said nursinin dusunce ve tutumunda islamcilik milliyetcilik ve muhafazakarlik

215muhafazakrdnce yl:11 - say:43 ocak-ubat-mart 2015

SAD- NURSNN DNCE vE TUTUMUNDA SLAMCILIK, MLLYETLK vE

MUHAFAZAKRLIK

s h a k T o R U N * h a k a N K N * *

Bu almada genel olarak milli-yetilie ve slamcla Bediz-zaman Said Nursinin ykledii anlamlar analiz ediliyor. zel ola-rak ise dnce ve aksiyonu ile Said Nursinin muhafazakrlkla/muhafa-zakrlarla olan ilikisi belirlenmeye allyor. Yakn tarihimizin aktif a-hitlerinden biri olan Said Nursinin ilgili dncelerini kavramak litera-tre ve gncel sorunlarmza zm getirmek adna nemlidir.

Bilimsel gelenek iinde kalarak aadaki be belirlemeyi yapmak mmkndr: Birincisi: Bedizza-mann milliyetilie ilgisi vardr. Milliyetilik onun iin bir yandan frsatlar, dier yandan tehditler ieren bir olgudur. Bu balamda milliyet-ilik bir adan gerekli, dier adan ykcdr. kincisi: Bedizzamann olumlayp gerekli grd milliyeti-lik kanaatimce slamc izgideki st kimlik milliyetilii ile bu at iinde kalan pozitif alt kimlik milliyetili-idir. ncs: Eski Saidin her iki

* Do. Dr., Abant zzet Baysal niversitesi, Kamu Ynetimi, [email protected]

** Yrd. Do. Dr., Malezya Teknoloji niversitesi, sla-mi Medeniyetler Fakltesi, [email protected]

ZET Bu almada Bedizzaman said Nur-sinin milliyetilik, slamclk ve muhafa-zakrlk konusundaki dnceleri analiz edilmektedir. Bedizzamann ilgili d-nceleri onun kiisel dnmne bal olarak deimektedir. Bedizzaman birin-ci (eski) said dneminde siyasal slamc, ikinci (yeni) said dneminde ise kltrel slamcdr. st kimlik bakmndan ise her iki dnemde de slam milliyetisidir. Mil-liyetilie ontolojik bakmdan olumsuz bakmaz; iyi ve kt olarak ayrma gider. Birletirici ve hamiyetlendirici olanna pozitif milliyetilik, ykc ve blc olanna ise negatif milliyetilik der. Bi-rinci said farkl slami etnisitelerin nasl birlik oluturacan, ikinci said ise slami gruplarn farkl etnik ve modern kimlikli gruplarn oluturduu toplumlarda ya-ayabilme imknlarn inceler. Bediz-zamann kltrel slamc olmas genel olarak muhafazakrlkla ve zel olarak Trk muhafazakrl ile organik iliki gelitirmesini kolaylatrmtr. Onun bu zellii Trkiyede merkez sada kurulan muhafazakr (liberal) demokrat partilere meruiyet salamtr.

Anahtar Kelimeler: Bedizzaman said Nursi, Milliyetilik, slamclk, Muhafa-zakrlk

SAD- NURSNN DNCE vE TUTUMUNDA SLAMCILIK, MLLYETLK vE MUHAFAZAKRLIK

216 muhafazakrdnce dounun hikmeti

milliyetilii de yaad dnemin atmosferini yanstr. yeni Saidin milliyet-ilii ierik ve yn olarak eskisinden ok byk oranda farkllamtr. Hatta yeni Said siyasal slamclktan vazgemitir denebilir. Belki, onun siyasal slamcl kltrel slamcla dnt demek daha doru. Drdnc-s: Yeni Saidin konuyla ilgili dnce ve fiillerinin odanda etnik kimlik yoktur, sonradan kazanlan alt kimlik (Nurculuk) vardr. Beincisi: Trk muhafazakrl baskn ekilde kltrel muhafazakr zellik gsterir. Said Nursinin kltrel slamcla ynelmesi, Trkiyede dinin muhafazakrlk-la organik iliki kurmasn kolaylatrmtr.

Bu almada Bedizzamann zellikle eski eserleri incelendi. Ama onun deiimine bal olarak yeni eserleri de gzden uzak tutulmad. Kaynak ana-lizleri yapsalc bir yaklamla Risale-i Nurlarn tm dikkate alnarak yapld.

Bedizzamann milliyetilikle ilgili dncesi ve kavramlara ykledii an-lamlarn analizinde kimlik ve milliyetilikle ilgili literatrn hazr ablonlar kullanld. Bu ablonlar her ne kadar kendi toplumsal gerekliimize uy-durma hassasiyeti tasak da analizimiz neticede Batc olmakla maluldr. Binaenaleyh ortaya kacak yorum sapmalar bizimle, bizim bu yaklamm-zn snrllyla ilgilidir.

Osmanldan Gnmze Milliyetilik ve Krt Sorunu

Kimlik sorunu milliyetiliin dnyada ana siyasal akm olduu andan itiba-ren Osmanldan balayan srete Trkiye toplumunun ncelikli siyasal soru-nu olur. E. Gellner (2012)in teorik ablonunu esas alarak sylemek gerekirse, endstri devrimi ve Fransz ihtilal etkeninde ortaya kan uluslama srecin-de btn imparatorluklarn bana gelen Osmanlnn da bana gelir (Bora, 2012: 15). Osmanl milletleri bu konjonktre uygun olarak tek tek ayrlmaya, bamszlklarn ilan etmeye balar. Ayrlma imkn olan gayrimslimler ayr-lr, imkn olmad iin geride kalanlar da Trkiye devleti gnderir.

Osmanlnn asli unsuru ve millet-i hkimesi Mslmanlar da milliyetilik akmndan etkilenir. Mslman etnisitelerden birou ayrlr veya koparlr. Ayrlma sreci Osmanl aydnlarn derinden etkiler. Ama Mslmanlarn ay-rlmas bu etkiyi travmaya evirir. Cumhuriyet elitlerinin kimlik tercihinde ra-dikal tutumlarnn nedeni bir adan bu olmaldr. yle ki, selefleri olan ttihat ve Terakki ve Ziya Gkalpn slamla bark kltrel milliyetiliini bile silip atarlar.1 Yusuf Akurann danmanlnda, masa banda devirilen sentetik

1 Kltr milliyetilii kuramsal olarak bata dil olmak zere ortak tarih, rk, din ve kltre dayanan ob-jektif milleti esas alr. Bu tr, Almanlarn etnik ynyle ne kard bir milliyetiliktir (Sevim, 2008).

shak torun hakan kn

muhafazakrdnce dounun hikmeti 217

dil ve tarih metaforlar laiklikle yorularak toplumdan kopuk yapay bir kimlik kurgulanr. Jakobence bir yntemle btn halklar bu kurguya gre yaplan kalplara dklerek asimile edilmeye allr.2

Tek parti dnemi asimilasyon politikalar kimseyi ayrt etmez. Krtler, Aleviler, dindarlar ve dier btn alt kimlikler ayrm gdlmeden resm st kimlik iinde asimile edilmeye allr. Ama bu durum 1950de ba-layan demokratikleme sreci ile deiiklie urar. Nitekim brokratik devletin yapay st kimlik oluturma politikas, 1950de balayp 1980den sonra ivme kazanan srete, etkinliini kaybederek yerini resm st kim-lik politikalaryla oluan laik ulusalc zmrenin ayrcalklarn ve onun alt kimliini koruma politikasna dnr (Akat, 1999: 86-87; Kadolu, 1999: 51-52; Kahraman, 2005: 73-74; Torun, 2008: 240). Srecin olgunlamas ile brokratik devlet resm st kimlik politikasndan fiilen vazgeer, onun yerine laik ulusalc zmrenin tm toplum iindeki varln ve ayrcalkl konumunu korumaya ynelir.

Osmanl dneminde Araplarn, Arnavutlarn, Musul ve Kerkkn ay-rlmas dolaysyla Krtlerin bir ksmnn Osmanldan kopmas Anadolu Krtlerini etkiler. Ama Misak-i Milli, Birinci Dnya Sava, Ermeni ve Rus-lara kar mcadele ve Mill Mcadele (Erzurum ve Amasya Kongrelerinde ortaya kan irade rneinde olduu) gibi ortak tarihi olaylar fiilen mte-rek bir kimlik yaratm ve birlikte yaamay glendirmitir.3 Cumhuriyet

Ziya Gkalpn milliyetilii bu erevede kalmakla birlikte, ama Almanlardan farkl olarak, belirleyiciler iinde yer alan rk, dier belirleyici olan kltrden baskn deildir. O, Trkn Esaslar adl eserinde (1996: 29) objektif kriterlerden dil ve hars (kltr) bileenleriyle oluan millet kimliini ne karr. Irk ve dier unsurlarn belirleyici olmadn belirtir. Ziya Gkalpn bu kltr e ykledii anlam, kendi izgisi takip edildiinde, bir etnisiteden daha ok Anadoluda yaayan fiili kltr ve dolaysyla ona ait fiili st kimlii iermektedir.

2 Trkiyenin resm millet angajman Fransz tarzdr (Kl, 2007: 117). Ama aralarnda nemli bir fark vardr. Fransada devlet eliyle millet yaratma politikas Fransz olmayan aznlklara, etnisitelere baskn ve yaayan Fransz kltrnn benimsettirilmesi eklindedir. Trkiyede ise devletin milliyetiliine esas oluturan kimlik Anadoluda yaayan baskn ounluun kltryle ilikili deildir. Bu kimlik, Yu-suf Akura gibi aydnlar ile Trk Tarih Kurumunun eliyle masa banda kurgulanan soyut, kurgusal bir kltre aittir. Hatta dili bile buna ilave etmek gerekir. Harf ve dil devrimi ile yaayandan farkl, yeni bir dil yaratlmak istenir. Trkiyenin millet tanm ve kltr politikas Fransadakinden farkl olarak deta btn toplumu aznlklatrr (Torun, 2008: 241).

3 20-22 Ekim 1919 tarihinde, Sivas Kongresi akabinde, bizzat Mustafa Kemlin bakanlnda bir heyet Osmanl hkmeti ile Amasya Protokol imzalar. Protokol temelde Krtlerle Trklerin slam paydas altnda bu lkenin eit paydalar olduunu ve Krt kimliinin tannrln garanti altna alr (Hakan, 2013). Yine, Mill Mcadelenin manifestosu saylan Misak-i Millide Araplarn yaad yerler hari Os-manl bakiyesi Mslmanlarn (unsurlarn) yaad yerler vatan olarak kabul edilir. Keza, Mill Mca-delenin at rgt olan Anadolu ve Rumeli Mdafayi Hukuk Cemiyetinin nizamnamesi Arap olmayan Osmanl bakiyesi Mslman unsurlar millet konsepti iine dahil eder. Vatan ve millet tabirleri kurulan lk Mecliste de yukardaki anlamda kabul grr. Nitekim lk Mecliste 23.04.1920 tarihli meclis



dneminde, yukarda tasvir edildii zere, yaayan kltr ve kimlikleri dlayan yapay bir kimlie ynelinmesi Krtler iin deyim yerindeyse tam bir skut-u hayal olur. Krtlerle isyan artk zdeleir (Yayman, 2011: 20). Bunlardan en etkilisi 1980 sonras ortaya kan PKK ayrlk hareketidir. Balang itibaryla Stalinist PKK ile Trkiye devleti arasnda bir siyasal olay grnmndeki bu kamplama zamanla Krtlerle ve Trkiye toplumu ara-sndaki genel bir kutuplamaya dnr.

Cumhuriyetin ilk dneminde btn alt kimliklerin resm st kimlik potasnda eritme politikas ile sonraki dnemde ise laik ulusalc zmrenin brokratik devlet tarafndan kayrlma politikas Trkiyenin siyasi tarihine deta hegemonya kurar. Bu hegemonyann semptomlardan biri laiklik-s-lamlk kutuplamas, ikincisi ise Krt-Trk kutuplamasdr.

Dnya, ulus/sanayi sonras bir konjonktrn etkisine girdi: Kreselleme (Giddens, 2000: 67-68). Onun ilk kolu olan ekonomik kreselleme zaman-la ortaya kan siyasal sonularyla ulus devletin etkinliini ypratyor. Ulus devlet etkisi azaldka alt kimlikler stndeki bask da azalyor. Kreselleme bir yandan ulus kltrleri yerine baskn kresel kltr geirirken, dier yandan yerel ve her tryle alt kimliklerin nn ayor (Marshall, 2009: 449-450). Kresel g merkezleri ile alt/yerel aktrler ulus devlet merkezine kar fiilen ittifak ediyor. Modern an balangcnda merkez devletle bur-juvalar feodaller ve Kiliseye kar ittifak etmiti. Bu ittifak zamanla ulus a-n balatmt. Bugn ise baka bir an eiindeyiz demek yanl olmaz.4

Yeni konjonktr her neviyle alt kimliklerin/sivil toplum rgtlerinin nn ayor. Krt sorununun bar orijinine girmesi bu balamda alt kimliklerin st kimlik karsndaki zaferine bir rnek oluturur. Ama ilk rnek bu olmamaldr. lk rnek, Keyman (2007)n da belirttii zere, kltrel slamcln hayat verdii muhafazakr demokrat partinin, yani Ak Partinin, kurulmasdr.

28 ubat sonras dnemde ortaya kan ve Ak Parti ile tecessm eden siyasi konjonktr Refah Partisi ile simgeleen siyasal slamcln snn, ortaya kndan itibaren siyasal slama mesafe koyan Said Nursi (ve dier Tarikat ve cemaatlerin benimsedii) kltrel slamcln ise hegemonyasn

al konumas yapan ve 01.05.1920 gnk mecliste sz alan Mustafa Keml milleti Laz, erkez, Trk, Krt vs. gibi unsurlar slam st kimlii altnda bir araya gelmi millettir der (Tunaya, 2011, Nian-yan, 2010 ve Nianyan http://www.nisanyan.com/?s=soru-41)

4 Kreselleme ile birlikte sosyolojik anlamda endstri toplumunun ve siyasal anlamda ulus toplumunun veya hepsine bir st balk olarak modernizmin aldyla ilgili tartmalar D.Bellin 1973te yazd Sanayi-tesi Toplumun Gelii adl kitabyla balar (Vergin,2008:298).

shak torun hakan kn


yanstr. Kltrel slamclkta din, muhafazakrlarn olumladklar ekilde, siyasal iktidarn peinde komaktan vazgeip sivil topluma, toplumsal b-tnln harc, ahlakn can suyu, ailenin ve ceamaat/milletin direi olmasn ister. Trkiyede muhafazakr demokrat bir izginin siyasal iktidar dinin kltrel slamclarn benimsedii konuma ekilmesiyle ilikili olmaldr. Bu balamda Said Nursinin kltrel slamclnn muhafazakrlkla ilikisine deinmek gerekiyor. Bu deinim en sonda, Said Nursi slamcl le Trk Muhafazakrlnn Ayrma ve Buluma Noktalar bal altnda, yapld.

Said-i Krdiden Said-i Nursiye Kimlik, Milliyetilik ve slamclk

Bedizzamann Eski Said diye adlandrlan dneminde,5 adna ister mil-liyetilik densin isterse baka ey hem alt hem de st kimlik algs gl bir ekilde vardr (Nursi, 2011a: 44). Eski Saidin dncesinde alt ve st kimlik farkndal,6 terakki iin Mslmanlar gayrete getirecek, hamiyetlendire-cek bir dinamiktir. Gerek alt kimlik olarak Krtlerin gerekse Osmanl baki-yesi Mslman milletin duar olduu fakirlik, cehalet ve ihtilaf maraznn zmnde muhabbet-i mill zorunlu bir ilatr (Nursi, 2011a: 44, 107-110, 117, 122, 171, 182-183, 185-186). Muhabbeti milli/hamiyet-i milliye (milli-yetilik/millet farkndal) zellikle ihtilaf maraznn ilacdr. Genelde ihti-laflar kabile, blge, airet ve aile asabiyesinden kyor. Dolaysyla Bediz-zamann alt kimlik ve st kimlik farkndal/milliyetilii temelinde kabile asabiyesinden kaynaklanan sosyal problemlerin zmyle ilgilidir.

Bedizzaman milliyetilikle ilgili ada cereyanlarn etkisine kaplp if-rat ve tefrite dmekten kanr. Bunu Hucrat Sresinin 13. Ayetini tefsir etmesinden anlayabiliriz: Taife ve kabililer sadece var deildir, ayn zaman-da muarefe (tanmak, kaynamak) ve muavenet iin gereklidir. Ancak te-kini reddeden, dlayan, hasm gren milliyetilik tekfire konudur (Nursi, 2011b: 105). Bu tekfiri, kabilecilii cahiliyet asabiyesiyle (kabile/kavim/et-nik milliyetiliiyle) zdeletiren mehur Hadis-i erif ile argmente eder.7

5 Eski Said-yeni Said ayrm bu makalenin Siyasal slamdan Kltrel slama Gei adl balnda ak-lanyor.

6 Milliyetilik yerine alg ve/veya farkndalk demeyi tercih etmekteyiz. nk millet algs ile far-kndal bir realiteye ilikin iken milliyetilik bir ideale ilikindir (Topu, 1972:27). Realitenin varl-ndan haberdar oluruz, onu fark ederiz, onunla bark oluruz, onu reddetmeyiz. Bir dnceyi ideal-letirilmek ve sistemletirmek demek, onu dier tm tutumlarmzn merkezine koymak demektir.

7 Bedizzamann slam, Cahiliyetten kalma rklk ve kabilecilii kaldrmtr mealindeki bu ifadesinin ilgili kitabnn dipnotunda (Nursi, 2011b: 105) konuyla ilgili aadaki hadislerden mktesep olduu



Aradaki farkn ayrt edilmesi iin orijinal bir kavramsallatrmaya gider. Yar-dmlama ve muavenete yneleni pozitif (mspet) milliyetilik, tekini reddeden ve hasm greni ise negatif (menfi) milliyetilik olarak tanmlar (Nursi, 2011b: 538-548).

Bedizzaman alt kimlik ve st kimlie ykledii anlam itibaryla olduka zgndr.8 Bedizzamanda alt kimlik konusunun anlalmas onun ilke, misyon ve vizyonunu belirledii Nurculuk hareketini anlamak iin de ge-reklidir. Neticede Nurculuk da bir kimliktir.

Eski Saidin hamiyet-i mill ve itihad- slam algs bir kimlik farkndal m, yoksa milliyetilik midir? Eer milliyetilii bir dncenin izmleme-si, dier btn tutumlarn merkezine yerlemesi veya siyasallamas olarak tanmlarsak bu kimlik algs Bedizzamann dnce konseptine pek uy-mayacaktr. nk, onun dncelerinin merkezinde slam, slami deer ve normlar vardr. Aksi durum, belki Eski Saidin aada tavsif ettiimiz biimdeki st kimlik algs iin sylenebilir.9

Osmanl ats altndaki btn Mslmanlar, en azndan Snni olanlar fiilen bir milleti oluturur. Dolaysyla Osmanl sonras btn Mslman aydnlarn ortak irfan ve vicdan, slam bir st kimlik olarak alglar. On-lardan birisi de Bedizzamandr. O, tevile ihtiya brakmayacak aklkla slamiyet, benim milliyetimdir der (Nursi, 2011a: 64, 69, 80, 117). Bu ba-lamda siyasal slamclk Eski Saidin siyasi dncesinin merkezinde yer alr

yazldr: Kefl-Hafa,1: 127; Buhari, Ahkam: 4; mare, 36,37; Ebu Davud, Snnet: 5; Tirmizi, Cihad: 28, lim: 16.

8 Bazlarna gre Bedizzamann savunduu fikirler hep bakalar tarafndan zaten savunulmutur. Bu deerlendirme bir adan doru ise de iki adan eksiktir. Birincisi, Bedizzaman da slami gelenein takipisidir hem zamandan da etkilenmektedir. kincisi, birinin bir dncesini ksmen almak, kendi dnce konsepti iinde yaplandrmak taklit saylamaz. Bedizzaman bunlar kendi dnce konsep-tinde (gestaltnda) yeniden yaplandrr ve dahi muteber bir dini otorite olarak teyit ve tasdik eder. Ali Suavi ve Teyfik Fikret savunusunun r acyla muteber bir slam liminin savunusunun rol model-lii ayn olmamaldr. Halkn bir dncenin arkasndan gitmesi ou zaman dncenin parlaklyla ilgili olmaktan daha ok kaynan gvenilirliiyle ilgilidir. Dncenin gc bu rn kk salp salma-yacanda etkili olur.

9 Bedizzaman tam da bu konuyla ilgili bir tartmada birini veya bir alt kltr dierine stn klacak l takvadr diyerek tutumunu aka belirtir. Bu balamda milliyetiliin yaygn armyla, Bediz-zaman bir alt kimlik milliyetisidir demek doru olmayacaktr. Kald ki, ikinci/Yeni Said dneminde Be-dizzamann alt kimlii Krtlk deil, Nurculuktur. Bedizzamann nurcu alt kimliini benimsemesi ve var gcyle hayatn ona adamasna paralel olarak Said-i Krdi Said-i Nursi olur. Adnn bu ekilde yaygnlamas Bedizzamann kendi oluru ve benimsemesiyledir. Bunun taktiksel veya takiye olduu iddias ise gerek ddr. Bedizzamann ne hayat sergzeti ne de dnceleri takiyeyi destekliyor. En byk hileyi hilesizlikte bulan (Nursi, 2011b: 202-103), Cumhuriyetin tek parti rejiminde bile sar-n karmayan (Nursi,2011c: 518), yalan imanszlkla e tutan (Nursi, 2011a: 344-345 & Nursi, 2011e: 1156) birisine takiye ve ifte kimliklilii yaktrmak hakkaniyete smayacaktr.

shak torun hakan kn


demek yanl olmaz. Bu merkezilik onun alt kimlik algsn da kendi y-rngesine alr. Bunun argmanlar Krt erif Paaya gsterdii tepki ile Prens Sabahattine verdii cevapta mndemitir.

Bedizzaman iki Krt kanaat nderiyle beraber 1919da dzenlenen Pa-ris Bar Konferansnda Krt erif Paa ile Ermeni Bogos Nubar Paann bamsz Krdistann kurulmas iin yaptklar giriime kar bir reddiye ka-leme alrlar.10 Burada, zetle unsuriyetilii (rkl) cahiliye deti olarak tekfir eden Hadis-i erife atfla slamiyet herhangi bir rkn dier bir unsur-u slam aleyhine menfi surette uyanmasn kabul etmez.. Krtlk davas manasz bir iddiadr.. der (Nursi, 2011a: 106-110). Prens Sabahattinin adem-i merkezi-yeti dncelerine de yine bu balamda kar kar.

Sabahattinin adem-i merkeziyetilik dncesinin gzel ve akli oldu-unu, ancak bunun Almanlar gibi irfan seviyesi bir medeni toplumlarda uygulanabileceini, bizde uygulanmasnn asabiyet-i cahiliyeyi (etnik mil-liyetilik) uyandracan, sre iinde Krdistan blgesinde nce muhtari-yeti (zerklii) ve sonra istiklaliyeti (bamszl) getireceini savunmutur (Nursi, 2011a: 183-184).

Seviye-i irfan bir mtemeddin devletin -Alman gibi- libas- siyaseti, kamet-i siyasetimize ya ksa veya uzun olacaktr. Zira seviyemiz bir deil-dir. ...mizac- ittihad-millete arz semum-i istitbad ile, istidat ve meyl-i iftirak marazn izale veya tevkif lazmken, adem-i merkeziyet fikriyle ve-yahut onun kardeiolu gayr-i mahlut siyasi kulpler sirayetine yardm ve nne menfezler, kaplar amak on asr (Hicri takvime gre .T.) evvel lm asabiyet-i cahiliyeyi ihya ile fitneyi ikaz etmek ve Asyann mahall-i saadetimiz olan sema-i istikbaldeki cinan cehenneme dndrmek, ha-miyet ve uluvvcenaplarna yaktramyorum...Fikren taakkul edebiliriz, amma istidadmzla amelen tatbik edemeyiz. Tatbikine ok zaman lazm (Nursi, 2011a: 184).

Yukardaki argmanlar Bedizzamann eserlerinde yer alan ok saydaki delillerden sadece ikisidir. Her iki olaydan anlalaca zere Bedizzaman Krt alt kimliini kabul eden biri olarak, Krdistann lkeden ayrlmasna iddetle kardr. Bize gre onun bu tutumunu belirleyen ey onun gl bir siyasal slamc olmasdr.

Bedizzamann gl siyasal slamcl onu siyasal birlik ve niter yapnn deta ylmaz savunucusu yapm, dnce ve eylemleriyle bunun takipisi olmutur. Bu paralelde, ittihat Terakkiye kategorik olarak kar kmasna ramen, onlarn slam reddetmeyen kltr milliyetiliine pek

10 Paris Bar Konferans ile ilgili geni malumat iin bkz. (Ural, 2004).



ilimemi, hatta ittifak etmekten geri durmamtr. Nitekim ttihatlarn st kimlik iin savunduu dil, din bir ise millet birdir dncesini teyit etmitir (Nursi, 2011b: 546). u kadarki, dil ve dine vatan bilee-nini de ekleyerek bu etkenin millet kavramn var etmede kuvvetli bir bileim oluturabileceinde uzlamtr. Bedizzaman, bu milliyetilik ile kendi slam milliyetiliinin uygulamada ok inhiraf etmeyeceini kanaa-tinde olmaldr.

Menfi milliyette ve unsuriyet fikrinde ifrat edenlere deriz ki: Evvel: u dnya yz, hususan u memleketimiz, eski zamandan beri ok muhaceretlere ve tebeddlta maruz olmakla beraber, merkez-i hkmet-i slamiye bu vatanda tekil olduktan sonra, akvm- saireden pervane gibi oklar iine atlp tavattun etmiler. te bu hlde Levh-i Mahfuz alsa, ancak hakik unsurlar birbirinden tefrik edilebilir. yleyse, hakik unsuri-yet fikrine hareketi ve hamiyeti bina etmek, mnsz ve hem pek zararldr. Onun iindir ki, menfi milliyetilerin ve unsuriyetperverlerin reislerinden ve dine kar pek lkayt birisi, mecbur olmu, demi: Dil, din bir ise millet birdir. Madem yledir. Hakik unsuriyete deil, belki dil, din, vatan m-nasebtna baklacak. Eer bir ise, zaten kuvvetli bir millet; eer biri noksan olursa, tekrar milliyet dairesine dahildir (Nursi, 2011b: 546-547).

Siyasal slamdan Kltrel slama Gei

Bedizzaman, Birinci Dnya Savanda Ruslar ve Ermenilere kar g-nll Krt komutan olarak savar, esir der. Esaretten kurtulduktan sonra Mill Mcadeleye katk salar, akabinde Ankaraya gelir. Trkiye Byk Millet Meclisinde konuma yapar ve bizzat Mustafa Kemal ile grr (Nursi, 2011a: 13-16). ekillenen yeni devletteki ve devlet elitlerinin kafa-sndaki siyaseti siyasal slamc fikirleri dorultusunda etkilemek ister.

Bedizzaman, Ankarada ktlarn yeniden karldn bilmiyordu. An-karann siyasi eraf ttihat Terakkinin Ziya Gkalp izgisindeki kltr mil-liyetiliinden Yusuf Akura etkisindeki etnik Trklk ile Batclarn laiklik hassasiyetlerinin ekillendirdii bir st kimlik milliyetiliine ynelmiti (Yavuz, 2012). Bu, Osmanlda balayan askeri, idari, siyasi yenilemenin toplumsal alana sramas demekti. Oysa, yenileme ve Batllamada top-lum ve kltrn (harsn) mahfuz kalmas imdiye kadar genel bir uzlayd.

Cumhuriyetin elitleri, yaanan travmalarn sonucu olsa gerek, fiili kl-tr ve toplumla hemen hemen ilgisi olmayan yepyeni bir toplum ve kimlik yaratmak istiyordu. Bedizzamann bunu fark etmesi kendisi iin radi-kal bir dnm noktas olur. Vana gider, inzivaya ekilir, dnya ilerinden

shak torun hakan kn


elini eteini eker. Deyim yerindeyse dnyaya kahreder. Bu kahr, onun o zaman kadar gtt siyasi slamclk davasnda yaad hayal krklyla ilgili olmaldr.

1925 ylnda btn Krt ileri gelenlerinin Trkiyenin Bat blgesine sr-gn edilmesi kapsamnda Vandaki inzivasndan koparlp Ispartann Barla nahiyesine sevk edilir. Bunu kendisi u ekilde ifade eder (Nursi, 2011b: 77): Siyaseti terk ve dnyadan tecerrt ederek bir dan maarasnda hireti dnmekte iken, ehl-i dnya zulmen beni oradan karp nefyettiler. Artk Bedizzaman eski Said deil, yeni Saidtir. Yeni Said ise bundan sonra ne siyasal slamcdr ne de Krt. O, bundan byle btn himmet ve dikkatini ilim ve iman tefsiri olan Risale-i Nurlarn telifine ve onun yaymna teksif eder (Nursi, 2011b: 77-80).

Bedizzaman sadece kitap telif etmez, bir hareket vcuda getirir: Nur-culuk. Nurculuk ne Merutiyet dnemindeki Krtlkle ilgili hamiyet-i millidir ne de siyasi slamclk. Belki Gramsci ve Althusserlin Marxizm iin ngrd trde kltrel bir akmdr;11 yani kltrel slamclk. Be-dizzamann hayatnda siyasal slamclk dnemi bitmi kltrel slamclk dnemi balamtr. Fakat, Gramsci ve Althusserlin ngrlerinden farkl olarak, siyasi hegemonyaya alt yap hazrlayan, siyasetin ideolojik aygtlna soyunan, nihai amac iktidar olan slamclk deildir. Onun kltrel slam-cl ksaca kazanlm bir alt kimlik milliyetilii ile sivil toplum hareketi karakterine sahiptir. Yeni Said, bu iddiann argmanlarn 13. Mektup (Nur-si, 2011b: 80-83) adl risalesinde tek tek aklar.

Bedizzaman kendi dnyasndan sadece siyasal slamcl deil, siyase-te ait ne varsa skp atar (Nursi, 2011b: 80-83, 103-104, 123). Tek Parti dnemi idarecilerinin btn muhafazakrlar basklamak iin ynelttikleri siyaseti dine alet ediyorsun ithamna kar Yeni Said Balarn yesin, dn-yalarn tamamen braktm ve ayaklarna dolasn, siyasetlerini bsbtn terk ettim. .. Kurn- Hakmin hizmeti, beni iddetli bir surette siyaset leminden men etti (Nur-si, 2011b: 80-81). nk der:

Belki bu zamanda siyaset, devlet idaresi ile eit anlama gelmesi itiba-ryla, slam ve insanla muzr yzde yirmi elitin erlerini engelleyebilir. Ama toplumun yzde sekseni tarafsz, mtehayyir halktr. Onlarn dinen tenevvre ihtiyac vardr. Siyaset -topuzu- ile onlar rktmemek, tered-dde drmemek gerektir (Nursi, 2011b: 81-82).

11 Gramsci ve Althusserl gibi Batl Marxistler Marxizmin Batdaki, aslnda dnyadaki, baarszln b-tnyle devlet ve siyasete angaje olmalarna balar. Marxizmin siyasal hegemonya kurabilmesi iin nce sivil toplumun rzasn almasn, toplumsal kltrde hegemonya kurmasna salk verir. Bylece Marxizmin meru yollarla iktidara gelip ve dahi kalc olabileceini iddia ederler (Vergin, 2012: 85-99).



Belki Said Nursinin buraya kadarki gerekesine konjonktre bal, za-manla deiebilir bir tutum gzyle baklabilir. Ama bu tutumunun, alnt-lanan yerin devamndan anlalaca zere, siyasete kar genel bir ilke oldu-u grlr.

Grdm ki, siyaset cereyanlarnda hem muvafkta hem muhalifte o nur-larn klar var. Btn siyaset cereyanlarnn ve tarafgirliklerin ok fev-kinde ve onlarn garazkrne telkkiyatlarndan mberr ve sfi olan bir makamda verilen ders-i Kurn ve gsterilen envr- Kurniyeden hibir taraf ve hibir ksm ekinmemek ve itham etmemek gerektir-meer dinsiz-lii ve zndkay siyaset zannedip ona tarafgirlik eden insan suretinde ey-tanlar ola veya beer kyafetinde hayvanlar ola! Elhamdlillh, siyasetten tecerrd sebebiyle Kurnn elmas gibi hakikatlerini propaganda-i siyaset ittiham altnda cam paralarnn kymetine indirmedim. Belki, gittike o elmaslar kymetlerini her taifenin nazarnda parlak bir tarzda ziyadeleti-riyor (Nursi, 2011b: 82-83).

zetle iktidar veya muhalif her siyasal cereyann (akmn) iinde bireysel olarak dine ok ciddi taraftar ve muhta insanlar vardr. Onlarn istifadeleri iin dini her trl siyasal parti ve cereyann stnde tutmak gerektir. slamn bu tarzda yorumu phesiz slamc partinin varln tartmaya a-yor. Bedizzaman, yukardaki dncesine paralel olarak bu konjonktrde kurulacak slamc bir partinin stratejik bir hata olacan syler. Mevcut kon-jonktrde kurulacak bir slamc parti dini siyasete alet etmeye mecbur kalr. Doal olarak dindar (ve Mslman) olmayan farkl toplum kesimlerinde reaksiyoner tepkiyle karlanr.12

Bu vatanda imdilik drt parti var. Biri Halk Partisi (Bugnk adyla Cumhuriyet Halk Partisi), biri Demokrat (O zamanki Demokrat Parti), biri Millet (Bu zamanki adyla Milliyeti Hareket Partisi), dieri ttihad- slam-dr (Refah ve Saadet Partisi izgisine denk den bir siyasal slamc parti). ttihad- slam Partisi, yzde altm, yetmii tam mtedeyyin olmak ar-tyla, imdiki siyaset bana geebilir. Dini siyasete let etmemeye, belki siyaseti dine let etmeye alabilir. Fakat ok zamandan beri terbiye-i slamiye zedelenmesiyle ve imdiki siyasetin cinayetine kar dini siyasete let etmeye mecbur olacandan, imdilik o parti baa gememek lzmdr (Nursi, 2011c: 746) .

slamc bir partinin iktidar iin, toplumun yzde altm yetmiinin dindar olmasn art koar. Buradan yola karak Bedizzamann siyasal

12 Trkiyede Selamet Partisi (deien adyla Refah Partisi) izgisindeki slamc partinin Trkiyedeki ma-ceras ile hvan- Msliminin bugnk Msrdaki maceras bir adan rnek oluturuyor.

shak torun hakan kn


hegemonya iin kltrel hegemonyay art kotuu sylenebilir.13 kinci Saidin siyasete kar bu tutumu onun ontolojik bak asyla ilgilidir. Onun siyasetle ilgili dnceleri maturidi islam geleneine uygundur (Duran, 2001: 17, 141-143). Maturidilik, bireye siyasi alanda olduka geni bir alan tanr. Bedizzaman Siyasetin slam iindeki arln/payn belirlemek iin aadaki ly Risale-i Nur klliyatnn birok yerinde zikreder: eriat da, yzde doksan dokuz ahlk, ibadet, hiret ve fazilete aittir. Yzde bir nispetinde siyasete mtealliktir; onu da ull-emirlerimiz dnsnler (Nursi, 2011a: 127).

Bedizzamann siyasetle olan ilikisi onun anlalamayan ynlerinden biridir.14 Bazlarna gre Bedizzamann bir de nc Said dnemi vardr ve bu Said bir nevi eski Said dnemine avdet etmitir.15 Gereke ise Adnan Menderes ve siyasetin ileri gelenlerine yazd mektup ile Demokrat Partiye oy vermeye tevik etmesidir.

Demokratlar iktidar yerinde muhafaza etmeye Kurn menfaatine ken-dimizi mecbur biliyoruz. Onlardan hayr beklemek deil, belki dehetli, bataki iki cereyana (Dinsizlik-komnistlik cereyan ile ifsat mason- cere-yan) siyasetlerince muarz olduklar iin, onlarn az bir ksm dine verdik-leri zarar, vcudun paralanmasna bedel, yalnz bir parma kesmek gibi pek cz bir zararla pek kll bir zarardan kurtulmamza sebep oluyorlar bildiimizden, o iktidar partisinin lehinde ehl-i dini yardma davet ediyo-ruz. Ve dinde lbali ksmn dahi cidden kaz edip Aman, abuk hakikat-i slamiyeye yapnz! ihtar ediyoruz ki, vatan ve millet ve onlarn hayat ve saadeti, hakaik-i Kurniyeye dayanmak ve btn lem-i slam arkasnda ihtiyat kuvveti yapmak ve uhuvvet-i slamiye ile 400 milyon kardei bul-mak ve Amerika gibi din lehinde cidd alan muazzam bir devleti kendine hakik dost yapmak, iman ve slamiyetle olabilir. Biz btn Nurcular ve Kurn hizmetkrlar onlara hem haber veriyoruz hem slamiyete hizmete muvaffakiyetlerine dua ediyoruz. Hem de rica ediyoruz ki, bu memleketin bir ehemmiyetli mahsul ve vatanda ve imdi lem-i slamda pek byk faydas ve hizmeti bulunan Risale-i Nuru msaderelerden kurtarp nerine hizmet etsinler. Bu vatandaki dindarlar kendine taraftar etsinler. Ve sel-meti bulsunlar (Nursi, 2011c: 816).

13 Bedizzamannn bu gr Gramscinin bak asyla benzeir. Ama aralarnda iki fark vardr. Birincisi onun amac iktidara ulamak deildir, siyaset ve iktidarn yozlatrclna kar dini korumaktr. kin-cisi ise bu szn muhatab kendi takipileri deil, siyasetle uramak isteyenlerdir. Aksi hlde siyaset-ten uzaklat bir takiye olurdu.

14 Burada bahsedilen siyaset Aristodan itibaren stlah olan devlet ve iktidarla; yani devlet idaresiyle ilgili siyasettir (Vergin, 2008:27-36). Oysa ada algsyla siyaset aileden, arkadalk grubuna, din cemaatten devlete kadar btn gruplar kapsar (Beetham, 2006: 7).

15 Bunun ilgili tartmalar iin Kpr Dergisinin 112. saysna baklabilir.



Kanaatimce bu argmanlardan Bedizzamann eski Said dnemi siyasi slamclna geri dnd karlamaz, belki dnya ilerine kahrndan geri dndne, onun kurduu hareketinin sosyal hayat dlayan mistik nitelikli bir tarikat olmadna hamledilebilir. Onun hareketi takipilerinin nefisle-rinden balayarak btn toplumu deitirmeye ynelimlidir. Emirda Lahi-kas (Nursi, 2011c) bunun rnekleriyle doludur.

Bedizzamann deruhte ettii slamc hareket bir sivil toplum hareke-tidir. Kamuoyunda cemaat olarak adlandrlan bu hareket ne tarikattr, ne siyasi bir toplum ne de bir siyasi partinin uzants ve arka bahesi (Torun, 2010). Mutlaka bir kavramsallatrma yaplacaksa kltrel slamclk de-mek daha dorudur. Bedizzamann siyasal slamc olmayp neden siya-si toplumla ilikiler kurduunu, bir partiye oy verdiini, siyasilere mektup yazdn vb. anlamak iin sivil toplum ile tarikat ve siyasi toplum arasndaki fark bilmek gerekiyor.

Sivil Toplumu siyasi toplumdan ayran kriterlerinden birisi iktidara y-nelmeden, muhalif ve muvafk ynde onun yrngesine girmeden bask mekanizmas oluturabilmektir (Torun, 2008). Bu erevede bask meka-nizmas kullanmay reddeden hareketler sivil toplum deil, mistik nitelikli tarikatlardr. mer aha (1997: 31-32) bask mekanizmas oluturmak i-levini sivil toplum rgt olma zelliklerinden biri olarak zikreder.

Son analizde, Bedizzamann siyasiler nezdinde giriimde bulunma-s siyasete ynelmesine deil, bask mekanizmas oluturmak istemesine yormak gerekir. Serbest kamusal alana ve demokratik siyasal sisteme sahip lkelerde siyaset ve siyasi aktrler sivil topluma duyarldr/duyarl olmaldr. Bu balamda Risale-i Nur hareketinin siyasi iktidara ynelmeden kamuoyu oluturmas demokrasi iin olumlanan bir eydir. Demokrasinin yerleikle-mesi iin de ok gereklidir.

Said Nursi slamcl ile Trk Muhafazakrlnn Ayrma ve Buluma Noktalar

Said Nursi gerek birinci hali gerekse ikinci haliyle bir slamcdr. te yandan onun eklektik nitelikli dnce klliyatnda ve at aksiyon seren-camnda muhafazakrlkla ilgili dnce ve tutumlara sklkla rastlanr.16 zellikle dnce dzleminde, muhafazakrln izleri/tortular grnmek-le birlikte, yine de Said Nursiyi Trkiyede muhafazakrlar kmesi iine

16 Said Nursinin yazd Risale-i Nur Klliyatnda muhafazakrlkla ilgili yerlerin bir derlemesi iin bkz. Kpr Dergisi (2007), 97. Say.

shak torun hakan kn


almak pek zordur. Ancak Onun hareket/aksiyon tarz itibaryla muhafazakr-lkla ilikili ve onlarn doal mttefiki olduunu sylemek ise hi zor deildir. Trk muhafazakrlnn yaps/zellii bu minvalde genelleme yapmamz kolaylatryor. Trk muhafazakrl tarihsellii itibaryla slamla u yada bu oranda i ie, hatta bir ok zaman btnleik, olmutur. Trk modern-lemesine kar gard alan Trk muhafazakrl, 1950lere kadar, btnyle slamcdr (aha, 2013). phesiz bu, Cumhuriyet elitlerinin deitirmek istedii Osmanl gemiinin slami olmasyla (Tabakolu, 2013) ilgilidir.

1950ye kadar byk lde slamclk ile btnleik Trk muhafa-zakrlnn bariz zellii siyasal muhafazakrl iermiyor olmasdr. Trk muhafazakrl, Fransz muhafazakrlnn Fransz devrimine kar tepki olarak kmas gibi, jakoben Trk modernlemesine bir tepki olarak ortaya kar. Ama, Trk muhafazakrl Fransz muhafazakrlarnn yapt gibi, eski siyasal dzenin geri gelmesini savunmuyor (idem,1997: 46-47). Trk muhafazakrl balangcndan itibaren mutedil ve lml deiime, zgn ifadesiyle slahata, kar kmam; kiilik geliimini daha ok Anglo-Ame-rikan muhafazakrl17 izgisinde devam ettirmitir (aha,1013: 146-152; Bora, 1997: 14-15; nsel, 1995: 89; n, 2004). Bu anlamda Trk muha-fazakrl ekonomik liberalizm ve demokrasiye dorudan cephe almam, sadece onlarn geleneksel deer ve kurumlar yozlatran etkisine muhalif kalmtr. Bu izgideki ksmi krlma 1950de ok partili siyasal hayata geile ortaya kan Erbakan nclndeki siyasal slamc hareket ile yaanmtr (idem, 1997: 47). Siyasal slamc hareketler iktidar zerinden modern ve geleneksel olan, muhafazakrlarn kar olduu ekilde, yeniden yaratmaya ynelmitir. Muhafazakrlk, Alman muhafazakr devrimciliini18 istisna tutarsak, sadece devrime deil, kar devrime de kardr. Muhafazakrlkla slamcln farkllat bu urakta, idem (1997: 47)in de parmak bast zere, Said Nursinin dnce ve praksisi muhafazakr kalmaya, muhafa-zakrlar tarafnda durmaya devam etmitir.

Muhafazakrln dinle ilikisi dinin cemaata/millete cansuyu verme-si ve toplumsal sisteme har olmas noktasnda nemlidir. Muhafazakrlar toplumu ekip evirecek, onu batan yaratacak, onu inanlar dorultu-sunda mhendislik mahareti ile dntrecek dinden holanmaz. Onlar pritenlemi/dnyevilemi veya siyasal ihtiraslarndan arnm, vicdan ve

17 zel olarak Fransz muhafazakrl ve Anglo-Amerikan muhafazakrl, genel olarak muhafazakrl-n tarihsel geliimi ve biimleri hakknda bkz. (zipek, 2011: 19-22; aha, 2004: 15-19; Bora, 2012: 61-70; Bora, 1997: 12-19)

18 Kavram Hakknda bkz. Bora, 1997: 13.



cemaatin mahrem kamusalnda yaayan dinden yanadr (Harries, 2004: 99; aha, 2004: 21; Erdoan, 2004: 21; Bora, 2012: 58-59). Bu balamda, Said Nursinin slamcln siyasi emellerini bir nevi budamas, onu sivil alana ekmesi, belki sosyolojik anlamda bir pritenlemenin deil, belki siyasal anlamda bir pritenlemenin bir adan yolunu amtr denebilir. Daha naif ifadeyle Said Nursinin at kltrel slamclk r Trkiyede dinin tam da muhafazakrlarn istedii kvama gelmesinde etkili olur. ok partili siyasal hayata geile birlikte Trkiyedeki dindarlarn ve muhafazakrlarn muhafazakr bir siyasal at (merkez sa da denebilir) altnda toplanmasnda kltrel slamcln katks yadsnamayacak kadar oktur. En nemli katks ise merkez sa partileri merulatrmasdr. Ak Parti bu anlamda, kurucula-rnn da ak ekilde deklere ettikleri zere, merkez san devamdr.

Son olarak Said Nursinin eski Monariyi savunmamas, hatta meru ol-mak artyla demokrasiden yana olmas,19 eski patrimonyal ilikilere bal tarikat yaplanmas yerine eitlik ve iblm temelinde bir nevi sivil toplum rgt benzeri cemaat rgtlenmesine gitmesi (Torunolu, 2012), dinde is-patiyecilii yntem olarak benimsemesi (Nursi, 2011e: 1219), modernlii bir btn olarak reddetmeyip ktsn (materyalist felsefe ile medeniyetin ahlaksz yaam biimini) ayrp iyisini (insanla faydal bilim ve teknolojiyi) kabul etmesi (Nursi, 2011f: 291) noktasnda, muhafazakrl bir tutum ve uslp olarak kabul ettiimiz balamda, Onun Fransz muhafazakrl kon-septi iinde yer almadn, Trk muhafazakrlar20 ile beraber, Anglo Ame-rikan muhafazakrl izgisinde yer aldn sylemek mmkndr.

19 Said Nursinin 1908de ilan edilen merutiyetle ilgili yazd Mnazarat adl eseri (2011a) -meru (eri) olmak kaydyla- demokrasi ve zgrln deta manifestosu gibidir.

20 Trk muhafazakrl modernizme, ilke olarak, kltrel nedenlerle kardr; kalknmaya ve kapitaliz-me hi kar olmamtr (Bora, 1997: 14-15; nsel, 1995: 89; n, 2004; idem, 1997: 46-47). Bu nedenle Trk muhafazakrl, genel karakteri itibaryla, kltrel muhafazakrlk olarak adlandrla-bilir. te yandan biroklar, mesela aha (2004: 18-19 ve 2013: 141-154), hemen hemen btn siya-si eilimleri muhafazakrlk emsiyesi altnda toplar: -Milliyeti Hareket Parti izgisindeki- Milliyeti muhafazakrlar Fransz tarz muhafazakrlar, (Cumhuriyet -Halk Partisi izgisindeki Milliyeti/ulusalc solcular Alman tarz muhafazakrlar, merkez sa parti izgisindeki muhafazakar demokrat-lar ise Anglo-Amerikan tarz muhafazakrlar olarak betimler. erif Mardin, bu bapta, daha farkl bir muhafazakrlk kategorisi ortaya atar. O, Jntrklerin halefi Cumhuriyet elitlerinin elinde ekillenen Trk modernlemesini brokratik muhafazakr olarak tanmlar (Akt. Ylmaz, 2004:27). nk Trk modernlemesi Osmanldan itibaren devam eden siyasetin yapsn deitirmemiler; yeniden resto-re etmilerdir; deien sadece aktrlerdir (Torun, 2008). Cumhuriyet modernlemesini muhafazkar sayanlar, muhafazakrl bir siyasal ideoloji deil de sadece slup ve dnce sitili olarak ele alan Manheim (2009)e dayanrlar (Oakeshott, 2004: 55; Bora, 1997: 6-8; Bora ve Onaran, 2006). Oysa muhafazakrlk, ilk knda olmasa da, zamanla siyasal bir ideoloji olarak z bilincini kazanmtr (zipek, 2011 ve aha, 2013). Belki bu paradoks, kavrama yklenen farkl anlamlardan daha ok, epis-temik geri plandan, Bat tarihselliini tayan bir kavram Trkiye sosyal gerekliine uyarlamaktan kaynaklanyor. Bu tartma ise bu almann konusunu aan daha geni ve ayr bir almann konusu olabilir.

shak torun hakan kn


Sonu ve Deerlendirme

Trkiyede millet ve milliyetilik konular Osmanl Devletinin par-alanmas ve Trkiye Cumhuriyetinin modern ulus devleti formunda kurulmas sorunsalyla ilgilidir. 1877-78 Osmanl - Rus sava sonras akdedilen Berlin Anlamas ile gayri Mslim milletler Osmanldan ko-par, Kuzey ve Balkan corafyasndaki Mslman unsurlar kitlesel tehcir-le Anadoluya gelmek zorunda kalr. Bu olaylar zinciri Trk aydnndaki Osmanllk mefkresini ykp ulus merkezli araylara iter (Yavuz, 2011). Bu aray Osmanllk iindeki Trk milliyetileri ile slamclar ayrtrr. Balangta ittihad- Osman mefkresini savunanlardan Trk milliyeti-lii baskn bir ksm ttihat Terakkiye ynelirken, slami hassasiyeti olan dier ksm ise ittihad- slama ynelir.

Osmanldan gayri Mslim milletler ayrlnca geriye Mslman millet-ler kalr. II. Abdulhamit bunlar devlet ats altnda bir arada tutmak iin slamcl devlet politikas yapar. Ama Abdulhamitin bu politikas ulusu-luun ana siyasal akm olduu dnyada Osmanlnn dalmasn engelleye-mez. Ulusuluk akmnn dmen suyunda giden ttihat ve Terakki partisi 1908de Abdlhamiti tahttan indirir. ttihat Terakkinin etnisite merkezli politikalar ise bu sefer Mslman unsurlarn Osmanl atsnn dna iter.

Araplarn Osmanl atsndan ayrlmas bir yandan slamc politikalarnn meruiyetini krar dier yandan ttihat Terakki milliyetiliindeki Trklk bileenini glendirir. Bu ayrma Cumhuriyetin kurulmasndan sonra daha bir netleir. kinci Meclis sonrasnda ttihat Terakkinin Ziya Gkalp etkisindeki slam dlamayan milliyetilii, Yusuf Akurann Trkl ile Batclarn laikiliini sentezleyen milliyetiliiyle yer deitirir. Benedict Anderson (2011)un tasvir ettii trden bir st kimlik inas Trkiye Cum-huriyetinin temel politikas hline gelir. Bugn cedelletiimiz Krt sorunu betimlediimiz bu srete ortaya kan atmosferin rndr.

Bu makale Bedizzaman hem Osmanl dneminin etkili slamc aydnla-rndan biri hem de yazd eserler ve at Nurculuk hareketiyle gnmz etkileyen kiidir. Onun millet, milliyetilik, slamclk ve muhafazakarlkla ilgili dncelerini aadaki gibi tasnif etmek mmkndr.

Bedizzamann millet dncesi, Osmanl aydn kimliiyle eski Said dneminde, slam paydas altnda alternatif bir ulusa/st kimlie mnde-mitir. Onun dncesi zamann Osmanl aydnlarnn slamclk dnce-sinden pek farkl deildir. Bedizamann bu dnemdeki slamcl siyasal



ynelimlidir; yani siyasal hegemonyaya yneliktir. Eski Said dnce ve praksisi ile bir siyasal slamcdr.

Eski Said, entelektel dzlemde siyasal slamcln ylmaz savunucusu iken, aydn kimliiyle ttihat Terakkicilerle uzlamaktan ekinmez. Onlarn temel ald dil, din ve vatan bileenlerinden her hangi ikisini millet iin yeterli olabilecei fikrinde uzlar.

Eski Said ne alt kimlik ne de st kimlik farkndalna ve/veya milliyeti-liine ontolojik olarak kar kmyor (Nursi, 2011a: 107-110, 117, 122, 185-186). Hatta, toplumsal btnleme ve kalknma iin gerekli gryor (Nursi, 2011a: 171, 182-183, 191, 334-335). u kadar ki, alt kimliin st kimlikle (slam milliyetiyle) atmasna ve menfi olarak (yani teki alt kimliklerin inkr ve hasml dorultusunda) kullanlmasna kar kyor (Nursi, 2011a: 197). Byle eilimleri, slam st kimliini paralayacandan hare-ketle, cahiliye asabiyesiyle (rklkla) denk tutuyor, tekfir ediyor.

Krt kimliini reddetmiyor, ama onun menfi bir ekilde istimaline id-detle kar kyor. ster Trk-Krt gibi etnik alt kimliin, isterse cemaat gibi bir alt kimliinin negatif bir ekilde siyasallamasn kabul etmiyor. Ona gre, btn alt kimlikler mspet olmak artyla merudur ve gereklidir. Eski Saidin st kimlik milliyetiliini her hlkarda ycelttiini, maddi medeni-yetin nedeni olarak grdn, alt kimlik milliyetiliini de reddetmediini burada tekrar etmi olalm. st kimlik ats altnda kalmak, ortak menfaati birinci planda tutmak, fedakrl, hamiyeti tevik etmek, bakalarn red-detmemek ve hasm olmamak artyla mspet milliyetilii faydal buluyor.

kinci/Yeni Said siyasal slamclktan vazgeiyor. Siyasal iktidar ve siya-sal hegemonyaya ynelik dnce ve hareket tarzn btnyle terk ediyor. A. Gramsci ve L. P. Althusserin Marxizmde yapt tecdidi Bedizzaman slam iin yapmtr denebilir. Onun siyasal slamcl kltrel slamcla dnyor. Yeni Said, eski Saide muhalif bir ekilde, Mslmanlarn siya-sal hegemonyaya ynelmesini yadsr. Mslmanlarn imanlarnn ve Ms-lman toplumdaki slami sembollerin/eairlerin tahkim edilmesini amalar. Dinin muamelat ksmnn ok czi olduunu, iman ve gzel ahlakla ilgili ksmnn ise dinin ounluunu oluturduunu (Nursi, 2011a: 127) belirle-yip btn entelektel ve psiko-motor enerjisini ikincisine teksif ediyor. Ama Gramsci ve Althusserden farkl olarak Bedizzamann iman dedii bizim ise kltrel slamclk dediimiz hareketi hibir siyasal hegemonya ve si-yasal iktidara indirgemez, hatta siyasal hegemonya (siyasal iktidara ynel-me amac) ile kltrel hegemonyann bir arada bulunamayacan savunur.

shak torun hakan kn


Onun siyasetle arasna koyduu ilkesel mesafe ok partili sisteme geildik-ten sonra da deimiyor. Siyasetle dini bir arada gtrmeye alan kii dini (kltrel slamcl) siyasete (siyasi slamcla) alet etmeye mecbur kalr diyor (Nursi, 2011c: 746). Ksaca O genel anlamda -siyasal iktidara ynelen- slamcla hem de slamc bir siyasal partiye kardr.

nc Said nitelemesi Bedizzamann kendisinin deil, onun yorum-cularnn snflandrmasdr. Bu tasnifi kabul edenlere gre Bedizzaman yeni Saidten eski Saide ksmen dnm/dnmektedir veya eski ile yeniyi sentezlemektedir. Kanaatimce bu bir yanlgdr. Yanlgnn nedeni ise sivil toplum -rgt- ile siyasal toplumu birbirine kartrmaktan kaynaklanyor. Bedizzamann bu dnemde siyasal aktrlerle kurduu iletiimi siyasal ikti-dara ynelmesine, amalamasna, muvafk veya muhalif ynde angaje olma-sna, onunla eklemlemesine, orta veya uzants olmasna hamledilemez. Onun yapt ey her sivil toplum rgtnn yapt/yapmas gerektii gibi siyasal iktidar ve kamuoyu nezdinde bask mekanizmas oluturmaktr. Ken-di hareketini destekleyen partilere oy vermek veya halk iinde kanaat n-derlii yapmak ise particilik saylamaz. Bedizzamann kltrel slamcl ne tarikatlar gibi kamusal ilere duyarszdr ne de siyasal rgtler gibi siyasal iktidara angajedir. Byle bir anlay siyaseti siyasetiye brakmay salk verdi-i gibi onu denetlemeyi de ierir.

kinci (yeni) Saidin kltrel slamcla dnnde ulus ve ulusla ilgili konjonktrn geiyor olmasnn etkisi byktr. O, ulus devlet ve onunla beraber fetileen olgularn geride kaldn belirtir: Artk millet (ulus) a geiyor (Nursi, 2011b: 744). Kukusuz onun bu dnmde Cumhuriyetin btnyle Trk ve laiki temelde konumlanmasnn yaratt hayal krk-lnn da etkisi olmutur.

kinci Saidin kltrel slamcl bir nevi ok kltrl, ok hukuklu ve hatta ok uluslu yapda nasl Mslmanca yaanabileceinin bir nevi for-mlasyonudur. Yeni Saidin ngrd bu formda tekilerle eit ve zgr bir ekilde yaamak, hatta bar yollarla rekabet etmek kabul bir varsaym olarak vardr. Eski Said; devlet yle olsun, byle olsun derken, yeni Said; devlet glge etmesin, herkese eit artlar salasn, kimseyi kayrmasn yeter der (Nursi, 2011d: 206). Eski Saidin el kitab Mnazarat ve Hutbe-i amiye iken yeni Saidin el kitab Uhuvvet ve hls risaleleridir.

Bedizzamann dncelerinin bugne nasl uyarlanaca konusu Trkiyenin ulus an ne kadar yaad ve ulus sonras aa ne kadar y-neldii sorunuyla ilgilidir. Kanmca Trkiye bir adan ulus ann tipik



sorunlarn yayor, ama kresel dnyaya da yzn dnm ve oraya doru yol almaktadr. Trkiyenin zellikle d dnyayla olan ilikilerinde kresel dnyann gerekleri basknken ieride ise byk lde ulus a gerekleri hkmetmektedir. Dolaysyla Bedizzamann eski Said dnemindeki tek-lifleri gnmz artlarna uyarlanarak uygulanabilir. Ama Bedizzamann en orijinal ve etkin zm nerisi onun idealize edip pratize ettii sivil dini hareket tarzdr.

Said Nursinin muhafazakrlkla ve Trk muhafazakrl ile ilikisi et-refil bir konudur. Said Nursi ister siyasal isterse kltrel nitelikli olsun o bir slamcdr. Bir slamc, ilke olarak, gerekirse iktidar gcn de kullanarak dini kurumlarn geri getirmek ve yeniden tesis etmek ister. Muhafazakr ise mevcut olan, eskiden beri geleni, hazr olan muhafaza etmek ister. Birinci Said ilke olarak siyasal slamcdr ve kendi ideoloji dorultusunda deiimi ve/veya siyasetin/devletin bu dorultuda yaplanmasn istmer. kinci Said ise dnce ve duru olarak siyasal slamclktan vazgemitir. Onun slamcl artk sadece slami kltrn muhafazasndan ve inasndan yanadr. Dev-letten dine ynelik beklentisi ise faydasndan ok errinden emin olmakla snrldr. Eskiye ait deer ve kurumlarn slami olduu lde onlarn ko-runmas noktasnda muhafazakrlarla ayn paydada yer alr. Said Nursinin muhafazakrlkla pozitif ilikisinin nemsenmesi gereken yn dini siyasal hayattan birey ve toplum hayatna, sivil alana, ekmesi itibaryladir.

Trk muhafazakrl, teorik bakmdan, Anglo Sakson muhafazakrl kategorisinde yer alr. Trk muhafazakrlar, slamclar da byk lde buna dahil, modernizmin fennine ve tekniine kar deildir. Bu erevede liberal ve kalknmac politikalara baktr. Demokrasiye de, sosyal demokratla kaymamak artyla, kar deildir. Bu erevede zellikler andran Trk mu-hafazakrl ile Said Nursinin slamcl, zellikle kltrel slamcl, ayn paydada buluur, hatta bazen aynileir. Milliyetilik ve devletilikle btn-letii yer ve zamanlarda, ki ayn zamanda bu eilim Anglo-Amerakin mu-hafazakrlndan bir uzaklamadr, Said Nursinin Trk muhafazakrlyla mesafesi alr. Bu durumu, argmantasyonunu .Siyasal slamdan Kltrel slama adl balkta yaptmz zere, u analoji ile somutlatrmak mm-kndr: Said Nursi ve onun takipileri, ilke olarak, jakoben modernlemeci (CHP) izgideki partilerin karsnda, etnik milliyeti (MHP) izgideki par-tiler ile siyasal slamc (MSP-REFAH) izgideki partilere mesafeli, merkez sa (DP, AP, ANAP, AK PART) izgideki partilere ise destekidir.

shak torun hakan kn


KaynaklarAKAT, Asaf Sava, (1999). 1923-50 Aras Sa Bir Diktatrlk, Sol, Kemalizme Bakyor, (derl.

Ruen akr ve Levent Cinemre). stanbul: Metis Yaynlar.

ANDERSON, Benedickt, (2011). Hayali Cemaatler, 6.Bask, ev. skender Savar, stanbul: Metis Yaynlar.

BELL, Daniel (1973), The Coming of Postindustrial Society: A Venture in A social Forecasting, New York: Basic Books.

BEETHAM, David (2006). Demokrasi ve nsan Haklar, ev. Bilal Canatan, Ankara: Liberte Yaynlar.

BORA, Tanl, (2012). Trk Sann Hali: Milliyetilik, Muhafazakrlk, slamclk, 7. Bask, stanbul: Birikim Yaynlar.

BORA, Tanl, B. Onaran (2006). Nostalji ve Muhafazakrlk: Mazi Cennet, Modern Trkiyede Muhafazakar Siyasi Dnce, 5. Cilt, 3. Bask, ed. Murat Belge, ss. 234-237.

BORA, Tanl (1997). Muhafazakrln Deiimi ve Trk Muhafazakrlnda Baz Yol zleri, Toplum ve Bilim Dergisi, 74. Say, ss. 6-31.

CANATAN, Kadir, (2010). Btnleme ve Ayrma erevesi Olarak Milliyetilik ya da Millet Olmann Halleri, Kpr, 111. Say.

AHA, mer, (1997). 1980 Sonras Trkiyede Sivil Toplum Araylar, Yeni Trkiye, 3(18), ss. 28-64.

AHA, mer, (2004). Muhafazakr Dncede Toplum, Liberal Dnce, 34.Say, ss.15-23.

AHA, mer, AHN Bican (2013). Dnyada ve Trkiyede Siyasal deolojiler, Ankara: Orion Yaynevi.

DEM, Ahmet, (1997). Muhafazakrlk zerine, Toplum ve Bilim Dergisi, 74. Say, ss. 32-50

DURAN, Bnyamin (2001). slami Dnce Gelenei Asndan Bedizzaman, stanbul: Risale-i Nur Enstits Yaynlar.

ERDOAN, Mustafa (2004). Muhafazakrlk: Ana Temalar, Liberal Dnce, 34.Say, ss. 5-9

GELLNER, Ernest, Milliyetilie Bakmak, 4.Bask, evirenler: Simten Coar, Saltrk zeltrk, Nalan Soyark, stanbul: letiim Yaynlar.

GIDDENS, Anthony, (2000). Sosyoloji, evirenler: Hseyin zel, Cemal Gzel, Ankara: Ayra Yaynlar.

GKALP, Ziya. (1996). Trkln Esaslar, stanbul: Kamer Yaynlar.

HAKAN, Sinan, (2013). Trkiye Kurulurken Krtler, stanbul: letiim Yaynlar.

HARRIES, Owen, (2004). Muhafazakrln Anlam, Liberal Dnce, 34.Say, ss. 91-100.

NSEL, Ahmet, (1995). Trkiye Toplumunun Bunalm, 2. Bask, stanbul: Birikim Yaynlar.

KADIOLU, Aye, (1999). Cumhuriyet radesi Demokrasi Muhakemesi, stanbul: Metis Yaynlar.

KAHRAMAN, H.Blent, (2005). Trk Milliyeti Romantizminin Sonu: Kurucu Modernist deolojinin Dnm ve Yazmsal, .Mardine Armaan iinde, (der. Ahmet NC ve Orhan TEKELOLU) stanbul: letiim Yaynlar.

KEYMAN, Fuat, (2007 16 ubat).Kimlik Siyaseti ve Krt Sorunu, Radikal Gazetesi, http://www.radikal.com.tr/ek_haber.php?ek=r2&haberno=4934, Er.tar. 20.07.2013.



KILI, Murat (2007). Erken Cumhuriyet Dnemi Trk Milliyetiliinin Tipolojisi, SD Fen Edebiyat Dergisi Sosyal Bilimler Dergisi, Say 16, ss. 113-140.

KPR Dergisi (2010). nc Said, 112.Say, Eriim tarihi:10.10.2013, http://www.koprudergisi.com/index.asp?Bolum=EskiSayilar&Goster=Yazi&YaziNo=1073

KPR Dergisi (2007). Risale-i Nurda Muhafazakrlk, 97.Say, Eriim tarihi:10.10.2013 http://www.koprudergisi.com/index.asp?Bolum=EskiSayilar&Goster=Yazi&YaziNo=833

MANHEIM, Karl, (2009). deoloji ve topya, ev.Mehmet Akyz, stanbul: De ki Basm Yaym.

MARSHAL, Gordon, (2009). Kreselleme, Sosyoloji Szl, ev. Osman Aknhay ve D. Kmrc, Ankara: Bilim ve Sanat Yaynlar.

NANYAN, Sevan, (2010). Yanl Cumhuriyet, stanbul: Everest Yaynlar.

NANYAN, Seva, (2013). Yanl Cumhuriyet, http://www.nisanyan.com/?s=soru-41, Er.tar. 12 Ocak.

NURS, Bedizzaman Said (2011a). Eski Said Dnemi Eserleri, stanbul: Yeni Asya Neriyat.

NURS, Bedizzaman Said (2011b). Mektubat, stanbul: Yeni Asya Neriyat.

NURS, Bedizzaman Said (2011c). Emirda Lahikas, stanbul: Yeni Asya Neriyat.

NURS, Bedizzaman Said (2011d). Barla ve Kastamonu Lahikalar, stanbul: Yeni Asya Neriyat.

NURS, Bedizzaman Said (2011e). Szler, stanbul: Yeni Asya Neriyat.

NURS, Bedizzaman Said (2011f). Lemalar, stanbul: Yeni Asya Neriyat.

OAKESHOTT, Michael, (2004). Muhafazakr Olmak zerine, Muhafazakr Dnce, 1(1), ss. 54-78.

N, Sleyman, (2004). Muhafazakrlk Soruturmas, Muhafazakr Dnce, 1(1), ss. 136-141.

ZPEK, Berat, (2011). Muhafazakrlk, 4. Bask, stanbul: Tima Yaynlar.

SEVM, Acar, (2008). Halk Milliyetiliinin ncs Herder, stanbul: Bilge Kltr Sanat Yaynevi.

TABAKOLU, Ahmet (2013). Osmanl timai Yapsnn Ana Hatlar, Dnden Bugne Trkiyenin Toplumsal Yaps, 4. Bask, stanbul: Dora Yaynevi.

TOPU, Nurettin, (1972). Yarnki Trkiye, stanbul: Dergh Yaynlar.

TORUN, shak, (2008). Cemaatten Kitleye, Kitleden rgtl Topluma: Trkiyede Cumhuriyet ve Demokrasi, Cumhuriyetilik, (Ed. Nafiz Tok), Ankara: Orion Kitabevi, ss. 229-269.

TORUN, shak, (2010 18 Ekim) Cemaat Ne Tarikattr Ne de Sivil toplum, Radikal Gazetesi Tart-Yorum.

TORUNOLU, hsan, (2013). Risale-i Nur Orijinli Cemaat Tarznn Bir Kayna Olarak hls Risalesi, Kpr Dergisi, 122.Say, ss. 65-72.

TUNAYA,Tark Zafer, (2011). Trkiyede Siyasal Partiler, I. Cilt, 4. Bask, stanbul: letiim Yaynlar.

URAL, Seluk (2004). erif Paa ve Bogos Nubar Paa Anlamas ve Ortaya kan Tepkiler, Ermeni Aratrmalar Dergisi, Say 14-15, http://www.eraren.org/index.php? Page=DergiIcerik&IcerikNo=28

VERGN, Nur, (2012). Siyasetin Sosyolojisi, 5.Bask, stanbul: Doan Kitap.

YAYMAN, Hseyin, (2011). ark Meselesinden Demokratik Alma, Trkiyenin Krt Sorunu Hafzas, Ankara: SETA.

shak torun hakan kn


YAVUZ, Hakan, (2012). Trk Milliyetiliinde Yusuf Akura ve Rusya Trkleri, Seminer, Krgzistan Trkiye Manas niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi, Bikek, 11-16 Ocak.

YILMAZ, Murat, (2004). Trk Muhafazakrlnn Kltrel ve Siyasal mkan Snrllklar, Liberal Dnce, 34. Say, ss. 25-31.

said nursinin dusunce ve tutumunda islamcilik milliyetcilik ve muhafazakarlik

Documents