VELEUILITE U KARLOVCUPOSLOVNI ODJELSTRUNI STUDIJ UGOSTITELJSTVA

Anamarija Sirovec,Sara Zovko i Mateja RustanLAVOSLAV RUIKA:PRVI HRVATSKI DOBITNIK NOBELOVE NAGRADE I NOSITELJ 8 POASNIH DOKTORATASeminarski rad

Kolegij: Uvod u struni i znanstveni radMentor: Mateja Petrai,dipl.oec.Matini broj studenata: 0618614041,0618614077,0618614062

Karlovac,studeni,2014.

SADRAJ

1.UVOD....................................................................................................................11.1 Predmet i cilj rada.....................................................................................11.2 Izvori i metode sakupljanja podataka........................................................11.3 Struktura rada............................................................................................12. BIOGRAFIJA LAVOSLAVA RUIKE........................................................23. KARIJERA I ISTRAIVANJA LAVOSLAVA ROIKE................................................................................................................43.1 Karijera i Nobelova nagrada....................................................................43.2 Medalje i priznanja....................................................................................63.3 Privatan ivot Lavoslava Ruike.............................................................73.4 Spomen......................................................................................................84. ZAKLJUAK......................................................................................................9

LITERATURA......................................................................................................10 POPIS ILUSTRACIJA........................................................................................11

1. UVOD

1.1. Predmet i cilj radaPredmet i cilj ovog seminarskog rada je poblie objanjavanje i predoavanje ivota Lavoslava Ruike te njegovih dostignua na podruju kemije.

1.2. Izvori podataka i metoda prikupljanja podatakaPodaci ovog seminarskog rada potjeu iz strune literature te internet stranica.

1.3. Struktura radaRad je podjeljen na 4 misaone cijeline: uvod, biografiju Lavoslava Ruike,karijeru i istraivanja te zakljuak. Trea cjelina sadri i 4 podcjeline: Nobelova nagrada,Medalje i priznanja,Privatan ivot Lavoslava Ruike te Spomen.

1

2. BIOGRAFIJA LAVOSLAVA RUIKE

Lavoslav Leopold Ruika je roen 13.rujan 1887 od oca Stjepana i majke Amalije. Ve u njegovoj etvrtoj godini Lavoslavu umire otac te nakon njegove smrti majka Amalija sa sinovima Lavoslavom i Stjepanom odlazi u rodni Osijek gdje Lavoslav zavrava puku kolu i klasninu gimnaziju te 1906. maturira. Slika 1. Lavoslav Ruika Izvor: wikipedia: http://hr.wikipedia.org/wiki/Lavoslav_Ru%C5%BEi%C4%8Dka ( 02.12.2014.)

Kao djeak bio je religiozan i razmiljao o tome da postane sveenik,ali je poslije tu ideju napustio. Ruikino podrijetlo i strogi odgoj njegove majke snano su utjecali na formiranje njegova karaktera,pa je cijeli ivot ostao jednostavan ovjek s izrazitom puritanskom crtom i velikim nepovjerenjem prema pretjeranome intelektualizmu. Studirao je kemiju na Visokoj tehnikoj koli u Karlsruheu u Njemakoj te je tamo i doktorirao 1910. Kod prof. Hermanna Staudingera(oca makromolekularne kemije). Veliko zanimanje pokazao je za kemiju terpena i istraivanja sinteza mousnih mirisa. Zanimao se za flamansko slikarstvo te se bavio vrtalernjem. Njegovo pravo ime je Lavoslav Leopold Ruika,no u razliitim hrvatskim tekstovima se navodi da je njegovo ime samo Lavoslav. Ruika se sam potpisivao Lavoslav u pismima prijatelja i kolegama u Hrvatskoj.

2

Ruika je s razlogom netono preveo Leopold u Lavoslav stoga je velika teta to je veleuilite u Vukovaru nazvano Lavoslav Ruika umjesto Leopold Ruika. Lavoslav Ruika umro je 26.rujna 1976. U dvorcu Schloss Mammernu na Bodenskom jezeru,u 89.godini ivota,a pokopan je u Zrichu. Nakon operacije sve do smrti govorio je samo o svojoj mladosti i samo na hrvatskom jeziku,tako da ga ostali nisu mogli razumjeti.

Slika 2. Rodna kua Ruike

Izvor: Wikimapia: http://photos.wikimapia.org/p/00/01/14/00/22_big.jpg (02.12.2014)

3

3. KARIJERA I ISTRAIVANJA LAVOSLAVA ROIKE 3.1. Karijera i Nobelova nagradaKada je Ruika doktorirao u Karlsruheru,ostao je raditi kao asistent prof. Staudingera te je radio na istraivanju strukture aktivnih komponenata biljke dalmatinkog buhaa. U tom istraivanju su Ruika i Staudinger izolorali piretrin iz cvjetova buhaa i odredili mu strukturu. 1912.god. Staudinger dobiva posao u saveznoj tehnikoj Visokoj koli u Zrichu te sa njime odlazi i Ruika i 1917.dobiva vicarsko dravljanstvo. Ruika i Staudinger su se 1916. razili jer je Ruika odluio samostalno raditi na vlastitom podruju istraivanja. Zbog znanja iz podruja terpena 1918. postaje privatni docent,a 1923.god. titularni profesor,no ni jedno od tih zvanja nije bilo povezano sa stalnom plaom,ali su mu doputali da ima svoje vlastite doktorande. 1916. god dobiva podrku najveeg svjetkog proizvoaa parfema Harmaan & Reimer iz Holzmindena u Njemakoj,a 1921.se priduuje enevskim proizvoaima parfema Chuit,Naef & Firmenich. -Od 1925.- 1926.god. radio je u enevi a od 1926.-1929.god. postao je prof. organske kemije na sveuilitu u Utrechtu u Nizozemskoj, da bi 1929.god. postao profesor i predstojnik laboratorija za organsku kemiju na ETH-u.Slika 3. Ruika na dobivanju Nobelove nagrade

Izvor: wikipedia: http://hr.wikipedia.org/wiki/Lavoslav_Ru%C5%BEi%C4%8Dka (02.12.2014.) Na povratak u Zrich privukle su ga mogunosti koje je pruala vicarska, kemijska, osobito farmaceutska industrija i industrija mirisa s kojima je niz godina uspjeno suraivao. Ruika je dobio ponudu za profesuru u Zagrebu, no odbija ju zbog nedostatka sredstava za istraivalaki rad na Zagrebakom sveuilitu. Nakon uspjene sinteze i odreivanja strukture muskona i cibetona, vanih u industriji mirisa Ruika se bavio pripravom makrociklikih spojeva s velikim brojem ugljikovih atoma u prstenu. Do istraivanja steroida doveli su ga znanstveni radovi na strukturi terpena i politerpena na temelju izoprenskoga pravila. 1933.god. Ruika je rijeio sintezu i strukturu mukoga spolnog hormona androsterona i testosterona nakon ega njegov laboratorij postaje vodei na polju organske kemije. Hrvatsko kemijsko 4

drutvo pozvalo je ruiku da posjeti Zagreb i odri predavanje o svojem radu,Ruika se odazvao te je 16.3.1940 godine odrao predavanje pod naslovom: od dalmatinskog buhaa do seksusalnih hormona u 17 sati u dvorani Radnikoga doma na Trgu Petra Kreimira. Bio je izabran za poasnog lana Jazu i poasnog doktora sveuilita u Zagrebu te za poasnog lana hrvatskog kemijskog, prirodoslovnog i ljeilinog drutva. Nakon Drugog svj. rata Ruika je izgubio nekoliko vrijednih suradnika te je svoj laboratorij nastojao popuniti mladim vrsnim kemiarima, tako je izmeu ostalog pozvao budueg Nobelovca Vladimira Preloga. Nakon odlaska u mirovinu,na njegovom poloaju ga je zamjenio na drugi dobitnik Nobelove nagrade Vladimir Prelog. Ruika je za vrijeme mirovine povremeno dolazio na ETH i nastavio djelovati kao savjetnik u tvornici Sandoz AG u Baselu.Slika 4. Nobelova nagrada

Izvor: Nobel.webuda.com http://nobel.webuda.com/largenobelchemistrymedaqz5.jpg (02.12.2014)

Lavoslav Ruika je bio prvi Hrvat koji je dobio nobelovu nagradu za kemiju 1939.godine. Ruika je nagradu dobio za svoj rad na polimetilenima i viim terpenima. Zbog ratnih prilika Ruika nije mogao otii u vedsku i preuzeti svoju nagradu pa mu je nagradu uruio vedski veleposlanik 16.sijenja 1940.na posebnoj sveanosti odranoj na ETH.,a nobelovsko predavanje odralo se u Stockholmu nakon Drugog svjetskog rata. Mladen Deeli je posjetio 1939. Ruiku u Zrichu te mu estitao na Nobelovoj nagradi i pri tome ga zamolio za biografske podatke,fotografiju te prikladne publikacije koje su mu bile potrebne da bi odrao predavanje o njemu. Deeli je 25.prosinca 1939.god. odrao predavanje o Ruiki pred punom dvoranom pukoga sveuilita.

5

3.2. Medalje i priznanja

Osim Nobelove nagradu za kemiju,Ruika je dobio nagradu vicarskog kemijskog drutva (1918.) Wernerova nagrada i medalja vicarskoga kemijskog drutva (1923.) Le Blancova medalja (uz poasno predavanje) Francuskoga kemijskog drutva (1928.) Pedlerova medalja (uz poasno predavanje) Engleskoga kemijskog drutva (1931.) Medalja (uz poasno predavanje) Industrijskoga drutva iz Mulhousea (1935.) Cannizzarova nagrada Akademije Lincei (1936) Medalja (uz poasno predavanje) Francuskoga kemijskog drutva (1937.) Nagrada Marcel-Benoist vicarskoga kemijskog drutva (1939.) Medalja (uz poasno predavanje) Sveuilita u Liegeu (1940.) Nagrada Donegani Akademije Lincei (1948.) Faradeyeva medalja (uz poasno predavanje) Engleskoga kemijskog drutva (1958.) Hanuova medalja ehoslovakoga kemijskog drutva (1966.).

6

3.3. Privatan ivot Lavoslava Ruike

Ruika se dvaput enio,ali nije imao djece ni u jednome braku. Prvi put se oenio sa Annom Haussmann godine 1912, s kojiom se rastavio nakon 38 godina braka (1950.). Te iste godine oenio se Gertrudom Acklin,koja ga je nadivjela. Ona je sa sobom u brak donjela i sina Wernera Acklina,koji e poslije pomagati Prelogu u studiju mikrobnih reakcija. Sa Gertrudom ostao je do smrti. Ruika se u slobodno vrijeme bavio sportom,u Nizozemskoj je redovito vozio bicikl dok jednog dana nije pao u kanal.Slika 5. Lavoslav i Stjepan Ruika

Izvor: Ptfos.unios: http://www.ptfos.unios.hr/ruzicka/2014/index.php/o-ruzicki (02.12.2014.) Vrlo rano je sjeo za volan i u tome je uivao do kraja ivota. U srednjim godinama je igrao tennis te skijao,no nije bio ba vjet skija, jer je dva puta slomio nogu na skijanju. Za vrijeme svojega borvaka u Nizozemskoj,zavolio je nizozemske slikare,osobito slikare iz XVII.stoljea. Imao je svoju zbirku slika te ju je poklonio Kunsthausu u Zrichu. Bavio se i fotografijom u boji te je osobito volio fotografirati cvijee. Kada je napustio ETH, s velikim se arom posvetio svojemu vrtu u kojem je uzgajao etinjae,rue i na stotine vrsta alpskih biljaka.

7

3.4. SpomenU Vukovaru je Ruiki u spomen podginut muzej u njegovoj rodnoj kui,koji je otvoren 9,prosinca 1977.godine prigodnim znanstevnim skupom o njegovu ivotu i djelu. Muzej je sveano otvorio tadanji rektor Sveuilita u Zagrebu Akademik Drago Grdeni.Muzej je prikazivao kronolokim poredanim predmetima Ruikin ivotni put i rad-roenje u Vukovaru,puko i gimnazijsko kolovanje u Osijeku,studij i doktorat u Karlsruheu,ivot i rad u vicarskoj,veze s domovinom,zadnje dane i smrt.

Slika 6. Veleuilite Lavoslava Ruika

Izvor: Narod.hr : http://narod.hr/hrvatska/nova-dekanica-na-veleucilistu-u-vukovaru-prekrsena-tri-hrvatska-zakona-statut/ (02.12.2014.)U tom muzeju bile su izloene brojne diplome,plakete i medalje,Ruikin radni stol i dijelovi Ruikine knjinice s knjigama na hrvatskom jeziku te obiteljskim portretima prikazan ambijent rodne kue. Danas ga naalost nema jer je uniten u srpskom razaranju Vukovara. Takoer se u Vukovaru godine 1978. odravaju Ruikini dani,to je tradicionalni skup strunjaka i znanstevnika iz raznih podruja znanosti. godine 2005. novo osnovano Veleuilite u Vukovaru dobilo je naziv Veleuilite Lavoslav Ruika U vicarskoj je osnovana nagrada "Ruika" za mlade znanstvenike koji rade u vicarskoj.

8

4.ZAKLJUAK

Lavoslav Ruika je bio Vukovarski djecak, Osjeki gimnazijalac i vicarski profesor. Bio je prvi Hrvatski nobelovac iz podruja kemije, takoer je bio kreator parfema, slavni profesor i uzor mnogima. Ruikini prvi radovi zapoeli su s podruja prirodnih spojeva, te je cijeli svoj ivot ostao na tom podruju. Ruika neko vrijeme je bio asistent profesora Staudingera, nikada nije imao stalnu plau. Kada se vratio u Zrich tada je zapoela njegova najuspjenija tadanja karijera. U Zagrebu 1940 godine odrao je predavanje od dalmatinskog buhaa do seksualnih hormona, te je 1957 godine otiao u mirovinu. Za vrijeme svog ivota dobio je mnoga priznanja za svoj rad i osam poasnih doktorata raznih sveuilita, takoer je bio poasni lan Jugoslavenske akademije znanosti i umjetnosti u Zagrebu. U spomen na njega odravaju se od 1978 godine znanstveno struni skupovi koji se nazivaju "Ruikini dani", te je veleuilite u Vukovaru nazvano po njemu. Bavio se mnogim sportovima no nije bio bas vijet u njima, bio je zaljubljenik u flamansko slikarstvo, u svom dvoritu je imao vrt te se bavio vrtlarenjem. A prije svega veliki i jednostavan ovjek. Sve to ali i mnogo vise bio je Leopod Lavoslav Roika.

9

LITERATURA

Knjige: Hrvatska enciklopedija, svezak 2. , leksikografski zavod Miroslav Krlea B.Wasserbauer,I.Variak: Znanstveni i struni rad;Naela i metodeInternet stranice: Alfa portal: http://www.alfa-portal.com/leopold-lavoslav-ruzicka/ (02.12.2014.) Hrak: http://hrcak.srce.hr/index.php?show=clanak&id_clanak_jezik=33019 (02.12.2014.) Prehrambeno-tehnoloki fakultet Osijek:http://www.ptfos.unios.hr/ruzicka/2014/index.php/o- ruzicki (02.12.2014.) Veleuilite u Vukovaru:http://www.vevu.hr/?g=4&i=100 (02.12.2014.)

10

POPIS ILUSTRACIJA

Slika 1: Lavoslav Ruika...............................................................................................2Slika 2: Rodna kua Ruike...........................................................................................3Slika 3: Ruika na dobivanju Nobelove nagrade................................................................4Slika 4: Nobelova nagrada...............................................................................................5Slika 5: Lavoslav i Stjepan Ruika..................................................................................7Slika 6: Veleuilite Lavoslava Ruike............................................................................8

11