa fed-eraciis Sesabamisi wevrebis Tanxmoba. amave dros, arc erTi fed-eraciuli saxelmwifos kanonmdebloba ar moiTxovs, rom Sina-teritoriuli cvlilebebi ganxorcieldes federaciis yvela sub-ieqtis erTsulovani TanxmobiT.

meore mxriv, federaciuli saxelmwifos Sinateritoriuli cvlile-bebisaTvis ar aris sakmarisi mxolod im federaluri subieqtebisTanxmoba, romelTa sazRvrebsac uSualod Seexeba cvlileba. ter-itoriuli sazRvrebis cvlilebebis sakiTxi aucileblad moiTx-ovs federaluri xelisuflebis Tanxmobas da igi, rogorc wesiunda moiwonos federalurma parlamentma.

saxelmwifos Sinateritoriuli dayofis wesSi naTlad ikveTebafederaciul da unitarul saxelmwifoebs Soris arsebuli gansx-vaveba. teritoriuli cvlilebebis ganxorcieleba federaciul sax-elmwifoebSi gacilebiT problemuria ara imdenad iuridiuli, ram-denadac politikuri TvalsazrisiT. federaciis subieqti, marTa-lia, ar warmoadgens suverenul teritoriul erTeuls, magram isfaqti, rom federaluri teritoriis cvlilebebi moiTxovs misTanxmobas, xazs usvams misi xelisuflebis avtonomiurobas. uni-tarul saxelmwifoSi teritoriuli cvlilebebi xorcieldeba gac-ilebiT gamartivebuli proceduriT, ramdenadac igi Seexeba mx-olod administraciul-teritoriul erTeulebs.

federaciul saxelmwifoTa kanonmdebloba ar awesrigebs iseT SemTx-vevebs, rodesac federaciis subieqti ar eTanxmeba Sinateritori-ul cvlilebebs. advili SesaZlebelia, rom aseTma situaciam garkveu-li safrTxe Seuqmnas saSinao mSvidobas da stabilurobas. ramdena-dac federaluri kanonmdebloba arafers ambobs aseT SemTxvevebze,SeiZleba davuSvaT, rom am dros ubralod imoqmedebs federalurisamarTlis upiratesobis principi. am principis safuZvelze, fed-eraluri xelisufleba uflebamosilia damoukideblad, federaci-is subieqtis monawileobis gareSe ganaxorcielos Sinateritoriu-li cvlilebebi, xolo warmoSobili winaaRmdegobisas, ukiduresSemTxvevaSi, gamoacxados sagangebo situacia. mTlianobaSi, es sak-iTxi naklebad SeiZleba gadawydes zogadabstraqtuli normebissafuZvelze. igi moiTxovs individualur midgomas da konkretulsituaciaze orientirebuli gadawyvetilebis miRebas.13

13 Wildhaber, L., Bestandsänderungen in Bundesstaaten, S. 915.

Page 414: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 398 -

2. federaciul saxelmwifoTa gare-teritoriuli sazRvrebis Secvla2. federaciul saxelmwifoTa gare-teritoriuli sazRvrebis Secvla2. federaciul saxelmwifoTa gare-teritoriuli sazRvrebis Secvla2. federaciul saxelmwifoTa gare-teritoriuli sazRvrebis Secvla2. federaciul saxelmwifoTa gare-teritoriuli sazRvrebis Secvla

gare-teritoriuli sazRvrebis cvlileba gulisxmobs federaciu-li saxelmwifos teritoriis Semcirebas an gadidebas. federaciulsaxelmwifoTa kanonmdebloba uSvebs axali teritoriebis an fed-eraciis damatebiTi wevrebis miRebas da maSasadame, teritoriebisgadidebas. da piriqiT, arcerTi federaciuli saxelmwifos kanonm-debloba ar uSvebs secesiis uflebas, rasac cxadia mohyveba teri-toriis Semcireba, federaluri xelisuflebis nebis sawinaaRmdegod.

federaciuli saxelmwifos SemadgenlobaSi axali subieqtebis miReba,met wil SemTxvevebSi, xorcieldeba mimdinare federaluri kanonisformiT. ase magaliTad, mimdinare federaluri kanonis safuZvelzeiqna miRebuli aSS-is SemadgenlobaSi texasi (1845 wels), xolo 1850wels_ kalifornia. 1871 wels mimdinare federaluri kanonis for-miT iqna miRebuli kanadis federaciaSi britaneTis kolumbia, xolo1873 wels- princ eduardis kunZuli. 1957 wels, mimdinare feder-aluri kanonis safuZvelze, germaniis federaciul respublikasSemouerTda zaarlandi. federaciis SemadgenlobaSi axali wevreb-is miRebis analogiuri wesi moqmedebs avstraliasa da indoeTSi.14

ramdenadme gansxvavebuli wesia dadgenili Sveicariisa15 da avstriis16

kanonmdeblobiT, sadac federaciis axali wevris miReba moiTxovsfederaluri konstituciis mTlian revizias.

federaciul saxelmwifoebSi axali teritoriebis SemoerTeba Sesa-Zlebelia moxdes saerTaSoriso-samarTlebrivi xelSekrulebissafuZvelze, romelic daideba federaciasa da Sesabamis terito-rias an im saxelmwifos Soris, romelsac es teritoria gamoeyo-fa.17 am saxis xelSekrulebaTa dadebis uflebamosileba, feder-aluri konstituciis Tanaxmad, aqvs centralur xelisuflebas. amavedros, federaluri konstituciebi detalurad ar aregulirebssaerTaSoriso xelSekrulebis safuZvelze ganxorcielebuli ter-itoriuli cvlilebebis (teritoriis gadidebis) sakiTxs. unda vi-varaudoT, rom saerTaSoriso xelSekrulebebis safuZvelze ganx-orcielebuli teritoriuli cvlilebebi aucileblad moiTxovsfederaluri parlamentis Tanxmobas an konstituciur revizias.18

3. federaluri teritoria3. federaluri teritoria3. federaluri teritoria3. federaluri teritoria3. federaluri teritoria

federaciuli saxelmwifos teritoria, rogorc wesi, moicavs fed-eraciis subieqtTa teritoriis erTobliobas. es wesi moqmedebs

14 Fetscherin, W., Änderungen im Bestand der Gliedstaaten in Bundesstaaten der Gegenwart, S.192-214.15 Wildhaber, L., Bestandesänderungen in Bundesstaaten, S. 916.16 Walter, R./Mayer, H., Grundriss des österreichischen Bundesverfassungsrechts, 7. Aufl. 1992,S. 77.17 Kunth, B., Der Abschluss völkerrechtlicher Verträge über Änderungen des Bundesgebietes,Heidelberg, 1971.18 Wildhaber, L., Bestandsänderungen in Bundesstaaten, S. 916.

Page 415: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 399 -

germaniaSi, avstriaSi, SveicariaSi, arabTa gaerTianebul emirateb-sa da zogierT sxva federaciul saxelmwifoSi.19 amave dros, zogi-erTi federaciuli saxelmwifo icnobs federaluri teritoriebisinstituts anu iseT teritoriebs, romlebic federaluri xelisu-flebis uSualo mmarTvelobaSia. ZiriTadad, es aris teritoriebi,romlebsac mosaxleobis, sawarmoo-ekonomikuri da sxva resursebissimciris gamo ar SeuZliaT avtonomiuri funqcionireba, an strate-giulad mniSvnelovani sasazRvro teritoriebia, an am teritori-aze ganlagebulia qveynis dedaqalaqi.20

federaluri teritoriebis instituti pirvelad damkvidrda aSS-ispolitikur praqtikaSi. aSS-is saxelmwifos „mamebis“ mosazrebiT,jer kidev susti da Camoyalibebis procesSi myofi centralurisaxelmwifo biurokratia bevrad iqneboda damokidebuli federaci-is subieqtis mTavrobaze, Tu federaciis dedaqalaqi uSualod ardaeqvemdebareboda federalur xelisuflebas.

federaluri teritoriebis Camoyalibebas mniSvnelovnad Seuwyoxeli federaluri Tanasworobis principma. amerikelebi SiSobdnen,rom federaciis subieqti (romlis teritoriazec Tavmoyrili iqne-boda federaluri biurokratia), borotad isargeblebda aqedangamomdinare upiratesobebiT da gansazRvruli prestiJiT. am mo-sazrebidan gamomdinare, federaluri distriqtebi, sadac ganlage-buli iyo amerikis dedaqalaqi da, Sesabamisad, koncentrirebuliiyo federaluri biurokratia, uSualod daeqvemdebara federalurxelisuflebas.

federaluri teritoriebi ar sargebloben raime mniSvnelovaniprivilegiiT da upiratesobiT. xSirad, piriqiT (magaliTad aSS-sada avstraliaSi), federaluri distriqtis mosaxleobis politikuriuflebebi erTgvarad SezRudulicaa federalur gamgeblobasmikuTvnebul sakiTxebSi monawileobis TvalsazrisiT.

federaluri distriqtis statusiT sargeblobs argentinis dedaqala-qi. argentinaSi aris dedaqalaqisagan damoukidebeli federaluriStatic - buenos-airesi. dedaqalaqi da buenos-airesis StatimTlianobaSi moicaven argentinis mTeli mosaxleobis daaxloebiTnaxevars. argentinis dedaqalaqi federaluri parlamentis arCevi-sas praqtikulad sargeblobs federaciis subieqtis uflebebiT.

federaluri teritoriaa avstraliis dedaqalaqi kanbera, romel-sac marTavs federaluri xelisufleba. 1974 wlidan kanberas asevehyavs warmomadgenloba qveynis federalur palataSi - senatSi daparlamentis warmomadgenelTa palataSi. braziliis dedaqalaqiwarmoadgens federalur distriqts, romelic uSualod eqvemde-

19 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, II Band, S. 33.20 Duchacek, I. D., Comparative Federalism, S. 194. cit: Frenkel, M., Bundesstaat und föderal-ismus, II Band, S. 33.

Page 416: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 400 -

bareba federalur kontrols. aseTive mdgomareobaa indoeTSi.malaiziis dedaqalaqs marTavs federaluri parlamenti. vaSingtonierTdroulad warmoadgens rogorc aSS-is dedaqalaqs, aseve feder-alur distriqtsac. amerikis dedaqalaqs avtonomiuri TviTmmarTvelo-ba aqvs, amave dros, vaSingtons marTavs uSualod federalurixelisufleba. vaSingtonis federaluri distriqti ar irCevs sena-tors, magram mas hyavs warmomadgeneli aSS-is kongresis deputatTapalataSi. dedaqalaqis warmomadgenels ara aqvs kenWisyraSi monaw-ileobis ufleba. venesuelis federaluri distriqti karakasi Taviswarmomadgenels waradgens parlamentis qveda palataSi da iseverogorc federaciis danarCeni subieqtebi, irCevs or senators.21

federaciul saxelmwifoTa nawili ar icnobs federaluri dis-triqtis instituts, xolo saxelmwifos dedaqalaqi federaciisromelime subieqtis teritoriazea. aseTi saxelmwifoebia germania,kanada, avstria. vena rogorc avstriis dedaqalaqi, aseve federaci-is subieqticaa da federaciis erT-erTi subieqtis dedaqalaqic.Sveicariis dedaqalaqi berni, erTdroulad imave dasaxelebis kan-tonis dedaqalaqia.22

4. federaciis teritoriuli mTlianobis garantiebi4. federaciis teritoriuli mTlianobis garantiebi4. federaciis teritoriuli mTlianobis garantiebi4. federaciis teritoriuli mTlianobis garantiebi4. federaciis teritoriuli mTlianobis garantiebi

federaciis teritoriuli mTlianoba gulisxmobs federaciulisaxelmwifos sazRvrebisa da am sazRvrebis farglebSi mcxovrebimosaxleobis xelSeuxeblobas.

zogierTi federaciuli saxelmwifos konstitucia pirdapir CamoTv-lis federaluri teritoriis yvela Semadgenel elements. magali-Tad, meqsikis SeerTebuli Statebis konstituciis 42-e muxlis Tanax-mad, saxelmwifo teritoria moicavs: 1) federaciis Semadgenelinawilebis teritorias; 2) kunZulebis teritorias saxelmwifosmimdebare zRvebSi rifebisa da patara kunZulebis CaTvliT; 3) kun-Zul gvadelupas da revilia-xixedos teritorias, romlebic mde-bareoben wynar okeaneSi; 4) kontinentur Selfs da kunZulebis,patara kunZulebis da rifebis sazRvao fskeris zonas; 5) terito-riul sazRvao wylebs im sazRvrebSi, rac dadgenilia saerTaSorisosamarTliT da SinasazRvao samarTliT; 6) sahaero sivrces saxelm-wifo teritoriis zeviT da im sazRvrebSi, romelic dadgeniliasaerTaSoriso samarTliT. aRsaniSnavia, rom konstituciaSi mocemulifederaluri teritoriis cneba saxelmwifos teritoriuli mTliano-bis mniSvnelovani garantia, ramdenadac „teritoriis“ cnebis Sinaar-sis Secvla SeuZlebelia TviTon konstituciuri cvlilebebis gareSe.

federaciuli saxelmwifos teritoriuli mTlianobis mniSvnelo-vani garantiaa is konstituciuri debuleba, romlis Tanaxmad, sax-

21 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, II Band, S. 34.22 iqve, S. 35.

Page 417: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 401 -

elmwifos mTlianobis dacvisaken mimarTuli yvela uflebamosile-ba ganekuTvneba mxolod federaluri xelisuflebis gansakuTre-bul kompetencias. magaliTad, aSS-is konstituciis Tanaxmad, mx-olod aSS-is kongresia uflebamosili Camoayalibos da Seinaxosarmia, Camoayalibos da Seinaxos floti, aseve daadginos saxmele-To da sazRvao SeiaraRebuli Zalebis marTvisa da organizaciiswesebi. aSS-is kongresis gansakuTrebul gamgeblobas ganekuTvnebamiliciis samsaxurSi gawvevis wesis dadgena aSS-is kanonebis dacvis,ajanyebaTa CaxSobisa da mtruli Zalebis mxridan Semotevis mogerie-bis mizniT. mxolod amerikis kongresi adgens miliciis organizaciisada misi mosamsaxureebis disciplinis da SeiaraRebis wesebs im naw-ilebisaTvis, romlebic SesaZlebelia gamoiyenon aSS-is samsaxurSi.

federaciuli saxelmwifos teritoriuli mTlianobis SenarCunebi-saTvis aseve didi mniSvneloba aqvs im konstituciur debulebebs,romelTa Tanaxmadac, sagareo politikuri saqmianoba da sabaJosaqme ganekuTvneba federaluri xelisuflebis gansakuTrebuli gamge-blobis sferos. ase magaliTad, avstriis federaluri konstituci-uri kanonis Tanaxmad, federaciis gamgeblobas ganekuTvneba sagareourTierTobebi sazRvargareT politikuri da ekonomikuri warmomad-genlobebis CaTvliT, da yvela saxelmwifo xelSekrulebis dadeba.

germaniis federaluri kanonmdeblobis Tanaxmad, federaciis gan-sakuTrebul sakanonmdeblo kompetencias ganekuTvneba ara martosagareo urTierTobis sakiTxebi, aramed teritoriis sabaJo dasavaWro erTianoba. am sferoSi Sedis xelSekrulebebis dadeba vaWro-bisa da sazRvao mimosvlis sakiTxebze, Tavisufali saqonelgacv-lis uzrunvelyofa da sazRvargareTTan fuladi angariSsworebasabaJo da sasazRvro dacvis CaTvliT.

zogierTi federaciuli saxelmwifos konstitucia, garda imisa,rom adgens federaluri xelisuflebis gansakuTrebul kompeten-cias mikuTvnebuli sakiTxebis sferos, federaciis subieqtebs pirda-pir ukrZalavs am sferoSi raime aqtiuri moqmedebis ganxorciele-bas. magaliTad, aSS-is konstituciis Tanaxmad, arc erTi Statiaraa uflebamosili Sevides romelime kavSirSi an konfederaciaSi,kongresis Tanxmobis gareSe dabegros saqonlis gatana an Semotana,mSvidobian periodSi iyolios jari an samxedro gemebi, dadosraime xelSekruleba an SeTanxmeba sxva StatTan an ucxoeTis sax-elmwifosTan, an awarmoos omi. konstituciuri akrZalvebis aseTisaxe udavod federaciuli saxelmwifos teritoriuli mTlianobisdacvis mniSvnelovani garantiaa.

federaciuli saxelmwifos teritoriuli mTlianobis mniSvnelo-van garantias warmoadgens konstituciuri norma, romlis Tanaxma-dac, federaciis subieqtebs akrZaluli aqvT federaciis Semadgen-lobidan calmxrivi gamosvla (secesiis ufleba).

Page 418: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 402 -

saxelmwifos teritoriul sazRvrebSi mcxovrebi sazogadoebismTlianobis garantiaa, uwinares yovlisa, is normebi, romlebicadgenen am saxelmwifos moqalaqeTa iuridiul Tanasworobas.

federaluri konstitucia am garantiebis saxiT adgens: 1. saxelmwi-fos erTian moqalaqeobas qveynis mTeli mosaxleobisaTvis; 2. kano-nis winaSe yvela moqalaqis Tanasworobas; 3. oficialur enas (esSeiZleba iyos erTi an ramdenime ena), romliTac sargeblobs qvey-nis teritoriaze mcxovrebi mosaxleoba.

Sveicariis konstitucia adgens, rom kantonis yvela moqalaqe Svei-cariis moqalaqea; federaluri kanonmdebloba gansazRvravs Svei-cariis moqalaqeobis SeZenisa da dakargvis wesebs; yvela Sveicar-ieli Tanasworia kanonis winaSe; SveicariaSi ar moqmedebs privil-egiebis sistema warmoSobis, dabadebis adgilis, pirad da gvarissafuZvelze. germanuli, franguli, italiuri da retroromanuliena Sveicariis erovnul enebia. federaciis oficialuri enaa ger-manuli, franguli da italiuri.

federaluri xelisuflebis gamgeblobis sferos mikuTvnebulifarTo uflebamosilebebis realizacia moiTxovs federaciulisaxelmwifos ekonomikur, politikur, samarTlebriv, socialur-kulturul, ekologiur da informaciul erTianobas.

federaciuli saxelmwifos teritoriuli mTlianobis umniSvnelo-vanes garantias ganekuTvneba is zogadi principi, romlis Tanaxma-dac, federalur samarTals upiratesoba aqvs federaciis subieqte-bis samarTlis winaSe. aSS-is konstituciaSi naTqvamia, rom feder-aluri konstitucia da SeerTebuli Statebis kanonebi, iseve rogorcyvela xelSekruleba, romelic dadebulia an daideba SeerTebuliStatebis mier, qveynis uzenaesi kanonebia da yoveli Statis mosa-marTle valdebulia isini Seasrulos im SemTxvevaSic, rodesaccalkeuli Statis konstituciaSi da kanonebSi gvxvdeba am aqtebissawinaaRmdego debulebebi. germaniis ZiriTadi kanoni aseve adgens,rom federalur samarTals upiratesoba aqvs miwis samarTalTanmimarTebaSi.

Page 419: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 403 -

Tavi 23. federalizmi da secesiis ufleba

1. secesiis cneba1. secesiis cneba1. secesiis cneba1. secesiis cneba1. secesiis cneba

secesia, e. w. jus secessionis, warmoadgens federaluri kavSiris daS-lis erT-erT specifikur SemTxvevas. federaciuli saxelmwifodangasvla federaluri xelisuflebis nebis sawinaaRmdegod anu se-cesiis ufleba akrZalulia yvela federaciuli saxelmwifos kanon-mdeblobiT. federaciis subieqtebisagan gansxvavebiT, kavSiridanTavisufali gasvlis ufleba aqvT saxelmwifoTa kavSiris anu kon-federaciis subieqtebs.

secesia gulisxmobs saxelmwifos Semadgenlobidan misi nawilisgamoyofas axali saxelmwifos dafuZnebis an sxva, ukve arsebulsaxelmwifosTan SeerTebis mizniT.1 secesiis Sedegad xdeba poli-tikuri xelisuflebis Secvla Sesabamis teritoriasa da am teri-toriaze mcxovreb xalxze.

calkeuli avtorebis azriT, secesia separatistuli moZraobis gam-ovlenis erTaderTi formaa. amasTanave, separatizmi ganixileba,rogorc sakmaod farTo Sinaarsis mqone cneba. „separatizmi“ moicavsmoZraobas, romlis mizania lokaluri avtonomiuri statusis anfederaluri struqturebis SemoReba erTiani saxelmwifos far-glebSi, maSin roca secesia gulisxmobs saxelmwifosagan srulgamoyofas.2 avtonomiisa da federaluri elementebisaken miswrafe-ba zogierT avtorTan daxasiaTebulia, rogorc „lokaluri sece-sionizmi“. lokaluri secesionizmis forma damaxasiaTebelia Svei-cariis konstituciisaTvis, romelic aucileblobis SemTxvevaSidasaSvebad miiCnevs „naxevradkantonis“ Camoyalibebas.3

secesia unda ganvasxvaoT, erTi mxriv, dismembraciisa da separaci-isagan, romlis drosac warmoiSoba axali saxelmwifo da, meoremxriv, cesiisa da aneqsiisagan, rodesac saxelmwifos teritoriisnawili gadadis sxva saxelmwifos gamgeblobaSi.

dismembraciisagan gansxvavebiT, secesiis dros arsebobas ganagr-Zobs suverenitetis mqone adre arsebuli subieqti. dismembraciisSemTxvevaSi suverenitetis mqone subieqtis adgilze Cndeba axaliteritoriuli erTeulebi, romlebic TviTon floben suverenitets.4

gansxvaveba secesiasa da separacias Soris isaa, rom secesiis drosgamoyofa xdeba calmxrivad. separaciis SemTxvevaSi teritoriisnawilis gamoyofa xdeba im saxelmwifos TanxmobiT, romlis Semad-genlobaSic iyo es teritoria separaciis aqtamde.5

1 Haverland, Ch., Secession, in: EPIL Bd. 10, S. 384 ff.2 Heraclides, A., Secession, Self-Determination and Nonintervention: In Quest of a NormativeSymbiosis, in: Journal of International Affairs, 1992, vol. 45, no.401.3 Buchanan, A., Secession-The Morality of Political Divorse from Fort Sumter to Lithuinia andQuebec, 1991, S.15.4 Vedrross, A., Simma, B., Universelles Völkerrecht. Theorie und Praxis, 1984, §. 959.5 Crawford, J., Creation of States, 1979, S. 215 ff.

Page 420: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 404 -

Tu axali saxelmwifo warmoiSoba dismembraciis an separaciis Sed-egad, maTi saerTaSoriso-samarTlebrivi aRiareba ar warmoadgensgansakuTrebul sirTules, ramdenadac saxeze araa suverenitetismqone adrindeli subieqti. separaciis SemTxvevaSi problemas bev-rad aadvilebs is faqti, rom separaciis aqti xorcieldeba saxelm-wifos TanxmobiT. sruliad gansxvavebulia situacia secesiis dros,radganac axali saxelmwifo warmoiSoba suverenuli saxelmwifosnebis sawinaaRmdegod.

secesia ar aris sakuTriv federaciuli saxelmwifos problema.ufro piriqiT, saxelmwifos federaluri modeli iZleva secesion-isturi miswrafebebis ganeitralebis SesaZleblobas da maqsimalu-rad akmayofilebs teritoriuli erTeulebis miswrafebas „meti“suverenitetisaken.

amave dros, rogorc saxelmwifo praqtika gviCvenebs, federaciulsaxelmwifos, garkveul pirobebSi, ufro meti „midrekileba“ aqvssecesiisadmi. saxelmwifo mowyobis federaluri modelisadmi erT-gvari frTxili damokidebuleba xSirad efuZneba im mosazrebas,rom federalizms SeuZlia garkveulwilad waaxalisos secesionis-turi moZraoba da amiT xeli Seuwyos saxelmwifos dezintegracias.6

federaciuli saxelmwifos mier secesionisturi tendenciebis wax-alisebis Tezisi efuZneba sakmaod angariSgasawev argumentebs. fed-eraciul saxelmwifoSi umciresobebs SeuZliaT ganaxorcieloninstitucionaluri „TviTorganizacia“, rac maT aZlevs secesionis-turi moTxovnebis mizanmimarTulad realizaciis, TavianTi politikurielitis da administraciuli aparatis Camoyalibebis saSualebas.7

angariSgasawevia is garemoebac, rom secesirebul an aseTi miswrafebismqone teritoriaze saxelmwifo xelisuflebas aqvs garkveuli, ukveCamoyalibebuli organizaciuli konturebi momavali, damoukidebe-li saxelmwifoebriobisaTvis. saxelmwifoebriobis ukve Camoyali-bebuli organizaciuli forma did daxmarebas uwevs gamoyofismsurvel subieqts, rameTu federaluri xelisuflebis uzenaesoba,federaciis subieqtTan mimarTebaSi, garkveulwilad SeboWiliakonstituciiT. amis gamo SedarebiT advilia damoukidebel saxelm-wifo xelisuflebad federaciis subieqtis transformacia, vidreunitaruli saxelmwifos administraciul-teritoriuli erTeulisa.

secesionisturi miswrafebebis realizacia SedarebiT advilia fed-eraciul saxelmwifoSi, vidre centralizebul an diqtatorulsaxelmwifoebSi. umciresobis interesebis aRiareba da dacva, racsafuZvlad udevs federalur pluralistur ideologias, xelsuwyobs rogorc erTmaneTis gverdiT mSvidobian Tanaarsebobas, iseam kavSirebis rRvevas da, sabolood, saxelmwifos daSlas.

6 Graven, Secession: The Ultimate State Right, New York, 1986, S. 4.7 Graven, G., Of Federalism, Secession, Canada and Quebec, Dalhousie Law Journal 14, 1991,231-265.

Page 421: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 405 -

unitaruli saxelmwifos apologetebis azriT, secesiisa da fed-eraciuli saxelmwifos institutebis erTmaneTTan Tundac SesaZ-lo korelaciis faqti TvalsaCinod adasturebs federaciuli sax-elmwifos koncefciis saSiS potencials. unitaristuli ideolo-gia federaciuli saxelmwifos Camoyalibebas ganixilavs rogorcsecesiisa da samoqalaqo omis mimarTulebiT gadadgmul pirvel nabijs.8

unitaristebis Sexedulebas kategoriulad ar iziareben federal-istebi. federaluri ideologiis momxreTa azriT, federaciulisaxelmwifo warmoadgens erTiani saxelmwifos farglebSi TviTga-morkvevis uflebis realizaciis erT-erT saukeTeso saxelmwifo-samarTlebriv formas, romelsac SeuZlia gaaneitralos saxelmwi-foSi arsebuli secesionisturi miswrafebebi. federalizmis droserTiani saxelmwifos farglebSi maqsimalurad aris daculi eTni-kuri da sxva umciresobebis uflebebi, konstituciur-samarTlebrivadda institucionalurad garantirebulia marTvis decentralizebu-li sistema, Camoyalibebulia eTnikurad, kulturulad da sxva niS-nis safuZvelze gansxvavebuli jgufebis avtonomiurobis myari sa-marTlebrivi safuZvlebi.9

federaciuli saxelmwifos modeli, am Sexedulebis Tanaxmad, sa-Sualebas iZleva gadaiWras Zveli, fataluri dilemac TviTgamorkve-vis uflebasa da saxelmwifos teritoriul mTlianobas Soris. amkuTxiT, federaluri struqtura SeiZleba ganvixiloT rogorc prob-lemis mogvarebis, da ara misi gamwvavebis erT-erTi saSualeba.10

teritoriulad da kulturulad diferencirebul sazogadoebaSifederaciuli saxelmwifos organizaciuli modeli sxvadasxva jgufsaZlevs Tavisi specifikuri interesebisa da moTxovnebis maqsimalu-rad ganxorcielebis SesaZleblobas, uzrunvelyofs federaciissubieqtis TviTmmarTvelobas. adgilobriv politikur elitas mar-Tvis federaluri sistemis pirobebSi SeuZlia monawileoba miiRossaxelmwifo xelisuflebis ganxorcielebaSi, rogorc regionalurda federaciis subieqtis, ise saerTo-nacionalur doneze.

orive zemoaRniSnuli Tezisi, romelTagan erTi federalur mod-els secesiis waxalisebad aRiqvams, xolo meore, piriqiT, cdilobsfederaluri struqturebis meSveobiT daZlios secesionisturitendenciebi, sayuradRebo argumentebs efuZneba.

unitaristebis mtkiceba, rom federaluri modeli gansakuTrebiT„mgrZnobiarea“ secesiisadmi, angariSgasawevia imdenad, ramdenadacfederaciuli saxelmwifo teritoriuli erTeulebis nebayoflo-

8 Oeter, S., Selbstbestimmungsrecht und Bundesstaat, in: Heintze H. J. (Hrsg.), Selbstbestimmu-ngsrecht der Völker-Herausforderung der Staatenwelt, Bonn, 1997, S. 73.9 Kimminich, O., A Federal Right of Self-Determination?, in: C. Tomuschat, Modern Law of Self-Determination, Dordrecht 1993, S. 83 ff.10 iqve.

Page 422: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 406 -

biTi gaerTianebaa, sadac saxelmwifo xelisufleba xorcieldebakonsensusze damyarebuli meqanizmebis meSveobiT. federalur xe-lisuflebasa da federaciis subieqtebs Soris TanamSromlobasada koordinaciaze dafuZnebul konstruqcias, mTel rig upirate-sobebTan erTad, axasiaTebs calkeuli negatiuri momentebic. ker-Zod, igi SedarebiT myife warmonaqmnia. federaciuli saxelmwifostruqturebis paralizebis albaToba gansakuTrebiT didia poli-tikuri konsensusis darRvevis Sedegad warmoSobil krizisul situ-aciebSi. federaluri xelisuflebis „dambla“ aseT SemTxvevaSiadvili SesaZlebelia gadaizardos mTlianad saxelmwifo struq-turebis rRvevasa da, sabolood, federaciuli saxelmwifos dezin-tegraciaSi.

federaciuli saxelmwifo, misi formirebis safuZvlidan gamomdinare,orientirebulia federalur kavSirSi gaerTianebul saxelmwifoxelisuflebaTa sxvadasxva dones Soris loialur damokidebule-basa da TanamSromlobaze. es TanamSromloba mxolod garkveuliSezRudvebiT eqvemdebareba iZulebas da, arsebiTad, agebulia xe-lisuflebaTa gansxvavebuli teritoriuli doneebis, federalurkavSirSi monawile mxareebis konsensusze. krizisul situaciebSiam TanamSromlobis nebismieri deficitis Sevseba ganixileba rogorc„Zaladobis“ aqti.

koordinaciasa da TanamSromlobis sawyisebze agebuli sistemistransformacia mkacri ierarqiis principze damyarebul urTier-Tobad (rac gardauvalia aseT krizisul situaciebSi) ukve niSnavssuverenitetis sakiTxis „garkvevas“. es ki ZirSive anadgurebs fed-eraciuli saxelmwifos erTian struqturas. aseT SemTxvevaSi kon-sensusis deficitis Sevseba SesaZlebelia moxdes an federaciulisaxelmwifos daSlis, an unitarul saxelmwifod misi reorganizaciisfasad. es ukanaskneli, cxadia, problemis mizezs ar xsnis da Sei-cavs arsebul winaaRmdegobaTa axali ZaliT, ufro mwvaved ganvi-Tarebis latentur safrTxes.

federaluri konstitucia saxelmwifo xelisuflebis federalurda federaciis subieqtis doneebs Soris konsensusis darRvevisSemTxvevaSi ver asrulebs xelisuflebaTa gansxvavebuli doneebisurTierTkavSirisa da integraciis normatiuli safuZvlis daniS-nulebas. sistemis funqcionirebis SenarCuneba ukve SeuZlebeli xdebadadgenili samarTlebriv-proceduruli formebis meSveobiT, xoloarsebuli saxelisuflebo vakuumi ivseba ZaladobiT, avtoritaru-li an romelime erTi mxaris absolutur monopoliaze damyarebu-li mmarTvelobiT.

msgavs krizisul situaciebSi federaciuli saxelmwifo dgas ise-Ti alternativis winaSe, rodesac unda moxdes avtoritaruli de-centralizacia an centraluri xelisufleba unda Seeguos secesi-is faqts. saxelmwifos SesaZlo dezintegraciasTan dakavSirebuli

Page 423: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 407 -

krizisi savsebiT SesaZlebelia warmoiSvas unitarul saxelmwi-foSic. amave dros, federaciul saxelmwifoSi am krizisma SeiZle-ba saxelmwifos daSlamde migviyvanos. am TvalsazrisiT, federaci-uli saxelmwifos modeli saxelmwifos dezintegraciis erTgvariscenaria, sadac imTaviTve programirebulia secesiis aqti.

federaluri modelis dezintegraciuli potencialis msgavsi gage-ba, vfiqrobT, calmxrivia da zomaze metad gamartivebuli. ganvi-Tarebad qveynebSi secesionisturi moZraobebis gansakuTrebuliintensiuroba bevrad ganapiroba swored im garemoebam, rom am sax-elmwifoTa umravlesobam airCia ara federaciuli, aramed unitarulisaxelmwifos modeli.11

federaluri wesrigis arCevani ganpirobebulia erTianobaSi mraval-ferovnebis uzrunvelyofis mizniT. heterogenuli erTobis struq-turaSi daculia gansxvavebuli koleqtiuri identuroba da yalib-deba erTgvari balansi erTianobasa da gansxvavebulobas Soris. isnakli, rac, unitaristebis azriT, damaxasiaTebelia federaciulisaxelmwifosaTvis, kerZod, arsebul gansxvavebaTa SenarCuneba dadacva yovelgvari centralistur-ierarqiuli unifikaciis gareSe,erTianobis Camoyalibebisa da arsebul gansxvavebaTa SenarCunebisTvalsazrisiT, warmoadgens federaciuli saxelmwifos erT-erTdid upiratesobas.

federalur sistemaSi saxelmwifos erTianobasTan erTad Senar-Cunebulia teritoriuli erTeulebis individualuri gansakuTreb-ulobac. federaluri, institucionaluri erToba ara marto Camoy-alibebulia konsensusis safuZvelze, aramed misi darRvevac asevemoiTxovs kavSirSi gaerTianebuli mxareebis konsensuss. paradoq-sia, magram faqtia, rom daSlisa da saxelmwifo struqturebis paral-izebisadmi federaciuli saxelmwifos gansakuTrebuli mgrZnobe-loba perspeqtivaSi uzrunvelyofs mxareebs Soris saxelmwifoserTianobasTan dakavSirebuli konsensusis SenarCunebas. federalurisistemis rRvevis safrTxe ayalibebs konsensusisadmi iZulebasac.12

federaluri xelisuflebis paralizebis safrTxe gacilebiT re-aluria maSin, rodesac politikuri sistemis mniSvnelovani ele-mentebi saerTod TamaSgare mdgomareobaSi arian Cayenebuli da,rodesac federalur kavSirSi gaerTianebul teritoriul erTeulebsar gaaCniaT saerTo-saxelmwifo politikur procesSi monawileo-bis saSualeba. Sinafederaluri dapirispireba gansakuTrebiT mwvaveaim SemTxvevaSi, rodesac centraluri xelisuflebis (federaciisromelime wevrTan aliansSi) politika ver poulobs mxardaWerasfederaciis danarCeni subieqtebis mxridan. am dros, centraluri

11 Hooghe, L., Separatisme, S. 34, cit: Alen, A., Der Föderalstaat Belgien. Nationalismus-Föderalismus-Demokratie, S. 54.12 ix. Oeter, S., Selbstbestimmungsrecht und Bundesstaat, S. 87.

Page 424: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 408 -

xelisuflebis moqmedeba ganixileba, rogorc federaluri kavSirisfuZemdebluri principebis darRveva da federaciis subieqtebisreaqciac, Sesabamisad, mwvavea.

secesiis problema gansakuTrebul Sinaarss iZens federaluri wes-rigis saxelSekrulebo xasiaTisa da federalur kavSirSi fed-eraciis subieqtebis gaerTianebis nebayoflobiTobis gavleniT. TuCven vlaparakobT federaciis SemadgenlobaSi gaerTianebis nebayo-flobiTobaze, TiTqos logikuria visaubroT federaluri kavSir-idan gamosvlis nebayoflobiTobazec. magram federalizmis Tan-amedrove Teoria am sakiTxs sxvanairad ganixilavs. federalizmisproblemebisadmi miZRvnil dasavlur literaturasa da politikurpraqtikaSi gabatonebuli Sexedulebis Tanaxmad, federalur kav-SirSi gaerTianeba (miuxedavad imisa, moxdeba es saxelSekruleboTu saxelmwifo aqtiT) samarTlebrivad niSnavs, rom federaciaSigawevrianebuli subieqtebi uars amboben damoukideblobasa da saer-TaSoriso samarTalsubieqtobaze.

2. secesiis istoria2. secesiis istoria2. secesiis istoria2. secesiis istoria2. secesiis istoria

secesiis sakiTxs didi xnis istoria aqvs. me-19 saukuneSi secesiissakiTxi arsebiTad gansazRvravda urTierTobas aSS-is samxreTisada CrdiloeTis Statebs Soris. amave periodis amerikaSi aqtiuradmuSavdeboda secesiis Teoriuli problemebic. amerikis federaluriStatebis uflebas secesiaze Teoriulad asabuTebda virjinieliiuristi tukeri. secesionistebis yvelaze cnobili Teoretikosiiyo kalguni, romelic aRiarebda aSS-is SemadgenlobaSi gaerTianeb-uli Statebis uflebas rogorc federaluri samarTlis nulifika-ciaze, aseve secesiazec.

secesiasTan dakavSirebiT amerikaSi mimdinare Teoriuli diskusiebiumTavresad koncentrirebuli iyo suverenitetis cnebaze. kalgunisazriT, suverenuli SeiZleboda yofiliyo mxolod konstituciisdamdgeni subieqti, am SemTxvevaSi federaluri Statis xalxi, romelicgansazRvrul uflebamosilebas da suverenitetis atributebs ani-Webda rogorc Statis, ise federaciis saxelmwifo institutebs.

kalgunis logika sakmaod martivi iyo. igi miiCnevda, rom Tu Sta-tis uflebamosileba pirveladia da Tu Statis xalxi am uflebam-osilebebs gadascems federalur xelisuflebas, maSin Statis xalxsaseve sruli ufleba aqvs nebismier dros moiTxovos centraluriorganoebisaTvis gadacemul uflebamosilebaTa ukan dabruneba.suverenitetis mqone subieqti, kalgunis Tanaxmad, federaluri kav-Siris SemTxvevaSic ar icvleba _ es aris Statis xalxi.

kalgunis Teoriul mosazrebebze dayrdnobiT, 1852 wlis 30 aprilssamxreT karolinas konventma iuridiulad ganamtkica Statis uflebasecesiaze (magram TviTon secesiis faqti samxreT karolinas Statsam dros ar ganuxorcielebia).

Page 425: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 409 -

me-20 saukuneSi secesiis uflebas aRiarebdnen komunistebi rogorcruseTSi revoluciis win, aseve sabWoTa kavSiris CamoyalibebisprocesSic. magram, maTi pozicia, rogorc yvelgan da yvelaferSi,aqac orazrovani iyo. amasTanave, secesiis ufleba, marTalia, for-malurad, magram mainc, ganmtkicebuli iyo ssrk konstituciiT.

istoriulad, secesiis bevr magaliTs icnobs evropa. secesiis Sed-egad Camoyalibdnen portugalia (1640 wels gamoeyo espaneTs), bel-gia (1830 wels gamoeyo niderlandebs), saberZneTi (1829/30 wels gamoeyoosmaleTis imperias), norvegia (1905 wels gamoeyo Svecias), fineTi(1917 wels gamoeyo ruseTs), baltiispireTis qveynebi (1918 welsgamoeyvnen ruseTs), saqarTvelo (1918 wels gamoeyo ruseTs), irlan-dia (1918 wels gamoeyo did britaneTs). rogorc literaturaSiaRniSnaven, evropuli saxelmwifoebis TiTqmis naxevari Camoyalib-da sxva, ufro didi saxelmwifo erTobidan gamoyofis Sedegad.secesiis magaliTebiT gansakuTrebiT „Raribia“ 1945-1989 ww. perio-di. magram 1989 wlidan secesia, SeiZleba iTqvas, normidan gadaxvevaki ara, ufro „wesi“ gaxda.13

civi omis periodSi cnobili iyo warmatebuli secesiis mxoloderTaderTi SemTxveva, rodesac 1971 wels bangladeSi (aRmosavleTipakistani) indoeTis xelSewyobiT gamoeyo pakistans.14 amave period-Si gvqonda secesiis mSvidobiani ganxorcielebis sxva magaliTe-bic. kerZod, 1960 wels senegali gamoeyo malis federacias, xolo1965 wels singapuri _ malaizias, Tumca, rogorc literaturaSiamiCneuli, pakistanis SemTxveva ar warmoadgens secesiis klasikuraqts. miuxedavad imisa, rom konstituciur-samarTlebrivi Tval-sazrisiT, pakistani da bangladeSi 1947 wlidan erTian saxelmwi-fos warmoadgendnen, faqtobrivad, isini arasodes ar ayalibebdnenurTierTdakavSirebul teritorias.15 bangladeSis saerTaSorisoaRiarebas bevrad Seuwyo xeli pakistanis armiis mier ganxorciele-bulma sadamsjelo operaciebma samoqalaqo mosaxleobis winaaRm-deg da, aseve, indoeTis samxedro Carevam. es ukanaskneli aqti indo-eTma Seafasa, rogorc „humanitaruli intervencia“. arsebiTad, in-doeTis samxedro Carevam ganapiroba aRmosavleT pakistanis damo-ukideblobis saerTaSoriso aRiarebac _ 1974 wels bangladeSi gaeroswevri gaxda.16

miuxedavad secesiis calkeuli warmatebuli SemTxvevebisa, TviTga-morkvevis uflebas gaerTianebuli erebis organizacia ganixilavdaan rogorc arsebuli saxelmwifoebis teritoriuli mTlianobis

13 Schneckener, U., Das Recht auf Selbstbestimmung. Ethno-nationale Konflikte und internation-ale Politik, 1996, S. 118.14 Heraclides, A., The self-determination of minorities in International Politics, London, 1991,S.147-164.15 Schneckener, U., Das Recht auf Selbstbestimmung. S.117.16 Heraclides, A., The sels-determination of minorities in International Politics, S. 149.

Page 426: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 410 -

dacvas an rogorc yofili koloniebis damoukideblobis legitimaci-is safuZvels. gaeros praqtikaSi secesiis ufleba arc politikuradda arc iuridiulad ar ukavSirdeboda TviTgamorkvevis uflebasada koloniuri damokidebulebisagan ganTavisuflebis moZraobas.17

secesiis sakiTxi gansakuTrebiT problemuri gaxda bolo wlebSimimdinare eTnopolitikuri konfliqtebis Suqze. 90-iani wlebisdasawyisSi, secesionistur mimdinareobaTa ganmtkicebis kvaloba-ze, literaturaSi sul ufro aqtiurad ganixileba secesiis de-struqciuli xasiaTi. secesia, xalxTa TviTgamorkvevis uflebasTanerTad, daxasiaTebulia rogorc postmodernuli traibalizmisglobaluri fenomeni.18

3. secesiis Tanamedrove Teoriebi3. secesiis Tanamedrove Teoriebi3. secesiis Tanamedrove Teoriebi3. secesiis Tanamedrove Teoriebi3. secesiis Tanamedrove Teoriebi

secesiis problemam gansakuTrebuli simwvave SeiZina ssr kavSirisada iugoslaviis daSlis Semdeg. secesiis politikuri da moralurilegitimaciis garSemo mimdinare Tanamedrove Teoriul diskusieb-Si SeiZleba gamoiyos ori ZiriTadi Tvalsazrisi: 1. secesiis prag-matuli Teoria, e.w. last resort-Position da 2. secesiis liberaluri Teoria.

secesiis pragmatuli Teoria cdilobs gansazRvros is kriteriume-bi, romlebic daasabuTebda secesias rogorc politikurad auci-lebel, sagangebo gadawyvetilebas. secesiis liberaluri Teoria,piriqiT, cdilobs moralurad daasabuTos secesia da Camoayali-bos secesiis moraluri safuZvlebi.19

secesiis pragmatuli Teoria, saTaves iRebs jer kidev alandiskunZulebTan dakavSirebiT Seqmnili eqspertTa komisiis daskvnidan.mogvianebiT, 1970 wels, es dokumenti arapirdapir aisaxa e. w. Friend-ly Relations Deklaration-Si, romlis Tanaxmad, TviTgamorkvevis uflebamxolod maSinaa legitimuri, Tu uxeSad aris darRveuli xelisu-flebaSi mosaxleobis jgufebis politikuri reprezentaciis princ-ipebi. secesia mxolod eqstremaluri, ukanaskneli saSualebaa imSemTxvevaSi, rodesac saxezea adamianis uflebaTa masobrivi dar-Rveva, masobrivi mkvlelobebi eTnikuri an jgufuri kuTvnilebisniSniT, mosaxleobis nawilis sistematuri diskriminacia da rode-sac ar arsebobs sxva aranairi saSualeba imisaTvis, rom moxerxdesama Tu im jgufis TviTgamorkvevis uflebis realizacia arsebulisaxelmwifos sazRvrebSi.20

17 Thürer D., Das Selbstbestimmungsrecht der Völker, in Archiv des Völkerrechts, 22, 1984, S.129-130.18 Franck, T. M., Postmodern Tribalism and the Right to Secession, in: Brölman/Lefeber/Zieck,(Eds.), Peoples and Minorities in Iternational Law, 1993, S. 3-27. Walzer, M., The New Tribal-ism, Dissent, Spring 1992, S. 164 ff.19 Schneckener, U., Das Recht auf Selbstbestimmung, S. 119.20 Oeter, S. Selbstbestimmungsrecht im Wandel. Überlegungen zur Debatte um Selbstbestimmu-ng, Sezessionsrecht und „vorzeitige“ Anerkennung, in: Zeitschrift für ausländisches öffentlichesRecht und Völkerecht, Bd. 52, 1992, 741-780.

Page 427: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 411 -

secesiis uflebas ar ayalibebs mxolod erovnuli an eTnikuridiferenciacia. secesiis pragmatuli Teoriis Tanaxmad, secesiismarTlzomierebisaTvis saxeze unda iyos Semdegi pirobebi: 1. jgufi,romelic eswrafvis secesias, unda cxovrobdes geografiulad mkaf-iod SemosazRvrul sivrceSi da 2. mosaxleobis, teritoriuli dasxva resursebi sakmarisi unda iyos imisaTvis, rom saxelmwifos(romlis Camoyalibebasac cdiloben separatistebi) damoukidebladSeeZlos normaluri funqcionireba.21

secesiis pragmatuli Teoriis mier Camoyalibebuli kriteriumebismixedviT, mkacradaa gansazRvruli im jgufTa wre, romlebsac aqvTsecesiis legitimuri ufleba. kerZod, eTnikuri an sxva niSniT difer-encirebul jgufebs mxolod maSin SeuZliaT moiTxovon gamoyofa,Tu: 1) isini ganicdian sistematur diskriminacias da eqspluata-cias, 2) warmoadgenen umciresobas im teritoriaze, romlisganacgamoyofa surT, 3) teritoria, romlis gamoyofasac apireben sepa-ratistebi, warmoadgens periferias centrze politikuri damokide-bulebis TvalsazrisiT an im niSniT, rom centraluri xelisufle-ba sistematurad axorcielebs am teritoriis ekonomikur „Zarcvas“(e. w. Sidakolonializmi).22

zogierTi avtori ar kmayofildeba secesionisturi moZraobis le-gitimaciis safuZvlebis analiziT da secesias ganixilavs rogorcTviTgamorkvevis erT-erT gamoxatulebas. rac yvelaze ufro dama-fiqrebelia da miuRebeli, am avtorebis azriT, secesia aris liber-alizmis uzenaesi miznis _ TiToeuli individis Tavisuflebisa daarCevanis Tavisuflebis _ realizaciis saSualeba. am SexedulebisTanaxmad, ramdenadac saxelmwifos erTianoba efuZneba misi moqalaqee-bis konsensuss, yvela teritoriulad koncentrirebuli jgufi(romelic sakmarisad didia imisaTvis, rom Camoayalibos saxelm-wifo), legitimuri secesiis potenciuri kandidatia.23 daaxloebiTimave daskvnamde midian is avtorebi, romelTa mTeli Teoria gamoix-ateba deviziT: mieciT wasvlis saSualeba imaT, visac wasvla surs.24

secesiisadmi msgavsi, calmxrivad pozitiuri damokidebuleba dasav-leTis politikur-iuridiul literaturaSi, mxolod iSviaTigamonaklisia. mTlianobaSi, secesiis mimarT damokidebuleba arisabsoluturad uaryofiTi, negatiuri. da es savsebiT gasagebia, rameTusaerTaSoriso stabiluroba dRemde efuZneba saxelmwifoTa teri-toriul erTianobas da arsebuli sazRvrebis xelSeuxeblobas.

Tanamedrove dasavlur literaturaSi savsebiT marTebulad miu-TiTeben, rom secesiis SemTxvevaSi mTavari problemaa imis garkveva,

21 iqve.22 Heraclides, Secession, Self-Determination and Nonintervetion, 1992, S. 409-412.23 Beran, H., Self-determination:a philosophical perspective, in: Macartney, Allan (Ed.), Self-Determination in the Commonwealth, 1988, S.25.24 Walzer, M., Zivile Gesellschaft und amerikanische Demokratie, 1992, S. 131.

Page 428: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 412 -

Tu ramdenad srulad warmoadgenen secesionistebi sakuTar sazoga-doebas da aqvT Tu ara maT iuridiuli da moraluri ufleba, romilaparakon mTlianad sazogadoebis saxeliT.

„WeSmariti“ da „mcdari“ secesionisturi moZraobebis erTmaneTisa-gan gansxvaveba arc ise martivia.25 sainteresoa, rom TviTon secesi-isadmi pozitiuri damokidebulebis mqone avtorebic calkeul sece-sionistur moZraobas akvalificireben, rogorc „mcdars“. ase magal-iTad, uaryofiTad Sefasda katangis mxridan secesiis cda 1960 wels.saerTaSoriso Tanamegobrobam maSin gamarTlebulad miiCnia feder-aluri kavSiris SenarCuneba da saxelmwifos erTianobis dacvisakenmimarTuli federaluri xelisuflebis iZulebiTi RonisZiebebic.26

secesiis liberaluri Teoriis Tanaxmad, jgufs maSin aqvs secesiisufleba, rodesac am moTxovnas referendumSi, arCevnebSi an sxvademokratiuli formiT Catarebul gamokiTxvaSi mxars dauWers Se-sabamisi jgufis wevrebis umravlesoba. amasTanave, umravlesobisgadawyvetilebis legitimurobisaTvis, liberaluri Teoriis mo-mxreebis azriT, saWiroa damatebiTi elementi. kerZod, Tu rome-lime jgufis umravlesoba moiTxovs secesias, maSin am teritori-aze mcxovreb umciresobas (Tu igi cxovrobs geografiulad mkaf-iod SemosazRvrul teritoriaze), unda mieces saSualeba TviTongadawyvitos sakiTxi: darCeba igi am saxelmwifos SemadgenlobaSiTu TviTonac daafuZnebs Tavis damoukidebel saxelmwifos. anusecesia mxolod maSin aris legitimuri, Tu jgufi, romelic es-wrafvis secesias, sxva subjgufebsac miscems secesiis SesaZle-blobas. winaaRmdeg SemTxvevaSi secesiis momTxovni jgufic avtomat-urad kargavs secesiis uflebas.27 vinc moiTxovs secesias, man unda„moiTminos“ sxvebis secesiac. aseTma damokidebulebam SeiZleba„secesiis ufleba“ absurdamdec ki miiyvanos.

secesiis liberaluri Teoriis warmomadgenlebi ayalibeben secesi-is Semdeg aucilebel wanamZRvrebs: 1. saerTo situacia da asevedamokidebuleba konfliqtSi monawile mxareebs Soris unda iyos(jer kidev) mSvidobiani da 2. secesias, rogorc konfliqtis erT-erT formas, principulad unda iwonebdes yvela mxare, maT Soriscentraluri xelisuflebac.28

secesiis liberaluri Teoriis mixedviT, mxolod im saxelmwifosaqvs secesiis Tavidan acilebis Sansi, vinc kategoriulad ar gamor-icxavs aseTis (secesiis) SesaZleblobas.29 liberaluri TeoriismomxreTa azriT, secesiis ufleba Tavis gamoxatulebas unda pou-lobdes konstituciaSic (aRsaniSnavia, rom secesiis uflebas aRi-

25 Schnecker, U., Das Recht auf Selbstbestimmung, S.122.26 iqve.27 Beran, H., A Liberal Theory of Secession, in: Political Studie, 1984, XXXII, S. 29.28 Beran, N., A Liberal Theory of Sezession, S. 31.29 iqve, gv.32.

Page 429: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 413 -

arebda ssrk-is 1977 wlis konstitucia, birma _ 1947-1974 wlebSi,malaiziis federacia 1957-63 wlebSi). liberaluri Teoriis mixed-viT, secesia ukanonoa, Tu mas Sedegad mohyveba „axali“ umciresobe-bis Cagvra an Tu, secesirebul jgufs, maTi gansaxlebis an raode-nobrivi simciris gamo, ar gaaCnia secesiis miznis _ damoukidebelisaxelmwifos Camoyalibebis SesaZlebloba.30

secesiis liberaluri Teoriis mixedviT, secesia unda gamoiricx-os: 1) rodesac secesiis Sedegad warmoSobili saxelmwifo qmnisanklavs; 2) Tu secesionistebs pretenzia aqvT iseT teritoriaze,romelsac kulturuli, ekonomikuri an samxedro TvalsazrisiTsasicocxlo mniSvneloba aqvs arsebuli saxelmwifosaTvis; 3) rode-sac im teritoriaze, romlis gamoyofasac cdiloben secesioniste-bi (saxelmwifos danarCen nawilTan SedarebiT), Tavmoyrilia sax-elmwifos mniSvnelovani ekonomikuri resursebi.31

4. secesiis problema saerTaSoriso samarTalSi4. secesiis problema saerTaSoriso samarTalSi4. secesiis problema saerTaSoriso samarTalSi4. secesiis problema saerTaSoriso samarTalSi4. secesiis problema saerTaSoriso samarTalSi

saerTaSoriso samarTlis TvalsazrisiT, secesiis problema sain-teresoa im kuTxiT, Tu rodis da ra wesiT SeuZliaT mesame saxelmwi-foebs secesirebuli teritoriebis rogorc saxelmwifos aRiareba.

secesirebuli teritoriebis saerTaSoriso aRiarebis sakiTxTandakavSirebiT literaturaSi gavrcelebulia ori, principuladgansxvavebuli Tvalsazrisi, romelTagan erTi efuZneba legaluro-bis, xolo meore qmediTobis princips.32 legalurobis principzedafuZnebuli Sexeduleba gavrcelebuli iyo me-18 saukunis bolom-de. am Sexedulebis Tanaxmad, mesame saxelmwifoebs secesiis Sede-gad dafuZnebuli axali saxelmwifos aRiareba SeeZloT mxolodmas Semdeg, rodesac adrindeli suvereni suverenul uflebebs ga-dascemda secesirebul teritorias.33 am formiT iyo aRiarebuli,magaliTad aSS-is secesia 1776 wels. qmediTobis principis mixed-viT aRiarebis marTlzomierebisaTvis sakmarisia, rom secesirebulteritoriaze axali saxelmwifo efeqturad da stabilurad axor-cielebdes saxelmwifo xelisuflebas. es Sexeduleba Camoyalibdame-19 saukunis dasawyisidan, mas Semdeg, rac samxreT amerikaSi espa-nurma koloniebma damoukidebloba calmxrivad gamoacxades.34

saerTaSoriso samarTals naklebad ainteresebs secesiis winaisto-ria. igi mxedvelobaSi iRebs mxolod secesiis Sedegs _ axalisaxelmwifos warmoSobas.35 aqedan gamomdinare, ar arsebobs saerTa-

30 iqve, gv. 28.31 Beran, H., A Liberal Theory of Sezession, S. 30-31.32 Frowein, J., Die Entwicklung der Anerkennung von Staaten und Regierungen im Völkerrecht,in: Der Staat, 1972, Bd. 11, S. 145.33 Frowein, J., Die Entwicklung der Anerkennung von Staaten und Regierungen im Völkerrecht, S. 146 ff.34 iqve, gv. 154.35 Haverland, Secession, in: EPIL, Bd. 10., S.384.

Page 430: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 414 -

Soriso-samarTlebrivi norma, romelic pirdapir krZalavs sece-sias. amitom iuridiulad dasaSvebia da SesaZlebeli, rom moxdessecesiis Sedegad warmoSobili saxelmwifos saerTaSoriso-samarT-lebrivi aRiareba. meore mxriv, ar arsebobs saerTaSoriso samarT-lebrivi norma, romelic iTvaliswinebs secesiis uflebas. Sesabam-isad, mesame saxelmwifoebi ar arian uflebamosili mxari dau-Wiron secesionistur moZraobas. nebismieri aseTi cda ganixilebarogorc saxelmwifos saSinao saqmeebSi Careva.

secesiisadmi saerTaSoriso samarTlis frTxili da uaryofiTidamokidebuleba ar Secvlila mas Semdegac, rac pirveli msoflioomis Semdeg xalxTa TviTgamorkvevis uflebis ideis gavleniT avs-tria-ungreTisa da mefis ruseTis yofil teritoriebze warmoiSvamravali axali saxelmwifo. amasve adasturebs alandis kunZulebisgarSemo atexili dava Sveciasa da fineTs Soris.36

saerTaSoriso samarTalSi secesiis ufleba ganixileboda mxolodsecesiis konkretul SemTxvevebTan mimarTebaSi, yovelgvari zoga-di aspeqtebis kvlevis gareSe. ase iyo, magaliTad, katangis SemTx-vevaSi, rodesac am provinciam warumateblad scada 1960-1963 wlebSigamoyofoda zairs. igive SeiZleba iTqvas biafris mimarTac, romelmac1967-1969 wlebSi ver moaxerxa gamoyofoda nigerias.

unda iTqvas, rom saerTaSoriso praqtika ar iyo erTsulovani se-cesiis calkeul konkretul SemTxvevebTan mimarTebaSic. biafra,magaliTad, droze adre aRiara oTxma afrikulma saxelmwifom. maTSoris pirveli iyo tanzania, romelic aRiarebis aqts asabuTebdaxalxTa TviTgamorkvevis uflebiT da miuTiTebda nigeriis cen-traluri xelisuflebis mxridan biafris tomis masobriv Cagvraze.37

magram saxelmwifoTa umravlesobam, maT Soris afrikuli erTiano-bis kavSirma da gaerTianebuli erebis organizaciam konfliqtimiiCnies nigeriis saSinao saqmed da TavSekavebulad Sexvdnen se-cesiis faqts.38

saerTaSoriso-samarTlebriv literaturaSi, gaeros praqtikis safuZ-velze, principuladaa uaryofili secesiis da zogjer mTlianadTviTgamorkvevis uflebac. saerTo SexedulebiT, suverenitetisprincipi logikurad gamoricxavs TviTgamorkvevis uflebas. ram-denadac saerTaSoriso samarTali icavs ukve arsebuli saxelmwi-foebis suverenitets, dauSvebelia suverenitetis xelyofa TviTga-morkvevis uflebis saxeliT da piriqiT.39

saxelmwifo suverenitetsa da TviTgamorkvevis uflebas SorisTanafardobis centraluri sakiTxi dRemde ar aris gadawyvetili

36 Leder, M., Das Selbstbestimmungsrecht der Völker-Recht oder Ziel?, 1997, S.79.37 Buchheit, Lee C., Secession, 1978, S. 214.38 iqve.39 Hubert Armbuster, Selbstbestimmungsrecht, Strupp/Schlochauer (Hrsg.), Wörterbuch des Völk-erechts, Bd. 3, Berlin, 1962, S. 250-253.

Page 431: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 415 -

arc mecnierebaSi da arc saerTaSoriso praqtikaSi.40 dekoloni-zaciis process, gaerTianebuli erebis organizaciis mosazrebiT,ar daurRvevia saxelmwifoTa teritoriuli mTlianobis principi,ramdenadac koloniebs hqondaT gansakuTrebuli, metropoliisagangansxvavebuli teritoriuli statusi.41

euTos dokumentebidanac aSkarad Cans, rom es organizacia TviTga-morkvevis uflebasa da saxelmwifoTa teritoriul mTlianobasSoris warmoSobil konfliqts wyvets saxelmwifoTa teritoriu-li mTlianobis principis sasargeblod. parizis qartiaSi monaw-ile saxelmwifoebma ganacxades, rom isini aRiareben xalxTa TviT-gamorkvevis uflebas, ramdenadac es ufleba amavdroulad Seesa-bameba gaerTianebuli erebis organizaciis wesdebis miznebs daprincipebs, saerTaSoriso samarTlis im sayovelTaod aRiarebulnormebs, romlebic Seexeba saxelmwifoTa teritoriul mTlianobas.parizis qartiaSi ganmtkicebuli es debuleba SeiZleba gavigoT,rogorc: diax _ TviTgamorkvevas da ara _ secesiis uflebas.42

rac Seexeba saerTaSoriso samarTlis mecnierebas, niSandoblivia,rom specialistTa mxolod mcire nawili aRiarebs yvela im jgufisuflebas secesiaze, romlebic warmoadgenen „xalxs“ TviTgamorkve-vis uflebis subieqtis azriT.43

avtorTa umravlesoba mTlianad ar uaryofs secesiis uflebas,magram xazgasmiT gamoyofs suverenitetis principis did mniSvnelo-bas da, Sesabamisad, secesiis uflebas aRiarebs mxolod gamonak-lis SemTxvevaSi. am avtorebis azriT, suvereniteti ar niSnavs iu-ridiul TviTnebobas _ suvereniteti yovelTvis SeboWilia sa-marTliT, moqceulia gansazRvrul samarTlebriv CarCoebSi. Tan-amedrove saerTaSoriso samarTali, im mosazrebidan gamomdinare,rom suverenitetis samarTlebrivi farglebi erTgvarad SezRuduliaTviTgamorkvevis uflebiT, ar cnobs aranair winaaRmdegobas TviT-gamorkvevis uflebasa da suverenitets Soris. anu suverenitetisidea meqanikurad ar unda davupirispiroT TviTgamorkvevis uflebas.

secesiasTan dakavSirebuli saerTaSoriso-samarTlebrivi praqtikaicnobs dauwerel moTxovnas, romlis Tanaxmadac xalxi an xalxTajgufi, romelic eswrafvis secesias, valdebulia ganuxrelad da-icvas adamianisa da umciresobaTa uflebebi. winaaRmdeg SemTxveva-Si secesiis faqts ar aRiarebs saerTaSoriso Tanamegobroba.44 amis

40 Murswiek, D., Die Problematik eines Rechts auf Sezession-neu Betrachtet, in: Archiv des Völk-errechts, 31. Band, 1993, Tübingen, S. 310.41 iqve.42 iqve, gv. 312.43 mursvikis azriT, erTaderTi avtori, romelsac SedarebiT detaluradaqvs argumentirebuli SeuzRudveli ufleba secesiaze, anonimurad darCa_ Anonyme Note, The Logik of Secession, The Yale Law Journal 89 (1979-1980), S. 802. ff.44 Oeter, S., Selbstbestimmungsrecht im Wandel, S. 770.

Page 432: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 416 -

dadasturebad SeiZleba CaiTvalos evrogaerTianebis mier SemuSave-buli specialuri direqtiva sabWoTa kavSirisa da iugoslaviis ax-ali saxelmwifoebis aRiarebis Taobaze, sadac Camoyalibebuli iyomTeli rigi kriteriumebi, romelTa safuZvelzec unda momxdariyoyofili ssr kavSirisa da iugoslaviis axal saxelmwifoTa aRiareba.

am saxelmwifoebis saerTaSoriso-samarTlebrivi aRiarebisaTvisaucilebel moTxovnebs miekuTvneboda gaeros wesdebis, samarT-lebrivi saxelmwifos, adamianis uflebebisa da demokratiis Ziri-Tadi principebis cnoba, agreTve eTnikuri da erovnuli jgufebisuflebebis dacvis garantiebis Camoyalibeba. saxelmwifoTa saerTa-Soriso Tanamegobroba mxolod maSin aRiarebda axal saxelmwi-foebs, rodesac am saxelmwifoebSi daculi iqneboda yvela jgufisuflebebi, maT Soris Sinasaxelmwifoebrivi TviTgamorkvevis uflebisCaTvliT. aRsaniSnavia, rom saerTaSoriso-samarTlebriv aRiarebasada koleqtiuri uflebebis dacvas Soris aseTi urTierTganpirobe-buloba ucxo iyo dekolonizaciis procesSi warmoSobili saxelm-wifoebis saerTaSoriso aRiarebis praqtikisaTvis.45

evrogaerTianebis mier Camoyalibebuli zemoaRniSnuli principeb-is dacvaze kontroli daekisra specialur komisias, romelic Sedge-boda xuTi konstituciuri mosamarTlisagan. komisiis Tavmjdomareiyo frangi robert badinteri, ris gamoc es komisia badinteriskomisiis saxeliTac aris cnobili.46 komisia Tavis daskvnebs iZle-oda evrogaerTianebis mier dasmul SekiTxvebze. komisiis gadaw-yvetilebas hqonda ara savaldebulo, aramed mxolod sakonsulta-cio xasiaTi.47

miuxedavad badinteris komisiis sakmaod aqtiuri saqmianobisa, praq-tikam daadastura, rom evrogaerTianebis politikosebs ar surdaTmaT mierve dadgenili principebis dacva. saerTo aRiarebiT, badin-teris komisiam Seasrula iuridiuli mniSvnelobis mqone sakmaodSromatevadi samuSao, rac naTlad Cans komisiis skrupulozuradmomzadebul daskvnebSi. miT ufro gaugebaria am daskvnebis ignor-ireba politikosTa mxridan: badinteris komisiis mier SemuSavebu-li moxseneba da daskvna safuZvlad ar dasdebia arc erT poli-tikur gadawyvetilebas.48

evrogaerTianebis saxelmwifoTa politika ar iyo erTiani yofilissr kavSirisa da iugoslaviis saxelmwifoTa aRiarebis procesSi.zogierTi saxelmwifos aRiareba, gansakuTrebiT es Seexeba xorva-tias, moxda evrogaerTianebis mier dadgenili principebis dar-RveviTac. sloveniisa da xorvatiis SemTxvevaSi, aSS-isa da gaerosgeneraluri mdivani germaniisagan dabejiTebiT moiTxovda, rom mas

45 Schneckener, U. Das Recht auf Selbstbestimmung, S.124.46 Heintze, H. J., Selbstbestimmungsrecht und Minderheitenrecht im Völkerrecht, S. 154.47 ix. Heintze, H. J., Selbstbestimmungsrecht und Minderheitenrecht im Völkerrecht, S. 156.48 Heinz-Jürgen Axt, Hat Genscher Jogoslawien entzweit? in: Europa-Archiv 1993, S.355.

Page 433: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 417 -

Tavi Seekavebina sloveniisa da xorvatiis naadrevi aRiarebisagan.miuxedavad amisa, germaniam (evrogaerTianebis danarCen wevrebTanwinaswari konsultaciebis gareSe) cno xorvatiis damoukidebloba.germaniis xelisufleba yofili iugoslaviis respublikebis mima-rT warmoebul politikas amarTlebda im motiviT, rom bons surdaam respublikebis dacva iugoslaviis mxridan mosalodneli agresi-isagan. germaniis mTavroba aseve miiCnevda, rom aRiarebis faqtixels Seuwyobda yofili iugoslaviis teritoriaze daZabulobisSemdgomi eskalaciis Senelebas. es, saerTaSoriso stabilurobisda saxelmwifoTa teritoriuli mTlianobis principis Tval-sazrisiT, arc ise uwyinari debuleba germanul literaturaSi sak-maod mkacrad gaakritikes. germaneli avtorebis azriT saxelmwi-foTa saerTaSoriso-samarTlebrivi aRiareba ar SeiZleba iyos arcTavdacvis da arc davis gadawyvetis saSualeba.49 miT ufro, romkonfliqtis internacionalizaciam da iugoslaviis yofili res-publikebis saerTaSoriso aRiarebam mainc ver daamyara mSvidobada Tavidan ver aicila adamianis uflebaTa masobrivi darRveva.50

5. secesiis ufleba federaciul saxelmwifoTa konstituciebSi5. secesiis ufleba federaciul saxelmwifoTa konstituciebSi5. secesiis ufleba federaciul saxelmwifoTa konstituciebSi5. secesiis ufleba federaciul saxelmwifoTa konstituciebSi5. secesiis ufleba federaciul saxelmwifoTa konstituciebSida politikur praqtikaSida politikur praqtikaSida politikur praqtikaSida politikur praqtikaSida politikur praqtikaSi

federaciul saxelmwifoTa konstituciebSi ar gvxvdeba secesiissakiTxTan dakavSirebuli debulebebi. secesiis sakiTxebze federaci-ul saxelmwifoTa konstituciebis dumili nakarnaxevia im motiviT,rom „qorwinebis dros ganqorwinebaze ar laparakoben“. konstituciebifederalur gaerTianebas miiCneven, rogorc daurRvevels. konsti-tucia saxelmwifoSi mcxovrebi umciresobebisa da federaciis sub-ieqtebisagan moiTxovs, rom maTi miswrafeba meti avtonomiisaken undaganxorcieldes federaciis teritoriuli erTianobis farglebSi.

arc erTi dRes moqmedi federaluri konstitucia ar iTvaliswinebssecesiis SesaZleblobas, xolo federalur teritorias aRiarebs,rogorc „ganuyofels“. Sesabamisad, secesiis nebismieri cda ganix-ileba rogorc antikonstituciuri aqti, xolo separatistulimoZraoba Sefasebulia rogorc saxelmwifos arsebobisaTvis seri-ozuli safrTxis Semcveli da kanonsawinaaRmdego qmedeba.51

5.1. avstralia5.1. avstralia5.1. avstralia5.1. avstralia5.1. avstralia

secesiis sakiTxi avstraliis konstituciaSi ar aris naTlad mow-esrigebuli, magram Commonwealth of Australia Constitution Act-is me-3 mux-lis Sinaarsidan gamomdinareobs, rom avstraliis Statis gadaw-

49 Heintze, Hans-Joachim, Selbstbestimmungsrecht und Minderheitenrecht im Völkerrecht, S. 159.50 Neuhold, H./Hummer, W./Schreuer, Ch., (Hrsg.), Österreichisches Handbuch des Völkerrechts.Band 1. Textteil, Wien, 1997, S.150.51 Häberle, P., Das Staatsgebiet als Problem der Verfassungslehre, in: Kleinstaat und Menschenre-chte, Festschrift Gerard Batliner, 1993, S. 404-405.

Page 434: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 418 -

yvetileba kavSiridan gasvlis Sesaxeb imTaviTve baTilia.

istoriulad, avstraliac iyo daavadebuli separatistuli „virusiT“.secesionisturi moZraoba gansakuTrebiT Zlieri iyo ekonomikuradCamorCenil dasavleT avstraliaSi. saerTo depresiis Semdgom pe-riodSi secesionisturma moZraobam mZafri xasiaTi miiRo dasav-leT avstraliis fermerebSi. avstraliis dasavleT nawilSi Camoy-alibebuli politikuri moZraobis Dominion League -s umTavresiprogramuli moTxovna iyo avstraliis Semadgenlobidan gasvla.federaciis Semadgenlobidan avstraliis dasavleTi nawilis gamoy-ofis ideas mxars uWerda zogierTi politikuri partiac.52

1933 wels dasavleT avstraliis parlamentma miiRo gadawyvetile-ba, romlis Tanaxmadac, secesiis sakiTxi unda gataniliyo dasav-leT avstraliis referendumze. secesiis sakiTxze Catarebuli ref-erendumis Sedegebis mixedviT, kenWisyraSi monawileTa 2/3-ma mxaridauWira federaciis Semadgenlobidan gasvlis moTxovnas. 1935 welsavstraliis dasavleTi teritoriebis mier SemuSavebuli peticiawarudgines federaluri parlamentis qveda da zeda palatis saer-To komisias. komisiis azriT, avstraliis Statebis secesiis sak-iTxis gadawyveta SeeZlo mxolod britaneTis parlaments. arsebu-li wesis Tanaxmad, britaneTis parlaments sakiTxis gansaxilve-lad miReba SeeZlo mxolod avstraliis parlamentis moTxovniT.avstraliis parlaments ki komisia urCevda, rom saerTod ar ganex-ila dasavleTis Statebis mier warmodgenili peticia. amiT komi-siam araorazrovnad miuTiTa, rom avstraliis federaciis subieqtebsar gaaCniaT secesiis ufleba.53 aRsaniSnavia, rom dasavleT avs-traliis secesionisturi moZraobac ar eyrdnoboda secesiis uflebisaRiarebas. me-20 saukunis 30-iani wlebis Semdeg, secesiis sakiTxmaavstraliaSi dakarga Tavisi simwvave.

5.2. avstria5.2. avstria5.2. avstria5.2. avstria5.2. avstria

avstriis federaluri konstitucia ar aregulirebs federaciisSemadgenlobidan federaluri miwis gasvlis SemTxvevebs. amave dros,avstriis konstitucia mkacrad krZalavs federaciis wevris sece-sias, Tu gamoyofis cda moxdeba federaluri xelisuflebis nebissawinaaRmdegod.

avstriis konstituciaSi secesiis uflebis pirdapiri akrZalva bev-rad ganapiroba am qveynis istoriaSi secesiis mcdelobis mwaregakveTilebma. secesia did saSiSroebas uqmnida avstriis axalCamoy-alibebul, axalgazrda saxelmwifos. secesionisturi miswrafebeb-is aRkveTisa da federaluri struqturebis saboloo stabili-zaciis mizniT, 1929 wels federalur konstituciaSi Seitanes mTe-

52 Tekülve, E., Probleme der Gebietsveränderungen im Bundesstaat, Hamburg, 1962, S. 135.53 iqve.

Page 435: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 419 -

li rigi arsebiTi cvlilebebi, romlebic ZiriTadad mimarTuliiyo federaluri xelisuflebis ganmtkicebisaken.

30-ian wlebSi dawyebuli centralizaciis tendenciebi TandaTanZlierdeboda momdevno periodSic, rodesac federaluri xelisu-flebis uflebamosilebebi izrdeboda federaciis subieqtebis ko-mpetenciebis Sekvecis xarjze. avstriis federaluri miwebis Tan-amedrove samarTlebrivi statusi SeiZleba daxasiaTdes, rogorcmxolod „susti avtonomia“.54

federaluri konstituciiT ganmtkicebuli centralizmis zogadiprincipis garda, secesiis aRkveTas emsaxureba konstituciis me-2 mux-li, sadac mocemulia avstriis federaluri miwebis CamonaTvali. fed-eraciis subieqtebis CamonaTvali gvxvdeba sxva federalur konsti-tuciebSic da aseTi konstruqcia unda ganvixiloT, rogorc kavSiri-dan federaciis subieqtebis calmxrivi gasvlisagan damcavi meqanizmi.

im SemTxvevaSi, Tu avstriis federaluri miwa mainc Seecdeba kav-Siridan gasvlas, es aqti federaluri xelisuflebis mxriv Sefas-deba, rogorc federaluri interesebis Selaxva.

avstriis federaluri konstituciis 98-e muxlis me-2 abzacis Tanax-mad, federaluri xelisufleba federaciis Semadgenlobidan gamoy-ofis Sesaxeb miRebuli gadawyvetilebis mimarT Tavdapirveladgamoxatavs sityvier protests. im SemTxvevaSi, Tu centraluri xe-lisuflebis protests ar mohyveba saTanado reaqcia, federalurikonstituciis Tanaxmad, secesiis mosurne federaluri miwis par-lamenti SeiZleba daiTxovon. miwis parlamentis daTxovis Sesaxebgadawyvetilebas mxari unda dauWiros bundesratSi xmis mimcemTa(saxeze unda iyos federaluri palatis wevrebis, sul cota, naxe-vari mainc) aranakleb 2/3-ma (federaluri konstituciis me-100 mux-lis me-2 abzaci). federaciidan gamoyofis cdis SemTxvevaSi feder-alur xelisuflebas ufleba aqvs gamoiyenos federaluri Seiar-aRebuli Zalebi. SeiaraRebuli Zalebis amocana secesiis aRkveTisprocesSi ganisazRvreba rogorc „konstituciuri wesrigisa da sa-Sinao usafrTxoebis dacva.“ im SemTxvevaSi, Tu qveynis usafrTxoe-bas seriozuli safrTxe emuqreba da nebismier dayovnebas SeuZliamxolod damatebiTi ziani miayenos saxelmwifos interesebs, armiauflebamosilia damoukidebladac imoqmedos.

secesionisturi mimdinareobebi avstriaSi gansakuTrebiT Zlieriiyo respublikis Camoyalibebis pirvel wlebSi. avstriis bevri miwadarwmunebuli iyo, rom federalur gaerTianebas didi xnis isto-ria ar ewera. amitom avstriis federaluri miwebi TavianT poli-tikur momavals ufro xedavdnen an germaniis imperiis, an Sveicari-is SemadgenlobaSi. 1919 wels gansakuTrebiT Zlieri secesionis-

54 Schambeck, H., Zum Werden und zu den Aufgaben des österreichischen Föderalismus, in:Schambeck, H., (Hrsg.) Föderalismus und Parlamentarismus in Österreich, Wien 1992, S.17 ff.

Page 436: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 420 -

turi moZraoba Camoyalibda avstriis CrdiloeTiT mdebare tiro-lis miwaze, romelic miznad isaxavda ekonomiurad ufro Zlier,samxreT tirolTan SeerTebas (samxreT tiroli aneqsirebuli iyoitaliis mier). amave dros, CrdiloeT tirolis secesionistebs ufroTamami miznebic hqondaT. perspeqtivaSi samxreT tirolTan erTadmaT surdaT erTiani, damoukidebeli saxelmwifos Camoyalibeba. aseve,erT-erT alternativad ganixileboda CrdiloeT tirolis avstri-is Semadgenlobidan gamoyofisa da germaniis imperiasTan SeerTeb-is SesaZlebloba.

secesionistebis Zalisxmeva ZiriTadad mainc koncentrirebuli iyogermaniasTan SeerTebaze. 1921 wlis 24 aprils tirolis feder-alur miwaSi Catarebuli referendumis Sedegebis Tanaxmad, mosax-leobis 98,3 procentma mxari dauWira germaniasTan SeerTebis moTx-ovnas. insbrukSi bankic ki dafuZnda, romelsac surda tirolSiSemoeRo germanuli marka, rogorc sagadamxdelo saSualeba.

avstriis centralurma xelisuflebam, secesiisadmi aseTi erTsu-lovani miswrafebis miuxedavad, antantis wevri-saxelmwifoebisada gansakuTrebiT safrangeTis mxardaWeriT, SeZlo federaciisSemadgenlobaSi tirolis da zogierTi sxva, aseve secesiis mo-surne miwebis SenarCuneba.

iseve rogorc tirolSi, avstriisagan gamoyofas da germaniasTanSeerTebas mxars uWerda mosaxleobis absoluturi umravlesobazalcburgis miwazec. centralurma xelisuflebam zalcburgis mi-wis secesionisturi mimdinareobis ganeitraleba SeZlo am miwi-saTvis ekonomikuri ganviTarebis didi perspeqtivebis SeTavazebiT.unda iTqvas, rom saerTod avstriis mzardma ekonomikurma Zliere-bam bevrad Seasusta secesionisturi tendenciebi. zalcburgis mi-waze secesionistebis damarcxebas bevrad Seuwyo xeli germaniisTavSekavebulma da zomierma sagareo politikamac. avstriis feder-alurma xelisuflebam, antantis mxridan aqtiuri mxardaWeriT, Se-Zlo CaeSala secesiis sakiTxze referendumis Catareba Staiermarkisfederalur miwaSi.

avstriis Semadgenlobidan gamoyofas aqtiurad cdilobda foral-bergis (winaalbergi) federaluri miwac. magram, avstriis danarCe-ni federaluri miwebisagan gansxvavebiT, foralbergs surda Svei-cariasTan SeerTeba. miwis droebiTi parlamentis gadawyvetilebiTCatarebul referendumSi foralbergis SveicariasTan SeerTebasmxari dauWira referendumSi monawileTa 80 procentze metma.

foralbergis miwaSi Catarebuli referendumis Sedegma didi gamoZa-xili hpova TviTon SveicariaSic. foralbergis miwis SveicariisSemadgenlobaSi miRebas aqtiurad uWerda mxars Sveicariis german-ulenovani presa. Sveicariis danarCen kulturul erTobebs arsurdaT foralbergis miReba Sveicariis SemadgenlobaSi, ramdena-dac fiqrobdnen, rom am SemTxvevaSi dairRveoda qveyanaSi arsebu-

Page 437: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 421 -

li „eTnikuri proporcia“, xolo germanulenovani kantonebi moi-povebdnen upiratesobas da met politikur wonas. avstriis feder-aluri miwis SemoerTebis sakiTxs TavSekavebulad udgeboda Svei-cariis federaluri mTavrobac. Sveicariis bundesratis mier miRe-buli gadawyvetilebiT, foralbergis SveicariasTan SeerTebis sa-kiTxs msvleloba miecemoda mxolod mas Semdeg, rac foralbergisTviTgamorkvevis uflebas aRiarebdnen avstriis federaluri mTavro-ba da mokavSireebi.

aRsaniSnavia, rom foralbergis SveicariasTan SeerTebis ideismomxreebma SeZles daerwmunebinaT antantis xelisufleba am miwissecesirebis aucileblobaSi. sen Jermenis sazavo xelSekrulebi-saTvis SeimuSaves iseTi muxli, romelic dasaSvebad miiCnevda Svei-cariis SemadgenlobaSi foralbergis miRebas, Tu amis Sesaxeb prin-cipul Tanxmobas ganacxadebdnen avstriisa da Sveicariis mTavrobebi.germaniisa da avstriis delegaciebis mondomebiT, es muxli arSesula sazavo xelSekrulebaSi, ramdenadac avstriis xelisufle-ba safuZvlianad SiSobda, rom amiT kidev ufro Sesustdeboda ammiwis avstriis SemadgenlobaSi yofnis survili. mogvianebiT, foral-bergma ramdenjerme scada SveicariasTan SeerTeba, magram uSedegod.

5.3. aSS5.3. aSS5.3. aSS5.3. aSS5.3. aSS

federaciuli saxelmwifoebis istoriaSi secesias pirvelad war-mateba xvda wilad aSS-Si.

amerikis konstitucia imTaviTve ar aregulirebda secesiis sakiTx-ebs. secesiasTan dakavSirebiT arsebuli konstituciuri vakuumixSirad iyo mZafri politikuri da samecniero diskusiebis sababi.

me-19 saukunis Sua wlebamde federaluri saxelmwifos Sesaxeb ameri-kuli moZRvreba, romelic cnobilia e. w. dual federalizm-is saxeliT,moiTxovda uflebamosilebaTa mkafio gamijvnas federalur da Sta-tis xelisuflebas Soris. dual federalizm-is Teoriam didi gavlenamoaxdina TviTon federalur Statebs Soris arsebuli urTierTo-bis xasiaTzec. amerikis samxreTi Statebi TavianT Tavs imTaviTvemiiCnevdnen suverenul saxelmwifod. maTi azriT, Statebs nebismi-er dros SeeZloT centraluri xelisuflebisadmi delegirebuliuflebamosilebebis dabruneba da aseve federaciis Semadgenlo-bidan gasvla. federaluri kavSirisadmi sruliad gansxvavebulidamokidebuleba SeimCneoda amerikis CrdiloeTis StatebSi, romle-bic yovelTvis cdilobdnen federaluri xelisuflebis gaZlierebas.

amerikeli secesionistebis cnobili Teoretikosi iyo kalguni. igifederalur konstitucias ganixilavda rogorc calkeul saxelm-wifoebs Soris dadebul xelSekrulebas (compact) da ara rogorcfederaciis ZiriTad kanons. xelSekrulebis Teoriis calkeul de-bulebebs iziarebda Tomas jefersonic. xelSekrulebis TeoriiswarmomadgenelTa azriT, amerikel xalxSi, romelmac amerikis kon-

Page 438: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 422 -

stituciis preambulis Tanaxmad Camoayaliba federacia, undavigulisxmoT ara mTlianad federaciis xalxi, aramed mxolodcalkeuli Statebis xalxebi. ramdenadac suverenitetis wyaroswarmoadgens swored Statis xalxi, xelSekrulebis Teoriis mixed-viT, mxolod Statebs aqvT ufleba nebismier dros moiTxovon amuflebamosilebebis dabruneba, gansakuTrebiT ki im SemTxvevaSi,rodesac federacia borotad iyenebs misdami delegirebul ufle-bamosilebebs.

kalgunma kidev ufro ganaviTara saxelSekrulebo Teoria da wamo-ayena radikaluri Tezisi, romlis Tanaxmadac, federalur Stats(ramdenadac es ukanaskneli warmoadgens suverenul saxelmwifos)SeeZlo baTilad ecno nebismieri federaluri kanoni da sxva aqti,Tu (Stati) miiCnevda, rom federacia aWarbebda misdami miniWebuluflebamosilebebs. SeiZleba iTqvas, rom jefersonis mier formu-lirebulma nulifikaciis Teoriam kalgunTan ufro dasrulebulisaxe miiRo.

kalguni ganasxvavebda saxelmwifoTa gaerTianebis or formas:

1. „Confederacy“ (romelic kalgunisaTis iseTive Sinaarsis Semcvelicnebaa, rogorc dRevandeli saxelmwifoTa kavSiri);

2. „Federal Government“ (romelic kalgunis azriT, warmoadgens erTg-var gardamaval formas saxelmwifoTa kavSirsa da federaciulsaxelmwifos Soris). „Federal Government“-is SemTxvevaSi, marTalia,arsebobs centraluri xelisufleba, magram federaciis subieqtebiinarCuneben srul suverenitets da federaciasTan mimarTebaSisargebloben mTeli rigi upiratesobebiT.

kalgunis azriT, aSS-is saxelmwifoSi ganuyofeli suverenitetihqondaT mxolod Statebs. 1787 wlis konstituciam, kalgunis azriT,Secvala Statebis mxolod organizaciuli forma. magram konsti-tucias ar Camouyalibebia axali saxelmwifo. federalur konsti-tucias kalguni ar aRiarebda, rogorc uSualod moqmed samar-Tals. im SemTxvevaSi, Tu centraluri xelisufleba ar daeTanxme-boda federalur konstituciaSi Statebis mier wamoyenebul cv-lilebaTa Setanas, kalgunis azriT, Stats hqonda federaciis Se-madgenlobidan gasvlis, secesiis ufleba.

kalgunis Teorias imTaviTve bevri mowinaaRmdege gamouCnda amerikaSi,romlebmac saRad Seafases, Tu ramdenad dezintegraciulad imo-qmedebda nulifikaciis Teoria federaciis Semdgom ganviTarebaze.nulifikaciis Teoriis momxreebs da federalistebs Soris arsebu-li Teoriuli dava TandaTan gadaizarda jer politikur, xolomogvianebiT _ samxedro dapirispirebaSi.

secesias aSS-is istoriaSi win uZRoda mTeli rigi aqciebi. jerkidev samxreTis Statebis mier ganxorcielebuli secesiis aqtamde,samxreT karolinam da jorjiam ar Seasrules zogierTi ekonomikuri

Page 439: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 423 -

da socialuri xasiaTis federaluri aqti. aSS-is CrdiloeTisa dasamxreTis Statebs Soris dapirispireba gansakuTrebiT gamwvavdame-19 saukunis 50-iani wlebisaTvis. aSS-is federaluri xelisuflebisdidi cdis miuxedavad, secesionisturi moZraoba qveynis samxreTSisul ufro farTo da saSiS masStabebs iZenda.

1860 wlis 20 dekembers samxreT karolinam, kalgunis Teoriuldebulebebze dayrdnobiT, ganacxada kavSiris Semadgenlobidan gas-vlis survili. samxreT karolinas magaliTs sakmaod mokle xanSimihbaZes samxreTis danarCenma Statebma. 1861 wlis 8 Tebervals sece-sirebulma Statebma Camoayalibes axali konfederacia. axalgamocx-adebul „Confederate States“-is SemadgenlobaSi 1861 wlis bolosaTvisSediodnen: samxreTi karolina, jorjia, alabama, misisipi, luiziana,arkanzasi, florida, virjinia, CrdiloeTi karolina, tenesi, texasida kentuki. am Statebis azriT, secesia iyo erTaderTi alternativa,raTa sabolood daeRwiaT Tavi federaciis „diqtatisagan“.

aSS-is CrdiloeTis Statebi, piriqiT, samxreTis Statebis gamoyo-fas ganixilavdnen, rogorc ajanyebas da federaluri konstituci-is sawinaaRmdego moqmedebas. am mosazrebas iziarebda 1861 wlis 4marts arCeuli aSS-is prezidenti linkolnic. prezidentis azriT,federaluri intervencia iyo iuridiulad savsebiT gamarTlebulinabiji, raTa aRdgeniliyo saxelmwifos erTianoba. 1861-1865 wlebisomi arsebiTad iyo federaciis erTianobis da mTlianobis dacvisakenmimarTuli omi da masSi SedarebiT naklebmniSvnelovani iyo moneb-is ganTavisuflebis Tema.

secesionistur omSi CrdiloeTis Statebis gamarjvebam arsebiTadgansazRvra secesiis bedi. federaluri konstituciis 1868 wlis„Fourteenth Amendment“-is mixedviT, samxreTis Statebis ajanyeba kval-ificirebulia rogorc ajanyeba. aSS-is uzenaesma sasamarTlom Tavis1869 wlis gadawyvetilebaSi „Texas v. White“ garkveviT miuTiTa, romfederacia da misi wevrebi „Tanabaruflebianni arian“. secesiisnebismieri cda, romelic ganxorcieldeba federaciis an kavSirSigaerTianebuli sxva subieqtebis nebis sawinaaRmdegod, uzenaesisasamarTlos mier aRiarebulia rogorc antikonstituciuri. aseTiqmedeba momavalSi unda dakvalificirebuliyo rogorc ajanyeba.aSS-is uzenaesma sasamarTlom aseve uaryo federaciis wevrebisnulifikaciis ufleba: Statebi valdebuli arian daicvan yvelafederaluri kanoni, sanam federaciis uzenaesi sasamarTlo ardaadasturebs federaluri xelisuflebis mxridan kompetenciebisdarRvevis faqts. samxreTis Statebis secesia aRiarebulia rogorcimTaviTve baTili. Sesabamisad, es Statebi ganixilebodnen, rogorcaSS-is SemadgenlobaSi myofi federaciis subieqtebi.55

aRniSnulma konstituciurma cvlilebebma da uzenaesi sasamarT-

55 Tekülve, E., Probleme der Gebietsveränderungen im Bundesstaat, S. 137.

Page 440: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 424 -

los gadawyvetilebam saTave daudes axal periods aSS-is feder-alizmis istoriaSi, romelic aRiniSneboda, rogorc „centralizing fed-eralism“. am periodma sakmaod didxans gastana, sanam 1933 wels arSeicvala ruzveltis „New Deal“ politikiT.

secesionistur omSi gamarjvebis Semdeg mniSvnelovnad gaZlierdaaSS-is centraluri xelisuflebis gavlena. igive SeiZleba iTqvasfederaluri uzenaesi sasamarTlos rolzec. samxreTis StatebiiZulebuli gaxdnen eRiarebinaT federaluri xelisuflebis uzen-aesoba, sakanonmdeblo debulebebi da uzenaesi sasamarTlos gada-wyvetileba secesiis akrZalvis Sesaxeb da Sesabamisi cvlilebebiSeetanaT TavianT konstituciebSi.

xelSekrulebis Teoriis momxreTa gavlena Sesustda federaciulisaxelmwifos TeoriaSic. msgavs Teoriul Sexedulebebs ukve arSeeZloT raime arsebiTi gavlena moexdinaT aSS-is federalurikonstituciis interpretaciaze.

secesiis problemis Tanamedrove amerikuli gagebiT, dauSvebeliafederaluri Statis gasvla kavSiris Semadgenlobidan. im SemTx-vevaSi, Tu Stati federaciis nebis sawinaaRmdegod mainc Seecdebagamoyofas, federalur xelisuflebas (Tu amowurulia yvela sxvasaSualeba), SeuZlia mimarTos federalur intervencias da „urCi“Statis mimarT gamoiyenos federaluri SeiaraRebuli Zalebi. sece-sia ganixileba rogorc ajanyeba, romelic SeiZleba CaaxSon armiisdaxmarebiTac. aSS-is kongresma federaluri erTianobis SenarCuneb-isaken mimarTuli RonisZiebebis praqtikuli gamoyenebis uflebam-osileba, misi operatiuli realizaciis mosazrebidan gamomdinare,gadasca aSS-is prezidents. aSS-is prezidenti aseve damoukidebladwyvets federaluri intervenciis ganxorcielebis aucileblobisada mizanSewonilobis sakiTxs.

5.4. germania5.4. germania5.4. germania5.4. germania5.4. germania

germaniis ZiriTadi kanoni ar aregulirebs federaciis Semadgen-lobidan federaluri miwis gamosvlis sakiTxebs. amasTanave, germa-niis ZiriTadi kanonis mier secesiis akrZalva gamomdinareobs „fed-eraluri erTgulebis“ da „federaluri iZulebis“ konstituciuridebulebebidan da im konstituciuri principidan, romlis Tanaxma-dac, federaluri sazRvrebis Secvla ganekuTvneba federalurixelisuflebis gansakuTrebul kompetencias.

„federaluri erTguleba“ germanul literaturaSi ganmartebulia,rogorc federaluri xelisuflebisa da miwebis mier konstituci-iT dadgenili movaleobebis dacva. federaluri erTgulebis dar-Rveva aris wminda samarTlebrivi da ara politikuri xasiaTis aqti.aqedan gamomdinareobs am antikonstituciuri qmedobis aRkveTisak-en mimarTuli RonisZiebebis iuridiul-samarTlebrivi xasiaTic.

Page 441: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 425 -

miwis mxridan secesiis cda ganixileba rogorc federaluri erT-gulebis principis da, maSasadame, konstituciis sawinaaRmdegomoqmedeba. germaniis ZiriTadi kanonis 37-e muxlis Tanaxmad, feder-aluri mTavroba miwis mxridan federalur valdebulebaTa Seus-ruleblobis, maT Soris federaluri erTgulebis movaleobis dar-Rvevis SemTxvevaSi uflebamosilia gamoiyenos iZulebis RonisZie-bebi.56 iZulebiTi xasiaTis RonisZiebaTa gatarebisas federalurimTavroba valdebulia imoqmedos mizanSewonilobis principis Se-sabamisad da gansazRvros, Tu ramdenad Seesabameba federalurierTgulebis principis damrRvevTa mimarT gamoyenebuli RonisZiebaTviTon am darRvevis faqts. garda amisa, federaluri intervenciisganxorcieleba SesaZlebelia mxolod bundesratis TanxmobiT.

federalur mTavrobas, Sesabamis miwaSi konstituciuri wesrigisdamyarebis mizniT, SeuZlia gamoiyenos SeiaraRebuli Zalebi. Ziri-Tadi kanoni federalur xelisuflebas uflebas aZlevs gamoiyenossxva saSualebebic, raTa ar dauSvas secesia.

meore msoflio omis Semdgom periodSi germaniaSi ar momxdarasecesiis cdis arc erTi faqti.

5.5. indoeTi5.5. indoeTi5.5. indoeTi5.5. indoeTi5.5. indoeTi

indoeTis konstitucia ar awesrigebs secesiis sakiTxs, magram sece-sia akrZalulia indoeTis konstituciis pirvelive muxlSi, romlisSinaarsidan gamomdinare, federacia ar warmoadgens yofili suver-enuli saxelmwifoebis kavSirs da, Sesabamisad, Statebs federalurixelisuflebis Tanxmobis gareSe ara aqvT federaciis Semadgenlo-bidan gasvlis ufleba. indoeTis federalur konstituciaSi mocemu-li kompetenciaTa gamijvnis sistemac saSualebas iZleva davaskvnaT,rom ZiriTadi kanoni krZalavs federaciidan gamoyofas.

federaciuli saxelmwifos Sesaxeb indur mecnierebaSi gavrcele-buli erTmniSvnelovani Sexedulebis Tanaxmad, indoeTis feder-alur Stats ara aqvs secesiis ufleba federaluri xelisuflebisnebis sawinaaRmdegod.

Tu Stati mainc Seecdeba gamoyofas, federalur prezidents aqvsyvela uflebamosileba imisaTvis, rom CaaxSos secesionisturi moZrao-ba rogorc „ajanyeba“. prezidenti uflebamosilia Zaladakarguladcnos secesiis mosurne Statis konstitucia, xolo TviTon es Statidauqvemdebaros federaluri parlamentis uSualo kontrols. ase-Ti sagangebo situacia SesaZlebelia gagrZeldes or Tvemde, Tumanamde SeuZlebeli iqneba konstituciuri wesrigis aRdgena. amperiodSi prezidents ufleba aqvs gamoiyenos federaluri poli-cia, xolo gansakuTrebul SemTxvevebSi _ SeiaraRebuli Zalebic.

56 Byers, R. B., The Referendum: Yes or No, Canadian Annual Review of Politics and PublikAffairs, 1980, 38-58.

Page 442: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 426 -

istoriulad, secesionisturi moZraoba Zlieri iyo aRmosavleTindoeTSi indoeTis federaciis daarsebis momentidanve. dReisaTvisseparatistuli tendenciebi gvxvdeba qaSmirSi, tamilnadusa (adremadrasi) da keralaSi.

5.6. kanada5.6. kanada5.6. kanada5.6. kanada5.6. kanada

kanadis konstituciaSi saerTod ar gvxvdeba „secesiis“ cneba. amavedros, „orders-in-council“-is da sxva aqtebis Sinaarsidan gamomdinare-obs, rom federaciis Semadgenlobidan provinciis gamoyofa dauS-vebelia dominionis nebis sawinaaRmdegod. kanadis konstitucia naT-lad ar gansazRvravs, Tu ra RonisZiebebs mimarTavs federalurixelisufleba im SemTxvevaSi, Tu misi provincia mainc SeecdebakavSiris Semadgenlobidan gasvlas. konstituciis Tanaxmad, mxolodfederaluri xelisuflebaa pasuxismgebeli mSvidobis, wesrigisada simSvidisaTvis. magram konstitucia ar akonkretebs wesrigisdamyarebisaken mimarTuli RonisZiebebis ganxorcielebis proce-durul formebs.

kanadaSi, sxva federaciul saxelmwifoebTan SedarebiT, yvelazeufro Zlieria secesionisturi moZraoba. kanadis federaciis Camoy-alibebidanve, secesiisadmi miswrafeba latenturad yovelTvis Se-imCneoda da dResac gansakuTrebiT Zlieria kanadis frankofonurnawilSi _ kvebekSi.

frankofonur kanadaSi separatizmis Camoyalibebas da gaZlierebasxeli Seuwyo federaluri xelisuflebis aSkarad gamoxatulma an-glosaqsurma nacionalizmmac. aseve didi iyo ekonomiurad ufroZlieri anglokanadelebis mxridan mosalodneli Seviwroebis SiSi,romlis gavleniTac frangebma intensiurad daiwyes TavianTi pro-vinciis ekonomikur aRmavlobaze zrunva.

separatistuli moZraoba kvebekSi gansakuTrebiT gaZlierda 1945wlidan. am periodidan secesionisturi ideologia erTgvarad in-stitucionalizebulia sxvadasxva masobriv, kulturul da religiurmoZraobaSi, radikalur secesionistur partiebSi. separatizmisideologiam SeiZina eqstremistuli elferic, rodesac kanadis fed-eraciidan gamoyofis miznis misaRwevad zogierTi radikalurimoZraoba ar gamoricxavda politikur terorsac.

separatistulma ideologiam, politikuri mowodebebisa da loz-ungebis garda, TandaTan fexi moikida xelisuflebaSic. 1976 welskvebekis provinciis arCevnebSi gamarjvebuli partiis programiscentralur punqtad aRiarebuli iyo kanadidan gamoyofa. separat-istul ideologiaze iyo dafuZnebuli provinciis mTavrobis strate-giac, romelic miznad isaxavda kanadis transformacias iseT suv-erenul asociaciad, romlis drosac kvebeki, marTalia, gamoeyofo-da kanadas, magram amave dros, SeinarCunebda gansakuTrebul xe-lSekrulebaze dafuZnebul kavSirs. aRsaniSnavia, rom kvebekSi dRemde

Page 443: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 427 -

bevri mxardamWeri hyavs kanadasTan gansakuTrebuli saxelSekrulebokavSiris ideas.

kvebekis partiam, rogorc mmarTvelma partiam, 1980 wels moawyoreferendumi kanadis federaciidan kvebekis gamoyofis sakiTxze.ufro zustad, referendumze gamotanili sakiTxi Seexeboda kana-dasTan gansakuTrebuli, e. w. suverenuli asociaciis (Souverainete-Association) Camoyalibebas. am formulis mixedviT, kvebekis provinci-is mTavrobas unda hqonoda kanadis danarCen, anglofonur nawilT-an axali politikuri xelSekrulebis dadebis uflebamosileba. e.w. suverenuli asociaciis xelSekrulebis Sesabamisad, kvebeki ab-soluturad damoukidebeli iqneboda kanonmdeblobis, gadasaxadeb-isa da sagareo urTierTobis sferoSi. amave dros, kvebeki kana-dasTan erTad Camoayalibebda erTian ekonomikur kavSirs.57

referendumSi separatistebma ver gaimarjves: maT miiRes xmebis 40,44%,xolo kanadasTan gansakuTrebuli „souverainite-association“-is dadebiswinaaRmdeg xma misca kenWisyraSi monawileTa 59,56 %-ma.58

frankofonur provinciaSi separatistuli tendenciebis gaZliereb-is pasuxad federalurma mTavrobam scada Camoeyalibebina central-izebuli federalizmis sistema. kanadis centraluri xelisuflebaiTvaliswinebda kvebekis specifikur interesebsac, magram miiCnevda,rom franguli enis, kulturis da saerTod, kvebekelTa identur-obis dacva SesaZlebeli iyo mxolod orenovan erTian kanadaSi.

kanadaSi secesiis problema geografiulad ar Semoifarglebodamartooden frankofonuri kvebekiT. secesiis sakiTxi aqtiuri dis-kusiis sagani iyo kanadis sxva, maT Soris, navTobiT mdidar alber-tis provinciaSi. kvebekis garda kanadis Svidi danarCeni provinci-ac moiTxovda farTo devolucias da provinciebis uflebamosile-baTa mniSvnelovan gazrdas.59

aseT situaciaSi federalurma xelisuflebam warmoadgina saxelm-wifos teritoriuli struqturebis reorganizaciis proeqti, romel-ic miznad isaxavda: 1. ZiriTadi uflebebis Sesaxeb kanaduri qarti-is Charter of Rights and Freedoms miRebas, romelic gaxdeboda feder-aluri konstituciis nawili da provinciebis an federaciis mxri-dan SesaZlo Carevisagan daicavda adamianTa individualur da um-ciresobaTa jgufur uflebebs; 2. gaaZlierebda centraluri xe-lisuflebis rols provinciebTan damokidebulebaSi.

centraluri xelisuflebis mier dasaxulma reformam ver pova mx-

57 Kempf, U., Quebec. Wirtschaft-Gesellschaft-Politik, S. 234.58 Patriation Reference (Re Resolution to Amend the Constitution), (1981), 1. S. C. R. 753, 807,(1982), 125 D. L. R., cit: Wildhaber, L., Bestandsänderungen in Bundesstaaten, in: Rechtzwischen Umbruch und Bewahrung, Festschrift für Rudolf Bernhardt, Hrsg. v. Beyerlin, U u. a.,1995, S. 924.59 iqve, gv. 240.

Page 444: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 428 -

ardaWera kanadis provinciaTa umravlesobaSi. kvebekelebTan er-Tad proeqti uaryves kanadis danarCenma provinciebmac. provincie-bis mxridan faqtobrivad izolirebulma kanadis federalurma xe-lisuflebam gadawyvita calmxrivad emoqmeda da aucileblobisSemTxvevaSi uari eTqva provinciebis mier konstituciis savaldeb-ulo ratifikaciis wesze. federaluri xelisuflebis aRniSnuliganzraxva daukavSirda formalur problemas: Brithish North AmericaAct iyo mimdinare britanuli kanoni da misi Secvla SeeZlo mx-olod britanel kanonmdebels. magram, londonis azriT, britane-Tis xelisufleba ar iyo uflebamosili gadaewyvita kanadis aRniS-nuli problema.60

provinciebTan molaparakebebis procesSi federalurma xelisuflebamSeZlo garkveuli kompromisis miRweva (am molaparakebebSi kvebekisprovincias monawileoba ar miuRia). federaluri xelisuflebismier warmodgenili uflebaTa da TavisuflebaTa qartia ganixile-boda, rogorc konstituciis organuli nawili. miiRes konstitu-ciaSi cvlilebebis Setanis axali wesi. kerZod, am cvlilebebi-saTvis saWiro iyo federaluri parlamentisa da Svidi provinciisTanxmoba, romlebic sabolood warmoadgendnen kanadis mosaxleo-bis, sul cota, 50 procents. am wesis Sesabamisad, kvebekma dakargafaqtobrivi vetos ufleba. kvebeki aseve sakmaod SeaSfoTa ufleba-Ta qartiis miRebis faqtma. frankofoni provincia miiCnevda, romufro metad anglofoni mosamarTleebisagan Semdgar uzenaes sasa-marTlos (romelic uflebamosili iyo ganemarta qartiis muxlebi)SeeZlo kvebekis kulturul da enobriv avtonomiaSi federalurixelisuflebis SesaZlo Carevis „kanonieri“ dasabuTeba.

konstituciis proeqti kanadis federalurma mTavrobam warudginabritanul parlaments, romelmac 1982 wlis aprilSi miiRo igi. 1982wlis Constitucion Act, repatrirebuli konstituciuri aqti, sazeimod(Tumca kvebekis monawileobis gareSe) „dabrunda“ otavaSi. kvebekismTavroba ar eTanxmeboda konstituciur aqts misi miRebis Semde-gac. 1982 wlis konstituciuri aqti (imis gamo, rom mas mxari ardauWira kvebekma), rCeboda mxolod anglokanadur dokumentad, Tumcamisi moqmedeba, formalurad vrceldeboda mTel kanadaze. kvebekelTanegatiuri damokidebuleba am dokuments aclida legitimaciis mniS-vnelovan safuZvlebs, gansakuTrebiT kanadis frankofonur nawil-Si. imis nacvlad, rom yofiliyo pankanaduri erTianobis simbolo,konstituciuri aqti kvebekSi ganixileboda, rogorc anglokana-duri dominantis simbolo.61

axal konstitucias kvebeki ganixilavda rogorc „erovnuli sa-frTxis“ gansakuTrebul saxes. TviTon cneba „erovnuli“ kvebekSisruliad sxva SinaarsiT iyo interpretirebuli, vidre danarCen

60 Kempf, U., Quebec. Wirtschaft-Gesellschaft-Politik, S. 235.61 Kempf, U., Quebec. Wirtschaft-Gesellschaft-Politik, S. 237.

Page 445: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 429 -

anglofonur kanadaSi. SeiZleba iTqvas, rom kanadaSi ganviTarda e.w.ori eris koncefcia. 1920-1960 wlebSi frankofoni nacionalistebismier ganviTarebuli Sexedulebis Tanaxmad, kanadis federacia iyoor ers, or rasas Soris dadebuli paqtis Sedegi. „ori eris“ kon-cefciis safuZvelze, „erovnuli“ interesebis Sinaarsi gansxvavebu-lad ganimarteboda kanadis frankofonur da anglofonur nawilebSi.

separatistul mimdinareobaTa xelSewyobiT „ori eris“ koncefciagansakuTrebiT gaZlierda 60-iani wlebis dasawyisSi, rodesac maneqstremistuli Sinaarsic SeiZina. separatistebisaTvis kvebeki war-moadgenda industriul ers, romelic „kolonizebuli“ iyo kanadisdanarCeni nawilis mier. kvebekeli separatistebi Riad moiTxovdnenpolitikur suverenitets da ekonomikur damoukideblobas. poli-tikur partiaTa programebSi separatistuli ideebis formulire-bam gamoiwvia mosaxleobis ganwyobaTa Semdgomi radikalizaciac.es garemoeba yvela politikur Zalas aiZulebda mudam wamoewiaseparatizmis Tema, Tu partias saerTod surda warmateba hqonodaprovinciis arCevnebSi.

„eris“ absoluturad gansxvavebul koncefcias aviTarebda anglo-fonuri kanada. istoriulad, negatiuri formiT Camoyalibda Tvi-Ton anglokanaduri nacionalizmic, romelic imTaviTve eswrafvo-da gamijvnoda jer did britaneTs, xolo Semdgom _ aSS-s. anglo-kanadelebisaTvis kanada warmoadgenda multikulturul mozaikas.„eris“ anglokanaduri koncefcia efuZneboda ara calkeul jgufebsSoris urTierTobis, aramed saxelmwifosTan erTeuli individebiskavSiris ideas (iqneboda igi centraluri saxelmwifo Tu federaci-is subieqtis xelisufleba). eris anglokanaduri gageba gansakuTre-biT ganamtkica 1982 wels miRebulma uflebebisa da Tavisuflebeb-is qartiam. Tu kvebekSi federacias ganixilavdnen, rogorc xelSek-rulebas or Tanaswor ers Soris, anglokanadaSi, piriqiT, aqcentigadatanili iyo yvela moqalaqis individualur Tanasworobaze.62

kvebekelTa SexedulebiT, maT „ers“ arsebobis safrTxe emuqrebodaori gansxvavebuli fenomenis saxiT: pirveli, es aris frankofonikanadelebis asimilacia anglofonebis mxridan (saerTo, Crdil-oamerikul konteqstSi) da meore, mniSvnelovan safrTxes warmoad-genda frankofoni mosaxleobis raodenobis Semcireba (mosaxleo-bis am jgufSi Sobadobis ufro dabali maCveneblis Sedegad). amSiSs hqonda Tavisi safuZvlebic. 1986 wlisaTvis kanadaSi cxovrob-da 5,8 mln. adamiani, romlebic TavianT Tavs uwodeben franko-fonebs.63 maT Soris 5,35 milioni, anu 92 procentze meti cxovrobdakvebekSi. frankofonebis garda, kanadaSi cxovrobda 16,6 milioniadamiani, romlebic laparakobdnen mxolod inglisur enaze. Crdil-oamerikul konteqstSi (rac gulisxmobs kanadas da aSS-s), ingli-

62 iqve.63 iqve, gv. 238.

Page 446: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 430 -

surenovani mosaxleoba Seadgenda 266 milion adamians, rac TavisTa-vad did SiSs badebda kvebekis mosaxleobaSi TavianTi enis, iden-turobisa da kulturis dacvis TvalsazrisiT.64

aseT pirobebSi frankofon kanadelebSi myarad ganmtkicda imisSegneba, rom mTel Crdilo amerikaSi isini iyvnen franguli enis,literaturisa da romis kaTolikuri religiis erTaderTi warmo-madgenelni. kvebekis upirveles miznad aRiares provinciis da misimoqalaqeebis gansakuTrebulobis dacva, romlis realizaciisaTviskvebeki cdilobda sul ufro farTo uflebamosilebebis mopove-bas, gansakuTrebiT aRzrda-ganaTlebisa da kulturis sferoebSi,rasac miaRwia kidec.

kulturisa da ganaTlebis sferoebSi sakmaod farTo avtonomiuriuflebebis dadasturebaa kvebekis kanonmdebloba enis Sesaxeb, romel-ic arsebiTad Seicvala „franguli enis qartiis“ SemoRebis Semdeg.franguli ena, kvebekis kanonmdeblobis Tanaxmad, gaxda erTaderTiena, romelic daSvebuli iyo provinciis sajaro mmarTvelobasa dasajaro-samarTlebriv dawesebulebebSi, warmoebasa da ekonomikaSi,vaWrobis, ganaTlebisa da socialur sferoebSi. savaWro etiketeb-is damzadeba da gamoyeneba, aseve, calkeuli gamonaklisebis garda,sajaro adgilebSi plakatebis gamokvra dasaSvebi iyo mxolodfrangul enaze.65

sainteresoa, rom kvebekelebi, inglisuri enis mimarT aSkarad dis-kriminaciuli kanonmdeblobis meSveobiT atarebdnen imave enobrivpolitikas, rasac isini ufrTxodnen anglofonuri umravlesobismxridan. kvebekSi ganxorcielebuli enobrivi politikis Sedegadumciresobis ena _ inglisuri, nel-nela gamoidevna provinciisyoveldRiuri cxovrebidan. rodesac saqme exeba eris gadarCenas,calkeuli individebis an umciresobebis uflebebis sakiTxi ukanaplanze gadadis _ aseTi iyo kvebekelTa logika, rodesac maT surdaTenobrivi politikis moraluri da samarTlebrivi safuZvlebis gam-arTleba. diskriminaciuli enobrivi politikiT kvebekma didiekonomikuri zaralic ganicada. mxedvelobaSi rom ar miviRoT„frankozaciisaken“ mimarTuli Tanxebi, inglisuri enis Seviwroeb-isaken mimarTuli politikis Sedegad marto 1976-1979 wlebSi pro-vincia datova 368 sawarmom, ZiriTadad anglofonurma.66

kvebekelebs aseve awuxebdaT TavianTi demografiuli problema. amisgamo, kvebekSi darCenis msurvel emigrantebs isini aiZulebdnenSeeswavlaT franguli ena. kvebekelebs mSvenivrad esmodaT, romgansxvavebuli jgufebis asimilacia ufro advili misaRwevia er-Tiani sakomunikacio enis pirobebSi. amitom, frankofonuri provin-cia cdilobda, TviTonve ganesazRvra emigrantTa qvota da im qvey-

64 Kempf, U., Quebec. Wirtschaft-Gesellschaft-Politik, S. 239.65 iqve, gv. 241.66 iqve, gv. 244.

Page 447: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 431 -

nebis wre, saidanac kvebekisaTvis ufro sasurveli iqneboda migran-tebis miReba. Zneli misaxvedri ar unda iyos, rom emigraciis msur-velTa seleqcia, ZiriTadad, moxdeboda frankofonuri qveynebidan.

kanadis centraluri xelisuflebisadmi mxardaWeris sanacvlodprovincia moiTxovda, rom:

_ kanadis konstitucias kvebeki eRiarebina, rogorc gansakuTrebu-li sazogadoeba "Societe distincte";

_ kvebekisaTvis dadgeniliyo gansakuTrebuli garantiebi kultur-is, maT Soris enis sakiTxebSi;

_ Secvliliyo dafinansebis arsebuli sistema, romelic feder-alur xelisuflebas aZlevda provinciis gamgeblobas mikuTvnebulsakiTxebSi Carevis SesaZleblobas;

_ kvebeks hqonoda im konstituciur cvlilebebze vetos ufleba,romelic, provinciis azriT, ar Seesabameboda mis (provinciis)interesebs;

_ provinciis mTavrobas hqonoda umaRlesi sasamarTlos (romelicamavdroulad asrulebs sakonstitucio sasamarTlos funqcieb-sac) SerCevis procesSi aqtiuri monawileobis SesaZlebloba.67

provinciis mier wamoyenebuli winadadebebi farTo diskusiis sa-gani gaxda federalur xelisuflebasa da kvebekis mTavrobas Sorismimdinare konsultaciebis procesSi. imis gamo, rom kvebekis moTx-ovnebi xels uwyobda principulad farTo devolucias, molapar-akebebis procesSi sakuTari interesebis ganxorcieleba scades kana-dis provinciebis danarCenma provinciebmac. 1987 wlis aprilSi kanadispremier-ministrTa konferenciam miiRo gadawyvetileba, rom provin-ciaTa moTxovnebi gaerTianebuliyo erT, saerTo SeTanxmebaSi, romel-ic 1990 wlamde integrirebuli iqneboda kanadis konstituciaSi.

konstituciuri cvlilebebis pirveli punqti iTvaliswinebda sena-tis reformas. meore punqtis Tanaxmad, konstitucia adgenda fed-eraciasa da provinciebs Soris konsultaciebis instituts, pirve-li ministrebis konferenciis saxiT (First Ministers Conferences). SeT-anxmebis danarCeni xuTi punqti iTvaliswinebda kvebekis moTxovnebs,maT Soris federaluri centris safinanso uflebamosilebaTaSezRudvas, kvebekis monawileobas umaRlesi sasamarTlos cxrawevridan sami mosamarTlis SerCevis procesSi.

SeTanxmebis proeqtiT uaryves kvebekisaTvis vetos uflebis miniWe-bis moTxovna. am dokumentma mxolod gaafarTova im sakiTxTa wre,romelTa Sesaxebac konstituciaSi cvlilebebis Sesatanad auci-lebeli iyo provinciebis Tanxmoba. amiT arapirdapir aRiares pro-vinciebis faqtobrivi vetos ufleba, Tumca kvebekis gansakuTrebu-li statusi aq ar Canda.

67 iqve.

Page 448: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 432 -

emigraciis sferoSi kvebekis provincias SeeZlo federalur xe-lisuflebasTan waremarTa molaparakeba Sesabamisi SeTanxmebismisaRwevad, romelic gaiTvaliswinebda provinciis specifikur in-teresebs. amave dros, emigrantTa saerTo qvotebis sakiTxi ganekuTvne-boda federaluri xelisuflebis kompetencias. garda amisa, ufle-bebisa da Tavisuflebebis qartia iTvaliswinebda Tavisufali gada-adgilebis uflebas, ris safuZvelzec emigrantebs TviTon undagadaewyvitaT im provinciaSi darCenis sakiTxi, sadac isini pirve-lad iyvnen emigrirebuli.

kanadis farglebSi kvebeki aRiarebuli iyo rogorc gansakuTrebu-li sazogadoeba (Societe distincte). kanadis federacias da anglofonurprovinciebs unda daecvaT kanadis dualuri xasiaTi. kvebekismTavrobam SeiZina provinciis gansakuTrebuli xasiaTis dacvisa daganviTarebis ufleba.

dokumentis ZalaSi SesvlisaTvis igi sami wlis ganmavlobaSi rat-ificirebuli unda yofiliyo kanadis provinciaTa TerTmetive par-lamentis mier. Sinapolitikuri mosazrebebis gamo kanadis orma pro-vinciam, menitobam da niufundlendma, ar moaxdina SeTanxmebis rat-ifikacia da 1990 wlis 23 ivnisis Semdeg am dokumentma Zala dakarga.konstituciuri reforma isev CaiSala. kvebekma CaTvala, rom maskidev erTxel uRalates kanadis inglisurenovanma provinciebma.68

konstituciuri reformis CaSlis Semdeg kvebekma kidev erTxeldaayena secesiis sakiTxi. 1991 wlis dasawyisisaTvis CatarebuligamokiTxvis Sedegebis Tanaxmad, kvebekelTa TiTqmis 60 procentimxars uWerda federaciis Semadgenlobidan gasvlis moTxovnas.69

1992 wlis oqtomberSi kvebekSi Camoyalibebulma orma komisiam moiTx-ova provinciis damoukideblobis Sesaxeb sayovelTao gamokiTxvisCatareba. provinciis erovnulma krebam gaiziara es winadadebebi.70

magram am SemTxvevaSi kenWisyris sagani gaxda ara provinciis suv-ereniteti, aramed federalur dokumentSi mocemuli reformebismTeli paketi. Tu kvebekSi es procesi xorcieldeboda referendu-mis Sesaxeb provinciis specialuri kanonis Sesabamisad, kanadisdanarCen nawilSi igi mimdinareobda referendumis Sesaxeb feder-aluri aqtis safuZvelze. faqtobrivad, 1992 wlis oqtomberSi Catare-buli referendumi iyo ara nacionaluri, aramed erT da imave sak-iTxze kanadaSi Catarebuli ori gansxvavebuli referendumi.71

referendumze warmodgenili dokumenti mimarTuli iyo ara martokvebekis interesebis realizaciisaken, aramed iTvaliswinebda av-toqtonuri mosaxleobis TviTmmarTvelobis uflebis dacvas dadanarCeni provinciebis uflebamosilebaTa gazrdasac.

68 iqve.69 iqve, gv. 245.70 iqve.71 iqve, gv. 248.

Page 449: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 433 -

referendumze gamotanili dokumenti sakmaod didi moculobis daamave dros Sinaarsobrivadac rTuli iyo, Tumca, rogorc fiqrobd-nen, permanentuli konstituciuri diskusiebisagan daRlili mosax-leoba moiwonebda yvela, Tundac ramdenadme misaReb koncefcias.magram molodini ar gamarTlda. SeTanxmebas mxari ar dauWiraeqvsma provinciam, xolo sabolood kanadelTa 54,97 procentma uariTqva dokumentis miRebaze. SeTanxmebas gansakuTrebiT bevri mxar-damWeri hyavda urbanul centrebSi. paradoqsia, magram yvelaze metimowinaaRmdege aRmoCnda im jgufebSi, romlebic ideaSi yvelazeufro mogebuli unda yofiliyvnen. kvebekSi, frankokanadelebSidokumentis winaaRmdeg xma misca monawileTa naxevarze metma, xolodasavlur provinciebSi - 55-68%-ma.72

1993 wels kanadis saTaveSi mosuli liberaluri mTavrobis koncef-cia, romelic kanadur federalizms ganixilavda rogorc federaci-isa da provinciis mTavrobebs Soris administraciul SeTanxmebas,iseTive warumatebeli aRmoCnda, rogorc federaluri sistemis re-formirebisaken mimarTuli adrindeli cdebi. am politikam aseve veruzrunvelyo erovnuli erTianobis formireba kanadur sazogadoebaSi.

kanadis politikur istoriaSi sruliad axal periods daedo saT-ave 1993 wlis oqtombris arCevnebis Semdeg, rodesac, pirveladkanadis istoriaSi, federalur parlamentSi oficialuri opozici-is pasuxismgebloba ikisra partiam, romlis programul mizans war-moadgenda kvebekis damoukidebloba.73

miuxedavad separatistebis aseTi warmatebisa, kanadis federalurxelisuflebas iseTi pozicia eWira, TiTqos konstituciuri prob-lema saerTod ar arsebobda. rogorc kanadur literaturaSi miu-TiTeben, maSin roca trudos mTavroba kvebeks ganixilavda, rogorckanadis erT-erT, rigiT provincias, xolo malrunis mTavroba efuZne-boda „ori eris“ koncefcias, kretienis mTavroba saerTod dumdakanadur federalizmSi kvebekis rolis Taobaze.

im mosazrebidan gamomdinare, rom bevri kanadelisaTvis samuSaoadgilebi da ekonomikuri problemebi gacilebiT mniSvnelovania,vidre konstituciuri reformebi, kretienma ganacxada, rom igi arCaerTveboda kvebekTan konstituciur debatebSi im SemTxvevaSic ki,Tu referendumSi kvebekelebi mxars dauWerdnen provinciis damoukide-blobas. miuxedavad imisa, rom politikurma partiebma mravaljerscades gaerkviaT, Tu ras moimoqmedebda centraluri xelisuflebaseparatistebis warmatebis SemTxvevaSi, premier-ministrs Tavisi pozi-cia ar gamouxatavs provinciis damoukideblobis sakiTxTan dakav-SirebiTac.74

72 iqve, gv. 249.73 Andrew C. Tzembelicos, Chronology of Events 1993-1994, in: Douglas M. Brown/JonathanW. Rose (Hrsg.), Canada: The State of the Federation, 1995, Kingston, 1995.74 Kempf, U., Quebec, S. 253.

Page 450: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 434 -

kvebekis provinciis 1994 wlis saparlamento arCevnebSi gaimarjvaseparatistulma partiam _ kvebekis partiam. unda iTqvas isic, romam periodSi erTgvarad Sesustda separatistebisadmi mosaxleobismxardaWerac, rac garkveulwilad federalisturi moZraobis dam-saxurebadac SeiZleba CaiTvalos. separatistTa strategias feder-alistebma daupirispires is debuleba, rom kanadis Semadgenlo-bidan provinciis gamoyofas mohyveboda uamravi negatiuri Sedegi:mzardi umuSevroba, arastabiluri sainvesticio klimati da a. S.1994 wels gamoqveynebuli gamokvlevis Tanaxmad, kanadisagan kve-bekis gamoyofa dajdeboda daaxloebiT 3,4 miliardi kanaduri dola-ri.75 unda iTqvas isic, rom federalistebis kampania mxolod nega-tiuri Sedegebis konstataciiT Semoifargleboda. maT arc ucdiaT,rom mosaxleoba daerwmunebinaT federaciis SenarCunebis poziti-ur aspeqtebSi.

secesiis sxvadasxva uaryofiTma safinanso aspeqtma arcTu ise uka-naskneli roli iTamaSa referendumis SedegebSi. 1995 wlis 31 oq-tombris referendumSi separatistebi damarcxdnen: gamoyofis mow-inaaRmdegeebma moipoves xmebis 50,6 %, xolo provinciis gamoyofasmxari dauWira 49,4 %-ma.76

1997 wlis agvistoSi Catarebuli gamokiTxvis Sedegebis mixedviT,provinciis damoukideblobas (ise, rom amavdroulad SenarCunebu-li iqneboda kanadasTan ekonomikuri partnioroba) mxars uWerdagamokiTxulTa 45,4%.77 1998 wlis noemberSi kvebekis saparlamentoarCevnebSi separatistuli partiis _ kvebekis partiis _ gamarjvebamkidev erTxel daadastura kvebekis sazogadoebis polarizacia. ma-Sin roca frankofonebis absoluturi umravlesoba mxars uWersseparatistul partias, anglofonebis 90% _ emxroba liberalur,araseparatistul partias.

miuxedavad imisa, rom gamoyofis sakiTxi jer kidev aqtualuriakvebekSi, mTlianobaSi mosaxleoba daiRala gauTavebeli referen-dumebiT. 1998 wlis oqtomberSi Catarebuli gamokiTxvis Tanaxmad,gamokiTxulTa 63,7% ar emxroboda provinciis damoukideblobis sa-kiTxze referendumis Catarebas, xolo Catarebis SemTxvevaSi _ 56%ar dauWerda mxars kanadis federaciisagan kvebekis gamoyofas.78

rogorc miiCneven, kanadis frankofonuri nawili qronikulad araris daavadebuli separatizmis virusiT. kanadaSi arsebuli kon-fliqturi situaciis daZleva bevrad aris damokidebuli am qveynispolitikuri sistemis reformirebaze. aRmasrulebeli federaliz-mis arsebuli modeli kanadaSi ver asrulebs integraciul funq-cias. konfliqtis dasaZlevad saWiroa molaparakebebis, SeTanxmebeb-

75 Kempf, U., Quebec, S. 254.76 iqve, gv. 259.77 iqve, gv. 254.78 Fetscherin, W., Änderungen im Bestand der Gliedstaaten in Bundesstaaten der Gegenwart, S. 216.

Page 451: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 435 -

is, konsultaciebis, informaciaTa gacvlis sxvadasxva formis ko-mbinacia, romlis deficitic kanadaSi Zalian igrZnoba. aRmasrulebelfederalizms ar ZaluZs Tavisi Tavis reformireba. federalurixelisuflebis cda, daemkvidrebina kooperatiuli federalizmismodeli ise, rom ar Seecvala samTavrobaTSoriso urTierTobis isprincipebi, rac safuZvlad udevs aRmasrulebel federalizms, veriZleva sasurvel efeqts. kanadis latenturi konstituciuri kriz-isi sinamdvileSi mxolod aRmasrulebeli federalizmis krizisia.79

5.7. Sveicaria5.7. Sveicaria5.7. Sveicaria5.7. Sveicaria5.7. Sveicaria

Sveicariis konstituciaSi ar gvxvdeba secesiis sakiTxis maregu-lirebeli norma. konstituciis teqsti saerTod arafers ambobssecesiis Taobaze, masSi aseve ar aris mocemuli secesiis amkrZala-vi norma. rac Seexeba federaciuli saxelmwifos Sveicariul Teo-rias, igi kategoriulad uaryofs secesiis uflebas. federaciissakiTxebisadmi miZRvnil samecniero literaturaSi secesiisadmiaseTi damokidebuleba efuZneba Semdeg ZiriTad argumentebs.

pirvel rigSi, angariSgasawevia Sveicariis 1848 wlis federalurikonstituciis warmoSobis istoriuli safuZvlebi. 1848 wlis kon-stituciis miRebamdec, roca Sveicaria konfederaciuli gaerTiane-ba iyo, kantonebi ficiT aRiarebdnen aRniSnuli „samudamo“ kav-Siris daurRvevlobas. Sveicariis federaluri kavSiris ficiT gan-mtkicebis tradicia aRiara 1848 wlis konstituciamac, Tumca kon-stituciis teqstSi federaluri kavSiris daurRvevlobis Sesaxebfics ar miuRia naTlad formulirebuli debulebis saxe.

Sveicariis konstituciis pirvel muxlSi ara marto CamoTvliliafederaciis SemadgenlobaSi myofi calkeuli kantonebi, aramed asevedadgenilia, rom mxolod kantonebis „mTlianoba“ ayalibebs fed-eracias. Sveicariul literaturaSi miCneulia, rom kanonmdebelmaam saxiT pirdapir akrZala secesiis ufleba.80 konstituciuri nor-mis reviziis gareSe (amisaTvis ki saWiroa danarCeni kantonebisa dafederaciis Tanxmoba) dauSvebelia federaciis wevris gamosvla kav-Siris Semadgenlobidan. kavSiris Semadgenlobidan kantonis gasv-lis cda ganixileba rogorc qveynis uSiSroebisaTvis safrTxis Seqmna.am SemTxvevaSi federalur xelisuflebas, federaluri konstituci-is me-16 muxlis me-2 abzacis Tanaxmad, SeuZlia mimarTos federalurintervencias, maT Soris samxedro Zalebis gamoyenebis CaTvliT.

Sveicariis konstituciis me-8 muxlis Tanaxmad, ucxoeTis saxelm-wifoebTan samokavSireo xelSekrulebis dadebis uflebamosilebaaqvs mxolod federacias. amave dros, federaluri xelisuflebaSeboWilia federaluri konstituciis normebiT da araa uflebamo-sili Sveicariis romelime kantoni (federaciisa da danarCeni kan-tonebis Tanxmobis gareSe), saerTaSoriso xelSekrulebis safuZ-

79 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, S.

Page 452: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 436 -

velze SeuerTos ucxo saxelmwifos. miT ufro, rom nebismieriteritoriuli cvlilebisaTvis aucilebelia Sesabamisi kantonisteritoriaze mcxovrebi mosaxleobis Tanxmoba.

Sveicariis konstitucia aseve ar dauSvebs kantonis garicxvas fed-eraciis Semadgenlobidan kantonis survilis winaaRmdeg. TavisTa-vad aseTi situaciis albaTobac, ra Tqma unda, mcirea. Teoriuladigi SesaZlebelia ganvixiloT rogorc erTgvari sajarimo, damsje-li RonisZieba. yvela SemTxvevaSi konstitucia moiTxovs federaci-isa da kantonebis Tanxmobas.

Sveicariis federaciis istoria, 1848 wlidan moyolebuli, ar ic-nobs secesiis arc erT SemTxvevas. secesiis sakiTxi arasodes yofi-la SveicariaSi aqtualuri, Tu ar CavTvliT 1856-1857 wlebSi pru-siasa da Sveicarias Soris warmoSobil davas maSindeli sagrafosada kantonis _ noienburgis statusis Sesaxeb. Sveicariis uaxloesistoriaSi separatistuli moZraoba gvxvdeboda frangulenovan iuraskantonSi, Tumca am SemTxvevaSi separatizmze mxolod pirobiT TuSeiZleba vilaparakoT: iuras kantons surda ara Sveicariis Semad-genlobidan, aramed mxolod bernis kantonidan gamoyofa.

rogorc federaciuli saxelmwifoebis konstituciebis mimoxilvagviCvenebs, federaluri kavSiris Semadgenlobidan federaciis sub-ieqtis calmxrivi gamoyofis akrZalva gansazRvrulia TviTon fed-eraluri konstituciis samarTlebrivi bunebiT. federaluri kon-stitucia warmoadgens uSualod moqmed ZiriTad kanons da ara fed-eraciis subieqtebs Soris dadebul xelSekrulebas, romlidanacmaT (federaciis subieqtebs) nebismier dros SeuZliaT gamosvla.

Page 453: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 437 -

Tavi 24. federaluri wesrigis garantiebi;federaluri zedamxedveloba

1. federaluri wesrigis konstituciuri garantiebi1. federaluri wesrigis konstituciuri garantiebi1. federaluri wesrigis konstituciuri garantiebi1. federaluri wesrigis konstituciuri garantiebi1. federaluri wesrigis konstituciuri garantiebi

konstituciuri wesrigis dacvas, sul cota, ori aspeqti aqvs: 1. Turamdenad icavs federaluri xelisufleba federaciis subieqtTagamgeblobas miniWebul kompetenciebs da 2. ramdenad icaven fed-eraciis subieqtebi federalur konstitucias da federalur sa-marTals.

federaciul saxelmwifoTa kanonmdebloba adgens mTel rig sa-marTlebriv garantiebs, romelTa mizania federalur konstitu-ciasa da federaciis subieqtebis konstituciebs Soris Sesabamiso-bis uzrunvelyofa. magaliTad, germaniis ZiriTadi kanonis 28-e mux-lis pirvel nawilSi naTqvamia, rom miwebis konstituciuri wyobaunda Seesabamebodes respublikuri, demokratiuli da socialurisamarTlebrivi saxelmwifos principebs, germaniis ZiriTadi kano-nis suliskveTebis Sesabamisad. venesuelis konstituciis me-16 mux-lis pirveli punqtis Tanaxmad, Statebi TavianT konstitucias Re-buloben nacionaluri konstituciisa da nacionaluri kanonmde-blobis Sesabamisad. meqsikis SeerTebuli Statebis politikurikonstituciis 41-e muxli adgens, rom Statebis konstitucia arcerT SemTxvevaSi ar unda ewinaaRmdegebodes federaluri konsti-tuciis debulebebs.1

federaciul saxelmwifoTa konstituciuri praqtika icnobs fed-eralur konstituciasTan federaciis subieqtTa konstituciis Se-sabamisobis garantiaTa sam saxes. erT-erTi maTgani iTvaliswinebsfederalur organoTa oficialur daskvnas imis Sesaxeb, rom fed-eraciis subieqtTa konstitucia Seesabameba federalur konstitu-cias. SveicariaSi aseTi daskvnis misaRebad aucilebelia, rom kan-tonebis konstitucia ar Seicavdes federaluri konstituciis saw-inaaRmdego debulebebs; kantonis konstitucia unda uzrunvely-ofdes politikuri uflebebis realizacias mmarTvelobis respub-likuri formiT; garda amisa, kantonebis konstitucia unda miiRosuSualod xalxma, xolo konstituciis gadasinjva aucilebelia imSemTxvevaSi, Tu amas moiTxovs moqalaqeTa absoluturi umravlesoba.

garantiaTa meore saxea sasamarTlo kontroli, rodesac sasamarT-lo amowmebs federaciis subieqtTa konstituciis Sesabamisobasfederalur konstituciasTan. sasamarTlo kontrols axorcielebsuzenaesi federaluri sasamarTlo an sakonstitucio sasamarTlo,romlebic uflebamosili arian nawilobriv an mTlianad araiurid-iuli Zalis mqoned gamoacxadon federaciis subieqtis konstituciaan kanonebi, Tu isini ar Seesabamebian federalur konstitucias.

1 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, II Band, Bundesstaat, S. 207 ff.

Page 454: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 438 -

garantiaTa Semdegi saxe moicavs federaciis subieqtebis umaRlesiTanamdebobis pirebis valdebulebas, ganuxrelad daicvan feder-aluri konstitucia da pasuxi agon am movaleobis Seusruleblo-bisaTvis. magaliTad, meqsikaSi federaluri konstituciis darRve-visaTvis pasuxs ageben Statis gubernatorebi, sakanonmdeblo or-ganos deputatebi da uzenaesi sasamarTlos wevrebi. federalurikonstituciis darRvevis SemTxvevaSi zemoaRniSnuli pirebi ara martoTavisufldebian dakavebuli Tanamdebobidan, aramed saerTod kar-gaven saxelmwifo Tanamdebobis dakavebis uflebas.

2. federaluri wesrigis sasamarTlo garantiebi2. federaluri wesrigis sasamarTlo garantiebi2. federaluri wesrigis sasamarTlo garantiebi2. federaluri wesrigis sasamarTlo garantiebi2. federaluri wesrigis sasamarTlo garantiebi

federaluri wesrigis garantiebidan centraluri roli eniWebasasamarTlos instituts calkeuli federaciuli saxelmwifoebi-saTvis damaxasiaTebeli Taviseburebebis gaTvaliswinebiT. ase ma-galiTad, aSS-Si, kanadaSi, SveicariaSi, avstraliaSi sasamarTloebsSeuZliaT Seamowmon, Tu ramdenad Seesabameba federaciis subieqtisaqtebi federalur konstitucias da federalur samarTals.2 germa-niis federaciul respublikaSi rogorc federaluri ZiriTadi kano-nis, ise federaluri samarTlis sawinaaRmdego miwis kanonebis Semow-meba federaluri sakonstitucio sasamarTlos monopoliaa.3

miuxedavad calkeuli proceduruli gansxvavebisa, yvela zemoaRniS-nul federaciul saxelmwifoSi (Sveicariis gamoklebiT) sasamarT-loebs SeuZliaT Seamowmon, Tu ramdenad Seesabameba federalurikanonebi konstitucias. Sveicariis konstituciis 113-e muxlis Tanaxmad,federaluri sasamarTlo araa uflebamosili gadaamowmos feder-aluri kanonebi da xelSekrulebebi, miRebuli federaluri krebismier, maTi federalur konstituciasTan Sesabamisobis TvalsazrisiT.

sakonstitucio sasamarTlo federaciul saxelmwifoSi dadgenilkompetenciaTa dacvis garantia. sasamarTlo uzrunvelyofs feder-alizmis principebis dacvas rogorc federaluri xelisuflebis,ise federaciis subieqtis mxridan.

federaluri wesrigis sasamarTlo garantiebidan unda ganvasxvaoTori procesi: 1. rodesac sasamarTlo davaSi monawileoben gansx-vavebuli saxelmwifo doneebi _ federaluri xelisufleba da fed-eraciis subieqti; 2. rodesac davis sagania ama Tu im organos miergamocemuli aqtebis konstituciasTan Sesabamisobis sakiTxi. uSua-lod konstituciuri kontrolis procesSi gamoyofen normaTa ab-straqtul da konkretul kontrols. normaTa abstraqtuli kon-troli Seexeba saxelmwifos saqmianobis damdgen normas, rogorcaseTs, normaTa konkretuli kontrolis SemTxvevaSi ki _ saxelmwi-

2 Verfassungsgerichtsbarkeit in der Gegenwart. Länderberichte und Rechtsvergleichung, Beiträgezum zum ausländischen öffentlichen Recht und Völkerrecht, Bd. 36, S. 749.3 Bothe, M., Die Kompetenzstruktur des modernen Bundesstaates in rechtsvergleichender Sicht,S. 133.

Page 455: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 439 -

fos saqmianobis maregulirebeli normis individualizebuli aR-srulebisaken mimarTul normas. kompetenciebTan dakavSirebuli davisTavisebureba isaa, rom masSi, rogorc mxare, SeiZleba gamodiodeskerZo piric.4

sakonstitucio marTlmsajulebis sagani politikuria. amitom, sa-konstitucio sasamarTlo, garkveuli azriT, aris politikuriorgano.5 konstituciasTan Sesabamisobis Semowmeba, Tavisi arsiTpolitikuri kontrolia, da Tu aseTi kontroli xorcieldeba sax-elmwifo xelisuflebis sxva subieqtis mimarT, sakonstitucio sasa-marTlos gadawyvetileba faqtobrivad politikuri xasiaTis gada-wyvetilebaa.6

zemoaRniSnuli, cxadia, ar niSnavs, rom sakonstitucio sasamarT-lo mTlianad politikuri organoa. sakonstitucio sasamarTlospolitikuri saqmianoba ramdenadme obieqturi formiT xorcielde-ba da mimdinareobs sasamarTlo procesis saxiT, xolo misi Sefase-bis masStabebi aseve dadgenilia samarTlis normebiT. sasamarT-los politikur neitralobas bevrad gansazRvravs mosamarTleeb-is damoukidebloba da maTze politikuri zemoqmedebis akrZalvisgarantiebi.

unda iTqvas, rom konstituciuri zedamxedvelobis politikurifunqciebi da TviTon am institutis politikuri xasiaTi aRiaraTanamedrove dasavleTis mTelma rigma Teoriulma mimdinareobebma.ase magaliTad, aSS-Si gavrcelebuli sociologiuri Teoria aSkaradaRiarebs konstituciuri marTlmsajulebis politikur funqcias.7

federaciul saxelmwifoSi konstituciuri zedamxedvelobis in-stituti pirvelad Camoyalibda aSS-Si. pirveli sasamarTlo pro-cesi, sadac mxareebad gamodiodnen aSS-is federaluri Statebi,Sedga 1799 wels. am sasamarTlo procesSi niu-iorkisa da kentukisStatebs Soris dava Seexeboda sazRvars.8 unda iTqvas, rom aSS-issinamdvileSi, Statebs Soris dava ufro metad Seexeba sazRvrebissakiTxs da sakmaod iSviaTia, rom davis sagani iyos kompetenciebT-an dakavSirebuli gaurkvevloba.9

1796 wels aSS-is uzenaesma sasamarTlom pirvelad gamoacxada Sta-tis kanoni, rogorc antikonstituciuri (ramdenadac Statis aqtiar Seesabameboda aSS-is saxelmwifo xelSekrulebas).10 magram uze-naesi sasamarTlos aRniSnul gadawyvetilebas Statis mxridan ar

4 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, II Band, Bundesstaat, S. 208.5 Marcic, R., Vom Gesetzesstaat zum Richterstaat, Wien, 1957, S. 365.6 Loewenstein, K., Verfassungslehre, Tübingen, 1959, S. 248.7 Bennett, W. H., American Theories of Federalism, 2nd printing, Alabama, 1967, S. 197.8 Rice, W. G., A Tale of Two Courts, Madison, 1967, S. 63. cit: Frenkel, M., Föderalismus undBundesstaat, II Band, Bundesstaat, S. 210.9 Rice, W. H., A Tale of Two Courts, S. 32.10 Haller, W., Supreme Court und Politik in den USA, Bern, 1972, S. 133.

Page 456: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 440 -

mohyolia saTanado reagireba. ufro zustad, sasamarTlos gadaw-yvetileba ignorirebul iqna federaluri Statis mier. 1803 welsmiRebuli uzenaesi sasamarTlos gadawyvetilebis safuZvelze mo-samarTleebma miiRes federaluri kanonebis konstituciasTan Sesa-bamisobis Semowmebis ufleba. im SemTxvevaSi, Tu dadgindebodafederaluri kanonis arakonstituciuroba, mosamarTle ar Seufardeb-da arakonstituciur aqts. uzenaesma sasamarTlom aRniSnuli gada-wyvetilebis gamotanidan mxolod Svidi wlis Semdeg pirveladaRiara federaluri Statis aqti, rogorc arakonstituciuri.

amerikis konstituciuri marTlmsajulebisaTvis ucxoa abstraqtulnormaTa kontrolis instituti. samarTlis zogadi norma ar Sei-Zleba iyos konstituciuri kontrolis obieqti: Semowmeba yovelTvisdamokidebulia konkretuli davis SemTxvevasTan. sasamarTlos gada-wyvetileba aseve ar auqmebs arakonstituciur kanons. arakonsti-tuciurad cnobili aqti ubralod ar SeiZleba Seefardos sasa-marTlos mier ganxilul konkretul SemTxvevas. sasamarTlos gada-wyvetileba savaldebuloa mxolod modave mxareebisaTvis (inter partes)da ar vrceldeba samarTalSemoqmedebiTi saqmianobis yvela sub-ieqtze. magram, ramdenadac amerikuli sasamarTloebisaTvis preiu-dicias uSualod moqmedi samarTlis Zala aqvs, sasamarTlos aseTigadawyvetileba, faqtobrivad niSnavs arakonstituciurad cnobiliaqtis gauqmebas. iuridiul normas, misi arakonstituciurad aRi-arebisas, sasamarTloebi ganmartaven, rogorc ararsebuls (null andvoid). magram iuridiulad samarTlis norma ar uqmdeba, rogorczogadi xasiaTis mqone norma (erga omnes).11 uzenaesi sasamarTlosmier arakonstituciurad aRiarebuli normis Sefardeba gamoricx-ulia Statis donezec.

Zveli, inglisuri tradiciebis Sesabamisad, aSS-is uzenaesi sasa-marTlo „uars ambobs“ politikuri sakiTxebis gadawyvetaze, TumcaTviTon sasamarTlo wyvets sakiTxs, Tu romeli dava SeiZleba Cai-Tvalos politikurad da romeli - samarTlebrivad.12

federalur kanonmdeblobasTan federaciis subieqtebis kanonmde-blobis Sesabamisobaze sasamarTlo kontrolis aucilebloba ume-tesad federaciul saxelmwifoSi dgeba ukve aRZrul da mimdinaresasamarTlo procesSi. rogorc ukve aRvniSneT, aSS-is federalurisasamarTloebi konstituciurobis sakiTxTan dakavSirebuli gada-wyvetilebis gamotanisas mTlianad Semoifarglebian mxolod sada-vo SemTxveviT (cases and controversies).13

sasamarTlos ara aqvs ufleba gascdes mxareTa sasarCelo moTxov-nis farglebs. magram moqalaqeebs, romlebsac miaCniaT, rom kano-

11 Haller, W., Supreme Court und Politik in den USA, S. 6.12 A Commentary on the Constitution of the United States, Part I, Volume I, New York, 1962, S.462, cit: Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, S. 211.13 Verfassungsgerichtsbarkeit in der Gegenwart, S. 590 ff.

Page 457: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 441 -

niT an aRmasrulebeli gadawyvetilebiT gansazRvruli qmedoba arSeesabameba aSS-is konstitucias, SeuZliaT aRZran sarCeli sasa-marTloSi da am wesiT uzrunvelyon saqmis sasamarTlo ganxilva.aSS-is uzenaesi sasamarTlos mier arakonstituciurad aRiarebulikanonis „aRdgenis“ erTaderTi saSualebaa aSS-is konstituciaSicvlilebebis Setana, rac, TavisTavad cxadia, Zalze rTulia.

aSS-Si sasamarTlo kontroli xorcieldeba rogorc Statebis, isefederalur xelisuflebaze. moqalaqes, romelsac miaCnia, rom misiuflebebi darRveulia federaciis an Statis kanonmdeblobiT, ankonkretul SemTxvevasTan dakavSirebiT _ federaluri an oficial-uri pirebis da dawesebulebebis mxridan, SeuZlia sarCeliT mimar-Tos federalur sasamarTlos da ganacxados, rom darRveulia mis-Tvis aSS-is konstituciiT miniWebuli uflebebi. umetesad SemTx-vevaSi moqalaqes SeuZlia moiTxovos sasamarTlo akrZalva, e.i.aiZulos xelisuflebis warmomadgeneli ganaxorcielos gansazRvru-li moqmedeba an Sewyvitos gansazRvruli moqmedebis ganxorciele-ba. moqalaqes aseve SeuZlia moiTxovos xelisuflebis warmomad-genlisagan gansazRvruli fuladi kompensaciis gadaxda.

sakonstitucio kontrols, konstituciis III Tavis Sesabamisad, ax-orcieleben federaluri sasamarTloebi: rogorc aSS-is uzenaesisasamarTlo, ise kongresis mier Camoyalibebuli qvemdgomi, feder-aluri sasamarTlo instanciebi. aSS-is konstitucia ar gansazRvravsfederaluri sasamarTloebis uflebamosilebaTa moculobas, magramigi adgens im precedentebs da samarTlebriv normebs, romlebzecxorcieldeba sasamarTlo kontroli. konstituciis Tanaxmad, sasa-marTloebs ara aqvT zogadi politikuri principebis safuZvelzeabstraqtuli samarTlebrivi sakiTxebis gadawyvetis ufleba. sasa-marTloebs SeuZliaT Seufardon mxolod is kanonebi, romlebicSeexeba mxareebs Soris davis sagans. sasamarTlo zedamxedvelobisganxorcielebis ufleba aqvs federaluri Statis sasamarTlosac.

aSS-is uzenaesma sasamarTlom, magaliTad, arakonstituciurad ga-moacxada Semdegi aqtebi: kanoni, romelic moiTxovda skolis mas-wavlebelTa mier ficis dadebas; kanoni, romelic krZalavda poli-tikur demonstraciebs ucxoeTis qveynebis saelCoebis maxloblad;kanoni, romelic krZalavda aSS-is mTavrobis damxobis propagan-das; kanoni, romelic krZalavda amerikis droSis dawvas. aSS-isuzenaesi sasamarTlos ukanaskneli wlebis yvelaze sadavo gadaw-yvetilebad SeiZleba CaiTvalos Statebis im kanonis gauqmeba, romel-ic krZalavs aborts.14

1954 wels aSS-is uzenaesma sasamarTlom ganixila kanzasis StatissasamarTlos gadawyvetileba da daadgina, rom Statis gadawyvetileba

14 <j,jnjd= C\ <\ Rjycnbnewbjyyfz >cnbwbz (chfdybntkmysq fyfkbp)= Vjcrdf,1994, cnh. 30.

Page 458: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 442 -

Statis saskolo sistemaSi TeTrkaniani da Savkaniani moswavleebiscal-calke swavlebis SemoRebis Sesaxeb arRvevda aSS-is konstitu-cias (da es miuxedavad imisa, rom Statis xelisufleba amtkicebda,TiTqos orive saskolo sistema erTi da igive rangisa da donis iyo).

im kanonTa ricxvi, romelTa mimarTac aSS-is uzenaesma sasamarT-lom ganacxada, rom ar SeiZleba maTi Sefardeba, arc ise didia.kerZod, aseTia daaxloebiT asamde federaluri kanoni da aTasamdefederaluri Statis kanoni.15 rac Seexeba federalur kompetencie-bTan dakavSirebiT warmoSobil davas, konstituciuri marTlmsa-julebis simpatiebi xan federaluri xelisuflebis mxaresaa, xan _Statebis mxares.

me-19 saukunis meore naxevarSi da me-20 saukunis pirvel naxevarSisasamarTloebi ufro federaluri Statebis kompetenciebs icavd-nen. 1936 wels uzenaesma sasamarTlom gansakuTrebiT bevri kanonigamoacxada arakonstituciurad. 30-iani wlebis dasawyisSi uzenaes-ma sasamarTlom uaryo kongresis 13 kanonproeqti, riTac faqtobri-vad Cavarda prezident ruzveltis „axali kursi“. aseTi mdgomare-oba gagrZelda 1937 wlamde, sanam prezidenti SeZlebda sasamarT-los Semadgenlobis dakompleqtebas misdami keTilganwyobiliiuristebiT.

30-iani wlebidan moyolebuli dRemde, aSS-Si sasamarTlo zedamxed-velobis instituti ufro federaluri modelis centralizebisfunqcias asrulebs. amerikul literaturaSi miCneulia, rom ze-moaRniSnul periodSi federaluri kanonebis arakonstituciuro-bis sakiTxi ar iyo sworad gadawyvetili.16 30-iani wlebidan moy-olebuli, federaluri kanoni iSviaTad cxaddeba arakonstituci-urad imis safuZvelze, rom igi (kanoni) arRvevs kompetenciaTa dan-awilebis moqmed sistemas. 50-iani wlebidan aSS-is uzenaesi sasa-marTlo aqtiurad ereva Statebis avtonomiur uflebebSic.

avstriis konstituciis mixedviT, uzenaesi sakonstitucio sasamarT-lo uzrunvelyofs centralur saxelmwifosa da federaciis sub-ieqtebs Soris arsebuli paritetis dacvas. avstriis sakonstitu-cio sasamarTlos zemoaRniSnuli funqcia efuZneba federaciulisaxelmwifos kelzeniseul konstruqcias.17 avstriis sakonstitu-cio sasamarTlo wyvets kompetenciebTan dakavSirebul davebs fed-eraciasa da miwebs Soris. sakonstitucio sasamarTlos SeuZliagaauqmos rogorc arakonstituciuri kanonebi, ise saxelmwifo xe-lSekrulebebi da miwis kanonqvemdebare aqtebic.

garda amisa, avstriis sakonstitucio sasamarTlo, federaluri

15 Maddox, R. W./Fuguay, R. F., State and Local Government, Reprint, Princeton, 1963, S. 228.cit: Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, II Band, Bundesstaat, S. 211.16 Wagner, W. J., The Federal States and Thear Judiciarj, S.125.17 Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, II Band, Bundesstaat, S. 212.

Page 459: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 443 -

konstituciis Tanaxmad, ganixilavs miwebis uzenaesi organoebissaqmianobaSi daSvebul samarTaldarRvevebs. braldeba SesaZlebe-lia waredginoT: miwis mTavrobis wevrebs, miwis gubernators damis moadgiles, federaciis dedaqalaqis _ venis organoebs, miwissaskolo sabWos prezidents an prezidentis movaleobis Semsrulebels.18

im SemTxvevaSi, Tu sakonstitucio sasamarTlo daadasturebs ampirebis mimarT wayenebul braldebas, isini ganTavisufldebiandakavebuli Tanamdebobidan, xolo gansakuTrebiT damamZimebeligaremoebebis arsebobisas _ droebiT CamoerTmevaT politikuri ufle-bebic (avstriis respublikis konstituciuri kanonis 142-e muxli).sasamarTlos mier gamtyunebuli pirebis mimarT SesaZlebelia aRiZrassisxlis samarTlis saqme im faqtTan dakavSirebiT, romelic das-jadia sisxlis samarTlis wesiT (konstituciis 143-e muxli).

avstriis sakonstitucio sasamarTlo ufro centralizebis funq-cias asrulebs. meore mxriv, avstriis miwebic sakmaod pasiuradiyeneben maTdami miniWebul uflebamosilebas da iSviaTad Tu mima-rTaven sakonstitucio sasamarTlos normaTa konstituciurobazekontrolis ganxorcielebis moTxovniT.19

sakonstitucio zedamxedvelobas kanadaSi axorcielebs uzenaesisasamarTlo. iseve rogorc aSS-is uzenaesi sasamarTlo, kanadisuzenaesi sasamarTlo, konstituciuri zedamxedvelobis garda ax-orcielebs Cveulebriv marTlmsajulebas.

amerikis uzenaesi sasamarTlosagan gansxvavebiT, kanadis uzenaesisasamarTlo ar iZleva daskvnebs. kanadaSi, kompetenciebTan dakav-SirebiT warmoSobili sakiTxi, general-gubernatoris winadadebiT,SesaZlebelia daskvnisaTvis gadaeces uzenaes sasamarTlos. kanadisuzenaesi sasamarTlo federaluri da provinciis kanonis konstitu-ciasTan Sesabamisobas adgens konkretuli davis SemTxvevaSi.20

germaniis federaluri sakonstitucio sasamarTlos gansakuTrebu-li adgili saxelmwifo organoTa sistemaSi ganisazRvreba imiT,rom igi erTdroulad warmoadgens sasamarTlo organos da umaRleskonstituciur organos. rogorc konstituciuri organo, feder-aluri sakonstitucio sasamarTlo uflebamosilia miuTiTos sxvakonstituciur organoebs maTi saqmianobis konstituciur-samarT-lebrivi farglebis Sesaxeb da daakonkretos maTi uflebamosile-bebi, agreTve gamoitanos zogadsavaldebulo gadawyvetilebebi imkanonebis Zaladakargulad cnobis Sesaxeb, romlebic miRebuliasakanonmdeblo organoebis mier.

rogorc konstituciur organos, germaniis federalur sakonsti-tucio sasamarTlos gaaCnia sakuTari administraciuli aparati.

18 Altenstetter, C., Der Föderalismus in Österreich, Heidelberg, 1969, S. 117.19 iqve, S. 116.20 Bothe, M., Die Kompetenzstruktur des modernen Bundesstaates in rechtsvergleichender Sicht, S. 135.

Page 460: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 444 -

sasamarTlos Tanamdebobis wevrebs niSnavs da aTavisuflebs sasa-marTlos Tavmjdomare. federaluri sakonsstitucio sasamarTlosbiujets adgens TviTon sasamarTlo _ igi calke muxliTaa gaTval-iswinebuli federaciis saxelmwifo biujetSi (1996 wels sasamarT-losaTvis gaTvaliswinebulma saxsrebma Seadgina 28, 5 mln. german-uli marka). am saxsrebs sasamarTlo damoukideblad ganagebs.

federaluri sakonstitucio sasamarTlo wyvets davebs federaciasada miwebs Soris, agreTve calkeul miwebs Soris. pirvel rigSi, esexeba kompetenciebis gamijvnasTan dakavSirebul davebs. germaniisZiriTadi kanoni gansazRvravs im organoebs, romlebsac SeuZliaTaRZran Suamdgomloba am saqmeebze an gamovidnen mxared (romliswinaaRmdegac aris aRZruli Suamdgomloba). es organoebia: federaciis mxridan _ mxolod federaluri mTavroba da miwebis mxri-dan _ mxolod miwis mTavroba. sasamarTlos arsebobis mTeli xnismanZilze, 1995 wlis bolosaTvis, federalur sakonstitucio sasa-marTloSi aRniSnul saqmeebze sul aRZruli iyo 101 sasamarTlowarmoeba, romelTagan 48-ze sasamarTlom gamoitana gadawyvetileba.

1960 wels hesenis da hamburgis miwebis SuamdgomlobiT aRiZra sasa-marTlo warmoeba e. w. „televiziis saqmis Sesaxeb“. davis sagani iyofederaciis mier sakuTari televiziis Seqmnis uflebamosileba. amperiodSi federalurma mTavrobam Camoayaliba kerZo kompaniasatelevizio gadacemaTa transliaciis mizniT. federaluri mTavrobaganagebda kompaniaSi monawileobis yvela wils. federalurma sa-konstitucio sasamarTlom CaTvala, rom es ewinaaRmdegeboda Ziri-Tad kanons. sasamarTlos azriT, am sferoSi federaciis uflebam-osilebebi amoiwureba mxolod im sakiTxebis regulirebiT, romel-ic Seexeba komunikaciebis da transliaciis teqnikas. aqedan gamom-dinare, federacias ar gaaCnia satelevizio gadacemebis organizaciisda wayvanis uflebamosileba da, Sesabamisad, teleprogramebis mo-

mzadebis ufleba, rac ganekuTvneba miwebis kompetencias.21

federaciasa da miwebs Soris warmoSobili erT-erTi gaxmaurebu-li dava cnobilia e. w. „konkordatis saqmiT“. am saqmeze sasamarT-lom gamoitana gadawyvetileba, rom miwebi ar arian valdebulidaicvan saskolo sistemis Sesaxeb saimperio konkordatis debule-bebi, romelic 1933 wels daido germaniis imperiasa da kaTolikureklesias Soris. sasamarTlos azriT, ZiriTadi kanonis Tanaxmad,kulturis sferos saxelmwifo regulireba ganekuTvneba miwebis

gansakuTrebuli gamgeblobis sferos.22

federaciasa da miwebs Soris erT-erTi davis ganxilvisas feder-alurma sakonstitucio sasamarTlom daadgina, rom miwis mTavroba

21 sakonstitucio sasamarTlos 1961 wlis 28 Tebervlis gadawyvetileba,BVerfGE, 12, 205.22 sakonstitucio sasamarTlos 1957 wlis 26 martis gadawyvetileba, BVerfGE,6, 309.

Page 461: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 445 -

valdebulia ganaxorcielos saTanado sapasuxo RonisZiebebi imSemTxvevaSi, Tu am miwis calkeuli erTobebi cdiloben moawyongamokiTxva Tavdacvis sakiTxebze. Tavdacva ganekuTvneba mxolodda mxolod federaciis gamgeblobas da calkeuli miwis teritori-aze mcxovreb mosaxleobas, am kuTxiT, ar gaaCnia federalur orga-

noebze politikuri zewolis uflebamosileba.23

germaniis federaluri sakonstitucio sasamarTlo, aseve, wyvetserTi miwis saxelmwifo organoebs Soris warmoSobil davas, Tu araris gaTvaliswinebuli am davis gadawyvetis sxva samarTlebriviwesi (m. 93, p. 4.). garda amisa, federaluri sakonstitucio sasamarT-lo wyvets erTi miwis farglebSi warmoSobil davebs, Tu amisufleba mas (sasamarTlos) miniWebuli aqvs miwis kanoniT. mTlianoba-Si, 1995 wlis bolosaTvis, federalur sakonstitucio sasamarT-loSi am saxis saqmeebze aRZruli iyo 16 sasamarTlo warmoeba,romelTagan 10-ze sasamarTlom gamoitana gadawyvetileba.

3. federaciis subieqtebis garantiebi3. federaciis subieqtebis garantiebi3. federaciis subieqtebis garantiebi3. federaciis subieqtebis garantiebi3. federaciis subieqtebis garantiebi

federaluri konstituciebi adgenen federaciis subieqtTa mTel riggarantiebs. federaciis subieqtebi Tanaswori arian da damoukide-blad axorcieleben TavianT gamgeblobas mikuTvnebul sakiTxebs.federaciis subieqtebs aqvT TavianTi samarTlebrivi da politikurisistema. federaciis subieqtebis uflebebis dacva ZiriTadad xor-cieldeba konstituciuri zedamxedvelobisa da kontrolis institu-tis meSveobiT. federaciis subieqtTa uflebebis dacvis mniSvnelovangarantias ayalibebs federaluri parlamentis zeda palatis formirebiswesi, sadac isini, rogorc wesi, Tanabrad arian warmodgenili.

federaciis subieqtTa uflebebis dacvis mniSvnelovan garantiadunda ganvixiloT federaluri konstituciis miRebis an konstitu-ciaSi cvlilebebis da damatebebis Setanis procedura. federaciissubieqtTa gansazRvruli raodenobis Tanxmobis gareSe SeuZlebe-lia federalur konstituciaSi ramdenadme arsebiTi cvlilebisSetana, romelic Seexeba federaciis interesTa sferos.

federaciis subieqtTa garantiad unda CaiTvalos maTi teritoriisdacva, rodesac federaciis subieqtis teritoriuli sazRvrebi arSeiZleba Seicvalos maTi warmomadgenlobiTi organoebis winaswariTanxmobis gareSe. zogierTi federaciuli saxelmwifos konstitu-cia adgens federaciis subieqtebis teritoriuli sazRvrebis dam-atebiT garantiebs. magaliTad, germaniaSi im xelSekrulebebis dade-bisas, romlebic Seexebian calkeuli miwebis interesebs, aucilebe-lia maTTan (federalur miwebTan) winaswari konsultaciebi. zogi-erTi mniSvnelovani kanonis miRebis win federaluri xelisuflebaawarmoebs molaparakebas federaciis subieqtebTan.

23 sakonstitucio sasamarTlos 1958 wlis 30 ivnisis gadawyvetileba, BVerfGE,8, 104.

Page 462: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 446 -

4. federalur4. federalur4. federalur4. federalur4. federaluriiiii erTgulebis pr erTgulebis pr erTgulebis pr erTgulebis pr erTgulebis princiinciinciinciincipipipipipi

federaluri politikuri wesrigi efuZneba interesTa ormxriv pa-tiviscemas. federalur urTierTobaTa xasiaTs bevrad gansazRvravssaerTo-federaciuli saxelmwifos idea anu politikuri damoukide-blobis ormxrivi pativiscemisa da federaciuli saxelmwifos plu-ralistur erTianobaSi gaerTianebis aucileblobis Segneba.24

„federaluri erTgulebis“ dauwereli konstituciuri principisTeoria ganaviTara sakonstitucio samarTlis germanulma mecnierebam.am principis Tanaxmad, germaniis federaluri miwebi (TavianTi ko-mpetenciebis farglebSic), saqmianobas warmarTaven federaluri xe-lisuflebisadmi erTgulebisa da solidarobis safuZvelze. rogorcwesi, „federaluri erTgulebis“ principis realizacia yovelTvisxdeba miwebis uflebebis SezRudvisa da federaciis uflebamosile-baTa gafarToebis formiT. germaniisagan gansxvavebiT, avstriisada Sveicariis konstituciuri kanonmdebloba ar icnobs feder-aluri kavSirisadmi aseTi, calmxrivi erTgulebis movaleobas.25

Sveicariisa da avstriis kanonmdeblobiT, teritoriuli erTeule-bi TavianTi kompetenciebis ganxorcielebisas moqmedeben ormxrivi„erTgulebisa da ndobis“ principis Sesabamisad. es principi Svei-cariaSi cnobilia rogorc „federalur-saxelmwifoebrivi erTguleb-is valdebuleba“.26 avstriaSi mas ewodeba interesTa ormxrivi gaTval-iswinebis valdebuleba“.27 orive zemoaRniSnuli principi warmoad-gens federaciisa da misi subieqtebis dauwerel konstituciur valde-bulebas. am principis Sesabamisad, rogorc federaluri xelisu-fleba, ise federaciis subieqtebi valdebuli arian ise ganaxor-cielon TavianTi kompetenciebi, rom amiT SeuZlebeli an araefeq-tiani ar gaxdes sxva erTeulebis marTva. am SemTxvevaSi igulisxme-ba partniorTan mimarTebaSi sakuTari kompetenciebis borotad gamoy-enebis akrZalva.

5. federaluri zedamxedveloba5. federaluri zedamxedveloba5. federaluri zedamxedveloba5. federaluri zedamxedveloba5. federaluri zedamxedveloba

germanulenovan iuridiul literaturaSi federaluri zedamxed-velobis cneba SemoiRo tripelma. igi miiCnevda, rom federalurizedamxedvelobis instituts erT-erTi centraluri adgili uWiravsfederalur centrsa da mis subieqtebs Soris damokidebulebisgansazRvris TvalsazrisiT. tripelis mixedviT, zedamxedvelobaaris saxelmwifo saqmianobis erToblioba, romlis mizania qveSevr-

24 Pernthaler, P., Allgemeine Staatslehre und Verfassungslehre, S. 301.25 iqve.26 Kölz, A., Schweizerisches Zentralblatt, 1980, S. 145. cit: Pernthaler, P., Allgemeine Staatlehreund Verfassungslehre, S. 302.27 Schäffer, H., Kompetenzverteilung und Rücksichtnahmepflicht im Bundesstaat, Zeitschriftfür Verwaltung, 1985, 357 ff. cit: Pernthaler, P., Allgemeine Staatslehre undVerfassungslehre, S. 302.

Page 463: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 447 -

domTa saqmianoba warmarTos mkacrad gansazRvruli mimarTulebiT.28

federaluri zedamxedvelobis daxmarebiT, saxelmwifo uzrunve-lyofs mis mier gamocemuli samarTlis normebis dacvas calkeuliteritoriuli subieqtebis mxridan.29 federaluri zedamxedvelobisZiriTadi funqciaa saxelmwifos federaluri struqturis SenarCune-ba da ganmtkiceba,30 federaluri integracia.31 amitom, federalurizedamxedvelobis cneba moicavs ara saxelmwifo zedamxedvelobisyvela saxes, aramed zedamxedvelobas mxolod federaciis subieqte-bze. federalur zedamxedvelobas ar ganekuTvneba zedamxedvelobafederalur moxeleebze, agreTve komunaluri zedamxedveloba.32

federaluri zedamxedveloba aseve xorcieldeba ara yvela orga-nos da moqalaqis, aramed mxolod federaciis subieqtebis mimarT.

federaluri zedamxedvelobis instituti logikurad gamomdinare-obs federaciuli saxelmwifos konstruqciidan. federaciuli sax-elmwifos Tanamedrove, gansakuTrebiT germanul TeoriaSi gabatoneb-ulia federaciuli saxelmwifos e. w. orsafexuriani Teoria,33 rom-lis Tanaxmadac, federacia warmoadgens misi Semadgeneli subieqte-bis erTobliobas. federaciis wevrebis gamaerTianebeli rgolisfunqcias asrulebs federaluri principi, romelic aRiarebuliafederaciis subieqtebis mier da romelic, aucileblad unda iqnesdaculi. federalizmis principi afuZnebs federaciasa da mis sub-ieqtebs Soris ormxriv ufleba-movaleobebze damyarebul urTier-Tobas, romlis drosac federacia saxelmwifos ierarqiul struq-turaSi ufro maRal safexurze dgas, vidre federaciis subieqti.garda imisa, rom federaluri xelisufleba axorcielebs ufro farToda mniSvnelovan kompetenciebs, federaluri xelisuflebis uzenae-soba gamoixateba federaluri kompetenciebis dacvis garantiebSic.

federaciis subieqtebs mxolod sasamarTlos gziT SeuZliaT uzrun-velyon federaluri xelisuflebis mier konstituciis dacva. fed-eralur xelisuflebas, sasamarTlo kontrolis institutis gar-da, sxva iuridiuli saSualebebic aqvs, raTa uzrunvelyos fed-eraciis subieqtebis mier federaluri konstituciis da feder-aluri samarTlis dacva. federaluri zedamxedvelobis institutiaRiarebs federaluri xelisuflebis samarTlebriv da aseve poli-tikur upiratesobas.34

28 Triepel, Die Reichsaufsicht. Untersuchungen zum Staatsrecht des Deutschen Reiches, Berlin,1917, S. 121. cit: Pötschke, H. D., Bundesaufsicht und Bundeszwang nach dem Grundgesetz,Würzburg, 1967, S. 58.29 Dux, G. Bundesrat und Bundesaufsicht, Berlin, 1963, S.13.30 Pötschke, H. D., Bundesaufsicht und Bundeszwang nach dem Grundgesetz, Würzburg, S. 58.31 Haun, D., Die Bundesaufsicht in Bundesauftragsangelegenheiten, Athenäum, 1972, S.10 ff.32 Frowein, A., Die selbständige Bundesaufsicht nach dem Grundgesetz, Bonn, 1961, S. 60.33 Isensee, Kirchhof.34 Hieber, E. U., Gegenstand und Maßstab der Bundesaufsicht nach dem Grundgesetz, Düsseldorf,1964, S. 3.

Page 464: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 448 -

federaluri zedamxedvelobis institutis Sinaarss bevrad gan-sazRvravs federaciis subieqtebis saxelmwifoebrioba. federaciissubieqtis saxelmwifo xelisufleba ar aris warmoebuli da maslegitimaciis damoukidebeli safuZveli aqvs. amave dros, federaciissubieqtis xelisufleba moqceulia federaluri konstituciis Car-CoebSi. federaluri konstitucia adgens saxelmwifos iseT teri-toriul struqturas, romelic zians ar ayenebs arc federaciulsaxelmwifos da arc federaciis subieqtebis saxelmwifoebriobas.35

federaluri modeli Seicavs erTgvari winaaRmdegobisa da daZabu-lobis moments. erTi mxriv, federaciis subieqtis saxelmwifo xe-lisufleba aRiarebulia, rogorc arawarmoebuli xasiaTis mqone,xolo, meore mxriv, federaciis xelisufleba gvevlineba rogorcim mTelis nawili, romelsac aqvs sruli saxelmwifoebrioba.gasaTvaliswinebelia is momentic, rom federaluri interesi zogjerar emTxveva federaciis subieqtis interesebs da, piriqiT. fed-eraciul saxelmwifoSi interesTa konfliqti normaluri movlenaada miuTiTebs federaluri saxelmwifos siZlierezec. azrTa dapoziciaTa Widils SeuZlia pozitiurad imoqmedos politikurganviTarebaze. federaciis subieqtis Zlieri saxelmwifo-samarT-lebrivi pozicia federaluri principis realizaciisa da, maSasa-dame, calkeuli regionebis struqturul TaviseburebaTa dacva-SenarCunebis aucilebeli pirobaa.

federaluri zedamxedvelobis arseboba ganpirobebulia im gare-moebiT, rom federaciis subieqts damoukidebeli saqmianobis mTe-li rigi sferoebi aqvs da, piriqiT, federaluri zedamxedvelobisganxorcielebas azri aqvs mxolod im sferoze, romelic ganekuTvnebafederaciis subieqtis gansakuTrebuli gamgeblobis sferos. amitomfederaluri zedamxedvelobis erTgvar winapirobas warmoadgensfederaciis subieqtTa saqmianobis avtonomiuri sferos arseboba.36

federaluri zedamxedvelobis obieqtis sakiTxisadmi literatura-Si ar aris erTgvarovani damokidebuleba. zogierTi avtoris azriT,SeuZlebelia, rom federaluri zedamxedveloba ganxorcieldessubieqtTa avtonomiuri saqmianobis sferoze.37 aRniSnuli Tval-sazrisi SeiZleba gaviziaroT, Tu „avtonomiuri saqmianobis sfero-Si“ vigulisxmebT federaluri zedamxedvelobisagan Tavisufalsferos. magram, rogorc zemoT aRvniSneT, federaluri zedamxed-velobis aucilebel winapirobas warmoadgens swored federaciissubieqtTa damoukidebeli saqmianobis sferos arseboba.

35 Bilz, L., Die Beteiligung des Bundesverfassungsgerichts am Verfahren der Bundesaufsicht,1967,S.14.36 Mangoldt, H., Vom heutigen Standort der Bundesaufsicht (Sinn und Möglichkeiten einerBundesaufsicht unter dem Grundgesetz), 1966, S. 3.37 ix. Bilz, L., Die Beteiligung des Bundesverfassungsgerichts am Verfahren des Bundesaufsicht,S. 18.

Page 465: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 449 -

federaluri zedamxedveloba SesaZlebelia daxasiaTdes, rogorcfederaciis subieqtTa gamgeblobas mikuTvnebul sakiTxebSi feder-aluri xelisuflebis Carevis erT-erTi forma.38 amasTanave, feder-aluri xelisuflebis Careva dasaSvebia mxolod im SemTxvevaSi,rodesac federaciis subieqti ar asrulebs Tavis konstituciurvaldebulebebs.

federalur zedamxedvelobas politikuri datvirTva aqvs.39 magramigi upirvelesad iuridiuli cnebaa. federaluri zedamxedvelobiscneba mocemulia federalur konstituciebSi. ase magaliTad, ger-maniis ZiriTadi kanonis 84-e muxlis me-3 abzacSi, 85-e muxlis me-4abzacSi, 93-e muxlis pirvel abzacSi.

federaluri zedamxedveloba ar aris yovlismomcveli, uformoinstituti. federaluri zedamxedvelobis farglebs ayalibebs fed-eraluri interesi.40 federaluri interesis gauTvaliswineblobaniSnavs, rom federaciis subieqtTa damoukidebloba da avtonomiamxolod farsia da rom federaciis subieqtebi federaluri xe-lisuflebis totalur, sruliad araaucilebel da miuRebelzedamxedvelobaSi arian moqceuli.

amave dros, federaluri zedamxedvelobis ganxorcielebisas araasakmarisi, rom federacia efuZnebodes mxolod federaluri inter-esebis Selaxvis garemoebas. federaluri zedamxedveloba warmoad-gens samarTlebriv, iuridiul zedamxedvelobas. Sesabamisad, massafuZvlad unda daedos samarTlis normis darRveva. federaluriinteresis darRveva federaluri zedamxedvelobis ganxorcielebismeoradi, damatebiTi safuZvelia.

federaluri xelisuflebis sazedamxedvelo saqmianoba moicavsdakvirveba-meTvalyureobas (rac gulisxmobs samarTlis normiTgansazRvruli modelis dacvas) da, aseve, regulirebas (rac gulisx-mobs federalur kanonmdeblobasTan federaciis subieqtTa kanonm-deblobis Sesabamisobis dadgenas). orive aRniSnuli kombinaciamTlianobaSi ayalibebs zedamxedvelobis cnebas. zedamxedvelobaar niSnavs martooden pasiur meTvalyureobas. federaluri zedamxed-veloba iseTi meTvalyureobaa, rodesac raRaca „unda moxdes ise“,rogorc es „unda moxdes“ meTvalyuris azriT.41 federaluri zeda-mxedvelobis mizania federaciis subieqtis saqmianoba warimarTosiuridiulad dadgenili masStabebis Sesabamisad.

arc erTi gonivruli instituti ar warmoadgens TviTmizans. rogorcsaxelmwifo-samarTlebrivi institutis, federaluri zedamxedvelo-

38 Bilz, L., Die Beteiligung des Bundesverfassungsgerichts am Verfahren des Bundesaufsicht,1967, S. 26.39 Steinberg, R., Bundesaufsicht, Länderhoheit und Atomgesetz, Heidelberg, 1990, S. 4.40 Hahl, P., Die Bundesaufsicht durch den Bundesrat, München, 1964, S.2, 6.41 ix. Frowein, J. A., Die selbstständige Bundesaufsicht nach dem Grundgesetz, S. 62.

Page 466: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 450 -

bis funqciaa aseve saxelmwifo-samarTlebrivi amocanebis Sesrule-ba. misi formirebis da ganxorcielebis meqanizmi SesaZlebeliagansxvavebuli iyos sxvadasxva federaciul saxelmwifoSi. feder-aluri zedamxedveloba SesaZlebelia warmoadgendes saxelmwifoxelisuflebis SeboWvis, konstituciis dacvis saSualebas an ayal-ibebdes federaciasa da mis subieqtebs Soris urTierTkavSiriskonstruqciul elements.42

federaluri zedamxedvelobis ZiriTadi amocanaa federaluri wes-rigis dacva. es instituti cdilobs Tavidan aicilos daZabulobafederaciasa da mis subieqtebs Soris urTierTobaSi. federalurizedamxedveloba saWirod miiCnevs moxsnas is sirTuleebi, rac dam-axasiaTebelia federaciuli saxelmwifosaTvis da rac mniSvnelo-vanwilad ganpirobebulia saxelmwifos teritoriuli mowyobisrTuli struqturiT.

federaciasa da mis subieqtebs Soris azrTa sxvadasxvaoba SeiZle-ba warmoiSvas or saganTan mimarTebaSi:

1. SeuTanxmebloba sakanonmdeblo da aRmasrulebel uflebamosile-bas Soris. federaciuli saxelmwifos zogierT modelSi (mag.germania), federaciis xelSi moqceulia sakanonmdeblo kompe-tenciebi, xolo maTi ganxorcieleba ganekuTvneba federaciissubieqtTa uflebamosilebas. am dros advili SesaZlebelia war-moiSvas mTeli rigi sirTuleebi im SemTxvevaSi, rodesac fed-eraciis subieqti federaluri kanonmdeblobis ganxorcielebi-sas ar iTvaliswinebs federaluri kanonmdeblis nebas. feder-aluri zedamxedveloba am SemTxvevaSi mowodebulia uzrunvely-os federaluri kanonebis erTiani gamoyeneba federaciis mTelteritoriaze da federaluri kanonmdeblis nebis Sesabamisad.

2. federaluri zedamxedveloba moicavs federaciasa da mis sub-ieqtebs Soris urTierTobas, rac normatiulad mowesrigebuliafederaluri konstituciiT. konstituciuri debulebebi undadaicvas rogorc federalurma xelisuflebam, ise federaciissubieqtma. federaluri xelisuflebis mxridan maTi daucvelo-bis SemTxvevaSi federaciis subieqts saSualeba aqvs mimarTossasamarTlos. Tu federaciis subieqti ar asrulebs konstituciurmoTxovnebs, federacias SeuZlia aiZulos federaciis subieqti,rom man daicvas federaluri konstituciis normebi. am SemTx-vevaSi federaluri zedamxedvelobis ganxorcieleba aucilebelia,raTa dadgindes federaluri konstituciis darRvevis faqti.

3. federaluri zedamxedvelobis integraciuli funqcia ganisazRvre-ba im momentiT, rom igi warmoadgens tipiur federalur insti-tuts. federaluri zedamxedvelobis meSveobiT federaciul sax-elmwifos saSualeba aqvs daicvas da ganaxorcielos feder-

42 ix. Dux, G., Bundesrat und Bundesaufsicht, S. 14.

Page 467: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 451 -

aluri idea.43 amave dros, integraciuli moqmedeba ar ayalibebsfederaluri zedamxedvelobis elements. rogorc unitaruliwarmonaqmni, federaluri zedamxedveloba SeiZleba mimarTulicki iyos federalur urTierTobaTa mospobisaken. maSasadame, in-tegraciuli moqmedeba aris ara federaluri zedamxedvelobiselementi, aramed misi amocana.

ganasxvaveben damoukidebel da damokidebul federalur zedamxed-velobas.44 germaniis imperiis kanonmdeblobis Tanaxmad, gansazRvrulisamarTlebrivi materiebi eqvemdebarebodnen imperiisa da misive kanon-mdeblobis zedamxedvelobas. aqedan daaskvna saxelmwifo samarT-lis mecnierebam, rom am sferoebSi imperias zedamxedvelobis ufle-bamosileba maSinac eniWeboda, roca mas kanonmdeblobis sferoSiminiWebuli uflebamosileba gamoyenebuli ar hqonda.45

zedamxedveloba SesaZlebelia mxolod im SemTxvevaSi, rodesacsaxezea samsaxurebrivi daqvemdebareba. federalur moxeleebs Seu-ZliaT prevenciuli da represiuli formiT, zogadad an calkeulkonkretul SemTxvevasTan dakavSirebiT gamoscen federaciis sub-ieqtebis saxelmwifo moxeleebisaTvis Sesasruleblad savaldebu-lo miTiTebebi da ganmartebebi. zemoaRniSnuli miTiTebebis gamocemaSesaZlebelia mizanSewonilobis safuZvelzec. amasTanave, federalurorganoebs arsebuli, SedarebiT susti subordinaciis pirobebSi arSeuZliaT gamoscen disciplinuri sanqciis Semcveli brZanebebi.

federaluri zedamxedvelobis ganxorcielebis formebi gansxvave-bulia calkeul federaciul saxelmwifoebSi. federaluri samarT-lis aRsrulebis mizniT SeiaraRebuli Zalebis gamoyenebas dasaS-vebad miiCnevs aSS-is konstitucia. aRniSnuli konstituciuri Sesa-Zleblobis praqtikuli gamoyenebis uaxloesi magaliTi iyo 1957wels, prezident eizenhaueris dros, arkanzasSi desegregaciis mizniTfederaluri jarebis gamoyeneba.46

federaluri zedamxedvelobis gansakuTrebul saxed unda CaiTva-los is konstituciuri debuleba, romlis Tanaxmadac, Statebiscalkeuli kanonebis ZalaSi SesvlisaTvis savaldebuloa feder-aluri kongresis Tanxmoba. kanadaSi federaluri zedamxedvelobisganxorcielebis uflebamosileba aqvs general-gubernators – “Gov-ernor-in-Council”. kerZod, mas SeuZlia miuTiTos provinciis guberna-tors, rom am ukanasknelma uari Tqvas provinciis kanonis Ses-rulebaze da, maSasadame, praqtikulad daemorCilos federalurmTavrobas. general-gubernators aseve SeuZlia gaauqmos provinci-

43 ix. Dux, G., Bundesrat und Bundesaufsicht, S. 13.44 ix. Triepel, Die Reichsaufsicht, S. 411. in: Pötschke, H. D., Bundesaufsicht und Bundeszwangnach dem Grundgesetz, S. 60.45 ix. Pötschke, H. D., Bundesaufsicht und Bundeszwang nach dem Grundgesetz, S. 60.46 Bothe, M., Die Kompetenzstruktur des modernen Bundesstaates in rechtsvergleichender Sicht,1976, S.136.

Page 468: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 452 -

is kanonebi (disallowance).47 Tumca, aqve unda aRiniSnos, rom feder-aluri zedamxedvelobis es saxe kanadis sinamdvileSi iSviaTadgamoiyeneba. avstraliis konstitucia ar Seicavs federaluri zeda-mxedvelobis Sesaxeb konkretul debulebebs. avstraliis uzenaesisasamarTlos gadawyvetilebiT, federacias Tavisi kompetenciisfarglebSi SeuZlia federaciis subieqtTa movaleobebis gatareba.

6. federaluri iZuleba6. federaluri iZuleba6. federaluri iZuleba6. federaluri iZuleba6. federaluri iZuleba

federaluri iZuleba, iseve rogorc federaluri zedamxedveloba,emsaxureba saxelmwifos erTianobis dacva-SenarCunebis mizans. fed-eraluri iZuleba uzrunvelyofs, rom federaciis subieqtebis saqmi-anoba ar daupirispirdes federalur samarTals. amitom feder-aluri zedamxedvelobis cneba, farTo gagebiT, moicavs federaluriZulebasac. federaluri zedamxedvelobisa da federaluri iZu-lebis cnebebs Soris ar SeiZleba arsebobdes winaaRmdegoba ankonkurencia: isini mWidrod arian erTmaneTTan dakavSirebuli daurTierTkoordinirebulad moqmedeben. erTi mxriv, federaluriiZuleba yovelTvis gulisxmobs federaluri zedamxedvelobis pro-ceduras (imisaTvis, rom ganisazRvros iZulebiTi RonisZiebebisgamoyenebis aucilebloba), meore mxriv, federaluri iZulebazedamxedvelobiTi saqmianobis realizaciis saSualebaa.48 amasTanave,federaluri zedamxedvelobisagan gansxvavebiT, federaluri iZu-leba moicavs federaciis subieqtebis saqmianobis yvela sferos.49

federaluri iZuleba SeiZleba ganimartos, rogorc federalurizedamxedvelobis yvelaze mkacri saSualeba. federaluri iZulebaaseve politikuri gadawyvetilebaa, romelsac iRebs isev poli-tikuri organo _ federaluri mTavroba. federaluri iZulebismarTlzomierebis sakiTxs sabolood wyvets sakonstitucio sasama-rTlo. federalur sakonstitucio sasamarTlos SeuZlia gadaamow-mos, Tu ramdenad iyo daculi am SemTxvevaSi samarTlis normebi.

federaluri iZuleba unda ganvixiloT rogorc gamonaklisi daara rogorc norma. federaluri iZulebis sagamonakliso xasiaTsadasturebs saxelmwifo praqtikac. maSinac ki, rodesac saxezeafederaluri iZulebis gamoyenebis yvela samarTlebrivi piroba,federaluri xelisufleba iZulebis RonisZiebebs mimarTavs mxolodgadaudebel SemTxvevebSi, rodesac realuri safrTxe emuqreba sax-elmwifos mTlianobas.50 federaluri mTavroba, rogorc wesi, cdi-lobs arsebuli winaaRmdegoba daZlios federaciis subieqtTan

47 Beck, J. M. (ed.) The Shaping of Canadian Federalism: Central Authority or Provincial Right?,Toronto, 1971, S.146 ff.48 Frowein, J., Die selbständige Bundesaufsicht nach dem Grundgesetz, S.61-63.49 Vogel, H. J., Die Bundesstaatliche Ordnung des Grundgesetzes, in: E. Benda/W.Maihofer/H. J.Vogel, Handbuch des Verfassungsrecht der Bundesrepublik Deutschland, 1983, S. 827.50 ix. Pötschke, H. D., Bundesaufsicht und Bundeszwang nach dem Grundgesetz, S. 167.

Page 469: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 453 -

molaparakebebis gziT. im SemTxvevaSi, Tu es cda uSedegod damTavrda,federaluri mTavroba, Cveulebriv, mimarTavs sakonstitucio sasa-marTlos. politikurad neitraluri, damoukidebeli sasamarTloorganos gadawyvetileba, rogorc wesi, ufro pozitiur rols as-rulebs arsebuli konfliqturi situaciis daZlevaSi.

calkeul federaciul saxelmwifoebSi (germania) federalurimTavroba iuridiulad araa valdebuli, rom aucileblad mimarTosfederalur sakonstitucio sasamarTlos. germaniis ZiriTadi kano-nis 37-e muxlis Tanaxmad, federaluri mTavroba uflebamosiliadamoukideblad gamoiyenos federaluri iZuleba im SemTxvevaSi,Tu federaluri miwa ar asrulebs masze dakisrebul valdebule-bas. amasTanave, federaluri iZulebis RonisZieba saWiroebs bundes-ratis Tanxmobas, rac gamoricxavs federaluri mTavrobis TviTne-bobas am RonisZiebis gamoyenebisas. federaluri iZulebis ganxor-cielebis aseTi wesi sakmaod efeqturia im gagebiT, rom am SemTx-vevaSi iZulebis gamoyeneba ar iwvevs federaluri saxelmwifossaqmianobis dezorganizacias.

germaniis ZiriTadi kanonis mixedviT, federaluri iZulebis wina-pirobas warmoadgens federaluri miwis mier masze dakisrebulimovaleobebisa da valdebulebebis Seusrulebloba, romelic gam-oixateba federaluri miwis mxridan rogorc normiT akrZalulimoqmedebis, aseve dakisrebuli valdebulebebis SeusruleblobaSi(umoqmedobaSi). amasTanave, federaluri miwa ganixileba, rogorcmTeli. dauSvebelia federaluri iZulebis RonisZiebaTa gamoyenebaim SemTxvevaSi, Tu romelime valdebuleba darRveulia komunalurda sxva (magram ara miwis) doneze. am SemTxvevaSi federaluri miwavaldebulia ganaxorcielos zedamxedveloba komunebze, sxvammarTvelobiT doneebze da saTanado zomebi gaataros braleulimoxeleebis mimarT. federaluri iZulebis sakiTxi dadgeba im SemTx-vevaSi, Tu federaluri miwa Tavs aridebs zedamxedvelobis RonisZ-iebaTa gatarebas an Tu federaluri miwis mxridan gatarebuliRonisZiebebi ar iZleva Sesabamis Sedegs.

federaluri iZuleba gamoiyeneba miwis mxriv mxolod federalurivaldebulebebis Seusruleblobis SemTxvevaSi. federaluri miweb-is mier kerZo-samarTlebriv valdebulebaTa Seusrulebloba arwarmoadgens federaluri iZulebis gamoyenebis safuZvels. germani-is ZiriTadi kanonis 37-e muxlSi laparakia mxolod valdebuleba-ze da ara braleulobaze. miwis „brali“ samoqalaqo an sisxlissa-marTlebrivi TvalsazrisiT, ar warmoadgens federaluri iZuleb-is pirobas. amasTanave, federaluri miwis federaluri valdebule-bebi moicavs valdebulebebs ara marto federaluri xelisufleb-is, aramed aseve federaciis danarCeni subieqtebis winaSec, ramdena-dac isini emsaxurebian saxelmwifo erTianobis dacva-SenarCunebismizans.

Page 470: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 454 -

federaluri valdebulebebis dadgena SesaZlebelia rogorc fed-eraluri konstituciiT, ise sxva federaluri kanonebiTac. rogorcfederalurma zedamxedvelobam, ise federalurma iZulebam undauzrunvelyos yvela federaluri normis dacva. amasTanave, feder-alur kanonSi ar unda vigulisxmoT kanoni mxolod formalurigagebiT.

germaniis ZiriTadi kanonis 37-e muxlis Tanaxmad, federaluri mTavro-bis gadawyvetileba federaluri iZulebis RonisZiebaTa gamoyeneb-is Sesaxeb aucileblad moiTxovs bundesratis Tanxmobas. ramdena-dac bundesrati gadawyvetilebas Rebulobs xmaTa umravlesobiT,aseT gadawyvetilebas mxari unda dauWiros misi wevrebis anu fed-eraluri miwis warmomadgenelTa umravlesobam. kenWisyris proces-Si bundesrati ar Semoifargleba federalur iZulebaze TanxmobismicemiT an uaris gamocxadebiT. federaluri palata uflebamosil-ia gadaamowmos federaluri iZulebis faqtobrivi wanamZRvrebic.51

maSasadame, bundesratis gadawyvetilebas aqvs ara wminda deklaraci-uli xasiaTi, aramed igi moicavs dasaxul RonisZiebaTa mizanSe-wonilobas, maT saxeebs da arssac.

germanuli kanonmdeblobiT, araa savaldebulo, rom bundesratisgadawyvetileba Seexebodes federaluri mTavrobis mier gaTval-iswinebul yvela RonisZiebas. rogorc federaluri miwebis ufle-bebis damcvels, bundesrats SeuZlia daeTanxmos an, piriqiT, mxariar dauWiros federaluri iZulebis TiToeul, konkretul RonisZ-iebas. bundesratis uflebamosileba ar SemoizRudeba federaluriZulebaze mxolod winaswari Tanxmobis micemiT, bundesrats Seu-Zlia saTanado gavlena iqonios am procesze iZulebiT RonisZieba-Ta gatarebis mTeli drois manZilze.

Sveicariis konstituciis 102-e muxlis Tanaxmad, bundesrats dak-isrebuli aqvs Tvalyuri adevnos konstituciis moTxovnebis dac-vas. maT Soris igulisxmeba meTvalyureoba kantonur xelisufle-baze. amasTanave, Sveicariis konstitucia arafers ambobs feder-alur aRsrulebaze.

7. federaluri egzekucia7. federaluri egzekucia7. federaluri egzekucia7. federaluri egzekucia7. federaluri egzekucia

federaluri egzekucia federaciuli saxelmwifos specifikuriinstitutia. igi gulisxmobs federaluri uwyebebis mxridan iZu-lebiTi RonisZiebebis, maT Soris samxedro iZulebis gamoyenebasfederaciis subieqtis mimarT, rodesac amowurulia molaparakebeb-is, SeTanxmebebisa da federaluri konstituciiT gaTvaliswinebu-li yvela sxva samarTlebrivi saSualeba.52 federalur egzekuciasfederaluri konstitucia iTvaliswinebs im SemTxvevaSi, rodesac

51 Haun, D., Die Bundesaufsicht in Bundesauftragsangelegenheiten, S. 50 ff.52 Usteri, M., Theorie des Bundesstaates, S. 311.

Page 471: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 455 -

federaciis subieqti ar asrulebs federaluri organoebis mierkonstituciis Sesabamisad da Tavisi kompetenciis farglebSi miRe-bul gadawyvetilebebs an aqtiur winaaRmdegobas uwevs maT Ses-rulebas.53

federalur egzekucias kelzeni ganixilavda rogorc primitiulsamarTlebriv teqnikas.54 federaluri egzekuciis SemTxvevaSi saqmegvaqvs erTgvar koleqtiur pasuxismgeblobasTan. federaluri eg-zekuciis Taviseburebaa swored is, rom konstituciis darRvevi-saTvis da calkeul miTiTebaTa SeusruleblobisaTvis pasuxismge-bloba ekisreba ara erTeul individebs an braleul organoebs,aramed mTlianad federaciis subieqts.

federaciis subieqti, rogorc misi mosaxleobis erToblioba, pa-suxs agebs federaciis subieqtis romelime organos mier dakisre-buli movaleobebis Seusruleblobaze.55 kelzeni erTnairad ganix-ilavda federalur egzekucias da saerTaSoriso samarTlebrivkategorias _ oms.56 es mosazreba literaturaSi savsebiT samarTli-anad gaakritikes. federaluri egzekucia aris wesrigis, xolo omi_ uwesrigobis mdgomareoba. absoluturad gansxvavebulia maTisamarTlebrivi safuZvlebic. federaluri egzekucia SeesabamebasamarTlis sistemas, ramdenadac igi saxelmwifo xelisuflebismonopoliis erT-erTi saSualebaa.57

federaluri egzekucia yovelTvis gulisxmobs federaciis subieq-tis mimarT iZulebiTi RonisZiebebis gatarebas, romelsac axor-cielebs federaluri xelisufleba. federaluri egzekucia ar arissasurveli RonisZieba, federaciis subieqtze zemoqmedeba gacilebiTefeqturi da momgebiania iuridiuli, samarTlebrivad organizebu-li procesis saxiT.

8. federaluri intervencia8. federaluri intervencia8. federaluri intervencia8. federaluri intervencia8. federaluri intervencia

federaluri intervenciis instituti damaxasiaTebelia mxolodfederaciuli saxelmwifosaTvis. am dros federaluri organo iar-aRiT an mis gareSe daxmarebas uwevs federaciis subieqts, Tu masdamoukideblad ar SeuZlia saSinao wesrigisa da mSvidobis uzrun-velyofa.

germaniis federaciuli respublikis ZiriTadi kanoni (m. 91. abz. 1; m.87a, abz. 4.) adgens, rom federaluri mTavroba uflebamosilia ga-

53 Adamovich, Handbuch des österreichischen Verfassungsrecht, 1971, S. 160.54 Kelsen, H., Die Bundesexekution, in: Festgabe Fleiner, 1927, S. 146-156.55 Motz, M., Pernthaler, P., Der Bundesstaat als staatsrechtliches Instrument der politischenKonfliktregelung am Beispiel der österreichischen Bundesverfassung, in: Esterbauer, F., Heraud, G.,Pernthaler, P., (Hrsg.), Föderalismus als Mittel permanenter Konfliktregelung, Wien, 1977, S. 21.56 iqve, gv. 160-161.57 ix. Usteri, M., Theorie des Bundesstaates, S. 312.

Page 472: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 456 -

naxorcielos federaluri intervencia, rodesac safrTxe emuqrebasaxelmwifos arsebobas an federaciis Tavisufal, demokratiulsafuZvlebs, an rodesac saqme exeba miwis dacvas. am SemTxvevaSifederalur xelisuflebas SeuZlia Tavis brZanebas dauqvemdebarosrogorc am miwis, aseve sxva federaluri miwebis policia da gam-oiyenos federaluri sasazRvro dacvis SenaerTebi (m. 91. abz. 2).58

federaluri intervencia yvela SemTxvevaSi SeiZleba ganxorcieldesmxolod bundesratis moTxovniT. federaluri mTavroba aseve ufle-bamosilia ganaxorcielos federaluri intervencia bunebrivi katas-trofis an gansakuTrebiT mZime ubeduri SemTxvevebis dros (m. 35.abz. 2.). aseT SemTxvevaSi federalur mTavrobas SeuZlia mosTxo-vos miwis mTavrobebs, rom maTi policiis Zalebi gadaeces sxvamiwebis gamgeblobas. federaluri mTavroba aseve uflebamosiliagamoiyenos federaluri sasazRvro dacvis SenaerTebi da samxedroZalebi policiis dasaxmareblad.

58 Vogel, H. J., Die bundesstaatliche Ordnung des Grundgesetzes, in: Benda, E./Maihofer, W./Vogel, H. J., Handbuch des Verfassungsrecht der Bundesrepublik Deutschland, Berlin, 1983, S.828.

Page 473: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 457 -

danarTidanarTidanarTidanarTidanarTi

federaciul saxelmwifoTa konstituciebifederaciul saxelmwifoTa konstituciebifederaciul saxelmwifoTa konstituciebifederaciul saxelmwifoTa konstituciebifederaciul saxelmwifoTa konstituciebi

(amonakrebi)*****

federaciis gansakuTrebul gamgeblobasmikuTvnebuli sakiTxebi

avstraliaavstraliaavstraliaavstraliaavstralia

avstraliis kavSiris konstituciis Sesaxeb 1900 w. aqtiavstraliis kavSiris konstituciis Sesaxeb 1900 w. aqtiavstraliis kavSiris konstituciis Sesaxeb 1900 w. aqtiavstraliis kavSiris konstituciis Sesaxeb 1900 w. aqtiavstraliis kavSiris konstituciis Sesaxeb 1900 w. aqti

(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)muxli 51.muxli 51.muxli 51.muxli 51.muxli 51. am konstituciis debulebaTa dacviT, kavSirSi mSvidobis, wes-rigis da mmarTvelobis uzrunvelyofis mizniT parlaments ufleba aqvsgamosces kanonebi Semdeg sakiTxebze:

1. vaWroba da komerciuli kavSirebi sxva qveynebTan da Statebs Soris.

2. dabegvra; amasTanave, dauSvebelia romelime Statis an Statis nawilisdiskriminacia.

3. wamaxalisebeli premiebi saqonlis sawarmoeblad an maT gasatanad;amasTan, kavSiris mTel teritoriaze, wamaxalisebeli premiebi undaiyos erTiani.

4. saSinao fuladi sesxis gamoSveba.

5. safosto, satelegrafo, satelefono da maTTan gaTanabrebuli samsax-urebi.

6. kavSiris da calkeuli Statebis sazRvao da saxmeleTo dacva, asevekontroli im Zalebze, romelTac dakisrebuli aqvT kavSiris kanonebisSesruleba da dacva.

7. Suqurebi, mcuravi Suqurebi.

8. astronomiuli da meteorologiuri samsaxurebi.

9. karantini.

10. TevzWera avstraliis wylebSi, teritoriuli wylebis farglebs miRma.

11. mosaxleobis aRwera da statistika.

12. fuladi mimoqceva, fulis da kanonieri sagadamxdelo saSualebebismoWra.

13. sabanko saqme, garda Statebis sabanko saqmeebisa; agreTve Statebissabanko saqme, ramdenadac isini gadian yoveli mocemuli Statis sazRvrebsmiRma, bankebis inkorporacia da qaRaldis fulis gamoSveba.

14. dazRveva, garda StatebSi dazRvevisa; aseve dazRveva StatebSi, ram-denadac igi ar Semoifargleba mocemuli Statis teritoriiT.

15. wona da zoma.

16. gadasayvani veqseli da sasesxo valdebulebebi.

* wyaro: amerikuli demokratia. aSS. xelisufleba da politikuri procesi. qeneTjanda, jefri m. beri, jeri goldmeni. Semoklebuli redaqcia. inglisuridan Targ-mna r. gaCeCilaZem, redaqtori m. ugrexeliZe, sazRvargareTis qveynebis konsti-tuciebi, Rjycnbnewbb pfhe,t;ys[ ujcelfhcnd, Bplfybt 2-t bcghfdktyyjt b ljgjkytyyjt,V., <TR, 1997. Atlthfwbz d pfhe,t;ys[ cnhfyf[ V., >hblbxtcrfz kbnthfnehf, 1993.

Page 474: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 458 -

17. gakotreba da saavtoro ufleba, patentebi gamogonebaze, savaWro niSnebi.

18. naturalizacia da ucxoelebis saqme.

19. kavSiris farglebSi Seqmnili ucxouri korporaciebi da savaWro ansafinanso korporaciebi.

20 qorwineba.

21. ganqorwineba da meuRleebs Soris sasamarTlo dava; amasTan dakavSire-biT, mSoblebis uflebebi, bavSvebze meurveoba da mzrunveloba.

22. invalidobis da moxucebulobis pensia; 23.a daxmarebebi dedebisaTvis,pensiebi _ qvrivebisaTvis, Semowirulobebi - bavSvebisaTvis, daxmareba_ umuSevarTaTvis, daxmareba _ wamlebis SesaZenad, daxmareba avadmyo-fobisaTvis da saavadmyofo daxmarebebi samedicino da stomatologiur-samedicino momsaxurebisaTvis (amasTan ar aris nebadarTuli samoqalaqodaumorCileblobis arc erTi forma), daxmareba studentebisaTvis daojaxis SenaxvisaTvis.

23. kavSiris mTel teritoriaze samoqalaqo da sisxlis samarTlis saqme-Ta sasamarTlo warmoeba da Statis sasamarTlo aRsruleba.

24. mTel kavSirSi kanonebis, sajaro aqtebisa da dokumentebis, agreTve,Statebis sasamarTlo warmoebis aRiareba-cnoba.

25. rasis, aborigenebis gamoklebiT, romelTa mimarTac moqmedebs special-uri kanonebi.

26. imigracia da emigracia.

28. sagareo saqmeebi.

29. kavSiris urTierToba wynari okeanis kunZulebTan.

30. samarTliani pirobebiT romelime Statis an piris qonebis SeZena nebi-smieri mizniT, romelTa mimarTebaSic parlaments aqvs kanonis gamoce-mis ufleba.

31. kontroli im sarkinigzo gadazidvebze, romelic xorcieldeba kav-Siris samxedro-sazRvao da samxedro saWiroebisaTvis.

32. Statis TanxmobiT, mocemuli Statis nebismieri rkinigzis SeZena impirobebiT, romelic dadgenilia kavSirsa da am Stats Soris.

33. StatSi, am Statis TanxmobiT, rkinigzis mSenebloba da misi saerTosigrZis gadideba.

34. SemTanxmebeli procedura da arbitraJi mrewvelobaSi warmoSobilikonfliqtebis Tavidan acdenisa da gadawyvetis mizniT, Tu es kon-fliqtebi gadian Statis farglebs gareT.

35. sakiTxebi, romelTa Sesaxebac es konstitucia Seicavs raime debule-bas, sanam sxva rames ar daadgens parlamenti.

36. sakiTxebi, romlebic kavSiris parlaments gadaeca romelime Statis anStatebis parlamentis an parlamentebis mier, ise, rom mocemuli kanoniunda gavrceldes mxolod im Statebze, romelTa parlamentebmac gada-sces es sakiTxi an romlebic, SemdgomSi, SemoiReben am kanons.

37. kavSiris farglebSi, uSualod dainteresebuli yvela Statis parla-mentis TxovniT an maTi TanxmobiT nebismieri samarTlis ganxorciele-ba, romelic am konstituciis samoqmedod SemoRebis droisaTvis Sei-Zleboda ganxorcielebuliyo mxolod gaerTianebuli samefos an avs-tralaziis federaluri sabWos mier.

38. sakiTxebi, romlebic dakavSirebulia nebismieri samarTlis ganxor-cielebasTan, romelic am konstituciiT miniWebuli aqvs parlaments an

Page 475: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 459 -

mis romelime palatas, an kavSiris mTavrobas, an federalur sasamarT-los, an romelime departaments, an kavSiris Tanamdebobis pirs.

muxli 52.muxli 52.muxli 52.muxli 52.muxli 52. parlaments gansakuTrebuli ufleba aqvs am konstituciis dacviTgamosces kanonebi mSvidobis, wesrigis da mmarTvelobis uzrunvelsay-ofad Semdeg sakiTxebze:

1. kavSiris mTavrobis adgilsamyofelisa da yvela im adgilis Sesaxeb,romelic kavSirs sajaro miznebis gansaxorcieleblad aqvs SeZenili.

2. sajaro samsaxuris nebismier uwyebasTan dakavSirebuli sakiTxebi,romlebze kontrolis uflebac, am konstituciis Tanaxmad, kavSirisaRmasrulebel xelisuflebas aqvs gadacemuli.

3. sxva sakiTxebi, romlebic konstituciiT aRiarebulia, rogorc parla-mentis gansakuTrebul gamgeblobas mikuTvnebuli kompetencia.

avstriaavstriaavstriaavstriaavstria

avstriis respublikis federaluri sakonstitucio kanoni 1920 w.avstriis respublikis federaluri sakonstitucio kanoni 1920 w.avstriis respublikis federaluri sakonstitucio kanoni 1920 w.avstriis respublikis federaluri sakonstitucio kanoni 1920 w.avstriis respublikis federaluri sakonstitucio kanoni 1920 w.

(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)muxli 10.muxli 10.muxli 10.muxli 10.muxli 10. federaciis gamgeblobas ganekuTvneba kanonmdebloba da aRmas-rulebeli saqmianoba Semdeg sakiTxebze:

1. federaluri konstitucia, kerZod, erovnuli sabWos arCevnebi da sax-alxo kenWisyris Catareba federaluri konstituciis Sesabamisad;iurisdiqcia konstituciur sakiTxebze.

2. sagareo urTierTobebi, sazRvargareT politikuri da sameurneo war-momadgenlobebis CaTvliT, kerZod, yvela saxelmwifo xelSekrulebeb-is dadeba, sazRvrebis dadgena, sazRvargareTis qveynebTan saqonel-brunva da naxiriT vaWroba; sabaJo saqme.

3. federaciis teritoriaze Sesvlisa da gasvlis regulireba da maszezedamxedveloba; imigracia da emigracia; sapasporto saqme; gasaxleba,Sesvlaze uflebis CamorTmeva, gadasaxleba da gacema, aseve gadacema.

4. federaluri finansebi, kerZod saxelmwifo gadasaxadebi, romlebic mTli-anad an nawilobriv amoiReba federaciis sasargeblod; monopoliebi.

5. fuladi mimoqceva, sakredito, sabirJo da sabanko saqme; wona da zoma,standartebi da sinjebi.

6. samoqalaqo samarTali, sameurneo gaerTianebaTa samarTlis CaTvliT,im normaTa gamoklebiT, romlebic ucxoelebisaTvis miwis nakveTebisyidva-gayidvasTan dakavSirebiT adgenen administraciul SezRudvebs;sisxlis-samarTlebrivi regulireba, im administraciuli pasuxismge-blobis da administraciuli pasuxismgeblobis saqmeTa warmoebis sa-marTlebrivi regulirebis gamoklebiT, romelic miwebis gamgeblobissferos ganekuTvneba; iusticia; danaSaulis Camden pirTagan, umeTvaly-ureo da sxva saSiS pirTagan sazogadoebis dacvis iseTi dawesebulebe-bi, rogoricaa Sroma-gasworebisa da msgavsi dawesebulebebi; adminis-traciuli iurisdiqcia; saavtoro ufleba; presa; sanitariuli miznebiTamoReba da amoRebis sxva saxeebi, Tu isini miwebis gamgeblobas mikuTvneb-ul sakiTxebs ar Seexebian; notariusebis, advokatebis da maTTan monaTe-save specialobis pirTa saqmianobis sakiTxebi.

7. sazogadoebrivi simSvidis, wesrigisa da usafrTxoebis dacva usafrTx-oebis adgilobrivi policiis saqmianobis garda; Sekrebebisa da gaer-Tianebebis samarTlebrivi regulireba; moqalaqeobrivi mdgomareobis

Page 476: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 460 -

aqtebi dabadebis da gvaris Secvlis registraciis CaTvliT; policia,romelic ganagebs ucxoelebis da Caweris sakiTxebs; iaraRi, sabrZolomasalebi; asafeTqebeli nivTierebebi da sasrolo saqme.

8. xelosnoba da mrewveloba; dunais saTbomavalo kompaniis saxelmwifosaagentoebi da kerZo saSuamavlo kantorebi; arakeTilsindisierkonkurenciasTan brZola; sapatento saqme, agreTve, nimuSebis, markebisda sxva sasaqonlo niSnebis dacva; patentebze rwmunebulTa saqmianoba;sainJinro saqme da sakiTxebi, romelic Seexeba specialistebs samo-qalaqo teqnikis sferoSi; savaWro, saxelosno da sawarmoo palatebi;federaciis teritoriaze moqmed profesionalur warmomadgenlobaTadafuZneba (soflis da satyeo meurneobis sferos gamoklebiT).

9. sarkinigzo transporti, sahaero da sawylosno mimosvla, Tu igi arxvdeba me-11 muxlis moqmedebis qveS; saavtomobilo saqme; sakiTxebi,romlebic Seexeba federaluri kanoniT satranzito mimosvlaSi Tavi-anTi mniSvnelobis gamo federaluri mniSvnelobis mqone gzebad gamocx-adebul gzebs, sagzao policiis saqmianobis garda; sawylosno da sax-omaldo policia, Tu igi ar xvdeba me-11 muxlis moqmedebis qveS; fos-ta, telegrafi da telefoni.

10. samTo saqme; satyeo meurneoba, saZovrebis CaTvliT; wylis samarTali;wyalsatevebis mdgomareobis da Senaxvis regulireba, wyaldidobebisasusafrTxoebis dacvis, agreTve, saxomaldo mimosvlis mizniT; jebireb-is mSenebloba, sawylosno gzebis aRWurva da maTi wesrigSi moyvana;eleqtroenergetikul nagebobaTa da danadgarTa standartizacia daunifikacia, am sferoSi usafrTxoebis zomebi; maRalvoltiani eleqtro-gadamcemi xazebis regulireba, romlebic gadian ori an meti miwis ter-itoriaze; energetikuli manqanaTmSeneblobis regulireba; geodezia.

11. Sromis samarTali, Tu masze ar vrceldeba me-12 muxli; socialuri dasaxelSekrulebo dazRveva; muSaTa da mosamsaxureTa profesiuli pal-atebi, im palatebis gamoklebiT, romlebic soflis da satyeo meur-neobaSi arseboben.

12. janmrTelobis dacva, dakrZalvis saqmeebisa da sasaflaoebis gamok-lebiT, agreTve TemebSi sanitaruli samsaxuris da saswrafo daxmare-bis organizaciis gamoklebiT; amave dros, samedicino dawesebulebaTada sanatoriumebis, kurortebisa da samkurnalo wyaroebis mimarT _mxolod sanitariuli zedamxedvelobis ganxorcieleba; garemoze saSi-Si zemoqmedebis aRkveTisaken mimarTuli RonisZiebebi, romelicgamowveulia saSiS minarevTa dasaSvebi normis gadametebiT; veteri-naruli samsaxuri, sakvebi produqtebis xarisxze kontrolis CaTvliT.

13. samecniero da specialur-teqnikuri saarqivo da sabiblioTeko samsax-uri; sakiTxebi, romelic Seexeba federaciis samxatvro da samecnierokoleqciebs da dawesebulebebs; federaciis TeatrebTan dakavSirebu-li sakiTxi, fasadis gaformebis da Senobis simaRlis gamoklebiT,romelic Seexeba Teatraluri Senobis gare iersaxes; ZeglTa dacva;kultebis ganxorcielebasTan dakavSirebuli sakiTxebi; mosaxleobisaRwera, agreTve, - miwis farglebSi nebismieri, aucilebeli statisti-ka, miwis uflebebis dacviT, sxva statistika, Tu igi ar Seexeba mx-olod erTi miwis interesebs; fondebi, Tu maTi interesebi gadis er-Teuli miwis interesebis farglebidan da adre ar ganekuTvneboda mi-webis avtonomiur mmarTvelobas.

Page 477: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 461 -

14. federaluri policiis da federaluri Jandarmeriis organizacia damaTi xelmZRvaneloba; dacvis sxva danayofebis Seqmnis da organizaciisregulireba, maTi SeiaraRebis da iaraRis gamoyenebis uflebis CaTvliT.

15. samxedro saqme; omis Sedegad miyenebuli zaralis anazRaurebasTandakavSirebuli sakiTxebi da omis monawileebsa da maT axloblebzezrunva; daRupul meomarTa saflavebze zrunva; im aucilebel RonisZ-iebaTa ganxorcieleba, romelic dakavSirebulia omTan an mis Sede-gebTan, ekonomikaze erTiani zedamxedvelobis mizniT, agreTve mosax-leobis aucilebeli moTxovnilebis sagnebis momaragebis mizniT.

16. federaluri organoebis da sxva federaluri uwyebebis Seqmna; feder-alur moxeleTa samoxeleo samarTali da samarTali, romelic aregu-lirebs maTi Tanamdebobis dakavebis wess.

17. demografiuli politika im nawilSi, romelic ojaxis interesebidangamomdinare Seexeba daxmarebas bavSvebisaTvis da kompensaciebs.

18. federalur kanonebs saglexo meurneobaSi erTpirovnuli memkvidreo-bis Sesaxeb, agreTve, federaluri kanonebs, romelic gamocemulia 1.abzacis me-10 punqtSi, SeuZliaT miwebis sakanonmdeblo kompetenciasgadascen makonkretizirebel debulebaTa gamocema zustad miTiTebulsakiTxebTan dakavSirebiT. miwis am kanonebis mimarT gamoiyeneba me-15muxlis me-6 abzacis Sesabamisi debulebebi. am SemTxvevebSi gamocemu-li makonkretebeli kanonebis aRsruleba ekisreba federacias, amasTanave,dadgenileba aRsrulebis Sesaxeb, romelic miwis kanonebis makonkretebeldebulebebs Seexeba, winaswar unda SeuTanxmdes Sesabamis miwis mTavrobas.

19. saxelmwifo xelSekrulebebis dadebamde, romlebic maT Sesasrule-blad moTxoven me-16 muxliT gaTvaliswinebuli RonisZiebebis gatare-bas, an sxva saxiT Seexebian miwebis gamgeblobis sferos, federaciamsaSualeba unda misces miwebs, rom maT am sakiTxTan dakavSirebiTTavianTi pozicia gamoxaton.

argentinaargentinaargentinaargentinaargentina

argentineli eris konstitucia 1853 w.argentineli eris konstitucia 1853 w.argentineli eris konstitucia 1853 w.argentineli eris konstitucia 1853 w.argentineli eris konstitucia 1853 w.

(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)

muxli 67.muxli 67.muxli 67.muxli 67.muxli 67. kongresis kompetenciaSi Sedis:

1. sabaJoebis Sesaxeb kanonmdeblobis SemuSaveba da baJis dadgena, romelic,iseve rogorc Sesabamis saqonelze fasi erTnairi iqneba mTel qveyana-Si; igulisxmeba, rom baJi, iseve rogorc danarCeni erovnuli gadasax-adebi, SeiZleba daifaros valutiT, romelic, maTi samarTliani kur-siT, mimoqcevaSia Sesabamis provinciaSi; daadginos saeqsporto baJi1866 wlamde, rodesac es baJi ukve aRar iqneba nacionaluri, ar gaxdebara provinciis gadasaxadi.

2. mTeli teritoriisaTvis gansazRvruli droiT da proporciul safuZ-velze pirdapiri gadasaxadebis dadgena, Tu amas moiTxovs Tavdacvis,saerTo usafrTxoebis da saxelmwifos saerTo keTildReobis interesebi.

3. fuladi sesxis gacema saxelmwifos kreditebis xarjze.

4. im miwebis sargeblobisa da gasxvisebis sakiTxebis gadawyveta, rom-lebic saxelmwifo sakuTrebas warmoadgens.

5. dedaqalaqSi erovnuli bankis dafuZneba da misi da misi filialebissaqmianobis mowesrigeba provinciebSi, fuladi niSnebis gamocemis uflebiT.

Page 478: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 462 -

6. saxelmwifos Sida da sagareo valis gacemis sakiTxebis mowesrigeba.

7. yovelwliurad mTavrobis gasavlebis biujetis dadgena, agreTve, Sesa-Zlebloba moiwonos an ar miiRos gasavlebTan dakavSirebiT mTavrobisangariSi.

8. saxelmwifo xazinidan subsidiis dadgena im provinciebisaTvis, romel-Ta Semosavali, maTi biujetis Tanaxmad, sakmarisi ar aris aucilebelixarjebis dasafaravad.

9. Sina mdinareebSi Tavisufali curvis sakiTxebis mowesrigeba, portebisSeqmna, romelTac kongresi sasurvelad CaTvlis, gaxsnas da daxuros saba-Jo. amasTanave, ar SeiZleba daixuros sabaJo, romelic arsebobda TiToeulprovinciaSi argentinis SemadgenlobaSi misi Sesvlis momentisaTvis.

10. monetis gamoSveba, misi Rirebulebisa da ucxouri monetis Rirebuleb-is dafiqsireba da mTeli saxelmwifosaTvis zomisa da wonis erTianisistemis dadgena.

11. samoqalaqo, savaWro, sisxlis da samTo kodeqsebis miReba adgilobriviiurisdiqciis Secvlis gareSe da maTi Sefardebis dakisreba federaluran provinciis sasamarTlosaTvis, ise, rom pirebi da saqmeebi eqvemdebare-bodnen Sesabamis iurisdiqcias; mTeli saxelmwifosaTvis saerTo kanon-ebis miReba naturalizaciis da moqalaqeobis Sesaxeb, dabadebiT mo-qalaqeobis principis upiratesobiT, iseve rogorc gakotrebis Sesaxebda erovnuli fuladi niSnebisa da saxelmwifo dokumentebis gayalbeb-isaTvis pasuxismgeblobis Sesaxeb kanonmdeblobis SemuSaveba, agreTvenafic msajulTa sasamarTlos Sesaqmnelad saWiro kanonebis miReba.

12. ucxo saxelmwifoebTan, aseve provinciebs Soris xmeleTsa da zRvazevaWrobis sakiTxebis mowesrigeba.

13. safosto ganyofilebebis da qveynis mTeli safosto sistemis saqmiano-bis dafuZneba da mowesrigeba.

14. erovnuli teritoriis sazRvrebis saboloo dadgena, provinciebis ter-itoriaTa farglebis gansazRvra, axali provinciebis Seqmna da spe-cialuri kanonmdeblobiT iseTi erovnuli teritoriis administraci-isa da mmarTvelobis organizaciis sistemis dadgena, romelic provin-ciebisaTvis dadgenil farglebs miRmaa.

15. sazRvrebis usafrTxoebis uzrunvelyofa, indielebTan samSvidobo xe-lSekrulebis dacva da kaTolikeebad maTi moqcevisaTvis xelSewyoba.

16. qveynis keTildReobis amaRlebisaTvis, provinciis progresisaTvis daganaTlebis ganviTarebisaTvis xelSewyoba saerTo da sauniversitetoganaTlebis gegmebis miRebiT da mrewvelobis, imigraciis, sarkinigzogzebis mSeneblobis da arxebis, saxelmwifos kuTvnili miwebis dasax-lebis, mrewvelobis axali dargebis SemoRebiT da ganviTarebiT, ucx-ouri kapitalis SemotaniT da Sina mdinareebis gamoyenebiT, proteq-cionisturi kanonebis gamocemiT da droebiTi privilegiebis da wamax-alisebeli kompensaciebis miniWebiT.

17. sasamarTloebis, uzenaesi sasamarTlosadmi daqvemdebarebuli marTlm-sajulebis Camoyalibeba; Tanamdebobebis daweseba da gauqmeba; maTifunqciebis dadgena; pensiebis gacema; pativis migeba da sayovelTaoamnistiebis gamocxadeba.

18. respublikis prezidentis an vice-prezidentis gadadgomis miReba anarmiReba da aucileblobis SemTxvevaSi axali arCevnebis gamocxadeba,

Page 479: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 463 -

xmebis daTvlisa da arCevnebze kontrolis uzrunvelyofa.

19. ucxo saxelmwifoebTan dadebuli xelSekrulebebis, apostolur taxt-Tan dadebuli konkordatebis mowoneba an armowoneba da mTels qveya-naSi patronaJis ganxorcielebis wesis mowesrigeba.

20. erovnul teritoriaze, arsebulis garda sxva religiuri ordenebisdafuZnebaze nebarTvis micema.

21. mTavrobisaTvis omis gamocxadebis an zavis dadebis uflebamosilebisminiWeba.

22. kaperis patentebisa da represaliebze uflebis gacema da samxedronadavlis sakiTxebis mowesrigeba.

23. mSvidobian da omis dros saxmeleTo da sazRvao Zalebis raodenobisdadgena, aRniSnuli SeiaraRebuli Zalebis wesdebisa da marTvis wese-bis SemuSaveba.

24. provinciebis an maT nawilisaTvis saxalxo laSqris Sekrebis ufleba-mosilebis miniWeba im SemTxvevaSi, rodesac amas moiTxovs kanonmde-bloba ajanyebis Casaqrobad an Tavdasxmis mosagerieblad; xelmZRv-aneloba laSqris organizebasa da SeiaraRebaze da laSqris im nawi-lis disciplinis uzrunvelyofa da laSqris im nawilis marTva, romelicrespublikis samsaxurSi iqneba gamoyenebuli, Tumca kongresi utovebsprovinciebs TavianTi xelmZRvanelebis da oficrebis daniSvnis ufle-bas da mTels laSqarSi disciplinis damyarebaze zrunavs.

25. erovnul teritoriaze ucxo jarebis Semosvlaze da erovnuli jareb-is respublikis teritoriis gareT gasvlaze nebarTvis gacema.

26. respublikis erT an ramdenime punqtSi Sida areulobebis SemTxvevaSisaalyo mdgomareobis gamocxadeba da kongresis ardadegebis drosaRmasrulebeli xelisuflebis mier saalyo mdgomareobis SemoRebisdamtkiceba an gauqmeba.

27. kanonmdeblobis gansakuTrebuli uflebis ganxorcieleba _ saxelmwi-fos dedaqalaqis teritoriaze da sxva adgilebSi, romlebic Sesyid-ulia an daTmobilia provinciebis mier cixe-simagreebis, arsenalebis,sawyobebis da sxva erovnuli mniSvnelobis mqone dawesebulebaTamSeneblobisaTvis.

29. iseTi kanonisa da wesdebis miReba, romelic aucilebelia zemoaRniS-nuli uflebebis da yvela im uflebis gansaxorcieleblad, romelicam konstituciiT mikuTvnebuli aqvs argentineli eris mTavrobas.

aSSaSSaSSaSSaSS

amerikis SeerTebuli Statebis konstitucia 1787 w.amerikis SeerTebuli Statebis konstitucia 1787 w.amerikis SeerTebuli Statebis konstitucia 1787 w.amerikis SeerTebuli Statebis konstitucia 1787 w.amerikis SeerTebuli Statebis konstitucia 1787 w.1

(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)muxli 1.muxli 1.muxli 1.muxli 1.muxli 1. nawili 8. kongresi uflebamosilia:

daawesos da akrifos gadasaxadebi, baJi, aqcizebi, raTa maTi saSualebiTgadaixados valebi da izrunos SeerTebuli Statebis saxelmwifo Tav-dacvasa da sayovelTao keTildReobisaTvis; amasTan yvela es gadasaxadi,baJi da aqcizi SeerTebul StatebSi erTnairi unda iyos.

SeerTebuli Statebis saxeliT aiRos sesxi.

areguliros savaWro urTierTobebi ucxo qveynebTan da calkeul StatebsSoris, agreTve, indielTa tomebTan.

Page 480: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 464 -

SeerTebuli Statebis farglebSi daadginos naturalizaciis erTnairiwesi da erTnairi kanonebi gakotrebis Sesaxeb.

moWras fuli, areguliros SeerTebuli Statebisa da ucxouri fulisRirebuleba da daadginos fulis zomisa da wonis normebi.

daadginos sasjeli SeerTebuli Statebis fulisa da fasiani qaRaldebisgayalbebisaTvis.

Seqmnas safosto samsaxuri da safosto gzebi.

xeli Seuwyos mecnierebisa da xelovnebis progress, gansazRvruli droiTdaicvas avtorebisa da gamomgoneblebis gansakuTrebuli uflebebi maTnawerebsa da gamogonebebze.

Seqmnas uzenaesi sasamarTlosadmi daqvemdebarebuli sasamarTloebi.

gansazRvros Tu ra aris mekobreoba da Ria zRvaSi Cadenili mZime dana-Sauli da sasjeli daawesos amgvari qmedebisaTvis, agreTve, saerTaSorisokanonebis darRvevisaTvis.

gamoacxados omi, gasces sakapero mowmobebi da represaliebi, daadginossaxmeleTo da sazRvao teritoriaze nadavlis mopovebis wesebi.

Seqmnas da Seinaxos armiebi, oRond am mizniT fulis gacema ar undamoxdes or welze meti xnis vadiT.

Seqmnas da Seinaxos samxedro floti.

daadginos saxmeleTo da sazRvao SeiaraRebuli Zalebis marTvisa da reg-ulirebis wesebi.

zomebi miiRos miliciis SekrebisaTvis _ kavSiris kanonebis aRsrulebis,ajanyebebis CaxSobisa da garedan Tavdasxmebis aRkveTis mizniT.

zomebi miiRos miliciis organizebisa, SeiaraRebisa da masSi disciplinisgansamtkiceblad, misi im nawilebis samarTavad, romelic gamoiyeneba SeerTe-buli Statebis samsaxurisaTvis, amasTan Statebs dautovos ufleba, Tvi-Ton daniSnon oficrebi da izrunon miliciis sawvrTnelad kongresismier dadgenili wesebis Sesabamisad.

aamoqmedos gansakuTrebuli kanonmdebloba, nebismier sakiTxTan dakav-SirebiT, im olqSi (farTobi ar unda ar aRematebodes aT kvadratulmils), romelic calkeuli Statebis daTmobiTa da kongresis mxardaWer-iT SeerTebuli Statebis mTavrobis adgilsamyofeli gaxdeba, agreTve,aseTive mmarTveloba ganaxorcielos yvela im adgilze, romelic Sesabam-isi Statis sakanonmdeblo xelisuflebasTan SeTanxmebiT Sesyiduli iqne-ba simagreebis, samxedro sawyobebis, arsenalebis, sazRvao dokebisa dasxva saWiro nagebobebis asaSeneblad; da bolos

Seqmnas iseTi normatiuli baza, romelic aucilebeli da savaldebuloiqneba zemoT CamoTvlili uflebamosilebebis aRsrulebisaTvis, agreTve- yvela sxva saxis uflebamosilebebisaTvis, romlebic am konstituciismixedviT, gadaecema SeerTebuli Statebis mTavrobas, mis romelime depar-taments an Tanamdebobis pirs.

braziliabraziliabraziliabraziliabrazilia

braziliis federaciuli respublikis konstitucia 1988braziliis federaciuli respublikis konstitucia 1988braziliis federaciuli respublikis konstitucia 1988braziliis federaciuli respublikis konstitucia 1988braziliis federaciuli respublikis konstitucia 1988

(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)muxli 20.muxli 20.muxli 20.muxli 20.muxli 20. kavSiris sakuTrebas warmoadgens:

I _ is rac mas ekuTvnis axla, da is, rac mas SeuerTdeba momavalSi.

Page 481: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 465 -

II _ daumuSavebeli miwebis nawili, romelic aucilebelia sazRvrebis,simagreebisa da samxedro nagebobaTa, federaluri sarkinigzo komunika-ciebisa da bunebis zonebis dasacavad, romelic miTiTebulia kanonSi.

III _ tbebi, mdinareebi da nebismieri sawylosno gzebi, romlebic mis mflo-belobaSia an romlebic moicavs erTi Statis teritoriaze mets, war-moadgenen sazRvars sxva saxelmwifosTan, an grZeldebian ucxoeTisteritoriaze, agreTve ganapira miwebi da pliaJebi.

V _ kontinentaluri platformis da gansakuTrebuli ekonomikuri zonisbunebrivi resursebi.

VI _ teritoriuli zRva.

VII _ hidroenergetikuli simZlavreebi.

IX _ mineraluri resursebi, wiaRiseulis CaTvliT.

muxli 21.muxli 21.muxli 21.muxli 21.muxli 21. kavSiris kompetenciebs ganekuTvneba:

I _ urTierTobebi ucxoeTis saxelmwifoebTan da saerTaSoriso orga-nizaciebSi monawileoba.

II _ omis gamocxadeba da zavis dadeba.

III _ erovnuli Tavdacvis uzrunvelyofa.

IV _ kanoniT gaTvaliswinebul SemTxvevebSi, erovnul teritoriaze ucxojarebis gasvlaze an erovnul teritoriaze droebiT yofnaze nebar-Tvis micema.

V _ saalyo mdgomareobis, Tavdacvis mdgomareobis da federaluri in-tervenciis (Carevis) gamocxadeba.

VI _ samxedro masalebis warmoebaze nebarTva da maT vaWrobaze kontroli.

VII _ fulis moWra.

VIII _ qveynis gacvliTi rezervebis marTva da finansur operaciebze, gan-sakuTrebiT sakredito, gacvliT da depozitur, agreTve, sadazRvevooperaciebze kontroli.

IX _ teritoriuli marTvis da ekonomikuri da socialuri ganviTarebiserovnuli da regionaluri gegmebis SemuSaveba da ganxorcieleba.

X _ safosto samsaxuris da erovnuli aviafostis samsaxuris uzrunve-lyofa.

XI _ saxelmwifo kontrolis qveS myofi sawarmoebis, satelefono,satelegrafo samsaxuris, agreTve, sxva sajaro telekomunikaciurisamsaxurebis uSualo eqspluatacia an eqspluatacia koncesiebis mini-Webis meSveobiT.

XII _ eqspluatacia uSualod an uflebaTa an nebarTvaTa daTmobiT:

a) radiokavSiris, radiomauwyeblobis da gamosaxulebaTa gadacemis,agreTve, sxva satelekomunikacio samsaxurebisa.

b) eleqtroenergetikuli samsaxurebis, mowyobilobebisa da wylis ener-goresursebis gamoyeneba StatebTan SeTanxmebiT, romelTa teritori-azec hidroenergetikuli simZlavreebi mdebareobs.

c) sahaero mimosvlis gzebisa da aeroportebis infrastruqturisa.

d) erovnul sazRvrebSi an im sazRvrebSi, romlebic gadian Statis far-glebs an teritoriis miRma sarkinigzo samsaxurebisa da braziliisportebs Soris sawylosno transportisa.

e) StatebsSorisi da saerTaSoriso samgzavro avtotransportisa.

Page 482: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 466 -

f) sazRvao, samdinaro da tbebis portebisa.

XIII _ federaluri olqis da teritoriebis sasamarTlo xelisuflebis,prokuraturis da advokaturis organizacia da Senaxva.

XIV _ federaluri policiis, avtosatransporto da rkinigzis feder-aluri policiis, agreTve, federaluri olqis da teritoriebis samo-qalaqo da samxedro policiis da samxedro saxanZro korpusis orga-nizacia da Senaxva.

XV _ erovnuli masStabis oficialuri statistikuri, geografiuli,geologiuri da kartografiuli samsaxurebis organizacia da Senaxva.

XVI _ tele da radioprogramebis klasifikacia.

XVII _ amnistiis gamocxadeba.

XVIII _ sazogadoebriv ubedurebaTagan, gansakuTrebiT, gvalvisa da wyal-didobisagan mudmivi dacvis dagegmva da ganviTareba.

XIX _ hidroresursebis marTvis erovnuli sistemis dadgena da maT gamoy-enebaze uflebis gacemis kriteriumebis SemuSaveba.

XX _ saqalaqo ganviTarebis direqtivebis dadgena, sabinao, satranspor-to da sanitaruli ganviTarebis CaTvliT.

XXI _ mogzaurobaTa erovnuli sistemis principebis da direqtivebis dad-gena.

XXII _ sazRvao, sahaero da sasazRvro policiuri samsaxuris ganxor-cieleba.

XXIII _ nebismieri saxis birTvuli danadgarebis eqspluataciis samsax-uri da saxelmwifo monopoliis ganxorcieleba birTvuli nedleulisgamokvlevaze, gamdidrebasa da damuSavebaze, warmoebasa da vaWrobaze.

XXIV _ SromiTi inspeqciis organizacia, Senaxva da ganxorcieleba.

muxli 22.muxli 22.muxli 22.muxli 22.muxli 22. kavSiris gansakuTrebul kompetencias ganekuTvneba kanonebisgamocema Semdeg sakiTxebze:

I _ samoqalaqo, savaWro, sisxlis, saproceso, gamomgoneblobis,agrarul, sazRvao, sahaero, kosmosur da Sromis samarTalSi.

II _ eqspropriacia.

III _ gardauvali safrTxis an omis dros samxedro da samoqalaqorekvizicia.

IV _ wyali, energia, informatika, telekomunikacia da radiomauwyebloba.

V _ safosto samsaxuri.

VI _ savaluto sistema, zomis da wonis sistema, metalebis sinji daSenaxvis garantiebi.

VII _ sakredito, gacvliTi da sadazRvevo politikis da faseulobaTagzavnilebi.

VIII _ sagareo da Statebs Soris vaWroba.

IX _ satransporto politikis ZiriTadi mimarTulebebi.

X _ navigaciis reJimi portebSi, tbebze, mdinareebze, zRvebze, sahaeroda kosmosur sivrceSi.

XI _ tranziti da transporti.

XII _ wiaRiseuli, Saxtebi, sxva mineraluri da metalurgiuli resursebi.

XIII _ erovnebis sakiTxi, moqalaqeoba da naturalizacia.

Page 483: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 467 -

XIV _ induri populaciebi.

XV _ emigracia da imigracia, qveyanaSi Sesvla, eqstradicia da ucxoel-Ta gasaxleba.

XVI _ dasaqmebis erovnuli sistemis da profesiuli saqmianobis ganxor-cielebis pirobaTa organizacia.

XVII _ federalur olqsa da teritoriaze iusticiis, prokuraturis dasaadvokato samsaxuris organizacia, aseve maTi marTvis organiza-cia.

XVIII _ erovnuli statistikuri, kartografiuli da geologiuri sistemebi.

XIX _ kadrebis momzadebis, kvalifikaciis amaRlebis sistema da misigarantiebi.

XX _ koncernebis sistema.

XXI _ samxedro policiis da samxedro mexanZreTa korpusis organizaci-is, samxedro SeiaraRebis, garantiebis, samsaxurSi gawvevis da mo-bilizaciis zogadi normebi.

XXII _ federaluri policiis, avtosatransporto da rkinigzis feder-aluri policiis kompetencia.

XXIII _ socialuri dazRveva.

XXIV _ erovnuli ganaTlebis direqtivebi da safuZvlebi.

XXV _ saxelmwifo reestri.

XXVI _ yvela saxis auqcionebis da kontraqtaciis zogadi wesebi, pirda-piri an iribi sajaro marTvis mizniT, im safuZvlebis CaTvliT,romlebic dadgenilia da mowonebulia sajaro xelisuflebis miermis kontrolqveS myofi mmarTvelobis da sawarmoebis sxvadasxvasferoebisaTvis.

XXVIII _ teritoriuli, sahaero, samoqalaqo Tavdacva da erovnuli mobi-lizacia.

XXIX _ komerciuli propaganda.

germaniis federaciuli respublikagermaniis federaciuli respublikagermaniis federaciuli respublikagermaniis federaciuli respublikagermaniis federaciuli respublika

germaniis federaciuli respublikis ZiriTadi kanoni (1949 w.)germaniis federaciuli respublikis ZiriTadi kanoni (1949 w.)germaniis federaciuli respublikis ZiriTadi kanoni (1949 w.)germaniis federaciuli respublikis ZiriTadi kanoni (1949 w.)germaniis federaciuli respublikis ZiriTadi kanoni (1949 w.)

muxli 73.muxli 73.muxli 73.muxli 73.muxli 73. federacias gaaCnia gansakuTrebuli sakanonmdeblo kompetenciaSemdeg sakiTxebze:

1. sagareo urTierTobebi, agreTve, Tavdacva da samoqalaqo mosaxleobis dacva.

2. federaciis moqalaqeoba.

3. mimosvlis Tavisufleba, pasportebi, emigracia da imigracia, moqalaqissxva saxelmwifosaTvis gadacema.

4. valuta, fulis mimoqceva, monetis moWra, zomisa da wonis reJimi, zus-ti drois dadgena.

5. teritoriis sabaJo da savaWro erTianoba, xelSekrulebebi vaWrobasada naosnobaze, sasaqonlo brunvis, sasaqonlo mimoqcevis Tavisuflebada sazRvargareTTan sagadasamxdelo angariSsworeba, sabaJo dasasazRvro dacvis CaTvliT.

6. federaciis rkinigza da sahaero mimosvla.

7. fosta, telegrafi, telefoni, radio.

8. im pirTa samarTlebrivi mdgomareoba, romlebic imyofebian federaci-

Page 484: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 468 -

is da uSualod masze damokidebuli sajaro samarTlis korporaciebissamsaxurSi.

9. sawarmoo sakuTrebis samarTlebrivi dacva. saavtoro, sapatento dasagamomcemlo samarTali.

10. federaciis da miwebis TanamSromloba:

a) sisxlis samarTlis policiis sferoSi;

b) Tavisufali demokratiuli wyobis, federaciis an misi romelime miwisusafrTxoebis da arsebobis dacvaSi (konstituciuri dacva) da

c) federaciis teritoriaze Zalis gamoyenebisa an misi gamoyenebis momza-debisgan dacva, romelic safrTxes uqmnis germaniis federaciuli re-spublikis sagareo interesebs,

d) agreTve, federaluri sisxlis samarTlis policiis Camoyalibeba dasaerTaSoriso danaSaulebasTan brZola;

11. statistika federaciis miznebisaTvis.

muxli 75.muxli 75.muxli 75.muxli 75.muxli 75. federacias ufleba aqvs 72-e muxlSi miTiTebuli pirobebisdacviT, gamosces zogadi moTxovnebi Semdeg sakiTxebze:

1. im pirTa samarTlebrivi mdgomareoba, romlebic imyofebian miwebis,erobebis da sajaro samarTlis sxva korporaciebis saxelmwifo sam-saxurSi, Tu sxva ram ar aris gaTvaliswinebuli 74 a muxliT.

1.a) umaRlesi ganaTlebis zogadi principebi.

2. beWdviTi sityvis da kinos zogadi samarTlebrivi mdgomareoba.

3. samonadiro saqme, bunebis da RirSesaniSnav adgilTa dacva.

4. miwis ganawileba da teritoriis organizacia da sawylosno reJimi.

5. Cawera da amowera.

venesuelavenesuelavenesuelavenesuelavenesuela

venesuelas respublikis konstitucia 1953 w.venesuelas respublikis konstitucia 1953 w.venesuelas respublikis konstitucia 1953 w.venesuelas respublikis konstitucia 1953 w.venesuelas respublikis konstitucia 1953 w.

(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)muxli 60.muxli 60.muxli 60.muxli 60.muxli 60. erovnuli xelisuflebis kompetenciaSi Sedis:

1. eris dacva. erovnuli interesebis dacva. sazogadoebrivi simSvidisdacva da kanonebis zusti Sefardeba.

2. venesuelas respublikis saerTaSoriso urTierTobebi.

3. qveynis simboloebi.

4. erovnuli SeiaraRebuli Zalebi.

5. federaluri olqis, teritoriis da federaluri mflobelobebis or-ganizacia da marTva.

6. kanonmdebloba, romelic aregulirebs konstituciiT miniWebul garan-tiebs samoqalaqo, savaWro, sisxlis da saproceso samarTalSi; saarCevnosamarTlis sferoSi; eqspropriaciis sakiTxebSi, romlis aucileblo-bac dakavSirebulia saxelmwifo da sazogadoebriv sargeblobasTan;patentebis da fabrikuli niSnebis sferoSi; literaturis, xelovnebis,mrewvelobis nawarmoebebze sakuTrebis, agreTve danarCen sferoSi,romelic ganekuTvneba erovnuli xelisuflebis kompetencias.

7. erovnuli dResaswaulebi. respublikis mxridan pativis migeba; istori-uli arqivis SenarCuneba.

Page 485: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 469 -

8. usafrTxoebis da Zebnis samsaxuri; qveyanaSi Sesvla, ucxoelebis gasax-leba da naturalizacia.

9. imigracia da kolonizacia.

10. agraruli reforma.

11. zomisa da wonis sistema, erovnuli fuladi sistema da ucxouri valu-tis brunva. arc erT SemTxvevaSi ar SeiZleba iyos brunvaSi faseu-lobebi, romelic warmodgenilia fuladi niSnebiT an sabanko bileTe-biT, romlebic kanonis Sesabamisad ar arian uzrunvelyofili meta-luri rezervebiT.

12. bankebi da sxva sakredito dawesebulebebi.

13. saxelmwifo krediti.

14. pensiebi.

15. am gadasaxadebis, Senatanebis, baJis da sxva Semosavlebis dadgena, akrefa,kontroli da amoReba, romelic ar ganekuTvneba Statebis an munici-palitetebis kompetencias.

16. saxelmwifo Semosavlebis da gasavlebis saerTo xarjTaRricxva.

17. samTo qanebis sawarmoebis, navTobis da bunebrivi gazis, briliantismopovebis, marilis sabadoebisa da daumuSavebeli miwebis marTva.

koncesia SesaZlebelia micemul iqnes mxolod SezRuduli droiT damxolod bunebriv simdidreTa eqspluataciisaTvis. amasTanave, erovnulaRmasrulebel xelisuflebas SeuZlia gayidos an ijariT gasces dau-muSavebeli miwebi. ar SeiZleba kunZulis daumuSavebeli miwebis gasx-viseba, da maTi sargebloba xdeba im formiT, romelic ar niSnavsmiwaze sakuTrebis uflebis gadacemas. aRniSnuli sakuTrebidan Semo-suli Semosavali Sedis erovnul xazinaSi.

18. turizmi. sastumro, gasarTobi dawesebulebebi da sxva momsaxure dawese-bulebebi, romlebic xels uwyoben turizmis ganviTarebas. lataria.

19. aRwera da erovnuli statistika.

20. erovnuli sazogadoebrivi samuSaoebi.

21. sainJinro nagebobaTa da saqalaqo mSeneblobis teqnikuri normebis dapirobebis dadgena, maTi koordinacia da unifikacia, aseve SesabamisorganoTa daweseba da saqmianoba.

22. ganaTlebisa da kulturis zogadi principebi da normebi. instituteb-is, asociaciebis, kulturuli centrebis da saswavlo dawesebulebebissaqmianoba.

23. janmrTelobis sazogadoebrivi dacvisaTvis gaTvaliswinebul samsax-urebze teqnikuri xelmZRvaneloba, administraciuli normebis dadgenada koordinacia.

kanons SeuZlia saerTo interesebis Sesabamisad gaiTvaliswinos amsamsaxurebis nacionalizacia.

24. bunebrivi simdidreebis SenarCuneba, ganviTareba da gamoyeneba.

25. Sroma da socialuri uzrunvelyofa.

26. miwiszeda, sazRvao, sahaero, samdinaro da tbis transporti.

27. fosta, telegrafi, telefoni da umavTulo kavSiris saSualebebi.

28. sasamarTlo organoebis da prokuraturis marTva. saxelmwifo regis-tracia. cixeebi da gamasworebeli saxlebi.

Page 486: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 470 -

29. yvela sakiTxi, romelsac es konstitucia ar gadascems sxva xelisu-flebaTa gamgeblobas.

indoeTiindoeTiindoeTiindoeTiindoeTi

indoeTis 1950 wlis konstituciis danarTi 7indoeTis 1950 wlis konstituciis danarTi 7indoeTis 1950 wlis konstituciis danarTi 7indoeTis 1950 wlis konstituciis danarTi 7indoeTis 1950 wlis konstituciis danarTi 7

(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)

CamonaTvali I.CamonaTvali I.CamonaTvali I.CamonaTvali I.CamonaTvali I. sakiTxebi, romlebic kavSiris kompetencias ganekuTvneba:

1. indoeTis da misi nebismieri nawilis dacva, TavdacvisaTvis momzadebisCaTvliT, da yvela aseTi RonisZieba, romelsac SeuZlia omis dros,xeli Seuwyos mis mimdinareobas, xolo mis damTavrebisas _ efeqturdemobilizacias.

2. samxedro-sazRvao, saxmeleTo da samxedro-sahaero Zalebi; kavSirisyvela sxva SeiaraRebuli Zalebi. 2 a.samoqalaqo xelisuflebis dasax-mareblad kavSiris SeiaraRebuli Zalebis an sakavSiro daqvemdebareb-is sxva Zalebis, an maTi romelime kontingentis an qvedanayofis gan-lageba nebismier StatSi; maTi ganlagebis periodSi, am Zalebis piradiSemadgenlobis uflebebi, iurisdiqcia, privilegiebi da pasuxismgebloba;

3. samxedro dasaxlebaTa teritoriis sazRvrebis dadgena, adgilobriviTviTmmarTveloba am teritoriebze, am teritoriebze samxedro dasax-lebaTa xelisuflebis organoebis Seqmna da maTi uflebamosilebebi,agreTve, am teritoriebze jarebis ganlagebis regulireba (Senoba-nagebobaTa gadaxdaze kontrolis CaTvliT).

4. samxedro-sazRvao, qveiT da sahaero ZalebTan dakavSirebuli samuSaoebi.

5. iaraRi, samxedro teqnika da asafeTqebeli nivTierebebi.

6. atomuri energia da misi warmoebisaTvis aucilebeli nedleulis wyaroebi.

7. mrewvelobis dargebi, romlebic kanonis Tanaxmad, parlamentis mier gamocx-adebulia, rogorc Tavdacvisa da omis warmoebisaTvis aucilebeli.

8. dazvervis da gamoZiebis centraluri biuro.

9. prevenciuli patimroba indoeTis Tavdacvis, sagareo urTierTobebisan usafrTxoebis mosazrebiT; pirebi, romlebic eqvemdebarebian aseTpatimrobas.

10. sagareo urTierTobebi; yvela sakiTxi, romelic ganekuTvneba kavSirisurTierTobas romelime sazRvargareTis saxelmwifosTan.

11. diplomatiuri, sakonsulo da savaWro warmomadgenloba.

12. gaerTianebuli erebis organizacia.

13. saerTaSoriso konferenciebSi, asociaciebSi da sxva organizaciebSimonawileoba; maT mier miRebuli gadawyvetilebebis Sesruleba.

14. sazRvargareTis saxelmwifoebTan xelSekrulebebis da SeTanxmebebisdadeba; da sazRvargareTis saxelmwifoebTan dadebuli xelSekrulebe-bis, SeTanxmebebis da konvenciebis Sesruleba.

15. omi da mSvidoba.

16. iurisdiqciis sazRvargareT ganxorcieleba.

17. moqalaqeoba, naturalizacia da ucxoeTis qveSevrdomebi.

18. damnaSaveTa gacema.

19. indoeTSi Sesvlaze Tanxmoba, emigracia da indoeTidan gasaxleba;pasportebi da vizebi.

Page 487: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 471 -

20. locva indoeTis farglebs gareT mdebare adgilebSi.

21. mekobreoba da Ria zRvaSi an sahaero sivrceSi Cadenili danaSauli;saerTaSoriso samarTlis winaaRmdeg Cadenili danaSauli, romelicCadenilia xmeleTze, Ria zRvaSi an sahaero sivrceSi.

22. rkinigzebi.

23. gzatkecili, romelic kanoniT an parlamentis kanonis safuZvelze gamocx-adebulia erovnuli mniSvnelobis mqone gzatkecilad.

24. naosnoba da navigacia Sina sawylosno gzebze, romlebic kanonis Tanaxmad,parlamentis mier gamocxadebulia erovnuli mniSvnelobis mqone sawy-losno gzebad, ramdenadac es exeba meqanikur Zravebian gemebs; am sawy-losno gzebze moZraobis wesebi.

25. naosnoba da navigacia Sida sawylosno gzebze da navigacia srutiswylebSi; savaWro flotis piradi Semadgenlobis swavlebis da momza-debis sakiTxebi da Statebis da sxva organoebis mier aseTi momzadebisda swavlebis regulireba.

26. Suqurebi, mcuravi Suqurebis CaTvliT, bakenebi da naosnobis da aviaci-is usafrTxoebis sxva saSualebebi.

27. portebi, romlebic kanoniT, an parlamentis kanonis an arsebuli kano-nis safuZvelze gamocxadebulia mTavar portebad, maTi sazRvrebisdadgenis CaTvliT; saporto xelisuflebaTa Camoyalibeba da ufleba-mosilebebi.

28. saporto karantini, im pirTaTvis hospitalis CaTvliT, romlebic eqvemde-barebian karantins; hospitali mezRvaurebisaTvis da saxomaldo hospitali.

29. sahaero gzebi, sahaero floti da aeronavigacia, aerodromebi; sahaeroxazebis da saaerodromo samsaxuris regulireba da organizacia; sa-frenosno Semadgenlobis swavlebis da momzadebis organizacia daStatebis da sxva organoebis mier gaTvaliswinebuli aseTi swavlebisada momzadebis regulireba.

30. rkinigzaze, zRviT an sahaero an erovnuli mniSvnelobis sawylosno gze-bze meqanikuri Zravebis mqone gemebiT mgzavrebis da tvirTis gadazidva.

31. fosta da telegrafi; telefoni, umavTulo kavSirgabmuloba, radiom-auwyebloba da kavSiris sxva msgavsi saSualebebi.

32. kavSiris qoneba da Semosavali misgan, magram StatSi ganlagebuliqonebis mimarT, Statis kanonmdeblobis dacviT, garda im SemTxvevebisa,rodesac parlamenti, kanoniT, gaiTvaliswinebs sxva rames.

35. kavSiris saxelmwifo vali.

36.fuladi mimoqceva, monetaTa sistema da kanonieri sagadasamxdelo sa-Sualebebi, ucxouri valuta.

37.ucxouri sesxebi.

38. indoeTis sarezervo banki.

39.safosto Semnaxveli salaroebi.

40.indoeTis mTavrobis an Statis mTavrobis mier organizebuli lataria.

41. ucxoeTis saxelmwifoebTan vaWroba da komerciuli urTierTobebi, im-porti da eqsporti; sabaJo sazRvrebis dadgena.

42.Statebs Soris vaWroba da komerciuli urTierTobebi.

Page 488: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 472 -

43.savaWro korporaciebis registracia, saqmianobis regulireba da likvi-dacia, sabanko, sadazRvevo da safinanso korporaciebis CaTvliT, koop-eraciuli sazogadoebebis gamoklebiT.

44.rogorc komerciuli, aseve arakomerciuli korporaciebis registra-cia, saqmianobis regulireba da likvidacia, romelTa saqmianobac arSemoifargleba erTi Statis sazRvrebiT, universitetebis gamoklebiT.

45.sabanko saqme.

46.gzavnilebis veqselebi, Cekebi, sasesxo valdebulebebi da sxva analogiuridokumentebi.

47.dazRveva.

48.safondo birJebi da sasaqonlo birJebi.

49. patentebi, gamogonebebi da samrewvelo nimuSebi; saavtoro samarTali;sawarmoo markebi da sasaqonlo niSnebi.

50.zomisa da wonis standartebis dadgena.

51. saqonlis xarisxis standartebis dadgena, romelic gaTvaliswinebu-lia indoeTidan eqsportisaTvis an erTi Statidan meore StatSi gada-zidvisaTvis.

52. mrewvelobis dargebi, romlebzec sakavSiro kontroli parlamentmakanoniT mizanSewonilad miiCnia sajaro interesebidan gamomdinare.

53. sanavTobo warmoebis da mineraluri zeTebis resursebis regulirebada ganviTareba; navTobi da navTobis produqtebi; sxva siTxeebi danivTierebebi, romelic parlamentis kanoniT gansazRvrulia, rogorccecxlsaSiSi.

54.samTo qanebis damuSavebis regulireba da ganviTareba im farglebSi,romlebSic sakavSiro kontroli, parlamentis kanoniT mizanSewoniliasajaro interesebidan gamomdinare.

55. Saxtebsa da sanavTobo sawarmoebSi Sromis da usafrTxoebis teqnikisregulireba.

56.Statebs Soris mdinareebis da mdinareebis auzebis regulireba daganviTareba im farglebSi, romlebSic sakavSiro kontroli, parlamen-tis kanoniT mizanSewonilia sajaro interesebidan gamomdinare.

57.teritoriul wylebs miRma TevzWera da Tevzis damuSaveba.

58. sakavSiro organizaciebis mier marilis mopoveba, momarageba da ganaw-ileba; sxva organizaciebis mier marilis mopovebis, momaragebisa daganawilebis regulireba da kontroli.

59.yayaCos moyvana, opiumis warmoeba da opiumis gayidva saeqsportod.

60.kinofilmebis demonstrirebaze nebarTva.

61. konfliqti mrewvelobaSi, romelic Seexeba kavSiris sawarmoebSi mo-muSave pirebs.

62.dawesebulebebi, romlebic am konstituciis samoqmedod SemoRebis droi-saTvis cnobili arian, rogorc erovnuli biblioTeka, indoeTis muzeumi,saimperio samxedro muzeumi, viqtoriis Zegli, indoeTis omis Zegli dasxva nebismieri analogiuri dawesebulebebi, romlebic indoeTis mTavro-bis mier dafinansebulia mTlianad an nawilobriv, da parlamentis

Page 489: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 473 -

mier, kanoniT gamocxadebulia erovnuli mniSvnelobis mqone dawese-bulebebad.

63.dawesebulebebi, romlebic am konstituciis samoqmedod SemoRebis droi-saTvis cnobilia, rogorc benaresis induisturi universiteti, ali-garqis musulmanuri universiteti, delis universiteti, universiteti,romelic dafuZnebulia 371-e muxlis Sesabamisad (andxra-pradeSis StatSiuniversitetis daarsebis Sesaxeb. _ rus. mTargmnelis SeniSvna), da sxvanebismieri dawesebuleba, romelic parlamentis mier kanonis Sesabamis-ad gamocxadebulia erovnuli mniSvnelobis mqone dawesebulebad.

64.dawesebulebebi, romlebic dakavebuli arian samecniero da teqnikurikadrebis momzadebiT, mTlianad an nawilobriv finansdebian indoeTismTavrobis mier da parlamentis mier kanonis Sesabamisad gamocxadebu-li arian erovnuli mniSvnelobis mqone dawesebulebad.

65. kavSiris organizaciebi da dawesebulebebi, romlebic dakavebuli arian:

a) profesiuli an teqnikuri momzadebiT, policiis oficrebis momzadebisCaTvliT, an

b) specialuri samecniero an kvleviTi samuSaoebis xelSewyobiT, an

c) danaSaulis gamoZiebis an gaxsnisaTvis samecniero an teqnikuri dax-marebiT.

66.umaRles saswavlebelTaTvis an kvleviT, samecniero da teqnikur dawese-bulebebSi moTxovnebis koordinacia da dadgena.

67. siZvelis Zeglebi da istoriuli Zeglebi da dokumentebi, arqeologiurigaTxrebi da Zeglebi, romlebic parlamentis mier kanonis Sesabamisadgamocxadebulia erovnuli mniSvnelobis mqoned.

68. indoeTis topografiuli mimoxilva, indoeTis geologiuri, botani-kuri, zoologiuri da anTropologiuri mimoxilvebi; meteorologiurisamsaxuri.

69.aRwera.

70.kavSiris saxelmwifo samsaxuri; saerTo induri samsaxuri; komisia kav-Siris saxelmwifo samsaxuris saqmeebze.

71. kavSiris pensiebi, ese igi pensiebi, romlebic gaicema indoeTis mTavro-bis mier an pensiebi, romlebic gaicema indoeTis konsolidirebulifondis saxsrebidan.

72. arCevnebi parlamentSi, Statebis legislaturebSi da prezidentis davice-prezidentis Tanamdebobebze; saarCevno komisia.

73. parlamentis wevrebis, Statebis sabWos Tavmjdomaris da Tavmjdomarismoadgilis da saxalxo palatis spikeris da spikeris moadgilis xel-fasebi da Senaxvis xarjebi.

74. parlamentis TiToeuli palatis, aseve TiToeuli palatis wevrebis dakomitetebis uflebebi, privilegiebi da imuniteti, pirTa iZulebiTigamoZaxeba parlamentis komitetebSi an parlamentis mier daniSnulkomisiebSi Cvenebis misacemad an dokumentebis warsadgenad.

75. prezidentis da gubernatorebis dajildoeba, Senaxva, privilegiebi daSvebulebis ufleba; kavSiris ministrebis xelfasebi da Senaxva; indo-eTis kontrolioris samsaxuris da generaluri auditis xelfasi, Senaxva,Svebulebis ufleba da aseve samsaxuris sxva pirobebi.

Page 490: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 474 -

76. kavSiris da Statebis angariSis Semowmeba.

77. uzenaesi sasamarTlos Seqmna, organizacia, iurisdiqcia da uflebam-osilebebi (am sasamarTlos upativcemulobisaTvis sasjelis CaTvliT),agreTve, maT mier amoRebuli gadasaxadebi; pirebi, romelTac aqvT uzenaessasamarTloSi gamosvlis ufleba.

78. umaRlesi sasamarTloebis Seqmna da organizacia, im dadgenilebebisgamoklebiT, romlebic Seexebian umaRlesi sasamarTloebis Tanamdebo-bis pirebsa da mosamsaxureebs; pirebi, romlebsac aqvT umaRles sasa-marTloSi gamosvlis ufleba.

79.romelime StatSi ZiriTadad ganTavsebuli umaRlesi sasamarTlos iuris-diqciis gavrceleba sakavSiro teritoriaze an am teritoriis gamoyva-na romelime umaRlesi sasamarTlos iurisdiqciidan.

80.romelime Statis policiuri Cinebis uflebamosilebaTa da iurisdiqciisgavrceleba am Statis farglebs gareT arsebul nebismier teritori-aze, im Statis mTavrobis Tanxmobis gareSe, romlis farglebSic arisganlagebuli es teritoria; romelime Statis policiuri Cinebis ufleba-mosilebaTa da iurisdiqciis gavrceleba rkinigzis zonebze, am Statisfarglebs gareT.

81. gadasaxleba erTi Statidan meore StatSi; karantini Statebs Soris.

82. saSemosavlo gadasaxadebi, soflis meurneobidan gadasaxadebis gamoklebiT.

83. sabaJo mosakreblebi, maT Soris saeqsporto mosakreblebi.

84. aqcizi Tambaqoze da indoeTSi warmoebul sxva saqonelze, Semdegisaqonlis gamoklebiT:

a) spirtiani sasmelebi, romlebic moixmareba adamianebis mier:

b) opiumi, induri kanafi da sxva narkotikebi, magram im samedicino daparfiumeriuli preparatebis CaTvliT, romlebic Seicaven spirts danebismier nivTierebas, romelic miTiTebulia am punqtis „b“ qvepunqtSi.

85. korporaciis gadasaxadebi.

86. gadasaxadi calkeuli pirebisa da kompaniebis kuTvnili aqtivebis saerToRirebulebaze, sasoflo sameurneo miwebis gamoklebiT; gadasaxadebikompaniis kapitalze.

87. uZravi qonebis mosakreblebi, sasoflo sameurneo miwebis gamoklebiT.

88. qonebis memkvidreobasTan dakavSirebuli mosakreblebi, sasoflo sameur-neo miwebis gamoklebiT.

89.satransporto mosakreblebi rkinigzaze, zRvaze an haerSi gadatanilitvirTebisa da gadayvanili mgzavrebisaTvis; gadasaxadebi rkinigzazegadayvanili mgzavrebisa da gadatanili tvirTisaTvis.

90.gadasaxadebi safondo birJaze da sasaqonlo birJaze operaciebze, sager-bo mosakreblebis gamoklebiT.

91. sagerbo mosakreblebis odenoba gadasaricx veqselebze, Cekebze, sas-esxo valdebulebebze, konosametebze, akreditivebze, sadazRvevo po-lisebze, aqciebis, obligaciebis, mindobilobebis da xelwerilebisgadacemaze.

92.gadasaxadi gazeTebis gayidvasa da SeZenaze da masSi moTavsebul gancx-adebebze.

Page 491: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 475 -

92a. gadasaxadebi gazeTebisagan gansxvavebuli saqonlis gayidvasa daSeZenaze, Tu aseT gayidvas an SeZenas adgili aqvs Statebs SorisvaWrobisas.

92b. gadasaxadebi saqonlis konsignaciaze, Tu aseT konsignacias adgiliaqvs Statebs Soris vaWrobisas.

93.im kanonTa darRvevebi, romlebic aregulireben am CamonaTvalSi mocemulnebismier sakiTxs.

94.gamoZieba, mimoxilva da statistika nebismieri im sakiTxis miznisaTvis,romelic mocemulia am CamonaTvalSi.

95.yvela sasamarTlos iurisdiqcia da uflebamosileba, garda uzenaesisasamarTlosi, am CamonaTvalSi moxseniebuli nebismieri sakiTxis mima-rT; admiralitetis iurisdiqcia.

96.am CamonaTvalSi moxseniebul nebismier sakiTxTan dakavSirebuli gada-saxdelebi, garda nebismier sasamarTloSi gadaxdili gadasaxdelebisa.

97.sxva sakiTxi, romelic ar aris mocemuli I CamonaTvalSi da II CamonaTval-Si, nebismieri gadasaxadis CaTvliT, romelic ar aris mocemuli arcerT am CamonaTvalSi.

kanadakanadakanadakanadakanada

aqti britanuli CrdiloeT amerikis Sesaxeb 1867 w.aqti britanuli CrdiloeT amerikis Sesaxeb 1867 w.aqti britanuli CrdiloeT amerikis Sesaxeb 1867 w.aqti britanuli CrdiloeT amerikis Sesaxeb 1867 w.aqti britanuli CrdiloeT amerikis Sesaxeb 1867 w.

(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)muxli 91. muxli 91. muxli 91. muxli 91. muxli 91. kanadis parlamentis gansakuTrebuli sakanonmdeblo kompeten-cia vrceldeba yvela im sakiTxze, romelic ganekuTvneba qvemoT CamoTv-lil kategorias, kerZod:

1. saxelmwifo sesxi da saxelmwifo qoneba.

2. vaWrobis da gacvlis regulireba.

2 Aa. umuSevrobis dazRveva.3. Semosavlis amoReba nebismieri RonisZiebiT an dabegvris sistemis meS-

veobiT.

4. fuladi sesxis dadeba saxelmwifo kreditis xarjze.

5. kavSirgabmulobis samsaxuri.

6. aRwera da statistika.

7. milicia, samxedro da sazRvao samsaxuri da saxelmwifo Tavdacva.

8. kanadis mTavrobis samoqalaqo da sxva mosamsaxureebisaTvis xelfasisdaweseba da gacema.

10. naosnoba da sazRvao gadazidvebi.

11. karantini da samxedro hospitalebis daweseba da Senaxva.

12. TevzWera sazRvao sanapiroze da Sida wylebSi.

13. samdinaro da tbis gadasasvlelebi romelime provinciebs Soris dabritanul an ucxoeTis qveynebs an provinciebs Soris.

14. fuladi mimoqceva da monetis moWra.

15. sabanko saqme, bankebis dafuZneba da qaRaldis fulis gamoSveba.

16. Semnaxveli salaroebi.

17. wona da zoma.

Page 492: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 476 -

18. gadasayvani da ubralo veqselebi.

19. qonebrivi uflebebi.

20.kanonieri sagadamxdelo saSualebebi.

21. gakotreba da aragadamxdelunarianoba.

22.patentebi gamogonebasa da aRmoCenebze.

23.saavtoro uflebebi.

24.indielebi da indielebisaTvis rezervirebuli miwebi.

25.naturalizacia da ucxoelebi.

26.qorwineba da ganqorwineba.

27.sisxlis samarTali, sisxlis samarTlis iurisdiqciis sasamarTloebisgamoklebiT, magram sisxlis samarTlis saqmeebze sasamarTlo warmoe-bis CaTvliT.

28. penitencialur dawesebulebaTa Seqmna, Senaxva da maTi marTva.

29. im kategoriis saqmeebi, romlebic garkveviTaa amoRebuli im sakiTxTaCamonaTvalidan, romelic am aqtiT ganekuTvneba provinciebis sakanon-mdeblo organoebis gansakuTrebul gamgeblobas.

meqsikameqsikameqsikameqsikameqsika

meqsikis SeerTebuli Statebis politikuri konstitucia 1917 w.meqsikis SeerTebuli Statebis politikuri konstitucia 1917 w.meqsikis SeerTebuli Statebis politikuri konstitucia 1917 w.meqsikis SeerTebuli Statebis politikuri konstitucia 1917 w.meqsikis SeerTebuli Statebis politikuri konstitucia 1917 w.

(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)

muxli 73.muxli 73.muxli 73.muxli 73.muxli 73. kongresi uflebamosilia:

I. miiRos axali Statebi federaciaSi.

III. ukve arsebuli Statebis sazRvrebSi Seqmnas axali Statebi Semdegipirobebis arsebobisas:

1) rodesac Statis mosaxleobis nawili an nawilebi, romelTac surTStatad reorganizacia, Seadgens aranakleb asociaTas mcxovrebs.

2) rodesac kongress waredgineba imis mtkicebuleba, rom Statis mosax-leobis moxseniebul nawils an nawilebs gaaCniaT sakmarisi saSuale-ba Tavisi politikuri arsebobis uzrunvelsayofad.

3) rodesac mosmenilia im Statebis sakanonmdeblo organoebis mosazre-ba, romelTa teritoriebis Sesaxebac aris laparaki, rom mizanSe-wonilia axali Statebis Seqmna da es mosazrebebi wardgenilia eqvsiTvis ganmavlobaSi, Setyobinebis gagzavnis dRis CaTvliT.

4) rodesac federaciis aRmasrulebeli xelisuflebis winadadebebi sa-Tanado wesiT aris mosmenili da wardgenilia maTi moTxovnidan SvididRis vadaSi.

5) rodesac axali Statis Seqmna mowonebulia kongresis Sesabamis pal-ataSi damswre deputatebis da senatorebis xmebis ori mesamediT.

6) rodesac kongresis rezolucia, saqmis masalebis Seswavlis Semdgom,ratificirebulia Statebis umravlesobis sakanonmdeblo organoebismier, im pirobiT, rom Tanxmoba ganacxades am teritoriebma.

7) Tu im Statis sakanonmdeblo organoebma, romelzec aris laparaki, armisces TavianTi Tanxmoba, wina punqtiT gaTvaliswinebuli ratifikaciaxorcieldeba sxva Statebis sakanonmdeblo organoebis ori mesamedis mier.

Page 493: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 477 -

IV. sabolood daadginos Statebis sazRvari, gadawyvitos Statebs Soristeritoriis gamijvnasTan warmoSobili dava, im SemTxvevebis gamok-lebiT, rodesac dava eqvemdebareba samoqalaqo sasamarTlo procesSiganxilvas.

V. Secvalos federaciis xelisuflebis umaRlesi organoebis adgilsamy-ofeli.

VI. ganaxorcielos sakanonmdeblo saqmianoba federalur olqTan dakavSire-bul yvela sakiTxze, xelmZRvanelobs ra Semdegi ZiriTadi pirobebiT:

1) federaluri olqis marTvas axorcielebs respublikis prezidenti,romelic moqmedebs Sesabamis kanonSi miTiTebuli organos an orga-noebis meSveobiT.

2) Sesabamis kanonSi dadgenili sakanonmdeblo debulebebi da reglament-ebis ganixileba referendumze da SeiZleba iyos xalxis sakanonmdebloiniciativis obieqti am kanoniTve gansazRvruli wesis Sesabamisad.

VII. daadginos gadasaxadebi, romelic aucilebelia sabiujeto xarje-bis dasafaravad.

X mTeli respublikisaTvis gamosces kanonebi, romlebic Seexeba nax-Sirwylebs, samTo mrewvelobas, kinematografias, vaWrobas, azartulTamaSebs da latarias, sabanko da sakredito dawesebulebebs,eleqtroenergetikas da atomur energias, 28-e muxlis SesabamisaddaafuZnos erTiani saemisio banki da konstituciis 123-e muxlisSesabamisad miiRos mareglamentirebeli SromiTi kanonmdebloba.

XI daawesos da gaauqmos federaluri Tanamdebobebi, gansazRvros, gaa-didos an Seamciros Tanamdebobrivi sargoebi.

XII gamoacxados omi, aRmasrulebeli xelisuflebis mier wardgenilimonacemebis gaTvaliswinebiT.

XIV daakompleqtos da Seinaxos federaciis SeiaraRebuli Zalebi: erovnuliarmia, samxedro-sazRvao floti, samxedro-sazRvao Zalebi; ganaxor-cielos maTi organizaciis da maTSi samsaxuris reglamentacia.

XV daadginos erovnuli gvardiis organizaciis, SeiaraRebis wesebi dadisciplina. amasTanave maTSi mosamsaxure moqalaqeebs unarCunde-baT TavianTi meTaurebis da oficrebis daniSvnis ufleba, xoloStatebs _ ufleba aqvT ganaxorcielon erovnuli gvardiis swavle-ba zemoaRniSnuli wesebis dacviT.

XVI gamosces kanonebi moqalaqeobis, ucxoelebis samarTlebrivi mdgo-mareobis Sesaxeb, naturalizaciis, kolonizaciis, emigraciis, imi-graciis da respublikaSi sayovelTao jandacvis Sesaxeb.

XVII miiRos kanonebi mimosvlis da safosto kavSiris ZiriTadi saSuale-bebis Sesaxeb; miiRos kanonebi federalur iurisdiqciaSi myofi wyleb-is mflobelobis da sargeblobis Sesaxeb.

XVIII daafuZnos zarafxana, daadginos saxelmwifo valutis kursi, Sei-muSaos ucxouri valutebis kursis gansazRvris wesebi da daamtki-cos zomisa da wonis saerTo sistema.

XIX daadginos wesebi, romelTa Sesabamisadac xorcieldeba dausaxlebe-li miwebis dakaveba da gasxviseba da ganisazRvreba maTi Rirebuleba.

XX gamosces kanonebi meqsikis diplomatiuri da sakonsulo samsaxure-bis organizaciis Sesaxeb.

Page 494: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 478 -

XXI gansazRvros danaSaulis da gadacdomis cnebebi federaciis donezeda daadginos Sesabamisi sasjelebi.

XXII gamoacxados federaciis sasamarTloebis mier msjavrdebulTa amnistia.

XXIV gamosces organuli kanoni xazinis kontrolioris uwyebis Sesaxeb.

XXV mTeli respublikis teritoriaze daafuZnos da xeli Seuwyos saso-flo, dawyebiT, umaRles, saSualo da profesiul skolebs; samecni-ero kvleviT dawesebulebebs, xelovnebis skolebs, teqnikuri sas-wavleblebs: sasoflo sameurneo da samTo saswavleblebs, samx-atvro da saxelosno saswavleblebs, muzeumebs, biblioTekebs, ob-servatoriebs da sxva dawesebulebebs, romlebic gaTvaliswinebu-lia mosaxleobis kulturis saerTo ganviTarebisaTvis da SeimuSaoskanonebi am dawesebulebebTan dakavSirebul yvela sakiTxze; ga-mosces kanonebi im arqeologiuri, kulturuli da istoriuli Ze-glebis dacvis Sesaxeb, romlebic warmoadgenen sazogadoebriv in-teress, agreTve, kanonebi federacias, Statebs da municipiebs SorisganaTlebis funqciebis saTanado danawilebis da ganaTlebaze gaTval-iswinebuli Sesabamisi Tanxebis ganawilebaze, mTel respublikaSierTiani da SeTanxmebuli swavlebis mizniT. aRniSnul dawesebule-baTa mier gacemul diplomebs Zala aqvT mTel respublikaSi.

XXVII miiRos prezidentis gancxadeba gadadgomis Sesaxeb.

XXIX. dabegros gadasaxadebiT:

1) sagareo vaWroba.

2) erovnuli resursebis sargebloba da damuSaveba.

3) sakredito da sadazRvevo sazogadoebebi.

4) sazogadoebriv momsaxurebaTa sferos is dawesebulebebi, romlebicgadacemulia koncesiaSi an imarTebian uSualod federaciis mier.

5) dabegros specialuri gadasaxadebiT.

6) eleqtroenergia.

7) Tambaqos nawarmis warmoeba da moxmareba.

8) benzini da sxva navTobproduqtebi.

9) naxSiri da asanTi.

10) Taflis sasmeli.

11) satyeo warmoeba.

12) ludis warmoeba da moxmareba.

federaluri erTeulebi am specialuri gadasaxadebidan Rebuloben Semo-savlebs im procentuli anaricxebis moculobiT, romlebic damatebiTdadgenilia federaluri kanoniT. adgilobrivi sakanonmdeblo organoebigansazRvraven municipiis biujetSi eleqtroenergiidan gadasaxadebis Se-mosavlis wils.

XXIX_b. gamosces kanonebi, romlebic Seicaven erovnuli droSis, gerbisda himnis aRweras da maTi gamoyenebis wess.

XXIX_c. gamosces kanonebi, romlebic aregulireben federaciis mTavro-bis, Statebis da municipiebis erTobliv saqmianobas, maTi kompe-tenciis farglebSi, komunaluri meurneobis im sakiTxebze, rom-lebic mimarTulia am konstituciis 27-e muxlis me-3 abzacSigaTvaliswinebuli miznis misaRwevad.

Page 495: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 479 -

XXIX_d. gamosces kanonebi qveynis ekonomikuri da socialuri ganviTare-bis dagegmvis Sesaxeb.

XXIX_e. gamosces kanonebi ekonomikis sferoSi programirebis, ganviTare-bis, koordinaciis da konkretuli saqmianobis Sesaxeb, gansakuTre-biT sasursaTo saqonliT momaragebasTan, agreTve, sxva saqmi-anobasTan dakavSirebiT, romelsac miznad aqvs saqonlis drou-li warmoeba da im momsaxurebis gaweva, rac aucilebelia so-cialuri da erovnuli ganviTarebisaTvis.

XXIX_f. gamosces kanonebi, romelic mimarTulia meqsikuri kapitalisgadidebisa da ucxouri investiciebis regulirebisaken, teqnol-ogiebis gadacemisa da qveynisaTvis aucilebeli samecniero-te-qnikuri codnis ganviTarebis, gavrcelebis da gamoyenebisaken.

XXX. gamosces kanonebi, romlebic aucilebelia zemoT CamoTvliluflebamosilebaTa, agreTve yvela sxva uflebamosilebaTa ganx-orcielebisaTvis, romelic am konstituciiT ganekuTvneba fed-eracias.

muxli 76.muxli 76.muxli 76.muxli 76.muxli 76. senatis gansakuTrebuli uflebamosilebaa:

I. federaluri aRmasrulebeli xelisuflebis mier gatarebuli sagareopolitikis gaanalizeba, im yovelwliuri moxsenebis safuZvelze, romel-sac respublikis prezidenti da Sesabamisi saxelmwifo mdivani warud-gens kongress; garda amisa, im saerTaSoriso xelSekrulebebis da dip-lomatiuri SeTanxmebebis damtkiceba, romlebic federaciis aRmasrule-beli xelisuflebis mieraa dadebuli.

II. Statis xelisuflebebs Soris warmoSobili politikuri davis gadaw-yveta, Tu romelime maTgani mimarTavs senats an rodesac, am davasTandakavSirebiT, konstituciuri wesrigi darRveulia SeiaraRebuli kon-fliqtiT. am SemTxvevaSi, senati acxadebs Tavis gadawyvetilebas, eyrd-noba ra respublikis politikur konstitucias da Sesabamisi Statiskonstitucias.

SveicariaSveicariaSveicariaSveicariaSveicaria

Sveicariis kavSiris konstitucia 1874 w.Sveicariis kavSiris konstitucia 1874 w.Sveicariis kavSiris konstitucia 1874 w.Sveicariis kavSiris konstitucia 1874 w.Sveicariis kavSiris konstitucia 1874 w.

(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)muxli 2.muxli 2.muxli 2.muxli 2.muxli 2. kavSiri miznad isaxavs qveynis sagareo damoukideblobis, qveynisSigniT mSvidobis da wesrigis uzrunvelyofas, kavSiris wevrebis Tavisu-flebebis da uflebebis dacvas da maTi saerTo keTildReobis amaRlebas.

muxli 3.muxli 3.muxli 3.muxli 3.muxli 3. kantonebi suverenuli arian, ramdenadac maTi suvereniteti ar arisSezRuduli sakavSiro konstituciiT, da rogorc aseTi, axorcieleben yvelauflebas, romelic sakavSiro xelisuflebisaTvis ar aris gadacemuli.

muxli 5. muxli 5. muxli 5. muxli 5. muxli 5. kavSiri kantonebs aZlevs maTi teritoriis, maTi suverenitetis,me-3 muxliT dadgenil farglebSi, maTi konstituciebis, xalxis Tavisu-flebis da uflebebis, moqalaqeTa konstituciuri uflebebis, aseve, imuflebebis da uflebamosilebebis garantias, romlebic xelisuflebisaTvisminiWebulia xalxis mier.

muxli 6.muxli 6.muxli 6.muxli 6.muxli 6. kantonebi valdebuli arian, kavSirs mosTxovon garantiebi Tavi-anTi konstituciisaTvis.

kavSiri iZleva am garantiebs im pirobiT, Tu:

Page 496: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 480 -

a) es konstituciebi ar Seicaven sakavSiro konstituciis sawinaaRmdegodebulebebs.

b) isini uzrunvelyofen politikuri uflebebis ganxorcielebas respub-likuri _ warmomadgenlobiTi an demokratiuli formebis Tanaxmad.

c) isini miRebuli iyo xalxis mier da SeiZleba maTi gadasinjva, Tu amasmoiTxovs moqalaqeTa absoluturi umravlesoba.

muxli 8.muxli 8.muxli 8.muxli 8.muxli 8. mxolod kavSirs, rogorc erTaderTs, ufleba aqvs gamoacxadosomi da dados zavi, agreTve, ucxoeTis saxelmwifoebTan dados gansakuTre-biT sabaJo da savaWro xelSekrulebebi da SeTanxmebebi,.

muxli 14.muxli 14.muxli 14.muxli 14.muxli 14. kantonebs Soris davis warmoSobis SemTxvevaSi, isini valdebu-li arian Tavi Seikavon TviTdacvis nebismieri RonisZiebebisagan, agreTve,yovelgvari SeiaraRebisagan. isini unda daeqvemdebaron kavSiris mier amsakiTxze miRebul gadawyvetilebas.

muxli 19.muxli 19.muxli 19.muxli 19.muxli 19. sakavSiro armia Sedgeba:

a) kantonebis samxedro SenaerTebisagan.

b) yvela Sveicarielisagan, romelic ar miekuTvneba am samxedro SenaerTebs,magram miuxedavad amisa, movalea, rom moixados samxedro valdebuleba.

armiis da kanoniT miniWebuli samxedro aRWurvilobis marTvis uflebaekuTvnis kavSirs.

kantonebi ganageben TavianTi teritoriis samxedro Zalebs, ramdenadac esufleba ar aris SezRuduli kavSiris konstituciiT an kanonebiT.

muxli 20.muxli 20.muxli 20.muxli 20.muxli 20. armiis organizaciis Sesaxeb kanonebs iRebs kavSiri.

kantonebSi samxedro kanonebs aRasrulebs kantonis xelisufleba im far-glebSi, romelic dadgenilia sakavSiro kanonmdeblobiT da kavSiris meTva-lyureobis qveS.

jarebis yvela swavleba ganekuTvneba kavSiris gamgeblobas; igive SeexebaSeiaraRebas.

tansacmlis da aRWurvilobis damzadeba da remonti ganekuTvneba kan-tonebis gamgeblobas, amave dros, Sesabamis danaxarjebs kavSiri unazRau-rebs kantonebs im normiT, romelic dadgenili unda iyos kavSiris mier.

muxli 22.muxli 22.muxli 22.muxli 22.muxli 22. kavSirs ufleba aqvs Sesabamisi sazRauris fasad, mflobeloba-Si an sakuTrebaSi miiRos kantonebSi arsebuli placdarmebi da samxedrodaniSnulebis nagebobebi, masTan dakavSirebul yvela saganTan erTad.

anazRaurebis pirobebi regulirebul iqneba sakavSiro kanonmdeblobiT.

muxli 23.muxli 23.muxli 23.muxli 23.muxli 23. kavSirs ufleba aqvs, sakuTari xarjiT awarmoos an subsidiebismeSveobiT xeli Seuwyos sazogadoebriv samuSaoebs mTeli kavSiris anmisi mniSvnelovani nawilis interesebis Sesabamisad.

am mizniT is uflebamosilia gasxviseba ganaxorcielos samarTlianianazRaurebis micemiT. msgavsi dadgenilebebi am sakiTxze SemuSavebuliqneba sakavSiro kanonmdeblobiT.

sakavSiro krebas SeuZlia akrZalos iseT sazogadoebriv samuSaoTa war-moeba, romelic xelyofs kavSiris samxedro interesebs.

muxli 23muxli 23muxli 23muxli 23muxli 23a..... kavSirs Sesanaxad gaaCnia marcvleulis maragi, romelic auci-lebelia qveynis uzrunvelsayofad. mas SeuZlia daavaldebulos fqvilismwarmoeblebi, rom marcvleuli Seinaxon sacavSi da Seqmnan marcvleulismaragi am fondis Sevsebis xelSewyobis mizniT.

Page 497: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 481 -

kavSiri xels uwyobs qveyanaSi marcvleuli kulturebis ganviTarebas,Teslebis seleqcias da maRalxarisxovani adgilobrivi Teslebis SeZenasda daxmarebas uwevs meurneebs, gansakuTrebiT mTian raionebSi, rom awar-moon marcvleuli sakuTari moxmarebis mizniT. kavSiri SeiZens kargi xarisx-is adgilobriv marcvleuls, romelic vargisia dasafqvavad, im fasebSi,rac iZleva misi warmoebis saSualebas. fqvilis mwarmoeblebs uflebaaqvT, rom es marcvleuli SeiZinon sabazro fasebSi.

kavSiri waaxalisebs fqvilis adgilobriv warmoebis, is, aseve, icavs fqvi-lis da puris momxmarebelTa interesebs. Tavisi uflebamosilebis far-glebSi is meTvalyureobas axorcielebs puris da im marcvleulis vaWroba-ze, romelic vargisia puris cxobisaTvis, agreTve, maT fasebze. kavSiriRebulobs aucilebel zomebs puris sacxobi fqvilis importis regulire-bisaTvis; mas SeuZlia SeinarCunos gansakuTrebuli ufleba am produqci-is Semotanaze. aucileblobis SemTxvevaSi, kavSirs SeuZlia fqvilis mwar-moeblebs xelsayreli pirobebi Seuqmnas qveynis SigniT marcvleulis ga-dasazidad, maTze gaweuli danaxarjebis Sesamcireblad. mTis raionebismimarT kavSiri Rebulobs zomebs, romelic aucilebelia fqvilze fasebisgasaTanabreblad.

gaizrdeba sabaJo gadasaxadebi yvela im saqonelze, romelic gadahkveTsSveicariis sazRvars. am gziT miRebuli saxsrebi xels Seuwyoben qveynismarcvleuliT uzrunvelyofaze gaweuli danaxarjebis dafarvas.

muxli 24.muxli 24.muxli 24.muxli 24.muxli 24. kavSirs aqvs uzenaesi zedamxedvelobis ufleba policiaze,tyeebis dacvaze. is meTvalyureobs mTis mdinareebis mimarTulebis gan-sazRvras, kalapotebis gamagrebisa da regulirebis samuSaoebs, tyis ga-naSenianebas maT saTaveebSi. kavSiri axorcielebs yvela aucilebel RonisZ-iebas am mizniT da arsebuli tyeebis SesanarCuneblad.

muxli 24muxli 24muxli 24muxli 24muxli 24a..... kavSiri axorcielebs uzenaes zedamxedvelobas wylis energiisgamoyenebaze.

sakavSiro kanonmdebloba adgens zogad debulebebs, romlebic aucilebe-lia sazogadoebrivi interesebis dasacavad da wylis energiis mizanSe-wonili gamoyenebis uzrunvelsayofad. amasTanave, SeZlebisdagvarad mxed-velobaSi unda iqnas miRebuli Sida sawylosno gzebze navigaciis pirobebi.

aRniSnulis gamoklebiT, wylis energiis gamoyenebis regulirebis uflebaekuTvniT kantonebs.

Tu vardnili wyali, romlis energiis gamoyenebac gaTvaliswinebulia,ramdenime kantonis mmarTvelobis qveSaa da es ukanasknelni ver Tanxmde-bian saerTo koncesiaze, maSin aseT koncesias gascems kavSiri. kavSiri,dainteresebul kantonebTan SeTanxmebiT, koncesiebs gascems aseve im wy-alvardnilebze, romlebic ayalibeben am kantonebis sazRvrebs.

wylis energiis gamoyenebidan miRebuli gadasaxadebi da mosakreblebiganekuTvneba kantonebis Semosavlebs an am sakiTxebis kanonmdeblobiTdaregulirebis ufleba aqvT kantonebs.

dainteresebuli kantonebis interesebisa da maTi kanonmdeblobis gaTval-iswinebiT, kavSiri adgens maTze gacemul koncesiebze gadasaxadebsa damosakreblebs. gadasaxadebi da mosakreblebi sxva koncesiebze dgindebakantonebis mier _ sakavSiro kanonmdeblobiT dadgenil farglebSi.

wylis resursebiT miRebuli energiis sazRvargareT gacema mxolod kav-Siris TanxmobiT SeiZleba moxdes.

Page 498: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 482 -

wylis resursebis eqspluataciis Sesaxeb yvela koncesiaSi, romelic ammuxlis ZalaSi Sesvlis Semdeg gaicema, unda iyos daTqma momavali sakav-Siro kanonmdeblobis gamoyenebis Sesaxeb.

kavSiri uflebamosilia miiRos sakanonmdeblo dadgenilebebi eleqtroen-ergiis gadacemisa da ganawilebis Sesaxeb.

muxli 24muxli 24muxli 24muxli 24muxli 24b..... naosnobis Sesaxeb kanonmdebloba ganekuTvneba kavSiris gamge-blobas.

muxli 24muxli 24muxli 24muxli 24muxli 24c..... kavSiri uflebamosilia miiRos sakanonmdeblo dadgenilebebimiwiszeda da miwisqveSa wylebis gaWuWyianebisagan dacvis Sesaxeb. am dad-genilebebs aRasruleben kantonebi kavSiris zedamxedvelobiT.

muxli 25.muxli 25.muxli 25.muxli 25.muxli 25. kavSiri uflebamosilia miiRos sakanonmdeblo dadgenilebebiTevzWerisa da nadirobis Sesaxeb, gansakuTrebiT, mTebSi msxvili nadirisSenarCunebisa da im frinvelebis dacvis mizniT, romlebic sasargebloniarian soflisa da satyeo meurneobaSi.

muxli 26.muxli 26.muxli 26.muxli 26.muxli 26. rkinigzebis mSeneblobisa da eqspluataciis Sesaxeb kanonmde-blobis SemuSaveba Sedis kavSiris kompetenciaSi.

muxli 27.muxli 27.muxli 27.muxli 27.muxli 27. kavSiri uflebamosilia, garda arsebuli politeqnikuri skoleb-isa daafinansos universiteti da sxva umaRlesi saswavlo dawesebulebebian ganaxorcielos aseTi saswavleblebis subsidireba.

muxli 28.muxli 28.muxli 28.muxli 28.muxli 28. sabaJo saqme ganekuTvneba kavSiris gamgeblobas; am ukanasknelsSeuZlia amoiRos gadasaxadebi Setanasa da gatanaze.

muxli 30.muxli 30.muxli 30.muxli 30.muxli 30. sabaJodan Semosavali ekuTvnis kavSirs.

muxli 31muxli 31muxli 31muxli 31muxli 31a..... kavSiri, Tavisi konstituciuri uflebamosilebebis farglebSiaxorcielebs RonisZiebebs, romlebic xels uwyoben moqalaqeTa saerTokeTildReobisa da ekonomikuri uzrunvelyofis amaRlebas.

kavSirs, icavs ra saerTo-Sveicariul ekonomikur interesebs, SeuZliagamosces miTiTebebi vaWrobis da mrewvelobis sakiTxebze da miiRos zome-bi meurneobis gansazRvruli dargebis an profesiebis gansaviTareblad.kavSirma, me-3 abzacis SeniSvnebis Sesabamisad, unda daicvas TavisufalivaWrobisa da mrewvelobis principebi.

kavSirs ufleba aqvs, Tu es gamarTlebulia saerTo interesebiT, aucile-blobis SemTxvevaSi, vaWrobisa da mrewvelobis Tavisuflebis principisgverdis avliT miiRos dadgenilebebi im mizniT, rom:

a) SenarCundes meurneobis mniSvnelovani dargebi an profesiebi, romelTaarsebobasac safrTxe emuqreba. AagreTve, im pirTa Sromis nayofierebisamaRlebisa da profesiuli Sromis ganviTarebis mizniT, romlebicdamoukideblad axorcieleben saqmianobas am dargebSi an am profesiiT.

c) daxmareba gaewios im raionebs, romelTa meurneobac safrTxis qveSaa.

d) daZleul iqnas kartelebisa da maTi msgavsi organizaciebis saqmiano-bis mavne Sedegebi - rogorc ekonomikuri, ise socialuri xasiaTis.

e) gatardes sifrTxilis RonisZiebebi omis dros.

meurneobis dargebi da profesiebi „a“ da „b“ punqtebis Sesabamisad,eqvemdebarebian dacvas, Tu maT TviTon ganaxorcieles urTierTdax-marebis is RonisZiebebi, romlebic maT moeTxovebodaT.

me-3 abzacis „a“ da „b“ punqtebis Sesabamisad SemuSavebulma sakavSirokanonmdeblobam unda uzrunvelyos urTierTdaxmarebaze dafuZnebulekonomikur gaerTianebaTa ganviTareba.

Page 499: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 483 -

muxli 31muxli 31muxli 31muxli 31muxli 31c..... kavSirs SeuZlia sakanonmdeblo wesiT miiRos dadgenilebebibankebis reJimis Sesaxeb.

am kanonmdeblobam unda gaiTvaliswinos kantonebis bankebis roli damaTi gansakuTrebuli mdgomareoba.

muxli 31muxli 31muxli 31muxli 31muxli 31d..... kavSiri, kantonebTan da kerZo dawesebulebebTan erTad,ekonomikuri krizisebis Tavidan acilebis mizniT, aucileblobis SemTx-vevaSi, atarebs umuSevrobasTan brZolis RonisZiebebs, gascems miTiTebebssamuSaoTi uzrunvelyofis Sesaxeb.

muxli 32.muxli 32.muxli 32.muxli 32.muxli 32. 31 a, 31 b-s meore abzaciT, 31 c, 31 d muxlebiT gaTvaliswinebulimoTxovnebi SeiZleba dadgindes mxolod sakanonmdeblo wesiT an iseTidadgenilebis formiT, romelTa namdvilobisaTvis saWiroa saxalxo ken-Wisyra. sxva SemTxvevebSi, ekonomikuri arastabilurobis periodSi, mo-qmedebs 89-e muxlis me-3 abzaci.

im kanonebis SemuSavebis dros, romlebic kantonebma unda Seasrulon,moTxovnili iqneba am ukanasknelTa mosazrebani. zogadi wesis mixedviT,kantonebs evalebaT kavSiris moTxovnebis Sesruleba. kantonebis mier Sesas-rulebeli kanonebis SemuSavebis dros, mosazreba moTxovnili iqnebaekonomikurad dainteresebuli organizaciebidan. isini SeiZleba Tanam-SromlobisaTvis moiwvion kanonebis Sesrulebis Sesaxeb moTxovnebis Se-fardebisas.

muxli 32muxli 32muxli 32muxli 32muxli 32a..... kavSirs ufleba aqvs sakanonmdeblo wesiT gamosces miTiTebebi- gawmendili spirtiani sasmelebis warmoebis, Setanis, gawmendis (reqti-fikaciis), gayidvis Sesaxeb.

kanonmdeblobam xeli unda Seuwyos spirtiani sasmelebis moxmarebis, daSesabamisad, Setanisa da warmoebis Semcirebas. man unda waaxalisos su-fris bostneulis warmoeba, agreTve adgilobrivi masalebis gamoyeneba,romelic ixarjeba mosaxleobis momaragebasa da furaJis warmoebaze.

muxli 34.muxli 34.muxli 34.muxli 34.muxli 34. kavSiri uflebamosilia daadginos erTiani moTxovnebi fab-rikebSi bavSvebisa da mozrdilebis Sromis xangrZlivobis Sesaxeb; mas, aseve,ufleba aqvs gamosces miTiTebebi im muSebis dacvis Sesaxeb, romlebic dakave-bulni arian janmrTelobisa da warmoebis usafrTxoebisaTvis saSiS sam-uSaoebze. emigraciis agentebisa da dazRvevis arasaxelmwifo sawarmoTaoperaciebi eqvemdebarebian kavSiris zedamxedvelobas da kanonmdeblobas.

muxli 34muxli 34muxli 34muxli 34muxli 34a..... kavSiri, sakanonmdeblo gziT axorcielebs dazRvevas avadmyo-fobisa da ubeduri SemTxvevebisagan... mas am dazRvevebSi monawileobaSeuZlia gamoacxados savaldebulod yvelasaTvis an moqalaqeTa mxolodzogierTi kategoriisaTvis.

muxli 34muxli 34muxli 34muxli 34muxli 34b..... kavSirs ufleba aqvs ganaxorcielos kanonSemoqmedebiTi saqmi-anoba Semdeg sakiTxebze:

a) muSaTa da mosamsaxureTa Sromis dacva.

b) urTierToba damqiravebelsa da muSa-mosamsaxureebs Soris. kerZod,kavSiri axdens im sakiTxebis saerTo reglamentacias, romlebic Seexe-ba sawarmosa da profesionalur interesebs.

c) koleqtiuri SromiTi xelSekrulebebisa da damqiravebelTa gaerTianebebsSoris da muSa-mosamsaxureTa Soris sxva SeTanxmebebis zogadsavalde-bulo Zala, Sromis sferoSi Tanxmobis xelSewyobis mizniT.

d) samxedro samsaxurSi gawvevis SemTxvevaSi Sesabamisi anazRaureba xel-fasis an dakarguli mogebis gamo.

Page 500: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 484 -

e) Sromis birJebi.

f) umuSevrobis dazRveva da daxmareba umuSevarTaTvis.

g) mrewvelobaSi, xelosnobaSi, vaWrobaSi, soflis meurneobasa da saSi-nao momsaxurebaSi Cabmul pirTa profesiuli swavleba.

„c“ punqtSi miTiTebul sakiTxebze miRebul dadgenilebebs zogadsavalde-bulo Zala SeiZleba mieniWos mxolod damqiravebelsa da muSa-mosamsax-ures Soris SromiTi urTierTobebis sferoSi, im pirobiT, rom ganzraxu-li debulebebi saTanadod iTvaliswineben raionul gansxvavebebs, umcir-esobaTa kanonier interesebs da icaven kanonis winaSe Tanasworobas dakavSiris Tavisuflebas.

umuSevrobis dazRveva ekisrebaT saxelmwifo da kerZo sadazRvevo ko-mpaniebs, romlebic organizebulia paritetul sawyisebze, an profkavSir-ul salaroebs. saxelmwifo sadazRvevo salaroebis gaxsnis da umuSevro-bis dazRvevis gamocxadebis ufleba eniWebaT kantonebs.

32-e muxlis moTxovnebi eqvemdebarebian analogiiT gamoyenebas.

muxli 34muxli 34muxli 34muxli 34muxli 34c..... kavSiri sakanonmdeblo wesiT daadgens marCenalis dakargvisada moxucebulobis gamo dazRvevas; SemdgomSi, mas SeuZlia SemoiRos in-validobis dazRveva.

kavSirs SeuZlia dazRvevis es saxeebi gamoacxados zogadsavaldebulodan savaldebulod moqalaqeTa gansazRvruli kategoriisaTvis.

dazRveva mimdinareobs kantonebis monawileobiT; SesaZlebelia saxelm-wifo an kerZo sadazRvevo salaroebis CarTva.

dazRvevis pirveli ori saxe eqvemdebareba erTdroul dadgenas.

kavSiris da kantonebis fuladi Senatanebi ar unda aRematebodes dazRve-visaTvis saWiro mTeli Tanxis naxevars.

1926 wlis 1 ianvridan, kavSiri, marCenalis dakargvisa da moxucebulobisgamo dazRvevisaTvis gaiRebs Tambaqos dabegvridan Semosul mTel Tanxas.

spirtiani sasmelebis dabegvridan miRebuli sufTa Semosavlidan kavSiriswili gaicema marCenalis dakargvisa da moxucebulobis gamo dazRvevissasargeblod.

muxli 34muxli 34muxli 34muxli 34muxli 34d..... kavSiri, konstituciis farglebSi misTvis miniWebuli ufleba-mosilebebis ganxorcielebisas iTvaliswinebs ojaxis saWiroebebs.

kavSiri uflebamosilia gamosces kanonebi urTierTdaxmarebis saojaxosalaroebis sakiTxebze.

kavSiri uflebamosilia mxari dauWiros im RonisZiebebs, romlebic miznadisaxaven ojaxis keTildReobas biniT uzrunvelyofasa da Sina migracia-sTan mimarTebaSi. sakavSiro kanoni gansazRvravs pirobebs, romelTa mixed-viT, kavSiri SeiZleba safinanso valdebulebebiT iyos SeboWili.

kavSirs sakanonmdeblo wesiT Semoaqvs dedobasTan dakavSirebuli dazRveva.mas SeuZlia daadginos savaldebulo monawileoba yvelasaTvis an mosax-leobis gansazRvruli jgufebisaTvis, im pirTaTvisac ki, romlebsac arSeuZliaT am saxis dazRveviT sargebloba. kavSirs SeuZlia damokidebuligaxados Tavisi safinanso asignebani am saqmeSi kantonebis Sesabamismonawileobaze.

am muxlis Sesabamisad gamocemuli kanonebi Sefardebuli unda iqnen kan-tonebis xelSewyobiT.

Page 501: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 485 -

muxli 36.muxli 36.muxli 36.muxli 36.muxli 36. fosta da telegrafi mTel SveicariaSi ganekuTvneba kavSirisgamgeblobas.

Semosavali fostidan da telegrafidan Sedis kavSiris xazinaSi.

Sveicariis mTel teritoriaze tarifebi dadgenili iqneba erTian da maqsi-malurad SesaZlo samarTlianobis sawyisebze,

garantirebulia safosto da satelegrafo mimoweris saidumloeba.

muxli 37.muxli 37.muxli 37.muxli 37.muxli 37. kavSiri axorcielebs uzenaes zedamxedvelobas im gzebsa daxidebze, romelTa Senaxvac mis interesebSi Sedis.

Tanxa, romelic ekuTvniT 30-e muxlSi miTiTebul kantonebs maTi saerTa-Soriso alpuri gzebisaTvis, dakavdeba sakavSiro xelisuflebis mier, Tues gzebi, xsenebuli kantonebis mier, ar iqneba saTanado wesiT movlili.

muxli 37muxli 37muxli 37muxli 37muxli 37a..... kavSiri uflebamosilia daadginos moTxovnebi avtomobilebisda velosipedebis moZraobis mimarT.

kantonebi inarCuneben avtomobilebisa da velosipedebis moZraobis SezRud-vis an akrZalvis uflebas. amasTanave, kavSirs SeuZlia mTlianad an nawi-lobriv Riad gamoacxados is magistralebi, romlebic aucilebelia saer-To tranzitisaTvis. kavSiris gamgeblobas mikuTvnebul sakiTxebze, gze-biT sargebloba ar eqvemdebareba SezRudvas.

muxli 37muxli 37muxli 37muxli 37muxli 37b..... kanonmdebloba sahaero transportis sakiTxebze Sedis kav-Siris kompetenciaSi.

muxli 38.muxli 38.muxli 38.muxli 38.muxli 38. kavSiri sargeblobs samoneto monopoliiT miniWebuli yvelauflebiT.

mxolod kavSirs aqvs fulis moWris ufleba.

is adgens fulad sistemas da, saWiroebis SemTxvevaSi, gascems miTiTebebsucxouri monetebis kursis Sesaxeb.

muxli 39.muxli 39.muxli 39.muxli 39.muxli 39. sabanko bileTebisa da am saxis sxva fuladi niSnebis emisiisufleba mxolod kavSirs ekuTvnis.

kavSirs SeuZlia ganaxorcielos sabanko bileTebis emisiis gansakuTrebu-li ufleba saxelmwifo bankis meSveobiT, romelic imyofeba administraciisgansakuTrebuli mmarTvelobis qveS an dauTmos misi ganxorcieleba, gamo-syidvis uflebis SenarCunebiT, centralur saaqcio banks, romlis mar-Tvasa da kontrolirebaSi monawileobas miiRebs kavSiri.

banki, romelsac mindobili aqvs sabanko bileTebis emisiis monopolia,miznad isaxavs qveynis fuladi bazris regulirebas, sagadasaxado opera-ciebis gaadvilebas; igi, sakavSiro kanonmdeblobis farglebSi, atarebsiseT sakredito da savaluto politikas, romelic Seesabameba qveynissaerTo interesebs.

bankis wminda Semosavlis aranakleb ori mesamedi, im kapitalze Sesabamisiprocentis an dividendis gamoklebiT, romelic dotaciis saxiTaa gacemu-li an miRebulia aqciis ganTavsebis da saTadarigo fondSi Tanxis gada-ricxvis Semdeg _ kantonebis sargeblobaSia.

bankebi da misi filialebi ar eqvemdebarebian dabegvras kantonebSi.

kavSirs ar SeuZlia sabanko bileTebis gadaxdaze valdebulebebis SeCere-ba an maTi miRebis savaldebulobis dadgena, omis an fuladi bazrisarastabilurobis SemTxvevebis garda.

gamoSvebuli sabanko bileTebi uzrunvelyofili unda iyos oqroTi anmoklevadiani avuarebiT.

Page 502: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 486 -

aRniSnuli muxlis Sesrulebis detalebi dgindeba sakavSiro kanonmde-blobiT.

muxli 40.muxli 40.muxli 40.muxli 40.muxli 40. kavSiri adgens zomisa da wonis sistemas.

kantonebi aRasruleben Sesabamis kanonebs kavSiris zedamxedvelobis qveS.

muxli 41.muxli 41.muxli 41.muxli 41.muxli 41. samxedro miznebisaTvis tyvia-wamlis warmoebisa da gayidvisufleba aqvs mxolod kavSirs.

iaraRis, sabrZolo, asafeTqebeli da sxva samxedro masalebis, agreTve,maTi mowyobilobebis warmoeba, SeZena, gayidva da gavrceleba mxolodkavSiris TanxmobiT aris SesaZlebeli. es Tanxmoba mxolod im pirebsa dasawarmoebs eZleva, romlebic waradgenen garantiebs; aseTi garantiebiaucilebelia erovnuli interesebis dasacavad. kavSirs ufleba aqvs Sein-arCunos saxelmwifo monopolia.

iaraRisa da samxedro masalebis Setana da gatana, am muxlis Sesabamisad,SesaZlebelia mxolod kavSiris nebarTviT. kavSirs ufleba aqvs aseTinebarTvebis aucilebloba daadginos aseve satranzito gadazidvebisTvis.

sakavSiro kreba, sakavSiro kanonmdeblobis farglebSi, brZanebulebebisgamocemis gziT adgens miTiTebebs, romlebic aucilebelia me-2 da me-3abzacebSi Camoyalibebuli normebis Sesasruleblad. kerZod, sakavSirokreba adgens dawvrilebiT wesebs am nebarTvaTa gacemis, maTi moqmedebisvadis, agreTve, koncesionerTa kontrolis wesis Sesaxeb. igi iZleva imiaraRis, sabrZolo, asafeTqebeli da sxva masalebisa da maTi mowyobi-lobebis daxasiaTebas, romlebzec vrceldeba aRniSnuli dadgenileba.

muxli 41muxli 41muxli 41muxli 41muxli 41a..... kavSiri uflebamosilia amoiRos sagerbo gadasaxadi fasianqaRaldebze, sadazRvevo polisebze, veqsilebze da mis msgavs qaRaldebze,safraxto da sxva komerciul dokumentebze; es ufleba ar vrceldebamiwisa da ipoTekis operaciebis Sesaxeb dokumentebze. dokumentebi, rom-lebic kavSiris mier dabegrilia sagerbo gadasaxadiT an gaTavisuflebu-lia misgan, ar SeiZleba kantonebis mier daibegros am gadasaxadiT ansaregistracio mosakreblebiT.

sagerbo gadasaxadidan Semosuli Tanxis erTi mexuTedi gadaecemaT kan-tonebs. kanoni aregulirebs am moTxovnaTa Sesrulebas.

muxli 41muxli 41muxli 41muxli 41muxli 41b..... kavSirs ufleba eZleva amoiRos begara Tambaqos nedleulidanda nawarmidan.

muxli 42.muxli 42.muxli 42.muxli 42.muxli 42. kavSiris xarjebi ifareba:

a) sakavSiro qonebis Semosavlebidan.

b) Sveicariis sazRvarze amoRebuli sabaJo gadasaxadebidan miRebuliSemosavlebiT.

c) fostisa da telegrafis SemosavlebiT.

d) tyvia-wamalze monopoliis SemosavlebiT.

e) samxedro samsaxuridan gaTavisuflebisaTvis kantonebis mier amoRebu-li gadasaxadebidan miRebuli Semosavlis naxevriT.

f) kantonebis SesatanebiT, romlebic dadgindeba sakavSiro kanonmdeblo-biT, upiratesad, maTi sagadasaxado resursebis gaTvaliswinebiT.

g) sagerbo gadasaxadebidan miRebuli SemosavlebiT.

muxli 43.muxli 43.muxli 43.muxli 43.muxli 43. kantonis yoveli moqalaqe aris Sveicariis moqalaqe.

muxli 44.muxli 44.muxli 44.muxli 44.muxli 44. Sveicariis arc erT mcxovrebi ar SeiZleba gasaxlebul iqnaskavSiris an im kantonis teritoriidan, saidanac is aris warmoSobiT.

Page 503: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 487 -

sakavSiro kanonmdebloba adgens Sveicariis moqalaqeobis SeZenisa dadakargvis wesebs.

muxli 46.muxli 46.muxli 46.muxli 46.muxli 46. SveicariaSi mcxovrebi pirebi samoqalaqo-samarTlebriv urTier-TobebSi monawileobisas, saerTo wesis mixedviT, eqvemdebarebian iurisdiq-cias da kanonmdeblobas TavianTi mudmivi sacxovrebeli adgilis mixedviT.

sakavSiro kanonmdebloba moicavs am principis SefardebisaTvis auci-lebel dadgenilebebs, romelTa arseboba xels uSlis romelime moqala-qis ormag dabegvras.

muxli 47.muxli 47.muxli 47.muxli 47.muxli 47. sakavSiro kanoni gansazRvravs gansxvavebas mudmiv sacxovrebelsada droebiT adgilsamyofels Soris da amave dros, daadgens ufro deta-lur wesebs im SveicarielTa politikuri da samoqalaqo uflebebis Sesaxeb,romlebic droebiT imyofebian TemebSi.

muxli 48.muxli 48.muxli 48.muxli 48.muxli 48. sakavSiro kanoni Seicavs aucilebel dadgenilebebs kantonisim usaxsro moqalaqeebis mkurnalobisa da damarxvis xarjebis anazRaure-bis Sesaxeb, romlebic daavaddnen an gardaicvalnen sxva kantonSi.

muxli 64.muxli 64.muxli 64.muxli 64.muxli 64. kavSiris gamgeblobaSia kanonmdebloba samoqalaqo qmedunari-anobis Sesaxeb. kavSiris kanonmdeblobiT regulirdeba samarTlebriviurTierTobebi, romlebic Seexeba:

- uZravi qonebiT vaWrobas da garigebebs (valdebulebiTi samarTali,savaWro da saveqsilo samarTlis CaTvliT).

- saavtoro uflebas literaturisa da xelovnebis nawarmoebebze.

- im gamogonebaTa dacvas, romelic gamoyenebulia mrewvelobaSi, mod-elebisa da nimuSebis CaTvliT.

- devnas valebisa da gakotrebisaTvis.

kavSirs ufleba aqvs kanonmdeblobiT daareguliros aseve samoqalaqosamarTlis sxva sakiTxebi.

muxli 64muxli 64muxli 64muxli 64muxli 64a..... kavSirs ufleba aqvs kanonmdeblobiT daareguliros sisxlissamarTlis sakiTxebi.

sasamarTlos, samarTalwarmoebisa da marTlmsajulebis ganxorcielebisorganizaciis sakiTxebi, adrindelis msgavsad, kantonebis gamgeblobaSia.

kavSirs ufleba aqvs kantonebs misces subsidia sasjelis aRsrulebisada Sroma-gasworebis dawesebulebebis mosawyobad, agreTve, sasjelis gamoy-enebaSi reformebis gansaxorcieleblad. mas, aseve, ufleba aqvs daexma-ros im dawesebulebebs, romlebic zrunaven mitovebul bavSvebze.

muxli 66.muxli 66.muxli 66.muxli 66.muxli 66. sakavSiro kanonmdebloba adgens Sveicariis moqalaqisaTvispolitikuri uflebebis CamorTmevis pirobebs.

muxli 67.muxli 67.muxli 67.muxli 67.muxli 67. sakavSiro kanonmdebloba adgens erTi kantonis mier meori-saTvis braldebulis gadacemis wess; amasTanave, SeiZleba savaldebuloar iyos politikuri damnaSaveebis gadacema.

muxli 68.muxli 68.muxli 68.muxli 68.muxli 68. moqalaqeobis armqone pirTa gansaxlebisaTvis aucilebeliRonisZiebebi _ am saxis axali SemTxvevebis Tavidan asacileblad, dginde-ba sakavSiro kanonmdeblobiT.

muxli 69.muxli 69.muxli 69.muxli 69.muxli 69. kavSiri uflebamosilia miiRos sakanonmdeblo zomebi adami-anebisa da cxovelebis advilad gadamdebi, gavrcelebadi da Zlier saSiSidaavadebebis aRmofxvris mizniT.

muxli 69muxli 69muxli 69muxli 69muxli 69a. . . . . kavSirs aqvs kanonmdeblobis ufleba:

a) kvebis produqtebiT vaWrobis sakiTxebze.

Page 504: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 488 -

b) sameurneo, sayofacxovrebo nivTebiT vaWrobis sakiTxebze imdenad, ram-denadac es ukanasknelni SeiZleba warmoadgendnen safrTxes sicocx-lisa da janmrTelobisaTvis.

Sesabamis dadgenilebaTa Sesruleba kantonebis valdebulebaa da xor-cieldeba kantonebis zedamxedvelobiT da maTi finansuri xelSewyobiT.

kavSiri axorcielebs sasazRvro kontrols Semotanaze.

muxli 69muxli 69muxli 69muxli 69muxli 69b..... kavSirs ufleba aqvs sakanonmdeblo wesiT miiRos dadgenile-bebi qveynidan ucxoelebis gasvlis, qveyanaSi maTi Semosvlis, yofnisa dagansaxlebis sakiTxebze.

kantonebi, sakavSiro samarTlis Sesabamisad, wyveten qveyanaSi ucxoelTayofnisa da gansaxlebis sakiTxebs. amasTanave, kavSirs ufleba aqvs sab-oloo gadawyvetilebebi miiRos Semdeg sakiTxebze:

a) kantonebis mier gacemul nebarTvaze xangrZlivi yofnisa da gansaxlebis,agreTve, dasaSvebi SeRavaTebis Sesaxeb - kantonebis mier nebarTvebis gacema.

b) gansaxlebis Taobaze xelSekrulebis darRvevis Sesaxeb.

c) gasaxlebis Taobaze kantonis gadawyvetilebis kavSiris mTel terito-riaze gavrcelebis Sesaxeb.

d) TavSesafris micemaze uaris Tqmis Sesaxeb.

muxli 70.muxli 70.muxli 70.muxli 70.muxli 70. kavSirs ufleba aqvs Tavisi teritoriidan gaasaxlos ucxoelebi,romlebic safrTxes uqmnian Sveicariis saSinao an sagareo usafrTxoebas.

avstriaavstriaavstriaavstriaavstria

avstriis respublikis federaluri sakonstitucio kanoni (1920 w.)avstriis respublikis federaluri sakonstitucio kanoni (1920 w.)avstriis respublikis federaluri sakonstitucio kanoni (1920 w.)avstriis respublikis federaluri sakonstitucio kanoni (1920 w.)avstriis respublikis federaluri sakonstitucio kanoni (1920 w.)

(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)muxli 11.muxli 11.muxli 11.muxli 11.muxli 11. federaciis gamgeblobas ganekuTvneba kanonmdebloba, xolomiwis gamgeblobas _ aRmasrulebeli saqmianoba Semdeg sakiTxebze:

1. moqalaqeoba da Temis wevrobis ufleba.

2. profesiuli warmomadgenlobebi, Tu isini ar xvdebian me-10 muxlismoqmedebis qveS, amasTanave, am warmomadgenlobebis gamoklebiT sof-lis da satyeo meurneobis sferoSi.

3. saxalxo-sabinao uzrunvelyofa.

4. sagzao policia.

5. sanitarul-higienuri RonisZiebebi.

6. naosnoba Sida wylebSi: sanaosno koncesiebi, sanaosno nagebobebi daiZulebiTi RonisZiebebi im nagebobaTa mimarT, romlebic ar arian gan-lagebuli dunaize, bodenis tbaSi, noizidleris tbaSi an sxva sasazRvrosawylosno gzebis sasazRvro nawilze; sawylosno da saxomaldo policiaSida sawylosno gzebze, dunais, bodenis tbis, noizidleris tbisa dasxva sasazRvro sawylosno gzebis sasazRvro nawilebze.

1. erTiani moTxovnebis dadgenis aucileblobis SemTxvevaSi, federalurikanoni aregulirebs administraciul warmoebas, adgens zogad debule-bebs administraciuli pasuxismgeblobisa da am sakiTxze miRebul gada-wyvetilebaTa Sesrulebis Sesaxeb im SemTxvevebSic, rodesac sakanonm-

federaciis da federaciis subieqtebiserTobliv gamgeblobas mikuTvnebuli sakiTxebi

Page 505: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 489 -

deblo kompetencia miniWebuli aqvT miwebs, kerZod, sagadasaxado saqmee-bze; sxvadasxva regulireba SeiZleba aseve SemoRebul iqnes mmarTvelobiscalkeul sferoebSi federaluri an miwis kanonebis safuZvelze, Tukiamas moiTxovs regulirebis sagani.

2. pirveli da meore abzacebis safuZvelze miRebuli federaluri kanon-ebis aRsrulebis Sesaxeb dadgenilebas gamoscems federacia, Tu mi-TiTebul kanonebSi sxva ram ar aris dadgenili. pirveli abzacis, me-4da me-6 punqtebSi miTiTebuli sakiTxebis aRsrulebis Sesaxeb im dadge-nilebebis miRebis wesi, romelTa gamocemazec, federaluri kanonismixedviT, miwebi arian uflebamosili, SesaZlebelia federaluri kano-niT dadgindes.

3. me-2 abzacis Tanaxmad miRebuli kanonebisa da maTi aRsrulebis Sesaxebdadgenilebebis Sefardeba ekisreba federacias an miwebs, imis mixed-viT, sakiTxi Seexeba federaciis, Tu miwis aRmasrulebel saqmianobas.

muxli 12.muxli 12.muxli 12.muxli 12.muxli 12.

1. federaciis gamgeblobas ganekuTvneba kanonmdeblobis zogadi principe-bis dadgena, xolo miwis gamgeblobas _ makonkretebeli kanonebis gamoce-ma da aRmasrulebeli saqmianoba Semdeg sakiTxebze:

1) RaribTa TavSesafari; demografiuli politika, Tu igi ar xvdeba me-10 muxlis moqmedebis qveS; mzrunveli organizaciebi; dedobis, mcir-ewlovanebisa da axalgazrdobis socialuri uzrunvelyofa; im moTx-ovnaTa dadgena, romlebic janmrTelobis dacvis TvalsazrisiT waey-enebaT kurortebsa da sakurorto dawesebulebebs; bunebrivi wyaroebi.

2) konfliqtebis dros Suamavlobis arasasamarTlo sajaro dawesebulebebi.

3) sasamarTlo reforma, kerZod, agraruli gardaqmnebi da gadasaxleba.

4) mcenareTa dacva avadmyofobebisa da mavneblebisgan.

5) eleqtroenergetika, Tu igi ar xvdeba me-10 muxlis moqmedebis qveS.

6) Sromis samarTali, agreTve, soflisa da satyeo meurneobaSi dasaqme-buli muSa-mosamsaxureebis uflebebis dacva.

2. miwis reformis sakiTxebze gadawyvetilebebis miRebisas umaRles damiwebis instanciebs warmoadgenen senatebi, romlebic Sedgeba Tavmj-domarisa da mosamarTleebisagan, administraciis Cinovnikebisa daeqspertebisagan, wevrobis uflebiT; senati, romelsac gadawyvetilebaumaRlesi instanciis saxeliT gamoaqvs, kompetentur federalur samin-istrosTan iqmneba. senatis organizacia, misi amocanebi da saqmis warmoeba,agreTve, sxva organoebis organizaciis principebi, romlebic dakavSirebu-lia miwis reformis gatarebasTan - federaluri kanoniT regulirdeba.masSi SeiZleba miTiTebuli iyos imis Sesaxeb, rom senatis gadawyvetilebaar eqvemdebareba gauqmebas an Secvlas mmarTvelobis wesiT; dauSvebeliapirveli instanciis organoebis moqmedebaTa miwis instanciaSi gasa-Civrebis Cveulebrivi samarTlebrivi saSualebebis SezRudva.

3. Tu miwebis organoebis mier eleqtroenergetikis sakiTxebze miRebuligadawyvetilebebi ewinaaRmdegebian erTmaneTs an Tu miwis mTavroba miwiserTaderT kompetentur instancias warmoadgenda _ am sakiTxebs ganix-ilavs kompetenturi federaluri saministro im SemTxvevaSi, Tu erT-erTi mxare amas moiTxovs im vadaSi, romelic dadgenilia federalurikanoniT. rogorc ki federaluri saministro gamoitans gadawyvetilebas,miwis organoebis mier adre miRebuli gadawyvetilebebi Zalas kargaven.

Page 506: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 490 -

muxli 13.muxli 13.muxli 13.muxli 13.muxli 13. federaciisa da miwebis kompetencia gadasaxadebis sferoSidadgenilia sagangebo federaluri konstituciuri kanoniT („konstituci-uri kanoni finansebis Sesaxeb“).

muxli 14.muxli 14.muxli 14.muxli 14.muxli 14.

1. federaciis gamgeblobas ganekuTvneba kanonmdebloba da aRmasrulebe-li saqmianoba saskolo sferoSi, agreTve skola-internatebsa da stu-dentTa saerTo sacxovreblebTan dakavSirebul sakiTxebSi, Tu mom-devno abzacebSi sxva ram ar aris dadgenili. saskolo saqmes da aRzr-das, romelzec vrceldeba es muxli, ar exeba is sakiTxebi, romelicregulirebulia me-14 a muxlSi.

2. federaciis gamgeblobas ganekuTvneba kanonmdebloba, xolo miwis gamge-blobas _ aRmasrulebeli saqmianoba samoxeleo samarTlis sferoSida im samarTalTan mimarTebaSi, romelic aregulirebs sajaro savalde-bulo skolis maswavleblis Tanamdebobis dakavebas, Tu me-4 abzacis„a“ punqtSi sxva ram ar aris dadgenili. federalur kanons SeuZliamiwis sakanonmdeblo kompetencias miakuTvnos makonkretebel dadge-nilebaTa gamocemis uflebamosileba zustad miTiTebul calkeul de-bulebebze; amasTanave, Sesabamisad gamoiyeneba me-15 muxlis me-6 abzacisdebulebebi. dadgenilebebi aseTi federaluri kanonebis Sesrulebis Sesaxeb,Tu maTSi sxva ram ar aris miTiTebuli, unda gamosces federaciam.

3. federaciis gamgeblobas ganekuTvneba kanonmdeblobis zogadi princi-pebis dadgena, xolo miwebis gamgeblobas _ makonkretebeli kanonebismiReba da aRmasrulebeli saqmianoba Semdeg sakiTxebze:

a) kolegiebis struqtura da Semadgenloba, romlebic federalurisaskolo organoebis farglebSi, miwebsa da administraciul raion-ebSi unda Seiqmnas, am kolegiebis wevrTa raodenobisa da maTi anazRau-rebis CaTvliT.

b) sajaro savaldebulo skolebis organizacia (adgilmdebareoba,mSenebloba, organizaciuli formebi, Seqmna, Senaxva, daxurva, klasebSimoswavleTa raodenoba da mecadineobaTa dro).

c) im sajaro skola-internatebis organizacia, romlebic gaTvaliswineb-ulia mxolod da mxolod an upiratesad savaldebulo skolebismoswavleebisaTvis.

d) profesiuli moTxovnebi, romlebic waredgineba miwebSi, Temebsa anTemTa kavSirebSi im sabavSvo baRebis, bavSvTa saxlebisa da skola-internatebis aRmzrdelebad miRebisas, romlebic gaTvaliswinebu-lia mxolod da mxolod an upiratesad savaldebulo skolebismoswavleebisaTvis.

4. miwebis gamgeblobas ganekuTvneba kanonmdebloba da aRmasrulebelisaqmianoba Semdeg sakiTxebze:

a) im organoTa kompetencia, romlebic umaRles instancias warmoad-genen sajaro savaldebulo skolebis maswavlebelTa samsaxurebrivsaqmianobasTan mimarTebaSi, rac regulirdeba me-2 abzacis TanaxmadSemuSavebuli kanonebiT; am SemTxvevaSi, miwebis kanonSi unda dadg-indes, rom federalurma saskolo organoebma monawileoba undamiiRon miwebSi da administraciul raionebSi - daniSvnebis, samsax-urebriv TanamdebobaTa sxva saxiT dakavebisa da waxalisebaTa ganx-orcielebaSi, aseve, wodebaTa miniWebasa da disciplinarul warmoe-

Page 507: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 491 -

baSi. monawileoba daniSvnebis, samsaxurebriv TanamdebobaTa sxvasaxiT dakavebis, agreTve, waxalisebaTa ganxorcielebaSi yvela SemTx-vevaSi gulisxmobs, rom am sakiTxebze winadadebaTa Setanis uflebaunda ekuTvnodeT qvemdgom federalur saskolo organoebs.

b) sabavSvo baRebisa da bavSvTa saxlebis organizacia.

5. 2-4 abzacSi dadgenil debulebaTagan gamonaklisis wesiT, federaciisgamgeblobas ganekuTvneba kanonmdebloba da aRmasrulebeli saqmiano-ba Semdeg sakiTxebze:

a) sajaro skolebi, sabavSvo baRebi, bavSvTa saxlebi da specialuriskola-internatebi, romlebic sajaro skolebis Semadgenel nawilswarmoadgenen da saswavlo gegmiT gaTvaliswinebuli mecadineobeb-is Catarebas uzrunvelyofen.

b) sajaro skola-internatebi, romlebic mxolod da mxolod an upi-ratesad gaTvaliswinebulia „a“ punqtSi dasaxelebuli specialurikursis moswavleebisaTvis.

c) samoxeleo samarTali da samarTali, romelic „a“ da „b“ punqtebSiCamoTvlil sajaro dawesebulebebSi dasaqmebul maswavlebelTa dasabavSvo baRebis aRmzrdelTa mier Tanamdebobebis dakavebis sak-iTxebs aregulirebs.

6. sajaroa iseTi skolebi, romlebic saskolo saqmeebis xelmZRvanelo-bis kanoniT dadgenili instanciis mier iqmnebian da finansdebian. aseTinstanciebs warmoadgenen federaciis organoebi imdenad, ramdenadacfederaciis gamgeblobas miekuTvneba kanonmdebloba da aRmasrulebe-li saqmianoba iseT sakiTxebze, romlebic dakavSirebulia sajaroskolebis SeqmnasTan, Senaxvasa da daxurvasTan. saskolo saqmeebis xe-lmZRvanelobis kanoniT dadgenil instanciebs warmoadgenen miwebisorganoebi, agreTve, miwis kanonis moTxovnebis Tanaxmad, erToba anerTobaTa kavSiri, radgan miwis gamgeblobas ganekuTvneba kanonmde-bloba an makonkretebel sakanonmdeblo debulebaTa miReba da aRmas-rulebeli saqmianoba iseT sakiTxebze, romlebic dakavSirebulia sa-jaro skolebis Seqmnasa, Senaxvasa da daxurvasTan. sajaro skolebixelmisawvdomia yvelasaTvis, miuxedavad warmoSobisa, sqesisa, rasisa,mdgomareobisa, klasobrivi kuTvnilebisa, enisa da aRmsareblobisa;maTi xelmisawvdomoba ganisazRvreba kanonSi dadgenili wanamZRvrebisSesabamisad. es debuleba aseve moqmedebs sabavSvo baRebis, bavSvTasaxlebisa da skola-internatebis mimarT.

7. skolebi, romlebic ar aris sajaro, warmoadgenen kerZo skolebs; kanonismoTxovnaTa ZaliT, maTze vrceldeba sajaro samarTlis debulebebi.

8. federacias uflebamosileba eniWeba Seagrovos informacia im sakiTx-ebze, romlebic me-2 da me-3 abzacebis Tanaxmad, ganekuTvneba miwebisaRmasrulebel saqmianobas da Seexeba am abzacebSi ganmtkicebuli de-bulebebis safuZvelze miwebis mier miRebuli kanonebisa da dadge-nilebebis dacvas. am mizniT, federacias Tavisi inspeqciebi SeuZliawargzavnos skolebsa da skola-internatebSi. naklovanebaTa aRmoCenisSemTxvevaSi, miwis gubernators SeiZleba mieces miTiTebebi (m. 20, abz.1.) gansazRvrul vadaSi maTi aRmofxvris Sesaxeb. kanonis moTxovnebisSesabamisad, miwis gubernatorma unda miiRos am miTiTebaTa Sesruleb-isaken mimarTuli zomebi, da aseve, unda gamoiyenos miwis kompetenciissferoSi moqmedi organos saxiT mis xelT arsebuli yvela saSualeba.

Page 508: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 492 -

9. maswavleblebis, sabavSvo baRebis aRmzrdelTa samosamsaxuro samarT-lis sferoSi federacias, miwebs, erTobebsa da erTobaTa kavSirebsSoris am pirTa samosamsaxuro urTierTobebTan dakavSirebuli sakanon-mdeblo da aRmasrulebeli kompetenciebis gamijvnis mizniT moqmedebsSesabamisi zogadi debulebebi, romlebic ganmtkicebulia me-10 da 21-emuxlebSi, Tu wina abzacebiT sxva ram ar aris dadgenili. aseTivedebuleba moqmedebs im samarTlis mimarT, romelic aregulirebs mas-wavleblis, sabavSvo baRis aRmzrdelis Tanamdebobis dakavebis wesebs.

10. federaluri kanonis mixedviT, gadawyvetilebani im sakiTxebze, rom-lebic moqmedebs miwebsa da administraciul raionebSi da Seexeba fed-eralur saskolo organoebs, savaldebulo saskolo ganaTlebas, skoleb-is, kerZo skolebis organizacias da urTierTobebs skolasa da ekle-sias (religiur sazogadoebebs) Soris, aseve skolebSi religiis swav-lebas _ Tu es sakiTxebi ar exeba umaRles saswavleblebsa da xe-lovnebaTa akademias _ SeiZleba miiRos erovnulma sabWom, misi wevrebisaranakleb naxevaris monawileobiT da xmebis 2/3-iT. es piroba Tanabradmoqmedebs am sakiTxebze im saxelmwifo xelSekrulebebis mowonebis mi-marT, romlebic Tavisi SinaarsiT Seesabamebian 50-e muxlis Sinaarss.

muxli 14muxli 14muxli 14muxli 14muxli 14a.....1. profesionaluri saskolo swavlebis, agreTve, soflis meurneobis, satyeo

meurneobisa da profesiuli aRzrdis sferoSi _ miwebis gamgeblobasganekuTvneba kanonmdebloba da aRmasrulebeli saqmianoba im sakiTxe-bze, romlebic Seexeba skola-internatebs; garda amisa, im sakiTxebze,romlebic Seexeba samoxeleo samarTals da samarTals, romelic areg-ulirebs im skolebisa da skola-internatebis maswavlebelTa daaRmzrdelTa mier Tanamdebobebis dakavebas, romlebic miTiTebulia ammuxlSi, Tu Semdgom abzacebSi sxva ram ar aris dadgenili. umaRlessaswavleblebSi swavlebis sakiTxebi ar ganekuTvneba profesionalursaskolo swavlebas soflisa da satyeo meurneobis sferoSi.

2. federaciis gamgeblobas ganekuTvneba kanonmdebloba da aRmasrulebe-li saqmianoba Semdeg sakiTxebze:

a) umaRlesi sasoflo-sameurneo saswavleblebi da umaRlesi saswav-leblebi satyeo meurneobis sferoSi, agreTve, soflisa da satyeomeurneobis sferoSi profesiuli skolebis maswavlebelTa momzade-bisa da maTi kvalifikaciis amaRlebis umaRlesi saswavleblebi.

b) specialuri skolebi satyeo saqmis specialistebis mosamzadeblad.

c) sajaro skolebi soflisa da satyeo meurneobis sferoSi, romlebicsaswavlo gegmiT gaTvaliswinebuli mecadineobebis uzrunvelyofismizniT organizaciulad dakavSirebuli arian „a“ da „b“ punqtebSidasaxelebul sajaro skolebTan an romelime, soflisa da satyeomeurneobis sferoSi gamocdil federalur dawesebulebasTan.

d) skola-internatebi, romlebic gaTvaliswinebulia mxolod da mx-olod „a“_“c“ punqtebSi miTiTebuli skolebis moswavleebisaTvis.

e) samoxeleo samarTali da samarTali, romelic aregulirebs „a“_“c“punqtebSi dasaxelebul dawesebulebaTa maswavleblisa da aRmzrde-lis Tanamdebobis dakavebis sakiTxebs.

f) dotaciebi soflisa da satyeo meurneobis sferoSi konfesionaluriskolebis personalis Sromis anazRaurebisaTvis.

Page 509: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 493 -

g) federaluri sacdeli dawesebulebebi, romlebic Seexeba soflisada satyeo meurneobas da saswavlo gegmebiT gaTvaliswinebuli mec-adineobebis uzrunvelyofis mizniT, organizaciulad dakavSirebu-lia federaciis mier soflisa da satyeo meurneobis sferoSi Seqm-nil romelime skolasTan.

3. Tu es ar exeba me-2 abzacSi CamoTvlil sakiTxebs, maSin federaciisgamgeblobas ganekuTvneba kanonmdebloba, xolo miwebis gamgeblobas _aRmasrulebeli saqmianoba Semdeg sakiTxebze:

a) religiis swavleba.

b) samoxeleo samarTali da samarTali, romelic aregulirebs sajaroprofesionaluri da soflisa da satyeo meurneobis sferoSi arse-buli specialuri skolebis maswavleblebisa da sajaro skola-internatebis aRmzrdelTa Tanamdebobis dakavebis wess, romlebicgaTvaliswinebulia mxolod da mxolod an upiratesad aRniSnuliskolebis moswavleebisaTvis, garda im sakiTxebisa, romlebic Seex-eba maswavleblebisa da aRmzrdelebis samsaxurebriv saqmianobasTanmimarTebaSi umaRlesi instanciis organoTa kompetencias.

federalur kanonebs, romlebic „b“ punqtis moTxovnaTa Sesabamisad miiRe-ba, SeuZliaT miwebis sakanonmdeblo kompetencias gadascen makonkretebeldadgenilebaTa gamocemis uflebamosileba zustad gansazRvrul debule-bebze, romlis drosac gamoiyeneba me-15 muxlis me-6 abzaci. dadgenilebaaseTi federaluri kanonebis Sesrulebis Sesaxeb, Tu maTSi sxva ram araris dadgenili, unda gamosces federaciam.

4. federaciis gamgeblobas ganekuTvneba kanonmdeblobis zogadi princi-pebis dadgena, xolo miwebis gamgeblobas _ makonkretebeli kanonebisgamocema da aRmasrulebeli saqmianoba:

a) soflisa da satyeo meurneobis sferoSi profesiuli skolebis mima-rT: rogorc swavlebis miznis gansazRvris, ise savaldebulo sag-nebis, ufaso swavlebis, agreTve, swavlebis savaldebulobisa daerTi miwis skolidan meore miwis skolaSi gadasvlis sakiTxebze.

b) soflisa da satyeo meurneobis sferoSi specialuri skolebis mima-rT: miRebis pirobebis, swavlebis miznis, organizaciuli formebis,mecadineobaTa da savaldebulo sagnebis moculobis, ufaso swavlebisada erTi miwis skolidan meore miwis skolaSi gadasvlis sakiTxebze.

c) im sakiTxebze, romlebic Seexeba sajaro samarTlis debulebaTagavrcelebas soflisa da satyeo meurneobis sferoSi arsebul ker-Zo profesionalur da specialur skolebze, me-2 abzacis „b“ punqt-Si miTiTebuli skolebis gamoklebiT.

d) im sabWoebis organizaciisa da kompetenciis sakiTxebze, romlebicaxorcieleben miwebisTvis dakisrebul aRmasrulebel saqmianobas i.abzacSi CamoTvlil sakiTxebze.

5. soflisa da satyeo meurneobis sferoSi, me-2 abzacis „c“ da „g“ pun-qtebSi CamoTvlili specialuri skolebisa da sacdeli dawesebulebe-bis Seqmna mxolod im SemTxvevaSi daiSveba, Tu im miwis mTavroba,romlis teritoriazec unda imyofebodes specialuri skola an sacde-li dawesebuleba, Tanaxmaa mis Seqmnaze. aseTi Tanxmoba saWiro araris, rodesac laparakia soflisa da satyeo meurneobis sferoSi ise-Ti specialuri skolis Seqmnaze, romelic, saswavlo gegmiT gaTval-iswinebuli mecadineobebis uzrunvelyofis mizniT, organizaciulad

Page 510: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 494 -

unda daukavSirdes soflisa da satyeo meurneobis sferoSi skolismaswavlebelTa mosamzadebel da kvalifikaciis asamaRlebel romelimedawesebulebas.

6. federacia uflebamosilia zedamxedveloba ganaxorcielos mis mierdadgenil moTxovnaTa dacvaze, im sakiTxebTan dakavSirebiT, romlebicme-3 da me-4 abzacebis Sesabamisad, miwebis aRmasrulebel saqmianobasganekuTvneba.

7. me-14 muxlis me-6, me-7, me-9 abzacebis moTxovnebi moqmedeben im sakiTxTamimarTac, romlebic CamoTvlilia pirveli abzacis pirvel winadadebaSi.

8. im sakiTxebze, romlebic miTiTebulia me-4 abzacSi, federaluri kanon-ebi miiReba erovnuli sabWos mier, xmebis 2/3-is umravlesobiT, Tusaxezea misi wevrebis aranakleb naxevari.

braziliabraziliabraziliabraziliabrazilia

braziliis federaciuli respublikis konstitucia (1988 w.)braziliis federaciuli respublikis konstitucia (1988 w.)braziliis federaciuli respublikis konstitucia (1988 w.)braziliis federaciuli respublikis konstitucia (1988 w.)braziliis federaciuli respublikis konstitucia (1988 w.)

(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)

muxlimuxlimuxlimuxlimuxli 23. 23. 23. 23. 23. kavSiris, Statebis, federaluri olqi da municipiis erToblivkompetenciaSi Sedis:

I _ konstituciisa da kanonebis dacvasa da demokratiuli institute-bis saqmianobaze kontrolis ganxorcieleba da saxelmwifo sakuTre-bis dacva.

II _ janmrTelobisa da saxelmwifo samedicino samsaxuris dacva iseve,rogorc fizikuri naklis mqone pirebis dacva da dacvis garantiebi.

III _ dokumentebis, nawarmoebebisa da sxva istoriuli, samxatvro dakulturuli faseulobebis, Zeglebis, unikaluri bunebrivi land-Saftis da arqeologiuri adgilebis dacva.

IV _ istoriuli, samxatvro da kulturuli Rirebulebis mqone xe-lovnebis nawarmoebebisa da sxva qonebis ganadgurebis safrTxisTavidan acileba.

V _ Tanxebis gacema kulturis, ganaTlebisa da mecnierebis sasarge-blod.

VI _ garemos dacva da nebismieri formiT misi gaWuWyianebis winaaRm-deg brZola.

VII _ florisa da faunis dacva.

VIII _ sasoflo-sameurneo warmoebis ganviTareba da sasursaTo maragisSeqmna.

IX _ sabinao mSeneblobis programebis ganviTareba da sabinao da sani-taruli pirobebis gaumjobeseba.

X _ siRaribisa da marginalurobis winaaRmdeg da sazogadoebis amfenebis socialuri integraciisaTvis brZola.

XI _ TavianT teritoriebze hidro da samTo resursebis gamokvlevebisada eqspluataciisaTvis gamoyofili koncesiebis registracia, maTzemeTvalyureoba da kontrolis ganxorcieleba.

XII _ moZraobis usafrTxoebis RonisZiebaTa dadgena da gatareba.

damatebiTi kanoni adgens kavSirsa da Statebs, federalur olqsa damunicipiebs Soris TanamSromlobis wesebs, mxedvelobaSi iRebs ra erovnulimasStabiT ganviTarebisa da keTildReobis Tanabrobas.

Page 511: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 495 -

muxli 24.muxli 24.muxli 24.muxli 24.muxli 24. kavSiris, Statebisa da federaluri olqis kompetenciaSi Sediskonkurentul safuZvelze kanonebis miReba Semdeg sakiTxebze:

I _ sagadasaxado, safinanso, penitencialuri, sameurneo, saqalaqosamarTali.

II _ biujeti.

III _ komerciuli gaerTianebebi.

IV _ sasamarTlo momsaxurebis Rirebuleba.

V _ warmoeba da moxmareba.

VI _ satyeo meurneoba, nadiroba, meTevzeoba, fauna, bunebis dacva,niadagis da bunebrivi resursebis SenarCuneba, garemos dacva da misgaWuWyianebaze kontroli.

VII _ istoriuli, kulturuli, mxatvruli, turistuli da bunebrivisimdidris SenarCuneba.

VIII _ pasuxismgebloba garemosaTvis, momxmareblisaTvis, qonebisaTvis,mxatvruli, esTetikuri, istoriuli, turistuli da bunebrivi resurse-bisaTvis miyenebuli zianisaTvis.

IX _ aRzrda, kultura, ganaTleba da sporti.

X _ wvrilman saqmeebze sasamarTlo ganxilvis organoebis Seqmna dafunqcionireba.

XI _ sasamarTlo warmoeba.

XII _ socialuri uzrunvelyofa, janmrTelobis dacva.

XIII _ iuridiuli momsaxureba da sajaro advokatura.

XIV _ fizikuri naklis mqone pirebis dacva da socialuri integracia.

XV _ bavSvTa da axalgazrdobis dacva.

XVI _ samoqalaqo policiis organizacia, misi uflebebi da movaleobebi.

§ 1. konkurirebadi kanonmdeblobis sferoSi kavSiris kompetencia zogadinormebis dadgeniT Semoifargleba.

§ 2. kavSiris kompetencia zogadi xasiaTis sakanonmdeblo normebis dadge-nis sferoSi ar gamoricxavs Statebis damatebiT kompetencias.

§ 3. zogadi normebis Sesaxeb federaluri kanonis ararsebobis SemTxveva-Si, Statebi axorcieleben sakanonmdeblo kompetencias sruli moculo-biT, Tavisi specifikis gaTvaliswinebiT.

§ 4. zogadi normebis Sesaxeb federaluri kanonis miRebis SemTxvevaSi,Statis kanoni wyvets moqmedebas, Tu igi ewinaaRmdegeba federalur kanons.

germaniis federaciuli respublikagermaniis federaciuli respublikagermaniis federaciuli respublikagermaniis federaciuli respublikagermaniis federaciuli respublika

germaniis federaciuli respublikis ZiriTadi kanonigermaniis federaciuli respublikis ZiriTadi kanonigermaniis federaciuli respublikis ZiriTadi kanonigermaniis federaciuli respublikis ZiriTadi kanonigermaniis federaciuli respublikis ZiriTadi kanoni

(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)

muxli 70.muxli 70.muxli 70.muxli 70.muxli 70.

(1) miwebs aqvT kanonmdeblobis ufleba imdenad, ramdenadac sakanonmdeb-lo xelisuflebis ganxorcielebis ufleba ZiriTadi kanoniT ar ganekuTvne-ba federacias.

(2) federaciisa da miwebis kompetenciaTa gamijvna dgindeba gansakuTre-

buli da konkurirebadi kanonmdeblobis Sesaxeb ZiriTadi kanonis moTx-ovnaTa Sesabamisad.

Page 512: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 496 -

muxli 71.muxli 71.muxli 71.muxli 71.muxli 71. federaciis gansakuTrebuli sakanonmdeblo kompetenciis sfer-oSi miwebs gaaCniaT kanonmdeblobis ufleba mxolod maSin da imdenad,rodesac da ramdenadac isini amaze specialurad arian uflebamosilifederaluri kanoniT.

muxli 72.muxli 72.muxli 72.muxli 72.muxli 72.

(1) konkurirebadi sakanonmdeblo kompetenciis sferoSi miwebs kanonmde-blobis ufleba gaaCniaT mxolod maSin da imdenad, rodesac da ramdena-dac federacia ar iyenebs Tavis sakanonmdeblo uflebas.

(2) am sferoSi federacias gaaCnia kanonmdeblobis ufleba, Tuki arse-

bobs federaluri sakanonmdeblo regulirebis aucilebloba imdenad,ramdenadac:

1. romelime sakiTxi ar SeiZleba efeqturad daregulirdes calkeulimiwebis kanonmdeblobiT.

2. romelime sakiTxis regulirebam erTi, calke aRebuli miwis kanonmde-blobiT SeiZleba ziani miayenos sxva miwis an mTlianad qveynis inter-esebs an

3. amas moiTxovs samarTlebrivi an ekonomikuri erTianobis dacva, ker-Zod, cxovrebiseuli pirobebis erTgvarovneba, miwebis arsebulisazRvrebisagan damoukideblad

muxli 74.muxli 74.muxli 74.muxli 74.muxli 74. konkurirebadi sakanonmdeblo kompetencia vrceldeba Semdegsferoebze:

1. samoqalaqo samarTali, sisxlis samarTali da ganaCenTa aRsruleba,sasamarTlo wyobileba, samarTalwarmoeba, advokatura, notariati daiuridiuli konsultacia.

2. moqalaqeobrivi mdgomareobis aqtebi.

3. kavSirebis da krebebis samarTali.

4. qveyanaSi ucxoelebis yofna da mudmivi cxovreba.

4a. kanonmdebloba iaraRisa da asafeTqebeli nivTierebebis Sesaxeb.

5. germanuli kulturis Zeglebis sazRvargareT gatanisagan dacva.

6. ltolvilebisa da gaZevebulTa saqme.

7. saxelmwifo socialuri uzrunvelyofa.

8. miwebis moqalaqeoba.

9. samxedro ziani da misi anazRaureba.

10. omis invalidebisa da omis cocxlad darCenil msxverplTa uzrunvely-ofa da mzrunveloba yofil samxedro tyveebze.

10a.daRupul meomarTa, tiraniisa da sxva msxverplTa saflavebi.

11. sameurneo samarTali (samTo saqme, mrewveloba, energetikuli meurneo-ba, xelosnoba, kustaruli mrewveloba, vaWroba, sabanko da sabirJosaqme, kerZo dazRveva).

11a. birTvuli energiis warmoeba da gamoyeneba mSvidobiani miznebisaTvis,am miznisaTvis gankuTvnil danadgarTa eqspluatacia; birTvulireaqciebisa da ionizirebuli gamosxivebis saSiSroebisagan dacva,da radioaqtiur zemoqmedebaTa likvidacia.

12. Sromis samarTali _ warmoebis organizaciis, Sromis dacvisa da da-qiravebisas Suamdgomlobis CaTvliT; socialuri dazRveva, umuSevro-bisagan dazRvevis CaTvliT.

Page 513: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 497 -

13. daxmareba kulturis sferoSi da xelSewyoba samecniero-kvleviT muSaobaSi.

14. iZulebiTi gasxvisebis samarTali, ramdenadac is exeba 73-e da 74-emuxlebSi miTiTebul saqmeebs.

15. miwis da miwaze sakuTrebis, bunebrivi resursebisa da warmoebis saSu-alebebis gadasvla sazogadoebriv sakuTrebaSi an sxva formis sazoga-doebriv meurneobaSi.

16. ekonomikuri Zalauflebis borotad gamoyenebis Tavidan acileba.

17. soflisa da satyeo meurneobaSi warmoebisaTvis xelSewyoba, sasursa-To saqonliT uzrunvelyofa, sasoflo da satyeo meurneobis produ-qciis Semotana da gatana, TevzWera Ria zRvasa da sanapiro wylebSi danapiris dacva.

18. miwaze sakuTrebis gadasvla, miwis samarTali da sasoflo-sameurneoijara, sabinao saqme, Casaxleba, xutorebi.

19. RonisZiebebi adamianebisa da cxovelTa sayovelTaod saSiSi da gadam-debi daavadebebis winaaRmdeg; nebarTva saeqimo da sxva samedicinoprofesiebsa da samedicino saSualebaTa warmoebaze, medikamentebiT,saeqimo saSualebebiT, narkotikebiTa da SxamebiT vaWroba.

19a. saavadmyofoebis marTva da maTi momsaxurebis tarifebi.

20. sursaTiT, farTo moxmarebis sagnebiT, furaJiT, soflisa da satyeomeurneobisaTvis saTesle da sanerge masalebiT vaWrobis dacva daxeebisa da mcenareulobaTa dacva avadmyofobebisa da mavneblebisagan,agreTve, cxovelTa samyaros dacva.

21. naosnoba Ria zRvaSi da sanapiro wylebSi, wylis amosacnobi niSnebi,Sida naosnoba, meteorologiuri samsaxuri, sazRvao arxebi da saerTodaniSnulebis Sida sawylosno gzebi.

22. gzebze moZraoba, saavtomobilo saqme, Sori mimosvlis gzebis mowyobada zedamxedveloba maT gamarTulobaze, agreTve, saxelmwifo gzebiTsargeblobisaTvis gadasaxadebis amoReba da ganawileba.

23. saliandago gzebi, garda federaluri da mTis rkinigzisa.

24. narCenebis ganadgureba, sahaero sivrcis dabinZurebisagan dacva daxmauris winaaRmdeg brZola.

muxli 74muxli 74muxli 74muxli 74muxli 74a.....(1) konkurirebadi kanonmdebloba vrceldeba sajaro samarTlisa da mzrun-velobis organoTa saxelmwifo mosamsaxureebis Sromis anazRaurebasa damaT Senaxvaze imdenad, ramdenadac 73-e muxlis me-8 punqtis Tanaxmad, fed-eracias amaze gansakuTrebuli sakanonmdeblo kompetencia ar gaaCnia.

(2) federaluri kanonebi, romlebic pirveli abzacis Sesabamisadaa miRe-

buli saWiroeben bundesratis Tanxmobas.

(3) bundesratis Tanxmobas aseve moiTxoven federaluri kanonebi, rom-

lebic miiReba 73-e muxlis me-8 punqtis Sesabamisad, ramdenadac pirveliabzacis Tanaxmad, isini iTvaliswineben anazRaurebisa da Senaxvis feder-aluri kanonebisagan gansxvavebul farglebs.

(4) pirveli da meore abzacebi vrceldeba miwis sasamarTloTa Senax-

vazec. im kanonebis mimarT, romlebic miRebulia 98-e muxlis pirveliabzacis Sesabamisad, gamoiyeneba mesame abzaci.

muxli 30.muxli 30.muxli 30.muxli 30.muxli 30. saxelmwifo uflebamosilebaTa ganxorcieleba da saxelmwifo

Page 514: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 498 -

amocanaTa Sesruleba ganekuTvneba miwis gamgeblobas, Tu ZiriTadi kanoniar adgens an ar uSvebs sxva wess.

indoeTiindoeTiindoeTiindoeTiindoeTi

indoeTis konstituciis me-7 damatebaindoeTis konstituciis me-7 damatebaindoeTis konstituciis me-7 damatebaindoeTis konstituciis me-7 damatebaindoeTis konstituciis me-7 damateba

(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)

CamonaTvali III. kavSirisa da Statis erTobliv gamgeblobas mikuTvneb-CamonaTvali III. kavSirisa da Statis erTobliv gamgeblobas mikuTvneb-CamonaTvali III. kavSirisa da Statis erTobliv gamgeblobas mikuTvneb-CamonaTvali III. kavSirisa da Statis erTobliv gamgeblobas mikuTvneb-CamonaTvali III. kavSirisa da Statis erTobliv gamgeblobas mikuTvneb-uli sakiTxebi:uli sakiTxebi:uli sakiTxebi:uli sakiTxebi:uli sakiTxebi:

1. sisxlis samarTali, yvela sakiTxis CaTvliT, romelic gaTvaliswineb-ulia indoeTis sisxlis samarTlis kodeqsiT _ am konstituciis samo-qmedod SemoRebis droisaTvis, amasTanave im kanonebis darRvevis gamok-lebiT, romlebic aRniSnulia I da II CamonaTvalSi; aseve, samoqalaqoxelisuflebis dasaxmareblad samxedro-sazRvao, qveiTi an sahaero Zalebisan kavSiris nebismieri SeiaraRebuli Zalebis gamoyenebis gamoklebiT.

2. sisxlis samarTlis procesi, yvela im sakiTxis CaTvliT, romelicmocemulia sisxlis samarTlis saproceso kodeqsSi _ am konstituciissamoqmedod SemoRebis momentisaTvis.

3. prevenciuli patimroba im mizezebiT, romlebic dakavSirebulia rome-lime Statis usafrTxoebasTan, sajaro wesrigis SenarCunebasTan anmomaragebisa da im samsaxurebis muSaobis uzrunvelyofasTan, romleb-sac arsebiTi mniSvneloba aqvT sazogadoebisaTvis.

4. dapatimrebulTa, braldebulTa da am CamonaTvalis me-3 punqtSi mocemulimizezebiT prevenciuli patimrobis qveS myofi pirebis erTi StatidanmeoreSi gadayvana.

5. qorwineba da ganqorwineba; bavSvebi da arasrulwlovnebi; Svilad ayva-na; anderZi; anderZis ararseboba da memkvidreoba; saerTo ojaxi dagayofa; moqalaqeobrivi mdgomareobis yvela sakiTxi, romlebTan mima-rTebaSic, am konstituciis samoqmedod SemoRebamde sasamarTlo ganx-ilvis mxareebi, uSualod eqvemdebarebodnen TavianT sakuTar samarTals.

6. qonebis gadacema, sasoflo-sameurneo miwebis gamoklebiT; beWdiani dasxva dokumentebis registracia.

7. kontraqtebi, amxanagobebis kontraqtebis CaTvliT, warmomadgenloba,xelSekrulebebi, gadazidvebi da kontraqtis sxva gansakuTrebuliformebi, im kontraqtebis gamoklebiT, romlebic Seexebian sasoflo-sameurneo miwebs.

8. samarTaldarRveva, romelic iZleva sarCelis wardgenis safuZvels.

9. gakotreba da gadaxdisuunaroba.

10. mindobili sakuTreba da misi mesakuTreebi.

11. generaluri administratorebi da mindobili sakuTrebis oficialurimesakuTreebi.

11a. marTlmsajulebis ganxorcieleba; yvela sasamarTlos Camoyalibebada organizacia, uzenaesi da umaRlesi sasamarTloebis garda.

12. mowmis Cveneba da fici; kanonebis, sajaro aqtebisa da dokumentebiscnoba, samarTalwarmoeba.

13. samoqalaqo procesi, am konstituciis samoqmedod SemoRebis drois-aTvis, samoqalaqo-saproceso kodeqsSi mocemuli yvela sakiTxis CaTv-liT, xandazmuloba da arbitraJi.

Page 515: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 499 -

14. upativcemuloba sasamarTlosadmi, uzenaesi sasamarTlosadmi upa-tivcemulobis gamoklebiT.

15. maTxovroba; maTxovrebi da momTabare tomebi.

16. suliT avadmyofoba da Wkuasustoba, suliT avadmyofTa da WkuasustTaSenaxvisa da mkurnalobis adgilebis CaTvliT.

17. cxovelebisadmi daundobeli mopyrobis aRkveTa.

17a. tyeebi.17b. gareuli cxovelebisa da frinvelebis dacva.

18. kvebis produqtebisa da sxva saqonlis falsifikacia.

19. narkotikebi da Sxamebi, opiumis mimarT I CamonaTvalis 59-e punqtismoTxovnaTa dacviT.

20. ekonomikuri da socialuri dagegmva.

20a. kontroli Sobadobaze da ojaxis dagegmva.

21. komerciuli da samrewvelo monopoliebi, sindikatebi da trestebi.

22. profesiuli kavSirebi; samrewvelo da SromiTi konfliqtebi.

23. socialuri uzrunvelyofa da socialuri dacva, dasaqmeba da umuSevroba.

24. mSromelTa keTildReoba, Sromis pirobebis CaTvliT, uzrunvelyofisfondi, mewarmeTa pasuxismgebloba, muSaTa kompensaciebi, invalidobisada moxucebulobis pensia da dedaTa daxmareba.

25. ganaTleba _ teqnikuri, samedicino da sauniversiteto ganaTlebis CaTv-liT, I CamonaTvalis 63-e, 64-e, 65-e da 66-e punqtebis dacviT; muSaTaprofesiuli da teqnikuri swavleba.

26. iuridiuli, samedicino da sxva profesiebi.

27. im pirTa daxmareba, romlebmac datoves TavianTi Tavdapirveli sacx-ovrebeli adgili _ indoeTisa da pakistanis dominionebis Camoyalibeb-is Sedegad da maTi aRdgena uflebebSi.

28. qvelmoqmedeba, saqvelmoqmedo da religiuri dawesebulebebi da Semow-irulobebi.

29. erTi Statidan meoreSi infeqciuri da gadamdebi avadmyofobebis daadamianis, cxovelebis an mcenareebis parazitebis gavrcelebis aRkveTa.

30. Sobadobisa da sikvdilianobis statistika, registraciis CaTvliT.

31. portebi, parlamentis kanonis an arsebuli kanonis safuZvelze mTavarportebad gamocxadebulTa gamoklebiT.

32. naosnoba da navigacia Sina sawylosno gzebze meqanikuri Zravis mqonegemebiT da am sawylosno gzebze moZraobis wesebi; agreTve, Sina sawy-losno gzebze mgzavrebis gadayvana da tvirTebis gadazidva, naciona-luri mniSvnelobis sawylosno gzebis mimarT I CamonaTvalSi mocemu-li debulebebis dacviT.

33. savaWro da komerciuli operaciebi, agreTve, warmoeba, momarageba daganawileba:

a) mrewvelobis nebismieri dargis produqciisa, Tu parlamentma, kano-niT, sajaro interesebisaTvis mizanSewonilad gamoacxada mrewvelo-bis am dargze da am saxis importirebul saqonelze sakavSiro kon-trolis daweseba.

b) sakvebi produqtebisa, sakvebad vargisi zeTiani Teslisa da zeTisCaTvliT.

Page 516: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 500 -

c) cxovelTa sakvebisa da sxva koncentratebisa.

d) nedleuli-bambisa, rogorc gasufTavebulis, ise gausufTavebelisda bambis Teslisa.

33a. zoma da wona, standartebis dadgenis gamoklebiT.

34. fasebze kontroli.

35. meqanikuri Zravis mqone gadamzidi saSualebebi; principebi, romlebsacam saSualebebze gadasaxadebis dadgena efuZneba.

36. fabrikebi.

37. orTqlis qvabebi.

38. eleqtroenergia.

39. gazeTebi, wignebi da sabeWdi manqanebi.

40. arqeologiuri gaTxrebi da Zeglebi, parlamentis kanoniT erovnulimniSvnelobis mqoned gamocxadebulTa garda.

41. im qonebis (sasoflo-sameurneo miwebis CaTvliT) dacva, marTva da gamge-bloba, romelic kanoniT gamocxadebulia evakuirebulTa qonebad.

42. qonebis SeZena an rekvizicia.

44.sagerbo mosakrebeli (raodenobis dadgenis gareSe) sasamarTlo sager-bo gadasaxdelebis saxiT mokrebilis garda.

45. II da III CamonaTvalSi miTiTebuli nebismieri sakiTxis gamoZieba dastatistika.

46.uzenaesi sasamarTlos garda, yvela sasamarTlos iurisdiqcia da ufle-bamosileba am CamonaTvalSi miTiTebul nebismier sakiTxze.

47.gadasaxdelebi am CamonaTvalSi miTiTebul nebismier sakiTxze, sasa-marTlos mier amoRebuli gadasaxdelebis garda.

federaciis subieqtebis gamgeblobasmikuTvnebuli sakiTxebi

avstriaavstriaavstriaavstriaavstria

avstriis respublikis federaluri konstituciuri kanoni 1920avstriis respublikis federaluri konstituciuri kanoni 1920avstriis respublikis federaluri konstituciuri kanoni 1920avstriis respublikis federaluri konstituciuri kanoni 1920avstriis respublikis federaluri konstituciuri kanoni 1920

(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)muxli 15.muxli 15.muxli 15.muxli 15.muxli 15.

1. Tu romelime sakiTxi federaluri konstituciis Tanaxmad, aSkarad arganekuTvneba federaciis kompetencias sakanonmdeblo an aRmasrulebelisaqmianobis sferoSi, maSin igi ganekuTvneba miwebis kompetenciis sferos.

2. uSiSroebis adgilobrivi policiis sakiTxebi (e.i. uSiSroebis polici-is im nawilis, romlis saqmianoba Seexeba mxolod da mxolod an upi-ratesad erTobis mcxovrebTa adgilobriv interesebs). uSiSroebis adg-ilobrivi policia Sedis erTobaSi da misi funqciebis ganxorcieleba,am erTobis ZalebiT, adgilobrivi erTobis farglebSi SeiZleba iqnasuzrunvelyofili. federacias ekisreba meTvalyureoba erTobis saqmee-bis warmoebaze da naklovanebaTa aRmoCenis SemTxvevaSi federaciauflebamosilia miwis gubernators misces miTiTeba maTi aRmofxvrisSesaxeb (muxli 103). federacias, amave mizniT, SeuZlia erTobaSi warg-zavnos inspeqciebi; miwis gubernatori saqmis kursSi unda iqnas Cay-enebuli _ TiToeul konkretul SemTxvevaSi.

Page 517: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 501 -

3. Tu miwebis mier gamocemuli sakanonmdeblo debulebebi Teatrisa dakinos, aseve, sajaro gamofenebis, warmodgenebisa da sanaxaobebis Sesaxebar ganekuTvnebian sawarmoo-teqnikur, samSeneblo da xanZarsawinaaRm-dego sakiTxebs, federaluri policiis organoebs, maTi adgilobrivikompetenciebis sferos gaTvaliswinebiT unda eniWebodeT, sul cota,maT organizaciaze meTvalyureobis uflebamosileba, agreTve, am kanon-ebiT gaTvaliswinebuli uflebamosilebebis ganxorcielebisas pirve-li instanciis uflebebi.

4. federaciisa da Sesabamisi miwis SeTanxmebuli kanonebiT regulirdeba,Tu ra moculobiT gadaecema aRmasrulebeli saqmianoba _ federaluripoliciis oficialuri kompetenciebis sferos _ adgilobrivi sagzaopoliciis (muxli 118, abzaci 3, p. 4) da Sida sawylosno gzebze wylis dagemebis policiis gamoklebiT, garda dunais, bodenis tbis, noizidl-eris tbisa da sxva sazRvrispira sawylosno gzebis sasazRvro monakveT-ebisa, romlebic federaluri policiis kompetenciis sferos ganekuTvneba.

5. aRmasrulebeli aqtebi im nagebobaTa mSeneblobis sferoSi, romlebicfederacias ekuTvnis da emsaxureba iseT sajaro miznebs, rogoricaafederaciis an sajaro dawesebulebebis maT Soris, skolebisa da saa-vadmyofoebis, samxedro mosamsaxureebis an federaciis sxva mosamsaxu-reebis yazarmebSi ganlageba _ ganekuTvneba arapirdapir federalurmmarTvelobas; amasTanave, am sakiTxebis gadawyvetisas bolo instan-cias warmoadgens miwis gubernatori. am SemTxvevebSi, mSeneblobis fas-adis garegani gaformeba da simaRlis gansazRvra ganekuTvneba miwisaRmasrulebel saqmianobas.

6. imasTan dakavSirebiT, rom federacias unarCundeba mxolod kanonmde-blobis zogadi principebis dadgenis ufleba _ federaluri kanoniTgaTvaliswinebul farglebSi, konkretizacia xorcieldeba miwebis kanon-mdeblobiT. makonkretebeli kanonebis miRebisaTvis federalurma kanonmaSeiZleba daadginos vada, romelic federaluri sabWos Tanxmobis gareSe,ar SeiZleba iyos eqvs Tveze naklebi da erT welze meti. Tu miwa aricavs dadgenil vadas, makonkretebeli kanonis gamocemis uflebamosilebagadadis federaciaze. miwis mier makonkretebeli kanonis miRebis SemTx-vevaSi, federaciis makonkretebeli kanoni kargavs Zalas. im SemTxveveb-Si, rodesac federaciis, rogorc sakanonmdeblo xelisuflebis sub-ieqtis mier, ar aris dadgenili zogadi principebi _ miwas TavisufladSeuZlia kanonmdeblobiT moawesrigos es sakiTxebi. mas Semdeg, racfederacia daadgens zogad principebs, federaluri kanoniT gansazRvrulvadaSi miwis kanonmdeblobis debulebebi SesabamisobaSi unda iqnasmoyvanili zogadi principebis damdgen kanonTan.

7. Tu aqts, romelic miwis aRmasrulebeli saqmianobis procesSi undamiiRon me-11, me-12 muxlebis da me-14 muxlis me-2 da me-3 abzacebSi, da me-14amuxlis me-3 da me-4 abzacebSi miTiTebul sakiTxebze _ mniSvneloba eqnebaramdenime miwisaTvis, maSin dainteresebulma miwebma jer unda SeaTanxmonTavianTi saqmianoba. Tu isini SeTanxmebas ver miaRweven sakiTxis dRiswesrigSi dadgomis momentidan eqvsi Tvis manZilze _ am aqtis gamocemiskompetencia, am miwebidan erT-erTi an romelime dainteresebuli mx-aris winadadebiT gadadis kompetentur federalur saministroze. ufrodetaluri debulebebi SesaZlebelia dadgindes im federaluri kanon-ebiT, romlebic miRebulia me-11, me-12 muxlebis, me-14 muxlis me-2 dame-3 abzacebisa da me-14a muxlis me-3 da me-4 abzacebis safuZvelze.

Page 518: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 502 -

8. im sakiTxebze, romlebic me-11 da me-12 muxlebis Sesabamisad federaci-is sakanonmdeblo kompetencias ganekuTvneba, mas ufleba aqvs zedamxed-veloba ganaxorcielos mis mier dawesebul moTxovnebze.

9. sakanonmdeblo saqmianobis sferoSi, miwebs ufleba aqvT gamoscen imsakiTxebis regulirebisaTvis aucilebeli debulebebi, romlebic Se-exebian sisxlisa da samoqalaqo samarTlis sferos.

10. miwis kanonebi, romlebsac cvlileba SeaqvT miwis farglebSi arsebu-li saerTo-saxelmwifoebrivi mmarTvelobis organoebis struqturaSian axleburad aregulireben maTTan dakavSirebul sakiTxebs, SeiZlebagamoqveyndes mxolod federaluri mTavrobis TanxmobiT.

muxli 15muxli 15muxli 15muxli 15muxli 15a.....1. federacias da miwebs SeuZliaT urTierT Soris dadon SeTanxmeba Ta-

vianTi kompetenciis sakiTxebze. federaciis mxridan aseTi SeTanxmebisdadeba, misi sagnis mixedviT, dakisrebuli aqvT federalur mTavrobasan federalur ministrebs. SeTanxmebebi, romlebic savaldebulo undaiyos federaluri sakanonmdeblo xelisuflebis organoebisaTvis, Sei-Zleba daidos mxolod federaluri mTavrobis mier erovnuli sabWosTanxmobiT; amasTanave, sabWos aseT gadawyvetilebaze vrceldeba 50-emuxlis me-3 abzacis moTxovnebi; isini unda gamoqveyndnen federalurikanonebis biuletenSi.

2. miwebs Soris SeTanxmebebi SeiZleba daidos mxolod im sakiTxebze,romlebic ganekuTvnebian maT kompetencias da amis Sesaxeb dauyovneblivunda ecnobos federalur mTavrobas.

3. pirveli abzaciT gaTvaliswinebul SeTanxmebebze vrceldeba saerTa-Soriso saxelSekrulebo samarTlis principebi. es debuleba aseve exebame-2 abzacSi miTiTebul SeTanxmebebs, Tu dainteresebuli miwebis iden-turi konstituciuri kanonebiT sxva ram ar aris gaTvaliswinebuli.

muxli 16.muxli 16.muxli 16.muxli 16.muxli 16.

1. miwebi valdebuli arian miiRon zomebi, romlebic maTi sakuTari kompe-tenciebis sferoSi Sedis da romlebic aucilebelia saxelmwifo xelSek-rulebebis Sesasruleblad; Tu miwebi droulad ar Seasruleben am valde-bulebas, am zomebis, aseve, aucilebeli kanonebis miRebis kompetencia,gadadis federaciaze. mas Semdeg, rac miwa miiRebs aucilebeli zomebs,federaciis mier am debulebis Sesabamisad miRebuli zomebi, kerZod, amasTandakavSirebiT miRebuli kanoni an dadgenileba Zalas kargavs.

2. ucxo saxelmwifosTan dadebuli xelSekrulebebis Sesrulebisas fed-eracias aqvs aseve im sakiTxebze zedamxedvelobis ufleba, romlebicmiwebis kompetencias ganekuTvneba. amasTanave, miwebTan mimarTebaSi,federacias igive uflebebi eniWeba, rogoric mas arapirdapiri feder-aluri mmarTvelobis sakiTxebze aqvs (muxli 102).

indoeTiindoeTiindoeTiindoeTiindoeTi

indoeTis konstituciis danarTi 7indoeTis konstituciis danarTi 7indoeTis konstituciis danarTi 7indoeTis konstituciis danarTi 7indoeTis konstituciis danarTi 7

(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)

CamonaTvali II. Statebis kompetencias mikuTvnebuli sakiTxebi:CamonaTvali II. Statebis kompetencias mikuTvnebuli sakiTxebi:CamonaTvali II. Statebis kompetencias mikuTvnebuli sakiTxebi:CamonaTvali II. Statebis kompetencias mikuTvnebuli sakiTxebi:CamonaTvali II. Statebis kompetencias mikuTvnebuli sakiTxebi:

1. sazogadoebrivi wesrigi (samxedro-sazRvao, qveiTi, samxedro-sahaeroan kavSiris romelime sxva SeiaraRebuli Zalebis an sakavSiro daqvem-debarebis sxva Zalebis, an romelime maTi kontingentis an danayofis

Page 519: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 503 -

samoqalaqo xelisuflebis dasaxmareblad gamoyenebis gamoklebiT).

2. policia, sarkinigzo da sasoflo policiis CaTvliT.

3. umaRlesi sasamarTlos Tanamdebobis pirebi da mosamsaxureebi; renti-sa da gadasaxadebis sakiTxebze sasamarTlo procedura; sasamarTloxarjebi, romlebic amoiReba yvela sasamarTloSi, uzenaesi sasamarT-los garda.

4. cixeebi, gamasworebeli dawesebulebebi arasrulwlovanebisaTvis daam saxis sxva dawesebulebebi, agreTve, maTSi moTavsebuli pirebi; SeT-anxmebebi sxva StatebTan cixeebisa da sxva dawesebulebebiT sarge-blobis Sesaxeb.

5. adgilobrivi mmarTveloba, e.i. municipaluri korporaciebis, keTil-mowyobis komitetebis, saolqo sabWoebis, meSaxteTa dasaxlebebSi xe-lisuflebis organoebisa da sxva adgilobrivi xelisuflebis Seqmnada adgilobrivi TviTmmarTvelobis an sasoflo administraciis ganx-orcielebis uflebamosilebebi.

6. janmrTelobis dacva da sanitaria; saavadmyofoebi da afTiaqebi.

7. locva, indoeTis farglebs gareT Catarebuli locvebis garda.

8. alkoholuri sasmelebi, e.i. maTi warmoeba, floba, gadazidva, Sesyidvada gayidva.

9. SromisuunaroTa da umuSevarTa daxmareba.

10. dakrZalva da sasaflaoebi; kremacia da ferflis mibarebis adgilebi.

12. biblioTekebi, muzeumebi da sxva msgavsi dawesebulebebi, romlebickontroldeba da finansdeba Statis mier; siZvelisa da istoriuliZeglebi da dokumentebi, romlebic parlamentis mier miRebuli kano-niT ar aris gamocxadebuli erovnuli mniSvnelobis mqoned.

13. komunikaciebi, e.i. gzebi, xidebi, borani da komunikaciis sxva saSuale-bebi, romlebic miTiTebuli ar aris I CamonaTvalSi; tramvais munici-paluri xazebi; sabagiro gzebi; Sina sawylosno gzebi da maTze mimos-vla im wesebis dacviT, romlebic mocemulia I da III CamonaTvalebSi;meqanikuri Zravis armqone gadamzidi saSualebebi.

14. soflis meurneoba, sasoflo-sameurneo ganaTlebis, soflis meurneobaSigamokvlevebisa da mavneblebTan da sasoflo-sameurneo kulturaTaavadmyofobasTan brZolis CaTvliT.

15. naxiris jiSebis SenarCuneba, dacva da gaumjobeseba da cxovelTa avad-myofobis aRkveTa; veterinaruli swavleba da praqtika.

17. wyali, e.i. wyliT momarageba, irigacia da arxebi, melioracia da dambe-bi, wyalsacavebi da hidroenergetika I CamonaTvalis 56- e punqtis moTx-ovnaTa dacviT.

18. miwa, e.i. miwaze an masTan dakavSirebuli uflebebi; miwis ijara, miwismesakuTresa da moijares Soris urTierTobis, agreTve rentis aRebisCaTvliT; sasoflo-sameurneo daniSnulebis miwebis gadacema da gasx-viseba; miwis gaumjobeseba da sasoflo sameurneo sesxebi; kolonizacia.

21. TevzWera.

22.sameurveo sasamarTlo, I CamonaTvalis 34-e punqtis moTxovnaTa dacviT.

23. samTo-wiaRiseulis damuSavebis regulireba da ganviTareba, I CamonaTval-Si mocemuli debulebebis dacviT, romlebic Seexeba kavSiris kontro-

Page 520: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 504 -

lis qveS damuSavebis regulirebas da ganviTarebas.

24.mrewvelobis dargebi, I CamonaTvalis me-7 da 52-e punqtebis dacviT.

25. gazi da gazis qarxnebi.

26.Statis farglebSi vaWroba da komerciuli saqmianoba, III CamonaTvalis33-e punqtis moTxovnaTa dacviT.

27. saqonlis warmoeba, momarageba da ganawileba III CamonaTvalis 33-e pun-qtis moTxovnaTa dacviT.

28. bazari da bazrobebi.

30. savaxSo operaciebi da am saqmiT dakavebuli pirebi.

31. sastumroebi da maTi mepatroneebi.

32. im korporaciebis registracia, gakontroleba da likvidacia, romlebicar arian miTiTebuli I CamonaTvalSi, agreTve, universitetebisa; arain-korporirebuli savaWro, literaturuli, samecniero, religiuri dasxva sazogadoebebi da asociaciebi; kooperaciuli sazogadoebebi.

33. Teatrebi da dramatuli dadgmebi; kino, I CamonaTvalis 60-e punqtismoTxovnaTa dacviT; sporti, garToba da drostareba.

34. sanaZleo da azartuli TamaSebi.

35. Statis kuTvnili an mis mflobelobaSi myofi sawarmoebi, miwebi danagebobebi.

37. Statis legislaturis arCevnebi, parlamentis mier miRebuli nebis-mieri kanonis debulebaTa dacviT.

38. Statis legislaturis wevrebis, sakanonmdeblo krebis spikerisa damisi moadgilis da iq, sadac aris sakanonmdeblo sabWo _ sabWos Tavmj-domarisa da misi moadgilis xelfasebi.

39.sakanonmdeblo krebisa da misi wevrebis da komitetebis uflebebi,privilegiebi da imuniteti da iq, sadac aris sakanonmdeblo sabWo _ amsabWos, agreTve, misi wevrebisa da komitetebis uflebebi, privilegiebida imuniteti; Statis legislaturaSi Cvenebis misaRebad an dokument-ebis warsadgenad pirTa iZulebiTi gamoZaxeba.

40.Statis ministrebis xelfasebi.

41. Statis saxelmwifo samsaxuri; komisia Statis saxelmwifo samsaxurissakiTxebze.

42.Statebis pensiebi, anu am Statis mier an misi konsolidirebuli fon-didan gacemuli pensiebi.

43.Statis saxelmwifo sesxi.

44.ganZi.

45. Semosavali miwidan, Semosavlis mokrebisa da Sefasebis, miwasTan dakavSire-biT warmoebuli Canawerebis, Semosavlis miznebisaTvis warmoebuli mimox-ilvisa da Semosavlebis gasxvisebis da uflebebis registraciis CaTvliT.

46.gadasaxadebi sasoflo-sameurneo Semosavlebze.

47. sasoflo-sameurneo miwebis memkvidreobasTan dakavSirebuli mosakreblebi.

48. mosakreblebi sasoflo-sameurneo miwebis mflobelobidan.

49.gadasaxadebi miwaze da nagebobebze.

Page 521: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 505 -

50. gadasaxadi sasargeblo wiaRiseulis damuSavebis uflebaze, im nebis-mieri SezRudviT, romelic dadgenilia parlamentis mier - sasargeblowiaRiseulis mopovebis Sesaxeb kanoniT.

51. saaqcizo mosakreblebi StatSi warmoebul Semdeg saqonelze da igivean ufro mcire sakompensacio baJi msgavs saqonelze, romelic iwarmoe-ba indoeTis nebismier sxva adgilas:

a) moxmarebisaTvis gankuTvnili alkoholuri sasmelebi.

b) opiumi, induri kanafi da sxva narkotiki, im wamlebisa da samedicinopreparatebis gamoklebiT, romlebic Seicaven alkohols an sxva rome-lime nivTierebas, romelic moxseniebulia am punqtis „b“ qvepunqtSi.

52. gadasaxadebi nebismier adgilas Semotanil saqonelze, romelic gankuTv-nilia mocemul adgilze moxmarebis, sargeblobis an gayidvisaTvis.

53. gadasaxadi eleqtroenergiis moxmarebisa an gayidvisaTvis.

54. gadasaxadi saqonlis yidva-gayidvaze, gazeTebis gamoklebiT.

55. gadasaxadi gancxadebebze, im gancxadebaTa gamoklebiT, romlebic gan-Tavsebulia gazeTebSi da gadacemulia radioTi an televiziiT.

56. gadasaxadi mgzavrebsa da saqonelze, romelTa gadayvana da gadatanaxdeba saxmeleTo an Sina sawylosno gzebiT.

57. gadasaxadebi rogorc meqanikuri Zravis, aseve aseTis armqone gada-sazidi saSualebebis gamoyenebisaTvis, romlebic gamosadegia gzebze,tramvais CaTvliT, III CamonaTvalis 35-e punqtis moTxovnaTa dacviT.

58. gadasaxadi cxovelebsa da navebze.

59. mosakreblebi.

60. gadasaxadi profesiaze, xelobaze, mewarmeobaze da daqiravebul Sromaze.

61. suladobrivi gadasaxadi.

62. gadasaxadi fufunebis sagnebze, garTobaze, sanaZleoze da azartulTamaSebze gadasaxadebis CaTvliT.

63. sagerbo mosakreblebis gansazRvra im dokumentebze, romelTa mimarT-ac sagerbo mosakreblis odenoba ar aris dadgenili I CamonaTvalisdebulebiT.

64. im kanonTa darRveva, romlebic aregulireben am CamonaTvalSi miTiTe-bul nebismier sakiTxs.

65. uzenaesi sasamarTlos garda, yvela sasamarTlos iurisdiqcia dauflebamosileba nebismier im sakiTxze, romelic miTiTebulia amCamonaTvalSi.

66. gadasaxdelebi am CamonaTvalSi miTiTebul nebismier sakiTxze, garda imgadasaxdelebisa, romelTa amoRebas axorcielebs romelime sasamarTlo.

kanadakanadakanadakanadakanada

aqti britanuli CrdiloeT amerikis Sesaxeb (1867 w.)aqti britanuli CrdiloeT amerikis Sesaxeb (1867 w.)aqti britanuli CrdiloeT amerikis Sesaxeb (1867 w.)aqti britanuli CrdiloeT amerikis Sesaxeb (1867 w.)aqti britanuli CrdiloeT amerikis Sesaxeb (1867 w.)

(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)muxli 92.muxli 92.muxli 92.muxli 92.muxli 92. TiToeuli provinciis sakanonmdeblo organo sargeblobs imkanonebis miRebis gansakuTrebuli uflebiT, romlebic Seexebian qvemoCamoTv-lil saqmeTa kategorias, kerZod:

Page 522: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 506 -

1. am aqtisagan damoukideblad provinciis konstituciaSi SesworebebisSetana, im sakiTxebis gamoklebiT, romlebic Seexeba leitenant-guber-natoris Tanamdebobas.

2. provinciebSi pirdapiri dabegvra, maTi saWiroebisaTvis SemosavlebismisaRebad.

3. fuladi sesxis gacema mxolod da mxolod mocemuli provinciis kreditisgamoyenebiT.

4. provinciis Tanamdebobebis daweseba da maTi dakaveba, provinciis Tan-amdebobis pirebis daniSvna da misi Senaxva.

5. provinciis kuTvnili saxelmwifo miwebis marTva da maTi gayidva iseve,rogorc samSeneblo xisa da SeSisa.

6. provinciaSi mdebare im cixeebisa da gamasworebeli dawesebulebebisdafuZneba, dafinanseba da marTva, romlebic provincias emsaxurebian.

7. provinciaSi mdebare im saavadmyofoebis, TavSesafrebis, saqvelmoqmedodawesebulebebisa da RaribTa saxlebis dafuZneba, dafinanseba da mar-Tva, romlebic provincias emsaxurebian, samxedro hospitlebis garda.

8. provinciaSi arsebuli municipaluri dawesebulebebi.

9. patentebis gacema savaWro dawesebulebebze, barebze, sastumroebze daauqcionebze im mizniT, rom Semosavali moxmardes provinciis, adgilo-briv an municipalur saWiroebas.

10. adgilobrivi samuSaoebi da sawarmoebi, garda, Semdegisa:

a) saxomaldo an sxva sawylosno xazebi, rkinigzebi, arxebi, satelegrafoxazebi da sxva saSualebebi da sawarmoebi, romlebic akavSireben mocemulprovincias erT an ramdenime sxva provinciasTan an, romlebic gadianmocemuli provinciis farglebidan.

b) saxomaldo xazebi provinciasa da nebismier britanul an sxva qveyanas Soris.

c) is samuSaoebi, romlebic mTlianad sruldeboda mocemuli provinciissazRvrebSi da dasrulebamde da amis Semdeg kanadis parlamentma scnomTlianad qveynis an ori an meti provinciis interesebisaTvis mniS-vnelobis mqoned.

11. provinciis masStabis kompaniebis registracia.

12. provinciaSi qorwinebaTa registracia.

13. qonebrivi da sxva samoqalaqo uflebebi provinciaSi.

14. marTlmsajulebis ganxorcieleba provinciaSi, iq arsebuli samoqalaqo,aseve sisxlis samarTlis sasamarTloebis Camoyalibebisa da dafinanse-bis CaTvliT, agreTve samoqalaqo samarTalwarmoeba am sasamarTloebSi.

15. sasjelis dakisreba jarimis saxiT, agreTve, sxva saxdelebi an dapa-timreba provinciaSi im kanonebis dacvis mizniT, romlebic am muxlSiCamoTvlili kategoriis saqmeebzea miRebuli.

16. provinciis nebismieri saqme, romelsac aqvs wminda adgilobrivi ankerZo xasiaTi.

muxli 92muxli 92muxli 92muxli 92muxli 92a.....1. TiToeuli provinciis sakanonmdeblo organos aqvs gansakuTrebuli

ufleba miiRos kanonebi, romlebic Seexeba:

a) provinciis bunebrivi resursebis dazvervas.

b) provinciis bunebrivi da satyeo resursebis damuSavebas, SenarCunebasa

Page 523: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 507 -

da reglamentacias, im kanonebis miRebis uflebiT, romlebic maTi mop-ovebis sakiTxebs aregulireben.

c) provinciis warmoebis wyaroebisa da sistemebis da eleqtroenergiiswarmoebis ganviTarebas, SenarCunebasa da reglamentacias.

2. TiToeuli provinciis sakanonmdeblo organos ufleba aqvs miiRos iskanonebi, romlebic aregulireben provinciis gamouyenebeli bunebriviresursebis nedleuli produqciisa da provinciaSi gamomuSavebulieleqtroenergiis eqsports provinciidan kanadis sxva nawilebSi. Tum-ca, aRniSnulma kanonebma ar unda dauSvan an daaweson diskriminaciakanadis sxvadasxva nawilebSi fasebsa da miwodebis moculobaze.

3. me-2 punqtis debulebebi ar gamoricxavs kanadis parlamentis uflebasmiiRos kanonebi am punqtSi miTiTebul sakiTxebze; parlamentis kanon-sa da provinciis kanons Soris winaaRmdegobis SemTxvevaSi, im nawilSi,sadac isini erTmaneTs ewinaaRmdegebian, moqmedad CaiTvleba parlamen-tis kanoni.

4. TiToeuli provinciis sakanonmdeblo organos ufleba aqvs miiRoskanonebi, romlebic adgenen dabegvris nebismier formas:

a) provinciis gamouyenebel bunebriv da satyeo resursebsa da maT nedleulproduqciaze.

b) eleqtroenergiis wyaroebisa da warmoebis sistemasa da misi produqci-is gamoyenebaze, miuxedavad imisa, xorcieldeba Tu ara provinciidanmisi eqsporti, amasTanave, aseTi kanonebi ar unda adgendnen gadasaxa-debs, romlebic diferencirebulia moculobiT, imis mixedviT, xdebaTu ara produqciis eqsportireba kanadis sxva nawilebSi.

aSSaSSaSSaSSaSS

amerikis SeerTebuli Statebis konstituciis X Sesworebaamerikis SeerTebuli Statebis konstituciis X Sesworebaamerikis SeerTebuli Statebis konstituciis X Sesworebaamerikis SeerTebuli Statebis konstituciis X Sesworebaamerikis SeerTebuli Statebis konstituciis X Sesworebais uflebamosilebebi, romlebic am konstituciiT ar aris delegirebuliSeerTebuli StatebisaTvis da ar aris akrZaluli calkeuli Statebi-saTvis, unarCundebaT, Sesabamisad, Statebs an xalxs.

SveicariaSveicariaSveicariaSveicariaSveicaria

Sveicariis kavSiris konstitucia (1874 w.)Sveicariis kavSiris konstitucia (1874 w.)Sveicariis kavSiris konstitucia (1874 w.)Sveicariis kavSiris konstitucia (1874 w.)Sveicariis kavSiris konstitucia (1874 w.)

(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)(amonakrebi)

muxli 3.muxli 3.muxli 3.muxli 3.muxli 3. kantonebi suverenuli arian, ramdenadac maTi suvereniteti araris SezRuduli sakavSiro konstituciiT, da rogorc aseTebi, axor-cieleben yvela uflebas, romelic ar aqvs miniWebuli sakavSiro xelisu-flebas.

Page 524: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 508 -

ÂÀÌÏÚÄÍÄÁÖËÉ ËÉÔÄÒÀÔÖÒÀÂÀÌÏÚÄÍÄÁÖËÉ ËÉÔÄÒÀÔÖÒÀÂÀÌÏÚÄÍÄÁÖËÉ ËÉÔÄÒÀÔÖÒÀÂÀÌÏÚÄÍÄÁÖËÉ ËÉÔÄÒÀÔÖÒÀÂÀÌÏÚÄÍÄÁÖËÉ ËÉÔÄÒÀÔÖÒÀ

1. adeiSvili zurabi, saxelmwifoTa teritoriuli organizaciada kompetenciebis gamijvna dasavleTis 5 ganviTarebuli qvey-nis magaliTze, saqarTvelos strategiuli kvlevis da ganvi-Tarebis centri, biuleteni 1.

2. gogiaSvili giorgi, federalizmis cneba da arsi. disertaciaiuridiul mecnierebaTa kandidatis samecniero xarisxis mo-sapoveblad, Tb., 1999w.

3. demetraSvili avTandili, msoflio qveynebis konstituciebi,Tb., 1992

4. inwkirveli givi, saxelmwifosa da samarTlis Teoria, Tb., 1997 w.5. kaSia janri, Tavisufleba da federalizmi, Tb., 1997 w.6. melqaZe oTari, sazRvargareTis qveynebis saxelmwifo samar-

Tali, Tb., 1996 w.7. monteskie, S. l., kanonTa goni, Tb., 1994 w.8. qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni, t. VI, Tx., 1960, gv.3879. qarTuli sabWoTa enciklopedia, t. 8, Tx., 1984, gv. 32410. yuraSvili kaxi, federacia_ saxelmwifos teritoriuli or-

ganizaciis forma ruseTSi. disertacia iuridiul mecniereba-Ta kandidadis samecniero xarisxis mosapoveblad, Tb., 1999 w.

11. yuraSvili kaxi, federalizmis cneba da arsi, Jurn. politika,1998, 1-3.

12. yuraSvili kaxi, federalizmis konstituciuri aspeqtebis faq-tobrivi realizaciis problemebi Tanamedrove ruseTSi, Jurn.adamiani da konstitucia, 2, 1998 w.

13. SveliZe, d., federalistebi, Tb., 1993 w.14. cnobilaZe paata, konstituciuri samarTali, Tb., 1997 w.15. jinjolava z.auri, saqarTvelos respublikis parlamenti, Tb., 1993 w.16. jorjaZe arCili, werilebi, Tb., 1989 w.17. ßùåíêî, À., Òåîðèÿ Ôåäåðàëèçìà, Þðüåâ, 191218. Áîáîòîâ, Ñ. Á., Êîíñòèòóöèîííàÿ Þñòèöèÿ (ñðàâíèòåëüíèé àíàëèç), Ì., 1994.19. Abendroth, W., Das Grundgesetz, Pfullingen, 1966.20. Abromeit, H., Der Verkappte Einheitsstaat, Opladen, 1992.21. Abromeit, H., Die Funktion des Bundesrates und der Streit um seine Politisierung,

in: ZParl 13, 1982.22. Adamovich, Handbuch des österreichischen Verfassungsrecht, 1971.23. Albert B., Vom Sinn und Zweck des Demokratieprinzips. Ein Beitrag zur teleol-

ogischen Auslegung des Staatsorganisationsrechts, 1998.24. Alen, A., Der Föderalstaat Belgien. Nationalismus-Föderalismus-Demokra-

tie,1995.25. Altenstetter, C., Der Föderalismus in Österreich, Heidelberg, 1969.26. Andrew C. Tzembelicos, Chronology of Events 1993-1994, in: Douglas M. Brown/

Jonathan W. Rose (Hrsg.), Canada: The State of the Federation, 1995, Kingston, 1995.27. Annaheim, J., Die Gliedstaaten im amerikanischen Bundesstaat, Berlin, 1992.

Page 525: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 509 -

28. Armin von Bogdandy, Die Europäische Union als supranationale Föderation, in:Integration, Vierteljahreszeitschrift des Instituts für europäische Politik in Zusam-menarbeit mit dem Arbeitskreis Europäische Integration, 2/99.

29. Arthur W. MacMahon, Probleme des Föderalismus, Hrsg. von Heinz Laufer, 1973.30. Aubert, J. F., Bundesstaatsrecht der Schweiz, Bd. 1, Basel, 1991.31. Aubert, J. F., So funktioniert die Schweiz: dargestellt anhand einiger konkreter

Beispiele, Basel, 1980.32. Auf dem Weg zur Menschenwürde und Gerechtigkeit. Festschrift für Hans R.

Klecatsky, Zweiter Teilband, Wien, 1980.33. Badura, P., Staatsrecht. Systematische Erläuterung des Grundgesetzes für die

Bundesrepublik Deutschland, München, 1992.34. Baixauli, A. L., Spaniens Comunidades Autonomas, in: F. Esterbauer/P. Perntha-

ler, Europäischer Regionalismus am Wendepunkt- Bilanz und Ausblick, Inns-bruck, 1991.

35. Barschel, U., Die Staatsqualität der deutschen Länder. Ein Beitrag zur Theorieund Praxis des Föderalismus in der Bundesrepublik Deutschland, Heidelberg,1982.

36. Beck, J. M. (ed.) The Shaping of Canadian Federalism: Central Authority orProvincial Right?, Toronto, 1971.

37. Bell, D., The Coming of Post-Industrial Society. A Vnture in Social Forecasting,New York, 1973.

38. Bengt Broms, Autonomous Territories, in: Encyklopedia of Publik InternationaLaw, Vol. I, Amsterdam,1992.

39. Bennett, W. H., American Theories of Federalism, 2nd printing, Alabama, 1967.40. Benz, A.. Föderalismus als dynamisches System. Zentralisierung und Dezentral-

isierung im föderativen Staat, Opladen, 1985.41. Beran, H., A Liberal Theory of Secession, in: Political Studie, 1984, XXXII.42. Beran, H., Self-determination:a philosophical perspective, in: Macartney, Allan

(Ed.), Self-Determination in the Commonwealth, 1988.43. Bernhardt, Federalism and Autonomy, in: Dinstein, (Hrsg.) Models of Autono-

my, New Brunswick, 1981.44. Bilz, L., Die Beteiligung des Bundesverfassungsgerichts am Verfahren der Bunde-

saufsicht,1967..45. Blanke, H. -J., Föderalismus und Integrationsgewalt. Die Bundesrepublik Deut-

schland, Spanien, Italien und Belgien als dezentralisierte Staaten in der EG, Ber-lin, 1993.

46. Bleckmann, A., Vom Sinn und Zweck des Demokratieprinzips. Ein Beitrag zurteleologischen Auslegung des Staatsorganisationsrecht, Berlin, 1998.

47. Blumenwitz, D. Volksgruppen und Minderheiten. Politische Vertretung und Kul-turautonomie, Berlin, 1996.

48. Blumenwitz, D./Gornig, G. (Hrsg.), Minderheiten- und Volksgruppenrechte inTheorie und Praxis.

49. bobotov, c. b. konstitucionnaia iusticia (cravnitelnii analis), moskva, 1994..50. Böckenförde, E. W., Sozialer Bundesstaat und parlamentarische Demokratie, in:

FS für Friedrich Schäfer, 1986.

Page 526: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 510 -

51. Bohley, P., Europäische Einheit, föderatives Prinzip und Währungsunion. Wurde inMaastricht der richtige Weg beschritten?, Aus Politik und Zeitgeschichte, B 1/93.

52. Bothe, M. Die Kompetencstruktur des modernen Bundesstaatesin rechtsvergle-ichender Sicht, Heidelberg, 1977.

53. Bothe, M., Die Entwicklung des Föderalismus in den angelsächsischen Staaten,in: Jahrbuch des öffentlichen Rechts der Gegenwart, 1982.

54. Bothe, M., Föderalismus - ein Konzept im geschichtlichen Wandel, in: Stuby, G.(Hrsg.), Föderalismus und Demokratie, Baden-Baden, 1992..

55. Bothe, M., Föderalismus- Ein Konzept im geschichtlichen Wandel, in: T. Evers(Hrsg.), Chancen des Föderalismus in Deutschland und Europa, Baden-Baden, 1994.

56. Bowman, A. O. M., The State of American Federalism 1989-1990, in Publius:The Journal of Federalism, summer 1990, VL 20 Nr. 3.

57. Brems, M., Die politische Integration ethnischer Minderheiten, 1995.58. Broms, B., Autonomous Territories, in: EPIL, Vol. I.59. Buchanan, A., Secession-The Morality of Political Divorse from Fort Sumter to

Lithuinia and Quebec, 1991.60. Buchheit, Lee C., Secession, 1978.61. Bundesrat: Der Bundesrat als Verfassungsorgan und politische Kraft, Bad Hon-

nef, 1974.62. Bundesstaat ohne Bundesrat?, S. 98.63. BVerfGE, 1, 34,; 6, 60; 12, 155; 13, 75, 155.64. Byers, R. B., The Referendum: Yes or No, Canadian Annual Review of Politics

and Publik Affairs, 1980.65. C. Stewing, Subsidiarität und Föderalismus in der Europäischen Union, 1992.66. Carl J. Friedrich, Ursprung und Entwicklung des Begriffs des Föderalismus in

den Vereinigten Staaten von Amerika, in: McWhienney, E., Föderalismus undBundesverfassungsrecht, Heidelberg, 1962.

67. Coser, Theorie sozialer Konflikte, 1965.68. Crawford, J., Creation of States, 1979.69. Dahrendorf, Die Funktion sozialer Konflikte; ders., Elemente einer Theorie des

sozialen Konflikts, beide in: Dahrendorf, Gesellschaft und Freiheit. Zur soziolo-gischen Analyse der Gegenwart, 1961.

70. Dahrendorf, Konflikt und Freiheit. Auf dem Wege zur Dienstklassengesellschaft, 1972.71. Dann, O., Nation und Nationalismus in Deutschland (1770-1990), München, 1993.72. Das Staatsrecht des deutschen Reiches, 1895, I, 50 ff.73. Debiel/Johann, Minderheitenkonflikte im OSZE-Europa, in: Jahrbuch Frieden, 1996.74. Decker, G., Das Selbstbestimmungsrecht der Nationen, 1955.75. Dennet, J., Ursprung und Begriff der Souveränität, Diss. Hamburg, Stuttgart, 1964.76. Dennewitz, B., Der Föderalismus. Sein Wesen und seine Geschichte, 1947.77. Der Europarat. Arbeit und Ergebnisse, 1998.78. Deuerlein, E. Föderalismus. Die historischen und philosophischen Grundlagen

des föderativen Prinzips, München, 1972.79. Dreyer, M., Föderalismus als ordnundspolitisches und normatives Prinzip. Das

föderative Denken der Deutschen im 19. Jahrhundert, Frankfurt am Main, 1987.80. Duchacek, I. D., Comparative Federalism, New York, 1970.

Page 527: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 511 -

81. Dunleavy, V., and O’ Leary, D., Theories of the State. The Politics of LiberalDemocracy, New York, 1987.

82. Dux, G., Bundesrat und Bundesaufsicht, Berlin, 1963.83. Eckart K., Das Selbstbestimmungsrecht der Völker und die deutsche Frage, 1990.84. Edward McWhinney, Die Nutzlichkeit des Föderalismus in einem revolutionären

Zeitalter, in: Heinz Laufer und Frank Pilz, Föderalismus. Studientexte zurbundesstaatlichen Ordnung, München, 1973.

85. Ehard, H., Freiheit und Föderalismus, 1947.86. Ehmer M., Constantin Frantz. Die politische Gedankenwelt eines Klassikers des

Föderalismus, Rheinfelden, 1988.87. Elazar, D. J., The Politics of American Federalism, Lexington, 1969.88. Elazar, D., American Federalism. A View from the States, 3. Aufl., New York, 1984.89. Elazar, D., Exploring Federalism, Tuscaloosa, 1987.90. Elazar, D., The Ends of Federalism. A Working Balance, in: M Forsyth (Hrsg.),

Federalism and Nationalism, Leister, 1989.91. Ellwein, Th., Das Regierungssystem der Bundesrepublik Deutschland, Köln, 1963.92. Ermacora, F., Allgemeine Staatslehre. Vom Nationalstaat zum Weltstaat, 1970.93. Ermacora, F., Österreichischer Föderalismus, Wien, 1976.94. Ermacora, F., Ursprung und Wesen des Selbstbestimmungsrechts der Völker und

seine Entwicklung bis zum zweiten Weltkrieg, in: Rabl (Hrsg.), Selbstbestimmu-ngsrecht der Völker, I. Bd., 1964.

95. Esser, H., Ethnische Differenzierungen und moderne Gesellschaft, Zeitschrift fürSoziologie, Jg. 17/1988.

96. Esterbauer, F., Grundzüge der Formen und Funktionen regionaler Gliederung inpolitischen Systemen, in: Esterbauer, F., Regionalismus-Phänomen-Planungsmit-tel-Herausforderung für Europa, München, 1978.

97. Esterbauer, F., Kriterien föderativer und konföderativer Systeme. Unter beson-derer Berücksichtigung Österreichs und der Europäischen Gemeincshaften, 1976.

98. Esterbauer, F., Regionalismus. Phänomen-Planungsmittel-Herausforderung fürEuropa, München, 1978.

99. Esterbauer, F., Thöni, E., Föderalismus und Regionalismus in Theorie und Prax-is. Grundlegende Erwägungen zur österreichischen Föderalismusdiskussion auspolitik- und finanzwissenschaftlicher Sicht, 1981.

100. Esterbauer, F/Pernthaler, P. (Hrsg.), Europäischer Regionalismus am Wendepunkt, 1991.101. Etymologische Wörterbuch des Deutschen, 2. Aufl., 1993.102. Eurobarometer, 1987.103. Fagagnini, H. P., Kanton und Gemeinde vor ihrer Erneuerung, Bern, 1974.104. Fassa, R., Eine Antwort auf die Frage: „Was ist Föderalismus?“, in: Ammon, G./

Fischer, M./Hickmann, T./Stemmermann, K. (Hrsg.), Föderalismus und Zentral-ismus: Europas Zukunft zwischen dem deutschen und dem französischen Mod-ell, Baden-Baden, 1996.

105. Fetscherin, W., Änderungen im Bestand der Gliedstaaten in Bundesstaaten derGegenwart, Zürich, 1973.

106. Fischer , T. , Laufer, H. , Föderalismus als Strukturprinzip für die EuropäischeUnion, Gütersloh, 1995.

Page 528: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 512 -

107. Fleiner, T., Die Stellung der Minderheiten im schweizerischen Staatsrecht, in :Festschrift Kägi, Zürich, 1979.

108. Fleiner-Gerster, Th., Allgemeine Staatslehre, Berlin, 1980.109. Fleiner-Gerster, Th., Multikulturelle Gesellschaft und verfassungsgebende Ge-

walt. Staatslegitimation und Minderheitenschutz, in: Fleiner-Gerster, Th. (Hrsg.),Die multikulturelle und multi-ethnische Gesellschaft. Eine neue Herausforderungan die Europäische Verfassung, 1995.

110. Flemming, K., Entwicklung und Zukunft des Föderalismus in Deutschland, Baden-baden, 1980

111. Föderalismus und Demokratie, von Thomas Fleiner-Gerster, in: Konsens undKonsoziation in der politischen Theorie des frühen Föderalismus, Rechtstheorie,Beiheft 16.

112. Forsthoff E., Lehrbuch des Verwaltungsrechts, 1. Bd., 10. Aufl., München 1973.113. Franck, T. M., Postmodern Tribalism and the Right to Secession, in: Brölman/

Lefeber/Zieck, (Eds.), Peoples and Minorities in Iternational Law, 1993.114. Frantz, Aufruf zur Begründung einer föderativen Partei, 1875.115. Frantz, C., Die Weltpolitik unter besonderer Bezugnahme auf Deutschland, 3

Teile, Chemnitz, 1882/1883, Neudr. Osnabrück, 1966.116. Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat, Band I Föderalismus. 1984.117. Frenkel, M., Föderalismus und Bundesstaat. Band II, Bundesstaat. 1985.118. Frowein, A., Die selbständige Bundesaufsicht nach dem Grundgesetz, Bonn, 1961.119. Frowein, J. A., Das Recht der Minderheiten als Herausforderung an die Verfas-

sungsordnung des freien Europa, in: Frowein u. a. (Hrsg.), Das Minderheitenre-cht europäischer Staaten, Teil 2, 1994.

120. Frowein, J. A., Die Konstruktion des Bundesstaates, in: Benda (u. a), Problemedes Föderalismus. Referate auf dem Symposyum „Föderalismus in der SFR Jugo-slawien und in der Bundesrepublik Deutschland- ein Vergleich“, Tübingen, 1985.

121. Frowein, J. A., Minderheiten in Europa- rechtsvergleichend betrachtet, in: E.Hetzke/M. Donner (Hrsg.), Weltweite und europäische Sicherheit im Spannungs-feld von Souveränität und Minderheitenschutz, Schriftenreihe zur neuen Sicher-heitspolitik, Heft 7, Berlin, 1994.

122. Frowein, J., Die Entwicklung der Anerkennung von Staaten und Regierungen imVölkerrecht, in: Der Staat, 1972, Bd. 11.

123. Frowein, J., Die selbständige Bundesaufsicht nach dem Grundgesetz, Bonn, 1961.124. Fuhrmann-Mittlmeier, D., Die deutschen Länder im Prozeß der Europäischen

Einigung. Eine Anayse der Europapolitik unter integrationspolitischen Gesich-tspunkten, Berlin, 1991.

125. Gaer, F. D., Ethnic Conflict and Preventive Diplomacy: New Challenges for In-ternational Organizations, Nation- States and Nongovernmetal Organizations, in:American Society of International Law, Proceedings 1994, Washington.

126. Geiger, W., Mißverständnisse um den Föderalismus, 1962.127. Gellner, E., Nations and Nationalism, Oxford, 1983. in: Fleiner-Gerster, Th., Multi-

kulturelle Gesellschaft und verfassungsgebende Gewalt. Staatslegitimation und Mind-erheitenschutz, in: Fleiner-Gerster, Th. (Hrsg.), Die multikulturelle und multiethnischeGesellschaft. Eine neue Herausforderungan die Europäische Verfassung, 1995.

Page 529: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 513 -

128. Gerdes, D., Einheitsstaat, in: Pipers Wörterbuch zur Politik, 1, München, 1989.129. Gerdes, Integration, 1980.130. Giacometti, Schweizerisches Bundesstaatsrecht, 1949.131. Glagow, Das spanische Modell der autonomen Regionen, in: Föderalismus im

internationalen Vergleich, Politische Studien, Sonderheft1/1990.132. Grams, H. A., Zur Gesetzgebung der Europäischen Union. Eine vergleichende

Strukturanalyse aus staatsorganisatorischer Sicht, 1998.133. Graven, G., Of Federalism, Secession, Canada and Quebec, Dalhousie Law Jour-

nal 14, 1991.134. Graven, Secession: The Ultimate State Right, New York, 1986.135. Gress, F., Föderalismus in den USA, in: Politische Studien: Föderalismus in in-

ternationalen Vegleich, Sonderheft, 1, 1990.136. Griefelds, C., Rechtswörterbuch, 10. Auflage, München, 1990.137. Grimm, D., Vertrag oder Verfassung. Die Rechtsgrundlage der Europäischen Union

im Reformprozeß Maastricht II, in: Staatswissenschaft und Staatspraxis 6, 1995.138. Groß, Autonomie der Wissenschaft im europäischen Rechtsvergleich, 1992.139. Grzeszick, B., Vom Reich zur Bundesstaatsidee. Zur Herausbildung der Föderal-

ismusidee als Element des modernen deutschen Staatsrechts, Berlin, 1996.140. Gunlicks, A. B., Die Vielfalt föderalistischer Erscheinungsformen in den USA,

in: Traut, J. (Hrsg.), Verfassung und Föderalismus Rußlands im internationalenVergleich, Baden-Baden, 1995.

141. Gurr, Ted/Harf, Barbara, Ethnic Conflict in World Politics, 1994.142. Häberle, P. Der Regionalismus als werdende Strukturprinzip des Verfas-

sungsstaates und als europarechtspolitische Maxime, in: Archiv des öffentlichenRechts, 118. Band (1993).

143. Häberle, P., Aktuelle Probleme des deutschen Föderalismus, in: Die Verwaltung, 1991.144. Häberle, P., Das Grundgesetz zwischen Verfassungsrecht und Verfassungspoli-

tik. Ausgewählte Studien zur vergleichenden Verfassungslehre in Europa, 1996.145. Häberle, P., Das Staatsgebiet als Problem der Verfassungslehre, in: Kleinstaat

und Menschenrechte, Festschrift Gerard Batliner, 1993.146. Häberle, P., Die Entwicklung des Föderalismus in Deutschland - insbesondere in

der Phase der Vereinigung, in: J. Kramer (Hrsg.), Föderalismus zwischen Inte-gration und Sezession, Baden.Baden, 1993, S. 208.

147. Häberle. P., Das Grundgesetz zwischen Verfassungsrecht und Verfassungspoli-tik. Ausgewählte Studien zur vergleichenden Verfassungslehre in Europa. Baden-Baden, 1996.

148. Häfelin, U., Haller, W., Schwezerisches Bundesstaatsrecht, 3. Auflage, Zürich, 1993.149. Hahl, P., Die Bundesaufsicht durch den Bundesrat, München, 1964.150. Hahn., Föderalismus- die demokratische Alternative. Eine Untersuchung zu P. J.

Proudhons sozial-republikanisch-föderativem Freiheitsbegriff, München, 1975.151. Haller, W., Supreme Court und Politik in den USA, Bern, 1972.152. Hanf, D., Bundesstaat ohne Bundesrat? Die Mitwirkung der Glieder und die Rolle

zweiter Kammern in evolutiven und devolutiven Bundesstaaten. Eine rechtsver-gleichende Untersuchung, Baden-Baden, 1999.

153. Harbich, J. Der Bundesstaat und seine Unantastbarkeit, Berlin, 1965.

Page 530: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 514 -

154. Hartmann, (Hrsg.),1994, Handbuch der deutschen Bundesländer, 2 Aufl., 1994.155. Haun, D., Die Bundesaufsicht in Bundesauftragsangelegenheiten, Athenäum, 1972.156. Hauser, Die Bindungen des Bundes an das kantonale Recht, 1962.157. Haverland, Ch., Secession, in: EPIL Bd. 10.158. Heiderose Kilper/Roland Lhotta, Föderalismus in der Bundesrepublik Deut-

schland. Eine Einführung, 1996.159. Heintze, H. J., Autonomie, Selbsbestimmungsrecht der Völker und Minderheiten-

schutz, in: Der Staat, 36. Band, 1997, Heft 3.160. Heintze, H. J., Rechtliche oder politische Absicherung von Minderheitenrecht-

en? Eine Einführung in die Thematik, in: Heintze, H. J. (Hrsg.), Moderner Mind-erheitenschutz. Rechtliche oder politische Absicherung?, Bonn,1998.

161. Heintze, H.-J., Selbstbestimmungsrecht der Völker und Minderheitenrechte imVölkerrecht. Herausforderungen an den globalen und regionalen Menschenre-chtsschutz, Baden-Baden, 1994.

162. Heinz-Jürgen Axt, Hat Genscher Jogoslawien entzweit? in: Europa-Archiv 1993.163. Hempel, W., Der demokratische Bundesstaat, Berlin, 1969.164. Heraclides, A., Secession, Self-Determination and Nonintervention: In Quest of

a Normative Symbiosis, in: Journal of International Affairs, 1992, vol. 45.165. Heraud Guy, Ethnischer Föderalismus-Zur Vermeidung ethnischer Konflikte, in:

Fried Estebauer.Guy Heraud-Peter Pernthaler (Hrsg.), Föderalismus als Mittelpermanenter Konfliktregelung, 1977.

166. Heraud, G., Die Prinzipien des Föderalismus und die Europäische Föderation, 1978.167. Heraud, G., Regionen im eoropäischen Einigungsprozeß und in einer Europäis-

chen Föderation, in: Esterbauer (Hrsg.), Regionalismus, 1978.168. Herzog R. auf dem Weltwirtschaftsforum in Davos am 28. 1. 1995, in: Bülleten

der Bundesregierung 8/95.169. Herzog, R., Allgemeine Staatslehre, 1971.170. Herzog, R., Art. 20. IV. Die Verfassungsentscheidung für den Bundesstaat, in:

Maunz/Dürig/Herzog, Grundgesetz-Kommentar, München, 1980.171. Hesse, J. J., Das föferative System der Bundesrepublik vor der Herausforderun-

gen der deutschen Einigung, in: W. Seibel/a. Benz/H. Mäding (Hrsg.), Verwal-tungsreform und Verwaltungspolitik im Prozeß der deutschen Einigung, Baden-Baden, 1993.

172. Hesse, J/Benz, A., New Federalism unter Präsident Reagan, Speyer, 1987.173. Hesse, K., Art. „Bundesstaat“ in: Evangelisches Staatslexikon, 1. Aufl. 1975.174. Hesse, K., Aspekte des kooperativen Föderalismus in der Bundesrepublik, in:

Festschrift für G. Müller zum 70. Geb., hrsg. v. Th. Ritterspach u. W. Geiger, 1970.175. Hesse, K., Der unitarische Bundesstaat, Karlsruhe, 1962.176. Hesse, K., Grundzüge des Verfassungsrechts der Bundesrepublik Deutschland,

20. Auflage, Heidelberg, 1995.177. Hieber, E. U., Gegenstand und Maßstab der Bundesaufsicht nach dem Grung-

gesetz, Düsseldorf, 1964.178. Hill, H., Der Stellenwert des Föderalismus im Internationalen Recht, in: J.-D.

Gauger/K. Wegelt, Föderalismus in Deutschland und Europa, Köln, 1993.179. Hillerbrand, H. J., Föderaltheologie im radikalen Flügel der früheren Reforma-

tion, in: Rechtstheorie, Beiheft 16, Berlin, 1997.

Page 531: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 515 -

180. Hofmann, R., Die rechtliche Stellung der Minderheiten in Finnland, in: Frowein,J. A./Hofmann, R./Oeter, S., Das Minderheitenrecht europäischer Staaten, Teil 1.Heidelberg, 1993.

181. Howse, R., Knop, K., Federalism, Secession and the Limits of Ethnic Accomoda-tion: A Canadian Perspective, New Eorope Law Review 1, 1993.

182. Hrbek, R.(Hrsg.), Miterlebt-Mitgestaltet. Der Bundesrat im Rückblick, 1989.183. Hrbek/Weyand, Betrifft: Das Europa der Regionen, 1994.184. Hubert Armbuster, Selbstbestimmungsrecht, Strupp/Schlochauer (Hrsg.), Wörter-

buch des Völkerrechts, Bd. 3, Berlin, 1962.185. Huhn, J; Witt, P.-C. (Hrsg.). Föderalismus in Deutschland. Traditionen und ge-

genwärtige Probleme. Symposion an der Universität Kassel 10. Bis 12. April1991, Baden-Baden 1992.

186. Hummer, W., Bohr, S., Die Rolle der Regionen im Europa der Zukunft-Subsid-iarität-Föderalismus-Regionalismus in vergleichender Betrachtung, in: Eisenmann,P., Rill, B., Das Europa der Zukunft, Regensburg, 1992.

187. Ipsen, H.-P., Europäisches Gemeinschaftsrecht, 1972.188. Ipsen, K., Die Minderheitensituation im dänisch-deutschen Grenzraum, in: Mohr,

M. (Hrsg.), Friedenssichernde Aspekte des Minderheitenschutzes in der Ära desVölkerbundes und der Vereinten Nationen in Europa, Berlin, 1996.

189. Isensee, J., Der Föderalismus und der Verfassungsstaat der Gegenwart, in: Ar-chiv des öffentlichen Rechts, 115. Band, 1990.

190. Isensee, J., Staatssicherheit und Verfassungskontinuität, in: Veröffentlichungender Vereinigung der deutschen Staatsrechtslehrer, 49/90.

191. Isensee, J., Subsidiaritätsprinzip und Verfassungsrecht. Eine Studie über des Ver-hältnisses von Staat und Gesellschaft, Berlin, 1968.

192. Isensee/Kirchhof, Handbuch des Staatsrechts. Band I, Grundlagen von Staat undVerfassung, Zweite, unveränderte Auflage, 1995.

193. ix: Lexikon der Politik, Band 7, Politische Begriffe, München, 1998, S.121.194. J. A. Gonzales Casanova, Die Entwicklung der Autonomie in Spanien nach der

Verfassung von 1978, S. 151, in: Randelzhofer A.(Hrsg.), Deutsch-SpanischesVerfassungsrechts-Kolloquium vom 18. -20. Juni 1980 in Berlin, Berlin 1982

195. J. J. Gonzalez Encinar, Ein asymmetrischer Bundesstaat, in: Nohlen/GonzalezEncinar (Hrsg.), Der Staat der Autonomen Gemeinschaften in Spanien, 1992.

196. Jackson, R./Jackson, D., Politics in Canada. Culture, Institutions, Behayiour andPublic Policy, 2. Aufl., Scarborough, 1990.

197. Jellinek, Allgemeine Staatslehre, 1900 (Nachdruck 1960).198. Jörg, A., Finanzverfassung in Deutschland und in der Schweiz, Baden-baden, 1999.199. Kägi, W., Föderalismus als Staatsethisches Prinzip, in: W. Leissner (Hrsg.), Staat-

sethik, Köln, 1977.200. Kägi, W., Föderalismus und Freiheit, in: Erziehung und Freiheit, 1959.201. Kahl, Europäische Union: Bundesstaat-Staatenbund-Staatenverbund? Zum Urteil

des BVerfG vom 12. Oktober 1993, Der Staat, 1994.202. Kelsen, H. Die Stellung der Länder in der künftigen Verfassung Deutschösterre-

ichs, Zeitschrift österreichische Rechts, 1, 1919, S. 99, in: Öhlinger, T., DerBundesstaat zwischen Reiner Rechtslehre und Verfassungsrealität, Wien, 1976.

Page 532: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 516 -

203. Kelsen, H., Allgemeine Staatslehre, Nachdruck Bad Homburg v. d. Höhe, 1966.204. Kelsen, H., Das Problem der Souveränität und die Theorie des Völkerrechts, 2.

Aufl., 1928.205. Kelsen, H., Die Bundesexekution, in: Festgabe Fleiner, 1927.206. Kempf, U., Quebec. Wirtschaft-Gesellschaft-Politik, 2., erweiterte Auflage, Hagen, 1999.207. Kempf, U/Michelmann, H/Schiller, Th., Politik und Politikstile im kanadischen

Bundesstaat, Opladen, 1991.208. Kimminich, O., A Federal Right of Self-Determination?, in: C. Tomuschat, Mod-

ern Law of Self-Determination, Dordrecht 1993.209. Kimminich, O., Der Bundesstaat, in: J. Isensee/P. Kirchhof (Hg.), Handbuch des

Staatsrechts der Bundesrepublik Deutscland, Band I: Grundlagen von Staat undVerfassung, Heidelberg, 1987, Rn. 5.

210. Kimminich, O., Der Selbstbestimmungsgedanke am Ende des Ersten Weltkrieg-es-Theorie und Verwirklichung, in: R. Breyer (Hrsg.), Deutschland und das Re-cht auf Selbstbestimmung nach dem Ersten Weltkrieg, 1985.

211. Kimminich, O., Historische Grundlagen und Entwicklung des Föderalismus inDeutschland, in: Probleme des Föderalismus, 1985.

212. Kimminich, O., Rechtsprobleme der poliethnischen Staatsorganisation, München, 1985.213. Kinsky, F., Föderalismus als ein Modell für die zukünftige Europa, Zeitschrift für

Rechtsvergleichung, 1996.214. Kinsky, F., Föderalismus als Ordnungsmodell für Europa, in: Stefan Huber, Peter

Pernthaler (Hrsg.), Föderalismus und Regionalismus in europäischerPerspektive,Wien, 1988.

215. Kisker, G., Ideologische und theoretische Grundlagen der bundesstaatlichen Ord-nung in der Bundesrepublik Deutschland- Zur Rechtfertigung des Föderalismus,in: Probleme des Föderalismus, 1985.

216. Klatt, H., Bundesstaaten vor den Herausforderungen der Gegenwart, in: Staat-swissenschaften und Staatspraxis, 1990, 3.

217. Klein, E., Statusverträge im Völkerrecht, 1980.218. Klemmert, O., Föderalismus, in: Gutjahr-Löser/Hornung, K., Politisch-Pädago-

gisches Handwörterbuch, München, 1980.219. Koja, F., Der Bundesstaat als Rechtsbegriff, in: Theorie und Praxis des

Bundesstaates, Föderative Ordnung III, 1974.220. Kommission für die Finanzreform: Gutachten über die Finanzreform in der

Bundesrepublik Deutschland, Stuttgart, 1966.221. Koselleck, R., Art. Bund (Bündnis, Föderalismus, Bundesstaat), in: Brunner-

Conze-Koselleck, Geschichtliche Grundbegriffe. Historisches Lexikon zur poli-tisch-sozialen Sprache in Deutschland, Bd. 1, 1972.

222. Kroll, F.-L., Föderalismus und Unitarismus im deutschen Staatsleben des 19. Jahr-hunderts, in: Zeitschrift zur politischen Bildung und Information, 4, 1990.

223. Krüger, H., Verfassung, in: Handwörterbuch der Sozialwissenschaften, Bd. 11, 1961.224. Kühne, J. -D., Bürgerrechte und deutsches Verfassungsdenken 1848-1871, in:

Die Amerikanische Verfassung und Deutsch-Amerikanisches Verfassungsdenken,New York, 1991.

225. Kühnhardt, L. Europäische Union und föderale Idee. Europapolitik in der Um-bruchzeit, 1993.

Page 533: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 517 -

226. Kühnhardt, L., Föderalismus und Subsidiarität. Betrachtungen zu einer deutschenund europäischen Frage, in: Aus Politik und Zeitgeschichte B 45/91.

227. Kunz, B., Der Abschluss völkerrechtlicher Verträge über Änderungen des Bundes-gebietes, Heidelberg, 1971.

228. Kuttenkeuler, Benedikt P., Die Verankerung des Subsidiaritätsprinzips imGrundgesetz. Ein Beitrag zur Bedeutung des Subsidiaritätsprinzips für die Ko-mpetenzabgrenzung im Bundesstaat, 1998.

229. Lang, K., Die Philosophie des Föderalismus. Versuch einer ethisch fundiertenStaatsphilosophie der Verantwortung, Zürich, 1971.

230. Lang, W., Der internationale Regionalismus. Integration und Desintegration vonStaatenbeziehungen in weltweiter Verflechtung, 1982.

231. Lang, W., Region und Grenzen: Auf dem Weg zum neuen Europa, in: F. Ester-bauer/P. Pernthaler (Hrsg.), Eoropäischer Regionalismus am Wendepunkt-Bilanzund Ausblick, Wien, 1991.

232. Laufer H., Das föderative System der Bundesrepublik Deutschland, 1993233. Laufer, H., Pilz, F., Föderalismus, München, 1973.234. Laufer, H., Wirth, J., Die Landesvertretungen in der Bundesrepublik Deutschland,

München, 1974.235. Leach, R., American Federalism, New York, 1970.236. Lecheler, H., Das Subsidiaritätsprinzip: Strukturprinzip einer Europäischen Union,

in: Soziale Orientierung, Band 8, Berlin, 1993.237. Leder, M., Das Selbstbestimmungsrecht der Völker - Recht oder Ziel?, 1997.238. Lehmbruch, G. Föderalismus und Politikverflechtung. Zwischen Unitarisierung

und Differenzierung, in: Politische Bildung 24, 1983.239. Lehmbruch, Parteienwettbewerb im Bundesstaat, Stuttgart, 1976.240. Lemmens, M., Die Souverenität der Bundesrepublik Deutschland und die Inte-

gration der Europäischen Gemeinschaft, Peter Lang, 1994.241. Lerche, P., Föderalismus als nationales Ordnungsprinzip, in: Föderalismus als

nationales und internationales Ordnungsprinzip, Veröffentlichungen der Vereini-gung der Deutschen Staatsrechtslehrer, H. 21, Berlin, 1964.

242. Lexikon der Politik, Herausgegeben von Dieter Nohlen, Band 7, Politische Be-griffe, 1998.

243. Lijphart A.(Hg.), Conflict and Coexistence in Belgium. The Dynamics of a Cul-turally Divided Society, Berkeley, 1981.

244. Linder, W., Schweizerische Demokratie. Institution-Prozesse-Perspektiven, Bern.Stutgart. Wien, 1999.

245. Loebenstein, E., Der Föderalismus- ein Instrument im Dienste der Demokratieund des Rechtsstaates, in: Festschrift für R. Marcic, 1974.

246. Löwenstein, K., Vefassungslehre, Tübingen, 1959.247. Lutz, R., Integraler Föderalismus, München, 1978.248. Maier, H. Aspekte des Föderalismus in Deutschland und Frankreich, in: Jahr-

buch des Öffentlichen Rechts der Gegenwart, Bd. 35, 1986.249. Maier, H. Der Föderalismus - Ursprünge und Wandlungen, in: Archiv des öffentli-

chen Rechts, 115. Band, 1990,250. Malanczuk, P., Region und unitarische Struktur in Großbritannien. Die verfas-

Page 534: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 518 -

sungsrechtliche und verwaltungsorganisatorische Bedeutung der Region in En-gland, Wales und Schottland, 1984.

251. Mampel, Föderalismus in Deutschland, Deutschland Archiv 1991.252. Mangoldt, H., Vom heutigen Standort der Bundesaufsicht (Sinn und Möglich-

keiten einer Bundesaufsicht unter dem Grundgesetz), 1966.253. Marcic, R., Vom Gesetzesstaat zum Richterstaat, Wien, 1957.254. Martin F. Polaschek, Föderalismus als Strukturprinzip? Bundesstaaten und Staaten-

bunde in der europäischen Verfassungstradition, in: Föderalismus-Auflösung oderZukunft der Staatlichkeit?, 1997.

255. Maunz, T., Deutsches Staatsrecht, 16. Aufl., 1968.256. Maunz, T., Kommentierung von Artikel 29 GG, in: Maunz/Dürig, Kommentar

zum Grundgesetz, Rn. 5f.257. Maunz, T., Zippelius, R., Deutsches Staatsrecht, 26. Aufl., 1985.258. Mayntz, R., Föderalismus und die Gesellschaft der Gegenwart, Max-Planck-In-

stitut für Gesellschafstforschung, Köln, 1989.259. Merkl, P. H., Die Entstehung der Bundesrepublik Deutschland, 1965.260. Messmer, G., Föderalismus und Demokratie, 1946.261. Mickel, W., Handlexikon zur Politikwissenschaft, München, 1986.262. Millgramm, Föderalismus und Individuum, Deutsche verwaltungsblatt, 1990.263. Montoro Chiner, M. J., Föderalismus und Regionalismus in Europa. Landesber-

icht Spanien, in: Ossenbühl, F., (Hrsg.), Föderalismus und Regionalismus in Eu-ropa, Baden-Baden, 1990.

264. Motz, M., Pernthaler, P., Der Bundesstaat als staatsrechtliches Instrument derpolitischen Konfliktregelung am Beispiel der österreichischen Bundesverfassung,in: Esterbauer, F., Heraud, G., Pernthaler, P., (Hrsg.), Föderalismus als Mittelpermanenter Konfliktregelung, Wien, 1977, S. 21.

265. Münch, U., Ergebnis deutscher Geschichte und mögliches Modell für Europa:Der bundesrepublikanische Föderalismus, in: Günther Ammon/Matthias Fischer/Thorsten Hockmann/Klaus Stemmermann (Hrsg.), Föderalismus und Zentralis-mus: Europas Zukunft zwischen dem deutschen und dem französischen Modell,Baden-Baden, 1996.

266. Nathan, R., New Federalist, N3, in: Publius: The Journal of Federalism, 2-1.267. Nawiasky, H., Allgemeine Staatslehre, Band 3, Staatsrechtslehre, Einsiedeln, 1956.268. Nell-Breuning, Oskar von, Baugesetze der Gesellschaft: Solidarität und Subsid-

iatrität, Freiburg i. Br., 1990.269. Neuhold, H./Hummer, W./Schreuer, Ch., (Hrsg.), Österreichisches Handbuch des

Völkerrechts. Band 1. Textteil, Wien, 1997.270. Nipperdei, T., Der Föderalismus in der deutschen Geschichte, 1986.271. Nitschke, P., Die föderale Theorie des Johannes Althusius, in: Konsens und Kon-

soziation in der politischen Theorie des frühen Föderalismus, Rechtstheorie,Beiheft 16. 1997.

272. Nüssli, K., Föderalismus in der Schweiz. Konzepte, Indikatoren, Daten, 1985.273. Oates, W. E., Ein ökonomischer Ansatz zum Föderalismusproblem, in: Kirsch,

G. (Hrsg.), Föderalismus, 1977.274. Oeter, S. Selbstbestimmungsrecht im Wandel. Überlegungen zur Debatte um Selb-

Page 535: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 519 -

stbestimmung, Sezessionsrecht und „vorzeitige“ Anerkennung, in: Zeitschrift fürausländisches öffentliches Recht und Völkerecht, Bd. 52, 1992.

275. Oeter, S., Integration und Subsidiarität im deutschen Bundesstaatsrecht. Untersu-chungen zu Bundesstaatstheorie unter dem Grundgesetz, Tübingen, 1998.

276. Oeter, S., Minderheiten im institutionellen Staatsaufbau, in: J. Frowein/R. Hoffmann/S. Oeter (Hrsg.), Das Minderheitenrecht europäischer Staaten, Teil 2, Berlin, 1994.

277. Oeter, S., Minderheiten im Institutionellen Staatsaufbau, in: J. A. Frowein/R.Hofmann/S. Oeter (Hrsg.), Das Minderheitenrecht europäischer Staaten, Teil 2,Heidelberg, 1993.

278. Oeter, S., Selbstbestimmungsrecht und Bundesstaat, in: Heintze H. J. (Hrsg.), Selb-stbestimmungsrecht der Völker-Herausforderung der Staatenwelt, Bonn, 1997, S.73.

279. Oeter, S., Souverenität und Demokratie als Problem in der „Verfassungsentwick-lung“ der Europäischen Union. Fragen aus Verfassungstheorie und Verfassungs-geschichte an die deutsche Debatte um Souverenität, Demokratie und die Vertei-lung politischer Verantwortung im geeinten Europa, in: Zeitschrift für ausländis-ches öffentliches Recht und Völkerrecht, Y, 1995.

280. Öhlinger, T., Bundesstaat und Reine Rechtslehre, Zeitschrift für Rechtsverglei-chung, 1975.

281. Öhlinger, T., Der Bundesstaat zwischen Reiner Rechtslehre und Verfassungsreal-ität, Wien, 1976.

282. Olivier Beaud, Föderalismus und Souveränität. Bausteine zu einer verfassung-srechtlichen Lehre der Föderation, in: Der Staat. Zeitschrift für Staatslehre, öffentli-ches Recht und Verfassungsgeschichte, 35. Band, 1996.

283. Olle Nyman, Der westdeutsche Föderalismus. Studien zum Bonner Grundgesetz,Stokholm, 1960.

284. Peetsch Frank R., Ursprünge der zweiten Republik. Prozesse der Verfassungsge-bung in den Westzonen und in der Bundesrepublik, 1990.

285. Pernthaler, P. Föderalismus und Regionalismus: ein Ansatz zur Überwindung ihrerGegensätze., in: Huber/Pernthaler , Föderalismus und Regionalismus in europäis-cher Perspektive, 1988.

286. Pernthaler, P., Allgemeine Staatslehre und Verfassungslehre, Zweite, völlig neu-bearbeitete Auflage, 1996.

287. Pernthaler, P., Allgemeine Staatslehre, Wien, 1986.288. Pernthaler, P., Modell einer autonomen öffentlich-rechtlichen Vertretung der Slo-

wenischen Volksgruppe in Kärnten, in: Europa Ethnica, 50, 1993.289. Pernthaler, P., Österreichische Föderalismusbegriffe, in: Riedl/Veiter (Hrsg.), Föder-

alismus, Regionalismus und Volksgruppenrecht in Europa, Ethnos 30, Wien, 1989.290. Pernthaler, P./Kathrein, I./Weber, K., Der Föderalismus im Alpenraum. Voraus-

setzungen, Zustand, Ausbau und Harmonisierung im Sinne eines alpenregionalenLeitbildes, Wien, 1982.

291. Pernthaler, P./Wimmer, N., Die unteren Verwaltungseinheiten in Westeuropa, DieVerwaltung, 1982.

292. Peterson, G. E., Federalism and the States. An Experiment in Dezentralization,in: John L. Palmer/Isabel V. Sawhill (Hrsg.), The Reagan Record, Cambridge(Mass.), 1984.

Page 536: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 520 -

293. Pfirter, D., Bundesstaat Brasilien, 1990.294. Pieper, S. U., Subsidiarität. Ein Beitrag zur Begrenzung der Gemeinschaftsko-

mpetenzen, München 1994.295. Pötschke, Horst-Dieter, Bundesaufsicht und Bundeszwang nach dem Grundgesetz,

Würzburg, 1967.296. Preuß, U., Sozialökonomische und politische Aspekte des Verhältnisses von Föder-

alismus und Demokratie, in: Stuby, G., (Hrsg.), Föderalismus und Demokratie, 1992.297. Proudhon, Über das föderative Princip, in: Ausgewählte Texte, Hrsg. v. Ramm, 1963.298. Quaritsch, H., Staat und Souveränität, Berlin, 1976;299. R. von Ameln, Die Etstehung des Ausschuses der Regionen: Die Festlegung der

Modalitäten für die Auswahl der Mitglieder in den EU-Staaten, in: C. Tomuschat(Hrsg.), Mitsprache der dritten Ebene in der europäischen Integration: Der Auss-chuß der Regionen, 1995.

300. Rabl, K., Das Selbstbestimmungsrecht der Völker, 2. Aufl., 1973.301. Rauscher, A., Subsidiarität I-Sozialethik, in: Görres-Gesellschaft (Hrsg.), Staatslex-

ikon, 7. Auflage, 5. Band (Sozialindikatoren-Zwingli), Freiburg, Basel, Wien 1989,Spalte 386-388.

302. Reuter, K., Föderalismus, Heidelberg, 1990.303. Riker, W. H.; Federalism, in: Greenstein, F. I./Polsby, N. W. (Hrsg.), Handbook

of politikal Science 5.304. Rochtus, D., Die belgische „Nationalitätenfrage“ als Herausforderung für Euro-

pa, ZEI Discussion Paper, C 27, 1998.305. Roemheld, L., Integraler Föderalismus. Modell für Europa- Ein Weg zur person-

alen Gruppengesellschaft, 2 Bde., München, 1977.306. Roemheld, W., Integraler Föderalismus. Modell für Europa. Ein Weg zur person-

alen Gruppengesellschaft. Band 2. München, 1978.307. Rush, M., The canadian Parlament and the federal system, in: Burgess, M., Ca-

nadian Federalism: Past, Present and Future, 1990.308. Sanders, D., Collective Rights, in: Human Rights Quarterli 13, 1991.309. Schäfer, P., Zentralisation und Dezentralization, Berlin, 1982.310. Schambeck, H., (Hrsg.), Föderalismus und Parlamentarismus in Österreich, Wien, 1992.311. Schambeck, H., Föderalismus und Gewaltenteilung, in: Festschrift für W. Geiger

zum 65. Geburtstag, hrsg. v. G Leibholz u. a., 1974.312. Schambeck, H., Zum Werden und zu den Aufgaben des österreichischen Föder-

alismus, in: Schambeck, H., (Hrsg.) Föderalismus und Parlamentarismus in Ös-terreich, Wien 1992.

313. Scharpf, F. W., Föderalismus und Demokratie in der Transnationalen Ökonomie,in Klaus v. Beyme/Claus Offe (Hrsg.), Politische Theorien in der Ära der Trans-formation (PVS-Sonderheft 26), 219.

314. Scharpf, F., Demokratie theorie zwischen Utopie und Anpassung, 2. Auflage,Konstanz, 1972..

315. Scharpf, F., Theorie der Politikverflechtung, in: Hesse, J. J., Politikverflechtungim föderativen Staat, Baden-Baden, 1978.

316. Scharpf, F., Theorie der Politikverflechtung, in: Scharpf, F./Reissert, B./Schna-bel, F., Politikfervlechtung, 1976.

Page 537: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 521 -

317. Scharpf, F.W./Reissert, B./Schnabel, F., Politikverflechtung. Theorie und Empir-ie des kooperativen Föderalismus in der Bundesrepublik, 1976.

318. Schaub, Die Aufsicht des Bundes über die Kantone, 1957.319. Scheuner, Struktur und Aufgabe des Bundesstaates in der Gegenwart, in: Deut-

sche öffentliche Verwaltung, 1962.320. Schima, B., Das Subsidiaritätsprinzip im Europäischen Gemeinschaftsrecht, 1994.321. Schmidheiny, S. Föderalismus als unternehmerisches Gestaltungsprinzip, in:

Bechtler, T. W. (Hrsg.), Management und Intuition, Zürich, 1986.322. Schmidt, H., Philosophisches Wörterbuch, neu bearb. von Giorgi Schischkoff,

Stuttgart, 1978.323. Schneckener, Das Recht auf Selbstbestimmung. Ethno-nationale Konflikte und

internationale Politik, 1997, S.4.324. Schneckener, U., Das Recht auf Selbstbestimmung. Ethno-nationale Konflikte

und internationale Politik, 1996.325. Schneider, H. P., Der Föderalismus im Prozess der deutsch-deutschen Vereinigung,

in: Evers, T. (Hrsg.), Chancen des Föderalismus in Deutschland und Europa, 1994.326. Schneider, H. P., Zur Reihe „Föderalismus-Studien“ des deutschen Instituts für

Föderalismusforschung, in: Hanf, D., Bundesstaat ohne Bundesrat? Die Mit-wirkung der Glieder und die Rolle zweiter Kammern in evolutiven und devolu-tiven Bundesstaaten. Eine rechtsvergleichende Untersuchung, Baden-Baden, 1999.

327. Schneider, H.-P., Das parlamentarische System, in: Handbuch des Verfassung-srechts, Berlin, 1990.

328. Schneider, H.-P., Kooperation, Konkurrenz oder Konfrontation? Entwicklung-stendenzen des Föderalismus in der Bundesrepublik, in: Klönne, Arno u. a., Leb-endige Verfassung-das Grundgesetz in Perspektive, 1981.

329. Schodder, Th., Föderative Gewaltenteilung in der Bundesrepublik Deutschland.Eine Untersuchung ihrer gegenwärtigen Wirkungen und Probleme, 1989.

330. Scholz, R., Der Föderalismus im unitarischen Bundesstaat der BundesrepublikDeutschland, in: J. D. Gauger/k. Weigelt (hrsg.), Föderalismus in Deutschlandund Europa, Köln, 1993.

331. Schöndube, C., Europa Taschenbuch, 8. Aufl., Bonn, 1981.332. Schreuer, The Waning of the Sowereign State: Towards a New Paradigm for In-

ternational Law?, in: Heintze, H. J., Selbstbestimmungsrecht der Völker-Heraus-forderung der Staatenwelt. Zerfällt die Internationale Gemeinschaft in Hundertevon Staaten?, Bonn, 1997.

333. Schubert, Klaus, Föderalismus im Spannungsfeld von Politik und Wissenschaft,in: Tilman Evers (Hrsg.), Chancen des Föderalismus in Deutschland und Europa,Baden-Baden, 1994.

334. Schultze R. -O. Föderalismus, in: Nohlen, D.(Hrsg.), Pipers Wörterbuch zur Politik2, München, 1983.

335. Schultze, R. O., Statt Subsidiarität und Entscheidungsautonomie - Politikverflech-tung und keine Ende: Der deutsche Föderalismus nach der Vereinigung, in: Staat-swissenschaften und Staatspraxis 4 (2), 1993.

336. Schultze, R. O., Wieviel Assymmetrie verträgt der Föderalismus?, Augsburg, 1997.337. Schultze, R.-O., Staat, Subsidiarität und Entscheidungsautonomie - Politikver-

Page 538: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 522 -

flechtung und keine Ende: der deutsche Föderalismus nach der Vereinigung, in:Staatswissenschaften und Staatspraxis, H. 2, 1993.

338. Schuster, F.(Hrsg.), Dezentralisierung des politischen Handelns III. Konzeptionund Handlungsfelder, 1987.

339. Schweizerisches Bundesstaatsrecht. Ein Grundriss. Von Ulrich Häfelin und WalterHaller. 3., neubearbeitete Auflage, 1993.

340. Sharpe, L., (Hrsg.), Decentralist Trends in Western Democracies, London/Bev-erly Hills, 1979.

341. Sole Tura, Das politische Modell des Staates Autonomer Gebietskörperschaften,in: Lopez Pina, Spanisches Verfassungsrecht, 1993.

342. Sommermann, H. P., Bundesstaat, Rdnrn. 23, in: Maunz/Dürig/Herzog,Grundgesetz-Kommentar, München, 1999.

343. Speiser, B., Europa am Oberrhein. Der grenzüberschreitende Regionalismus amBeispiel der oberrheinischen Kooperation, Basel, 1993.

344. Staats- und verfassungsrechtliches Lexikon (mit Zusammenhang), Regensburg,1988, S. 104.

345. Stammen, T./Riescher, G./Hofmann, W., Hauptwerke der politischen Theorie,Stuttgart, 1997.

346. Stein, T., Europäische Integration und nationale Reservate, in: D. Merten (Hrsg.),Föderalismus und Europäische Gemeinschaften unter besonderer Berücksichti-gung von Umwelt und Gesundheit, Kultur und Bildung, 1990.

347. Steinberg, R., Bundesaufsicht, Länderhoheit und Atomgesetz, Heidelberg, 199o.348. Stern, Das Staatsrecht der Bundesrepublik Deutschland, Bd. I, 2. Aufl., 1984.349. Stern, K., Das Staatsrecht der Bundesrepublik Deutschland, Band, 1. Auflage,

München, 1977.350. Streinz, R., Europarecht, 2. Aufl. 1995.351. Sturm, R., Strategien intergoevernemenralen Handelns. Zu neueren Tendenzen

des Föderalismus in Deutschland und in den USA, Tübingen, 1996.352. Subsidiarität und Föderalismus in der Europäischen Union, 1992.353. Süsterhen, A., Föderalismus und Freiheit, in: Föderalistische Ordnung, Hrsg. von

Adolf Süsterhenn, 1961.354. Süsterhenn, A., Föderalismus und Freiheit, in: A. Süsterhenn (Hrsg.), Föderalis-

tische Ordnung, 1961.355. Süsterhenn, A.,Subsidiaritätsprinzip und Grundgesetz, 1966.356. Tarlton, Charles D., Symmetry and Asymetry as Elements of Federalism: A The-

oretical Speculation, in: Jornal of Politics 27, 1965.357. Tekülve, E., Probleme der Gebietsveränderungen im Bundesstaat, Hamburg, 1962.358. Thammer, H.-U., Irrwege zu Lasten des deutschen Föderalismus, in: Zeitschrift

zur politischen Bildung und Information, 4, 1990.359. Thoma S., Grundriß der allgemeinen Staatslehre, 1948.360. Thomas Fröschl, Confoederationes, Uniones, Ligae, Bünde. Versuch einer Be-

griffsklärung für Staatenferbindungen der frühen Neuzeit in Europa und Nor-damerika, in: Föderalismusmodelle und Unionsstrukturen. Über Staatenverbind-ungen in der frühen Neuzeit vom 15. zum 18. Jahrhundert, hrsg. von dems.,München, 1994.

Page 539: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 523 -

361. Thürer D., Das Selbstbestimmungsrecht der Völker, in Archiv des Völkerrechts,22, 1984.

362. Thürer, D., Autonomie statt Sezession?, in: Entwicklung und Zusammenarbeit,Jg.36 1995.

363. Timothy J. Conlan/ James D. Riggle/ Donna E. Schwartz, Deregulating Federalism?The Politics of Mandate reform in the 104th Congress, in: Publius 25 (3), 1995.

364. Tomuschat, C., Menschenrechte und Minderheitenschutz, in: Neuhold, H./Sim-ma (Hrsg.), Neues europäisches Völkerrecht nach dem Ende des Ost-West-Kon-flikts) Baden-Baden, 1996.

365. Usteri, M., Theorie des Bundesstaates. Ein Beitrag zur Allgemeinen Staatslehreausgearbeitet am Beispiel der Schweizerischen Eidgenossenschaft, Zürich, 1954.

366. Vedrross, A., Simma, B., Universelles Völkerrecht. Theorie und Praxis, 1984.367. Veiter, T. et al. (Hrsg.), System eines internationalen Volksgruppenrechts, 1. Teil,

Wien, 1970.368. Veiter, Th., Die Entwicklung des Selbstbestimmungsrechts, in: Blumenwitz/Meiss-

ner (Hrsg.), Das Selbstbestimmungsrecht der Völker und die deutsche Frage, 1981.369. Veiter, Th., Nationale Autonomie. Rechtstheorie und Verwirklichung im positiv-

en Recht, Wien-Leipzig, 1938.370. Veitl, F., Zur politikwissenschaftlichen Theorie internationaler Integration, in: G.

Döcker/F. Veitl, Regionalismus und regionale Integration. Zur Theorie der re-gionalen Integration, Frankfurt am Main, 1981.

371. Verfassungsgerichtsbarkeit in der Gegenwart, Länderberichte und Rechtsvergle-ichung, Beiträge zum ausländischen öffentlichen Recht und Völkerrecht, Bd. 36,Köln/Berlin, 1962

372. Verfassungsgerichtsbarkeit in der Gegenwart. Länderberichte und Rechtsvergleichung,Beiträge zum zum ausländischen öffentlichen Recht und Völkerrecht, Bd. 36.

373. Vogel, H. J., Die Bundesstaatliche Ordnung des Grundgesetzes, in: E. Benda/W.Maihofer/H. J. Vogel, Handbuch des Verfassungsrecht der BundesrepublikDeutschland, 1983.

374. Voß, D.-H., Regionen und Regionalismus im Recht der Mitgliedstaaten der Eu-ropäischen Gemeinschaft, 1989.

375. Voyenne, B., Der Föderalismus P.-J. Proudhons, Frankfurt a. M./Bern, 1982.376. Walper, K., Föderalismus, Zur Politik und Zeitgeschichte, Heft 22/23, 1966.377. Walter, R./Mayer, H., Grundriss des österreichischen Bundesverfassungsrechts,

7. Aufl. 1992.378. Walzer, M., The New Tribalism, Dissent, Spring 1992.379. Walzer, M., Zivile Gesellschaft und amerikanische Demokratie, 1992.380. Waschkuhn, A., Demokratietheorien. Politiktheoretische und ideengeschichtli-

che Grundzüge, München, 1998.381. Weber K., Kriterien des Bundesstaates. Eine systematische, historische und re-

chtsvergleichende Untersuchung der Bundesstaatlichkeit der Schweiz, der Bundes-republik Deutschland und Österreichs, Wien, 1980.

382. Weber, K, Föderalismus als Instrument demokratischer Konfliktregelung, in: Es-terbauer/Heraud/Pernthaler (Hrsg.), Föderalismus als Instrument permanenterKonfliktregelung, 1977.

Page 540: rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi...bas, romlis finansuri xelSewyobiTac SesaZlebeli gaxda institutSi samecniero mivlineba. aqve, uRrmesi madloba minda gadavuxado institu-tis

- 524 -

383. Weber, K., Föderalismus als Instrument demokratischer Konfliktregelung, in: Es-terbauer, F. u. a. Föderalismus als Mittel permanenter Konfliktregelung, Wien, 1977.

384. Weber, K., Zur künftigen Verfassung der Europäischen Gemeinschaft. Föderalis-mus und Demokratie als Strukturelemente einer europäischen Verfassung, Juris-ticshe Zeitschrift, 1993.

385. Weber, W., Spannungen und Kräfte im westdeutschen Verfassungssystem, Stut-tgart, 1951.

386. Weber-Schäfer, P., Politische Ordnung, in: Nohlen, D. (Hrsg.), Pipers Wörter-buch zur Politik, München, 1989.

387. Wedl, Der Gedanke des Föderalismus in Programmen politischer Parteien Deut-schlands und Österreichs, 1969.

388. Wegemund, R. Politisierte Ethnizität in Mauretanien und Senegal, Hamburg, 1991.389. Weinzierl, H., Die politische Dimension der strategischen Unternehmensführung,

München, 1994.390. Wheare, Föderative Regierung, München, 1959.391. Wiedmann Th., Idee und Gestalt der Region in Europa. Rechtsvergleichende

Untersuchung zu Unitarismus und Föderalismus unter besonderer Berücksichti-gung des Vereinigten Königreichs, Frankreichs, Spaniens und Deutschlands, 1996.

392. Wiedmann, T. Föderalismus als europäische Utopie. Die Rolle der Regionen ausrechtsvergleichender Sicht. Das Beispiel Deutschlands und Frankreichs, in: Ar-chiv des öffentlichen Rechts 117 (1992).

393. Wildhaber, L., Bestandesänderungen in Bundesstaaten, in: Recht zwischen Um-bruch und Bewahrung, Festschrift für Rudolf Bernhardt, Hrsg, v. Beyerlin, U., uv. a., 1995.

394. Wildhaber, L., Bestandsänderungen in Bundesstaaten, in: Recht zwischen Umbruchund Bewahrung, Festschrift für Rudolf Bernhardt, Hrsg. v. Beyerlin, U u. a., 1995.

395. William A. Galston/ Geoffrey L. Tibbets, Reinventing Federalism: The Clinton/Gore Programm for a New Partnership Among the Federal, State, Local, andTribal Governments, in: Publius 24 (3), 1994.

396. Wright, D. S., The States and Intergovernmental Relations, in: Publius: The Jor-nal of Federalism, 1-2.

397. Würtenberger, Th., Zur Legitimation des Föderalismus, in: Rechtstheorie, Beiheft16, Berlin, 1997.

398. Zeh, W., Spätföderalismus-Vereinigungs- oder Differenzierungsföderalismus?, in:Zeitschrift für Parlament, 8, 1977.

399. Zehnpfennig, B., Einleitung, in: A.Hamilton/J. Madison/J. Jay, Die FederalistPapers, Darmstadt 1993.

400. Zimmermann, J. F., Federal Preemption. The Silent Revolution, Ames (Iowa), 1991.401. Zippelius R. Allgemeine Staatslehre, 12. Auflage, 1994.402. Zippelius, R., Recht und Gerechtigkeit in der offenen Gesellschaft, 2. Aufl., 1994.