MaruljaLactuca sativa

hort

iman

ual

( S a l l a t ë e G j e l b ë r )

BE* 133.601

Zvicra* 1.160

Greqia* 4.200

Turqia* 17.900

Bullgaria* 520

Kroacia 3.086

Kosova** 20

Konsumi vjetor i vlerësuar i marules në Kosovë është afro 5200 tPër kokë të banorit konsumohen 2.6 kgBurimi i shenimeve: Intercooperation - Zakonet blerëse dhe shprehitë konsumuesepër pemë dhe perime në Kosovë - shtator 2001

Konsumi vjetor i vlerësuar i marules në Zvicër është 34930 tPër kokë të banorit konsumohen 4.99 kg*Burimi i shënimeve: www.szg.ch

Të dhënat e përgjithshme n Marulja është kulturë mjaft e vjetër të cilën e kanë kultivuar edhe popujt e

lashtë të mesdheutn Sipërfaqet me marule në Kosovë janë në rritje

Përdorimi n Gjethet e marules dallohen kryesisht me përmbajtje të lartë të materieve mine-

rale dhe vitaminave

n Ka përdorim të gjerë në të ushqyerit e njeriut kryesisht në gjendje të freskët sipërbërëse e sallatave

VI

TI

2

00

2

Vendet Sipërfaqja e mbjellur (Ha)

Burimet e shënimeve:FAOSTAT** Vlerësim nga MBPZHR & Intercooperation/PZPHK*Prodhimi: Në një hektare mund të prodhohen nga 120,000 deri në 160,000 koka të marules .Royal Sluiss - Holandë

nformatatTHEMELORE

Ky është publikim i Projektit Zvicran për Promovimin eHortikulturës - Kosovë, PZPH-K, i aplikuar nga Intercooperation

dhe i financuar nga Agjencia Zvicrane për Zhvillim.

Ky publikim është përgatitur në bashkëpunim me stafin e projektittë FAO-së / Serbi. Materiali është përkthyer, është adaptuar

dhe është botuar nga ekipi i PZPH-K Intercooperation: KeithMorriss, Nora Gola, Maxhun Shehaj, Samir Riza,Magbule Hyseni,

Luan Hoti, Faton Nagavci dhe Robert Berlin.

Rishikimi final teknik është bërë nga dr. Skender Kaçiu, vlerësimine përdorimit të termave të mbrojtjes së bimëve e ka bërë prof. dr.

Latif Susuri, ndërsa redaktimin gjuhësor mr. Shefqet Riza.

KOORDINATORE E PUBLIKIMITMagbule Hyseni

FOTOGRAFITËPZPH-K

FAO

DISENJI GRAFIKIara Vega-Linhares

U SHTYP NË SHTYPSHKRONJËNILIRI, Prishtinë

1

Swiss Project for Horticultural Promotion – Kosovo, SPHPKIntercooperation, zyra në Prishtinë:

Ekrem Rexha st. No.3 Arberia/DragodanTel/Fax: +381 (0)38 243 034 • Po.Box No.2 Pristina, KOSOVA

Intercooperation, zyra në Gjakovë:Mihail Grameno rd. No.3

Tel/fax: +381 (0) 390 25 479 - GJAKOVA, KOSOVA

info@intercoopkos.org • www.intercoopkos.org

I

Nr. 3 MARULJAKoleksioniNo1 KAROTANo2 LAKRANo3 MARULJA No4 FASULJA No5 QEPA DHE HUDHRA No6 DOMATJA

hortimanual

TreguKRAHASONI PRODHIMTARINË TUAJ:n Planifikoni prodhimin tuajn Planifikoni prodhimtarinë e hershme ose të vonshmen Mbani shënime të prodhimtarisën Specializohuni për prodhimtari, sepse do të bëheni i njohur

Çmimi n Ndyshimet e çmimeve me shumicë dhe pakicë në tregun e Prishtinës (2001-

2003)

2 3

Kultivimi i Lakrës në disa vende të Evropës

R E N D I M E N T I (t/ha) I M A R U L Ë S

00.20.40.60.8

11.21.4

Janar Shkurt Mars Prill Maj Qershor Korrik Gusht Shtator Tetor Nëntor Dhjetor

�

Viti 2001 Viti 2002 Viti 2003

Ç M I M I M E P A K I C Ë I M A R U L E S

Burimi i shënimeve : "Monitorimi" javor i çmimeve të pemëve dhe perimeve të freskëta nga Tregu i Madh i Prishtinës - SPHPK/Intercooperation

Mars 0.45 0.68 0.70

Prill 0.25 0.70 0.70

Maj 0.25 0.39 0.50

Qershor 0.00 0.45 0.45

Korrik 0.00 0.73 0.50

Gusht 0.31 0.70 0.50

Shtator 0.25 0.70 0.50

Tetor 0.32 0.73 0.50

Nëntor 0.42 0.55 0.50

Dhjetor 1.25 0.50 0.50

MA

RU

LA

Muajtë Viti 2001 Viti 2002 Viti 2003

0 20,000 40,000 60,000 80,000 100,000 120,000 140,000

BE*

Zvicra*

Greqia*

Turqia*

Bullgaria*

Kroacia

Kosova**

t

Sipërfaqja e mbjellur (Ha)

Burimet e shënimeve:FAOSTAT** MBPZHR, DMPB 2003

5

n Marulja dallohet me vegjetacion të shkurtë, prandaj kjo kulturë kultivohet siparakulturë ose paskulturë e ndonjë kulture tjeter që mbillet si bimë kryesore.Për këtë shkak marula shfaqet në treg atëherë kur mungojnë perimet tjera nëgjendje të freskët

n Kultivimi i marules në kushte tona bëhet në fushë dhe në mjedise të mbrojtu-ra (në serra, në gjysmë serra)

Kultivimi i marules në fushë të hapur në Shipol - Mitrovicë

Kultivimi i

marules në

serrë në Shipol

- Mitrovicë

Vjeshtore 10 gusht-10 shtator 01-30 shtator 05 tetor-20 nëntor

Dimërore (pa ngrohje 10 shtator-25 shtator 10 tetor-30 tetor 15 nëntor-10 dhjetor

(me ngrohje) 10-20 tetor 15 nëntor-1 dhjetor 15 shkurt-10 mars

Herët në pranverë (pa ngrohje) 5-20 nëntor 15 dhjetor-5 janar 10-30 mars

(me ngrohje) 1-15 dhjetor 15-30 janar 1-20 prillA F

A T

E T

Prodhimi MBJELLJA Ndërrimi i fidanit Vjelja

M J E D I S E T Ë M B R O J T U R A

I hershëm, pranverore (pa agrotekstil) 15-30 janar 1-15 mars 10-30 maj

(me agrotekstil) 10-20 janar 20-30 shkurt 15 prill-1 Maj

Verore 15 maj-15 korrik 1 qershor-10 gusht 1 korrik-15 shtator

Vjeshtore (pa agrotekstil) 20 korrik-25 gusht 10 gusht-10 shtator 15 tetor-15 nëntor

(me agrotekstil) 15-30 gusht 5-20 shtator 15 nëntor-15 dhjetorA F

A T

E T

Prodhimi MBJELLJA Ndërrimi i fidanit Vjelja

N Ë F U S H Ë T Ë H A P U R

4

Tokan Kultivimi i marules bëhet në toka të pasura me materie ushqyese, mesatar-

isht të lehta deri mesatarisht të rënda, me regjim të mirë ujoro-ajror dhe mereaksion neutral deri të dobët acidik (vlera e pH 6- 7,2)

Temperaturan Marulja është bimë e klimës së freskët dhe me lagështin Temperatura optimale për mbirje të farës së sallatës është 12-15°C n Mbirja ndodh edhe në temperaturë më të ulët në 2-4°C, por në kushte të tilla

mbirja zgjatë shumë kohën Gjatë përgatitjes së fidaneve temperatura mesatare gjatë ditës duhet të sillet

ndërmjet 8-12 °C, ndërkaq gjatë natës ndërmjet 6-10 °C n Pas ndërrimit të fidaneve në vend të përhershëm temperatura duhet të sillet ndër-

mjet 12-16°C n Temperaturat e larta mbi 25°C kanë ndikim mjaft të dëmshëm në rritjen dhe

zhvillimin e bimëve dhe cilësinë e kokave të marules sidomos nëse ato përcillenme thatësi

Lagështian Kërkesat më të mëdha për lagështi të kësaj bime janë në fazën e formimit të

kokës. Në këtë fazë lagështia tokësore duhet të jetë në kufijtë 65-75% tëKFU-së (kapaciteti fushor ujor)

ushtetE SUKSESIT K ultivimi

I MARULES K

n Ujitja duhet të bëhet rregullisht, por në asnjë mënyrë nuk duhet të teprohet,sepse në raste të tilla shfaqen sëmundje

n Në fushë të hapur ku mbjellja bëhet në mars, marulja ujitet shumë rrallë

Mënyrat e kultivimit n Marulja kryesisht kultivohet me anë të fidanit (shumë rrallë me mbjellje

direkte të farës në vendin e përhershëm)

PËRGATITJA E FIDANËVE TË MARULES BËHET NË FORMA TË NDRYSHME:n Për prodhim në fushë të hapur fidanët prodhohen në lehe gjysmë të nxehta,

kurse për prodhim në serra përgatitja e tyre bëhet në vetë serrat n Pavarësisht prej vendit ku prodhohen fidanët, është me rëndësi që ata të jenë

të shëndoshë, të kalitur mirë dhe që të ndërrohet së bashku me substratin qëmbështjell sistemin rrënjor (jo me rrënjë “të zhveshura”)

n Shtretërit (lehet e nxehta) mbitokësorë me një strehë në përgjithësi janë mëtë përhapur. Ndërtohen më lehtë dhe në rast nevoje mund të zhvendosen nëvende të tjera. Shtretërit (lehet) nëntokësorë janë të adaptuar më tepër përprodhim më të hershëm.

n Elementet e leheve me një strehë janë: korniza, dritaret, shavari, trapi, burimii nxehtësisë dhe substrati për bimë.

Burimi i nxehtësisën Për mënyrën tradicionale të prodhimit të fidanëve burim i nxehtësisë në lehe

të nxehta më së shpeshti është plehu i stallës.n Mënyra intensive e prodhimit të fidanëve të marules mbështetet në substrate

të gatshme në saksi dhe në mjedise ku kontrollohen kushtet mikroklimatike.

Substratin Për prodhim të fidanëve përdoret substrati i dezinfektuar me përmbajtje të

elementeve të nevojshme për këtë fazë të rritjes dhe zhvillimit të bimëve.

76

Gjatë prodhimittradicional të

fidanëve në lehetë nxehta,

trashësia eshtresës së sub-stratit duhet tëjetë 10-15 cmvarësisht nga

periudha kohorenë të cilën këta

prodhohen

Plehërimi klasikn Para ndërrimit të fidanëve në dozë 50-80 g/m2 NPK (8:16:24 ose10:20:30)

Riplehërimin 10-15 ditë pas ndërrimit në dozë 10-15 g/m2 (NAG)n 10-15 ditë pas riplehërimit të parë (nëse bimët janë në gjendje të dobët)

GJATË KULTIVIMIT NË MJEDISE TË MBROJTURAn Vlerat orientuese të plehërave minerale që përdoren para mbjelljes gjatë për-

gatitjes së tokës së bashku me plehërat organike janë: 40-80 g N, 50 g P2O5,dhe 120-150 g K2O/ 10 m2

n Toka për kultivim të marules duhet të jetë e lehtë, me plleshmëri të mirë dhepërshkueshmëri për ujin e tepërt

n Marulja rritet në toka me reaksion neutral deri të dobët acidik, me vlerë të ph 6-7n Duke pasur parasysh faktin se marulja dallohet për kohën relativisht të

shkurtër vegjetative (60-80 ditë), materiet ushqyese jo vetëm që duhet tëjenë në sasi të mjaftueshme, por ato duhet të jenë edhe në gjendje të shfry-tëzueshme nga bima

n Në qoftë se përdoren plehërat organike, atëherë duhet të përdoret plehu i dje-gur mirë në dozë 2-3 kg/m2. Kjo sasi e plehut hudhet gjatë përgatitjes së tokës

Ujitjan Ujitja në mjediset e mbrojtura (në serra) rekomandohet nga muaji shkurt deri

në fillim të prillit

Sasia e farës për

mbjellje për 1m2

është 1-1.5 gr,

ndërsa për ha

është 250-450 gr

lehërimiI MARULESP

98

Kultivimi në mes rendeven Duhet të bazohen në sigurimin e një regjimi optimal të lagështisë, në kul-

tivimin në mesrende, riplehërimin, mbrojtjen nga temperaturat e ulëta (për-mes mbulesës së bimëve me materiale të ndryshme, sidomos me agrotekstile)dhe mbrojtjen nga sëmundjet, dëmtuesit dhe barërat e këqija.

n Gjatë kultivimit në mjedise të mbrojtura (gjatë periudhës dimëror) duhetpasur kujdes që të sigurohet temperatura optimale.

n Gjatë kultivimit të marules aplikohet shpesh edhe mulçimi i sipërfaqes sëmbjellur rëndom me folie plastike të zezë.

n Aplikimi i kësaj mase ka disa përparësi (mënjanon shfaqjen e barërave tëkëqija, akumulon më mirë lagështinë, mban tokën më të ngrohtë etj.)

asatE PËRKUJDESJES

Dezinfektimi i substratitn Dezinfektimi mund të bëhet me preparate kimike apo në forma të tjera (si

p.sh me avull uji).n Për këtë qëllim mund të përdoren këto preparate kimike: Basamid granulat

(40-50g/m2, vepro sipas udhëzimit) ZINEB, ORTHOCID (50 g/ m2 të përzihetmirë me substrat) PREVICUR (1.5% (15 ml në 1 lit ujë/m2). Preparatet e thek-suara futen në substrat në thellësi 19-15 cm

n Për luftimin e dëmtuesve në tokë përdoren preparatet: 1. GALITION Caunter,ROVOCID

n Preparatet e theksuara përzihen me substratin dhe futen në thellësi

n Përgatitja e tokës për ndërrimin e fidanëve duhet të jetë shumë cilësoren Përgatitja e tokës fillon menjëherë pas largimit të parakulturës, me ç’rast

bëhet edhe përdorimi i plehërave.

M

Programi i shkurtë i mbrojtjesn Respektimi i qarkullimit bimor, masat preventive mbrojtëse me preparatet

p.sh., si Previkur në fazën e fidanit (3-4 litra 0.25% tretësirë në m2)

MBROJTJA PAS NDËRRIMIT TË FIDANËVESëmundjet dhe dëmtuesit

1. Vrugu i marules (Bremia lactucae);2. Kalbëzimi i marules (Botritis/Sclerotinia);3. Insektet n Fungicidet për luftimin e shkaktarit të vrugut janë: Dithane (25g/100 m2),

Mankogal (25g/100 m2), Ridomil Gold (25g/100 m2), Tattoo (40mg/100 m2),Aliet (25-35g/100 m2), Quadris (15ml/10 lt. ujë)

n Fungicidet për luftimin e shkaktarit të kalbëzimit janë: Mythos (25 ml/10 lit.ujë), Ronilan (6 ml/10 lit. ujë), Sumilex (6 ml/10 lit. ujë)

n Insekticidet për luftimin e insekteve Actellic 50 EC, Actara, Mospilan, Pirimor 25 WG...

4. Kërmijtë5. Luftimi i barërave të këqija 6. Largimi i ambalazhit të vjetër

11

Kultivarët n Për mbjellje përdoren farëra të kultivarëve të ndryshëm, varësisht nga mënyra

e kultivimit, kërkesat e tregut. Kemi disa lloje të marules: 1. Kokëputere , 2.Iceberg , 3. Romane, 4. Latine, 5. Batavia etj.

Vjelja e marules n Vjelja kryhet në kohën e pjekjes teknologjike, atëhere kur kokat apo rozetat

e gjetheve (varësisht nga kultivari) arrijnë madhësinë karakteristike n Vjelja zakonisht kryhet me dorë, me prerje të kokave apo të rozetës së

marules, me ç’rast bëhet edhe pastrimi i gjetheve të dëmtuaran Te kultivarët me pjekje të njëtrajtshme të kokave dhe me kërcell të lartë (në

ngastra të mëdha) vjelja mund të bëhet edhe në mënyrë të mekanizuar

10

Arrow Është shumë e përshtatshme për prodhimtari pranverore -vjeshtore dhe posaçërisht për 10gr 20 Ûprodhimtari verore në fushë të hapur. Është kultivar me rendiment të lartë, ka ngjyrë të mbyllët dhe kokë të madhe. Është rezistent ndaj virusit të mozaikut të marules.

Fulmaria Është kultivar i hershëm me rezistencë të lartë ndaj sëmundjeve. Ështe shumë e 10gr 20 Ûpërshtashme për mbjellje në verë dhe për prodhimtari pranverore e vjeshtore. Ky kultivar veçohet si shpejtformues i kokës .

Esmeralda Është kultivar tipik për prodhimtari të mbyllur me madhësi dhe mbushje mesatare të rozetës. 10grËshtë rezistent ndaj mozaikut të gjethit .

Dynamic Është kultivar i hershëm me madhësi mesatare, me kokë kompakte në formë të rrumbullakët.

Oresto Është kultivar i përshtatshëm për prodhimtari të hershme dhe të vonshme në serrë, por 10gr 12 Ûedhe gjatë sezonës ( verore –vjeshtore ) në fushë të hapur. Ka madhësi dhe mbushje të rozetës mesatarisht të madhe. Është pjesërisht rezistente ndaj “Kalbëzimit të marules” (Bremia Lactucae) dhe nuk çahen,shpohen majet e gjetheve të saj

VARIETET KULTIVARËT - Kokëputere ÇMIMI I FARËS

Edox Është marule me kokë mesatarisht të madhe dhe me ngjyrë të thellë të kuqe. 10 gr 33.20 ÛKa gjethe të forta dhe të lidhura e të qëndrueshme ndaj motit të keq. 1 gr 5.30 ÛËshtë e përshtatshme për tërë sezonën e lirë të prodhimit.Është rezistent ndaj “Kalbëzimit të marulës ” (Bremia lactucae) BL 1 -17 + 21

VARIETET KULTIVARËT - Kokëputere nga kompania Hild ÇMIMI I FARËS

ICEBERG TIP

Barcelona Është kultivar i tipit “Saladin”. Ka kokë të madhe të mbushur mirë. Dallohet me zhvillim të 10 gr 33.20 Ûhovshëm dhe të qëndrueshëm ndaj deformimit të mbrendshëm. 1 gr 5.30 ÛPërdoret për prodhimtari pranverore–verore dhe vjeshtore.Është rezstent ndaj “Kalbëzimit të marules ” (Bremia lactucae) BL 1 – 16, 19 + 21 Është rezistent ndaj morrit të gjetheve të marules (Nasonovia ribisnigri).

ICEBERG TIP

Dustin Është marulë kompakte për prodhimtari në serra, me kokë pak të hapur. Ka gjethe 10 gr 32.50 Ûmesatarisht të trasha, me shkëlqim dhe ngjyrë të gjelber.Përdoret për prodhimtari vjeshtore-dimerore dhe pranverore në vende të mbyllura. 1 gr 5.20 ÛËshtë rezistenete ndaj “Kalbëzimit të marules” (Bremia Lactucae) BL 1 - 22.

Sylvesta Është kulturë me gjethe mesatarisht të trasha, me ngjyrë mesatarisht të gjelber dhe 10 gr 33.20 Ûme kokë të madhësisë mesatare. Formon kokë me kurorë të rregullt dhe me tolerancë kundër deformimit të mbrendshëm. Dallohet me zhvillim të hershëm të kokës.Pëdoret për prodhimtari pranverore – verore dhe vjeshtore në fushë të hapur. 1 gr 5.30 ÛËshtë rezistent ndaj morrit të gjetheve të marules (Nasonovia ribisnigri) dhe “Kalbëzimit të marules” (Bremia lactucae) BL 1 – 17, 19 + 21 si dhe tolerues ndaj virusit LMV (Lattice mosaie virus).

Nëse bimët e vjelura janëtë destinuara për tregjetnë afërsi, vjelja mund të

kryhet edhe para largimittë lagështisë së mëngje-

sit, ndërsa për ato qëduhet të transportohen

në tregje pak më të largëta, vjeljaduhet të bëhet pas

largimit të lagështisë ngabimët

Mënyra e vjeljes së marules në Shipol të Mitrovicës Paketimi i marules në Shipol të Mitrovicës

Volga Është varietet voluminoz me gjethe të trasha me ngjyrë mesatarisht të gjelbër me rozetë të 10gr 20 Ûmirë. Është rezistent ndaj”Kalbëzimit të marules” (Bremia Lactucae) BL 1 –16, 17, 19 + 21 si dhe tolerues ndaj virusit LMV (Lattice mosaie virus). Është shumë e përshtatshme për prodhimtari pranverore dhe vjeshtore

n Njollat e mbyllta shfaqen në sipërfaqe të nervit qendror të gjethit të cilatjanë në kontakt me tokën

n Në fazat e mëvonshme sëmundja shtrihet edhe në pjesët e brendshme tëkokës së bimës

n Pjesët e infektuara kanë ngjyrë të errët dhe kalben.

MASAT E LUFTIMITn Dezinfektimi i farës n Sterilizimi i dheutn Mënjanimi i bimëve të infektuara n Për mbrojtje përdoren këto fungicide:

Cineb (200 gr/100 l), Radocine (300gr/100l), Bavistin (100 gr/100l)

Vrugu i sallatës (Bremia lactucae)BIOLOGJIA E PATOGJENITn Kërpudha zhvillohet në indin ndërqelizor n Infektimin e shkaktojnë sporanget në pikë të ujit, në temperaturë 0-21°C,

në atë optimale 10°Cn Sëmundja shkaktohet gjatë motit të freskët dhe me lagështi

SIMPTOMATn Së pari vërehet ngjyra e gjelbër e çelët me njolla ngjyrë hirin Marulja është e ndjeshme ndaj kësaj sëmundjeje në të gjitha fazat e rritjes

dhe të zhvillimit n Nga veprimi i patogjenit bimët e reja zhduken, ndërkaq ato të rriturat dëm-

tohen dhe kanë cilësi të dobët

MASAT E LUFTIMITn Aplikimi i qarkullimit bimorn Sterilizimi i dheut n Mënjanimi i bimëve të infektuara n Për mbrojtje përdoren këto fungicide: Metalaxyl, Fosetyl-Al, Propamocarb

13

Kalbëzimi i bardhë (Sclerotinia spp.) BIOLOGJIA E PATOGJENIT n Dimërimi i kërpudhës sigurohet në mbeturina bimore ose në bimë në formë

të sklerotëve a të micelit. Këto organe mbijnë dhe shkaktojnë infektimin nëlagështi të lartë

n Temperaturat mesatare janë16-22°C, ndërsa lagështia e lartë e tokës dhe rel-ative e ajrit favorizojnë zhvillimin e sëmundjes

SIMPTOMATn Njollat e para të sëmundjes shfaqen në qafën e kërcellit të bimëve të reja me

ngjyrë të errët, me inde të zbutura, që më vonë rrëzohen dhe vyshken n Në pjesët e infektuara shfaqet shtresa e bardhë si pambuk me disa kokërrza

të zeza apo sklerote

MASAT E LUFTIMITn Të rregullohet lagështia e tokës n Të luftohen barërat e këqija, të bëhet zhdukja e bimëve të infektuara n Për luftimin e kërpudhës Sclerotinia spp. përdoret fara e dezinfektuar dhe tra-

jtimi i bimëve me fungicide-botricide (Ronilan, Rovral, Sumilex)

Rënia e fidanit (Rhizoctonia solani)BIOLOGJIA E PATOGJENITn Kërpudha dimëron në tokë në formë të sklerotëve ose të micelit n Patogjeni i infekton fidanët në fazën e mbirjes dhe mugullimit të farës të cilët

rrëzohen në tokë dhe kalben

SIMPTOMATn Shenjat e para të sëmundjes vërehen në gjethet e poshtme

12

ëmundjetE MARULESS

Kalbëzimi i bardhë

Rënia e fidanit

Vrugu i sallatës

Nematodat e gungëzimit të rrënjës (Meloidogyne spp.)BIOLOGJIA E PATOGJENITn Nematodat e gungëzimit të rrënjëve dëmtojnë bimët e ndryshme duke shkak-

tuar fryrje apo gungëza në rrënjën Në këtë mënyrë pengohet lëvizja e substancave ushqyese, dhe ngecin bimët

në rritje n Infektimi shkaktohet nga momenti i mbirjes së bimëve, por kjo ndodh edhe

në fazat e mëvonshmen Çdo femër vendos 500 vezë në masë zhelatinore n Larvat e nematodave dalin në tokë e pastaj shkaktojnë infektimin

SIMPTOMATn Bimët e infektuara kanë ngjyrë të verdhë të zbehtë me gjethe të vyshkura që

ngecin në rritje dhe gjatë ditëve me diell vyshkenn Kokat e marules ngecin në rritje dhe kanë cilësi të dobët ushqyese n Shenjat më karakteristike janë në organet nëntokësore të bimës n Në rrënjë shfaqen fryrje dhe gungëza me madhësi të ndryshme

MASAT E LUFTIMIT n Ne serrë nematodat luftohen gjatë sterilizimit të dheut me avull të ujit apo

me anë të fumigimit me nematocide n Luftimi biologjik i tyre bëhet me endospore të bakterit Pasteuria penetrans

15

Kalbëzimi i hirtë (Botrytis cinerea)BIOLOGJIA E PATOGJENITn Dimëron në pjesët e infektuara bimore n Në bimë të reja bartet me anë të farësn Moti me lagështi dhe i freskët favorizon zhvillimin e sëmundjes

SIMPTOMATn Shfaqen njolla me ngjyrë të përhimtën Njolla të ngjashme shfaqen në gjethe dhe në kërcell n Pjesët e infektuara të bimëve kalben edhe nga veprimi i organizmave të tjerë

saprofit n Moti me lagështi dhe i freskët favorizon zhvillimin e sëmundjes

MASAT E LUFTIMITn Zhdukja e bimëve të infektuara n Zvogëlimi i lagështisë dhe ajrosja e vendeve të mbyllura n Përdorimi për trajtim i fungicideve: Rovral, Sumilex, Ronilan

Virusi i trashjes së damarëve të marules(Lattuce big vein virus) BIOLOGJIA E PATOGJENITn Bartet me zoospore të kërpudhës Olpidium brassicae dhe e infektojnë

marulen, endevinë, etj.

SIMPTOMATn Shenja kryesore të sëmundjes është shfaqja e ngjyrës së verdhë të zbehtë në

damarë të gjetheve, në afërsi të lozës (bishtit)n Shenjat e tilla janë më të shpeshta në kulturat kokëputer

MASAT E LUFTIMITn Disa kultivarë të marules janë tolerantë n Luftohen bartësit apo vektorët e virusit

14

Kalbëzimi i hirtë

Virusi i trashjes së damarëve

Nematodat e

gungëzimit të rrënjës

1716

1 Lërimi traktor 25 0 25

2 Plehërimi me pleh të stallës 20 1 35

3 Frezimi (2X) traktor 15 0 15

4 Mbjellja vegla të dorës 75 2 150

5 Plehërimi me pleh artificial (3x) 12.5 6 75

6 Ujitja pompë 25 2 50

7 Mbrojtja e bimëve (3x) spërkatëse 12 2 24

8 Luftimi i barërave të këqija (3x) vegla të dorës 12 4 48

9 Fertilizimi vegla të dorës 36 1.5 15

10 Vjelja dhe punimet pas vjeljes vegla të dorës 15 20 300

11 Transporti traktor 30 2 60

Gjithsej: 797

PR

OD

HIM

II

MA

RU

LE

SN

ËS

ER

RA

TË

NG

AS

TR

AV

EM

EM

AD

HË

SI

0.1

(1

00

0 M

2)

1. SHPENZIMET E PUNËS

2. SHPENZIMET E MATERIALEVE

3. SHPENZIMET TJERA 300

4. SHPENZIMET E FUQISË PUNËTORE 15€/ditë kokë

4. RENDIMENTI 12,000 marule

5. ÇMIMI ME SHUMICË 0.2 €/kg

6. GJITHSEJ SHITJA 2400 €

7. SHPENZIMET E PËRGJITHSHME 1,274.5 €

8. SHPENZIMET E PRODHIMIT 0.10 €/kg

9. FITIMI 1,125.5 €

Nr. Punët operative Mjetet Shpenz. teknike (€) Ditët e punës Shpenz. e punës (€)

1 Farë gr 60 0.9 54

2 Plehu i stallës t 5 10 50

3 N:P:K (15:15:15 ) kg 150 0.24 36

4 NAG kg 50 0.18 9

5 Urea kg 50 0.25 12.5

6 Benlate kg 0.4 40 16

Gjithsej: 177.5

Nr. Materialet Njësia Sasia Çmimi (€) Shpenzimet (€)

A

1 Lërimi traktor 150 0 150

2 Frezimi (2X) traktor 100 0 100

3 Mbjellja vegla të dorës 90 6 540

4 Plehërimi me pleh artificial (3x) 15 3 45

5 Ujitja pompë 15 20 300

6 Mbrojtja e bimëve (3x) spërkatëse 15 3 45

7 Luftimi I barërave të këqija (3x) vegla të dorës 15 3 45

8 vjelja dhe pas vjeljes vegla të dorës 15 20 300

9 Transporti traktor 30 2 60

Gjithsej : 1,585

PR

OD

HI

MI

IM

AR

UL

ES

NË

FU

SH

ËT

ËH

AP

UR

NË

SI

PË

RF

AQ

EP

RE

J1

HA

1. SHPENZIMET E PUNËS

2. SHPENZIMET E MATERIALEVE

3. SHPENZIMET TJERA 300

4. SHPENZIMET E FUQISË PUNËTORE 15€/ditë kokë

4. RENDIMENTI 120,000 marule

5. ÇMIMI ME SHUMICË 0.15 €/kg

6. GJITHSEJ SHITJA 18,000 €

7. SHPENZIMET E PËRGJITHSHME 3,009 €

8. SHPENZIMET E PRODHIMIT 0.02 €/kg

9. FITIMI 14,991 €

Nr. Punët operative Mjetet Shpenz. teknike (€) Ditët e punës Shpenz. e punës (€)

1 Farë 10gr 450 20 900

2 N:P:K (15:15:15 ) kg 500 0.24 120

3 Benlate gr 100 40 4

4 Previcur 1 ltr 50 50

5 Alium humisin 5 ltr 5 25

6 Sal12 5 ltr 5 25

Gjithsej: 1,124

Nr Materialet Njësia Sasia Çmimi (€) Shpenzimet (€)

B

7

19

Lloji ICEBERG Lloji BATAVIA

18

llojeTË MARULES7 Lloji KOKËPUTERE

Lloji LATINE

Lloji KERCELLOR

Lloji ROMANA Lloji GJETHEGJELBER

20

Phythium ultimum - Rënia e fidanit

SËMUNDJET DHE DËMTUESIT KRYESOR TË MARULES

Bemisia tabaci - Krahë bardha

Botrytis cinerea - Kalbëzimi i hirtë

Fusarium oxysporum - Fuzarioza e marules

Lattuce big vein virus - virusi i trashjes së damaréve të marules

Projekti Zvicran përPromovimin e HortikulturësKosovë

MarulaBrassica Oleracea Të dhënat historike të kultivimit të marules (Lactuca sativa L., Asteraceae) fillojnë në Egjiptin e Lashtë (Keimer1924; Harlan 1986). Të dhënat e paregjistruara për zhvillimin e saj mund të kenë origjinë nga Lindja e Mesme

ku, siç duket, kanë ekzistuar llojet e shumta të marules së egër dhe është e mundur që kultivimi i saj të ketëfilluar nga këtu. Por të dhënat që i posedojmë e kanë zanafillen në Dinastinë IV të Egjiptit të Lashtë (përafër-

sisht 2500 vjet para erës së re), me shfaqjen mjaft real të marules në vizatimet e varrezave.Në vizatime paraqitet marulja me kërcell të trashë dhe të gjatë me gjethe të ngushta, me maje (Ryder1999). Marulja me kërcell edhe sot kultivohet në Egjipt; kërcejtë hahen të papjekura sikurse kërcejtë e

selinos. Lloji tjetër i marules është me gjethe të ngushta e të gjata dhe që prodhon fara të cilatshtypen për prodhimin e vajit për ushqim. Ky lloj rritet edhe sot në Egjipt dhe në vendet

fqinje të Egjiptit, por ndoshta kjo lloj maruleje mund të ketë qenë mjaft e lashtë.

Marulja bashkëkohore me kërcell duket disi si marulja romane dhe ka gjasaqë ky lloj i mëvonshëm i marules filloi të përhapet përgjatë Detit

Mesdhe. Rozetet e rrafshta shpesh janë shfaqur si varietete jonor-male në marulen romane dhe siç duket marulja me gjethe pa kokë

së pari është shfaqur në këtë mënyrë. Marulja ishte mjaft e pop-ullarizuar në Greqinë dhe Romën e Lashtë, ku kanë ekzistuar

forma të ndryshme të saj qoftë me gjethe të blerta ose të kuqe.

Marulja u shfaq në veri, në Evropën Perëndimore dhe lloje tëndryshme të reja janë shfaqur që nga shekulli XV. Këtu përfshi-

hen marulja kokëputere, marulja latine dhe lloji kokëdredhur.Kristofor Kolombo ka mundur që marulen ta ketë dërguar në kon-tinentin e ri - në Amerikë, në vitin 1494 në udhëtimin e tij të dytë.

Hapi i fundit i shumimit të llojit të marules është bërë më 1941me lirimin e “Liqeneve të mrekullueshme”, lloji i parë i vërtetë imarules Iceberg. Kjo është më e madhe dhe më fortë se marulja

kokëdredhur, e cila është zhvilluar më herët në Evropë, e njohur silloji Batavia Marulja gjithashtu ka depërtuar edhe në Kinë dhe së

pari atje është vërejtur në shekullin V. Marulja kineze ështëgjithashtu me kërcell, por më shumë është konsumuar si perim i zier

se sa si perim i freskët.

Në çerekun e fundit të këtij shekulli janë bërë ndryshime të rëndësishme në zhvillimindhe përdorimin e marules dhe të sallatës. Zhvillimi i llojeve me vlerë të shtuar

veçanërisht në paketimin për konsumatorë, shtimi i shumë llojeve të reja me gjetheveçanërisht të vogla dhe ngritja e vetëdijes së konsumatorëve, dietistëve dhe

restoranteve për vlerat ushqyese dhe antioksidante të sallatës megjethe të gjelbëra dhe të kuqe është gjithnjë në rritje e sipër.